T.C.

MLL ETM BAKANLII

NAAT TEKNOLOJS
PARKE TAI-BORDR KAPLAMA
HESAPLARI
582YIM267
Ankara, 2011
- Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
- Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
- PARA LE SATILMAZ.
i
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET 1 ................................................................................................... 3
1. YOL VE KALDIRIMDA KOT VE EM HESAPLARI ................................................... 3
1.1. Yol ve Kaldrmlarla lgili Ynetmelik ve artnameler................................................ 3
1.1.1. Kaplama Yaplacak Yerin Durumu ....................................................................... 3
1.1.2. Kaplama Yaplacak Zeminin Hazrlanmas ........................................................... 3
1.1.3. Kaplama Alt Kum Yatak Tabakasnn Hazrlanmas ........................................... 4
1.1.4. Beton Parke Denmesi......................................................................................... 4
1.1.5. Derzlerin Kumla Doldurulmas ............................................................................. 5
1.1.6. Sath Kumun Serilmesi .......................................................................................... 6
1.1.7. Sath Kumun Temizlenmesi .................................................................................. 6
1.1.8. Artan Malzemenin Kaldrlmas ............................................................................ 6
1.1.9. Birim Fiyat Kapsam.............................................................................................. 6
1.2. Yol Snflar .................................................................................................................. 7
1.2.1. Tabii Toprak Yollar ............................................................................................... 7
1.2.2. Stabilize Yollar ...................................................................................................... 7
1.2.3. Makadam Yollar .................................................................................................... 7
1.2.4. Asfalt Kaplama Yollar........................................................................................... 8
1.2.5. Parke Kaplama Yollar............................................................................................ 8
1.3. Yol Temel Tabakas ...................................................................................................... 8
1.3.1. Alt Temel Tabakas................................................................................................ 8
1.3.2.Temel Tabakas....................................................................................................... 9
1.4. Kot (Ykseklik) Hesaplar ............................................................................................ 9
1.4.1. Genel Bilgi............................................................................................................. 9
1.4.2. Basit ve Elektronik lme Aralar..................................................................... 11
1.4.3. Aletlerin Kurulmas ............................................................................................. 14
1.5. Ksa Mesafede Kot (Ykseklik) Hesab...................................................................... 14
1.5.1. Ksa Mesafede Ykseklik Farknn llmesi (ekil 1.10) ................................ 14
1.5.2. Ksa Mesafede Ykseklik Farknn Hesab ......................................................... 15
1.6. Uzun Mesafede Kot (Ykseklik) Hesab .................................................................... 15
1.6.1. Uzun Mesafede Ykseklik Farknn llmesi................................................... 15
1.6.2. Uzun Mesafede Ykseklik Farknn Hesab ........................................................ 16
1.7. Aralarnda Engel Bulunan Mesafelerde Kot (Ykseklik) Hesab ............................... 17
1.7.1. Genel Bilgi........................................................................................................... 17
1.7.2. Aralarnda Engel Bulunan Mesafelerde Ykseklik Farknn llmesi ............. 18
1.7.3. Aralarnda Engel Bulunan Mesafelerde Ykseklik Farknn Hesab................... 21
1.8. Eim Hesaplar............................................................................................................ 22
1.8.1. Genel Bilgi........................................................................................................... 22
1.8.2. Ksa Mesafeler..................................................................................................... 24
1.8.3. Uzun Mesafeler.................................................................................................... 25
1.8.4. Aralarnda Engel Bulunan Mesafeler .................................................................. 28
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 31
NDEKLER
ii
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 32
2. YOL VE KALDIRIM ALIMALARINDA ALAN HESAPLARI................................. 32
2.1. Basit Geometrik Yzeylerde Hesaplar........................................................................ 32
2.1.1. Hesap Yntemleri ................................................................................................ 32
2.1.2. Hesap rnekleri ................................................................................................... 38
2.2. Birleik Yzeylerde Hesaplar ..................................................................................... 43
2.2.1. Hesap Yntemleri ................................................................................................ 43
2.2.2. Hesap rnekleri.................................................................................................... 44
2.3. Yol, Kaldrm ve Meydanlarda Malzeme ve Adet Hesaplar...................................... 45
2.3.1. Parke Talar ........................................................................................................ 45
2.3.2. Bordrler.............................................................................................................. 48
2.3.3. Oluklar ................................................................................................................. 50
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 53
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 55
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 56
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 58
KAYNAKA......................................................................................................................... 59
iii
AIKLAMALAR
KOD 582YIM267
ALAN naat Teknolojisi
DAL\MESLEK Yap Yzey Kaplama
DERS ADI Parke Ta ve Bordr Kaplamalar
MODLN ADI Parke Ta-Bordr Kaplama Hesaplar
MODLN TANIMI
Parke ta, bordr yol ve kaldrm hesaplar ile ilgili
yeterliklerin kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/16 (+40/16 Uygulama tekrar yapmal)
N KOUL
YETERLK Parke ta, bordr yol ve kaldrm hesaplarn yapmak
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, okul d aratrma
yapabileceiniz kurulular belirtildiinde yol ve kaldrm
alma hesaplarn standartlara ve ynetmeliklere uygun
olarak yapabileceksiniz.
Amalar
1. Parke tal yol ve kaldrmlarn ynetmelik ve
artnamelerini renecek, parke ta yol ve
kaldrmlarn kot ve eim hesaplarn
yapabileceksiniz.
2. Yol, kaldrm ve meydanlarda alan ve malzeme
hesaplarn yapabileceksiniz.
RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Donanm: Bilgisayar, televizyon, DVD, VCD, tepegz,
yanstm vb. donanmlar ve alann gerektirdii ara, gere,
malzeme ve ekipmanlar
Ortam:
naat teknolojisi parke ta ve bordr kaplamacl ile
ilgili teknik resim atlyesi ve ilgili kurulularn antiye,
bro alma birimleri, proje retim iletmeleri, ktphane,
internet ve bilgi teknolojileri ortamlar
LME VE
DEERLENDRME
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
AIKLAMALAR
iv
1
GR
Sevgili renci,
Parke yol yapm ok eski tarihlere dayanr. Katran ve bitm yol yapmnda
kullanlmadan nce btn yollar parke yaplrd. Bilindii gibi o zamanlar parke olarak doal
talar kullanlrd.
Bugn ise yol yapm tekniinde katran ve bitm byk bir yer tutmaktadr. Parke
yollara kyasla daha ucuz olmas nedeniyle katran ve bitm ok yaygn bir ekilde yol
yapmnda kullanlmaktadr.
Parke yollar ok zel durumlarda ina edilmektedir. Beton parke ve bordrler daha
ok ehir ii yollarda ve park, bahe gibi peyzaj gerektiren yerlerde kullanlmaktadr.
Bu modlde beton parke, bordr ve oluklarn tekniine uygun yaplma artlarn, yol
hakknda ksa genel bilgileri, ykseklik ve eim hesaplarn, alan ve adet hesaplarn
reneceksiniz.
GR
2
3
RENME FAALYET 1
Parke tal yol ve kaldrmlarn ynetmelik ve artnamelerini renecek, parke ta yol
ve kaldrmlarn kot ve eim hesaplarn yapabileceksiniz.
evrenizdeki parke tal yol ve kaldrmlarn yapm ilerini gzlemleyiniz.
Bulunduunuz belediyenin fen ileri mdrlne giderek parke ta, bordr
yol ve kaldrm hesaplar yntemleri hakknda bilgi endiniz. Aratrma sonunda
gzlemlerinizi ve incelemelerinizi rapor hline getirerek snfta arkadalarnzla
ve retmeninizle paylanz.
1. YOL VE KALDIRIMDA KOT VE EM
HESAPLARI
1.1. Yol ve Kaldrmlarla lgili Ynetmelik ve artnameler
Yol ve kaldrmlarla ilgili; kaplama yaplacak yerin durumu, kaplama yaplacak
zeminin hazrlanmas, kaplama alt kum yatak tabakasnn hazrlanmas, beton parke
denmesi, derzlerin kumla doldurulmas, sath kumun serilmesi, sath kumun temizlenmesi,
artan malzemenin kaldrlmas ve birim fiyat kapsamna ilikin ynetmelik ve artnameler
aada maddeler hlinde anlatlmtr.
1.1.1. Kaplama Yaplacak Yerin Durumu
Yol styap temel tabakas bitirilmi olmaldr.
Trafik bordrleri imalat bitirilmi olmaldr.
Oluk talar imalat bitirilmi olmaldr.
Dier teknik altyap aktivitelerine ait kk sanat yaplar nihai kotlarna
getirilip kapak montajlar bitirilmi olmaldr.
Kaplama altnda ve yanlarnda bulunan her trl yol ve teknik altyap imalatlar
bitirilmi olmaldr.
Bunlara ait kalite kontrol, test ve toporafik kontroller iveren tarafndan yaplp
onaylanm olmaldr.
Kaplama yapmna balanmasna iveren tarafndan msaade verilmi olmaldr.
1.1.2. Kaplama Yaplacak Zeminin Hazrlanmas
Yklenici kaplama yaplacak granller oturtulmu temel tabaka zerinde hibir
gevek ya da gereksiz malzeme kalmayacak ekilde temizlik yaplacaktr.
Yzeyde su varsa uzaklatrlacak, amur varsa syrlacaktr. Zeminin
havalandrmas gerekiyorsa yeterince beklenecektir.
RENME FAALYET-1
AMA
ARATIRMA
4
Granller oturtulmu temel tabakasnn byk apl slah sz konusu ise
iveren araclyla idareye bildirilip gerekli dzenlemenin yaplmas
beklenecektir.
1.1.3. Kaplama Alt Kum Yatak Tabakasnn Hazrlanmas
Kaplama yaplacak zemin iverene gsterilip kum yatak tabakasnn serme
msaadesi alnacaktr.
Yatak kumu; sert keif, dayankl, temiz niform ve etraf killi bir malzeme ile
kapl olmayan bir kum olacaktr.
Yatak kumu dane boyutlar; 0,2 1,2 mm limitleri arasnda olacaktr.
Yatak kumunun muhtevasndaki zararl madde limitleri aadaki gibi olacaktr.
Aadaki maddeler tek bulunduu takdirde;
- 200 nu.l elekten geen malzeme oran = %3
- ist oran = %1
- Kmr oran = %1
- Kil topraklar oran = %1
- Dier zararl maddelerin oran toplam = %2
Bu maddeler birden fazla olduu taktirde toplamlarnn oran % 5i gemeyecektir.
Kum yatak tabakasnn kalnl:
- Serme ilemi tamamlandnda gevek hlde 10 cm
- Uygun su muhtevasnda, mekanik tokmaklama ile ya da vibrasyonlu
kk bandajl silindirle sktrldktan sonra 6 cm olup mye 5 kg
imento kartrlacaktr.
- dare gerek grrse tabaka kalnln gevek hlde 15 cmye, skm
hlde 8 10 cmye kadar artrlabilir.
Kum yatak tabakasnn formu skm hlde iken yrme yolunun veya
kaldrmn enine ve boyuna eimlerine tam uygun olacak ekilde tekil
edilecektir.
Kum yatak tabakasnn enine eiminin kontrol iin yrme yolu veya kaldrm
geniliinde bordrlere oturtularak tatbik edilen alminyum profilden ablon
kullanlacaktr.
Kum yatak tabakasnn boyuna eiminin kontrol iin 4 5 m alminyum
profilden dz ablon kullanlacaktr.
Kum yatak tabakasnn boyuna ve enine eim sapmalar art / eksi % 0,4ten
fazla olmayacaktr.
Kum yatak tabakasnn boyuna ve enine eim ablonlarndan fark 1 cmden
fazla olmayacaktr.
1.1.4. Beton Parke Denmesi
Parke denecek kum yatak iverene gsterilip parke deme msaadesi
alnacaktr.
Parke denecek kum yatak deme esnasnda bozulmayacaktr.
5
Parkeler denirken kum yatak hazrlanmasnda akland gibi ablon
kullanlacaktr. Enine ve boyuna eimler proje ve detaylarda gsterildii gibi
olacaktr. Eimden sapmalar ve ablondan farklar kum yatak hazrlanmasnda
akland gibi olacaktr.
Parkeler arasnda kilitli parkenin zellii nedeniyle mmkn mertebe derz
braklmayacaktr. Baz kenar vb. ayarlamalar nedeniyle derz brakma gerei
olursa derz genilii 1 cmyi gemeyecektir.
Denen parkelerin st yzeyleri arasnda di ve knt olmayacaktr. Plaklar
farkl imal edilmi olsa bile seim yaplarak uyumlu hle getirilecektir. malat
kusuru kullanma toleransndan fazla olan parkeler ayrlarak bir tutanakla teslim
edilecektir. Ya da ada ii yollarda kullanlacaktr.
Bordrlerin kenarlarnda mmkn mertebe 1 cmden fazla boluk
braklmayacaktr. Daha byk boluk kaldnda bordrler aras mesafe
yeniden kontrol edilecek hata varsa yeniden dzeltilmesi yklenici tarafndan
yaplacaktr. Bordrlerde hata yoksa parkelerin aras derz snrlamas almadan
yeniden ayarlanacaktr.
Kavaklardaki kurplar da bordre dayanacak olan parkelerin standart d
boylar spiral motoru ile kesilerek ayarlanacaktr. Bu ksmlarda oluacak gen
boluklar 400 dozlu imento harc ile doldurulacaktr.
Kavaklarda ana yol tali yol birleiminde; ana yol kendi dorultusunda ve
formasyonda devam ettirilecek, tali yol buna balancaktr.
Eit yollarn kesitii kavaklarda yollar hemzemin durumunda ise mercimek
srt dzenleme formasyonunda devam ettirilecek, yksek eimli yol buna
balanacaktr.
Yol zerindeki teknik altyap kk sanat yaplarna ait kapaklarn etrafnda da
parkeler spiral motoru ile kesilerek ayarlanacaktr. Bu ksmlarda oluacak
gen boluklar malzemenin kesilmeyecek kadar kk olmas durumunda 400
dozlu imento harc ile doldurulacaktr.
1.1.5. Derzlerin Kumla Doldurulmas
nce maksimum 1 cm olacak ekilde braklan derzler, derz kumu ile plaklarn
st kenarna kadar doldurulacaktr.
Parkeleme uygun byklkte bir alana tamamlandktan sonra derzlerdeki kum
plak derinliinin stten 1/3ne kadar basnl su veya basnl hava
pskrtlerek boaltlacaktr.
Bu durumda iveren tarafndan kontrol yaplan parke kaplama onaylanrsa
derzler tekrar doldurulacaktr.
Derz kumunun ls:
- 10 nu.l elekten geen malzeme oran = %100
- 20. nu.l elekten geen malzeme oran = %85 (min)
Derz kumunun zellii uygun deer ve nemde madde 93 bde akland gibi
olacaktr.
6
1.1.6. Sath Kumun Serilmesi
Derz doldurma ilemi tamamlanm parke kaplama zerine 5 cm kalnlnda ve
dane boyutlar 25 mm limitlerinde tabii kum veya konkasr kumu serilecektir.
Sath kumu serme ilemi uygun byklkte bir alan iin tamamlandktan sonra
kumun akp gitmesine neden olmayacak miktarda sulama yaplacaktr.
Sulamas tamamlanan sath kumunun zerinden 24 saat bekletildikten sonra
mekanik tokmak veya kk bandajl hafif vibrasyonlu silindir geirilecektir.
1.1.7. Sath Kumun Temizlenmesi
Silindirleme ilemi yeterince yapldktan sonra al sprgesi ile sath kumu
sprlecektir.
Sprme ii tamamlandktan sonra krlan, atlayan ve bozulan parkeler varsa
deitirilecektir.
Son hline gelen kaplamadaki parkeler zerine yapan toz ve kum
taneciklerinden basnl hava ile arndrlacaktr.
Basnl hava ile yaplan temizlik srasnda derzlerde kumu boalanlar olursa
derzlerin doldurulmas, sath kumu serme, sulama, silindirleme ve temizleme
ileri yeniden yaplacaktr.
1.1.8. Artan Malzemenin Kaldrlmas
Temizleme ii bittikten sonra artan sath kumu iveren tarafndan uygun grlen
yere rtlecek ve i makinesi ile ykleme yaplabilecek ekilde bekler hlinde
figre edilecektir.
Artan kumun telenmesi ii yolun dna olursa yol kenarndan dik uzakl 10
mye kadar olacaktr. Yol zerinde olursa kaplama yaplan alann sonundan
itibaren 10 mye kadar olacaktr.
1.1.9. Birim Fiyat Kapsam
Aadaki hususlar fiyata dhildir.
Zeminin hazrlanmas
Kum yatak tabakasnn hazrlanmas, derzlerin kumla doldurulmas ve sath
kumun serilmesi
Kum yatak tabakasnn kalnl (veren kum yatak tabakasnn kalnln
teknik artnamede verilen limitler dhilinde arttrrsa da fiyat deimeyecektir.)
Alminyum profilden yaplm ablonlarn temini
Beton parkelerin artnamede belirtildii gibi denmesi
Kullanlacak parkelerin stoktan alnp uygulama yerine getirilmesi (Ykleme ve
antiye iindeki her trl yatay ve dey yer deitirme fiyata dhil olup
iverenin i programna uygun olmas hlinde mevcut i makinelerinden
yararlanabilir.)
Dier teknik alt yap kapak ve zgaralarndan montaj yaplm olduu hlde
hatal olanlarn dzeltilmesi
7
400 dozlu imento harc ile boluklarn doldurulmas, bu harcn yerinde
hazrlanmas
Har iin gerekli kumun antiye iindeki stok sahasndan uygulama yerine
nakliyesi ve uygulama yerindeki her trl yatay ve dey yer deitirmeleri
Boluk dolusu iin har yapmnda kullanlacak imento yklenici tarafndan
temin edilir. imentonun her trl yatay ve dey yer deitirilmesi fiyata
dhildir.
Har yapmnda ve sath kumunun sulanmasnda kullanlacak suyun iveren
tarafndan gsterilecek yerden itibaren her trl yatay ve dey yer
deitirilmesi fiyata dhildir.
Derzlerin artnamede akland ekilde doldurulmas
Sath kumunun serilmesi, sulanmas, silindirlenmesi, temizlenmesi ve
telenmesi
Artan malzemenin artnamede akland ekilde figre edilmesi, yklenici
tarafndan temin edilecek i makinesi ile ykleme yaplmasna krekle yardm
edilmesi, iveren tarafndan uygun grlen yere artan malzemenin nakledilmesi
malatta kullanlacak her trl el aleti, sarf malzemesi, emniyet malzemesi,
gerekli tama aralarnn temini ve kullanm giderleri fiyata dhildir.
Her trl iilik, sigorta, vergi, resm har vb. giderler fiyata dhildir.
1.2. Yol Snflar
Yollar st yaplarnn kaplama cinsine gre snflandrlr. Bunlar aada
aklanmtr.
1.2.1. Tabii Toprak Yollar
Yolun platformu, dolguda kullanlan tabii zeminden meydana gelir. Bu tip yollar
genel olarak greyder kullanlarak ina edilir. Topran serme ve kartrma iini greyderler
yapar. Trafik altnda abuk bozulacandan devaml bakm ister. Yollarn bakm yine
greyderlerle yaplr.
1.2.2. Stabilize Yollar
Trkiyede en ok kullanlan kaplama tipidir. Kum ve akldan meydana gelen
agregann killi bir balayc zeminle kartrlmasndan meydana gelir. Kullanlan
malzemenin trafik altnda nem kaybn nlemek iin malzeme ierisine kalsiyum klorr
konur.
Stabilize yollarn alt temel tabakasnn inaat kolaydr. Birok zemin ya olduklar gibi
ya da basit bir slahtan sonra alt temel olarak kullanlabilir. yi bir skma elde edebilmek
iin alt temelde kullanlan malzemenin granlometresi uygun olmaldr.
1.2.3. Makadam Yollar
skoyal John Louden Mac Adamn ilk olarak uygulad kaplama eidinin iki ekli
vardr.
8
Suyla kaynatlm makadam
Trafikle sktrlm makadam
Suyla kaynatlm makadam tipinin st yaps tabakadan meydana gelir. ri
talardan meydana gelen ve 1520 cm kalnlnda olan bir alt temel tabakas, bunun stnde
1215 cm kalnlnda krma ta tabakas ve en stte 510 cmlik kumlu ince bir akl
tabakasndan ibarettir. Sktrlm makadamn skmas ise yolun inasndan sonra trafie
almasyla salanr.
Makadam yollar hafif trafii olan park ve zel arazilerde kullanlr.
1.2.4. Asfalt Kaplama Yollar
Asfalt kaplama, yol yzeyine bir bitml malzemenin pskrtlmesi ve arkasndan
ham veya hafife bitml balayc maddeyle kaplanm agregann serilmesinden meydana
gelir. Kullanlan bitml balayclarn cinsine gre souk veya scak olarak uygulanr.
Bu kaplamalar yolu tozdan koruyup servis kabiliyetini ykseltmekle birlikte, yolun
przlln ve yolun geirimsizliini artrr.
1.2.5. Parke Kaplama Yollar
Parke yol yapm ok eski tarihlere dayanr. Yol yapmnda katran ve bitm
kullanlmadan nce btn yollar parke yaplrd. Parke olarak da doal talar kullanlrd.
Bugn ise yol yapm tekniinde katran ve bitm byk bir yer tutmaktadr. Parke
yollara kyasla daha ucuz olmas nedeniyle katran ve bitm ok yaygn bir ekilde yol
yapmnda kullanlmaktadr.
Parke yollar ancak ok zel durumlarda ina edilmektedirler. Beton parke ve bordrler
daha ok ehir ii yollarda ve park bahe gibi peyzaj gerektiren yerlerde yaplmaktadr.
ekil 1.1: Yol en kesit elemanlar
1.3. Yol Temel Tabakas
Yol temel tabakalar ikiye ayrlr. Bu tabakalar alt temel ve temel kaplama tabakasdr.
1.3.1. Alt Temel Tabakas
st yapnn alt temeli taban yzeyi (alt yap) ile temel tabakas arasna yerletirilen
sktrlm daneli veya uygun bir balayc madde ile oturtulmu bir malzeme tabakasdr.
Alt temel genellikle don blgesindeki dona hassas taban zeminleri veya tama kabiliyeti
9
yetersiz olan taban zeminleri zerine ina edilir. Salam zeminlerde ve don olaynn etkin
olmad yerlerde alt temelin yaplmasna gerek yoktur.
1.3.2.Temel Tabakas
st yapnn yapsal bir eleman olarak ana bir fonksiyon icra eden temel tabakas,
kaplama tabakasnn hemen altna yerletirilen bir veya birka sktrlm daneli veya
uygun bir balayc madde ile ilem grm olan bir tabakadr. Temel tabakasnn balca
grevi st yapnn yk tama yeteneini artrmaktr.
ekil 1.2: Yol st yaps ile ilgili terimler
1- Dolgu evi
2- Tabii zemin
3- Eik
4- Seme malzeme tabakas
5- Banket kaplamas
6- Alt temel
7- Temel kaplamas
8- Kaplama tabakas
9- Hendek evi
10- Yarma evi
11- Banket temeli
12- Yolun enine eimi
13- Taban yzeyi (tesviye yzeyi)
14- Taban zemini
15- st yap hesap kalnl
16- Banket
17- Trafik eritleri genilii
18- Banket genilii
19- Yol genilii (platform genilii)
20- st yap taban genilii
21- Taban yzeyinin enine eimi
Temel tabakas; genellikle krma ta, krlm yksek frn crufu, krlm veya
krlmam akl ve kum gibi agregalardan ya da bunlarn eitli oranlarndaki
birleimlerinden meydana gelir.
1.4. Kot (Ykseklik) Hesaplar
Bir noktann kotu (ykseklii), o noktann ortalama deniz yzeyine veya kabul edilen
bir yatay dzeye olan dey uzakldr. Dey uzaklk ekl dorultusu anlamndadr.
1.4.1. Genel Bilgi
Belirli noktalar arasndaki ykseklik farklarnn veya bu noktalarn yksekliklerinin
bulunmas iin yaplan lme ve hesap ilemine yksekli ls denmektedir. Belirlenen
ykseklik farklar, ykseklii nceden bilinen dier noktalarn yksekliklerine eklenerek ya
da karlarak dier noktalarn ykseklikleri bulunur. Ykseklik lm; geometrik,
trigonometrik ve barometrik olmak zere ekilde yaplr.
10
1.4.1.1. Noktalarn Ykseklik Farklarnn Belirlenmesinde Kullanlan Yntemler
Ykseklik lm, noktalar arasndaki ykseklik farknn bulunmasdr. Yani herhangi
bir noktann bir noktaya veya bir dzleme olan dey uzaklnn llmesidir. Eer bu
dzlem herhangi bir dzlem ise noktann kotuna (yksekliine) itibari kot denir. Bu
dzlem deniz seviyesi ise gerek kot veya o noktann rakm denir.
Ykseklik lm;
Geometrik,
Trigonometrik,
Barometrik olmak zere ekilde yaplr.
Geometrik ykseklik lm (nivelman), noktalarn yatay bir dzleme olan dey
uzaklklarnn belirlenmesidir.
Trigonometrik ykseklik lm, iki nokta arasndaki dey a ve yatay uzaklklarn
llerek trigonometrik bantlardan faydalanlarak hesaplanmasdr.
Barometrik ykseklik lmnde ise hava basncndan faydalanlr. nk ykseklie
ktka hava basnc azalr. Bu zellikten faydalanlarak noktalar arasndaki ykseklik fark
bulunur.
1.4.1.2. Ykseklik Farklarnn llmesindeki Yntemlerin Hassasiyetleri
Geometrik yntem yani nivelman, ykseklik belirleme yntemleri ierisinde en hassas
yntemdir. Ykseklik belirleme yntemlerinin hassasiyetleri bir kmde;
Geometrik yntemde 1mm,
Trigonometrik yntemde 13 dm,
Barometrik yntemde 13 metre arasndadr.
1.4.1.3. Nivelman Hakknda Genel Bilgi
Nivelman bir dzlem esas alnarak dier noktalarn bu dzlem arasndaki ykseklik
farknn bulunmasdr. Bu fark iin esas alnan dzlem deniz seviyesidir.
Memleketimizin deniz seviyesine gre tm yzeyinin ykseklikleri tespit edilip buna
gre tesviye erili haritalar hazrlanmtr. Tesviye erili haritalarda esas olarak alnan
dzlem deniz seviyesidir. Bu haritalardan herhangi bir noktann deniz seviyesine veya baka
bir noktaya olan dey uzaklklar hesaplanr.
Uygulama yaplaca zaman tesviye erili haritalardan faydalanlr. Doru bir alma
yapmak iin uygulama yaplacak alanda yeniden nivelman yaplmas gerekir.
1.4.1.4. Nivelman Metodu
Bu metodu aklamak iin en uygun ara su terazisidir. Bunun iin ii grnen U
eklinde bir boru alp ierisine su konur ve bir sehpa zerine yerletirilir (ekil 1.3).
11
ekil 1.3: En basit nivelman aleti
Ykseklik llecek noktalara dey olarak birer adet mira dikilir.
U eklindeki borunun kollarndaki su seviyelerini birletiren doru yatay bir
dorudur. Bu dorunun A noktasndaki miray kestii yerdeki rakam okunur.
Buna g denilir.
Kollardaki su seviyesini birletiren yatay dorunun B noktasndaki miray,
kestii yerdeki rakam okunur. Buna da i denilir.
A noktasnda okunan g deerinden, B noktasnda okunan i deeri kartlrsa A
ve B noktalarnn arasndaki ykseklik fark bulunur.
h=g-i
1.4.2. Basit ve Elektronik lme Aralar
Basit ve elektronik lme aralar olarak kullanlan aralardan bir ksm; nivelman
aletleri, nivelman aleti sehpas, boru dzeci (su terazisi), mira, akul (ekl) ve elik erit
metredir.
1.4.2.1. Nivelman Aletleri
Ykseklik lmlerinde kullanlan mekanik ve elektronik aletlerdir (Nivo vb.).
Nivo; arazide ykseklik lme ilerinde kullanlan bir alettir. Gnmzde en ok
kullanlan nivo eitleri unlardr:
Otomatik (kompansatrl) nivolar: Uygulamalarda yaygn olarak
kullanlmaktadr (ekil 1.4).
ekil 1.4: Otomatik nivo
12
Elektronik nivolar: zel bir barkotlu mira yardmyla hedefteki ykseklik
farklarn otomatik olarak ekranda gsterir. Onun iin daha hassas ve hzl bir
nivelman uygulamas yapmak mmkndr (ekil 1.5).
ekil 1.5: Elektronik nivo
Lazer nivolar: ok geni bir kullanm alanna sahiptir. Montaj, yol, inaat,
dekorasyon, su alt almalar vb. uygulamalarda kullanlmaktadr. Nivolar, bir
sv yzeyinin yatayl prensibinden faydalanlarak yaplm ve bu amala
hassas bir silindirik dze ile donatlmtr. Gzlemler bir l drbn yardm
ile yaplmaktadr. Nivo dzelendiinde optik eksen bir nivelman dzlemi
oluturur. Nivolar, altyap ve styap olmak zere iki ksmdan meydana gelir.
Altyap, sehpa zerine oturan ksm olup dzeleme vidas ve kresel
dzeten oluur. styap, dnebilir ekilde altyapya balanm olup drbn,
drbn taycs ve silindirik dzeten meydana gelir. Drbn istenen yne
yneltmek iin genel ve az hareket vidalar vardr. Baz nivolarla kabaca yatay
alar lmek mmkndr (ekil 1.6).
ekil 1.6: Lazer nivolar
13
1.4.2.2. Nivelman Aleti Sehpas
Nivelman aletlerinin zerine monte edildii ayakl sehpalardr.
1.4.2.3. Boru Dzeci (Su Terazisi)
Yataya paralel doru belirlemede kullanlan en basit alettir.
1.4.2.4. Mira
Noktalar arasndaki ykseklik farklarn ve noktalarn deniz yzeyine yksekliklerini
lmede kullanlan bir lme aracdr (ekil 1.7).
Noktalarn nivelman dzlemine olan uzakln lmede kullanlr.
Ahap ve alminyumdan yaplm ikiye, drde katlanr ve i ie geebilen
eitleri bulunmaktadr.
ekil 1.7: Mira eitleri
1.4.2.5. akul (ekl)
Bir noktann dey iz dmnn bulunmasnda veya jalonun dey duruma
getirilmesinde kullanlan, ucuna arlk balanm bir ipten oluan lme aletidir (ekil 1.8).
ekil 1.8: akul (ekl)
14
1.4.2.6. elik erit Metre
Uzunluk lme aracdr. Sapl ve kutulu tipleri vardr (ekil 1.9).
ekil 1.9: elik erit metre
1.4.3. Aletlerin Kurulmas
Aleti kuracamz yer, mira okumas yapacamz noktalarn ortasnda ya da ekenar
gen oluacak ekilde olmaldr.
Alet kutusundan kartlarak sehpa zerine balama vidas yardmyla balanr.
Nivelman rper noktasndan istenilen uzaklkta salam bir yere sehpann iki
aya 1 m aralkla sehpann nc aya kresel dzeci ortaya gelecek ekilde
yere batrlr.
Eer kresel dzete kayma olursa srgl ksm ile kabarck ortaya getirilir.
Kresel dze yardm ile alet dzelenir.
Alet ykseklii drbn okuyacak elemann gzne gre ayarlanr.
Boru dze s deiikliklerine kar ok hassas olduundan gneten
korunmaldr.
l srasnda sehpaya ve alete 30 cmden fazla yaklalmamaldr.
Alet, yer deitirmeler srasnda sehpa zerinde dik olarak sehpa ile birlikte
tanmaldr.
Aletin kurulmasnda daha geni bilgi iin aplikasyon modlne bakabilirsiniz
1.5. Ksa Mesafede Kot (Ykseklik) Hesab
Ykseklik hesabnda mira okumalarnda elde edilen veriler kullanlmaktadr.
1.5.1. Ksa Mesafede Ykseklik Farknn llmesi (ekil 1.10)
Ksa mesafede iki nokta arasndaki ykseklik fark iki noktadaki mira okumalarnn
birbirinden karlmas ile bulunur. Bu ilem yle yaplr:
Alet iki noktaya eit uzaklkta bir yere kurulur. Bu uzaklk 50 mden fazla
olmamaldr. Aletin A ve B noktalarn birletiren doru zerinde olmas
gerekmez.
A noktasndaki miraya baklarak miradaki deer okunur. Bu okuma deeri a
ile isimlendirilir.
B noktasndaki miraya baklarak miradaki deer okunur. Bu okuma deeri b
ile isimlendirilir.
15
A noktasndaki a okumas ile B noktasndaki b okuma fark alnarak bu iki
nokta arasndaki h ykseklik fark bulunur.
H=a-b
Eer A noktasnn kotu biliniyorsa B noktasnn kotu,
Hb=Ha+h
eklinde hesaplanr.
ekil 1.10: Ksa mesafeler arasndaki ykseklik farknn llmesi
1.5.2. Ksa Mesafede Ykseklik Farknn Hesab
rnek
Yukardaki ekilde;
A noktasnn mira okuma deeri a=2.765,
B noktasnn mira okuma deeri b=1.893,
A noktasnn denizden ykseklii Ha=1052.000 mdir.
A ile B noktas arasndaki kot farkn hesaplaynz.
B noktasnn denizden yksekliini hesaplaynz.
zm
h=a-b=2.7651.863=0.902 m
Hb=Ha+h=1052.000+0.902=1052.902 m
1.6. Uzun Mesafede Kot (Ykseklik) Hesab
Uzakln fazla olduu mesafelerde bir defada her iki noktaya tutulan miralar
okunamyorsa farkl noktalara aletin kurulmasyla ykseklik hesab bulunur.
1.6.1. Uzun Mesafede Ykseklik Farknn llmesi
Ykseklik fark llecek noktalar arasndaki uzaklk fazla ise veya aletin bir defa
kurulmasyla her iki noktaya tutulan miralar okunamyorsa nivelmanda tekrar l yaplr.
Bu ekildeki nivelmana gzergh nivelman veya hat nivelman denir. Hat nivelman u
ekilde yaplr:
Alet arazinin durumuna gre nivelman rper noktasndan en ok 50 m uzaklkta
bir noktaya kurulur. Alet yatay hle getirildikten sonra l ynne gre
16
gerideki (A noktasndaki) miraya baklarak g
a
okumas yaplr. Bu okumaya geri
okuma denir.
Sonra aletle A noktas arasndaki uzakla yaklak olarak (1) noktas seilerek
ikinci bir mira bu noktann zerine oturtulur. Sonra alet (1) noktasndaki miraya
evrilerek burada da i
1
okumas yaplr.
1
ileri okuma olarak adlandrlr.
Bundan sonra alet (1) noktasndan daha ileride uygun bir yere dikilir. A
noktasndaki mira, daha ileri bir noktaya rnein (2) noktasna tanr. (1)
noktasndaki mira yerinden oynatlmaz ancak yavaa alete doru dndrlr.
Alet yatay hle getirildikten sonra tekrar (1) noktasna baklarak g
1
geri okumas
yaplr.
Sonra (2) noktasna baklarak i
2
ileri okumas yaplr.
Ayn ilem tekrarlanarak B noktasna kadar gelinir. Bu lmeler yaplrken
dzeler sk sk kontrol edilerek ortalanr. ller daima nivelman karnesi
denilen basl bir evrak zerine yazlr.
Her alet kurulan noktada ileri ve geri miralar arasndaki ykseklik fark ile bu
iki mirada okunan deerlerin farkna eittir. rnein (a) ve (1) noktalar
arasndaki ykseklik fark (h
1
=g
a
-i
1
) dr. Btn ykseklik farklarnn toplam ise
A ve B noktalar arasndaki ykseklik farkn verir. Buna gre;
H
b
-Ha=h
1
+h
2
+h
3
+h
4
=[h] bulunur.
Veya hlarn yerine eiti olan g-iler konursa;
Hb-Ha=g
a
-i
1
+g
1
-i
2
+g
2
-i
3
+g
3
-i
b
=[g-i] olur.
glerin hepsinin iareti "+" ve "i" hepsinin iareti "-" olduundan nce glerle ilerin
toplam alnarak birbirinden karlrsa yine ykseklik fark bulunmu olur.
Hb-Ha=[g]-[i]=[h]
Eer A noktasnn denizden ykseklii verilmi ise buna hlarn toplam eklenerek B
noktasnn kotu bulunur.
Hb=ha+[h]=Ha+[g]-[i]
1.6.2. Uzun Mesafede Ykseklik Farknn Hesab
ekil 1.11: Uzun mesafe arasndaki ykseklik farknn llmesi
17
Arazide llen deerler, l karnesine tabloda grld gibi yazlr. Hesap ayn
karne zerinde u ekilde yaplr:
Nokta
no
Uzaklk
(m)
Mira okumalar Farklar(g-i)
Kot Geri
(g)
Ara
(a)
leri
(i)
+ _
1 2 3 4 5 6 7 8
A 2.765 1052.000
1 1.543 1.893
2 2.415 1.687
B 1.352 1053.791
+6.723
_4.932
4.932
1.791
Alet S
1
noktasna kurulduktan sonra birinci stuna A noktasnn numaras ve
nc stuna A noktasndaki mirada okunan geri okuma deeri (2.765) yazlr.
Sonra alet ilerideki miraya evrilerek bu mirada okunan ileri okuma deeri
(1.893) beinci stuna geri okuma deerinden bir aa satra yazlr.
Alet S
2
noktasna alnarak gerideki mirada okunan (1.543) deeri nc, geri
okuma stununa ve bir nceki ileri okuma ile ayn satrda olmak zere yazlr.
Alet tekrar ileri evrilerek mirada okunan (1.687) deeri beinci stuna ve bir
aadaki satra yazlr.
llere ve bunlarn yazlmasna B noktasna varncaya kadar devam edilir.
A ve B noktalar arasndaki kot farknn ve B noktasnn kotunun hesaplanmas
iin nce geri okuma ve ileri okuma stunlar toplanarak bunlarn fark bulunur.
Bu fark A ve B noktas arasndaki kot farkn verir. Karnede geri ller toplam
(6.723) ve ileri ller toplam (4.932) bulunur.
A ve B noktalar arasndaki ykseklik fark 6.723_4.932=+1.791 bulunur.
Bu fark A noktasnn kotuna eklenerek B noktasnn kotu
Hb=1052.000+1.791=1053.791 bulunur.
1.7. Aralarnda Engel Bulunan Mesafelerde Kot (Ykseklik) Hesab
Arazide ki nokta arasndaki dorultu zerinde bina, orman, gl, rmak, kk
tepecikler vb. engeller bulunabilir. Byle bir durumda noktalar birbirini gremez. Bunun
iin engelin eidine ve durumuna gre geometri ve hesaplama kurallarndan yararlanlarak
hesap yoluyla ykseklikler bulunabilir.
1.7.1. Genel Bilgi
Trigonometrik nivelman; herhangi bir noktann herhangi bir yatay dzleme olan dey
uzaklnn belirlenmesi, bu noktalarn dier noktalarla olan ykseklik farknn bulunmasdr.
Geometrik nivelman yntemiyle iki nokta arasndaki ykseklik tayini bu iki noktann bir
yatay dzleme olan dey uzaklklarnn llp farknn alnmas ile bulunur.
Trigonometrik nivelman ise iki nokta arasndaki ykseklik farknn, iki nokta arasndaki
18
dey ann (teodolit ile yaplan eik gzlemler) ve iki nokta arasndaki yatay uzaklklarn
llerek ve bu l deerlerinin trigonometrik bantlar yardm ile hesaplanmasdr.
Trigonometrik nivelman;
Geometrik nivelmana gre daha az hassasiyet gerektiren ilerde,
Yanna yaklalamayan yaplarn yksekliklerinin belirlenmesinde,
Olduka sarp ve engebeli arazilerde yaplacak lme ilerinde daha verimli olur.
1.7.2. Aralarnda Engel Bulunan Mesafelerde Ykseklik Farknn llmesi
Yakn iki nokta arasndaki trigonometrik nivelmanda yakn kelimesinin anlam,
dnyann yuvarlaklnn ve k krlmalarnn hesaba katlmad uzaklktr. Bu uzaklk 250
mdir. 250 mden uzak olan noktalar arasnda trigonometrik nivelman yapldnda dnyann
yuvarlakl dikkate alnmaldr. 250 mden ksa uzaklklarda ise dnyann yuvarlakl
dikkate alnmaz. Yakn iki nokta arasndaki ykseklik farknn tespit edilmesinde yatay
uzakln belli olup olmamasna gre iki durumda trigonometrik nivelman yaplr.
1.7.2.1. ki Nokta Arasndaki Yatay Uzakln Belli Olmas Durumu
ekildeki B noktasna tutulan mira zerinde bir P noktas veya bir gzleme noktas
gzlenerek z baucu as (q ile de gsterilir) veya .cot . tan h u z u o = = eim as ile
ykseklii llr. Alet ykseklii a ile gsterilir. Alet ykseklii, aletin muylu ekseninin
yer notas iaretine olan dey uzakldr (ekil 1.12).
ekil 1.12: Yakn ara uzakl belli iki nokta arasndaki trigonometrik nivelman
.cot . tan h u z u o = = dr ve
h a h T A = + dr.
Mira zerinde, alet yksekliine eit ykseklikte olan bir nokta gzlenirse
a T = olur.
19
ve .cot . tan h u z u o = = ifadesi h a h T A = + ifadesinde yerine konursa
.cot . tan h u z u o A = =
biimine gelir. Buradan,
Hb Ha h = +A bulunur.
1.7.2.2. ki Nokta Arasndaki Yatay Uzakln Belli Olmamas Durumu
Bir mira zerinde P
1
ve P
2
gibi iki nokta gzlenerek z
1
ve z
2
zenit alar (ba ucu
alar) veya
1,
o
2
o dey alar ve alet ykseklii (a) llr. P
1,
P
2
noktalarnn mira
zerinde ayrdklar boy
( ) l ekil 1.13te gsterilmitir.
ekil 1.13: Yakn ara uzakl belli olmayan iki nokta arasnda trigonometrik nivelman
ekildeki verilenlere gre,
1
.cot u z h =
2 2 1
.cot ( ) u z T T h l h = + = +
Yukardaki
1
.cot u z h = ve
2 2 1
.cot ( ) u z T T h l h = + = + formlnden
2 1
cot cot
l
u
z z
=

bulunur.
Buradan u belli olduuna gre
1
.cot h u z = olduundan
20
1
2 1
.cot
cot cot
l z
h
z z
=

ve
2 2 1 1
.cot .cot h u z a T u a T A = + = +
eklinde h A hesaplanr. B noktasnn ykseklii,
Hb Ha h = +A
eklinde hesaplanr.
Trigonometrik nivelmanda en nemli nokta dey alarn hassas bir biimde
llmesidir. Bunun iin dey alar, aletin her iki durumu ile gsterge dzeci ortalanarak
llmeli ve gereken gsterge dzenlemesi yaplmaldr.
250 m uzaklklarda mira yerine zel gzleme plakalar (hedefler) kullanlr. Bu
plakalar blml ve 2 m uzunlukta bir baston zerinde aa yukar hareket edecek biimde
dzenlenmitir.
1.7.2.3. Trigonometrik Nivelman ile ki Nokta Arasndaki Ykseklik Farknn
Bulunmas
Trigonometrik nivelmanla iki nokta arasndaki ykseklik fark bulunabilir. Bu
yntemle alet bir nokta zerine kurularak bir noktadan dier bir noktaya kot tanabilir. Bu
iki nokta arasndaki uzunluk 250 mden ksa ise bu iki nokta arasndaki dey a ve yatay
uzunluk llerek trigonometrik nivelman yaplr.
ki nokta arasndaki uzunluk 250 mden fazla ise dnyann yuvarlakl ve k
krlmalarnda dikkate alnarak trigonometrik nivelman hesab yaplr (ekil 1.14).
ekil 1.14: Trigonometrik nivelmanla iki nokta arasndaki ykseklik farknn bulunmas
21
ekilde verilenlerden
( )
g g
h T h hi Ti A = + ve
.cot .cot
i i g g i g
h u z u z T T A = + olur.
g i
T T = olacak biimde alnrsa
.cot .cot
i i g g i g
h u z u z T T A = + ifadesi
.cot .cot
i i g g
h u z u z A = olur.
1.7.3. Aralarnda Engel Bulunan Mesafelerde Ykseklik Farknn Hesab
ekil 1.15: rnek problem
Yukardaki ekilde trigonometrik nivelman eklinde yaplan lme deerleri aada
verilmitir.
Verilenler llenler stenen
Ha=1052.22 m Z
1
= 90 grad u
1
= 70 m
Z
2
= 85 grad u
2
= 80 m
Z
3
= 110 grad u
3
= 90 m
Z
4
= 115 grad u
4
=120 m
a
1
=1.20 m
a
2
=1.40 m
T
a
=T
m
=T
b
=2.40 m
Hb=?
Verilen bu deerlerin tabloya yazl ve B noktasnn kotunun hesaplan aadaki
izelgede gsterilmitir.
Nok
ta
No.
Z
(g)
Cotz
U
(m)
u.cotz T veya
(a)
noktalar
nn kotu
T
veya
(a)
Nokta
kotu
Nok
ta
No.
Geri leri
1 2 3 4 5 6 7 8 9
A 1054.62 2.40 1052.22 A
90
+0.1583
8
70 -11.09
S
1
1043.53 1.20 1042.33 S
1
85
+0.2400
8
80 +19.21
22
M 1062.74 2.40 1060.34 M
110 -0.15838 90 +14.25
S
2
1076.99 1.40 1075.59 S
2
115 -0.24008 120 -28.81
B 1048.18 2.40 1045.78 B
Kontrol
+3.16 -9.60 5286.06 9.80 5276.26

g
+
i
=-6.44
Hb-Ha=1045.78-
1052.22=-6.44 m
Tabloda kot (ykseklik) hesab ilem sras:
- Birinci stuna nokta ve istasyon numaralar yazlr.
- kinci stuna zenit alar yazlr.
- nc stuna zenit alarnn kotanjantlar yazlr.
- Drdnc stuna istasyon noktas ile geri ve ileri noktalar arasndaki
yatay uzunluklar yazlr.
- Beinci stuna u.cotzler (ykseklik farklar) ileri ve geri okumalar
yazlr.
- Altnc stuna A noktasnn kotu ve dier noktalarn kotu, beinci
stundaki u.cotzlerin iaretlerine gre toplanp karlarak bulunan
deerler yazlr.
- Yedinci stuna T ve a deerleri yazlr.
- Sekizinci stuna altnc stundaki kotlardan yedinci stundaki T ve a
deerleri kartlp nokta kotlar bulunarak yazlr.
- Dokuzuncu stuna nokta ve istasyon numaralar yazlr.
Kontrol: u.cotzler ileri ve geri olarak ayr ayr toplanr. A kotundan B kotu
karlnca bu deere eit olur.
1.8. Eim Hesaplar
Eim, tata etkiyen yoku direncinde olduka etkilidir. O yzden iyi hesaplanmaldr.
Eim hesaplar; ksa mesafeler, uzun mesafeler ve aralarnda engel bulunan mesafelerde
farkl yntemlerle yaplmaktadr.
1.8.1. Genel Bilgi
Yollarda eim hesaplar yoku direnleri iin yaplr. Yoku direnci, tatn eimli
yolda hareketi srasnda tatn arlnn yola paralel bileeninden kaynaklanr. Eimli
yolda tat zerindeki bu arlk bileenleri resim zerinde gsterilmitir (ekil 1.16).
23
ekil 1.16: Yol eimi
Bu ekil yardmyla tat arlnn yola paralel bileeni .sin
x
W W o = olarak
bulunabilir. Elde edilen bu deer ayn zamanda tata etkiyen yoku direncidir. Bu arlk
bileeni yoku aa hareketlerde tat hareketlerine yardmc olur.
Bu denklemde;
o =Eim asn
W=tat arln ifade eder.
Yoku yukar hareketlerde diren -, yoku aa hareketlerde ise + alnr. Aslnda
tatn hareket ettii yollar hep ayn eimde olmadndan bu diren srekli deimektedir.
Pratikte yokuun eimi a yerine genellikle yzde olarak ortalama eim verilir.
Hareket direnci iin yaplan zmler bu eimi aya evirerek zldnde yaplan hata %
5 civarndadr.
ekil 1.17: Yol eimi
Yukardaki ekle gre eim hesab (ekil 1.17):
AB aras uzaklk:
2
2 2
AB h l = +
2
2
h AB l =
24
AB aras ykseklik fark:
2
2 2
AB h l = +
2
2
l AB h =
Eim:
(%) tan
h
Eim
l
o = =
Trkiyedeki maksimum eimli yol artlar, 1990da Kara Yollar Genel Mdrl
tarafndan yaynlanan bir istatistie gre;
Oto yollarda: % 10,
ehir ii yollarda: % 15,
Krsal arazi yollarnda: % 22 olarak aklanmtr.
Aadaki tablo eitli yollar ve eim artlar hakknda bir fikir verebilir. Bu tablodaki
eim oran ykseklii bir birim olarak alnan bir yokuun uzunluuna orann ifade
etmektedir.
Yol cinsi Eim (%) Eim oran
( ) 1/ l
sino tano o
Otoyol 6 1:16,7 0,06 0,06 3,5
yi da yolu 7 1: 14,3 0,07 0,07 4
Ortalama da yolu 12 1: 8,3 0,119 0,12 7
Dik da yolu 32 1: 3,1 0,305 0,32 18
Yol d 60 1: 1,7 0,514 0,60 31
1.8.2. Ksa Mesafeler
ekli ve okuma deerleri verilen ksa mesafede eim, aadaki gibi bulunur (ekil
1.18).
Verilenler:
ekil 1.18: Ksa mesafelerde eim hesab
25
A noktasnn mira okuma deeri a= 2.765
B noktasnn mira okuma deeri b= 1.893
A noktasnn denizden ykseklii Ha= 1052.000 mdir.
A ve B aras mesafe l= 46.345 m
A ile B noktas arasndaki kot farkn hesaplaynz.
A ile B noktas arasndaki eimi hesaplaynz.
zm:
h=a-b=2.7651.863=0.902 m
(%) tan
h
Eim
l
o = =
0.902
(%) tan
46.345
Eim o = =
0.902
(%) tan 0.019
46.345
Eim o = = =
%2 Eim ~
1.8.3. Uzun Mesafeler
Uzun mesafelerde eim hesab ksa mesafelerdeki gibi bir defada yaplmaz. nk
eim srekli deime (yoku ve ini) gsterir. Bu durumda eim hesabnn en basit yolu alet
kurulan nokta says kadar yapmaktr.
Aada ekli ve okuma deerleri verilen uzun mesafede eimleri bulalm (ekil 1.19).
Verilenler:
ekil 1.19: Uzun mesafelerde eim hesab
26
Nokta no
Uzaklk
(m)
Mira okumalar Farklar(g-i)
Kot Geri
(g)
Ara
(a)
leri
(i)
+ _
1 2 3 4 5 6 7 8
A 2.765 1052.000
40.786
1 1.543 1.893 0.872 1052.872
49.932
2 2.415 1.687 0.144 1052.728
37.576
B 1.352 1.063 1053.791
+6.723
_4.932
4.932
1.791
zm:
A ve 1 mesafesi iin;
h
1
=H
a
-H
1
=1052.0001052.872=0.872 m
1
(%) tan
h
Eim
l
o = =
0.872
(%) tan
40.786
Eim o = =
0.872
(%) tan 0.021
40.786
Eim o = = =
%2 Eim ~
1 ve 2 mesafesi iin;
h
2
=H
1
-H
2
=1052.8721052.728=0.144 m
2
2
(%) tan
h
Eim
l
o = =
0.144
(%) tan
49.932
Eim o = =
0.144
(%) tan 0.002
49.932
Eim o = = =
%0.2 Eim ~
27
2 ve B mesafesi iin;
h
3
=H
2
-H
b
=1052.7281053.791=1.063 m
3
3
(%) tan
h
Eim
l
o = =
1.063
(%) tan
37.576
Eim o = =
1.063
(%) tan 0.028
37.576
Eim o = = =
%3 Eim ~
Eim A ve B mesafesi iinde isteniyorsa;
h=h
a
-h
b
=1052.0001053.791=1.791 m
l=l
1
+l
2
+l
3
=40.786+49.932+37.576=128.294 m
(%) tan
h
Eim
l
o = =
1.791
(%) tan
128.294
Eim o = =
1.791
(%) tan 0.013
128.294
Eim o = = =
%1 Eim ~
Bulunan deerler tabloda yerine yazlr.
Nokta no
Uzaklk
(m)
Kot
Kot fark Eimler (%)
(+) (-)
Yoku
(+)
ni
(-)
1 2 3 4 5 6 7
A 1052.000
40.786 0.872 %2
1 1052.872
49.932 0.144 %0.2
2 1052.728
37.576 1.063 %3
B 1053.791
A ve B
iin
l=l
1
+l
2
+l
3
128.294 m
h=h
a
-h
b
1.791 m
%2
28
1.8.4. Aralarnda Engel Bulunan Mesafeler
Aralarnda engel bulunan mesafelerde, eim hesab uzun mesafelerdeki eim hesab
gibi yaplr. Engelli mesafelerde ykseklikler trigonometrik nivelman ve karne hesabyla
yaplr.
Arazi lm ve karne hesab yaplp ykseklik ve ara mesafeler bulunduktan sonra
eim hesab uzun mesafelerdeki eim hesab gibi yaplr.
29
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ekilde;
A noktasnn mira okuma deeri a= 3.715,
B noktasnn mira okuma deeri b= 1.843,
A noktasnn denizden ykseklii Ha=952.000 mdir.
a) A ile B noktas arasndaki kot farkn hesaplaynz.
b) B noktasnn denizden yksekliini hesaplaynz.
lem Basamaklar neriler
Ykseklik lmnde kullanlacak ara ve
gereleri hazrlaynz.
lm yaplacak noktalar arasnda aleti
sehpa zerine kurunuz ve dzeleyiniz.
lk noktadaki miraya baknz ve okuduunuz
deeri kaydediniz.
kinci noktadaki miraya baknz ve
okuduunuz deeri kaydediniz.
ki okuma deeri arasndaki fark bulunuz.
Bulunan fark deeri ilk noktann verilen
ykseklik deerine ekleyerek ikinci noktann
denizden yksekliini bulunuz.
Yaptnz okuma deerlerin ve
hesaplamalarn doruluunu kontrol ediniz.
Aleti kuracanz yerin okuma
yapacanz noktalarn arasnda
olmas gerektiini unutmaynz.
Balama vidasn gerektii kadar
sknz.
Aleti dzelemeyi unutmaynz.
Aleti tamak gerektiinde dik
olarak ve sehpa ile birlikte taynz.
ki nokta arasndaki mesafenin 50
metreden az olmas gerektiini
unutmaynz.
Okuma deerlerini doru
kaydediniz.
lem hatas yapmamaya zen
gsteriniz.
UYGULAMA FAALYET
30
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 Yol ve kaldrm ynetmelik ve artnameleri hakknda bilgi edindiniz mi?
2 Yol snflar hakknda bilgi edindiniz mi?
3 Yol temel tabakas hakknda bilgi edindiniz mi?
4 Ksa mesafede kot (ykseklik) hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
5 Basit lme aralarn tanyp kullanmlar hakknda bilgi edindiniz mi?
6 Elektronik lme aralarn tanyp hakknda bilgi edindiniz mi?
7 Ksa mesafe hesaplarn yaptnz m?
8 Uzun mesafede kot (ykseklik) hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
9 Eim hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
10 Ksa mesafelerde eim hesaplarn yaptnz m?
11 Uzun mesafelerde eim hesaplarn yaptnz m?
12 Aralarnda engel bulunan mesafelerde eim hesaplarn yaptnz m?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
31
LME VE DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi noktalarn ykseklik farklarnn belirlenmesi yntemlerinden
deildir?
A) Geometrik
B) Trigonometrik
C) Barometrik
D) Yatay a
2. Aadakilerden hangisi bir noktann deniz seviyesinden yksekliidir?
A) Rper noktas
B) Geici kot
C) Gerek kot
D) tibari kot
3. Aadakilerden hangisi ykseklik fark lm yntemlerinin en hassas olandr?
A) Trigonometrik
B) Geometrik
C) Barometrik
D) Hibiri
4. Aadakilerden hangisi "Bir dzlem esas alnarak dier noktalarn bu dzlem arasndaki
ykseklik farknn bulunmasdr." tanmnn karldr?
A) Nivelman
B) Uzunluk lme
C) Yatay a lme
D) Alan hesab
5. Aadakilerden hangisi " tano " nn % olarak karldr?
A) Alan
B) Uzunluk
C) Ykseklik
D) Eim
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
32
RENME FAALYET2
Yol, kaldrm ve meydanlarda alan ve malzeme hesaplarn yapabileceksiniz.
Bulunduunuz belediyenin fen ileri mdrlne giderek parke ta-bordr yol
ve kaldrm hesaplar ve hak edileri ile ilgili rnek proje inceleyiniz. Aratrma
sonunda gzlemlerinizi ve incelemelerinizi rapor hline getirerek snfta
arkadalarnzla ve retmeninizle paylanz.
2. YOL VE KALDIRIM ALIMALARINDA
ALAN HESAPLARI
ls yaplan doal ve yapay arazi ekillerinin veya plan zerinde bulunan ekillerin
alanlarnn ve evrelerinin ne kadar olduu sorusuyla sk sk karlarz. Alan hesaplar
mevcut bilgilerin cinsine gre eitli ekillerde yaplr ya da alan hesab yaplacak arazi
eklinin deeri de gz nnde tutularak alan hesabnn ne ekilde yaplaca nceden
kararlatrlr.
Genellikle kk arazi paralarnn llmesi ve alan hesab ekilde yaplr:
l deerlerine gre alan hesab
Koordinat deerine gre alan hesab
Plan deerine gre alan hesab
2.1. Basit Geometrik Yzeylerde Hesaplar
Alan ve evre hesaplar, yapclkta karmza kan hesaplardandr. Bu hesaplar
karmza; dzgn geometrik ekilli olanlar ya da geometrik olmayanlar eklinde iki trl
kar.
2.1.1. Hesap Yntemleri
Basit geometrik ekillerin, dzgn olmayan ancak geometrik ekillere blnebilen
yzeylerin evre ve alan hesaplarna ait aklamalar aada verilmitir.
2.1.1.1. gen
genin evresi: genin evresinin uzunluu kenarnn uzunluklarnn
toplamna eittir (ekil 2.1).
Bir ABC geninde;
AB BC CA = + + dr.
RENME FAALYET2
ARATIRMA
AMA
33
ekil 2.1: genin evresi
genin alan: genin taban ile yksekliinin arpmnn yarsna eittir
(ekil 2.2).
Eer alan A ile gsterilirse forml,
.
2
a h
A = dir.
ekil 2.2: genin alan
Pisagor Teoremi: Hipotens daima 90

lik ann karsndaki kenardr. a=

hipotenstr (ekil 2.3).
O hlde;
2 2 2
a b c = + dir.
ekil 2.3: Dik gen
Herron Forml: Bir ABC geninin kenar uzunluklar a, b, c ve evresi
(ekil 2.4)
2
a b c
u
+ +
= olmak zere, alan;
34
.( ).( ).( ) A u u a u b u c = olur.
ekil 2.4: Herron forml
2.1.1.2. Kare
Karenin evresi: Bir kenarnn uzunluu a olan karenin evresi;
4. a = dr (ekil 2.5).
ekil 2.5: Kare
Karenin alan: ki kenarnn arpmdr. Yani;
2
. A a a a = = (ekil 2.6)
veya kegen uzunluunun karesinin yarsdr.
2
2
e
A =
ekil 2.6: Kare
35
2.1.1.3. Dikdrtgen
Dikdrtgenin evresi: Ksa ve uzun kenarlarnn toplamnn iki katdr (ekil
2.7).
( ) 2. a b = + dir.
ekil 2.7: Dikdrtgen
Dikdrtgenin alan: Ksa ve uzun kenar uzunluklarnn arpmdr (ekil 2.8).
. A ab =
ekil 2.8: Dikdrtgen
2.1.1.4. Paralel kenar
Paralel kenarn evresi: Drtkenarnn toplamna eittir (ekil 2.9).
( ) 2. a b = + dir.
ekil 2.9: Paralel kenar
36
Paralel kenarn alan: Taban uzunluuyla yksekliin arpmdr (ekil 2.10).
. A a h = dr.
ekil 2.10: Paralel kenar
2.1.1.5. Yamuk
Yamuun evresi: Drtkenarnn toplamna eittir (ekil 2.11).
a b c d = + + +
ekil 2.11: Yamuk
Yamuun alan: Yamuun alt tabanyla st tabannn toplamnn ikiye blnp
ykseklikle arplmasdr (ekil 2.12).
.
2
alttaban sttaban
A ykseklik
+
=
.
2
a c
A h
+
=
ekil 2.12: Yamuk
37
2.1.1.6. ember
emberin evresi: emberin yarapnn pi saysyla arpmnn 2 katdr
(ekil 2.13).
2. . r t =
. ' 3 14 , 3
7
22
tr pi ~ ~ = = t
ekil 2.13: ember
2.1.1.7. Daire
Dairenin alan: Dairenin yarapnn karesinin pi saysyla arpmdr (ekil
2.14).
2
. A r t =
ekil 2.14:Daire
2.1.1.8. Dzgn Olmayan Ancak Geometrik ekillere Blnebilen Yzeylerin evre ve
Alan Hesaplar
Bu ekiller genelde arazi lmlerinde karmza kmaktadr. Bunlarn hesaplar
yaplrken verilen ekli, bilinen dzgn geometrik ekillere bler ve hesaplar bu yolla
tamamlarz.
eklin evresi: D kenarlarn uzunluklarnn toplamna eittir.
AF FE ED DC AB BC = + + + + +
38
eklin alan: Bldmz dzgn geometrik ekillerin ayr ayr alanlarnn
bulunup toplanmasndan ibarettir (ekil 2.15).
1 2 3 4 5
...
n
A A A A A A A = + + + + + +
ekil 2.15: Geometrik ekillere blnebilen alan
2.1.2. Hesap rnekleri
Hesap yntemleri rnek 1: gen eklinde bir arsann kenarlar; a=60 m,
b=30 m ve c=50 mdir. Arsann evresi ka metredir? Arsann % 20sine ev
yapldna gre bahe iin ka m yer kalmtr (ekil 2.16)?
ekil 2.16: gen
zm:
Arsann evresi:
a b c = + +
60 30 50 140 m = + + =
Arsann alan:
2
a b c
u
+ +
= olmak zere alan;
.( ).( ).( ) A u u a u b u c = buradan
60 30 50 140
70
2 2
u
+ +
= = =
39
70.(70 60).(70 30).(70 50) A =
70.10.40.20 560000 A= =
2
748.34 A m =
Ev yaplan alan=
2
20
748, 34. 149, 67
100
m =
Kalan alan=
2
748, 34 149, 67 598, 67m =
Hesap yntemleri rnek 2: Aada verilen taral ekil e karelerden
olumutur (ekil 2.17). eklin alan
2
36cm ise evresinin uzunluu ka
cmdir?
ekil 2.17: E kareler
zm:
ekil dokuz kareden olumutur,
2
. A a a a = =
2
9. 36 a =
2
36
4
9
a = = 4 2 a cm = = olur.
eklin evresinde kenar uzunluklarndan 20 adet vardr. eklin evresinin uzunluu
20.2 40 cm = = dir.
Hesap yntemleri rnek 3: Uzun kenar ksa kenarnn iki katndan 8 cm eksik
olan dikdrtgenin evresinin uzunluu 44 cm olduuna gre alan ka cm dir
(ekil 2.18)?
ekil 2.18: Dikdrtgen
40
zm:
Dikdrtgenin ksa kenarna x dersek,
2 8 uzunkenar x = olur.
2( 2 8) x x = +
44 6 16 x =
60 6x =
60
10
6
x cm = = olur.
. .(2 8) 10.12 A a b a x = = =
2
120 A cm = olur.
Hesap yntemleri rnek 4: Aada gsterilen paralelkenarn evresi ve
alann bulunuz (ekil 2.19).
ekil 2.19: Paralel kenar
zm:
2
. 8.4 32 A a h cm = = = dir.
(BEC) dik geninde 3-4-5 kuralna gre 5 BC cm = dir.
2.( ) 2.(8 5) a b = + = +
26 cm = dir.
Hesap yntemleri rnek 5: Aada gsterilen yamuun evresini ve alann
bulunuz
(ekil 2.20).AD=BC ller cmdir.
ekil 2.20: Yamuk
41
zm:
Dik gendeki 3-4-5 kuralndan AD uzunluu
3 4 5
6 8 AD
= = orantsndan
4. 5.8 AD =
40
10
4
AD cm = = bulunur.
AD=BColduundanBC= 10 cmdir. O hlde,
AB BC CD DA = + + +
(6 22 6) 10 22 10 76 cm = + + + + + = dir.
Alan ise;
.
2
alttaban sttaban
A ykseklik
+
=
2
34 22 56
.8 .8 224
2 2
A cm
+
= = = bulunur.
Hesap yntemleri rnek 6: 8 AC cm = ve 10 BC cm = ise aadaki ekilde
gsterilen emberin evresi ne olur (ekil 2.21)?
ekil 2.21: ember
zm:
2 2 2
BC AB AC = +
2
2 2
10 8 AB = +
2
100 64 AB = +
2
100 64 36 AB = =
36 6 AB cm = =
6 AB r cm = =
2 2.3,14.6 37, 68 r cm t = = = eder.
42
Hesap yntemleri rnek 7: ABCD karesinin alan 16 cmdir. Dairenin alann
bulunuz (ekil 2.22).
ekil 2.22: Daire
zm:
2
A a =
2
16 a =
16 4 a cm = =
4 a r cm = =
2 2 2
. 3,14.4 50, 24 A r cm t = = =
Hesap yntemleri rnek 8: Aadaki eklin evresini ve alann bulunuz
(ekil 2.23).
6 AF m =
15 FH m =
17 HC m =
5 FE m =
FE DH FB = =
ekil 2.23: Dzgn geometrik ekillere blnebilen alan
43
zm:
AE ED DC CB BA = + + + +
( ) ( ) ( ) ( )
2 2 2 2 2 2 2 2
6 5 15 3 17 5 32 6 5 = + + + + + + + +
( ) ( ) ( ) ( )
61 15 298 1049 61 = + + + +
( ) ( ) ( ) ( ) 7, 81 15 17, 26 32, 38 7, 81 = + + + +
80.26 m =
Alan ise;
1 2 3 4 5
A A A A A A = + + + +
( )
6.5 17.3 32.5 6.5
15.5
2 2 2 2
A
| | | | | | | |
= + + + +
| | | |
\ . \ . \ . \ .
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 15 75 25, 5 80 15 A = + + + +
2
210, 5 A m =
2.2. Birleik Yzeylerde Hesaplar
Yol, kaldrm ve meydanlarda kullanlacak parke talar, bordrler ve oluklar iin
kaplama etd, malzeme ve adet hesaplarnn bulunmasnda aada anlatlacak yntemler
gereklidir.
2.2.1. Hesap Yntemleri
Birleik yzeylerin alan hesaplar yaplrken verilen ekil, bilinen dzgn geometrik
ekillere blnr ve hesaplar bu yolla tamamlanr. Boluklar varsa onlar da hesaplanr ve
doluluklardan kartlr. Aadaki ekilde 5. alan boluk olarak kabul edilecek (ekil 2.24).
ekil 2.24: Birleik yzey
eklin evresi: D kenarlarn uzunluklarnn toplamna eittir.
AB BC CD DE EF FA = + + + + +
44
eklin alan: Bldmz dzgn geometrik ekillerin ayr ayr alanlarnn
bulunup toplanmasndan ibarettir.
1 2 3 4 5
A A A A A A = + + +
Alan hesaplar tek tek hesaplanp aadaki tabloya yazlarak da yaplabilir.
Alan nu. Alan ekli Alan Dolu (+) Bo (-)
1
2
3
4
5
Toplam alan Alan doluA boA E = E E
2.2.2. Hesap rnekleri
Hesap yntemleri rnek 9: Aadaki birleik eklin evresini ve alann
bulunuz. Beinci alan boluktur ve verilen llerin birimleri metredir (ekil
2.25).
ekil 2.25: Birleik yzey
zm:
- eklin evresi: D kenarlarn uzunluklarnn toplamna eittir.
AB BC CD DE EF FA = + + + + +
( )
2 2
2. .
56 12 24 18 20 44
2
r

t
| |
= + + + + + +
|
\ .
45
( )
2.3,14.13
56 12 900 20 44
2

| |
= + + + + +
|
\ .
56 40, 82 12 30 20 44 = + + + + +
202, 82 m = eder.
- eklin alan: Bldmz dzgn geometrik ekillerin ayr ayr
alanlarnn bulunup toplanmasndan ibarettir.
( )
2
1
. 56.26 1456 A dikdrtgen a b m = = =
( )
2 2
2
2
. 3,14.13
265, 33
2 2
r
A yarmdaire m
t
= = =
( )
2
3
. 24.18
216
2 2
a h
A dikgen m = = =
( )
2
4
. 20.18 360 A dikdrtgen a b m = = =
( ) ( )
2 2 2
5
10 100 A kare a m boluk = = =
1 2 3 4 5
A A A A A A = + + +
1456 265, 33 216 360 100 A = + + +
2
2197, 33 A m =
Alan hesaplar tek tek hesaplanp aadaki tabloya yazlarak da yaplabilir.
Alan no: Alan ekli Alan Dolu (+) Bo (-)
1 Dikdrtgen 1456,00 1456,00
2 Yarm daire 265,33 265,33
3 Dik gen 216,00 216,00
4 Dikdrtgen 360,00 360,00
5 Kare 100,00 100,00
Toplam alan Alan doluA boA E = E E 2297,33 100,00
2
2297, 33 100 2197, 33 A m = =
2.3. Yol, Kaldrm ve Meydanlarda Malzeme ve Adet Hesaplar
Kaplama etd, metraj ve keif yaplan imalatlarn en nemli alma
basamaklarndan biridir. Bu alma, imalat miktar az olan kaplamalarda ok fazla ayrnt
gerektirmez fakat imalat miktar ok olan ilerde her trl ince ayrnt dnlerek
yaplmaldr.
2.3.1. Parke Talar
Yol yapmnda kullanlan, dzgn ve eitli biimlerde bulunan kaplama
elemanlardr. Parke ta imalat ve denmesi ile ilgili birim fiyat tanmlar, parke ta eit
ve boyutlar detayl olarak aada anlatlmtr.
46
2.3.1.1. Birim Fiyat Tanmlar
Kullanlan malzeme miktarlar, yapm tarz birim fiyat tarifleri ve sras, uygulama
artlar, ap ve kapsam ile birim fiyat demesine nelerin dhil olup olmad ve her imalatn
l tarzn kapsayan konularla ilgili tanmlardr.
Prefabrik beton parke imali ve yerine denmesi:
Hazrlanm ve tesviyesi tamamlanm temeller zerine Yollar Fenni artnamesinin
56. ksmndaki esaslar dhilinde prefabrik beton eleman yapma tesisinde imal edilen beton
parkenin projesinde belirtilen ekil, eim ve kesitlerde yerine konulmasdr.
Birim fiyata dhil olan masraflar:
Gerekli makine ve tehizatn (tesis ve santralin) temini, montaj ve demontaj, gerekli
imento ve suyun tesis yerinde temini, depolanmas nakli ve muhafazas, kum ve krma tan
ocak veya dereden kartlmas, depolanmas, krlmas, granlometrisine gre elenmesi,
ykanmas, vastalara yklenmesi, tanmas, boaltlmas, beton santrali ve prefabrik beton
eleman yapma tesisinde artnamesine uygun bir ekilde beton parkelerin imali, kr, imalat
yerinde yklenmesi, yatak kumunun i banda temini, elenmesi, idarece istenilen ve
projesinde gsterilen kalnlkta serilmesi ve dzeltilmesi, parkelerin artnamesine gre
denmesi inaat ve imalat yerindeki her trl yatay ve dikey tama ve boalmalar, numune
alnmas ve laboratuvar deneylerinin yaplmas, aada "Birim Fiyata Dhil Olmayan
Masraflar" bal altnda saylanlar dnda kalan dier btn ilerin yaplmas iin lzumlu
her trl iilik, malzeme, makine, alet ve edevat masraflar ile mteahhitlik kr ve genel
masraflardr.
Birim fiyata dhil olan masraflar:
Prefabrik beton parkelerin imalat yerinden dendii yere kadar tanmasdr.
l:
Prefabrik parkelerin dendii yerde llen metrekare cinsinden alandr.
deme:
Prefabrik beton parke imali ve yerine denmesi m birim fiyat zerinden yaplr.
2.3.1.2. eit ve Boyutlar
Parke eitleri ok olmakla beraber en ok kullanlanlar unlardr:
Kilit parke
D meknlarda en ok kullanlan rndr. Estetik grntsyle d zeminlerin
vazgeilmez deme tadr (ekil 2.26).
- ehir ii ara ve yaya yollarnda,
47
- Alveri merkezlerinde,
- Sanayi tesislerinin i ve d ksmlarnda,
- Park, bahe, yry ve ehir ii yaam alanlarnn zeminlerinde
kullanlr.
Kilit parke dekoratif grnt, ekonomik fiyat ve salamlyla ihtiyalarmza cevap
veren ve en ok kullanlan parke trdr.
ller Kalnlk Arlk M2/Adet Renk
200x163 mm 80 mm 5.5 36 Beton
200x163 mm 80 mm 5.5 36 Krmz
ekil 2.26: Kilit parke
Prizma parke
Klasik tip kaplama talar snfndan olan prizmatik parke ta, uygulama alannn
genilii ile farkl meknlarda kullanlr (ekil 2.27).
- Yaya kaldrmlarnda,
- Alveri merkezlerinde,
- Sanayi tesislerinin i ve d meknlarnda,
- Toplu konut alan ve yollarnda,
- Bahe peyzajnda,
- Park, bahe, yry ve ehir ii yaam alanlarnn zeminlerinde
kullanlr.
Prizmatik parke ta, deiik biim ve motiflerde dizilebilmesiyle her tr mimari
uygulamaya uyum salar.
ller Kalnlk Arlk M2/Adet Renk
200x100 mm 60 mm 2.8 50 Beton
200x100 mm 60 mm 2.8 50 Krmz
48
ekil 2.27: Prizma parke
nitez Parke:
Bu parkenin en nemli zellii kilit yapsnn ok sk ve salam olmasdr. nitez parke
eitli renk ve biim olanaklaryla kullanlan alanlarda canl ve ada bir grnm oluturur
(ekil 2.28).
- Bahe peyzajnda,
- Yaya kaldrmlarnda gvenle kullanlr.
ekil 2.28: nitez parke
ller Kalnlk Arlk M2/Adet Renk
238x127 mm 60 mm 3.4 40 Beton
238x127 mm 60 mm 3.4 40 Krmz
2.3.2. Bordrler
Yaya kaldrmnn kenar ta olarak kullanlmaktadr. Bordr ta imalat ve denmesi
ile ilgili birim fiyat tanmlar, parke ta eit ve boyutlar detayl olarak aada
anlatlmtr.
49
2.3.2.1. Birim Fiyat Tanmlar
Kullanlan malzeme miktarlar, yapm tarz birim fiyat tarifleri ve sras, uygulama
artlar, ap ve kapsam ile birim fiyat demesine nelerin dhil olup olmad ve her imalatn
l tarzn kapsayan konularla ilgili tanmlardr.
Prefabrik beton bordr imali ve yerine denmesi:
Hazrlanm ve tesviyesi tamamlanm temeller zerine Yollar Fenni artnamesinin
56. ksmndaki esaslar dhilinde prefabrik beton eleman yapma tesisinde imal edilen beton
bordrlerin projesinde belirtilen ekil, eim ve kesitlerde yerine konulmasdr.
Birim fiyata dhil olan masraflar:
Gerekli makine ve tehizatn (tesis ve santralin) temini, montaj ve demontaj, gerekli
imento ve suyun tesis yerinde temini, depolanmas nakli ve muhafazas, kum ve krma tan
ocak veya dereden kartlmas, depolanmas, krlmas, granlometrisine gre elenmesi,
ykanmas vastalara yklenmesi, tanmas boaltlmas, beton santrali ve prefabrik beton
eleman yapma tesisinde artnamesine uygun bir ekilde beton bordrlerin imali, kr, imalat
yerinde yklenmesi, yatak kumunun i banda temini, elenmesi, idarece istenilen ve
projesinde gsterilen kalnlkta serilmesi ve dzeltilmesi, bordrlerin artnamesine gre
denmesi inaat ve imalat yerindeki her trl yatay ve dikey tama ve boalmalar, numune
alnmas ve laboratuvar deneylerinin yaplmas, aada "Birim Fiyata Dhil Olmayan
Masraflar" bal altnda saylanlar dnda kalan dier btn ilerin yaplmas iin lzumlu
her trl iilik, malzeme, makine, alet ve edevat masraflar ile mteahhitlik kr ve genel
masraflardr.
Birim fiyata dhil olan masraflar:
Prefabrik beton bordrlerin imalat yerinden dendii yere kadar tanmasdr.
l:
Prefabrik bordrlerin dendii yerde llen metre cinsinden alandr.
deme:
Prefabrik beton bordr imali ve yerine denmesi metre birim fiyat zerinden yaplr.
2.3.2.2. eit ve Boyutlar
Bordrler, yaam alanlarna grn estetii kazandran prefabrik elemanlardr (ekil
2.29-2.30). Mukavemeti yksek olup kullanm olduka yaygndr.
Ana yollarn yaya yollarndan ayrlmasnda,
Ara yollarnn yeil alanlardan ayrlmasnda,
ki ynl trafik aknn olduu yollarda,
eitli amalarla blnm toprak veya betonarme alanlarn dzenlenmesinde
kullanlmaktadr.
50
ekil 2.29: Bordr
Bordr Ad
ller(mm) Arlk
(kg)
M/Adet Renk
Yk. Gen. Uz.
15 cmlik bordr 150 110 700 24 Beton/Krmz
20 cmlik bordr 200 150 700 44 Beton/Krmz
30 cmlik bordr 300 180 700 82 Beton/Krmz
Refj bordr 300 280 700 115 Beton/Krmz
ekil 2.30: Bordr lleri
2.3.3. Oluklar
Oluklar, yamur sularnn akmasna yarayan st yan ak kaplama elemandr.
Parke ta demelerinin btnleyicisi olan oluklar, ta deme iinin sonunda yamur
sularnn tahliyesi amacyla bordr ya da sabit eleman kenarna uygun eimde denir.
2.3.3.1. Birim Fiyat Tanmlar
Kullanlan malzeme miktarlar, yapm tarz birim fiyat tarifleri ve sras, uygulama
artlar, ap ve kapsam ile birim fiyat demesine nelerin dhil olup olmad ve her imalatn
l tarzn kapsayan konularla ilgili tanmlardr.
51
Prefabrik beton oluklarn imali ve yerine denmesi:
Hazrlanm ve tesviyesi tamamlanm temeller zerine Yollar Fenni artnamesinin
56. ksmndaki esaslar dhilinde prefabrik beton eleman yapma tesisinde imal edilen beton
oluklarn projesinde belirtilen ekil, eim ve kesitlerde yerine konulmasdr.
Birim fiyata dhil olan masraflar:
Gerekli makine ve tehizatn (tesis ve santralin) temini, montaj ve demontaj, gerekli
imento ve suyun tesis yerinde temini, depolanmas nakli ve muhafazas, kum ve krma tan
ocak veya dereden kartlmas, depolanmas, krlmas, granlometrisine gre elenmesi,
ykanmas vastalara yklenmesi, tanmas boaltlmas, beton santrali ve prefabrik beton
eleman yapma tesisinde artnamesine uygun bir ekilde beton oluklarn imali, kr, imalat
yerinde yklenmesi, yatak kumunun i banda temini, elenmesi, idarece istenilen ve
projesinde gsterilen kalnlkta serilmesi ve dzeltilmesi, oluklarn artnamesine gre
denmesi inaat ve imalat yerindeki her trl yatay ve dikey tama ve boaltmalar, numune
alnmas ve laboratuvar deneylerinin yaplmas, aada "Birim Fiyata Dhil Olmayan
Masraflar" bal altnda saylanlar dnda kalan dier btn ilerin yaplmas iin lzumlu
her trl iilik, malzeme, makine, alet ve edevat masraflar ile mteahhitlik kr ve genel
masraflardr.
Birim fiyata dhil olan masraflar:
Prefabrik beton oluklarn imalat yerinden dendii yere kadar tanmasdr.
l:
Prefabrik oluklarn dendii yerde llen metrekare cinsinden alandr.
deme:
Prefabrik beton oluklarn imali ve yerine denmesi m birim fiyat zerinden yaplr.
2.3.3.2. eit ve Boyutlar
Yksek younluk ve dayankllkta retildii iin mrleri dier kaplama talar kadar
uzundur (ekil 2.31).
Yaya ve ara yollarnn yeil alanlardan ayrld tm snrlarda, yamur ve
benzeri sularn kontrolnde kullanlr.
Doal nedenlerle oluan kat atklar, zel kaplanm kaygan yzeyi sayesinde
giderir.
Zamana ve iklim artlarna dayankldr.
ller Kalnlk Arlk M2/Adet Renk
300x350 mm 15 mm 2.8 - Beton
300x350 mm 15 mm 2.8 - Krmz
52
ekil 2.31: Oluk
53
UYGULAMA FAALYET
Aada lleri verilen birleik eklin evresini ve alann bulunuz.
ller metre cinsinden verilmitir.
Birleik eklin ierisinde 10x10 metre boluk braklacaktr.
56
20 24 12
2
6
1
8
4
4
10
1
0
lem Basamaklar neriler
Birleik eklin evresini hesaplaynz.
Birleik yzeylerin alan hesab iin
verilen ekli dzgn geometrik ekillere
blnz.
Bildiiniz geometrik ekillerin alan
hesaplarn yapnz.
Bulduunuz alanlarn toplamn alarak
birleik eklin alann hesap ediniz.
Verilen boluk alann hesabn yaparak
toplam birleik alandan karnz.
D kenar uzunluklar toplam eklin
evresini verecektir.
Blnen her geometrik ekli ayr ayr
numaralandrnz.
evre hesaplarnda birimin metre
olduunu unutmaynz.
Alan hesaplarnda birimin metrekare
olduunu unutmaynz.
Boluk alann toplam alandan dmeyi
unutmaynz.
UYGULAMA FAALYET
54
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 Basit geometrik yzeylerde hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
2
Basit geometrik yzeylerde hesap yntemleri hakknda bilgi
edindiniz mi?
3 Basit geometrik yzeylerde hesap yaptnz m?
4 Birleik yzeylerde hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
5 Birleik yzeylerde hesap yntemleri hakknda bilgi edindiniz mi?
6 Birleik yzeylerde hesap rnekleri yaptnz m?
7
Yol, kaldrm ve meydanlarda malzeme ve adet hesaplar hakknda
bilgi edindiniz mi?
8 Parke talar hakknda bilgi edindiniz mi?
9 Bordrler hakknda bilgi edindiniz mi?
10 Oluklar hakknda bilgi edindiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
55
LME VE DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi .
2
alttaban sttaban
A ykseklik
+
= forml ile alan
hesaplanan basit ekildir?
A) gen
B) Dikdrtgen
C) Daire
D) Yamuk
2. Aadaki hangi basit eklin evresi 2. . r t = forml ile hesaplanr?
A) Yamuk
B) Paralel kenar
C) ember
D) Kare
3. Aadakilerden hangisi dzgn olmayan ancak geometrik ekillere blnebilen
yzeylerin alan hesaplar yntemidir?
A) Trigonometrik nivelmanla hesaplanr.
B) Bldmz dzgn geometrik ekillerin ayr ayr alanlar bulunur ve toplanr.
C) Byle ekillerin alanlar bulunmaz.
D) Uzay fotoraflaryla hesaplanr.
4. Aadakilerden hangisi prefabrik parkelerin metraj lsdr?
A) Metrekare/adet
B) Metre/adet
C) Metrekp/adet
D) Adet
5. Aadakilerden hangisi prefabrik bordrlerin metraj lsdr?
A) Metrekare/adet
B) Metre/adet
C) Metrekp/adet
D) Adet
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
LME VE DEERLENDRME
56
MODL DEERLENDRME
Aadaki ekilde vaziyet plan verilen yap iin evre dzenlemesi yaplacaktr. Bu
ekle gre aadaki uygulamalar yapnz.
Bahe evre uzunluunu hesaplaynnz.
Bahe toplam alann hesaplaynz.
Bahe tanziminde ka adet kilit parke kullanlmas gerektiini hesaplaynz.
Her iki yol cephesinde kullanlacak bordr miktarn hesaplaynz.
Bahe dzenlemesinde parsel evresinin tamamnda kullanlacak yamur oluu
miktarn hesaplaynz.
1100 400
1500
300 500 200 500
700
5
0
0
7
0
0
1
2
0
0
5
0
0
4
0
0
3
0
0
2
0
0
2
0
0
YOL
nbahce
Y
O
L
Mevcut Yapi
MODL DEERLENDRME
57
KONTROL LSTES
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1
Yol ve kaldrm ynetmelik ve artnameleri hakknda bilgi
edindiniz mi?
2 Yol snflar hakknda bilgi edindiniz mi?
3 Yol temel tabakas hakknda bilgi edindiniz mi?
4
Ksa mesafede kot (ykseklik) hesaplar hakknda bilgi edindiniz
mi?
5
Basit lme aralar tanyp kullanmlar hakknda bilgi edindiniz
mi?
6 Elektronik lme aralarn tanyp hakknda bilgi edindiniz mi?
7 Ksa mesafe hesaplarn yaptnz m?
8
Uzun mesafede kot (ykseklik) hesaplar hakknda bilgi edindiniz
mi?
9 Eim hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
10 Ksa mesafelerde eim hesaplarn yaptnz m?
11 Uzun mesafelerde eim hesaplarn yaptnz m?
12
Aralarnda engel bulunan mesafelerde eim hesaplarn yaptnz
m?
13 Basit geometrik yzey hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
14
Basit geometrik yzeyler hesap yntemleri hakknda bilgi edindiniz
mi?
15 Basit geometrik yzey hesaplar yaptnz m?
16 Birleik yzey hesaplar hakknda bilgi edindiniz mi?
17 Birleik yzeyler hesap yntemleri hakknda bilgi edindiniz mi?
18 Birleik yzey hesap rnekleri yaptnz m?
19
Yol, kaldrm ve meydanlarda malzeme ve adet hesaplar hakknda
bilgi edindiniz mi?
20 Parke talar hakknda bilgi edindiniz mi?
21 Bordrler hakknda bilgi edindiniz mi?
22 Oluklar hakknda bilgi edindiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
58
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1. D
2. C
3. B
4. A
5. D
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI
1. D
2. C
3. B
4. A
5. B
CEVAP ANAHTARLARI
59
KAYNAKA
ORMAN Mustafa, Haldun ZEN, Halim ZMEN, lme Bilgisi
(Toporafya), Emel Matbaaclk, Ankara, 1992.
OYMAEL Sabit, Yap Bilgisi 2, Mill Eitim Basmevi, stanbul, 2003.
PANCARCI Ali, M. Emin CAL, Yap letmesi ve Mal Olu Hesaplar,
Birsen Yaynevi, stanbul, 1998.
SARIBIYIK Tahsin, lme Bilgisi ve Uygulamas, Devlet Kitaplar
Mdrl, stanbul, 2005.
TAYMAZ Haydar, Yap Bilgisi 3, Oul Matbaaclk, stanbul, 1992.
YAMAN Naim, Fikri KAMAN, Yol Bilgisi, Emel Matbaaclk, Ankara, 1988.
KAYNAKA