You are on page 1of 520

ANATOLI RIBAKOV - Arbat ocuklar ARBAT OCUKLARI TARH ANATOL RIBAKOV ARBAT OCUKLARI Trkesi: Uur Bke S T A N BUL

L Cem yaynevi Dizgi: Metin Dizimevi Bask: Gm Basmevi STANBUL1988 ANATOLI RIBAKOV 14 Ocak 1911'de ernigov kentinde dodu. 1919'dan beri Moskova'da oturuyor. 1928'de ortaokulu bitirdikten sonra kimya fabrikasnda hamallk ve ofrlk yapt. 1934'de Moskova Ulam Enstitsn bitirdi. 1941'e kadar Ufa, Kalinin, Ryazan kentlerinde mhendis olarak alt. 1941'de orduya katld ve deiik cephelerde savat. Madalya ve nianlar ald. Sava 4. Muhafz av. c kolordusu nakliye komutan olarak bitirdi. 946'da terhis oldu. 1948'de ilk yksn yaynlad. SSCB ve RSFSC Devlet dlnn sahibi. nemli yaptlar : 1. Me, uzun yk. (1954'de sinemaya, 1975'de TV'ye uyarland, tiyatrolarda sahneye kondu) 2. ofrler, Roman, 1950. 3. Yekaterina Voronina, Roman, 1955 (Ayn adla sinemaya aktarld.) 4. Bronz Ku, yk 1956 (Ayn adla TV filmi)' 5. Kro'un Maceralar, yk, 1960 (Ayn adla TV filmi.) 6. am Ormannda Yaz, Roman, 1964. 7. Kro'un Tatili, yk, 1966 (Ayn adla TV filmi.) 8. Mehul Asker, yk, 1970 (Sinema ve TV filmi.)) 9. At, yk, 1975 (TV filmi.)

10. Ar Kum, Roman, 1978. 11. Arbat ocuklar, Roman, 1987. A. Rbakov'un yaptlar 45 dile evrildi. SSCB halklarnn dilleri dnda Arnavuta, ngilizce, Arapa, Bengalee, Bulgarca, Macarca, Viyetnamca, Yunanca, Bani-markaca, branice, spanyolca, ince, Korece, Moolca, Almanca, Norvee, Lehe, Rumence, Trke, Fince, Franszca, eke, svee, Japonca yaptlarnn evrildii dillerin balcalardr. BRNC BOLM 1 Arbat'ta, imdilerde Plotnikov ve Vesnin olarak adlandrlan Nikolski ve Denejny sokaklar arasndaki en byk ev. Birbiri ardna ykselen sekiz katl bina. lkinin cephesi beyaz iniyle kapl. El ii, Kekemelikten Kurtulma, Bevliye ve Zhrevi Hastalklar benzeri tabelalar aslm. Keleri sa kapl, alak kemerli geitler iki avluyu birletiriyor. aa Pankratov evden kp sola, Smolenskaya alanna doru yneldi. Arbatski Ars sinemasnn nnde paltolarnn yakasn zensizce kaldrm, boyal dudaklar, kvrk kirpikler, bir eyler bekleyen gzler ve boyunlarnda renkli earplanyla kzlar, Arbat, Dorogomilovski ve Pluiha kzlar dolayorlar. Arbat'n sonbahar kl... Film bitmi. Seyirciler avludan dar kyor, kendilerini buralarn ezeli sahibi yeni yetmelerin neeyle oynatklar sokaa atyorlar. Arbat bir gn daha bitiriyordu. Aras hl ta deli tramvay raylarnn dnda yeni asfaltlanm kprden ilk Sovyet otomobilleri GAZ ve AMOlar atl arabalar geride brakarak geip gidiyordu. Tek ya da iki vagonlu tramvaylar byk kentin ulam sorununu zmek iin umutsuzca bir yeltenile parktan kyordu. Yeraltnda ise oktan metro kuyruu olumutu. Smolenskaya metro istasyonunun tahta kulesi ykseliyordu ilerde. El rgs yn bir sveter giymi, el gzl, elmack kemikleri kk bozkr kz Katya, Saa'y Deviye'de, Kauuk Fabrikas'nn kulbnn nnde bekliyordu. arap kokusu yaylyordu Katya'dan. Kzlarla krmz arap itik. Bayram yok mu senin iin? Ne bayram? Ne mi?... Pokrov! (*) Yaa... Sana da bir yaa...

Nereye gidiyoruz? Nereye mi? Arkadama. Ne alaym? Meze var. Votka al. nce Byk Savvinskiy sokandan, sarho naralarnn, dzensiz arklarn ve armonikayla gramofon seslerinin duyulduu eski ii yatakhanelerinin yanndan, sonra da tahta fabrika itlerinin arasndaki dar yoldan geerek nehir kysna indiler. Solda, Sverdlov ve Livers fabrikalarnn geni camlar, sada Moskova nehri, ilerde Novodeviye manastrnn duvarlar ve evre demiryolu kprsnn metal gvdesi, onlarn ardnda da bataklk, ayr, Koki ve Lujniki... Beni nereye gtryorsun? Nereye, nereye... Yr, a adam iin yol ne ki! aa kz kucaklad. Katya kollarndan kurtulmaya alarak, Sabret, dedi. aa kzn omuzlarn daha sert skt. Yapma! Drt katl, svasz ev sapa bir. yerdeydi. Sal sollu bir sr kapnn sraland kt aydnlatlm uzun koridoru getiler. Son kapnn nnde Katya, Marusya'nn arkada evde, dedi. Hibir ey sorma. Yz duvara dnk bir adam divanda uyuyordu. Pencerenin yannda oturan on-onbir yalarndaki kzla olan dnp Katya'y selamladlar. Kedeki masann yannda, lavabonun nnde duran ksa boylu, Katya'dan olduka yal bir kadn hareketlendi. Marusya'yd bu. Ellerini kurulayp nln karrken, () POKROV : Eylln ilk haftas kutlanan Hristiyan bayram (.n.) Bekledik, bekledik, dedi. Gelmeyeceinizi dnmeye balamtk. Gezmeye daldlar herhalde, dedik. Vasili Pet-rovi, kalkn, konuklar geldi. Ask suratl, zayf adam kalkt, seyrek salarn dzeltti, uykusunu datmak iin avucuyla yzn outurdu. Kravat zlm, yakas ezilmiti. Brekler soudu. Marusya avdar unundan yaplm breklerin stndeki havluyu kaldrd.

Bu soyal, bu patatesli, bu da lahanal. Torna, tabaklar ver. Kz tabaklar masaya koydu. Ceketini karan Katya bfeden atal bak alarak masay dzenlemeye balad. Her eyin yerini biliyordu, anlalan birok kez gelmiti buraya. Oday topla, dedi Marusya'ya. Sandalyelerdeki giysileri alrken kendini temize karmak istercesine, Yemekten sonra uyuduk, dedi Marusya. ocuklar da ktlar datmlar, Vitya, ktlar topla. Olan yerde srnerek kt paralarn toplad. Vasili Petrovi yzn ykad, kravatn dzeltti. Marusya her brekten bir para kesip, pencerenin yanna koydu. Haydi yiyin. Vasili Petrovi de votkalar doldurdu. yi bayramlar! En kt gnmz byle olsun! Katya, aa dnda herkese bakt. Onu ilk kez tandklarna getirmiti. Onunla birlikteyken hep arap imesine karn burda votka iiyordu. Tam da kara gzlsn kapmsn, dedi Marusya bayla Saa'y gstererek. Kara gzl, hem de kvrck sal, diye glmsedi Katya. Salar genlikte kvr kvrdr, yallkta araan da bulamazsn, diyen Vasili Petrovi yeniden ieye uzand. Sa-a'ya somurtkan gelmiyordu artk. Konukanlyla, tansk9 l pekitirmek ister gibiydi. Marusya da anlayla bakyordu onlara. Marusya'nn konukseverlii, kentin dndaki bu ev, dardan duyulan armonika sesleri ve arklar Saa'nn houna gitmiti. Niye yemiyorsunuz? diye sordu Marusya. Yiyorum, saolun, brekler ok nefis. Doru drst maya bulunmuyor ki. Saolsun Vasili Petrovi getirdi de byle gzel oldular, yoksa...

Vasili Petrovi maya konusunda ciddi bir eyler syledi." ocuklar biraz daha brek istediler. Marusya onlara yeniden brek verdi. Yalnzca sizin iin mi piirildi? Hadi yeter, elinizi ykayn! ocuklarn yataklarn toplad. Ve onlar odadan kard. ocuklar yatmaya gittiler. Vasili Petrovi de topland. Marusya onu yolcu etmeye kt. karken Katya'ya: Temiz yatak rts dolapta, dedi. Marusya kapy kapatnca aa, Bu adama ihtiyac m var? diye sordu. Kocas nafaka vermiyor, bulabilirsen bul. Yaamak da gerek. ocuklarn gznn nnde? A oturmak daha m iyi? ok yal. Marusya da gen deil. Niye evlenmiyor? Katya kann altndan ona bakt. Sen niye benle evlenmiyorsun? Evlenmek mi istiyorsun? istemek... yle olsun! Hadi yatalm. Bu da olaandyd. Her seferinde sanki ilk kez karla-yorlarm gibi onu elde etmeye alrd. Bugnse hemen yata hazrlyor, soyunuyordu. Yalnzca, I sndr, dedi. Sonra salarn kartrd Saa'nn. Glsn, herhalde kzlar ok seviyordur seni. Ama 10 ok, dikkatsizsin. stne iyice eildi ve gzlerinin iine bakt Sana bir kara gzl dourmamdan korkmuyor musun? Er ya da ge olacakt bu. aresiz, aldrrd. ocuk ne ona, ne de Katya'ya lazmd.

Hamile misin? Katya, sknt ve mutsuzluktan korunmak istercesine ban Saa'nn omuzlarna gmd, ona iyice sokuldu. Ne biliyordu onun hakknda? Nerede kalyordu? Teyzesinde mi? Yurtta m? Kirada m? Krtaj! Evdekilere, i ye-rindekilere ne sylerdi? Birden gnleri mi armt? Ne yapard ocukla? yleyse dour, evleniriz. Katya ban kaldrmadan sordu: Adn ne koyacaz? Zaman ok, kararlatrrz. Katya yeniden glerek ondan uzaklat. Sen evlenmezsin. Ho ben de seninle evlenmem ya. Ka yandasn? Yirmi iki? Ben senden daha bym. Sen okumusun, ya ben? lkokul... Evleneceim ama seninle deil. Kiminle? lgin. lgin... Bizim kyden bir delikanl. Nerde? Nerde, nerde?... Ural'da, gelecek ve beni alacak. Ne i yapyor? Ne mi? Makine uzman. oktandr tanyor musun? Ayn kyden olduumuzu sylemitim. imdiye kadar niye evlenmedi seninle? Akmdan deliye dnmemiti de onun iin. imdi deliye dnd m? imdi otuzuna dayand. Bir bilsen, elinde ne kzlar vard... Onu seviyor musun? Eh, seviyorum... yleyse niye benimle birlikte oluyorsun?

11 Niye, niye?... Ben de yaamak istiyorum. Polis gibi soru soruyorsun. Ne zaman geliyor? Yarn. Bir daha grmeyecek miyiz? Dne mi araym seni?... ok gldr, bir dokundu mu, yandn. Grrz. Vay vay! yi de, hamilesin. Kim syledi? Sen. Ben hibir ey sylemedim. Kendin uydurdun. Yavaa kapya vuruldu. Katya Marusya'ya kapy ap yeniden yatt. Uurladm, dedi Marusya yakarak. ay ister misiniz? aa pantolonuna uzand. Ne oldu? Rahatsz olmayn, ok utangatr, dedi Katya glmseyerek. Benle dolamaktan utanyor, evlenmek istiyor. Evlenmek ok kolay, boanmak da yle, dedi Marusya. aa, kalan votkay kadehine boaltt, bir para brek yedi. Aslnda Katya'ya her ey byle gzel bittii iin gnl borcu duymas gerekirdi. Bu makine uzman mutlaka vardr. Ama iin asl o deildi. Katya onu yine kzdracak, o ise susup kalacakt. Aptal! Kalkt. Nereye? diye sordu Katya. Eve. Ne oldu? Uyuyun, sabah gidersiniz, dedi Marusya. Ben komuda yatarm, kimseyi rahatsz etmiyorsunuz.

Gitmem gerek. Katya somurtarak bakyordu. Yolu bulabilir misin? Kaybolmam. 12 Kz onu kendine ekti. Kal. Gideceim. Hoa kal. Her eye karn iyi bir kzd Katya. Yazk! Kendisini aramazsa bir daha hi gremiyeceklerdi. aa adresini bilmiyordu. Teyzem kzyor deyip adresini vermiyordu Katya. Hatt alt fabrikay bile sylemiyordu. Kapnn nne postu serersin sonra. nceleri Katya ara sra telefon ediyor, sinemaya ya da parka gidiyorlar, sonra da Neskuny parknn derinliklerinde kayboluyorlard. Birinde parktaki sralar ay nda prl prld. Ne dnyorsun... ite yaknlatn... diyen Katya ona dnm, kuru, sert dudaklarn onunkilere yaptrm, prtkl parmaklaryla salarn okamt. Seni ilk grdmde ingeneye benzetmitim. Kymzn yaknna ingeneler konaklamlard, senin gibi karaydlar. Yalnz senin tenin daha dzgn. Yazn, annesi teyzesine yazla gittiinde Katya evlerine geldi. Gzleri kzgnd, evin giriinde oturan kadnlardan utanmt. Gzbebekleri fldr fldr. Bir daha gelmem. Telefon ettiinde genellikle susar, telefonu kapatr, sonra yeniden arard... Katya, sen misin? Evet... Niye yant vermedin? Ben aramadm ki... Buluuyor muyuz? Nerde buluacaz? Parkn yannda? , Attn... Devika'ya gel.

Altda, yedide? Ben altda gelirim... imdi onun aramasn bekleyeceini dnrken, btn bunlar anmsamt. Ertesi gn okuldan abucak eve dn13 mek istedi, belki arard. Ama Ekim Bayram iin kardklar duvar gazetesinin bitmesi iin kald. Sonra da parti brosunun oturumuna ardlar. Kapnn yannda bo yer yoktu. aa ne dizilen sandalyelerin arasna tk tk oturanlar sktrarak sokuldu. Yakas iki beyaz dmeyle kapanm, mavi saten gmleini zorlayan geni gse sahip, yuvarlak, dz ve somurtkan yzl, kumral sal parti bro sekreteri Baulin, Saa'ya honutsuzlukla bakt. Onun keye oturuunu izleyip yeniden Krivoru-ko'ya dnd. Siz, Krivoruko, yurdun yapmn sekteye urattnz. Nesnel nedenler hi kimseyi ilgilendirmiyor! Fonlar acil yaplara harcand. Siz Magnitka'dan deil enstitden sorumlusunuz. Verilen zamann gereki olmad konusunda niye uyarda bulunmadnz? Ha, zaman gereki... Neden zamannda bitirilmedi? Yirmi yldr partidesiniz?... Gemiteki hizmetleriniz iin bamz kldan ince, ama hatalar da balamayz. Baulin'in ses tonu Saa'y artt. renciler mdr yardmcs Krivoruko'dan ekinirdi. Enstitde onun baarl askeri gemii konuulurdu: Hl asker pantolonunu, gmleini ve izmelerini giyiyordu. Gz altlar i, uzun burunlu, hafife kambur olan bu adam hi kimseyle konumaz, verilen selamlar bile yalnzca bam eerek karlard. Krivoruko elleriyle sandalyenin arkalna dayanmt. aa ellerinin titrediini grd. Byle insanlarn zayfl hep zavallca gelmiti ona. Ama gerekten de inaat iin gerekli malzemeyi vermemilerdi. imdi bu konuyu hi kimse dnmek istemiyordu. Yalnzca Saa'nn fakltesinin dekan, soukkanl Letonyal Yanson enstit mdresi Glinskaya'ya dnp uysalca, Ek sre verilse? dedi. Baulin hemen atld: Ne sresi? 14 Glinskaya susuyordu. Byle beceriksiz bir yardmcyla alt iin incinmi biri gibi oturuyordu. Uzun boylu, heybetli Asistan Lozgaev ayaa kalkt, ellerini tiyatrovari havada savurarak konumaya balad: Krekler de mi Magnitka'ya gnderilmiti? renciler donmu topra elleriyle mi kazdlar? Grubun komsomol sorumlusu burda, kreksiz nasl altklarn

anlatsn. Baulin, merakla Saa'ya bakt. aa ayaa kalkt. Kreksiz almadk. Bir seferinde ambar kapalyd. Sonra ambar grevlisi geldi ve krekleri verdi. Krivoruko ban kaldrmadan sordu: ok beklediniz mi? On dakika kadar. Saa'nn tanklndan honut olmayan Lozgaev, sanki hatay aa yapm gibi sitemle ban sallad. Her ey yoluna girdi mi? diye sordu glerek Baulin. Girdi. Ne kadar altnz, ne kadar1 beklediniz? Malzeme yoktu ki. Bunu nerden biliyorsun? Herkes biliyor. Avukatl brak, Pankratov. Yeri deil. yeler Krivoruko'ya bakmamaya alarak partiden ihra edilmesi iin oy verdiler. Yalnzca Yanson ekimser kald. Daha da kamburlaan Krivoruko odadan kt. Doent Azizyan'm yazs geldi, diyen Baulin, Saa'ya bakalm imdi ne diyeceksin der gibi bakt. Azizyan, Saa'nn grubunda sosyalist muhasebe dersleri veriyordu. Ancak ne marksizm, ne de temeller hakknda konuuyordu. Bu temelleri tahrif edenlerden sz ediyordu hep. aa, muhasebe konusunda byle bilgi vermesinin doru olup olmadn sorduunda, kvrck sal, kurnaz Azizyan glmt. imdi Saa'y muhasebedeki marksist bilimsel verilere kar kmakla suluyordu. Baulin souk, mavi gzleriyle Saa'ya bakarak sordu: Doru mu? 15

Teorinin gereksiz olduunu sylemedim. Muhasebe dersi almadmz syledim. Parti lklerine ballk seni ilgilendirmiyor mu? ilgilendiriyor. Gerek bilgiler de. Parti lkleriyle gereklik arasnda fark m var? Lozgaev yeniden ayaa kalkt. Yoldalar... Apolitiklii aka yaydklar zaman... Sonra da, Pankratov, Krivoruko hakknda kendine zg dncelerini parti brosuna kabul ettirmeye yeltendi ,geni renci ynlarnn temsilcisini aldatt. Ksaca siz, Pankratov kimi temsil ediyorsunuz? Yanson somurtarak oturuyor, tklm tklm dolu antasna parmaklaryla vuruyordu. Glinskaya, Baulin'e dnd: Komsomola devredelim... Sesinde yksek mevkideki insanlara zg bir yorgunluk . duyumsanyordu: Kk bir sorun, nemsiz bir renci. Lozgaev, Baulin'e bakt, sanki onun Glinskaya'nn nerisinden honut olmamasn istiyor gibiydi. Parti brosu bundan kanmamal... Bu dikkatsizce sylenen szler karar belirledi. Kimse kanmyor, diye somurttu Baulin. Her eyin bir yolu var. Komsomol baksn. Politik olgunluunu grrz. Askda kahverengi deri bir palto aslyd... Mark day! Dolayor musun?... aa, Mark'm dzgn tral yanaklarn pt. Mark'tan gzel pipo ttn ve annesinin mzmin bekr kokusu dedii kolonya kokusu yaylyordu. Mark otuz be yandan daha yal gsteriyordu: iman, neeli, kel dayck. Sanayinin sekin komutanlarndan biri olan ve nerdeyte efsaneleen bu adamn elik iradesini yalnzca sarmtrak gzlklerinin arasndaki gzleri anlatyordu. Dou'da yrtt inaat da efsanelemiti: Sovyetler Birlii'nin yeni metalrji merkezi, dman uaklarnn eriemeyecei yer, proleter devletin stratejik cephe gerisi. 16 Seni gremeyeceimi dnmeye balamtm, baka yerde yatacaksn sandm... aa hep evde uyur, dedi annesi. Masada Mark'n her zaman getirdii arap, salam, aa bal konservesi, Trk rei tatllar vard. Annesinin mucizede piirdii geleneksel brekleri de

masadayd. Anlalan Mark, geleceini daha nceden bildirmiti. Uzun sre kalacak msn? Bugn geldim, yarn gideceim. Stalin arm, dedi annesi. Annesi kardeiyle ve oluyla gurur duyuyordu. Kocas tarafndan terkedilmi, ksa boylu, gzel beyaz yzl ve uzun ak sal bu yalnz kadnn gururlanacak baka eyi yoktu. Mark, divann stnde duran paketi gsterdi. Asana. Sofya Aleksandrovna dm zmeye alt. Bana brak! aa, bakla ipi kesti. Mark, kz kardeine paltoluk kumala barts getirmiti. Saa'ya da boston kumandan lacivert bir takm elbise. Biraz burumu olan ceket Saa'nn stne tam oturdu. Sofya Aleksandrovna, zel diktirilmi gibi oldu, dedi. Saol Mark, dar kacak bir eyi yoktu. aa memnunlukla aynada kendini seyrediyordu. Mark her zaman, ne gerekliyse onu armaan ederdi. ocukken onu izmeciye gtrm, Saa'ya uzun izmeler diktirmiti. Benzeri ne avludaki, ne de okuldaki ocuklarda vard. O gnlerde izmeleriyle gurur duyuyordu. Onlarn kokusunu, izmecinin kk dkkanndaki deri ve katran kokusunu hl anmsyordu. O gece Mark' birka kez telefonla aradlar. Alak ama etkili bir sesle fonlar, limitler, kademeler hakknda emirler verdi, geceyi Arbat'ta geireceini, sabah sekizde araba gndermelerini syledi. Sonunda odaya dndnde yan gzle ieye bakt. Ooo! 17 aa, Mark'n sevdii arky mrldanmaya balad. Daha kk bir ocukken renmiti ondan : yolda, imiken, doldur yaamn acsn. Mark srdrd : Sessiz daha sessiz, unut kayglan bu gece... Byle miydi?

Aynen! Yarn, belki bu sralar Burda grnr eka. Belki de bu sralar Kuruna dizeriz Kolak'... aa annesinden almt sesini. Annesini bir zamanlar radyoya armlard, ama babas izin vermemiti. Yarn, belki bu sralar Yoldalarmz gelirler. Belki de bu sralar Bizi kuruna dizerler. Gzel ark, dedi Mark. Siz ok kt sylyorsunuz, dedi Sofya Aleksandrov-na. Krler korosu gibi. Mark gld. Krler deti. Mark'a divan hazrladlar, aa portatif yataa yatt. Mark ceketini, asklarn, gmleini kard; yakasna ve kol ularna desenli su geirilmi i gmleiyle banyoya yneldi. aa onu beklerken elleri bann altnda uzand... Parti brosundaki oturumdan sonra merdivenden inerken Yanson omuzunu okamt. Bu, duyumsad bolukta aa' yi cesaretlendiren tek jestti. Bakalarysa kimi eve, kimi de yemekhaneye gecikmi gibi davranmt. Tramvay durana yrrken itle evrilmi yolda siyah bir otomobil onu gemiti, nde oturan Glinskaya arkaya dnerek orada oturana bir 18 eyler syledi. Yanndan geip giderlerken konumalar, onu fark etmemeleri ve dnmemeleri yeniden haksz olarak aforoz edilmenin boluunu duyumsatt. aa, Glinskaya'y ta ilkokuldan tanyordu. Onu okul aile birliinin toplantlarnda grrd. Az konuan, somurtuk yalnz daclkla ilgilenen olu Yan ile ayn snftaydlar. Ko-mintern'de alan bir grevlinin karsyd Glinskaya. Konuurken doal olmayan zorlamalar ve Polonya aksan hemen belli olurdu. Bugnk toplant srasnda susmayaca dnlyordu, ne de olsa en az Krivoruka kadar yurttan sorumluydu. Ama susmutu. Mark ykanp odaya dnd; antasndan kolonya kard, kuruland, yataa uzand; rahat bir duruma gelinceye kadar dnd, gzln kard ve koyacak bir yer arad. Bir sre hi konumadan yattlar, sonra aa sordu:

Stalin niye arm seni? Stalin armad, onun emrini iletmek iin ardlar. Onun ksa boylu olduunu sylyorlar. Benimle sen gibi. Tribnde daha uzun boylu grnyor. Evet. Elli yana bastnda kutlamalara verdii yant hi houma gitmemiti. Parti, beni tam kendisi gibi dourdu benzeri bir ey sylemiti. Kutlamalarn onun ahsna deil partiye yaplmas dncesiyle. .. Lenin'in Stalin hakknda kaba ve partiye tam bal deil dedii doru mu? Nerden biliyorsun? Ne nemi var... Biliyorum. Yazm ya! Bunlar kiisel zellikler, nemli olan politik izgidir. O an Baulin ile Lozgaev'i anmsayan aa, kisi birbirinden ayrlabilir mi? diye sordu. Bundan kuku mu duyuyorsun? Hi aklma gelmedi. Ben de Stalin'in yanndaym. Ama bu vglerin daha az olmasn isterdim. Kulak trmalyor. 19 Anlalmayanda yanl vardr demek doru deil. Partiye ve onun bilgeliine inan. Zor dnemler balyor. aa glmsedi. Evet, bugn kendim tattm. Parti brosunda olanlar anlatt. Muhasebe? Prensip meselesi bu mu?... Biliyorsun, prensip meselesi btn bir yaam beklenebilir... Anfide tartmak ok kaba. r Beni kabalkla deil apolitiklikle suluyorlar. Bunu itiraf etmemi istiyorlar, anlyor musun?

Hata yapldysa itiraf edilebilir. Bunu daha ok beklerler. Neyi itiraf edeceim? Dzmece eyler! Mdrnz hl Glinskaya m? Evet. Oturumda myd? Evet. Mark Aleksandrovi ofre nden gitmesini syledi, kendisi yrmeye balad. Prl prl bir sonbahar gn, insan canlandran bir souk. Herkes ie gitmeye urayor. Frnn nnde bekleen kadnlar yksek sesle konuuyorlar. Onlarn tam tersine sigara kuyruundaki erkeklerden hi ses kmyor. Mark Aleksandrovi, Sonya'y teki kz kardelerinden hep ayr tutar, onu sever ve ona acrd. zellikle kocas ter-kettikten sonra daha zenli davranmaya balamt ona kar. Saa'y da severdi. ocua ne diye yklenmilerdi sanki? Syledii doruydu. Ama onlar yapmad bir ey yznden pimanlk duymasn istiyorlard. Kendisi de ayn eyi sylemiti ona. Mark Aleksandrovi Arbat alann geti; canl Arbat'tan sonra anszn sessizleen ssz Vozdvrjenka'da yrmeye ba20 lad. Ordu pazarnn alm bekleyen byk bir kalabalk vard yalnz. Az ilerde Kalinin'in kabul odasnn yaknnda da kk bir kalabalk. Mark Aleksandrovi kendisini bekleyen arabaya bindi; nce Mohovaya'dan sonra da Teatralna-ya ve Lbanskaya alanlarndan geerek Ar Sanayi Halk Komiserlii'nin be katl uzun koridorlu, saysz odal, gri binasnn bulunduu Nogin alanna geldi. lkenin her kesinden binlerce insan geliyordu buraya; her ey burada zmleniyor, planlanyor, onaylanyordu. Mark Aleksandrovi ziyaretine her zaman olduu gibi genel mdrden deil de birim ve ubelerden balad. Dnyadaki en byk inaatn sorumlusu, Orconikidze'nin gzdesi Rya-zanov'un nce sradan alanlara uramas olumlu bir davrant. Onlara deer veriliyor, onlarn, dolaysyla aygtn gc anlalyordu. Onlar da byk bir istekle ileriyle urayorlar, sorunlar fabrikann karlar dorultusunda zyorlard. Be yllk plann gururu ve yzak olan fabrikann karlar dorultusunda, yani Mark Aleksandrovi'in istedii biimde. ubeleri geerek ikinci kata kt, bir dizi koridoru geti, yeniden bir merdiven kp bir bakasndan indi ve Halk Komiseri'yle yardmcsnn odalarnn bulunduu pek kalabalk olmayan blmde kendini buldu. Hal deli

kabul odasndaki sekreterler Ryazanov'u tanyorlard, o da haber vermeksizin Budyagin'in odasna girdi. Parti MK yesi, Stalin'in srgndeyken tand Budya-gin'i birka ay nce yurtdndan armlar; byk bir Avrupa devletinde eli iken Halk Komiser yardmcs yapmlard. Diplomatik bir grevden geri arlmasnn rastlant olmad, ondan memnun olmadklar syleniyordu. Ama Budyagin'in kara kuru yznden ve gr kalarnn altndaki kl rengi gzlerinden bir eyler okumak olanakszd. Askeri komiser paltosunu eli smokiniyle, il eka bakan ee-ketini trst mdr giysisiyle kolayca deitiren bu ii aydnlar, Mark Aleksandrovi iin her zaman Devrim'in kor kun ruhunun ve diktatoryann her eyi ezip geen gcnn canl rnekleriydiler. 21 Drdnc yksek frn konusunu konutular. Frnn planda ngrld gibi sekiz ay sonra deil, be ay sonra, partinin on yedinci kongresinde iletmeye almas gerekiyordu. Ekonomik karlarn politik karlara feda edildiini Mark Aleksandrovi de, Budyagin de anlyorlard. Stalin'in istei byleydi. Her eyi konuup bitirdiklerinde Mark Aleksandrovi sordu : Yeenim aa Pankrotov'u tanyorsunuz deil mi? Kznzla ayn okulda okumutu. Budyagin'in yz yeniden anlamszla brnd. Tanyorum. Aptalca bir i... ' Mark Aleksandrovi olanlar Budyagin'e anlatt. - aa namuslu bir delikanl, dedi Budyagin. Muhasebenin apolitiklii, dnebiliyor musunuz! Mdrleri Glinskaya'y tanmyorum, siz tanyorsunuz. Zahmet olmazsa bir konuun. Yazk ocua, onunla urayorlar. ernyak'a bavurabilirim, ama blge komitesine iletmek istemiyorum. ernyak artk sekreter deil. Nasl? yle... Daha neler greceiz! Budyagin omuz silkti. Kongre ubatta... Ara vermeden srdrd. aa ho delikanl, bize gelir gider. Tuhaf, bana hibir ey sylemedi. Yardm isteyeceklerden deil.

Glinskaya bir eyler yapabilir mi? Bilmiyorum. Ama onun perian olmasna izin veremem. ocuklar ksteklememek gerek, daha yeni balyorlar yaamaya. imdi byle eyler yalnzca senin yeeninin bana gelmiyor. 22 Mark Aleksandrovi, berbere indi, san kestirdi, ayrca hi adeti olmamasna karn sakal tra oldu. Berberin kolonya srmesine kzd, keskin kokular sevmezdi. Yabanc parfm kokusunun yaratt tatszlkla st yneticilere ayrlan yemekhaneye gitti. Bfedeki kadn, Ryazanov yolda, Semukin yoldaa uramanz sylediler, dedi. Yukar kt. Orconikidze'nin sekreteri Anatoliy Semukin, Mark Aleksandrovi'i gerektii zaman bulamamann verdii honutsuzluu belli ederek onu kuru bir biimde selamlad. Semukin herkesle sen diye konuurdu. Sergo'dan bakasn pek saymazd. Herkes Sergo'dan ekindii kadar ondan da ekinirdi. sava srasnda onun emir eriydi; yirmi birden balayarak Zakafkas'da, CSKK-RK'de (*), imdi de Ar Sanayi Komiserlii'nde sekreterliini yapyordu. Semukin, son derece anlaml ve az nceki gibi honutsuz bir yzle telefonu evirdi. Ryazanov yolda telefonda... Ahizeyi Mark Aleksandrovi'e uzatt. Saat drtte kendisini Kremlin'de bekliyorlard. Mark Aleksandrovi, daha nce bunun iin arldn anlam, ama dn bileti verilince grmenin ertelendiine karar vermiti. Oysa krk dakika sonra Stalin'in yannda olacakt. Semukin teki telefonla Bobrinski kimya fabrikasn aramt. Ona Grigoriy Konstantinovi'in fabrika iinde olduunu sylemilerdi, ama o telefonda konumay srdryordu. Stalin'e ge gitmenin, Orconikidze'nin emirlerini almadan gitmekten daha mantkl olacan dnerek Mark Aleksandrovi'i oyalyordu. Ama Mark Aleksandrovi byle dnmyordu. Semukin st dzeyde daha yeni dolayordu, o ise iyice eskimiti. Semukin'in sekreter gayretkelii ona engel olmamalyd. Sakin ve soukkanlyd Mark Aleksandrovi. Yalnz bu (*) CSKK-RKI : Merkezi Denetim Komitesi i-Kyl Mfettilii () 23

yabanc parfm kokusu onu rahatsz ediyordu. Kremlin'e, Stalin'e byle gitmesi ok sama olacakt. Yeniden berbere girdi, yzn ve ban ykad. Berber koltuktaki mterisini brakp elinde havlu onu beklemeye balad. Bu, yarm saat nce kellik konusunda akalat Mark Aleksandrovi deildi. Buyurgan yz, zellikle imdi, gzln kardnda ok amansz grnyordu. Mark Aleksandrovi, Troitski kapsnda parti kimliini kk pencereye uzatt. Cam kapand, sonra yeniden ald. Camn ardnda bir asker grnts belirdi. Asker ileri doru eildiinde Mark Aleksandrovi onu grebildi. Silahnz var m? Yok. antada ne var? Mark Aleksandrovi kaldrp at antay. Nbeti, giri kartyla parti kimliini verdi. zel giri kapsnn iki yannda silahl iki asker beklemekteydi. Parti kimliindeki resme bakan nbeti, yzne de bir gz att. alma odasnn kapsnda sivil giyimli biri belgelere yeniden bakt. Byk alma odasndaki masada Poskrebev oturuyordu. Mark Aleksandrovi onu ilk kez gryordu. Anlamsz ve kaba bir surat olduunu dnd. Ryazanov, adn syledi. Poskrebev onu yan odaya gtrd, divan gsterdi, ardndan kapy sk sk kapayarak alma odasna dnd.- Az sonra yeniden geldi. Stalin yolda sizi bekliyor. Stalin'in alma odas uzunlamasna genileyen bir odayd. Solda, duvarda byk bir SSCB haritas aslyd. Sada, pencerelerin arasna kitap dolaplar yerletirilmiti. Yakn kede byke bir yerkre, uzak kedeyse alma ma-sasyla koltuk vard. Odann ortasnda yeil uha rtl uzun bir masa ve sandalyeler gze arpyordu. Stalin odada dolayordu, kap alnca durdu. stnde 24 kahverengiye alan haki kumatan bir ceket ve paalar izmelere sokulmu ayn renk pantolon vard. Boyu ortadan daha ksa gsteriyordu. Salam vcutlu, hafif ekik gzlyd. Dar alnnn stndeki sk salar yer yer aarmt. Mark Aleksandrovi'e doru birka kk adm att ve nazike, ama el skmann anlamn bilen bir tavrla elini uzatt. Sonra masadan iki sandalye ekti.

Oturdular. Mark Aleksandrovi, Stalin'in canl, ak kestane rengi gzlerini yakndan grd. Bu gzler ona nee dolu gibi geldi. Mark Aleksandrovi, inaat hakkndaki genel raporunu vermeye balad. Stalin hemen szn kesti. Ryazanov yolda, zaman kaybetmeyin. Merkez Komitesi de, sekreter de inaatn nerede ve ne iin yapldn biliyor. Gl bir Grc aksanyla konuuyordu. Mark Aleksandrovi, ilerin gidii konusunda iyice bilgili olduunu anlad. Komsomolcular kayor mu? Evet. Kamak iin seferber olmular, demek. Ka kii? Seksen iki. Stalin baklaryla onu inceler gibiydi. Raporu gsterin! Mark Aleksandrovi antasndan i gc tablosunu kard ve gerekli yeri gsterdi. Kendinize ne diye kara alyorsunuz, Ryazanov yolda? Herhangi bir fabrikadan yalnzca seksen iki kii kasa o fabrikann mdr kendini kahraman sayard. Glmsedi, Gzlerinin evresinde krklklar beliriver-JBiMark Aleksandrovi, donanm veren fabrikadan ikyet etti. Stalin, fabrika mdrnn adn sordu. Ad duyunca da, Aklszn teki, dedi. Her eyi suya drecek. Gzleri birden sararp kaplan gzlerine benzedi. Mark Aleksandrovi'in alkan bir adam olarak tand fabrika mdrne duyduu kin Stalin'in gzlerinde parlayp snd. 25 Ryazanov en nazik soruna geldi: kinci Martin frnnn yapm. Bir ylda bitirir misiniz? Hayr, Stalin yolda.

Neden? Teknik macerac deilim. Szn bitirir bitirmez sylediinden rkt. Stalin ona dikkatlice bakt. Gzleri yeniden sarard, arlat, bir ka havaya kalkt. Yava yava, szckleri uzatarak sordu: Yani MK teknik macerac m? yle sylemedim, balayn. unu anlatmak istemitim... Mark Aleksandrovi, ayrntl ve inandrc bir biimde ikinci Martin frnnn neden gelecek yl bitirilemeyeceini anlatt. Stalin, avucundaki piposunu brakmadan, sol elini gsne yaptrarak kolu zor hereket ediyor gibiydi dikkatle dinledi. Drst davrandnz. Bize her eyin yolunda olduunu syleyen komnistler deil, doruyu syleyen komnistler gerekli. Bunlar glmsemeden syledi. Bu szlerin tm lke iin olduu ortadayd. Mark Aleksandrovi, raporuna devam etmek istedi, ama Stalin dirseine dokundu. Sizi dinledim, imdi siz beni dinleyin. Metalrji, Dou, ikinci be yllk plan, lke savunmas gibi konularda konumaya balad. Yava yava, aka, przsz, sanki dikte ettiriyormu gibi konuuyordu. Herkesin bildii eylerden sz ediyordu ama, imdi syledikleri yeni ve ok nemli eylermi gibi geliyordu sanki. Kendisinin kabul etmeyecei ve yalnzca Ryanazov'a zarar verecek itirazlara yol amasn istemedii iin drdnc frna deinmedi. Stalin ayaa kalkarak, Ne zaman gidiyorsunuz? diye sordu. Bugn. Mmknse iki gn geciktirin. Politbro'da sizi dinlemek yoldalar iin ilgin olacak. Mark Aleksandrovi'in Stalin'le konuurken duyumsad26 kayg ve rahatszlk duygusu gemi, tatt byklk duygusu kalmt yalnz. Ynettii byk inaat elik gibi bir irade gerektiriyordu. zerlerinde Stalin'in elik iradesi olmasa, kendi iradesini gsteremezdi ki. ok kat bir iradeydi bu. Ne yaparsn! Tarihsel deiimler iyi yreklilikle gerek-lemiyordu.

Halk Komiserlii'nde Mark Aleksandrovi'in Stalin'le grtn biliyorlard. Politbro'ya verilecek karar tasarsnn hazrlanmas iin gereken her ey yaplmt. Gerekli herkes akam ve gece kaldlar: ube grevlileri, sekreterler, bfe nbetisi. Oluru alnmas gerekli st ynetim yeleri ilk telefonla gelecek, belgeler sabahleyin zel ulakla MK'ye ulatrlacakt. Hi kimse Stalin'in ne dediini sormad. Aktarmada tahrifler olabilirdi. Stalin gerekli grd eyleri halka dorudan sylerdi. Mark Aleksandrovi, sreleri ve konulan belirtmiti, bu da Stalin'in isteiydi. nemli olan ikinci Martin frnnn bitirilmesinin bir yl gecikmesiydi. Bu, ikinci be yllk plann hazrlanmasnda yeni ve gereki bir yaklama yol amt. Her eyin temeli: Metal. Budyagin, Mark Aleksandrovi'le dostluklarna dayanarak grmeye ilikin soru sorabilirdi, ama sormad. Mark Aleksandrovi, onun Stalin'e kar olduunu hissetmiti. Ama bu kar oluun politik olduu dncesine kaplmad. ki dost arasnda dostluk bittiinde grlen kiisel bir eyler belki. Belki de yurtdndan anlp yksek, ama ikinci derecede, hatt daha aa mevkilere basamak olacak bir greve atanmasndan duyduu krgnlk. Orconikidze geldi. Mark Aleksandrovi'in yannda ken dini rahat hissettii tek kii. Orconikidze de kzp kprebi-lirdi, kimi zaman fkesi ok korkuntu, ama herkes onun uysal ve insancl olduunu bilirdi. Mark Aleksandrovi, gneydeki kk bir fabrika mdrlnden bu greve ykseliini ona borluydu. Bu dzeye onu Sergo getirmi, lkenin metalcisi yapmt. Sergo insanlar bulup karmay bilir, onlar savunur, almalarna olanak salard. 27 Byk bir alma masasnda oturuyordu Orconikidze. ikin yzl, etli, kartal burunlu, beyaz sal, sarkk bykl, yorgun bir insand. Asker ceketinin st dmesi akt, altta leylak rengi gmlei grnyordu. Gmleinin yakas iri boynuna yapmt. alma odasnn pencereleri, dar bir sokakla Yauza, Solyanka ve Moskova nehri arasndaki blgede epeyce ok bulunan eski kiliselerden birine alyordu. Kilise ortadan kaldrlmadna gre bir zellii vard anlalan. Bravo! vg, Politburo karar tasarsyla Mark Aleksandrovi'in Stalin nnde armamasna ve onun houna gitmesindey-di. Ayn zamanda kendine de. yi bir insan semiti. Genellikle zor ve sorumluluk isteyen durumlarda alabilecek insanlar semesini bilirdi, zaten. Anlat!. Mark Aleksandrovi Stalin'le konumalarn aktard. Orconikidze, sanki Stalin'in her sznn gerek anlamn yakalamak istercesine gergin bir biimde dinliyordu

onu. Mark Aleksandrovi'in gznde bu grme, Stalin'den uzaklatka daha da byyordu. Bylesi grmeler bir kez gerekletirdi insann yaamnda. nemli olan dehasyla zaman deitiren byk insan anlamann verdii mutluluk duygusuydu. Orconikidze glerek sordu: Ben teknik macerac deilim... Byle mi dedin? Evet, yle dedim. Orconikidze yeniden glerek sordu: Yani, MK teknik macerac m? Evet, yle sordu. Orconikidze, iri, patlak, kestane gzleriyle ona anlaml anlaml bakt. MK'ye saat ona doru geleceksin. Rapor sresinin be dakika olduunu.daha fazla sre vermediklerini gz nnde bulundur. Sovyet iktidarnn ajitasyonuna girme, sana gerekli olan her eyi aka syle. Sorular yantla, yantlarn dzgn olsun. ekinme, arkandaym. 28 Raportrlerin odasnda, kaynayan bir semaver, limon dilimleri, sandviler ve maden sularnn konduu masa hemen gze arpyordu. Garson da bfeci de yoktu. Duvarlarla pencere nlerine alma masalar konmutu, belgeleri orada hazrlamak mmknd. Blge komitesi sekreterleri, Halk Komiserleriyle yardmclar, genel mdrler, birka asker ve byk bir Kafkasl grup arlmay bekliyordu. Yal kadn sekreter, arlan yolda adn belirterek aklyor, birka kii birden arldysa blgenin ya da Halk Komiserlii'nin adyla hangi yoldalarn arldn belirtiyordu. Mark Aleksandrovi'i soyadyla ardlar. Sekreterlerin alma odasndan geerek, oturum salonuna girdiinde sra sra koltuklar ve oturanlar grd. Bakan krssnde Molotov oturuyordu. Sanda krs, solunda biraz arkada raportr, daha solda da stenograf bulunuyordu. Yolda, ltfen, buraya! Molotov krsy gsterdi. Krsnn i ksmnda, sre be dakika yazan kl tablo yand. Krsnn karsndaki kapnn stnde Kremlin saatlerine benzeyen akrep ve yelkovan altndan siyah bir saat aslyd.

Stalin nc srada oturuyordu. Srann solu, Stalin'in rahata kabilmesi iin bo braklmt. Mark Aleksandrovi, onun odasnda dolama alkanln duymutu ama iki gn nce Stalin yerinden kalkmad gibi dolamamt da. Mark Aleksandrovi, karar tasarsn ksaca zetledi. Politik dile alk insanlar inandracak zl, teknik bir dille konuuyordu. Drdnc frnn zamanndan nce alacan belirtti; sz arasnda ikinci Martin frnndaki gecikmeye deindi. kinci, birinciden daha nemliydi. Ama burada, bunun nedenlerini vurgulamak daha nemliydi. Sorular? diye sordu Molotov. Birisi, karar tasarsnda, kereste teminatndan sz edilen yerde Orman rnleri Halk Komiserlii'nin onay olmadn syledi. Mark Aleksandrovi yant vermeye hazrlandnda bir29 den bir sessizlik oldu ve Stalin'in sesini duydu: Brakalm Ryazanov yolda fabrikaya gitsin ve elik retsin. Ktlar yznden Ryazanov yolda bekletmek doru olmaz. Yz dinleyicilere dnk, herkesi kendini dinlemek iin tm glerini seferber etmeye zorlayarak alak sesle konuuyordu. ... Ryazanov yolda olmadan da oluru alabiliriz, sanrm. Tasar gzel hazrlanm, gereksiz eyler yok. Bizler de tm gcmzle Ryazanov yoldaa partinin grevini tamamlamas iin yardm etmeliyiz. Balad gibi birden sustu. Baka kimse soru sormad. Devrim ncesinde Arbat'm en saygdeer evi, imdi en ok nfusu barndryordu. Katlar tklm tklmd. Ama bazlar bundan kendini korumasn bilmiti: Sakinlerin yeni dzene kar kk zaferleri... Muzafferler arasnda terzi arok da vard. Bir terzi dkknnda rak, sonra makastar, sonra usta, sonunda da patronun tek kznn kocas... arok'un kariyeri byleydi ite. Kariyerini baaryla tamamlamasn devrim engelledi. Bekledii miras, yani dkkn ulusallatrld. arok da konfeksiyon fabrikasna girdi ve evde almaya balad. Ama ona ulamann yolu yalnzca tanlardan geiyordu. Maliyeyle bann derde girmesini istemiyordu nk. arok boylu poslu, salam yapl, kadn konfeksiyon atlyesi sahipliinin verdii saygl davranlarla izgilerini yitirmeden yalanan bir adamd. Haftada alt akam, boynunda sallanan mezurasyla masann banda durur, kumalar tebeirlerle izer, keser-bier, zenle tlerdi, tyi para kazanr, pazarlarn hipodromda geirirdi. Tek tutkusu at yarlaryd.

Yal arok, apartman ynetimi, komular ve bin trl 30 beklenmedik eyler karsnda duyduu sonsuz korku olmasa belki yaamla barabilirdi. Bu korkulardan biri, byk olu Vladimir'in bir mcevher maazasn soymaktan sekiz yl kamp cezas istemiyle yarglanmasyd. Kendisi nceleri de anasna, dolaysyla maymuna benzeyen bu yerinde durmaz, irkin ocua pek gvenmezdi. Ama Vladimir'in Prag lokan-tasndaki alk okulunu bitirip eve para getirmesiyle memnun olmaya balamt. Kukusuz alk eskisi gibi deildi. imdiki lokantalar neydi ki! Ancak fizik olarak gsz ve yeteneksiz Vladimir mesleini iyi semiti. Bir at yar tutkunu olduu iin Vladimir'in kumar oynamasna pek ses karmamt. Ama hrszlk! Yalnzca Sovyet yasalarna gre deil, herhangi bir lkenin yasalarna gre de sonu belliydi: Hapishane. Moskova yankesicilerinin ve serserilerinin barna Smolensk pazanyla Protony sokaklarnn yaknndaki Arbat bahesinde byyen ll, dzenli, sinsi ve dikkatli kk olu Yuri, aabeyinin hrszlk yaptn bilir, ama evde bundan szetmezdi. Sokan yasalarna, iinde yaad toplumun yasalanndan daha byk bir zevkle boyun emiti. Devrimin ona nasl zarar verdiini bilmiyordu, ama daha kk yatan zarar verdii dncesiyle yetimiti. Baka bir dzende nasl yaandn dnemiyor, daha iyi olacandan da kuku duymuyordu. Alayl yoldalar szc ailelerinde yaamn yeni sahiplerini belirten bir anlam kazanmt. O da okuldaki komsomol yelerini bu szckle betimliyordu. Bu kibirli aktivistler, sanki dnya kendilerininmi gibi davranyorlard. Okul komsomol oca sekreteri aa Pankratov, krsye kp atp tutmaya baladnda Yura kendini savunmasz hissediyordu. Politikadan nefret ediyordu, insana bamszlk verecek tek meslek olarak mhendislii gryordu. Bu plann aabeyinin tutuklanmasyla ilgili bir raslant deitirdi. Yal arok avukat aryordu. Mterilerine sordu, sonunda be yz rubleye davay alacak birini buldu. Byk parayd bu. arok, paray tank olmadan avukata vermekten korktu, yanna Yu-ri'yi ald. Avukat paralan saymaya yeltenmedi bile, masas31 nn gzn ap tomar zensizce iine att. Bylece ziyaretleri de bitti, ama Yuri yaldz ereveli tablolara ve raflarda-ki altn ilemeli kitap ciltlerine gz atmay becermiti. Byle bir eyi o zamana kadar grmemiti. Yal arok, sokakta kskanlkla solukland. Millet yayor... Avukat Yura'y mahkemede daha ok etkiledi. Bu bozuk yzl, bakml sakall kk adam, mthi proleter mahkemesinin nnde istedii gibi oynuyordu. Daha dorusu gen arok'a yle gelmiti. Avukat, yasalarn maddelerini deeli-yor, kurnazlk stne kurnazlk yapyor, yeni tanklar arlmasn, ek ekspertiz karlmasn istiyor, yarg ve savcyla alayl az dalama giriyordu.

Somurtkan yargla amansz savcnn elinde de yasa vard ama yasa onlar da rktyordu. te btn bunlar gen arok iin yeni yaam plannn balangc oldu. Avukat olmann yolu yksek renimden, yksek renimin yolu da konsomol ve fabrikadan geiyordu. Yuri arok bylece dokuzuncu snfta komsomol yesi oldu. i ocuu... Buna, Arbat aydnlarnn ocuklarnn okuduu okulda byk deer veriliyordu. Bamsz davranlarn kzlar gizemli buluyorlard. zellikle de akll, ciddi, etkin kzlarn houna gidiyordu. Onu eiteceklerini, kiiliini biimlendireceklerini sanyorlard. Saf ve drst olanlar iinse bu delikanl olduka ekiciydi: Yakkl ve ll. arok, sonralar fabrikada kendinde eksik olan nitelie de kavutu : Gven. Mavi ve her zaman temiz olan tulumu biimli vcuduna ok gzel oturuyordu. lkelere ballk grnts altnda kabalk, ii sadelii grnts altnda da keskin aydnlara duyduu nefret ortaya kt. Okulda alak gnll ve suskun olan arok, burada her frsatta toplantlarda konuuyordu. Kalabalk nnde konuma yeteneinin gelecein avukatna yardm edeceini dnyordu hakl olarak. arok, enstitde gze arpan biri deildi ancak kendini aktivist olarak tantyordu. Gze arpmay kendisi de istemiyordu. Gazeteler sabotajclar, ykclar ve soyguncularla ilgili haberlerle doluydu. Foyasn aa karmak!, Acmasz32 ca cezalandrmak!, Alaklar!, Yok etmek!, mha etmek!, Kkn kazmak!, Yeryznden silmek! arok, bu amansz ksa tmceleri okurken korkuya kaplyordu. Her e* yi anlyor, her eyi doru deerlendiriyordu. Enstitden sonra onu, baka bir blgede yargla ya da savcla atayacaklard. O zaman avukat olma isteini savunamayaakt. Kvrtyorsun, arok! byle yant vereceklerdi. Bylesine yrekten istedii amacndan vaz m geecekti? Babas, Yura'ya son moda arlston kumandan takm elbise dikti. Uzun, geni bir pantolon ve gs vatkal, yksek omuzlu, kalasn tam saran bir ceket. Mavi gzl Yu-ra, bu giysiyle olduka alml grnyordu. Kuma Tverska-ya'daki Torgsin maazasndan(*) almlard. Arbat'taki maazada komular vakit ldrp ene alyorlar, demiti baba arok. Denizde kum, aroklarda altn, altn iinde yzyorlar. Bilezikle altn kol dmelerine acmayan yal arok, Moskova'da iyi bir yer edinmenin yolunun deri ceketi ve es-ki moda gmlei atp gzel giyinmekten getiini anlamt. Ailesine kar duyduu bencilce kaytszla karn kk oluna babalk duygusuna benzeyen bir eyler duyuyordu. Onda kendi genliini gryor, Yuri'nin Moskova'da kalmasyla yakndan ilgileniyordu. kinci odaya Yuri'yi yazdrmak mmkn olmad gibi epeydir odada gz olan apartman ynetimini drtklemek olacakt bu ynde ataca adm. Adamn bulmal, adamn, diye akl veriyordu Yuri' ye.

Ne ki Yuri, ne enstitde ne de fabrikada arkadalaryla yakn iliki kurmamt. Yoldalarn eve getirmesi yasaklanmt. Anas-babas yoksuldu, yaamlarnda omuzlarndaki ykten baka bir eyleri olmamt. Baba arok bo zamanlarn yarlarda, anne ise kilisede geiriyordu. Paskalyada grp grecekleri tek ey bir para paskalya reiydi. (*) Torgsin : O dnemde altn ya da deerli kt karlnda ya-banc mal satan maazalar, (.n.) 33 Onlar iin bayram ite bununla snrlyd. Baba arok Tanrya inanmazd. Perianlndan dolay da onu affetmezdi. Hele Sovyet iktidarn hi! Bir Mays ve Yedi Kasm'da normal i gnym gibi alrd. Yuri'nin en iyi ilikileri ilkokul arkadalarylayd. Ayn snftan kii Yuralarm apartmannda oturuyordu. Okul komsomol oca sekreteri aa Pankratov, yoldalarnn Mark diye ardklar asansrcnn olu Maksim Kostin ve a-rok'u eiten iyi yrekli komsomol yesi Nina vanova. nl diplomatn kz Lena Budyagina ile okulda bir grup oluturmulard. Yksek dzeydeki kiilerin oturduu 5 nolu evde, Lenalarda toplanrlard. Budyagin yurtdndayd, ev ocuklara kalmt. Yura, oraya bu tr ilikilerin gerekli olaca dncesiyle giderdi. imdilerde bu dnce, bir umuda dnmt. Yurtdndan arlan ve Ar Sanayi Halk Komiser yardmclna atanan Budyagin ona yardm edebilirdi. Yura, Vozdvijenko'dan Granovski sokana dnd. Bu sokakta, gri granitten yaplm 5 nolu evde onlar oturuyordu. Parmaklklarla evrili kk bahede onlarn ocuklar oynard. Yuri, kapc Budyaginlere telefon edene kadar anlamsz bir yzle girite bekledi. Sonra nc kata kp zile bast. Kapy, yzndeki her zamanki utanga glmsemesiyle Lena at. Oval, gzel yznde hafif ikin dudaklaryla krmz az ok gzel grnyordu. Nina'nn dedii gibi, Lena' nn levanten bir profili vard. Yura, Levantenin ne olduunu bilmiyordu, ama Lena Budyagina'nm okuldaki en gzel kz olduunu ok iyi biliyordu. Yura, eski arkadaln verdii yar kabalkla kz kendine ekti. O da geri ekilmedi. ocuklar geldi mi? Hayr. Ivan Grigoryevi evde mi? Lena, yeni silindii kokusundan belli olan koridordan onu babasnn alma odasna gtrd. Baba, ite Yura!

arok'u ieri iterken ona mutlu bir glmsemeyle bakt34 Duvar knts pencerenin yarsn rtt iin oda yar karanlkt. Masann, etajerin, sandalyelerin stlerinde, yerde kitaplar, gazeteler, dergiler, yerli-yabanc brorler duruyordu. Gemilerin yollarnn iaretlendii yarkre haritas divann stne aslmt. Yura, bltenin stndeki rakaml sayy farketti. Budyagin blteni kapatp bir kenara koydu: Yalnzca MK ve CSKK yelerine gnderilen gizli belge. Yura Parker marka dolmakalemi, Troyka sigaralarn, kauuk botlar, nl Entin'in yalnz yksek diplomatlara diktii gzel ceketi de farketmiti. Dinliyorum, dedi Budyagin sakince. Kendisine bavurulmasna alkt. Zayf, kara bykl yznde kaln kalarnn altndaki gzleri Lena'nnkilerden daha maviymi gibi grnyordu. Enstity bitiriyorum, van Grigoryevi, Sovyet hukuku. Kardeim ise hapiste... Koridordan zil sesi ve alan kapnn grlts duyuldu. Yarg ya da savc olmama izin vermezler, diye srdrd konumasn. Yalnz bir iletmede hukuk sorumluluu kalyor. Fabrikada kalmak istiyorum. Enstitden nce Frunze fabrikasnda almtm, insanlar, retimi biliyorum. Budyagin, batan ayaa Yura'y szd. Bakalarn ynetme hakkna sahip olduuna inanyordu kendisi. Onun iin Yura ve Yura gibiler neydiler ki? Kitleleri ynetmeye, kitlelerin yazgsn izmeye alkt. Egert'e git. Ona sylerim. Saolun, Ivan Grigoryevi. Kardein niye hapiste? Hrszlk, birileriyle ilikisi olmu... Eski adaleti attk, dedi Budyagin. Yeniyi ise tam bilmiyoruz. Bize okumu insanlar gerekli. Anlyorum, Ivan Grigoryevi, ama her ey bana bal deil ki. Yarg ve savclk organlar... Oysa kardeim... Egert'e, Egert'e git. Telefon ederim. Demek, hukuk mavirlii? yle demiti, hukuk mavirlii. Yrei arpt. Ve amacna ulat. Sonu, ite nemi olan tek ey. Na-

35 sil yaplyormu! Kimi iin ok g, kimi iin ok kolay. nceleri kimin paras varsa onun iin kolaym, imdi iktidar kimdeyse. Enstityle, yemekhanesiyle, kokan eki lahanayla, nefret edilen subbotniklerle, bktrc toplantlarla, ebedi eletirilerle, gerekeni sylememe korkusuyla hi ilikisi kalmamt. Enstitde bir kez olsun yeni giysisini giymemiti Bir uha pantolon iin sendika komitesinde yalvar yakar dolaan renciler arasnda gze batmak istemiyordu nk. Kukusuz toplanacak, bir sr ey syleyeceklerdi. Yura, onlarn dmans yzlerini, liderlerin somurtkan baklarn gznn nne getirdi. Kvrtyorsun arok, kayorsun... Onlarn karsnda sakin ve glmseyerek duracakt. yi de ne olmutu? Bu patrt da niye? Onu byten toplulua dnyordu. nceleri orada yedi yz ii vard, imdi be bin. Be yllk plann ncleri! Oradaki i, gen uzman iin bir erefti. Bu grevi kendisi mi istemiti? Niye kendisi? Yalnzca fabrikayla ilikiyi koparmant. Enstitden sonra dnmek isteyip istemediini sorduklarnda istiyorum demiti. Ne yant vermeliydi? Yazgsna, sradan Sovyet insannn yazgsna gsterilen ilgiden dolay gurur duyuyordu. Onlara bunu syleyecekti. Yaltaklanmaya balayacaklard. Hatt srtn svazlayp, Hadi, arok, gster kendini diyeceklerdi. Enstitdekiler ve buradaki, 5 nolu evdekiler stndeki gcn, stnln duyumsad. Bu egemen aydnlar ona hep ltfen iyi davranmlard. aa Pankratov, Budyagin'e ayn ricayla gitse annda reddedilirdi : Partinin gnderdii yerde almal! Ama sayg duymadn kiinin nne bir para atabilirsin. Sorun buydu. Lokantada oturan okul arkadalar da ona hibir zaman sayg duymamlard. imdi de van Grigoryevi'e yardm iin gitti diye nefret edeceklerdi ondan. Canlar nasl istiyorsa yle dnsnlerdi. Budyagin'e akl danmaya gitmi olamaz myd? Yal bir yoldaa gitmi gibi. Evet, yal bir yoldaa! Mamafih, niye gittiini de sormazlard, ne de olsa terbiyeliydiler. Selam, dedi arok. 36 Selam, diye yantlad herkes adna Maksim Kostin. yice tlenmi asker gmlei, prl prl boyal izmeleri, zenle taranm kumral salaryla geni omuzlu, krmz yzl Maksim, btn bir gn izin alan tm askeri renciler gibi nee iindeydi. Onun yannda, divanda Nina vanova oturuyordu. Ayakkablarnn arkasna topuklaryla basmt. Aptal, bir numara byk alsaydn ya! diye dnd arok. Ninka hibir zaman giyinmeyi beceremiyordu. lene de, sokaa da ayn giysiyle giderdi. Salarn taramay da beceremezdi, atlarn alnna benzeyen alnn salaryla rtecei yerde, iyice aa karrd. Vadim Marasevi'in srtn okad. Moskoval nl bir doktorun olu olan bu zararsz boboaza Yuri dosta davranrd. iman, kaln dudakl, eski psk

elbiseli, donuk gzlerinin stnde vaaklarnkine benzeyen kaslaryla hantal Vadim koltua yaylm Wells hakknda konuuyordu. Kk Vladlen Budyagin, uzun kahverengi orapl ayaklarn altna toplam ders alyordu. Defterlerini masann stne iyice yaymt. Lena kardeinin eri br harfler yazd kaleminin hareketini dalgn dalgn izliyordu. Yura'ya glmseyerek bayla otur iareti yapt. te gruplar bu kadard. Yalnzca aa Pankratov yoktu. Wells, sava, epidemiyi, ABD'nin kn anlatyor, diyordu Vadim. Sonra da bilginler ve pilotlar iktidar ele geiriyorlar. nsanlk tarihi, fantastik bir roman deildir, diye kar kt Nina. ktidar yalnzca snflar ele geirir. Tartmasz, diye kabul etti Vadim hogryle. Ama yaklam ok ilgin : Bilginler ve pilotlar, gelecek iktidarn itici gleri, bolua egemen olan teknokrasi! Kardeler, dedi Maksim. Almanya silahlanacak, herkes silahlanyor. Hitler uzun sre dayanamaz, diye yine kar kt Nina. Sekiz milyon kii sosyal demokratlara, be milyon da komnistlere oy verdi. Telman' bile saklayamadlar, diye sze kart Yura. 37 Bir kiiyi koruyamayan be milyonun bir ie yaramayacan anlatmak istiyordu. Ama hi kimsenin aklna bu szlerdeki gizli anlam aramak gelmedi. Arkadalarnn inancndan kukulanmamaya kendilerini inandrmlard. Tartabilirler, hatta tartmalar sertleebilirdi ama yaamlarnn anlamnn, snflarnn ideolojisinin Marksizm, savamlarnn son hedefi dnya devrimi ve uluslararas proletaryann yklmaz kalesi Sovyet devleti olduunda kesinlikle hemfikirdiler. llegal eylemden vaz getiler, dedi Maksim. Dimitrov, devleti armut gibi silkeliyor, diye sze kart Vadim Marasevi. Peri masal gibi, an davas! Dimitrov davasndan, sava olaslndan, yani kendisinin anlad, bakalarnn anlayamad belirtilerden szediyor-du. Ne ki Vadim'i ok iyi tanyorlard, zevzeklik etmesine izin vermediler. Yeni bir sava? nsanlk, on milyon cana mal olan dnya savan daha unutmad. Sovyetler Birlii'ne saldr m? Dnya ii snf buna izin verir miydi? Rusya da o zamanki Rusya deildi. Magnitka ve Kuznetsk fabrikalar demir retiyordu, Stalingrad, elyabinsk ve Harkov traktr fabrikalar retime gemiti, Gorki ve Moskova otomobil fabrikalar alyordu;

Freze, Kalibre ve Rulman gibi byk fabrikalar almt. Yrekleri gururla doldu. te onlarn lkesi; dnya proleterlerinin nc gc, dnya devriminin kalesi. Doru, karnelerle yayor, ou eyden kendilerini yoksun brakyorlard, ama yeni bir dnya kuruyorlard. nsanlar aken, Torgsi maazalarnn dolu vitrinleri nefret edilecek bir manzarayd, ama bu altnlarla fabrikalar yaplacakt. Gelecekteki bolluun gvencesi... Her zaman bunlar konuuyorlard. Burada her ey de aynyd. Tertemiz deme, iyice sarkan lambann altndaki masa, masann stnde de marmelat... Yani yksek dzeydeki birinin evindeki rahat! ay koyarken Ahen Stepanovna sorard: Maksim, limonlu mu? Rus Maksim ad, bu Ermeni kadnn aznda yapmackm gibi gelirdi arok'a. Sonu neydi? Onlara yetecek yerlere ulamlar myd? 38 Nina, retmendi. Lena, teknik ktphanede ngilizce evirmen. Maksim, piyade okulunu bitirecek ve askercilik oynayacakt. Saftlar. Yazgsal zayflklar ite buydu. Yuri arok bunlar dnyordu, ama baka bir ey sordu : ocuklar, aa nerde? Gelmeyecek, dedi Maksim. Onun ksa yantnda bakalarnn bilmemesi gereken eyleri bilen komsomol aktivistlerinin naho llln yakalad arok, Bir ey mi oldu? Lena, Saa'nm bana gelenleri, babasnn Glinskaya'ya telefon ettiini anlatt. Eilmez aa! te bu harika! Yura'nn morali dzeldi. arok'u komsomola aldklarnda, aa yalnzca gvenmiyorum demi, ekimser oy kullanmt. Fabrikada arok'u frezeyi renmesi iin ayrmlar, Saa'y ise vagonlarn yklenmesine yollamlard ve o, bir yl taklp kalmt orada. Ne de olsa lkenin hamallara da gereksinimi vard. Tarih enstitsne girmek istemi, teknik enstitye girmiti: lkenin mhendislere gereksinimi vard. Eh, Budyagin'in onu byle sevmesi bouna deildi. Ama ne olmutu? nemsiz bir ey olsayd, Budyagin karmazd. Bizim enstitde, dedi Yura. ocuun biri toplantda yle demiti: Kadn nedir? Sandalyedeki ivi... Mendel Marenets'den alm, diye belirtti Vadim Marasevi. Toplant, Sekiz Mart Dnya Kadnlar Gn iindi. Enstitden, komsomoldan ve sendikadan attlar...

Yerinde sylememi, dedi Nina vanova. Herkesi atyorlar, kim kalacak? diye somurttu Maksim. stisnalar kural olduklarnda, istisna olmaktan karlar, dedi Vadim. Lena Budyagina, yurtdnda siyasi gmen olarak yaayan bir ailede domutu. Devrimden sonra diplomat olan 39 babasyla yurtdnda yaam, ana dilini doru drst bilmeyen biri olarak lkeye dnmt. Oysa yoldalarndan farkl olmak istemiyordu. Durumunun ayrcalnn halktan sayd kiilerce zellikle belirtilmesinden znt duyuyordu. Bamsz, kendine k, gizemli bir Moskoval ii delikanl olan Yurka arok hemen dikkatini ekmiti. Onu eiten Nina'ya yardm ediyordu, ama bunu yalnzca toplumun karlar iin yapmadn anlyordu. Yura da bunu anlyordu. Ancak okulda gnl ileri gerek komsomolcular tarafndan aalanyordu. Devrimin ocuklar, kiisel ilere eilmenin toplumsal ilere bir ihanet olduuna itenlikle inanyorlard. Yura okuldan sonra, yaknlamak iin kararl adm atmadan, ilikilerini var olan dzeyde srdrmeye balad: Ara sra telefon etti, sinemaya ya da lokantaya ard onu, herkes onlarda toplandnda o da gitti. Birgn Lena'y koridorda kucaklayarak ilk kez izilen snr at. Beklenmedik kaba, ama onun gibileri fetheden bir kararllkla. Lena birka gn telefon bekledi, sonunda daha ok bek-leyemedi ve kendisi arad. ylesine, daha -nce birbirlerini aradklar gibi. Sesi przszd, szcklerin sonlarn aka sylemeye, vurgular yerinde kullanmaya alyordu. Yava yava konuuyordu. Telefonda bile utanga glmsemesi du-yumsanyordu. Yura onun aramasn beklemiti ama, Seni ben arayacaktm. Altsna, kulp iin iki biletim var. Dansl. Gidelim mi? Elbette. Alt kasm akam kz almaya gitti. Ksa kuyruklu, yeilimsi uzun bir gece elbisesi giymiti Lena. Yabanc parfm kokuyordu, taral salarna inci bir toka takmt. Baka bir dnyann kadn; gzel ve etkileyici. Yalnzca glmsemesi eskisi gibi utangat. Bu glmsemesiyle, Yura'nn houna gidip gitmediini, onun iin byle giyindiini anlayp anlamadn soruyor gibiydi. Lena yemek odasnn kapsn at: Vladik, saat onda yatacaksn! 40

Bir eylerle uraan Vladlen, Olur, dedi. Yura paltosunu tutarken sordu : Seninkiler nerde? Babam Kramatorsk'ta, annem de Ryazan'da. Bayram iin mi? Paltonun altndaki uzun giysisini toplarken, glerek yantlad : Babam bayramlarda hep fabrikalara gider, annem ise konumac. Off, u uzun giysiler... anslar yaver gitti. Baheden kar kmaz araba buldular. ofr, Lena'nn tand kt ve onlar Myasnitskaya' ya kadar gtrd. Yal ofr yukardakileri tayanlardand, Lena'ya ok nazik davranyordu. Yura'y hi grmedi bile. Ama Yura da bunu kafasna takmad, dnd tek ey Le^ na'nn yalnz olduu, dnte ona urayabileceiydi. Onunla yanyana oturuyorlard, Lena'nn yaknl onu heyecanlandryordu. Ama heyecannn asl nedeni her eyin zellikle bugn olabilecei dncesiydi. Daha nce de kadnlarla birlikte olmutu, ama onlar bakayd. Komu hizmeti kadn, babasyla birlikte gittii kylerde karlat kzlar, kendi sokann apkn kzlar... Onlarla her ey ok kolayd, kendilerinden kendileri sorumluydular. Ama burada her eyden kendisi sorumlu olacakt, Budyaginlerle aka edilmezdi. Onun yerinde bakas olsa Le-na'yla evlenirdi, ama Yura'y bir eyler rahatsz ediyordu. Byk bir srama olurdu bu. Ayrca Lena kendisine gere^ ken bir e olacak myd? Ailesi yabanc ve dmansyd. Onlar kendi ailesiyle bir arada dnemedi. Beklemek gerekti. Avukat olup bamszlna kavuma umudunu yitirmemiti. Oysa Lena'yla evlenince bu arka girecekti. Kulbn yannda durdular. Yura, arabann kapsnn nasl aldn bilmiyordu, kolun birini evirdi, sonra ikincisini denedi, ama kap almad. Bunun zerine Lena, onun stnden eilerek gerekli kolu evirdi ve glmseyerek, Arabadaki kap kollar ok kullansz, dedi. Lena'nn, kendi beceriksizliini gizlemeye yeltenmesi ona 41 ok dokundu. Kz, arok'un daha nce hi arabaya binmediini vurgulamt. Ama hemen kendini toplad. ofre souka bakp Lena'nn ardndan kulbe girdi. stediini yapacak, cannn istedii gibi yaayacakt. imdi can Lena'y istiyordu. Onun yannda oturuyor, kendilerine ynelen baklar yakalyordu. Aslnda kadnlarn baklarna alkt, ama bu seferkiler daha bakayd. Bu baklarda gecenin en gze arpan kadnyla dikkatleri zerinde toplayan erkee

duyulan merak okunuyordu. Ruslanova ark syledi; Henkin, Zoenko'dan ykler okudu. Sonra da dans balad. Lena uysalca dans ediyordu. Pistlere alk kzlar gibi olmasa bile kendi beceriksizliiyle alay ederek Yura'ya sokuluyordu. Lena salarn dzeltmek iin knca stunlarn yanma ekilen Yura, buraya toplananlar seyretmeye balad. lke sanayiini ynetenler, bilim adamlar, Moskoval aydnlarn st kesimi... Ksacas Halk Komiserliklerinde alan, yukar-dakilerin evresinde dnp yksek maa ve dl alanlar ve kar bol grevlere gidenler. Yura, enstitden sonra iyi bir daireye giren ansllarn abucak ykseldiklerini, lkenin dier yerlerine gnderilenlerinse neler ektiklerini ok iyi biliyordu. Fabrikadaki iinde nereye kadar ykselecek, nereye ulaacakt? Halk mahkemelerinde koup duracak, iten karmalar, ie gelmemeler gibi kk ilerle uraacak, adr bezinden yaplm eldivenlerin kalitesinin kt olduuna ilikin davalarla oyalanacakt. Oysa Halk Komiserlii'nin, genel mdrln ya da trstn hukuk ileri bambakayd. Byk iler, yksek merciler, Sovyetlerin Yksek Mahkemeleri ya da Cumhuriyetlerin Yksek Mahkemeleri... Gelecekteki avukatlk iin yararl olabilecek eyler bunlard ite. Ama sras vard hepsinin. imdi nemli olan, genel deerlendirmeden paay syrmakt, gerisi ok kolayd. Saat on biri gsteriyordu. Yura, kapc kapy kapatmadan Lenalara dnmek istedi. Yorulmadn m? Biraz daha kalalm, dedi Lena glmseyerek. 42 Kulpten ktklarnda saat gecenin biriydi. Salonun boucu havasndan sonra insan canlandran, dinletirtn bir yamur iseliyor, sokak fenerlerinin camlarndan sular damlyordu. Sokakta kimsecikler yoktu. Yalnzca, Lubyanskaya alanndaki OGPU(*) binasnn klar yanyordu. Lena'nn evine yaklatlar. Girelim, otururuz? Onun bu szckleri bylesine yaln sylemesi Yura'y artt. Hi sesini karmadan onu izledi. Kapy yine ayn yal kapc at. Yabanc bir adamn gecenin bu saatinde Budya-ginlere niin gittiini sormad bile. araca bir ey yoktu. Lena giriin n yakt, odann kapsn aralad. Uyuyor... Babamn odasnda otur, stm deieyim. alma odasnn n

yakt, Yura'ya bir kez daha glmseyip onu yalnz brakt. Yura, kitaplar kartrmaya balad: Sayfalarn arasna kk ktlarn ilitirildii Lenin'in eserleri, metalrji kitaplar, Aleksey Tolstoy'un Birinci Petrosu. Yalnzca onlarn okumasna izin verilen resmi ktlar, gizli bltenler ve yasaklanm yaynlar yoktu grnrde. Sonra hepsinin tad silah... Yura bunun bir Browning olduundan emindi. Arka cepte tanmas mmknd. Gizli bir eyler bulma istei, onlarn iktidarlarnn gizlerini paylama tutkusu iini doldurdu. Lena her an ieri girebilirdi, acele etmeliydi. Masann orta gzn ekti, kapalyd, teki gzleri denedi, ama onlar da almad. Lena, grmeye alk olduu beyaz bluz ve mavi eteiyle ieri girdiinde koltua kendini daha yeni brakmt. Kahve ister misin? Ona dokunarak, glmseyerek davramyordu yannda. Kahveyi doldurmak iin eildiinde gslerini grd. Le-na'yla hi gece yalnz kalmam, byle bir kahve, byle bir likr imemiti. () OGPU: Devlet Birleik Siyasi Mdrl. Bugnk KGB'nin 1922 - 1934 yllar arasndaki ad. 43 Daha ister misin? Yeter. Yura divana geti. Oturalm... Elinde fincanla Lena da divana oturdu. Yura, elinden fincan alp masaya koydu. Lena arm gibi glmseyerek ona bakyordu. te o an, kzn ekingen gzlerine bakarak bir sokak delikanlsnn teklifsizliiyle onu kendine ekti. Yedi Kasm'da, aa, kendi enstitsnn yry kolunu Tverskaya ve Balaya Gruzinkaya sokaklarnn kesinde bekliyordu. Yry kollar yava hareketlerle ilerliyordu. Sralarn stnde bayraklar dalgalanyor, Pankartlar, portreler sallanyordu... Stalin... Stalin... Stalin... Yal adamlar kaygyla boru alyorlar, dzensiz seslerle mar sylyorlar, asfaltn stnde dans ediyorlard. Kzl Meydan'n grlts, radyo yorumcularnn sesleri, Mozoleden gelen kutlamalar, alandan geen gstericilerin uultusu hoparlrlerden her yana yaylyordu.

Enstitnn korteji saat iki sularnda grnd ve hemen durdu. Sralar kart. aa kalabal yararak kendi srasna girdi. Ayn anda kendine ynelen kuku dolu baklar fark etti : Ba belaya giren adama byle bakarlard. Bu, broda olanlardan dolay deildi. Baka bir eydi. Ama kimse Saa'ya bir ey sylemedi, o da sormad. Yalnz, arkada Runokin ona bir eyler sylemeye alyor gibiydi ama tuttuu pankart brakp gelemiyordu. Sraya girin, sraya girin! diye bard kortej bakanlar. Sralar daha nceden oluturulmutu, aa, kortejin en sonunda kald. Durduu yerden fakltesinin sancan, Ru-nokin'le baka bir ocuun tuttuu pankart grd. Rzg44 ra dayanmaya alan pankart ne doru eildi, sonra arkaya yatt, sonunda doruldu. Kortej yrmeye balad. Ama Triumfalnaya alanna gelmeden yeniden durdu. aa, kendi fakltesinin sralarna doru yrd, Runokin onu karlad. Duvar gazetesini kaldrdlar. Ksa boylu, hafif yampiri vcutlu Runckin'in gzleri ayd ve nedense ban eerek konuurdu. Duvar gazetesini kaldrdlar! Neden? Daha nce hi olmamt. Kim kaldrd? Baulin. Epigramlar yznden. nc almay aalama!.. Runokin redaktrd. Ama epigramlarn yazlmasn aa nermiti, hatt grup mmessili Kovalev iin bir tane de kendisi yazmt: Sebatl alma ve emek moda, ok orji-naldir gncesini yitirir sanki savata, her eyi bilir hi oku-masa da. teki epigram Roza Palujan yazmt. Borka Nesterova iin: Boris'e eri iyi mezar ta, biraz pilav ve domuz pirzolas; Petka Puzanov iin Uyumay seviyor ve Prihodko iin de Uygulamaya gitmeye baylr, herkesten daha ok gider. Evet, epigramlar dahiyane deildi, hatt gln bile deildi, ama masumdu. nc almay aalama! Aalama bunun neresindeymi? Runokin ban yana edi. Epigramlarda. Neden yalnzca ncler hedeflenmi? Yalnzca nclerin fotoraflarn koyduumuzu, bu nedenle epigramlarn yazldn syledim. Bayaz niye yokmu? Bayaz yazlmamasm da aa nermiti. teki gazetelerde olanlar yinelemenin ne anlam vard? Duvarda somur-tuk biimde durmayacak, okunacak, neeli,

bayrams bir say karmak gerekliydi. ocuklar kabul etmiti. Yalnzca temkinli Roza Palujan, Saa'ya anlaml bakmt: En iyisi bir bayaz yaz ve imzala. Azizyan'dan m korkuyorsun? Roza'ya bunlar sylemiti. Neler olmutu byle? Azizyan' 45 la i srerken bir yenisi almt bana. Neyse, stesinden geliriz! Kortej, Strastnaya alannda yeniden durdu. Daha sonra hi duraksamadan gidildi. Kortej balar sralarda yabanc var m, yok mu; kortej dzgn m diye zenle denetliyorlard. Kzl Meydana kadar olan ksa yolu hzl admlarla geecekler, hi durmayacaklard. Baulin ve Lozgaev gruba yaklatlar. Lozgaev'in kolunda enstit kortejinin sorumlusu olduunu gsteren krmz bant vard. Baulin, Saa'ya sert sert bakt: Pankratov, yrye bandan katlmay gerekli grmyor musun? Baulin hakszd. ehirde yaayanlar korteje hep yolda katlrlard. Baulin de binlerce rencinin iinde kimin okula geldiini, kimin daha sonra korteje katldn bilemezdi. Sa-a'nn okula gelmediini biliyordu, demek zel olarak ilgilenmiti bununla. Bylece Saa'nn durumunu herkesin gz nnde saptam oluyordu. Ayrca, Saa'nn herkesin nnde ona kar kamayacandan emin olmas byk bir adaletsizlik, hatt aalayc bir tavrd. Neden kar kmayacakt sanki? Yryteyim, herhalde gryorsunuzdur beni. stelik ha-l-si-nas-yon da deil bu. aa, Arbatl ocuklarn kavga ncesi azyla yar alayc bir saygyla konumutu. Haddini ama, diye yantlad Baulin. Saa'nn yantn beklemeden uzaklat. Tarih mzesinin yanndan kvrlarak Kzl Meydan'a girdiler. Admlarn uydurmaya alarak Kzl Ordu askerlerinin bld yerlerden nerdeyse koar admla geiyorlard. Saa'nn sras Mozole'ye yakn bir yerden geti. Tribnlerde, sanki tiyatro giysileri iinde askeri ataeler yer almt, ama hi kimse onlara bakmyordu bile, btn baklar Mozole'ye ynelmiti. Herkesi heyecanlandran tek ey vard; Stalin burada myd? Onu grebilecekler miydi?

Grdler. Saysz portre ve heykelinin tpks siyah b46 ykl bir yz. Kasketini iyice aa drm, hi hareket etmeden duruyor. Uultu byyordu. Stalin! Stalin! aa da herkes gibi gzlerini ondan hi ayrmadan yrd ve bard: Stalin! Stalin! Trbnn yanndan geenler ona bakmaya devam etmek istiyor, ama askerler onlar yrmeye zorluyordu. Durma! Daha hzl! Kilisenin yannda kortej kart, dzensiz kalabalk Moskova nehrine doru inmeye balad. Kpry geip kyda biriktiler. Trampetleri, borazanlar, bayraklar, pankartlar kamyonlara doldurdular. Herkes a ba evine gitmek iin Ta kprye, Preistenski kapsna ve tramvay duraklarna akn etti. Tam bu srada alandaki uultu iyice ykseldi, ky boyunca yankland. Stalin gstericileri selamlamak iin elini kaldrmt. Bayramdan sonra parti brosunu aktif yelerle olaanst toplantya ardlar. Krsde oturan Lozgaev, ktlar kartryordu. Fakltede parti kart iki olay oldu. Birincisi, Pank-ratov'un muhasebede marksizme kar k; ikincisi, yine Pankratov tarafndan karlan duvar gazetesi. Pankratov'un yardmclar, komsomol yeleri olan Runokin, Palujan, Ko-valev ve Pozdnyakova'dr. Gruptaki knnistler ve komsomol yeleri onlara kar kmamlardr. Bu, politik uyankln zayflnn kantdr. Gazetenin bayram saysnda diye srdrd konumasn Ekim'in on altnc yl dnm hakknda bayaz yok, yolda Stalin'in ad bir kez olsun anlmam, nclerin portreleri aalayc szlerle birlikte konulmu. Pankratov tarafndan yazlanlara bakn: Sebatl alma ve emek moda, ok orjinaldir gncesini yitirir sanki savata, her eyi bilir hi okumasa da. Emek moda ne demek? Lozgaev sert baklarn salonda gezdirdi. Bizde emek moda mdr? insanlarmz emekleriyle sosyalizmin 47 temelini kuruyor, emek bizim iin namustur. Pankratov iinse gelip geici bir moda. Bunlar ancak insanlarmza kara almak isteyen kt yrekliler yazabilir. Geen toplantda, Azizyan'm dersindeki knn ve Krivoruko'yu savunmas-nin raslant olduunu syleyip onu aklamaya almlard. Baulin kimden sz edildiini herkes gibi bilmesine karn sordu : Kim? v Faklte dekan Yanson'dan sz ediyordum. Sorumluluktan kaamayacan dnyorum. Kaamayacak, diye sz verdi Baulin.

Yanson yolda, diye srdrd Lozgaev, fakltede laka bir ortam yaratt, bununla da Pankratov'un politik kundaklk yapmasna gz yumdu. Btn enstitnn tand drdnc snf rencisi demagog ve dalkavuk sevimli Karev, Utan verici! diye bard. Lozgaev konumasn bitirdi: Enstit parti brosu kararl biimde tepki gstermi, duvar gazetesini kaldrmtr. Bu, parti rgtnn tamamen salkl olduunun kantdr. Kararl ve direnli tavrm'.z bunu bir kez daha gsteriyor. Katlar toplayp krsden indi. Redaktr burada m? diye sordu Baulin. Herkes Runokin'e bakarak hareketleniverdi. Ksa boylu, a gzl Runokin krsye kt. Baulin her zamanki yapmack iyi yrekliliiyle konutu: Bu iin nasl olduunu anlatn, Runokin! Fabrika gazetesinin bayazsn yinelemenin gereksiz olacan dndk. Fabrika gazetesiyle ne ilgisi var? Siz gazeteyi kardnzda, o daha kmamt bile. Sonra kt ya! Siz de oradaki bayaznn ne olduunu biliyordunuz? Elbette, biliyorduk. Salondakiler gltler. 48 Kendinizi aptal yerine koymayn, Baulin kzd bayazy kim yazdrmad? Pankratov mu? Anmsamyorum. Anmsamyorsunuz... Bu sizi artmad m? Runokin, omuz silkmekle yetindi. Pankratov'un epigram yazma nerisi artt m? Daha nce de yazmtk. Hatanz anlyor musunuz?

Yolda Lozgaev gibi deerlendirirsek anlyorum. Ya siz nasl deerlendiriyorsunuz? Runokin yantlamad. Aptalla vuruyor, diye bard yeniden Karev. Baulin ktlara bakt. Pozdnyakova burada m? Gzel Pozdnyakova glmseyerek krsye kt. Ne syleyebilirdim? aa Pankratov, bayaz yazmamay kararlatrd. Onu dinlemek zorundaydk ne de olsa komsomol sekreteri. Ya size beinci kattan atlamanz emretse? Atlamay beceremem, diye yantlad. Dnmtm ki... Hibir ey dnmediniz. Baarl rencilerle, nclerle dalga gemeleri hounuza m gidiyor? Hayr. Neden kars kmadnz? Beni dinlemezlerdi ki. Parti brosuna neden gelmediniz? Ben... Ben... Pozdnyakova, mendilini gzlerine gtrd. yi, oturun! Baulin yeniden ktlara bakt: Polujan! Salondan birisi bard: Onlar dinlemenin anlam yok, Pankratov yant ver* sin! Pankratov'un da sras gelecek. Anlatn, Palujan! 49 Olanlarn hepsini byk bir hata olarak niteliyorum, diye balad. eit eit hata vardr. Politik bir hata olarak gryorum.

Gerekeni hemen sylemeli, lf dolatrmann anlam yok. Bunu kaba, politik bir hata olarak deerlendiriyorum. Bayaz yazlmasn nerdiimi dikkate almanz rica ediyorum. Bunun sizi hakl karacan m sanyorsunuz? Elinizi ykayp kendinizi salama aldnz, ama bu edepsiz eyin duvarda kalmas sizi hi endielendirmedi mi? Siz de epigram yazdnz m? Evet. Kime? Nesterov'a, Puzanov'a ve Prihodko'ya. Biri pisboaz, teki uykucu, ncs de dzenbaz. Bunu baarnn vlmesi mi sayyorsunuz? Bu benim hatam. Oturun!.. Kovalev! Solgun Kovalev krsye kt, Drste itiraf etmeliyim ki, buraya gelirken iin politik zn tam anlayamamtm. Bana aka gibi geliyordu. Aptalca, yersiz ama aka. imdi hepimizin Pankratov'un elinde birer maa olduumuzu gryorum. Gerekten de bayazda srar ettim. Ama epigramlar sz konusu olunca sustum, nk kar ksam ocuklar eletiriden katm dneceklerdi. Ne de olsa birini de benim iin yazmlard. Utandnz m? diye soran Baulin glmsedi. Evet. Lozgaev, Kovalev hemen broya gelip olanlar drste anlatt, dedi. Gazeteyi amadan gelmesi en dorusuydu. Topografi retmeni Siverski ayaa kalkt. aa, onun parti yesi olduunu hi dnmemiti bile. Mavi klot pan50 tolonlu, uzun, beyaz Kafkas gmlekli, az konuan, asker du-rulu adam arlk ordusunun subaylarna benzetirdi. Kovalev! Sizin iin yazlan epigrama kar kmaktan utandnz m? Evet, Peki, tekiler iin yazlanlara neden kar kmadnz? Karev'in sesi salonda

grledi: Demagojik bir soru! Baka birisi de bard: Olay saptryorlar! Baulin, eliyle salonu susturdu. Siverski yolda, yelerin sorunuzu nasl deerlendirdiklerini gryorsunuz. Bu gence yaama byle balamasnn doru olmadn syleyecektim. Siverski szn bitirip yerine oturdu. Tartmalar srasnda syleyebilirsiniz. imdi, ba organizatr dinleyelim. Pankratov, ltfen. aa, teki fakltelerden rencilerle birlikte en arka srada oturuyor, konuulanlar dinliyor, ne diyeceini tasarlyordu. Hatasn itiraf etmesini bekliyorlard. Onun nasl nedamet getireceini, kendisini neyle hakl karacan duymak istiyorlard. Olanlara zlm myd? Evet, zlmt. zizyan'la srtmeye girmeyebilir, gazeteyi her zaman kardklar gibi karabilirdi. O zaman, kendisinin ve arkadalarnn yaamn bylesine birdenbire ve sama bir biimde sarsan bu olay hi olmazd. Her eye karn ayakta kalmal, ocuklar savunmal, ve onu dinlemelerini salamalyd. Burada yalnzca Baulin, Lozgaev ve Karev yoktu; Yanson, Siverski ve yoldalar da burdayd. Onu yalnz brakmazlard. Salon sustu. Sigara imeye kanlar geri dnd. ou onu daha iyi grmek iin ayaa kalkt. aa balad: Ar bir sulamayla kar karyaym. Lozgaev yolda, politik kundaklk, parti kart eylem ve kt yreklilik gibi deyimler kulland. 51 Doru kulland, diye barld salondan. Galiba Karev' di. Ama aa, bar arlara dikkat etmemeye kararlyd. Baulin kalemle masaya vurdu. Doent Azizyan derslerinde teoriyle pratii birletire-medi, kitabn nemli blmlerinden bizi yoksun brakt. Azizyan yerinden frlad ama Baulin eliyle onu durdurdu. Duvar gazetesine gelince. Ben, komsomol sekreteri olarak bu saynn btn sorumluluunu tayorum. Ne asilcenap! diye bardlar salondan. Srf hava!

Bayaz yazlmamasn ben syledim, epigramlar koymay ben nerdim, birini de kendim yazdm. ocuklar bunu direktif olarak nitelediler. Direktif? Bunu kimden aldnz? diye sordu Baulin Sa-a'nm gzlerine bakarak. aa, ilk anda soruyu anlayamad. Anlamn tam olarak kavradnda yantlad: Beni kk drecek sorularn dnda her eyi sormaya hakknz var. Daha atlmadm. Merak etme, atarz! diye barld. Bu seferki kesin Karev'di. Evet, bayaz yazmadk, nk fabrika gazetesinde ve okul blteninde olan bir eyi yinelemeyi istemedik. Orada daha usta gazeteciler... Epigrama baktmzda senin ozan olduunu syleyebiliriz, dedi alayla Baulin. Yazar tasla! diye bardlar. Bayaz yazlmalyd hata yaptm. Epigramlara gelince, onlarda ok kt bir ey yok. Hata, iirleri resimlerin altna koymamzda. Bu da anlam deitirdi. Niye koydunuz? ocuklar neelendirmek istedik. ok doru hepimiz neelendik. Herkes gld. Ancak, politik kundaklk sulamasn kesin olarak reddediyorum. Syleyin, Pankratov, kimseye yardm iin bavurdunuz mu? 52 Hayr. Baulin nce Glinskaya'ya, sonra Saa'ya bakt. Ya Halk Komiser yardmcs Budyagin'e? Hayr. Peki neden sizin iin okul mdrln arad? aa, Mark'tan sz etmek

istemedi, ama k yolu yoktu. Ryazanov'a, dayma anlattm, galiba o da Budyagin'e. Galiba... Baulin alayla yineledi. Ryazanov, Dou'da deil mi? Moskova'ya gelmiti. Ryazanov tesadfen Moskova'da, siz tesadfen ona anlatyorsunuz, o tesadfen Budyagin'e anlatyor, Budyagin tesadfen Glinskaya'ya telefon ediyor... Tesadfler pek fazla deil mi? yle demeniz daha drste olmaz m? Evet, dolambal bir yol aradm. Gerek olan anlattm. Kvrtyor! ten deil! Drst deil! Karev'e birka geveze daha katld. Syleyecek baka bir eyiniz var m? Her eyi syledim. Oturun. aa krsden indi. Konumak isteyen var m? Yanson! Yanson! Yanson konusun! Yanson kzgn bir suratla krsye kt. Yoldalar, tarttmz sorun olduka nemli. Bunu sylemesen de biliyoruz, diye barld. Ancak objektif sonular sbjektif isteklerden ayrmak gereklidir. kisi de ayn! Felsefeyi brak! Hayr, ikisi ayn deil, izin verin, szm sonuna kadar syleyeyim... izin vermiyoruz! Yeter! Siverski yeniden ayaa kalkt. Baulin yolda, u bozguncular dzene sokun. Byle bir ortamda almak olas deil. 53 Baulin, syleneni duymam gibi davrand.

Pankratov, apolitik, dolaysyla kk burjuva bir tutum iine girmitir. Karev yeniden bard: Az! Az! Yanson yzn ekitti. Bekleyin, yoldalar. Dinleyin... Dinleyecek bir ey yok! Bu tutumu parti kart saymak iin, politik kundaklk olarak adlandrmak iin, Pankratov'un kastl olduunu bilmemiz gerekir. Kvrtma! Kendinden, kendi rolnden sz et! Yani, Pankratov partiye zarar vermek istemi midir? Ben, bilinli bir eylemin olmadn dnyorum. Uzlamac! rtbas ediyor! Yanson yolda, dedi Baulin. Sizden, bu olaydaki rolnz anlatmanz isteniyor. Benim hibir rolm yok. Gazeteyi ben karmadm, kmas iin de onay vermedim. Doent Azizyan bana deil, size bavurdu. Gazeteyi neden siz kaldrmadnz? Anlalan 'siz daha nce grmsnz. Siz neden1 grmediniz? Size daha yakn, sanrm. Yanson omuz silkti. Eer buna bir anlam veriyorsanz... Yeter! Yeter! Yanson bir sre durdu, yeniden omuz silkti ve yerine doru yrd. Baulin krsye kmad, bakan krssnden konumaya balad. Ceketini karp sandalyenin arkasna ast. Artk glmsemiyor, kesin tmcelerle konuuyordu : Pankratov, cezalandrlmayacana inand. Yukarda-ki koruyucularna bel balad. Bu adlarn karsnda parti rgtnn onu balayacandan emindi. Ama parti rgt iin, partinin grevi ve parti izgisinin doruluu herhangi bir isimden, herhangi bir yetkiliden daha yksektir...

54 Bekledii alklar iin bir ara durdu. ki- yerden pek dosta olmayan el rpmalar duyuldu. Baulin alk istemiyormu gibi bir tavr taknarak konumasn srdrd : Runokin, Pozdnyakov, Palujan, Kovalev gibi kom-somolculara bakmak utan verici. Bunlar, birka gn sonraki mhendisler, Sovyet uzmanlar. Yanson yolda zayf, politik olarak etkisiz kiiler yetitiriyor. Bu nedenle onlar bir snf dmannn elinde bylesine kolayca oyuncak oluyorlar. te Yanson'u bununla suluyoruz. Yanson, Pankratov gibiler iin rahat bir ortam hazrlad... Oysa siz burada onu iin iinden karmaya yelteniyorsunuz... Bu da kuku uyandryor!. Yura, Lena'dan ilikilerini gizli tutmasn istedi. Kz seviyordu, kz da onu. Baka kimseyi ilgilendirmezdi, zellikle bu yzden kzn ailesinden, evinden, tandklarndan kayordu. Lena, onun onurunu krmaktan korkarak istedii gibi davrand. Babas, Yura'nm eve kz getirmesine izin vermiyordu, ama Halk Komiseri'nin kz... aka m yapyorsun! Yuri'nin nceleri byle arkada yoktu. Yallar Lena'ya ok ll yaklatlar: Yuri'ye geliyordu, genlerin, kendilerinin bilecei iti. Anlarlarsa evlenirler, anlaamazlarsa ayrlrlard. Yallar bu anlamda an dzeyindeydiler. Evlenirlerse, kz kaynanasn ve kaynatasn saymak zorundayd. sterse Halk Ko-miresi'nin kz olsun. Evlilikten nce yataa girdii iin evlenirse dua etmeli... Lena, bu lll bir meziyet gibi deerlendirdi. Yura'nm anababas da ona allmn dnda gelmiti. Baba, yakkl ve gsterili bir ustayd. Anne, inanan bir kadn. Ataerkil yaam biimi: Bambaka, yaln ve gerek. Bazan Vladimir'in Bolemorkanal'dan yollad, sevgili babacm, sevgili anneciim ve sevgili kardeim Yuri 55 szleriyle dolu; kt kader, ku gibi umak hayalleri zerine alamakl hapishane azyla yazlm mektuplar tartrlard. Yura, Lena'dan utanarak yzn burutururdu ama Lena, babann dikkati ve annenin hznl kaygsyla, Yu-ra'nn iinde bulunduu ortama karn gsterdii metanetle duygulanyordu. Her ey houna gidiyordu. Sade yemekleri, babann elindeki tebeiri silmesi, ceketini silkelemesi ve ailenin sofra banda toplanmasn, almasnn en byk dl olarak gren bir insann arballyla masaya oturmas... Annenin ilk paray zellikle ona evi geindirene ikinci paray Yura'ya evin ikinci erkeine nc paray da konuk Lena'ya vermesi, geriye bir ey kalrsa kendine almas ne de olsa srekli mutfaktayd, karn her zaman toktur houna gidiyordu. Haftalarca birbirlerini grmeden, herkesin hayatn yaad kendi ailesine hi benzemeyen, birlik iinde yaayan bir aile. Bazan Yura'yla Metrepole Skomorovski'yi dinlemeye gidiyordu; bazan da Grand

Otele Tsfasman' dinlemeye. Lena, harcamalar ortak yapma konusunda epey direndi. Ne de olsa alyor, para kazanyordu, parann ortak harcanmamas arkadala smazd. Yura hogryle kabul etmiti sonunda. Byle bir gzelin onun iin para harcamas, garsonlarn naziklii gururunu okuyordu. Komu masalarda gzel kadnlar, iyi giyimli erkekler olur, orkestra az alard; Met-repolde klar sner.evresinde dans edilen salonun ortasndaki havuzu renkli spotlar aydnlatrd. Yura, Lena'ya glmser ve elini tutard. evredekilerin onlarla ilgilenmesi houna giderdi. Lena, Yura'dan gece ge vakit ayrlrd, kukusuz gitmesine izin vermise. Bahe kaps kapal olurdu. Zili alar, uykulu kapc her seferinde ona kukuyla bakarak kapy aard. Lena, onun eline bir ruble sktrr, baheye dalard. Ayakkablarnn sesi gecede yanklanrd. Evde, yine ge geliinden sz edilecek, olan biteni anlamaya alacaklar, ama hi kimse hibir ey sormayacakt. Babas, Yura'y sevmiyordu; onun hakknda alayl, hatt' nefretle konuurdu. 56 Sonuta, bu Lena'nn iiydi. Lena, ailesine balyd ama gerektiinde hi dnmeden ekip gidebilirdi. Aralk banda Yura'y Halk Komiserlii Hukuk Ma-virlii'ne ardlar. Bir sr masann olduu ama hi kimsenin ortalkta grnmedii personel dairesinin byk odasnda sarn, kk gsl, orta yal bir kadn onu karlad. Adnn Malkova olduunu syledi ve masasnn karsndaki sandalyeyi gsterdi. Okulu bitiriyorsunuz, arok yolda. nmzde atamalar var. Daha yakndan tanmak istedim. Biraz kendinizden sz edin. Yura'nn darya atanmamak iin kendini Malkova'nn gznde kt gstermesi gerekliydi. Ama z savunma, mekanizmas, yllarca biriken lekelenmemi grnme duygusu ve saklyaca her eyin onurunu kraca dncesi kendini gsterdi. Kendini hep anlatt gibi anlatt: Konfeksiyon iisinin olu, eski tornac, komsomol yesi... Hakknda hi dava almadm da belirtti. Kardeinin hrszlktan yarglanmas kt bir durumdu. Bu olay anlatmasnn hikyesine itenlik katacam dnyordu. Malkova sigara iiyor, onu dikkatle dinliyordu. zmariti kl tablasna bastrp sordu: Komsomol yesi olarak kardeinizin bu yola dmesine nasl izin verdiniz? eri dtnde on alt yandaydm. Devrimde on alt yandakiler alaya komuta ediyorlard. Malkova, bunu sanki kendisi on alt yandayken bir alaya komuta etmi gibi sylemiti. Belki de etmiti? Gerekten de azndaki sigaras ve zayf vcuduna geirdii deri ceketiyle bir asker gibi duruyordu... Ne yapmal yani? Herkes komuta etmek zorunda myd? Alay yetmezdi! Fabrikaya ya da ku umaz kervan

gemez bir yere yollamalar bu san iroza balyd. Enstitde burann Bat ve Dou Sibirya'ya atama yapt syleniyordu. 57 Yura glmsedi. Kardeim benden epey byktr, onu nasl etkileyebilirdim? Malkova masann stndeki ktlar kartrd, gerekli olan buldu. Kimya sanayi mdrl sizi hukuku olarak istiyor. Bu nereden kt? Enstitden nce kimya fabrikasnda almtm. Hukukuya gereksinimleri var. Fabrikayla ilikiyi kesmemitim, onlar da beni armlar. Malkova somurttu. Herkes Moskova'da kalmak istiyor. Tarada kim alacak. Kim yarg ya da savc olacak? Yura her szc tartarak yava yava konumaya balad: Yarg ya da savc olmak iin gven ve lekesiz bir ad gerekli. Kardei mahkm olan birine gvenileceini sanmyorum. Bu grevler iin her eyden nce gerek bir Sovyet yurtta olmak gereklidir. Kardeinizin bana gelenler buna engel mi oluyor? Kardeime neden gz kulak olmadm siz sordunuz. Ayrca, sanayide de yetenekli hukukulara gereksinim olduunu dnyorum. Malkova ayaa kalkt. Konuyu mdre ileteceim. Karar atama komisyonu verecek. Yura da kalkt. Gnderecekleri her yerde almaya hazrm. Bir de, Malkova glmsedi burs almsnz, bunu alarak demeniz gerek. Kukusuz, Moskova'da kalmak istiyorum, annem ve babam buradalar, yal insanlar. Ben de u an iin tek evlatlarym. Ama bu, masadaki kd gsterdi fabrikann istei. Kimyasal retimi bilen hukukuya gereksinimleri var. Moskova'da kalmak isteyen herkes bir bahane buluyor ve herkesi birileri ie aryor.

53 Sustu sonra beklenmedik biimde konumasn srdrd: Enstit parti rgt size baka bir grev neriyor. O da burada. Bu konuda hibir ey bilmiyorum... Nerde? Malkova kaamak yant verdi. Bo bir yer var... rnein savclkta. Ama siz fabrikay yeliyorsunuz galiba? Evet, fabrikay. Orada altm, bydm. Onlar beni okula yollad. Fabrikaya ok ey borluyum. Yura'nn szlerindeki kararllk Malkova'y yumuatt. isteinizi ve mdrln talebini gz nnde bulunduracaz. Yine de son karar komisyon verecek. Yazgs byle bir kadnn elindeydi. Belki kendisi Ore-hovo-Zuyev gibi bir yerden buraya gelmiti ama, doma byme Moskovaly kervan gemez ku umaz yerlere yollamaya hazrd. Babas, Dadan gelip badakini kovuyorlar derken ne kadar da haklyd. Bir de uyduruyor: Moskova'daki bir i iin sizi neriyorlar! Mutlaka yumurtlad. Belki de uydurmamtr. Kaytl olduu ev Moskova'dayd. Bunu gz nne alyorlar... Onu gerekten nermi bile olsalar, bu, alacaklar anlamna gelmiyordu. Kardein niye ceza ald, diye soracaklard. Gerek proleter ailesinde mahkm olmamalyd. Yani aile istenen ailelerden deil, mimlenmi! Gvenilir, kendilerinden biri yok muydu? ocuka dlerle yaratlan serbest avukatn romantik grnts yava yava kayboluyordu. Mah-kemelerdeki pratik, madalyonun ters yzn de gstermiti. nl avukatlarn gz kamatrc konumalarnn yannda bir yn pislik iinde, para peinde kotuklarn *da grmt. Mahkeme sekreterlerine nasl yaltaklandklarn, et kafal ihtiyarlarn tlerini olumlu not alabilmek uruna nasl ezberlediklerini grmt. Mteri gittikten sonra mutfaa ve yatak odasna dntrlen debdebeli brolarn deerini biliyordu. Yine de bu yaam onu ekmiti. 59 Ama tuhaf ey! Yukardan onu reddedecekleri korkusu yreine iledi. Yine bir kenara atacaklard. Kendi adamlarna yksek mevkiler verilecek, o da khne bir yerde mr rtecekti. En iyi olaslkla bir kyak yapacaklar, fabrikaya, Budyagin'in nefretle and hukuk mavirliine yollayacaklard. Halk Komiserlii'ne arldn kimseye sylemedi. Ne var ki tedirginlii Lena'nn gznden kamad.

Tiyatrodaydlar. . Niye kayglsn? Derin ve sevecen baklarla bakyordu. Yura glmsedi, gzyle yandakileri gsterdi: Rahatsz etme! Evde, kollarnda yatarken onu kayglandran eyi yeniden sordu. Yura, nemli bir ey olmadn, yalnzca fabrikaya gidiinin zorlatn syledi. istersen babamla konuaym. Ivan Grigoryevi yapabileceinin hepsini yapt. Lena stelemedi, babasnn daha fazlasn yapamayacan anlad. Dn aa bize geldi, yazk! Ne oldu? Bilmiyor musun? Komsomol'dan ve okuldan attlar. Yura dirseklerinin stnde doruldu. lk kez duyuyorum. Onu grmedin mi? Epeydir grmedim. Yura yalan sylyordu. Saa'y ksa bir sre nce grmt, ama o kendisine bir ey sylememiti. Yura da bundan Lena'ya sz etmek istemedi. Ders yznden mi? Evet. Sonra duvar gazetesi, Gazeteye ne yazm? iirimsi bir eyler. iir de mi yazyor? Yazm ya da gazeteye koymu. Acelesi vard, doru drst anlatmad. Yazk! 60 aa Pankratov atlm! Oysa nasl inanyordu, ite sil-kelenmilerdi! Aktivist! Eilmez! Ta gibi! ite o da gmbrtye gitmiti. Budyagin bile yardm

edemiyordu. Days Rya-zanov nl biriydi. Korkun! Saa'y da... Bana bir ey gelse ona kim yardm edecekti? Terzi babas m? Mahkm kardei mi? aa gibi her eye burnunu sokmazd ama yine de... Savcl bouna reddetmiti. Orada ona kimse dokunamazd. Tam tersine o istediine dokunabilirdi. Elinden kimse kurtulamazd... Ertesi gn Yura, Saa'ya rastlad. Selam! Selam! Okulda kt eyler olduunu duydum. Kimden duydun! Lena'y grmtm. Her ey yolunda, diye yantlad. aa somurtarak. yle mi? ok iyi. Yura glmsemesini gizlemedi. ok abuk dndn. Evet, bazan oluyor. 6 Her ey yolunda! aa herkese byle diyordu. Annesinin kulana sylentilerin ulamasn istemiyordu. Bro oturumunun ertesi gn Glinskaya'nn kararn tebli ettiler. aa Parti kart eylemlerin organizatr olarak okuldan atlm, Pakujan, Runokin ve Pozdnyakova' ya knama cezas verilmi, ve Kovalev bu olayda susuz bulunmutu. ark dnmeye balam ve rapor hemen hazrlanmt. Yanson'm yerine dekan olan Lozgaev, Saa'nn belgelerini abucak ama nezaketle doldurdu. Parlak yz sanki senden kiisel olarak alp veremediim yok, durum bunu gerektirdi, geri alrlarsa memnun olurum, der gibiydi. aa gruptaki herkesle vedalat. Yalnzca Kovalev'e elini uzatmad. Alaklarla iim yok! 61 Runokin, Kovalev'in gerekten de alak olduunu bu arada dierlerinin de yineledi. Ksa boylu, a bakl Runokin hi kimseden korkmuyordu. Zil ald. Koridor boald. Saa'nn ii yan yarya bitmiti. Belgeleri alm, yalnzca mhrlenmesi kalmt.

Krivoruko, hl ekonomi blm mdr yardmcsyd. Mhr basarken ksk sesle. Aralk standart raporu karne dairesine yolland. Saolun. Aslnda raporlar daha ge gnderiliyordu, ama Krivoruko ona gda karnesini vermek istemiti. Vermeyebilirdi. Artk annesi aralk sonuna kadar hibir eyden kukulanma-yacakt. O zamana kadar da yeniden balard. ' Bir daireden tekine kouturma, kabul edilmek iin bktrc bekleyi, zc aklamalar, inanmayan yzler, samimiyetsiz sz veriler... i anlamaya kimse yanamyordu. Atlmay durdurmak, sorumluluu stlenmek demekti. Kime neydi? Semt Komitesinde onun iiyle Zaitseva adl sevimli, gen bir kadn ilgilendi. aa onun, boyu pek uzun olmamasna karn iyi basket oynadn biliyordu. Saa'y dinledi, nemsiz gelen sorular sordu. Sorular nedense hep Krivoruko ile ilgiliydi. Okuldan, alt fabrikadan referans almasn tledi ve davasna parti semt komitesi ve komsomol brosunun bakaca konusunda uyarda bulundu. aa fabrikaya yaklarken sokaklardaki sabah tazeliini, geitlerden akan insan selini, fabrikann sessizliini fark-etti. Teknie hi eilim duymamt. Fabrikada almay proleter szc onu ektii iin istemiti. Byk devrimci snfa dahil olmak! Yaamn iirsel ve unutulmaz balangc! Daha ilk gnden onu vagonlarn acil yklemesine yolladlar. Reddedebilirdi, rnein Yura arok, reddetmi onu torna bana yollamlard. aa gnderilen yere gitmiti. Onu unutmulard, o da bunu kimseye anmsatmad. Birilerinin vagonlar yklemesi gerekliydi. O zamanlar yaam hi bit62 meyecekmi gibi geliyordu, her ey ilerdeydi. adr bezinden ceketi, ayn bezden eldiveniyle yamurda ve karda, scakta ve soukta vagonlar ykledi, boaltt. lkesi iin gerekli bir eyi yapyordu. Kapa scak bir yere atan Yurka'dan nefret ediyordu. Yemekhanede herkes onlardan uzak durmaya alyordu. Ceketleri ve nlkleri kaya, tebeir, kaynak ta ve kmrden dolay pislik iindeydi. Barp aryorlar, ana avrat dz gidiyorlard. aa, NEP'le uyuamad iin partiden ayrlan ve kendini alkole veren eski tmen komutan Morozov'u anmsad. Alkolik olduu iin karsnn terk ettii ekip balar Averkiev'i ve dierlerini gznn nne getirdi. Para peinde komuyorlard, yirmi belik votka parasna alyorlard. Para ba almaktan yan izmeye bakarlar, posta balar ve avularla tartrlar, daha kolay i iin pazarlk yaparlar, ders diye adlandrdklar periyodik ileri isterlerdi. Byle bir i verildiinde abuk abuk alrlar, bir an nce svmak iin didinirlerdi. aa onlar gerek ii saymazd ama onlardaki dokunakl, insans bir eyler onu ekerdi: Talihsiz insanlar. Grev alrken kurnazlk yaparlar, ama birbirlerine dmez,

birbirlerine kazk atmazlard. aa onlarn iki lemlerine katlmaz, onlara belden aa fkralar anlatmaz, kfr dolu espirilerine bulamazd, ama onlar kendisine hep iyi davranrlard. Bu toplama, kalifiye olmayan tapon ekibi genellikle her ie yollarlard. Bazan da asl ilerine, boya varillerini vagonlara yklemeye dnerlerdi. Kimi zaman bo vagon vermedikleri iin vagonlar pepee gelir, aralarna Saa'nn da alt Averkiev'in ekibi olmak zere btn ekipleri yklemeye (yollarlard. Boya varili seksen kiloydu. Vagona iskeleyle kp st ste sra yapyorlard. Dik iskeleden varili vagona yklemek iin hamle yapmak gerekliydi. Belini dorultmadan sekiz saat boyunca seksen kiloluk varilleri dik iskeleden karmak ve dikine yerletirmek ok zor iti. Hzl almalsn, ardndan gelen dik iskelede bekleyemez, onun da hamle yapmas gerek. Varille bir saniye bile 63 fazladan oyalanrsan btn zinciri geciktirmi, alma ritmini bozmu olursun. aa, ilk zamanlarda varili tam konulmas gereken yere koyamyordu. Bir sre sonra ona nasl yapacan gsterdiler: ki elinle varilin kenarndan tutup kendine doru eecek ve varili ekseninde dndrerek yerine koyacaksn, aa, bunu rendikten sonra bir daha gecikme olmad.' Yklemede genel olarak iki ekip alyordu: Birincisi Ulyanovsk yresinden almaya gelen Tatarlar, ikincisi ise iyi para kazanmak isteyen profesyonel hamallar. Ykleme iinde iyi para vard. Bir seferinde grev dalm yaplrken posta ba Malov: Averkiev, demiti. Birinci ekibe birini yolla, adamlar hastalanm. Averkiev, Tatar Gaynillun'a, seslendi nce. Sen git! Gitmiyorum. Livitz! Dar alnl, salam vcutlu Odessal Yahudi Livitz akayla, Gidemem, onlar domuz yemiyor, dedi. Bunun stne Malov, kzd. Samalklarnz dinleyecek vaktim yok. Semiyorsanz ben yollarm. Greiye benzeyen eski takm komutan Malov kararl bir adamd. Kendisi de eski

bir hamald, bu yzden Averkiev' in kaarlanm ekibiyle bile baa kabiliyordu. Ayr! dedi, Averkiev. Malov'un baklar Saa'mn stnde durdu. Pankratov, birinci ekibe gidiyorsun! Malov, Saa'y pek sevmemiti. Belki de tahsilli hamallar houna gitmiyordu. Burada en tahsilli aa saylyordu. Liseyi bitirmiti. Malov, onun da reddedeceini dnerek aa' ya yar soru dolu, yar nefret dolu baklarla bakyordu. yi, giderim! Averkiev honutsuzlukla mrldand: Her eye burnunu sokuyorsun! 64 Tatarlar, varilleri srtlarnda tayorlard. Kk kprlerden ve iskeleden koarak vagona giriyorlar, varili annda yerine koyuyorlard. Kukusuz daha hzl ama deiik ve dayanlmaz bir yntemdi. Bakasnn yerine gn boyu komak, seksen kiloluk varille, sallanan kprden, dik iskeleden koarak gemek, ayaklarn ezmeden varili yere atmak, tam yerine oturtmak! Varil srtndan kayacakm gibi gelir, arlyla iyice kersin, ama bir an bile durmazsn nk arkandan gelenin soluunu ensende duyarsn, onun ter kokusunu solursun. Kazara oturursan stne ylverir. Btn gcnle dayanr, varili tutmaya alrsn, vagona kp atarsn ve hi kimseye acmayan hele hele senin gibi bir yabancya hi acmayacak gl ve deneyimli hamallardan geri kalmamak iin yeniden koarsn. Yemek zili: aa istiflerin yanma ylverdi. Gzlerinde krmz halkalar uutu, monoton bir uultu ban iyice sard. Kh dalyor, kh uyanyordu. Uyandnda yalnzca yeniden kalkaca ve sabah peinden kotuu sarn Tatarn ardnda, srtnda seksen kiloyla sallanan derme atma kprden koaca an dnyordu. Drt saat daha dayanamayacan, yere ylacam biliyordu. Broya gidip buraya seksen kiloluk varil tamaya deil, yetimeye gnderildiini, nceden yerinin belli olduunu syleyebilirdi. Lanet olsun! Bu ie gnll gelmiti ama onu unutmaya balamlard. Kukusuz broya gidebilirdi ama zil alar almaz sarn Tatarn peine taklacan, varili srtlayp koacan biliyordu. iler yemekhaneden dndler. Demek az sonra mola bitecekti. aa iradesini zorlayarak topland, oturdu. Parmaklarn, ayaklarn ve ban oynatmaya balad. Her yeri aryordu.

Adnn sylendiini duyunca ban kaldrd, Averkiev ve Morozov karsndaydlar. Anlalan yemekte imilerdi. Averkiev'in ikin yz daha da kzarmt. Morozov'un ise mavi gzleri daha mavi, daha derin, daha hlyal gibiydi. 65 Averkiev, Saa'nm kucana bir para ekmek att. ine! Saol! Averkiev, Varili srtma tam oturttur, dedi. Anladn m? Sonra brak! Srtn edi, ellerini arkaya uzatt, Morozov ve aa varili srtna koydular. Varil tam artndayd. Averkiev tm gvdesini oynatt, varil omuzlarna doru kayd. Varili ortasndan tuttu. Sen de srtnda tamalsn, omuzunda deil. Srtna ver. Dene bakalm! aa, srtn edi. Averkiev ve Morozov varili koydular. Omuzlarn niye brakyorsun? diye bard Averkiev. aa omuzlarn kaldrd, varil srtnn her yerine dedi ve dengelendi. tte; byle ta! Sk yap ve ta! aa, imdi kendini daha diri hissediyordu. Varil srtndan kaymamt. Ama arl yine eskisi gibi eziyordu. Ayaklar yampirileti. Geri dnerken srt dorulmuyordu. leden sonray nasl kardn bilmiyor, eve nasl geldiini anmsamyordu. Kendini divana atm, sabaha kadar uyumutu. Sabahleyin Malov, ki gn daha orada al, dedi. Sonra deitiririm, Orada tam iki hafta alt.. Varil tamay rendi. Tatarlar ona, o da Tatarlara alt. Hatt vergiler iin ky Sov-yetine dilekelerini bile yazd. ki hafta sonra eski iine deil, garaja kamyonlar yklemeye yolladlar. ofrl renirsin, dedi Malov. Saa'y dllendirmek mi, ondan kurtulmak m istedii belli deildi. aa garajda alt, ofrl rendi.

Ama imdi fabrikaya yaklarken nedense zellikle hamal olarak alt gnleri anmsamt. Ne de olsa fabrikadaki yaamnn ilk ve animsanabilecek tek aylaryd onlar. Kiminle karlaacakt? Belki de eskilerden kimS3 kalmamt. Belki de hl alyorlard. Topu topu drt yl gemiti. Eski, tahta girii ykmlar, yerine daha byk ve tatan bir giri yapmlard. Giri kapsn da baka yerden amlard. Cephesi alana dnk yani bir bina vard: Fabrika Mdriyeti. Yksek ta duvarlarn ardnda yeni binalar ykseliyordu. ndeki alan asfaltlanm, maazalar, dkknlar ve bfeler almt. Fabrika alm ve bymt. Her eye karn lkenin yaad ve yaamak zorunda olduu gerek buydu. Malov, parti rgt sekreteri olmutu, pek ho bir srpriz deil! Yine eskisi gibi greiye benziyordu. Salar dklmeye balamt. O zamanlardaki krmz yanaklarndan eser yoktu, zayflam, yorulmu ve sararmt. Byk alma masasnda, eskiden i karnelerini imzalarken pencere kenarna oturduu gibi oturmutu. Saa'y hemen tand. Sanki aradan drt, yl gememi, sanki aa hl fabrikada alyormu gibi sordu : Eee, Pankratov? Ne istiyorsun? aa istedii eyleri syledi. yi, dedi. Broda ben de olacam, anlatrm... Referans vermemek iin kvrtyor. Zaitseva referans yazl getirmemi istedi. Ktlar gerekli, diye mrldand. yi, yazarm. Nerede altn ve neler tadn, anmsat bakalm. Saa'nn yaptklarn yazd, sonra ban kaldrp alayla sordu: Sonunda kseye takldn m? Neden sonunda? te yle. Neyse. Bir saat dola ve gel! Fabrikann merkez blm eskisi gibi kalmt. Yeni binalar br tarafa yapmlard. Birinci, ikinci ve nc atlyeler, kazan dairesi ve ite garaj... Mdrn siyah fordu aada. Mdrn ofr Sergey Vasilyevi tezghn bandayd. O da Saa'y tand. Fabrikaya m dndn?

67 t iin. Sergey Vasilyevi, siyah deri bir elbise, geyik derisinden bir apka ve izmeler giymiti. Unuttuu ou eyi buraya gelince, atlyeleri grnce, fabrikann sesini duyunca anmsamas ok ilginti. O zaman her ey yaln ve akt. al, paran al ve Komsomol'un verdii grevi tamamla! Birisi hakknda politik dava aldn duymamt. retirler, fabrika kurarlard. Belki imdi buras da deimitir. Malov nasl bir referans verecekti acaba? Malov'un verdii referans yleydi: 1928-1930 yllar arasnda fabrikada hamallk ve ofrlk yapan A.P. Pankratov'a verilmitir. e yaklam drstedir. Verilen ii hep yapmtr. VLKSM (*) ulam atlye ocak sekreteri olarak toplumsal faaliyete katlmtr. Hakknda dava almamtr. Broda olacam gerekirse eklerim, diye de sz verdi. Fabrikadan dnen aa, posta kutusunda mavi bir zarf grd. Mektup babasmdand. Onun yazs! Babas, teknik rehberleri yollamasn istiyordu. Dolabn alt gzndeler, dolabn alt gznn nerede olduunu biliyorsundur. Senden bunu istemeye cesaret etmezdim, ama baka kimse yok. Almak iin Moskova'ya gelmek... Gelmem hi kimseyi memnun etmeyecek. Bu, babasnn sesiydi, her zaman byle konuurdu. Annesi Yemek yiyecek misin? diye sorduunda Yemeyebilirim diye yant verirdi. Toplantya m gidiyorsun?, Dans etmeye gidiyorum. Ksk sesle konuulur da duymazsa kendi hakknda konuulduunu sanr ve kfrederdi. Sabahlar elmas, akamlar da kefiri verilmezse yine kfrederdi. Ayak seslerini koridorda duyan annesinin dili tutulurdu, iten somurtarak dner, ortal kartrmak, olay karmak iin bahane arard. Kskand zamanlar annesi ondan korkmazd. Evde olan (*) VLKSM: Itonsomol. 68 bitenler Saa'nn yreini sktrrd: lklar, kaplar arpmalar, annesinin yzndeki tavans ifade, alay! Babas alt yldr onlardan ayryd. Annesi ise, uzaklarda olmasna karn hl ondan korkard. imdi de mektubu grnce yzndeki o tandk endie ve korku ifadesi yine belirmiti. Babandan m? Rehberleri yollamamz istiyor.

Sofya Aleksandrovna, endieli bir yzle mektubu ald, bitirene kadar yzndeki ifade deimedi. Saa'y her eyden ok annesi olanlar duyunca neler olaca dncesi korkutuyordu. Hibir ey renmemesi iin elinden geleni yapyordu. Sabahlan, okula gidiyormu gibi evden kyordu. Kiev pazarnda hamallk yaparak Aralk ay bursunu karmt. Gidecek bir yer bulamaynca Nina va-nova'ya gidiyordu. Nina anahtar ona vermiti. Sabahlan ya kitap okuyor ya da bir eylerle zaman ldryordu. Daha sonra, koyu renk paltolu, minik ayakkabl Vary a Nina'nn kz kardei okuldan dnerdi. Earbn hep yolda karrd. Uzun, dz salar yakalna dklrd. Bacak bacak stne atp oturur, tombul dudaklarm uzatr ve khkln soluuyla oynatarak on altlk kzlarn olanlar huzursuz eden baklaryla aa' ya bakard. Sararm muamba rtl masa oday ikiye blyordu : Divann altndaki eski terlikleri, masann stne atlm kitap ve defterleriyle Nina'nm blm; yastn stndeki renkli earb, camn nndeki gramofonu ve uzatlm kasl bir kola benzeyen bronz lambasyla Varya'nn blm. Enstitden niye attlar seni? Geri alacaklar. Ben olsam hepsini atardm. Bizim okulda da kimin cann kartalm diye bakan bir sr ahmak var. Dn yazlmz vard. Lyakin Varya, bacaklanna kopya yazm! dedi. Bacaklanm uzattm ve sordum: Hani? Snfta nasl yaptn gstererek bacaklann uzatt. Matematiki Kuzya domates gibi kzard. vanova, ye69 ter! Niye bana diyor ki! Lyakin balatt. Geen yl kzn birinin antasn almt, imdi retmenler kurulunda. Kendi kopya ekiyor, bakasn jurnallyor. Bylelerine dayanamyorum. Kopyay nasl ekiyorsun? ok kolay, bacaklarn okadt mrekkepli kalemle yazyor ve ekiyorum. Kopyasz yapamaz msn? Yaparm ama istemiyorum. Varya bacaklar dizlerinin stne kadar ak oturuyor, davetkr baklarla bakyordu. Btn bunlar Saa'ya gln geliyordu. Ciddi olmaya alyordu, ancak Varya'nm, kardeinin bana ne iler aacan biliyordu.

Kzlar babasz bymlerdi, daha sonra da anneleri lmt. aa, bro oturumunu anmsad. Kardeini yetitirmesi iin Nina'ya nasl yardm edebileceklerini tartmlard. Emekli maa alyorlard. Yine de Nina'y maal nder yaptlar. lkokulu bitirdikten sonra ayrldlar. Bir gn kapda yeni yetmelerle grnce Varya'y anmsamt. Kcmsomola ye misin? Niye? Eikte durmak houna m gidiyor? Evet. Evde yatmyormusun? Hah ha! Bir sefer kz arkadamn yazlnda kalm^ tim. stasyona gitmeye korkmutum. Nina da gece dnmezdi. O benden de korkaktr. Maks'yla ktnda hibir ey beceremez, ho Maks'a da hibir ey gerekmez ya! Birlikte ucuz bir lokantaya giderler... Byle tler vermek iin daha kk deil misin? Benim ilerime burnunu sokmasn. Hele bir soksun. ; Ne olmak istiyorsun? Yant yerine ocuk sesiyle arkya balad Varya: Kokulu l iei Kavaldan daha narin gln Gzlerin mavi g gibi Cesur kovboyun bozkrlarnn. 70 Zil sesi koridorda yankland. Ninka geldi, dedi yerinden kmldamadan. Yine anahtarn unutmu. O olduunu nerden biliyorsun? Herkesin zil aln bilirim. eri giren Nina, Varya'y dizleri ak yakksz sayd bir halde grnce balad: Olanlarn akln elmi. Ojeler, havu rengi rujlar anlyor musun? Saatlerce ayna karsnda durur, ekmek bayla kalarn alr. aa ard. Bakla m?

Ya da telefonun bana reklenir: krep jorjet, kadife, krmz markizet, mavi ipek... Ben, be yl ayn bluzu giydim. Her gn ykardm. Kumann ne olduunu hl bilmem. Kardeim ise elbisesine bir dme bulmak iin gn maaza maaza dolat durdu. Kee izmelerden nefret ediyor, mesti ise hi bilmiyor. Ayakkablarm ald, dans pistlerinde paralad ve kaldrp banyoya att. Bugn ayakkab yarn para. Benim param olmadna gre almaya kacak. Endielenme! dedi aa. Endielenme! Onu da korkutma! Ama Varya korkmamt. Yalandan esnedi, sklm gibi yapt. Bunlar daha nce de, belki yz kez dinlemiti. Gaddarl beni artyor. Maksimle dalga geiyor. Bu onun ii mi? Alaklk! Maks'n grn pek neeli deildir, dedi aa diplomata. Nina'nn gzleri karard. Maks'a nem veriyorum, yakkl ve temiz bir ocuk ama ne dnebilirim ki? nce bunu bir baltaya sap yapmak zorundaym. stme gelme! Duvar gazetesini buna vermilerdi. Yandaki snfa gidip onlannkini szc szcne kopya etmi, yle ki isimleri bile deitirmemi. Nereye gidiyor? Onu neler bekliyor? Varya, yoklayarak ayakkablarn bulup ayaa kalkt. 71 Kokulu l iei Kavaldan daha narin gln... aa, semt komitesine ok sakin geldi. Oturumu birinci sekreter, Stolper ynetecekti. Koridorda armalarn bekleyerek oturuyordu. Kapnn ardndan sesler, blk prk tmceler duyuluyordu. Sert bir ses btn bu grlty susturdu. rken adamlar odadan frlayp dolaplara atldlar, dosyalar aldlar. Ses arkalarndan hl duyuluyordu. Stolper'in memurlar kovmas Saa'nn houna gitti. Saa'ya dman etiketini yaptran Baulin ve ve onun gibilerini de byle kovacakt. Kap araland. Pankratov! Duvarlarn nnde de, yeil uha serili uzun masalarda da hi bo yer yoktu.

Yorgun bakl, zayf ve kt biri olan Stolper Saa'ya somurtarak baktktan sonra Zaitseva'ya dnd. Anlatn! Ksaca! Zaitseva, zenli bir renci sesiyle konuyu anlatt. Epigramlar okuduunda birileri gld. Epigramlar aptalca gelmiti. Zaitseva, bunlar asl konuyla birlikte gzden geirmek gerektiini syledi. aa, ilk kez orada Krivoruko'nun adn tam anlayamad bir muhalif hareketin eski yesi olduunu duydu. Zaitseva, partinin on birinci kongresini, i muhalefetini ve Krivoruko tarafndan da imzalanp MK'ye yollanan ortak mektubu anmsatt. Mektubun ieriinden sz etmedi. Sonra, Krivoruko'nun, o sralar, bu ilikileri brakmad in partiden atldn syledi. Bu ilikilerin neler olduundan, ne zaman olduundan, kiminle kurulduundan hi sz etmedi. Partiye geri alndn, ama knama cezas verildiini ekledi. S'nf dman kiilerle demiryolunu zarara uratma yznden bir knama daha aldn belirtti. Bu yolun nerede olduunu, Krivoruko'nun grevi ve teki kiiler gibi ayrntlara yine deinmedi. Ve ite, inaat baltalamaktan bir kez daha ihra edilmiti. hra ve knama cezalar 72 Krivoruko'nun kiisel ii olmasna karn, eski defterlerden rendii sulara katlan bir adam deifre etmekten heyecanlanan Zaitseva, sanki bunlar kendisi ortaya karm gibi konuuyordu. Zaitseva'y dinleyen aa, Krivoruko'nun iinin pek yle kolay olmadn anlad. Eski defterleri de kartryorlard. Ama btn bunlarn kendisiyle ne ilgisi olduunu bir trl anlayamyordu. Stolper, Saa'nn dosyasn ald, sayfalara bir gz att. Herkes susmutu. Yalnzca evrilen sayfalarn hrtlar duyuluyordu. Baulin neler oluyor? Baulin kalkt: Krivoruko'yu partiden ihra ettik. Yurdu yapmad. Stolper dosyay kaldrd. Bu onun iiydi. Avucuyla dosyaya vurdu. Farkna varmadn? Parti kart gazeteyi karnca uyandnz. Pankratov'un Krivoruko ile ilikisi hakknda elimizde kant yok. Kant yokmu! Pankratov, marksizme kar kyor, buna karn gazetenin bayram saysn karmas iin ona gveniyorlar. O da gazeteyi parti kart yayna dntryor. Pankratov, Krivoruko'yu savunuyor, u dekan, ad neydi? Zaitseva konuyu iyi bellediini gstermek istercesine hemen atld:

Yanson! Yanson, Pankratov'u savunuyor. Arap sa gibi! Politik deerlendirme nerde? Aklayn, neden zellikle Pankratov, Krivoruko'yu savundu? Pankratov da bu yzden ihra edildi, dedi Baulin. Hayr, bu yzden deil. Onu, aka eyleme geince attnz. Krivoruko'yu savunmas sizi kukulandrmad m? Bro yeleri karar almay nerdi, ama siz, Baulin yolda istemediniz. Lozgaev yolda nermiti. Siz ise, konuyu srncemede braktnz ve Pankratov'un parti kart gazete karmasna olanak tandnz. Krivoruko, burnunuzun dibinde rencileri iledi. Yoksa siz, Pankratov'un kendi bana m 73 gazeteyi kardn, marksizme kar ktn sanyorsunuz? Arkasnda kimler var? Ortaya karmak istemiyorsunuz! Kimden korkuyorsunuz? Hi kimseden korkmuyoruz, dedi Baulin. Stolper bunu anlad, Baulin'e dikkatle bakt ve umulmadk biimde sakin sakin devam etti: Enstitdeki duruma daha iyi bakmak gerekecek? Ltfen! dedi Baulin. Stolper yeniden parlad. Ltfen ne demek! Sizden izin isteyen yok, Baulin yolda! Yanson niye burda deil? Hasta. Hasta... Enstit mdr nerede? Gelmedi. Vay be rgte bak. Stolper glmsedi. Sizi parmaklarnda oynatmalar raslant deilmi. te bir yufka yrekli daha; Malov yolda! vg dolu referanslar datyor. Malov, Pankratov'un bunu niye istediini biliyor muydun? Uzun boylu, geni omuzlu Malov, yerinden doruldu. Sa-a'yla hemen hemen ayn srada oturuyordu, ama aa daha nce onu grmemiti. Biliyordum. Niye atldn anlatt m? Anlatt.

Burada duyduun gibi mi? Tamamiyle. Buna karn referans verdin? Bu ne demek oluyor Malov yolda? Drt yl nce olanlar yazdm. Belki o zaman da partiyi aldatmt? O zaman partiyi aldatmad, o zaman srtnda boya tad. Ne boyas? ite, Malov masay gsterdi, sizin uhanzn boyand boyay! Sizin ne demek? 74 Sizin masanzn rts! Bundan ne kar? Delikanl komsomol yesi, alt ve fabrikay ina etti. Ne yazmalydm? Olan neyse onu yazdm. Olann rengi deiti, dedi Stolper uysalca. Pankra-tov yalnzca sana gelseydi, bakayd. Ama adam Halk Komiserliklerine koar, akrabalk ilikilerini zorlarsa daha baka. Gz nne almadnz ite bu, Malov yolda! Olabilir. Ben onu yalnzca alrken grdm. Onun parti dman olduuna inanmak benim iin ok zor. yle olmayanlar parti dman kesiliyor. Pankratov'u dinleyelim... aa ayaa kalkt. Atacaklard! Artk belli olmutu. Konuulanlar ok samayd ama i deildike sulamalar daha da artacakt. Bu burgatan hibir ekilde kurtulamazd. Aptalca epigramlar, Azizyan ile srtme, Krivoruko! tte gerekli eyler! Yenilmez g grev banda. Her eye karn kendini savunmalyd. Krivoruko'ya gelince, broda krek olayn anlatmtm. Ne krei? naattaki krekler. Ambarc yoktu... Suyu bulandrmayn!. Krivoruko'yu niin savundunuz onu syleyin? Onu savunmadm. naat malzemesinin gerekten de olmadn syledim.

Yani yalnzca krek deil malzeme de yoktu. Stolper glmsedi. Byle dediniz deil mi? yi, devam edin. Stolper, Saa'ya soru sormann gereksiz olacan belir-tircesine konuuyordu. Yakay kurtarmaya bakyorlar! Krivoruko'yu yakndan tanmam. Yaammda bir kez olsun onunla konumadm. Stolper ban sallad, dudaklarn oynatt ama bir ey demedi. Muhasebe hocasna gelince; dersi eften pften anlatyordu. 75 Marksizm eften pften mi? diyen Stolper Saa'nn gznn iine bakt. Hayr, ama... Yeter; Pankratov, yeter! Stolper ayaa kalkp asker gmleini dzeltti. Gmlek stnde, dar gsl, dar omuzlu biri giymi gibi duruyordu. Sizi dinledik! Partinin nnde drste davranmak istemiyor, bizi de aldatmaya yelteniyorsunuz. Serbestsiniz, gidin! 8 Yeni yl Nina vanova'da kutladlar. Varya'nn piirdii nerden rendiini Tanr bilir lahanal kaz masay sslyordu. Bu gece kafaya hibir ey takmamal, sabaha kadar elenmeliydiler. Sabah, doruca ie! 1 Ocak, normal i gn! Odadaki tek koltukta, bacak bacak stne atp sigarasn tellendiren Vika Marasevi, Vadim'in kardei oturuyordu, iko, tembel bir kz. Herkes alrken ben ne yapaym? diye soranlardan. Kibirli bir kz olarak bymt. Sarn ve uzun boyluydu. Bylelerine cumartesi geceleri Metrcpolde, pazar gnleri de Nasyonalde rastlanabilirdi. Yeni yl ncesinde, son anda yla tartt iin bu gece buradayd. Davranlaryla bunu anlatmak istiyordu. Yura arok, onu neelendirmeye alyor, kur yapyordu. Bununla Lena'yla olan ilikisini gizlemeye urayordu. Ama bu, ok tuhaft, nk ilikilerini Vadim'den baka herkes biliyordu. Vadim henz kadnlar tanmyordu. Kendisinin tatmad bu ilikilerin insan kkten deitirdiine inanyordu. Bu dncesinden vaz gemiyordu. Lena da bu deiiklikleri henz fark etmemiti. Vadim farkl farkl eylerden sz ediyordu, l Canlar! MAHT'ta (*) sahneye koyan Dmitrov'un aklanmasndan

() MAHT : Moskova Akademik Sanat Tiyatrosu (.n.) 76 Lunaarski'nin Menton'da lmne, oradan da Rooswelt'in yeni tutumu na atlyordu. Hatt herkesin bildii konular bile i yzn yalnzca kendi biliyormu gibi anlatmay be-ceriyordu. Yura arok, buraya gelmeden nce babasyla imi, yeterince canlanmt. Vika'ya kur yapmas herkesi kzdryordu. ok iyi! Daha ok kur yapacakt! Varya, gya kaz piirmede Nina'ya gvenmediinden evde kalmt. in aslnda yetikinler, yatlarndan daha ok ekiyordu onu. Maks da rumba yapmay bilen bir arkadan getireceini sylemiti. Bu tuhaf adl Serafim askeri renci imdi zenle gramofonu kuruyordu. Serafim'in yannda somurtkan Maks oturuyordu. Nina' ya ciddi olarak alm, o da reddetmiti. Hatt umut bile vermemiti. Saa'nn bana gelenler de iyice cann skmt. Onu sever, sayar ve nnde eilirdi. Saa'mn da hi keyfi yoktu ama, gruba katlmamazlk yapamazd. imdiye dek nasl davranmsa yle davranmalyd. Yeni yl, yeni yl gibi karlamalyd. Ve ite hepsi beyaz rtl masaya oturmulard. Nina, masann bandayd. Sanda Maksim, aa, Varya, Serafim. Solunda Vadim, Lena, Yura ve Vika. Masadaki her ey gzeldi. Her ey doast kokuyor, insann itahn ayor, neesini yerine getiriyordu. Dars souk, ierisi scackt. Yksek topuklu ayakkablar giyen kzlarn bacaklarnda ince oraplar vard. Gezegen kendi amansz yolunda yryor, parlak dnya sonsuz devinimini yineliyordu. Onlar ise Isa' nn doumundan bu yana geen bin dokuz yz otuz drdnc yl karlyorlard. Votkalar, araplar, mezeleri vard. Bin dokuz yz otuz byle karlamlard. Hardall ringa balklar ve iyi jambonlar vard. Otuz bei de, otuz alty da, otuz yediyi de ve daha birok yl da byle karlayacaklard. Gentiler, ne lm ne de yallk akllarna geliyordu, lm ve yallk iin deil yaamak iin, genlik iin, mutluluk iin domulard. Gnderelim artk u eski yl, dedi Vadim. Hayatm77 zm ylyd. Odessa'da dedikleri gibi, kimse yolumuza gl sermedi. Ama gl serilmi yol, yaam yolu deildir. Yaamn gerek yolu dikenlidir... Saatin sesi duyuldu. Herkes sandalyeleri iterek ayaa kalkt, kadehleri kaldrd. iyi yllar, nice mutluluklar! diye bard Vadim. Kadehleri tokuturdular, meze tabaklar elden ele dolat. Maks ekinerek kaz kesti. Usta! dedi aa.

Kaz ......... Yura tmcesini bitirmeden taban uzatt. Vika taban verirken, Maksim, bana bacak, dedi. Yemek yemeyi seven Vadim de atld: kincisi de bana. Maraseviler her eyi yutacak! Marasevileri durdurun! Vadim bayla tabaa vurdu. Kadehimi, Kzl Ordu'nun umudu Maks iin kaldryorum. Maks!. Maksimuko!. Yoldalar! atalm aldlar! Vadim yeniden tabaa vurdu. Yegne konuumuz, Kzl Ordu'nun umudu Serafim iin ielim! Gen! Salna! Genlik kusur deil, byk bir domuzluktur! Serafim, kardein Georgi nerde? Serafim'in yz pembeleti, ayaa kalkt ve bu grltc kalabalktan biraz da ekinerek selam verdi. Vadim, gzelimiz Lena ve Vika iin imeyi nerdi. Ama bunda hibir ey yoktu, nk bu gevezenin kimseye zarar olmazd. Maksim, Okula ielim dedi. Selam! Duygusal su aygr! Yura ayaa kalkt, Maks ka altndan ona bakt. 78 Yeniden mi balyoruz? Maksim'in nerisini destekliyorum, dedi Vadim. Baba ocamz, ana kucamz, kaynamz unutmamalyz! Okula! Biricik, yegne! diye bard Yura alayla... Smkller! Salyallar! Bo ver! Okulun erefine imek

istiyorlar. Okul iin iiyor, erefine iecei ey onun iin hi nemli deil. Yura, ltuf yapma! dedi Nina. Onun Vika'ya kur yapmas houna gitmiyordu. Vika'ya tahamml edemiyordu. Kimse davet etmemiti. arok'un Lena'y inciteceinden ekiniyordu. Vadim tehlikeli bir laf etti. Yuri arok'a, gelecein basavcsna! ieri attklarnda yardm et! diye ekledi Maks. imdi de Vadim peeteyle dudaklarn sildi ev sahibesine, Nina'mza, grubumuzun yrei ve beynine! Ninoka! Ninok! aa Varya'ya dnerek, O halde iki ev sahibesine! dedi. Zarif, ince ve ilerinde en genleri olan Varya, gereksiz bir ey sylemekten korkarak sessizce oturuyordu. Serafim, onunla konumaya yeltenmiti. ocuun ekingenlii Saa'y elendiriyordu. aa, konumay Serafim'e devretmek iin Varya'yla laflamaya balad. Varya, Saa'ya zevkle yant veriyordu. aa, kzn ekik gzlerini ve gzel yzn yakndan grmt. Masay, sandalyeleri bir yana itip dans etmeye baladlar. Gramofondan Ah o siyah gzler, beni esir ettiler, unutamam onlar! szleri dklyordu. Yura Vika'yla, Vadim Lena'yla, Varya Serafim'le dans ediyordu. Daha sonra Maks'la Nina da kalkt. aa pla deitirirken, Kardeler! dedi. izninizle ben de dans edeyim! Varya'yla dansa balad. Kzn vcudunun kvrakln, hafif admlarn ve sevincini duyumsuyordu. Nina'y kzd* ran pudralarn, kokularn ve olanlarn nemsiz eyer 79 olduunu; bunlarn imdi kendini zorla koparmak istedikleri gzel dnyaya ve yaama girmeye uraan gen kadnn byk merakndan baka bir ey olmadn anlad. Tartma hi beklenmedik anda patlad. Yura ve Vika'nn koridora kmas Nina'y kzdrd. ' Grlt yaplmamasn istemitim. Kom-u-la-nm var! Hayr! Sanki burada yer yokmu gibi zellikle koridorda konuacaklar!

Yz fkeden kzarmt. Brak, ne oluyor? dedi Lena glmseyerek. Bu durum Lena iin hi de iyi deildi. Nina, Yura'nn kltc davranna dikkatleri ekmiti. Maksim de uysalca, Tamam,- brak! dedi. Bu yzszlk deli ediyor beni! Birazdan ekip gide-ekler, ben kalacam. Yeter! dedi aa. Yura ile Vika'nn yaptklar onun da houna gitmiyordu ama, skandal da istemiyordu. Vadim ii akaya vurmak istedi: Kardeim, tuvaletin yolunu pek bulamaz! Herkes, aklc Nina'nm fkesini bilirdi. Balad gibi biterdi. Nitekim yle de oldu. Herkesin yorulduu, uyumak istedii ve en kk ey karsnda patlad yeni yl gecesinin en kritik anlar gelmiti. Yura, Lena'mn yanna oturdu, elini kzn omuzuna koyup souka, Kz kurusunun olaan sinir krizi! dedi. Yura, bunu sakince, nceden tartarak sylemiti. Elini Lena'nn omuzuna koyarak ilikilerinin yalnzca ikisini ilgilendirdiini gsteriyordu. Bu szler azndan kamamt. aa ka altndan Yura'ya bakarak, arok, diline sahip ol! dedi. Hesaplamak iin bahanesi vard. Yura'nn annesi, okuldan atldn annesine yetitirmiti. Bu yzden Yurkin'e pek dosta duygular beslemiyordu. Vadim yattrmak istercesine araya girdi: Herkes iti... 80 Senin ne mal olduunu t eskiden biliyorum, dedi aa. Herkesin renmesini ister misin? Yura sarard. Ne biliyorsun? Ne? Syle!

Ne yeri, ne de zaman. Hem herkesi ilgilendirmez. Yeri ve zaman niye sen seiyorsun? Niye sen empoze ediyorsun? Kendini ok yukarlarda gryordun. Sonunda belan buldun! Azn topla, dedi Maksim. Faull dyorsunuz, diye sylendi Vadim. Bu yalnz beni ilgilendirir. Ne seni, ne de anan-baba-n. Senin iin ne mi dnyorum? Sen egoistsin, bencilin tekisin. Tartma benim iin bitmitir. Sen, plak kralsn! Ordusuz general! Benim iin de tartma bitmitir. Gidelim Lena! Lena! diye bard aa. Lena, anlamazl yattrmaya alarak dosta bir glmsemeyle dnd. Efendim. Kendine daha iyi bir bok bulamadn m? Kpkrmz kesilen Lena odadan koarak kt. Yura kapda bir an durup Saa'ya bakt ve kz izledi. Bouna konuuyorsun, dedi Maks. Dzenbazlar sevmiyorum! Ne ki daha da kederlenmiti. Kendini tutamam, geceyi mahvetmiti. Annesi keke rlasayd. Donmu, te kesilmiti. Ayrntlar hi sormad. Saa'nn ba dertte! nemli olan buydu. Annesinin durgun baklar Saa'nn yreine iledi. Akamlar szm ona kitap okuyordu, ama yazlanlar hi grmyor, sayfalar mekanik olarak eviriyordu. Gece ve gndz dnd tek ey vard : Saa'nn yannda erkek yoktu, 81 ailesini koruyamamt. Mutsuz yaamlar Saa'y daha ocukken yaralamt. Pavel Nikolayevi, ii biter bitmez, bir buuk ay kadar sonra geleceini sylemiti, Sofya Aleksandrovna kocasn tanyordu. Bir buuk ay iinde ilerin o olmadan da yoluna gireceini dnmtr. Pavel Nikolayevi, Mark bir ey yapamaz m? diye sormutu. Karsnn akrabalarna ynelik bitmeyen sitemi? Mark'a mektup yazd. O da kongreye geldiinde her eyi yoluna sokacan syledi. Mektuplar Sofya Aleksandrovna'y sakinletirmedi. aa yine savunmaszd. Sofya Aleksandrovna, uzun sreler evden ayrlmaya balad. aa, onun ksa

boylu, tombul, yal ve yalnz bahede yryn seyrediyordu. Yemeini kendi styordu, bazen de stacak bir ey olmuyordu. Nereye gidiyordu? Kardelerine telefon etti, orada yoktu. Daire daire dolap tandk m aryordu? Ama yle ok tand yoktu ki! Neredeydin? Nereye kayboldun? Yant vermez ya da kaamak yant verirdi : Hibir yerde, Arbat'ta dolatm. aa da ocukluktan beri bildii, eski zengin evlerinin sraland Arbat sokaklarnda dolard: Stunlar, kabartmalar, yeil atlar, beyaz sval cepheler... Krivoarbat'daki okul meydanna mimar Melnikov, tuhaf yuvarlak bir bina yapmt. Okulun basma perdeli bodrum pencereleri eskisi gibi aydnlatlmt. Teknik adamlar burada oturuyordu. aa, grup ba olarak piyonerlerle Rublevo kampna gidiini anmsad, Rublevo'ya gidiyoruz, oktandr her ey hazr, herey var orada, yalnzca biz yokuz. O zamanlar sert bir disiplin uyguluyordu. ocuklar ondan ekinirdi. Yalnzca, okul marangozunun yaramaz, sz dinlemez olu Kostya ab-rin ile baa kamazd. Son olayndan sonra aa, onu eve yollamaya karar vermiti. Okulun as, Gnderme, aa, babas ldrr onu, demiti. ldrr, ne demek? Hi kimsenin ldrme hakk yoktur? 82 aa, Kostya'ya acmt, ocuklar da rica etmiti ama kararndan dnmesi otoritesinin sarslmas demekti. Kamptan dndler, dersler balad. Kostya'nn babas Saa'ya hibir ey sylemedi. Yalnzca bir seferinde koridorda durmu ve ona uzun uzun bakmt. aa, bu bak hep anmsad. O zamanlar ne kadar da sama davranmt. Kamp karlar disiplini gerektiriyordu, o da kk Kostya'y kurban etmiti. Bu cezann Kostya'ya da yararl olacan dnmt. Kostya'nn, babasnn karsna nasl kacan hi dnm myd? Plotnikov sokandan Magiltsevski'ye, sonra da Mrtviy'e dnd. Danimarka eliliinin karsndaki malikaneye bir zamanlar komsomol blge komitesi yerlemiti. Sekiz yl nce onu burada komsomol'a almlard. O zamanlar ,deri ceket giyen, zppelerden nefret eden ve kitaplardan baka eye deer vermeyen biriydi. Okuduklarn ktphaneye balard. Hatt bir okul komn kurmaya yeltenmiti. Hayal gc nerelere srklememiti ki! Bu i, neden zellikle onun bana gelmiti? ounluun dncesine gvenmek zorunda deil miydi? Ama Bau-lin, Lozgaev, Stolper ounluk deildi. Stalin'e yazmak? Sta-lin, lkeye uzmanlarn gerekli olduunu biliyor, gevezelerle yar cahillerden nefret ediyordu. Azizyan, gevezenin tekiydi, Stalin, kariyeristleri sevmezdi. Lozgaev, kariyeristin tekiydi. Koltuk delilerinden de nefret ederdi. Baulin, koltuk deli-siydi. Stalin, mizah anlayyla bu masum epigramlar gerektii gibi deerlendirirdi. Ama zel bir i iin Stalin'e ba vurmak nezaketsizlik olurdu.

Eve dnen aa, yolda annesini grd. Bahe kapsnda ' durmu birine bakyordu. Saa'yla evin giriine kadar yrd. Sen git, dedi. Ben biraz daha dolaacam. Donarsn. Biraz daha dolaacam. Yznde kocasyla tartma ncesinde onaya kan inat ifade belirdi. Bir baka sefer aa onu Arbat'ta grd. Apartmann 83 nnden yavaa geti. Vitrindeki saatlere bakyormu gibi saat tamircisinin nnde durdu. Yolun kar tarafna bakarak geri dnd, eczaneye kadar yrd, durdu ve yeniden geri dnd. Bir zamanlar, kocasnn komusu Militsya Petrovna ile bulutuunu dnp onu izledii gibi birini izliyordu. Oysa imdi ne kocas vard, ne de uydurma sevgili. Kskanlk da yoktu, ama beynine musallat olmu bir dncenin etkisiyle, ayn inat ve gergin ifadeyle bir yerlere bakyordu. Sonra, her zamanki gibi, yoldan geen arabalar grmekten kcrkuyormucasna ban eerek soka geti. ofrler keskin fren yaptlar ve arabalarndan inerek kfrler yadrdlar. Annesi onlara hi dikkat etmeden bir an nce kurtarc kaldrma ulamaya alt. aa sordu : Kime bakyorsun? Saa'nn inanmayaca bir ey sylemekten korkarak telaland. Ne gizliyorsun? Annesi korkudan iri iri alm gzlerle ona bakyordu. Seni izliyorlar. aa ard. Kim? , kii. Biri, kulaklklar inik apkal; ikincisi kosto-rin paltolu, ksa boylu; ncs de uzun boylu, kt bakl bir adam. Srayla izliyorlar. ok doru! Niye hepsi bir arada izlesin? aa gld. Hepsini sima olarak tanyorum. Srtlarndan, seslerinden tanyabilirim. Frnda duruyordum, uzun boylu olan hemen arkamda, geriye bakmadm ama orda olduunu biliyordum. Ekmei alp uzaklatm, o da ayrld ama ekmek almad. Bakasna gstermek iin arkamda durdu. Onlar tandm farkettiler. Geriye dndmde kayboluyorlar. Nikolski'ye ynelip Denejny'den kyorlar. Arkama

pek bakmyorum. Ne de olsa benimle konumaya hakk yok. Ama sesini ok iyi tanyorum. aa, annesine dehetle bakyordu. Kt bir eyler ola84 akt. Bu odada bymt, her eya yaamnn bir blm olmutu. Buradaki her ey duracakt, ama olmayacakt. Onu dibe eken bir burgaca dmt. Bir an burgacn annesini de ekmemesini dnd. Onun iin en deerli varlk anne-siydi. Bazen arkamda olduunu hissediyorum. Geriye bakmadan soruyorum : Saa'y alacak msnz? Susuyor, hibir ey sylemiyor. Kendimi tutamayp geriye dnyorum. Parmam dudana gtrp susmam istiyor ve kalabala karyor. Bunlarn hepsi hayal rn! Ne seni, ne de beni izleyen var. Bizi kim, ne yapacak? Vatan haini miyiz? Gln! Beni almalar gerekseydi oktan alrlar ve bu aptalca izleme iiyle zaman ldrmezlerdi. Okula geri alacaklar, bunu aklndan karma. imdi herkes kongreyle ilgileniyor, benimle uraacak zamanlar yok, kongreden sonra her ey yoluna girecek. Kafandakileri at! Yaam zehir etme! Annesi hi konumadan srtn kamburlatrp ayn noktaya bakyor, sanki tiki varm gibi ban sallayp duruyordu. aa ne derse desin her ey onun syledii gibiydi, bundan emindi. Bugn de, dn de byleydi, yarn da byle olacakt. Sokaa kacak, nden birini grecek, ksa boylusu grevdeyse ona yine bir eyler syleyecek ve o da belki Saa'y alp almayacaklarn aklayacakt. Paltolu, ksa boylu olan sorusuna yine yant vermedi. Kadna acyarak bakt ve geri dnd. Sofya Aleksandrovna imdi zayf adam bekliyordu. Her ey onu kayglandryordu. Sessizlik korkun geliyordu. Ya merdivenlerdeki sesleri dinleyerek saatlerce kapnn nnde ya da avludan gelip geenleri izleyerek pencerenin nnde bekliyordu. Eve yaklaan bir polisi grnce korkudan dona kald. Polis eve girmedi, demek ki komulardan bilgi almaya gelmiti. Hi kimse aa hakknda kt bir ey syleyemezdi, ama insanlar kendilerini kurtarmak iin bakalarna ok kolay amur atabiliyorlard. Btn apartman Saa'nn iini biliyordu. Avludaki bank85 ta oturuyor, kimin nasl getiini, ona nasl baktn, nasl selam verdiini deerlendirmeye alyordu. Apartman ynetiminden telefon edip Saa'nn kendilerine uramasn istediler. Sofya Aleksandrovna, apartman ynetiminden hep korkard, ama Saa'nn yerine kendi gitti. Saa'nn i belgesini kontrol etmek istiyorlarm! Bahane! Ynetici Viktor vanovi Nosov'u yirmi yldr tanyordu. Kk Vitka avluda dolar dururdu. Vitka'nn merhum annesini de tanrd. imdi bu adam yle bir bakm ve

renci olan Saa'nn neden hamallk yaptm sormutu. Demek, her eyi biliyor. Souka vedalamt. Sekreter ise alyormu gibi yapm, hibir ey sylememiti. Birisi sk sk eve telefon ediyor ve Sergey Sergeyevi'i soruyordu. Sonra yine telefon, ama bu kez kardaki hi konumuyordu. Birka kez de komular Galya'y telefona ardlar. Eskiden onu bu kadar sk aramazlard. Galya st kapal konuuyor, telefonu kapatp doruca odasna dnyordu. Bir zamanlar kocasn kskand, imdilerde dost olduu Militsa Petrovna yardm edeceini syledi. Genliinde etkili kiilerden epey vard ama imdi pek kimse kalmamt. Avluda sk sk birlikte oturduu sakin, bilge, akl banda, yal Ermeni kadn Margarita Artemovna, Saa'nn bir sre Moskova'dan uzaklamasn, isterse Nahvan'daki akrabalarna gidebileceini nermiti. Sofya Aleksandrovna da bu neriyi tutmutu. Bunu, Sa-a'ya sylemekten ekindi ve komusu Mikail Yuriyevi'e sylemesi iin rica etti. Bu tr tleri erkeklerin sylemesi daha doru olurdu! Sapsz gzlk kullanan mzmin bekr Mihail Yuriyevi aydn bir insand. Kitap ve gravr toplard. Albmler, kitaplar ve raflarla dolu odas mrekkep, tutkal, boya kokard. Deerli eyleri Saa'ya gsterir, onunla konumay severdi. Bugn de Dore'nin resimledii Dante'nin Cehennemini gstermiti : Bir insan kasrgas, erkekler, kadnlar, ocuklar, kafalar, kollan, bacaklar ve insanl yakan tutku ve isteklerin lmsz atei! 86 Mihail Yuriyevi'te Dante'den baka Akademi ve Go-sudar yaynlarndan Makyavelli de vard. Bu kitab biliyorum, dedi aa. ktidar stne dnceler ok yzeysel, bilimsel yorumlanmadan uzak! Olabilir. Ama iyi ve kt balanglarn tarihini renmek her zaman iyidir. yi balanglar ne ounluun, ne de aznln adna ayaklar altna alnr. aa, iine kartm iin bala, ama annen bana olanlar anlatt, ona kzmayacanza sz verin. Tanr, dikkatli olan korur. Babanzn ya da daynzn yanna niye gitmiyorsunuz? Gitmek? Bir neden gremiyorum, i bensiz zlmez. Annem bouna vesveseye kaplyor. Ne yazk ki bugnlerde hayli fazlalaan sradan bir hikye! Beni tutuklamak istediklerini sanmyorum. Bunu isteseler babamn, daymn yannda da yapabilirler. llegal mi olmalym? Gld. O, aa Pankratov, kendininkilerden gizlenecek! Mihail Yuriyevi, Saa'ya katld. Kukusuz, Sofya Aleksandrovna bytyor. Her durumda daha ok insan srklersiniz, i bir kartopu gibi byr, politik davalarn zellii byledir.

Sa, Mihail Yuriyevi'e bakt. Politikadan uzak, parti yesi olmayan bu adam gereklerden sz ediyordu. Ben partiye inanyorum, ondan kamay da hi dnmyorum. 10 aa sabahleyin Eski alana gitti. in duvarlarnn yerinde byk ukurlar, yanlarnda karla kaplanm tula ym-Jar grnyordu. aa, byk, gri binaya girdi: Merkez Denetim Komisyonu. Giriteki panodan Soltz'un odasn rendi, doruca ikinci kata kt. Uzun koridorda bekleen insanlardan t kmyordu. Soltz'un odasndan mavi takm elbiseli, beyaz gmlekli, kravatl gen bir adam kt, aa, bu adamn da i iin urad87 gna karar verdi ve kuyruktakilerin kapya ynelmediini grnce kapy at. Byk odada iki masa vard. Kapnn yannda kk sekreter masasyla edann sonuna doru kocaman bir masa. iman, ak salar kark, ksa boyunlu, iri burunlu, tavan dudakl Soltz ikinci masada oturuyordu. aa, onu nl satranc Emanuil Lasker'e benzetti. Soltz'un yannda kiiliksiz memur suratyla biri duruyor, imza iin ona ktlar uzatyordu. Soltz'un megul olduunu gren aa, kapnn yanndaki sandalyeye oturdu. Soltz ona bakt, ama miyop olduu iin kimin girdiini tam gremedi. Kimsenin izinsiz ieri giremi-yeceini biliyordu. Girmise demek ki sekreterin haberi vard ve girmesi gerekliydi. Memur evraklar brakt. Evraklar yarglanan parti yeleriyle ilgiliydi. Bunu yarglanann adn, partideki konumunu, ceza yasasnn maddesini ve verilen sreyi syleyen memurun ksa yorumlarndan karmt. Belirtilen maddeler Saa'ya hibir ey ifade etmiyordu. Soltz atk kala, hi konumadan evraklar imzalyordu. Alt duda sarkmt. Yz iyice bitkindi. Sanki partiden ihra etme davalarndan daha kt eyler dnyordu. aa, odaya raslantyla ve zamanszca girdiini, burada bulunmaya hakk olmadn anlad, ama kalkp gidemezdi. Kapdan karsa bir daha ne zaman gireceini kimse syleyemezdi. Belki de Soltz'u hi gremezdi. Koridordakilerin kabul edilmeyi beklediklerini belki de aylarca ancak imdi kavrad, Soltz birden patlad. Ak sal ba titredi, elleri masann stnde dolat. Krk metre tel iin sekiz yl! Yirmi altnc madde, paragraf b. Madde, madde, madde... Krk metre iin sekiz yl! Memur ktlara eildi, gz gezdirdi. Yz yeniden ka-

ytszlat. Belgeler doru hazrlanmt. Soltz, ne kadar ba-rsa da cezay deitirecek yetkisi yoktu. Soltz da cezay deitirmeye hakk olmadn biliyordu*. Ceza yiyen birini partiden atmak gerekliydi ve kendisi bu 88 ihra kararn onaylamak zorundayd. Memura zehir kusmasnn anlam yoktu. Baklar yeniden Saa'nn stnde durdu. Kapnn yannda oturan yabanc kii onu rahatsz etmiti. Kimdi bu? Burada ne ii vard? Ayn anda Saa'nn i iin geldiini dnd mavi elbiseli gen sekreter odaya girdi. Deneyimli bir sekreterdi, Soltz ile uzun yllar almt. Durumu hemen farketti: Soltz bir ceza yznden kprm ve yabanc birinin odada bulunmasna armt. Bu gen adam, sekreterin hatas sonucu sigara almaya kmt ieri dalmt. Titreyen parman Saa'ya uzatan Soltz sordu: Bu ne istiyor? aa, sekreterin yldrm andran baknda Ne istiyorsan syle! Bekleme! szlerini okudu. aa ayaa kalkt. Enstitden attlar... Hangi enstit? diye bard Soltz. Enstitnn burada ne ii var? Ne diye buraya geliyorsunuz? Ulam Enstits! iini bilen sekreter araya girdi. Yolda Ulam Enstits'nden, renci, okuldan atmlar. Sonra ksk sesle ekledi. Ona yakla! Soltz'un masasna yaklaan aa. Duvar gazetesi ve muhasebe dersindeki srtme yznden attlar. Ne duvar gazetesi? Ne muhasebesi? Neler sylyorsunuz? Politik kundaklk olarak nitelendi.

Soltz ne olup bittiini, bu adamn neden odaya girdiini, kararlar neden dinlediini, neden gazete ve muhasebeden sz ettiini tam olarak anlayamamt, ylesine Saa'ya bakyordu. Memur, grevinin verdii kendine gvenle aalayc biimde glmsedi. dzeninin yrmesini savsaklarsan i89 te byle olur! zellikle Soltz bu dzeni kavrayamad iin alt mercileri atlayarak ona kouyorlard. Bu aalayc glmseyi Soltz'un gznden kamad. Ka altndan Saa'ya bakarak beklenmedik biimde sakince, Herkesi arn! dedi. aa yerinden kmldamad. Ne duruyorsunuz? diye bard Soltz. Gidin buradan! aa gitmeye hazrland, sekreter iaretle yanma ard onu ve, Kim arlacak? diye sordu ksk sesle. nne SBKP MDK Yrtme Kurulu antetli kt destesini ekti. aa, ancak o an Soltz'un, kendi iine kansan herkesi ardn anlad. Yrei son aylarda ilk kez arpt, boaz dmlendi. Sekreter bekleyen gzlerle ona bakyordu. aa balad. Baulin, parti bro sekreteri. ar kdna sylenen ad yazan sekreter szn kesti. Grevleri brak! Grevleri brak! Glinskaya, Yanson, Runokin... ocuklar da olur mu? Syle, uzatma! Polujan, Kovalev, Pozdnyakova. aa, arkadaki memurun syledii adlar ve maddeleri iitiyordu.

Tamam m? Evet. . Ne zamana? Yarn olur mu? Herkese verebilir misin? Evet. Kaybol! aa kapda durdu, Soltz ona bakyordu. 90 Yrtme Kurulu, 17 ubat saat te yolda Soltz'a gelmenizi rica eder. arlanlarn soyadlar. Yalnzca aa' nn soyad yazlmamt, soyadn kimse sormamt. Komikti, ama nemi de yoktu. Davay kazanmt. Hi kuku duymuyordu. Soltz'un hibir merciye, hibir evraka, hibir karara gereksinimi yoktu. Herkesi arabilir! Ne ki, onun odasna girmese ve sekreter hatasn gidermeye kalkmasa, bunlarn hibiri olmayacakt. Ayrca Soltz'u kzdran o memur glmseyii! Ama ite baarmt! Baarmt! Yine de bir eyler onu rahatsz ediyordu... Duvar boyunca banklara dizilen ve sessizce yazglarn bekleyen bu insanlar! Proletarya diktatcryas kendisini savunmak zorundayd. Kesinlikle gerekliydi! Ama yine de koridorlarda insann ektii acnn havas duyumsanyordu. Ve o, krk metre tel iin sekiz yl yiyen adam! aa, onun iinde yazgsal bir rol oynamam myd? Ona gsterilen merhameti almam myd? Ama aa genti, yaamak istiyordu. Kederli duvarlar boyunca dizili banklarda suskun suskun oturan insanlar deil, kendi iinin yoluna girdiini ve yalnzca kendini dnmek istiyordu. aa, sekreteri geip odaya girdiinde Glinskaya telefonla konuuyordu. nce aknlkla sonra da endieyle ona bakt ve durumu kavraynca, eliyle ahizeyi kapatt. Ne istiyorsun? aa, ar kdn nne koydu. Glinskaya okuyunca mrldand. Neden beni? Baulin'e git! Ackl bir hali vard. mzalayn ltfen! Neden? Neden? Parti komiserine gidin!

Bunu size ulatrmam istendi. mzalaynz! Sonunda ahizeyi yerine koydu, kd ald. Hemen senli konumaya balayarak sordu: Soltz'a m gittin? Evet. Kda bakyordu. MDK Yrtme Kurulu karm... 91 Ryazanov'suz, Budyagin'siz olmazd kukusuz. Bunu beklemeliydiler. Tam da kongre arifesinde. Soltz'un ya da Ya-roslevski'nin, hatt belki de Rudzutak'n kongredeki konumalarna Pankratov'un davasn, gelecekteki gen uzmana ruhsuzca bir yaklam rnei olarak alabileceklerini gznn nne getirdi. Son snftayken atmlard, emri de kendi imzalamt. Evet, imzalamt, nk parti brosunun kararn kabul etmiti. Ama Baulin'i uyarmt: Son snf rencilerinin elenmesini yasaklayan bir yaz gelmiti. Bau-lin kulak asmamt! Hadi imdi ksn iin iinden! Saa'ya bakp glmsedi. Bunlarn hepsi ocuka eyler. iirler, epigramlar!... aa, kd yeniden uzatt. imzalayn ltfen! Geleceim. Ltfen, imzalayn! Suratn ast, ama adnn karsn da imzalad. Baulin ary okudu ve kinle glmsedi. ok yukarlarda uuyorsun, dmeyesin? Sanki aa kendisine hakaret etmi gibi krlm bir yzle kd imzalad. Gruplarnda kt elden ele dolat. Kayacaklar! dedi Runokin memnuniyetle. Kovalev, imdi de piman olacak msn? aa, bravo! dedi Pozdnyakova. htiyatl Roza Polujan yavaa sordu: Zafer mi? Soltz anlalan Saa'y unutmutu. Sekiz kiinin odasna giriine akn akn bakt, toplant yapacan dnd. Ama takviminde hi not yoktu.

Glinskaya elini uzatt. Tanyorlard. Soltz, onu anmsad ve yerinden doruldu. Olduundan daha ksa grnyordu. Ulam Enstits ii iin, dedi sekreter. Bu sz, Soitz'a hibir ey ifade etmedi. Ulam Enstits iini bilmiyordu, Saa'y da uzaktan tanyamamt. Alkanlkla herkese oturmalarn iaret etti. 92 Glinskaya, Soltz'un nne duvar gazetesini koydu. Gazete o zamandan beri rulo halinde durduu iin Glinskaya bir ucuna kalemlii, teki ucuna da kt kskacn yerletirdi. Soltz, aknlkla onun hareketlerini izliyordu. te epigramlar bunlar, dedi Glinskaya. Soltz gazeteye eildi, miyop gzleri ksld: Boris'e en iyi mezar ta. Biraz pilav ve domuz pirzolas. Bu epigramlarn ne iin olduunu anlamadan ban kaldrd. Saa'nn kendisine gerginlik iinde baktn grd. Ancak o an, odasna giren dnk delikanly anmsad. Epig-ram yeniden ckudu ve somurttu. Kar devrim bunun neresinde? Birka epigram var, dedi. Glinskaya. Soltz yeniden gazeteye eildi. Sebatl alma ve emek moda, Kendisi ok orjinaldir, Gncesini yitirir sanki savata, Hereyi bilir hi okumasa da. Say, Ekimin on altnc yl dnmne adanmt, dedi Baulin. Soltz, sesin kime ait olduunu anlamak iin ksk, miyop baklarla cdadakilere bakt, nnde sarn, gzel Nadya, ksa boylu, a Runokin, akn Kovalev ve endieli Roza oturuyordu. Soltz souka yantlad: Ekim devrimi epigram yazmay yasaklamad. nclerin resimleri altna konmutu, diye diretti Baulin. Soltz, kimle tarttn imdi grmt. nceleri, yalnzca yukardakiler iin epigram yazlmas yasakt ama, yine yazlyordu. Emek, modadr, bu doru mu? dedi Baulin.

93 Emek, emek! diye sinirlendi Soltz. Burjuva anayasalar da emek szcyle balyor. Sorun, hangi emek ve ne adma emek olduudur. Bu epigramlar da emee kar olan ne? Gryor musunuz?... Gen yaamlar nasl budadnz gryorum. Soltz, eliyle nnde oturan ocuklar gsterdi. Onlara nasl ac ektirdiinizi ve srndrdnz gryorum, tlyi Komnizmde yaayacaksnz! szn onlar iin sylemitir. Onlara nasl bir komnizm vereceksiniz? Okuldan attnz, nereye gidecek? Hamallk m yapacak? Hamallk da yapyor, diye ekledi Yanson. Onu okuttuk, gelecekteki Sovyet uzmanmz, tte bu! Oysa siz, onu sokaa! Ne iin? Epigramlar iin! Genliin de haklar vardr. lk hakk da glmektir. Hantal bir nezaketle yeniden Glinskaya'ya dnd. Onlarn yandayken biz de glyorduk. imdi de onlar. Tanrya kr! Genler glyorsa, iler yolunda ve bizimle birlikteler demektir. Siz ise onlar sryorsunuz! Bir- birlerine epigram yazmlar... Kime yazacaklard? Bana m? Beni tanmyorlar ki! Kimle elenecekler? hra karar blge komitesince onayland, diye uyard Baulin. Onayland, onayland!. Ne de abuk beceriyorsunuz! Kendini okuldakinden daha emin hisseden Glinskaya arabulucu bir tavrla sordu: Ne yapalm? Soltz somurtkan ama kararlca yantlad. Geri aln! 11 ocuklar sokaa kt. Runokin yan yan bakt. Kutlamal! 94 Benden evet, dedi Nadya sevinle.

Benim baka bir yere gitmem gerek, dedi Roza. Ben de gidiyorum, dedi hznl Kovalev. Lozgaev'e selam syle! Ancak birka rubleleri kt, Nadya'da da o kadar vard. Bize gidelim sermayeyi arttrrz, dedi aa. Evde annesini kucaklayp pt. Merhaba! Geri aldlar!.. Yaasn!.. Sofya Aleksandrova alamaya balad. aa yeniden, Merhaba! dedi. Annesi gzn sildi, glmsedi. Yrei yine de kuku doluydu. Nina telefon etti. Ona gidelim. Nina evde yoktu. Varya, koridorda telefonla konuuyordu. aa telefonu kapatt. Toplan! Nereye? Varya, merakla gzel Nadya'y szd. Yiyip imeye! Hava abuk karard, fenerler yand. aa, akam ncesi kalabalk Arbat' ve onun canlln severdi. Her ey yolunda, her ey yerinde! Arbat'ta eskiden olduu gibi dolayordu, her ey bitmiti! Afanayevski'nin kesinde yarm geyik krk ve kemere kadar uzanan kulaklkl Yakut apkas giymi Vadim'le karlatlar. Antarktika fatihi! Hadi bizimle! Vadim durumu hemen kavrad, Zaferi slatmaya? Tabi! Vadim, Nadya'ya bakarak, Kanatike gidelim, harika bir yer! dedi.

Nina buraya gelecek! Yuvarlak merdivenden Arbat Bodrumuna indiler. ri stunlarla blnm alak restoranda diplerde bir yer ara95 dlar. Mutfak kokusu, restoran meyhane karm bir kokuyla karmt. Kemerlerin kelerine eri br aslm fenerler snk snk yanyordu. Orkestradaki kontrbas ve saksafon hemen gze arpyordu. Mzisyenler daha yeni gelmiti. aa meny uzatt. Ne smarlayacaz? Amma da pahal, diye i ekti Nadya. Biraz ondan, biraz bundan, dedi Runokin. aa itiraz etti. Salata yiyip orba imeye gelmedik. Vadim, restoran mdavimi olduunu belli ederek, Buraya geliin ana amac, kakao - ua likri kahvedir. Yan masada, ispirto ocann mavi alevi stnde kahve cezvesi duruyordu. Masadaki iki zppe kk fincanlarla li-krl kahve iiyorlard. Biz az, dedi aa. Varya, bir ey yiyecek misin? Bifstrogonof. Olanlara bir ie votka, kzlara bir ie portvein ve herkese bifstrogonof smarland. Deiik yemek smarlamak daha krl, dedi Vadim. Yz kapya dnk oturan Varya, kendinden bahsediyormucasma ksk sesle, te Nina! dedi. Masaya yaklaan Nina neeyle konumaya balad! En dibe girmisiniz... Saenka, kutluyorum. -Onu pt. Zaten hi kuku duymamtm. Varya'ya bakt. Sen de mi buradasn? Ben de buradaym.

Yazk, Maks bilmiyor, dedi Vadim ile Runokih'in arasna otururken. Orkestra grledi... Ah, limoncuklar, limoncuklanm! Byrsnz Sonya'nm balkonunda... Garsonlar, dar ve alak kaplara girip girip kyorlard. Runokin, Soltz, tam anlamyla insan, dedi. 96 Ama ok sinirli, diye ekledi Nadya. Vadim bifstrogonofu inerken, aa, ac emberinden geti. Acsz... Cefakrlardan nefret ederim, diyerek szn kesti aa. Vadim, Nadya'ya. alm satmay srdryordu. Prudon'un szleri. Ezenlerden sonra ezilenlerden daha ok nefret ediyorum. Ama baz durumlar oluyor ki... rnein, bu... Gzyle yan masay gsterdi. ki zppenin yanna soluk benizli gzel bir kz oturmutu. Sosyal bir dert, dedi Nina. Belki de patolojik bir olay, diye itiraz etti Vadim. Ne patolojik, ne de sosyolojik, orospuluk bu, dedi aa. Bu ile niye urat ve onun psikolojisi beni hi m hi ilgilendirmiyor. te Nadya, Varya, Nina onlar sevmeye saymaya hazrm. nsan ahlk sahibidir. Bu ise onu hayvanlardan ayran balca zelliidir. nsann yaamsal fonksiyonu onun ac ekmesinde deildir. Orkestrayla birlikte syleyen Varya sesini ykseltti. Seni ok iten sevmitik... iSenle gezmek byk zevkti... Bu sama arklar neden seviyorlar? diye soran Vadim kendi sorusunu kendisi yantlad. Murka lyor, zavall olan unutulmu ve terkedilmi, mezarnn nerde olduunu kimse bilmiyor. Ac ekiyor, ite anlam. Midemizi bulandrma! dedi aa. Vadim somurttu. Dayanlmaz olduunu biliyorsun! Krlma! Seni krmak istemem. Bu senin iin soyut bir ey ama, benim bamdan

geti. Haydi ceplerimize bakalm, bir ie daha alabilir miyiz? Paralar, olanlara bir ie daha, kzlara da dondurma almaya yetti. Acele etmeyelim, dedi Vadim. Vaktimiz ok. Varya, yarn okula gideceksin, dedi Nina. 97 Mzik dinlemek istiyorum. Dokunma ona, diye araya girdi aa. Brak otursun. Varya'y memnun etmek houna gidiyordu. Kendisi de mutluydu. Sorun, herkese hakl olduunu gstermesi deildi. Daha nemli bir eyi, bu ocuklarn inancn savunmutu. nsanlarn savunmaszl, imdi her zamankinden daha ok rahatsz ediyordu. Onun yerinde Runokin olsayd, eii-ni sallar ve eker giderdi. Nadya Bozdnyakova alar, o da giderdi. Vadim'in de bana byle bir ey gelse pek dayanamazd. Yalnzca Varya, Saa'nn hikyesine yle zel bir nem vermemiti. Onu okuldan, atsalar memnun olurdu. Restoranda onun karsnda oturuyordu. Bu, meyhane ona olaanst geliyordu. arliston yapan gen insanlar, orkestradaki cazclar, yanaklarn iiren saksafoncu, hokkabazlk yapan batarist. Yan masadaki kza iki sarho musallat olmutu. Zppeler korkmu, kar kmamlard. Kz kfretmi ve alamaya balamt. Garson da kz dar atmakla tehdit etmiti. Saa'nn kara gzleri ksld. Kpek soyu! Bulama! diye uyaran Vadim hemen geri ekildi. nk Saa'y tutmann olas olmadn biliyordu. aa omuzunu silkerek ayaa kalkt, yan masaya yaklat ve pis pis gld. aa iyi dvrd. isterseniz dar kalm, ha? Leylak rengi gmlek giyen iki suratsz serseri. Birinin ayanda izme, dierinde yarm bot vard. tolu itler, spalar! izmeli olan Saa'nn kolunu kabadayca itti, ikincisi ayrmak istiyormusasma aralarna girdi. Brakn ocuklar! Ama aa ii biliyordu: Ayrmak isteyen ilk yumruu vuracakt. aa araya girene

insan eilmek ve karnn tutmak zorunda brakan, ak azla soluk almaya altracak bir yumruk yaptrd. Sonra ikincisine dnd ama o geriye bir adm att, masaya yapt, masadaki tabaklar birbirine 98 arpt, kz zrlamaya balad ve zppeler yerlerinden frladlar... Saksafoncu yan gzle bakarak yanaklarn iirdi, piyanist o tarafa dnd ama parmaklar tularda oynamaya devam etti. Baterist, ubuklarla hokkabazl srdrd... How do you, do you, mister Brayn... How do you, do I... Orkestra alyordu, her ey yolunda. Yurttalar! Dans edin tango yapn, kakao - ua likrl kahvenizi iin! nemsememize bile gerek yok, kk bir anlamazlk, ite bitti bile... izmeliyle botlu da masalarna yrdler. Karagzl olan yerine oturdu, yumruu yiyen de. Zppeler hesab verip kzla dar ktlar. Garson masay toplamaya balamt bile... Her ey yolunda, yurttalar!.. Vadim, Sokaa kmamz bekleyecekler, dedi. Titremeye baladn, diye gld Nina. Kavga ederken sakin olan Saa'nn imdi her taraf titriyordu. Kendine hkim olmak istedi. Varya, hadi dans edelim... Orkestra vals alyordu. Ramona, sen benimsin... Gzel bir kzla, Varanko'yla dans ediyordu... Varya ona bakyor, glmsyor ve davranndan dolay ona hayranlk duyuyordu. Sokak kahraman gibi davranm, biraz nce kt-ledii kz savunmutu. Varya, onun bu davrannda kendinden bir eyler gryordu. Ne ki aa bilinli olarak yapyordu bunu, kendisinin okulda kendini iyi bir renci olarak gstermesi gibi. Varya onu seyrediyor, glmsyor ve ona sokuluyordu. Orkestra alyor, saksafoncu hkryor, bateristin ubuklar havada donuyor, piyanist tularn stne eiliyor... iekler arasnda dolarken bir d grdm, sen benimleydin... Bravo, gzel dans ediyorsun, dedi aa. Yarn leden sonra kaymaya gideiim mi? Niye zellikle yarn leden sonra? Cumartesileri mzik var. Kaymay biliyorsun deil mi? Bir zamanlar kayyordum. Gidiyor muyuz? Patenlerimin nerde olduunu bile bilmiyorum. 99

12 renci Pankratov'un hatasn kabul etmesi nedeniyle knama cezas verilerek okula geri alnmas... Beklenen bayram gereklemedi. Atlmas herkesi ayaa kaldrmt. Geri gelii hi kimseyi ilgilendirmedi bile. Yalnzca, Saa'nn yeni kimliini imzalayan Krivoruko, Memnun oldum, demiti. nceleri ok sert grnen bu adam imdi ezilmi biri gibiydi. Son gnlerde hep odasnda oturuyor, dar kmyordu. Sizin iler nasl? Krivoruko, bayla masann kenarndaki ktlar gsterdi. Hazrlanyorum. Byk alma masasnn gznden mhr kard. lenciler bu masaya, gverte diyorlard, rencilerin ona sk sk ii derdi. Burs, yurt, karne gibi ilere Krivoruko bakyordu. Bu arada, dayn tanrm. Onunla ayn yerde almtk. ok nceleri, yirmi lerde falan. Sal nasl? yi? Grrsen selam syle! aa, baarsndan utand, kendisi yakay syrmt, ama Krivoruko daha kurtulamamt. Siz de Soltz yoldaa bavursanz! Benim iimde Soltz bir ey yapamaz. Baka birinin elinde... Saa'ya bakmadan, sanki kendi kendine konuuyormu gibi ekledi : Bu a daha ok ac yemek piirecek! Hemen kalar atld. aa, hangi ay kastettiini anlamt. aa, daha sonra Lozgaev'e gitti. Lozgaev, onun baarsndan memnun olmu gibi

glmsedi. Krivoruko'ya gittin mi? Saa'nn ona uradm bile bile sormutu. , 100 HALK KTPHANES&f Kimliimi ve giri kartm onaylattm. ieri giren Baulin, Saa'nn yantn duyunca Lozgaev'e, Mhr Krivoruko'da m? diye sordu. Yeni gelen pazartesi balyor. Mhr kendisi alabilirdi. Lozgaev, Glinskaya'nn mhrle uramayacak kadar kendini yksek grdn anlatmak istercesine omuz silkti. Sanki hibir ey olmam, sanki vicdan azab duymuyor-larm gibi gnlk ileriyle urayorlard. O zaman yle gerekiyordu, imdi de byle... Onun yannda Glinskaya ile dalga geiyorlar, ona duyduklar dmanl gizlemiyorlard. Bu ak yreklilik gven anlamna gelmiyor muydu? Btn bunlarn anlam uydu : Sana, Pankratov, baka trl davranmak gerek. Artk mimlendin, ikinci kez yrta-mazsn. Soltz uzakta ama biz yakndayz, ona gre davran. Gen ve deneyimsizsin, faka bastn. Herkesin bana gelebilir, anlyoruz... imdi Krivoruko'nun kim olduunu biliyorsun, bizimle birlikte ona saldrmaksn. Karlkl gven, ortak dman olduunda vardr. 'Arkadan syle!' bu laf eskidi! 'Dmann syle, kim olduunu syleyeyim!' te, imdi asl olan bu! 1 Krivoruko'ya acdn m? diye sordu Lozgaev. Onlara bulamamal! Ama yine de kendisi deil, onlar yemiti darbeyi! Unutmasnlar! Ben niye acyaym. Yrtme Kurulu deilim ki! Lozgaev, tevik edici bir tavrla gld. Ne de olsa dert ortasnz. Ortak? diye sordu alayla aa. Geri atamadlar ya! aa, Baulin'in karanlk bakndaki uyary duyumsad. Ama bu bak onu yalnzca tevik etti. Ne diye uyaryor? Yine mi atacaklar? Kollar o kadar uzun

deil. Elleri yand, ama kazanm gibi grnmek istiyorlar. Bu, seni Soltz deil Parti balad, demekti. Parti biziz, yani seni biz baladk... Hayr, dostlar, siz henz parti demek deilsiniz! Lozgaev, alayl bir merakla ona bakyordu. Krivoruko'nun tekrar balayacan m sanyorsun? 101 Beni aldlar. Seninki baka, sen hata yaptn. Krivoroko ise maddi,.. Politik hatasndan dolay attklarnda geri almlar, imdi yurt, yznden... Baulin koltua yaslanp Saa'ya dikkatle bakarak, Byk yenilik, dedi. Eskiden byle konumazdn. Eskiden sormazdnz, imdi soruyorsunuz. Eskiden Krivoruko'dan uzak dururdun. Bilmiyorum, tanmyorum, bir ift sz bile konumadm. imdi de yineliyorum : Bilmiyorum, tanmyorum, bir ift sz bile konumadm. yle mi? diye sordu Baulin kinle. Lozgaev, konumasn inatla srdrd. Hakszsn, Pankratov. Parti, saflarn temizlemek zorundadr. .. aa szn kesti: zellikle kariyeristlerden. Kimi kastediyorsun? Genel olarak, tm kariyeristleri. Hayr, Lozgaev ban sallad. parti, saflarndan politik dmanlar ve kararszlar atyor. Sen ise tutturmusun, nce kariyeristler, kariyeristler. Kukusuz, bu da gerekli. Ama bu kyaslama nerden kt? Lozgaev'in yapmack ses tonu, souk yz ve ezberledii formllerin kstll Saa'y artt. Belki de en iyisi, Lozgaev yolda, hemen etiket yaptrmamak! Bu konuda deneyimimiz var! Ben, bir kariye-ristin, eski bolevik Krivoruko'nun tm hatalarndan daha ok zarar vereceini sylyorum. Krivoruko, partiyi dnerek hata yapt, ama bir kariyerist iin deerli olan tek ey, koltuudur.

Bir an sessizlik oldu. Baulin yavaa, Pek doru dndn sylenemez, Pankratov, dedi. Ne yapalm! Kukusuz sylediklerini tahrif edeceklerdi. Lozgaev'in odasndan kar kmaz bunu anlad, iten konumak iin 102 tam adamn bulmutu! Onlardan korkmuyordu ama aptal-cayd. Anfide yerine oturdu. Yoklama defterinden adn silme1-mislerdi. Her eyin yoluna girdiine pek inanamyordu. Soltz ii gerek gibi gelmiyordu. Gerek olan, enstit. Baulin, Lozgaev, umutsuz Krivoruko... Tklm tklm tramvayla eve dnd. Hava abuk kararmt : Alaca k akam. Karsnda seyrek sar sakall, ol-pa bir kyl oturuyordu. Elde dikilmi kee izmeleriyle bacaklarnn arasndaki uval sktrmt. kinci uval koltukta duruyordu. Sivri eylerle dolu uvallar tramvaydaki herkesi engelliyordu. Rahatsz baklarla evresine bakyor, kondktr uyaracan sylemesine karn inecei yere gelip gelmediini soruyordu. Ne ki aa, onun soran gzlerinin derinliklerinde gergin, hatt sert bir ifade grd. Anlalan bu kyl evinde bambakayd. aa, insann deiik koullarda deiik davrand dncesini Kpr ve Yol Yapm dersinin defterinin stne iziktirdi. Evde, kh yazp kh brakt gncesine bu dnceyi yazmak istiyordu. Gnceyi srekli tutmay kararlatrd. Ge vakit, yatt srada Katya telefon etti. Eskisi gibi, sessizlik, telefonun kapan ve yeniden al. Katya sen misin? Tanmadn m? Sesi, sanki ehir dmdaym gibi uzaktan geliyordu. Konumazsan nasl tanyaym? Konumazsan... Kyamet mi koparmalym? Neyse, naslsn? Yayor ve seni aryorum. Aryorum... Kzlara kran m girdi? Benimkilerin hepsi kap gitti. Sen naslsn? Nasl, nasl... Marusya seni zlemi. Onu anmsyor musun?.. Sana k olmu,

kara gzln getir, diyor. Ben hazrm, ne zaman gidiyoruz? Gidiyoruz... Ben evli bir kadnm, ne sandn? Senin makinecinle mi evlendin? 103 Makineci... Makineci, yankesici, dalavereci. Hayrola ok mu itin? Kokusunu mu aldn? Ne zaman buluuyoruz? Nerde buluacaz ki? Darda otuz derece souk, donarsn. Marusya beklemiyor mu? Bekliyor... Kocas geldi. Neyse, Devika'ya gel. Nereye gideceiz? Fare deliine... Tamam, yarn Devika'da. Alt, yedi? Ben altda gelirim... Katya, dndn bildirmiti bylece. Ona kar duyduu, hi snmeyen arzu yeniden vcudunu sard. Eyll ya da ekimde grmlerdi. imdi, ocak1 D-t ay! Evlenmedii ortadayd, Marusya'nn da kocas dnmemiti. Yarn ona gideceklerdi, bu yzden Marusya'dan sz amt. Hep st kapal konumalar, tuhaf kz! Yatakta onu dnyordu, dndke daha ok arzu-luyordu. Yarn onun kuru dudaklarn pecei, ona sanlaca- dncesi uzun sre uyutmad. Koridorda yanklanan zil sesi Saa'y uyandrd. Gecenin ikisiydi, yeni dalm olmalyd. Zil yeniden nlad, aa, don gmlek koridora kt, kapnn zincirini indirdi. Kim o? Apartman ynetiminden. aa kapc Vasil Petrovi'in sesini tand ve kapy at.;

Vasili Petrovi'in arkasnda paltolu, apkal, tanmad gen biri ve apoletleri krmz iki asker duruyordu. Vasili Petrovi'i ve Saa'y iteleyen gen adam ieri girdi. Askerlerden biri kapda, teki Vasili Petrovi'in ardndan mutfaa geerek arka kapnn nnde durdu. Pankratov? Evet. Aleksandr Pavlovi? Evet. Gen adam dikkatli baklarn Saa'dan indirmeden, ara104 ma ve Arbat'ta... yerde oturan Aleksandr Pavlovi Pankra-tov'un tutuklanma emrini uzatt. Saa'nn odasna girdiler. Belgelerin! aa, sandalyenin arkalna aslm ceketinin cebinden pasaportunu, renci kimliini kard. Adam, dikkatle gzden geirdi ve masann kenarna koydu. Silah! Silahm yok! Adam bayla annesinin odasn gsterdi. Orda kim var? Annemin odas. Uyandrn! aa pantolonunu, gmleini, oraplarn giydi, terliklerini ayana takt. Yetkili, Saa'nn giyinmesini bekliyordu. Palto ve apkasn karmamt. aa, annesini birden uyandrp korkutmamak iin dikkatlice kapy at. Annesi, beyaz geceliinin gs ksmn tutarak divanda oturuyordu. Ak salar alnna ve gzlerine dmt. Durgun baklarla Saa'nn ardndan odaya giren yetkiliye bakyordu. Anne, korkma... Arama yapacaklar. Bir yanllk. Anlalr. Yat rahata. Annesi, Saa'nn yannda duran tanmad adama yan yan bakmaya devam ediyordu. Anneciim, sana syledim. Bir yanllk. Sakin ol ve yat ltfen.

Odasna dnerken kapy kapatmak istedi, ama yetkili bir el hareketiyle kapy tuttu : Kap ak kalmalyd! Yetkili ya da grevliyle tartmann, onu protesto etmenin anlam yoktu. Kendine gvenli ve neeli olmalyd, annesini ancak byle sakinletirirdi. Ne aramak istiyorsunuz, belki ben verebilirim. Yetkili paltosunu ve apkasn karp ast. stnde lacivert bir elbise, koyu renk gmlekle kravat vard. Resmi dairelerde ska rastlanan, gbek balamaya balarm sradan bir memur. 105 Masada defterler, okul kitaplar ve ders notlar duruyordu. Yetkili birini ald, sayfalarn evirdi, gz gezdirdi ve dikkatlice st ste dizdi. Saa'nn Kpr ve Yol Yaps ders defterinin stne yazd not dikkatini ekti: Tramvayda dalgn, amas kyl. Evinde ise sert ve despot. Defteri kimliklerin yanna koydu. Masann gzleri fotoraflar, mektuplar ve katlarla doluydu. Yetkili, mektuplarn ieriiyle deil kimin gnder-diiyle ilgileniyordu. Gndereni imzadan karmazsa soruyordu. aa da ksaca yant veriyordu. Yetkili, mektuplar sa tarafa koydu, onlara gereksinimi yoktu. Doum kd, diploma, i belgesi ve dier belgeler olduklar yerde kaldlar. Komsomol ve sendika kimliklerini sol tarafa koydu. Komsomol kimliimi niye alyorsunuz? Henz hibir ey almyorum. ocukluk ve ilkokul fotoraflar da onu ilgilendirmedi. Yetikinlerin olduu fotoraflarla ilgilendi. Yeniden sormaya balad: Bu kim? Ya bu? Annesi ayaa kalkt. aa, divann gcrtsn, terliklerin sesini ve sabahln asl olduu dolabn gcrdamasn duydu. Odaya sabahlkla deil aceleyle giyindii gece elbisesiyle girdi. Acyla glmseyerek Saa'ya yaklat ve titreyen ellerini salarnda dolatrd. Ltfen, odanzda oturun! dedi yetkili. Sesinde, Sofya Aleksandrovna'y hep rkten resmi bir keskinlik vard. Belki de oluna zarar verecek bir ey yapmt. armcasna ban sallad. aa glerek sordu: Hepsini yere indireyim mi?

Raflardaki kitaplar ayran yetkili hayretle dnd, ama yant vermedi. Anne, odana git! Annesi ban daha sk sallayarak ve yetkilinin geni srtna korkuyla bakarak odasna dnd. Soltz iini biliyorlar myd? Bilmiyorlard, yoksa gelme106 ye cesaret edemezlerdi. Bu gl aygt demek tam almamt. Yazk! Bu yanllk ok eyi kartracak. Yetkili, elbise dolabn amasn, ceketinin ceplerini boaltmasn emretti. Ceketin cebinden adres defteri kt. Onu da masaya koydu. Her eye bakp bakmadn kontrol eden yetkilinin gzleri divann altndaki valize takld. Amasn emretti. Valiz botu. Adam, kendi grevini yapyordu. Dikkatli ve vicdanl bir memur! aa da onun yerinde olabilir, parti onu OGPU'da grevlendirebilir, ayn tr bir i verebilirdi. Belki de susuz birine gidecekti. Bu ide hata kanlmazd. Kiisel gceniklii bir yana brakp MDK'de gsterdii gibi susuzluunu gstermeliydi. kinci odaya gidelim. Annesi, dirseklerini komodine dayam, parmaklarm ak salarna geirmi kapya bakarak oturuyordu. Yolda, odana bakacak. Sen otur, anne! . Ne ki annesi istifini hi bozmad. Yetkili yaklatnda belli belirsiz yana ekildi. Komodinin stnde Saa'nn, Mark'n ve teyzelerin fotoraflar vard. Bu kim? Kardeim, Mark Aleksandrovi Ryazanov. Kardeinin nl Ryazanov ve Saa'nn da onun yeeni olduunu bilsinlerdi. Hep, bunu syleyince aramay durdurup Saa'y tutuklanmayacaklarn dnmt. Mark' btn lke tanyordu. Onu Stalin de tanyordu. Ackl bir glckle ekledi! Bu da Saenka, kkken. Somurtkan yetkili, Mark'n fotorafn ald, ereveden kard, aradaki kartonu skt ve arkada yaz olu{> olmadna bakt. Yaz yoktu. Sonra hepsini komodinin stne brakt. Fotoraf, ereveyi, kartonu. Sofya Aleksandrovna, koltuuna yld, elleriyle yzn kapatp alamaya balad.

Yetkili eliyle komodinin gzlerini yoklad. Gzlerden, annesinin yatak rtlerini deitirdiinde kokan temiz amar kokusu yayld. Arama benim iin deil miydi? 107 Birlikte oturuyorsunuz ya! Saa'nn odasna dndler. Arkalarndan Sofya Alek-sandrovna da kt. Arama bitmiti, odasna dnmesini sylemediler. Saa'y gtrecekleri dncesi durgunluunu yenmiti. Ne yapacan bilmeden telala kh Saa'ya yanayor, kh gzleriyle yetkiliyi izliyordu. Yetkili, masada arama tutanan yazyordu. u tarihte, u kiinin evinde, u emre gre... Msadere edilenler : ... nolu pasaport, ... renci kimlii, ... nolu komsomol kimlii, adres defteri, Kpr vfc Yol Yapm defterini elinde tutuyordu sonunda almamay kararlatrarak bir kenara koydu. Elimi nerde ykayabilirim? Sofya Aleksandrovna, telala atld. Buyrun, ben gstereyim. Aceleyle komodinin gzlerini at, temiz bir havlu kard, yetkili elini ykamay bitirmeden temiz havluyla banyonun kapsnda beklemeye balad. Acnas dalkavuka bir glmseyile havluyu uzatt: Belki bu adam orada olunun bana gelecekleri yumuatabilirdi. Yetkili elini sildi, koridora kt ve telefon etti. ifreli bir eyler syledi. Konumasndan yalnzca Arbat szcn anlayabildiler. Ahizeyi yerine koyup iini yapan kiinin huzuruyla kapya yasland. Kapnn yanndaki asker rahatta duruyordu, ikinci asker de mutfaktan dnd. Ana ve arka kaplar botu. Kapc Vasili Petrovi gitti. Aramann bittiini komulara kimse sylememesine karn Mihail Yuriyevi ve Galya koridora ktlar. Annesi, Saa'nn eyalarn topluyordu. Elleri titriyordu. Scak tutacak orap koyun, dedi yetkili. Mihail Yuriyevi saygyla, Yiyecek bir eyler de koymak gerekir, dedi. Para! dedi yetkili. Lanet olsun! diye kprd aa. Sigaram bitmi. Benimkilerden getireyim. Galya bir paket Boks getirdi. aa, paranz var m? diye sordu Mihail Yuriyevi. Bir eyler var.

108 aa ceplerini kartrd. On ruble. Yeter, dedi yetkili. Oradaki bfe pahal deil, diye aklk getirdi asker. Her ey sakince yaplyordu. Sanki aa, bilmedii bir kente, gneye ya da kuzeye bir yerlere gidiyordu da, onlar da neler olmas gerektiini sylyorlard. Yetkili kapya dayanm sigara iiyordu. Askerlerden biri Galya ile konuuyor, teki de melmi sigara tttryordu. Mihail Yuriyevi, Saa'ya yreklendirircesine glmsedi. aa da glmsedi, ama glmseyiinin ac dolu olduunu duyumsad. Ne ki baka trl yapamazd. Saenka, koyduklarma bak! Sofya Aleksandrovna, titreyen parmaklarla bohann bir kenarn at. Sabun, di macunu, fra, havlu, ustura... Usturaya gerek yok, dedi yetkili. zr dilerim, usturay kard temiz amar, mendil... Sesi titriyordu. te tarak, ite... te atk, senin... atkn... Szckleri hkra dnt. Ondan koparp hapisaneye gtrdkleri olunun eyalarn yerletirirken kahrolmu, bitkin dmt. Sofya Aleksandrovna, koltua yld ve hkrklar tm vcudunu sard. Galya, omuzunu okayarak, Sakin olun, her ey yoluna girecek. Almazovlar'n olunu da almlard, sonra braktlar. iten geti, alanacak ne var! Sarslarak mrldand: Bu, her eyin sonu, sonu, sonu... Yetkili saatine bakt. Toplann! zmariti att, kemerini dzeltti, yzn ekitti. Askerler de stlerini balarn dzelttiler, yeniden i ba yapmlard. Artk t vermiyorlard.

Tfeklerini bacaklarna yaptrp greve hazr duruma gelmilerdi. Yetkili, Mihail Yuri109 yevi ve Galya'ya tutuklunun geecei yoldan ekilmelerini iaret etti. aa paltosunu, apkasn giydi, atksn takt. Asker Fransz kilidiyle epey uratktan sonra kapy at. Sofya Aleksandrovna bu sesi hem bekliyor, hem de korkuyordu. Koridora atld, hkrklardan sarslarak Saa'ya sarld. Mihail Yuriyevi, omuzlarndan nazike tuttu. Sofya Aleksandrovna, bouna, yapmayn! aa, annesinin kark ak salarn pt. Mihail Yuriyevi ve Galya annesini tutuyorlard. Hknyor, ellerinden kurtulmaya alyordu. aa evden kt. Araba, evin yannda duruyordu. aa arkaya oturdu. Bir yanna yetkili, bir yanna da askerlerden biri bindi. Hi konumadan gidiyorlard. aa, hapishaneye hangi ynden gittiklerini karamad. Yksek demir kap ald, araba dar ve uzun avluya girdi. Arabadan nce muhafzlar, sonra aa, en sonra da yetkili indi. Saa'y byk, bo tonozlu bir odaya gtrdler. Ne bank, ne de masa vard orada. Duvarlar klor kokuyordu, taban yer yer anmt. aa, burann kabul odas olduunu, ieri ya da dar buradan yollandklarn anlad. Oda imdi botu. Yetkiliyle muhafzlar artk her hareketini izlemiyorlard. Buradan kaamazd. Operasyonlarn baaryla tamamlamlard, tutukluyu getirmilerdi. Daha fazla sorumluluk tamyorlard. Burada bekleyin! diyen yetkili dar kt. Muhafzlar da nbeti kulbesine gittiler. Ak kapdan slak kaput bezinin ve asker orbasnn kokusu odaya doldu. Bohasn yere brakan aa, duvarn yannda duruyordu. Kimse onu izlemiyor, kimse korumuyordu. Tutuklama operasyonunun bittiini, ama tutukluluk dneminin henz balamadn belirten bir ara... zellikle bu dakikalarda iinde bulunduu yeni ortamn bilincine vardn anlyordu. Bir adm bile atsa onu engelleyeceklerini, durduu yerde 110 beklemesini emredeceklerini, kendisinin de buna boyun emek zorunda kalacan, bu durumun kendisini daha da kk dreceini biliyordu. Byle bir eye olanak verme-memeliydi. Kendi onurunu, buraya yanllkla getirilen Sovyet insannn

onurunu, ancak byle koruyabilirdi, eri giren asker ona bakmadan, Gelin! dedi. aa, bohasn ald, meraktan baka bir ey duymadan yrd. lk kemerin ardnda bir masa vard. Adam oturdu ve basl bir kt ald. Soyad? Ad? Baba ad? Doum tarihi? zellikler? Dvme? Yara izi? Yank izi? Ben? Gz? Sa rengi?... Parman basmas iin stampay uzatt. aa parman kada bast. Saa'nn eyalarn yazd: Palto, apka, bot, syeter, pantalon, ceket, gmlek. Para! Paralan sayp kda yazd, imzalamas iin uzatt. Alnd makbuzunu getirdiler. Kapy gsterdi. Oraya gidin! Kk odada sivil giyimli, iko, derisi porsumu biri Saa'y bekliyordu. Soyunun! aa palto ve apkay kard. Botlar karn! aa botlarn kard, oraplarla kald. Balarn skn! iko, balar masaya koydu ve keyi gsterdi. Orada durun! Kede santimlere ayrlm bir lata duruyordu. iko, Saa'nn ban arkaya yaptrd ve duvarn ardnda oturann duymas iin yksek sesle bard: Yz altm yedi! Sonra paltonun ceplerini, apkay yoklad, kk bir bakla astar yrtp orada bakt. Paltoyu tahta banka koydu, elbiselerini gsterdi. karn! aa ceketi kard. 111 Hepsini karn!

aa klot ve atletle kalmt. iko, pantolonu ve ceketi yoklad. Ceketin astarn, pantolonun paasn skt, kemeri kard. Kemeri, ayakkab balarn yanna koydu. Ceket ve pantolonu banka frlatt. Aznz an! Uykulu yzn Saa'ya yaklatrp azna bakt, dudaklarn ekip dilerle dudaklar arasna bir eyler saklayp saklamadn kontrol etti. Sonra atletle klotu gsterdi. karn! iko, yank, yara izi ya da dvme aryordu, ama bulamad. Dnn! aa, souk parmaklarn dokunuunu kalalarnda hissetti. .. Giyinin! Kemersiz pantolonunu eliyle tutan aa, ayanda botlar, muhafzn eliinde ksa koridorlardan geti, demir kaplarla parmaklklara vurdu, kilit gcrdad. Her tarafta hcreler vard. Koridorun birinde durdular. Onlar bekleyen gardiyan hcreyi at. aa ieri girdi. Kap kapand. 13 Drdnc frn Stalin'in istedii gibi zamanndan nce, otuz kasm gn iletmeye ald. Soukta altrlan birinci frnn bana gelen kazann yinelenmeyeceinden emin olan Mark Aleksandrovi gidebilirdi. Blge heyetinden daha sonra, yirmi ocakta Moskova'ya hareket etti. Hizmete zel vagon, trene balanmt. Kar temizleyici nden gidiyordu. Rzgr, krtnleri sprerek uulduyor, tek tk grnen fenerleri sallyordu, istasyona ve ehre snrl elektrik veriliyordu. Elektrik fabrikaya gerekliydi, istasyonun kk binasnda, sobann etrafna, fabrika ynetiminin Moskova'ya hareketinden nce bir eyler grmek iin gelen 112 fabrika grevlileri dizilmilerdi. Mark Aleksandrovi'in ardndan slak izmeleri, karl apka ve paltolaryla kondktrde honutsuzluk uyandrarak vagona girdiler. stlerini balarn silkelediler, sigara iiyorlar, evreyi kirletiyorlard. Oysa kondktr her taraf temizlemiti. Her zamanki gibi kendisi yalnz olduunda ieriyi gerektii gibi styordu.

Mark Aleksandrovi, krkn ve apkasn kard, ama yine de scakt, zellikle de bu izmelerle. Lambalar dzensiz ama iyi aydnlatyorlard. Moskova'da gerekli olacak her eyin bulunduuna gvenerek, evraklara abucak gz att. MK raporlarnda fabrika inaatnn biti tarihi 1937 olarak gsterilmiti. lkedeki pik retimi de be yllk plann sonunda yirmi iki milyon tondan, on sekiz milyon tona dmt. Yani gereki bir yaklam kazanmt. Dn ksk sesle istenen eyleri yksek sesle isteme zaman gelmiti: Evler, sosyal tesisler, makineleme. Kapda grnen istasyon mdr: Hareket emri veriyorum. Mark Aleksandrovi, dedi. Siyah paltolu, siyah kulaklkl kondktr elinde fenerle vagonda dolat ve mrldand: Hareket ediyoruz, yurttalar, hareket ediyoruz. Yolculayanlar vagondan ktlar. Buz gibi hava ieri doldu. Kondktr, eikte biriken karlar ayayla iterek kapy kapad. Hareket memurunun dd, lokomotifin lna kart. Vagon sarsld ve hareketlendi. Mark Aleksandrovi, izmelerini kard, valizinden terliklerini alp giydi. Ayaklan birden rahat etti. Pencereye yanat ve perdeyi aralad. Kk tren, frnlarn, Martin ocaklarnn alevlerinin aydnlatt ehrin kurulu olduu da dolaarak karl bozkrda ilerliyordu. Drt yl nce buraya geldiklerinde her yer bombotu. imdi, iki yz bin nfus, dnya apnda bir fabrika, bir milyon ton pik, yzbinlerce ton elik ve milyon ton cevher reten bir dev vard. Mark Aleksandrovi, kendini onlara kaptrmad, buna zaman yoktu. Bu dakikada dnmesi gerekli olan eyleri dnmeliydi, nnde kongre 113 vard. Kongre dncesi, onu blge heyetiyle Moskova'ya giden Lominadze'ye gtrd. Lominadze teorik hatalarndan dolay btn yksek grevlerinden alnm, ehir komitesi sekreterliine gnderilmiti. ehir, fabrika demekti. ehir komitesi de, fabrika parti komitesi demekti. Mark Aleksandrovi ile ayn yataydlar. Parti kdemi asndan daha kdemli olan Lominadze Ryaza-nov on dokuz, Lominadze on yediden beri parti yesiydiler byk bir politikac, akll ve bilgili biri olarak grlyordu. Kongrede eski muhaliflere darbe vurulursa Lominadze'ye de vuracaklar demekti. Fabrika da bundan nasibini alacakt. Demir elik nemliydi, ama politika daha da nemliydi. Ortam deerlendiren Mark Aleksandrovi kongrenin sakin geeceine karar verdi. Kongrenin ad da bunu gsteriyordu. Muzafferler Kongresi. nceki kongre savam bayra altnda gemiti. Yeni ynetimin evresinde partinin birlik ve beraberliinin gsterilmesi zamanlaryd. Yine de beklenmedik eylere hazr

olmalyd. Ona zel vagon vermedikleri, sobal yk vagonunda, koridorda ya da srtnda uval, kaputuna sarnm, vagonun stnde Moskova'ya gittii gnlerde bir eylerden korkmak aklnn ucundan bile gemezdi. imdi yzbinlerce iinin yaz-gsyla oynuyordu. Partiye, partinin politikasna inanyordu. Muhalif dncelere hi kaplmamt. Sergo onu seviyor, Sta-lin onu sayyordu; ama zellikle imdi her zamankinden daha ok her eyi tartmak ve zamannda hatalar yapan bu hatalarla ne Mark Aleksandrovi'in, ne de ynettii kuruluun en kk bir ilgisi vard Lominadze'nin, onlara ehir komitesi sekreteri olarak yollanmasnn bana iler aabileceini gz nne almak zorundayd. Bir de Saa'nn, beklenmedik ve anlalmaz tutuklan. Kzkardeinden mektup alnca iini aresizlikle acnn yakc duygusu kaplad. Neler olup bittiini bilmiyordu. Muhasebe hocalaryla srtmesi tutuklama nedeni olamazd. Saa'nn o gece kendine syledikleri neden olabilirdi. Stalin'in hret dknl, Lenin'in mektubu... Lenin'in mektubunu okumu muydu? Nerede, ne zaman, kimde? Stalin'in hret d114 knl... Bundan yalnzca kendine mi sz etmiti? Bakasna sylemi miydi? Kendi dncelerini mi, yoksa bakasnn tlediklerini mi sylemiti? Kim telkin etmiti? Her eyi bilmeliydi. Konu olan yeeniydi. Dikkatli ve objektif bir soruturmann yaplmasn isteyebilirdi. Mark Aleksandrovi, Sverdlovsk'ta, Blge cra Komitesi bnyesindeki fabrikann temsilcisi Kirjak ile karlat. Mark Aleksandrovi'in aktarma yapaca Moskova - Vladivostok posta treni gecikmiti, istasyon mdr perona karak onu, hkmet yeleriyle yksek dzey yneticileri iin ayrlan odaya gtrd. Bfedeki kadn, ay ve sandvi getirdi. Ksa boylu, sinirli telal Kirjak durumu zetledi: Sevkiyatlar dzensiz, ulam yetersiz, fonlar gerek d, muhasebenin srekli engellemeleri, blge rgtnn kt almas... Mark Aleksandrovi, iyi bir levazmc ve eksikleri olaanst biimde gideren Kirjak'n gcenik ses tonuna alkt. Kirjak'la iini bitiren Mark Aleksandrovi istasyona geti. Her yer bohalar, uvallar, sandklarla doluydu. nsanlar banklarn stnde yerlerde yatyorlar, kasann nnde kuyrukta bekliyorlard. Scak su makinasnn nnde de ounluunu kadnlarn ve ocuklarn oluturduu byk bir kuyruk vard. Bu, koyun postlaryla, tahta ayakkablaryla, aknlklaryla, ac veren yoksulluuyla yerinden koparlm, toprandan uzaklatrlm, yoklua bir trl alamam kyl Rusya idi. Bu, Mark Aleksandrovi iin yeni bir ey deildi. Byle olaylarla lkenin btn yollarnda karlamak olasyd. uvallar, bohalar, evleri ve ocuklaryla bir yn insan fabrikasna da geliyordu. Fabrikann barakalarnda da keskin, eki, koyun, sarmsak kokusu vard. Tarihin amansz yasalar byleydi, sanayilemenin yasas byleydi. Bu, vahi, pis, karanlk, eski ve canl kyn sonuydu. Bu zel mlkiyetin sonuydu. Yeni bir tarih yaratlyordu. Eski eyler ac ve kayplarla yklyordu.

Mark Aleksandrovi'in binecei uluslararas vagon yan 115 botu. Kompartmanda almaya balad. Saat sularnda hava kararmaya balaynca koridora kt. Hal yolluklar, tekerleklerin uyumlu sallantsn yumuatyordu. Kompartmanlarn kaplar, Franszca konuan kadn ve erkek seslerinin geldii biri dnda kapalyd. Koridora kan kadn, Mark Aleksandrovi'i grnce aknlkla glmsedi. Mark Aleksandrovi, koridorda biriyle karlamay beklemedii iin ardm dnd. Kadn sabahlkla, terlikle, salar dank dar kp tuvalete yneliyor ve daha nce hi grmedii bir Rus ona bakyordu. Mark Aleksandrovi, onlar uyurken trene binmiti. Uzun boylu, iri gzlkl kadn otuz be yalarnda gsteriyordu. Tuvaletten dnerken yeniden glmsedi ve kompartmana girip kapy rtt. Az sonra Lunaarski'ye benzeyen iri yar bir adam dar kt. Mark Aleksandrovi, kinci Enternasyonal'in liderlerinden Belikal nl sosyal demokrat hemen tamd. Bir ay kadar nce gazetelerde onun Sovyetler Birlii ve in zerinden Japonya'ya gidecei yazlmt. Mark Aleksandrovi, daha o zaman bu haberin bugnk uluslararas ortamda yeni ve aklc ilikilerin habercisi olduunu dnmt. nlerinde uzun bir yol olan btn yolcular gibi abucak konumaya 'baladlar, Mark Aleksandrovi, tngilizceyi ok iyi biliyordu, Franszcas da iini grecek kadar iyiydi. Gri yn bir etekle iri gslerini belirginletren bir sveter giymi Belikalnn kars da koridora kt. Yzndeki glmseme imdi, Franszca konuan bir yol arkada bulmann yaratt sevimli bir aknl yanstyordu. Ktan, uzaklktan, iletiim ve yolculuk zorluklarndan sz ediyorlard. Tokyo ve Osaka'da lklk, Nagazaki'de scak, burada ise souk vard. Souk, Rus insann dinletiri-yordu anlalan. Belikal, Sibirya ve Urallar'dan geerken nl Kuzbas ve Magnitostroy'u gremediinden yakmyordu. Vagonun pencerelerinden yalnzca nl Rus kar grnyordu. Rus tecrbesini grmek istermi. Hemen ardndan glmseyerek deyimin bayal iin zr diledi. Kompartmanndan, ikinci be yllk plann byk inaat116 larn gsteren Pravdann son saysn getirdi. Yksek frn, otomobil, traktr, bierdver, lokomotif, vagon, otomobil lastii fabrikalar, barajlar... Mark Aleksandrovi, kuma toplarnn tekstil fabrikalarn, eker pancarnn eker fabrikalarn, dairelerin rulman fabrikalarn gsterdiini anlatt.

Belikal onaylayc bi tavrla glmsedi. Sonra da bu byk programn ancak teki ekonomik alanlarn, bata da tarmn srtndan gerekletirilebileceini ekledi. Mark Aleksandrovi, bu menevik kantlar biliyordu. Rusya'da ikinci bir devrim yaplyordu. Bu, iyi bakml muhterem bey, bu yapmack parlamento politikacs birinci devrimi anlamad gibi, ikincisini de anlamyordu. Mark Aleksandrovi sustu. Politik tartmann anlam yoktu. Yurtdnda ok bulunmutu, yabanclarla konumaya alknd, ama politik konumalardan uzak durmaya zen gsterirdi. Hi kimse, hi kimseye, hibir eyi kantlaya-mazd. imdi de nl bir politikacyla konumann zevkiyle kendini tutuyordu. Ama muhatabnn, tartmaktan korktuunu dnmesini de istemiyordu. Mark Aleksandrovi, bu anlamda bencilin tekiydi ve ii brakp gidecek biri deildi. Bu nedenle bir elik fabrikasnda iki yl alt Biileik Amerika'yla ilgili izlenimlerini aktarrken, New-York'ta grd komik bir sahneyi anlatt. Topuklarna kadar uzun, eski moda siyah elbiseli, ku yuvasna benzer siyah apkal, yal, mecalsiz bir kadn kiliseden kmt. Kolunda torunu, belki de torununun torunu olan bir kz, yrmesi iin yardm ediyordu. Kz zenle ninesini merdivenlerden indirmi, kaldrmn kenarnda duran Packarta gtrm, oturtmu, yanaklarndan pm, kapy kapatmt. Arabaya- kadar zar zor yryen yal kadn, direksiyonun banda canlanm ve arabay altrmt. Pac-kart yerinden frlam, ileri atlmt. Mark Aleksandrovi, bu olayn yorumunu hi yapmazd. Sevecenlikle piposunu ekerek anlatrd. Ama konumann yle bir yerinde anlatrd ki akll muhatabnn benzetmeyi anlamamas olanaksz olurdu. Amerika'da da yeni teknolojiyle donanm mrn bitiren sosyal katmanlar vard! Belika117 l'ya konumaya alk olduu dzeyi diplomatik biimde gsteren Mark Aleksandrovi, yabanclar karsnda geni bilgisi, incelii, keskin zeks, geni bak asyla kendini gstermeyi severdi. lkesinde iktidar sahibi her insann da, byle davranmas gerektiini dnrd. Belikalnn kars, benzetmeyi anlamad. Ama anlatlan olay, ona ok komik geldi, uzun sre gld. Mark Aleksandrovi, istasyondan Sadova Karetnaya'ya, nolu eve gitti. Organizasyon komisyonunun bulunduu salon botu, btn delegeler gelmiti, nbetiler yerlerinde kalmt. Mark Aleksandrovi, kaydn yaptrd, mazbatasn, otel kartn, yemek filerini ve SBKP (B) 17. kongre delegesi bloknotunu ald. Gerekli olan ve zevkle boyun edii disiplini ve dzeniyle kongrenin alk olduu atmosfere girmiti. Gnlk uralarnn ykn atarak dne gre daha nemli ve daha yksek bir konuma girdi. Yeniden greve arlan eski bir askerin duygusuna e bir duygu iini kaplad. Otelde onu, kiilik bir odaya verdiler. Yatak ve komodin... baka bir eye

ihtiyac yoktu. Mark Aleksandrovi, delegelerin arasnda birok eski dostuna rastlayacan, biliyordu. Birkayla vestiblde karlamt bile. Mutlu, canl bir ruh haliyle duruyorlard. Onlara bakarken, olanlarn doruluuna, gerekliliine bir kez daha inand. Parti ve neyi, nasl yapacan bilen, olgun, denenmi, eliklemi parti yeleri vard. Stalin'i desteklemeleri yalnzca onlarn gcn anlatyordu. Bu namuslu, drst, adil insanlar hibir zaman yasa dla izin vermezlerdi. Saa'nn bana gelenler tam anlamyla samalkt. Sonya'dan son mektubu on gn nce almt. Belki Saa'y brakmlard? Kardeine telefon etti. Onun ses tonundan, hibir eyin deimediini anlad. Gelecek misin? diye sordu Sofya Aleksandrovna. Can, imdi Arbat'a gitmek istemiyordu. Ge olmutu, 118 araba yoktu, yan odada arkadalar bekliyordu. Ama imdi gitmezse bir daha ne zaman gidecei belli olmazd. Yatmazsan, bir - bir buuk saat sonra orada olurum. Uyuyabilir miyim ki?.. Kardeini ziyareti, Mark Aleksandrovi'i hznlendirdi. Kardei onunla dalkavuka konuuyor, telela baz evraklar aryor, onlar titrek parmaklaryla okuyor, ona korkuyla kark bir umutla bakyordu. Kendisi bu anda onun iin kardei deil, dnynn gl insanlarndan biriydi: Oluna yardm edebilir, etmeyebilir de; olunu kurtarabilir, kurtarmayabilir de. znts, gzlem duygusunu da gelitirmiti, bu iin Mark'n houna gitmediini anlyordu. Sofya iin, Saa'nn hapisanede olmasndan baka bir, olayn olmad bir durumda, o olaylar tartmak istiyordu. aresizliin bezginlii Mark Aleksandrovi'i yeniden sard, ensesinde bir sz duydu. Sonya'y, Saa'y seviyordu. Ama bouna sz vermek istemiyordu. Tecrbeliydi, Komnistti. Hemen yarn, ilgileneceim. Saa'nn suu yoksa brakrlar. Sofya korku ve aknlkla bakyordu. aa sulu... Bunu sen mi sylyorsun? Sert davranmt. Ama her eye hazr olmalyd. Yoksa daha kt olabilirdi. Bir eyle suluyorlardr... Neyle olduunu renmeden Moskova'dan gitmem... Mark Aleksandrovi, Budyagin'e de urad. Onun yznden Budyagin kt bir duruma

dmt. Urat adam tutuklanmt. Budyagin'in surat askt. Kongrenin adn bile azna almad, gnlk ilerle urayordu. Belki de kongreye seilmedii iin krlmt? Ama istiari oyla teki MK ve MKK yeleri gibi delege saylyordu, bunda krlacak bir ey yoktu. Sistem byleydi. Belki de kongre onun iin bir bayram 119 deil, ar bir almayd! Yine de... Bugn onda zel bir somurtkanlk, dalgnlk ve soukluk duyumsanyordu. Yeenimin bana gelenleri biliyor musunuz? Biliyorum. Size geldiimde byle bir eyi kesinlikle beklemiyordum. Anlald. Budyagin, bir ikayeti olmadn belli edercesine sakince yant vermiti. O, benim yeenim. Bilgi almak benim hakkm. Budyagin susuyordu. Dirseklerini masaya dayam, elleriyle enesini tutmu oturuyor ve Mark Aleksandrovi'e bakyordu. Mark Aleksandrovi, anlald gibi Budyagin'in pek tutmad bu konumay noktalamak isteyerek, Kongrede Yagoda ya da Berezin'le konumaya alacam dedi. Yeenin olduunu biliyorlar. Mark Aleksandrovi dikkatle Budyagin'e bakt. Ne anlatmak istiyorsunuz? Senin karacan anlamlar, bu durumu gz nne almlardr. Tuhaf tuhaf bakarak ekledi : Saa'mn tutuklan rastlant deil. Bunu, geen sefer ernyak'm blge komitesi sekreteri olmadn syledii tonla sylemiti. O zaman bu ton bir bildirimdi, imdiyse konumaya bir davet. Kongrede bir eyler hazrlanyordu?! Ama ne? Gruplar, fraksiyonlar, oylarn ve ayr dncedekilerin filenmesi? Ynetimde, yeni bir ayrlk? Onun yerine kimi getirecekler? Eski liderlerin onurlar sarsld. Yeniler? Kim? Bu, baarszla

mahkm. Parti desteklemez. Stalin, partinin politikasnn ve izgisinin kendisiydi. Budyagin ile olduka ciddi konulardan sz ediyorlard. Herhangi bir st kapalln, anlamazln en kk bir glgesini bile brakmak, olduka ciddi sonular dourabilirdi. Saa'mn tutuklanmasnn ardnda, byle derin eyle120 pin olacan sanmam. Rastlant, bylesine uzak tespitler iin temel deildir. Budyagin'e net ve uzlamaz bir bakla bakyordu. Yazk! yi bir komnist, kendini yetitirmi byk devlet adam. Yurt dnda uzun yllar kalm ve lkeden kopmutu, halkn neyle yaadn, partinin neyle yaadn bilmiyordu... Zamann istedii kurbanlar ve zamann belirsizlii karsnda kayboluyorlar, ayaklar sryor. Parti kr deildir, van Grigoryevi, bunu benden daha iyi bilirsiniz. Budyagin'e bakyordu. Bugn deerli olan her ey ve unutulmayacak her ey, genlik, i sava hep onlarla ilgiliydi. Ama imdi temel olan tek ey, yksek frnlarn ve Martin ocaklarnn alevleriyle aydnlanan dadaki ehriydi. imdi, bu devrimdi. Devrim sryor ve srecekti. Budyagin de dierleri gibi ekip gitse de! Mark Aleksandrovi, artk Budyagin'in ona ne yant vereceini dnmyordu. Bundan sonra syleyecei eyler nemsizdi. Bu yzden Budyagin'in sesi ok uzaktan geliyormu gibi grnd, onu hi iitmemi gibi geldi, szlerindeki acy ok sonra duyumsad... Kcmsomolcular ieri tkyoruz! ... Byk Kremlin saraynn vestibl, yukar kan geni mermer merdiven ve oturum salonunun yanndaki fuaye tklm tklmd. Delegeler gruplar halinde duruyor, birbirlerini aryor, kongre gerelerinin datld masalarn nnde birikiyorlard. Mark Aleksandrovi de ilgili gerelerden ald. Daha nce alt Donbas delegasyonunundan ocuklar onu ardlar. Az sonra zil ald ve salona yneldiler. Salonu deitirmiler, konuklar iin byk bir yer amlard. Aa ve boya kokusu duyuluyordu. Bir gn sonraki gazetede yle yazmlard, Salon daha sade, daha dzenli olmu. Gereksiz bezemeler, yllardr biriken pler Stunlar, armalar, madalyalar duvarlardan karlmt. Salon daha geni daha aydnlk olmu. Onlarn heyetine, krsnn karsndaki drdnc ve 121

beinci sralarda yer ayrlmt. Krsnn yannda Kagano-vi, Orconikidze, Vorosilov, Kosior, Postiev, Mikoyan ve Maksim Gorki duruyordu. Basamaklarda oturan Kalinin, metal ereveli kyl gzlklerinin ardndan salona bakarak hzl hzl bir eyler yazyordu. Delegelerin Molotov'un bakan krssne geiini selam-lamalanyla balayan alklar, Stalin'in yan taraftan ieri girmesiyle daha da iddetlendi. Alk sesleri, geriye itilen koltuk sesleriyle birleerek gittike artt. Herkes ayaa kalkm, baryordu. Yaasm Stalin Yolda! Hurra!... Hurra! Yaasn Bolevizmin genelkurmay! Hurra! Yaasn dnya proleteryasnm byk nderi! Hurra! Hurra!... Stalin iin alk tufan, birka kez yinelendi... Molotov onu andnda; Zaferlerimizin organizatr ve nderi Stalin yoldan yannda... Konumasnn sonunda; Yolda Stalin'in nderliinde ileriye, yeni zaferlere... Kruev'in prezidyum kadrosunu nerdiinde. Sonunda en iddetli alk tufan, bakann onu krsye arnda koptu : Stalin Yolda! Mark Aleksandrovi herkes gibi kalkt, alklad ve Hurra! diye bard. teki prezidyum yelerinden daha ak bir askeri ceket giyen Stalin krsde duruyor, nndeki evraklar kartrarak alklarn kesilmesini sakince bekliyordu. Alklarn, haykrlarn kendine deil, temsil ettii eye, lkenin ve partinin zaferlerine olduunu var sayyor gibiydi. O da bu konumasnda yar alayla bunu belirtmiti : Stalin yoldaa selam yollamadk m? daha ne istiyorsunuz bizden... Bu szleri, onu heyecanla selamlayan insanlarla arasnda bir yaknlk ve anlay duygusu yaratmt. On beinci kongrede dedi Stalin parti izgisinin doruluunu kantlamak ve bilinen Lenin dman gruplarla savamak gerekmiti... Bu kongrede kantlanacak bir ey yok, hatt savalacak kimse de yok. Herkes parti politikasnn kazandn gryor. Bu szler Mark Aleksandrovi'in tahminini dorulad. Kongre sakin geecek, Lominadze yznden, gerginlik okna122 yacakt. Stalin'in kendisi birlik ve beraberlik istiyordu. Sava bitmiti, ona bulaanlar da ortadan kaybolmalyd. Bu tekdze samalklar da yok olacaklard. Stalin'in kapan konumas yapmak istememesi de Mark'n dncelerini dorular nitelikteydi. Yoldalar! Kongredeki tartmalar parti yneticilerimizin, parti politikamzn btn sorunlar konusunda gr birlii iinde olduklarn gsterdi. Bildiiniz gibi, sonu raporuna hibir itiraz olmad. Partimiz saflarnn ideolojik politik ve rgtsel birlik beraberlii tam olarak ortaya kon' du. Byle olunca,

kapan konumas yapmaya gerek var m? Gerekmediini dnyorum. Bu nedenle kapan konumasndan izininizle vazgeeyim... Stalin'den nerdeyse hemen sonra Lominadze konutu, sonra da teki muhalifler, Rkov, Buharin, Tomski, Zinovyev, Kamanev, Pyatakov, Preobrajenski, Radek. Bu, on altnc kongredeki gibi bir pimanlk bildirimi deil, kiisel hatalarn bir analiziydi. Seslerini, partinin sesiyle birletirmilerdi. Hi kimse szlerini kesmedi, daha fazla ey istemedi, konumalarn yetersiz saymad. Yalnzca bir kez Rkov'un konumas sabrsz bir sesle kesildi: ntizam! Pyatakov MK yeliine, Rkov, Buharin, Tomski ve So-kinikov MK yelii adaylna nerilmiti. Oylanmak iin datlan MK listesi de, hemen hemen eskisinin aynsyd. Her kongrede olan ufak tefek doal deiiklikler vard : Kimi ynetime gemi, kimi ayrlmt. Mark Aleksandrovi listede kendi adn da grd, MK yelii adaylna nerilmiti. Mark Alaksandrovi bunu, fabrikasnn ikinci be yllk planda oynad roln kabul edilmesi olarak deerlendirdi. Listede, byk inaatlarn ve byk fabrikalarn mdrlerinin adlarn da grd. an belirtisi, lkenin sanayilemesinin belirtisi... Listede Budyagin yoktu. aa, Budyaginler'e sk sk gidiyordu. Ivan Grigoryevi, onun yannda konumu olmasn? Lenin'in mektuplarn o vermemi midir? Belki de yalnzca konumayla kalmamtr? Mark Aleksandrovi ne Yagoda'y, ne de Berezin'i tan123 yordu. Ama Saa'nn ii iin OGPU bakanna bavurmas yakk almazd. Bu, iine kapank, somurtkan adam houna gitmiyordu. Berezin'e ba vurmas daha iyi olurdu. Bu ilere de zellikle o bakyordu. Ama kongre aralarnda kh biri Mark Aleksandrovi'i megul etti, kh o Berezin'i bulamad. Uygun ortam, otuz bir ocakta, on yedinci kongre onuruna yaplan gsteride ortaya kt. Bu gsteri Mark Aleksandrovi'in grd en grkemli gsteriydi, iki saat gibi ksa bir sre iinde bir milyondan fazla insan, souk ve alacakaranlkta, projektrlerin nda ki bu da olaya byk bir heybet veriyordu Kzl Meydan' dan gemiti. Btn pankartlarda, herkesin aznda tek szck vard : Stalin! Btn baklar Mozole'nin stndeki krsye dnmt. Kaputu ve kulaklklar inik sade apkasyla orada duruyordu. Onun yanndaki herkesin kulakl apkas vard, ama bir tek Stalin'in kulaklklar inikti. Onun iin hava souktu ve bu onu bir milyon insan iin daha sade, daha insans yapyordu. Onlar da yordu, ama Stalin daha ok. nk insanlar yryor, o ise insanlar selamlamak iin saatlerdir hareketsiz duruyordu. Mark Aleksandrovi, teki kongre delegeleriyle birlikte Kremlin duvarlarndaki krsdeydi, inaat yerinde, bundan daha kt souklara alkt, ama yine de ayaklar dondu. Ayakkab deil, koca izmelerini giymesi gerekliydi. Az tede duran Berezin'i grd, miting bitip, yry balaynca yanna gitti.

Berezin'in bronzu andran eskimo yznde yalnzca lm - kalm sorunu iin bavurulan insann gergin ifadesi belirdi. Saygyla ban edi : Ne de olsa bir kongre delegesi yanma gelmiti. Ama Ryazanov adn syleyince selam verdi, hatt iten davrand denilebilir. Mark Aleksandrovi, Saa'nn iini ksaca aktard, duvar gazetesi ve Soltz'dan sz etti. Aslsz sulamalara kar, genlii ve ateliliinden dolay sylenmemesi gereken yantlar vermesi olasln da gz nnde bulundurarak yeenine kefil olduunu syledi. Yok, aa baka bir ey yznden tutuklanmsa, kendisine bildirmesini rica 124 etti. Yeenini ilgilendiren eyin, onu ilgilendirmeyeceini dnmek anlamsz olurdu. Berezin, ara sra alandan geenlere bakarak onu dikkatle dinledi. Alana bakt anlarda yz projektrle aydnlanyordu. Yz yorgun, ikin ve porsumu grnd. Mark Aleksandrovi'i hi konumadan dinledi, yalnzca Saa'nn soyadn sordu ve Saa'nn ii hakknda bilgi ricas zerine glmseyerek Kaln bir sis perdesi iinde... dedi. Bylece konu hakknda bilgisi bulunmadn, bilse de bunu konumann yeri ve zaman olmadn anlatyordu. Uygun bir yerde olsalar da bir ey syleyemezdi, ileri byleydi. ii renip, yaplabilecek her eyi yapacam. Soruturma, dikkatle ve nesnel bir biimde yaplacaktr. Bu yant Mark Aleksandrovi'e ciddi, iten, olumlu geldi. Rahatlam olarak Berezin'in yanndan uzaklat. Mark Aleksandrovi, Soltz ile de grmek istedi, ama hastalanan Soltz, kongreye katlmad. Mark Aleksandrovi, hasta bir adamn evine gitmeyi uygunsz, Berezin'le konutuktan sonra da gereksiz buldu. 14 Moskovallarn, Mozole'de duran Stalin'i selamlayarak projektrlerle aydnlatlm Kzl Meydan'dan getikleri anlarda Butirka hapisanesinde akam yemei vakti gelmiti. Koridorda kee izmelerin hrts, kilitlerin ngrts, kan demir tabakta kard ses ve marapaya doldurulan scak suyun rlts duyuldu, kapnn srgs oynad, bir anlna bir k demeti ve gardiyann ba grnd, ieriye bakt, srgy indirdi ve kk pencereyi at. Akam yemei! aa taban uzatt. Mahkmlardan biri olan datc, yine mahkm olan yardmcsnn tuttuu tencereyi kartrarak bir kak lapa koydu, marapaya scak su doldurdu. Gardiyan, Saa'nn datcya bir ey vermemesi, datcnn da Saa'ya bakmamas iin dikkat ediyordu. Bu koridorda, politik tutuklular kalyordu. Dierleri de 125

pencereye yanatlar, tabak ve marapalarn uzatp lapayla scak sularn aldlar! Kimdi bu insanlar? aa iki hafta boyunca datclardan baka yalnzca iki mahkm grmt. Dar alnl, sivri eneli, kt bakl, zayf, yal, katil berber kr usturayla tra ediyordu. aa bir daha tra olmad ve sakal brakmaya karar verdi, ikincisi, kadn yzl gen biriydi. Saa'y getirdiklerinde, koridoru temizliyordu, hemen yzn duvara dnd. Mahkmlar ne bakasna bakabilirler, ne de yzlerini bakasna gsterebilirlerdi. Yine de aa, onun merakl hatt neeli yan bakn hissetti. Saa'y havalandrmaya ya da tuvalete gtrdklerinde teki hcrelerden hi ses kmazd. Ama aa, ilk gece yemekten sonra sadaki duvardan zenli tkrtlar duydu. Hzl, ksa darbeler, ksa aralar ve sanki duvarda bir ey srn-yormu gibi hrtlar. Sonra sesler kesilmiti. Komusu yant bekliyordu. aa yantlamad, vurarak iaretlemeyi be-ceremiyordu. Ertesi gn, yemekten sonra vurular yinelendi. aa, onu duyduunu belirtmek iin parmayla duvara birka kez vurdu. Artk her akam yle yapyordu. Komusunun vurularndaki dzenlilii yakalamasna karn, ne anlatmak istediini karamyordu. Birka vuru, ksa bir ara, yine birka vuru ve srtnme. Komusunun ne sylemek istediini anlamamasna karn umut dolu bu vurular oui heyecanlandryordu. Sol duvardan kimse iaret yollamad, onun vurularna da yant veren olmad. aa, lapay bitirdi. Ka iyice yalad, marapadaki demle ekeri kartrd ve souk ay iti, kalkp hcrede dolamaya balad. Duvardan kapya ve keden keye alt admd. Bu durum geometri kurallarna ters dmyordu : Hipotens, kenarlardan daha uzundur. Aradaki fark, farkedil-meyecek kadar azd. Birinci kede lazmlk, ikinci kede ranza, nc kede de masa vard, drdnc ke botu. Tavanda, demir kafes iinde snk bir lamba. Duvarla, tavann 126 birletii yerde, kaln parmaklklarn ardnda duvara gml, n eimli pis caml bir pencere. Basz botlar betonda ses karyordu. Kemersiz pantolonuna, ask dmesini yukardaki ilie geirerek bir biim vermiti. Ne ki pantolon yana kaymt ve yrmesini engelliyordu. Zaten pantolonunun dmesinden duyulacak utanma duygusunun burada bir anlam da yoktu. Saa'y hi armadlar, sorgulamadlar ve suunu sylemediler. Suunu belli bir sre sonra syleyeceklerini biliyordu. Ama bu srenin ne kadar olduunu bilmiyordu, bilmesi de olas deildi. Bazen onu unuttuklarn, burada sonsuza kadar kalacan sanyordu. Bu konuyu

dnmemeye, endielenmemeye karar verdi. Beklemeliydi. aracaklar, sorgulayacaklar, her ey aa kacak ve onu serbest brakacaklard. Eve nasl dneceini dnd. Kapy alacak... Hayr bu ok ani olurdu. nce telefonla uyaracakt: aa yaknda gelecek. Sonra da ortaya kacakt. Merhaba Anne, ben geldim... Annesinin ac ektii dncesi dayanlmazd. Belki de nerede olduunu bile bilmiyor, hapisane hapisane dolayor, bitmek tkenmek bilmeyen kuyruklarda ile ekiyordur. Her ey unutulur. Ama annesi, hibir eyi unutmayacakt. Bu darbeden sonra kendine gelemeyecekti. Duvarlara vurmak, demir kapy sarsmak, barmak, barmak istiyordu. Kilit gcrdad, kap ald. Helaya! aa havlusunu omuzuna att, lazml ald ve gardiyann nnde yrmeye balad. Helada, hcredekinden daha youn klor kokusu vard. Lazml ykad, klorlad. Hi kullanmamt ama yine de kokuyordu. Dnd, demir kap sabaha kadar almamak zere kapand. Donuk pencerenin ardnda yldzlar henz kaybolmamt. Koridorda yeniden sesler duyuldu. Onun kaps da sarsld. Helaya! 127 Sradan bir hapisane gn balyordu. Gzetleme deliinin srgs oynad, kk pencere ald : Kahvalt! Datc, boynunda, stnde kara ekmek paralar, eker, ay ve tuz kmeleri, ortalarnda blnm Boks sigara paketleri, kibrit pleri ve bir para kibrit kav olan kontrplak tabla tayordu. Saa'nn ahs vard. Gnde sekiz sigara veriyorlard, pakette ise yirmi be sigara vard. Bylece nc kii, hem dokuz sigara alyordu, hem de sigara paketini. Kdn adnn bile gemedii yerde, bu karton paras olduka nemliydi. Bugn de aa almt karton parasn. Belki de tahliyesi iin dileke yazabilirdi. Yalnzca onu nereye saklayacan bilmiyordu, kaloriferin arkasna koydu. i hamur, kt pimi bir ekmek verdiler. Ne olursa olsun sabah sabah normal, taze ekmek gibi kokuyordu. Bu koku Saa'ya, babasna alt aylk hakk olan ekmek yerine verdikleri unu annesinin frna verdii gnleri anmsatt. Frndan, verdikleri undan daha ok ekmek alyorlard. Bu gizemli art kafasn epey sre oyalad. Ekmei annesiyle kzakta tarlard. Alk ekilen o k, kzan

karlar stnde gcrdamas, frndan yeni km ekmein scak kokusu... Btn bunlar u sra, ay iip, ekmein kabuunu yerken anmsamt. Birden yrei szlad: Bu ocukluk anlar, hapisane iin, iinde niye bulunduu belli olmayan bu yar karanlk hcre iin fazlasyla insalcldlar. Kilit ngrdad, kap ald ve elinde tfeiyle gocuklu muhafz grnd. Havalandrma! Giyinmek, hcreden dar kmak, sola dnp koridorun sonuna kadar yrmek ve avluya alan kapy, muhafz amcaya kadar beklemek... Sonra yine ayn yoldan, ayn alma ve kapanmalarla geri dnmek. Havalandrmayla birlikte bunlarn hepsine yirmi dakika! Drt ke avlunun iki yannda hapisane binalar, br yannda yksek bir duvar, teki yanda ise Saa'nn daha sonralar adn rendii, tuladan yaplm yuvarlak Puya-ev kulesi vard. aa, avluda daha nceden inenmi kar128 larn stnde daire izerek yryordu. Karlar avlunun enine ve boyuna da ezilmiti. Baz mahkmlar, daire izerek dolamay sevmiyorlard demek. Nbeti, kapnn kenarna yaslanm duruyordu. Elinde tfek bazen sigara iiyor, bazen de yar kapal kirpiklerinin arasndan Saa'ya bakyordu. Ezilmi kar, ayaklarnn altnda gcrdyordu... Mavi gk kubbe, mavimsi yldzlar, sokaklarn uzak grlts, duman ve yank kmr kokusu Saa'y heyecanlandrmt. Hcrelerin camlarndaki klar, hapisanede yalnz olmadn gsteriyordu. Hcrenin pis kokusundan sonra, temiz hava sarhoa evirmiti onu. Hapisanedeki yaam, yine de yaamd. n-san soluk alp, umduka yayordu. Yirmi iki yanda ise yaam, umut demekti. Muhafz yasland duvardan doruldu, tfeiyle tklatt ve kapy at. Girin! aa, dairesini tamamlayp avluyu terketti. Merdivenden yukar ktlar, anahtarlar yeniden gcrdad, hcre kaps kapand. Yine plak duvarlar, yatak, masa, lazmlk, kapdaki gzetleme delii... Ama souk havann ve sokan uzak grltsnn dinletirdii etkisi Saa'y, uzun sre terketmedi. Camdan grnen bir para gkyzne, biraz nce bann stnde duran gk kubbeye bakyordu. Bir mutluluk daha vard! Du. Haftada bir gece gtryorlard. Kap ald ve muhafz Saa'y uyandrd. ok oldu mu ykanal? ok. Hazrlann!

aa yerinden frlayp, abucak giyindi, havlusunu ald ve hcreden kt. Muhafz, soyunma odasnda kk bir para gri sabun verdi. aa, kabine girdi. Su kh scak, kh souk akyordu, belli bir sda tutmak mmkn deildi. aa suyun zevkini kararak duun altnda duruyor, ark sylyordu. Suyun rltsna karan sesinin, soyunma odasnda oturan muhafza gitmeyeceini dnyordu. Uysal grnl, neeli, ksa boylu bu asker, Saa'y aceleye zorlamyor, 129 sabrla oturuyordu : Kimi bekledii nemli miydi? Onu ya da bakasn. aa uzun uzun ykand, sabun paras iyice kld. Suyu srtna, karnna ayaklarna vererek durdu... ngrakl troykayla gidiyorduk uzaklarda grnyordu ateler... Sizin peinizdeyken yreim acdan kurtulurdu... Soyunma odasna dnd, kuruland. Muhafz, ona merakla bakyordu. Belki byle gen birini neden burada tuttuklarn anlamadndan ya da tahsilli birini grmekten, belki de Saa'nn kasl vcuduna hayran olduundan. Bir gece muhafz olaan soruyla Saa'y uyandrd. ok oldu mu ykanal? aa nceki gece ykanmt, muhafz anlalan armt. ok. Toplann! Banyodan kan aa, bir yandan kurulanrken, Daha sk olsa ne iyi olurdu, dedi. Ksa boylu muhafz yantlamad ama ertesi gece yeniden geldi. aa, hemen her gece ykanmaya balad. Bazen kalkmak istemiyor, uyumak istiyordu ama reddederse, muhafzn ertesi gece gelmeyeceini de biliyordu. Peki, bu hogr ni-yeydi? Belki brleri gece ykanmay reddediyorlar ve bu, urap didinmeyi seven kyl delikanlsnn can sklyordu. Belki de dutan bou bouna akan suya acyordu. Ya da ynettii banyonun deerini, aa bildii iin ona hogryle davranyordu. Kilidin gcrts Saa'y uyandrd. Hcreye, onu banyoya gtren muhafz deil, tanmad bir muhafz girdi. Muhafz kapnn yannda durdu. Soyadn? Pankratov. Giyin!

aa divandan doruldu... Nereye? Serbest mi brakyorlar? Niye gece? Saat kat acaba? Paltosunu giymek istedi. 130 Gerek yok! Muhafz, bayla sa tarafa yrmesini iaret etti, kendisi de peinden yrd. Kemerindeki anahtarlar birbirlerine arpyordu. Demir parmaklklarla blnm, ksa koridordan yrdler. Bir sonraki koridorun parmakln amadan nce muhafz, anahtarla parmakla vuruyordu. Koridordan ayn ekilde yant geliyordu. Yanttan sonra paramakl ayordu. aa, muhafzn nnde yryor, ynn belirlemeye alyordu. Kh merdivenlerden kyorlar, kh iniyorlard. Saa'ya gre birinci kattaydlar. Burada da bir sr kap vard. Ama demir deil, sr-gsz, gzetleme deliksiz, tahta kaplar. Muhafz kaplardan birini ald: Girin! Ik kmesi Saa'y bir an kr etti. Masada oturan adam, lambay onun yzne tutmutu. iddetli kla sersemleyen aa ne yapacan bilmeden, ylece duruyordu. Lamba normal durumuna evrildi ve masadaki adam konutu: Oturun! aa oturdu. Karsnda soluk, sar sal, byk gzlkl, askeri ceketinin yakasnda arp bulunan gen bir sorgucu oturuyordu. Bu niforma iinde olmasa, ok iyi tand kyl komsomol yesine, kitaplk memuruna ya da ky retmenine benziyordu. Masada duran formu doldurmaya balad... Adn?... Soyadn?... Baba ad?... Doum yl?... Doum yeri?... Adres?;.. mzalayn! aa imzalad. Formda sorgucunun soyad da yazyordu: Dyakov. Kalemi hokkann yanna koydu ve gzn Saa'ya dikti. Niye buradasnz? aa byle bir soruyu hi beklemiyordu. Sizin syleyeceinizi dnmtm. Dyakov, sabrszlkla sandalyeye yasland. Bunlar brakn! Nerde olduunuzu unutmayn! Bura131

da sorular ben sorarm, siz de yantlarsnz! Ben de size soruyorum: Niye tutuklandnz? Bunu sanki Saa'y baka birisi tutuklam da Dyakov'a ii deerlendirmek kalm gibi sylemiti. aa, niye tutuklandn bilemezdi. Bunun bir an nce ortaya kmas en iyisiydi. Zaman yitirmeye gerek yoktu. Oda karanlkt. Lamba yalnzca masay aydnlatyordu. Dyakov, geriye yaslannca yz kayboluyor, sesi karanlktan geliyordu. Galiba enstitdeki hikye. Ne hikyesi? diye sordu Dyakov. Bu hikyeyi biliyormu, bunun Saa'nn tutuklanmasyla ilgisi yokmu gibi konumutu. Btn sorgulamalar byle balard. Bu tekdze, anlamsz samalklar onun cann skmasna karn dinlemek zorundayd. Yapmack myd? Yoksa gerekten bilmiyor muydu? Her ey Saa'nn dnd ve hazrland eylerden bambaka geliiyordu. ocukken yangn merdivenlerinden evin atsna ktnda iini saran mide bulandrc duyguyu yeniden duydu. Merdivenin son basamaklar duvardan kopuktu, duvara yaklat an iyi hesaplayp atya kmas gerekiyordu. Sekizinci kattan derin bir kuyuya benzeyen avludaki ocuklar grmt. Balarm kaldrmlard, onu izliyor, bekliyorlard. O an iini bir korku sarm, zamannda at-layamayacan, avlunun zeminine aklacan sanmt. Sorgucunun karsnda otururken ayn lmcl ve yazg-sal oyun duygusu yreine yerleti, yrei skt. Bana gelenler sama sapand. Hele tutuklanp, hapse atlmasnn, sorgulanmas sonucu politik bir ierik kazanmas ok korkuntu. Karsnda yolda, bir komnist oturuyordu. Ama aa, onun iin bir dmand. Yine de kendisini savunmalyd, sylemeyi tasarlad eyleri sylemeliydi. Hcreden kendi kendine defalarca yineledii szcklerle Azizyan'la olan elikiyi, duvar gazetesini, Soltz'u anlatt. Ama MKK'nn sizi geri aldm sylyorsunuz? Evet, geri ald. 132 Demek ki sizi bu yzden tutuklamamlar, baka bir-eyler... Baka bir ey yok. Pankratov, sizi muhasebe retmeniyle atmaktan ya da baarsz duvar gazetesi yznden mi tutukladklarn dnyorsunuz? Ne yani burada topla ku avna m kyoruz? EKA hakknda dndkleriniz ok tuhaf. Beni neyle suluyorsunuz?

Formalite gerei bir su mu istiyorsunuz? Ne kazanacanz sanyorsunuz? Neden tutuklandm renmek istiyorum. Biz sizin sylemenizi istiyoruz. Size parti nnde namuslu ve ak olma olana veriyoruz. Neden kukulanyorsanz syleyin, yantlayaym. Devrim kart konumalar kimle yaptnz? Ben mi? Hi kimseyle? Byle bir ey yapamam. Peki sizinle kim konutu? Benimle de kimse konumad. Bunda direniyor musunuz? Evet. Dyakov suratn ekitti, ktlar masaya brakt... Ne yapalm, yazk! Sizden baka trl davranmanz beklerdik. ten ve drst olmak istemiyorsunuz. Bu, durumunuzu iyiletirmeyecek. Enstitdeki olaydan baka bir ey yok. Yani sizi hi yoktan m tutukladlar? Susuz insanlar m ieri tkyoruz? Burada bile kar devrimci ajitasyonu srdryorsunuz. Biz jandarma myz? nc ube miyiz? Biz, partinin silahl birliiyiz. Siz ise Pankratov, ikiyzlnn tekisiniz! Benimle byle konuamazsnz? Dyakov yumruunu masaya vurdu. Neyi yapp, neyi yapamayacam size gstereceim. Tatile geldiinizi mi dnyorsunuz? Sizin gibi, ikiyzller iin baka trl davranmasn da biliriz. Yaamnz boyunca ii snfnn srtnda oturdunuz, imdi de devletin srtnda 133 oturuyorsunuz. Devlet sizi eitiyor, burs veriyor, siz ise onu aldatyorsunuz! Bir sre somurtarak sustu, sonra hi istemeden sanki gereksiz bir ykmll yerine getiriyormu gibi devam etti: Ne yapalm, sylediklerinizi yazacaz. Ara sra Saa'ya scru sorarak yazmaya balad. Gazeteyi kimlerle, ne zaman

kard; retmenle neden ve ne zaman takt, ne zaman ve nerede okuldan atld, neyle suladlar? Yazmay bitirince Saa'ya uzatt. Okuyun ve imzalayn. Geriye yasland. aa, dikkatli baklar zerinde hissetti. Dyakov, onu seyretmek iin en iyi zamandan yararlanarak Sa-a'nn yz ifadesini izliyordu. Her ey doru, ama tek yanl yazlmt. Gazetenin bayram saysn karmlar, ncleri aalayan epigramlar koymular, bu ie unlar unlar da katlm, ocak ve blge komitesi tarafndan atlm... Btn bunlar, kukusuz sorgulama yapld iin yazlyordu. Asl tutuklanma nedeni bakayd. Yine de sylemeden duramad. Burda MKK kararyla okula geri alndm yazlmam. yice somurtan Dyakov kd ald. Geri alma kararnda ne yazlmt? Tam doru yazmamlard. Dyakov szn kesti. Nasl yazlmas gerektiini deil de, ne yazldn soruyorum. renci Pankratov'un hatalarn itiraf etmesi nedeniyle. .. Dyakov kalemi ald ve kdn altna ekledi: Daha sonra hatalarm itiraf ettiim iin beni okula geri aldlar. Kd yeniden Saa'ya uzatt. aa imzalad. Dyakov kd alp, masann bir kesine koydu. Pankratov, size dnmenizi neririm. Sizi kaybetmek istemiyoruz. Yalnzca bu yzden size iyi davranyoruz. Size 134 cmert davranyoruz, anlayn. Bunu deerlendirin. yice bir dnn. Yerinden kalkp, kapy at. Muhafza: Gtrn! dedi. aa, hcresine dnd, kap ardndan kilitlendi. Kirli pencerede, eskisi gibi yldzlar prldyordu. Gece mi? afak ncesi mi? Duvarda tkrtlar duydu. Anlalan, komusu onu nereye gtrdklerini soruyordu. aa her zamanki gibi vurula yant verdi ve soyunmadan yataa

uzand. Dyakov ondan ne istiyordu? Neyi kavramalyd? Devrim kart konumalar kimle yapmt? Ne konumasyd? Sorular iinde kayboldu. Okuldaki olay yznden tutuklandna inanmt. Bunun byle olmamas onu, iyice afallatm-t. Her ey birbirine karmt. Gven salayacan ummutu. Ne ki tam tersi olmutu. Okul, tutuklanmas iin neden olamazd, baka bir neden vard... Onu kar devrimcilikle sulamak kimin aklna gelirdi ki? Partiyle en ufak bir anlamazl yoktu. Geri dalkavuk ve yaltaklar Stalin'i gklere karyorlard, ama bundan kimseye hi sz etmemiti. Bu, Stalin iin de pek yle nemli deildi. Yalnzca Mark'a sylemiti. Mark'n bu konumay anlatacak hali yoktu ya! Belki o da tutuklanmt? Arama srasnda grevli onun fotorafn alm, arkasna bakm, iyice evirip evirmiti. Dyakov kendisinden Mark'a kar kullanaca bir eyler mi bekliyordu? Korkuya kaplmasn m istiyordu? ' Budyagin? Olabilir. Eysmont ya da Smirnov ile dost muydu? Smirnovlar da be nolu evde oturuyorlard. Smirnov'un soluk sal, tknaz kzyla ayn okulda okumutu. van Gri-goryevi'i baharda, hemen Smirnov - Eysmont olaynn ardndan merkeze almlard. Ve ite, Budyagin'in Glinskaya'y aradn, Saa'nn sk sk onlara gittiini renmiler ve ondan Budyagin'e kar kullanacaklar bir eyler istiyorlard. Samalk! Oraya koyuyor olmuyor, buraya koyuyor olmu135 yordu. Birinin yeeni olduu iin ya da biriyle ayn okulda okuduklar iin onu tutuklamazlard. Baka bir ey yznden burada tutuyorlard... Sorgucu, komedi oynamyor ya! aa, yaamnn son aylarn gnbegn gzden geirmeye balad. Sinirlendiinde azndan bir ey mi karmt? Okulda olanlar bile hi kimseye anlatmamt. Yalnzca ocuklar biliyordu. Nina, Lena, Vadim, Maks, Yura... Yura a-rok. Yeni yl gecesi tartmalar... Ama Yura byle bir alakl yapamazd. Gruptaki ocuklar? Kovelev? Ama i okulla ilgili deildi ki! O halde neydi? Gndz, hcreye yakasnda iki arpl bir memur geldi. Evde yapt gibi hemen yerinden frlad. Sonra bunu yapt iin kendisini affetmedi. Soyadn? Pankratov. stein? Gnderilenleri alamyorum. Sizi sorgulayana bavurun.

Gazete, kitaplar? Hepsini sorgucuyla. Dar kt. Gardiyan kapy kapatt. Hapisane deneyimini yine hapisane retiyordu. Buraya ilk kez den biri, daha nceki mahkm kuaklarmca yaratlan ve hapisane yaamn biimlendiren yazlmam kurallar kendisi reniyordu. Memurun gelii Saa'ya kendisinin baka bir kategoriye dahil olduunu, iin daha yeni baladn gstermiti. Memur istekleriyle ilgilenmemiti bile. Saa'ya yazgsnn yansra, onu burada nasl tutacaklarnn da sorgucuya bal olduunu anlatmak istemiti. O gnden sonra Saa'nn yaam, yine eskisi gibi hi deimeden srd, nceleri sorguyu sabrszlk ve umutla bekliyordu. Oysa imdi gizli bir korkuyla. Sorgucunun birden karsna kacam, kendisinin hazr olmadn, temize kamayacan dnyor, onunla aralarndaki kuku ve gvensizlik uurumunu daha da derinletirecek yeni bir eylerden korkuyordu. 136 15 Yal aroklar, Pankratovlar sevmezlerdi. Mhendis babay, olduka iyi okumu anneyi, hele hele yukardakilerden biri olan dayy hi sevmezlerdi. Saa'nn annesi avluda aydnlarla otururdu, arok'un annesi asansrcnn ve kapclarn kanlaryla. Saa'nn tutuklanmasn yle deerlendirmilerdi: Yoldalar birbirine dm, brak yesinler birbirlerini? Ama Yura arok, Saa'mn tutuklanmasna kaytsz kalamazd. Ne de olsa ayn gruptandlar. Onu bu gruba balayan neydi? Onlarla arasnda gerek bir dostluk yoktu, kendisine zar zor dayanyorlard. sterik Nina, alk Maksim, geveze Vadim... imdi Saa'ya gzya dkeceklerdi. O, bu anlamda onlara hi yardm edemezdi. Lena... yi kan, ho, temiz, ama yabanc. stelik kars da deildi. Ne becerebilir? Kahve piirmek? Bir eyler yapmaya alyordu, ama beceriksizlii onu kzdryordu. stelik akrandlar da! te altmlk babas! Ashen Stepanovna! Annesi gibi krknda iyice imanlayacakt. Stalin, Budyagin'den honut deildi. Lena sylemiti. O ise Stalin'in honut olmad eylerin nasl bittiini ok iyi biliyordu. O ev, o debdebe hepsi d grnt. Budyagin ona Sovyet hukukundan, ahlkndan szetmiti. Peki kendisi bundan ne anlyordu? Parti vicdanndan uzaklamt. Her ey deimiti. Budyagin mahvolursa, babasnn karsna ne yzle kard! Al bakalm, ite sana Halk Komiseri kz! Yeter! Moskova'da iyi kz tonla! te Vika Marasevi, bir iaret ver, tamam. Ya Varya vanova! Olaanst bir kz! Lena'y bir hafta aramad. O arayacakt. Kendisi de onunla daha fazla grmek

istemediini anlatacak biimde konuacakt: Ama Lena'nn Yuroka, nerelere kay boldun? diyen sesini duyunca akl kart. i olduunu, mezuniyete hazrlandn, eve ge vakit dndn, okuldaki tek telefonun da bozuk olduunu gevelemeye balad. Lena avucuyla ahizeyi kapatt. zledim. 137 Serbest kalr kalmaz ararm. Belki bu hafta. Ama ne bu hafta, ne de br hafta telefon etmedi. Bir daha da aramayacakt. Aklama yok! Ne ki Lena yine arad. Yura, seni grmeliyim. Sana sylemitim, iim biter bitmez arayacam. Seni hemen grmeliyim. yi, diye mrldand. Dokuzda Sanat tiyatrosunun nnde. Arbat alann geip, Nikitskiy bulvarnda yrdler. Zehir gibi bir souk vard. Lena krk, krkl apka, krmz eldivenler giymi, kulaklarn rten ynl bir earp takmt. Yksek keli botlar, dolgun ve dzgn baldrn iyice be-lirginletirmiti. Bu baldrlar, Yura'y hep heyecanlandrmt. Bir de bu bildik kokular. Belki bugn son bir defa daha? Bu havada gezilmezdi ki! aa! Ne korkun, dedi Lena. Yura omuz silkti. Ona acmyor musun? Sorun acmak deil. O herkesten nefret ediyor. Ben de ona gvenmiyorum, evet, gvenmiyorum. Sa.a'ya gvenmemek?! Beni komsomola aldklarnda aa, arok'a gvenmiyorum demiti. Bu, kimseyi artmamt. Oysa ben gvenmiyorum dediimde herkes aryor. Yura'nn fkesinden rken Lena'nn akl iyice kart. nan bana ocuklar sana ok iyi davranyorlar.

Tenezzl ediyorlar. Sen de yle. Lena Yura'nn yzne akn akn bakyordu. ki haftadr aramamt. imdi de tartacak bahane aryordu. Ne iin geldiini sylemeye korktu. Konumadan Nikitskiy kaplarna kadar yrdler. Dnelim mi? Pukin antna kadar yryelim. lerin nasl anlat. Omuz silkti, anlatacak bir ey yoktu, iyice skmt. Tayin durumu nasl? -Hi. 138 Karla kapl Pukin ant> alann ortasnda ykseliyordu. Oturalm, yoruldum. Yura, memnun olmayan bir yzle banktaki karlar te-mizledi. Kendisi ayakta duracak ve Strastny manastrna bakacakt... Yura, ben hamileyim. Emin misin? Evet. Belki gecikmitir? Bu ikinci hafta. ki hafta, onunla grmedii iki hafta. ki hafta nce baka bir eyler dnebilirlerdi, oysa imdi krtaj... Nasl olmutu bu? Oysa ne kadar da dikkatliydi. Byle durumlar iin yurt dndan gelen bir hap yok muydu? Bir eyler yaptn m? Sana danmak istedim. Ben doktor deilim. Lena sanki onun cann skmak iin hamile kalm gibi somurtkan bir yzle ekledi: Bu durumda ailenize giremem. Lena canlanverdi. Bunun ne anlam var? Beklemek gerek. Kzn yanna oturdu, elini tuttu, eldivenle krkn kolu arasndaki scak ksma

dokundu. Yeter ki kz kabul etsin, yeter ki inatlk etmesin. Bir dn : Okul, tayin... daha hibir ey belli deil... aa! Bizim gruptan, onu silip atamazsn... Her ey iyice zorlat, durumu daha da zorlatrmaya gerek yok. Bu, hi de ho bir operasyon deil, biliyorum ama birka dakika. Sabrl olalm, bekleyelim, ocuklarmz olacak. Benim de annem babam var... Eski insanlar, nce nikh, sonra ocuk. Kukusuz, bu ok sama ama kar kamam, bu onlar kk drr anlamalsn. Lena hznle, Anlyorum, dedi. Gidelim, yoksa donacaksn. 139 Ayaa kalkp kza elini uzatt, kendine hakim olamad ve iki haftann hibir ey demek olmadm bilmesine karn kza yle bir bakt. Ama yine de kzn kilo aldn, banktan zar zor kalktn dnd. Olabilecekler karsndaki korku tm benliini sard. Yedi ya da sekiz ay sonra hi haberi olmadan baba olacakt. Bu da tm yaam boyunca srecekti. Lena utangaa glmsedi. Daha belli deil. Daha nce hi byle gece geirmemilerdi. Lena, onun iin krtaja raz olmutu; o, dnyadaki en deerli varlkt. Kzn uysall onu duygulandrd, gururlandrd. Kza kar ok nazikti, kendine iyice balamak iin elinden geleni yapyordu. Dnyada her ey yineleniyordu, milyonlarca kez daha yinelenecekti, bu ne ilkti ne de son olacakt. Bu, sradan, her kadnn bana gelen bir olayd. Annesi, yedi kez krtaj olmutu. Kylerinde hamile kzlar, yksek bir yerden atlarlar, sonra da normal biimde yaamlarn srdrrlerdi. Yaam zorlatrmann anlam yoktu. Yazn Soi'ye gideceklerdi, dediklerine gre orada birinci snf bir tatil yeri kurulmutu. Denizi grecekti, Moskova dnda nereyi grmt ki? Lena her yeri gezmiti, ya o? Yura, kzn en ince yerinden vuruyordu. Syledikleri Le-na'ya aklc, saduyulu, mantkl geliyordu. Gerekten de imdi onu ocuklarla, bir dizi kaygyla uratrmak mmkn myd? Bununla onu kendine balayamaz, yalnzca uzaklatrrd. Ona engel olmayacakt, kendisine ilerde sitem edecek bir ey vermeyecekti. Hamileliini de ylesine sylemiti. Baka kime syleyebilirdi? Yeter ki bunu kafaya takmasn, yok yere telalanmasn. Olanlar, onlar yaknlatrmt. Hibir zaman, imdiki gibi iten ve sevecen olmamt. Kz onu ilk kez byle akn, panik iinde gryordu. Yrei acmayla doldu, onu eskisinden daha ok sevmeye balad. Sabahleyin eli Lena'nn gsnde uyuklam, Lena onu uyandrmaya kyamamt, nceleri, sabaha kadar tutmaz, geceleyin kimse grmeden yollard. Bugn kendisi yollamamt. Uurlarken her

zamanki gibi ayak ularna basarak deil, grltyle, kzla yksek ses140 le konuarak d kapya kadar gelmi, kapnn gcrdamasn, kilitin zangrdamasn nemsemeden glmseyerek kzn yanana yanan koymutu. Kapc da ona uzatlan bir rubleye kukuyla bakmam, minnetle kabul etmiti: Teekkrler! Kzn ayakkabsnn kard sesler Arbat'ta yanklanyordu. Kz onun sokanda, kendi sokanda yryordu. Ancak Arbat alanna gelince, merdivenden inerken Saa'nn evinin yanndan getiini anmsad. Neden ancak imdi anmsamt? Ak her eyi unutturmu muydu? Oysa Sofya Aleksandrovna gece tek bana gzleri ak yatyor, Saa'nn nasl olduunu dnyordu... Lena gn hastane iin ortadan kaybolamazd. Budya-ginler imdi bile bir eyler olduunu hissederlerdi. Hele annesinden hibir ey saklayamazd, mutlaka durumu kavrard. Lena inkr edemezdi, hem ne diye inkr etseydi. Bu yakk almazd: Annda kimden olduunu anlarlard. Dour, senin arok'un elmadan da iin stnden geliriz, diyeceklerdi. Lena'nn aklnda ne vard? Yura Lena'y iten arad, sevecen konutu, ama sesinde bir yorgunluk seziliyordu, ii gc bandan aknd, bir de kendisininkilerle onu uratr-masnd. Arbat'm sradan kzlar, bana hibir zaman byle bir i amamlard. nlemleri kendileri almlard... Sirke? Permanganat? Kinin? Bu, onu hi ilgilendirmemiti. Oysa bu zarif, anasnn kuzusu, hibir ey bilmiyor, hibir ey becere-miyordu. Lanet olsun! Ondan imdi kurtulamazsa, bir daha kurtulamazd. Bir drseydi! zellikle onun gibi miyop ve beceriksiz olanlar buz tutmu tretuvarda derlerdi: arok ailesinde iten konumalar pek sk olmazd. Yura yine de annesiyle konumaya karar verdi. Annesi halkn kulland gizli yollan ya da en kt ihtimalle kimin yardm edeceini bilirdi. Onun avluda kadnlarla fsldatn duymu, yz ifadesinden, konumann bu konuyla ilgili olduunu anlamt. imdi de annesi gznn iine bakyordu, yz bir anda kzarverdi. Demek Lena hamile, orospu neyle urayordu, 141 kaltak! Okumu, yazm ama sade kiilerden daha beter. Olunu eline geirmek istiyor demek, kanck! Kendisi dnmeliydi, on beinde deil, kazk kadar! Daha bugn, Yura'nn Halk Komiseri'nin kzyla evlenecei, Kremlin'de yaayacayla vnyordu, oysa imdi kin kusuyordu. Yneticilerimiz, bu yoldalar, Yura'mn ana-baba-sru eikten ieri sokmazlard. Yura'y da! Lena'ya, kocann yannda otur, bir odas var diyeceklerdi. Yura'nn bir odas vard. Ama onlarn ! Kocasnn da iliki kurduu birisi vardr. O da dad olur. Hayr, yanl kap almlard, bu onlarn ailesi iin deildi. Kz, Rus da deildi stelik! Burnundan belliydi. imdi, krtaj iin para isteyecek, it soyu!

Kes! diye bard Yura. Ne yapmak gerek? Annesi dudaklarn bzd : Ka aylk? Birka gnlk! Yura, gerek zaman sylerse yardm etmeyeceinden korkmutu. Hardal banyosu yapsn, ayaklarn suya soksun. Dayanabilecei en son hadde kadar scak suya! Kovalar da yoktur onlarn! Bulurlar. Lena'nm, evinde bunu yapamayacan sylemedi. Burada yapmak gerekiyordu. Arbat'ta hardal bulamad. Usaevka'ya gidip satn ald, annesinin bakmayaca tek yer olan antasna saklad. Mutfaa girip, kova olup olmadn kontrol etti. Vard, hatt iki tane. Akam, Devrim sinemasna antal Adam filmine gittiler. Yura, Granatov'u severdi. Granatov'un yaamndaki kader anlarn, kendi yaadklarna benzetirdi. Fuayede kalabal seyretti. Parfm ve pudra kokularn iine ekti. Tiyatroya her gidii bir bayram gibi deerlendirir-, di. Bu yzden i arasnda tiyatroya urayan aa Pankratov'u, Nina'y hi anlayamazd. Sana iyi bir haberim var. Fakltede bir ocuk var,. Kolya Sizov... Babas nl bir doktor, duymu muydun? 142 Sizov... Hayr duymadm. Profesr, Jinekolog. Lena, birden onun neden sz ettiini anlad, ama bu hemen olmazd. Tehlikesiz bir yol var. Ayaklar iin, hani tnce yapyorlar ya! Biraz rahatlad. ie yarayacak m? Yarar diyorlar!

Ama epey zaman geti. Tam zaman. Yura'nn kesin tavr, kz artt. Belki en iyisi doktora gitmek... Yura diretti. Bu krtaj deil, hi ac vermeyecek. Hardall suya biraz dayanmak yeterli. Ne riski var? Her eyi dndn m? Pek dnmedim. Ama zor olacak, evde grecekler... Sorun bu mu? Sanki o an aklna gelmi gibi ekledi: Bende yaparz. Babam nezle olunca aynsn yapar. Hardal da vardr mutlaka. 16 Scak m? Yoo... Hatt ok iyi. Lena, kahverengi suyla dolu kovaya ayaklarn sokmu, divanda oturuyordu. Ban geriye atmt, hardal gzlerini yakyordu. Yukar ektii gecelii beyaz, yuvarlak, gzel dizlerini ortaya karmt. ri ayaklar, kovaya zar zor girmiti, ne eilmi, ellerini karnna koymu oturuyordu. Asklar, dolgun omuzlarn ve mavi dantelalar arasndaki gsn ortaya kararak dmt. Ayaklarm bzd, oynatt, glmsemeye alt. Hatt ok ho! Yura, scak suyun kzn ayaklarna dklmemesi iin. 143 demliin azn kovann kenarna yaptrp yeniden su koydu. Kz, omuzunu kaldrd, ayaklarn oynatt... Scak... Dayan, imdi sour... Bir eliyle demlii tutuyor, teki eliyle de kovadaki suyu kontrol ediyordu. Su

yeterince scak gelmemiti, boraz daha scak su koydu... Oy! Kz kvrld, inledi, gzlerini kapatt, zorlukla soluk ald. Dayan, dayan, imdi geecek, Lenoka bir dakika. Geriye yasland, ba duvara dedi, ellerini geceliine geirdi. imdi, imdi geecek, dayan... Lena'nm st dudanda, alnnda ter damlalar birikti. Yura suya bakt, biraz daha ekledi. Kz inledi, kvrand. Ayaklarn kovadan kard. Yura, kzn pembe baldrlarn grd. Hardal kokusu tm oday sarmt. Yuroka, yapamyorum. Bir dakikack karaym, bir dakikack... imdi bitecek her ey, biraz daha dayan. Ayaklarm uyutu, onlar hissetmiyorum. Benim deiller... Dilerini skt, gzlerini kapayp divana yld. Soluk alamyorum... Yura, kzn terli vcuduna eildi; asklarn, sutyenini kard, dizlerini ovmaya balad. Hadi, hadi sakinle. Dikkatle biraz daha su dkt, kz sessiz inledi, ayaklarn belli belirsiz kmldatt, tri, beyaz, hareketsiz, burumu mavi geceliinin rtt vcudu yavaa oynad... Yura, mutfaa gidip, ikinci demlii ald. Demliin kulpu iyice snmt, eski ve defalarca lehimlenen kovann kulpu da iyice snmt. Elbeziyle tutmak gerekti. eri birisinin girdiini hissetti, aknlkla geri dnd. Kapnn nn144 de annesi duruyordu. Hi konumadan, birbirlerine baktlar.

Ayaklarn halama! Hibir ey sylemedi, odaya dnp kapy iyice kilitledi. Elektrik dmesinin sesini duydu, annesi mutfak n sndrmt. Lena'nn ba yastktayd. Ayaklar aa sarkmt. Baldrlarnda koyu krmz bir izgi grnyordu. Lenoka uyuyor musun? Kirpikleri titredi, hemen hemen belli belirsiz soluk alyordu. st dudanda, enesinde iri ter damlalar vard. Havlunun kenaryla terleri dikkatle sildi. Lenoka: Soluk alamyorum... Yura, onun ban kaldrd, dudaklarna marapay gtrd. Dileri zar zor marapann kenarlarna dedi. Zorlukla bir yudum ald, yuttu ve gszce yasta gmld. Battaniyeyi stne rtt. Biraz daha scak su dkt. ok dikkatli hareket etmesine karn, ayana birka damla dkld. -Ay... Kz yeniden inledi, stndeki battaniyeyi att. Tamam, tamam. Bu son... Lena, yormu gibi titredi. Omuzlar, elleri iyice sarsld. Yura, battaniyeyi yeniden rtt. Tamam, tamam. Umutsuzca alamaya balad. Yeter, yeter, daha fazla dayanamam. Saate bakt. kiye eyrek var. Krk dakika gemi. Be dakika daha. Alamay brakt, bir l gibi yatyordu. arok, kzn stne eildi, dudan alnna koydu. Aln buz gibiydi. Kulan dudaklarna yaklatrd, evet soluk alyordu. yice kzarm ayaklarn, kovadan kard. Kzarklar geer... Odaya yeniden hardal kokusu yayld... Ayaklarn zenle divana yerletirdi, battaniyeyi rtt. Kovay mutfaa gtrd, iindeki suyu dkt, hardal kalntlarn temizledi. Yerine koyup, odaya dnd. Lena uyuyordu. Pencereye gidip perdeyi aralad. Yan 145 binada merdiven boluklarndaki lambalar soluk soluk yanyordu. Boa gitmese bari. Muhallebi ocuu! Bakas olsa sesi bile kmazd. Kimse lmemi imdiye

kadar. Bir eyler srer. Soyunup sndrd ve Lena'nm yanma yatt. Ayaklarn dikkatle dzeltti. Battaniyenin kesini stne ekti. Kzn scakl vcudunu yakt. Lena hareketsiz, sere serpe yatyordu. Vcudundan keskin bir hardal kokusu yaylyordu. Bu yant vermeyen, yant vermedii iin de daha ok uyarc olan vcudu kucaklad. Bunda, daha nceden bilmedii, hayvans bir eyler vard. Kzn iinde yaayan eyi yok edecek, bu cenini ondan koparacak bir sarsnt yapmak istedi. Kz inlediinde iinde yaamaya balayan ceninin sonunda ldn anlad. Sabahleyin Lena oraplarm giyemedi. Acyor. Daha sonra botlarn ayana geiremedi. Yura, elde dikilmi, byk bir izme getirdi. imdi oldu, dedi. Odada dikkatle ve beceriksizce dolamaya balad. Birden boyu ksalmt. Ac eken gzlerinin altndaki mavilikler ve solgun yzyle bambaka bir kza benziyordu. Birden divana oturdu. Bam dnd. Evine kadar geirmeye karar verdi, sokakta da debilirdi. Bir bardak scak ay vermeliydi, ama annesi mutfaa girip kmaya balamt. Yura da o oradayken mutfaa girmek istemiyordu. Avluda kimseye rastlamadlar. Arbat'ta sokan br tarafna getiler. Ekmekinin nnde, tandklar bekliyordu. Lena, Yura'nn eline dayanarak yava yava yryordu. El ele yrmenin tam zamanm bulmutu. Ama bu, son ortak yollaryd. ekmek gerekliydi. Yeter ki dmesin, evine ulasn. Bugn bo gnyd. Evde dinlenebilirdi. Lena ken146 di avlularn tek bana geti. Girite geri dnp, ona glmsedi. Gndz telefon edip nasl olduunu renmek istedi, ama aramad. Acelecilii yalnzca teln ele verir, yaplann tehlikesini vurgulard. Yarn sabah i yerine telefon ederdi. e gitmise salkl demekti. Neler olduunu anlatrd. e gitmiti. Kz, eliyle ahizeyi kapatarak yavaa: Her ey yolunda, dedi, Sesinde, bu haberin Yura'y sevindirecei sezgisini du-yumsad.

yi, kutlarm; bravo, perim. Daha sonra arayacan syleyip telefonu kapatt. Bir daha aramayacakt. Yeter! Akam okuldan dnnce annesi: Nina tvanova telefon etti, dedi. Ne istiyormu? Araman istedi. Saa'dan szederek konuyu lstik gibi uzatacakt. Lanet olsun hepsine! Nina yeniden arad. Lena'ya. ne olduunu biliyor musun? Yura'nn yrei durdu. Ne oldu? Kanama. Tunaf. Onunla epeydir grmedik. Bugn telefonla konumutuk! iteydi. tten gtrmler. Hangi hastanede? Nina, hastanenin numarasn, adresini verdi. Marya koruluunun oralardayd. Bir an duraklad ve kararlca sordu: Neden olmu? Bilmiyorum. Hastanede olduunu kim syledi? Ashen Stepanovna, durumu arm. Odasna dnd, kapy kapad ve masaya oturdu. Tongaya basmt. Yasalar iyi biliyordu, ne de olsa hukukuydu. 147 Yasad krtajc! Eylem... lme neden olmak... Budala! Niye kendi evinde yapmt? Evinde yapabilirdi. Ayr odas vard, hi kimse grmezdi. Aptal! Aptal!! Aptal!!! Yaarsa onu ele vermezdi. lrse her eyi yadsyacakt. Kant yoktu. Evet, hamile olduunu, dourmak istemediini ve nlem alacan biliyordu. Ama yabanc bir tablet alacan dnmt. imdi bile onun ne yaptn bilmiyordu. Bir gn nce iyerine telefon etmiti. likileri gerei telefon etmesi normaldi ve

bu, ie bulatn kantlamazd. Hardal banyosu, krtajla bir tutulur muydu? Yasa koyucu neden zellikle bu szc semiti? Krtaj! Bu szck geni bir yoruma olanak veriyor muydu? Gebelie yapay son verme. te bu deyim, istenildii gibi yorumlanabilirdi. Ancak, yasa koyucu, ak biimde belirtmiti: Krtaj! iin tbbi anlamn yani cerrahi mdahaleyi gz nne almt. Olay netletirmeli, ayrntlar hesaplamalyd. Nerede, ne zaman, gn, saat, dakika, yer, inandrc ayrntlar... Lena lrse Budyagin yakasn brakmazd. Belki de skandal istemezdi. nl bir kii! Kz ise kendi parasndan kocakar yntemleriyle kurtulmaya almt. Eer ii deerlerse onlar, yani Budyaginler suluydular. Ve asl sorumluluk onlardayd. Evlenmelerine kar kmlard, zellikle bu yzden Lena dourmak istememiti. Onu, bu yola aka onlar srklemilerdi. Belki yalnz aka da deil! iin yaylmasn istememilerdi. Konu iyice kurcalanrsa, byle grnyordu ite. Onu neye hazrlamlard? Ne retmilerdi? Ingilizceden eviri? Bu, yaamak iin ok azd. Her zaman bu aileden nefret etmiti. imdi de duruma hkimdiler. Ellerindeydi. Kck odasnda, drt dnp duruyordu. Onlarsa be nolu evde, ele geirilmez kalelerinde doktorlar seferber ediyorlar, Lena'y kurtarmaya urayorlard. Byk olaslkla kurtaracaklard da! Sonra da kendisiyle hesaplaacaklard. Annesi somurtarak susuyordu. Her eyi renmiti, ama konumann sulamaya dnmesinden korkarak konumak istemiyordu. Ne yapmalyd? iyi olmasn istemiti. Herkes yapyordu. Ne bilsin byle st ocuu olduunu, iyi, ho, Yu148 ra da az daha kz halayacakt. Ne yapmas gerektiini bilmiyordu. Yura, hastaneye gitti, ama Budyaginler'le karlamaktan, yeni tanklar yaratmaktan korkarak ieri girmedi, uzakta dolat. Onu ne kadar az insan grrse, o kadar iyiydi. Arbat'a dnd. Sokaktaki kulbeden hastaneye telefon etti. Hasta Yelena vanovna Budyagina'nn durumunu sordu. Durumu ar. Ate 39,8 Her gn telefon etti. Ancak hafta sonunda Durumu orta arlkta, ate 38,2, gn sonra da Durum umut verici, atei normal dediler, ikinci haftann sonunda Ashen Stapanovna, Lena'y eve getirdi. Ayn akam annesi Yura'ya sordu. Senin dnya gzelinden ne haber? Yura gld: - iyi, yayor. Yura, Lena'ya telefon etmedi. Telefonunu nasl karlayacan bilmiyordu. Bir kez olsun hastaneye gitmemi, yazmamt. Hi tutar yeri yoktu. Bo ver! Gitmemekle iyi etmiti. Tek eyi renmesi gerekliydi: Kimseye sylemi miydi? Ama ahizeyi kaldrmaya karar veremedi. Lena da aramad. Nina arad.

Yura, ocuklar bugn Lena'da toplanyorlar, gidelim mi? Bugn iim var. in bitince gelirsin. ok ge biter. Kendi mi aramt, yoksa Lena m istemiti? renmeliydi. Lena'ya telefon etti. Kzn yumuak, sevecen, derin sesini duydu. Nihayet. Seni merak ediyordum. Asl ben seni merak ettim. Hep bunu nasl atlatacan dndm. Niye hi gelmedin? Her gn arayp sordum. yle mi? diye sordu sevinle. Bugn ocuklar bana geliyor. Sen de gelir misin? 149 O srde olmay canm istemiyor. Anlyorum. Ne zaman? Ararm. 17 Nina, okuldan saat bete dnd. Kapnn yannda Varya, arkada Zoya ile basamakta oturuyordu. Kap kapalyd, anahtar unutmuum. Anahtar unutmu... Uyduruyor. Zoya'y eve getirmesi yasakt. Onlar da merdivene oturmulard. Merdiven senin deildi ya, yasaklayamazsm! Yarm dakika dnmene, iki dakika da yapmana veriyorum, dedi Varya Zoya'ya. Hele bu yarm yamalak yant vermesi yok mu? Sofya Aleksandrovna'ya uradn m? Evet.

Her eyi aldn m? Evet. Karne. Tamam. Ne kadar para kald? Varya paralar uzatt. Elli kapik aldm. Kaymaya gideceim. Ya dersler? Yaparm. Herkes kendi grevini yapmalyd. Nina, eekler gibi alyor, le yemeini de akam okulunda yiyordu. Yarm gnlk creti brakmazd. Varya ise kh kaymada, kh sinemada, kh tiyatrodayd. Demek ev ileri pek zaman almyordu. Akama bulama piir, tavay hazrlyorum, ya bfede. Nina paltosunu giyerken uyard: On birden nce dn. Kapy kapatp kt. Varya Zoya'ya telefon etti. Gel, Nina tyd! 150 Sofray toplad, akam yemeini hazrlad, bulaklar ykad. Her ey yolundayd. Nina, hi bir eyi yerine koymazd. Telefonun zili nlad. Varya elinde havlu, ahizeyi kaldrd. Nataa sen misin? Bu, telefonda tant, bir kez olsun grmedii ocuktu. Ad Valodya'yd. Kendi adn sylememiti. Nataa m? Hadi Nataa olsun. ocuk da onu bu adla aramaya balamt. Ama her seferinde soruyordu: Nataa, senin adn ne?

Olann sesi Varya'nn houna gidiyordu. Onunla ok iten ve ak konuuyordu. Hibir zaman grmeyecekti, her eyi anlatabilirdi. O da, onunla olduu kadar, hi kimseyle iten olmadn sylyordu. Nataa'nn ak renk salar olmal. Benimkiler de tam yle. Ya gzler. Mavi stne portakal rengi. ylesi de mi var? Dn akam ne yaptn? Harikayd. Bir teknik okulun balosundaydk, dans ettik, rumba. Kskanyorum. Bense ders altm. al, dostum, al. nan okumak en iyi eydir. Eitim bizi karanlktan aydnla karan yoldur... Ne zaman buluuyoruz? Hibir zaman. Belki birbirimize k oluruz? Hayr, seninle bak alarmz hep ayr. Bugn ne yapacaksn? Kaymaya gideceim. Nereye? Fabrikada, Hangisinde? Ad yok fabrikasnda. Beni de al, ok iyi kayarm. 151 II Bence ok kt, sklrsn. Hadi, eyvallah, gelenler

var! Beyaz apkas, eteinin altndaki uzun alvaryla Zoya ieri girdi. Nina ona plk gl derdi. Zoya'mn annesi Karnaval sinemasnda betiydi. Zoya'y ve Varya'y biletsiz ieri sokuyordu. Zoya'nn apkasna bakarak, __ Niye beyaz giydin? diye sordu. Anlamtk. Krmznn lastii koptu. Krmzy sen giy, sana yakyor. Beyaz bluza krmz apka? Sen benim krmzy tak, ben beyaz. Niye hep senin dediin oluyor? Benim dediim deil, anlatmz. Zoya gcenmi gibi omuz silkti. Eer ok istiyorsan... Bana ltufta bulunma! Kaymaya gitmiyorum. Varya terlikleri frlatp, divana oturdu. Aptalca, dedi Zoya. yi, krmzy ben giyiyorum. Kaymaya gitmiyorum. Bir sre konumadan durdular. Zoya, sama sapan bir ey iin darlmalarna zlyordu. Gidelim, dedi yalvarrcasna. O oradayken hi bir yere gidemem. Hazrlanmtn. Hazrlanmtm, ama imdi iyice dndm. Saa'nm tutuklanmas, Varya'y arkadalar arasnda ayr bir yere kavuturmutu. imdi o da birden ortadan kaybolan, sonra yeniden ortaya kan ve hep beklenenlerden olmutu. Eer drste beklemezlerse gerektii gibi cezalarn ekiyorlard. Herkes onun Saa'yla Arbat Bodrumunda dans ettiini biliyordu. Onlar, sonra kavgay grmlerdi. imdi Varya, Saa'mn annesiyle dost olmu, hapisaneye eya gtryordu... Saa'y btn hapisanelerde aradlar. Varya, sabah er152

kenden gidiyor, kuyrua giriyor, ayazda bekliyordu. Sofya Aleksandrovna daha sonra geliyor, birlikte pencereye yanayorlard. Sofya Aleksandrovna pencerenin gerisinde oturan kzdrmaktan korkarak, sabah beten beri soukta, hapisanenin duvarlar boyunca bekleyen yorgun insanlar geciktirmekten utanarak tartmak istemiyordu. Varya, hi kimseden korkmuyor, utanmyordu. Pencereden bir form uzatyorlard: Tutuklanann ad, soyad, baba ad, adresi. Sofya Aleksandrovna formu dolduruyor, yeniden kuyrua giriyorlard. Formu veriyor, yant iki - saat bekliyorlard... Burada deil... O zaman Varya kstaha soruyordu, Nerede? Belli deil. Kim bilecek. Onu siz aldnz sizin bilmeniz gerek. Varya her eyi bilen Arbat sakinlerinin tlerini dinliyordu. Taganka'da arkada hapis olan Navinski bulvarndan bir kz amarlarn arasna nasl not gizlendiini gstermi, daha ok eker, elma gndermelerini sylemiti. Orada eker ve elmadan arap yaptklarn anlatmt. Sofya Aleksandrovna, onu ban sallayarak dinlemiti. Hayr, Varenka, Saa'nn araba gereksinimi yok... Yal, gzel Sofya Aleksandrovna bir gecede kmt, ilk zamanlar Saa'y tutuklayanlarm karsna dikilirse yreklerinin szlayacan dnyordu. Ne de olsa onlarn da anas vard. Sonralar bir sr anne grd, grnleri hi kimsenin yreini szlatmyordu. Btn anneler uzun kuyruklarda bekleiyor ve sar duvarlarn ardnda acma duygusunun daha lmediini, bunun kendilerine deil de, duvar ardmdakilere yarayacan dnyorlard. Tfekli nbetileri, ardnda olunun, Saa'snn her canl varln sahip olmas gerekli eylerden yoksun olarak yatt geit vermez ta duvarlar grmt. Olu zgrce soluk almaktan yoksundu. Ona nasl bir yazg hazrlyorlard? Geceleri uyuyamyordu. Olu nerede yatyordu ki? Hibir-sey yiyemiyordu. Onun en deerli varl, can, kan, bir tanesi hapisane anana eilmi ne yiyordu ki? Yastklardan 153 onun kokusu yaylyordu. Ayakkablarndan yalnayak koup durduu kuru topran, masasndan onun defterlerinin mrekkep kokusu... Tutuklanmasndan nce onu izleyenlere rastlamak umuduyla sokaklarda dolayordu. Onlar, oluna neyin gerekli olduunu bilirlerdi. O ksa boylu, paltolu adam grse, yaklap Saa'y soracakt. Onlara hi kzmadn, ilerinin bu olduunu syleyecekti. Naslsa ilerini bitirmilerdi, iyi yrekli davranabilirlerdi. Onlara gre artk hava hotu. Arbat' ta bir o tarafa, bir bu tarafa dolayor, dkknlara girip kyor, kuyrukta bekliyormu gibi yapyordu. Ama ne ksa boylusunu, ne apkalsn, ne de uzun boylusunu grd. Gszlnn mahvedici bilinciyle eve dnd, odaya girip oktandr terkettii Tanrya dua etmeye balad. aa' ran yazgsn belirleyecek olanlarn yreklerinin yumuamas, ilerine iyilik ve merhamet dolmas iin yalvaryordu.

Sabahlar posta kutusunun kard ses onu uyandryordu. Savclktan yant ya da gizli bir mektup bekliyordu. Sa-a'nn birlikte yatt, sonradan tahliye olan ya da srgne giden biriyle gnderebilecei mektubu bekliyordu. Byle olaylar oluyordu, ona anlatmlard. Gazeteleri okurken Sta-lin'in portresine gz taklyordu : Gsterisiz giysisi, gzlerinin evresinde sevecen krklklar, temiz vicdanl birisinin dingin yz. Ksa bir sre nce onun ellinci ya gnn kutlamlard. imdi elli drt olmalyd. Hayr kocas Pavel Ni-kolayevi gibi elli ndeydi. En byk olu da aa kadar olmalyd. Bir oluyla bir kz daha vard. O, ocuklarn, aile acsnn ne demek olduunu iyi bilirdi. Ksa bir sre nce eini yitirmiti. Yeter ki Saa'nn ii ona kadar ulasn! Btn umutlarn Mark'a balamt. Mark, Stalin'e Saa'dan sz edecekti. Stalin ii renmek isteyecek, belki de onu yanna artacakt. aa da houna gidecekti. Saa'dan holanmamas mmkn deildi. Pavel Nikolayevi geldi. zntlyd, ama belay grmemiti. Saa'y kuruna dizmezler, mr boyu hapse mahkm etmezler. Bizde mr boyu hapis yok. O gen, her ey nnde. Evet, bir eyler yapmal. Ama ancak yksek makam154 lar yardm edebilirdi. Oralara ulaamazd. Ancak Mark ula-' abilirdi. Yapamayacan anlamak istemiyordu! Pavel Nikolayevi sabrl, hatt iyi yrekli olma niyetiyle gelmiti. Bu iren eve girer girmez, bir zamanlar kars olan bu yal kadnla karlar karlamaz, onun sesindeki bir eyler isteyen tonu duyar duymaz, yzndeki inat, tavan ifadesini grr grmez yine sabrsz ve kt olmutu. Olanlardan o ve kardei sorumluydu. Onlar eitmilerdi Saa'y. ite kar karya oturuyorlard. Titrek dudaklar, titrek bayla yal Sofya ve tertemiz tral, gri patlak gzl Pavel. Uzun yllar oturduklar, muamba kapl masada oturuyorlard. Sofya Aleksandrovna sinirli sinirli avucunu masaya sryor, stnde hibir ey olmamasna karn eliyle masay spryordu. Bu hareket de Pavel Nikolayevi'i kzdryordu. Daire daire dolamam m istiyorsun? Bunun yaran yok. Sana anlattm. Bozma karar istenebilir, ama nce karar olmas gerekli. Henz soruturma sryor. Bundan yararlanmak ve onu geri almak istemiyor muydu? Eline ne geecek? Fabrikadan ayrlaym m? Beni brakmazlar. Unutma, ben de Moskova'ya dnmek istemiyorum! Ne? Sanki bir eyler sylemi de duymam gibi dikkatle dinlemeye balad. Ama Sofya hibir ey sylememiti, dudaklar sessizce oynuyordu. Bir ey yok.. Dinliyorum. Ya, evet, dinliyorsun... Dinliyor ve dnyorsun: Babas alan teki, oluyla uramak istemiyor. Benim hakkmda hep byle dndn ve bu alaklk olumuzu mahvetti.

Sofya Aleksandrovna, onun samalklarn ve sitemlerini dinlerken nceleri de ac ekmiti. imdi bu ac yeniden dnmt. Onun karsnda duyduu korkuyu, zellikle imdi olunun, onlarn oullarnn kurtuluunun sz konusu olduu an yenemeyeceini dehetle hissediyordu. Szlerinde onun Saa'ya duyduu antipatiyi duyumsuyordu, kendini bu 155 iten syrmak istiyordu. Krgnlklarn, yaknmalarm nasl oluyor da imdi syleyebiliyordu? Olunun yaam szkonu-suyken eski kocasndan nasl korkuyordu? Hi kimseden korkmaya hakk yoktu. O anneydi! Senin yannda onu gtrselerdi... Bunu acyla sylemiti. Ama Pavel'le yksek sesle, hatt bararak konumas gerekliydi. Yoksa dinlemezdi. Tabii, tabii, sulu yine benim... Sen ileke, cefakr birisin. Ben de alan, serserinin teki. Dolayor, sarho oluyorum. Tanrm! Byle bir felaket bile onu deitirmiyordu. Eskisi gibi kzaryor, ona ban}? aryordu. Oysa geliini beklemi, yardm ummutu. Ne de olsa babayd, erkekti! aa' dan baka ne dnebilirdi ki! Baka ey dnmeye hakk yoktu. Sofya da onu dnmeye zorluyordu. Sofya Alek-sandrovna alma masasna gidip savcya yazd dilekeyi ald. Bak! Pavel Nikolayevi honutsuzlukla yzn buruturdu. Bu irret kadn, onu yeniden bo ilerle uratrmak istiyordu. Dilekenin kime yarar vard? Kim okurdu ki? Ama kendisi okumamazlk edemezdi. Byle bir anda yaplacak tartmay herkes knard. Pavel Nikolayevi, herkes iin normal bir insan ve baba olarak kalmak istiyordu. Dilekeyi bile okumak istemedi, denmesine frsat veremezdi. Neler neler yazmt! Size bir anne yazyor... Olumu bana geri verin... Safa, duygu dolu ve zayf, dil ve iyi yrekli hkmetimize bavuruyorum... Lf, lf... Olumun susuz olduunu biliyorum. Buna kim inanr? Bir hata ilemise de dnmeden yapmtr. ocuk. Yirmi iki yanda, ocuk deil! Ne hatas? Niye sulu olduunu vurguluyor? Sofya Aleksandrovna ban nne emi, Saa'rrn divannda oturuyor ve aptalln ortaya koyan zehir dolu szlere hi aldrmadan kocasn dinliyordu. Dileke bile ya-zamyordu. Ne yapalm! Dzeltsin, yeter ki Saa'ya yardm dokunsun! Sofya, eski kocasnn nne kt kalem koydu. 156 Gerektii gibi yaz!

Pavel Nikolayevi dalgn dalgn ona bakt! Aptalca davrandn farketti. Nasl yazlrsa yazlsn dilekenin yarar yoktu. imdi kendisi yazmak zorundayd. Olunun neyle sulandn bilmeden ne yazabilirdi ki? Byle de gnderilebilir. Yalnzca Olumu geri verin szn karmak ve yazm hatalarn dzeltmek gerek. Gerisinde... Evet, byle yollanabilir. iyi, dedi dilekeyi alarak. Kendim dzeltirim. Zaten, kocasnn baka trl davranmasn beklemiyordu. Naslsa Mark gelmeden dilekeyi yollamayacakt. Ne zaman gidiyorsun? Yeniden kprd. Yarn ide olacam bilmiyor musun? Para brak, ltfen, Saa'ya yolladklarm iin gerekli. Az kalsn kfr basacakt. Sradan bir mhendisti, maala geiniyordu. Geri paraya nem vermezdi, ama onu bu ses tonu, bu talep kzdryordu. O, Sofya'ya hep para iin gerekliydi. Yz elli ruble kard. Daha fazla veremem. 18 Yine gece! Kilidin madeni gcrts Saa'y yine uyandrd. Dn akamki muhafzla birlikte saysz, ksa koridorlardan getiler. Muhafzn kentlerindeki anahtarlar yine birbirlerine arpyor, sakrdyordu. Yine ayn ekilde parmaklklara vurup tutukluyu getirdiini belirtiyordu. aa, bu sefer k ve inileri saymt: Birinci kata geldiklerinden emindi. Koridorun sonundaki kapdan sesler ve kahkahalar geliyor, hapisane yaamndan baka bir hava esiyordu. Dyakov bu sefer yzne lambay tutmad. Anlalan bunu yalnzca ilk karlamada kullanyorlard. Bugn askeri niformasn karm, mavi bir sveter, kahverengi ceket giymiti. Bayla sandalyeyi gsterdi. Kendisi yazmaya devam etti. Yazd, okudu, yeniden yazd. Saa'ya hi bakma157 11! dan iini srdryordu. Onunla Saa'y yaz takmyla ktlarn stne konan arlk ayryordu. aa, onu alp Dya-kov'un kafasna geirmesinin hi de zor olmadn dnd. Burada her ey, her adm, her hareket dnlmt. Ama bu nedense gzden kamt. Ya da hareketi kimsenin yapamayacan dnmlerdi. Belki de ona uzand anda gizli bir mekanizma alacakt! Kukusuz, bundan emin olmak ok zordu. Ama umutsuzlua dt anda birisi buna yeltenebilirdi. Yine de Dyakov bundan korkmuyordu. Belki de, gerek sulular burada sorgulayamyorlardr.

Dyakov, yazd ktlar toplad, kapy ak brakarak dar kt. Anlalan daha ciddi bir ile urayordu. aa' yi daha nceden ayarland iin getirmilerdi. Demek o zaman Dyakov, yeni ve acil bir ile uraacan bilmiyordu. Sivil giysileri iinde ok sade grnyordu. Saa'nn bana vurmasndan korkmad gibi masann stndeki evraklara bakmasndan da korkmuyordu. Koridorda kap sesleri ve Dyakov'un sesi duyuldu. Biriyle konuuyordu. Odaya dnd kapy yar ak brakt, masaya oturup nceki sorgunun evraklarn kard. Sonra yeniden ekmeceyi kartrarak bir eyler aramaya balad ve Saa'ya bakmadan sordu: Evet, Pankratov, bugn ne syleyeceksiniz? Soruyu ylesine sakin ve dosta sormutu ki sanki geen sefer konuulanlar hi anmsamyordu. Gryor musunuz, diye balad aa. Hah! Dyakov, sonunda arad kd bulmutu. Ktla birlikte yeniden dar kt. Dndkten sonra oturmadan ktlar ekmeceye yerletirdi. Oturup Saa'nn dosyasn at. Evet, Pankratov, sylediklerimi dndnz m? Evet. Dndm. Ama neden sz edildiini bilmiyorum. Kt! Dyakov ban sallad. Sesinde sitem, znt, hatt merhamet kendine acmyor musun kardeim hissediliyordu^ 158 Dnmeye balad. Bayla dosyay gstererek sordu: ii uzatmak m istiyorsunuz? Geen sefer szn ettiiniz kar devrimci konumalarn ne olduunu bilmiyorum. Dyakov somurttu. Samimi deilsiniz. Pankratov. Asl sorunla deil okul ilerinizle uramamz istiyorsunuz. Bu konuda bize samimi davranmalsnz. ok eyi sakladnz. Bu da sizi ok gzel karakterize ediyor.

Neyi gizlemiim? aa armt. O anda ieriye, vcuduna tam oturan lacivert bir elbise giymi, eskimo yzl, yal bir adam girdi. Dyakov ayaa kalkt. Adam, bayla Dyakov'un oturmasn iaret etti ve kendisi de onun yanna oturdu. Devam edin! Saa'ya dikkatle bakt. aa, bu adamn Dyakov'un st olduunu anlad. Baknda sorgulanana duyulan ilgiden daha fazlasnn olduunu hissetti. Bu adamn, yazgsn deitireceine dair bir umut geldi geti iinden. Evet, Pankratov, nerde kalmtk? Bir eyler sakladm sylyorsunuz, neyi saklamm? Bunun iin parti toplants raporlarna bakmak yeterli. Yksek mevkideki kiilerin himayesine snmak stemisiniz... Dyakov, dikkatle Saa'ya bakyordu. Tamam. Anlald. , Mark'a, Budyagin'e ya da ikisine birden uzanyordu. Dyakov, yksek mevkideki yoldalar yerine bilerek yksek mevkideki kiiler demiti. Adlarn sylememiti. Hayr, adlarn sylesin! Bu adlar Saa'dan duyamayacakt. Kimden sz ediyorsunuz? Pankratov!.. Dyakov'un dudaklar yarglayan bir glmsemeyle bzld. ... Ayp, Pankratov! Kedi fare oyununu brakn. D159 ndnzden daha ok ey biliyoruz. Siz, bizim konumamz istiyorsunuz. Biz ise sizin konumanz istiyoruz. Gerisi sizin bileceiniz i. Ryazanov ve Budyagin'in sizin iin uratklarn parti toplantsnda sylemisiniz, burada ise kvrtyorsunuz. Yine Ryazanov ve Budyagin yolda deil, sradan Ryazanov ve Budyagin. Geelim, ama ilk grmemizde bundan niye sz etmediniz? Neden zellikle bu adlar sylemekten kandnz? Bir yn ad sylediniz. Saa'nm dosyasndan bir kt kard. aa, onu ilk kez gryordu. Baulin, Lozgaev, Aziz-yan, Kovalev... Ama Ryazanov ve Budyagin'i saymamsnz. Neden?

aa heyecanla dnd. imdi syleyecei her sz hem Mark iin, hem de van Grigoryevi iin ok nemli olacakt. Dava onlar ilgilendiriyordu. Ama onlar neyle suluyorlard? nemsiz saydm. Akrabalk ilikileri. Buna neden bu kadar dikkat ettiinizi de dorusu hi anlamyorum. aa, tartma gtrmez bir eyden sz eder gibi kesin bir tavrla konumutu. Dyakov gemesi gereken yolu gsteriyordu, ama o, bu yoldan gemeyecekti. Dyakov, Saa'ya bakt. aa bu bakn ilgili, dikkatli ve biraz da rkek olduunu hissetti. Soltz'a ulamanz daynz m salad? Hayr, hi kimse, Soltz'a kendim gittim. Dyakov glmsedi. insanlar aylarca bekliyorlar; siz gidiyorsunuz, her ey hazr. Hemen kabul ediyor ve ii yoluna koyuyor. Size kim inanr? iin asl byle. Odasna girdim, beni grd ve ne olduunu sordu... ansnz yaver gitmi. Olabilir... MDK'ya bavurma hakkm yok mu? Daymn benimle ilgilenmeye hakk yok mu? Benim suum ne? Beni niye burada tutuyorsunuz? Hi yoktan! Dyakov'un yz bir an ekidi, ama bir ey sylemedi. Yalnzca kimle uratn anlamaya ya da bir eyler syle160 meye davet eder gibi mdrne yan gzle bakt. Ama eski-mo yzl adam hibir ey sylemeden yerinden kalkp dar kt. Dyakov somurttu, bambaka bir tonla konumaya balad. Parti nnde samimi ve drst olmadnz iin sulusunuz. Daha baka eyler de sakladnz. Hep sizi sulayanlardan sz ettiniz. Sizi savunanlardan hi sz amadnz... Olaynza bir sr kii karm... rnein, Krivoruko... aa tehlikeyi duyumsad. Her ey hi beklenmedik yerde kopabilirdi. Mark ve Budyagin hakknda onlar lekeleyecek hibir ey syleyemezdi. Ama Krivoruko... Bu a, daha ok ac yemek... Krivoruko bunu Stalin hakknda sylemiti. Onun szlerini burada yinelemek yalnzca kendi durumunu gletirmekle kalmayacak, Krivoruko'ya da ihanet etmesine yol aacakt. Susmas ise itensizliini kantlayacakt. Odasnda iki kez bulundum. Birincisinde ihra belgelerini dzenlemiti, ikincisinde de geri almmn...

Dyakov glmeye balad. Kh atlyoruz, kh geri alnyoruz, kh hapse dyoruz... Size hibir ey sylemedi mi? Krgn gibiydi. Onu da partiden ihra etmilerdi. Sizi de attlar. Size syleyecek bir ey bulamad m? Dyakov, eskisi gibi gzlerini Saa'ya dikti. Bir eyler biliyor muydu? Anlam myd? Dalgnln fark etmi miydi? Atlmanz, sonra da geri alnmanz hakknda dncelerini sylemedi mi? Hibir ey de sormad m? Ne de olsa onu parti toplantsnda savunmutunuz. Yalnzca iin nasl olduunu anlatmtm... te gryorsunuz... O da yalnzca ilerinizi halletti... Hayr, teslim olmamal! Aklm kartrmak, yakalamak istiyor. Dikkatini asl konudan, Mark ve Budyagin'den uzaklatrmaya, belleini bulandrmaya alyor. zel bir konuma olamazd. O mdr yardmcs, bense sradan bir renci... * Dyakov, ona dikkatle bakyordu. 161 Elimizde Krivoruko'nun baz rencilere parti kart konumalar yaptna ilikin bilgiler var. Oysa size, krlm birine, hele hele kendini savunan birine hibir ey sylememi. Tuhaf! Krivoruko, Mark'm tandyd. Selam yollamt. Hayr, sylememeli! Evet, aynen yle. Dyakov, Saa'y seyretmeyi srdryordu. Birden yzne kt bir glmseme yayld. Kt kt glmseyerek bo ktlara uzand. Ne yapalm, biz sabrl milletiz. Drst olmaya karar verene, anmsamanz gerekenleri anmsayncaya kadar bekleriz. Dyakov, bu sefer sorgu zaptna yle balamt: Daha nce sylediklerime ek olarak... Saa'nn Krivoruko'nun odasnda bulunduunu, parti brosunda onu savunduunu, Yanscn ile Siverski'nin de Saa'y savunduklarn yazmt. Yazda Mark ve Budyagin'den sz edilmiyordu. Her ey doru yazlmt, ama yine geen seferki gibi Saa'da tedirginlik yaratt. Tedirginlik ve tehlike nerdeydi, anlamyordu. Krivoruko'ya ileri iin

uradn eklemesini istedi. Siz" rencisiniz, i iin uradnz ortada. Lanet olsun! aa kd imzalad. Annemden haber alamyorum, bu da beni rahatsz ediyor. Sonra gazete ve kitap istiyorum. Dyakov ban sallad. Sorgulama sryor, bunlara izin verilmez. Bize kar ak yrekli olsaydnz, elimizden geleni yapardk. Siz de istediinizi alrdnz. Gelecek grmemizin sonuncu olacan unutmayn, Pankratov. Bana da soruyorlar. i, sizin iin en iyi ekilde bitirmek istiyorum. Bu frsat karmayn. Ya Mark ya da Budyagin. Belki de ikisi birden. Namuslu ve partiye bal komnistler! Budyagin'i pek tanmyordu, ama Mark' ok iyi tanyordu. Ona gz kapal kefil olur, 162 hakknda tek sz syletmezdi. Mark'n tutuklanmas, kendi tutukluluu gibi byk bir yanllkt. Hatt daha da fazla : Kendisinin ardnda okuldaki olay vard, oysa Mark'n ardnda hibir ey olamazd. Byk bir mhendis, mkemmel bir ekonomist ve kiisel kar peinde komayan gerek bi.r komnist. Belki bu koridorda, belki de yan hcredeydi. Miyop ve kalp hastas olan Mark, byle bir hcrede! Mark'n tek hatasn bile anmsamyordu. Drstlne inanyordu. Ryazanov'u koruduunu dnyorlarsa, kendileri bilir. Mark'n yazgsn blmeye hazrd. Olaylar byle gerektirmiti, yapacak bir ey yoktu. Dimdik durmak gerekiyordu. Zaman gelecek o da, Mark da susuzluklarn kantlayacaklard. Her ey akt. Kafa patlatacak bir ey yoktu. Parti karsnda drstt, hibir ey gizlemiyordu. Mark'n aleyhine syleyecek tek sz yoktu. Hepsi bu. Yalnzca Krivoruko midesini bulandryordu... Kendini zayf hissettii tek nokta buydu. Olanlar anlatmam, gizlemiti. Belki ok nemsiz ve gereksizdi ama gizlemiti. Vicdannn temiz olmasn istiyordu ama Krivorukc, bu temizlik ve aklk duygusuna engel oluyordu. Ertesi gn, daha nce grmedii bir gardiyan elinde kt kalemle geldi. Ktphaneden isteklerinizi yazn! Ktphaneye izin kmt! aa, ka kitap alabileceini, kitaplarn onda ne kadar kalabileceini bilmiyordu, ama bilgisizliini aa vurmad. Personel, deneyimli tutuklular deneyimsizlerden daha ok sayyordu. Tolstoy'dan Sava ve Bar, Gogol'den l Canlar, Balzac'tan Yitik Hayaller,

Stendhal'den Parma Manastr, Kranaya Nov, Novy Mir, Oktyabr, Molo-daya Gvardiya ve Zvezda dergilerinin son saylar. . Hi dnmeden yazyordu, dnecek zaman yoktu. Gardiyan bekliyordu. Tutuklu ne isteyeceini nceden dnmeliydi: imdi, aklna geleni yazyordu. nemli olan kitaplar a'mak-t. Daha ok kaln kitaplar seiyordu. Zaman belli olmayan gelecek sefere kadar yetmeliydiler. 163 |!! nceden tasarlayarak yazd tek ey Ceza Yasas oldu. Vermeyeceklerdi. Yine de yazd. RSFSR Ceza Yaras. Hi olmazsa iinde bulunduu ortam protesto etmi oluyordu. Dyakov, kitap almasna neden izin vermiti? Kyak m yapyordu? Saa'nn buradaki durumunu dayanlmaz yapmak ve kendisini itirafa zorlamak onun karmayd. Yasalardan m korkuyordu? Acma? Kar devrimcilikle sulamann olduu yerde acmaya yer yoktu. Belki bu da du gibi Dyakov' un haberi olmadan gereklemiti. Hatay anlarlar, kitaplar vermezlerdi. Ertesi gn yeni bir gardiyan, yer yer yanm beze sarl bir paket getirdi. aa, bezi hemen tand. Evde t yapt bez! Demek yalnzca kitaplara deil dardan gelen paketlere de izin vermilerdi. Soyadn? Pankratov. imzala! Gardiyan kalemle kd uzatt. Kt annesinin el yazsyla yazlmt. Yalnzca ikolata baka biri tarafndan yazlmt. aa, bu yazy tanmyordu. Kdn yars mrekkepli kalemle karalanmt. aa, annesinin zenle yerletirdii sonra baka ellerce datlan paketi amaya balad... Beyaz somun, peynir, pimi et, sucuk... Btn bunlar denetlemede kk paralara blnmt. Parmen kdna ya ve eker sarmt. amar, orap, mendil. Demek annesi yayor, nerede olduunu biliyordu. , amarlar yollayabilir miyim? Sarn. Kirli amarlarn sard. tyle sararm bu bez paras ona evin kokusunu getirmiti. stediiniz bir ey varsa yazn! aa listenin arkasna Her eyi aldm. Ekmek, et ve amardan baka ey

yollama. Her ey yolunda, salsm iyi. perim. aa. Kalem, dedi gardiyan. 164 19 Sofya Aleksandrovna, bu kt parasna dokundu, onu yzne srd, onlarca, yzlerce, binlerce kez okudu. Bu kt olunun aclarnn ve yazgsnn sembol, ayn zamanda da yaadnn habercisiydi. Kd herkese gsterdi: Mi-hail Yuriyevi'e, Balka'ya, Militsa Petrovna'ya, Varya *vano-va'ya, Maksim Kostin'e... Hibir eye gerek yok, her ey yolunda, iyiyim, perim... Bunlar ancak onun iyi ve yiit olu yazabilirdi... imdi yeni bir dnceye kaplmt: Buruuk ktla hapisane kokan amarlar onu geceleri girdii yalnzlk dnyasndan kurtarm, olunun yanna gtrmlerdi. O nun yanndayd, ne yaptn biliyor, her hareketini duyum-suyordu. Yreinin skmas olunun keyifsiz oluu, uyuya-mamas, olunun orada uyuyamamas, bir korku duymas, olunun sorguya gtrlmesi, zlmesi ve ac ekmesi demekti. Onu, tiyatroya yollamayp cezalandrd gn anmsad. Acdan deil krld iin alamt. Kck ocuu kk drmt. imdi, bu ii yaamn kendisi yapyordu. Mark, aa iin yukardaki kiilerle konumutu. Mark'a inanyordu. Onu aldatmazd. Yapabilecei her eyi yapmt. Yine de Mark'tan ok, hapisane kuyruklanndaki kadnlara inanyordu. Orada her ey ak, yaln ve dildi. Bu zayt kadnlar, yaknlarn savunma iinde iyice bilenmilerdi. Ayazda dura dura yitirdikleri scaklkla onlar styorlar, kendi yoksul taynlarndan kestikleriyle alklarn gideriyorlar, sar ta duvarlarn ardna umutlarn ve sevgilerini ulatryorlard. Sofya Aleksandrovna, artk hapisane kuyruklarn korkusuzca dnebiliyordu. Orada kendini yalnz hissetmiyordu. Bu duygu acsn azaltmyordu, ama istisna olduu saplantsn siliyordu. Dierlerinin yaptn yapmak zorundayd. nceleri korkun gelen dnya hareket bekliyordu. Hareket de korkuyu bastryordu. Kadnlar, Saa'y as.l arayacan, nasl paket yollayacam, bunun iin kime ve nasl bavuracan retmilerdi. zellikle onlarn tiedii yere bavurmak gerekliydi. OGPU tarafndan tutuklananlar165 la ilgilenen savcya ulamt. Kadnlarn daha nce syledikleri, ama yine de nemli olan yant savcdan duymutu Sorgu bitince sonucu renirsiniz! imdi savc Saa'nn iine eilecekti, bu da ok eyi deitirebilirdi. Kuyrukta Sa-a'ya yarglanrsa ne yaplmas gerektiini biliyorlard. Btn yollar biliyorlard. Bu yol, insanlarn yrdkleri yaam yoluydu. Bu, insan umut ve szden daha ok yattryordu. Saa'y yollayacaklar yer doktor raporuna balyd: Broniti varsa Sibirya yerine Privoljye'ye yollarlar. Eer Sofya'ya telefon edip olunun eyalarn hazrlamasn sylerlerse, Sibirya ya da Kuzey'e yolluyorlar demektir. Hibir ey syle-mezlerse, Ortaasya...

Ynetici Viktor tvanovi Nosov geldiinde buna hazrd. Saa'nn odasn mhrleyecekleri konusunda onu uyarmlard. Yneticinin houna gitmese bile bunu yapmak zorunda olduunu sylemilerdi. Yalnzca Nosov'un kaba davrar nacandan korkuyordu. Byle bir durum iin zel bir cmle tasarlamt. Viktor vanovi, benimle sakin konuursanz sizi daha iyi anlarm diyecekti. Ama Viktor tvanovi kabalamad. Usul byle, Sofya Aleksandrovna. Zaman gelince aarz. Sizin iin daha iyi. Bizim milleti biliyorsun. erden bir ey tamak gerekiyorsa kapcy yollayaym. Gerekmeyen eyleri brakn. Oda sizin naslsa. Btn eyalar toplamasnn gerekmediini anlatmt. Sofya Aleksandrovna da bunu anlamt: erde eya varken oday kimse alamazd. Kapcy yollamasn istemedi. Para vermesi gerekirdi ve verecek paras yoktu. Saa'nn yatt oturma odasn deil, kendi yatak odasn boaltt. Oradan kendine gerekenleri getirmesi, Saa'nn alma masasn, divan ve portmantoyu oraya gtrmesi gerekti. Bu ilerin hemen ardndan Varya geldi. Paltosunu karp yardm etmeye balad. amarlar, giysileri, kilimleri, yastklar ve battaniyeyi tad. Neyi, nereye koyacan ok iyi biliyordu. 166 Bu kzn yardm Sofya Aleksandrovna'nn houna gidiyordu. Kzn kendisinden de holanyordu. Sofya Aleksandrovna, bazen Varya'y yaamna, mutsuzluuna sokmakla hata ettiini dnyordu ama Varya'nn davranlar ve yardm istei ylesine glyd ki onu reddetmeyi bile dnemi-yordu. Bu kzn yardm, didinmelerine gnlk ura grnts yeriyordu. Sofya Aleksandrovna bu grnty bozmamak iin ona hibir ey sylemiyordu. Ama Varya Sofya'nn cesaretini nasl yitirdiini grmt. Kocas brakm, olu tutuklanmt, imdi de oday kapatyorlard. Oday ok nceden Saa'nn stne yapmalyd. Yetikin bir erkein ortak bir odada yaamas uygun deildi. Ama Sofya Aleksandrovna kendi rahatn dnm, vermemiti. Bencilce bir yaklam. Biricik mtevazi olu da bunu ona hi sylememiti. Demir divan dzeltmediler, dolap tarafndaki aya krlmt. ekmecelerini tamalarna karn komodini de yerinden oynatamadlar. Mihail Yuriyevi iten geldi, Galya ortaya kt ve hep birlikte dolapla komodini ektiler, divan dzelttiler. Kk odaya Saa'nn divanm, alma masasn, etajerini tadlar. Sonra Aleksandrovna yaz takmlarn yerletirdi, aa' nn birka kitabn koydu ve perdeyi ekti. Varya kendisini Maks'n yeni yl gecesi getirdii Sera-fim'in beklediini bile

bile ilerini bitirip yle eve gitti. Bu Serafim ortaya km, bir daha kaybolmamt hemen ertesi gn Varya'y aram, Arbat'ta randevu vermiti. Varya yanna Zoya'y ve bir kz daha alarak srf i olsun diye gitmiti. Arkadalar kar kaldrmda durmu, askeri rencinin Varya'ya yaklamasn, ikisinin birlikte yrmelerini izlemilerdi. Kzlar da kar kaldrmda yryor, Varya'nn anlamad baz iaretler yapyorlard. Varya da onlara anlamadklar bir dizi iaretle karlk veriyordu. Serafim onu Kzl Ordu Evi'ne davet etti, ama Varya o akam gi167 demezdi. Sinemaya gidecekti. Ama oraya gitmenin ok zor olduunu bildiinden gelecek cumartesi geleceine sz verdi. Serafim btn moda danslar beceriyordu. Her hafta oraya gitmeye baladlar. Arkadalar da onu kskanyordu. Varya, onun komik gelen adna almt. Znamenski kardelerden birinin ad da Serafim'di. Arbatl, Moskoval ocuklara hi benzemiyordu, utanga bir taralyd. Ama kendisine ciddi ciddi kur yakyor, bu da Varya'nn houna gidiyordu. Kendini bym hissediyordu. Nina dostluklarna laf syliyemezdi, nk Serafim, onun Maks'mm arkadayd ve Maks'n kt yolda olmazd. Nina evde onu ciddi bir yzle karlad: Serafim bir saattir kitaplara gmlmt, evrilen sayfalarn hrts sinirini bozmu ve almasna, rencilerin defterlerini dzeltmesine engel olmutu. Baklar, Biriyle szletiysen zamannda gel, senin kavalyelerinle uramak zorunda deilim diyordu. Varya niye geciktiini aklamaya koyulmad. Syleyecekti ama daha sonra. imdi Serafim'i koridora karmalyd Giysisini deitirecekti. Ayna dolabn kapsndayd. Varya arkasna deil de yanna almak iin kapy aralad ve giyinmeye balad. Bu da Nina'y sinirlendirdi. ok gzel giysileri vard da zene bezene giyiniyordu!. Hele oraplarn bir giyii vard ki! Ayan uzatyor, ylece kalyor, bacaklarn okuyordu. Odada yar plak dolama huyunu nerden almt! On alt yanda! Beklendiini unutma! Evet, diye ksaca yantlad Varya ve yine ksaca sordu: Bugnlne ayakkablarn verir misin? Nina, darda giydii yegne ayakkablarn vermek istemedi ama Varya'ya daha fazla dayanamazd. Al. Varya ayakkablar ald, uzun sre gzden geirdi, yok1 lad. Giydikten sonra da epey bakt, elledi. Sonunda makyajn tamamlayp kapy at.

168 Gir, Serafim. Paltosunu giyen, earbn balayan ve son kez aynada kendini gzden geiren Varya, kardeine dnd: Sofya Aleksandrovna'daydm. Eyalar toplamasna yardm ettim. Saa'nm odasn mhrlediler. Varya, Nina'ya i gdsel, ama kesin bir darbe vurmutu: Saa'nn evinde olan bitenleri bile ondan reniyordu. Kukusuz, ne Nina, ne de baka biri Saa'ya yardm edebilirdi. Ne yapabilirlerdi ki? Neyle sulandn bile bilmiyorlard. Yine de Saa'nn karsnda kendisini sulu hissediyordu: Kendi zgrd, ama o ierdeydi. En iyisi bunun ortasyd! Herkes susuyordu. Nina, bu yanlln dzeltileceini umuyordu, ama odasn mhrlemeleri onu brakmayacaklar anlamna geliyordu. Ne olacakt o zaman? Saa'y Sovyet ktidarnn dman olarak kabul etmek? Ondan uzaklamak? Saa'y felket iinde bir bana brakmlard. Bir ara Sofya Aleksandrovna'ya uram, zntlerini bildirmiti. zntlerinin kime yarar vard ki? Mektup yazmak... ocuklardan imza toplamak... Ne de olsa aa onlarn komsomol ocann sekreteriydi. Ona kefil olduklarn yazmak! Maks imzalard, Vadim de, Lena da, teki ocuklar da. Okulun mdr de, Saa'y tanyan retmenler de. Nina, bir zamanlar Saa'yla okuduklar okulda retmenlik yapyordu. mza toplayacan umuyordu. Yurka imzalamazd. Lanet olsun ona! Lena ve Vadim'i arad, ertesi gn Lena'da toplanmaya karar verdiler. Sonra Maks'n annesine indi ve sabah gelir gelmez Maks'n kendisine uramasn syledi. Toplant neesiz geti. Bir rtye brnen Lena susuyordu. Mektup mu imzalanacak, hay hay! Marks da zgn grnyordu. Mektubun bouna olacan, sonularn biliyordu, ama Nina'nm onun korktuunu dnmemesi iin kar kyordu. Yalnzca Vadim kar kt. Kardeler, dedi. Byle bir mektup ne kazandracak? Saa'ya yardm edecek mi? Ya zarar verir, durumu daha da 169 kartrrsa? Bizi aracaklar: Pankratov hakknda ne biliyorsunuz? Okulda iyi bir komsomol yesiydi. Oysa onunla, alt yl nce okumutuk. imdi nasl biri? Enstitde olanlar biliyor musunuz? Size anlatt m? Size ne anlatt? Sonra Saa'y aracaklar: Yoldalarna neler anlattn? aa' ran namusluluuna glge drmek istemiyorum. Yalnzca bu iin nasl grneceini aktarmak istiyorum. Saa'y yzst m brakalm? Niye yzst? in asl ortaya kacak naslsa. in dzelmeyecei konusunda

kantnz var m? Evet, biz Saa'y tanyoruz, ama onlar da tanyorlardr. Onu, aa Panktarov olduu iin deil, baka bir ey yznden tutukladlar. Biz de, bu eyin ne olduunu bilmiyoruz. Onu desteklemeliyiz, dedi Nina. yi dn, dedi Vadim. aa mektubumuzu bilmeyecek bile. Tam tersine, ona bizim hakkmzda soru sormaya balayacaklar, bu da yalnzca onun durumunu daha da zorlatracak. Senin hakknda soru sormalarndan korkuyorsun? Hibir eyden korkmuyorum, Herkes Vadimin hakl olduunu anlyordu. Nina da anlamt. Ama bundan daha yce, daha nemli bir eyler vard. "Utan verici ve ac bir ey de kendileri iin korkuya kaklmalaryd. Bu korkuyu yenmek, mektup yollamaktan daha zordu. Babama danalm m, dedi Lena. ok iyi! Nina iten ie van Grigoryevi'in ie bulamasn ve Saa'ya yardm etmesini umuyordu. Bu dnce Vadim'in de houna gitti: van Griyoryevi bu anlamsz mektubun gnderilmesine kar kacakt. Ne olursa olsun kendisi imzalamayacakt, buna kesin karar vermiti. Yalnzca Maksim, kyl uyanklyla van Grigorye-vi'i zor bir duruma sokmann gereksiz olduunu kavramt. Bizim karar vermemiz daha doru deil mi? diye sordu Maksim. Nina annda itiraz etti: 170 Ama danmak mmkn! van Grigoryevi ve Ashen Stepanovna ay iin yemek odasna getiler. Baba, dedi Lena. Saa'y ne yapacaz? Ne yaplabilir? OGPU'ya mektup yazmak istiyoruz. Budyagin somurttu. Mektubunuzun, kime yarar olacak? Ama bir eyler yapmamz gerek, diye atld Nina. Budyagin kzgnca yantlad. Siz olmadan da hallederler!

20 van Grigoryevi'in basnda kmayan ve gzard edilmesi olanaksz ok eyi vard. Ama yurt dndan dndkten sonra Stalin, onu bir kez olsun kabul etmedi. Budyagin ran-, devu isteinde bulundu, her seferinde ayn yant ald: Bek'-leyin, sizi aracaklar! Bir yldan fazla zamandr bekliyordu. Bu da, MK yeliine seilmeyii de rastlant deildi. Byk bir Bat lkesinde eli olarak Merkez Komitesi'nin politikasn yrtmt ve Merkez Komitesi'ne kendi grlerini syleme hakk vard. Ne ki Stalin'le ilikisi her zaman zor olmutu. Srgnde, oraplaryla yatmasyla alay eden yoldalarna ksmt Stalin. Sibirya'da soua kar dayanksz olduu ortaya km, d iin oraplaryla yatmaya balamt. Alaca bu-laca, rekli ipek bir yorgan vard. Bu da alay konusu olmutu. Stalin, bu akalar zayflnn ve ortama uyum salaya-mamasnn belirtilmesi olarak alglamt. Onunla tartmak mmkn deildi, uyumay bilmiyordu. Sonunda aka yapmay kesmilerdi. Keskin Grc aksan, konumalarnda kulland ar deyimler onun byk bir hatip olmasn engelliyordu. Polemiklerde de savunmaszd ve herkes onu g-cendirmemeye alyordu. Gcendirmemek demek, onunla elikiye dmemek demekti. 171 Tartmalar ve farkl dnceler srgnlerin birbirleri arasndaki ilikiyi pek etkilemiyordu. Yalnzca Stalin, hibir zaman uzlama iin adm atmazd ve kart dnceli biri onun kiisel dman olurdu. Bir yoldann kendisinin de gereksinimi olan izmesini ona vermesini ok doal karlyordu. Ama daha nceden tartt birisinden asla bir ey almazd. Kaprisleri, darlmalar, srtmeleriyle dayanlmaz biriydi. Bakalar avlanmaya, bala karken, o hibir yere gitmez, akamlar pencerenin nnde oturur, gaz lmbasnn nda bir eylerle urard. Issz Sibirya taygasnda, kyn sonundaki kulbesinde tek bana yaayan bu boyun emez Grc, bir arada yaamann zor olduu ky sakinleri arasnda bir acma duygusu uyandrmt. Yoldalarndan ou onunla ilikiyi kesmiti. Onunla yaknlk kuran tek kii Budyagin'di. Motovilihal ii gen, Kafkasyaly ilk grdnde, bir Rusun bile kolay kolay dayanamayaca koullarn egemen olduu Sibirya'ya srlen bu gneyliye acmt. Budyagin, onun iin elinden ne geliyorsa yapm, Stalin bunu bir grev olarak alglamt, tvan Grigoryevi, burada dierlerinden daha rahatt. Demircilii, marangozluu becerebiliyordu. Eli baltaya, pullua, silha alknd. zellikle sonbahar gecelerinde, burnunda reine yanan kaykla balk avlamay seviyordu. Aydm yoldalarnn tartmalarn, konumalarn, fikir yrtmelerini konumadan dinlerdi. ok okurdu. Srgnde ngilizce bile renmiti. ounluk Almanca ya da Franszcayla ilgileniyordu, yalnzca Stalin yabanc dille ilgilenmezdi. Srgnler, Budyagin'e kitaplar verir, anlatr, aklarlard. Stalin de anlatr, aklamalar yapard. Stalin'in yorumlarndaki dorudan ve kat yaklam, kendi bilgisinin bilgeliin snr olduuna dair sarslmaz gveni, inandrcl o zamanlar Bud-yagin'i dierlerinin ayrntl, gzel konumalarndan daha ok ekiyordu. Zamanla bu eilim deiti: Kendisini ok abuk gelitirdi ve Stalin'den daha bilgili, daha

parlak insanlarla karlat. Ama sekiz aylk bu srgn yaam yalnzca anlarna yerlemekle kalmad, yreine de iledi. lerde tm yaam olan ile ilk tanmalar! 172 Budyagin, Stalin'le i sava yllarnda da karlat, zellikle o zamanlar Stalin nemli rol oynamaya balamt. radesi ve enerjisi devrime hizmet edebilirdi: Rejime tam bal olmama, kabalk, tek bana ynetim eilimi dayanlabilir ldeydi; devrim en u noktalar bile kullanyordu. Ama kurulu yllarnda bu kiisel yetersizlikler tehlikeli olmulard. Stalin, her eyi kapsayan denetimsiz bir iktidarn sahibi olmutu. Lenin'in mektubunun anlam da burada yatyordu. Stalin, dnceye ball, kendine ballkla deitirmiti. Ryazanov o zaman her eyin bittiini, Budyagin ise daha yeni baladn grmt. Budyagin, kongrede deiiklikler olacan sylemiti. Ama hibir ey olmad. Kongrede ayrcaln onaylatan Stalin, imdi tek oluunu onaylatacakt. Budyagin olan biten her eye sahip kmt: Her devrimci eylemi, kendi eylemi; her hatay kendi hatas; her adaletsizlii kendi adaletsizlii saymt. O, bir devrimcinin en yce yazglarnn sorumluluunu stlenmiti. Sulu, susuz bir sr insan harcanmt, ama yeni kuaa yol aldna inanmt. Gerek devrim NEY yktyla deil, KM yarattyla bykt. Stalin, Ryazanov'u tutuyordu. Ivan Grigoryevi bunda yanlmyordu. Birini MK yeliine alrken, onun yeeninin tutukland gzden kamazd. Tutuklanan yeen Ryayanov' un en zayf noktas, Asil topuu olacak ve byle bir durumda onu koruyan insana ballkla hizmet etmesini salayacakt. Eer bu byleyse, Budyagin'in, Saa'nn iine bulamas kendisinin Stalin'le ilikisini daha da zorlatracakt. Her eye karn karmamazlk edemezdi. Lena da toplanp Saa'ya yardm etmeyi tartan ocuklarn grnm onu sarsmt: Temiz, karn dnmeyen ocuklarda devrimin devamm grmt. Devrimi hazrlayan ve gerekletiren eski bir bolevik olarak onlara hibir ey syleyememiti. Syleyemezdi de. Niye byle olduunu aklamak zorunda kalrd. Karmann yararsz olacan bilmesine karn Berezin'i arad. Onu, drst ve yiit bir ekac olarak tanyordu. Be-rezin'e, Saa'ya kefil olduunu syledi, iin bir an nce sonulandrlmasn rica etti. 173 Berezin, Saa'nn susuz olduunu Budyagin'den de, Rya-zancv'dan da daha iyi biliyordu, tin ne olduunu da. aa' nn sorgulanmasnda bulunmu, drst bir gen olduuna karar vermiti. Sk ve kara sakallar, drstlk, yiitlik ve ballk dolu gen gzel yznn grnmesini engelleyemi-yordu. O ksa ve anlaml Hi yoktan! yant, glmsemesi... Ancak Berezin, Budyagin ve Ryazanov'un bilmedii ok eyi biliyor, onlarn tahmin edemeyecei eyleri tahmin ediyordu. Komintern'in eski yneticilerinden Lominadze, in devrimi hakknda Stalin'in

grlerine uymayan grler ne srm, bu konuyu atskin ve Sirtsov ile grmt. Bu konuma Stalin'e onlar Sol sapmaclar olarak deifre etmek iin temel olmutu. Lominadze grevinden alnm, parti kent komitesi sekreteri olarak Ural'a yollanmt. Lominadze hakknda dosya almt. Dosyada Komintern'in eski alanlarndan er'in, Lominadze'nin szde yeni bir Enternasyonal kurmaya hazrlandna dair ifadesi vard. Hangi ulustan olduu bilinmeyen ve birka lkenin vatanda olan er, szde Lominadze'yle ilikisi olan bir dizi insann adn vermiti. Bunlarn arasnda Polonya Sosyal Demokrat Partisi eski yneticilerinden, srgndeyken Le-nin'e ok yardm dokunan Glinski de vard. Glinski'nin kars Ulam Enstits'nn mdryd. Szde okulda Glinskaya'nm yardmcs, ii muhalefetinin eski katlmclarndan Krivoruko bakanlnda gizli bir muhalefet oluturulmutu. Yagoda, bu iin stne hemen atlmt. Gizli muhalefetle Glinski'nin karsnn ilikisi er'in sylediklerinin doruluunu kantlyordu. Her iliki davaya genilik ve inandrclk, her olay arlk veriyordu. Eer iin iindeyse ya da ana konuyla balant kurulduysa her isim nemliydi. Berezin okulda hi bir muhalefetin olmadn, aa Pan-kratov'un Krivoruko ile ilikisi bulunmadn, Krivoru-ko'nun Glinski davasyla ilgisi olmadn, Glinski'nin Lominadze ile balantsnn ve Lominadze'nin de yeni bir Enternasyonal toplamaya yeltenmesinin var olmadn ok iyi bi174 liyordu. Ama Lominadze iini bizzat kendisi yrtyordu ve Berezin'in anlad kadaryla i epey yukarlara uzanacakt. Bu yukarlar da ancak o tahmin edebiliyordu... Berezin de bu iin fiyatn ok iyi biliyordu... Korkun ve acmasz bir zincir... Pankratov'un salnmas, zincirin kk de olsa bir halkasnn karlmas olarak yorumlanrd. Yagoda buna izin vermezdi. Viinski de izin vermezdi. Soltz Pankratov'u okula iade etmi, Viinski ise tutuklanmasn onaylamt. Pankratov'u glgede tutmak, ve ona kimsenin dikkat etmemesini salamak gerekliydi; bu genci ancak bu yol kurtarabilirdi. Her ey u an olduu gibi kalmalyd. Dyakov iini srdrsn, onun grevi naslsa okulla snrlandrlmt. Daha fazlasn bilmiyordu. Berezin'in yapt tek ey, Saa'nn paketlerini ve kitaplktan kitap almasn salamak oldu. Berezin'in emrini saygyla dinlemiti Dyakov. Onun bu grevde uzun sre almayacam dnerek Berezin'i hep saygyla dinlerdi. Paket ve kitaplarn verilii kukusuz zayflkt, ama bazan sorgunun sal iin izin veriliyordu. Yerine getirilecektir, dedi Dyakov. Berezin devrime inanyor, eka'daki grevini devrim borcu sanyordu. sava yllarnda il eka bakan olarak kzl terr estirmiti, ama devrim iin tehlikeli olmadklarn bilse iyice korkan burjuvalarla talihsiz liberalleri drt bir yana databilirdi. Dyakov'un kk, ama elik ellerinden kimse kurtulamazd. Onun eline dmek sulu olduunun kantlanmas demekti. Dyakov, insanlarn gerekten sululuuna deil, sululuun genel versiyonuna inanrd.

Bu genel versiyonu belirli kiiye uygulamay ve net bir versiyon yaratmay becermek gerekliydi. Bu net versiyonu yarattktan sonra sorguyu da, sorgulanan da ona uydururdu. Sorgulanann bu versiyonu reddetmesi, Dyakov'un emin olduu devlet dmanlnn kant anlamna gelirdi. Dyakov'un yaratt versiyon (ona gre mantkl, salam ve rtlemez) yleydi: Okulu Krivoruko ynetiyordu. Eski bir muhalif, yaral, bu yzden krgn, hatt Dyakov'un mantna gre sonsuza kadar kzgn Krivoruko. Byle biri eli kolu bal durmazd. Su uyur, dman uyumaz! Frsat 175 bulduu anda, zellikle de politik olarak tam olgunlua erimemi genler arasnda ie koyulur. te bunlardan bir grup, parti dman bir duvar gazetesi karyor. Bu iki durum arasnda iliki var m? Olmaz m! Bu grubun bandaki Pankra-tov, Krivoruko'yu savunuyor. Bu bir raslant m? Raslant olamaz! Krivoruko davasyla Saa'mn davasnn ayn zamana denk dmesi raslant m? Buna kim inanr? Pankratov'un arkasnda eski muhalif bir akl hocas var. Krivoruko, Pankratov'u etkiledi. Eh, ite bu, kar devrimci bir rgtt artk! Pankratov'un kvrmas, versiyonun kantlanacan gsteriyordu. Dykov bundan hi kuku duymuyordu. Dyakov, sorgulananlar, sorgulamaya gvenenler ve gvenmeyenler olarak iki gruba ayrrd. Gveniyorlarsa Sovyet iktidarna inanyorlar, gvenmiyorlarsa Sovyet iktidarna inanmyorlar! Ayrca onlar bir alt gruba daha ayryordu: ifadedeki her szce itiraz eden mzmzlar ve mzmz olmayanlar. Pankra-tov, devlete inanyor, mzmz deil; tutuklanmasna arm, kurtulacan umuyor, gven aryor. Deneyimsiz, saf yrekli, yoldalarn davadan uzak tutacak, her eyi kendisi stlenecek, hatt yakmadklarn bile stlenecek. Kolay i. Saa'y tutukladklar gece Krivoruko'yu da tutuklam-lard. Pankratov davasn duyduunu, ancak onu anmsamadm okulda binlerce renci vard sylemiti. in aslnda Krivoruko, Pankratov'un broda sylediklerini unutmamt. Belgeleri onaylatmaya geliini de anmsyordu. Onu tandn, kendisine zarar verebilir, diye reddetmemiti. u an ona hibir eyin ne yarar ne de zarar dokunurdu. Bu dava, bir zamanlar muhalif olanlara kar almt. Reddetmesi, tasarlanan versiyonu tahmin ettii iin de deildi. Pankratov'un tutuklandn bile bilmiyordu. Syleyecei her adn, o ad tayan insana zarar vereceini bildii iin Saa'y tandn yadsmt. 176 21 Saa'ya drt kitap getirdiler. Ktphane memurunun, yazdklarna yakn eyler gndermeye almas bile onun istediklerini alamamasndan duyduu honutsuzluu giderememiti. Yitik Hayallerin yerine Sezar, Sava ve Ba-rn yerine ocukluk, Ergenlik ve Genlik; 1905 ylnn Doa ve insanlar dergisi, Krasnaya Novun 1925 ubat says. Hepsi berelenmi ve sararmt. zerlerinde mavi renk oval bir damga vard. Butrka ehir Hapisanesi Ktphanesi. Balzac 1899'da, Tolstoy

1913'de yaymlamt. Birok sayfas eksikti, kitabn arkasndaki eksik sayfalar dizini tam deildi. Ama her eye karn bir haftalk bayram! nce dergilere bakt, sonra kitaplar okudu, daha scnra yine dergilere dnd. Krasnaya Novda Yesenin'in Mavi Sis iirini buldu, daha nce okumamt. Sezar ilk okuduu zaman bu talihsiz parfmcnn hikyesini melodram olarak nitelemiti. Oysa ndi kitap onu heyecanlandrmt... Mutsuzluk, deha iin ykselme basama, Hristiyan iin gnahtan arnma ksesi, becerikli iin define ve zayf iin uurumdur. O ne dhi, ne Hristiyan, ne becerikli, ne de zayft. Yine de bu szlerde kendisi iin nemli eyler olduunu duyumsuyordu. Kitaplar, temiz amarlar ve annesinin yollad yiyeceklerle haftann tadn kard. orbann iine bir para et atyor, bu yolla stt eti lapaya katarak onu yenebilir duruma sokuyordu. Sabah ve akamlar beyaz ekmek, ya, sucuk ve peynirden sandvi yapyordu. Okula giderken yapt kahvaltnn kokusu, hapisane kokusunu bastryordu. Karn doymu ve keyifli bir halde ranzaya uzanyor, oku-yuyordu. Gndzleri yatmak yasakt, ama gardiyanlarn szlerine pek kulak asmyordu, onlar da Saa'y rahat brakyorlard. Ama yukardakilerden biri gelince ciddileiyorlard. Karnn tam doyurarak, kitapla, sucukla ve ikolatayla tembellie gmlerek geirilen bir hafta... Birden buna alm gibi geldi. Her ey duruldu, memnun olsak da olmasak da buradayz... Buna inanmad ama oyaland. 177 Kitap ve dergilerdeki yaamn imdiki, hatt gemiteki yaamyla hi ilintisi yoktu. ocukluk ve Ergenlik-te ekilen aclarn onun ocukluundaki ve genliindeki aclarla hi ortak yan yoktu. O zaman babasna yle demiti: Annemi krmana izin vermem! Babas yerlerinden frlam gzlerle ona bakm, ban ellerinin arasna alarak, Gzel olum... demiti. Hemen ardndan alamaya balamt. Ne olursa olsun babayd. Elleri buz gibi bile olsa onun dokunuunu hl anmsyordu. Onu sakinletirmek, ondan zr dilemek istemiti. Babas ellerini yznden ekmi, korkun ve kuru gzleri ortaya kmt. Sana karma hakkn kim verdi? O, benim annem. Babas birka gn sabahlar sessizce kalkt, tra oldu, ykand, giyindi, aynada kendine bakt. Sessizce masaya oturdu, yemeini sessizce yedi. antasn toplad, bir eyler mrldanarak oday szd, yine konumadan yemeini yedi, grltyle taban itti, annesinin sorduklarna yant vermedi. Bir gece, ge vakit yatak odalarnda babasnn ksk sesini duydu. Annesi

susuyordu. aa, bu suskunluun yreini durduracandan korktu. Biraz sonra odalarndan kan babas. Seninle konumalym, dedi. Evden kp Arbat'ta yrmeye baladlar. Sokak lambalarnn nda kar taneleri uuuyordu. Uzun boylu, dzgn tral, yakkl, itirazlara hi dayanamayan babasnn stnde yakas krkl bir palto vard. ... Olunu aralarndaki ilikiye kartrmak istemiyordu. Annesi, ona kar hep olunu kkrtmt. Geimsizliklerinde annesi suluydu, hibir zaman onun ilgilerini ve isteklerini paylamamt. Kardeleri ona daha yaknd. Yalnzca kskanmay beceriyordu. Kurtuluu olmayan bir ac Saa'y sard. Sokakta baba178 sna nasl itiraz ederdi? Babas ar duyduu iin barmas gerekirdi. aa da yalnzca, insanlar birlikte yapamyorlarsa ayrlmallar, dedi. Bir ay sonra babas Yefremov sentetik kauuk fabrikasna geti. Bylece aa, on alt yanda evin sorumluluunu stlenmek zorunda kald. Dyakov, Saa'y armad. Bu da Saa'y pek endielendirmedi, ilk sorguyu umutla, ikincisini korkuyla beklemiti. imdi ne umut, ne de korku duyuyordu. Yalmzca Krivoru-ko onu tedirgin ediyordu. Ya Krivoruko'yu tutuklarlar, o da Saa'ya syledii ayla ilgili sz itiraf ederse! Bylece Saa'nn yalan syledii ortaya kar, bir yalancya ise gven duyulmazd. zellikle de asl teki konuda, yani Mark konusunda. Krivoruko bunu niye sylemiti? Onu ne kadar aptalca bir durumda brakmt. Geveze! Krivoruko'nun davas parti brosunda grlseydi aa nasl davranrd? Orada ba tmceyi gizlemezdi... Krivoruko yoldan neyi anlatmak istediini aklamas gerekirdi! Neden burada farkl davranyordu? Neden Krivoruko'yu gizlemek zorundayd? Her eyi anlatacak, vicdann rahatlatacakt. Bu ykten kurtulacakt. Gerisini onlar halletsin... Sibirya ok korkun, Sibirya ok uzak, ama insanlar orada da yayorlar... Nereden kt bu? Hapisanede yayor, yatyor, okuyor, sucuk ve ikolatayla kendine ziyafet ekiyor, her gece duun altnda ark sylyor, dnyor ve eskileri anmsyordu. Sakal iyice uzamt. Sakall nasl grndn grmek istiyordu, ama aynas yoktu. Gardiyan elinde kt kalemle yeniden ortaya kt. Kitaplar ald. aa yeni

bir liste yazd. Bu sefer on kitap. Belki bazlar ktphanede bulunurdu. Sava ve Barla 179 Yitik Hayaller i yineledi. Ocak, ubat, mart aylarnn dergilerini, Stendhal ve Babel'i, Gibbon'un Roma mparatorluunun Gerilemesi ve Ykln tutuklanmadan ksa bir sre nce okumaya balamt sevdii Gogol'u, hi sevmedii Dostoyevski'yi yazd. Ceza Yasas'n da yineledi. Yasay istediini bilsinler! Dyakov, mutlaka yazdklarn gzden geirecekti. Hi olmazsa haklarn bilmek istediini unutmazd. Kitapsz iki gn onu eski haline dndrd. Yine sar duvarlar, bktrc sessizlik, onu izleyen gz, tuvalete gidi, ar yemekler, mide ekimesi... Annesinin yolladklar da bitmiti. Katya'y dnd, onun rzgrdan kurumu dudaklarn, scak ellerini anmsad. Yatmad, kalkp dolamaya balad. Ama gardiyanlar geceleyin hcrede dolalmasn yasaklamlard. Tutuklu! Yat! Yatt ama uyuyamad. Bazen dalyor, ryasnda kh kt olaylar, kh on yedi yandayken yaad bir dizi olay gryordu. On yedi yandayken annesiyle Lipetzk'e gitmiti. Yanlarna gittikleri kadnn, Samaral gen bir gelini vard. Gelinin kocas orada, demiryolunda alyordu. Yelizeveta Pet-rovna zayf, sarn biriydi. Saa'ya yan gzle bakyor, cilve yapyor, anlaml anlaml glmsyordu. Ne olursa olsun, onun bu glmsemesi, dmelerinin arasndan grnen teni ve ucuz kokusu Saa'y heyecanlandryordu. Yelizeveta gndzleri genellikle bahede sabahlnn dmelerini aarak dzgn, beyaz bacaklarn gnee veriyordu. aa o yana bakmazd, ama elma aacnn altndaki yastn beyazln, sabahln alacasn ve yuvarlak dizlerle plak, dzgn bacaklar hissederdi. Kadnn baklarn, glmseyiini grr gibi olurdu. Saa!.. diye barmt bir seferinde leri iyice uzatarak. aa yanna gidip oturdu. Saa! demiti, yeniden. Ona doru dnnce sabah180 l iyice alm, zayf omuzlanyla kk memeleri ortaya kmt. aa, btn gn nerelerde geziyorsun? Kzlarla m? Anlatsana... Tek szck bile syleyemedi. Kadnn bacaklarn, kk beyaz gslerini seyrediyordu... Gne yakyordu. Yaknlarda bir yerden eek ansnn vzlts

geliyordu. Her yer elma kokuyordu. aa yerinden kalkamyor, hareket edemiyor, kadnn dalga getiini utanla duyumsuyordu. Hep okuyor, okuyorsun. Kitap kurdu oldun. Yelizeveta, Saa'mn elinden Anatole France'm cildini ekip ald. Vermeyeceim! Kitab arkasna saklad. aa, kitab almak iin uzandnda elleri birleti, kadnn scakl her yann sard. Kadn evden yana yle bir bakp ban geriye att ve zorlukla soluk almaya balad. Yznde kararl, gizemli bir eyler vard. Yanan elleriyle onu boynundan yakalad, kendine ekti, dudaklar dudaklarn buldu ve srt st uzand. Sonra her ey bittiinde Saa'mn gzlerine bakp gld: u yaptna bir bak!... imdi ykamak gerekecek. Ktyd deil mi, sylesene? Neyse gzelim, ilk seferinde hep byledir. Senin de ilk seferdi, deil mi? Doruyu syle! aa ondan utanyor, kayordu. Ne ki ertesi gn leden sonra kadn ona seslendi: aa, erkekliini gster beni kaykla dolatr. Saa'mn Lipetzk'de skldn dnen annesi. aa, git! dedi. Voronej'in rman ad byleydi kar kysna gemiler, kadn ayrda kendini Saa'ya cmerte teslim etmiti. Geceleyin Saa'mn yamna gelmiti. aa, mutfaktaki divanda yatyordu. Sonraki gnler, her gece yatana gelmeye, gndzleri de onunla br kyya gitmeye balad. Orospu, ocuun kanna girdi, dedi kaynanas.. Annesi hibir ey farketmedi. Yelizeveta Petrovna'nn kocas geldiinde Saa'ya ku181 kuyla bakt, anlalan annesinden bir eyler duymutu. Ye-lizeveta Petrovna sadk bir e rol oynuyordu. Saa'y umutsuz bir k olarak tantmt. Szckleri uzatarak kocasna, te benim kavalyem... diyordu. Odalarnda kocasyla konuurken, glrken yapt i* veler Saa'ya ok ters geldi.

Ksa bir sre sonra da fabrikaya gireceini bahane ederek annesini orada brakp Moskova'ya dnd. Bu deneyimden sonra uzun sre kadnlardan kat. Bir seferinde fabrikada subbotnik dzenlenmiti. Herkes alm, evreyi temizlemi, odunlar ym ve biriken karlar kurumutu. nc atlyede alan uzun boylu gzel Polya, o gn Saa'nn yannda alm, onunla akalam, oyunlar yapmt. Subbotnik bittiinde yavaa, Bize gidelim, snrz! demiti. Sonra daha da sessizce eklemiti: Bugn yalnzm. O gn gitmemiti. Kz, ok ak seik bir istekte bulunmutu. imdi, gitmediine zlyordu. Kan kaynyor, ona rahat vermiyordu. Yalnzln bazan insan neye gtrdn biliyor, bundan korkuyordu. Sabah akam jimnastik yapyor, gndzleri yatmyor, bir keden tekine hcreyi admlyordu. Gnlk bir l belirlemiti : On bin adm. Buz gibi du alyor, ge yatp erken kalkyordu. ki gn sonra istedii kitaplar getirdiler. Yeniden okumaya gmld. Yatarak deil oturarak, hatt ayakta duvara yaslanarak okuyordu. Gibbon'un ilk iki cildini, Kara-mazov Kardeleri ve l Canlarm yerine Tara Bulba' yi gndermilerdi. Yanna birini verdiler : yice eskimi mevsimlik paltosu ve yrtk ayakkabsyla zayf, bitkin biri. nce onu, sonra ranza, yatak ve battaniyeyi getirmilerdi. Ad Saveliy Kuskov'du, Moskova Pedagoji Enstits nc snf rencisi olan Saveliy, Butrka'da be aydr ya182 tyordu. Saa'nn yannda iki gn kald. Saveliy'i gtrdler, ama yata almadlar. Saa'da tam fttrk olmasa bile biraz kak izlenimi brakmt. Hi konumadan ve kprdamadan saatlerce yatyor, sonra birden frlyor, ranzalara arpa arpa dolaarak alak sesle ark sylyoddu. Peygamber iekleri tarlalarda prl prl parlarlar. Bu szlerin tekdze yinelenmesi anormallik dncesini pekitiriyordu. Havalandrmaya kmyor, Saa'yla du almaya gitmiyor, jimnastik yapmyordu. Moskova'da ne akrabas, ne de yakn vard; bu yzden dardan hibir ey gelmiyordu. Ha-pisane yemeini de hemen yemiyor, iyice souduunda yemeye balyordu. Saa'nn kendi taban nasl dikkatle ykadn kaytszca izleyerek kendisininkini yle bir syryordu. O gnlerde aa, annesinden ikinci paketi ald. Ne var ne yok masaya koydu, ama Saveliy hemen hemen hi dokunmad bile. Gibbon'u eline alm, bir kenara ayrmt. Gogol ve Dostoyevski'yi daha nce okuduunu sylemiti. Saa'nn davasyla ilgilenmedi. Kendisininkini

de kaytszca anlatt. Sebej blgesindendi, kyleri snra yaknd. Tatil iin eve gitmeye hazrlanrken annesinin oralarda bozuk para sknts olduunu ve para st alamadklarn yazan mektubunu alm. Gm para biriktirmeye balam. Arama srasnda yirmi sekiz ruble krk kapik bulmular ve onu yurtdna kamaya hazrlanmakla sulamlar. Yabanc diller blmnde okumas iin tuzu biberi olmu. lk sorgulamada suu kabul etmi ve sorgulama bitmi. imdi verilecek cezay bekliyormu. Niye itiraf ettin? Nasl kantlayacaksn? - Sen deil onlar kantlamak zorunda. Kantlar var : Gm biriktirmek! Sama ve anlamsz. Ne ki kendisinin tutuklanma nedeninin gazete ya da days olduunu anlatsa buna da kimse inanmazd. Saveliy, yalnzca hapisaneden ka efsanelerini anlatrken canlanyordu. Pencere demirini eeyle kesiyorlar, cam183 dan atya, oradan baka bir atya, oradan da baheye ve daha sonra da sokaa! Ksa bir sre nce iki karaborsac kamt. Drdnc kattan atlamlard. Hapisanede bulunduu sre, Saa'ya buradan kamann mmkn olmadn retmiti. Ama tartmad. Saveliy'in kolayclna amt. Okuldan anmsad birka szckle onunla Almanca konumay denedi. Saveliy Almancay mkemmel konuuyordu. aa bir an onun renci olamayacan dnd. Saveliy, hapisane revirini de canl bir ifadeyle anlatmt. Orada her ey vard. Di doktoru, fizik tedavi... ban, kan ban, yel, her gn tedavi yapacaklar, o da oraya postu serecekti. Orada beyaz ekmek ve st vard. Doru drst bir ey yememesine karn ekmek ve stten heyecanla sz ediyordu. aa iin nemli saylacak konulardan da sz ayordu: Doktorun hcereye gelip Bir ikayetin var m? diye sormas srgne yollanacan anlamndadr. Gneyi, Orta. Asya'y ya da Kazakistan' istiyorsan veremin, romatizman, siyatiin ya da radikulitin olduunu; kuzeyi istiyorsan kalbinin hasta olduunu syleyeceksin. Doktorun gelmemesi, alma kamp demektir. aa hapisane binalarnn adlarn ondan rendi. Avludaki kule, Pugaev kulesiydi. Bu avlu en kyd. En byk avlu mahkmlarn alt atelyelerin nndeydi ve oradan darya mektup yollamak mmknd. nc gn Saveliy'i gtrdler. Geldii gibi kaytszca gitti. Tanmad birine gelmi, tanmad birinden ayrlmt.

aa, kendisine hi bakmadan ve kendisiyle vedalamadan kapdan kan Saveliy'in dar ve hafif kambur srtn grnce bitmek bilmez hapisane yolunun ne olduunu duyum-sad. Bu yolda daha ok insanla karlaacakt. Saveliy birinciydi. 184 22 Budyagin yolda, sizinle grecekler. Bir an sonra iyi bildii ses, Merhaba van! demiti. Stalin'e soyadyla hitap etmeye alkn deildi, adyla hitap etmeye de karar veremedi. Merhaba... Geldin, hi uramadn. Burnun byd, yolu unuttun. Ben hazrm. Ne zaman? Hazrsan gel. Kar karya otururuz. Budyagin, Stalin'in yanna en son Nadya'mn lmnden bir ay kadar nce yani iki yl nce gitmiti. lkeye dndkten sonra, ilerini Stalin'in gzne giren D leri Halk Komiseri Litvinov'la halletmiti. Stalin'in tezine gre Sovyetler Birlii'nin dmanlar ngiltere, Fransa ve Japonya'yd. ngiltere, SSCB'yi smrge imparatorluuna, Japonya in'deki saltanatna, Fransa da Avrupa'daki etkisine bir tehdit olarak gryordu. Ayn zamanda ngiltere ve Japonya, Birleik Devletler'in dnya pazarndaki balca rakipleriydiler. Yenilen Almanya, kazanan Fransa'nn karsndayd. Byle bakldnda btn karmak sorunlar yalnla-veriyordu : ngiltere, Fransa ve Japonya bir tarafta; SSCB, ABD ve Almanya teki tarafta. Stalin, sorunlar karmaktan yalnla aktarmada kendi yeteneine hayrand. Ivan Grigoryevi, Stalin'in Weimar Cumhuriyeti zamannda oluan tezini eskimi sayyordu. Stalin'in kltme, hafife alma yeteneini de facia diye niteliyordu. Hitler'in iktidara gelii gler dengesini deitirmi, Alman sorununu temel sorun yapmt. Litvinov, grne gre Budyagin'in bak asn paylayordu, ama bunu belli etmiyordu. Zamanla Stalin'in tavrnn deieceini umuyordu. Budyagin'e Laisser Passer! demiti. Stalin, Avrupa'y bilmezdi. Her eyi bilen kibirli, gmenlerden, smokin ve frakl Batl ii liderleriyle ayn ha185

murdan yorulmu partili aydnlardan nefret ederdi. Rusya'da yer altnda alm, srgne gitmi, kam ve gizlenmiti. Onlarsa yurtdnda gvenlik iinde yaamlar, rahatlarna bakmlar, nlerine n katmlard. Partinin Lond-ra'daki beinci kongresinde onlar yakndan grme frsatn bulmutu. Stalin, bu kongreye kadar yalnzca Tammerforse ve Stokholm'de bulunmutu. Ama oradaki kongreler, yzden fazla delegenin katld Londra kongresiyle kyaslana-mazd bile. Stalin, byk bir devletin bakentini, kapitalizmin Babil'ini, burjuva demokrasisinin merkezini ilk ve son kez grmt. Bambaka ve anlalmayan geleneklerle yetimi soukkanl insanlarn arasnda dil bilmemesinin zc silikliini duyumsamt. Nisanda ok souk olan Londra' da atksn yitirmiti. Litvinov ile yenisini almaya km, ama scak tutacak atky almamt. nk yn boynunu tahri ediyordu. En yumuak ve en pahal atky almlar, ama Stalin yine de kapris yapmaya balam, ngilizlere kfrler yadrmt. Litvinov, doklarn yannda bir ara onu yalnz brakmt, dndnde Stalin'in evresini saran iilerin ona satatklarn grmt. Byk olaslkla ona bir eyler sormular, o da dil bilmediinden yant verememiti. Cesur biri olan ve doma byme Londral gibi ingilizce konuan Litvinov, iileri ordan kovalamt. Litvinov, ok sonralar atk olayn Budyagin'e anlatm, ama doktaki olaya hi deinmemiti. Stalin bu hikyenin anlatlmasn balamazd. ocukluundan beri zayf, sska biri olan Stalin, fiziki gcne, cesaretine ve daha sonralar kukuculuunun dourduu ruh haline glge drecek btn davranlara ve szlere kar ar duyarlyd. Srgndeyken Budyagin'e unlar sylemiti : Kabaln karsna daha byk bir kabalk koymak gerek, insanlar onu zorla kabul ederler. Uzun k gecelerinden birinde doktaki o olay kendisi anlatmt: Onu Hintlilere benzetmi, dvmek istemiler. Ama suratlarnn ortasna yumruu gmnce kamlard. Stalin Suratna gmmek deyimini ok severdi. 186 te, vlen ingiliz ii snf. Efendilerinin ayns! demiti. Budyagin, bir yl akn bir sre Stalin'le grmeye urat. Grlerini ona aktarmay gerekli sayyordu. Stalin'i ikna etmenin zor olduunu biliyordu. Duyduu sempatiyi abuk yitiren, antipatiyi hibir zaman unutmayan bir insand. Ama Stalin'in savatan ekindiini de biliyordu. Budyagin imdi, denemesinin baarszla mahkm olduunu biliyordu. Zaman, Stalin'in tutumunu deil, kendisini deitirmiti. imdi, kusursuzluuna her zamankinden daha fazla inanyordu. Ivan Grigoryevi, onunla elikiye derse bunun neyle sonulanacan ok iyi biliyordu. Budyagin, Kremlin'e her zaman getii Vozdvijenka'dan deil, Troitski kapsndan girdi. Herzen sokandan, Manej alanndan, Aleksandr bahesinin yanndan geerek

yolunu biraz uzatm, bylece biraz sonraki grmeyi iyice dnmek istemiti. Belki de yazgsnda nemli rol oynayacan duyumsad bu grmeyi birka dakika geciktirmekti amac. van Grigoryevi, parti ii ekimelerden hep uzak kalmt. Ayn zamanda ortak koroya da katlmam, vgler dzmemiti. Bu, Stalin iin yeterliydi. Budyagin, devrime daha iyi bir yaam iin katlmamt. Ailesinin durumu olduka iyiydi. Babas da, kardeleri de, kendisi de Motoviliha fabrikasnda usta birer demirciydiler. Hazinenin, devletin olan Motoviliha fabrikas, lkedeki en byk fabrikalardan biri saylyordu. Elli tonluk ekici, dnyadaki en byk ekiti. Kama rmann sol kysnda, demiryoluna yakn bir yere kurulan Motoviliha, Perm kentinin ticaret ve sanayi merkezi durumundayd, teki yerlere oranla daha iyi yayorlard. Elektrikli ark kaynann mucidi Nikolay Gavrilovi Slavyanov, bu gen iinin yeteneini grm, onu kaynak makinasnn bana vermiti. O zamanlarn ileri teknolojisi ve onun nde gelen temsilcileriyle yaknlk dncesi Bud187 yagin'i heyecanlandrmt. Budyagin, kentteki politik srgnlerin arasnda epey gl olan sosyal demokratlarla iliki kurdu. van Grigoryevi de sradan sosyal demokrat olarak kalabilirdi. Olgunluk diplomas ve enstitye giri hakk veren Tomsk Teknik Enstits bnyesindeki ak retim kurslarna yazld. Birinci Rus Devrimi onu profesyonel devrimci yapt. 1905 Aralnda genel politik greve, sonra da silahl atmalara katld. Tutuklanp Narm'a srld. Budyagin, mutlakiyete kar savat iin bunun ne demek olduunu anlyordu. Devrim kavram da anlalr bir eydi: Savamlarn son hedefi! Tehlikeli durumlar kanlmazd. Halkn kini, yzyllardr kendisini ezenlere ynelmi, devrim korunmutu. t sava bitmi, her ey yerine oturmutu. NEP yalnzca yeni ekonomik politikay belirlememi, yeni bir yaam tarz da getirmiti. Ne ki Lenin'in ciddi ve uzun sreli olarak nitelii eyler hi de uzun srmemiti. Stalin, Lenin'in vasiyetini uyguladn belirterek NEP'i ortadan kaldrmt. Lenin'in adna ant imeyi, ona atfta bulunmay seviyordu. Lenin'in Rusya'y yeterince tanmad iin topran uluslatnlmas dncesini ortaya attn (Stalin'e gre kyller bu dnceye sahip kmayacaklard) srgndeyken Ivan Grigorye-vi'e sylemesine karn Lenin'in szlerine dayanmay seviyordu. Tsaritsin'de de Budyagin'e Lenin'in askeri ilerden pek anlamadn sylemiti. Btn bunlara karn Lenin'in nemini ve parti iindeki roln iyi kavram, hibir zamai? ona kar kmamt. Lenin'in hakl, kendisinin haksz kt durumlarda kendini onunla ayn dncede ve Leninci politikann sarslmaz yrtcs olarak gstermiti. imdi de her admda Lenin'in adn azndan drmyor, kendini nc deil, Lenin'in kararnn uygulaycs olarak gsteriyordu. Ne ki Stalin, Lenin'in istedii sosyalist demokrasi yerine bambaka bir rejim kurmutu.

188 Son geliinden bu yana Stalin'in odasnda deiiklik yoktu. Yalnz olan Stalin, yemek masasnda oturuyordu. Masada bir ie arap, kadehler, meyveler, iki ie maden suyu ve ak bir ki,tap vard. Evinde de pantolonunun paalar izmesine sokulu, yar askeri giysiyle dolard. Stalin ban evirdi. Ceketi karnnn stne tamt. Dar aln, bildik izler, yumuak gzel eli! Budyagin, bu grmelerinin son grmeleri olduunu anlad. Stalin, yerinden yavaa kalkt. Elini uzatmadan ona bakmay srdrd. Budyagin'den ksayd, ama aadan deil, sanki inik kirpiklerinin arasndan bakyor gibiydi. van Grigoryevi, Stalin'in onu oturmaya davet etmesini, bu yakkszl brakmasn bekliyordu. Stalin bayla pencereyi gsterdi. Orada bana kfrediyorlar m? Ne Budyagin'in geldii, ne de imdi yaadklar lkeyi soruyordu. Penceresinin ardndaki tm insanlar, tm dnyay kastediyordu. Sibirya'daki yalnz Grc, Asyal amansz bir Tanr olmutu. imdi penceresinin ardmda tayga deil, egemenliindeki lke vard. Bunu kongredeki zaferinden sonra soruyordu. Eskisi gibi hi kimseye inanmyor. Gvensizliinin ve kukularnn doruluuna emin olmak, Budyagin ve Budyagin gibilerin nasl olduunu grmek istiyordu. Budyagin'e kar olmaya karar vermiti. Glmsemiyor, ailesini sormuyor, eski ilikilerine hi deinmiyordu. Eh ite, dedi Budyagin. Kfreden de var. Stalin, eliyle Budyagin'i oturmaya davet etti. Piposunu elinde skarak odada dolayordu. Dolama alkanl hi deimemiti. Ryazanov nasl? Beklenmedik bir soru. Oysa Ryazanov'u kabul etmi, Po-litbroda dinlemi, MK yeliine getirmiti. Yeeninin tutuklanmasyla ondan kuku duymu olabilir miydi? ini bilen birisi. Gereksiz inaatlar yaptn sylyorlar? 189 Halk Komiserlii'ne Ryazanov'un kendiliinden sinema, spor tesisi, hatt tatil yeri yaptrdna dair bilgiler gelmiti.

Pyatakov komisyon yollad. Stalin, dorudan gzlerine bakt. Budyagin bu bakn ne anlama geldiini ok iyi biliyordu. Gvensizlik! Yant Stalin'i tatmin etmemiti. Neden? Budyagin doruyu sylemiti. Stalin'in, muhatabnn huzurunu karma huyunu iyi biliyordu: Kukuya hi yer olmayan yerde kukulanmak, kukulanmak gerektiinde inamyormu gibi yapmak. Stalin baklarn yava yava indirdi ve glmsedi. Sergo, Ryazanov'u MK'ya nerdi. MK'nn yalnzca ekonomistlerden olumasn istiyor. Budyagin'in tepkisini grmek iin sustu. Karakteri byleydi: Ryazanov'u MK'ye Orconikidze nermi, Budyagin'i nermemiti. Sesini ykselterek devam etti: Sergo'ya duyduumuz saygya karn partimizin MK' sim VSNH (*) ynetim kuruluna dndrenleyiz. Partimizin Merkez Komitesi ekonomistlerin de, politikaclarn da, askerlerin de, kltr adamlarnn da temsil edildii bir yerdir. Merkez Komitesi'nde partimizin btn gleri temsil edilmelidir. zellikle de gen gleri! Budyagin'in karsnda durdu. Bir kenara ekilmek ve halktan gelen kiilere yol amak gerek. Halk, devletin banda kendi ocuklarn grmek istiyor, soylularn ve yabanclarn yeni kuaklarn deil! Rus halk soylular sevmez. Rus halknn tarihi, soylularla yaplan savan tarihidir. Rus halk Korkun van', Birinci Petro'yu seviyordu, yani zellikle boyarlar ve soylular yok eden arlar. Bolotnikov'dan Pugaev'e kadar btn kyl ayaklanmalar, iyi bir ar iin soylulara kar yaplmtr. Sylediklerini, onun iin olaan saylan, tarihe bir gz atma o1 arak deerlendirmek mmknd. Tarihi ok iyi bilirdi. zellikle de kilise ve mezhepler tarihini. Ama yleVSNH : Tm Rusya Ekonomi Konseyi, (.n.) 190 dikleri yle de anlalabilirdi: Budyagin gibi eski kadrolar yeni soylulard! Halk, artk onlar istemiyordu. Stalin devam ediyordu: Kyl, devrimi neden merkezi yerlerde destekledi de uzak yerlerde, rnein Sibirya'da desteklemedi. Merkeze yakn yerlerde kyl, soyluyu grmt. Sibirya'da ise soylu moylu yoktu. Soylu Kolak ortaya knca Sibiryal kyl de devrimi destekledi.

Stalin, Budyagin'e bakyordu. Gzleri kararmt. Sonra pencereye doru yrd, orada durdu ve srt Ivan Grigorye-vi'e dnk konumasn srdrd. Ama btn genler bu YEN gce dahil deil. Yazn bir ara Arbat'tan geiyordum, orada yabanc mal giysiler giyen isiz gsz genlerin dalga getiklerini grdm. Sorarm, onlar iin Sovyet lkesi mi, yoksa yabanc markal bir giysi mi daha deerlidir? Hangisi? Genlerden sz etmeye balamt. Demek aa iin ricada bulunduunu biliyordu. Yabanc marka giysi giyerek de Sovyet lkesi sevilebilir, dedi Budyagin. yle mi dnyorsun? Stalin ona dnd. Ben YLE dnmyorum. BENM ocuklarm yabanc mal giysiler giymiyor, BENM ocuklarm bizim, Sovyet mallarndan holanyor, BENM ocuklarmn yabanc mal bulacak yerleri yok. Sorarm, ONLAR nereden buluyorlar? Lena'y kastediyor olabilir miydi? Birisi fsldam olabilirdi: Budyagin'in kz yabanc mallar giyiyor! Stalin, her zaman ufak eylere nem verirdi, nemsiz eyleri dinler, o konuyu bildiini gstermek iin bunlar ortaya koyard. Ufak eyleri genelletirme, onlardan sonu karma yeteneiyle gurur duyard. Budyagin, yurt dnda yaklak on yl kaldn, kendisinin de, ailesinin de doal olarak yabanc mal giysiler aldklarn ima edercesine: Benim stmde de yabanc elbise var, dedi. Stalin atlan ta anlad, alayl bir saygyla kollarn at. 191 Ooo... Sen bizim uluslararas dzeyde bir adammz-sn, sana nasl lf syleyebiliriz?... Yava yava Budyagin'e yanat, birden elini uzatp bana dokundu. Gencecik, kara sal, yakkl... Budyagin, Stalin'in ulaabilecei kadar ban emenin ne kadar da kolay olduunu dnd. Stalin, sanki onun dncelerini anlam gibi elini ekti, glmseyince byklan yeniden oynad. van, sen her zaman tartmay seviyorsun, baa klmaz polemikinin tekisin. Yine pencereye yrd, yine van Gregoryevi'e srtn dnd ve konumaya balad: Biz genlii seviyoruz, genlik bizim geleceimizdir. Ama, onu eitmek gerek. Genlii, iek yetitirir gibi zenle yetitirmek gerek. Onu pohpohlamamal, hatalarn ba-lamamalyz...

Evet, Saa'dan sz ediyor. Bilgisi olduunu gsteriyor. Bilgisinin ok azm. Gerektiinde tmn ortaya koyacak. ... Ucuz, hretli genleri aramaya gerek yok. Halk, ucuz hret arayan liderleri sevmez. Lenin aramad, sokaklarda dolamad. Halk, dilbaz liderleri sevmez. Troki gevezenin tekiydi, imdi ondan ne kald? Bu ta Kirov'ayd. Kirov, Leningrad sokaklarnda dolard. Kirov, partinin en iyi hatibiydi. Bu szlerin altnda ne vard? Hayr, Kirov'u Orconikidze'yi imdilik bir kenara atamazd. Zaman gelmemiti. imdi, ondan balyordu. Ast-rahan savunmas ve Kuzey Kafkas'taki askeri operasyonlar zamanndan beri Kirov'la Orconikidze'nin yakn olan insan yokluyordu. Bunun iin armt. Uluslararas sorunlar onu ilgilendirmiyordu. lgilendirseydi bir yl nce arrd. Yaknndaki kiiler hakknda sylediklerinin akl ve sylenenlerin darya kmayacana dair inanc, insan artyordu. Burada duyduklarn Kirov ya da Orconikidze'ye ima etmesi bile entrikac olarak lekelenmesine neden olurdu. Zaten, Stalin kt bir ey sylememiti. Yalnzca Orconikidze'nin MK'de daha fazla ekonomist grmeyi istediini ve 192 Kirov'un Leningrad sokaklarnda dolarken tehlike iinde olabileceini belirtmiti, Stalin, ona dnmeden sordu: Bu arada, Kodatski nasl biri? Sanrm, Astrahan'da senin yanndayd? Evet, blge balkln ynetiyordu. Onu sen de tanrsn, ne de olsa Leningrad Belediye Bakan. Stalin, Budyagin'in yantndaki gizli zehiri anlamam gibi davranp, sakince, Kodatski, Zinovyevci deil mi? diye sordu. Budyagin, gerekten at. Kodatski, Zinovyev'e kar kmt. Evet, kar kmt, sanki... Leningradl iiler, Troki ile Zinovyev'in partiden atlmalarn istediklerinde Kodatski yolda byk bir coku gstermemiti. Hem de byle bir sorunda! O zaman Kirov yolda, onun Moskova Narv blge sekreterliinden alnmasn nermiti. Aldlar. imdiyse Leningrad Belediye Bakanl'na setiler. Eski bakan Gri-gori Zinovyev'in yerine, yine bir Zinovyevci. Leningradl iiler buna nasl bakyorlar? Bildiim kadaryla Kodatski muhalefete hi katlmad. rgtsel bir konuda tereddt ettiyse, bu tip tereddtlerden hi kimse, ne sekiz yl nce kurtulabilirdi, ne de imdi.

Kimse Kodatski yoldan kann istemiyor, diyen Sta-lin Budyagin'e dnd. Yine de Leningrad rgt gibi rgtlerde kadro seimine zen gstermek gerek. Maamafih, parti Kirov yoldaa yardmclarn kendisinin semesi iin yetki verdi. Karmayacaz. Son tmce, Kodatski konusunun resmi deil, kiisel bir nitelik tadna dair bir uyar ieriyordu. Stalin grmenin sona ermesi iin Budyagin'in bekledii soruyu sordu: Hitler kim? Hitler, sava demektir. Bir ara sustu, sonra sordu: Savaacak arac var m? Almanya'nn sanayi potansiyeli ok yksek. Silahlanmas zor olmaz. 193 Silahlanmasna izin verirler mi? zin isteyecek deil. ktidarda kalabilecek mi? Grne gre, evet. Stalin yeniden sustu, parmaklarn yakasnda dolatrd. Almanlar savar m? Zorlanrlarsa savarlar! ngiltere ve Fransa Almanya'ya sava tazminat demeyi kabul ettirmilerdi. Almanya'y iyice bldler, smrgelerini elinden aldlar. Danzing'i, Sudetler'i, Polonya koridorunu, Dou Prusya'y ondan kopardlar. Almanlar, kimle savamaya hazrlanyorlar? ngiltere ve Fransa, Almanya ile bizim hakkmzda pazarla urayorlar. Stalin, Budyagin'e dnd. Her ey akt, grn sakl tutmay gerekli saymyor, onun nnde, evinde sylemeyi gerekli sayyordu. Yine de sakinliini bozmadan, ngiltere ve Fransa, Avrupa'nn gbeinde gl bir Almanya'ya izin vermezler. Tam tersine gl bir Almanya, ngiltere ve Fransa dengesi iin bizim iimize gelir.

Budyagin, kendinden emin olarak, Almanya, bizim iin en gerek tehlikedir, dedi. Stalin somurttu. Alman tehlikesini bytmek ana tehlikeyi kltmek demektir. Kukusuz, ngiliz emperyalistleri bunu istiyor. Ama biz, Sovyet insanlar byle olmadn biliyoruz. Ben dncemde direniyorum. te bu nedenle orada daha fazla kalmadn. Gzlerini Budyagin'den ayrmadan sylemiti bunlar. Budyagin de gzlerini indirmemiti. Stalin yine bir sre sustu. Budyagin'e bakmadan sanki baka birine sylyormu gibi devam etti. Partinin byle ayrntlarla caka satmaya gereksinimi yok, ie gereksinimi var. Bunu anlamayan parti iin gereksizdir. 194 Partiye gerekli olup olmadna parti karar verir, dedi Budyagin. Stalin masaya oturdu, br tarafa dnd, eline kitabn ald. Megulm, zr dilerim. 23 Kap, Budyagin'in ardndan kapand. Stalin kitab brakt, kalkt, elinde piposu odada dolamaya balad. Pencerenin nnde durup gznn alt, cephesine bakr toplar yerletirilmi eski silahhaneye bakt. Motovilihal, diplomat! Silahlarndan yoksun braklm Almanya... Manurya'da, Dalny Vostok'umuzun cephe gerisinde ise Japon ordular: te tehlike. Budyagin'in bak as, bu derece snrl olamazd, bunu anlyordu. Hitler iin gelmemiti. Partide kendi gr olan ve bu gr koruyan, gerektiinde onun grne kar kabilecek gler olduunu sylemek iin gelmiti. Kendi kafasna gre de gelmemiti, bunun iin kk saylrd. Verilen grev zerine gelmiti. Kartlarn yok etmek iin ona, Stalin'e szde yardm edenlerin, onun eskiden, imdi ve gelecekte dayanmak zorunda olduu kiilerin (yoksa dierlerim eledikleri gibi onu da bertaraf edeceklerdi) verdikleri emir gerei buraya gelmiti. Onun her eyi onlara borlu olduuna inanyorlard. Tam anlamyla yanlyorlard. Gerek lider KENDS gelirdi. Gerek lider iktidarn yalnzca KENDSNE borludur. Onlar kendisini deil o, onlar

semiti. Kendisini ileriye yrten onlar deildi. O, onlar arkasna almt. ktidara yerlemesine onlar yardm etmemiti, tam tersine, devletin en yksek kademelerine onlar, o getirmiti. Bugnk mevkilerini, onunla birlikte olmalarna borluydular. Lenin, kime borluydu? Londral ve Cenevreli gmenlere mi? Petro kime borluydu? Menikov'a m? Lefort'a m? ktidar miras, iin zn deitirmez. Hkmdarn lider olmas iin, onu kukla olarak gren evresini yok etmesi ge195 I rekir. Petro'da byle olmutu. Korkun tvan'da byle olmutu. Kendisi kartlarn yok ettii iin lider olmamt. Lider olduu iin onlar yok etmiti. lkeyi ynetmek iin zellikle kendisi seilmiti. Kartlar bunu anlamamlar, yok olmulard, imdi de anlamyorlard ve yok olacaklard. Baarsz bir talip, her zaman potansiyel bir dmandr. Tarih onu, bu lkedeki iktidarn srlarn bilen tek kii olduu iin, bu halk nasl ynelteceini bilen tek kii olduu iin, halkn meziyetlerini ve yetersizlilkerini sapma kadar bildii iin semiti. zellikle yetersizliklerini ok iyi biliyordu. Rus halk, kolektif bir halkt. Cemaat gds, varlnn ezeli biimiydi, eitlik onun ulusal karakterinin temelinde vard. Bu, Rusya'da yaratt toplum iin elverili koullar sunuyordu. Lenin'in NEP'i taktik olarak iyi bir manevrayd, ama ciddi ve srekli oluu bir hatayd. Manevra, buday alm iin kylyle yaplan bir uzlama; ciddi ve srekli olu da iftlik sahibine dayanan bir politikayd. iftlik sahibi ise halkn psikolojik yapsna ters den eitsizlie giden yol. Stalin kitapla yanat ve Lenin'in sayfalar iaretlenmi bir kitabn alp yeniden okumaya balad: Halkn NEP yoluyla kooperatiflemesi iin... Bunun iin tarihi bir dnem gereklidir... Herkes okur yazar olmadan, yeterli dzeyde aklk ve halkn kitaplardan yararlanmas iin yeterli dzeyde eitim, maddi temeller, rnein alk, ktlk ve benzerlerine kar yeterince nlem olmadan amacmza ulaama-yz. Kitab kapatt, yerine koydu. Bu yol, kylye yabancs olduu iftlik sahibi psikolojisini alamak demekti. iftlik sahibi iinse proletarya diktatrl gereksizdi. Rus ky-lsndeki mlkiyetilii ve kiiselcilii domadan yok etmek gerekir. Kooperatif? Evet. Ama kylnn yalnzca ii olduu bir yap... Kendisi bunu yapmt. Bu, Ekim Devrimi kadar nemli ikinci bir devrimdi. Ekim Devrimi'nde kyl yanmzdayd, kolektifletirmede ise karmzda. Doru, ki196 tap da, bilim de, ktlkla savam da gerekliydi... Bunlarn hepsi gerekliydi,

ama kolektiflemenin ncleri olarak deil temeli olarak. Kendisi de byle. yapmt! nce kolektifle-me sonra kltr. Lenin'in brokratik sapma diye niteledii ey yegane ynetim biimiydi. Ama bu ynetim biiminde bir sz tehlike konusuydu : Brokrasi halkla iktidar arasna girmeye alyor, iktidar deitirmeye yelteniyordu. Bunu acmadan engellemek gerekiyordu. Yetkili organlar, yksek iradenin tartmasz icra gcyd. Onu srekli korku iinde tutmak gerekliydi; bylece ondaki korku halka da geerdi. Kendisi byle bir aygta sahip miydi? Hayr! ktidar sava iinde kurulan devlet aygt, henz liderin aygt deildi. Aygt, kendini zaferi gerekletiren glerden biri ola,-rak gryordu. Budyagin'in ziyareti bunun kantyd. Liderin gerek aygt, iktidara geldikten sonra kendisinin yaratt aygttr. Bu aygt, uzun sreli olamazd. Yoksa karlkl ilikileri pekitirir, gc eline geirirdi. Aygt kartrlmal, deitirilmeli ve yeniden dzenlenmelidir. Byle bir aygt oluturmak kartlarn yok etmekten daha zordu. Aygt, yukardan aaya zincir gibi birbirine kenetlenmi, balanm yzbinlerce insan demekti. Bugnk Politburo yeleri, bir zamanlar Lenin'le yurtdndan dnen insanlar deildi. Bu insanlar, aygt iinde yukardan aaya ilikileri olan kiilerdi. Btn zinciri sarsmak iin tek bir halkaya dokunmak yeterliydi. Kendisi evresindekilere gveniyor muydu? Politikada hi kimseye gvenilmez! Molotov, Kaganovi ve Voroilov dierlerine gre daha gvenilir kiiler. Bamszlk istemeyen iyi uygulayclar! Gerekli durumlarda kendilerini gstermiler ve bu durumlarla kendilerini zdeletirmilerdi. Onsuz hibir eydiler! Voroilov kar tarafa geebilirdi, ama onun tarafn tutmaya devam edecekti. nk asker aydnlardan, zellikle de Tuhaevski'den korkuyordu. Voroilov, orduda svarilere dayanyordu. Budenny, Timoenko, Sadenko, Gorodovikov. Ama bu, zayf bir destekti, kl devri gemiti. 197 Kalinin ve Andreyev. Politbronun en yal ve en gen yeleri. Birincisi elli dokuz, ikincisi otuz dokuz yanda. Sivrilenler! Kalinin kyllerden, Andreyev iilerden; ikisi de ounluk nerdeyse, orada otururlar. Ve gven vermeyeneler: Kirov, Orconikidze, Kosior, Kuybiev ve Rudzutak. Lenin, vasiyet olarak adlandrlan o mektubuyla zamannda Rudzutak' gizlice onun yerine genel sekreterlie nermiti. Lenin'in Rudzutak'la bu sorunu grmemi, ondan olur almam olmas olasl var. Rudzutak dikkatli davranyor! Aygt iinde ciddi ilikileri yok. Londra kongresinden ubat devrimine kadar yaklak on yl srgnde geirdi. Yine de Lenin'in, onun yerine getirmek istedii biri. Bunu unutmamak gerek. Rudzutak da bunu unutmaz.

Kuybiev, soylulardan. Soylular okulunda okumu! Zevkine dkn, hasta. Kesine ekildi ve kendisine dokunmalarn istemiyor. yi bir eleman, ama parti iinde daha ok iyi eleman var! Kosior gelmi, onunla dolam, ama kh saa kh sola dnmt. Neden yalpalamt? Samimiyetsiz bir adam. Gvenilmez! Orconikidze! Zor i. Ona yakn tek insan. Otuz yl nce Tiflis'te tanmlard. Evet, ite zellikle bu yzden... ok nceden beri tanyordu onu. ok deiik durumlarda grmt. Kendisini ortak sayyor. Oysa liderin orta yoktur. Liderin silah arkada vardr. Apostol, arkadalarn iinden deil, rencilerin arasndan seilir. Romantik, saf, abuk kanan, sylediine yaptna itenlikle inanan biri. Politikac iin tehlikeli zellikler. Muhaliflerin sindirilmesinden sonra, onlar ayrm gzetmeden yeniden partiye almay nermiti. Ona kar kanlarn yok edilmeleri gerektiini anlamyor muydu? Halk, ona kar kmann Sovyet iktidarna kar kmak olduunu anlamalyd. Sovyet iktidarnn dmanlarn hem de parti iindekileri yok etmeyi neden istememiti? Bu, bir hata deildir. Parti iinde onu dengeleme, ilerde hakem olma ve gerektiinde ona kar elinde g bulundurma politikasyd. 198 Lominadze bunun kantyd. Sergo, Lominadze'nin ats-kin'e yazd otuzda ele geen mektubu biliyordu. Nasl tepki gstermiti? Omuz silkerek... ocuk... Ama bu ocuk mektubunda ondan sz ediyordu. Politikada ocukluk olmaz. Politika da ocuk oyunca deildir. Lominadze ve atskin kendilerini varis olarak hazrlyorlard, acele ettiler. Lominadze kim oluyor? yl erken dosa meneviklerle; Jordan, heidze ve Tsereteli ile birlik olurdu. Onlar da onu cahil sayyorlard. Bu Grc aydnlar ulusal Grc karakterin-deki en kt yanlar almlard: Kendilerini Asya'da Avrupa'nn bir adas gibi gryorlard. Lominadze imdi Ural'day-d, ama Sergo onu eskisi gibi koruyordu. Raslant m? Hayr. Lominadze politikasnn halkalarndan biriydi. Orconikidze bu politikada yalnz myd? Yalnz deil. Bu onlarn, Kirov'la onun politikas. Ayrlmaz dostlar! Kirov Moskova'ya geldiinde hep Sergo'da kalrd. Dostluklarnn temelinde ne var? Onlar birletiren ne? Politikaclar arasnda kiisel dostluk nasl olabilir? Neden iki Politburo yesi dostluklaryla dierlerinden ayrlyor? kisi de krk sekiz yanda. Kuzey Kafkasya'da, Grcistan'da birlikteydiler. kisi de otuzdan beri Politburo yesi. Hayr, btn bunlar, bylesi bir dostluk iin yeterli temel deil. Dostlukta eitlik yoktur. Dostluk da politika gibidir : Kimi ynetir, kimi ynetilir; kimi etkiler, kimi etkilenir. Bu dostlukta etkili kii Ki-rov'du. Her az bilgili gibi ikbalperest, her tara gazetecisi gibi demagog, her geveze gibi onu partinin en iyi hatibi ve nerdeyse devrimin szcs sayan yandalar olan biri. Zamannda Kirov'u Leningrad'a yollayan Stalin, Lenin-gradllara orann ikinci bakent deil, lkenin kuzey-batsm-da sradan bir kent olduunu gstermek

istemiti, iki bakent olmaz. kincisi her zaman birincinin rakibi olur. Lening-radllar hep byk adlara alktlar. Oysa Azerbaycan'dan, az tannan, hatt politbro yesi bile olmayan biri yollanmt. Piterli iiler devrimci gemileriyle vnyorlard, ama onlara devrime kadar kk bir gazetenin, Terek gazetesinin sradan bir eleman gelmiti. Muhalif ayaklanmay kknden kurutacak biri olarak gnderilmiti. Leningradllann 199 buna dayanamayacaklar, durumun daha da karaca ve bu srekli kaynayan merkezin toptan tasfiyesi iin gerekli koullarn oluaca dnlmt. Kirov, Leningrad'daki sekiz yl iinde Leningradllarm kendi adamlar, sevgilileri oldu. Parti rgtn kendi evresinde toplad, Leningrad'n devlet iinde ikinci kent oluunu salamlatrd. Bitmek bilmeyen Leningrad ayrlkln, bu kentin Rusya'daki yegane Avrupai kent olduuna dair gln iddialar tevik etti. hret dknl sadelii ld rr. Kamenna-Ostrovski caddesinde herkesin girip kt bir evde oturuyor, ie yryerek gidip geliyor, Leningrad sokaklarnda dolayor, otomobiliyle ocuklar gezdiriyor ve onlarla kedi-fare oynuyor. Silah arkada, lidere benzemelidir. Liderin yaam biimi, onun temsil ettii an ve ynettii devletin stilidir. Sadelii ve aklyla hava atan Kirov, ona meydan okuyor ve Stalin'in Kremlin'de koruma altnda yaadn, sokaklarda dolamadn, ocuklarla kedi-fare oynamadn gsteriyor; bylece Stalin'in halktan korktuunu, kendisinin korkmadn belirtiyordu. Kirov, on yedinci kongrede unlar sylemiti : Leningrad'da eski olarak yalnzca Petersburg iilerinin nl devrimci gelenekleri kald. Bunun dnda her ey deiti, yeni-leti... Doruyu sylememiti. Leningrad'da devrim ncesinden brokrasi, soyluluk, burjuva aydnlar kalmt. Litvanyallar, Estonyallar, Finliler, Almanlar, yani burjuva gizli servislerinin ajanlar hl vard, Kendini Ekim Devrimi'ni gerekletirenlerden sayan kk burjuva iiler. Zinovyev ile onun partideki ilerini destekleyen binlerce insan hl oradayd. Leningrad rgt Zinovyev'i desteklemiti, komnistler ve komsomolcular muhalefetten yana oy kullanmlard. imdi nereye gitti onlar? Yayorlar, gnlerini gn ediyorlar, Leningrad rgtnde imdi ounlua sahipler. Kkler kald. Kkler! Kirov kkleri neden skp atmyor? Zinov-yev'e kar kanlar udov'a, Komanov'a ve dierlerine dayanyorlar! Peki neden kar ktlar? Zinovyev onlar gcen200 dirdi de ondan. Yeteneksizler! Zinovyev bunu grm, onlara geit vermemiti. Kendisi de geit vermeyecekti. Ona kar akllar kartrmay srdrecekler! Kirov yolda, ite bu insanlar evresine topluyor! Btn bunlardan sonra, orada eski olarak yalnzca devrimci gelenein kald nasl sylenebilir? Bu, ak ya da gizli, deifre edilmi ya da edilmemi

Leningradl muhaliflerin aka savunulmasdr. Bu, Leningradl kk burjuva isilerin pohpohlanmasdr. Bu, onlar Stalin'e kar koruduunu gstererek onlarn sempatilerini kazanma isteidir. Bu, Leningrad kalesini kendisi iin saklama niyetidir. Sergo gibi, ona kar bir g hazrlyor! Ortak taktik, ortak politika. Stalin'i aldatmay dnyorlar! Stalin'i aldatamazlar! Onu istedikleri kadar gklere karsalar, istedikleri kadar onun adna yemin iseler de aldatamazlard! Geen yl, Kirov'la bir hafta birlikteydiler. Voroilov da vard. Belomorkanal'a gitmiler, Sorok, Murmansk ve Leningrad limanlarn gezmilerdi. Kirov'un Belomor'u pek nemsemediini hissetmiti. Kuzey deniz yolu, Pasifik okyanusuna ve Japonya'nn arkasna k yoluydu. Kirov, bu stratejik soruna baka trl yaklayor; Dou'ya deil, Bat'ya nem veriyordu. Bunu da Petersburglulardan almt. Ne de olsa kendilerini Avrupal sayyorlard. Bak as Budyagin' le aynyd. Dolaysyla Budyagin, onu yalnzca genel olarak deil, somut olarak da uyarmaya gelmiti. Kirov, heyecann gstermeyi her zaman becerirdi. Ama Belomarkanal hakknda susmu, hatt konumay gereksiz saymt. Yine de kendini tutamamt. Murmansk liman mdr yeni vinci tantrken aklamalar yapyordu. Kirov, onun aklamalarm aklamaya yeltenmi, bylece stnln gstermeyi dnmt. Elbette! Sanayi okulunda okumu teknik adam sfat tayor! Ne var ki geen yirmi yl boyunca bir gn olsun teknik adam olarak almamt. Terek gazetesindeki ii ortadayd. Onun orta dzeyde teknik eitiminden eser kalmamt. Eskimi, oktan unutulmu bilgiyi sergilemenin anlam yok! Teknik eitim grmemi ynetici ii anlamaya alr, teknikle stnkr uram ynetici ise geve201 t zelik ederek akl hocal yapar. Kime akl hocal yapmaya kalkyor? O zaman, o akam Nadya ona barmt: Seni doru yola ekmek iin etkilemeyi dnyorlar... Saflar! Seni tanmyorlar. Seni etkilemek mmkn deil, sen slah olmazsn... ONLAR, Nadya'nn yakn dostlar, Kirov ve Orconikidze. Nadya'y onlar ilemiti! Onlar! Onlar!.. Nadya kanalyla onu etkilemek istemiler, Nadya'nn yreine ona kar gvensizlik tohumu ekmilerdi! Politik adan snrl bir kadn kullanmlar, kendisini evinden, ocandan, karsndan, einden etmiler, srtndan vurmulard. Bunu hi unutmayacakt! Nadya da iyiydi! lm ona bir meydan okumayd. Nadya da bu lanet kenttendi, orada bymt, Leningradlyd. Her eyi ona karyd onlar da onu iyice doldurmulard. Hi kimseye inanmayacaksn, karma bile. Onu yalnz brakmak istiyorlar. nemli deil! Tek bana bile onlarn hepsine yeter! Etkilemek!.. Sergo da etkilemek istiyor... Onu etkilemek! Kendine gvenen aptallar!

Kirov, yar aydn ve damagogun biri. On yedinci kongrede byk k! Kongre onuruna Kzl Meydan'da yaplan mitingde yine byk alk, tezahrat! Moskovallar karsnda BTN partiyi temsilen bir politbro yesinin konumas gereklidir, Leningrad rgtnden birinin deil. Ama Kirov reddetmemi, konumutu. Gvenilmez! Kirov'u Moskova'ya almak gerek! Burada gz nnde olur. kinci bakent hikyesi de yetti artk! Kimi gndermeli? Ivan Budyagin! Daha akllsn bulamad m? Ryazanov hakkndaki sorusunda onu yakalamt: Pyatakov, komisyon yollad... Yant vermekten ekindi. Ryazanov komisyonu eve hapsetmi, sonra da gerisin geri yollamt. Neden ondan gizliyorlar? Anlamazlklarn gizlemek, kendilerini yek vcut gstermek istiyorlar. Lominadze, Ryazanov'un kent komite sekreteri! Onun roln de gizlemek istiyorlar. Ondan, ondan gizlemek! Her admlarn, her dncelerini bilenden gizlemek! Komisyonun hapsedilip geri gnderilmesi byk bir olay202 di. Ryazanov yant vermek zorunda! Bu olay, Orconikidze'nin evresindeki ciddi geliimlerin bir kant. Bu, komisyonu Pyatakov oluturmu olsa bile Orconikidze'ye vurulan bir amard. Anlamazl aralarnda zmek iin olan biteni ondan gizlemek istemilerdi. Hata ediyorlar. i kendisi zecek! Stalin pencereden uzaklat, telefonu kaldrd ve Pask-rebiev'e Ryazanov'u ivedi olarak Moskova'ya armasn emretti. 24 Ryazanov arlmay bekliyordu; renir renmez yola kt. Neler olacan ok iyi biliyordu: Grevinden alacaklar, partiden atacaklard. Bu durumu kendi yaratm, yantn da hazrlamt. Mark Aleksandrovi, gerekten de evlerin yanna sinema, kulp, izci kamp, kre ve kkrtl scak su kaynann yanna tedavi merkezi yaptrmaya balamt. Normal yaam koullarn salamadan fabrikaya devaml kalifiye ii bulmak mmkn deildi. Herkes gibi Mark Aleksandrovi de lkeye demir gerektiini biliyor, onu salyordu. lkenin sanayie gereksinimi vard. Asya kesimi birka fabrikayla sanayilemi olmazd. Birka fabrika Kongo'da da ina edilebilirdi nk. Avrupa Rusyas sanayilemi, sosyalistlemiti. Sanayileme iin bir tezghta yle byle alm kyl deil, ada uygarln btn tekniklerinden yararlanabilecek kltrl iiler gerekliydi. Yaam kltr, retim kltrnn bir parasyd. Karda tipide fabrika kurabilirsin, ama bu yolla ada sanayii yaratamazsn!

Topu topu bir sinema, bir kulp, bir kre ve bir tedavi merkezi! Hepsi bu! Ama herkes bunun balang olduunu anlyordu. nsanlar geceleri ve tatillerde frnlar ina ederken altklar gibi evkle alyorlard. Oysa Moskova'ya bu ko203 nu Ryazanov'un plan dna karak fabrikaya zarar verdii, insanlar cret vermeden altrd eklinde iletilmiti. Pyatakov bir komisyon yollamt. Komisyon bakanln nl, ama dar grl ve yalnzca tek ey bilen biri yapyordu, lk grev: Pik Baraka yapmay m dnyorsun? t savata karda yattk! Komisyonun uzmanlna da Buharin ekolnden nl bir ekonomisti atamlard. Yirmili yllarn sonlarnda Urallarn sanayileme iin uygun olmadn, kmrn, petroln ve elektrik iin en nemli kaynak olan suyun bol bol bulunduu Sibirya'ya almak gerektiini savunuyordu bu uzman. Komisyonun, Ryazanov'un sosyal programn onaylamayaca daha batan belli olmutu. Byle bir komisyonu fabrikaya sokmak ve onlarn almalarna izin vermek iilerin moralini bozmak demekti. Mark Aleksandrovi'in emriyle saygdeer komisyon yelerini, fabrikadan yirmi kilometre uzaklktaki rezidans dedikleri hkmet yeleri iin yaplm zel al, zel hizmetili eve yerletirdiler. Komisyon yeleri balangta kk bir terslik dnda ok memnundular: Onlara araba yollamyor-lard, fabrikaya gidecek aralar yoktu. Gnde kez ok gzel yediriyor, iiliyorlard ama ne Ryazanov ne de Moskova ile balant kurduruyorlard. lk gn, karnlarn doyurduktan sonra araba gndermeyen Ryazanov'la dalga gemeye balamlard. kinci gn kukulandlar. nc gn ise arabann gelmeyeceine inandlar. Drdnc gn istekleri uyarnca onlar istasyona gtrdler, grev ktlarn imzaladlar, birinci mevki biletlerini verdiler ve Moskova'ya yolladlar. Mark Aleksandrovi, bu operasyonu Lominadze'den habersiz yapmt. Stalin onu sevmiyordu, te karmas ancak zarar verirdi. On yedinci kongreden sonra Ryazanov'la Lominadze'nin ilikileri gerginleti. Lominadze'yi MK yeliinden atmlar, Ryazanov'u almlard. Politik olarak Lominadze'den daha yksek bir yere gelmiti. Mark Aleksandrovi mhendisti. Lominadze ise stn yeteneine ve aklna karn teknikten hi anlamryordu. stelik fabrika mdr yllardr partidey204 di. Atlye, ekip ve vardiya balar hep komnistti! savan askeri uzman deil! Askeri komiserlere gereksinimleri yoktu. Parlak konumalar, tarihsel paralellik! ok gzel! Ama izninizle, baka bir

zaman, baka bir yerde, baka bir sefer! Mark Aleksandrovi Amerika'da yl kalm, btn Avrupa'y dolamt. almak, yetimek gerektiini biliyordu. Gerisi bo laf! Komnizmi kurmak gerek, komnizm hakknda gevezelik etmek deil. Herkes Lominadze'nin nceki arln koruyacan sanyordu. Merkezde evet, ama burada Ryazanov daha ar basyordu. Doru, Lominadze Orconikidze'nin gzdesiydi, onunla arasnda direkt telefon hatt vard; ama Mark Aleksandrovi, fabrika iin gerekli eyleri dorudan doruya Orconikid-ze'den alyordu. Ufak tefek eyler iin Sergo'ya gidemezsin, devlet aygt sorunu zebilir. Aygt ise yalnzca Ryazanov'u tanyordu. Fabrika Ryazanov demekti, yaam ve lm demekti. Komisyona kar davrann etraflca dnen Mark Aleksandrovi girdii riskin farkndayd. Ama kazanrsa baars da ok byk olacak, yerini iyice salamlatracakt. Orconikidze'nin onu destekleyeceini biliyordu. Pyatakov, komisyonu ondan habersiz yollamt. Sergo, Ryazanov'un ie Lominadze'yi kartrmamasn deerlendirecektir. Ryazanov, Voroilov'un desteine de gveniyordu Voroilov bir ay nce Dalny Vostok'tan dnerken ona uram, her eyden honut kalm, omuzuna vurarak Mark Aleksandrovi'i kutlamt. Burnum bolevik burnudur, demirin kokusunu duyuyorum. Ryazanov, Stalin'in onu anlayacan umuyordu. nk kendisinin yerinde Stalin olsa o da byle davranrd. Ryazanov, Stalin'in adam, fabrikas, Ural'yd. Stalin bunu deer-lendirmezlik etmezdi. Sorun Kremlin'de Stalin, Voroilov, Orconikidze ve sessiz, saygl biri olan MK Planlama Dairesi'nin yeni bakan meneke gzl Yejov arasnda grld. Mark Aleksandrovi aklamasn yapt. Hi kimseyi hap-setmemiti. Komisyon yeleri istedikleri yere gidebilirlerdi. 205 Yalnzca, Orconikidze yoldala grnceye kadar fabrikaya girilerini geciktirmiti. Orconikidze yoldatan komisyonun geri arlmasn isteyecekti. nk komisyon fabrikaya zarar verebilirdi. Moskova'y aram, Sergo'nun gneye gittii, birka gn sonra dnecei sylenmiti. Komisyon birka gn bekleyebilirdi, lecek deillerdi ya! naatlara gelince... naatlar daha nceden onaylanan tahsisatlar erevesinde ve iilerin gnll almalaryla yrtlyordu. Denetim iin byle saygdeer bir komisyonun yerine bir mali mfetti gnderilmesi yeterliydi. Ryazanov'u szn kesmeden dinlediler. Stalin, elinde piposu odada dolat, Orcanikidze surat ast. Masann ucunda oturan ve elinde byk bir bloknot tutan Yejov yerinden hi kmldamad. Voroilov, Ryazanov'un komisyonu saygdeer olarak nitelemesini onaylar biimde glmsemiti. lk sz o ald: Ksa bir sre nce fabrikadaydm. Fabrika geliiyor, demir retiyor. iler birbirine bal, ynetim otoriter. Fabrikann oraya yaplmasna kar kan profesr neden komisyon yesi olarak gnderildi? Ryazanov doru davranm,

hareketinde irkin bir ey grmyorum. Sergo yolda beklemi, komisyon da bekleyebilirdi. stememiler! Ne yapalm! ekonomik! Ryazanov u konuda da hakl: Bir mfettiin bile halledecei bir i iin komisyon yollamay seviyoruz. Ryazanov yolda desteklemek gerek. Herkes Orconikidze'nin ne diyeceini bekliyordu. Souk bir biimde konumaya balad : Her ey yle. yle olduunu varsayalm. Ama siz, Ryazanov yolda, komisyonu yalnzca arasz deil iletiimsiz de braktnz. Benimle konumak istemisiniz, bu sizin hakknz. Ama onlar da Moskova ile grmek istemiler, bu da onlarn hakk. Grigori Konstantinovi, konu size tam olarak iletilmemi. Burada en nemli sorun Moskova'yla iletiim deil, bu ortada. Normal yolla Moskova'y bulmak mmkn deil nk. Bizde, direkt olarak size bal iki hat var. Biri bende, teki Lominadze yoldata. Lominadze yoldaa bavurmamlar 206 Zaten o genel olarak iin dnda. Kendi telefonunumu ise onlara vermeyi gerekli bulmadm. Pyatakov ile grselerdi, komisyonun yetkisini onaylard. Bense sizi bekledim, sizin bu yetkiyi onaylamayacanz gz nnde bulundurdum, doru sylyorum. Mark Aleksandrovi, Lominadze ile Sergo'nun direkt hatlar olduunu sylediinde Stalin'in srtnn rperdiini hissetti. Stalin hemen konumaya balad. Gl Grc aksanyla szcklerin stne basarak yava yava konuuyordu. Anlalan heyecanlanmt. Ural'da Ural' anlamayan insanlara gereksinmemiz yok. Ural' anlamayan Moskova'da koltuunda otursun. Byle bir komisyonun gnderilmesi byk bir hata. Bunu Pyatakov yoldaa sormak gerek. Bir sre duraklad. Yejov hemen yazmaya balad. Akla uygun llerde, konut ve teki sosyal yaplat* da gereklidir. zellikle retimin baaryla yapld yerde ii snf, sosyalizmin sonularn grmek zorundadr. Yalnzca cret deil; creti kapitalistler de veriyor. i snf sosyalizmin sonularn sanatoryum, kreler ve zellikle ocuklar iin, ii ocuklar iin yaplan kltr kurumlarnda grmelidir. iler grevlerini yapyorlar; yleyse bunlara da haklar var. Bu, insanlar dnmek demektir. Mantkl m? Mantkl. Ak m? Ak. Piposunu doldurdu ve sordu: Bu konuda kent komitesinin rol ne? Roln gremiyorum. Nerede? Fabrika mdr, komisyon hakknda neden ona bilgi vermedi? Neden gz nne almad?

Ryazanov yant vermeye yeltendi ama Stalin eliyle onu durdurup devam etti: Otorite mi yok? Otorite niye yok? Lominadze yolda fabrikayla uramyorsa, sorarm neyle urayor? O, etkin biridir, bo oturmaz. Dnya sorunlaryla m urayor? . Asl grevini niye yapmyor? Parti organlarnn grevlerini yapmadklar yerde, ekonomistler onlarn onurlarn zedeleyebilecek admlar atmak zorunda kalyorlar. Kent komitesi 207 sekreterinin neden Halk Komiseri'ne bal direkt hatt var? Onun, blge komitesi sekreteriyle direkt hatt olmas gerekir. Direkt hattn ne ilgisi var? diye somurttu Orccnikidze. nemsiz, diyen Stalin birden sevecen sevecen glmsedi. Ama biliyor musun, onu iinden alkoyuyor. teki kent sekreterlerinin seninle direkt telefonlar yok, ama ilerini yapyorlar. Sevgili Lominadze yoldamza neden zel bir kc-num yaratlyor? Gen parti adam Lominadze yolda asndan dnrsek bu pek akllca deil. Bu, kiilii stne kendisinde yanl duygular uyandrabilir. Lominadze yoldaa kt hizmet veriyoruz. Mark Aleksandrovi, Stalin'de yanlmamt. Stalin de onda. Birbirlerine yaknlamlar, buysa Mark Aleksandro-vi'i ykseltmiti. Aralarn aan insanlar, evraklar... Hepsi geip gitmi, anlamlarn yitirmilerdi. imdi Mark Alek-sandrovi'i yalnzca Stalin ynetiyordu. Fikren kendisine bavurmu, onunla grm, davrann buna gre lm ve deerlendirmiti. Bu, Mark Aleksandrovi'in kendi gcnn ve deerinin bilincine varmasna yarad. Yaradl gerei, artk bunu gizlemiyordu. Yaam biimini, alkanlklarn deitirmedi. Halk Komiseri'ne kmadan nce blmleri, daireleri dolat; sradan memurlarla konutu. Eskisi gibi kendisinin ileriyie byk bir zevkle urayorlard. Sorunlar, fabrikann karlar gerektirdii iin, yani Mark Aleksandrovi istedii iin annda hallederlerdi. Hi kimse Ryazanov'da olan deiiklii o-naylanm emredicilii farketmedi. nceleri masaya otururdu. imdi ayakta konuuyordu ve tabii konutuu kii de ayaa kalkyordu. Konuma iyi hotu da ayak styd. Bu doal grnyordu: Konuan yalnzca nl bir fabrikann nl bir mdr deil, Stalin ile Orconikidze'nin gzdesi, belki de gelecein Halk Komiseri'ydi. Ama ite hi burun kvrmadan, havaya girmeden onlara, sradan alanlara geliyordu. Mark Aleksandrovi asndan kk bir sorun da Or208 conikidze ile kt. Stalin'in yanndaki toplantda Orconikidze, Stalin'e ve Voroilov'a kar kmamt. Ama Ryazanov'un daha diplomatik davranacan, Halk Komiseri iin iyi olmayacak bir skandaldan kanacan dnyordu. Mark Aleksandrovi, Sergo'nun honutsuzluunu grd ve buna zld. Ama

Orconikidze'nin kindar olmadn, kinini saklamadn biliyordu. Daha da nemlisi, aslnda Mark Aleksandrovi haklyd ve onun Lominadze yznden Stalin' le ters dmesinde de suu yoktu. Mark Aleksandrovi, Orconikidze'ye gitmedi. Onun armasn bekleyerek bakanlkta, planlanmada, merkez bankasnda ilerini yapt. Moskova'ya her yolculuk, hatt ivedi arlma bile bir yn ii, yalnzca Moskova'da zlecek sorunlar getiriyordu. Halk Komiserlii'nde son gnlerini yaasa bile Budyagin'e uramak zorundayd. Mark Aleksandrovi, ona Lominadze'den daha ok acyordu. Teorisyen, hatip, mhendis olmamasna karn iyi bir grevliydi. i hemen kavrard. Ama bir keye ekilmiti. Zaman onu gemiti. Zaman Stalin'di. O Stalin'i sevmiyor, ona kar kyordu. Yani lkeye ve partiye kar kyordu. Mark Aleksandrovi, mdryle, Halk Komiser yardmcsyla konuur gibi resmiyet iinde konutu Budyagin'le. Birden, neden Sergo'nun yardmclklarna Pyatakov ve Bud-yagin'in atandn dnd. Sergo'nun evresinde Stalin'e ballklar kuku gtrecek bir yn insan vard. Sergo yardmclarn kendisi mi semiti, yoksa onlar atamlar myd? Hangi amala? Budyagin de Ryazanov ile ll konumutu. Hatt komisyon konusunu bile sormamt. Evraklar imzalayp iini bitirince bambaka bir ey sordu : Yeenin nasl? Mark Aleksandrovi, bu soruyu hi beklemiyordu. Akam kardeine uramay planlamt, ama ne yazk ki akama dnmesi gerekti. imdilik yatyor... Budyagin, baka bir ey sormad; Mark Aleksandrovi de odadan kt. Ama ho olmayan bir iz brakmt bu soru onda. Budyagin, Saa'nn tutuklu olduunu biliyordu. Sorusu209 nun" anlam bakayd: Mark Aleksandrovi, Stalin'le grmesi srasnda aa iin bir frsat bulmu muydu? incitici bir soru! * ierde anlalan hi de nedensiz tutulmayan bir ocuk iin ONDAN zaman ayrmasn istemeye hakk var myd? Tam anlamyla bir aptallk yapmt aa. Mark Aleksandro-vi'in Berezin'e bavuraca mutlaka gz nne alnmt, ama aa yine de oradayd. Demek tutuklanmasnn arkasnda bir eyler vard. Mark Aleksandrovi byle bir durumda Stalin'e nasl bavurabilirdi? Stalin, yeeni tutukland halde onu MK yeliine almt, onu Saa'dan ayr tutmutu. imdi kendisi Saa'y Stalin'in nne koyacakt! Anlamsz! Stalin bunu gz nnde bulunduracak, b zaman fikri yaknlklar, karlkl anlaylar yklacakt, iin z buydu. Budyagin, onun bu konuyu Stalin'le grmekten korktuunu dnyordu. Basit, politik olarak bitmi biri diye dnd Budyagin hakknda. 25

Saveliy, Saa'ya tklatma yoluyla haberlemeyi retmiti. Alfabe, her dizide be harf olmak zere alt diziye ayrlmt, ilk darbeler diziyi, ikinciler dizideki harfi gsteriyordu. Vurular arasndaki ksa duraklamalarsa sray belirtiyordu. Harfler arasnda duraklama biraz uzundu, szckler arasnda ise daha uzun. Duvara srtme, bitti ya da yineleme anlamndayd. Duraklamalarla belirtilen aralar ok ksayd, deneyimli tutuklularda bu aralar saniyelerle llyordu. Asl zorluk da buradayd. Duraklamay yakalayamazsan sesler karyor, baka bir harf oluuyor ve anlam kayboluyordu. aa alfabeyi yanm kibritle sigara kdna yazd ve duvar tklatmaya balad. Ranzaya uzanyor, gardiyann duymamas iin battaniyeyi stne ekiyordu. Uzun aralarla, ok yava vuruyordu. Komusu onu anlamt, ama aa harfleri kartrm, onu anlayamamt. Komusundan, ok net tk210 latmasna karn, yinelemesini istemiti. Saa'nn soyadn sordu, kendisininkini syledi: ernyabski, parti yesi, aa' mn gazete alp almadn sormu, kendisinin almadn sylemiti. Ama epey bilgisi vard. teki komularndan renmiti. Parti kongresi yaplm, kongrede ciddi bir ey gememiti. Bylece her akam Saa'ya haberleri iletti. Ona ya da Saa'ya gardiyan gelmise haberleme kesiliyor, sonra yeniden balyordu, iki gece, Buz Denizi'nde buza arpan e-lstin gemisinin batyla ilgili haberler geldi. Sonraki iki gece Fransa'daki antifaist genel grev haberi. aa, hcreye atlmay gze alarak onun yalnzln renklendirmek isteyen bu adama kran duymamazlk edemezdi. lke kaynyor, yeniden ina ediliyor; o ise burada yatyor ve korkuyla kapya bakyordu : Gardiyan, aa Pankratov' un Sovyet gazetelerinin yazdklaryla ilgilendiini farke^ derse! Kanlmaz olanla uyuma, yazgsn kabul etmeye hazr olu duygusu onu terketmiti. Hayr! Byle bir yazgy kabul etmek istemiyordu. Uyumak istemiyor, istemiyor, istemiyor... bu yolu istemiyor. Onun yolu partinin halkn, devletin yoluydu. Ne yapmal? Kime yazmal? Savcya? Savc tutuklanmasn onaylamt. Stalin'e? Mektubu ancak Dyakov'a kadar giderdi. Neden yaknacakt? Mark'n iine bulamadn m syleyecekti? Daha bu iin ne olduunu, bu ile ilgili olarak m tutuklandn bile bilmiyordu. ite o zaman Saa'nn kafasndaki plan yava yava olgunlat. Gereki deildi, ama denenebilirdi. Akam Mark'n ynettii inaat hakknda neler sylendiini renmek istedi. reneyim, sylerim! yantn ald. Komusu ertesi gn haberi iletti: Frn alt, madalya aldlar. aa sordu Ryazanov! Komusu yantlad. Lenin madalyas. Mark zgr ve iinin banda!.. Demek sorun o deil. Bu da nereden aklna gelmiti. Okuldaki olay iin en nemsiz yanyd. nemli olan Krivoruko. Blge komitesinde de bunun stnde durmulard. Baulin ve Lozgaev'le son konu-

211 r mas belirleyici rol oynamt. O zaman da bunu anlam, hata ettiini hissetmiti. imdi bu hatann rnlerini topluyordu. Dyakov da inatla Krivoruko'yu sormutu. Sizinle kim kar devrimci konumalar yapt? te her eyin nedeni! Belki Krivoruko da tutuklanm, Saa'ya Stalin hakknda sylediklerini aa, korkuyla onun szn kesmiti itiraf etmiti. Demek oluyor ki Krivoruko itiraf ettii iin namuslu, kendisi onu saklad iin drst deildi... Sizinle kim kar devrimci konumalar yapt? Dyakov haklyd. ten deildi. Hakettii cezay kendisi hazrlamt. haftadr onu armamlard, belki de a-rmayacaklard. Hem neden arsmlard, yine yadsmalarn dinlemek iin mi? Belki de dava sonulanm, karar verilmiti. Odasnda dolarken koridordaki ayak seslerini dinliyordu. Ona gelip, cezasn aklayacaklarn bekliyordu. Bunu kendisi istemiti. Karar verilmemi bile olsa, Dyakov onu bir daha arsa bile, her eyi itiraf etmek iin ok geti artk. Dorular ilk sorgusunda anlatsayd, itiraf gnll ve drst grnrd. Oysa imdi, itiraf zorunlu, itenlik-siz ve drstlk d olarak nitelenecekti. Sabahlar kalkmak, gndzleri akam tuvaleti molasna kadar beklemek istemiyor, Saveliy gibi lzml kullanyordu. Duu da istemiyordu. ki kere reddetmi, muhafz da bir daha gelmemiti. Yalnzca yemek istiyor; hapisane yemeini, annesinin gndereceklerini bekliyor, onlar dlyor ve annesine yalnzca beyaz ekmekle et gndermesini yazd iin zlyordu. imdi birazck salam olsayd! Neyse ki d kurma hakk vard. Ne olursa olsun onun iin yaam bitmiti. Muhalif damgasn silemezsin. ernyabski duvar tklatt. Ama aa yant vermedi. ernyabski'nin kim olduunu bilmiyordu, ne diye onunla haberleecekti? Onunla ve burada bulunan bakalaryla hangi ortak yanlar var? Mark'm Budyagin'in, hi suu olmayan namuslu komnistlerin de burada olduunu dnmt. Oy212 sa ne Mark buradayd, ne de Budyagin; burada namuslu komnist yoktu. Burada haklarnda dava alanlar vard. Sa-veliy'in, ernyabski'nin, kendisinin olduu gibi. Krivoru-ko'ya acm, zayfln gstermiti! imdi bunu deyecekti. Uzlamaz bir tutum iinde olmutu he'p. Azizyan ile atmas bu yzdendi. Stalin'den, byk Stalin'den kuku duymas gibi, duvar gazetesi de rastlant deildi. Kendisine gvenen, dncesiz; her eye yalnzca kendi aklyla ulamaya alan biriydi. Ama daha gl bir aklla zlebilecek kimi sorunlar vard ite. Penceresinin parmaklklar arasndan nisan gnei grnp kayboldu. Baharn ilk gn... aa dardaki gnei dnd. Kalkp masann zerine kt ve yalnzca havalandrmaya giderken amalarna izin verilen cam at. Kaldnm-lardaki

kuruyan asfalt gznn nne getirdi. Kzlar, artk hafif giysiler giyiyorlardr: Ak boyunlar, kollar, dzgn bacaklar. Bunlardan yoksun mu brakacaklard onu? imdi, bylesine gen ve salklyken. Hayr! Orada, ilkbaharn geldii sokakta olmak istiyor; herkes gibi yaamak istiyor. Geen yl bahan, araba servis merkezinde pratik yaparak geirmiti. Garaj benzin ve egzoz gaz kokuyordu, ierisi hep yar karanlkt. Cam olan tavanda, neredeyse caml blme hi kalmamt: Sala onarmlard. Moskova'nn en eski garajlarndan biriydi. Bir tonluk Ford T otomobiller, ekmek tayan st kapal at arabalar bile duruyordu. Merkezin mdr Antonov, Saa'nn houna gidiyordu. Gen kumral, gzlkl, saduyulu, btn gnn garajda geiren biri. Sorumlu bir yere getirilen bu ii, devrimin getirdii yeni eyleri temsil ediyordu : Yaratc yaama ynlendirilmi en dk kesimden insanlar, gerek ii iktidar, halk! O da halkla birlikte olmalyd. Eski ofr Antonov'la, eski hamal Malov'la... Yeri orasyd. Onlar bilgilik taslamyorlar, fikir retmiyorlar, yalnzca alyor ve yaratyorlard. Ne kadar da gzeldi bu yaam ve kymetini ne kadar da az bilmiti. Ama neye mal olursa olsun bu yaama geri dnecekti! Kitap getirdiler. aa kaytszca gzden geirdi hepsini, lkinde duyduu o heyecan, imdi yoktu. Gibbon'un ikinci 213 ve nc ciltleri; Fransz senatr, kk burjuva politikacs solcu radikal De-Monzi'nin karton ciltli SSCB'de Gezi zlenimleri adl kitab. Yirmili yllarn ortalarnda SSCB' ye gelmi, bu kitab yazmt. Cesur ama yzeysel. aa, onu istememiti. Niin yollamt ktphane memuru? De-Monzi, Sovyetler Birlii hakknda yer yer eletirel bir dil kullanmt, zellikle hukuk ve yarg konularnda. Kp.-nt olarak da elli sekizinci maddeyi gsteriyordu. Ktphaneci zellikle bu madde yznden kitab yollam olmalyd. Gnderemedii ceza yasas yerine. Saa'nm bu maddeyi doru drst anlamas olanakszd. Zaten sorun elli sekizinci madde deildi ki! nemli olan, bir ktphane grevlisinin, onun sesine kulak vermesi, isteini gz nne almas, ona kar insanlk, gven, cesaret gstermesiydi. Onu, buna ynlendiren neydi? Grevini ihlal mi etmiti? Evet, mmknd! Ama daha byk bir grevi yerine getirmiti, insanlk grevini. nsanlar tarafndan konulan yasalar, vicdann yasalarn engelleyemiyordu. Savunmaszlar savunmasz brakan, haklar alnanlarn son haklarn da ellerinden alan ve susuzlar yarglayanlarn arasnda olmas gereken biri grevini ihlal ediyordu. aa ranzadan frlamad, hcresinde dolamad. Olan biteni bylesine ak ve net bir biimde grmesi iinde hl insancl bir eyler olduunu; ne akln kaybettiini, ne de ok geirdiini gsteriyordu. Bulmas gereken eyi bulmutu. Cesaretini yitirdii iin yalnzca utan duyuyordu. aa, son sorgulamasna umutsuz gitti, onu nelerin beklediini biliyor, ama korkmuyordu. Stalin'in ac yemekler hazrlayacan syleyen kii dman

saylamazd. Dyakov, szcklerin asl anlamlarn gz ard edip onlar yorumluyor-du. Bu ie karmak istemiyordu. Buradan kmak istiyordu. Ama partinin ve vicdannn nnde temiz olarak... Dyakov onu resmi bir tavrla Karlad. Okul iini bitirelim, itiraflarnz tutanaa geirildi. 214 imdi sizin bunlan politik olarak deerlendirmeniz gerek. Duvar gazetesinin karlmasnn hata olduunu itiraf ediyorum. Sbjektif... Ama hatalarn objektif nedenleri ve objektif sonular vardr. Deil mi? Yorumlama balyor, Dyakov'a gre insan, tutanan doldurulmas iin bir varlkt. Tutanak ise bu insana ceza verilmesi iin gerekliydi. Evet, Pankratov, hatalarnzn objektif nedenleri ve sonulan neler? aa, Dyakov'un ocuksu yzne bakt. Arbat'ta onu grm myd... Dyakov, bir retmen havasyla srdrd: yle dnelim. Okulunuzda salam bir politik ortam olsayd bu duvar gazetesinin kmas mmkn olmazd. Ama salam bir politik ortam yoktu. Krivoruko, parti kart gizli bir rgt ynetiyordu, rgt ortaya kanld, yeleri zararsz hale getirildi ve tutukland. Buradalar, her eyi itiraf ettiler... Fabrikada byleleri kendilerine bir delik bulmulard. Dyakov cna ne yapabilirdi? Srtnda seksen kiloluk varilleri tayabiliyordu, ekip ba Averkiev'e, Morozov'a dnerdi yeniden. Onlar her yerdeydi, onlar halkn kendisiydi... Bu Dyakovlar ise partinin gerek dmanlar. Dyakov bir sre Saa'y seyretti, szlerinin yaratt etkinin tadn karmaya alt. Pankratov, siz deneyimsizsiniz, onlan tanmazsnz. Krivoruko, rencilerde honutsuzluk yaratmak iin yurt inaatn srncemede brakt. renci kitlesini politik adan yoldan karmak iin dnlen bir taktik. Sizin kardnz gibi bir gazetenin kmas byle bir ortamda, mmkn olabilir. stediniz mi, istemediniz mi belli deil, ama objektif olarak Krivoruko'nun ve etesinin silah oldunuz. Sizi kar devrimci amalan iin kullandlar. Bu yzden buraya dtnz. Daha kts hatalarnz politik olarak yorumlamak istemiyorsunuz. Ama artk yle yorumlamak iin ok ge. nann bize. 215

nann bize... Yeter, inanmt! Defalarca duyduu, de-lalarca sylenen bylesi szlere inanmt. Bunlar, insan szleri deil, samanlarn bys... Lozgaev ve Azizyan bylemiti; Baulin bylemiti, Stolper bylemiti, imdi de Dyakov bylyordu. Susuz insanlarn yaam bu aman sunamdayd. Dyakov, Saa'ya bakt. Beni anladnz m? Sizi anladm. Bu iyi, yleyse yazalm, Yalnz inandrc olsun dedi aa. Hibir Arbatl ocuun karmayaca zel bir vurguyla. Ama bu beyinsiz hibir ey anlamamt. nsanlar artma yeteneinden, onlarn yazglarn izme hakkndan son derece emindi. Kabarm bir hindi gibi burada, bu duvarlar arasnda ne olduunu bilemiyordu. Dierleri bu yalan, bu bycl, samanl gryorlar, er ya da ge bunun sona ereceini biliyorlar ve yaamlarn tehlikeye atarak buradaki insanlara yardm ediyorlard. Kukusuz, diye yantlad Dyakov. Kda bakarak Dyakov, Saa'nn itirafnn karalamasn daha nceden hazrlamt tutanaa yeniden yazd, gz gezdirdi ve Saa'ya okumaya balad. Durumumu ve davranlarm gzden geirdim, onlar iten ve drste deerlendirmek istedim. Daha nceden sylediklerime ek olarak syleyeceklerim aadadr : Ekim Dev-rimi'nin 16. yldnm iin kardm parti kart duvar gazetesi iin Runokin, Kovalev, Palujan ve Pozdnyakov adl rencileri etkilediimi itiraf ediyorum. Krivoruko'yu savunmamn da politik bir hata olduunu itiraf ediyorum. Bu hatalar, Enstit mdr yardmcs Krivoruko tarafndan yaratlan politik ortamn sonulardr. Parti kart duvar gazetesinin Ekim Devrimi yldnm saysnn da Krivoruko'nun enstitde yrtt parti kart politikann bir paras olduunu itiraf ediyorum. Kd Saa'nn nne koydu. 216 Bakn bakalm, doru yazm mym? imzalayn. aa, dorudan Dyakov'un gzlerine bakarak, Bunu hibir zaman imzalamam! dedi. 26 Arbat eski yaamn srdryordu. Nisan gnei camlara vuruyor, kaldrmlar ve

yollar styordu. Bulvarlarda kar ynlar zlyor, asfalttaki atlaklar uyanan topran scak kokusunu evreye yayyordu. Okul ocuklar paltolarn, apkalarn atmlar, sokaklarda top peinde kotu-turuyorlard. Evlerde onarm balamt. Duvarlar boyanyor, evler yaz karlamaya hazrlanyordu. Arbat alannda trafii engelleyen baheleri ve evleri ykmlard! Moskova yeni fabrikalar, yeni mahallelerle bezenmiti. Akamlar Arbat'taki sinemalarn klar yine yanyordu : Arbatski Ars, Karnaval, Prag, Sanat. Arbatl, Dorogomilovskili, Pluihal kzlar yakalar devrik paltolar, ten rengi oraplar ve ayakkablaryla, ak renk salar omuzlarnda geziniyorlard. Saalar'n evinin nnde de bir yeni yetme srs dolayordu. Varya selm verircesine elini sallayp yanlarndan gemi, mezuniyet balosu iin Kzl Ordu evine gitmiti. Daha nce byle byk bir geceye hi katlmamt. Sahnede ve localarda lkece tannm nl askerler yer almt. Varya, Budenny'i tand. Serafim'in kulana fsldayarak anlattklarndan Tuhaevski'yi, o gne kadar grd en yakkl kiiyi kard. Varya toplantlardan, raporlardan holanmazd ama bu gecenin bayrams havas, salonun gzellii, efsanevi komutanlarn mezunlara syledikleri cokulu szlerin romantiklii, askeri birlik-beraberlik ortam, bu ortam da yeni mezunun kendisini byk bir komutan olarak grmesi, komutanlarn mezunlarda kendi genliklerini anmsamalar Varya'y bylemiti. Komutanlarn eleri de ok zel bir grnmdeydiler sanki. Zorluklar ve mesleklerinin tehlikelerini kocalaryla blyorlard. Davet edilen gen 217 kzlar da bu yaama adm atmlar gibi davranyorlard. Varya onlar dikkatle izliyordu. Bazlar ok gzel giyinmiti. Varya hibir zaman Kzl Ordu orkestrasna zel bir ilgi duymamt, ama bugn askerlerin, kendi askerlerinin, cokulu Rus askerlerinin oynamalar, ark sylemeleri houna gitmiti. Fuayedeki bando da bir caz orkestrasndan geri kalmayacak lde fokstrot, rumba, tango alyordu. Giysileri dzgn, ekingen ve neeli rencilerin yannda geni pantolon-lu, renkli kravatl ve boyasz ayakkabl delikanllar ok irkin grnyorlard. Nina da bugn bambakayd, can skmyordu. Maksim'in gitmesine ve onunla evlenmeyi reddetmesine zlyordu. Serafim de yarn sabah Dalniy Vostok'a gidecekti ama Varya zlmyordu, nk bu akam onunla evlenmeyi kabul etmiti. Okulu bitirecek ve ona gidecekti. Bir yl boyunca Serafim ona yazacak, o da yantlayacakt. Okuldaki btn arkadalar onun Dalniy Vostok'a kocaya gideceini reneceklerdi. Bu durum arkadalarnn arasnda ona yine zel bir yer salayacakt. Tand kzlardan hibirini Dalniy Vos-tok'ta bekleyen yoktu. Tiyatroya, sinemaya, buzda kaymaya yalnz bana gidecekti; dans etmeye ise hi gitmeyecekti. Giderse de yalnzca Zoya ile dans edecekti. Geri erkeklerle de dans edebilirdi, ama yeni biriyle tanmak

istemiyordu... Teekkrler... Hayr, zr dilerim... stemiyorum... Tek, yalnz bana, btn dikkatleri stne eken, elde edilmez ve Dalniy Vostok'a gitmeye hazrlanan bir kz! Saa'ya gelince... Sofya Aleksandrovna'y brakmayacakt, yani Saa'y da brakmayacak, Dalniy Vostok'ta beklenmesi, Moskova'da Sofya Aleksandrovna ve Saa'nm ona gereksinim duymalar, kendisini,daha ilgin, daha orjinal grmesine yol at. Varya neeliydi. Serafim ile ok gzel dans ediyorlar, yksek komutanlar bile eleriyle onlar izliyorlard. Varya, daha ok Tuhaevski'nin bulunduu yerde dans etmeye, dnmeye alyordu. Maksim, Nina'yla dans ediyordu. Ksa ve kalkk burunlu iko yz, iyi yrekliliini yanstyordu. Kendi arkadalar 218 Nina'dan bir sonraki dans iin izin istediklerinde Maksim yine glmseyerek kede onu beklemiti. Uzun boylu, geni omuzlu, gl kuvvetli biri olan Maksim, gl insanlarn ou gibi bu gcn kullanmaktan, birine ya da bir eylere zarar vermekten ekiniyordu. Kaloriferci olan babas ok ierdi ve stmadan lmt. Asansrc annesi ise drt ocukla kalmt. Maksim en bykleriydi. ocukluundaki yoksulluk ona tutumlu olmay retmiti. Okulda arkadalar tutumluluunu cimrilik olarak grrlerdi. Taran mein bir klfta, kt paralarn czdanda, bozukluklar kesede tard. Kurun kalemine krlmamas iin mutlaka koruyucu bir kap takard. Adres ve telefon defterlerini yllarca saklard. Sade eyleri severdi, sade ama doyurucu yemekleri. Yiyecee ok para harcamaya alk deildi, yeri geldiinde a kalabilirdi. Okulda, btn ibilirlere yapld gibi pratik ileri ona vermilerdi. Tutanaklar tutuyor, yelik bavurularn kabul ediyor, blge komitesinin direktiflerini dosyalyor, sonulan yaymlyordu. Bildirileri yazmak, aklamak, pankartlar yaptrmak, bayram iin krmz kuma bulmak, tiyatroya toplu gidiler iin bilet almak, seminerlerde masa toplamak, oylamalarda oylar saymak, btn bu iler Maksim'in stndeydi. Daha nemli iler iin onu yeteneksiz saydklarndan deil, yalnzca buna altklarndan byle srp gidiyordu. Arkadalarndan bir-iki ya daha bykt. Tartmalarnn incir kabuunu doldurmadn anlar, ii akaya vurur, gnllerini yapard. Kvrak zeksyla en g durumlardan bile kolayca syrlrd. Arkadalarna hibir zaman nyargyla davranmazd. Yllar getike iindeki olumlu davranlar daha da oturdu. Maksim, askeri okula, okul sonras girdii iten gemiti. Bu i ona maddi adan epey yardmc olmu, yaamn iyice yorduu annesine ve ailesine yardm etmiti. Dzenli olmay ve askerlii seviyordu: Kzl Ordu'da gen, bilgili ve gl bir komutan. Onun yeri, elikilerin doabilecei snrlarda, ordudayd. Yine de Moskova'y zlerek terkedi219

yordu. Arkadalarndan ayrlmak, Nina'y, aa Pankratov'u, Lena Budyagina'y, Vadim Marasevi'i brakmak hzn vericiydi. Bu ocuklar, onun gibi binlercesinin, karanlk bodrumlarndan ktklar yaam ifade ediyorlard. Kk Maksim bazen annesinin yerine merdivenleri temizlerdi. Nina da ona yardm ederdi. Maksim'e zor geldii iin deil, apartman sakinlerine bu iin de teki iler gibi olduunu ve insan kltmediini gstermek istedii iin... Bu komsomolca bir eylem, bir yoldalk gstergesiydi. Maksim bu tr davranlardan kitaplardan rendiklerinin daha ounu reniyordu. Dokuzuncu snftayken korkun bir olay olmutu... Babas, Moskoval komsomolcu uann yapm iin toplanm, o zamanlar iin epeyce byk bir miktar saylan yaklak otuz rubleyi alm, ikiye yatrmt. Maksim intihar etmek istemiti. Bu kadar paray nerden bulur, arkadalarnn yzne nasl bakard? Nina, onun durumunu farkedip her eyi sylemi ve durumu hemen Saa'ya anlatmt. Eh, demiti aa ona. Yaamn bu kadar ucuz mu? Annesinden ve Mark Aleksandrovi'ten ald on beer rubleyi ona vermiti. Moskova'dan ayrlnca byle arkadalardan yoksun kalacakt. aa onu korumutu, ama o aa iin hibir ey yapamyordu... Nina, daha arka bahede saklamba oynadklar gnlerde houna gidiyordu. Okulda da holanyordu ondan : Yetikin, akll, kararl. Onun beceriksizlii, inatl, zayfl houna gidiyordu. Nina'nn onu sevmediine inanmyordu. Nina'nn kendisi de bunu bilmiyordu. Maksim, Serafim'i bilerek getirmiti, Varya'nn bu iyi, akll, yakkl genle evlenmesini istemiti. O zaman Nina'nn dayand bahane ortadan kalkacakt. Varya'nn ayaklar yere basmadan hibir eye karar veremezdi nk! Nina yle dnyordu... Kukusuz komutanlara saygyla davranyorlard, ama ya politikaclar, stratejistler, devlet adamlar... Maksim ne politikac ne de strategist olacakt, o askerleri eitecekti... Bir -iki!.. Bir - iki!.. te karsnda duruyor ve onu bekliyor. Geni omuzlu, krmz yanakl, dzgn taranm salar... iz220 meleri, dmeleri prl prl... Dans ettiinde izmesinin konlar parkeye vuruyor... Emektar bir asker olacak... Yazk! Daha iyi yerlere ulaabilirdi. Sava balaynca herkes savaacak, yaamak gerektiinde de alacakt. Nina btn bunlar daha Maksim askeri okula girdii gn sylemiti. Onu dinlememiti, Maksim. Can isterse! Kendi dncesine gre davranmaya hakk vard. Ama onun da yazgsn belirleme hakk... Nina, Maksim'le evlenmemeye ve Moskova'dan ayrlmamaya kesinkes karar vermiti. 27 Vahtangov tiyatrosunda Hamleti sahneye koymulard. Yura arok, Vahtangov oyuncularn Seviyordu. Vadim Marasevi'i arad ve ondan oyuna bilet bulmasn istedi. Akam st onlara urayacakt.

nl terapist Profesr. Marasevi ayda bir kez Gagarin sokandaki TEKUBU (*) polikliniinde konsltasyon yapard. Ona muayene olmak iin alt ay nceden sra alnrd. Piro-govsk'daki klinik Profesr Marasevi'in klinii olarak adlandrlyordu. Tp fakltesindeki krs de Profesr Marasevin'in krss! Evinde yalnzca yakn tandklarn kabul ediyordu. Ukraynal bir hetmann uzak akrabas olan Marasevi babas da kendisi gibi doktor ve profesrd doma byme Moskovalyd ve Moskoval aydnlar arasnda iyi bir yeri vard. Starokonyuenny sokandaki evine gumnov, Stanis-lavski, Prokofyev, Nejdanova, Geltzer, Kaalov, Sumbatov-Yujin, Meyerhold ve Lunaarski gelir giderdi. Turneye kan yabanc topluluklar bu dzensiz aa evini ziyaret etmeden gitmezlerdi. Konuklan gzel kz karlar, masaya kolal rtler serer, bakara kristallerini karrd. Oyundan sonra sk sk onlara gelen gen aktrlerse dana etiyle som balna saldrrlard. Genler herkesi coturur, bazen masada doa(*) TEKUBU : Bilim Adamlarnn Yaamlarn yiletirme Komitesi. (.N.) 221 tan oyunlar oynanr, elenilirdi. Vadim de katlrd eletirilere. Profesr Marasevi'e gre bu, stn zekl olduundan deildi. Vadim niversiteyi bitirmi, sanat uzman diplomasn almt. Bazen de niversitede ders veriyordu. Tartmalara katlarak tiyatro eletirmem olmay deniyordu ite. Profesr Marasevi maden suyu ierdi. Yeri geldiinde kendisinin ya da babasnn bandan geen bir-iki gln olay anlatrd. On ikiden sonra dayanamaz, herkese iyi geceler dilerken onun mesleinden olanlarn dzenli olmalar gerektiini eklerdi. Vika da tiyatroyu ve sinemay denemiti, ama rejisrleri umutlandran nl aktrlerle, nl gazetecilerle ak ilikisi kuramad iin doru drst bir ey ortaya kmamt, iliki, ieklerle mektuplarla, lokantalarla, taksilerde gezmelerle balyor; tartmalarla, sitemlerle, telefon aklamalaryla bitiyordu. Yalnzca Yura arok'la ilikisi ok sade balam, ok sade bitmiti. Raslant sonucu Arbat'ta karlamlar, bahar gneinin stt kaldrmlarda yrmlerdi. Sonra Yura, Bize gidelim, demiti. Nasl yaadm grrsn. Vika, ona urayp nasl yaadn grmenin ne demek olduunu ok iyi biliyordu. Ama bu davet biimi onu sanki kendiliinden etkilemi, Lena Budyagin ile gizli rekabetini de krklemiti. Yura'nn Lena ile bir daha grmeyeceini bilmiyordu. Yura'nn nasl yaadn grmekle balayan iliki, sanki yllardr sryormu gibi gereksiz sz ve aklamalar yaplmadan yrd. Artk alkanlk haline gelen ve kleleri olanlarla kyaslandnda Yura st dzeydeydi. Ama bu oda. bu acnas oda, defalarca tlenmi kuma kokusu, onun babasnn kim olduunu anmsatyordu...

Vika, Yura'nn srnak kacan ve onu silkelemek gerekeceini dnmt. Daha nceleri bunu ok kolay yapmt. Ama arok drst kmt. Terzinin oluna bak! Ancak nezaketi ok kolay aklanabilirdi: Vika, ona kaytsz, souk, aptalca davranmt. O da onu Lena'yla kar222 latrm, Lena daha ar basmt. Byle rahata bakasnn yatana girmek! Her ehvetli kadnn yerinde kendi karsn gren kk burjuvann kzgnl iini doldurdu. Hamlet iin Vadim'e uradnda, Bir eyler attralm, dedi Vadim. aroklar'n evinin btnnden daha geni olan yemek odasna getiler. Vadim, sanki ktlktan km gibi yiyordu. Kk gzleri, farelerinki gibi ksa, tyl kalar... D grnne karn sesi olaanstyd : Yumuak, aydnlara zg bir ton... orba imesine karn ekmee bolca ya srerken bir yandan da konuuyordu : Yaryla yarglamay, rnekle dernei, istekle destei kartryor. Bunun ad da yeni biri oluyor. Nasl istersen yle adlandr : nce, atlmc. Kendi konusunu ba konu, kahramanlarn gelecein kahramanlar sayyor. Geleceimizi yz gram yaa deiiyormuuz gibi! Vadim ya taban iteledi. Ac ekenler zellikle bu yz gram yznden ac ekiyorlar. .. Yura, Vadim'in gelecein kahramanlar hakkndaki dncelerini kzmadan dinliyordu. Ksa bir sre nce Vadim tam tersini savunuyor, aptalca zevklere kfrediyordu. Nabza gre erbet vermeyi ok iyi biliyordu. Hep glnn yannda oldu. Okulda aa Pankratov'un, niversitede bir bakasnn, imdi de lgn iir stne makaleler yazan nl bir eletirmenin yanndayd. Ama Yura, Vadim'in bu yanar dnerli-ini yzne vurmad. Maraseviler'in evi, bu evdeki aktrler, neeli, kaygsz ve nl insan seli houna gidiyordu. Bu mark nllerin konumalarnda ikiyzl, adice bir eyler yakalyordu. nleri basit, kolay, raslant eseriydi sanki. Bu in sanlar dokunulmazlklar varm gibi davranyorlard. Profesr Marasevi'ten de holanyordu : Bakml yzl, gzel sakall, yumuak elli ve elbette yine dokunulmaz biri. u sra Vadim'le hemen her gn gryorlar. Vadim onu tiyatroya sokuyordu. Yura, o olmadan da onun ya da evlerine girip kan tandklarnn telefonuyla tiyatroya girebiliyordu. 223

Olaanst dnemler! Otuz drt ylnn bahar uzun sre unutulmayacak, Yura arok da unutmayacakt. Savc adayl henz onaylanmamt. Ama Malkova iin abuk zlecei konusunda sz vermiti. Yura son aylarn kaygszca geirmi, gnlerini daha ilgin klmaya almt. Yalnzca Lena'nn ans onu rahat brakmyordu. Tiyatroya gittiinde, onu orada grmekten korkarak evresine bakmyordu. Hastalndan beri Lena bir kez olsun tiyatroya gitmemiti. Hemen hemen evden hi kmyor, hi kimseyi aramyordu. Hatt ocuklar bile Saa'ya mektup yazmak iin toplandklar o gnden beri grmemiti. O gn Hera Tretyak anszn Lena'ya uramt. Hera da bir bykelinin kzyd. Yurt dndayken bazen Londra'da, Paris'te, Berlin'de karlayorlard. Ama Moskova'da birbirlerinin izini kaybetmilerdi. Kvrak zekl, gzel, esmer bir kz olan Hera en sama konularda bile zenle konumay becerir, Lena da or.u glmseyerek dinlerdi. Gney Wels'e gidilerini, Cardiff'te ucuz bir otelde kallarn anmsadlar. Ayn otelde futbolcular da kalyordu. ki futbolcu onlara, on drt yandaki kzlara evlilik izni veren bir lkeye kamay, nermilerdi. Lena'yla Hera o zaman on belerine yeni basmlard. Fontaine Bleu sarayna gidilerini, rehber kzn Napolyon'un yatan gsterirken boyunu yz elli iki santim zellikle syleyiini andlar. Hera arm, yz altm iki olmal demiti. Rehber gcenmi, kocasnn boynunun da yz elli iki santim olduunu, ayrca onun Napolyon'la ayn boyda olduunu herkesin bildiini sylemiti. Bu olay nedense imdi daha komik gelmiti onlara. Kahkahalarla gldler. Hera'nn uramas Lena'y sevindirmiti. Onu kucaklad, pt ve zntyle Beni unutma! dedi. 28 Varya, Nina ve Marks'm Kzl Ordu Evi'nde dans ettikleri akam Yura, Vadimler'de yemek yemi: Hera Tret224 yak da Lena Budyagina'ya uramt. Ayn akam saat sekize doru Sofya Aleksandrovna'ya telefon etmiler, sabahleyin saat onda, olu Aleksandr Pavlovi Pankratov ile grmesi iin hapisane mdriyetinde olmasn sylemilerdi. Birlikte kaln giyecekler, para ve yiyecek getirmesini de eklemilerdi. Ses, sakin ve sradand, her gn ayn eyleri sylemeye alm bir insann sesiydi. Syleyeceklerini bitirdik ten sonra sorular beklemeden telefonu kapatmt. Sofya Aleksandrovna, onun syleyeceklerini tam olarak sylemediinden, nemli bir eyleri unuttuundan ve bu unuttuu ey yznden her eyi gerektii gibi yapamayacandan korkuya kapld. Bir eyleri unutmaktan, kartrmaktan korkuyordu. Sylenen her eyi aklnda tutmaya alyordu. Yarn, onda. Butrka'da, grme, kaln giyecekler, yiyecek, bir ey daha, bir ey... Tanrm, unuttum, bir ey daha... Hah, evet para, yol paras... Sofya Aleksandrovna bir daha unutmamak iin her eyi kda yazd. Para ve yiyecek srgn, kaln giysiler Kuzey ya da Sibirya anlamna geliyordu.

Her eyi o gece hazrlamas gerekiyordu; zlecek, dvnecek zaman yoktu. Daha nceden bir eyler hazrlamad iin kendisini hi affetmeyecekti. ocuunu byle bir yola nceden hazrlamay uursuzluk saymt. Paltosu, apkas, sveteri, yn atks yanndayd. Kee izmeleri yoktu ama imdi, nisanda onlara gereksinimi yoktu. Naslsa kn gerekli olacakt, o zaman da yollard. imdi normal izmeye gereksinimi var, oralar amur deryasdr. incecik botlarla yryemezdi. Yaamn kurtaracak tek ey! Ama Saa'nn izmesi yoktu. Maazalar da kapalyd. Ho ak olsa bile izme siparie gre satlyordu, o ise siparite bulunmamt. Bit pazarndan byk paralar karl alabilirdi. Ama kimileri deri yerine karton kullandklar iin aldatlabilirdi. Ayrca bit pazar da kapalyd. O an, kardei Vera'nm yazlnda salam bir ift izme olduunu anmsad. Tam Saa'nn ayana gre, kuk numara! Daha sonra kaa olursa olsun onlara yenisini alrd. imdi o izmeleri Saa'ya vermek gerekiyordu. 225 Vera'ya telefon etti. Vera'yla kocas Volodya yazla gitmilerdi, iki gn sonra dneceklerdi. Ne ans! Kk kz kardei Polina'nm telefonu yoktu. Komusunda telefon vard. Sofya Aleksandrovna kardeinin komusuyla iyi geindii gnlerde rendii numaray unutmamt, ama birka yldr onu telefona armyorlard. Polina da bu numaradan kendisini aramalarn istemiyordu. Onu armay reddedeceklerini bile bile telefon etti. Din bir erkek sesi telefonda yankland. zr dilerim, dedi Sofya Aleksandrovna. Sizi rahatsz ettiim iin balayn, ama ok cil bir durum... Polina Aleksandrovna'y arabilir misiniz? Hangi Polina Aleksandrovna? Komunuz, yirmi alt numaradaki. Tanr akna balayn, ben kardeiyim. Ama biliyor musunuz... Adam telefonu kapamad, ahizeyi kadn ald. Kimi istiyorsunuz? Tanr akna, balayn. Komunuz Polina Aleksand-rovna'nn kardeiyim. Biliyor musunuz, ok kt, ok cil bir durum... Kardeimi aramaz mydnz, ltfen? Kadn honut olmadn belli eden bir sesle. imdi, dedi.

Sofya Aleksandrovna uzun sre bekledi. Sonunda aa' nn bana kt bir ey geldiini tahmin eden ve heyecanlanan Polina ald telefonu. Yarn Saa'y gnderiyorlar. Vera'ya, yazla gidip izmeleri almak gerek. ok kt, ok kt. tgorek'in atei var, Kolya da on birden sonra gelecek. Ne yapmal? Kolya gelir gelmez sana gelirim, ama yazla gidemem herhalde. yi, gel, eyalar toplamama yardm edersin. izme iin bir eyler dnrm. Ne getireyim? Hioir ey, her ey var. Kendisinin gitmesi gerekiyordu, ama geceleyin yolu bulup bulamayacan Dilemiyordu. Evler arasndaki patikalarn 226 adlarn kimse bilmiyordu, evlerin numaralan da karmt, stelik soracak kimse yoktu. Ne olursa olsun gitmeliydi. Kendisi yazla giderse maazaya kim gidecekti? Varya'ya telefon etti. Varya evde deildi, Nina da yoktu. Militsa Petrovna' dan rica etse? Gitmezdi. Gitse bile kalbi tutar alacaklarn getiremezdi. Oysa ok ey almas gerekliydi: Ekmek, eker, peksimet, limon, pastrize st, orada vitaminsiz kalmt salam, peynir, jambon... Bunlarn hepsini bir kda yazd ve Mihail Yuriyevi'in kapsn ald. Yuriyevi masann stne eilmi, bir eyler yaptryordu. Ho deil ama baka yel yek. te liste, ite para. Kurutulmu salam yoksa az kurutulmuu da olur. O havada bozulmaz, pek tuzlu olmazsa biraz da balk trnden eyler. Mihail Yuriyevi ask suratla ona bakyordu, Geceleyin kent dna nasl kacaksnz? Ne zaman dneceksiniz? Gece dnerim. Tramvay almaz. Bir ey bulurum. Siz maazaya gidin, ben de kardeinize. Ne diyorsunuz, Mihail Yuriyevi; ok uzak, krk sekiz kilometre, istasyondan sonra da yirmi dakika yrmek gerek. Ky elektriksiz, ne yol var ne iz, amur diz boyu, siz ne diyorsunuz, sizi ldrrler. Adresi yazn, becerebilirseniz nasl gideceimi gsteren bir eyler izin,

imdi giyiniyorum. Becerebildii kadar izdi, aklayabilecei kadar aklad. stasyonun yannda klar kapal olan dkkn vard. Dkkn sana alrsan ilgili patikay bulursun. O patikay bulmak en byk dert. Patikadan yrrken soldan nc sokak, nc Yeil sokak diyorlar ama levha yok, ocuklar koparm. Yazln numaras yirmi alt. Numara d kapda yazl. itlerinden evi hemen tanyabilirsin. Yannda byk bir duvar, ilerde yine duvar aralarnda itli ev. te o, Vera' nn yazl. Ama en nemlisi, dkkn saa almak. 227 Mihail Yuriyevi botlarn, krk apkasn giymi bekliyordu. Onu bu haliyle amurlu, ssz yollarda dnmek! Btn gece arayacakt, yarn ise ie gitmesi gerekiyordu. Sofya Aleksandrovna saate bakt ve birden dehete kapld. Sekizi eyrek geiyor! Nbeti maaza dokuzda kapanyordu. Tramvay tklm tklmd. Sofya Aleksandrovna ikinci vagonun n ksmndan bindi. sterlerse ceza versinler, naslsa indirmiyorlar. Ama kimse ona ceza kesmedi, paray uzatt ve orada kalmaya devam etti. Maazadan sonra yine bir sr iinin olduunu dnyordu. Valiz salam m, krk m; kilidi bozuk mu, deil mi? Uzun sredir valizi kullanmamt. Kilitsiz olmazd. Saa'y di sulularla yollarlarsa her eyini alarlar. . Saa'nn di sulularla birlikte gidecei, valizin kilidini kracaklar, eyalarn alacaklar dncesiyle olunun yazgsna den ansszl duyumsad yeniden. ileke, hakir grlen, srlen, haksz braklan olu! imdi, iinde yaad sokaklar, klar, vitrinler, alanlar, otomobiller, tramvaylarla bezenmi bu kent ona gerek dym gibi geliyordu. Her ey hareket ediyor, bir yerlere gitmeye urayordu. Her ey gerek d, sislerin arasmday-m gibiydi. Tramvay klaryla aydnlanan vitrinlerdeki mankenler, balmumu figrler, hepsi kt bir d gibiydi. Ohotmy'de tramvaydan indi. Ona eyrek var. Duraktan nbeti maazann kapsndaki hareketlilii grd. Ak! Aceleyle yrmeye balad. Maazaya yaklatnda kapnn nndeki kalabal grd, ieri brakmyorlard. Yarm dakika kadar ge kaldklar iin ieri alnmayan insanlar barp aryorlard. Bazlar ieri dalmaya altlar, ama giremediler. iman tezghtar kadn, kapy tutuyordu. Sofya Aleksandrovna da girmeyi denedi, ama onu kzgn kalabala doru itelediler. Biraz sonra bekleyenler iyice azald, maazadan kanlar seyrekleti, ierde klar sndrmeye baladlar. Herkes dalmt. Yalnzca Sofya Aleksandrovna kalmt. Kap aldnda tezghtardan ieri brakmasn rica etti. 228

Tezghtar krmz, iko bir surat vard kaba bir sesle, Anne, git surdan, engel olma! Ltfen, ok rica ediyorum. Maazadan neeli bir grup gen kt, aralarndan biri temiz bir sesle bard: Brak kary bir otuzbelik alsn! Neeli grup Ohotny'e doru yrd. Sofya Aleksandovna kap yeniden aldnda yalvard: Rica ediyorum, naslsa ak! Tezghtar hi bakmad bile. Her akam, kapya kilit vu-ruluncaya kadar byle inatlaanlara alkt. Ylma! ekil kapdan! Temizlikiler yerleri spryor, tala serpiyorlard. Tezghtarlar aceleyle tezghtaki yiyecekleri topluyorlard. Sofya Aleksandrovna bekliyordu. Tezghtar son mteriyi de yolladktan sonra kapdan ekildi. Sofya Aleksandrovna kapy itip ieri girdi. iman tezghtar ona doru atld. Nereye? Gitmiyorum, dedi sessizce Sofya Aleksandrovna. imdi polisi araym da gr! Olum hapiste, Sofya Aleksandrovna, soukta durmaktan dondurma ve eskimo satclarnn yzne benzeyen bu m, kaba yze bakt. Yarn srgne yolluyorlar, yiyecek vermek gerek. Tezghtar oflad. Herkes uyduruyor, bir eyler sylyorlar. Bizim de dinlenmeye gereksinimimiz var. Sofya Aleksandrovna susuyordu. Kadnlar paltolarn giydiler, antalarn topladlar. Satc olanca sesiyle bard: Miheyeva, ilgilen!

Polina, daha sonra da nerdeyse gece yars Mihail Yu229 riyevi ile Vera geldiler. izmeleri getirmilerdi. Krk deil krk bir numaraydlar, ama nemli deildi, uyard. nce ama salam, dedi Vera, Yn orapla ok iyi olur. Vera izmeden baka bir de srt antas getirmiti. Asks sayesinde uzatmak ve ksaltmak mmknd. Yiyecekler antaya, eyalar valize. Vera, kz kardeler iinde ie en yatkn olanyd. Kocas avcyd, balklk da yapard. ocuklar kayakyd. Yazlkta otururlar, baheyle urarlard. Zamannda kocasndan ayrlmasn sylediinde Amma da uysalsn. demiti. Kardeinden yana tavr taknm, Pavel Nikolayevi ile tartm, onun laflarna dayanamam ve Pankratovlar'a gelip gitmeyi kesmiti. Vera, her eyi zenle yerletiriyordu. atal, kak, bak, marapa vermelerini syledi. Sofya Aleksandovna bunlar tamamen unutmutu, usturay da unutmutu. Hep gndermeye alk olduu eyleri hazrlyordu. Oysa imdi her eye izin veriyorlard. Yanma fazla para verme, dedi Vera. Yolda alabilirler. En iyisi daha sonra yollaman. Grmede, varr varmaz telgraf ekmesini sylemeyi unutma. O zaman elindeki bitmeden paray ulatrrsn. nemli deil, dayanr, daha gen! Vera'nn syledikleri deil almas, didinmesi, enerjisi sakinletiriyordu. Yaam bunlardayd, Saa'y yaama hazrlayan da bunlard. 29 Nina, Sofya Aleksandrovna'nm nn yank olduunu farketmedi, ama Varya farketmiti. Ne ki buna zel bir anlam vermemiti. Sofya Aleksandrovna baz geceler k yanarken uyuyordu, bunu kendisi sylemiti. Zaten Varya'nn akl da baka eylerle meguld. Yarn akam Nina'yla, Maksim ve Serafim'i uurlamaya gara gidecekti. 230 Kzl Ordu Evi'ndeki dans gecenin ikisine kadar srd. ou kii tramvaya yetimek iin erkenden gitti. Nina da kalkmak istemiti, ama Varya ve Serafim kalmasn rica etmilerdi. Maks sevecen sevecen glmsyordu. Aznlkta kalan Nina kabul etmiti. Souk havada yrmeye balamlard. Varya'nn stnde yalnzca tl bir earp vard. erefim, kendi pardessn ona giydirmi, apkasn bana takmt.

Sokak lambasnla altnda aynaya bakmt. apka alnna dmesine karn ok yakmt. Kk bir askere benzemiti. Serafim'le arkadan yryorlard, Serafim kolunu onun omuzuna atmt. Maks'la Nina bir keyi dndklerinde frsattan yararlanp pyorlard. Serafim onu dudaklarn actncaya kadar pyordu. Varya, o zamana kadar gerek biimde hi p-memiti, imdi de doru drst tat almamt. Ama bunun anlamn biliyordu. Bu, Serafim'in tutkulu olduunu gsteriyordu. Nina, Serafim'le Varya'nn neden geride kaldklarn anlamt ama farketmemi gibi yapyordu. Evde de bir ey sylemedi. Yalnzca abucak yatmasn, sndrmesini emretti, sabah ie gidecekti. Sabahleyin masann stne Varya'nn retmeni iin bir not brakmt : Varya Ivanova'ya nc dersten sonra ailevi nedenlerden dolay izin vermenizi rica ederim. Ailevi neden, Maks'la Serafim'di. Ama Varya okula hi gitmemeyi dnyor, istasyona gzelce giyinip gitmek istiyordu. Askeri okul mezunlar yola kyordu, onlar bir sr uurlayan olacakt. Varya'nn Kzl Ordu Evi'nde grd iyi giyimli gzel kzlar da orada olacaklard. Varya da gzel giyinmek, olgun grnmek istiyordu, ne de olsa mstakbel kocasn uurluyordu. Siyah deil ama dar ve gze arpc bir eyler giymeliydi. Salarn yaptrmal, makyaj yapmalyd. nc dersten sonra okuldan kacak olursa bunlarn hibirini yetitiremezdi. nk lenciydi. Aceleyle Nina'ya yemek hazrlad, kitaplarn alp Zoya' ya yolland. Zoya da okula gitmeyip Varya'ya yardm etti. Salarn yapt, kirpiklerine rimel srd. elik keli son moda ayakkablarn ona verdi. En nemlisi de ara sra giy231 meine izin verilen annesinin krk mantosunu verdi. imdi de Varya giyecekti, ne fark vard. Krk manto, son moda ayakkablar ve yine Zoya'mn annesinin beyaz earbyla olgun, gze arpan bir kadn oluvermiti ite. Varya, bee doru hazrlanabilmiti. Nina'ya telefon etti. Dorudan tramvay durana geliyorum. Nerden aryorsun? Okuldan. Duraa ayn zamanda geldiler. Baloya m gidiyorsun? Dolap kapalyd, Zoya'mn mantosuyla earbn giydim. Ya Zoya? : Benimkini giyecek. Kitaplarn nerede?

Snfta braktm, istasyona m tasaydm? Gardrop ders srasnda kapal olabilirdi, ama Varya yine de yalan sylyordu. Zoya'nnkilerin de orada olmas gerekirdi nk. Tabii bunlar gerekten Zoya'nnsa. Ama ii kurcalamak istemedi. Artk kk bir kz deildi, yaknda kocaya varacakt. Serafim'in iyi bir ocuk olmas baya anst. Umarm yaam istedii gibi olur, Serafim'ini istedii gibi evirir evirir. istasyon tklm tklmd, peronda adm atacak yer yoktu. Nina ve Varya girite akn akn durdular. Maks ve Se-rafim ellerini sallayarak onlar karlamak iin atldlar. Birlikte vagonlarna doru yrmeye baladlar. Kalabal yarmaya alyorlar, hep acele eden, kendi yaknlarm arayan, prl prl giysiler iindeki Kzl Ordu'nun bu yeni komutanlarn pen, sarlan kzlarn, kadnlarn, erkeklerin arasnda birbirlerini kaybetmekten korkuyorlard. Gen subaylar ap-kalanyla paltolarm vagonda brakmlard... Hepsi gen, cokulu, mutlu ama ayn zamanda ciddiydiler: Sovyet devletinin mthi askeri gc! Nina da, bu krmz yanakl ocuklarn savaa en nde gideceklerini, her eyi stleneceklerini anlad. Kendi yerinin gl ve sakin Maksim'in yan olduunu dnd. imdi o giderken onun sevecenliinin, sakinliinin kendisine yetmeyeceini aklndan geirdi. 232 Varya ise Serafim'in ona sevgiyle bakn, teki gen subaylarn onu seyretmesinin tadn karyordu. Buradaki en gzel kz oydu, boyu da birden uzam, Nina'ya yetimiti. Hi kimsede byle gzel, byle alml mantoyla al yoktu. stasyondaki kalabalktan, uzun bilinmeyen yollara hazrlanan lokomotiflerin lklarndan heyecanlanan Varya kzarmt. Maks, onun artiste benzediini sylemi, Serafim onu yaamndan daha ok sevdiini fsldam, Nina da byle bir kzkardei olduu iin gururlanarak glmsemiti. Her olgun kadn, nianl kz gibi Varya da yalnzca Nina'ya, Maks'a ve Serafim'e bakyordu. Oradakilerin, evreye gz gezdirdiini dnmelerini istemiyordu. evresine baktnda da trenlere, aceleyle koan insanlara ylesine bakyordu. Ban yandaki perona evirdiinde Saa'y grd. iki askerin arasnda yryordu. nde, uzun paltolu, ksa boylu bir komutan kalabal yara yara ilerliyordu. aa, srtnda anta, elinde valiz onu izliyordu. aa kendisine bakldn hissetti, evresine baknd. Varya, onun kt gibi beyaz yzn, ingenelerinki gibi siyah sakalm grd. aa, askerlere, Maks'a, Nina'ya, Varya'ya yle bir bakt ama hi kimseyi tanyamad; dnd ve peronun sonunda duran trene doru yrd. Arkasndan sandklar, valizleri, antalanyla byk bir kalabalk geliyordu. Bir sre sonra kalabalkta kayboldu. Varya Saa'nm kaybolduu yere bakp duruyordu. Kalk ddnn almn duymad, oradakilerin vedalamaya baladn hi grmedi. Nina'nn Maks'

alnndan pn, kendisine doru eiliini, Serafim'in gzlerinin iine bakm da grmedi. Varya, uyan! dedi Nina. Saa'y grdm. Nina birden onun doru sylediini anlayarak bard: Neler samalyorsun? Varya, sanki aa, valiz ve uvallanyla kouan insanlarn arasnda gidiyormu, o da onu grebilirmi gibi gzlerini yan perondan ayrmadan mrldand. 233 Muhafzlar gtryordu. Sakal vard. Sakal vard. Sakal, yallar gibi... Birden gzyalarna bouldu. iyice yaslanm, yalanm... Yeter, kartrmsndr, dedi Nina. Onun da sesi titriyordu. Maksim de heyecanlanmt; ama soukkanlln yitirmemeye alarak, Yanlyorsun Varya, dedi. Onu byle gndermezler. Hayr! Oydu... Onu tandm... Dnp bakt, bembeyazd, yalanmt... aran Serafim elini uzatt. Hoakal, Varya. Bembeyaz bembeyaz, l gibi! Varya hkmyordu. Valizini tayordu, onlar yryor, o tayordu... Serafim utanp kzararak gzyalaryla slanm, kirpiklerinden szan rimelin boyad yanaklarn pt. Tren yavaa hareket etti. Gen subaylar pencerelere ylm, el sallayp baryorlard. Uurlayclar da trenle birlikte yryor, onlara karlk veriyorlard. Maks da, Serafim de el sallyorlard. Varya peronun ortasnda durmu alyor, earbyla yzn siliyor; bylece yznn boyalar iyice birbirine bulayordu. aran Nina onu sakinletirmeye urayordu: Yeter artk, yapacak bir ey yok. Doruca Sofya Alek-sandrovna'ya gidip reniriz.

Yanlarndan geen yal bir kadn, durup Varya'ya bakt ve acyarak ban sallad. Kzlar askerler iin alyor! 234 KNC BLM tik sakinlerin at eski Angara yolu Tayet'te balyordu. Yenisi ise Kansk'ta. Demiryolu yolculuu burada bitiyordu, gerisi yaya gidilecekti. Tahta kaldrml, sakin, bahesiz ehir, bozkrdakilere benziyordu. Bann stnde yeniden gkyz. Yaamn baygn kokusu. Artk ne hcre, ne Dyakov, ne hapisane avlusu, ne de uykulu gzlerle seni izleyen tfekli nbetiler vard. Gerek olduuna inanamyorsun. Burada herkes gibisin. Sokakta zgrce yryorsun, kendi valizini tayorsun, yannda Kansk'ta kalmasna izin verilmeyen Boris Solaveyik yryor. Benim gibi bir uzman kye yollamak? Bunun devlete yarar var m? Kk posta binas, yannda banka. Parmaklar mrekkep ve tutkall, gnlk giysileriyle alan kzlar Solavey-ik'i tanyorlar. Sempatik, konukan bir Moskoval. Mektuplar taahhtl olarak geliyordu. iyiyim, Boguan ky, Kansk; taahhtl yaz, perim aa Anneye ilk telgraf. Postac kz szckleri sayd, creti syledi. Sonra da makbuzu yazp paray ald. Buradaki kzlar neeli, gzel... Solaveyik'in ev sahibesi, sakin yzl, zayf gen kadn masay hazrlad. Onu Boris'le olmaya iten ne? Gidecek ve onu unutacak. Houna m gitmiti? Srgne acm myd? Boris'in, bakent zamparas huylaryla kadnn yannda ac-nas bir hali vard. 235 aa valizinden bir kutu balk konservesi kard: Annesinin aldklarndan kalan son ey. Boris votka iesini at. Kadehleri, hatt peeteleri vard. Burada da insanca yaamak istiyordu. Kim olduklar anmsanmazsa her ey normal yaamdaki gibiydi. Saa'nn birinci kadehten sonra ba dnmeye balad. Hapisaneden sonra normal, dedi Boris. Uzann. An-gara'da ispirto ieceiz, oraya ispirto tamak votka tamaktan daha ucuz, at stnde alt yz kilometre. Yaayacaz naslsa! Boguam byk bir ky. Mesleimle ilgili bir i bulurum. Siz de mhendis saylrsnz. Traktr, harman makinesi, mibzerler vardr.

Traktrden anlamam, dierlerinden de yle. istersen renirsin, nceden aydnlar yurt dna gi-derlermi, biz de beyaz aylara. Blbl adasnda sere olmaktan Moskova'da blbl olmak yedir. (*) imdi yapacak bir ey var m? Alamak, zrlamak? Gzm Devlet Planlama bakanlndayd, daha dorusu bakan yardmclnda. Btn yk eken bendim, hi kimseye zararm yoktu. Tam tersine yararm vard. Ama yoluma noktalama iaretleri kt ve iki nokta beni durdurdu. Aklnzda bulunsun, srgnde hi kimse doruyu sylemez: Ciddi bir i yznden gelen, kendisini hi yoktan srgn ettikleri; hi yoktan srlen de ciddi ya gerek bir olay yznden yolland izlenimini verir. Ama bana inanabilirsin. Evet. Bizim dairede bir pankart aslyd: Teknoloji rekonstrksiyon anda her eyi zer. Stalin. Bu szleri biliyorsunuz deil mi? Biliyorsunuz. ok gzel. Bu sz, ok gzel bir kzn yannda okudum. O da benim noktalama iaretleri bilgimin eksikliini gsterdi. Dikkatle dinleyin. Kz, bu sz yle okuduumu sanm : Teknoloji: Rekonstrksiyon anda her eyi zer Stalin. Eitim grm bilgili bir kzd, cehaletime dayanamazd. Bunu zlerek ilgili kiilere anlatm. Telaffuzum her zaman ktyd. Bu yzden knama cezas alacam dnrken elli sekizinci maddenin dokuzuncu paragrafn aldm: Kar devrimci ajitasyon ve propaganda. Dilbilgisini renmem iin yln () Sz oyunu yapyor, Soloveyik, blbl anlamndadr. (.N.) 236 yeteceini dnmeleri isin iyi yan. Burada durumum iyiydi. Krk Tedariksin ekonomisti. Benim geliimle tedarik edilen krk saysnn azalmadndan emin olabilirsin. Ama anlalan Kansk, noktalama iaretleri eitimi iin pek yeterli deil. lk partiyle, yani sizinle Angara'ya gideceim. Bo-guan'daki Krk Tedariksin saymanln dnyorum. Elde etmeye altmz eyler, aa, Moskoval bir zppeye ok sama gelir. Ama bu, bizim iin yaamak demek. Belki de Boris haklyd. Ama aa, kendisine baka bir yol izmiti. Nereye gnderirlerse oraya gidecek, yolladklar yerde yaayacakt. Bir eyler elde etmeye almak, Dya-kovlar'n onu burada tutma haklarn kabul etmek demekti. Bunu hi bir zaman kabul etmeyecekti. Moskova'da nerede oturuyordun? diye sordu Boris. Arbat'ta. Fena deil. Ben Petrovka'daydm. Paten, pistinin yanndaki evde. Oray biliyor musunuz? Biliyorum. Tahmin ettiin gibi genliim Ermitaj bahesinde geti. Orada ok iyi akamlar geirdim. Ama tsadik dedem derdi ki... Tsadik ne demek biliyor musun? Bilmiyorsun. Tsadik, bilgeyle ulunun, ortasnda bir ey. Evet, ermi dedem byle

durumlarda Ginug derdi. Bunu da bilmiyorsun deil mi? Brak! Yeter! demektir... imdi de ben, ginug diyorum. Ammsamaya, gzya dkmeye ginug! Sabahleyin daha onlar uyurken ev sahibesi ie gitmiti. Kahvalt ocan stnde hazrd. ite, sade kadnn byk stnl, dedi Boris. Karmdan bu yzden ayrldm. Erkenden kalkp bana scak bir kahvalt hazrlamak istemiyordu. Ne oldu? Kocasn kaybetti. Ama beni naslsa kaybedecekti. Hadi, u byk trst Krk Tedarike gidelim de km yapalm. Tazminatm onlara brakacam, ama Boguan iin mutlaka mektup almalym. Tra olacak msn? Hayr. aa, dinle beni, sakaln kes, ne isine yaryor? imdi sokaa kalm da bir bak, ne tatl kzlar var... 237 I aa kzlar grmt. Gerekten ok gzeldiler. Gl vcutlar, gl bacaklar, uzun boylar, sar salaryla tam Sibiryal gzeller. Sibirya'daki yaam, mnzevi yaam olarak dnmt. Franszca, ngilizce ve ekonomi politikayla ilgilenecekti. yl bou bouna gememeliydi. imdi bundan kuku duymaya balamt. Anlalan, yalnzca bunlarla yaamayacakt. Ne boya, ne parfm, her ey doal. Yolculuk gn sonra, dolaacak epey vaktimiz var. Ama dostum, bu sakalla evde otursan daha iyi. Tra olmay canm istemiyor. Deneyimli birinin dn dinle. Srgndeki ilk gnn, oysa benim tam nc aym. Eer yaam, zgr olacamz gne kadar donduracaksan tkenmi bir adamsn. Kendini ancak tek yolla koruyabilirsin: Hibir ey olmam gibi yaamak. O zaman yrtma ansmz olur. iekli duvar kd kapl alak oda. Tavandaki ktlar yer yer kabarm. Duvarn ardnda bir bebek alyor. erisi kolonya ve pudra kokuyor. ki tane normal berber koltuu, izmelerini karmam iki usta, beyaz nlkl. Yzleri, Moskoval ustalannki gibi sert, uyarc berber yz. Bulank, yer yer dklm aynada Saa'nn solgun yz, sanki berberde dzeltilmi gibi duran siyah, gr sakallar grnd. Hepsi mi kesilecek? Berber dalgn dalgn makas havada akrdatt, sonra kararl bir hareketle Saa'mn sakaln kesmeye balad. Sakallar beyaz beze dmeye balad. Ardndan makina grl-dad. Sabun kp yanaklarn stt. aa, Arbat'taki berber dkknn,

kokularn, aydnln, bayram ncesi kargaasn anmsad. Bu sen misin? imdi yakkl delikanl oldun. Yeniden sokaa ktlar. aa, kzlara kendinden emin bakmaya balad. Onlar da ona bakyorlard. Bizi burada braksalard, buradaki soyu baya gzel-letirirdik, dedi Boris. Kansk'da bir sr srgn var, iki tane daha olabilirdi. 238 Kimi brakyorlar? tlar... Braktlar! Hastalar, ok ocuklular, zayflar. te. Yalnz hemen bakmayn, Menevik liderlerden biri geliyor. Uzun ak salar yakasna dklm, paltolu ve apkal bir ihtiyar, elindeki denee dayanarak onlara yaklat. So-loveyik eilerek selam Verdi. htiyar da eilerek selamlad onu, ama tanmad birini selamlayan birisi gibi. Bir en sonra Soloveyik'i tand, apkasn kaldrd, nazike glmsedi. htiyarn gsterdii saygyla gururlanan Boris, Kontrole gidiyor, dedi. Kontrol peinde ve yirmisinde. Ka yanda dersin? Altm. Yetmi iki diyemez misin? Burada herkesi grebilirsin: Menevikleri, eserleri, anaristleri, Trokistleri, milliyetileri. Eskiden nl bir sr adam var. aa, Sovyetler Birlii'nde hl meneviklerin ve eserlerin olduunu hi dnmemiti. Trokistler, onlar anmsyordu, ama bunlar? Hl anlamyorlar m? Bir eyler mi umuyorlar... Kendilerini devam m ettiriyorlar?.. Belki de hibir eyi srdrdkleri yok? Krk Tedarikin yemekhanesinde le yemeini yediler. rtsz kare masalar. Geni, drt ke servis penceresinin arkasndaki mutfak, ocan stnde byk alminyum tencere, tencerelerden ykselen buhar ve elinde tutacakla krmz yzl a kadn. Buras yalnzca alanlar iin. Ama yabanclar da grmezden geliyorlar. Ne de olsa taze para! Domuz, tavan, tavuk bulunur. Srgnlerin yars burada yer. Biri, kendisini buraya benim soktuumu sylerse inan. Boris'i gren a tutaca brakt, elini nlne sildi ve mutfaktan kt. Boris Savelyevi, bugn bor, preli bifstregonof var. Eer beklerseniz patates te kzartrm. Boris'e doru eildi Bir de ie var.

Boris azametle izin verdi : 239 Kzartn. Boris Savelyevi, gidiyor musunuz? Gidiyorum. Boris'in yz ekidi. Kepekleri getirdiler mi? Getirdiler, drt uval. Yarn yine getirecekler. Fiyatlarla yine oynadlar: Gula sekiz kapik ucuza veriliyor. Sobacyla da anlaamadk, sobay yaknca ttyor, gz almyor. Kadn, onunla o varken her eyin yolunda gittii, o ayrlnca ilerin sarpa saraca birisiymi gibi konuuyordu. Boris de duruuyla bunun byle olduunu, olmas gerektiini gsteriyor; burada sradan bir kii bile olmamasna karn herkesin ona eskisi gibi sayg gsterdiini grmesi houna gidiyordu. eneye daldm, oysa siz yemek bekliyorsunuz. Benden nce yemekhanede be kii alyordu, imdi iki. Mutfak iisi ve bu kadn. Hem a, hem kasiyer, hem garson, hem de mdr. Yemekhane hikye. Burada iki ay iinde neler yaptm anlatabilirdim ama bunlar artk kimseye ilgin gelmiyor. Yerimiz doldurulmaz deil: Bugn ben, yarn sen. Derin derin dnrsen bu szler anlamsz gelir. Ktphanede Pukin yoksa onun yerine Tolstoy alabilirim. Ama bu Tolstoy olur, Pukin deil. Benim yerime de bakasn atadlar, ama bu baka Pukin. Ksa boylu biri ekinerek yemekhaneye girdi. Gen ama kambur, kt giyinmi, tra olmam biri. st ba perian. Krk siperlikli apka, kirli gmlein stne giyilmi eski , psk bir mont, kavumayan dmeler, yrtk ayakkablar, beceriksizce dikilmi kaba, geni pantolon... O, Igor! Hadi gel, gel! gor yaklat. Utanga utanga glmsyordu. aa mavi gzlerini, ince beyaz boynunu grd. apkan kar, yemekhanedesin, dedi Boris. gor, apkasn eline ald. Uzun sredir kesilmemi, ykanmam sar salar dald. ler nasl?

Bir ey yok, iyi. 240 yi, iyi demektir. Bir ey yok, bir ey yok demektir. Yine mi kovdular? Yoo, niye ki? Daireye Sokmuyorlar. Ses tonunda zel bir ey vard, ama aa ne olduunu bulamad. Ses aklnda kalmt. gor, envanter dairesinde alyor, yle toz iinda alma deil: Binalar lmek, plan izmek. Para ba alyor, yi para kazanlr. Ama bu herif tembellik ediyor. Projeleri ya lekeleri iinde gtrr. Sahi, sende ya buiunur-mu gcr? Varsa, ekmeine sr, projelere deil. Seni daireye sokmamalarna gelince, atyorsun! Partinin yars Kansk'ta kalyor, adam olsan sen de kalrdn. gor sulu sulu glmsedi, apkasn buruturdu. yi! diye bitirdi Boris tlerini. Yemek istiyor musun? Kukusuz evet! Paran var m? Kukusuz hayr! Bugnlerde sekiz projenin parasn alacam. Bu sekiz proje hikyesini iki aydr dinliyorum... Boris bard: Marya Dmitriyevna, gor'u doyurun, ben deyeceim. A kadn somurtarak pencereye bir tabak bor ve bir para ekmek koydu. gor, apkasn cebine soktu, ekmeini koltuunun altna sktrd ve taba iki eliyle beceriksizcs tutup bir masaya yneldi. Kim bu? diye sordu aa. Buradaki nl tiplerden biri. air. Beyaz gmenlerden birinin olu. Paris'te konsomol mptelas olmu, SSCB' ye gelmi. te imdi Kansk'ta. Neden? ok saf sorular soruyorsun. syan domadan bouyoruz. Baka bir fkra anlatm olmam benim belirli bir dn* ceye sahip olduumu ve uygun koullarda anti Sovyet eylemler yapabileceimi gsterir. Sen, yanl bir gazete karmsn; yarn gizli bir dergi, brs gn de bildiri basarsn. Gazete iin yl vermeleri insancl bile saylr. Bildiri iin kuruna dizilir. Yaamnz kurtarmlar. gor, Paris'te bym, babas mlteci, yani devrim yznder. ac ekmi biri, 241

ondan her ey beklenir. O zaman kendi yarar iin onu evresinden soyutlamak en iyisi. Igor keye oturmu aceleyle yiyordu. Boris ona bakarak devam etti: Sade bir insan evresini kendisi temiz tutar, bu nedenle de insan olarak kalr. Aristokrat, evresini arkasndan temizlemelerine alktr, eer temizleyen yoksa bir hayvana dnr. Monsenyor almak istemiyor, yemekhanede artk yemeklerle karnn doyuruyor. Evden kovuyorlar! apaul! Herkesten para alr, ama kimseye vermez. Evet, bildiin gibi srgnler arasnda karun yok. Ama srgnler onu bozdu. Onunla urap durdular. Dalga getiler: air! Parisli! Paris! Fransa! silahor! Baba Dumas! Oul DumasL. Yalnzca benden korkar: Onunla uraanlar lokma vermezler, ama ben veriyorum. inden benden nefret etmesine karn benim nutuklarm dinlemek zorunda kalyor. imdi ben gidiyorum, burada alktan nefesi kokacak! Ama daha ilgin baka bir ey var. Dlsine'sini bekliyor. Eer gelirse hi grmediin ve gremeyecein bir manzara. Ve ite o. Yemekhaneye otuz yalarnda, olaan st gzel, tanralar kadar gzel, byk azl bir kadn girdi. evreye sakince bir gz att. Boris'e kaytszca ban sallad. Boris de nezaketle ban edi. Kadn, kede taban stne eilmi yemek yiyen tgor'u grd. Boris kahrla mrldand: Byle bir pisliin elindeki kadna bak. Kadn kim? Leningrad'dan geldi, srgndeki kocasn aryor. Burada, bu korkulua k oldu. Her gn oturuyorlar, o iir okuyor, kadn da onu Dorian Gray'in portresi gibi seyrediyor. Kadn, Igor'a bir eyler anlatt, gor kkrdad, masadaki ekmek krntlarn toplayp azna att. Sradan, hibir zellii olmayan bir adam. Sonra kadn servis penceresine yrd, a kadn yine honutsuzca bir tabak bor uzatt, gor, yardm etmek iin doruldu ama sonra yine oturdu. Kadn ekmek ve kak iin gittiinde, onun arkasndan yrd, ama hemen dnd. 242 Kadn yemeini yiyordu. imdi de Igor bir eyler anlatyordu. Yz gen, ayn zamanda bitkindi. Kadn dinliyor, bazen ban sallyordu. Kadn ikinci yemeini ald, yansn kendi tabana, orbasnn iine dkt, geri kalan Igor'un nne uzatt. Hayvan! Sabahtan akama kadar yiyebilir. Sevdii kadnn yemeini alyor, insanlar, en kt koullarda bile insan olarak kalrlar. Ama bu Parisli sokak serserisinin dnt eye bak. Onun saf ve iten olduunu sanma. Pla-yr!

Alan, serserinin teki, soyduklaryla alay eder. Parazit! Kendine kyamyor. Kendine kyamamak bakalarna kymak demektir. Bunu ermi dedem syledi. SSCB'ye gelmi! Sovyetler Birlii'ne byk eref bahedeceini dnm, ama burada almak gerek. almak istemiyor. Toplum da onu soyutlad, iinden att. aa glmseyerek. En iyisi Paris'e geri gndermekmi, dedi. Bu arada kadn yemeini bitirdi, tabam ileri itti. Dirseklerini masaya dayad, enesini avucuna ald ve Igor'u seyretmeye balad. O ise suratn asm, geriye yaslanmt. Ban ne emi bir eyler mrdanyordu... Sesini ykseltmeden iir okuyordu. aa yalnzca birka szck duydu: Hallar, Kuds'n duvarlan, sar kumlar, yakc gne, hibir zaman dnmeyecek valyeleri bekleyen kadnlar. Boris alak sesle sordu: Houna gidiyor mu? Yrekli valyeler, hayal knk-hma urayan kadnlar. Nasl? Kansk'ta, Krk Tedarik yemekhanesinde? Gerekten glnt. Yine de gor'un bitkin yznde, gzel kadnn derin baklannda, byleyici bir eyler vard. aa kzgnlna engel oldu ve Boris'e. Hogrl olalm, dedi. Stalin, Moskova nzm plan toplantsna bitime doru 243 luj geldi. Kaganovi'in a konumasnda ne syleyeceini biliyordu, Budganin'in raporunu okumutu. Rekonstrksiyon hakkndaki btn gr ve neriler ona iletilmi, politbro-da iki kez grlmt. Kendi grn de hazrlamt. Bu gr Moskova nzm plan olarak saptanmt. Nzm plan onu gr demekti. eri girdiinde herkes ayaa kalkt. Gittike artan bir alk tufan koptu. Stalin, selam verircesine elini kaldrd ve oturdu. Bununla dierlerini de oturmaya davet ediyordu. Krsdeki kii konumasn bitirmek zereydi. Onu dikkatle dinliyormu gibi yapan Stalin nndeki kda, babas ayakkabc Cugavili'nin mterilerinin yaad Gori'den on kilometre kadar uzaklkta kk bir ky olan Ateni'deki eski kilise harebelerini iziyordu. Babas oraya daha nce diktii ayakkablar gtrrd, ama bazen de bir gn kalp orada alrd. Yanna sk sk kk Jozef'i de alrd. Gori'den sabah erkenden karlar,

balarn yanndan Tana rma boyunca Ateni'deki kilise harabeleri grnnceye kadar yrrlerdi. Bu kk kyde dckuz ya da on kilise vaxdi. larinde efsaneye gre yedinci yzylda yaplm, kubbeli Sion manastrnn kilisesi hemen gze arpard. Cephesinde bulunan o dnemin tarihi kiilerinin yontular korunmutu. Kilisenin iinde de yine tarihi kiilerin ilendii freskler vard. En nemli ve anlaml antlar, mimari antlardr: Malzemelerinden dolay uzun mrldrler, ak yerlerde dururlar, hem reprodksiyonda, hem fotorafta, hem de doada gzel bir grnm verirler. Antlarla propaganda yaplmasn isteyen Lenin de yontunun nemini anlamt. Ancak Lenin yontuyu, yeni tarihi kiileri kitlelerin bilincine sokma arac olarak gryordu. Antlarla propagandann temel hedefi dnemi ebediletirmektir. O zamanlar yaplan elli anttan ka kald? Bir? ki? ONUN dneminin ant, ONUN yeniden kuraca kent, yani Moskova olacakt. Yalnzca kentler uzun mrldr. Yirmili yllarn mtevazi mimarisi hatayd. Devrimci ilekeliin yerine NEP'in gsterili ihtiamn koyma, klasik 244 miras reddeden formalist mimarlar iin bir snak olmutu. Oysa her eyden nce klasik mirastan yararlanmak gerekirdi. Petro bunu anlam, Petersburg'u klasik biimde yaptrmt. Bu nedenle mimari adan Leningrad bir kentti. Ama geen yzyllarn kentiydi ve binalar ok katl deildi. Moskova gelecek kuaklarn nnde ge ykselen bir kent olarak duracakt. Klasik elerin ar bast yksek binalar... te Moskova'nn yeni biimi. lk yksek bina Sovyetler saray olacakt. Bunun yapmn yirmi ikide Sovyetler'in ilk kongresinde Kirov nermiti. Bunu imdi kim anmsard ki? Sovyetler sarayn O ina ettirecekti. Yeni Moskova'nn mimari merkezi olarak. Yeni yollar alacak, metro yaplacak, ada evler, i yerleri ykselecek; yeni kprler ina edilecek; oteller, okullar, ktphaneler, tiyatrolar, kulpler, baheler ve parklar yaplacakt. Btn bunlar ONUN dneminin olaanst antlar olacakt. Bu dnceler Stalin'e Ateni'deki kilise harabelerini anmsatmt. O zamanlar, ocukluk yllarnda bu yar yklm tapnaklar sessizlikleri ve gizleriyle onu bylemilerdi. imdi de uzun masada otururken onlarn grntlerini dz izgilerle iziktiriyordu. Resim yapmay beceremezdi, ama dz izgili motifleri cetvelsiz ok gzel izerdi, gl bir eli vard. Sz Stalin yoldan, diye aklad Kaganovi. Herkes yine ayaa kalkt, ayn alk tufan yine patlad. Stalin krsye kt, el hareketiyle alklar dindirdi ve alak sesle konumaya balad.

Moskova'nn yeniden inasnn gereklilii stnde epeyce duruldu. Bunlar yinelemeyeceim. Dar caddeleri, sokaklar, yine yollar, kmazlar, yaplar, yoksul evleri, kt ii klalar, elverisiz ulam aralaryla eski Moskova bakent emekilerini tatmin etmemektedir. Bir sre durdu, sessizlii dinledi, ne bir hareket ne de bir soluk alma. Sovyet iktidar yllarnda, Stalin daha da alak sesle devam etti, Moskova emekilerinin yaam koullar245 nn iyiletirilmesi iin ok ey yaptk. Bodrumlarda yaayan iileri, eski smrc snflarn temsilcilerini sktrarak normal dairelere yerletirdik, ti ocuklar iin ok sayda okul, ii kulpleri ve kltr saraylar yapld. Bu alanda ulatmz nokta olduka nemli ve Sovyet insannn hakl bir gurur kayna. Ama gelecei de dnmek zorundayz. Ynetmek, gelecei grmek demektir. En az on yllk plan yapmak zorundayz. Bu, Moskova nzm plan olacaktr. Krsden indi, n sahnede gezindi, salonda yine ayn sessizlik hkm sryordu. Krsye dnd ve konumasn srdrd: Bu plan gerekletirirken iki cephede birden savamak zorundayz. Birincisi, Moskova'nn byk bir ky olarak kalmasn isteyenlerle, ikincisi de ehircilik arcl-yla. Krkrne Bat'y kopya edemeyiz, Moskova sosyalist bir kenttir, sosyalist bir devletin bakentidir. Onun ehresini belirleyecek olan da budur. Bu, varsllarn saraylarda, iilerin kulbelerde yaad bir kent deil, tam tersine zellikle iilere daha iyi, daha elverili yaam koullarnn saland bir kent olacaktr. Dolaysyla plann ilk amac, kenti yaamaya uygun hale sokmaktr. Yeni apartmanlar yapmalyz. Yeil alan iinde yeni apartmanlar. Moskova nehriyle Yauza kylarna da rahat ve gzel evler. Bu durumda fazladan elli kilometrelik sokaa sahip oluruz. Kentin ana sokak-larmdaki eski evleri ykp yenilerini yapmak, ana yollar elli, hatt yetmi metreye kadar geniletmek zorundayz. Bylece kentin ulam sorunlarn emekilerin yararna zm olacaz. Stalin yeniden durdu. Genel, herkesin bildii eylerden sz ettiini biliyordu. Ama ayn zamanda onu dinleyen herkesin bu szleri bir ilham olarak kabul edeceklerini de biliyordu. nk bu szleri O sylyordu. ikinci amaca geliyorum. kinci ama udur: Dnyadaki ilk sosyalist devletin bakenti, gzel bir kent olmaldr. Daha devletimizin ilk gnlerinde byk Lenin'in ynetiminde antlarla propaganda plan stnde allmt. Byk Lenin, dnemimizin aa ant brakmasn istemiti. Lenin' 246 in bu arzusunu korumak ve gelitirmek zorundayz. Ancak o yllarda yoksulduk ve mtevazi mimari kararlarla yetinmek zorundaydk. Ne yazk ki bu, formalist sanata geni bir yol at. Formalist sanat ise kitlelerin anlamad, bize yabanc olan bir sanattr. imdi yeterince gl ve varslz, her eyden nce

klasik mirastan yararlanmak zorundayz. Kukusuz, klasik miras da Petersburg mimarlarnn yapt gibi kr krne kopya edemeyiz. Klasik biime yeni, sosyalist bir biim, ierik katmalyz. Yine uzun bir ara verdikten sonra devam etti: Nihayet, yoldalar, son soru u : Moskova hangi yne doru geliecek? Birinci neri, Moskova'y olduu gibi, yani ak hava mzesi gibi brakmak ve yeni Moskova'y baka bir yere kurmak. Bu nerinin sahibine duyduumuz byk saygya karin bunu kabul edemeyiz. Moskova Rusya'nn tarihi merkezidir, Moskova Rusya'y birletirmi ve yaratmtr. Ondan vazgememiz mmkn deildir ve olamaz. kinci neri, Moskova'nn bugnk merkezine Sadovaye Koltso snrlan iinde dokunmamak ve on sekiz byk uydu kentle kuatmak. Yeni Moskova'y oluturacak on sekiz yeni kent kurmak. Bunun, birinci nerinin yumuatlm olduunu grmek pek zor deil. Bu iki nerinin hareket noktas nedir? Her eyden nce Moskova'y yeniden yapma yeteneimize inanszlktan yola kyorlar. Kukusuz, yeni bir kent kurmak daha kolaydr. Ama bizim, boleviklerin nndeki grev, Moskova'mz yeniden kurmak, Moskova'mz eski yerinde, lkemizin ve dnya devriminin merkezi olarak brakmaktr. Bu nedenle Moskova'y artk tarihsellemi halka biimindeki planna gre gelitirmeyi kararlatrdk. Mimari adan merkezi, Vladimir Ilyi Lenin'in muhteem antyla bezenmi Sovyetler saray olacaktr. Her birinde sal sollu yksek binalar bulunan ana yollar uzayacak, Moskova yukarya doru byyecek. Klasik ama sosyalist yorumlamalarla yukarlara ynelen Moskova! te, Moskova'nn gelecekteki ehresi. 247 Ona eyrek kala toplantdan dnen Stalin odasna geti. Poskrebev, Josef Vissarionovi, umyatski filmi getirdi, dedi. yi, umyatski evine gidebilir. Kliment Yevremnovi'e gelip izlemesini syleyin. Sinema salonu Stalin'in odasnn arkasndayd. ikisi arasnda koruma grevlilerinin odas vard. Kk salonda yedi sra, her srada sekiz koltuk bulunuyordu. Stalin, filmleri genellikle politbro yelerinden birileriyle izlerdi. Gzln takar, son srann son koltuuna otururdu. Sinema makinesinin na engel olmak istemez, onun kulann dibinde uuldamasn sevmezdi. ok seyrek olmakla birlikte konuklar olduu zaman ikinci srann ortalarna oturur, gzlklerini takmazd. Gzlklerle hi kimseye grnmezdi. Nitekim gzlkl haliyle hi betimlenmemitir. Bugn Stalin'in emriyle Charlie Chaplin'in ehir Iklar filmini getirmilerdi. Stalin filmi nc kez izliyordu. Chaplin'i seviyordu, ona en yakn insan olan babasn anmsatyordu. Bazen de Chaplin'in kahramanlarnda kendinden bir eyler bulurdu : Onun gibi yalnz. Ama bu dnceyi abucak kafasndan atard. nk gereklerle badamyordu. Chaplin, babasn

anmsatyordu, yalnzca babasn. Zavall Charlie yolda yryor, geriye bakyor, savunmaszca glm-syordu.Stalin'in gzleri suland, mendille gzlerini sildi... Voroilov, ona doru eildi. Koba, neyin var? Stalin kuru bir biimde yantlad. Film benim hakkmda. Ama film onun hakknda deil, babas talihsiz ayakkabc Vissarion Cugavili hakkndayd... Ekmek paras kazanmaya Telavi ya da baka bir yere giderken ayn Chaplin gibi yolda geriye dner, Josef'e el sallar, hznle glmserdi. O zamanlar yine bir ayakkabc olan Kulumbegavili'nin evinde oturuyorlard. Evde iki oda vard. Birine Kulumbe-gavililer dierine Cugavililer snmlard. Kulumbegavili' nin alt kk ev hep ayakkab kokard. Babas eve seyrek urard. Annesiyle geinemedii iin Kahetiya'ya gider, 248 oradan oraya dolard. Annesi zbez Grcyd, Kartveli ailesindendi. Babas ise Gori'ye yerleen gney Osetinlerden. Atalar iyice Grclemilerdi ve Osetin dedesi Cugaev Soyadndaki evi atm, Grclerin vilisini almt. Annesi, varsl bir dul olan Egnatovili'nin evine temizlie giderdi. Okulda, Josef'in babasnn bu adam olduu sylenirdi. Josef'i dini okula o sokmutu. Eer babas ayakkabc olsayd, ona baba mesleini retirdi. Grcistan'da avars avare dolamazd. Herkes yalan sylyor, kimseye inanmak mmkn deil! Kk Josef, babasnn ayakkabc Vissarion Cugavili olduunu ok iyi biliyordu. Annesinin, babasna srekli kfretmesine, onun yznden yoksul olduklarn sylemesine karn bundan emindi. Bu sitemlerinden tr annesini sevmezdi. Hi kuku yok ki annesi onun iyiliini istiyordu. Onun papaz olmasn, onu Tanrya adamay diliyordu. Karnm doyurmas iin Engatovili'nin evine gtrrd. Onlara gitmek istemezdi. Onlar varsl, o ise yoksuldu. Ona avluda bir tabak haro, bir tabak etli msr verirler; kendileri de odada oturur, arap ier glrlerdi. Egnatovililer'e gidecekleri zaman annesi stne bana eki dzen vermeye alrd. Neden? Bazlar varsllklarn gsterirler giysiyle; bazlar da yoksulluklarn gizlemeye alrlar. O ise yoksuluundan utanyordu. Pantolonu mu eskimi? Tkr gitsin! Baka ayakkabs yok. Tiflis'teki papaz okulunda hrpani grnyle gururlanmt bile. Gerek erkek byle grnmeli! imdi de bir er gibi giyiniyordu... Annesinin iradesine boyun emek istemiyordu. Babasn seviyordu, ama babas iradesiz biri olduu iin onunkine de boyun emedi. Annesi iradeli bir kadnd. Herkes onun karakterini anasndan aldn sylyordu. Ama annesinin iradesi de,

karakteri de bir para ekmek bulma yolunda kaybolup gitmiti. Babas ise para kazanmay brakmt. ark sylemeyi, elenmeyi, arkadalaryla yarenlik etmeyi seviyordu. Bu dakikalarda gerek bir erkek olur, sempatiklesin 249 sevecenleirdi. Annesinin yannda ise suskun, zayf biri olurdu. Zayf adam! Bir gn babasmn bir sarho kavgasnda ldn bildiren mektubu aldlar. Yine yalan sylyorlar. Sessiz, sakin biri olan babas kavgay sevmezdi. Kim, ne iin onu ldr-snd? Eceliyle lmt! Okuldaki ocuklar Jozef'i kzdrrlard : Babas kendini savunamam! Ama Jozef bunun byle olmadn, bunlarn hepsinin yalan olduunu bilir, hi yant vermez, glerek oradan uzaklard. Okul arkadalarndan nefret ediyordu, varsllklaryla nen varsllardan, yoksullarndan utanan yoksullardan nefret ediyordu. Babasn Telavi'ye gmmlerdi. Nerede gml olduunu kimse bilmiyordu. Olu da bilmiyordu. O babasn, babas da onu severdi. Olunu hi cezalandrmam, ona hi kt sz sylememiti. Onun ban okar, arklar sylerdi. Mzie kar olan yeteneini ondan almt. Okul korosunda hep ksa boylularn yer ald arkadaki yksek srada dururdu, ONUN sesi en iyi ses saylyordu. Koro efi kulann da iyi olduunu sylerdi. Bunlarn hepsini babasndan almt. Babasna da benziyordu : O da ksa boylu, kumrald; annesi ise uzun boylu, esmer. Babas akay sever, akadan anlard. Annesi akadan anlamayan somurtkann biriydi. Hemerileri Stalin'e Gori adn vermek istiyorlar. Hayr, gerek yok! Gney Osetiya'nn bakenti Shinvali'nin adn versinler ona. Bu babas ve babasnn Osetin soyu iin bir ant olur. Babasnn, ayakkabc Vissarion Cugavili'nin ansna sayg gsterdiini annesinin bilmesi iyi olur. Kadn aptal deil, anlar. Kukusuz, Sovyet halknn gznde uslu bir oul olarak grnmesi gerek. Bu, onu daha yakn, kendilerinden biri yapyordu onlar iin. Ama ocukluu onun iin her eyden nce babas demekti. Babasyla Ateni'ye gidilerini yeniden anmsad. Kyller zmleri toplarlar, ayaklaryla ezerler, byk toprak kplere Atenuri arabn doldururlard. Babas da akamlar dostlaryla Ateni arab ier, onlarla ark sylerdi. Yrekleri yakan Grc sesi! iyi syler, iyi ierlerdi. yle votkayla kafay bulup kavgaya tutuan Rus 250 kylleri gibi deil, araptan zevk alarak, neelenerek Grc usulne gre ierlerdi. Tarih yalnzca hem nfus, hem toprak asndan byk olan Rus halkyla yaplabilir. Rusya'yla birleme Grcleri bir ulus olarak korudu. Bu nedenle Grc sosyalizmi genel Rus sosyalizminin bir parasdr. Ne ki Ruslar, Grcler gibi deillerdi. Okulda, papaz okulunda hi kimse elleri sakat olduu iin ona dokunma-mt. Bunun nedeni doutan gelen Grc

asaletiydi. Ama daha sonralar insanlar ne Baku'da, ne Batum'da, ne de Sibirya'da onun bu fiziksel kusurunu gz nnde tutmulard. Kaba ve acmaszdlar. O zaman kar koymu, onlara daha kaba davranmt. Lenin, kabalndan dolay sitem etmiti, ama ancak byle ynetebilirdi: Aygtn kabal halkn kabaln dizginler. Daha sonra eski psk gibi onu bir yana atveren aydnlar ona ok nazik davranmlard. Daha genliinde, Rusya'daki demokrasinin yalnzca kaba glere zgrlk demek olduunu anlamt. Kabalk igds, yalnzca gl bir iktidarla bastrlabilir. Byle bir iktidara diktatrlk deniyor. Halk tanmayan Menevikler bunu anlayamadlar, halk tanyan Bolevikler anlad. Onun iindir ki Rus sosyal demokratlarnn ou Boleviklerden yana, Rus olmayan sosyal demokratlar ise Meneviklerden yana tavr koymulardr. Bolevizm bir Rus olgusudur. Menevizm ise yabanc. Btn byk Grclerden yalnzca O Rus halkn anlam, Boleviklere katlmt, teki Grcler, Noy Jor-daniya, Tsereteli, heidze ve benzerleri Rus halkn tanmyorlard, onun iin Meneviklerle birlik oldular. Doru, o zamanlar O, topran ulusallatrlmasna karyd. O dnem konusunda kim, Lenin mi, o mu hakl belli deil. Gemita kimin hakl; kimin haksz olduu sorusuna tarih tek sz-cklk yant vermeyecek. Kazanan hakl! Ama O Lenin'e kar kmamt: Onun yolu Boleviklerle, politikacs olaca Rusya'ylayd. Ulusal sorunla uzun sre uramt ve unu kesinlikle biliyordu : Uluslarn arasnda da insanlar arasnda olduu gibi en gller kazanr. Halklar arasnda da politikaclar arasnda olduu gibi ynetenler ve ynetilenler vardr. Yzden fazla halkn yaad Sovyetler Birlii'nde yne251 tici olabilecek tek halk, Rus halkdr. lkenin nfusunun yarsndan fazlas Rus'tu. Yalnz mutlakiyeti Rus ovenizmine kar amansz bir sava AMAK gerekirdi. nk yerel nasyonalizmi doururdu bu. Ama, temel birletirici gcn Rus halk olduunu bir dakika bile unutmamak gerekiyordu. Franszlar iin Fransz olan Korsikal Napolyon Bonapart gibi Rus halk iin Rus olmalyd. Stalin toplantdan memnundu. Toplantda Moskova'nn rekcnstrksiyonunun yalnzca ncs ve organizatr olarak konumam, ad her Rus iin deerli olan bu kenti Rusya iin korumutu. Her Rus insannn bildii ve dnd biimde Moskova'y KENDS korumutu. Salonda, Rus kltr diye tutturup oturan burnu yksek aydnlar deil O; zellikle O yalnzca O, Ruslarn Moskova'ya duyduklar derin sevgi ve saygy deerlendirmiti. Bu yzden de Moskova imdi ONUN kentiydi, gelecekteki Moskova ONUN ant olacakt. Bir Rus olan KROV, Leningrad'n yeniden dzenlenmesi iin yrtnp duruyordu, ama orada yeniden yaplacak ne vard? Leningrad, hibir ey yaplmas mmkn olmayan, Kirov'un da bir ey yapamayaca oturmu bir kent, bir ta ynyd. Ama her zaman olduu gibi O kendi ayrcaln gsterdiinde iini youn bir yalnzlk duygusu kaplyordu. Herkes ayaa kalkyor, onu alklyordu ama onu sevmiyorlard; ondan korktuklar iin ayaa kalkyor ve onu alklyorlard. Byk bir memnuniyetle, sevinle, trenle ayaklarnn altna alrlard onu. Onun stnln, ayrcaln, tekliini kabul etmek istemiyorlard. Onlar iin yar cahil bir papaz okulu rencisi, dar grl bir plebistti. Silah arkadalar bile iktidarn salamlatrmasndan korkuyorlar, kolektif ynetimden ve MK'nn rolnden dem vuruyorlar, tarihte kiilerin roln yadsyan Pokrovski ekoln

tutuyorlar; bununla ONUN parti tarihindeki, Rusya tarihindeki roln kltmek istiyorlard. Bunu baaramayacaklar! KENDS yalnzca yeni bir Rusya tarihi yaratmakla kalmayacak tarihsel olaylarn deerlen252 dirilmesinde yeni bir l de getirecekti. Ancak bu yolla imdiki kuaklarla gelecek kuaklara gerek yarglar aktarlabilirdi. ONUN dnemi hakknda. Sezar ve Napolycn hret dknlklerinden deil tarihsel gereklilikten imparator olmulard. Yalnzca Sezar mutlak iktidaryla barbarlar pskrtebilmi, yalnzca imparator Napolyon Avrupa'y ele geirebilmiti. Yksek iktidar azametli olmaldr. Halk ancak byle bir iktidar nnde eilir, ona boyun eer; ancak byle bir iktidar korku ve sayg uyandrabilir. Rus tarih bilimi, Korkun van' kt gsterir. Oysa iin aslnda Korkun van byk bir devlet adamdr. Kazan', Astrahan', Sibirya'y Rusya'ya katan odur. Rusya tarihinde ilk kez, belki yalnzca Rus tarihinde de deil, d ticareti te-kelletirdi. Rus arlar arasnda ilk kez devletin bykl ilkesini gerek bir ilke yapt: Herkes, her ey devletin karlarna boyun emelidir! Boyarlar, merkezi devletin oluturulmasna kar kmlard. Korkun'un hatas, boyarlar asmas deil az sayda boyar asmas, drt ana boyar slalesinin kkn kazmamasyd. Eskiler bu konuda daha ileri grlydler, dmanlarn nc, drdnc kuaa kadar temizlemilerdi. Tertemiz ve sonsuza kadar. Tarih, Oprinina'nn roln de yanl deerlendirmiti. Oprinina, ve oprinik kavramlarn ayrmak gerek, Op-rinina, Korkun'un hassa alayyd. Boyarlk ve boyarlarla savamak iin dzenlenmi ilerici bir orduydu. Oprinik ise emri yerine getirendir. Aralarnda cellatlarn da olmas olaandr. lm cezasn insancl parlamentolar, yksek eitimli hukukular onaylar, cellatlar yerine getirir. Byk Petro, yce bir devlet adamyd, yeni Rusya'y yaratt. Peki Pokrovski, Petro hakknda ne yazmt? te yazdklar : Yalanc tarihilerin Byk diye adlandrdklar Petro, Estonyal bir papazn hizmetisi olan Katerina ile evlenebilmek iin karsn manastra kapatt. Olunu kendisi eitti, sonra da Petropavlovsk kalesi zindanlarnda gizlice idam edilmesini emretti... kinci karsna da hastalk bulatrarak Sifilisten ld... te Pokrovski'nin Petro'da grdkleri! 253 Tarih okulunun ba ite bu samalar yumurtluyor! Petro'nun Rusya'y yeniden yarattn ise farketmemi! -te, sylenebilecek en sama eyler! te marksizmin doktri-ner adan kavranmasnn ve tarihte kiinin roln yadsmann insan gtrd yer! Lenin, bu ilkel sosyologu tarihi olarak nitelemi ve onu En zgn biimde Rus tarihinin yazar olarak vmt. Oysa kitab, Rus tarihindeki devlet adamlarn yeteneksiz gsteren bir beceriksizlik antdr!

Pokrovski kendisini Leninizmin koruyucusu ve Lenin'in -grlerinin tek yorumcusu olarak gstermek istiyor. Hayr, balayn! Vladimir Ilyi Lenin'in grlerinin tek yorumcusu yalnzca onun halefi, yalnzca onun ilerini devam ettiren, yalnzca ondan sonra lkeyi yneten kii olabilir... Onun halefi ve ilerini devam ettiren Stalin'di. lkeyi yneten de Stalin. Demek ki Lenin'in mirasnn tarih de dahil olmak zere, nk bu tarihi O YAPIYORDU yegane yorumcusu Stalin'di... Ne ki on yl boyunca Pokrovski yolda, Stalin yoldan toplum bilim aratrmalarna katklar hakknda tek szck sylememiti. Pokrovski yolda devlet ynetmenin, devlet teorisini hazrlamak ve bu teoriyi ilemek olduunu anlamyor mu? Anlyor. Ama Stalin yolda ne bir bilim adam, ne de bir teorisyen olarak kabul ediyor. Pokrovski'nin anti marksist tarih okulunu param para etmek gerek. Lenin'in otoritesini de onun halefi stlenmek zorunda. Stalin bugnn Lenin'idir! Stalin ldkten sonra onun halefi o gnn Stalin'i olarak adlandrlacak. Ancak bu yolla iktidarn devamll, sarslmazl salanabilir. Tarih bilimi Stalin'in, Lenin'in gerek halefi olduunu; baka bir halefin mmkn olmadn, Lenin'in halefliine soyunan ve bunu isteyen bakalarnn dzme, politik macerac ve entrikac olduklarn kantlamalyd. Tarih, Stalin'in srekli Lenin'in yannda bulunduunu gstermeliydi. Yurt dnda Lenin'in sekreterliini yapan Zinovyev ya da eski raportr olan Kamenev'in deil. zellikle O. Rusya'da partiyi yaratan kii olarak O, Lenin'in yanndayd. Bu yzden parti, Le-nin-Stalin partisiydi. Stalin'in, Lenin'le olan kk anla254 mazlklar unutulmal ve tarihten sonsuza kadar karlp atlmalyd. Tarihte yalnzca Stalin'i bugnn Lenin'i yapan eyler kalmalyd. Temel grev, gl sosyalist bir lke yaratmaktr. Bunun iin de gl bir iktidar gereklidir. Stalin, bu iktidarn bandadr. Yani daha iin banda Lenin'in yanndayd ve Ekim Devrimi'ni Lenin'le birlikte ynetmiti. John Reed, Ekim deiikliinin tarihini baka trl gsteriyor. Byle John Reed'e gereksinimimiz yok. Tarih tahrif edilebilir mi? Hayr, edilemez. Ekim Devrimi'ni Paris, Londra ve Zrih'te oturan mlteciler deil, parti gerekletirdi. Onlar oralarda tartmalarda, toplantlarda, konferanslarda ene yartrp Paris kahvelerinin verandalarnda bitmek bilmeyen gevezelikler yaparken Rusyal devrimciler susmak ya da alak sesle konumak zorunda kalmlard. Ama zellikle onlar, partinin sradan mtevazi yeleri, kitleleri en nemli anda harekete geirmiler, sonra da devrimin savunulmasna katlmlard. Bu kadrolarn temsilcisi de O'ydu. Bu yzden ONLARIN Ekim Devrimindeki rolleri ONUN rolyd. Kitlelerin ve kiilerin tarihteki gerek rol ite buydu. sava askeri uzmanlar kazanmadlar, onlar yalnzca ayak ba oldular. sava ordular, tmenler, alaylar, birlikler oluturan on binlerce komnist ve partili kazan di. O, bu kadrolarn temsilcisiydi; bu nedenle ONLARIN i savataki rol ONUN rolyd, ONUN rol de partinin rol demekti. te bu ilkeler dorultusunda tarihi, parti tarihini yazmak gerek. Kolektif

ynetim dedikleri hikyeydi. nsanlk tarihi boyunca kolektif ynetim diye bir ey olmamtr. Roma senatosu? Neyle bitti? Sezar'la. Fransz triumviras? Na-polyon'la. Evet, insanlk tarihi, snf savalarnn tarihidir. Ama snf szcln LDER yapar, bu nedenle insanlk tarihi, onun liderlerinin ve yneticilerinin tarihidir. Orada idealizm yoktur. Dnemin ruhunu, o dnemi yaratan belirler. Petro'nun dnemi, Rusya tarihinin en yakc dnemlerinden biridir. nc Aleksandr'm ynetimi ise en snk dnemdir. Onun kiiliksizliine btnyle uygun. 255 Sabahleyin Boris arabacyla konumaya gitti. aa, mektup yazmaya oturdu. ... Sevgili Anneciim! Cezasn onu daha nce sorguladklar edada sylediler. Birisi, zel oturumda alnan karar okudu. Elli sekizinci madde onuncu paragraf, Dou Sibirya'ya yllk srgn, tutuklu bulunduu sre dlecek. imzalayn! aa kd okudu. Ona neden yl verdikleri yazlm olabilirdi. Hayr, hibir ey yazlmamt. Bu, bir karar bile deildi. Be, yirmi be, belki de yz yirmi be adn bulunduu genel bir listenin son paragrafyd. aa imzalad. Karar sabah aklamlard, leyin annesiyle grt, akamst de yolladlar. Grme ncesi gardiyan gelmi, ktla kalem uzatmt : Kimle grmek istiyorsun? Annesini ve babasn yazd... Varya? Yazabilirdi: Var-ya Ivanova, nianls. Nianlsn mutlaka arrlard. Neden zellikle Varya? O kz, kz da onu seviyor muydu? Yine de onu, zellikle onu grmek istiyordu. llerin kokulu iei, gln kavaldan daha ince. Bu ince, nazik sese doymamt. Ama Varya'y yazmad: Bu grmeyi ister miydi, onu bekliyor muydu, ona gerekli miydi? Gardiyan, Saa'y kk bir odaya gtrd ve kapy dardan kitledi. aa, masaya oturdu. Annesinin onu byle sakall grnce nasl dehete deceini, annesi iin hapisane koridorlarnda yrmenin nasl korkun olacan dnmeye balad. Anahtar dnd, nce gardiyann yz ardndan annesinin ak sal ba grnd. Gardiyan, annesinin Saa'ya yaklamasn engellemek iin ortalarnda durdu. Annesine masann karsnda duran sandalyeyi gsterdi. Ksa boylu, ak sal annesi de ban eerek, oluna hi bakmadan gsterilen ye256

re oturdu. Yerine oturduktan sonra ban kaldrd, bir daha da gzlerini ondan ayrmad. Dudaklar titriyor, ba yana dyordu. aa ona bakyor, glmsyordu. Yrei hzl hzl arpyordu. Nasl da yalanm, nasl da kmt. ektii aclar gzlerinden okunuyordu. Gabardinim dedii sezonluk mantosunu giymiti. Bu manto, Saa'ya artk baharn geldiini anmsatt. Pencerenin alt blmleri stbele karartlmt, stten bahar gnei vuruyor, gne klar kaytsz bir yzle gardiyann oturduu uzak keye dyordu. aa glmseyerek, Tra olacaktm ama olmad, dedi. Bugn berber yoktu. Annesi konumadan ona bakyordu. Dudaklar, ba titriyordu. Titremeyi durduramyor ve alamamaya alyordu. Berber ok beceriksiz, actyor. Kimse tra olmak istemiyor. Hem bana sakal yakyor gibi, brakaym m, ne dersin? Yine hi konumadan ban hafife sallad ve ona bakt. Herkes nasl? yiler mi? Arkadalarn kastediyordu, iyiler miydi? Sorusunu anlamt. Herkes iyi. Ama herkesin iyi olduu, yalnzca Saa'nn kt olduu dncesi dayanlmazd. Neden zellikle o? Ban ellerine gtrp alamaya balad. Brak alamay, konumamz gerek. Mendil karp gzlerini sildi. Temyiz edeceim. nemli deil, okulla ilgili. Gardiyan szn kesti: Davadan konumayn! Ama annesi korkmad. Hapisaneyle ilk tant gnk korku kalmamt. Yznde Saa'nn yakndan bildii inat ifade belirdi. Saa'y dinlerken gerginleti, sonuna kadar dinledi. Bu, annesinde grd yeni bir ifadeydi. Novosibirsk'e gidiyorum, her ey yoluna girecek. Sibirya demek istememi, Novosibirsk demiti. 257 Gider gitmez telgraf ekerim, sonra da mektup yazarm, i bulurum para yollama. Yz elli ruble verdim.

Niye o kadar ok? Yiyecek de, izme de. izme iyi de yiyecekler bouna. Yn oraplar, atk. Gzn kaldrp sordu: Ne kadar verdiler? . yl. Bir buuk yl sonra dneceim. Babam geldi mi? ubatta gelmiti. imdi aramadm, dn gece aradlar. Saln nasl? ok iyi! Hastalanmadm, ok iyi besliyorlar, tat gibi! aa neelendi, annesini de canlandrmak istedi. Ama annesi onun aclarn gryor, kendisi de ac ekiyordu. Olunun akalarna acyla glmsyor, o da olunu canlandrmak istiyor, yalnz olmadn, onu dnen biri olduunu bilsin istiyordu. Vera, onu armadn iin ok zld. Benimle geldi, ama ieri brakmadlar, Polina'y da brakmadlar. Nedense teyzeleri hi aklna gelmemiti. Daha nceden tasarlad szleri kartrarak konumaya balad: Kendine dikkat et, hepsi geecek. Beni dnme ie gireceim. Ne ii? Zubovski bulvarnda, amarhaneye. ok yakn, anlatk. Kirli amarlar m ayracaksn? Kabul ettim. Sana ne zaman geleyim. Bana niye geleceksin? Geleceim! yi, yazrz, dedi aa uysalca. Okuldan kimse geldi mi? O ksa boylusu, a... 258 Runokin! Demek ocuklar iyiydi. Ne dedi?

Mdr yardmcs hakknda... Krivoruko! Demek burada. Dyakov yalan sylememi. Dava hep o yzden. Gardiyan ayaa kalkt. Grme bitti. Btn i onda, diye yineledi aa. Mark'a syle. Anladn belirtircesine ban sallad: Saa'y mdr yardmcsnn yznden tutuklamlard, .Mark'a sylemek gerekiyordu. e yaramayacan bile bile iletecekti. Her ey faydasz. yle olsun yeter ki daha da ktlemesin. yl bitecekti. Sayl gn abuk sona erer. Hibir ey sylemediimi de ilet. Gardiyan kapy at. kn bayan! aa kalkp annesine sarld. Annesi alamaya balad. Bak!. aa, annesinin yumuak ak salarn okad. Her ey yolunda sense alyorsun. kn bayan! Kucaklamak yasak, birbirine yanamak yasakt, ama herkes kucaklayor ve pyordu. Haydi, haydi! Gardiyan, annesini kapya doru yavaa ekti. Krk kere mi sylenecek, kn! aa, her eyin yoluna gittiini, salkl ve neeli olduunu, hibir ey yollamamasn yazd. Kendisine Kansk kenti, Boguam kyne taahhtl yazmasn belirtti. Boris fkeli dnd : Hi kimse gitmek istemiyor, kt yoldan korkuyorlar. Byk para istiyorlar. Komutan ise beklemiyor, acele edin, diyor. Verdikleri yol paras, yolun yarsn bile gtrmez. Yine Krk Tedarikte le yemei yediler. Kedeki masada karnn doyurmay bekleyen Igor oturuyordu. Kont yerine yerlemi! Beni ve Dlsine'yi bekliyor. 259

Dlsine'yi iir okumak iin, beni yemek smarlamam iin. Ama ok bekler. imdi ben de isizim. A kadn bu kez Soloveyik'in yanna gelmedi. Tencereleri grltyle oynatt, alminyum tabaklar akrdatt. Altrdlar, Boris Savelyevi. Sabahtan beri oturuyor, buras kilisenin n deil ki dilensin. Onunla konuurum. Boris artk mdr deil, ama a dnk gibi yine tabana fazladan bir kak sos koydu. Onun durumunu anlamak gerek, dedi, Boris. Yoksullar yemekhaneye sokmuyorlar, sorumluluk onda. Ama gor a. Biliyor musun aa srgnleri buraya ben yerletirdim. imdi benim iin hava ho, gidiyorum. Ama kalanlar iia bu, bir lm kalm sorunu. Onlarn kovulmalaryla sonulanacak. Onlar uyardm : alanlar yedikten sonra, ikiye doru gelin, grlt etmeyin, sessiz sakin olun, dedim. Ama hayr! Bu, sabahn krnde geliyor, btn gnn burada geiriyor, zkkmlanyor, iir okuyor. Biliyorsun iirden iire, iiri sevenden sevmeyene yzlerce fark var... Beni anlyor musun?.. Paris'te insanlar kafelerde toplanr, gevezelik ederler, tgor da buna alm. Ben de scak klozete, banyoya, telefona, lokantaya alknm ama gryorsun her eyden vaz getim. Onu son kez doyuralm, ar, ben deyeceim. Boris omuzunu silkti, somurtarak Igor'a iaret etti. tgor, bu iareti bekliyordu, birden hareketlendi, masadan beceriksizce kalkt, glmseyerek yaklat. Eee, proje paralarn aldn m? diye sordu Boris. Bugnlerde verecekler. Kadn nerde? Valeriya Andreyevna Leningrad'a gitti. Tamamen mi? Tamamen. ok tuhaf karlatk ve ok tuhaf ayrlacaz. Haydi, otur.

260 Igor aceleyle oturdu, buruuk apkasn masaya brakt, sonra anmsayp dizlerine koydu. Boris bayla Saa'y gsterdi. Yarn bizi... tgor doruldu ve Saa'ya selam verdi. aa ona glmsedi. tte byle, yarn bizi Angara'ya yolluyorlar. Seni ve teki arkadalar eskisi gibi yine buraya sokacaklar, onlarla konutum. Ama burann Monmartr'daki kafe olmadn anlamann zaman. tgor masaya eilerek fsldad: Anlyorum. Buras yalnzca alanlar iin. Yemeini yiyip gideceksin. Paran yoksa uramayacaksn. Burann dzeni byle. Sense dzeni bozuyorsun. Seni buraya sokmayabilirler, ama bu felaketin yars. Senin yznden bakalarn da, srgn yoldalarn da almazlar. Anladn m? Anladm, ama ben srgn deilim. O halde kimsiniz, yksek msadenizle renelim? diye sordu Boris alayla. Beni yarglamadlar, arp Kansk'a gidin ve orada yaayn dediler. Kontrole gidiyor musun? Gidiyorum. Pasaportun var m? Sovyet pasaportum hi olmad. Buradan gidebilir misin? Hayr. Demek ki sen de bizim gibisin. Hadi gidelim! Boris ve tgor servis penceresine yanap dndler: gor, bor tabayla, Boris de ekmek ve kakla. Ye! diye emretti. Boris. Yava ye, ardndan atl gelmiyor. Tabaa eilen tgor sessizce yiyordu. Sen ressamsn, portre yapabilirsin, tgor ka brakt, eliyle azm sildi.

stemiyorlar, fotoraf daha iyi ve daha ucuz, diyorlar. 261 Peyzaj falan yapabilirsin, diye diretti Boris. Burada peyzaj seviyorlar. Bayram st iyi para kazanabilirsin. Birazck kafa altrp kendini aristokrat saymay brakacaksn. yle saymyorum. Uydurma, sayyorsun. Beni de pleb sayyorsun, gor ban sallad. Hayr, pleb deil. yleyse ne? gor ban edi, ka havada ylece kald. Kle! tyice tabaa gmld. aa glmsemesine engel olamad. Boris sarard. Benim iin yeni bir ey deiL Serseri, pleb, kle, hepsi ayn, Rusya'da. Paris'te nasl bilmiyorum. Plebler, zr dilerim, kleler soylular doyurmak zorundadr. Ben de sana yedi ruble brakyorum, on gnlk yemek iin. Boris cebinden para karp sayd. Paray mutfaa brakacam yoksa bir gnde yiyip bitirirsin. On gn sonra ya baka bir kle bulursun, ki mmkn deil, ya almaya balarsn ki kukulu, ya da alktan geberirsin ki bu hepsinden daha mantkl. Servis penceresine yaklat, ayla konutu ve ona paray verdi. Kadn honut olmadn belirten bir ekilde kasa yerine kulland tabaa paralar att. aa kalkt. gor da kalkt. apkas yere dt, eilip ald. aa elini uzatt, Hoa kaln, sonunda iin yoluna gireceini umarm. alacam, dedi zntyle gor. Eyvallah! dedi Boris. Sabahleyin yrtk giysili, yal apkal ve kesi krk ayakkabl arabac eve geldi. Buruuk yz sakal yerine sa-rmtrak kllarla kaplyd. Kayg ve endieyle bakyordu : Ucuza m anlamt?

262 aa ve Boris eyalarn arabaya yerletirdiler. Ev sahibesi de yiyecek torbasn koydu. Onlara bakarak uzun sre eikte durdu. Arabann arkasndan yryen Boris hznle, Sylenmez, ama benim iin ok ey yapt, dedi. Komutanlkta onlar yol arkadalar bekliyordu: alma kamp cezasnn bitimine bir ay kala be yl ceza alan uzun boylu, yakkl Grc Volodya Kvaadze, Minsk'den yal matbaa iisi vakin, on gnlk alk grevinden sonra yukar Ural karantinasndan Kansk'a gnderilen Moskoval komsomolcu Kartsev. Boris cama vurarak arabasnn geldiini bildirdi. Alek-sandr Pavlovi Pankratov da geldi. Bekleyin! Pencere kapand. Volodya Kvaadze kibirle duruyor, somurtuyor ve susuyordu. Kartsev de konumaya katlmad, gzleri kapal, sandalyede oturuyordu. Zayf, ac ekmi ve her eye kar kaytsz. Arabac yz ruble ald, dedi Boris. Yolluklarmz ise elli ruble. Geri kalan dememiz gerek. Ben yle dnmyorum, diye kesti Volodya. Onlar desin. ngrld kadar veriyorlar, diye aklad Boris. Bu parayla kukusuz yazn gidilebilir. Yazn da gidebilirim, dedi Volodya. Acelem yok. Zaten bouna konuuyoruz, hi param yok. Kartsev kan kaldrmadan sze girdi. Benim de yok. vakin sulu sulu ekledi. Benim de yok. Pencere ald. vakin!... mzalayn! vakin dalgn dalgn baknd. Kvaadze onu iteledi ve ban cama uzatt. Onar ruble veriyorsunuz, ama araba yz ruble. Ne ngrldyse onu veriyoruz. 263 Boris pencereye yanat.

Herkesin paras olacak deil ya! Nasl istiyorsanz yle dnn! Sizin dnmeniz gerek! diye bard Volodya. Sizin! Kvaadze yumruuyla pencereye vurdu. Ne tantana ediyorsun? Mdr arn! Ivakin onu kolundan ekti. Skandal yaratmayn! Volodya ona nefret dolu bir bak att. iman, apoletinde iki izgi olan biri ortaya kt. Kimin ikayeti var? Volodya Kvaadze, Yolculuk iin para deyemeyiz, demek zorunda da deiliz, dedi. Yayan gidin. Eyalar? Siz mi getireceksiniz? Kiminle konutuunun farknda msn? Kim olursa olsun, hi farketmez.. Eyalar kim getire cek, ben bunu soruyorum. Mdr kendini tutarak aklad! Yol giderleri t leri Halk Komiserlii'nce belirlenmitir. O halde sizin Halk Komiseriniz bu yollukla gitsin Yine kampa m gitmek istiyorsun? Volodya duvarn yanna meldi. Gnderin! Gndermesini biliriz! Luuutfeeen! Muhafz! diye bard mdr. tki muhafz kt. Kvaadze'y kaldrp elini arkadan baladlar. Paras yok diye mi baladnz? dedi aa.

Sen de mi istiyorsun? diye bard mdr kzararak-aa sakince devam etti. Benim de param yok! Mdr dnp emir verdi: 264 Arabay avluya aln! Kvaadze'yi komutanla soktular, vakin ksrd. attk, ocuklar! Kartsev kan kaldrmad. Pencere ald. Soloveyik! Boris yaklat. Arabacya yolluklarnz verin, geri kalan Boguau' daki yetkili verecek. Bu paketi ona verin, belgeleriniz orada! Gidin!.. Sokaa ktlar. Araba ve arkasndan atl, tfekli iki muhafz grnd. Elleri bal Kvaadze arabada yatyordu. Kt gzlerini evrede dolatryordu. Kafile hareket etti. Kerpi duvarn yannda ocuklar ayaa kalkt, retmenler banklara oturdu. Giyinmi, sslenmi kzlar... Dersler kesilmi, okul bitmiti. Okula veda ediyorlard. Yalnzca Varya gelmemiti. Byle bir gnde gelmemek! Nina fkeden kuduruyordu. Yaamnn dokuz yln birlikte geirdii arkadalaryla ve-dalamamak, son gn bir fotorafta olsun yaatmamak ve kardeini retmenlerin nnde nasl bir duruma sokacan hi dnmemek. Birka gn nce retmenler odasnda matematiki ona yaklam, Varya'y vmt : Yetenekli bir bey kz. Bey kz sz inelemek iin sylemiti. Gerekten de kardeinde ada olmayan bir eyler vard: Salarnda bir yn vr zvr tayordu. Salarn ensesinde toplamyor, eski resimlerdeki kadnlar gibi yansn kulaklarna indiriyordu. Sonra ban yle bir dndryordu ki sanki her eye yan bakyor gibiydi. Bey kz szn toplumsal adan yabanc ve nedense 265 aalayc kabul etmiti. Bu yzden matematikinin dalga getiini sand. Ama matematiki sevecen sevecen bakyordu. Fiziki ve kimyac Varya hakknda iyi eyler sylemi, matematiki de onlara katlyormuasna ban sallamt. Varya'nm snavdan korkmamasn, onun enstitye gireceine emin olduklarn sylemilerdi. Nina genel szlerle geitirmiti: Varya hem gzel resim yapyor, hem de ok iyi iziyordu. Eh, bir insann yetenei oksa kendini bulmas da zor oluyor... Onun kendisini hi takmadn, can nasl isterse yle yaadn, yle davrandn itiraf edemezdi.

Sigara iiyordu. Onluk pakette, pahal Gertsogovina Flora. (*) Sigaray nerden buldun diye sordu mu hemen yantlyordu : Satn aldm! Eve niye byle ge geliyorsun, nerdesin sorularna da yine ksack bir yant: Tandklarda! Sigara parasn nereden bulduunu, hangi tandklara gittiini ise hi sylemiyordu. Nina, yabanc gramofon plaklarn kimin verdiini sorduunda kstaha gz szm, Japon ajan olduumu bilmiyor musun? demiti. Meydan okurcasna sylemiti. Nina fkesini engellemi, glmsemiti: Ajanlkta da yksek renimlileri daha ok deerlendirdiklerini dnyorum. Varyua, yle bir evrene bak, hangi zamanda yayoruz. Herkes yeteneklerini gelitirme olanana sahip, bu nemli deil mi? Yllarn niye boa harcyorsun, herkes okuyor... lgimi ekmiyor, anladn m? Senin ilgini eken ne? diye bard Nina. Kap nnde ene almak m? Bu kap n sznn azndan nasl ktn kendisi de bilmiyordu. Sorunun, eski arkadalar olmadn anlad, bunu syledii iin kendisine kfretti. Varya ne istiyordu? Projeci olmak? Sekreter? Saa'ya Sibirya'ya gitmek? Her eyi brakabilir, atabilir. stasyonda Saa'y muhafzlarla grdnde sinir krizine tutulmu, alam, hibir ey dinlemek istememiti. Tram(*) Stalin'in en ok sevdii sigara. (.N.) 266 vayda onlara bakmlard: Bakasnn krkn giyen kadn grnl bir ocuk alyor ve yzn earbyla kapatyor. Eve gelince onun Sofya Aleksandrovna'ya gitmesini yasaklad. Varya da birden sz dinledi, yataa yatt ve titremeye balad. Nina stne battaniye rtt: yice uyursa, uyandnda her ey geer! Varya btn bir akam ve gece uyudu. Zoya'nn krk almaya geliini, Nina'nn okula gidiini hi duymad. Nina endielendi ve erken dnd, ama Varya evde yoktu. Varya iyice ge dnd. Sofya Aleksandrovna'da olduunu syledi. Yine dnk gibi yataa yatt. stn iyice rtt. Ertesi gn yine Sofya Aleksandrovna'da geirdi. Aradan bir sre getikten sonra Nina da Sofya Aleksandrovna'ya urad. Sofya Aleksandrovna, sanki Saa'y onun yznden srmler gibi kuru bir ekilde ve eski itenliini hi gstermeden karlad. Varya divana oturmu kitap okuyordu. Nina ieri girince ona yle bir bakt, sohbet bir trl kurulamad. Sofya Aleksandrovna, tek szcklk yantlar veriyordu. Yantlar arasnda Varya'nn

kitabnn hrts iitiliyordu. Galiba o da Nina'nn Saa'ya ihanet ettiini, onun iin hibir ey yapmadn dnyordu. Nasl isterlerse yle dnsnler. Nina, Sofya Aleksandrovna'ya gitmemiti ve gitmeyecekti. Varya'ya da aklamada bulunmayacakt. Kendini hakl karacak bir ey yoktu, sulu olduu bir ey yoktu. Ama ho olmayan bir izlenim, onu evden kovmularmi gibi bir duygu edinmiti. Kendisi orada yabancyd, Varya ise kendilerinden. te uzlamazl bu yzden! Sofya Aleksandrovna ona ne telkin ediyor? Ne de olsa o, br tarafta, nk aa da br tarafta. Sama ama yle. Nina, Saa'nm okuldaki halini anmsyor, ama politik gven iin duygusal okul arkadal yeterli deil. ocukluk ocukluktu. Yaam da yaam. aa srlmt. Onlarn grubundan geride ne kalmt? Maks, Dalniy Vostok'ta. Evlenecek ve oluk ocua karacak. arok savc. Bu da sama! Yur-ka arok yazglar belirleyen biri, savc. Bu sz, Nina iin 267 devrime valye ballyla e anlamlyd. aa Pankratov ise srgn, kar devrimci! Yine de sert, ama amansz bir mant vard tarihin! Komnist kiisel zellikleriyle deerlendirilirse parti iyi yrekli aydnlarn ekilsiz bir ynna dnerdi . Evet, kim kald? Vadim Marasevi? Arbat'ta rastlatk-larnda yine eskisi gibi sayglyd. Gazete ve dergilerde yazlar yazyor, ailesinin btn bireyleri gibi baar kazanyor. Varya, rengi atm bir elbiseyle yaln ayak pencerenin nne km, cam siliyordu. Kirli damlalar camdan szyor, ereveyle camn arasna giriyorlard. Fotoraf ektirmeye niye gelmedin? Unuttum. Anmsadmda ise zaman gemiti. Tanrya kr ki dier ilerini olsun anmsyorsun. Varya bezi tasa frlatt ve aa atlad. Fotoraf ektirmedim, Sandklar kartrd, fotoraflar buldu ve masaya koydu. te altnc snf, yedinci, sekizinci. Ha, bu arada. te dokuzuncu snf; sonbaharda ektirmitik. Alt ay iinde ok deimedim. nanabilirsin. Nina, fotoraflara bakmadan souka, iki gn sonra seminere gidiyorum, dedi. Ne yapacana karar ver. Yalnzca yksek okula hazrlanrsan sana yardm edebilirim. Bunun dndaki her durumda bundan sonrasn kendin dnrsn.

ok endielenmene gerek yok. e giriyorum. Varya'nn Saa'y grdnde geirdii sarsnt gemedi. Muhafzlar arasnda gtrl, bak, solgun ve yal grnm, uzam sakallar Varya'y dehete drmt. Yalnzca tek ey dnen bir an nce iyi bir yer tutmak kalabalk onun yanndan nasl da koup gidiyordu. Ve o gen, neeli gen subaylar muhafzlarla getirilen adama hi bakmamlard bile. Her eyin normal olarak yapldndan emin, Dalniy Vostok'a gitmilerdi. 268 Varya'y en ok Saa'nn uysalca gidii, valizini kendi tay, kendi ayayla srgne gidii sarsmt. Neden kar koymamt, neden onu bal olarak getirmemilerdi? Eer kar koysa, dirense, barsa, protesto etse, eer onu elleri, ayaklar bal getirseler iki muhafz yetmez, btn bir takm gelirdi. Normal vagonu deil zel, parmaklkl bir vagon olurdu ve insanlar byle delicesine peronda komazlard. Yeni giysileri iindeki bu Maksimler ve Se-rafimler de byle kendilerinden emin, snrl ve uysal olmazlard. aa boyun emiti. Butrka'ya yiyecek gtrdnde bu yksek, kaln duvarlarn aa iin yapldn, bu silhl adamlarn ondan korktuklarn dnrd. Hayr, onlar korkmuyordu. aa onlar iin korkulacak biri deildi, tam tersine aa onlardan korkuyordu. Bu nedenle, bir eliyle alt edebilecei iki muhafzn arasnda byle ses karmadan gidiyordu. Demek, alt edemiyordu. Ama Varya, Sofya Aleksandrovna'ya acyordu. Her gn uruyor, deiik eyler anlatyor, onu neelendirmeye alyordu. Sofya Aleksandrovna amarhanede almaya baladnda da oraya gidiyor, ona yardm ediyordu. Sofya Aleksandrovna Saa'y vyor, onu namuslu, yiit ve korkuuz sayyordu. Varya itiraz etmiyordu, ama kendisi onu artk yiit saymyordu. Kendisini byle kk drmelerine izin verdiyse o da dierleri gibiydi. Her zaman dierleri gibiydi, ne derlerse onu yapmt. imdi de ona srgne gitmesi sylenmi, o da gitmiti. Uysalca yrm, valizini tamt. Sofya Aleksandrovna, Saa'nn odasn kiraya vermeyi kararlatrd. Varya ortal toplamaya yardm etti. Dolapta Saa'nn eskimi botlar, uzun backl, backlar kopan yerlerinden dmlenmi patenleri duruyordu. Sofya Aleksandrovna patenleri eline ald ve alamaya balad. Saa'nn ocukluunu anmsamt. Oysa patenler Varya'ya paten alannn souunu, soluk kta buz stnde dnen glgeleri, ak sahnedeki orkestra269

yi, bfedeki scak ay, soyunma odasndaki iti kak anmsatt. Onun backlar da kopuk yerlerinden beceriksizce balanmt. Bu dmler patenlerin deliklerinden gememi, uzun sre uramak gerekmiti. Varya, Arbat Bodrumunu da, Saa'y kaymaya davet ediini de anmsad. O zamanlar her eyin iyi biteceini, Sa-a'nm herkesi yeneceini sanyordu. Neelenmiler, tango yapmlar, dans etmilerdi. Orkestra, Mister Braunu, Siyah Gzleri, Ah, Limoncuklar, Limoncuklanm ve Nerde dolamadm ki iekli baharday almt... aa da tanmad bir kz korumu, yiite davranmt. O gn Arbat Bodrumunda aa ona kahraman gibi gelmiti. imdi onun kahraman olmadn anlyordu. Zaten kahraman denen ey yoktu. Havasz, gnesiz, lahana ve rm patates soluyan byk evler vard. Ortak dairelere yerletirilenlerin hr grleri vard. Kokan merdivenler vard. Ekmek, eker ve ya kuyruklar vard. Koparlmayan karneler vard. Yamal pan-tolonlu aydnlar, eski psk bluzlu aydn kadnlar vard. Hemen karda, Arbat'n kesinde ve Smolensk alannda her eyin olduu maazalar... Yalnzca altm ve dvizi olanlara. Ve yine hemen karda Plotnikov sokanda yine her eyin olduu distrbtr. Yine burada, her ey var, ama ok paras olan iin. Namussuzca, adaletsizce! Varya, altnc snfta tiyatro derneine gitmiti. Eski bir artist olan Yelena Petrovna gtrmt onu. Aktivistler Pet-rovna'y1 Sovyet yazarlarnn ajite oyunlarn deil de Ost-rovski ve Griboyedov sahneledii iin sulamlard. Yelena Petrovna'y iten atmlar, hasta kzyla kala kalmt. Byle yal birinin ekmeini elinden alan gaddarlk Varya'y artmt. O gnden bu yana yl gemiti, ama tiyatro dernei belini dorultamam, kk maala baka bir ynetici bulamamt. Her ey dalmt. Kimse de sorumluluk stlen-memiti. Varya, okul toplantlarndan kaard. Orada her ey daha nceden belirleniyordu, el kaldrmak kltc geliyor270 du. Ninka da onlar savunuyordu. Ninka aptaln teki, her eye yant hazrd. Sorular deiik, yantlar aynyd. Varya avluda ocuklarn elebasyd. Sigara imek yasakt; ocuklar ierdi. Dudak boyamak irkindi; kzlar boyanr, sslenir, uzun salarn salverirler, dantelli orap giyerlerdi. Ama imdi bunlar ilgin gelmiyordu. Varya'nn istasyonda geirdii sarsnt onu yeni bamszlklar aramaya itiyordu. Zaten avluda yeni gruplar olumutu. Bir ara Varya, Arbat'ta Vika Marasevi'i krk yalarnda, ar k ve aksi bir adamla grmt. Vika nce Varya'y farketmemi, sonra durup onu kucaklamt. Vika, ok gzel

parfm kokuyordu. Vitali, arkadam. Varya, okuldan arkadam... Varya, kendi hakkndaki bu belirsiz nitelemeyi hemen yakalad. Ta atlasa aralarnda be snf fark vard... te bizim Arbat'ta byle gzeller var! Ha? Ne dersin Vitalik? Vitalik aptal kalarn kaldrd, syleyecek bir ey bulamayarak ellerini at. yice ortalktan kayboldun, ne aryorsun, ne de u-ruyorsun. Varya, Vika'ya hi telefon etmemi, onlara hi gitmemiti. Nina nasl? yi, alyor. Nina, onun kardei, diye aklad arkadana. Telefon et, ben de ararm. Vika, antasndan adres defterini kard, kartrd, onlarn numarasn buldu. Deiti mi? Hayr. Hadi, ortalktan kaybolma. 271 ki gn sonra Vika arad ve onu evine ard. Varya gitti. Yeni kalkt belli olan Vika sabahlklayd. oraplar, ipek i amarlar, giysisi koltuun stndeydi. Pl prt diyecek bir ey yoktu. Vika gardrobunu gsterdi: Etekler, elbiseler, yamurluklar, alt ya da yedi ift ayakkab. Kk bir anahtarla bir kutuyu at. Kutu parfm ielerinin arasnda duruyordu, iinde kpeler, kolyeler ve brolar vard. Bbrlenmek iin deil moda olan eyleri, yurt dndakilerin neler giydiklerini rensin diye gsteriyordu. Yabanc moda dergilerini kartrdlar. Krkler iinde, ten rengi orapl, parlak ayakkabl gzellere baktlar. Sonra masaya oturup kahve ve kk kadehlerle Be-nedictin likr itiler, sar filtreli uzun sigaralar yaktlar. Bsbtn bambaka bir dnya! Bir yanda kuyruklarda bekleiyorlar, karnelere talim ediyorlar; br yanda kahve ve sigara iip yabanc moday izliyorlar. Nina bana geldiini biliyor mu?

Hayr. Benimle karlatn syledin mi? Rapor vermek zorunda mym? yi yapmsn. Kardeine sayg duyuyorum, onunla dokuz yl birlikte okuduk. Erkek gzyle bakyor. Kadmla-rm yaadklar eylere kar kaytsz. Biliyorum, benden nefret ediyor. Nina'y sulamyorum, onun eilimine sayg duyuyorum. Toplumcu olmas ok gzel! Ama herkes yle deil ki! Nina, herkesin kendisi gibi yaamasn istiyor. Vika gramofonu kurarken sordu: Kimi seviyorsun? Melehov? Syleyin, kzlar, arkadalarnza... nce Vertinski, sonra da Leenko koydu. Pribaltk'ta dolarken her ey skt beni... Vitali'nin ok gzel plaklar var. Bir ara gidip dinleyelim. Varya gld. Ona m? Niye karsn ona? Kukusuz insann maymundan geldiini biliyorum, ama niye ona gidelim? Onu tanmyosun. Vitalik, etkili biridir. Bakalarn etkilesin. Tiyatro enstitsne hazrlanmyor musun? Bu yl hibir yere girmeyeceim. alacam. Nerede? Nerede olursa, projeci olarak. Varya! diye haykrd Vika. Vitali sana hemen i bulur. Btn Moskova onun tand. imdi onu aryorum. Uzun kordonlu telefona uzand ve numaray evirdi. Ben Vika. Ahizeden caz sesi duyuldu.

Kes u zrlty! Varya bende. Okuldan arkadam, Arbat'tan... yi... Varya, sana selam var. Mersi! Dinle, Varya projeci olmak istiyor... Okulda... izim-proje dersi vard, ok gzel iziyor. Ne? Kim var?.. Hayr, hi ilgin deil... Onu nerede bulacaksn? (Anlalan konuma, Vika'nn hatrna gitmek istedii adam hakkndayd.) Hayr! Yarndan sonraya, cumartesiye, herhalde Erik de gelir. Metropole gideriz... imdi sorarm... Varya, brs gn bo musun? Evet. Bo, Erik de gelecek... Ben sana ne diyorum? Gelecek! Yoksa Varya ile gelmeyiz. Aklna sok, gelmeli... Vika telefonu kapatt. Yanmzda biri daha olacak, ad Erik. Manyetik ara gere stne alyor. Va.rya'ya bakt. brs gn alt gibi bana gel, buradan gideriz. Senin ii konuuruz. Elbirliiyle hallederiz. Vika glmsedi ve Varya'nn salarm okad. Seni Pavel Mihaylovi'e gtreyim de san yapsn. 272 273 Pavel Mihaylovi, nl bir kuafrd. Pol adl salonu Pragn yanndayd. Gel zaman git zaman mteriler de ona Bay Pol demeye balamlard. Onu ad ve baba adyla anan Vika, yakn dostluklarn aklam oluyordu. Yarn ne giyecek, Metropole neyle gidecekti? Varya, kendini Vika'yla karlatrd. Eski giysili kz ocuu. Sahip olduu her ey eski moda ve ypranmt. Ya oraplar? Ya ayakkablar? Dolabn altn stne getirdi; giyindi, Cxkardi. Yalnzca eski mavi elbisesi gzel durdu. Yksek topuklu ayakkablar yine Zoya'dan isteyecekti. Ne yaparsn? Vika, boncuk ili bir giysi giymiti. nden dizlerin, arkadan baldrlarn altnda ve bir yan dierinden daha ksa. Giysisi gslerine ve beline iyice yapmt. Beyaz tenli, iri gzl, uzun boylu, nefis biri. Giysiyi kard, gl kurusu i amarlaryla kald, ylece oturdu, sa eklini deitirdi. Saat yedide buluacaklard, ama saat sekize gelmesine karn hi acele etmiyordu.

Telefon ald ve Vitali ile konutu. Erik'i bulamamt, ona gelmelerini neriyordu. Vika, burada da rahat olduklarn syledi. Seninle iyi olurdu, ama ne yazk ki telefonun banda nbet tutacaksn. Vika hl i amarlaryla makyaj masasnn nnde oturuyordu. Lenka Budyagina size geliyor mu? Yeni yldan beri hi gelmedi. Yurka'ya gidiyor mu? Grmedim, Yurka itin teki, ona dayanamyorum. Vika, dner pufla birlikte Varya'ya dnd, fkeyle bakt. Onlarn evinde byle konuulmaz! Vika, kardei, babas ve btn evreleri bu gerei, var olmann kanlmaz koulu olarak kabul etmilerdi. Bunun yolu ok basitti: Saygl bir lllk ve sonunun nasl bitecei ok iyi bilinen kt szlere, fkralara, serzenilere yer vermeme. 274 I Varya, unu ok iyi anla! Seni insanlarla tantracam, gal ettikleri yer ok nemli. Bu yzden szlerine dikkat etmelisin. Ne syledim ki? Vika it szn yinelemek istemedi. Kullandn sfatlar sokak az. Varya kprd. Ben sokakta bydm. Beni anlamadn. Adilikten sz etmek gibi bir dncem yok. Ama baz eyalarla baz szcklerden uzak durmak en iyisi. Yura kendi iiyle urayor, seninle biz ise bunu anlayamayz. Varya sustu. Nasl anlayacakt? Nerde? Hapisane kuyruklarnda m?... Ama Vika haklyd: Buras yeni ve bilmedii bir dnyayd. Daha deiik davranmalyd. arok'u sevmiyorum o kadar, ok kt bakyor. Vika onu kucaklad. Sen ok akllsn. "Yaam ksa" sz banal bir sz; ama bu szde gerek pay da var. Geri kalanlarsa bizi ilgilendirmez, yle deil mi?

Varya, Vika'ya geldiinde ev olduka sessizdi. Saat dokuza doru ev canland, sesler duyulmaya balad, koridorda ayak sesleri, kaplarn alp kapanma grltleri yankland. Vika bunlara dikkat bile etmedi: Burada herkes kendi yaamn yaar, hi kimse bakasna karmaz. Hatt Vadim bile kz kardeine bir kez olsun karmamt. Varya da bunu, Nina'yla ve onun bezdirici denetiminde yaad ortak daireyle, odayla karlatrd. Saat onda Vitali arad, en ge on be dakika sonra orada olmalarn, aa indiini syledi. Vika hi acele etmeden salarn dzeltti, dudaklarn yeniden boyad ve boncuk ili giysisini giydi. Erik, arkaya dzgnce taral parlak, siyah sal, uzun boylu, gen biriydi. Giysisinden ve giysisinin stne oturuundan yabanc olduu anlalyordu. Arabadan indi, Vika 275 ve Varya'ya pamuk prensesi arabaya davet eden prens na-zikliiyle arabann kapsn at. Sonra direksiyona geti ve yol boyunca tek sz etmedi. Metropoln nnde kzlarn inmesine yardm etti. Restorann nndeki kuyruk onlara yol verdi, niformal kapc kapy at, metrdotel hemen ortaya kt ve tklm tklm salonda hemen bo bir masa buldu, garson masay yerletirdi. Kapcyla, vestiyerciyle, metrdotelle ve garsonla hep Vitali konuuyordu; ama Varya, hepsinin ve hepsinden ok da Vitali'nin kendisinin Erik'in yz gz hrmetine bunca koutuklarn gryordu. Vitali kendi evindeymi gibi meny inceledi, ne smarlanacan dant ve garson sylenenleri annda yazd. Vika bambaka biri olmutu. Restorann nndeki kuyruk, kapc, vestiyerci, bo yer olmay, metrdotelin zeni, garsonun hizmet severlii onu hi ilgilendirmiyordu. Salondaki ksa yryn bir zafer yryne evirmiti. Ona ynelik btn baklar, onun gzelliini kantlayacak ve Erik' te yaratmak istedii etkiyi artracakt. Dosdoru nne bakarak yryordu. Laubaliliiyle onun onurunu kracak tandk yoktu. Bugn kiminle greceine kendisi karar ve^ recek. Masaya oturdu ve salona kaytsz ama hibir eyi karmayan baklarla bakt. Siyah gzlkl, ksa boylu, iko bir Japon'la oturan minyatr tipli sarna bayla selam verdi. Noemi'yi tanyor musun? Arbat'ta karlap yakn arkada gibi davrand zamanki gibiydi. Varya'nn Noemi ile uzaktan yakndan ilgisi yoktu, yalnzca bir saat kadar nce Vika'nm onunla Metropol' de bulumak iin szletiini duymutu. Sonra gzel bir inli kz gsterdi.

Bakn Sibilla da burada! Garsonun atal kaklan yerletirmesinden sonra Vitali, Varya ve Erik'e, Sibilla en'in, in Dileri Bakan'nn kz olduunu, nl bir dans olan en'in Moskova turnesinin yarn balayacan ve Leningrad'da devam edeceini, daha 276 sonra da Avrupa ve Birleik Amerika'ya geeceini anlatt. Birka artistten daha sz etti. Yarm saat sonra tiyatrolar dalnca ierinin daha da kalabalklaacan syledi. On birden itibaren Utesov'un tea-caz balayacakt. Kzlarn ou yabanclarla birlikteydi. Varya, yabanclarn onlara yeni moda giysiler verdiklerini, otomobillerle dolatrdklarn ve evlenip dar gtrdklerini biliyordu. Varya yabanclarla ilgilenmiyordu ama bu restoran ve mzik... Nina'yla srdrd boucu ortak yaamdan kurtulmak istemiyor muydu? Kolalanm masa rtleri, peeteler, avizelerin parlakl, gm, kristal... Metropol, Savoy, Nasyonal, Grand Otel... Doma byme Moskoval olmasna karn bu adlar yalnzca duymutu. imdi onun saati gelmiti. Cin gibi bir Arbat kzyd. Erkeklerin ona nasl baktklarn yanlarndan geerken kadnlarn onu yan gzle nasl szdklerini farke-diyordu. Ciddiye almyorlard, nk kt giyiniyordu. Olsun, buraya oklarndan daha k giyinip geldiinde ona baka gzle de bakacaklard. Btn bunlar nasl ele geireceini dnmedi. Kendini yabanclara satmayacakt, orospu deildi. Buradaki herkes de orospu deildi. te, bir masa tede bir grup! Herkese bir ie, para yok, dans etmeye gelmiler. O da kendi grubunu bulacakt. arabn markasn tartyorlard. Vitali Chatau-i-Cam nerdi, ama Vika Barzac istedi. Varya bu arabn adn ilk kez duyuyordu. Erik ise Votkayla havyar tercih etti. Yzndeki saygl glmseme kaybolmamt. Hafif bir aksanla da olsa Rusa'y ok gzel konuuyordu. Bazen szck bulmakta zorlanyordu. Babas, fabrikalarmzda zel hat kuran nl bir isve telefon firmasnn sahibiydi. Erik de mhendis ve babasnn firmasnn temsilcisi. Annesi Rusya'da, Pribaltk' ta domutu. Erik'e Rusa'y o retmiti. Babas da Rusa biliyordu. Firmalar daha devrim ncesinde Rusya'da telefon kurmutu. Varya glmseyerek skandinavyallarn mavi gzl, sar sal olmalar gerektiini syledi. Erik yine ciddiyetle, anneannesinin Rus ordusunda general olan bir baronla evlenmi bir Grc soylusu olduunu aklad. Var277 ya'nn uramay sevdii soyadlardan birini syledi. Var-ya'nn snfnda eski soylu ailelerin ocuklar okuyordu. Sivtsev-Vrajok, Gagarin, Starokonyuenny ve Arbat'm dier sokaklarnn olanlar, kzlar. Erik'in soyu rman te yakasndan deil, nerdeyse lkenin te yakasndan geliyordu. Eski soylar datan, kartran tarihin kendisi gibi Erik'in soyu da karmakarkt. Vika masaya eilip yavaa,

Hemen bakmayn, dedi. Sonra bakarsnz. Arkamzda, sadaki ikinci masada iki kii oturuyor. Bir talyan'la bir kz... Herkes srayla, aktrmadan oraya bakt. talyan'n biri, uzun boylu, zayf bir kzla oturuyordu. Kzn iri gzleri, bembeyaz teni vard. Nina eremetyeva (*), dedi Vika. Onlardan m? diye sordu Erik. Erik'in kontese ilgisini farkeden Vika: . Onlardan, ama nemlilerinden deil, sradan olanlardan. Vitali tantmay tamamlad: Bir foto muhabiriyle evliydi, sonra bir aktrle evlendi. Aktr karsna dnd, bakalm talyan'la maceras nasl bitecek? Vika bu aklamalarn yaplmasn istemiti. stedii oP mutu, imdi nezaketini gstermeliydi, Ama biliyorsunuz, her gzel kadn iin bir eyler uydururlar. Iklar snd, projektrler salondaki emeyi aydnlatt ve orkestra almaya balad. Orta boylu, oval yzl, yksek alnl, dzgn yatrlm kestane sal, kk dik burunlu, glmseyen mavi gzl bir ocuk Varya'ya bakyordu. Giysisi, gmlei, kravat, ayakkablar yerli yerindeydi, ne bir krk ne de bir toz vard. Tam kartpostal ocuu! Varya onun aktr olduuna karar verdi. Byle yakkl ve k biri ancak aktr olabilirdi. ok sade dans ediyordu. Son gnlerin () Soylu eremetyev ailesinden olduu vurgulanyor. (.N.) 278 stiline uygun olarak saa sola sallanmadan dansediyordu. Vitali ise eski biimde dans ediyordu. Varya, byle yal bir kavalyeyle dans etmekten utanyordu. Gen adam, Varya'ya srnaka deil sevecenlikle glmsyordu. Tamam, gzel, Metrcpolde dans ediyoruz, belli arkadan yabanc deil, eh biraz serseri ve restoran mdavimi, der gibiydi. Mzik sustu, herkes yerine dnd. Gen adam, Varya'nn yanndan geerken yine glmsedi, dans ettii kz yerine oturttu, teekkr etti ve kendi masasna yrd. Masasnda ka kiinin oturduu belli deildi. Birileri geliyor, dierleri gidiyor, sonra yenileri gelip oturuyordu. Gen adam ve gzel, illi yzl, hafife iman kz ki masada kadn olarak bir tek o vard hibir dans karmyorlard. iko kz gruptan herhangi biriyle, olan da deiik kzlarla dans ediyordu. Orkestra rumba almaya balaynca Varya'nn masasna yaklat, herkese selam verdi, Vitali'den arkadayla dans etmesine izin vermesini rica etti. Varya bu ricay restoran formalitesi olarak deerlendirdi. Kimle dans

edeceine kendisi karar verebilirdi. Yerinden kalkt ve yrd. Rumbay da ayn fokstrot gibi yapyordu. Varya, kt partnerle ok iyi dans ederdi ama byle biriyle... Ben sizi tanyorum, dedi glerek. Bembeyaz dileri vard ama gldnde bir diinin eri olduu belli oluyordu. Bir tanma entrikas! Telkinle sorular sorup istedii yantlar almak, ok ilkel! Varya hafife yzn ekitti. Madem tanyor, ok iyi. Arkadanzn ad Vika. Varya ayn yz ekitmeyle yant verdi. Varya'y niye tanmasn? Belki de onu burdaki herkes tanyordu. Arbat'ta yayorsunuz diye devam etti. Eri diini gstererek yine glmsedi. Nedense gl daha sevimli bir hal ald. Sesi de gzeldi. Vika'nn Arbat'ta oturduunu bildikten sonra bunu tahmin etmek zor olmasa gerek. br arkadanzn ad da Zoya! 279 Zaferle glmsedi. Oynam oynam, sonunda kazanmt. Varya biraz geri ekildi, onun yzne bakt. Demek entrika ve oyun deildi. Kendisini Zoya'yla nerede grmt? Onu nereden tanyorsunuz? Gizemli glmsemesi onun epey ey bildiini, ama hemen sylemeyeceini, alma srasnn Varya'da olduunu anlatyordu. Adm Leva, ya sizin? Varya. Gelecek dansa kaldrmama da izin verir misiniz? Tabii. Masaya Vika ve Erikle ayn anda dnd. Vitali oturmu dans etmemiti. Varya, hadi biraz dolaalm, dedi. Kadnlar dudaklarn boyuyorlar, pudra sryorlar^ salarn taryorlard. Tuvalet, kuafre dnmt. Kadnlardan birisi de kopuk dmesini dikiyordu.

Tuvalette peete veren kadndan ine ve iplik alm, kadna biraz para vermiti. Bu ne demek? diye sordu Vika. Bizimle geldin, nne gelenle dans ediyorsun. Anlamyor musun? Ama Vitalik izin verdi. Seni davet etmesine izin verdi, sen reddetmek zorun-daydn. Beni ne duruma soktun, Erik ne dnecek? Hi kimseyi reddetmeyen bir kz grdler ya, imdi herkes masamza ecek. Ya Vitalik'le dans etmek istemiyorsam? O zaman dans etmek istediklerinle gel. Madem bizimle geldin Vitali'yle, Erikle yani ksaca ortak tandklarmzla, nne gelenle dans etmek! O, nne gelen biri deil, seni tanyor. Evet. beni tanr. smen. Ben de onu tanyorum. Le-voka! Herkes onu tanr, proje brosunda, projeci. Zoya'y ordan tanyordu. Zoya da proje brosunda al* yordu. Kendisini orada grmt. Onun aktr olduunu dnd aklna geldi. Olsun, projeci olmas daha iyiydi, kendisi de projeci olmak istiyordu. 280 Restoran mdavimi, diye devam etti Vika. Bir bilar-docuya yapm, onun kesesinden yiyip iiyor. Eer houna gittiyse bir dahaki sefere onunla gelirsin, onunla ve arkadalaryla dans edersin. Ama bu sefer, ltfen beni budalaca bir duruma sokma. Salona dndler, Erik ve Vitali ayaa kalkp oturmalarna yardm ettiler. Leva kendi masasnda oturuyordu, ama eskisi gibi Var-ya'ya srtn dnmemiti. Mzik baladnda sorarcasna ona bakt. Varya belli olacak biimde hayr anlamnda ban sallad. Leva baka bir masaya yneldi. Vika, Erikle dansa kalkt. Varya, Vitali'ye dans etmek istemediini syledi. Akamn tad kamt. Vitali, Vika'ya bozulmutu: Kendisi drste Erik'i kafalamt. Oysa ona kakaladklarna bak! Normal insanlar kendi karlar iin kullanan egoistlere att tuttu. Vika, onun sitemlerini anlamyormu gibi yapyordu. Varya ise Vitali'ye oktan bo vermiti. Saat dolaylarnda restorandan ktlar. Vitali, eve gidip plak dinlemeyi nerdi. Vika gen olduunu, yorulduunu syledi. Ya sen? diye sordu Varya'ya Benim oktan evde olmam gerekirdi.

Erik, ofr olduunu ve her emri yerine getirmeye hazr beklediini syledi. Vitali arabaya binmedi. Gorki caddesinde oturuyordu ve yryerek gidebilirdi. Bu gzel akam iin teekkrler! Vika alayl alayl ona el sallad. Vika genel olarak Varya'dan memnundu. Byle birisine gvenebilirdi. Kendini ucuza satmayan, akl banda, gzel bir kz. Safl Vika'nm da iine yarard. Ona zellikle byle biri gerekliydi. kisi klasik bir ift oluturacaklard: kisi de gzel, ayn boyda, biri sarn, biri esmer. Yalnzca onu giydirmek, san yaptrmak ve biraz terbiye etmek gerekliydi. Ertesi gn Nasyonalde bulumak zere Erikle szletiler. Varya ile ve daha geenlerde bir yarmada dl alan n281 l bir mimar arkadayla gelecekti. Erik memnun oldu. Vika' nn syledii ad yabanc deildi. teki Metropol kzlar gibi Vika da bir yabancyla evlenip gitmeye mi alyordu? Buna daha karar vermemiti. Birtakm sevimsizlikler iinde bymt. Onlarn odasna yerleen, koridorda ve mutfakta kendi dzenini kuran, sabaha kar gece vardiyasndan dnen, banyoyu bir su glne eviren ve babasn, yani evin sahibini ba ezilmemi bir kar devrimci olarak gren ii ve ocukluu. Dnya apnda bir profesr olan babas ise cretini un, eker ve marmelatla almak zorunda braklmt. Bunu bile burjuva dememeleri iin komularndan gizliyorlard. ocukluunun unutulmaz dnemleri... imdi her ey deimiti. Evlerini geri vermilerdi, babasnn creti olduka iyiydi, yiyecek iecekleri birinci snft, evlerinde nller toplanyordu. Her eyi vard, giysileri, parfmleri... Moskova'nn en gzel kzlarndan biriydi. Ya sonras? Profesrlk? Halk sanats? Byk bir mdr? Boanmalar, nafakalar... Genler ise sfrdan, drt yz rubleyle balyorlard, eve bir snt almak da onun yapaca i deildi. Doru, yeni bir elit snf domutu: Pilotlar, havaclar gibi. Hkmet onlar destekliyor, onlara gzel evler veriyordu. Maalar iyiydi, maalarnn bir blmn de dvizle sat yapan maaza ekleriyle dyorlard. Vodopya-nov, Kamanin, Doronin, Lyapidevski, Levanevski, Molekov, Steppev Moskova'daki en nl adlard. Ama neredeydiler, neredeydi bu pilotlar? Belki de evliydiler. Nerede bu havaclar? Evlilik konusunda genel olarak karar verilmemiti. Her halkrda ne bir Japon, ne bir Amerikal. Oralar hayli uzakt. Ne de bir Alman. Oras da pek gvenli deildi. Soylu bir ngiliz, varsl bir Fransz, hatt uan bir talyan. Yani Paris, Roma... Kibrit kralnn soyundan bir sveli ya da petrolc soyundan bir Hollandal olabilirdi. sve ya da Hollanda yurttaydlar, ama Londra ve Paris'te yaarlard. Erik'in kars olmak. Btn kzlar kskanlklarndan lrler.

Ayrca ne olursa olsun, lokantaya yabanclarla gitmek 282 gerekir. Servis olaanstdr, davranlar deiiktir. Dviz olunca akan sular durur nk ve insan olduunu duyum-sarsm. Yarn gndz Nasyonale gidecekti. Erik'in odasna kp kmayacan bilmiyordu. Bunu Varya'nm yannda da konuabilirdi. Onun masumluunu koruyarak kendi erdemini gsterecekti. Vika ve Varya Nasyonal'in restorannda kk bir masada Erik ve otuz be yalarnda zayf yzl, sinirli sinirli konuan nl mimar Igor Vladimirovi'le oturuyorlard. Drt kiilik kk masalarla dolu uzun bir salon... Garsonlar ay servisi yapyorlar. Fincanlarda, ekerliklerde va tabaklarda Nasyonal damgas var. rekler, arap... Her ey gzel, yerinde ve olaanst. Varya, dn akamki Metropol mterilerinden bazlarn grd burada. Japon'la Noemi, talyan'la Nina eremetye-va... illi yzl iko da oradayd, ama yannda Leva yoktu. Kadnlar uzun deil ksa, gnlk eyler giymilerdi. Noemi, gm tokal bir kuak balad, kardinal rengi bir giysi giymiti, yeleinin omuzlarnda apolete benzer eyler vard. Mzik ve baleden szediyorlard. Erik, Stravinski'yi, Dyapilev'i ve Pavlova'y anlatyor, yurt dnda yayan Rus mzikileriyle artistlerini sayyordu. Varya, mzii severdi. Kzlarla konservatuara giderdi ara sra. Ama Igor Vladimirovi ona hangi mzii sevdiini sorduunda, Grltlsn, demiti. Igor Vladimirovi ve Erik gldler. Vika da onlar gld iin gld. Orkestra almaya balad: Keman, viyolonsel, piyano, saksafon ve bateri... Orkestra nndeki kk pistte de dans ediliyordu. Igor Vladimirovi, Leva gibi profesyonelce deil, ama iyi dans ediyordu. Herkes onlara bakyordu. Igor Vladimiro-vi'i tanyorlard. iko, Varya'ya onu tandn anlatrcas-na glmsedi. 283 II ok gzel dans ediyorsunuz, dedi gor Vladimirovi. Sizinle dans etmek ok kolay. Sizinle de.

tgor Vladimirovi, yal, terbiyeli birisinin gen bir kz tuttuu gibi onu tutuyordu. Ama Varya, onun houna gittiini duyumsuyordu. Vika, Erik'le dans etti. Erik, onu edasna davet etti, reddetmek doru olmazd. Drdnc kez birlikte grnyorlard, ii uzatmak yanlt. Bu kararda Ncemi'nin kardinali de etkili oldu. Ne giysi! Vika'nn ise boncuk ili gece giysisinden baka doru drst bir eyi yoktu. Diplomat karlarnn dardan getirdii modelleri kiralyor, terzi de benzerini dikiyordu. Onlar dikebilir miydi? Karar vermeli. Bugn. Gece deil imdi. Duygularn etkisi kaybolmadan. Konumalar iyi bir balangt. Bu, zevkten baka, aydn birine duyulan bir hasret. Gndzleri odaya girmek yasak deildi. Ama Varya'y ne yapacakt? Onu odaya gtrp sonra yollamak uygun olmazd. Niye kald belli olurdu. Eve gtrp sonra yollamak daha ktyd. Kavalyeleri deitirmeyi nerdi ve gor'la dans ederken Varya'y geirmesini rica etti ondan. Terziye gitmem gerek. Varya iyi kz, ama iin iinde terzi olunca ayr gitmek daha iyi. Nasyonalden ktlar. Igor Vladimirovi, Aleksandr bahesinde dolaalm, dedi. Vaktiniz var m? Ge olmamasna karn nedense bahenin girii bankla kapatlmt. Bu engeli aalm. tgor Vladimirovi bank iteledi. Parmaklk boyunca yrmeye baladlar. Hava lkt, ortalk tam kararmamt. Kremlin duvarlarnn stnde gn batmmn klan prldyordu. 284 Bir zamanlar buradan Neglinka geerdi, dedi gor Vladimirovi. Sonra gletler ve baheler yapld. Projesini nl mimar Bove yapmt. Doru, yle biri vard, dedi Varya alayla. gor Vladimirovi, onun mzik konusundaki yantn anmsayarak sustu. Maneji, diye srdrd Varya. Kk tiyatroyu, yangndan sonra Boloy tiyatrosunu, GUM'un(*) cephesini yapt... Baka? Zafer takn, birinci kent hastanesini, Novinski bulvarndaki Kinyaz Gagarin'in evini.(**) Btn bunlar nereden biliyorsunuz? Okulda izim dersi grmtk, orada gemiti.

Gznzn yaps ok deiik, akaklarnza kadar uzanm. Bende biraz Tatar kan vardr. Hayr, gzleriniz Mocl gz deil. Sizinki gibi gzlere ran minyatrlerinde rastlanr. Tatar minyatrleri yok mu? dedi Varya. kisi de gld. Grltl mzii sevmeniz ne kt, ben sakin mzikleri severim. Ben gzel mzii severim, dedi Varya. Uzaktan beki grnd. imdi bizi kovacaklar m? Hallederiz, diye yantlad gor. En iyisi, gidelim. Su birikintilerinden atlayarak ka yneldiler. Arkalarndan ddk sesi duyuldu. Ama bank atlamlar ve baheden kmlard. Kurtulduk. Varya, duvara dayanarak tek ayakla atlad. Sonra ayakkabsn kard. Island m? Daha kts. orabm kat. ( *) GUM : Kzl Meydan'daki byk alveri merkezi. (.N.) (*) KtNYAZ : arlk dneminde bir soyluluk unvan. (.N.) 285 tgor Vladimirovi, onun zntsyle can skkn, ne yapacan bilmeden onun yannda duruyordu. Varya ise iyice zlmt : En iyi orab... gor Vladimirovi ayakkaby ald, iini dn mendiliyle iyice kurulad. Varya, parmakla dayanm duruyordu. Ka numara? Otuz be. Varya ayakkaby giydi. Tamam, iyi gidebiliriz. Duraa yrdler.

Size telefon edebilir miyim? diye sordu tam Varya tramvaya binerken. Nasl isterseniz. Yirmi dokuz haziranda MK Plenumu ald. Otuzunda ise Almanya'dan saldr uaklar kararghnn komutanndan baka birok da birlik komutannn ldrld haberi geldi. Tarihe uzun bakllar gecesi olarak geen eylemi bizzat Hitler ynetmiti. Bir temmuzdan itibaren Pravda ve teki gazetelerde aralarnda Zinovyev ve Radek'in de makaleleri bulunan ve bu olaylar kmekte olan faist rejimin son rpnlar olarak niteleyen yazlar kmaya balad. Stalin buna benzer yorumlara kar- kmyordu : Baka bir iktidarn zayfl kendi iktidarnn gcn gsteriyordu. Ayrca hiziplerin politik hareketi zayflatmadn, tam tersine deiik taraflar kendi yanna ekip hizipilerle sava glendirerek politik hareketin sosyal temelini geniletebileceim ok iyi biliyordu. Bunun en canl rnei Hristiyanlk't. Lenin, iktidar eline geirinceye kadar hiziplerden, ayrlklardan korkmam?, ama iktidar partisinin iindeki ayrlklardan ekinmiti. Lenin'in vasiyeti dediklerinin z de buydu. Lenin devlet egemenliini, onu korumaya ve glen286 dirmeye alan insanlar birletiren bir faktr olarak gryordu. Aslnda iktidar ayrcdr, nk herkes onu ele geirmeye abalar. ktidar ancak hi kimsenin anlayamayaca, hatt dnemeyecei bir elde olursa birletirici bir faktr olabilir. Bunun iin de halka iktidarn yklmazl dncesini yerletirmek ve onu ykmaya kast edebilecekleri yok etmek gerekliydi. Lenin, devrimi kendi partisiyle ynetmiti, partiyi o yaratmt ve hi kimse parti bakanlna yeltenmemiti. Oysa imdi durum deiikti. STALN iktidarn, parti bakanl iin Lenin'in mirasnda ONDAN daha ok hak sahibi olduklarna inanan birok talibin bulunduu koullarda pekitiriyordu. Etkisiz hale getirilenler bile umutlarn yitir-memilerdi. te Zinovyev... Rem'in ldrlmesinin Hitler'i zayflatmayp glendirdiini anlamyor mu? Politikada acemi deil. Dzenbaz Radek de anlamyor. Partililere her ayrln szde iktidar zayflattm, muhaliflerin fiziki olarak yok edilmesinin yalnzca faizme zg olduunu, Bolevizmin ise tam tersine glerini, saflarn sklatrmaya altn sylemek istiyorlar. Kendilerini g m sayyorlar? Politikadan oktan ekilmeleri gerekliydi. ekilmiyorlar. Yazyorlar, konuuyorlar, kendilerini her frsatta anmsatyorlar, urap didiniyormu gibi yapyorlar, bekliyorlar ve onu savala korkutuyorlar. Daha da nemlisi bu sava kkrtyorlar. Bolevik dergisinin, Engels'in Rus arlnn D Politikas makalesini yaymlama niyeti baka nasl deerlendirilebilir? Yazlndan tam krk yl sonra...-Dnya savann yirminci yldnm dolaysyla... Gryor musunuz? Yaz ileri kurulu yesi Zinovyev'in ilkel bir giriimi, ama ba redaktr geveze Knorin de kanmt ona.

Engels makalesinde, Rusya'y askeri adan en gl olduu dnemlerde bata Almanlar olmak zere hep yetenekli yabanc maceraclarn ynettiini iddia ediyordu: ikinci Ka-terina, Nesselrode, Liven, Girs, Benkerdorf, Dabelt ve dierleri. Bu durumu zellikle imdi yeniden ortaya atmann ne anlam var? Almanlar glendirerek Hitlerci propagandaya malzeme vermek de niye? Ona ve Grc kkenine bir ima de287 il mi bu? Zinovyev ve Knorin de Rus asll deiller. Ama onlar kim dnyor, kime gerekli bunlar? Byle bir ey kimsenin aklna gelmez. Herkes hemen Stalin yoldan kastedildiini anlayacak. Zaten istenen de bu. Rus asll olmayanlar hakkndaki bu tez dorudan Rus asll Kirov' yceltmeye ynelikti. Bir zamanlar Troki'nin etkisizletiril-meinde Stalin yoldaa bel baladklar gibi imdi de ona bel balyorlard. Ama bu sefer ok ileri gittiler. nk Engels'in makalesinde yalnzca Rus asll olmayan yneticiler konusunu deil baka eyleri de gz nne alyorlar. Engels, Rusya'y Avrupa gericiliinin kalesi olarak gryor, onu yaylmaclkla suluyor ve Rusya'ya kar alacak savan hemen hemen bir kurtulu sava olacan belirtiyordu. yle diyordu: Almanya'nn zaferi, devrimin zaferi olacaktr... Eer Rusya savaa girerse doruca onlarn ve kim olursa olsun balaklarnn stne!... ngiltere'yle Almanya arasndaki elikiden tek sz yok. Oysa Dnya Sava'nn temel etkeni buydu. Demek Engels, her eyi tam olarak grememiti. Bu durumda, bu makalenin yaymlanmasnn ana amac uydu : Onlar Hitler'e SSCB'de sava bekleyen, bugnk ynetimi devirme umutlarn savaa balayan politik gler olduunu ve onunla pazarlk yapmaya, ona bir eyler vermeye; Hitler asndan rvan dncesini hakl karmaya yarayacak d politika zaferinin hayalini uyandrmaya (Hit-ler'in btn gc bu dncede yatyordu ve bununla ulusunu bir arada tutuyordu) hazr kiiler bulunduunu gstermek istiyorlard. Ne ki Sovyet halknn savaa gereksinimi yoktu. Sovyetler Birlii savaa hazr deildi. lkenin sanayilemesi tamamlanmamt. Yalnzca onlarn, onlarn gereksinimi vard savaa; nk ONU devirmek iin baka yollar yoktu; iktidar ele geirmek iin baka bir yol gremiyorlard. Zinovyev ve Radek szde azl birer Hitler kartydlar, ama imdi Engels'in makalesini yaymlamaya yeltenerek Hitler'e hizmet ediyorlar, onu kkrtyorlar, onu Bat ile bir anlama d288 ncesinden uzaklatryorlar ve ONUN arkasndan, ONUN adna anlama yapmaya hazrlanyorlard. Stalin, nne birka kt ekip kalemi hokkaya batrd ve kk ama okunakl yazsyla Politburo yelerine Engels' in makalesi zerine bir mektup yazd. Yalnzca makale zerine. Zinovyev, Radek ve Kirov hakkndaki kiisel grlerine yer vermedi ve hi kimsenin adn anmad. Mektubu yle bitirdi.

Yukarda sylenenlerden sonra Engels'in makalesini ynlendirici ya da her halkrda eitici bir makale olarak 'Bolevik'te yaymlamann gerei var mdr? 'Bolevik'te yaymlamann bu makaleye bir kkrtma anlam verecei aikrdr. Yaymlanmasnn gerei olmadn dnyorum. L Stalin. Mektubu bitirdikten sonra odasn boydan boya geip ayn zamanda Poskrebev'in alma odas da olan bekleme odasnn kapsn at. Stalin zili ok az kullanrd. Gerektiinde kapy aar, onu ya da gerekli olan kiiyi arrd. Poskrebev her zaman yerinde olurdu, ksa bir sre iin ayrldnda yerinde Dvinski otururdu. Poskrebev yerindeydi. Stalin, duvardaki rapor tahtasna yanat. Baharda ekim, yazm biim ileri, gzn de hazrlklarla ilgili gnlk veriler oraya aslm olurdu. Her zamanki gibi raporlar dikkatle inceledi, yine her zamanki gibi onlarla ilgili tek sz sylemedi. Odasna dnerken Poskrebev'e. Gelin! dedi. Poskrebev, Stalin'in ardndan odaya girdi, dikkatlice kapy kapatt (Stalin, kapnn ak kalmasn ve arplmasn sevmezdi), masadan birka adm tede durdu. Durduu yer Stalin'den yeterince uzak (Stalin yan banda durulmasn sevmezdi), alak konumasn duyabilmek ve yineletmemek iin yeterince yaknd (Stalin bunu da sevmezdi). Bu mektubu aln. Poskrebev yanat ve uzatlan ktlar ald. Politburo yelerim bu konuda bilgilendirin. Politburo yelerine u karar tasarsn da iletin : Knorin yolda Bol289 evikin yaz ileri mdrlnden almyor. Bu greve Stets-ki yolda getiriliyor. Poskrebev, Stalin'in ne istediini hemen anlad. Bu durumda Stalin yolda unlar istiyordu : a) Mektubunun po-litbro yelerince okunduktan sonra tek nsha olarak kalmasn ve kendi kasasnda korunmasn; b) Mektup, Politburo yelerine Bolevik yaz ilerindeki deiikliin nedenlerini aklyordu; c) Bu deiiklikler iin resmi bir aklama yaplmayacakt. Emredersiniz! Ama dar kmad. Bir zellii daha vard : Stalin'in yznden gidip gitmemesi gerektiini anlyordu. Stalin, masadan koyu krmz maroken dosyay alp Posk-rebev'e verdi.

Evraklar aln! Artk gitmesi gerektiini biliyordu. Geri ekildi, dnd ve odadan kt. Ardndan kapy yine dikkatlice kapatt. Yerine oturan Poskrebev, Stalin'in verdii evrak ve mektuplar gzden geirdi. Stalin yoldaa en nemli eyler iletirdi, nemliyi nemsizden, gerekliyi gereksizden ayrabilmek de Poskrebev'in yeteneklerinden biriydi. Stalin'in adna gelen btn mektup lan kendisinin okumas kukusuz mmkn deildi. Bu konuyla sekreterlikte zel kiiler urayordu. Mektuplar snflandrrlar, gerekli grdklerini Poskrebev'e iletirlerdi. Sek-reterliktekiler ilerini bilir, istenileni anlarlard. Poskrebev, her sabah bu koyu krmz dosya iinde mektuplar Stalin'in masasna koyar ve ancak bugnk gibi o geri verdiinde alrd. Poskrebev, geri verilen mektuplar iki desteye ayrd : Stalin'in iaretledikleri ve iaretlemedikleri. Birincileri, gereinin yaplmas iin sekreterlie yollard. Onlar iin Stalin ne demise o yaplrd. kinciler, yani iaretlenmemi olanlar Stalin yolda isteyene kadar kasada saklanrd. Baka bir grup mektup daha vard. Bunlar Stalin'in hemen vermedii, bazen de hi vermeyip saklad ya da yok ettii mektuplard. Bunlar zel neme sahiptiler. 290 Sabahlar mektuplar masaya koyarken sayar, bir kenara not ederdi. Geri aldnda da sayard onlar. Bylece Stalin'in ka mektubu kendine sakladn, hangilerini alkoyduunu da bilirdi. ok iyi bir bellei vard: Sabahleyin verdii mektuplarn ieriklerini genel olarak anmsard. Bu sefer Yagoda'nm raporu dnda btn mektuplar geri vermiti. Zaten bu raporlar hep alkordu. Mark Aleksandrovi, Moskova'ya MK Plenumu'nun ald yirmi dokuz haziranda geldi, plenum biter bitmez de bir temmuzda geri dnd. Acele ediyordu. Haddehanenin al vard nk. Haddehanenin iletmeye girmesiyle btn kompleks bitmi oluyordu. Mark Aleksandrovi'in yaamndaki en nemli olay dnyadaki en byk metalrji kompleksinin kurulmas bitecekti. Mark Aleksandrovi, kendi ii bitince plenumdan ayrlmad. Tartlan sorunlar buday ve et retimi, hayvancln gelitirilmesi, yani partinin ekonomik politikasnn bir blm ekonominin yneticilerinden biri olarak bilmesi gerekliydi. Halk Kcmiserlii'ne bile uramad: Ana grev haddehanenin iletmeye almas Moskova'da deil orada, fabrikada yaplacakt. Mark Aleksandrovi'in plenumla ilgili olmayan tek ii Sonya'y grmekti. aa yarglanm, srlmt. Artk ona yardm edilmezdi. Karar aklamncaya dein yapt uralar fayda vermemiti, hele imdi hi fayda vermezdi. zel oturum kararlar temyiz edilemiyordu. Ryazanov'un, MK adaynn, aa iin urat

kukusuz en yukarya kadar iletilmitir. Yine de cezalandrlmt. Demek ki bir eylere karmt. Ama byk bir dert deil : aa gen, yl abuk geer, yaam gelecekte. Her eye karn Saa'y dnmek Mark Aleksandrovi i rahatsz ediyordu. Yaamnda kimi glkler olmutu, ama bu adan her zaman iler yolundayd, tertemizdi. Ne bir 291 fraksiyonla ilikisi, ne de bir fraksiyona eilimi vard. Yaknlarnn da yoktu. Politika dnda kalan bir ailede bymt. Aileden yalmzca o partiye girmiti. Kz kardeleri partisizdiler, kocalar da yle. Yalnzca Saa'da bir parti yesi, bir komnisti grmt. Ve ite Saa'nn bana gelen! Onun, Ryazanov'un yeeni elli sekizinci maddeden kar devrimci propaganda ve ajitasyon hkm giymiti. Mark Alek-sandrovi kendisini parti nnde sulu hissediyordu : Onu gznden uzak tutmu, dikkat etmemi, sonu olarak lekelenmiti. Eer bu, devrimden hemen sonra olsa anlalabilirdi : Devrim birok aileyi ayrmt. Hatt yirmili yllarda bile olsayd yine aklanabilirdi: Yirmili yllar hkmet deiiklikleri, muhalefet ve Troki'nin demogoj ilerine kanan genlerin sapmalarnn yllaryd. Ama imdi, otuz drtte, muhalefetin ve hiziplerin btnyle yok olduu, yeni parti ynetiminin oturduu, parti genel politikasnn dengeye kavutuu ve gerek parti gerekse halk arasnda grlmemi bir birlik ve beraberliin hkm srd dnemde Saa'nn basma gelenler anlamsz ve samayd. Mark'a leke sryordu. Saa'nn neyi eksikti? Her eyi vard: Moskova, ev, okul, gzel bir gelecek. Muhasebe retmeniyle srtmesi ve duvar gazetesi yznden hapse atmazlard. Yani baka bir eyler vard, yani bir eyleri gizlemiti. Birisinin etkisinde mi kalmt? Ama ocuk deildi ki, yirmi iki yandayd,, dnmeliydi! Yalnzca kendisini de deil! Annesini dnmek zorundayd, ona babalk yapan daysn dnebilirdi. Yaptnn onun adna, lke ve partideki konumuna nasl etki edeceini dnmeliydi. Dnmedi! iyice tartmad! Neden? Ukalalk etti. Daha alakgnll olmasn isterdim. Bunu o st ocuu, Stalin hakknda sylemeye cret etmiti. Sta-lin'i yarglamaya kalkmt. Mark Aleksandrovi'in fabrikasnda on bin delikanl ve gen kz komsomolcu alyordu. kinci frn yaptklarnda hi tatilsiz, karda, tipide on alt saat almlard. Moskova'dan dndnde (Orconikidze birka gnlne armt.) kum, akl ve imentonun vagonlarda donduunu sylemilerdi. Oysa beton scak olmalyd. Daha dn kyden gelen bu genler hemen are bulmulard: 292 Lokomotifleri getirmiler, borular uzatmlar, btn gn buhar ve scak su vermilerdi. Bu almalaryla ikinci frna Komsomol adnn verilmesini haketmilerdi. Yemeklerini orada piirmilerdi. Atlar amura saplanm, arabalarn oklar krlmt, ie yarayan tek let krekti, tek ulam arac atlard. ukurlar, tmsekler, toprak ynlar, ge kadar ykselen toz... ite bu byk fabrika byle bir kaostan yaratlmt. Bu genler de kendilerini hi dnmemiler, hibir eyi dert etmemilerdi. Arbat'taki konforlu evlerde deil barakalarda, saman stnde yatmlard. Her ey vard: Bit, pire, tahtakurusu, hamambcei... Yeterli sayda retmen yoktu, ocuklar yattklar barakalarda

okuyorlard, filmler ak havada gsteriliyordu, ahrlar ayn zamanda dkknd ama bo raflardan baka bir ey yoktu. Baarllar pantolon, etek, izme ya da akide ekeriyle dllendiriliyorlard. Bu dl bile onlar ynlendiriyordu. Sosyalist sanayinin emel-tan yarattklarn, lkenin yzyllk geri kalmln yendiklerini, savunma gcn arttrdklarn, ekonomik bam sizliim glendirdiklerini ve yeni sosyalist toplumu yarattklarn biliyorlard. Bu genlerin anladklar ve bildikleri buydu. Stalin Yoldaa hi mi hi sitem etmemilerdi. Stalin, onlarn yaamlarnn, esiz emeklerinin sembolyd. Hapse den, Sibirya'ya srlen yeeni aa deil, bu delikanllar ve kzlar tarihi yapyorlard. Mark Aleksandrovi, kardeinin ok iyi bildii evine yaklat. Evin cephesi iniyle kaplanmt. Arbatski Ars sinemasnn gz alc afileri rzgrda sallanyordu. Avlu, birbirine yakn binalarla iyice skk grnyordu. aa burada sk sk oynard. Onu karlamak iin atlr, onunla yukar kar ve Yaasn Mark day geldi! diye e ve ilere bastrarak sevinle barrd. Evet, dnya toz pembe deildir. Talihsizlikler hep yan293 bamzdadr. imdi de btn tatszlklar kardelerin en savunmasz, en yumua olan Sonya'nn bana gelmiti. Kocas onu terketmi, olunu srmlerdi. Kz kardeine acyordu ama kocas onu terkettiinde yardm edememiti, imdi de yardm edemiyordu. Ona yalnzca sevgisini, merhametini ve maddi yardmn verebilirdi. Talihsizlikler kalc deildir. Kendine gvenmeli ve ban ememeli insan. , Son ziyaretini anmsad. Yz nasl da acnasyd, nasl da titriyordu. Markla nasl da dalkavuka konumu, telala baz evraklar aram, titreyen parmaklaryla ktlar oka-mt. eri girmeden nce ensesinde bir sz duydu. imdi yine onun umut ve bu umudun boa kaca korkusuyla dolu bakn grecekti. aa iin hibir ey yaplamazd, artk anlamak ve kabul etmek gerekti. aa yl sonra evde olacakt. iten daha yeni dnen Sofya Aleksandrovna yemei st-mt. Mark' sakince karlad. Eski sevincinden hi eser yoktu. nceleri onun geliine hazrlanr, brekler piirir, sslenirdi. Bugn, her gn ie giden ve bu nedenle bree, ree zaman kalmayan yalnz bir kadna gelmiti. Kardeiyle selamlat, yada kzarm etli patates ve arpa orbasndan oluan yemei yiyip yemeyeceini bilmemesine karn sofraya ard. Mark Aleksandrovi'in getirdii paket ve czdanndan kard tomara kaytszca bakt. Mark, almann kz kardeine iyi geldiini, onu biraz dzelttiini memnunlukla dnd. nceleri bir e, bir anne, bir ev kadnyd. Oysa imdi evin dndaki i, kayg ve uralar onu gereksiz dncelerden kurtarm,, dnyasn geniletmi ve glendirmiti. Mark Aleksandrovi hem kendisi, hem de kardei iin memnundu : Ziyareti

dnd gibi kt olmayacakt. Ama yeni bir grnm kazanan Sonya'nn, Mark iin deerli olan itenlik ve yumuakl yitirdiini fark etti. Evinin nceki rahat, dzeni kalmamt. imdi evde yalnzca en gerekli eyler vard. Evdekiler hep aceleyle yayorlar gibi bir izlenim veriyordu. Sonya, patatesi tavada yedi. Tava, me294 tal bir altln stnde duruyordu. Masa rts bir keden kvnlmt. Scnya kmemiti, ama iyice zayflamt. Anlalan ev onun iin anlamn yitirmiti. Olu yoktu. amarhanedeki iinden sz etti. i amarlar kabul etmek olduu iin iin pek zor olmadn; kukusuz, bazen zor mterilerin de geldiini ama yapacak bir ey bulunmadn, imdilerde herkesin sinirli olduunu anlatt. ten doan baz aksaklklar da olmuyor deildi. rnein amar ya kayboluyor ya da bir tarafna bir ey oluyordu. te o zaman zor oluyordu : Aklamalar, belgelemeler, yazya dkmeler... Dierleri kuyrukta bekler de bekler. Anlamazl zme ii aslnda mdrn greviydi, ama o hibir zaman ortaya kmaz, yerinde bulunmazd, bazen de gnlerce ortalktan kaybolurdu. Olduka gizemliydi bu. Sonya, imdi bile alay etmeyi bir yana brakmyordu. Mizah duygusu her zaman vard. Ama aa hakknda tek sz sylemiyordu. Susmann ayp olacan bildii iin Mark'la konuuyordu, ama ona bakmyor, gzlerini srekli karyordu. Mark, onun nceden hazrlanm kimi szleri olduunu hissetti. Onlar henz sylememiti. Kararszlk iinde onun baklarndan kaarken eski Sonya ortaya kmt. Birden hikyesini kesti: Evet, Mark, seni uyarmalym, kk oday kiraya vereceim. Gece kalmay dnyorsan benim edamda kalacaz. Otele yerletim. Odann kardeinde kaldn biliyordu. Pavel Nikolaye-vi ile resmi olarak boanmamlard. Pavel Nikolayevi, Sa-a'nn tutuklanmasndan sonra i gerei sk sk taraya giden biri gibi bu yeri tutmay becermiti. Ama kz kardei oday kiralyordu. Bu haber onu pek artmad. Resmi kiradan fazla kira almak yasalara aykryd ve speklasyon saylyor-du. Ama bu tr olaylara gz yumuluyordu, yeterince ev yoktu. Her eye karn kardeinin, Ryazanov'un kardeinin kira 295 parasyla yaamasn istemezdi. Ona her zamar. yardm etmiti, kiradan daha ok verebilirdi. Gerekli mi bu? Sonya anlamad.

Nasl? Kiraya vermek? Evet, paraya gereksinim var. Ne kadar veriyorlar. Elli ruble. Kiralayan kim? Yal bir kadn. Seni nasl buldu? Komular nerdi... Niye? Sonya sonunda ona dorudan bakmt. Yanl davrandm m sanyorsun? Kadn tanmyorsun... Komular bulmu... Neyine gerek? Apartman ynetimiyle uraman, anlatman, niye olduunu aklaman gerekecek... Yineliyorum, neyine gerek? Ayda elli deil, yzelli vermeyi neriyorum. Sana beyz ruble getirdim. Paraya gereksinimim olmadm biliyorsun. Sonya sustu, dnd ve sonra, Paran almayacam, dedi. Kendim iin gereksinimim yok, alyorum, o da bana yetiyor.Saa'ya gelince... Annesi de var, babas da, onlar onu dnyorlar... Tartmann anlam yoktu. Zaten o da istemiyordu. Para teklif etmiti. Sonya ise Mark'n houna gitmediini gre gre oday kiraya vermek istiyordu. Can isterse! imdi syledikleri, daha nceden hazrlad szler deildi. Artk yeter sylesin! aa nasl? Yant vermek iin acele etmedi. ^ aa... Son mektubu Kansk'dan geldi. Boguan kyne yollamlar ama oradan daha haber gelmedi. Oraya yryerek mi, arabayla m gitti bilmem. Haritaya baktm... Boguan, Angara nehri kysnda, hi yol yok, anlalan yayan... Birden glmsedi. imdi krek cezasna nasl yolladklarm bilmiyorum: nceleri tklm tklm vagonlarda yollardlar, imdi nasl bilmiyorum... 296 Sonya! dedi Mark Aleksandrovi ciddi bir tavrla. Senin iin ok zor olduunu biliyorum. Ama durumu tam anlamyla kavraman istiyorum. Birincisi, bizde krek mahkmiyeti yok, ikincisi, Saa'y kampa deil srgne yolladlar. En yksek makamlara bavurdum. Uratlar, ama bir ey yapamadlar. Yasa, yasadr, Saa'nn

arkasnda nemli olmasa bile bir eyler var. ok etin dnemde yayoruz, yapacak bir ey yok. yllna srdler. Kyde yaayacak, kylerde milyonlarca insan yayor. Orada i de vereceklerdir. aa gen, yl abuk geer, kanlmaz olana boyun emek gerek, kendini koyvermeden sakince beklemek gerek. Sonya birden glmsedi, sonra bir daha glmsedi. Mark onun bu glmseyiini ok iyi biliyordu. Yani az verdiler, topu topu yl. Daha fazla vermeleri gerekir mi dedim? Sonya, kendine gel! Doru konualm, zamanmzda bunun nemsiz olduunu sylyorum. yl srgn... Kuruna dizmediler ya... Sonya yine glmsedi, imdi sanki glyor gibiydi. yle mi?.. Kuruna dizmediler... Duvar gazetesindeki iirler iin kuruna dizmediler de topu topu yl Sibirya' da'Srgn verdiler. Teekkrler! yl ne ki! nemsiz! Jo-sef Vissarionovi Stalin'e bile yldan ok vermemilerdi. Oysa o silahl ayaklanmalar, grevler, gsteriler dzenlemi, yasad gazete karm, yasad yollarla yurt dna kmt. Btn bunlara yl! Srgnden kat,ama yine eski cezasna arptrld. aa kaacak olsa en iyi olaslkla on yl alma kampna yollarlar... Sonya glmsemeyi brakp Mark'a sert gzlerle bakmaya balad. Evet! Eer ar sizi, sizin yasalarnzla yargalasayd Stalin bin yl alrd... Mark masay yumruklad. Ne zrvalyorsun? Aptal! Bunlar nereden kardn? Hemen kes, tamam m?! Nasl byle konuabilirsin? Benim yanmda! Evet, bizimki diktatrlk, diktatrlk de bask demektir. ounluun aznla basks. ar zamannda ise azn lk ounlua hkmediyordu. te bu nedenle ar, imdi bizim halk adna ve halk iin aldmz nlemleri alamam297 tr. Devrim kendini savunmak zorundadr. Talihsizliin byk ama bu, sana kk burjuva olma hakkn vermez. Ne sylediini kulaklarn duymuyor. Baka birisine sylersen doru alma kampna yollanrsn. Anasz kalmamas gereken aa uruna bunu aklnn bir kesinde tut. Sonya konumadan dinliyor, masadaki krntlarla oynuyordu. Mark bitirince sakince balad: Evet, Mark... Senden rica ediyorum evimde hibir zaman masa yumruklama. Houma gitmiyor. Ayrca komularm var, onlarn nnde de hi ho olmuyor. nceleri kocam masa yumruklard, imdi de kardeim. Bir daha olmasn. Eer masa yumruklamak ok houna gidiyorsa, kendi odanda, kullarnn nnde yumrukla. Unutma, ltfen. alma kampna gelince, beni korkutamazsn, hibir eyden

korkmuyorum. imdiye kadar korktuum yeter! Herkesi ieri tkamazsnz, hapisane yetmez... Zavall aznlk... Dilim varmyor. Kylerde milyonlarca insan yayor! Nasl yaadklarn grdn m? Sen genken Bana bir yer syle/Rus kylsnn ac ekmedii dizelerini okumay ok severdim, anmsyor musun? (*) ok gzel sylerdin, iyiydin, kylye acrdn. Peki imdi niye acmyorsun? O zaman kimin hakknda ark sylyordun? Halk iin ve halk adna... Ya aa? Halk deil mi? Byle temiz, byle saf ve inanl birini Sibirya'ya... ldrmek yasak olduundan Sibirya'ya... arklarnzdan geriye ne kald?.. Kendi Stalin'inize tapyorsunuz... Mark Aleksandrovi ayaa kalkt, sandalyeyi iteledi. Eh, Sevgili kardeim... Grlty brak, heyecanlanma. Sana diyeceim u Mark : Bana para teklif ettin. Beni parayla satn alamazsn! Susuzlara, savunmaszlara kl kaldrdnz, o klca gelesiniz! Sofya Aleksandrovna ak ban edi, kalarn altndan kardeine bakt. Parman uzatt. (*) N.A. Nekrosov'un iiri. (.N.) 298 Senin de saatin gelince, Mark, Saa'y anmsayacaksn, onu dneceksin ama ok ge olacak. Susuzu savunmadn. Seni de kimse savunmayacak. Konvoy taygann ilerinde drdnc gndr gidiyordu. nde araba gidiyor, srtnda av tfeiyle uykulu ky korucusu at stnde arkadan geliyordu. Ky koruculuu grevini kyller srayla yapyorlard. Her kyde korucu deiiyordu. Sibiryal kylnn bir sr iinin yannda bu grevi de hep srmtr. Bu gen kylnn babas da, dedesi de, dedesinin babas da srgnlere elik etmiti. Atalar ise ayn ekilde srlmt. Muhafzlk btnyle biimseldi. Konvoy evraksz olarak teslim alnp yine evraksz teslim ediliyordu. Gerek muhafz taygayd. Gizlenmek olas deildi. Araba otuz verstden rahatlkla grlyordu. Srgn yerinden ka, srgnn zgrlkten skld zamanlarda oluyor ve srgn kendini nelerin beklediini hi dnmeden koarak kayordu. Kalar ya baharda, yani bahar kokularnn her yan sard ve yrekleri memleket hasretiyle doldurduu srada ya da uzun, dayanlmaz Sibirya k dncesinin bastrd sonbaharda olurdu. Cezasnn bitimine bir ay kala kn kaan da vard : Her eyinle evi yaarsn, beklemeye gcn yoktur ve tahliye kd yerine yeni bir ceza alabilecein saat dayanlmazlasn Bu k kaaklarn baharda, karlar eriyince bulurlard. Bu yzden onlara Kardelen derlerdi. Yolda kimse kamazd. Hapisaneden, kamptan ve boucu vagondan sonra ilk kez zgrce yrnrd. Eyalarn arabadadr ve onlar gizlice alamazsn. Konvoydaki

herkes iin tek bir gerek vardr. Kaarsan herkesi yakarsn, yardaklkla sulanrlar. Kamak istiyorsan adam ol ve srgn yerinden ka! 299 Aalarda son karlar da erimiti. Gne yer yer vuruyordu. Patikalar lo ve nemliydi. Frtnadan kopan aalar ve dallar, kknden kurumu, gri yosunla kaplanm aalar, rk ktkler. Ne bir iek, ne bir al; yalmzca yer yer sararm geen yln otlar ve sanki byk bir orman yangn ortal kavurmu gibi yangn izleri. Usuz bucaksz, bktrc, tekdze bir orman : am, am, bazen sar am, sedir, ak am ve ok seyrek olarak kaynla titrek kavak. Yaam yalnzca aalarn dallarnda duyumsanyordu. Orada rzgr hafif hafif esiyor, iskeletlerin cvltlar duyuluyor, sincaplar aatan aaca atlyorlard, ilerde de yine ayn orman ve dalar. Kansk yaknlarnda kyler sklaryordu. Hepsinde de onlar kylerinde geceletmemek, daha ileriye yollamak iin acele ediyorlard. Konak yerine gece ge vakit geliyorlar, sabah erkenden ayrlyorlard. Srgy aarken ev sahibi kfreder, uyanan ocuk alar; ev sahibesi fkelenip yere stnde yatacaklar bir eyler atar, bazen de hibir ey vermezdi. Nasl istiyorsanz, yle yatn! Yer hayli souktu. Hasta Kartsev, boazlar yrtlrcasma ksryordu, karsn ve ocuklarn dnen ivakin kederli kederli soluk alyordu. Ama taygada kyler olduka seyrekti. Yolculuk gn boyu sryordu, ilk tayga kyne hava kararmadan varmlar, sonunda iyice uyumulard. Muhafzlar Kansk'dan uzaklanca Volodya'y zmlerdi. Hadi yr! Volodya uyuan vcudunu oynatt, hi yorulmadan, ikyet etmeden yrmeye balad. evresine kt kt bakyordu. Kamp deneyimi vard: En kk ey yaamna mal olabilirdi, tetikte olmak, bir anda karar vermek, uzlama-mak ve kimseden korkmamak gerekliydi. Tam tersine insan kendinden korkmalyd. Stalin rejiminin rastlant kurbanlarna, Saa'ya, Boris'e ve Ivakin'e tepeden bakyordu. Teslimiyeti Kartsev'den nefret ediyordu, onunla hi konumuyor, hatt ona dikkat bile etmiyordu. aa, onun birlikte 300 - HALK KTPHANES' yrd, uyuduu, ayn kaderi paylat insan grmezden gelme yeteneine ayordu, "Volodya Kvaadze nden yryordu. Hasta Kartsev, sk sk durarak en arkadan geliyordu. Konvoy da duruyordu. Volodya duruyor ama geriye bakmyordu. Ge kalnaca iin can sklyordu. Kartsev'in fiziksel zayfln ruhsal zayflkla aklyor, onun ihanetinin nedenlerini bunda gryordu. Kartsev'le yryen ve ona yardm edene kukuyla bakyor, onu dman kampn bir casusu gibi

deerlendiriyordu. Volodya'nn, mdriyet nnde gsterdii yiitlik ve kendine gven Saa'nn houna gitmiti. Ama baka dnce biimine dayanamyordu, aa bu eksiklii kendinden biliyordu. Daha ilk gn unlar sylemiti: Volodya, terslik olmamas iin imdiden syleyeyim, ben partinin izgisini savunuyorum. Grlerimizi kendimize saklayalm. Tartmann hi kimseye yarar yok. Stalin'in uaklaryla tartmaya hi niyetim yok. Ama madem beni buraya srdnz azm kapatamazsnz. aa glmsedi. Sizi buraya ben srmedim, beni de srdler. Bir terslik olmu. iktidarda olsanz bize neler yapacan gzmn nne getirebiliyorum. ocuklar, brakn tartmay. Boris araya girdi, Politik srgnlerin ebedi derdi : Tartmak!... di mahkmlar birlik iinde, onlara ynetim bile dokunamyor. di mahkmlar, ayak takmdr, dedi Volodya, Cellatlar. Bir tas orba iin arkadalarn satarlar. Onlar ynetimin dayanak noktalar, yardmclardrlar. Karn ldrr-sen sekiz yl yersin, stelik bu srenin yarsn da iyi halden indirirler. Fabrikadan bir ift ayakkab taban alarsan on yl yersin! Tayga gittike sszlayordu. Ormanlarla kapl ayn dalar, yaylalar, tepeler, tmsekler, aa dallarndaki ku cvltlar, patikadaki loluk ve nem. Bir keresinde ormanda iri, uzun bacakl bir mus grnm ve hemen kaybolmutu. 301 Sabahleyin gne styordu. Ne ki klar patikaya hi dmyordu, ama yine de yrmek daha kolay ve daha neeliydi. leyin, kk, bir kulbenin yannda mola verdiler. Kulbede pencere, soba ve tavan yoktu. Duvarlar iten iyice kararmt. Kn ate kulbenin iinde yaklr, duman atdaki delikten kard. Bir kede kuru dallar ylyd. Anlalan giden kii gelene brakmt. Yeni gelen tipi de gelebilir, kuru dal bulamaz, ate yakamaz ve souktan do-nabilirdi. tyi bir insan kuru daim yannda bir keye bir kutu kibrit de saklard. Atei yaktlar, kaynaktan su getirip dar lapas ve ay piirdiler. Dary dn Boris bulmutu. Satc tandyd, dkkn geceleyin am dardan baka bir kutu ttn ve o gece itikleri boma votkadan da bir ie vermiti.

Kendisini burada, bu kervan gemez tayga kynde bile tanmalar, o olmasa bu ocuklarn yok olup gidecekleri dncesi Boris'i yeniden etkin hale sokmu ve Boguan'da mutlaka bir i bulaca umudunu glendirmiti. Yatak ve yemek iin paray hep o verdi. ocuklarn paras yoktu. Bir tek Saa'da vard, ama onun da i bulup bulamayaca belli deildi. Boris iinse Boguan'da i hazrd. Bir mdre benziyordu : Devrik yakal asker gmlei, izmelerin iine sokulmu pantalonu, yamurluu, haki renk apkas. Tartmann mmkn olmad okumu bir mdrn yumuak ses tonu. Tartmann yarar olmaz, nk sonuta onun istediini yaparsn. imdi de o ynetiyordu grubu : Birini suya, birini kuru dal toplamaya yollamt. Bu mevsimde kuru dal bulmak olasyd. Kulbedekileri kullanmamaya karar vermilerdi. Yalnzca Kartsev'e grev vermemiti. Kartsev eikte oturmu, gzlerini kapayp solgun yzn gne na vermiti. Satc, sras olmad halde muhafz olarak onlarla gelmiti. Olduka becerikli biriydi. Mola srasnda aa kabuundan kak yapmt. Onlarla birlikte yryor, atn ye302 dekte ekiyordu. Kyden onun yannda kan aa, mola yerine gelinceye kadar birlikte yrd. Delikanl, bir tavana ate etmesi iin tfei Saa'ya vermiti, ama o tavan vura-mamt. Ayy da vuramazsn, ok kt ama renirsin. Sen ay avna ktn m? sefer. Ayy ininde basarz. Kpekler hayvan bulur bulmaz inin nn srk ve aalarla tkarz. Ay kmaya abalar, biz de kurunu basarz. Kimi av bayla kimi de hanerle. Ay kurnaz hayvandr, insana aktan aa deil atlarn ardna ya da srye gizlenerek saldrr. aa, aydan daha gl hayvanlar olduunu sylediinde glmsemiti. Aslan, kaplan, fil... inanmamt. Yine glmseyerek, geen yl imdi getikleri yerde srgn ldrdklerini anlatmt. Onlar da srmlerdi. Kyde kt oynamaya otur dular. Bizim ocuklar onlarn paralarn grmlerdi. Buraya kadar gelip ate ettiler, ldrp kara gmdler. Bizimkiler vahi hayvanlarn onlar bulup icaplarna bakacaklarn dnmlerdi. Ne ki blgeden komisyon yesi gelmi ve kpekler lleri bulmutu. Soruturma balad ve Novosl-birsk'e yollandlar. Hapisanede itin teki de onlar haklad. Epey para almlar myd?

On ruble almlard. Atein evresinde otururken bu konu yeniden ald. Hikyeyi Boris de biliyordu, Kansk'daki srgnler anlatmt Ayrca Kvaadze'ye de kampta anlatmlard, iki genci ha-pisaneye geldikleri gece haklamlard, haklarndaki bilgi kendilerinden nce ulamt. Hcre kalabalkt, ama mahkmlar birbirini tutuyordu. Soruturma hibir sonu almadan kapand. Temizledikleri iyi oldu, dedi Volodya. Yoksa en ok be yl verirler ve bir yl sonra da karrlard. imdi buradakiler, hapisanedeki haberlemenin devletinkinden daha hzl olduunu rendiler. Devlet bizi korumuyor, kendimiz koruyacaz. Baka yolu yok! Volodya, dedi aa. di mahkmlarn insan olma303 dklann siz sylemitiniz. Onlara yarglama hakkn nasl veriyorsunuz? Srgnn kendi yasalar vardr. Zamanla reneceksin. Aydnca yorumlar! Aydnlara ne atyorsun? Onlarn da bir arl vardr. Volodya parman kaldrd. Yapayalnz! Siz de aydnsnz. Bununla gurur duyduumu nereden karyorsunuz? Atei bulan ilk insan ilk aydnd, dedi aa. Kukusuz adalar onu ldrd. Birisi parman, dieri ayan yakt, ncs de ldrd : Burnunu sokma! Daha ta devrinden bu vard: Burnunu sokma! Bu mantk iin birincilik dl Saa'ya dedi Boris. Volodya, birincilik dlnn Saa'ya verilmesini kabul ediyor musunuz? Varsa verin! . Herkesin keyfi yerindeydi. Gne, aa dallarndan zorla szmaya alyordu, ama onlar scakln duyumsuyor-lard. Paltolarn arabaya atmlard. Kafa dengi bir delikanl onlara elik ediyordu, ate etmeleri iin tfei veriyordu. Muhafza hi benzemiyordu. Btn bunlar srgn yolculuuna benzemiyordu, lk defa bakasnn sofrasnda deil ormanda, atein banda yiyorlard. am dallarnn trts, kokusu, pien lapa aydaki am yapra, btn bunlar Sa-a'y ocuklua dndryordu. Kampta ate evresinde ocuklarla oturduu yllar o kadar da uzakta kalmamt. Kartsev, hasta yzn gnee verdi, ban gne nn dt yere evirdi.

vakin, hem Volodya'y hem de Saa'y onaylyordu, bilgece konumalar seviyordu. Mesleine zel bir nem veriyordu. Acele edersen bir dizgi yanl yaparsn, sen dizmemi olsan da doruca Sibirya'ya! Stalin yoldan konumasndaki aa karmak szcn aa karmamak olarak dizmilerdi. Altsn da ieri tkmlard. Geride karsyla kz kalmt. 304 I Delikanl da onlarn konumalarn dinliyor, glmsyor-du. Dierlerinin hakkn yememek iin lapadan birka kak ald. Arabac somurtarak oturuyordu, lapay da ay da istememiti. Arabada bir eyler inemi, atnn karnn doyurmasn bekleyerek biraz kestirmiti. Sonra at arabaya kotu. Atein etrafnda snan ocuklar istemeyerek kalktlar. Konvoy hareket etti. Be kilometre kadar gitmilerdi ki birden rzgr uuldamaya balad. Hava karard, tipi balad. Arabac ve korucu acele etmeye baladlar. una'ya hava aydnlkken varmak istiyorlard. Kar balad gibi anszn durdu. Yalnzca allar beyaz beyaz sslemek ve zaten kt olan yolu iyice berbatlatrmakla kalmt. ocuklar arabay iteliyorlard. Yine eskisi gibi hzl hzl yryorlard. Yalnzca Kartsev yryemiyordu. Aalara yaslanarak duruyor, soluklanyor, ksryordu. Kartsev, arabaya bin, dedi aa. Ama arabac kabul etmedi. insan tamak iin anlamadm. At ekmez, zaten doru drst yol yok. Senin vicdann yok, dedi vakin. aa atn dizginlerini yakalad. Stop! Kartsev bin! Dokunma, delikanl! diye bard arabac. Geri dnerim. Size de isyan etmeyi gsterirler. Boris, Kartsev'i arabaya bindirirken amirane bir sesle, Babacm, tartmayalm, dedi. Arabadan hafif olan iki valizi indirmek gerekti. Korucu, onlar eere yerletirdi. Volodya Kvaadze tek bir sz bile sylememiti, iin nasl biteceini kaytszca bekledi. Geber-se bile teslimiyeti iin kln kprdatmazd.

una'y sandalla getiler. Sandal kyya kadar yanamamt. Yryerek kyya kmlar, eyalar tayp arabaya yerletirmiler ve iyice slanmlard. 305 Ky byk ama bakmszd. Bazlar km kk evler, ykk ahrlar... Neeli bir grup yryordu. Evlerde ilk klar grnmeye balamt. Sarho lklar ve arklar duyuluyordu. Sokaktan kumral Sibiryallara hi benzemeyen kyller, ormanclar geiyordu. Ktklerin stnde oturan delikanllar, kzlar glyorlard. Korucuya seslenip bugnn dini bayram olduunu sylediler. Korucu hemen acele etmeye balad, srgnleri bir an nce teslim etmek iin ky yneticisini aramaya kotu. Yneticiyi beklerken oradaki srgnler geldi: Gr sal, ar hareketli, dikkatli bakl, heybetli bir adamla aa bu devlet adam tipini ok iyi tanyordu sar sal, bitkin yzl bir kadn. Yol aldktan sonra gelen ilk kafileydi bu ve onlar gelenlerin arasnda kendilerinden birinin olup olmadn bir an nce renmek istemilerdi. Merhaba yoldalar! Kadnn baklar Kvaadze'nin zerinde durdu, onun bakndan ayn dnce yapsnda olduklarn anlama. Vo-lodya, soyadn syledi, onlar da sylediler. Soyadlar tandk gelmiti. Adam, selam veriyormu gibi glmsedi ama kimseye elini uzatmad. Elini ya uzatmamas gereken birine ya da karlk vermeyecek birine uzatabilirdi. Kadn glmse-memiti bile. Volodya'y gtrdler. Omuzunda torbas ikisinin ortasnda yryordu. Onlarn sorularna yant vermeye urayordu. Anlalan epeyce konu vard. Buraya iki aydr posta gelmiyordu. Adieu! dedi gcenen Boris. Volodya, politik dayanmadan daha deerli olan bir dayanmay bozmutu. iko suratl, sarho bir gen geldi ve gzlerini fal ta gibi at. Nerdeymi bu srgnler? Bunlar m? Ne olmu size byle, Ruslar m yapt? Hayda! Onlar kyn kysnda harabe bir eve gtrd. Soba da yklmt. Oysa snmalar, slak giysilerini kurutmalar ve hasta Kartsev'i scak bir yere yatrmalar gerekti. Onlar, bu oktan terkedilmi eve bakarken, iko suratl oktan ortadan 306 kaybolmutu. Eyalarn yere brakan arabac da gitmiti. Yneticiyi bulalm, dedi Boris. Gidelim, Ivakin!

Nereye gidelim? Btn ky gezmede! Ben konuurum, sen yalnzca yardm edersin! ktlar. aa, valizden temiz amar, yn orap, gmlek karp Kartsev'e uzatt. stnz deitirin. aa, onun zayflna at. Derisi kaburgalarna yapmt. Clz bacaklar, gsz elleri, rpya benzeyen parmaklar. .. Alk grevi sizi iyice bitirmi! Zorla sondayla gda verdiler. Sonra hastaneye gtrdler ve stle tka basa beslediler. Damarm kestim, bu yzden epeyce kan kaybettim. Gzleri heyecanla panldad, yznde krmz lekeler belirdi. Anlalan atei vard. Dereceleri yoktu, ho lmenin de bir yaran olmazd ya! Naslsa yann sabah tekrar yola klacakt. Sonunda giyinmiti, Saa'nm battaniyesine sarnd, peykeye oturdu ve duvara dayanp gzlerini kapad. Niye damannz kestiniz? Kartsev yantlamad, duymamt, belki de uyuklamt. aa sobaya gz att. Birisi kapan skp gtrmt. aa, sobay yakmak istedi ama birden Boris'in belki daha iyi bir yer bulabilecei aklna geldi. Boris ve vakin ekmekle bir tas kaymak bulmular, baka ey bulamamlard. Ynetici hibir yerde yoktu. Herkes sarhotu, konuacak kimse yoktu. Kimse onlan evine almak istemiyordu. vakin avluda bir para ra bulmutu, ama ra hemen snd. Bouna kibrit harcadlar yakmak iin... Ekmekle kayma karanlkta yediler. Souk yemek hi yemek olmamasndan daha iyidir, dedi Boris. Kartsev yemek istemedi, imek istedi ama su yoktu. Volodya'nn arkadalanna gidiyorum, gece Kartsev'i yanlanna alsnlar! Boris kukuyla ban sallad. 307 Almazlar. Yine de denemeli. Seninle geliyorum. Neden?

Kyn hepsi sarho. ocuklarn hepsi saldrganlam. Dars, kulbeden daha aydnlkt. Dolunay prl prld. Delikanllarla kzlar hl darda oturuyorlard. Delikanllardan biri, anlalan kyn nktedan ve kabadaysyd, ellerini sallayarak gln bir eyler anlatyor, herkes kahkahay basyordu. Saa'yla Boris'i grnce bard: Hey unutulmu, terkedilmiler! Gelin buraya! Boris ksk sesle, Hi bulama! dedi. Neden? aa onlara doru yrd. Ne var? Ne dolap duruyorsunuz? Kz m aryorsunuz? Arkada istemez misiniz? Yanlarnda oturan gen korucu, konumadan glms-yordu. Ama tamamen belli olmutu. Onlar dvmeye kalkarlarsa yine glmsemeye devam edecekti. aa, Boris'e dnd. Gerekten de buradaki kzlar ne kadar da gzel. Gzeldirler ama size gre deil! diye bard delikanl. Yalnzca sana m? aa glmsedi. Baa kabilir misin? Oturanlar glt. Ya, ya! una bak, vay vay! Vay, vay! diye diklendi aa. Senin enene... aa, fabrikada birlikte alt btn hamallarn kskanaca bir ekilde genci yle bir silkeledi ve yrd. Boris, yattran bir sesle. ocuklar hrlamaya gerek yok, daha ciddi olalm, dedi. Szn bitirdikten sonra Saa'nn peine takld. Yolda giderken. Seni ldrmezlerse uzun sre yaarsn, dedi. Etkilemeyi beceriyorsun. Evin kaps akt. Volodya, yeni tant kadn ve erkekle masada oturuyordu. Gaz lambas yanyordu. 308 Bunlar Pankratov ve Soloveyik, dedi Kvaadze. Size onlardan sz etmitim. yi bir eyler anlatt anlalyordu, nk erkek g-lmsemiti.

Oturun, yoldalar, bizimle ay iin. Saolun. aa oturmad, Volodya'ya dnd. Kartsev'i ne yapacaz? Ne yapmalym? Anlalan burada geceleyeceksin. Belki onunla yer deitirirsin. Volodya'nn yerine erkek yantlad. Burada kimin geceleyeceine bir noktaya kadar ben karar veririm. Bir geceliine alabilecek birini biliyorsunuzdur belki! dedi Boris. Yolcular kimse kabul etmez. Hele hastalar hi. Kadn, Volodya'ya dnd. tlyin'i en son ne zaman grdnz? aa, sokakta acyla sylendi: Sen de benim insanlar etkileyebileceimden sz ediyorsun, Sevgili dostum, dedi Boris. Burada politik tutkular geerlidir ve hepsi ldrm gibidir. Poskrebev akama doru Stalin'in masasna politbro yelerince okunan Engels'in makalesi ile ilgili mektubu koydu. Hepsi, makalenin yaymlanmamas gerektiini onaylamlard. Bolevik yaz ileri kurulunda yaplan deiiklik de oybirliiyle onanmt. Stalin, iki kararn da kabul edileceinden hi kukulan-mamt. Stetski'nin atanmas iyi admd. Stetski, Buharin'in adamyd. Buharin onlarn yedeindeydi. nceki yl Rtin'i, 309 geen yl Simirnov'u, Tolmaev'i ve Eystmond'u teslim etmedikleri gibi Buharin'i de imdilik vermeyeceklerdi. Btn kartlar eski, yeni, gelecekteki, hepsi yok edilmeliydi, yok edileceklerdi. Dnyadaki yegane sosyalist lke ancak iteki salamlyla ayakta durabilirdi. Buysa d dnyadaki salamlnn teminatyd. Devlet sava olaslna kar gl olmalyd. Devlet eer bar istiyorsa gl , olmalyd ve ondan korkulmalyd. Kye baml bir lkeyi ksa srede sanayilemi bir lkeye evirmek iin saysz kurban gerekliydi. Yalnzca evkle almayla buna ulalamazd. Halk kurban vermeye zorlamalyd. Bunun iin de halkta korku yaratan gl bir

iktidar gereklidir. Korku, her yolla desteklenmelidir. Bitmeyen snf savam teorisi buna olanak veriyordu. Bu durumda birka milyon insan lrse tarih, Stalin yolda affederdi. Eer devleti savunmasz brakp yok olmaya mahkm ederse tarih hibir zaman onu affetmezdi. Byk ama, byk enerji gerektirir, geri kalm halkn byk enerjisi ancak byk gaddarlkla salanr. Btn byk devlet adamlar gaddardlar. Akademi yaynevinin mdr Kamenev, Mak-yavelli'yi bouna yaymlamamt. ONUN iin yaymlamt, ONUN uygulad metodlarm daha on beinci, on altnc yzyllarda bilindiini ONA gstermek istiyordu. Kamenev hata ediyor. Makyavelli'nin tavsiyeleri eskidi. Bunlar on beinci yz ylda ie yaram myd acaba? Acmasz ama yzeysel, dialektik deil ematik, Halkn diktatrden korkmasna dayal bir iktidar, gl iktidardr, nk diktatrn yalnzca kendisine baldr. Bu deerlendirmenin yars doruydu. Yalnzca halkn sevgisine bal iktidar, zayf bir iktidardr, bu doru. Ama yalnzca korkuya dayal iktidar da salam deildir. Salam iktidar, hem korkuya, hem de sevgiye dayanan iktidardr. Byk devlet adam, korkudan dolay kendisine kar sevgi uyandran kiidir. Byle bir sevgi sonucu ynetiminin gaddarln halk ve tarih ona deil ii yapanlara ykleyecektir. Troki'nin yurt dna gnderilmesi insancl bir yaklamd, ama yanlt: Troki zgr ve urayor. Zinovyev ve 310 Kamenev'i yurt dna yollamayacak. Onlar, halk ve lkeyi korumak iin gerekli korku kalesinin ilk talan olacaklar. Onlar yandalar izleyecek. Buharin, onlarn yanda. Ka-menev'e yamanm, onunla gizli grmeler yapm ve Polit-broda Stalin'in yerine Zinovyev ile Kamenev'i grmeyi yeleyeceini sylemiti. Yandalarn kendisi semiti, onlarn yazgsn da paylaacakt. Politikada acmaya yer yoktur. Birisine acyacak olsa, o kii Kamenev olurdu. Kendisiyle deil de Zinovyev'le birlikte olduu iin. Kamenev yumuak, iyi huylu, rahat biriydi, ne de olsa Tiflisliydi. Liseyi Tiflis'te bitirmi, orada uzun sre yaamt. Hem Avrupal, hem de Grc bir aydnn zellikleri vard onda : Naziklik, saygllk, iyi huyluluk ve biraz da haylazlk. Politik ortama uyum salayan, net ve kesin sonular karmay beceren bilgili biri. Lenin de bu zelliinden dolay onu ok iyi deerlendirmiti. Liderlikte gz olmayan geleneksel bir ikinci adam. Lenin dneminde yleydi, Stalin yolda zamannda da yle kalabilirdi. stemedi' Geveze Grika'y ONA tercih etmiti! Bir zamanlar birlikte ok iyi almlar, birbirlerini ok iyi anlamlard. zellikle Kamenev, Stalin'i parti genel sekreterliine nermiti, bunu Zinovyev ile dnmlerdi: Partiyi Troki'ye kar bir cop gibi kullanmak. Birilerini maa gibi kullanmaya almlard. Ama onlar temel bir eyi anlamamlard: Parti rgt cop deil, iktidar manivelasdr. Bu manivelay ona vererek btn iktidar nne sermilerdi. ONUN zeks, bunu yalnzca kendisinin anlamasndayd. Geri Lenin de anlamt, ama hemen deil de nerdeyse bir yl getikten sonra. Ge anlamt! Lenin ONU genel sekreterlik grevinden almalarn istediinde bile Kamenev bunu tam olarak anlayamam, kongreye Lenin'in mektubunu dikkate almamay nermiti. Lenin'in mirasndan mahrum edilenin yalnzca Troki deil Zinovyev ile kendisi de

olduunu ancak Lenin'in lmnden sonra kavramt. te burada doru bir seim yapmal, btn gcyle Stalin yoldan yannda yer almalyd, te yaramaz Grika'nn peine takld! Neden? Gri311 \ ka'mn byk yeteneklerine mi inanmt? Sama! ONU hibir zaman gerektii gibi anlamad; Stalin yoldan kolaylnn, yumuaklnn, aslnda yalnzca Komnist Akade-mi'de ders veren deil halk ynlaryla konuan ve ardndan onlar harekete geiren bir liderin sadelii olduunu anlamad iin yanlmt. Yahudiler LDER'in ne olduunu hi anlamamlard. nk hibir zaman gerektii gibi itaat etmeyi becerememi-lerdi. te onlarn tarihsel trajedisi buradadr. Btn halklar Roma'ya itaat etmiler, bylece kendilerini ulus olarak koruyabilmilerdi. taat etmeyenler bir tek Yahudilerdir. Btn dinlerde tanr insan olarak canlandrlmtr : sa, Mu-JTamjnet,. Buda Yalnzca Yahudilerin tanrlam bir lideri yok. Yalnzca Yahudilik tanrnn insanda cisimlendirilmesi-ne izin vermemi. Onlar iin mutlak bir otorite yok, bu nedenle devletleme zelliklerini koruyamamlar. Devletteki iktidar, liderde kendini bulmaldr. Yahudiler, btn tarihleri boyunca tartmlardr, demokrasi onlar iin tartma olanadr. Kukusuz, lideri tanyan ve ona hizmet eden Yahudiler de yok deildi. rnein Kaganovi. Daha 1929'da ONU ilk kez Kaganovi lider olarak gstermiti... Ama Kamenev, bakasnn yzeysel bilgisine ve gzel konumasna deer vermiti. Yanlmt. Bilgi ve gzel konuma, liderlik iin yeterli deildir. Aydnlarla edebiyatlar arasndan kan btn devrim ncesi liderler nereye gittiler? Btn o Lunaars-kiler, Pokrovskiler, Roj kovlar, Goldenbergler, Bogdanovlar, Krasinler? Ya Noginler, Zamovlar, Rikovlar? Yoklar, onlardan eser kalmad. Troki'de baz liderlik nitelikleri vard. Ama entelektel kibir, onu parti kadrolar iin dayanlmaz yapt. Her admda aklca stnln vurgulad. nsanlar, kendilerinin aptal saylmalarn sevmezler. nsanlar, akl stnln iktidar stnlyle birletiinde kabul ederler. Aklca stnlk, onlar iin yalnzca ynetendeyse kabul edilebilir. Yani onlar akll idareciye itaat ederler. Bu onlar kltmez, tersine kaytsz artsz boyun emeyi gzlerinde yceltir, hakl karr ve kendilerini gce deil akla boyun 312 edikleri dncesiyle avuturlar. Lider iktidar btnyle eline geirinceye kadar, sanki insanlar onun gnll yandalar, sanki onlarn dncelerini ifade etmi gibi ikna gcne sahip olmal ve insanlara gven verebilmelidir. Troki, aygtn nemini anlamad gibi bunu da anlamamt. Kendisini lider gren Troki, yalnzca kendisinin, gzel konumas ve zeksyla kitleleri peine takacan sanmt. Hayr! Kitlelere sahip olmak iin gzel konumak yetmez, bunun iin ara gereklidir. Bu ara aygttr. Devrimcilerin rgtn verin, biz de Rusya'nn altn stne getirelim! Troki, hibir zaman bu Leninci ilkeyi anlamad. Bu onun, Lenin'in vasiyetinde belirttii Bolevik olmayan yanyd.

Lenin, kolektif ynetimi ciddi olarak m dnmt? Hayr! Lenin, liderin roln biliyordu. Sovyet sosyalist merkeziyetilii diktatrlk ve tek ynetimle hi gelimez... Bazen diktatr, snfn isteini gerekletirir... te bir daha : Genel olarak kitle diktatoryasn nderin diktatoryasyla kyaslamak gln ve aptalcadr... Lenin bunu anlam, ama Rusya'y Avrupai metodlarla ynetmeyi dnmt. ONDA, Stalin'de Asyavarilii grmt. Lenin, aygtn nemini anlamt. Ama o, ynetimin ba olarak kendisinin dayand devlet aygtn glendirmek istemiti. Stalin yoldan dayand parti aygtnn glenmesini istememiti. Bu nedenle onun genel sekreterlikten alnmasn nermiti. Grnen o ki, gelecekte NEP'in yannda daha byk deiikliklere de niyetlenmiti. Eer ama iftlik sahipleriyse onlar kendi haklarn isteyeceklerdi. Bu tr manevralar iin Lenin, Troki'yi, Zinovyev'i, Kamenev'i, Bu-harin'i uygun grm; ONU Stalin yolda uygun bulmamt. Stalin yoldata ba aygty grmt, aygtn glenmesinden de korkuyordu. Doru! Aygtn hareketsiz kalma zellii vardr. Uzun sreli ilikilere dayanan aygt manivela yerine frene dnr, mumyalar. Krtasiyecilik bylesine byk, geri kalm ve ok uluslu lkede devrimin kazanm-larnn korunmas iin gereklidir. Ama kendi iinde devrim iin tehlikeyi de gizler. Krtasiyeciliin iktidar, her eyi gren, her eyi yapan, her eyi duyan, kontrolsz bir iktidara 313 dnr. Lenin ok doru olarak bundan korkmu ve arlk Rusya'sndan en kt eyleri, brokrasi ve tam anlamyla iyice bunaldmz Oblomovculuu aldk demiti, yle. Ama bu, aygt ortadan kaldrmak ve politik denge yaratmak demek deildir. Politik denge, proletarya diktatoryas-mn SONU demektir. Aygt korumak ve glendirmek gereklidir. Ancak deitirmek ve karlkl ilikilerin kklemesine olanak vermemek de gerekir. Srekli deien aygtn bamsz politik gc olamaz, nderin elinde bir g olarak kalr. Bu aygt, iktidar arac gibi halkta korku uyandrmal, ama nderin nnde kendi titremelidir. Byle bir aygta sahip mi? Hayr, sahip deil. MK'da epeydir deiiklik yapmak istiyordu, ama bunu on yedinci kongrede, ONUN zafer kongresinde bile yapamamt. MK'da deiiklik iin temel yoktu ve MK'da olmamas gerekenleri de yerinde tutmak gerekmiti. Onlarn kefillii srm ve o, onlarn birlikteliini, onlarn ilikilerini engelleyememiti. Yeter! Bu aygt grevini yapt, bu nitelikte bir aygta gereksinimi yok. Ona, dnmeyen ve tek bir yasas ONUN istei olan bir aygt gerekliydi. imdiki aygt eskimi, skartaya kmt. Ancak eski kadrolar yerlerine iyice yapmlar, ilikilerini pekitirmilerdi. Kendileri ekip gitmezlerdi. Onlar koparmak gerekli. Ama onlar da yaamlar boyunca dmanlar olacak ve her an ONA kar kanlarla birlemeye hazr bekleyeceklerdi. Onlar yok etmek gerekecek! Aralarnda gemite ona hizmet edenler de olacakt, ama tarih bunun iin Stalin yolda affederdi. Onlarn gemi hizmetleri artk parti iin zararl oluyordu. Kendilerini devletin yazgsn izenler olarak gryorlar. Bu yzden onlar deitirmek gerek. Deitirmek, yok etmek demek! Stalin yeniden odasnda dolat ve camn karsnda durdu... Evet, Ekim Devrimi'ni

Lenin ynetmi, Lenin gerekletirmiti. Onun tarihsel hizmeti bu. Ama devrimi gerekletirip yeni iktidar i sava ateinden koruyarak aslnda marksizmin ona gsterdii yoldan yrmt. NEP bu yolun balangcyd. Lenin btn devrimci aralarla burjuva devrimini yapt, feodal dzenin btn artklarn yok ederek dev314 rimin yolunu temizledi. Ama Lenin ld. Tarih en byk rejisrdr. Lenin'i tam zamannda alm ve Rusya'y gerek sosyalist yolda yrtecek yeni bir nder vermiti. Bunun iin tek devrim yeterli deildi. Kendisi Ekim Devrimi'nden hi de az nemli olmayan bir devrim yapmt. Kiisel tarmsal retimi, toprak mlkiyetini ve kylerin iftlikler yoluyla gelime olasln ortadan kaldrmt. Bu uurda milyonlarca insan lmt, ama tarih bunun iin onu affederdi. Ayrca ikinci bir devrim daha gerekletirmiti. Rusya'y sanayileme yoluna sevketmi, onu askeri adan ada ve gl bir devlete dntrmt. Bu yol ok pahalya mal olmu, ok can gitmiti ama tarih bunun iin de Stalin yolda affederdi. Oysa dmanlar nnde Rusya'y gsz braksayd, tarih onu affetmezdi. Artk yeni ve zel bir aygt yaratmak gerekliydi. Eskisini de yok etmek. Eski aygtn yok edilmesi iine ONA kar gelenlerden balamal. Zinovyev ve Kamenev'den. Onlar en gszleri. Partiye kar kmlar, birok kez hatalarn itiraf etmilerdi ve daha da itiraf edeceklerdi. Onlar kimse savunamazd, Kirov da savunamazd. Kirov, dokuz yldr Leningrad'da. Bu sre iinde Leningrad parti rgtn, parti Merkez Komitesi'nin gerek kalesi yapmak iin ne yapt? Srekli muhalefet eden kenti ezip geeceine, yattrmaya karar verdi. Ezip gemek, eski aygt yenisiyle, eski kadrolar yenileriyle deitirmek demekti. Yattrmak, eski aygt hi dokunmadan brakmak, eski kadrolar yerinde tutarak kendi yanma ekmek demekti. Kirov yolda da bu yoldan yrd. Neden? Grevini anlamam myd? ok iyi anlamt! Ama zellikle kendi grevini anlam, parti grevini anlamamt. Leningrad' partinin deil kendisinin kalesi yapmt. O, onlar ele geirmemi, onlar onu ellerine geirmiler, onu yeni bir lider yapmlard. Stalin yeniden masaya dnd ve Yagoda'nn raporuna yeniden gzden geirdi. Evet, Yagoda'nn adam Zaporojets, Leningrad'daki ortam deitiremeyecek. Yeteneksiz, zavall biri! Stalin, kabul odasnn kapsn at ve Poskrebev'e leri Halk Komiseri Yagoda yolda armalarm emretti. 315 10 Angara'ya le st geldiler. Boz, sar ve krmz kal--ker tabakalarndan oluan ve bu byk nehrin stnde ykselen kayalar yeryznn ilk yaplarn ortaya koyuyordu. Bir saat sonra Boguan'ya vardlar. Burada yaayacaklard.

Kyda kararm hamamlar, direklere asl alar, direklerle desteklenmi kayklar. Geni sokan iki yannda koyu gri renkli ahap evler. Ahap atlar yer yer yosun balamt. Evler arasnda yksek itler. Mavi ya da mor boyal oyma pervazl pencereler sokaa alyordu. Arabac, iinde samanlk, ahr, hayvanlar iin st ak blme olan byk bir avluya girdi. erde hayvan yoktu, tavuklar gbre ynn eeleyip duruyorlard. Arabac byk evin kapsn aar amaz eki bir koku burunlarn szlatt. erde el ii bir masa ve duvar boyunca dizili raflar gze arpyordu. Yoksul bir dul evi. Ev sahibesi, srt kamburlam bir kadn elinde denek bankta oturuyor ve gelenlerin her hareketini endieli baklarla izliyordu. Sarkk karnl, ezik gsl, pis nlkl krk yalarndaki kz sanki dilsiz gibi susuyordu. Ve on alt yalarndaki irkin olu. Eyalar koyup Blge NKVD (*) mdrlne yollandlar. Mdr, yznden btn k uyuduu, daha da uyuyabilecei, ancak devlet ilerinin izin vermedii okunan iko biriydi. Ad Baranov'du. Zarf ald, somurttu ve herkese yaayaca yerleri syledi. vakin, Boguan'da kald; Volodya Kvaadze, Angara'nm aasna, dierleri de yukarsna yolland. Kartsev, adobets kyne; Boris ve aa baka bir blgeye, yerel ynetimin gzetimiyle Kejma kyne. Beni, burdaki Krk Tedarike yolladlar, dedi. Boris. Hohlov yoldan, Kosopalov yoldaa emri var. Hohlov, Krk Tedarikin blge mdryd, Kosopalov ise Boguam'daki blmn. Boris, Baranov'un alacandan korkarak Hohlov'un mektubunu gstermedi. (*) NKVD : t ileri Halk Komiserlii. (.N.) 316 Hchlov kendi iine baksn. Posta sandal gelince Kej-ma'ya gideceksiniz. Volcdya, arkadalarn aramaya gitti. Mesleinin ayrcaln aklna getiren vakin birden ciddileti : Boguan'da matbaa vard, ama dizgici yoktu. Dizgici her yerde aranyordu. Matbaay nerden biliyorsunuz? diye sordu aa hayretle. Kansk'da duymutum, diye kaamak yant veren vakin kendine ev aramaya kotu. Btn yol boyunca bundan sz etmemesi ve birinin yerini alabileceinden korkmas hi de ho deildi. Boris bitkin grnyordu. Kejma uzakt, yz kilometre daha gidilecekti, hepsinden nemlisi orada i bulabilecek miydi? Oras iin de bir mektup

almamt, ne aptallk. Her eye karn Kosopalov'a gideceim, belki bir ey ler yapar. Baranov, tam soyadnn adam. (*) aa ve Kartsev eve gittiler. Kartsev iyice kmt, zar zor yrd. Hemen peykeye dt, bir eyler imek istedi. aa, onun stn rtp yal kadna sordu. Kaynam su var m? Halanm m? Kazanda var. Bayku gibi kesinde oturuyordu. Yolda souk alm. nemli deil. Gen, dzelir. A hazrlaym! Hele yoldalar gelsin. lk olarak Volodya geldi, torbasn ald, ,okuldan sonraki nc evde dostlarnda kaldn syledi ve gitti. Sonra Boris geldi. Kosopalov'un elinden bir ey gelmiyordu. Her ey, Baranov'dayd. Yaam byle bir aptaln elinde! Lanet olsun! Biliyor musun aa aslnda memnun oldum. Sana altm. Yola birlikte baladk, birlikte bitireceiz. Kejma'da nasl i bulacan, Saa'y ie nasl sokacan anlatmaya balamt. Oradaki Krk Tedarik mdrnn (*) Baran, Rusada koyun demektir. (.N.) 317 #1 gzn boyayacan syleyip Kejma hakkndaki bilgilerini aktard. Eve dnen Ivakin, ucuz, yemek yenen bir yer bulduunu, maan iyi olduunu, ek zam verdiklerini, eve bile gnderebileceini, hatt belki de ailesini yanna alacan syledi. Yemee kalmad, bugnk yemek iin paray vermiti. ocuklar, gidiyorum, beni bekliyorlar. Ne, ne zaman gideceklerini sormu, ne adresini brakm, ne de yazmaya sz vermiti... ocuklar, gidiyorum, beni bekliyorlar. nsanlar ite byle ayrlyorlar, dedi Boris. Gsne kapanp alamad, diye glmsedi. aa.

Demek sen de fark ettin! Bravo! Yetenekli ocuk! Tek tabaktan yemeklerini yediler. Postaneye gidip Kejma' ya gnderildiklerini bildirdiler. aa, annesine iyi olduunu, hibir eye gereksinimi olmadn ve kendisine Kejma'ya taahhtl yazmasn bildirdi. Eve dndler. Eskimo kpekleri kuyruklarn kvrm yatyor yanlarndan gelip geenlere hi aldrmyorlard. Etrafta tek doru drst ey yok, dedi Boris. Postanedeki kz, burann tek sekini... Ha, bu arada, burada yerel bir tr sifilis ok yaygndr, dikkatli ol. Bir de trahoma! Sakn, onlarn havlularn kullanma. Gelelim asl konuya: Evin evresinde drt dnp duran kz fark ettin mi? Zayf, kz ocuuna benzeyen. aa, onu grmt, ev sahibesinin oluyla konuuyordu. Sana gz koymu, diye ekledi Boris. ok kk. Niye? On alt yalarnda. Tamamiyle i grr. Evlenince yk katrna dnerler. Gz nnde bulundur. fal! diye gld aa. Elli sekizinci madde yetiyor bana. Evin yanndaki toprak sette oturan kz grdler. Ksa boylu, salam bacakl, kk gzel yzl, yuvarlak alnl, etli dudakl. Salam gzel dilerinde, artk uzakta kalm Tunguz, Mool izleri grnyordu. Uzun kyl etei, kirli topuklu plak ayaklarna kadar iniyordu. Aznda am sa318 kz, glen gzlerle Saa'ya bakyordu. Ne glyorsun? diye sordu aa. Azndakini atp elini azyla kapatt, yerinden frlayp oradan uzaklat. Ama aa, onun kap aralndan kendilerine baktn grd. Vahi ama olaanst, heykel! dedi Boris. Akam yemeinde scak sudan geirilmi algam rendesi ve yulaf tatls verdiler. Yine hep birlikte, ev sahibesi ve olu da dahil olmak zere ayn kaptan yediler. Yal kadn, st, et, hatt balk olmadndan yaknyordu. Evde erkek yoktu, balk tutacak kimse yoktu. Yemek srasnda komu kz yeniden grnd. Kapy at. Saa'y grnce saklanarak kapy kapatt. Niye gizleniyorsun, zehirli ylan! diye bard yal kadn.

Kz hl ortaya kmyordu. apal ey. Ad Lukerya! Hey, Lukeka. Girsene ieriye. Bak ehirlilerde deiik yiyecekler var. aa, salamn kalan ksmn Kartsev iin kesti. Lukeka ieri girdi ve kapnn yannda durdu. x Yerden bitme, dedi yal kadn, kzn ksa boyunu kastederek. Hem anas, hem de babas ksa... Kardelerin nerde? eytan bilir, dedi yan gzle Saa'ya bakarak. Ormandadrlar... Ya kk topluyorlar ya da kafa ekiyorlardr. Baban da yanlarnda m? Evet... Lukeka, bayla Kartsev'i gsterdi. Hasta? Hasta, dedi yal kadn. Hep mrldanyor. Kime? Ruh bedeni terkediyor. Ne duruyorsun orada? Otur, konu, bak ne yakkl. Yal kadn Saa'y gsterdi. Ama Lukeka oturmad. am sakzn ineyerek aa' ya glen gzlerle yan yan bakmay srdrd. plak ayakl, uzun etekli Lukeka'nn vcudu nehir ve saman kokuyordu. 319 Ev ileri, ocuklar ve dier ilerle ezilmeyen ky genliinin o ksa an yayordu. ekingen, gl, her eyi bilen, annesiyle babasnn, kardeleriyle karlarnn yatt odada eitimini tamamlayan, kaba ky sokanda bu eitimi pekitiren ak yrekli, masum bir yrtkln gze arpt bir kz. aa bir para salam uzatt. Tat! Lukeka yerinden oynamad. Al, eytann kz, ine! dedi yal kadn. Lukeka salam ald. Sizinkiler gndr bala gidiyorlar deil mi? Evet, ok tuttular m?

iki kova. Ka yandasn? diye sordu aa. Kim? diye yantlad Lukeka soruyla. Sen! Kim bilir... On alt galiba... Ne uyduruyorsun, diye itiraz etti yal kadn. Bizim Vanka on beinde, sen de on besindesin. Lukeka omuzuyla kapy gcrdatt ve yant vermedi. Lukeka!!! diye barld sokaktan. Seni nlyorlar! dedi yal kadn. Evet, diyen kz hi istifini bozmad. Lukeka! Cehennemin dibi! diye kfr basan Lukeka kapy arparak kt. Becerikli kz, dedi yal kadn Saa'ya. Ona bir yazma verirsen sana her eyini verir! Yazma ne demek? Senin anlayacan, earp, lgin, diye glmsedi aa. Kartsev geceleyin inledi, glkle soluk alyordu. Oturtmalarn istedi, kendisi dorulamyordu. Sabahleyin aa ve Boris hastaneye gittiler. Doktorun 320 odasnn nnde uzun bir kuyruk vard. Koridorda ve bahede bekleyenler vard. Soloveyik doruca odaya girdi. aa da arkasndan. Gen doktor Boris'i dinledi. Hastann srgn olduunu renince NKVD yetkilisinden yaz getirmelerini syledi. aa kaba bir ekilde. Adam lyor, dedi. Ne yazs istiyorsun? Baranov bilir, diye yantlad doktor.

Baranov avluya kt, ne olduunu sordu ve yzn ekiterek bir kda Blge doktoruna: Srgn Kartsev'i muayene ediniz! yazd. Hastaneye dndler. Boris yine kuyruu beklemeden odaya girdi ve kd doktora verdi. i bitince geleceini syledi doktor. Doktor akam st geldi: Kartsev'i muayene etti. Zatrree ve cierlerde dem olduunu syledi. Oksijen balonu gerekliydi, ama yoktu. Hastaneye yatmas gerekliydi, ama on kiilik hastanede yirmi kii yatyordu, ila yazd ve gece scak st imesini syledi. aa, onun baklarndan Kartsev'in onun iin bir l olduunu anlad. Sabahleyin Kartsev biraz iyiydi, Baranov'u armalarn istedi. aa ard: Ne yapacaksn? Kartsev glkle soluk alarak ve ksrerek. Git syle, dedi. Oksijen de var, dierleri de. Gidin, gidin. Buraya gelsin. ktlar. Boris, Vclodya Kvaadze'ye uramay nerdi. Onlarla konumay becerir. Volcdya, onlar dikkatle, hatt mteessir biimde dinledi. Kartsev'i souk ahrda brakt una'daki davrann silmek mi istiyor? Sanmam... ikinci olaslk daha gl: Ynetimle takmak ve kendini gstermek iin bahane ortaya kmt. Bu bahane de hayli ciddiydi: Srgn'e tbbi yardm yapmay istemiyorlar! 321 Kartsev, Baranov'un kendisine gelmesini istiyor! Ne? Volodya, Saa'ya dnd, yz korkuntu. Baranov'u mu istiyor? Sesi, heyecanland zamanlarda olduu gibi titriyordu. Grc aksan iyice belirginlemiti. Bu haldeyken ona gidemez ki! Baranov'u mu istiyor? diye sordu Volodya yeniden. Saa'ya nefretle bakyordu. Siz de bu ii stlendiniz?

aa, onun hogrszlnden bkmt. Ne bakyorsun yle, ilk kez mi gryorsun? Volodya, sakinle, dedi Boris. Saa'nn ne suu var? Volodya sustu. Sonra hiddetle konutu. Kartsev, provokatrn teki. Neden? diye ard aa. yl politik tecritte yatm, alk grevi ekmi, damarn kesmi. Yatm, grev yapm, damarn kesmi! diye bard Volodya. Herkes hapis yatyor. Herkesle birlikte alk grevi yapmak zorunda... Onu niye Moskova'ya gtrdler? Srgne yolladlar, dedi Boris. Eee? diye bard yeniden. Byleleri srgnde de gereklidir. Gelip hatan itiraf ettin! Hayr, kusura bakma, bu az, yaptklarnla kantla! Muhbirlere gereksinimiz var!... yle olsa, dedi aa. Baranov, onu adobets'e yollamaz burada brakrd. Baranov hibir ey bilmiyor. Zarfta bizim dosyalar vard, ylesi zel postayla gelir. Kartsev, ona kendi adamlar olduunu, kendisini iyiletirmesi ve kurtarmas gerektiini syleyecek. Verhneural'daki herkesi kamplara ya da hapisanelere yolladlar, onu ise Moskova'ya! Neden? Tretya-kcv mzesine mi? Senle ayn fikirde olmayan herkes ya alak ya da provokatr, dedi aa. Baranov'a gidiyoruz. Volodya, tehdit eder bir sesle. Ne yapaym, girin bu ie, girin, dedi. Uzatma! ylesini grmedik! Kimi grdn ki? Volodya yeniden barmaya ba322 lad. Hibir ey grmedin. St ocuu! Eksi krkta ormanda dolamadn. nsanlarn karda nasl ldklerini grmedin. Nasl kan kustuklarn grmedin. Kartsev'e acdn. Kartsev-ler'in lme yolladklarna acmyor musun? En nce sana acyorum. Baranov'un evine yaklatklarnda Boris durdu.

aa, gel, iyi dnelim. Volodya ile ayn dncede olmayabiliriz, ama onu btnyle de yadsyamayz. Kartsev' in Baranov'la ne ii olabilir? Hastaneye yatmal? Bunu biz de isteyebiliriz. O zaman niye? aa, sen yeni balyorsun ama ben burada kaarlandm. Kukudan daha korkun bir ey yoktur. ok abuk yaylr. Btn yaam boyunca da tersini kantlamak mmkn deildir. Hastaneye gitmeye, Kartsev iin uramaya, elimden ne gelirse yapmaya hazrm... Ama Baranov'la bulumasn salamak istemiyorum... Ben yalnz gidiyorum. Boris dnp yeniden balad: yle yapalm, Baranov'dan onu hastaneye yatrmasn isteyelim, ama Kartsev'in onu ardn sylemeyelim. Hastanede, Baranov'u isterse resmi olarak arsn. Doktoru yolladm ya, daha ne? diye sordu Baranov kzarak. Hastaneye yatrmak gerek! Yer yok dendi ya! Adam lyor. lmez. lrse, hastaneye yatrmay reddettiinizi Moskova' ya bildiririz. Pankratov, ok kt balyorsunuz? saat kadar sonra hastanenin arabas geldi. aa ve Boris, Kartsev'i tadlar. Scak bir haziran gn bitmiti, nehirden hafif b rzgr esiyordu. Kartsev, gzleri kapal yatyor, sakin sakin soluyordu. 323 Akam, Lukeka yine avluda oturuyordu. Ayaklarnda deri mestler vard. Parlak earb ban ve omuzlarn rtyordu. Kz yerinden kmldad. Bu hareketiyle Saa'y yanna aryordu. aa oturdu. Anlat bakalm, Lua! Adn Lua deil mi? Lukeka derler. Bize gre Lua. Sana Luenka diyeceim. Kz, earbyla azn rtt. Luenka, houna gitti mi?

Earb azndan ekti, gzleri glyordu. alyor musun, okuyor musun? Okudum. Ka yl? . Okuyup yazabiliyor musun? Biliyordum, ama unuttum. alyor musun? Evde alyorum. Sen nereye gideceksin? Kejma'ya. Oooo, dedi hayal krklyla. ok uzak! Bizim burada da bir sr srgn yayor. Kejma'ya hi gittin mi? Ormandan teye gitmedim. Aydan korkmuyor musun? Korkuyorum. Geen yl yemi toplamaya gitmitik. Birden ortaya kt, her yer sarslyordu. Biz annda sandala atldk. Yemiler ard, alamadk, yle bir yryor ki... Kreklere olanca gcmzle aslyorduk, ay da suya atlad... Nasl geldiimizi bilmiyorum... Of, ne yerdi! Elimiz bo dndk. Bir daha da gitmedik, korkuyoruz. Ateli ateli konuuyor, glyor, bir yandan da earbnn ucuyla azn rtyordu. Benimle Kejma'ya gelir misin? Glmeyi brakip Saa'ya bakt.. Alrsan gelirim. 324 Orada ne yapacaz? Bir eyler yaparz. Ka yl kalacaksn? -. yl yaarz, sonra gideriz.

Ya sen? Ben mi? Kalrm. Herkes yle yapyor, yayor ve gidiyorlar. Belki yerleirsin? Hayr, yerlemem. Yarn Sergunkin adasna gidiyoruz. Bizimle gel. Neden? Yatmaya, diye yantlad aka. Komu avludan bardlar: Lukeka! Geliyor musun? Dnmem gerek. Seni dnceli seni! Glmeye balayan Lukeka koup gitti. Tabutta yongalar vard. aa, onlar karmak istedi ama Boris, karlmaz, bilmiyor musun? dedi. aa bilmiyordu, ilk defa birini gmyordu. Grevliyle arabac tabutu ald. Dar kan doktor, Kartsev'e bakt bkkn gzlerle Saa'ya bakt. lm kd Baranov'a verildi. aa ve Boris yant vermediler. lm kdn ne yapacaklard, kime yollayacaklard? Doktor yardma gelmedi. Ayn yataydlar. Grevliyle arabac ly getirdiler, tabuta koydular. Kapan kapattlar. Araba, avludan kt. Arabann yannda ksa boylu arabac, tabutun arkasnda da Saa'yla Boris gidiyorlard, ki yan ahap evlerle dolu uzun yolu getiler, birinciye benzeyen ikinci bir yola sapp kyden ktlar. stnde ahap bir kilisenin bulunduu yamac trmandlar. Mezarlk kilisenin arkasmdayd. 325 Krekleri alp kazmaya baladlar. Topran st yumuakt, aalar ise donmutu. Buz krar gibi kazyorlard.

te, raslantyla yol arkada olduklar Kartsev'in yaam yolu bitmiti. Orak ve eki fabrikas iisi, komsomol grevlisi, Verhneural politik tecrit cezals, srgn. Volodya hakl myd? Kartsev'i buna iten neydi? Hatasn unutturmak, itiraflarnn itenliini gstermek? Belki de serbest brakmaya sz vermilerdi? Ya da yalnzca zayflk? Bu sorularn yantlar da, dnyann br ucunda, Sibirya'da Kartsev'le birlikte mezara girmiti. Byle olsa bile aa, yle bir Kartsev tanmamt. O, ac eken hasta birini tanmt. Arabac krei brakt. Yeter, artk ay karamaz. Tabutu arabadan indirdiler, iplere yerletirip ukurun yanlarna dikkat ederek aa indirdiler. Sonra ipleri ektiler ve mezar doldurdular. Her ey bitmiti. Arabac arabaya atlad, dizginleri alp kye doru atld. Saa'yla Boris mezarn banda kaldlar. Adn yazabilseydik bari, dedi Boris. Ama ne kalemleri vard, ne de kontrplaklar. Uzakta, Angara grnyordu. Kayalklar ve ormanlar arasndan, bilinmedik yerlerden bilinmedik yerlere akyordu. Nehir, ufukta gk rengine brnyor, onunla birleiyordu. Hem ac, hem de sevinli bir duygu Saa'nn iini brd. Ac ve d krkl iinde terkedilmi mezarlkta dururken kiisel aclarn nemsizliini ak olarak duyumsad. Bu yce sonsuzluk, imdiye kadar uruna yaad eylerden daha yce eylere olan inancn glendirdi, insanlar srgne yollayanlar, bu yolla onlarn yklacan dnmekle yanlyorlar, ldrebilirler, ama ykamazlar! 326 11 Okuyun! Yagoda son raporunu okurken Stalin ona bakyordu: Krmz kiremit rengi, dar bir surat ve Hitler'inki gibi kk byklar! Somurtkan, kuku dolu bir bak. Yakkl deil! Daha 1929'da onda karar klmt. Menjinski, ar hastayd, pratik olarak i yapamyordu. On yedinci kongrede, onun yerine MK'ya Yagoda'y getirdi. Menjinski

yolda OGPU bakanl grevinden almak ve yerine yardmcs Yagoda'y atamak mmknd, ama bu yanl anlalrd. Herkes Menjinski'yi Feliks Jerzinski'nin halefi olarak gryordu. Bir ay sonra Menjinski ld. Hemen, i ileri Halk Komiserlii kurulmasna dair ok nceden hazrlanan Politburo karan yaama geirildi. Komiserlie, devlet gvenlik rgt, polisi, snr korumay, slah evlerini, itfayeyi, nfus ve nikh dairesini baladlar. Yagoda'nn adayl Politbro'da itirazla karlanmad: Partinin eski yesi, eski ekist, politikac deil, Politburo yesi deil, tarafsz bir kii, parti ynetimindeki dengeyi bozmayacak birisi. Sverdlov, bir zamanlar yeeniyle evli olan Yagoda'nn yetenekleri hakknda pek iyi eyler dnyordu. nce Ky Yoksulluunun yaz ilerine, sonra da VK'da sradan bir ie yollad. Ama Sverdlov, insanlardan az anlyordu ve not defterinin MK'nm btn personel dairesi yerine geebilece-iyle bouna bbrleniyordu. Sverdlov, ONU da bireyci olarak nitelemi ve bunu Turuhenska'da srgnken onun yzne sylemiti. Ne ki O gcenmemiti. Sverdlov, genel olarak sade ve iyi biriydi, ama bir ahsiyet saylamazd. Lenin de onu VTK bakanlna, yani yalnzca gsterili bir greve getirmiti. (*) Sverdlov'un lmnden sonra Lenin bu greve Kalinin'i, Tm Rusya Bekisini getirmiti. Merhum Jerzinski de Yagoda'dan holanmazd. Onu ikinci planda tuttu. Ama btn meziyetlerine karn Jerzinski yolda, doutan soyluydu. (*) VTK : Tm Rusya Merkez Yrtme Komitesi (1917 - 1938), (.N.) 327 Kukusuz, Menjinski de soyluydu ve on drt dil bilen (Bolevik on drt dili ne yapacaksa?!) Poliglottu. Ona, Ya-goda'dan daha yaknd. Nijny Novgorod'dan sade bir eczac. Btn meziyetlerine karn, sylemek gerekir ki, Jerzinski yolda biraz kibirliydi... Bu nedenle kurumluluk konusunda bir kademe daha ilerde bulunan Troki'yi sevmezdi. Kuku* suz, az eitimli bir memur Demir Feliks'in pek houna gitmezdi. Ama OGPU'da meleklere yer yoktu, yakkllara da yer yoktu. Ynetme sanat, gerekli yere gerekli adam koyma becerisidir. Hepsinden nemlisi, gereksizleince onu alacaksn. Yagoda imdilik yerinde. Ona sylediin eyin gerek anlamn anlyor. Yagoda'nn arlk emniyetinde altna dair kuku belki de temelsiz deildi. Ama bu iler hayli zor ve karkt. Bu tr kukulara inanmak pratikte mmkn deildi, ne srlen kantlar her zaman gereki deildi ve gerek kantlarn bulunmas da olas deildi. Devrimden hemen sonra btn arivler yaklmt. Elimizde eski ajanlarn adlar yoktu. Ele geirilenler de pek gvenilir deildi. arlk emniyeti izleri silmeyi ve yanl izler yaratmay iyi beceriyordu. Genel olarak jandarmayla iliki kuran kiinin kendisini korumas amacyla manevra yapmas zorunluydu. Aradan bu kadar zaman getikten sonra bu tr durumlarn kukulu grnmesi kanlmazd.

Kiinin, emniyetle ilikisini kantlamak ok zordu; ama bir kuku domusa ve hele hele baz bilgiler varsa, ilikisi olmadn kantlamak daha da zordu. Yagcda iin de baz bilgiler iletilmiti; pek inandrc deillerdi ama istendiinde Yagoda yolda provokatrlkle sulamak iin yeterliydi. Bu bilgileri veren kiiye, partinin bunlar inandrc grmediini sylemi ve bu konuya bir daha hibir zaman dnl-memesini emretmiti. Ama belgeleri geri vermemiti. Yagoda da bunu biliyordu. Bu belgeleri getiren kiiye dokunulmasn da yasaklamt. Yagoda bunu da biliyordu. Korkuyla daha ok balanacakt ve bu inan, ballndan daha iyiydi. nan deiir, ama korku hibir zaman gemez. 328 Yagoda, ktlar masaya koydu ve Stalin ona sormadan hibir ey sylemedi. Stalin'e de bakmyordu. Stalin yoldaa bakmak, ona sessizce soru sormak, konumaya armak demekti. Stalin bunu sevmezdi, ne zaman ve neyi syleyeceini kendi bilirdi. Stalin, onun raporunu gstermiti, ama arkasndan ne kaca belli deildi. Stalin, Yagoda'nn yannda durduu sandalyeyi belli belirsiz gsterdi. Oturmaya davet ettiine gre, konuma uzun srecekti. Yagoda'nn anladna gre de, ciddi olacak ve bir sr bilmeceyi zmesi gerekecekti. Stalin, odasnda dolarken konumaya balad: Raporunuz neyi gsteriyor? Zaporojets yoldan grevlerini yapamadn. Leningrad'daki Zinovyevci muhale* fetin yok edilmesi basit bir i olsayd, bu grevi Medved yolda ve aygtna verirdik. Ama Medved yolda, Kirov'un adam ve Kirov yolda, ne yazk ki Zinovyev tehlikesinin hem parti, hem de kendi iin ne derece byk olduunu anlamyor. Leningrad'daki ortam doru deerlendirmiyor. Stalin, hal stnde yava admlarla dolayordu. Bu durumun zellii nerdedir? Durumun zellii yalnzca Leningrad parti rgtnde ok sayda Zinovyevcinin olmasnda deildir. nemli olan bunlarn Leningrad parti rgtnn ynetiminde olmalar ve Kirov yoldan yakn evresinde oka bulunmalardr. On drdnc kongre ncesinde Zinovyev'e oy veren on binlerce insan nereye gitti? Oradalar, Leningrad'da ayn grev yerlerinde! Kirov yolda imdi onlarn parti politikasndan, MK'dan yana olduklarn iddia ediyor. Kirov yolda, onlar btnyle korursa, onlar ne diye Kirov yoldatan yana olmasnlar ki? Kukusuz, onlar Kirov yoldan yanndalar, Kirov yoldaa bal olduklar su gtrmez. Kirov yolda kendisine ball partiye ballk olarak grmyor mu? Kirov yolda, kendisiyle partinin arasna eitlik iareti koymuyor mu? Bunu yapmas iin erken deil mi? Namuslu Leningradl komnistlerin Leningrad rgtndeki bu durumdan honut olmamalarnda alacak ne var? Bunda alacak hibir ey yok. Bu honutsuzluk tamamiyle hakl, zellikle raporunuzda da belirttiiniz gibi, Zinovyev d329 neminden sonra yetien gen komnistler arasnda. Bu duruma kar kyorlar,

nk ykselmelerinin nnde kendiler rinden olanlar yukarlara karan ve yabanclara geit vermeyen Zinovyevci kadrolar duruyor. Onlar iin yabanc, MK'nn drst ve iten taraftardr. Stalin, odada dolamasn srdrd, ama bir sre bir ey sylemedi. Sonra yeniden balad. Zaporojets yoldan grevi nedir? Grevi, Leningrad' daki durumu deitirmek, Leningrad rgtnn Zinovyevci-lere yaklamlarn deitirmek. Troki ve Zinovyev tehlikesinin bykln gstermektir. Zaporojets yolda ne yapt? Hibir ey. Kirov ve Medved'in bunlar yapmasna izin vermediklerinden yakmyor. Aygtn kendisine deil Medved'e uyduundan yakmyor. Aptal! Ya kendi aygtn kursun ya da gszln bildirsin. Stalin birden Yagoda'nn karsnda durdu. Zinovyev ve Kamenev taraftarlarnn iini sonsuza kadar bitirmek gerek. Kirov yolda, kendini Zinovyevcilerle kuatm, onlar da bunun iin ona minnettarlar. Kukusuz, Stalin yeniden dolamaya balad. bugnk ortamda Ki-rov'un Zinovyevciler tarafndan ortadan kaldrlmas karlarna ters. nk onlar, kadrolarn koruyor. Ama iktidar iin sava baladnda Kirov'a gereksinimleri kalmayacak. Sava, yalnzca MK kartlarnn yararnadr, sava iktidar deiiklii yolunu aar. imdi Zinovyev ve Kamenev, Kirov yolda MK'ya kar vurucu g olarak kullanmaya alyorlar, ama Kirov'a gereksinimlerinin kalmayaca an gelince lkede bunalm yaratmak iin onu ortadan kaldracaklar. Kirov, Troki ylann Stalin'e kar koynunda besliyor ama o, Kirov yolda srmaz m? Masadan Yagoda'mn raporunu ald ve ona att. Partiye kt deil i gerekli. Serbestsiniz. Stalin, Yagoda'y yollad. Onu anlad m? Her eyi anlad. Ama en iyisi, Kirov'un Moskova'ya gelmeyi kabul etmesiydi. O, MK sekreteriydi, MK sekreteri olarak alsn. Gz nnde olur. Doru, Orconikidze ile birlikte olacakt. Ama ar sanayi de dahil olmak zere btn sanayinin, ya330 ni Sergo ve kadrosunun da MK sekreteri olarak Kirov'un emrine girmesiyle arkadalklar ne hale gelecek grelim bakalm. Orconikidze o kadar akll deil, bu arkadalk da ikinci planda; ama dorudan Kirov'a balanmay istemez. Eh, ne yapalm, salkl bir gvensizlik, ortak alma iin en iyi ortamdr. Stalin, kabul odasna geti ve Poskrebev'e Yejov yolda armasn emretti. Yejov, MK aygtnda 1927'de grnd. Ksa boyluydu, nerdeyse cce. Stalin, ksa boylular severdi. Kendi boyu 1.60't. Stalin, onu kimin nerdiini unutmutu! ok seyrek grlen bir durum. Mehlis?

Poskrebev? Tovstuha? Bunlardan birisi. O zamana kadar Yejov, Kazakistan'da partide alyordu. Kendini sekreterlikte ok iyi gstermiti. Kimin, nerede, ne zaman, hangi grevde altn anmsar, kafasnda yzlerce ad tutard. Doutan personelci. 1930'da STALN onu MK personel ube bakan yapmt. Yanlmamt. Yejov, on dakika iinde Politburo yeleri de dahil olmak zere herkes hakknda ayrntl bilgi verirdi. Yejov'un kartoteksine herkes girerdi. Bu kartlar otorite tanmazd, partideki eskiliin, sosyal durumun, gemiteki grevlerin hibir rol olmazd. Btn bu kavramlar eski ve hatt zararl sayard, nk bunlar o kiinin ayrcal iin yapay bir hak doururdu. Yejov, politbro yeleri hakknda belge sunarken meneke gzleri kaytszlard. Politbro yelerinin onun iin listede bulunan dierlerinden hi fark yoktu. Hi kimseyle yakn iliki kurmayan tek kiiydi. Sekreterlikte onu, Kazakistan'dan gelen bu adam kimse tanmazd. Bu nedenle, eski ilikilerini pekitirmiti. Kadrolardan nefret eder ve bu balar acmaszca yok ederdi. ONUN aygttaki insanlarn birbirinden ayr durmalarn gerektiren politikasn uygular ve bu balarn nemli halkalarn koparrd. Bu gl balarla savamnda Yejov yalnzd. Hem kendini, hem de yerini korurdu. Kr bir nefret, politikada kt bir niteliktir, doru kararlarn alnmasn engeller. Ama, karakterin kt yanlar 331 da kullanlmaldr. Yejov, beyaz eldivenli deil, Yejov kara eldivenlidir. Ama byleleri de gerekli. Hi dnmez, yalnzca gerekletirir. Btn ahlaki frenlerden yoksun biri. D grn olarak uysaldr, ama ikbalperestin teki. n-sanlar ynetmeyi, onlarn yazglarn belirlemeyi ancak gizli olarak edasnda, dosyalar ve her eye muktedir karto-teksiyle seviyor. Pratik olarak NKVD organlarn o kontrol ediyordu. Yagoda da ondan nefret ediyordu. te denge kurulmutu. On yedinci kongrede onu O MK'ye sokmutu. O zaman yapt az saydaki deiiklikten biri. imdi onu, NKVD organlarnn, mahkeme ve savclklarn denetlenmesi iin sekreterlik bnyesine getirmek gerekiyor, ite o zaman denge tam olarak kurulacak. Yejov ve Yagoda ile, birbirinden nefret eden iki partnerle bu blm iin endie duymayacakt. Stalin sandalyeyi gsterdi. Yejov oturdu ve nne bloknotu koydu. MK'nin yapsnda deiiklik yapmak ve MK aygtn yeni ubelerle takviye etmek ynnde bir neri var. Stalin yoldan neri var demesi bu nerinin Stalin yoldan.kendisinden geldiini anlatrd. Bu nerinin gerekesi ne? Stalin, soruyu kendisi sormutu, kendisi yantlad. Aklc fikirler olduunu dnyorum.

Yejov, kalemini yazmaya hazr tutarak bloknotuna bakyordu. O zaman, Ryazanov yolda hareketinden dolay baladk. Baladk, nk bu harekete Pyatakov neden olmutu. Ancak bu hareket tamamiyle insan ileden karacak nitelikte. Komisyonun elini kolunu balamak! Buna hibir blge sekreteri cesaret edemez. Ama fabrika mdr yapyor, hatt parti kent komitesi sekreterine sormuyor bile. Bu ciddi bir sinyal. Stalin bir sre durdu. Yejov, ban kaldrmadan yazyordu. Bu sinyal ne anlatyor? diye sordu yine kendi kendine. 332 Yine kendisi yantlad. Bu sinyal, sanayinin ynetici kadrosunun denetimsiz olduunu gsteriyor. Sovyet sanayi aygt, teknokrat bir aygta dnyor. Bu byk bir tehlikedir. Stalin, sznn burasnda, en doru biimde yazlmas gereken genelletirici tmcesini syleyeceini anlatan o zel duraklamasn yapt. Yejov doru ve tam yazabilmek iin dikkat kesildi. Teknokratik aygt, ekonomik egemenlie yneliyor. Ekonomik egemenlik, politik egemenliktir. Bu marksizmin abecesidir. Teknokrasinin ekonomik ve daha sonra da politik egemenliine izin veremeyiz. Bu, proletaryo diktatrlnn sonu demektir. Yejov'un yazmasn bekleyip ekledi: Ne yazk ki Orconikidze yolda bu tehlikeyi tam olarak deerlendiremiyor. Yejov yazmay brakt: Politburo yelerini ilgilendiren eyleri yazmamak, anmsamak zorundayd. Orconikidze yolda, kurulularnn kendilerine balln, bu kuruluun parti ve devlete ballna yeleyen birok yksek dzey yneticisinin hatasn yineliyor. Teknokratik aygt gerekten de Orconikidze yoldaa baldr. Niye bal olmasn ki? Orconikidze yolda, her vesileyle bu aygt koruyor, onu parti denetiminden karyor, onun otonomlua ynelik eilimini destekliyor; sradan, zararl bir mhendisin tutuklanmasna kar kyor. Kukusuz bu koullarda teknokratik aygt ona balln srdryor. Ama ball, bir yere, bir zamana kadar, gleninceye kadar. Glendikleri zaman Orconikidze yoldasz da ilerini yaparlar! Ryazanov, Pyatakov'un yollad komisyonu izole etti ve kovdu. Yarn Orconikidze yoldan yollad komisyonu kovmayacann garantisi var m? Komisyonu kovan Ryazanov yolda politik bir eylem yapmtr. Bu politik admda neden kent komitesi sekreteri Lominadze yoldan politik yneticisi olarak olurunu almamtr? Lominadze yolda, Ryazanov yolda iin otorite deil midir? yle varsayalm, ama Lominadze yolda

333 ne olursa olsun parti rgtnn badr. Parti rgtn atlamak hakk hi kimseye verilmez... Stalin'in Orconikidze'den sz etmeyi brakp Ryazanov'a dnd yerde Yejov, yeniden yazmaya balamt. Ryazanov yolda, artk ne Moskova'y, ne de yerel parti ynetimini gz nnde bulunduruyor. Bu ne demek? Bu, teknokrat aygtn kendini, denetimsiz ve cezalandra-maz hissetmesidir. Neden? Stalin yine o genelletirmeyi haber veren arasn verdi. Yejov, bloknotuna eildi. Ekonomik aygt, kendini denetim d sayyor, nk onu denetleyecek eit gte bir parti denetimi yok. Ar Sanayi Halk Komiserlii parti oca, Halk Komiserlii'nde Politburo yesi varsa ne yapabilir? Fabrikalarda, atlyelerde, birimlerde parti ocaklar, birim bakanlar ve fabrika mdrleri blge komitesi ya da MK yesiyse ne yapabilirler? Ocak sekreteri, en iyi olaslkla semt komitesi yesidir! Parti rgtnn bu dzeydeki rol tam anlamyla sfrdr. Ryaza-nov'un ii, sorunun cil zmn gerektiriyor! Ekonomik aygtn almalannn denetimi eit dzeyde yaplmaldr. Parti aygt, aralarnda ekonomik ve hepsinden te eitim grm, bireyci ve kibirli kadrolar bulunduran sanayi aygt da dahil olmak zere lkenin btn aygtlarn denetlemelidir. Kibirli szn sylerken Stalin'in gznde bir kin bulutu grnp kayboldu. lkemizde teknokrasinin kurulmasna ynelik her adm kknden yok edilmelidir. Bu balamda, MK'nn bugn var olan birimlerine ek olarak yeni birimin daha kurulmas neriliyor : Sanayi, tarm ve ulam. Bylece sanayimizin temel talar sanayi, tarm ve ulam Parti Merkez Komitesi ile dorudan iliki kurabileceklerdir. Bylece parti, ekonominin karar organlarna daha iyi yardm yapabilecektir. Yeni birimlerin yneticileri en azndan Halk Komiserleri ile ayn dzeyde olmaldr, ancak bu durumda arlklar ve otoriteleri olabilir. Parti organlarnn reorganizas-yonu hakknda bir karar tasars hazrlayn ve bana gsterin. Yeni birimlerin ynetimine adaylar sein ve bana gsterin. 334 MK sekreteri her birimden sorumlu olacaktr. Bu, politbro yesi de olabilir. En nemli birim olan sanayi biriminden mutlaka Politbro yesi sorumlu olmaldr. rnein Kirov yolda. Teknik eitimi var naslsa. Bu arada, onun dosyasn bana getirin. Stalin ayaa kalkt. Yejov da bloknotunu kopartarak aceleyle ayaa kalkt, kalemini cebine koydu.

Stalin ayakta konumasn bitirdi: u anda Ryazanov'un cezalandrlmas, Pyatakov'un provokasyona ynelik eyleminin aklanmas demek olur. Ama demokratik merkeziyetilik ilkesi, merkez haksz olsa bile bozulamaz. imdi, bu konuyla parti blge komitesi urasn. Blge komitesi aklama istesin, soruturmasn yapsn ve belgeleri size iletsin. Olay mutlaka kda dklmeli. 12 Baharda, mezuniyetten nce Malkova, arok'u arad ve ertesi gn sabahleyin Halk Komiserlii Hukuk Personel Da-iresi'ne gelmesini syledi. Ne olaca kararlatrlmt. Fabrikaysa ok iyi! Mahkeme ya da savclksa ne yapalm! Kesinlikle Moskova. Yoksa Halk Komiserlii'ne armazlard. Okulda herkes atanmt ve hepsi de taraya yollanmt. Yura, ertesi gn belirtilen saatte Malkova'ya gitti. Yura gelir gelmez Malkova yerinden kalkt ve: Gidelim! dedi. Onu, plak duvarl, yar bo, kk bir odaya gtrd. Odada, st yeil, komodinsiz eski bir masa ve sandalye vard. Tavandan abajursuz bir lamba sarkyordu. Ne iin ayrld belli olmayan unutulmu bir oda. oktandr ykanmam kirli pencerenin yannda ksa boylu bir adam duruyordu, teri girdiklerinde geri dnmt. Malkova, arok'un biraz gerisinde durdu ve odadan kp kapy rtt. Bir sre birbirlerine baktlar. Adamn hareketsiz, ocuksu yznde, ona doal olmayan bir olgunluk veren, byk 335 gzlkler vard. Yura, her zaman, bu tr souk tiplerden uzak kalmt. Zayf ama abuk krlan kindar kiiler. Adamn ad Dyakov'du. Yura'ya oturmasn syledi, kendisi de karsna oturdu. Okulu bitiriyorsunuz, diye balad. arok yolda, nmzde atamalar var, daha yakndan tanmak istedik. Biraz kendinizden szedin. Zamannda Malkova da ayn tmcelerle onu karlamt. Personel dairesi alanlar *pek orjinal deiller. arok da Malkcva'ya ne sylediyse aynn syledi: Konfeksiyon fabri kas iisinin olu, frezede alt, okulda u, u toplumsal ilere katld. Kt bir durumu var, kardeinin hrszlk suuyla hapiste olmas. Genel olarak, hem kendisini kk drmeyecek, hem de kendisine mahkemelerde grev verilmemesi iin elverisiz gsterecek biimde yant verdi. Ancak, Malkova'dan farkl olarak Dyakov, kardei konusunda Yura'ya hi

serzenite bulunmad. Bu konunun ayrntlarn bildii belliydi. Baka eyler sordu: Annesiyle babasnn nereli olduunu, akrabalarn ve nerde yaadklarn, aroklar'm evinin durumunu ve okul sonras iin dndklerini. .. Fabrikaya dnmek istiyorum. Dyakov, zlmcesine ban sallad. Grevim istediinizi renmek, yukars karar verecek. Sizi arayacam. Onu Halk Komiserlii'ne ya da savcla alacaklar kesindi, ama hangisine o belli deildi. Kendisini teki mezunlardan ayr tutmalar ok iyidi, ama bu, planlarn bozuyordu. Moskova'da Halk Komiserlii'ne ya da savcla atansa bile fabrikaya dnmeyi isteyecekti. Dyakov, birka gn sonra arad ve gelmesini syledi. Yura gitti. Dyakov, onu danmada bekliyordu. Asansrle drdnc kata ktlar ve geen seferki odaya girdiler. Pencerenin nnde askeri niformal, apoletlerinde drt arp olan biri gazete okuyordu. Apoletleri koyu krmzyd: OGPU. Yura, onu hangi greve almak istediklerini anlad. Berezin yolda! diye tantt Dyakov. 336 Berezin gazeteyi indirdi. Yura, onun bronz rengi eski-mo yzn grd ve yeniden endielendi. Berezin, el hareketiyle onu oturmaya davet etti. Dyakov ayakta duruyordu. Konuma balad. Berezin ona oturmasn iaret edinceye kadar oturmad. Berezin konumadan Yura'ya bakyordu. Sonra yava yava balad: Parti rgt, NKVD organlarnda almak iin sizi neriyor. Dosyanz biliyorum. Kardeiniz hkm giymi. Onunla birlikte yarglananlar tanyor musunuz? Onlar ilk kez mahkemede grdm. Kardeinizle arkadalk yapar mydnz? Benden drt ya byk. Benim kendi arkadalarm vard, onun da kendi. Onunla ilikiniz sryor mu? Anneme, babama yazyor... Onlar da yantlyor.. Benim, bir an nce hapisten kmas ve namuslu yaama dnmesi dileklerimi iletiyorlar... tlerimin yarar olur mu bilmem!

Berezin'i ilgilendiren kardei deil kendisiydi. Yura, bunu ok iyi anlyordu, itenliinden kuku duyurmayacak ve ie almamalarm da salayacak biimde yantlamalyd. Onlar reddetmeliydi. Budyagin'in de o demir adamlardan olduunu sylese Berezin ona hibir zaman inanmazd. Arkadalarnz kimler? Yakn arkadam yok, diye yineledi. Enstitden, okuldan, mahalleden tandklarm var. Yedinci okulda okumutunuz deil mi? Anlald... ya aa ya da Lena'yd. Evet. Krivoarbat'daki? Evet, yi okul. Okuldakilerden kimlerle gryorsunuz? aa Pankratov'u istiyor. Susmak? Neden? Naslsa biliyorlar? Onu neyle sulayabilirler ki? Aralarnda dostluk hi olmamt, hatt dmanlk vard. Dmanlktan szetaesi-ne gerek yok, tutukluya vurmak istediini dnebilirler. Ne 337 dostluk, ne dmanlk! Ayn apartmanda oturuyorlar, ayn yatalar, ayn okulda okudular, ayn fabrikada altlar. Bunlarn hepsi gemite kald... Bakn, dedi ve her szc dnerek srdrd. Aslnda pek grmyoruz. Eskiden gryorduk, raslantyla, ayn apartmanda oturuyorduk. imdi herkes bir tarafa dald. Maksim Kostin, askeri okulu bitirdi, imdi Dalny Vos-tok'da. Aleksandr Pankratov, tutukland. Niin? Samimiyetle sylyorum, bilmiyorum. Nina vanova, retmen, bazan avluda gryoruz, merhaba, hoakal... Bir de Vadim Ma-rasevi, bizim apartmanda deil ama Arbat'da oturuyor. Ara sra gryoruz, filolog... Baka Kim? Lena Budyagina, hemen hemen hi grmyoruz. tvan Grigoryevi'in kz m? Evet. Szlnz ya da nianlnz var m? arok'un Lena'y anmasndan hemen sonra sorulan bu soru konuyu bildiklerini gsteriyordu. Bilmeleri de gerekiyordu. Sorularn amac, yaam hakknda bilgi edinmek deil, drstln kontrol etmekti. Evlenmeyi imdilik dnmyorum, diye glmsedi.

Tiyatroyu, sinemay dans etmeyi seviyorsunuz... Lena'yla restoranlara gittiini biliyorlar. Dans etmeyi severim. Gzel kzlarla? Gzellerle olmas daha iyi. Berezin bir sre sustu ve Pankratov'dan sz ettiniz, dedi. Bu, Aleksandr Pav-lovi Pankratov mu? Evet, biz ona aa deriz... Bizim komsomol ocann sekreteriydi... Ama tutukland... . Nasl bir insan? arok omuz silkti. Bu ok nceydi. Sekiz yl geti. O zaman iyi biriydi. Namusluydu, komsomol lideri. Ama sonra neler olduunu bilmiyorum. Baka trl yamtlayamazd. Olumsuz, hatt ekingence 338 bir yant yeni sorular dourabilirdi. Bu kez onlan yantlaya-rnazd. O zamanlar, Pankratov iyi bir ocuktu; o zaman aa, on besindeydi, arok da on besindeydi. O zamanlar herkese gvenen gzlerle bakyordu. imdi de gvenen gzlerle bakyordu. Bylesine ak seik konuan ve kardei mahkm olan birisinin ilerine yarayacan hi sanmam. arok, aa Pankratov hakkndaki bu iten yargsnn onun yazgsn belirlediinden hi kuku duymamt. Berezin, Saa'ya gsterdii yaklam ona da gstermiti. Yura'y da aa gibi iyi ve drst bir delikanl olarak grmt. Byk hata! Bu hata, daha sonra Berezin'e pahalya mal olacakt. Adaylnz dnelim. Ama her eyden nce sizin karar vermeniz gerek! Bizimle almak istiyor musunuz? Bu byk bir onur. eka, partinin silahl birliidir. Zorla hi kimseyi almyoruz. Reddederseniz de gcenmeyiz. Dyakov'a dnd: arok yoldaa telefonunuzu verin. Emredersiniz. Sorun zmlenmedi, konuma aramzda kalmal. Anlyorum, dedi arok. Neden zellikle o? Sradan bir renciydi. Toplumsal ilerde de sradand.

Verilen grevi yapard. Anlalan byle sradan kiiler gerekliydi. Kendi hakkndaki konumalar gz nne getirmeye alt. Berezin kukulanacak. Kardei neden hkm giymiti? Neden restoranlara gidiyordu? Kardei de debdebeli yaam seviyordu ve bu yzden soygun yapmt! Dyakov ise arok' tan yanayd, onun adayln destekleyecekti ve seiminde direnmek zorundayd. Aralarnda karlkl anlay gibi bir eyler gemiti... Yura, onunla alrd. Ama Berezin'le... Babanzla yarlara gidiyor musunuz? diye sormutu. Hayr. Bu soru, Yura'ya en kt soru gibi gelmiti. Hakkmda 339 her eyi biliyorlar, herkes hakknda her eyi biliyorlar. Oysa o, hep Budyagin'den korkmutu. Budyagin'den deil Be-rezin'den korkmalyd. Budyagin biliniyordu, ama Berezin'i hi kimse tanmyordu. Ana g Berezin'di. ktidara gizliden gizliye sahip olarak grnte iktidarda olanlarn arkalarnda duruyorlard, Berezin'e her hitap ettiinde ayaa kalkmasna karn Dyakov da bir gt. Yura, onunla ilk konumas srasnda onun nasl kendinden emin olarak sandalyeye oturduunu anmsad. Hayr, sradan kiileri aramyordu, sradan birini ne yapacakt! Dyakov'un seimi tam yerindeydi. O, arok, bu i iin yaratlmt! O, ne Maksim gibi iyi niyetli, ne Vadim gibi gevek bir aydn, ne de aa gibi bamszd. arok'un elinden kimse kurtulamaz, kimse hakl kamazd. Hi kimsenin itenliine inanmazd. Her eye inanmak mmkn deildi. nanyorum diyen yalan sylyordur. Tamam. Karar doru. Yazgya inanmak gerek. Kabul ettiini bildirecek, karar onlar versin! stiyorlarsa alrlar, istemiyorlarsa almazlar. Orada gvenlik iinde olacakt. Orada ona hi kimse dokunamaz, tersine o herkese dokunabilirdi. Yura, Dyakov'u arad ve yantnn olumlu olduunu syledi, Akamst gelin, dedi Dyakov. Yura, elinde giri kartyla, oda numaralarna bakarak uzun koridorda yrd. Burada m alacakt? Dyakov, onu kk bir odada kabul etti. Onun alma odasyd ve patron gibi oturuyordu. Askeri niformasn giymiti. Ne tuhaf, niforma ona yakm, onu daha gsterili yapmt. Dorusunu yaptn. Yura'ya sen diye hitap etmiti. Saygl konuuyordu. ekmeceden bir dosya

kard. Seninki. Resmetirelim. Yura, onun houna gittiini duyumsad. Dinle, arok, geen sefer Pankratov'dan bahsettin. Nasl biridir? 340 Ee, Yura omuz silkti. Anlatmtm... Okulda konv somol ocak sekreteriydi. O zamanlar namuslu bir insan izlenimi veriyordu. Benim sezdiim yetenekleri, her eyi herkesten daha iyi bilmesi, daha akll olmas, her eyden haberdar olmasdr. Belki de her eyden haberdardr! Olabilir. Yura her eyi anlam ve ne diyeceini dnmt. Days, Ryazanov, inaatn ba. Bizim okulda zaten genellikle yksek dzeydekilerin ocuklar okurdu. Pankratov, onlarn evine giderdi. Ynetmeyi, ilk adam olmay sevdiini sylemitim. Evet, evet, dedi ciddiyetle Dyakov. Bana i at. Hem kendini hem de drst ocuklar yoldan kard... Bir duvar gazetesi kardndan szediyorlar. Bu da var, baka eyler de... Yksek dzeydekiler-den kime giderdi, sylesene? Budyagin'le ilgileniyor ama bylesi byk bir ad syleyemiyor. Yura da sylemeyecek, byle bir bilgi ondan kmayacak. Berezin'le konumalarnda Lena'dan szetmiti, yeter! Beinci Ev'den ocuklar olurdu, onlara giderdi. Dyakov, arok'u yan gzle szd. Anketi doldur ve zgemiini yaz... Seninle iyi alacamz sanyorum... Yura, yeni koullara hemen uyum salad. Bu kurulua girmekle oray, genlii, saygl glmsemesi, skandinav kusursuzluunun izgileri bulunan gzel Rus yzyle renklen-dirmiti. Usta, ie yatkn, terbiyeli... Dyakov ve Berezin'in deer verdikleri nitelikler. Berezin'in koruyuculuu arok'un hzla ilerlemesine yardmc oldu. Ama Yura bu koruyuculuktan korkuyor ve Dyakov'dan ekiniyordu. Berezin ok yukardayd. Haftalarca Yura'y grmedii oluyordu. Ancak gzne grndnde Yura'y anmsyordu. Oysa Dyakov yanndayd, onun deneyimsizliinden her an yararlanabilir ve onu ekitirebilir341

di. Berezin tekti, ama Dyakovlar ok. Dyakov'un hilebazl Berezin'in itenliinden daha yakjnd. Berezin inanyordu. Yura hibir eye inanmyordu. Dyakov, inanyormu gibi davranyordu. Dyakov'a kar tetikte olmalyd. Bunun bilincinde olarak dikkatli davranmaya balad. Dyakov, zerinde alt baz kiileri ona devretti, aralarnda Vika Marasevi de vard. Rastlantyla m vermiti, yoksa ilikileri hakknda bir eyler biliyor muydu? Her halkrda arok, Bu, Vika Marasevi'i tanyorum, dedi. Ayn okulda okuduk. Kardeiyle ayn snftaydk. Vika da bir snf stte miydi, altta myd anmsamyorum. Ama Dyakov hibir ey belli etmedi. Bu kadm, dedi. Yabanclarla ili dl. Dosyasna bakarsan grrsn. Babasna, Profesr Marasevi'e, Glinski gidip geliyor. te bu ilikiyi aa karmak gerek. Marosey-ka'da kabul edeceksin. Sal gn, saat on birde. Gecikmez, tam zamannda gelir. Vika, gerekten de tam saat on birde geldi. Yura kapy at. Yura'y gren Vika, asansre yneldi. Yura'nn NKVD' de altn biliyordu ama kendisiyle onun ilgileneceini hi aklna getirmemiti. Gir, gir, gzelim. Utanma! Yura azn, yayarak glmsedi. Epeydir grmedik. Vika'y gtrd, nazike sandalye uzatt. Askeri formasyla hayli yakkl grnyordu. Kemeri, apoletlerinde-ki kareler, izmeleri prl prld. Gc, iktidar ve baary temsil ediyordu. Onunla dosta, glmseyerek konuuyor, sanki kzn bu eyleminde nemli bir eyin olmadn vurgulamak istiyordu. Byle bir durumda karlamalarnn da nemi olmadn gsteriyordu. Ama bir sonraki grmeye Vika, kalasn iyice saran, ak yazlk bir giysiyle gelip, beyaz omuzlarn ortaya kararak asksn usta bir hareketle drnce, Yura ona kaytsz gzlerle bakm, gzlerini kzn gzlerinin iine dikerek, 342 __ Seninle ayn okulda okuduk, kede bucakta gizli gizli pmsek bile bu kimseyi ilgilendirmez. Aramzda baka da bir ey olmad. Tamam m? Vika, asksn dzeltti ve utanla mrldand: Evet, evet; kukusuz. Zamannda Dyakov, Vika iini profesr Marasevi'in evine girmek gerektii iin

balatmt. Evde olan biteni renmek Lcminadze davasnn bir parasyd. Glinski, Lominadze'nin habercisi, ne hemerisi, ne de akrabas olan Marasevi'i sk sk ziyaret ediyor ve orada yabanclarla gryordu. Yabanc komnist partilerindeki Lo-minadze taraftarlaryla gizli bir iliki bu yolla kurulamaz myd? ilk bakta beklenmedik ve anlamsz olan bu gr, bir versiyon yaratmaya, er'in tutarsz kantlarna bir salamlk vermeye, Komintern ile hibir ilikisi olmayan insanlarn adlarn birletirmeye yaramt. Dolayl ilikiler ie derinlik ve inandrclk kazandrr. Versiyondan yola klrsa her olay, Vika'nm nemsiz verileriyle bile bir arlk kazanyor ve Glinski'nin ad er'in, Lominadze'nin kuryeleri diye and insanlarn adlarnn arasna giriveriyordu. te yandan Glinski'nin ei, Trokist eylemlerin yapld enstitnn mdryd ve bu eylemler onun yardmcs Krivoruko tarafndan ynlendiriliyordu. arok, Glinski'nin olu Yan' okuldan tanyordu. Babasnn Lenin'le ilgili anlar aktardn duymu, daha sonralar, Saa'nn okuduu enstitye mdr olan ve Saa'y okuldan atan annesini grmt. Aptal kadn, aa iinin zamanla kocasnn ve daha sonra da kendi bana geleceklerin bir paras olacan grmemiti. imdi bununla arok ilgileniyordu. Bu yeni dnyadaki tandk adlarla karlama gemile imdiki zaman arasnda bir ba kuruyordu. arok, ilk nce onu br yaamda hor gren ve ezenlere verilen cezann gerekliini duyumsad. aa Pankratov, hakkn almt; o vermemiti ama almt. Dierleri de alacak! 343 13 Yura'nn Vika'y kabul ettii daire Dyakov'undu. Ama aslnda Dyakov iman, a gzl, alacak kadar irkin kars Revekka Samaylovna'nn yannda oturuyordu. Kadn ekonomi-politik okutuyordu. Onun sayesinde Dyakov da, Yura'nn gzlemlerine gre yalnzca Stalin'in Leninizmin Sorunlar kitabn okumasna karn politik eitim grm saylyordu. arok, Revekka'dan holanmyordu. Doruyu sylemek gerekirse Yahudileri sevmiyordu. Avluda, okulda hi kimse bii* Yahudiyi ayrt edemezdi, ama Yura hemen tanrd. Annesiyle babas da tanrd. aroklar'da Yahudi dmanl ok glyd. Anlarnda, babas ve dedesinin Moskvoreka sokanda terzilik yaptklar gnlerden kalma bir Yahudi simgesi vard. Karlarnda, Glebov hannn yannda, Zaryadye sokanda Yahudiler yaard. Ayn yerde sinagoglar vard. Bu, maaza kabadaylar onlarla terzi, apkac ve krklerledalga geerlerdi. imdi haksz yere mdrlkleri igal etmilerdi. Doru drst eitimi olmayan kardei van ynetime girmiti. Bu dayanlmaz bir durumdu. Ama daha da dayanlmaz, onun Yankel'le ynetimde

olmasyd. Yal arok, yeni dzene kar protestosunu Yahudilere dmanlkla e kld. Dzenin kendisine kar kmak tehlikeliydi. Dyakov'un Revekka'yla evli oluunu Yura, onun ie ya-ramazhyla aklyordu. Dyakov'a Yahudiler hakknda hibir ey sylemedi, genel olarak onlardan hi sz etmedi. Hatt evde babas bu konuya taktnda Yura yalnzca glms-yordu. Ailesi, imdi onun iin ciddi bir problemdi. Annesini abuk yola getirdi. Avluda ene almasn yasaklad. Aslnda gevezelik yapacak zaman da kalmyordu, her gn karnelere gre sat yapan maazaya gidiyordu. Bir gn bir ey veriyorlar, teki gn baka bir ey. Avluda hi durmuyordu. antasnda ne olduunu niye bilsinler? Babasn yola getirmek daha zordu. Evde diki dikmeye devam ediyordu. Ay344 da iki ya da kostm. Maliyeden gizli diktii bu giysiler de onun yarlara gitmesine yetiyordu. Btn bunlar Yura'-yi lekeliyordu, kariyerine engel olabilirdi. Yal arok, ne olursa olsun evde i yapmay brakmak istemiyordu. Bu, onun iin iktidardan bamsz olma biimiydi. Fabrikada, sradan birisiydi, ama burada patron! En nl ve gzde kadnlar onun mterileriydi, kafa yormaz, pazarlk etmez ve kvrtmazlard. Yosmalar, onlarn ajurlu oraplar iindeki bacaklar ve yaltaklanma bile olsa onlarn cilveleri houna gidiyordu. Gen ve gzel mterileri tercih ediyordu. Bazan gzel Yahudi kzlarn da kabul ediyordu, byleleri siyah sal olurlar ve baylrsn! Yeter ki kadn taze, gen ve diri olsun! Etli butlu, iri gslleri seviyordu. Yal ve hatt yolu yarlam kadnlara diki dikmiyordu. Ne bel var, ne de vcut! Babas, Yura'nn sayg duyduu, bal olduu tek insand. Onun yaam felsefesine deer veriyordu. Kendisinin de onun iin yegne kii olduunu biliyordu. Babas, Vo-lodya'ya kar acmaszd, ama Yura'ya parmayla dahi do-kunmamt. kisi de yakklyd, yaamay seviyorlard, birbirlerine benziyorlard. Dedikoducu annesiyle mahkm aabeyinin tam zttydlar. Yal arok, olunun yeni durumuyla ilgili hibir ey sylemedi. Zamannda onun komsomola giriine de ne kar km, ne de desteklemiti. Lena'yla ilikisine de hibir ey sylememiti. Bu, kaytszlndan deil ona duyduu gvendendi. Herkes hizmet ediyor, imdi her ey devletin, yapacak baka ey yok, kim nasl becerirse! Kii olarak, bamszln koruyacak ve mesleini srdrecekti. Buna kar kmak babasnn hi affetmeyecei aalama anlamna gelecekti. Ayrlmak? Kendini ve yallar Moskova'da zor bulunan ayr daire ayrcalndan yoksun brakmak? Babasyla iyice takmak? Yura bir ey dnemedi. Ama ite iinde bulunduu gl gizlemek de istemedi. En iyisi ondan renmeleri, baka birinden deil. Savatan ok nceleri de bu evdeydik, dedi Dyakov'a.

345 Herkes tandk, dost. Birinin ceketinin skn dik, dierlerinin paltosunu ksalt, brne yama yap. Babam da bir otuz belik paras alyor, terzi ne de olsa, sen de anlarsn ya! Baban fabrikada alyor. Bo zamanlarnda yama yapmas su deil, otuz belik imek de su deil. Dyakov, insanlarn ne dneceini ve ne diyeceini nemsemiyordu. Onlar, burada arok'la insanlarn yarglar ve yaamlaryla oynuyorlard. Dmanla yz yzeydiler. zel sorumluluklar vard bu nedenle de zel haklar. Yalnzca ileri deil, kiisel yaamlar da gizliydi. Ona ynelecek gereksiz meraklar baka trl kavranabilirdi. Yura, artk NKVD niformasyla dolayordu. Eve sabaha kar dnyor, ie leden sonra gidiyordu. Avluda hemen hemen hi kimseyle karlamyordu, karlasa da grmezden geliyordu. Mteriler eve geliniyorlard. Eskiden de azdlar, ama imdi yal arok onlar btnyle reddediyordu. Yura, bu davrantaki anlay fark etti. Babas baka bir adm daha atm, iki nemli mterisinin evlerine gitmeye balamt. teki mteriler de oraya gidiyordu. Bu, yal arok'u daha zor bulunur ve daha nl yapmt. Yura, ailesine uzun sredir yoksun olduklar gven duygusu salayarak ve kklemi olan korkuyu biraz olsun bertaraf ederek yaamnn bu yann dzene sokmutu. Yaamn teki yan kalmt: Kadnlar! Yura eskiden de dikkatli davranr, nafakadan korkard. Yeni iinde kadnlar onu szyorlard ama, i yerinde bu tr ilikiler kurmak doru deildi. Yeni iliki kurmad, eskilerini de canlandrmad. Varya vanova houna gidiyordu. Kzda, her zaman bir eyler vard ama imdi Madonna'yd! iNe ki iyice kstah-lamt. Avluda ona rastladnda dosta glmsemiti, o ise nefret dolu bir bakla yant vermiti. Saa'nn evresi. Varya ve isterik kardei Nina. Yura, yeni yl gecesini unutmamt. aa, onu kk drmt ama olay balatan, skan346 dal yaratan Nina'yd. Saa'yla i bitmiti. aa kovulmutu. Bunlar da srlmeli. Ama, kendisi elini srmeyecekti. Ayn yerin ocuklarydlar. Byle bir duyguyu, Dyakov kk burjuva itensizlii olarak adlandrrd. Evi buradayd, burada bymt, annesi ve babas buradayd, kardei buraya dnecekti. Onlar dmanlarla kuatmay istemiyordu. Anlarndaki tek bir kadn onu heyecanlandryordu. Lena. Onun seven, ac eken yzn unutamyordu. Babasndan baka ballk duyduu ve ballna inand tek insand. Kz, onun iin lmeye hazrd ve bunu kantlamt. O korkun,

hastane ve hibir biimde onu ele vermeyii. Seviyordu kz. O, scak hardal kokusunu anmsad. Bu koku imdi de onu heyecanlandrmt. Kzn bakasn sevdii, onunla birlikte olduu ve evlenecei dncesi ac veriyordu. Az kalsn onu ldryordu. Terketmiti ama yine de yalnzca kendisinin hakk vard kzn stnde. Lena'y dndrecek, her eyi unutmas iin zorlayacak ve yeniden kendine balayacak. Yura, onunla raslant sonucu karlamay dnd, ama karlaabilecekleri yer yoktu. alt, yeri biliyordu, yine de i yerine gitmesi uygun olmazd. Daha nce yapt gibi evine telefon etti. Ama telefonu kapatmak zorunda kald. van Grigoryevi amt. Ertesi gn i yerini arad. Lena armad ya da armam gibi yapt. Yine ayn derin ses. Salk? yi. Grmek? Olabilir. Ama iten sonra yazla gidecek. Telefonlamal, belki dierleri de gelir! Yura ard: Kimi kastediyorsun? Lena gld, Gerekte kimseyi. Nina'y dndm ama bir yerlere seminere gitti. Belki Vadim. Onu ara. Vadim'i aramamay kararlatran Yura, Denerim, dedi. Ne zaman? Herhalde pazara. Yant yine kesin deil. Ama o hep byle konuurdu. Sz347 ck sonlarn aka sylemesi, vurgularda hep duraksamas yantlarna kararszlk havas veriyordu. Lena, otobsn kalk saatini, hat saysn (Serebryany-bor'da sokaklar byle adlandrlmt) yazln numarasn ve otobsn Moskova'ya geri dnecei son duraktan evi nasl bulacan anlatt. Ne sitem, ne gceniklik, ne sevin, ne kzgnlk, ne aknlk. Krc bir nezaket. Aristokratlarn stnl. Yine de iine gelmiti. van Grigoryevi ve Ahen Stepanovna ile grmesi cann skyordu ama herhalde hibir ey bilmiyorlard. van Grigoryevi onu sevmiyor, zaten eskiden de sevmezdi. Onu grecek miydi ki? Lena'yla yzmeye gidecek, yemee kalmayacakt. Onun istedii Lena'yla grmek, ileri yoluna koymak, eski ilikiyi canlandrmakt. Lena yalnz olabilirdi.

Annesi babas, Vladlen'i alp tatile gitmi olabilirlerdi. Belki bu nedenle onu pazar gn arm, yalnz kalmaktan korkup Vadim'i de getirmesini istemiti. ki gn sonra, pazar gn onu grecei dncesi Yu-ra'y gemie gtrd, tvan Grigoryevi'in odasnda oturduu gn anmsad. Lena, kendi odasnda stn deimi, Yura, onu yrei heyecandan duracakm gibi beklemiti. imdi de heyecanlanyordu, hem de o zamankinden daha ok. 14 Yeni ii, yeni konumu ve gizli gcyle arok kendine gvenini kazanmt. Ama yazla yaklatka rkmeye balamt. Sokaklara ya da buradaki adyla hatlara numaralar verilmiti. zerlerinden leylaklar ve yaseminler sarkan itler, itlerdeki ayn tip kaplar, kapdan eve uzanan, aa ve fundalarla evrelenmi yollar. Ne bir engel, ne bir nbeti, ne de bir yabanc. Milli parktaym gibi. it kaps kilitli deildi. Yura, iki yanna iekler dikilmi yoldan geti ve iki katl yazlklarn solgun yeil boya' 348 sim farketti. Verandada kahvaltdan sonra daha toplanmam masa duruyordu. Masann stnde epeyce tabak ve bardak evresinde de birka sandalye vard. Demek, Lena yalnz deil. Geliini nasl haber vereceini bilmeden verandann nnde kararszca duruyordu. Pencerede grnen hizmeti ona sayg ve soru dolu bir bakla bakt. Lena'ya gelmitim. Evin br tarafna gein ltfen. Nereden geeceini gsterdi. Evi dolaan Yura, yabani bir asmann sard kk bir veranda daha grd ve kulaklarna bir erkek sesi geldi. Vadim. Ama onu aramamt. Vadim nasl gelmiti? Tuhaf rastlant. Mdavim miydi? Tet-a-tet'i bozmak iin. zellikle mi arlmt? Madem herkes evde, Vadim'in olmas da iyiydi. Onun olmasyla kendini daha iyi hisseder ve eski okul arkada olarak grnrd. Lena bu gevezeyi kendisi arm ve sklganlklarn nlemiti. Tahta merdivenlerden kt, Lena ve Vadim hasr koltuklarda oturuyorlard. Burada da yuvarlak bir masa ve dar," hasr bir sedir vard. Yura oraya oturdu. Veranda, kk bir odaya balyd. Vika, Vadim'e gezevelik etmi olsa, Vadim kendini ele verirdi: Bakyla, aknlyla ya da dalgnlyla. Hayr, her ey yolunda. Vadim her zamanki gibi. Bir fil gibi iri ve semiz. Yine, kendisinin bildii bakalarnn bilmedii

eylerden szediyor. Lena onu dikkatle dinliyordu. Hi deimemiti. Yin utanga utanga glmsyordu. Ensesinde toplad salar, gzel dudaklar. Davranlar ok doald. Ama Yura, kzn hl onu sevdiini grd... Yrei, gurur ve sevinle doldu. Bu soylu evden eskisi gibi holanmamasna karn bir eylerden korkuyordu. Oysa ondan korkmalar gerekirdi. Ne tuhaf! Aydnlardaki bu iktidarlarn gizini anlayamyordu. 349 Niye onlara hizmet etmek zorundayd? Ama anlamamak, korkmak demek! Vadim, bizim heyetin Venedik'e gittiini, drt film gtrdn anlatyordu. Galina Sergeyeva'nn katlmyla Mi-hail Rom'un Hoppas, ba roln Leonid Utesov'un oynad Aleksandrov'un Neeli ocuklar, operatrln Tro-yanosvki'nin yapt Poselski'nin elskini ve Ptuko'nun Yeni Gliveri. Vadim, bu filmlerin seimine katldn vurgulamak istiyor, ieriklerini anlatyor, baarya ulaacaklarn, zellikle Hoppann ansl olduunu belirtiyordu. elskin dndaki filmler daha gsterime girmemiti, Yura ve Lena onlar grmemiti. Vadim'e yine gn domutu. Kendisinin bildii, bakalarnn bilmedii konulardan szedebilirdi. Vadim'in szlerine gre, ou filmler formalist lakrdlar ve snobist inceliklerle bozulmutu. Ne ki Hoppa ile Neeli ocuklar byk umutlar veriyordu. Sinemamz tam halk oluyor. Maupassant'n Hoppas halk iin mi? diye kukusunu belirtti Yura. Evet, evet, evet diye bard Vadim. Bir dnsene! Bu, yalnzca bir orospunun hikayesi deil. Bu, antimiliter, antifaist bir film. Halkn anlayaca, ona gereken bir film. Yura dilini tuttu. Onun iin Maupassant'n bu yapt da tekiler gibi her eyden nce erotikti. Kadna Prusyal bir subayn sahip olduunu gzden karyordu. Potemkin Zrhls da hayli karmak ama seyredildi, dedi Lena. Yura, Lena'nm kendisini g durumdan kurtardn far-ketti. Evet, diye onaylad Vadim. Ama formalizmi Eizenste-in iin nasl bitti? Ekim seyircinin hi anlayamad bir film, bylesine byk bir konuya yazk oldu. Aim size, Dzi-ga Vertov! Onun Donbas Senfonisini izlediniz mi? Tam anlamyla kaos! Vertov imdi Lenin filmi stnde alyor. Dzi-ga'y byle bir ile grevlendirmek? Vadim omuzlarn silkHALK KTPHANESr

ti. Byk ustalar ama yerini belirlemenin zaman geldi. Kiminlesin? Yura, bir zamanlar Vadim'in byk bir cokuyla Henri de Penier ve dier Franszlar savunduunu, hatt Fransz belallarnn yaamlarn anlatan bir kitab okumas iin ona verdiini anmsad. Belki de Vadim'i inelemenin yarar yoktu ama Hoppa konusunda ste kma arzusu galip geldi. Beenilerin deiiyor, Vadim. iyi yne doru, iyi yne, sevgili dostum. Hepimiz evrime uruyoruz, sorun nereye gittiimiz. Ne sylemek istiyorsun? Vadim'in saldrganl onu artmt. Vika deildi karsndaki. Kendini gl hissediyor. Sylediimi, insan geliiyor ama hangi yne olduu en nemlisi. Herkes engelleri ayor, nemli olan hangi engeller ve ne-re-ye atlad? Nereye? Okuldayken edebi beenilerim oturmamt, imdi nemli olan nereye geldiimdir. Okuldayken komsomola girmek iin hi de acele etmemitin, oysa imdi parti yesisin, ben bu evrimi normal sayyorum. Her eye karn tartmaya girmemeli, ll ve iyi olmalyd. Ancak byle Lena'nm gzne girebilirdi. Mkemmel! dedi Yura. Belki Eizenstein da sosyalist gereki olabilir? Yalnzca Eizenstein'in adn anmt, nk ikinci bir rejisrn adn yanl olarak anmaktan korkmutu. Byk adlar! Lena, ona minnetle bakt. Vadim'in szettii durgunluk sesli sinemaya geile aklanamaz m? Vadim hemen itiraz etti. Durgunluktan sz etmedim. Sesli sinema konusundaki tahminlerde de dikkatliyim. Nasl derler, sinema, ulu bir dilsizdir. Szler, sinemay perdedeki tiyatroya dndrr. Charlie Chaplin'i konuurken dnebiliyor musunuz? Ben dnemiyorum. Lena, Londra'da epey sesli film grmt. Sesli sinema 351 orada tutulmutu, bizde de tutulacak. Ama Vadin'le tartmaya kalkmad. Amerikan sesli film gsterisinde izleyecile-rin Amerikal aktrlerin

telaffuzlaryla nasl alay ettiklerini anmsayp glmsedi. Yura, Vadim'in stnln kabul ederek uysalca sordu: Gelip Geen ve Altn Da nasl? Vadim glmsedi. Bunlar sesli mi? ostakovi'in mzii eliindeki filmler. Mzikler ok gzel, ne de olsa halk ezgilerine dayam-yor. Bir kompozitr iin bu, ok nemli. Vadim, bilgisini gsteriyor ve Yura'ya her adan salam olduunu kantlamak istiyordu. Yura bunu anlad. Bu istein kaynann, onlarn karsnda duyduu korku olduunu da anlad. Vadim'in tuhaf saldrganlnn nedeni de buydu. Glmsemesini tutamad. Lena da ona ayn ekilde yant verdi, dayand iin gzleriyle teekkr etti. Yemekten nce mi, sonra m yzyoruz? Vadim saatine bakarak. Size katlamayacam, dedi. Smidovi'e gitmem gerek izin verirsen, le yemeine dnerim. Lena, kapy arkasndan rtp ieriye giyinmeye gitti. Vadim ve Yura verandada kaldlar. Lena'nn odasndan verandaya hafif tl ekilmi bir pencere alyordu. Perde rzgrda oynaynca Lena grlyordu. Lena, kollarn yukar kaldrm, elbisesini karyordu. Yura, pencereyi vcuduyla kapatp perdeyi dzeltti. ler nasl, Vadim? Vadim, masada kitaplar kartryordu. Eskisi gibi. Ne aryorsun, ne de geliyorsun. ok. Vadim, masadan bir kitap alp Yura'ya gsterdi. Okudun mu? Ne o? Panayev'in anlan. Anmsamyorum... Yanlmyorsam Panayeva'nm anlar elime gemiti. O, kars. Gerekte, Nekrasov'un yasal kars. Annan 352 ilgin. Panayev'de de ilgi ekecek yerler var. Komu yazlktan ho bir erkek sesi duyuldu.

Seni neden seviyorum, mehtapl gece... Vadim kitab brakt ve dinlemeye balad. aykovski'nin mzii. Szler Yakov Polonski'nin. Yeniden kitab kartrmaya balad. Lena, omuzlarn ve srtn akta brakan askl, krmz bir elbiseyle yanlanna geldi. Gzel kadn, mkemmel, haval. Tam Yura'ya gereken biri! plaklndan utanarak glmsedi. Orada deimemek iin mayomu giydim. Gidelim mi? Bir dakika! Vadim, arad yeri sonunda bulmutu. ite, ilgin bir yer. Panayev, Belinski'den alnt yapyor. Belinski yle diyor: Bize, Byk Petro gereklidir. nsani ilkeler adna bizimle acmaszca uraacak yeni, dhi bir despot gerekli. Terr andan gemek zorundayz. Her eyden nce, bize insani bir biim verecek Byk Petro'nun sopas gerekli: nsanlamamz iin bu szn ierdii en geni anlamda terrden gememiz gerekli. Slav kardeimizde bilinci abuk uyandramazsmz. Gn grlemedii yerde insann aklna tann gelmez, bu bilinen bir gerek. Giyotin ana ise gzel bir ey. Vadim kitab brakt. H?... Nasl? Yura, bu dorudan imaya nasl tepki gstereceini bilmeden susuyordu. Szler olaanstyd, Vadim'den baza eyler beklenirdi, ama bylesine dorudan... Lena yine durumu kurtard: Bu blm okudum. Bunlan Belinski deil Panayev yazm. Belinski'ye mal ediyor. Hayr, Belinski'den alnt. Bu szlerin Belinski'nin olduuna dair dier anlarda da kantlar var, rnein Kave-lin'de. Evet, Belinski byk adamd ve Rusya'ya gl bir ynetim gerektiini anlamt. Ama o, kendi ann adamyd. Bu ynetimin proletarya diktatrl olacan bilmiyordu ve bilemezdir 353 Yura, iinden VadinVin politik becerikliliine ard. Seni niye seviyorum, sessiz gece... Komu yazlktan gelen ses. Gzel sylyor, dedi. Yura. Kim bu? Komumuz, MK yesi. Nikolay vanovi Yejov. Vadim, bu ad ilk kez duyduunu

anlatan bir iaret yapt. Ne de olsa btn adlar biliyordu. Kim olduunu bilmiyorum ama gzel sylyor, dedi Yura. ok iyi bir adam, dedi Lena. Yalnz kaldklarnda Lena, Vadim'i tanyamyorum, dedi. Hatt korkuyorum. Kat, kukucu ve dayanlmaz oldu. Sovyet iktidarn savunuyor! Kime kar? Sana ve bana? Lena, zel durumunu hep saklard, imdi de farkl grnmek istemiyordu. Yine de devleti ynetenlerin snfn-dayd. Vadim ve babas gibi yalnzca hizmet etmiyordu. Yura da devleti ynetenlere dahildi, ii snfyd, halkt. imdi byleleri de ynetici olabiliyorlar. Onu, zellikle bunun iin almlard. Lenalarn Granovski sokandaki apartmanlarnda ve burada nl ekistler yayordu. Babas da bir zamanlar OGPU-VK ynetimindeydi. Vadim'in davranlarnda doal olmayan, yapmack bir eyler vard: Biz yaparz, Biz yapamayz, Bizim devletimiz... Nina vanova, hatt aa Pankratov byle konuabilirler, bu onlarn dnyas ve byle konumaya devam haklar var. Ama Vadim'in yok: O sadece hizmet edebilir. Lena'nn Saa'y dnd anda Yura ondan szetmeye balad. Lena'y irkilten bir raslant. Saa'nn tutuklanmasyla deiti, dedi Yura. Bunu hemen fark etmitim. Saa'nn tutuklanmas onu rktt. Bu korkuyla herkesten daha fazla barmaya alyor. Evet, Saa'nn tutuklanmasndan sonra bakalatk. Yura, ou eyin Berezin ile konumasnda olduu gibi aa hakknda syleyeceine bal olduunu dnd. 354 Yazk! O zaman ben hakszdm. Yeni yl gecesi bana hakaret etti ama ben de objektif deildim. Ne oldu ona? Lena, Yura'ya gven arayan gzlerle Bakt. Yura, szckleri tartarak, aa, barolde olmaya alk biri, dedi. Enstitde ise bu rollerde bakalar vard. aa, onlar devirmek isteyenlere katld. Parti rgtn kertmek istediler. aa da onlara meyletti. Onun iin yaplabilecek en iyisi yapld, yl srgn. Dierleri daha ok yediler, alma kamp, hapisane... Szlerinde, aa iin bir eyler yapt imas vard. NKVD'ye okuldan sonra baladm, atamayla. Biliyorsun ben hukukuyum. Balama

tarihi Saa'nn davasyla ayn zamanlara denk dt. Samimi sylyorum, beni oraya niye ardklarn son ana kadar bilmiyordum. yle mi? diye ard Lena. Ama ayr enstitlerde okudunuz, ilk ckulda ise... Okulda herkes dosttu. Her anlama gelecek ekilde glmseyen Yura, Lenoka! dedi. Saa'nn btn dostlaryla ilgilenmemeleri, bazlaryla ilgilenmedikleri anlamna gelmez. Saa'yla ayn apartmanda oturduumuzu, iki yl ayn fabrikada altmz unutma. Vadim bouna korkuya kaplmad. aa tutuklandnda sen de dahil olmak zere hi kimseyle grmedim, van Grigoryevi'e dert yaratamazdm. aa iin uram, az bildii davaya bulamt. Ne mutlu ki her ey duruldu. aa hemen ayrld, arkadalar stndeki kukular kalkt. Yalnzca Vadim hl sinirlenmeye devam ediyor. Ban hafife ne een Lena, onun yannda yryordu. Yura'ya inanm myd? nanmamas iin neden yok! Lena, Yura'nm rgtnden hem nice iyi insann altn, hem de nice iyi insann izlendiini biliyordu. Dier ocuklar a-rsalar, onu armasalar, bu bile bir piyangoydu. Dediine gre Yura'nn da bana dertler almt ve babasnn g duruma dmesini istememiti. Doru. Stalin, babasn sevmiyor. Byk glkler iin ufak bir bahane yeterliydi. Yura'nn yerinde bakas olsa hemen anlatrd, Yura, olduu gibiydi. Onlar yneten nemli! 355 Plaj pek kalabalk deildi. ocuklar kyda barp a-ryorlard. Bronzlam iftler kumda kt oynuyordu. Lena elbisesini kard ve sanki vcuduna yapm gibi duran siyah mayosuyla kald: Gs ve kala. Yura'ya yine utangaa glmsedi, ama Yura mayosunu giyerken geri dnmedi. ileri gidelim, oras daha derin. Lena, dirseklerinden krd kollaryla kula atyor, ban suyun iine sokarak yzyordu. Yura bu stili bilmiyordu, kendisi normal kula atyordu. Lena'nn byle gzel yzmesine armt. Lena, bugn ona bilmedii ynlerini amt. Her eyi eski hale sokmann zor olaca korkusu yreini doldurdu. Sudan ktktan sonra yzst kuma uzandlar. Kenetlenmi kollarna ban dayayan Lena ona bakyordu. Kzn, kendisini eskisi gibi sevdiini anlad. Kz gerekten de onu seviyordu. Belki bu akn yerine yenisi gelmediinden. Ama sonuta seviyordu. Yura, yaamndaki ilk ve tek erkekti. Yura'nn verdii aclar, bu duyguyu glendirmiti. Belki o da ac ekmiti: Ne zaman buluuyoruz?

Ne zaman istersen, diye yantlad Lena. Kendi evlerine gtrebilirdi. Babas surat asar, annesi kzard, ama sonra her ey yoluna girerdi. Ama ilkel erkek dikkatlilii n plana kt, ilikiyi canlandrmaya evet, aile boyu yapmaya hayr, ikinci sefer yakay yle kolay syra-mazd. Nerede buluacaklar? Nereye armah? Tek bir daire vard: Dyakov'un dairesi. Dyakov, naslsa karsnn evinde oturuyordu. Buluma iin pek uygun bir yer deil. Lena renirse... Hibir ey renemez. Yatak eski ve kirliydi, hatt araf olup olmadndan bile emin deildi, nemli deil. Yatak takm evden getirilebilir. Biliyor musun, imdi bizim evde onarm var. Bir odadan brne tanp duruyoruz. Okuldan bir arkadam var, evinin anahtar bende. Orada buluabiliriz. Olur. 356 15 Varya'nn Levoka ile Metropolde dans ettiini renen Zoya heyecan iinde geldi. Soyad Sinyavski, proje mhendisi, sevimli bir delikanl, ide herkese yardm eder. Ya giyimi? En iyi terzilerden. Ya dans edii? nl Vagan Hris-toforovi'ten aa kalmaz. Levoka ile oturan iko kz da izimciydi, ad Rina. Zoya, Varya'nn gzlerine kskanlkla bakyordu. Hep Levoka'nn grubuna girmeyi dlemi ama becerememiti. Gzel olmak yetiyor! Gerisi kendi kendine geliyor. Ah! diye i ekti. Ne anslsn! Levoka, Varya'nn pek houna gitmemiti. Erkeksi deildi. Ama ok gzel dans ediyordu ve en nemlisi kendilerinden biriydi, grubu da kendilerindendi. Ne Vika ile Vita-lik'ti, ne de yabanclarla kzlar. Onu etkileyen tek kii Igor Vladimirovi'ti. Ama otuz be yandayd ve ondan utanyordu. Onunla ciddi olmalyd. Byle yal birini sevemezdi, onun da akln kartrmak istemiyordu. Sayg uyandran bir insan, onu zmek olmazd. Varya'nn kendine gre ilkeleri vard. Neyin mmkn neyin yasak olduunu biliyordu. Levoka'nn onu, grubuna alacan umuyor, davet edilmeyi bekliyordu. Davet pek yle abuk gereklemedi. Met-ropoldeki tanklktan iki hafta kadar sonra daveti ald. Heyecanl heyecanl koup gelen Zoya, cokuyla btn grubun yarn Ermitaj bahesinde olacan, onlar da beklediklerini iletti. Ayn anda Vika arad ve yarn Igor Vladimirovi'le birlikte Kanatike gitmeyi nerdi.

Gelemem, dedi Varya. Ermitaja gidiyorum. ilgin, kimle gidiyorsun? Levoka'nn grubuyla. Onlarla ie balayacam. ie balaman onlarla olman gerektiriyor mu? Ara ve reddet. Sana Igor Vladimirovi de gelecek diyorum. Yapamam. Sz verdim, onlar aldatamam. iyi de, ben de sz verdim. Hem de Levoka gibi bir pislie deil, Igor Vladimirovi'e. Kendimi dnmedim. Senden holanyor. Evli deil. 357 zr dilerim. Baka sefere. Ara, hadi grrz. Ahizeyi yerine koydu. Metropolde olduu gibi burada da grup kh byyor, kh klyordu. Deiik deiik kiiler geliyor, kayboluyor ve sonra yeniden ortaya kyorlard. Cmbr cemaat gezmek zorunlu deildi, kukusuz. Gezmiyorlar, ana kapnn yannda duruyorlard. Buradan herkesi grebilirler, herkes de onlar grebilirdi. Grubun erkek takm alt kiiden oluuyordu. Levoka, proje dairesinden iki ocuk, Byk Volya ve Kk Volya; tuhaf adl yakkl bir delikanl, ka. Kominterncilerden birinin olu olan Villi Long ve nl dans hocas Vagon Hris-toforovi'in asistan, i adam ruhlu, iyi yrekli Miron. Gruptaki tek srekli kz, tombul, illi Rina'yd. Vcudunun her yan illiydi ve iller ona gnete yanm gibi bir hava veriyordu. Byk Volya, bunlarn gnein pckleri olduunu sylyordu. Rina elenmek iin domutu. Sevinci ille-riyle birlikte datyor, sar salar Latin iei gibi alev alev parldyordu. teki kzlar gruba rastlantyla katlyorlard. Bugn de Vrya rastlantyla katlmt. Ama hi kimse ona yeni biri gibi davranmamt. Burada hi kimse bakasna kur yapmyordu. Herkes eitti. Zoya gibi sradan izimciler. Bu ocuklar onun, Moskova otelinin projelerini yapan Susev'in mimarlk brosuna girmesine yardm edeceklerdi. Maa, ar sanayi projeleri izen kurulularda verilenden daha az deildi. Levcka, eri diini gstererek sevimli sevimli gld. Rina da gne gibi glmsedi. Aralarnda amata yapyor, yanlarndan gelip geen kzlara bakp onlar eletiriyorlard. Bunu ylesine neeyle yapyorlard ki kzlar hi kzmyordu. Bahenin sahibi onlard. Onlar, ocuklar be paraszd, baheye biletsiz girmilerdi, biraz sonra da bir restorana gidip dans edeceklerdi. Kvrck sal Miron bir yerlere gitti, st kapal bir eylerden szetti, Kostya diye birini and, ama hibiri telaa kaplmad.

358 Varya, bu grupta kendisini rahat hissediyordu. Suskun ka'nn, Levoka'nm houna gittiini gryordu ama restorana onu da, zellikle de Zoya ile gtrp gtrmeyeceklerinden emin deildi. Zoya, balarna ekimiti, kendine hakim olamyor, couyordu. Her zaman olduu gibi de ondan kurtulmak istiyorlard. Giri kapsnn yannda kk bir masada . sakall bir adam oturuyordu. Masann stnde zarflar, kalemler ve bir yaz vard: Grafolog D.M. Zuyev - tnsarov. El yazsndan karakter tayini. Elli kapik. Epeydir karakterimi renmek istiyordum, dedi Zoya. Baka isteyen var m? Rina, aknlkla kan kaldrd. Villi Long bir i ekip elini sallad. Ne yazk atl karnca yok, olsayd ne gzel elenirdik! Varya, arkadann krd potu anlad: Bu grubun gznde numaradan baka bir ey deildi. Zoya masaya yaklap Varya'ya seslendi: Varya, buraya gel! Zoya'nm yanna gitmezse restorana gitme ans doacakt, yok eer giderse onunla birlikte reddedilecekti. Yine de grafologun masasna doru yrd. mza defterine gz atmaya balad: Maksim Gorki, Lunaarski, nl aktrler... Her eyi renen Yaron'dan Zuyev Insarov'a. Zoya, zarf yazp grafologa uzatt ve Varya'ya da iaret etti. Yaz! stemiyorum. Yalnzca, tramvay iin sekiz kapii vard. Karakteri kim syleyebilirdi ki, hele hele el yazsndan. Hepsi sama bunlarn! Ama Zoya, grafologa bir ruble vermiti. Ben ve arkadam iin. Varya zarfn stn yazd. Gruba katldlar... Hi kimse, onlarn yeniden yanlarna geliine dikkat bile etmedi. Herkes bir yere gidip geri gelebilirdi. 359 Yeniden ortaya kan Miron anlalmaz bir eyler syledi ve yine kayboldu.

Zoya, Volyalar'dan birisiyle eneye dalnca Rina Varya' ya, Savoya gidiyoruz ama Zoya'sz. Onu ne yapacam? Rina, bu senin iin, seni alyoruz, onu istemiyoruz, nasl istiyorsan yle hallet gibisinden omuz silkti. Sanki hibir ey sylememi gibi glmseyerek br tarafa dnd. Birer birer ortadan kaybolmaya baladlar, sihirbazlar gibi hi farkedilmeden... Gzn aarsn hi kimse yok. Zoya ve Varya yalnz kaldlar. Tydler, diye Zoya alamaya balad. Arabayla gezdireceklerini mi sandn? diye sordu alayla. Ya da paytonla?. Domuzlar. Rina da ba domuz. O yapt! illi surat! Kalabaln arasnda yrmeye baladlar. Tiyatro ve sfasman'm caz orkestrasnn ald salon ara vermiti. Skc iki tur attlar ve grubun topland yerde ka'y grdler. Kzlar, diye bard ka. Sizi aryorum. Hadi abuk. Nereye? diye sordu Varya. Savoy a. Durakta bekledik, yoksunuz, brleri gitti, beni de sizin peinize yolladlar. Bize hi kimse bir ey sylemedi, dedi Zoya. Bilmiyorum. tka aklamak istemedi. Belki de anlamadnz. Gidiyoruz abuk! 16 Grup, byk oval bir masada oturuyordu. Varya ve Zo-ya'mn gelii hi kimseyi etkilemedi. Madem geldiniz, oturun! Varya da ka'nm kendi isteiyle mi, yoksa brlerinin isteiyle mi onlar iin dndn anlayamad. Masada, kskanlktan Buharal kocas tarafndan ld360 rlen Alevtina adl birinden szediliyordu. Rina mahkemeye gitmiti. Avukat Braude imdadna yetiti... Yarglar azlan ak dinlediler... Nasyonal'in

dner kaps kzlarmz restoj ran yaamnn ahlaksz evresine ekiyor. 'I Dner kapnn kzlar restoran yaamnn ahlaksz evrei sine nasl ektiini gsterircesine ellerini evirdi. Kadn ldryor ve topu topu iki yl! diye ard Zoya. Kltrel geri kalmlk! Levoka, eri diini gstererek glmsedi. Ana giriten ve dner kapdan girmezsek ekilmiyor muyuz? Btn dnyada insanlar restoran ve kafelerde vakit geiriyorlar, dedi Villi Long. Kk Volya, dua eden mslmanlar gibi yzn eliyle kapatp sallanarak mrldand: Zavall Alevtina, anssz Alevtina, niin kesti onu vahi Buharal. Bir tavuk gibi, bir pili gibi. Byk Volya arkya balad: Kzarm pili, halanm pili, pili de yaamak ister. Dner kap kaldrlsa yerine normal bir kap yaplsa ahlaksz evre ortadan kalkar m? diye sordu Levoka. Masaya gelen Miron otururken aklad: Parti bitiyor, imdi gelecek. Kapya dnk oturan Villi, Geliyor! dedi. Yirmi sekiz yalarnda, ksa boylu, geni omuzlu, kk bykl, prl prl ayakkabl biri masalarna yaklat. stndeki gzel giysi biraz zensiz duruyordu ama kusursuz Le-voka'dan daha ok yakmt. Salonu, kendinden emin kk admlarla tandklarna bayla selam vererek ve onlarn yantlarna glmseyerek geti. Bu, Miron'un Ermitajda szn ettii nl bilardocu Kostya idi. Grup onu selamlad. Yava baklarla masaya gz gezdirdi. Bak tuhaf, sersemce ve ayn zamanda kukuluydu. Bu361

radakilerin hepsini avucunun ii gibi tanyordu. Bak yalnzca tanmad Varya ve Zoya'ya takld. Varya'nn yanna oturdu. Bir ey smarlamamsnz, dedi. Nazik ve saygl Levoka, Rina, Alevtina'dan szediyordu, dedi. Mahkemeye gitmi. Szn esirgemeyen ka kabaca dzeltti: Seni bekledik! ka'ya dikkatle bakan Kostya, Alevtina'ya yazk oldu, dedi. yi kzd. O herifle ilikiden sakn dedim, ama dinlemedi. Yava yava ve net konuuyordu. Rusya'nn gneyinde szckleri yayvan yayvan syleyenler gibi. Gzleri koyu kestane, salar altn rengiydi. Varya'ya dnd: Kzlar, herhalde ackmsnzdr. Ben yemeyeceim, diye atld Zoya. Ben yiyeceim, dedi Rina. ok am, her eyi yiyebilirim. Hafif bir eyler attrmak, dedi tka. Anlalan buradakilerden bir tek o Kostya'ya baml deildi. Garson geldi. imdilik sigara getir, dedi Kostya. Gerteegovina Flor? Evet. Konumas gibi her eyi kasten yava yapyordu. Hepsinin bir eyler attrmaya sabr yoktu, bunu ok iyi biliyor ve yavatan alyordu. Trnayla sigarann kutusunu at ve masaya frlatt. Yalnzca Varya'ya sordu: iycr musunuz? Sesinden olumsuz yant bekledii anlalyordu. Belli ki onun sigara imesini istemiyordu. Ama Varya sigaray ald. imediinizi dnmtm.

362 Ne hayal krkl: Varya, gaddar bir yosma gibi glmsedi. Kostya baklarn ondan kaydrd ve yine szckleri uzatarak sordu: Ne yiyip ne ieceiz? Levoka meny okumaya balad ama o szn kesti. Soslu salata. Oturanlar sayarak masaya gz att. ki ie votka ve bir ie arap. Siyah m, pembe mi? Siyah daha iyi, dedi Rina. Kostya, Varya'ya dnd. Ya Siz? Farketmez. O zaman, iki ie votka, bir arap, siyah. Scak olarak da frnda sazan. Oo! diye bard. Villi Long. Kostya, bonkrlk etme! dedi Miron. Ben smarlyorum. Varya (yar ciddi) sordu: Doum gnnz m? Evet. Doum gn. Baka anlamda. Bu adam, dorudan hedefe gidiyor. Bakndan sz etmeyecek. Varya, gerekirse kar koyabilir. imdilik gerek yok, yalnzca zppelik yapyor. Emekli olmu haydut tipli biri yaklat. Kostya'ya eilip kulana bir eyler syledi. Hayr, dedi Kostya. Bugnlk yeter! Tip ortadan kayboldu. Varya iin beklenmedik, dierleri iin de fark edilmeyecek biimde Kostya onun dizleri stndeki antay ald, iine bir tomar att ve yavaa, Bugn oynamamak iin, dedi. Varya ard. Oynamak isterse paralar alabilirdi. Yok oynamayacaksa paralar cebinde de durabilirdi, ilkel, zppece bir adm: Gvenini gsteriyor, onu da ie katyordu. Herhalde hrszlar da paralar saklamalar iin yardaklarna byle gizlice veriyorlard. Ama kendisinin paralar herkesin iin-

363 de vermesi uygun olmazd, onun gibi aktrmadan vermeyi de beceremezdi. Paralar antasnda kald. Varya honut deildi. Garson ikilerle mezeleri getirdi. Kostya, masa donatmay seven ev sahibi gibi garsonun hareketlerini izliyordu. Metropol ve Ermitajda gruplarna girip kann says belli deildi, herkes oradan oraya koturup duruyordu. Burada ise uysalca oturuyorlard. Varya daha nce dndnn tersine bu grubun rastlantsal olmadn, hepsinin Kostya' nn evresinde toplandklarn ve Kostya'nn grubu oldukla-, rm anlad. Yalnzca Miron, ileriyle ilgili olarak masadan kalkyor ve dnyordu, tka da bamszln gstererek yan masaya taklmt. Beyaz nlkl, byk beyaz balkl a a iinde canl balklar getirdi. Bu baln ad ne? diye sordu Kostya Varya'ya. Parmayla kimsenin yantlamamasn istedi. Sazan smarlamtnz, herhalde odur. Ama hangi sazan? Normal mi, aynal m? Bilmiyorum. Bu aynal sazan. Srt yksek ve keskindir, pullar da iridir. Normal sazann srt geni, pullar kk olur. Anlald m? Anlald. Teekkrler. Artk balk enstitsne girebilirim. Kostya, bayla iaret edince a gitti. Amatr balk msnz? diye sordu Varya. Hayr, babam da dedem de balkyd. Ker'te daha kk bir ocukken denize giderdim. Masaya dnen ka, Sazan ne zamandan beri deniz bal oldu? diye sordu. Kostya, ka'ya hiddetle bakarak dudaklarn bzd. Denize sazan iin gitmezdim. Taranga iin kardm. Tarangayla Vobla arasndaki fark biliyor musun? Bilmiyorsun? Mzisyenler geldi, git dans et! Sana sonra aklarm. Varya, Levoka'yla, ka'yla, Villi'yle dans etti. Kostya 364

dans etmedi, beceremiyordu. Bu, nedense u anda Varya'ya eksiklik gibi gelmiyordu. Hatt Kostya'y dierlerinden ayran bir zellikti. Masada yalnz bana oturuyor, ban sadece ona bakmak ve glmsemek iin kaldryordu. Varya, onun hesabna zlyordu: Onun kesesinden eleniliyor, sonra o yalnz bana braklp dans etmeye gidiliyor. Bir sonraki dansa kalktklarnda Kostya, Varya'nn elinden tuttu. Benimle oturun! Varya oturdu. alyor musunuz? Okuyor musunuz? Okul bitti, ie gireceim. Nereye? Mimarlk brosuna, okulda izim dersleri grdm. Ya yksek okul? imdilik dnmyorum! Neden? Burs az. Bu yant sizi tatmin ediyor mu? Bo bir konuma. Siz de izimci misiniz? izimci? Kostya glmsedi. Hayr, benim mesleim baka. Bilardo? Varya'nn sorusundaki alay yakalad, ona kt kt bakt, gzlerinde bir an fke grnp kayboldu. Bilardo, meslek deildir. Bilginlerden birinin dedii gibi, bilardo sanattr. Bense bilardonun oyun olduunu dnmtm. Varya, onu kzdrmak istiyordu. Daha fazla caka satmasn! Mesleim, tbbi letler, dedi Kostya ciddiyetle. La-ger, Kuars lambalar, dii letleri ve dierleri. Dii letlerini seviyor musunuz? Nefret ediyorum. Ben de. Ben onlar onaryorum. Kendinden yeterince sz ettiini varsayarak sordu :

365 Rina'y ne zamandr tanyorsunuz? Eskiden beri mi? Gruba nasl girdiini renmek istiyordu. Hayr, bugn tantk. Zoya ile ayn yerde alyor, ben de Zoya ile ayn apartmanda oturuyorum. Ayn apartmanda? Nedense armt. Nerde? Arbat'ta. Arbat'ta? Yine armt. Annen ve babanla m? Annem de, babam da yok. leli epey oluyor. Ablamla oturuyorum. nanmam gibi kza bakt. Restoran kzlarnn hepsi kendini farkl gstermek istiyordu, kimi baarlaryla kimi de ansszlklaryla. Her biri kendi yazgsna sahip olmak ister. On yedi yanda hem ksz, hem yetim, bu da bir yazg. Ama karsnda restoran kzlarndan biri oturmuyordu. Benimkilerin hepsi yayor. Annem, babam, drt erkek, kz kardeim, dedem, ninem. Hepsi Ker'de mi? Hayr, daldlar. Ama Moskova'da hi kimsem yok. Hibir eyim de. Hatt oturacak yerim bile. Nerede oturuyorsunuz? . Sokclniki'de ev tutacam. Varya ard. Bir sr dostunuz var, size merkezde bir yer bulamyorlar m? Varya'mn aklna onu Sofya Aleksandrovna'nn yanna yerletirmek geldi. Yaknda birisine verecekti. Sofya Alek-sandrovna ile konumadan Kostya'ya sz vermek olmazd, ama onun yakn arkadalarndan olma arzusu gl kt. Kesin olarak sz veremem, ama bizim apartmanda bir kadn var, ona sorarm. Bo bir odas var, belki size verir. Kostya, yeniden gvensizlikle bakt. Hayr, kz ciddi konuuyordu. ok iyi olurdu, mkemmel bir ey olur! Bu kadnn telefonu var m? nce ben konumalym. Kostya gld.

366 __ Beni yanl anladnz, onu aramak istemiyorum. Te* lef on, iim dolaysyla gerekli. Var. Odadan bouna sz etmiti. Belki de olmayacakt. Balklktan elektronik teknisyenliine nasl getiniz? Balk... Deniz kysnda yayordum ve balkydm. Deniz kysna hi gitmedim. Kostya ard: Denizi hi grmediniz m? Sadece filmlerde. Kostya, imdi gzlerinin iine bakyordu. stiyor musunuz? Daha neler! Mzik sustu. Herkes yerine dnd. Kostya, kadehini kaldrd. Yeni dostlarmza imeyi neriyorum: Varya ve Zo-ya'ya. Kk Volya alayl alayl bard: Yaasn! Bir ey iin bu grupta kadeh kaldrmak mmkn deildi. Herkes yemi imiti. Masada dzensizlik hkimdi. Birileri gelmi, oturmu ve eneye dalmlard. Kostya'nn yannda gzlkl, profesr yzl biri bitmiti. Avucundaki paray skarak sordu: Tek mi ift mi? Varya parann renginden bunun onluk olduunu anlad. Oynamyorum, dedi Kostya. Sonra dnp ekledi: Bekle... Varya, kendin iin bir dilek dile. Diledin mi? Diledim, dedi. imdi syleyin, tek mi ift mi?

ift. ift mi? diye sordu adam. ift! diye onaylad Kostya. Delikanl onluu masaya koydu. Ne grmlerdi? Kostya glmseyerek paray ald ve Varya'ya, 367 Ben paray, siz dileinizi kazandnz, dedi. Ne dilediniz? Aklna ilk geleni syledi: Beni ie alp almayacaklarn. Bunu dilemeseniz de olurdu. Hayal krklna uramt. Bu nasl bir oyun? diye sordu Varya. Kostya, onluu dzeltti ve numarasn gsterdi: 341672. Alt rakam var, siz ift dediniz: Drt, alt ve iki, toplam on iki. Ona tekler kald: , bir ve yedi, toplam on bir. Sizinki daha fazla, siz kazandnz, onluk sizin. Eer onunki fazla olsayd bir onluk siz verecektiniz, anladnz m? Varya glmsedi. Yksek matematik deil. Kostya ocuka bir sevinle ekledi: En iyi taraf, avucunu anca kazanp kaybettiini hemen gryorsun. Bu karmak oyunun ad ne? Demir. imen dfer deil, yalnzca demir. Savoy usul demir, dedi Varya. Kostya gld. Dinleyin. Duydun mu Leva? Savoy usul demir. Savoyu mu, Savoyay m kastettin? ka, restoran Savoy ile Savoya arasndaki fark kendilerinden baka kimsenin bilmediini anlatan glmseme-siyle sormutu. ka'nm Kostya ile alay etmesine kzan Varya, Restoran Savoyu kastettim, dedi.

Kukusuz, Savoy restoran, diye destekledi Kostya. Savoya'nn ne olduunu bilememesine karn aradaki fark yakalayan Kostya, masadan biraz uzaklaarak elini Varya'mn sandalyesine koydu ama Varya'ya yaslanmad. lkel yollarla onu ele geirmeye alyor. Kstah! imdilik kendine hkim. Varya, onun btn davranlarn anlyordu. Ama cnu incitmek istemiyordu. Ne de olsa, kendisi de dierleri gibi onun cebinden eleniyordu. Biraz da houna gidiyordu, yi ve iten. 368 Mzik yeniden balad, herkes dansa kalkt. Kostya, yine onu durdurdu. Gerekten denize hi gitmediniz mi? Size sylemitim. Kzn gzlerinin iine bakarak yava yava devam etti: Trenle Svastopol'a, oradan da otobsle Yalta'ya. Hazr paramz varken antay gsterdi yarn gidelim. Tren gndz kalkyor, gerekli eyleri al, mayonu, deniz. elbisesini. Ama, onlar orada da alabiliriz. Varya, ona aknlkla bakyordu. Byle bir eyi teklif etmeye nasl cret ediyor? Ona umut mu vermiti? Nasl? Yllk izninizi geireceiniz kimse yok mu? Varya, alay ve horlama ifade eden szleri zellikle semiti. Kostya ban gururla kaldrm ve tane tane eklemiti: Benim yllk iznim yoktur. Kendi kendime izin veririm, kimseye baml deilim. Varya, bu adamda onu eken eyi anlad: Bamszd ve bamszln blmeyi neriyordu. Kabul etmesinin neye mal olacan da anlad. Ama bundan korkmuyordu: O, kumarbazd, kazanmt ve taze bir kzla keyfini karmak istiyordu. Yalnzca gezi nermediini anlatmak istercesine, Geri kalanlar dnnce alrz, dedi. Varya dnyordu. Sizinle nasl gelirim, sizi hi tanmyorum, yi ya tanrsn. Benimle niye senli konuuyorsunuz, samimiyetimize kadeh kaldrmadk!

Kostya, ieye uzand. ebiliriz. Varya kendi szlerinin irkinliini anlayarak onu durdurdu, baka bir sz bulamadndan sordu: Beni ne olarak gryorsunuz? Neysen yle. Olduun gibi. Gzel, temiz bir kz. tenlikle syledii szlerden sonra kzn elini tutu. Varya elini ekmedi. ekingen ocuklarn yaptklar gibi 369 ne elini skyor, ne de parmaklaryla oynuyordu. Elini ylece kzn elinin stne koymutu. Bu da Varya'nm houna gitmiti. Varya, bunun onun da houna gittiini grd. Grltl salona sakin ve hogryle bakyordu. Bamsz, paral biri, burada gvendii tek kiiyle birlikte. Dnyada kahraman diye biri olmamasna karn bu adam, yle uysalca esas duruta durmaz ve muhafzlarn yannda kendi valizini tamaz... Varya'ya bakmadan dalgn dalgn, Belki senin yannda ben de adam olurum, dedi ve somurtup yzn evirdi. yi, geliyorum. 17 aa, kolan takt ve ykl, byk sandaln akntya kar rahata gidiine ard. Okdan (burundaki yksek srk) geirilen iple ekilen sandal, oynamadan (postac Nil Lav-rentyevi dalgalanmaya byle diyordu) kyya paralel olarak gidiyordu. Irma krek ekerek getiler. Kree oturan Boris'le aa krei skarmoza geirmiler, olanca gleriyle ekiyorlard. Aknt glyd. Irman suyu yle temiz ve berrakt ki kreklerin izlerinden bile dipteki kk talar grmek olasyd. Suyun rengi havaya gre deiiyor, kh madeni, kh koyu mavi, kh mavimsi yeil bir renge brnyordu. Canavar gibi gidiyoruz, dedi Nil Lavrentyevi. Ee, ocuklar gen. Durgun yznn ince hatlar gze arpan Nil Lavrentyevi Lena'da altn karm, Kolak'a kar partizanlarla savam biriydi. imdi kolhozda alyordu. Partizanl hakknda belli belirsiz konuuyordu, akas uyduruyordu. Ama altn araycl hakknda doruyu anlatyordu. Angarallann bir gelenei vard: Altm aramaya ift ift gitmek. Parmanda altn yzkle dnersen altn buldun demek, o zaman evlen! Nil Lavrentyevi de altm aramaya gitmi, dnm, ev-

370 lenmi ve ift ubuk sahibi olmutu: Alt inek! Buralarda on inein bile olsa nemli deil. Daha nemlisi rgat tutmam, separator kiralamam ve Tunguzlarla al veri yapmamt. Kn ormanda ava km, alt yz - yedi yz sincap krk salamt. imdi sincaplar kuzeye gmler ve samurlar onlar iyice azaltmt. Kolhozda is bekliyor, al! nceleri, ot biimi srasnda elini sallar otururdun, o tr ilerin hepsi kadn iiydi. Ama imdi, kolhozda erkek de kadn da aynyd. Nil Lavrentyevi'in gevezeliklerini dinleye dinleye kh kydan, kh suyun iindeki kayalarn stnden gidiyorlard. Gndz gne tam tepedeydi, yakyordu; akam st ormann arkasna inmi, ortal taygann leylak rengi kaplamt. Bazen tek tk balk sandalna rastlyorlard. Bazen de kyda ahap bir restoran grnyordu. Baz yerlere atlm alar ve oltalar, uzaklardan geip giden yk sandal, stnde bir at; sonra yine ne insan, ne hayvan, ne ku... Irman dar ve derin yerleri gl rzgr altndaki tayga gibi uulduyor-du. Su, kayalara arpyor, burgalarda kaynyor, gne altnda oynayordu. Akntnn gl olduu yerlerde herkes halatlara aslyor, Nil Lavrentyevi sandalda kalp boyuna krei idare ediyordu. Uzun bir earba brnen hasta kars da koluna giriyordu. Omuzu soyulmu, ayaklar yaralanm Boris, Volodya Kvaadze sandal ekmez, kendisini tamalarn isterdi, dedi. Kolan var ya onun iin muhafz yok! dedi aa. Goltyavino kynde, kyda, srgnler sandal bekliyordu: Ksa boylu, yal bir kadn nl bir eser yine ksa boylu, yal, neeli yzl bir adam anarist ve olaanst gzel bir kadn: Frida. Yal kadnn ad, Mariya Fedarovna, adamn Anatoli Georgiyevi idi. Posta iki aydr gelmiyordu. Nil Lavrentyevi her birine bir yn gazete, mektup ve dergi verdi. Frida'ya bir de koli vard. 371 Anatoli Georgiyevi neeyle, gndr sabah akam nbet tutuyoruz, dedi. Tasnif gecikti, Natoli Yegori, diye aklad N Lavrentyevi. Dvorets'e posta ubesi amaya gidiyoruz. Bu haber birden ortal canlandrd: Dvorets kynde posta ubesi alrsa k postas Tayet yolundan daha abuk gelecekti. Ayrca yeni posta ubesinin kurulmas idari birtakm deiiklikleri de beraberinde getirecekti. Belki de

Dvorets, yeni blge merkezi olurdu. Bu da yeni bir ynetim, yeni bir bask demekti ve bu bask daha yaknda olacakt. Eyalarnz aln, diye emir verdi Mariya Fedarovna: Yatacak yer ayarladm. Saolun, dedi aa. Nil Lavrentyevi, eve gtrmek istiyordu. Yefrosinya Andrianovna'ya m? Sandaldan posta uvallarn indiren Nil Lavrentyevi onaylad: Ona, iyi, o zaman akam otururuz, Frida sizi almaya gelir. Tamam m Frida? Frida mektup okuyordu. Frida, uyan! Evet, evet! Kz mektubu zarfa sokup iri mavi gzlerini Mariya Fedo-rovna'ya kaldrd. Siyah zlfleri, ince belini saran buluzu-nun stne dmt. Onlar aln, diye yineledi. Anatoli Georgiyevi'de otururuz. Evet, evet, diyen Anatoli Georgiyevi dergiyi kartrd. Yoldalar, sonra bol bol okursunuz, haydi gidiyoruz. Boris koliyi kaldrd. Sizin de eyalarnz var, dedi Frida. Daha neler! Boris usta bir hareketle koliyi omuzuna att, eline de valizi ald. Yorgunluun eseri yoktu. Mariya Fedorovna t verdi: 372 Valizi imdilik brakn dnnce alrsnz. aa, Nil Lavrentyevi'in sandal boaltmasna yardm etti. Boris dnnce eyalarn kydaki eve tadlar. Ev sahibesi bal temizleyip yemei hazrlayana kadar dar ktlar. Eee! Boris soru dolu gzlerle Saa'ya bakt. aa, soruyu an-lamamazlktan geldi.

Sevimli, konuksever insanlar. Evet. Bunlar Volodya'nn una'daki dostlar deil. Bunlar gerek aydnlar, kime inanrsan inan, onlar iin nemli deil. Onlar iin nemli olan senin de onlar gibi srgn olman. nsan!.. Ya Frida'ya ne dersin? Gzel kadn. O szck yetersiz kalyor. Peri! Deniz kz! arklar arks! Bu, srgnlerden, yamalardan, yurtsuzluktan gelen bir ey. Nasyonalist olduunu bilmiyordum, diye gld aa. Rus kadm nasyonalist deildir, Yahudi kadn ise nasyonalisttir. Tipten, soydan szediyorum. Karm da Yahu-diydi, ama bu Frida'nn trna olamaz. O duru! Zarafet! Mkemmel! E, anne, ev kadn. Yahudi koca konuuyor. Ne yani? Sen de srgnsn, o da. Sen Kejma blgesinde, o Bo-guan blgesinde. Sama! Evlenirsek birletirirler. aa, Boris'in hayalciliine at. Belki de evlidir! O zaman ok kt. Tabaklarda balk, sos ve yabani mersin reeli vard. N Lavrentyevi ve kars klklar masaya tkryorlard. aa buna almt. Zeki bir kadn olan ev sahibesi olundan dert yanyor373 du: Kolhozda almak istemiyor, armaclar Rusya'ya inaata gitmek iin kafasn elmiler. En esameli kesim; cimriler, dolarlar, ene alarlar. Ev sahibesinin olu, su katlmam bir ingene. Merakla Saa'ya yan yan bakyor, konumadan annesinin sitemlerini dinliyordu. Kadnn ingeneye benzeyen kocas da peykede oturuyor, sigara iiyordu. Boris kapya baknp duruyordu. Frida'y bekliyordu. Ev sahibesi ise olundan dert yanmay srdryordu. Geen gn cebinde izmarit buldum, cebi delik, sigaray saklyor, yakacak her yerini. Niye durmuyor burada? te yle ok yollamyoruz. Ynetim isterse kzamazsm.

Oul, Saa'yla Boris'e yan yan bakarak susuyordu. Gevezenin biri olan kocas da susuyordu. Ev sahibesi ise hl dert yanyordu: Olan gidecek, kt kiilerle yatp kalkacak ve sonunda hapsi boylayacak. Frida ieri girdi, selam verdi ve konumay blmeden peykeye oturdu. izmeyle eski bir palto giymi, earbn bana ve boynuna dolamt. Earbn karmad, onlarn yemei bitirmesini bekledi. Boris kalkt, acele etmesini isteyen gzlerle Saa'ya bakt. n kede ikonlar ve Meryem Ana, teki kede ayna, diki kutusu, temiz havlu. Pencerenin nnde talar, mineral rnekleri, kutularda tohumlar, sakslarda fideler... Anatoli Georgiyevi, bizim tarm uzmanmz, jeologumuz, palecntoloumuz, mineraloumuzdur, dedi Mariya Fedorovna. Bir gn deerini anlayacaklarn dnyor. Blgenin deerini bilsinler yeter, dedi Anatoli Pet-rovi. Angara gibi zengin bir blge dnyada yok. Kmr, maden, petrol, orman, krk, bozulmam su kaynaklan. Ta ve lav paralarn, gmi katmanlar grnen krntlar elinde eviriyordu. Dinleyicilerinin ilgisinden memnundu. Byle dinleyicileri yl boyunca bir daha ya bulur, ya da bulamazd. 374 \ ubat devriminden nce de Angara'da srgndeydim, imdi yine buradaym. O zamanlar blge hakknda yazlarm baslmt, imdi bunu dnemiyorum bile. Yine de notlarmn ie yarayacan umuyorum. Boris, Frida'ya yan gzle bakarak, kinci metalrji kompleksinin douya kaydrlmas nedeniyle doal kaynaklarn ortaya karlmas ok nemli. Kuzbas'dan sonra sanayi buraya kayacak. Zaman meselesi. Boris bunlar bir ynetici, yerel gnllleri cesaretlendiren bir byk adam gibi sylemiti. Zavall Boris! Frida' nm karsnda nemli biri gibi grnmek istiyor, oysa nemlilii tamamen baka alanda. Mariya Fedorovna alayl alayl ban sallad. Sanayileme, be yllk plan sizin neyinize. Sizi, zgrlnzden yoksun braktlar, bunu dnn. Elli yl sonra buralarn nasl olacan tartyorsunuz... Ama ayn elli yl sonra, bugn iyi yrekli olma hakkndan yoksun braklan insanlarn neye dneceini dnyor musunuz?

Her eye karn gerekler yadsnamaz, dedi Anatoli Georgiyevi. Rusya'da sanayi devrimi yaanyor. Bu yal adamn, Saa'nm kafasndaki anarist kavramyla hi ilgisi yoktu. Niye burada oturuyorsunuz? Brakn buray ve akademi yesi olun! dedi Mariya Fedorovna. Hayr, farkl dnceler olduunu bilsinler. Farkl dnceler olmadan dnce de olmaz. almak da gerekli, insan almadan yapamaz. Sakslar gsterdi. Bakn domates, karpuz yetitiriyorum. Domateslerin ardndan ilk siz gideceksiniz buradan, dedi, Mariya Fedorovna. Domateslerle urayorsunuz, kol-hozcularm ise buday sorununu zmeleri gerek. Daha Rusya'da bu sorun zlmemiken mrnde budayla uramam Angara'da bunu zmeye urayorsunuz. Eskiden idare ederdi. Srgnler kyllerle alyor, ya da gnderilenlerle yayorlard. Onlarla uraan azd. imdi kolhozlar var, yneticiler var, yetkililer gelip gidiyor. Her yabanc szck aji375 tasyon olarak kabul ediliyor. Kolhozdaki her eye bir sulu buluyorlar. Sulu ite burada, srgn! Kar devrimci! Yerel nfusu yle etkiliyor ki ne patates yetiiyor, ne balk tutuluyor ne inekler douruyor, ne de besleniyor. Bunlarn btn sulusu, srgnler, rnein, Frida'ya baptist diyorlar. Biri ona yle demiti: Babtist ajitasyonu brakn! Byle demiti deil mi? Evet, diye glmsedi Frida. Ama bir eye ulatlar: Mariya Fedorovna glmsedi. Kyl savamayacak! Ne uruna savasn? nceleri, zenginlerin geri gelip topra almalarndan korkuyorlard. imdi toprak naslsa ellerinden alnd, ne iin savasn? Bu, tartma gtrr, dedi aa. Halkn, uruna savaaca deerler vardr. Siz savaa gider misiniz? Elbette. Ne iin savaacaksnz? Rusya iin, Sovyet iktidar iin. Ama sizi Sibirya'ya Sovyet iktidar yollad. Ne yazk ki yle. Yine de sulu Sovyet iktidar deil, ondan vicdanszca yararlananlar. Ka yandasnz? diye sordu Anatoli Georgiyovi.

Yirmi iki. Gensin, her ey ilerde. Mariya Fedorovna i karartc biimde sordu: ilerde olan ne? Ka yl verdiler? yl. Ya size? Benim iin sre yok. Nasl? tte yle. Yirmi ikide baladm: Srgn, hapis, politik tecrit; yine srgn. lerde yine ya hapis ya da politik tecrit. imdi, Kuzey'i kontralarn adam edeceini sylyorlar. Bunu siz yapacaksnz. Bu burgaca girdiniz, kmak mmkn deildir, rnein Frida, braksalar Filistin'e gidecek. Filistin'e gitmeyi mi dnyorsunuz? diye sordu aa ararak. Evet. 376 Orada ne yapacaksnz? alacam, topra ileyeceim. ilemeyi becerebilir misiniz? Biraz beceriyorum. aa kzard. Sorusunda bir dmanlk seziliyordu, ilemeyi becerebilir misiniz? Oysa burada da alyor ve onunla geiniyor. Kabaln rtmek iin. Rusya sizin iin kt m? diye sordu uysalca. Bana birisinin Yahudi demesini istemiyorum. Bunu sakince ama Saa'mn dncelerinde direnen insanlarda grd vazgeilmez bir direnle sylemiti. Boris, boa umutlanyor, onun dinine geecek deil ya! Mariya Fedorovna da, Anatoli Georgiyevi de deiik dncelerin kanlmaz sayld ksa sren devrim sonras dneminden kalmaydlar. imdi deiik dnme, doa d kabul ediliyor. Baulinler, Stolperler, Dyakovlar kendileri gibi dnmeyen bu gsz, yal insanlar yarglama haklarndan son derece eminler.

Sizden bir ricam var, dedi Mariya Fedorovna. Kej-ma'da Yelizeveta Petrovna Samsanova'y bulun ve bu zarf ona verin. Benim gibi yal biridir. Zarf Saa'ya uzatt. Almal myd? inde ne vard? Postayla niye yollam-yor? Saa'mn yzndeki kararszlk Mariya Fedorovna'mn gznden kamad. Zarf at, iinde para vard. Yirmi ruble var, verin ve yaadm syleyin. aa yeniden kzard, Olur, veririm. Yeniden rmak boyunca yola koyuldular. Akntnn gl olduu yerlerde yine zorlandlar, bir kydan brne krek ekip durdular. Hava scakt ama Nil Lavrentyevi'in kars sandaln knda earb bal oturuyor, yerinden hi kmldamyordu. 377 Uzaktan gelen bir uultu duydular. Nil Lavrentyevi kaygyla aklad: Mura'nn az! Dip kayalar sklam, aknt glenmi, uultu gittike artan grltye dnm ve biraz sonra da iyice kudurmutu. Irman ilerisi bulutlardan grnmyordu. Suyun iinde kocaman kayalar vard. Kayalara arpan sular grltyle yarlyordu. Grlt, yz topun kard grltye e gibiydi. Mura rma kayalk bir azdan kudurmuasna sol kyya dklyordu. Angara'ya dkld yerde kayalar birer ok gibi sivrilmiti. Sandal kyya ektiler. Eyalar da indirip azdan yukarya tadlar, sonra dnp sandal da oraya srklediler. Boris artk hi yorulmuyor, tersine yava gittiklerini sylyordu. Bir an nce Kejma'ya varp yerlemek ve Fri-da'y yanna almak iin ie balamak istiyordu. Frida'nn kendisiyle evleneceinden kukusu yoktu. Ne sevgilisi, ne de kocas var. ernigov yaknlarnda bir annesi var. Yalnz ne yapacak? Kejma'da yaarz, onu altrmam. Eviyle urasn. Sonra ocuumuz olur, burada da ocuklar byyor. Srgnlmz bitince gideriz. Onu Moskova'da tiyatroda gece elbisesiyle dnebiliyor musun? yi bir e bulmak iin Angara'ya gelmek varm. Srgn yl, e btn yaam iin. Filistin'e gitmek istiyor. Sama! Geer. Kendini kadn olarak hissetmemi. Ailesi, evi, ocuklar olacak, Filistin dncesinden eser kalmayacak.

aa, Frida'nm gzel yzndeki inat ifadeyi anmsad ve Boris'in krlne at. Tanrya inandn da iddia ediyor, diye srdrd Boris. Ciddi olduunu mu sanyorsunuz? Yehuda'ya ciddi olarak inanan ada bir Yahudi gsterin bana! Yahudi iin din, ulus olarak kalma biimidir, asimilasyona kar bir aratr. Ama asimilasyon kanlmazdr. Dedem Yahudi kkenliydi, ben branice bilmem. Yahudi miyim? Borya, onu yalnzca bir gece grdn. Bir insan tanmak iin be dakika yeterlidir. Seni 378 ilk grdmde kendi kendime Onunla anlaacaz! dedim. Hata yapmamm. Her cinsten adam grdm. Gerek bir kadn bulursam baka birisine hi gereksinme duymam. Ev-leninceye kadar toy bir delikanl olarak yaadysan ilk ete in peine taklr, karn ve ocuklarn terkeder, yuvam ykarsn. Bu mantkta neler yoktu ki. Yalnzlk, bu unutulmu yere dm kadna merhamet... Ama bu yine de, zampara ve uar bir adamdan beklenmeyecek bir akt. Frida'dan sz-ederken yzn sevecenlik kaplyordu. Merhum Kartsev'in oturaca adobets'i ve baka bir ky daha getiler. Nil Lavrentyevi'in tand m, akrabas m olan birilerinde gecelediler. aa ve Boris yemekten hemen sonra yattlar. N Lavrentyevi ev sahibiyle uzun uzun oturdu. aa uyku arasnda kapnn alp kapanmasn, ieri girip kanlar ve erkek seslerini duyar gibi oluyordu. Sabahleyin, kzarm balk kokusu ve frnn kapann grltsyle uyandlar. iyi uyudunuz mu, bir eyler srmad ya? diye sordu ev sahibesi. iyi, saolun. Kahvaltda pek oyalanmadlar, bir an nce yola koyulmak istiyorlard. Sokaktan sesler gelmeye balamt. ie gidiyorlar, uluyorlar! N Lavrentyevi kalkt: ok teekkrler, dedi. Byle bir gecelemeden sonra N Lavrentyevi, sandalda gevezelie balamt: Bizim buralarda kolhoz ne olur ki? Toprak bereketsiz, donmu, tayga topra. Ekin yetimez, ancak karnn doyurursun. Devlete ne verebiliriz, hibir ey. Lena'da hayvanlar vard, kovdular. imdi st bulamazsn. Eskiden srgnler ormanda alrlard, imdi onu da yapmyoruz. Otuzlu yllarda buraya gnderilen kulaklarca ina edilen Kalinin kyn getiler.

Onlar tam ocan sonunda getirdiler, gc yeripde 379 olanlar sekiz verst tedeki en yakn kye, Koda'ya gittiler ve ocuklar barndrmalarn istediler. Ama Kodallar (Orda tek bir soydan gelenler yaar, Rukosuyevler) korktu. Onlarn kulaklarn da halletmiler, uzak yakn herkesi srmlerdi, te bu yzden korktular. Adamlar yeniden orma: na dndler ve barnabilecekleri maaralar kazmaya baladlar. Ama toprak donmutu, kazmak yle kolay deildi. stne stlk bir de kar. Kimi ld kimi yaad. Baharda orman aykladlar, temizlediler, srdler, ektiler. alkan, becerikli kiilerdi. imdi de onlardan kalanlar var, domates yetitiriyorlar. Eskiden bir tek Natoli Yegor domates yetitirirdi. Bizimkiler bu politik srgnle dalga geerdi. Ama kulaklar ondan yararlandlar. te, onlarn devlete katklar. Son tmceyi, devletin karlarn bildiini pekitiren bir ifadeyle sylemiti: Kulaklar yok etmenin gereklilii ve domates yetitirmenin yararlar. Kurnazlk yapmad ve ocuklar, ailesi olan bir insan olarak bu zorunlu gmenlere acd belli oluyordu. Neler olduunu, neler olacan, yerlerinden yurtlarndan ne iin koparldklan bilinmeyen bu Ukraynal, Kubanl kyllerin bana gelenin bir gn kendi bana da gelip gelmeyeceini bilmiyordu. Bundan dolay da aknlk iindeydi. aa, buradaki evlere benzemeyen yeni evlere bakyordu. Be duvarl, sundurmak, duvar dipleri toprak setli geleneksel Rus evleri. Toprandan koparlan, tayga karna atlan ama Rus insanlar tarafndan burada yeniden yaratlan ve korunan Rusya'nn bir paras! aa, bu insanlarn imdi nasl olduklarn grmek istedi, ama insanlar ideydi. Ky bombo, sessiz ve sakindi. Irmak kys ise Angara'daki btn kyler gibi kayklar, alar ve krklerle doluydu. Herkes gibi yayorlar... Kukusuz, yaamay becerenler. Yamata ocuklar kouyorlard. ocuklar da karda don-mayp yaayabilenlerdi. Belki yenileri de domutur. Yeniden dingin rmak, mavimsi kayalar, usuz bucaksz tayga, mavi gkyzndeki gne. nsanlarn refah iin ya380 ratlm her ey. Sa kyda, gmenlerin yardm iin gittikleri ve eli bo dndkleri Rukosuyevler'in ky Koda. O da sakin, sessiz, insansz. 18 iyi, geliyorum. Bunu, restoranda mzik alarken, prl prl kzlar yakkl ocuklarla dans ederken sylemek ok kolayd. Bu, yeni ve bamsz bir yaamd. Kostya'n kendisi de, Krm'a gitme nerisi de bu yaamn bir parasyd, bu nedenle dn akam restorandan sonra Varya, Kost-ya'yla nereye olsa gidebilirdi.

Ama bugn, burada, ortak kullandklar evde, renksiz odalarnda her ey bambaka grnyor, gerek deilmi gibi geliyordu. Sanki olanlar bir yanlsamayd. Vika'nn evresinde yurt d gezileri, Kostya'nn evresinde ise Krm ya da Kafkas gezileri dillerden dmyordu. Evet, kim bu Kostya? Bilardocu, kumarbaz! Ne ilkel yollarla batan karmt: antasna paralar koymu, pahal yemekler ve arap smarlam, eli ak davranmt... Byle ka kz grmt? Kan Krm yolculuuyla kandrmt? Byle bir atee atlmayacak! Bilardocunun teki onu aptal bir kz gibi eline geiremeyecek! Krm'dan sonra brakrsa ya da Krm'da terkederse, ister dn paras versin ister vermesin, insan iine nasl kacak! Orada Kendin dn! deyip onu be parasz brakrsa ne yapard? Nina'ya telgraf ek, para iste! Dn restoranda tant birisiyle bugn Krm'a gittiini duysa bunun darbesi yeter Nina'ya! Neden zellikle bugn gitmek gerekiyor? Bu acele niye? Sz verdii gibi Sofya Aleksandrovna'yla konuacak. Oday verirken birbirlerini yakndan tanrlar ve belki aralarnda bir iliki kurulurdu. Dn, restorandan ktktan sonra Kostya, Zoya ile onu taksiyle getirmi ve ayrlrken, Yarn evden kma, demiti. Telefonumu bekle, leden nce mutlak ararm. Saat on iki. imdi en iyisi gitmek. Ya Sofya Aleksand381 rovna'ya ya da Zoya'ya. Akam ararsa leye kadar bekledim, aramadn derim. Arayacak myd bakalm? Belki de kimle ene aldn bile unutmutur, yle birdenbire Krm'a nasl gider? ii brakacak! Nasl bilet bulacak? Grevliler iin rezervasyon gerekli. Normal bilet almaya kalksa haftalarca bekler. Evde de sakince oturabilir. Kamak ayp olur! Telefonu bekleyeceine sz verdi ve szn tutacak. Hem arayp aramayacan renmek ilgin olacak! Bakalm nasl syrlacak? Saat yarmda Kostya arad ve biletleri aldn, trenin saat drtte kalktn, kendisini almaya geleceini syledi. Kostya'nn yumuak ama emredici sesini duyan Varya sersemledi. Dn akamki gibi yava yava, szckleri hafif uzatarak konuuyordu. Varya hemen onun yzn, epey bir sre stnden ekmedii tuhaf, delimen ve ayn zamanda inanmayan gzlerini anmsad. Arbat'ta oturduuna arm, umduunu dilemedii iin hayal krklna uramt. Onun hesabna zldn de anmsad: Onun cebinden yiyip iiyorlar, sonra cnu tek bana brakyorlard. Belki senin yannda ben de adam olurum. demiti. Bu itirafndan sklarak hemen somurtmutu. Onu nasl aldatabilir, szn yutabilirdi? Bouna sz vermiti, ama vermiti! Dili Hayr demeye varmyordu. Buraya gelmene gerek yok, Nikolski sokanda, keden ikinci evin nnde

beklerim. yi, ama gecikme, yoksa treni karabiliriz. Varya, Nikolski'ye avludan gemeye karar verdi. Ana yolda Ninka'ya rastlayabilirdi. Valiz almak gerekmedi. Neyi varsa yanndayd. Fazladan bir elbise, klot, kombinezon, bir ift orap, di fras, sabun ve tarak antasna smt. Valiz gerekmemesi iyi de olmutu. Nikolski'ye alan avlu yolu kapalyd. Varya, getiimiz gnlerde btn avlu yollarnn kapatldn anmsad. Arbat zel bir yol olmutu. Ara sra Stalin yazlna gidiyordu. Nikolski'ye kadar normal 382 yoldan gitmek gerekti. ansna kimseye rastlamad. Rastla-sa bile eski okul antasyla yryordu, ne olacak! Nina'ya not brakt! Arkadalarla Krm'a gidiyorum, iki hafta sonra dneceim. Cann skma. Varya. Nikolski'ye dndnde taksiyi ve dn akamki giysi-siyle Kostya'y grd. Uluslararas vagonda gidiyorlard. Varya, ilk kez gryordu. imdiki ad Miurinsk olan Kozlov'a, teyzesinin yanma Nina'yla numaralda gitmilerdi. Drder kiilik kompartmanlara blnm vagonlar olduunu duymutu, ama iki kiilik, ayr lavabolu kompartmanlar duymamt, tte, byle bir kompartmanda gidiyor. Her ey kadife ve bronz. Kap kollar bile bronzdu. Koridor hal kapl, perdeler kadife, masada gzel abajurlu bir lamba. niformal kondktr masif tabaklarla ay datyor. Saygl ve nazik, zellikle de Kost-ya'ya kar. Varya'nm anladna gre bu vagonda nemli kiiler yolculuk ediyordu: Komu kompartmanda apoletlerinde drt kare olan yksek bir rtbe bir asker vard. Bir kompartman tede de kocasyla birlikte yal gzel bir kadn. Galiba artist. Varya, onu bir filmde grdn sand, teki kompartmanlarda da belki Halk Komiserleri ya da asker giysili yetkili kiilerin standart giysisi Halk Komiser yardmclar yolculuk ediyorlard. Ama hem kondktr, hem arap ve meze getiren garson, hem yemek iin restorana gidecekleri yazan grevli, hem de yemekli vagondaki bfeci Kostya'ya zel bir nezaketle davranyorlard. Duruunda, davranlarnda bu insanlar, Kostya'ya teki yolculardan farkl davrana zorunlu brakan bir eyler vard. nceleri Kostya'nm kaba laubalilii Varya'y kzdryordu: Hizmet eden herkese sen diye konuuyordu. Ama onlar Kostya'y kendilerinden gryorlar, ona gcenmiyorlar, akalarna glyorlar, isteklerini grnen bir memnuniyetle yerine getiriyorlard. Kostya, garsonlarn gayretkeliini baarnn doruunda bulunan ve bu baarnn insanlar ken383

dine ektiini bilen biri gibi ltufkr bir glmseyile karlyordu. Neeli ve dosta davranyordu. Kostya'nm ne rtbesi, ne grevi, ne de n vard. Zaten onlara gereksinim de duymuyordu. Bamsz, riski seven ve dierlerinin elde edemediklerini elde eden biri. Haziranda denizin kaynad bir zamanda trenin hareket gn, hem de yalnzca nl kiilerin gittii uluslararas vagonda kim bilet bulabilirdi? Kostya bulmutu. Varya onun, bilet deerinin iki, hatt katn verdiini gz nnde bulunduruyordu. Epeyce bahi brakyor, parann stn almyor, bylece baarsn insanlarla paylayordu. Varya'ya sanki krk yllk dost gibi davranyordu. kisinin ayn kompartmanda gitmelerinin de alacak yn yoktu. Sanki Varya hakknda her eyi biliyormu gibi hibir ey sormuyor, sanki kendi hakknda her eyi anlatm gibi kendinden szetmiyordu. Getikleri yerleri anlatyordu. Buralardan ilk kez gemedii belli oluyordu. Hi ylmyordu. Bir kez olsun kucaklamaya, pmeye ve ie balamaya yeltenmemiti. Yalnzca koridorda pencereden dary seyrederlerken elini onun omuzuna atmt. Bu da ok doald: Gen bir ift koridorda duruyor; delikanl, gen einin omuzuna elini atm. Vagonda herkes onlara gen evlilermi gibi davranyor, glmsyor, hatt onlar seviyordu, zellikle deVar-ya'y. Varya gen karsn herkesin sevmesinin Kostya'nm houna gittiini grd. Yalnzca, gece ne olaca dncesi strap veriyordu. Kukusuz Kostya, Varya'mn onunla gelmeye raz olduundan dolay o ie de raz olduundan emindi. Erkekler genellikle bir kz tiyatro ya da sinemaya ya da dansa davet ettiklerinde o ie de haklar olduunu sanyorlar ve o ie izin vermeyince gceniyor, kzyorlard. Kostya ise onu Krm'a gtryor. Ayn otel odasnda yatacaklar, onu besleyecek, yedirip iirecek... Hayr, byle bir szleme iine gelmiyor. Varya ne srnam, ne de zorlamt. Krm'a onun iin gidiyordu, o istemi Varya da kabul etmiti. Baka hibir eye sz vermemiti. Krm'da gen ve gzel bir kzla gezmek houna gidiyorsa, ona bu zevki verecekti. 384 Darda hava kararmt. Kostya gzlerine bakm g-lmsemiti. Her ey- yolunda m? Yolunda. Gecenin yaklamasyla gittike daha da ekingenleme-sine karn yle yantlamt. k olsayd ve aktan ba dnseydi i bakayd. Ama ba dnmyordu, dnecei de belli deildi. Herkesin houna gittii gibi Varya'mn da Kostya'nm yamanl houna gidiyordu, ama ll olmaya almt. Kostya doru drst ye-ti-me-mi-ti, o baka bir dnyadand. Ama Varya sokakta bymesine karn yine de iyi yetimiti. Arkadalar da yleydi. Levoka, ka, Rina, Byk Volya, Kk Volya. Hepsi aydn ocuklar ama onlann ba olmasna karn Kostya aydn deildi. Hepsi

ona, onlarda olmayan ve Kostya'da bol bol bulunan ey uruna yanayorlard: Para. Kostya da evresine bu ocuklar alyordu, nk kendisinde olmayan bir ey de onlarda vard: Aydn olma! Kukusuz o halk ocuuydu, taralyd, karakteri yleydi ve onu byle kabul etmek olasyd. Ama btn bunlar Varya'mn pek iine gelmiyordu. Onun bamszl iine geliyordu. Ama o da bamsz olabilirdi, yeter ki kendi yaamn kazansn. Hatt kars olarak bile. Ama onun kars olmay istiyor muydu? Bunu kendisi de bilmiyordu. Evlilik hakknda hi konumamlard. O zaman metresi mi olacak? Ama klar birbirini sever. Yani kapatma? Hayr, kapatma olmaya niyeti yok. Kendi kendine bir ey sylemese de kantlarnn salam olmadn anlyordu. Olmas gereken olacakt. Nazlanmak, komiklemek demekti. 19 Dvorets kynde sandalc ve suskun karsndan ayrldlar. Nil Lavrentyevi postaneye kotu, grevliyle dnd, sandaldan torbalar indirdi, urat, tartt, Saa'yla Boris'e 385 hi bakmad bile. Srgnleri gtrmesi sylenmi o da getirmiti. Daireye urayalm m? dedi Boris. Niye? Kejma'ya yollarlar. Onlar olmadan da hallederiz. Emir elimizde. Tatszlk yapabilirler, niye uramadnz, niye imzalatmadnz? Byle ufak tefek eylerle onlar kzdrmamak gerek. aa gitmek istemiyordu. Gereksiz bir grme gereksiz yere hor grlme demekti. Bir an nce ilemlere balama isteine kaplan Boris yalnzca Frida'y dnyordu. Dvo-rets'in merkez olacan duymutu, ilerde Frida'nn onunla ya da onun Frida'yla birlemelerine yardm edebilecek birtakm ilikiler, birtakm dostluklar kurmak istiyordu. Hlya-c! Yarn bakarz. yi, eyalarn yannda kal, ben ev arayaym. Gne bulutlarn arkasna kaymt. Irmaktan souk bir rzgr esiyordu. aa, paltosunu omuzuna atp valizi tad. Keder yreini sktryordu. Niye gitmek istemiyordu? Kvaadze olsa gider, isterdi. Boris de istiyor, iini yrtmek istiyor, bu onun hakki, ite o gitmemi ve gitmeyecekti.

Yolda bir hafta boyunca muhafzsz, biraz olsun zgrl hissetmiti, zgrlk bitecek miydi? Burada, dnyann sonunda, bu daha vahice ve daha tersti. Hayr, gitmeyecek. llzyon olsun! Kendini kandrma olsun! Az sonra dnen Boris neeyle, imdi seni imparatorluktan kalma biriyle tantracam, dedi. Ekselanslarn as! Kinyaz Yusupov'a ve Grigo-ri Rasputin'e hizmet etmi olaanst bir herif! Saa'y gtrd evde, haki renkli kaftan ve konlar kesik izmelerine soktuu seyrek dokunmu bir pantolon, giymi, krmz burunlu bir yal bir adam oturuyordu. Hafif ikin, sinek kayd tral przszd. Alabros salar, kentli olduunu gsteriyordu. 386 Tann, dedi heyecanla Boris. Anton Semyonovi! Ekselans imparatorun a bass! O zaman byk a! diyen aa ilgiyle yal adama bakt. O da yar kapal kirpiklerinin arasndan dikkatle Saa'ya bakt. Anton Semyonovi'i Moskova'dan armlar. Elileri ve elilik grevlilerini yedirip iirecek. De-volay kftesi, Provansal sos... Moskova'da a tandklarm var. Kukusuz, sizin byklnzde deiller. Grande Otelde Ivan Kuzmi var, tanyor musunuz? Pek karamadm. Anton Semyonovi kaytszca yantlamt. Her Ivan Kuz-mi'i anmsayamam, ama her van Kuzmi beni mutlaka tanr, demek istiyordu. ok iyi a. Kukusuz elinin altnda bir eyler varsa. Albert Karlovi? Tanyorum, dedi ksaca. Boris, ortak bir tamdk bulmu olmann mutluluuyla, Becerikli, usta biri, dedi. Ne olacak ki... Birinci, ikinci ve nc yemek, ite hepsi bu. Ben de ondan szediyorum ya, malzeme varsa. Kimin iin yaptn da nemlidir. O zaman bifstrogonof bir hayal dnyasdr... Bifstrogonofu da yapmay bilmek gerek. Ne zaman gidiyorsunuz? Ne zaman brakrlarsa. Hani tahliye emri elinizdeydi?

Burada alyorum, onlar da yemek istiyor ve ii uzatyorlar. Ev sahibesi bal temizledi ve tavaya att. Bayla oca gsteren Boris, Bunu sizin hazrladnz dnyorum da! dedi. Anton Semyonovi gururla susuyordu. Moskova'ya dndmzde bize de yemek piirirsiniz artk! 387 Anton Semyonvi Boris'e yan yan bakt ve bir sarhoun inatlyla, Para olursa imdi de olur, dedi. Paray alnca yerinden zar zor doruldu ve dar kt. Alkolik! dedi aa. Hayr, insana susam. Anton Semyonvi bir ie ispirtoyla dnd. Gerekli olan var, Hemen hemen hibir ey yemeden iiyordu. abucak sarho oldu. Boynu kzarm, yzn fke brmt. Senin paranla iiyor ve sana kfrediyor. Boris bunu farketmemiti, tand Moskoval a ve ba garsonlar say duruyordu. Niye buradasnz? diye sordu aa. Anton Semyonvi, byle kolayca kendilerini aptal yerine koyduklan iin tm yreiyle nefret ettii bu Moskoval aptallar, bu rastlantsal masa arkadalarn cehennemin dibine yollamaya hazrlanarak gzlerini ar ar Saa'ya kaldrd. Ama Moskoval bir aptaln nazik baklar yerine ona alayla bakan, her eyi anlayan ve her saldry rahata savuturacak bir Moskova soka hnzrnn baklaryla karlamt. Gzlerini ondan karan Anton Semyonvi, zorlukla nefes alarak anlatmaya balad: Blge merkezinde lokantada alyordum. Menye Tembel usul ii yazdm. Savc tutturdu: Niye tembel usul? nclerle dalga gemek! Bin dokuz yz otuzun yemek kitabn gsteriyorum. Tembel usul ii. Tamam m? Hayr, uyduruyorsun! Kitab da bir muhalif yazm. Saa'nn burada duyduklarnn en samas buydu.

Tanrya kr, her ey bitti, dedi. Boris acyarak. iniz bitti, eve dnyorsunuz. Anton Semyonvi, Boris'e nefretle bakt. Eve? Nerdeymi bu ev? Berdiev'de^ mi? Al sana! Boris'e bir ders: Her kukulu adama kim olduunu bilmeden hemen yapma! 388 ek git buradan, dedi aa. Senin anann... Hayr! Boris ayaa kalkp kapnn engelini takt. Anton Semyonvi telala mrldand: Ne oluyor, ocuklar? Ben aka yaptm. Son kez yaptn, alak! diye glmsedi aa. Boris, Anton Semyonovi'in stne ulland ve ban! masaya yaptrd. ocuklar, brakn! Borya, benim de hakkm var, bana da brak! Beyaz gzl bu ikin surat ona iren geliyordu. Le! Onlarla dalga geeceini sand! Rezil! Serseri! Srgn yolda! Arkada! ren bir sahne, ama onlar yaamn dibine batrmlard ve byle ayak takmna baka trl davranlmazd. zr dile, rezil! zr dilerim, diye hrldad Anton Semyonvi. Simdi git anann... Boris, onu kapdan srkleyerek dar att. Yorgunca eie oturdu. te sana ekselanslarnn a bass! diye gld aa. Frida byle insanlarn arasnda yaamak zorunda, dedi Boris. Ertesi gn o tarafa giden bir sandal buldular. Koopera-tifi, kendileriyle birlikte halat ekerlerse onlar alabileceini sylemiti. Kejma'ya kadar yetmi kilometreydi. Engel kmazsa iki gn sonra oradaydlar. Bu byk baaryd.

Eyalarn kydaki tklm tklm yklenmi sandala getirdiler. Bu sandal ekeceklerdi. adr bezinden yamurluk, bataklk izmeleri gibi kasklara kadar uzanan geyik derisinden izmeler giyen iri suratl, neeli bir delikanl olan koope-ratifi sandaln yannda bir eylerle urayordu. Yola hemen kyor muyuz? diye sordu Boris. Belgeleri onaylatp gideriz. Saa'y bir yana eken Boris, yeniden balad: 389 Biliyor musun, aa, yine de bir uramak gerek. Sandal bulduumuzu, eyalarmz yerletirdiimizi ve haber vermeye geldiimizi syleriz. Yoksa Kejma'da tatszlk olacak. Bu it olu it, ekselanslarnn as, burada olduumuzu oktan yetitirmitir. Senin bilecein i, dedi aa souka. Gidebilirsin, ben gitmiyorum. Benim burada olduumu da syleme. Bana verilen emir Kejma'ya gitmem yolunda, ben de gideceim. Nasl istersen, Boris omuz silkti. Yine de gideceim. indeki alkanlk eytan ayaklanmt. Frida ile evlenme dncesi, onu ele geirmiti. Hata yapmaktan korkarak bu dnceye boyun eiyordu. Boris, ne yarm saat, ne de bir saat sonra dnd. Koope-ratifi belgeleri onaylatmaya gitti, dnd. Boris hl yoktu. Git, yoldan ara, dedi kooperatifi. Zaman yok, onsuz gideriz. aa ne yapacan bilmiyordu. Boris'i brakamazd, daireye gitmeyi de istemiyordu, hem artk gemiti. Niye hemen gelmedin, diye soracaklard. Biraz daha bekleyelim. Sonunda Boris geldi ve hi konumadan valizini sandaldan indirdi. aa, ne olduunu tahmin etmeye alarak sordu: Ne oldu? Rojkova'dan yolluyorlar. Rojkova, sol kyda kck bir kyd. Dn, Nil Lav-rentyevi ile gemilerdi. Blge yetkilisi olmadan nasl yaparlar? Yer belirleme haklar var.

Bo ver, gidelim. Belgeleri aldlar. Boris'in sesi titriyordu. Dert etme, dedi aa. Rojkova'ya git. Kejma'ya da Kansk'a baka yere yollamalar iin yaz. Hem orada alabilecein yer de yok. Kejma'ya gidince ben de sylerim. Boris elini sallad. 390 Her ey bitti. Aptaln tekiyim! Aptal! aa, Boris'e acd. Ondan ayrlmak zor olacakt: yi yolda, neeli, bezdirmeyen bir yol arkada. Kucaklap ptler. Bcris'in gzlerinde yalar parlad. aa sandala bindi. Sandalc, sandal kydan itti, borday kurtarnca kendi de atlad. Bir sre krek ekerek gittiler. aa, Boris'in kederli grnmn anmsad. Onlarn ardndan bakm, sonra valizini alp yamaca trmanmaya balamt. 20 aa, ssz rmakta bir bana geleceine doru gidiyordu, yi ya da kt herkes bir yere yerlemiti. O ise, onu neyin beklediini, nereye yollayacaklarn bilmiyordu. Volodya* yi, tvakin'i, kylerde rastlad srgnleri bir daha hi gremeyecekti. Ayn blgede olmalarna karn belki Boris'i de bir daha gremeyecekti. Bir ac yreine oturdu, yolunun yzlerce kilometresini birlikte yrd insanlar yitirmiti. Sandaln knda, sert, baavu suratl, konumay pek sevmeyen krk yalarndaki sandalc oturuyordu. Saa'yla kooperatifi srayla kolana geiyorlard. Halata ise ikisi birden aslyordu. Kooperatifinin ad Fedya'yd. Eski bir Kzl Orduluydu. Kejma yaknlarndaki Mozgova kyndeki dkknda tezghtard. Kendine ky maaza mdr diyordu. Krasnoyarsk' daki bir kursa yazlm. Kn gitmeyi planlyordu. Fedya, ky tezghtarnn roln devletin politikasn kyde srdren bir kii olarak komik bir nemle anlatyordu. Akll, her eyi anlayan, neeli, herkese ayn davranan, hi kimseden kukulanmayan, hi kimseye n yargl davranmayan yeni ky ak-tivisti tipi. Saa'nn srgn olmasnn onun iin bir nemi yoktu. Srgnler hep vard, imdi de var; onlar da dierleri gibi insan. Ama u an asker olsa ve Saa'y ldrmesi 391 emredilse hi dnmeden ldrrd. nk dnya byle kurulmutu.

Fedya, Saa'ya Moskova'y, hangi sokakta oturduunu, baka hangi sokaklar olduunu, annesinin ve babasnn ne ile uratklarn, Kremlin'e hi gidip gitmediini, Stalin yolda ve dier yneticileri grp grmediini, maazalardaki fiyatlar soruyordu. Sylenen her eye ayordu. Moskova, hayal gcnn son durayd. Saa'ya da ayordu, doma byme Moskoval! Yerel yneticiler iin karlan Lks sigarasndan sunuyordu. Bazan srgnlerin buraya getirdii ve Angara'da hayli popler olan UnutulmuTerkedilmi arksn sylyordu. Gzel sylyordu: Bilirim, benim mezarma kimse gelmez/ Yalnzca ilk baharda bir blbl gelir ter/akr ve gider/ Yalnz mezarm eskisi gibi tek bana kalr! Fedya, altn aramaya kmamt, artk byle gelenekler yoktu. Askerden nce iki ay Profesr Kulik'in aratrma ekibinde alm, Tunguz meteorunu aramlar ama bulamamlard. Herhalde topraa gmlmt. Ayn yerde ortaya kan gl, batakla dnmt. Sinekler srrsa kurtulu yoktu. Herkes kam. Fedya da kamt. Yirmi altda askere almlar, ayn yl okul alm, o zamana kadar okul yokmu. Delikanllarn iinde tek okuma yazma bilen Fed-ya'ym. Fabrikada alan babas retmi. Babas Tunguz-larla ticaret yapyormu. Fedya Tunguzlar iyi niyetle anlatyordu. Okumam, vahi bir halk ama alma huylar yoktur. Rus adlarn Petruka, Ivaka, Pavluka, Kornilka... diye sylerler. Dildeki kurallara hi aldr etmezler. Az az seyretmek, Unumu versene, ki ekmek sat derler... Ttn severler, hem erkekler hem kadnlar iyi iki ierler, erkek ne giyiyorsa kadn da onu giyer. ocuklar sa rglerinden ayrt edebilirsin, tek rglyse erkek, ift rgly-se kz. Boncuk dkndrler, hem krklerine, hem de ka-masinlerine dikerler. Tunguzca Kuma geyik ya da mus derisinden yaplan oraptr. Ayn deriden yaptklar izmelere de kamasin di392 yorlar. Bu szckle kzlderililerin makoseni arasndaki benzerlik Saa'y artt. Tunguzlarla Kuzey Amerika yerlilerinin ayn soydan olduklarn savn pekitiren bir olgu. Buraya aratrma yapmak, yerel leheleri saptamak ya da jeologlarla bitmez tkenmez kaynaklar karmak iin gelmek gerek. Oysa ona ssz bir kyde, hibir yere gitmeden, hi kimseye yarar dokunmadan yl yaamak dmt. Niye onun bana gelmiti? Kendisi de sulu deil miydi? Krivoruko hakknda konusayd imdi zgrd. Oysa konumam, bunu ahlakszlk olarak grmt. Peki ahlak nedir? Lenin, proletaryann karna olan her ey ahlakidir, demiti. Ama proletarya insan, proleter ahlak da insan ahlak demekti. Oysa ocukl^jakSralT^raiaMk-4nsaR6-dildi,

dolaysyla ahlakszlkt. Kendi yaamn, bakasnn yaamr. feda ederek kurtarmak da ahlak dyd. Son geceleme Zarmkakflyiinrip KftyfSga iin srpriz bir ad tayan Turgenyev ada stnde kurulmutu. Adann uzunluu yirmi iki kilometreydi. Bir ucunda Ale-kino kyd, teki ucunda da Zaimka vard. Saa'y gtrdkleri ev, olduka geniti. Eve, tahtalarla bir eklenti yaplmt. Ev sahibesi, iri ve heybetli biriydi. Genliinde gzel olduu hemen belli oluyordu. Beli bklm ihtiyar kocas ve kemerli burunlu, gr kal, esmer, Kafkas tipli iki olu, onlarn e ve ocuklar... Byk olan krk, kk ise otuz yalarnda gsteriyordu. Peder Vasili imdi gelir, dedi ev sahibesi. Onunla yersiniz. Kumral sakall, ikonalardaki azizlerin yz gibi gzel yzl bir adam geldi. stnde yamurluk, izme ve cppe vard. Ev sahibesi masaya kurutulmu balk, yumurta ve st koydu. Peder Vasili, bir yandan yiyor, bir yandan da aa' ya nereden geldiini, nereye gittiini, nerde doduunu, annesinin ve babasnn ne yaptn soruyordu. Kendisinin de srgn olduunu syledi. Saa'y niye srdklerini sormad, kendisi de anlatmad. 393 Yemekten sonra, Peder Vasili'nin yatayla bir masann bulunduu kk odaya getiler. Kilise kokusu yaylyordu. Soyunun, ayaklarnz ykayn, rahatlarsnz. Peder Vasili, scak su, leen, sabun ve havlu getirdi. aa, ban scak suya edi, yorgunluktan kurtulmann verdii o gzel duyguyla anlk bir gszlk duydu. Hamam da yakabiliriz, ama hamam rmak kysnda. Dnerken trsn, nnde daha yol var. Byle de ok gzel, saolun. Buralarda hamam vardr, sizin Moskova'da banyodur herhalde. Evet, banyo. Benim oralarda da hamam vardr, yakar ve ykanrsn. Burada insanlar daha temizlik dkn. Nerelisiniz? Ryazan ilinin Korablinski yresinden, duydunuz mu? Ryazan' biliyorum ama Korablinski'yi hayr. Peder Vasili glmseyerek

anlatmaya balad... Bizim oralar gneydedir, elma yetiir. Burada ne elma, ne de armut greceksiniz, onlar zleyeceksiniz. Kei yemii, krmz yaban mersini yemii. te btn yemiler, haa bir de frenk zm ve bataklk yemii. Meyve hi yok. aa ayak parmaklarn scak suda zevkle ovalayarak, Meyvesiz yaamak gerekecek, dedi. Sabunla, sabunla ovun. Verin bana! Peder Vasili sabunla lifi ald. Olur mu, olur mu, ben yaparm! Ama Peder Vasili lifi slatm, sabunlam ve Saa'nn ayan ovmaya balamt. aa ayaklarn kurtarmaya alarak kar kt: Yapmayn! Olmaz: Bir yandan ayan ekmeye alyor, te yandan da suyun dklmesinden korkuyordu. Peder Vasili yumuak bir sesle konuuyor ve ovuyordu. nemli deil, nemli deil. Sizin iin zor ama benini iin daha kolay. Hayr, hayr, saolun. 394 Sonunda lifi almt. yi, ykayn!! Peder Vasili elini kurulad. Burada ne yapyorsunuz? alyorum, ev ilerine yardm ediyorum, yedirip ii-riyorlar, saolsunlar. insanlar ok iyi, iten. Onlara iyi davranrsanz, onlar da bunun altnda kalmazlar. Srgnleri buradan alacaklar galiba. Neden? Kolhoz yznden. zel i yok, alacak yer de. Ko-hoz, srgnleri altrmyor. Buraya yerletirilen eski kulaklarn kolhozu var, oraya da almyorlar. Ev sahiplerinin oullar ok tuhaf, erkezlere benziyorlar.

Peder Vasili glmsedi. Ev sahibesi genliinde gnah ilemi. Evlerinde gen ve yakkl Kafkasl bir srgn kalrm. Sonuta gnah ilenmi. Anlalan bir sefer olmam, ocuklar var, nk. Dokuz yl kalm adam, sonra da gitmi. ocuklar kalm. Kocas onlar kendi ocuu, ocuklar da onu z babalar sayyor. Ezelden beri buraya srgn yollamlar, halk karm. Durumlar iyi, rnein beni de himayelerine aldlar. nanlar yok, buralarda gerek bir inan hi olmam. Sibirya, kendi vicdanna sahip klyor insan. Dini tren yapyor musunuz? Kilise kapal... Sadece konuuyor, teselli ediyorsun. aa ayaklarn kurulad, oraplarna uzand, Yatn, dinlenin, dedi Peder Vasili. Leeni gtrrm, nereye dkleceini bilmezsiniz. Elinde bezle dnd, yeri sildi ve kazan gtrd. Yine dnd ve yata at. Yatn. Nasl? Ya siz? Ben yatacak yer bulurum, kendi evimdeyim. Yatn. Hayr, ben yere yatarm. Yer souk, trsnz. Sobann dibinde yatarm. 395 Ben de orada yatmay seviyorum. Ev sahipleri yatt, onlar uyandrrsnz. Ben sessiz sessiz yatarm. Saa'y yumuaka ikna etmiti, ama yumuaklnda grevini yapmasna hibir eyin engel olamayaca bir insann direnci vard. Grev, elinde ne varsa bakasna vermek. Onun, scak su leeni ve sert yatandan baka bir eyi yoktu. aa yataa girdi, arafn soukluunu duyumsad. Uzun sreden beri ilk kez yatak takmlaryla yatyordu. Uzun sredir stne scak bir battaniye rtmemiti. Duvara dner dnmez uykuya dald. Uykusu hapisanede iyice hafiflemiti. Sabah duyduu hrt onu uyandrd. Bu, stne krkn rterek yere yatm Peder Vasili'nin kalkarken kard

grltyd. una bakn, dedi aa. Bir de sobann yannda yatacan sylemiti. Oraya baktm ama yer yoktu, dedi neeyle Peder Vasili. Burada da rahatm iyiydi, iyi uyudum. Yatanz buradan her geene vermemelisiniz; onlar ok, siz ise teksiniz. Duvarda asl duran cep aynasnda salarn tarayan Peder Vasili itiraz etti: Nerde ok? aydr kimse gelmedi, yle her gn yolcu gelip gemiyor, gelenleri de evlere srayla yerletiriyorlar. Ylda bir ya da iki kez bize sra geliyor. Bu yatakta her gn yatyorum, benim iin pek zel deeri yok. Ama sizin iin yle deil, dinleniyorsunuz. Yatn, daha zaman var. Peder Vasili dar kt. aa dier yanna dnd ve uyudu. Onu yine Peder Vasili uyandrd: Dnm, kirli izmelerini karm, ev cppesini giymiti. te imdi kalkn, ykann, kahvalt yapacaz. Kahvaltda yada yumurta ve ay vard. Herkes ie gitmiti. Yalnzca yal ev sahibesi ocan yannda bir eylerle urayordu. Ka yandasnz? diye sordu Peder Vasili. 396 Yirmi iki. Ya siz? Ben? Peder Vasili glmsedi. Yirmi yedi. Ka yl yediniz? Peder Vasili yeniden glmsedi. Az, yl. ikisi geti. Memleket ekiyor, ama gitmek de zor, ne de olsa altm. Siz de kaln, diye araya girdi, yal kadn. Evlenin. Nereye gideceksiniz? Rusya'da tanrya hizmet etmenize izin vermezler. Tanrya her yerde hizmet edilebilir, dedi Peder Vasili. Saa'ya dnd: lk zamanlar sklacaksnz ama sonra alrsnz. Ruhunuzu yitirmeyin, yreiniz kin balamasn, ktnn ardndan her zaman iyi, daha iyisi gelir.

Aleksandr Dumas'da unlar okuduumu hatrlyorum: Skntlar, yazgmzn ipine dizilmi tebih taneleridir, bilge kii onlar sakin sakin eker. Byk yazar... Macera romanlar yazm, ama ne gzel, ne bilgece ifade etmi. Cam tklatp Saa'y ardlar. Borcum ne kadar? Hi borcunuz yok, dedi yal kadn. Peder Vasili, Saa'nn koluna dokundu. Onu gcendirmeyin. Saa'y geirdi, valizini koymasna yardm etti. Sandalc halat zd, sandal iteledi ve kreinin bana geti. Fed-ya kolan omuzuna geirdi, sandal gzetleyerek halat biraz gerdi. Sandaln doru gittiine emin olarak, Kr karanlkta gidiyoruz, dedi. aa, Peder Vasili'ye elini uzatt. Hoa kaln. Her ey iin teekkrler. Fedya neeyle bard: Yallah! Eilip kolan gerdiren aa ileri atld. Tanr sizi korusun! dedi Peder Vasili. 397 NC BLM 1 Saa'nn srgn yeri Angara'nn yukarsnda Kejma'dan on iki kilometre uzaklktaki Mozgova ky olarak belirlendi. yi bir ev buldu. Ev yeterince bykt. Dul ev sahibesi, iki olu ve nikhsz yaad biri. Adam Angara'dan deildi. Askerlie buraya gelmi ve kalmt. Zamannda oullar annelerinin bu adamla evlenmesine ve mirasa bir ortak daha kmasna kar kmlar. Derken btn mal mlk kolhoza gemi. O zaman bu asker iyice sarho olmu, eski kini ayaklanm, karmakark ak salaryla kyde oraya buraya kou]? durmu ve vey oullarn ldreceini sylemi. Ama vey oullar onu yakalayp sarholuu geene kadar kilere kapatmlar. Kk olan Vasili, uzun boylu ve yakklyd. Byk bir olaslkla kydeki btn kzlarla yatmtr. Ne de olsa burada ahlak anlay ok farklyd. Eve sabaha kar geliyordu, bazan da hi gelmiyordu. aa, onu hemen hemen hi grmyordu, grdnde ise Vasili, konumadan ona g-lmsyordu. Konukan deildi ama arkada canlsyd. Byk olan Timofey, kzlarla ilgilenmez, akamlan sokaa kmaz, yalnzca evde

yatard. Hi sormadan Saa'nn odasna girer, eyalarna gz gezdirirdi: Bu ne ie yaryor? Ya bu? Gvensizce bakar ve susard. Teklifsizlii gvendiriyordu ama aa, Timofey'in btn sorularn sabrla yantl399 yordu. Halk! nnde her Rus aydn gibi Saa'nm da sululuk duyduu byk, gl ama cahil! Bir seferinde aa, Timofey'le adaya ot bimeye gitti. Ot bimeyi bilmiyordu ama denemek istedi. aa krek ekiyor, Timofey de sandal ynetiyordu. Sandalda iki trpan, biley ta ve sinee kar maskeler vard. Timofey'in at klndan ve Saa'nn Soloveyik'in dyle Kansk'dan satn ald ipekten maskeleri, Saa'nn maskesine bakarak, Siz, ehirlilerin her eyi var, dedi Timofey. Biz, kyllerin ise hibir eyi. Oysa srtmzda tayoruz sizi. Timofey, art deer teorisini ilkel bir biimde ifade etmiti: Maddi deerleri Timofey ve onun gibi kyller yaratyor, aa ve onun gibiler hibir ey retmiyorlar. Akntnn onlar srklememesi iin olanca gcyle kreklere aslan aa byle dnyordu. Sizi tepemize yolluyorlar, sonra da kanmz iiyorsunuz. aa, yant vermedi, Ne diyebilirdi ki? Timofey bir eyler kavramak isteseydi... Ama hi de byle bir istei yoktu. Karsnda hibir eye hakk olmayan bir srgn vard, dalga geebilirdi. rktn m? Korkuyor musun? Timofey glmsedi. Seni orakla biip rmaa atarm. Kimse bulamaz. Kimse de bana hesap soramaz. Muhalifsiniz siz Trokistler! Sizi kim arayacak! Cehenneme kadar! aa kyya yanat, suya indi, sandal kyya ekti. aa sandal iyice ekip demir atmcaya ve karaya kncaya kadar Timofey yerinden kmldamad, ona yardm etmedi, yalnzca pis pis gld. Beni niye ldrmedin?. Glyor musun? imdi gerekten ldrrm! diye tehdit etti Timofey. Bouna... Niye ki? nk imdi ben seni ldreceim. Timofey bir adm geri ekildi. Hadi, hadi brak oyun oynamay!

400 Dnyann bir ucunda bo bir ada. erlerde bir yerlerde ot biiyorlar. Sinekler vzldyor, bek bek uuuyor, evrede baka ses yok. Dnya yok, insanlk yok, yalnzca ikisi. Habil ile Kabil! Bir ara gergin baklarn Saa'dan ayrmayan Timofey geri geri ekildi, dnp sandaldaki trpanlara atld. aa onu yakalayp srtna yumruu indirdi. Timofey suya yld, kalkt. Dner dnmez suratna bir yumruk daha yedi. Yeniden suya dt, srnerek kyya kt. Hayr, Timofey'i ldrmeyecek, bir pislik yznden bam belaya sokmayacak! Timofey doruldu, kyya uzanp korku dolu gzlerle Saa'ya bakt. t suratl! Keder... Keder... aa, sandala yrd, trpanlar, bilei tan ve maskesini kutuya atp kye doru krek ekmeye balad. Akam yemeinden sonra evden ayrlacan syledi. Bizde rahat deil misin? diye sordu asker. Timoka" ya dersini verdin, iyi yaptn. Herkesi tehdit eden rezilin teki, kimseden de zr dilemeyen alan biri. Sana da helal olsun! Vaska'yla git, btn kzlar onun avucunda, retmen ona bakp duruyor, diye gld Vasili. Timofey konumuyor, kimseye bakmyordu. Ev rahatt. Ama birinin alma tehlikesi altnda yaamak hem ho deildi, hem de onun durumunda riskliydi. Sabahleyin eyalarn yeni eve tad. Tand evde mutfaktan baka bir oda daha vard. aa' ya onu verdiler. Ev sahipleri, iki ihtiyar, ncekilerden yoksuldular ama fena beslemiyorlard. Kolhozda pek almyorlard, hemen hemen btn gn evdeydiler, aralarnda hi tartmazlard. Kadn hafife yana yatm gibi yryen ksa boylu kocasna yamuum diyordu. Ev sessizdi: Yal kadn sobay ustalkla yakar, kocas da avluda baltayla fazla grlt etmeden bir eyler onarrd. Odann yeni ykanm taban gzel gzel kokard. Zamanla anm duvarda Lenin ve Kalinin'in portreleri, onlarn hemen yannda da Nivadan 401 kesilmi atl arabadaki ar ailesinin fotoraf aslyd. Bazan yal adam sabah kar, eve akam st dnerdi. Kolhozda ne yapt sorusuna, Ne dedilerse onu yaptm, diye yant verirdi.

Kolhoz burada resmi bir kavramd. Kolektifleme teki blgelerden daha ge balamt. Stalin'in Baardan Ba Dnmesi makalesinden sonra kolhozlar yeniden canlanm ve bir buuk-iki yl gecikmeyle yeniden oluturulmaya balanmt. Ksa gelime dnemi, ailelerin beslenmesine yetecek kadar buday yetitirmeye yetmiti. Ama bu buday toplamak, kzakla alt yz kilometre tamak ya da Angara'nn burga ve akntsna kar koyarak gtrmek olas deildi. Herkesin on kadar da hayvan vard, ky bana toplam iki bin ba, bin kadar da at. Hayvanlar kolektifletirdiler ve bakmalar iin evlerinden alnp buraya srlen kulaklara verdiler. K ok etin geince hayvanlarn yars telef oldu. Hayvanlar yine eski sahiplerine verdiler, kolhozun mal olarak. Peki, st kime satacaklard? Ne mandra ne de ya fabrikas vard! Kejma'ya yerel ynetim iin gtrmek olmazd. Gzleri nnde yok olan hayvanlardan elde ediyorlard onu. Geriye bir tek ey kalyordu: Av. Tunguzlara, Vanarava'ya giden yol Mozgova'dan geiyordu. Kolektiflemeden nce sincaplar Krk Tedarike, kooperatife satyorlard. imdi kolhoz kanalyla satarlarsa, kolhoz krkn deerinin yansna el koyuyordu. Bu durumda ne yaparsn? Avclar krkleri saklyor, Tunguzlara satyorlard. Parann da tmn alyorlard. Ancak iki yl sonra yneticiler uyandlar: Krk saysnda azalma vard. Oysa krk dviz demekti! Komisyon yolladlar, aratrdlar, ve sonunda karar verdiler: Avclar iftilie ynelmi. Btn su iftilikte. Devletin iftilikten hibir kr yoktu. Bunun zerine blge, tarm yerine krk reticisi olarak ilan edildi. Buday, teki tarm blgelerinden, Tunguzlara nasl iletiliyorsa yle salanacakt. imdi kolhozcular krkleri Tunguzlara ekmek karl satyorlard. Topra ekmeleri yasaklanmt. Buday da gnderilmemi, unutulmutu. Sincaplarn kuzeye katklar402 n, onlara ancak haftada ulalabildiini, yeni yerlerde klak kurmak gerektiini ve bu klaklarn Tunguzlar tarafndan ykldn syleyerek ynetimin gznde kendilerini temize karyorlard. Aslnda Tunguzlarla hi olmad kadar iyiydi aralan. Krkleri ekmekten ok ispirto almak iin veriyorlard. Tunguzlar iin her ey vard. ecekleri de. Devlete ylda yz bin kadar sincap krk veren, hay-vanlan Irkutsk'a sren, ekmek, st ve balkla kendini besleyen bu ssz Sibirya ky, avlanmay azaltm, buday ekmeyi brakm, srlerini on kat eksiltmi ve teki Angara kyleriyle birlikte kendisinin yiyecek ekmei olmayan Altay-l kylnn srtna binmiti. Angara her eye karn otuzlu yllann balarnda alk ekmedi. Uzaklk, terkedilmilik ve znde doaya dayanan yre ekonomisiydi bunun nedeni. Irmak herkesi doyuruyordu. stemediin kadar balk vard. Ormansa yemi ve mantar-lanyla besliyordu. Kolhozun saylsa bile hayvan besliyorlard. Ev hayvanlar, domuzlar ve kolektifletirilmeyen yn iin baklan koyunlar... En nemlisi retim plan yoktu. Krkten baka retim de yoktu. Zaten krk hedefleri de yl getike klyordu. Nerdeyse blge ne tarm, ne de krk reticisi olmutu. Sonunda blgeye st reticilii grevi verildi. Kejma'daki kolhozun, artk

duyuramadklar yerel ynetime gnlk taze st salamas istendi. Mozgova, dzenli olarak gnderiyordu. Zaten pek zor olmuyordu, nk iki bin hayvandan ancak iki yz sa kalmt. Bir arabaya on bidon st koyup yolluyorlard. aa kye ulatnda biraz olsun paras kalmt. Ev sahibesine yemek dahil yirmi ruble verilmiti. Bazan bir kap kaymak getiriyordu. i separatr onarmakt. Geen yz yldan kalma sve mal Alfa s separatr-n skmek de, temizlemek de ok zordu. Saa'nn separatrle tankl yl ncesine, enstitdeyken staja gittikleri kye dayanyordu. Separator, srlen kulaklardan kalm, kimse eline almamt. Gruptaki teknisyen separatr skm, temizlemi ve takmt. aa da o zaman meraktan denemiti. imdi bu deneme iine yaramt. Makina eskiydi, dingil 403 yay ypranmt, somun zar zor tutuyordu, yeni yay yapacak hibir ey yoktu. Bakana syleyin, separatr Kejma'ya gtrsn. Orada yeni bir yay taksnlar, yoksa tamamen bozulur. Ya bakana sylememiler ya da separatr gtrmeye zaman bulamamlard. Separator, evli kadnlarn kulb gibiydi. Separatre gelmek, sra gelinceye kadar bir saat ene almak, evden uzaklamak demekti. Skntl yaamlarnda ufak bir aydnlk! Her ey kadnlarn omuzundayd: Tarla, bahe, rmak, mal, ev. Gerek Angaral erkek, iten ve zellikle ev ilerinden nefret eden avc ve serseri demekti. Soloveyik haklyd: Burada yirmi yanda kadn yk katr, otuzunda ise lagar beygiriydi. On nden on altsna kadar, yani evleninceye kadar en iyi zamanyd. Gen kz, yetikinler kadar almasna karn zgrd, geceleri kendisinindi. Sokak! nde iki sra halinde kzlar ark syleyerek yrr, arkalarndan da yine iki sra halinde armonikalanyla delikanllar onlar izlerdi. Bylece kyn bitimine kadar yrrler ve geri dnerlerdi. Hava kararnca ift ift ot ynlarna, samanlklara dalrlard. Kocann, karsnn bana kakt tek ana konu, gen kzlnda da bir halta yaramadyd. Beklenenin tersine, Timofey'le arasnda geenler aa' nn prestijini artrmt: Srgn bural birini dvmekten hi korkmamt. arlk dneminden beri srgnlere hrszlk, sarholuk ve hrgr iin hep gz yumulmutu. Bu ilere bulamayan srgnler de vard. Fedya'nm anlattna gre bu srgn Moskova'nn iindendi, hibir eyden korkmuyordu, nk btn yollar biliyordu. Fedya, herkesin kullanmad szckleri eitiminin arln vurgulamak iin zellikle seerdi. Fedya sayesinde Mozgova'ya dmt. Uykulu, tembel Boguam yetkilisinden sonra Kejma yetkilisi Alferov ok zayf ve ok hareketliydi. Saa'ya inceler gibi bakt ve kesik kesik sordu:

Neyle geldiniz? Mozgoval kooperatifiyle. 404 O gitti mi? Hayr. O halde onunla Mozgova'ya gidin. Anlalan byle daha az uraacana karar vermiti. aa da memnun olmutu: Kejma'dan on iki kilometre uzakta yaayacakt ve yle byle bir tand vard. Fedya akam st gelip onu dar ard. Sokakta ktklerin stnde gsterisiz bir dul olan Lariska ve Fedya'nm iko, iyi yrekli kz kardei Marusya oturuyordu. Fedya, Lariska'nn yanna kt ve Saa'ya: Kardeimin yanna otur, dedi. Marusya, Saa'ya bakt ve al, bak omuzlarm yumuak, memelerim iri ve scak, snrsn dercesine kkrtc biimde glmsedi. Yine de biraz teye oturdu. Bir eyler engel olmutu. Boguanl Lukeka'da canl, taze, yeni yetmelere zg bir eyler vard. Kz, Katya'y anmsatan saf bir utanmazlkla oynamt onunla. Bu ikoyla ne konuacan bilmiyordu. Ho, konumasna da gerek yoktu, dorudan samanlkta... Sokakta arklar ve armonika sesleri duyuluyordu. retmen Zida oradan geti: Nurzida Gazizovna, Tatar, 25-26 yalarnda. Burda ona Zida, Zinka diyorlard, rencileri ise Zinayda Yegarovna! aa ve yeni tandklarnn oturduu yerden yava yava geerken onlara bakt. Sevecenlikle glmseyen Marusya, Saa'ya Sana aslyor, dedi. Niye bana? Sana bakt. stersen araym? Marusya'nn bu itenlii Saa'nn houna gitti: Beni istemiyorsan, bakasn al, istersen ben bulurum. Sade ve hi gcenmeden. Gerek yok, dedi aa. Niye beenmedin?

ok zayf, dedi Fedya Saa'nn yerine. Elbiseleri ehirden, pantolonu ipek, dedi Lariska. Ama pantolonun alt yine de kt. Kalkt ve yrd. 405 Gidelim Lariska, rekler souyacak. rtye sardm, soumazlar. Avluda Lariska, Siz samanla kn, dedi. Tahta merdivenden samanla ktlar. Her taraf ot kokuyordu. Ay prl prl, gece aydnlkt. Marusya'nn yuvarlak yz parlyordu. aa onun bekleyen baklarn hissetti, solumasn duydu. Fedya tavan arasnda bir eyler aryordu, elindeki ie prldad, kadehler birbirine arpt. aa, o geceyi hayal meyal anmsyordu. Lariska ve Ma-rusya az iiyorlard. aa, Fedya'dan geri kalmamak iin yarm bardak ispirto imiti. Boaz yanmt. Su imi, ve kurutulmu balk yemiti. Sonra ukalala balam, Moskova' da nasl itiklerini gstermeye kalkmt. Bana msn demeden yazgsndan kurtulmaya alarak iiyordu. Biraz daha ispirto istedi. Fedya, ieyi kaldrp kalmadm gsterdi. Sonra kusmaya balamt. Samanlkta deil, gbre kokan topran stnde. Fedya ve Marusya'nn beyaz yzleri ona eilmiti, azna tas sokmaya alyorlar, kuyudan su ekiyorlard. aa kalkm, yrmeye alm ama yine yklmt. Yine uzun sre ii kana kadar ksmt. Bir yerlerden havlayan kpeklerin sesleri duyuluyordu. Onu eve tadlar. Ev sahiplerini uyandrmak ve rezil olmak istememi, eve pencereden girmiti. Sabahleyin ev sahiplerinin ie gittiklerini duydu ama uyuyormu gibi yapt ve gerekten de uyudu. Uyandnda evde kimse yoktu. Kalkp ho bir serinlik yayan bodruma indi, bir tas kaymak alp kt. Mutfaa girdi, havluya sanl ekmekten bir para koparp kaymaa batra batra yedi. Hafiflemiti, akama kadar yatt. Akam yemeinde ev sahipleri hibir ey sormadlar. aa, onlarn her eyi bildiinden emindi. Ertesi sabah daha iyidi, ama morali sfrd. Fedya, Lariska ve Marusya ile karlamaktan korkarak, onlarn alayl baklarndan ezileceini dnerek dar kmak iste406 miyordu. Byle bir eyi nasl yaptn anlamyordu. ikiyi kard olmutu, ama bo yere vnmesi ve yalanc pehlivanlk yapmas ilk kez oluyordu. Ne ki sigaras bitmiti, dkkna gitmesi gerekti. Fedya, onu saygl bir glckle

karlad. Merhaba! Merhaba! Ban nasl? Her ey yolunda m? yi, iyi! Sigara ve kibriti uzatt. Notalaryla birlikte bir gitar almasn syledi. tane yollamlard, oysa ne Tunguzlar, ne de buradakiler gitar alyordu. aa almad ama daha sonra piman oldu. almay renirdi. Sokakta rmaktan omuzlarnda helkelerle su tayan Ma-rusya'ya rastlad. Kadn hibir ey olmam gibi glmsedi. Kyde olup bitene dikkat bile edilmemiti, bouna endi-elenmiti: Adam imi, normal bir ey. Fedya da kzlara azlarn amamalarm emretmiti: spirto kooperatifindi. Saa'yla bu konuyu yalnz Vsevolod Sergeyevi konumutu. Zayf, kuru yzl, otuz be yalarnda ama daha yal gsteren Moskoval bir srgn. Etli bir burnu, dazlak bir kafas, ince dudaklar vard. Sevecenlikle glmsedi: Olur byle eyler... Niye srldn anlatmyordu. Burada ho karlanmyordu nk. Oysa yolculuk srasnda srgnler anlatyordu. Burada yalmzca madde syleniyordu. Hemen hemen herkesin maddesi aynyd. Elli sekize on. Vsevolod Sergeyevi srgn yaamna Kejma'da balam, sonra Mozgova'ya sepetlenmiti: Blge maliye ubesindeki bir kadnla iliki kurmutu. Bu, srgnler iin yasaklardan biriydi. Daha uzaa, hatt yz kilometre teye de yollayabilirlerdi. Ama Kejma'daki iine son vermemiler, yalnz-ca her gn yayan olarak yirmi drt kilometre yrmek zorunda brakmlard. Ancak baharda iine son vermilerdi. nk yeni muhasebeci greve balamt. imdi Vsevolod Sergeyevi ekmeini Mozgova'da kazanyordu: Marangozluk yapyor, ot biiyor, saman topluyor, baheleri apalyor ve bala kyordu. ortla dolayordu. Ky onun donuna ayordu, nk burada kimse bylesini grmemiti. Kansk'ta 407 kurs bitiren Kolhoz muhasebecisine yardm ediyordu. Ama btn yaam kadnlard. Hep onlardan szediyor-du. Saa'mn yzn ekittiini grnce hi kzmadan, Burada yapacak ne var? demiti. Ne yapmay dnyorsunuz? Yegane mutluluk kadndr, baka yok. Ynetimin bize bahettii en kk eyi bile deerlendirin. Siz, erkeksiniz, yani hl insansnz. Bu mantk Saa'y gcendiriyordu, ama Vsevolod Ser-geyevi'le dost oldu. Onda yirmili yllar Moskova'sndan, Saa'mn ocukluunun Moskova'sndan, ingene romanslarndan bir eyler vard. Bariton sesiyle ok gzel ark sylyordu: Sevincim yksek yerde yaar, kimse ulaamaz oraya. Serbestlikten ve daha sonralar Saa'mn da anlad gibi, o zamann insanlndan bir eyler saklamt sanki. Otuzlu yllar Moskovalsndan en ufak bir ey bile yoktu onda. Anlalan uzun zamandr

Moskova'dan uzakt. Saa'mn fazla kardn duyunca bir ey sylememi yalnzca yzn ekitmiti: Size uygun bir grup deil, retmenden gznz ayrmayn. Olaanst, aydn! Angara'da byle biri! Ben de ok ardm, bu cra yerde ne ii var ki? Ak rzgr anlalan. Otuzuna yaklaan bir kadn, hele hele Doulu bir kadnsa bir buket iektir, o koku... Tatara benzemiyor. Sibirya Tatarlar Ruslatlar. Tobolsk, Tomsk, Kuznetsk Tatarlar da Ruslatlar. Mslmanlar? imdi msl-man m kald? Hristiyan da bulamazsn!.. Ama ulusal karakter, tip ve yap kukusuz kald, zellikle de kadnlarda. Erkeinin sadk, candan ve ayn zamanda marur klesi olan kadnlarda. Onun baklarnda da sultans bir eyler var... Drste itiraf edeyim: Onun ilgisini hi ekemedim. Neden? Kim bilir? Ama siz baka... ansnz ak olsun, aa! Her ey gelip geiyor, yaamn bizi birlikte kld kadnlar kalyor. Onunla uran. Zamanmzda byle kadnlar hayli az, inann bana byle bir kadn Moskova'da bile byk bir dldr. Ama bana bir i alabilir. 408 Sanmam, baka retmen bulamazlar, yle ciddi bir muhbir yok, peinde de kimse yok. Kukusuz, milletin azna sakz yapmann anlam da yok. En kt olaslkla Savino ya da Frolova'ya yollarlar, bu kadn da ona deer. Tknaz, kasl, plak ayakl, uzun etekli ky kzlarnn yannda zayf, orta boylu, ksa ve dar ehir giysili, yeni yetmeye benzeyen Zida yabanc ve savunmasz grnyordu: renimin, zamann bouna harcanmas, okulun yk olarak sayld bu uzak tayga kynde bir retmen. aa ordayken dkkna geldi. Gelii rastlant deildi. Renksiz gzleri sakin ve dorudan bakyordu. Gl yumuak ve sevecendi. Saa'yla tand birisiyle konuur gibi konuuyordu, kyde herkes tandkt. Yine de baklarnn derinliklerinde baka baka bir eyler okunuyordu... Fedya dert yanyordu: ki yldr sabun getirmiyorlard. ay ve gazya da gndermiyorlard. Basma yollamlard ama burada istenen renkte deildi. Zida dikkatle dinliyor, Fedya'nn kayglarn anlyor, ksa ksa yant veriyordu. Ancak yantlar hak vermekten baka bir ey yapamayan kiilerin verdii yantlara benziyordu. aa, buraya satlmak zere gnderilen keten ve pamuk kitaplarn kartryordu. Pamuk da, keten de burada yetimiyordu.

Okulda okunacak kitap var, ister misiniz? dedi Zida. ok iyi. Akam sandallarn oraya gelin, getiririm. ok doal biimde sylenmiti bu szler, ama sylendii zaman ok ilginti: Fedya'nn ambara gittii an! Akam ya tahta, balk ve katran kokan sandallarn yannda bulutular. Zida, paltosunun btn dmelerini ilik-lemiti. Ba akt. Ay nda gzel yz hatlar, onu gencecik gsteriyordu. Yetikin kadnn deneyimlerini ieren baklar olmasa on be-on alt yalarnda denebilirdi. 409 Hangi kitaplar istediinizi bilmiyorum. Eve gidelim, bakarsnz, aa, onu kendine ekti, yumuak dudaklarndan pt. Zida gzlerini kapad. aa, onun yreinin kt kt attn duyuyordu... Biraz sonra, kz geri ekildi, bir an ona bakt ve Saa'nn ellerinden kurtularak fsldad: Bekle! Boynundaki earb dzeltti, Saa'nn elinden tuttu ve nce kydan, sonra da hamamlarn yanndaki patikadan getiler, yamac trmandlar. Burada bekle, lambay yaknca gelirsin. aa, hamamn kararm duvanna yaslanm bekliyordu. Pencerede k parldad. aa itin stnden atlad, avluyu geti, kap akt. Zida'dan sabaha kar ayrld. Geldikleri ayn yoldan, hamamlarn yanndan, kydan ve kyn br ucundan eve dnd. Grecekleri gn kararlatrmamlard. nlerinde btn bir gn vard, konuurlard. Ama yle oldu ki gremediler. Zida, Kejma'ya gitmiti. aa akam ge vakit dar kt. Ky uyuyordu, ama Zida'nn penceresinde k vard. aa dnk gibi itin stnden atlad, kapnn kolunu evirdi, kap gcrdayarak ald. Kapy niye kilitlemiyorsun? Ya sen gelirsen... Zida, Rusay mkemmel konuuyordu. Geri kalan her eyiyle Vsevolod Sergeyevi'in betimledii gibi Doulu bir kadnd. Uysal, tutkulu ve Saa'nn ilk dokunuuyla...

Neler yapyorsun?... Bunun yannda da Doulu bir lllk, hatt kapallk. Kendinden az ve istemeden sze-diyordu. Bazan kocasndan sz ayor, hemen eski kocam diye dzeltiyordu. Tomsk'daki evinde, annesinin yannda alt yanda bir kz vard... Zida, Tomsk'da pedagoji enstitsn bitirmi, orada be yl altktan sonra buraya gelmi410 ti. Orada her ey bktrmt. Ama niye zellikle buraya geldiini anlatmyordu... yle oldu... likilerinin gizli kalmas gerektiinde Saa'ya sessizce katlmt. aa, byle bir srrn kyde gizli kalamayacan bilmesine karn onu olas ktlklerden korumak istiyordu. Ne tek sz, ne zorlama, ne gzya, ne tartma, ne byk bir sevin, ne de ak ilan. Yalnzca bir seferinde aa uyandnda Zida'nn uyumadn, dirseine yaslanm kendisini seyrettiini grmt. Yanan okam ve: Niye uyumuyorsun? diye sormutu. Dnyorum. Ne dnyorsun? Zida glmeye balad. Byle gzellerin nerede doduklarn. Bir ara yine Saa'ya kotular: Separator yeniden bozulmutu. Ksa bir sre nce am onarlmasnn olas olmadn grmt. Yay anmt. Birka kez separatr MTS'ye gtrmelerini sylemiti, ama o gnden bu yana gtrme* mislerdi. Yine de gitti. Separatrn yannda kadnlar toplanmt. Kolhoz bakam Ivan Parfenovi de oradayd. Gl, kuvvetli biri olan bakanla tanmamt, ama kolhozculann boazna sarldn biliyordu. aa yanlarna geldiinde, Zida onunla konuuyordu, Saa'ya yan gzle bakt. Merhaba, dedi neeyle. Ne oldu? Ne olduunu kendi de grmt: Separator krlmt. Bu beklenen bir eydi. Senin iin? diye sordu Ivan Parfenovi. Niye benim? isve mal, bu separatr isveliler yapm. isve, isve. Krdn, imdi yap. Ben onu krmadm, onu kimse krmad. Bu separator 411 tam yz yllk, silindir yay anm. MTS'ye gtrp yeni yay taklmasn birka kez syledim.

Kime syledin? aa kadnlar gsterdi. Herkese, herkes duydu. Onlara deil bana iletmek zorundasnz, senin... Sizin emrinizde almyorum, size hibir ey iletmek zorunda deilim. Seni alak, sabotajc! Separatr krdn imdi kvrtmaya bakyorsun! Benimle nasl byle konuabilirsiniz? Ne? Seninle konuamaz mym? Lanet Trokist! Kimin karsnda olduunu sanyorsun sen? van Parfenovi yumruunu skt. aa, onun yzne glerek, Bir aptaln karsnda, anlald m? Bunu byle bil: Aptaln karsnda: Geri dnp yrd. van Parfenovi arkasndan bir eyler syledi, ama ne sylediini aa duymad. Ayn gn, akam zeri Saa'mn evine bir araba yanat, iinden yabanc biri indi, ieri girip bir not uzatt: Srgn A.P. Pankratov: Bu notu alr almaz Kejma blgesi NKVD yetkilisi Alferov yoldaa gelmeniz gerekmektedir. Altnda Alferov'un imzas. Aydnlara zg bir imza. Alferov'un kendisi de Saa'da aydn bir insan izlenimi yaratmt. Burada yalnzca blge yetkilisi olmas ok tuhaft. Rtbesinin ne olduu da belli deildi. Geen seferki gibi yine sivil giyimliydi. Brosu, oturduu evin n ksmyd. Saa'y konuk odasnda kabul etti. Odada kap vard, biri broya biri de yatak odasna alyordu. nc kap ieriye souk giren mutfaa alyordu. Oturun, Pankratov. Alferov, masann yanndaki sandalyeyi gsterdi, kendi412 si de br taraftakine oturdu. Sevimli ve canlyd, Saa'ya biraz da akrkeyf gibi geldi. Yerleebildiniz mi? Yerletim. Gzel bir ev, gzel ev sahipleri?

ok iyi. yi, iyi... Alferov kalkt, masann stnde asl duran lambann camn kaldrp fitili yakt. I ayarlad. Odann keleri karard, masa aydnland. aa, masadaki ktlar ancak o an grd ve ikyet edildiini anlad. Demek her ey yolunda, iyi, iyi... Ama Pankratov, bu kt... Masadaki kd gsterdi. Sizi ikayet ediyorlar: nceden planlayarak, sabote niyetiyle, evet aynen yle yazlm, sabote niyetiyle kyn tek separatrn bozdu. Ne diyeceksiniz? Separatr ben bozmadm. sefer falan temizledim, temizlemek iin skmek gerek. Skmek de yle kolay i deil, ilk sktmde silindirdeki yayn andn, somunun tutmayacan, separatr MTS'ye getirip yeni yay taklmas gerektiini grdm. Her teknisyen, her tamirci sylediklerimi dorular. Bunu onlara da syledim ve ikinci, nc kez temizlediim zaman da yineledim. Yani benim hi suum yok. Sulu, onu zamannda MTS'ye getirmeyendir. Ben getiremezdim, kyden ayrlmaya hakkm yok. Alferov, onu dikkatle dinliyordu. Birka kez daha iyi oturmak iin yerinden oynad. Anlalan yemekten sonra bir kadeh yuvarlam ve konumaya hazrlanmt. Yani yeterince zaman vard. yi, dedi Alferov. Yani ilk sktnzde yayn andn grdnz. Doru anlam mym? Doru. Ben de hemen... Ona sonra geleceiz. Her teknisyen, her tamirci se* paratrn bu yayla almayacan syler, diyorsunuz! Evet, syler. Evet, Pankratov! Teknisyen yayn imdi, yineliyo413 rum imdi krldn syler, hibir teknisyen, onun sizin ilk sktnz zaman krk olduunu sylemez. Diyelim ki ona sordular: Somunu karmaya urarken yay yurtta Pank-ratov krm olamaz m? Teknisyen ne yant verecek? Evet, diyecek, somunu dndrrken anahtar elinden kaym, yay krlm olabilir. Dediklerim mantkl m? Hayr, mantkl deil.

yle mi? Alferov ard. Bense kendimi mantkta gl sayardm. Mantkszlk nerde? Separatr ilk sktmde, MTS'ye gtrp yeni yay taklmas gerektiini syledim. Kime sylediniz? Orada olan herkese. Orada kim vard? Kadnlar. Yirmi kadar, Alferov, ona neeyle bakyordu. Pankratov, siz akll ve bilgili birisiniz! Siz onlara sylediniz, size gre, onlar ne yapmalyd? Kolhoz bakanna iletmek! Pankratov! Onlar cahil kadnlar; yay, silindir, somun szlerini bile yineleyemezler. Syleyemezler. Bakana bir ey iletmeye de cesaret edemezler. Sylediklerini varsayalm. Bakan onlar Bakasnn iine burnunuzu sokmayn! diye azarlar. Separatrn gtrlmesini de pek istemezler, nk gtrrler, geri getirmezler. Eh, imdilik alyor. Bakana siz sylemek zorundaydnz, oysa siz ona syleme-diniz ve sonuta separator bozuldu. Mantk imdi nasl? Tam deil. Ya? Niye? Kolhozda almyorum, separatrn onarm iin para almadm, yalnzca insanlara yardm etmek istedim. Sorun, leti benim krp krmadm? lk sktmde herkese yayn andn sylediysem ben krmadm demektir. Dediklerimi herkes dorular. Alferov, Saa'ya glmseyerek bakt sonra beklenmedik biimde sakin ve hatt hznle sordu: Dorularlar yle mi? 414 Niye dorulamasnlar? aa durumunun zorluunu anlamaya balamt. Ah, Pankratov, Pankratov, Alferov yine hznle konuuyordu, ne saf insansnz. Moskova'da nerede oturuyordunuz? Arbat'ta,

Demek, komuyuz, diye dalgn dalgn srdrd, ama Moskova'daki evinin nerede olduunu sylemedi. Evet, Pankratov siz saf birisiniz. Bu kadnlar mahkemeye ardklarn, dnebiliyor musunuz? Birincisi, onlarn ad ve soyadlarn syleyebiliyor musunuz? Sanmam, ikincisi, mahkemeden lmden korkar gibi korkar ve dmemek iin ellerinden geleni yaparlar. ki ya da kadn mahkemeye getirdiinizi varsayalm. Mahkemede syleyecekleri tek ey; grmedik, hibir ey duymadk. Terazinin bir yannda siz, yani srgn, kar devrimci; dier yannda kolhoz bakan, yani g, iktidar ve onlarn yazglarnn patronu. Kimi tutacaklar? Ayaklarnz yere basn ve durumunuzu doru deerlendirin. Tek tannz yok. Kolhoz bakannn ise btn ky. Savcnn da sizi art niyetle makineyi krmakla, yani sabotajclkla sulamas iin yeterli kant var. Kukusuz, gazete okuyorsunuzdur? Daha elime gemedi. Moskova'da okuyordunuz. Grmsnzdr! Batanbaa sabotaj dolu. Harman makinelerine, traktrlere, bier dverlere, ekim makinelerine... Her yerde sabotaj. Doru mu? Bilerek mi kryorlar? Kim kryor? Kolhozcular? Neden? Yani baka yolumuz yok. Kylmzn yzyllardr bildii tek let, baltadr. Biz ise ona traktr, bierdver, otomobil veriyoruz. Onlar bilgisizliinden, beceriksizliinden, hem teknik, hem de genel cahilliinden, bozuyor. Ne yapmalyz? Kyn teknik bilgisinin ykselmesini, yzlerce yllk geri kalmln amasn ve kylnn yzlerce ylda kemikleen karakterinin deimesini mi? reninceye kadar makineleri krsnlar m? Makinelerimizi yok olmaya mahkm edemeyiz. Bize olduka pahalya mal oldular. Bekleyemeyiz de! Kapitalist lkeler bizi boar. Tek aracmz, ama 415 tek aracmz korkudur. Korku, sabotajc, szcndedir. Traktr bozdun, demek ki sabotajcsn, on yl ye! Harman makinas iin de bierdver iin de on yl! imdi kyl traktr gz gibi koruyor, biraz anlayan bir adama bir ie smarlyor: Gster, yardm et, ret! Geen gn kyda dolayorum. Baktm delikanlnn biri motorun bana oturmu alyor. Kay kt, bir eyi krd, motor almyor, imdi bana be yl verirler! Motor sade ve ilkel, ap baktm ki kolu gevemi, sktrdm, motor alt. Bu delikanly motoru bozmak, balkl baltalamak ya da herhangi bir eyle yarglayabilirlerdi. imdi mahkemeler byle. Baka yolu da yok: Makineleri kurtaryoruz, sanayiyi kurtaryoruz, lkeyi ve geleceini kurtaryoruz. Bat'da niye byle yapmyorlar? Yantlayaym. Biz, ilk traktrmz 1930'da rettik. Bat'da ise 1830'da retildi, yz yl nce. Yzyllk bir deneyimleri var. Orada traktre zel mlkiyet ve sahibi gz gibi bakyor. Bizde ise devletin ve devlet yntemleriyle korumak gerekiyor. Cahil kyl delikanlya bilgisizlii iin be ya da on yl veriyorsak, size, kar devrimci bir srgne, yan mhendise ka yl vermeliyiz? Herhangi bir yarg sizi rahatlkla mahkm eder, hatt bununla vicdanm da rahatlatr. yle dnecek: anssz kylleri emir zerine mahkm ettim, ama imdi gerek bir neden var! Pankratov, durumunuzu anlamyorsunuz! Srgnde zgr olduunuzu mu dnyorsunuz? Yamlyorsunz! Size daha fazlasn syleyeyim: alma kamp daha iyidir, evet, evet daha iyi. Orada zordur. Soukta a susuz

odun kesersiniz. Dikenli tellerin ardndasnzdr. evrenizde sizin gibiler vardr, farkl davranamazsnz, size de davranmazlar. Burada ne nbeti, ne gzetleme kulesi var, her taraf orman, rmak, ak hava. Ama siz burada yabancsnz, siz burada dmansnz, burada hibir hakknz yok. tik ihbarda sizi ieri tkmak zorundayz. Ev sahibeniz gelecek ve Stalin yoldaa kfretti. diyecek. te size, terrist eylem hazrl. aa bakt ve glmsedi. tte byle Pankratov, eyleminiz elli sekizin birine giriyor. Bu maddeden en az on yl yersiniz. Beni anladnz m? 416 Evet, sizi anladm. ok iyi anlamt. Soloveyik'i masum bir fkra, Iva-kin'i gazetedeki hata, ay tembel usul ii, kendisini aptalca epigranlar yznden sryorlar. 7 Austos yasasna gre bir ift ayakkab taban iin on yl veriyorlarsa, separator iin kukusuz daha gaddar davranacaklard. Gzel, gelelim ikinci konuya: Kolhoz ynetiminin itibarn zedelemek. Kolhozcularn yannda bakana aptal dediniz. Dediniz mi? Evet ama daha nce anama kfretti. Alak, sabotajc, Trokist, kar devrimci ve daha bir sr ey dedi. Ho deil, kukusuz. Ama, kendinizi ve onu yargcn karsnda dnn. Separatrn bozulmasndaki suunuz kantland. Kolhozun selameti iin olanca gcyle alan bakan da size sabotajc demi. Doru demi. Hatt sizi ldrse bile yarg onu anlar. Ana avrat kfr edilmesine ise burada kimse dikkat bile etmez, bunun iin kimse yarglanmaz. Separatr bozmanz yetmiyormu gibi bir de ona aptal diyorsunuz. Oysa o, kolhoz bakan, iktidar otoriteye dayanr. Siz ise bu otoriteyi zedeliyorsunuz. Onun bu grevi brakmas gerek. Size bir on yl verirler, ite o zaman kol-hozcular bakan kk drmenin ne demek olduunu anlarlar ve ona sayg gsterip boyun eerler. te Pankratov, iin z bu. Anlald m? Anlaldn daha nce syledim. zellikle sizin anladnz duymak istedim. Hibir eye hakkm olmadn, bana her ey yaplabileceini, sabotajclkla, prestij sarsmakla yarglanabilece-imi, kk drlebileceimi, yzme bile tkrebilecekle-rini anladm. Ama aalamaya aalamayla, tkre tkrkle yant vereceimi gz nnde bulundurun. Alferov, ilgiyle ona bakyordu. Dahas, sabotaj konusundaki grlerinizi ahlak d sayyorum. Hata

yapldn var sayyorum, kendimden de biliyorum. Ama sabotajclk sulamasnn devlet yntemi, parti politikas olarak dnldne inanamam, bu olasl kabul etmek partiye inanmay brakmak demektir. Ben 417 ise, bama gelen her eye karn partiye inanyorum. Alferov, ilgiyle bakmaya devam ediyordu. Ee sonra? Hepsi bu. Alferov ikna edici biimde konumaya balad: Eveet, sabotajclk teorisine ,eer olaslk olarak grlyorsa, dneceiz. Partiye inanmanz ok iyi. Partiye devrimden nce girdim, ben eski boleviklerdenim. Parti politikasn da sizden daha kt anlyor deilim. Ama imdi konu bu deil, konu sizsiniz. Sizi ne yapacama karar vermeliyim. Bana gardiyannz, ikenceciniz gibi bakyorsunuz. Kukusuz, sizi gzetim altnda tutuyorum, bu benim grevim. Ayn zamanda sizden ben sorumluyum, davranlarnzdan da, gvenliinizden de. Boguan'da Baranov'la karlatnz m? O kt grdnz m? Benim yerimde o olsayd imdiye kadar oktan Kansk hapisanesindeydiniz. Ama ben, herhalde fark etmisinizdir, Baranov deilim. Sizinle konuuyorum. Niye konuuyorum? Can skntsndan m? Bir dereceye kadar evet. Ama yalnzca bir dereceye kadar, nemli olan karar vermek zorunda olduum. Eer ben vermezsem bakalar verecek, hem de sizin iin daha kt sonularla. Her halkrda sizi Mozgova'dan almalym. Sizi Mozgova'da brakmak, sizi hakl bakan ise haksz grmek anlamna gelir ve bu da sizi yeni bir tehlikeye maruz brakr. Kolhoz bakam, separatrden daha temiz bir ey hazrlar. Ne diyorsunuz? Yeni bir yere gitmek, her eye yeniden balamak, baland Zida'y, dost olduu Vsevolod Sergeyevi'i brakmak, yeniden adres deitirmek. nce Kansk, sonra Boguan, sonra Kejma, daha sonra Mozgova, imdi baka bir yer. Annesi ne dnrd... Korkun... te yandan Alferov haklyd : Mozgova'da kalamazd. van Parfenovi'ten her ey beklenirdi. Ama neden kendisi karar vermiyor? Niye ona soruyor? Benim en az on yl alacam net biimde kantladnz. Nerede bekleyeceimin ne nemi var: En iyisi Mozgova, naslsa uzun srmez. 418 Uzun ya da ksa sreceini kim bilebilir?.. Kansk'a soracam, onlar karar verecekler, zaman geecek, eyllde yol kapanyor, yani yant alt ay sonra gelir. Niye uzatyor? Ne dnyor? Kimseye sormak zorunda deil. Sabotaj sulamasyla yarn bile yollayabilirdi, onun elindeydi. Ondan ne istiyor? Nasl isterseniz yle yapn, naslsa gerekli saydnz gibi yapacaksnz.

Alferov kalkt, komodine yrd, srahideki koyu renk svdan bir kadeh doldurdu, iti ve Saa'ya dnd. Bir kadeh ister misiniz? ok nefis. Hayr, teekkrler, imiyor musunuz? Byle durumlarda, hayr. ' yi yapyorsunuz, banz dner, kafanz karr, sylenmeyecei syler, imzalanmayaca imzalarsnz. Alferov bir kadeh daha iti, azna bir yemi att. ok nefis, diye yineledi. Ev sahibem bir yemi trnden ekiyor ve zellikle erkekler iin faydal olduunu iddia ediyor. Sizin gibi gen biri iin bunun bir anlam yok, ama benim yamda denemek gerekiyor. Masaya dnd. Ee, neye karar veriyoruz, Pankratov? Kansk'a yollayn, kesin zm. Srgnlerin arasnda bir sz var: Erken giren, erken kar! Alferov, akaya tepki gstermedi. Pankratov, separatr sizin krmadnz biliyorum ve size verilecek on yln ykn almak istemiyorum. Hem zaten acele etmeme de gerek yok. Evet, evet! Dileke duruyor, her zaman ileme kcyabilirim. Yine glmsedi. Kalkt, odada dolat, mutfak kapsn at, ieriye souk doldu. Yerine oturdu ve ciddi biimde devam etti: Mozgova'ya dnn. Ama bakann sizi aptal yznden balamayacan unutmayn. Davranlarnza dikkat edin, hayal leminde yaamay brakn, kimseyle takmayn. 419 aa, onun sesinde insans bir eyler grd, ama ona gvenip gevememek gerek. Belki de sokaa hi kmamalym? Tehlikeliyse kmayn. Neyle yaayacam?.

Akrabalarnz yollamyor mu? Yollarlar. Ama annem amarcda dk bir cretle alyor. Babamsa uzun sredir bizimle yaamyor. Kt ama size hi yardm edemem, teki srgnler yle byle yerletiler. Zaten buraya srgn yollanmas ok ters. Kolhozlamadan nce srgnler ahslarn yamnda alabiliyorlard. Yaknda buradan srgnleri alrlar. Ha, bu arada sizin mesleiniz ne? Ulam Enstits son snfndan aldlar?! MTS'de alabilirdiniz, dedi dalgn dalgn. Tarm makinalarndan hi anlamam. Alferov birden glmeye balad. Tarm makinalarndan anlamyorsunuz, ama separa-tr onarmaya kalkyorsunuz. stelik de mantk yrtmeyi zayf buluyorsunuz. Bunu, eski bir filozof olarak sylyorum. MTS'de karmak ne var ki? Somunu diliden ayrmak! te sana tarm makinalarndan anlamak. MTS'nin mdr tesviyeci, ba teknisyen ise traktrc. Siz ise otomobili biliyorsunuz, traktrden ne anlarsnz. Geldiinizde mesleinizi bilmiyordum. Bilseydim sizi burada brakrdm. Yazgnzn ne kadar kk eylere bal olduunu gryor musunuz? O zaman sorsaydm imdi burada yayor ve MTS'de alyor olacaktnz... Neyse, bu konuya ilerde dneriz, imdi u ii bitirelim. Mozgova'ya dnn ve yineliyorum, dikkatli olun ya da imdilerde dedikleri gibi uyank olun. Sokaa ktlar, hava kararmt. Arabanz gitti. Herhalde, geri gtrmeyeceklerini dndler. nemli deil, giderim. Geceleyin, taygada on ki kilometre... Korkmuyor1 musunuz? Hayr, ay geceleyin uyur. 420 isterseniz, kaln. Yandaki ev, ev sahibemin kardeinin. Bir eyler uydurur. Hayr teekkrler. Krm'dan dndkten sonra Varya ve Kostya, Sofya Aleksandrovna'ya yerletiler. Kirac kadn gitmi, oda boalmt. Sofya Aleksandrovna, Varya'nm evliliine pek bir ey demedi. Sevenlerden biri daha Saa'y terkediyor, ne yapalm! Btn arkadalar onu unuttu, ne aryorlar ne ilgileniyorlar. Lena Budyagina, Vadim... Yura arok'tan szetmeye gerek yok,

Sofya'ya selam bile vermiyor. Nina Ivanova nceleri uruyordu, ama imdi Varya'yla Kostya'ya oday veren Sonya Aleksandrovna'y boykot ediyordu. Dorusunu sylemek gerekirse, Sofya Aleksandrovna onun uramamasna memnun da oluyordu. Nina nceleri Saa'mn tutuklanmasn ansszlk olarak niteliyordu, sonralar deerlendirmelerinde yeni eyler sezilmeye baland: Karmak uluslararas ilikiler ve i ortam, snf savalarnn keskinlemesi, imdi her zamankinden daha ok kiinin pozisyonunu net biimde ortaya koymasn gerektiren parti dman gruplarn eylemleri... aa ise ne yazk ki bazan kendi grlerini, toplumun grlerinin stne koyuyordu, falan filan. Genel olarak Sa-a'nn tutuklanmasnn hakllna iaret ediyordu. Bir tek Varya terketmemiti Sofya Aleksandrovna'y. Demek- Saa'y da terketmemi. Aralarnda hibir ey yoktu, ama yine de Sofya'yla hapisane kuyruklarnda beklemi, paketleri hazrlam, amarhanedeki kaba mterilerden onu korumu ve onun yalnz yaamn renklendirmiti. Btn bunlar acdndan yapmamt. Btn bunlarn ardnda aa, ona olan ilgi ve yazgsna duyulan acma yatyordu. Ama ne yaparsn! Yaam byle. Sofya Aleksanrovna, 421 Varya'ya annesi gibi davranyor ve her eyinin iyi olmasn diliyordu. Evlenmesi kukusuz ok erkendi. Mutlu olabilecek miydi? Kostya cmert bir delikanlyd. Restorandan bir sr ey getiriyordu. Bir seferinde kocaman bir pasta getirmi ve Sofya Aleksandrovna'ya sunmutu. Sofya, bu koca pastay ne yapacan arm, bozulmasn diye kzkardelerine de vermiti. Sofya'ya akla gelmedik eyler armaan ediyordu: Bir dzine kadn mendili, oraplar ve hatt bir emsiye. Sofya Aleksandrovna her seferinde kar kyordu, ama Kostya'nn cmertliini engellemek olas deildi. Yine de Sofya Aleksandrovna onu dndnde endieleniyordu. Hibir yerde almyor! Gnmzde byle bir ey nasl olur? Varya, onun elektrik lambalarnn kaplanmas iin bir karm bulduunu, patent aldn, vergisini verdiini anlatmt. Btn bunlar, sanki NEP geri gelmi gibi tuhaft. Nepman ve Nepmans szckleri onun iin gsteri ve ticaret szckleriyle e anlamlyd. Btnyle gemite kalan olaylardan bir adam kyor, bir yerde almyor, telefonla anlalmaz grmeler yapyor ve o zamanlarn gen nepmanlan gibi olaanst giyiniyor. Sofya Aleksandrovna da, ii ailesinden gelen Varya'nn yabanc bir evreye girme1-sine zlyordu. Kostya her akam restorandayd. Varya her akam olmasa bile cumartesi ve pazarlar mutlaka oradayd. Kostya'nn bilardo oynadn, asl gelirinin bundan olduunu, elektrik lambas karmnn yalnzca onun konumunu, yani yasal bir gelirle yayormu gibi yasalara uydurduunu Varya'nn kendisi itiraf etmiti. in aslnda bir bi-lardocu, bir kumarbazd ve bu nedenle eve sabaha kar geliyordu. D kapnn anahtarn ona vermek gerekti. Varya'y herkes uyuduktan sonra d kapnn srgsn amas konusunda uyarmt. Yoksa Kostya ieri giremezdi. Bu, apartmanda yllardan beri uygulanan kurallarn inenmesiydi. Geceleyin *kap mutlaka srglenmeliydi. Ama baka giri yoktu, kap srgl olursa Kostya'nn zile basmas gerekiyordu.

Varya bir gece srgy amadan uyumutu. Saat drtte gelen Kostya herkesi uyandrmt. Mihail Yuriyevi sus422 mutu, ama Galya barmaya balamt: Sabahn krnde geliyorlar, uyutmuyorlar insan!.. Galya, Saa'nm odasna gz koymutu: Kocas ve ocuuyla on drt metrekarelik bir odada oturuyordu. Sofya Aleksandrovna ise gereksinimi olmad oday kiraya veriyor, speklasyon yapyordu. Galya, ilikilerini gerginletirmi, skandalla bu yasa diilii kantlamak ve oday almak istemiti. Bu, Sofya Aleksandrovna'y endielendirmiti. Pavel Nikolayevi, yasal olarak, bu evde ikamet ediyormu gibiydi. Odada imdi Varya yayordu. Kime ne? Varya da bu apartmanda ikamet ediyordu. Onlarn Nina'yla ayn odada yatmalar ho olmadndan Sofya Aleksandrovna, baz gnler oday kullanmalarna izin veriyordu. Kime ne? Ama Kostya? Varya, onun Sokolniki'de kaytl olduunu, sylyordu ama doru muydu? Varya'nn kocasndan kimliini istemek de olamazd. Galya polis arrsa ve Kostya da Mos>-kova'da ikamet etmiyorsa ne olacakt? Varya'y krmak istememesine karn onunla konumaya karar verdi. Bunun iin vesile hemen douverdi. Varya hastalanmt. Kostya restorandan yemek getiriyordu. Genel olarak onun yemek piirmesine izin vermiyor, stnn bann yemek kokmasn, ellerinin bozulmasn istemiyor, pahal yemekler tayordu. Hem Varya'ya, hem de Sofya Aleksandrovna'ya. Yemei genellikle Varya styordu ama bu kez ii Sofya Aleksandrovna stlenmiti. Domuz pirzolasn stmak iin tavaya koydu. Mutfaa restoran yemeklerinin nefis kokusu yayld. Galya glmseyerek, Ne gzel kokuyor, dedi. nsann az sulanyor... Sofya Aleksandrovna, inelemeyi anlamam gibi yaparak, Varya hasta, Konstantin Fedorovi restorandan getirdi, diye karlk verdi. Gzel burjuva yemekleri. Biz ise talim ediyoruz. Byle bir yemek neresinden bakarsan sekiz ruble, hatt on ruble... 423 Ka para olduunu bilmiyorum, diyen Sofya Aleksandrovna ocaa dnd. Bu paray nereden buluyor? Geceleri alyor. Gece bekisi midir nedir? Ama gece bekileri, kapclardan daha az kazanyor.

Brakn, Galya, rica ederim. yi bir insansnz, size ne bundan? Galya kinle konumaya balad: yiler hep eziliyor, hep hor grlyor, iyiler saatlerce kuyrukta bekliyor. Patates bile piiremiyor, tramvay peinde kouyorlar. Ktler ise taksiden inmiyor, restorandan kmyorlar. Sofya Aleksandrovna yant vermedi ve odaya dnd. Varya bir eyler olduunu anlad. Niye moraliniz bozuk? Galya mutfakta drdr ediyor. Burjuva yemekleri, restoran restoran geziyorlar, eve sabaha kar geliyorlar... Ona neymi? Kskanyor, herhalde... Salak! Belki de Saa'nn odasn istiyordur. Sizin stnze kaytl. Speklasyon yaptm kantlarsa oday benden alacaklarn dnyor. Galya'dan korkuyor musunuz? Ondan korkmuyorum ama skandal... Alak! Ben ona gsteririm! Hayr, Varya! Zarar verebilir! Bana nasl zarar verecekmi ki? Sana deil ama Konstantin Fedorovi'e. Ne yani, o hrsz m, soyguncu mu? Varya sen ne diyorsun? Ama onun durumunun pek normal olmadn kabul et. Hibir yerde almyor. Hayr, alyor. Artel'de. Bilardo oynamasna gelince, devletin bilardosunda oynuyor. Herkese ak! Varenka, Konstantin Fedorovi'e kar deilim. Ama Galya onun buraya kaytl olmamasndan yararlanabilir.

424 Ben de sizde kaytl deilim. Ama sen bu apartmanda kaytlsn. O da baka birinde, ne fark var? Moskova'da ikamet ettiinden emin misin? Elbette! Sofya Aleksandrovna, Varya'nn ses tonunda bekledii kesinlii duyumsayamad ama Varya'ya kendi gzleriyle grp grmediini sormaya da karar veremedi. Yalnzca, likiniz de resmiyete dklmemi, dedi. Varya glmsedi. lkemizde fiili evlilikle resmi evlilik ayn. Ev geindiriyoruz, ayn yatakta yatyoruz, kar ve koca. Varya, sen ne diyorsun? Sofya Aleksandrovna yzn ekitti. Ne oldu ki? Geenlerde mahkemeye gitmitim, nafaka konusunda karar veriyorlard. Yarg dorudan unu soruyor? Ev geindirdiniz mi? Ayn yatakta yattmz m? Sofya Aleksandrovna yeniden yzn ekitti. Sofya Aleksandrovna, dobra dobra syleyin: Sizde kalmamz rahatsz m ediyor? Korkuyor musunuz? Varya ciddi konuuyordu. Sofya Aleksandrovna da ayn ciddiyetle yantlad: Kendi evinize yerleene kadar bende kaln. Ancak terslik olmamas iin elimizden geleni yapmalyz. Sylediklerime katlyor musun? Katlyorum. Varenka, bir ey daha, odanzda silah grdm, hatt iki tane. Av tfei. Kostya avc. Ne olursa olsun. Beni anlamalsn. Arbat, zel bir mahalle ve benim durumumda evde silah olmasna izin veremem. imdi silah iine ok nem veriyorlar. Konstantin Fe-dorovi, kendi evinde bunlarn sorumluluunu stlenir, ama burada benim evimde ben sorumluyum. Bir ara sustu ve ekledi: Bu oday aa iin saklamalym. Bu oda, Saa'nn

425 odas, nemsiz bile olsa en kk tehlikeyi uzak tutmalym. iyi, evde bundan byle silah bulunmayacak, diye yantlad Varya. Varya, Kostya'nm kaydn kendi gzleriyle grmemiti. Krm'da otelde Varya'nnkiyle birlikte kendi kimliini vermi, formu doldurmutu. Adres yerine, Moskova ve bilmem ne yazmt. Yani kimliinde ne yazyorsa onu. Yine de Kostya'nn kimliini eline almamt. Ya yanl-yorsa? Ya Moskova yerine baka bir yer yazmsa? Kendi, iin nemli deil ama Sofya Aleksandrovna'y kt duruma drmek olmaz! Ayn akam Kostya'ya. Sofya Aleksandrovna senin ikametgahn hakknda endieleniyor, dedi. Nereye kaytl olduumu sylemitim. Ne yani inanmyor mu? nanyor. Ama komusu Galya'nn odada gz var, her yerde Sofya Aleksandrovna'nn speklasyon yaptm sylyor. Moskova'da kaytl deilsen Sofya Aleksandrovna' mn ba aryabilir. Kimliimi gstereyim? En iyisi bu! Ne zaman? Geldiimde uyuyor, uyandmda o ide oluyor. Bana brak, ben gsteririm. Yan yan Varya'ya bakt. Brakamam, bana gerekli. Sabah beni erken uyandr, gstereyim. t Bir de eve silah getirilmemesini istiyor. - Ama bunlar av tfei, yasak deil ki! Olsun, Galya bu silahlar da kullanabilir. Ruhsatm olduunu syle. Ruhsat bir tanesine olur. Senin bir sr. Av tfei yasal bir ey. Sofya Aleksandrovna bouna vesveseye kaplmasn. Burada tek bir yasa var: Sofya Aleksandrovna! O, ev 426

sahibi. Ya onun isteklerine uyarz ya da baka bir yer bu-; luruz. Sizin dediiniz olsun, dedi Kostya homurdanarak. . Sabahleyin, esneyerek, gerinerek kalkt, sabahln giydi, ceketinin cebinden kimliini alp Sofya Aleksandrovna' nn kapsn tklatt. eri girip geri dnd. Her ey yolunda. Yeniden yatt. Kostya, kimliini ona vermemiti. Varya bunu bir1 kenara yazd ama dnmek istemedi. Onunla yaad ksa zaman iinde Kostya'nn zor biri olduu, ona hibir ey sormamak gerektii, Kostya'nn baz eyleri anlatmak istemedii ve hi anlatmayaca dncesine almt. Ruslam Rumlardan olan annesiyle babas balkyd ve kulaklara kar balatlan eylemler sonucu Marivpol'dan srlmlerdi. Kostya o zamanlar ticari gemide alyormu, gemi seferde olduu iin onlarn akibetinden kurtulmu. Varya'ya anlattna gre seferden dnnce onlarn sonunu renmi ve Pire ya da stanbul'da kalmadna zlm. Gemi'de de fazla kalmam. Yurt dna kanlar iyice aratryorlar-m, renirlerse onu da srerlermi. Moskova'ya gelmi, bakentte izini daha kolay kaybettirirmi. Montajda alm, i deitirmi, karm bulmu, artele girmi ama bilardo temel olarak kalm. Beylis, Kostya'nn Moskova'nn en iyi bi-lardocusu olduunu sylyordu. Onu, paral tarallarn ve iyi para kazanan memurlarn gittikleri en iyi bilardo salonlarna sokmu. Kostya, oyun oynarken ok acmaszd, nce bir-iki oyun kaybediyor, sonra onlar soyup soana eviriyordu. Levoka bir seferinde, Kostya Amerika'da yaasayd milyoner olurdu, demiti. ka alayla, Amerika'da yalnzca ayakkab boyaclarnn deil, mafiaclarn da milyoner olduunu vurgulamt. Varya, ka'ya azna sahip olmasn sylemiti. Ama Kostya'ya bu konuda bir ey sylemedi. Ayakkab boyacs laf iin ka'y affetmezdi. Kostya'yla evlenen Varya, btn basamaklar atlam; Vika Marasevi'ten, Nina eremetevo'dan ve Noemi'den s427 te kmt. Onlar sevgililerine balyd. Varya ise restorana kocasyla gidiyordu. Herkes kocasn tanyor, ona dalkavukluk yapyordu. Kzlarn birbirlerine satp durduklar yabanc pl prty hi kskanmyordu. Kostya onu Moskova'nn en nl terzilerine, izmecilerine, krklerine gtryordu. Paltosunu Lavrov dikmiti. Elbiselerini Nadejda Petrovna Lamanova, Aleksandra Sergeyevna Lyamina, Varvara Stepa-novna Danilova ve Yefimova dikiyordu. Sutyenlerini Lube-nets, apkalarn Tamara Tomasovna Amirova dikiyorlard. Terliklerini ise Barkkovski, Gutmanovi ve Dukin yapyordu. Kostya'nn giysilerini de Moskova'nn en pahal terzisi Jurkevi dikiyordu. D grnte olaanst olmasna karn Varya, Kost-ya'yla olan ilikisinin uzun sreli olamayacan hissediyordu. Ksa yaam boyunca ou eyi kabul etmemiti ama her ey net ve akt. Oysa imdi hibir ey net deildi, nereye

gittiini bilmiyordu. Kostya, ondan nerdeyse on ya bykt, ama hi kitap okumuyordu. Silahrleri bile okumamt. Pukin'den btn bildii ise drt satrdan ibaretti: Tek bama/saylara gmlm/kt stakayla donanm/bilardoda iki topla balyor oyuna afakta. Ama Kostya olduka zekiydi, bu msralar Pukin'i bildiini gstermek iin deil bilardonun Pukin'e de yabanc olmadn gstermek iin sylerdi. Kostya'y seviyor muydu? Sylemesi zor. O i Yalta'da-ki otelde hallolmutu. Belki yaanmam bir eyi denemek, belki kzlara bir eyler anlatmak, belki de szcn tam anlamyla kadn olmak dncesiyle kar kmamt. Ama o iden sonra bile tam bir yaknlk domamt. Bir eyler vard aralarnda. Belki de ya fark?.. Kostya ok gzel yzyordu ama Varya onu plajda grnce umduunu pek bulamamt: Ksa boylu, geni omuzlu, ksa bacakl (giysisi bunu gizliyordu), elleri bacaklar, srt yani her yeri kllar iinde. Gsnde kartal dvmesi vard. Kostya, plajda daha yal grnyordu. Otele dnmler ve Kostya odann kapsn kilitlemiti. Varya'y kucaklam, boynunu ve gslerini pmt. Ama Varya gn nda utanm, restorana in428 diklerinde herkesin o iin biraz nce olduunu farkedecein-den korkmutu. Yatarken sndrmt. Kostya'nn yannda soyunmaya, onu kucaklamaya, okamaya ve pmeye utanmt. Bunlar yapmak da istememiti. Yeni yaam yle kkl bir deiiklik getirmemiti. nceleri ulalmaz grnen eyler, sanki hep yle yaam gibi sradan olmulard. Restoranlarn akam albenisi yine eskisi gibi onu ekiyordu, gzel giysileri seviyordu ama uzun sren provalardan gna gelmi ve btn Moskova sosyetesinin oraya geldiini bilmesine karn kuafr Pol'deki bekleyiler bktrmt. Kuafr salonu Arbat'ta, Prag restorann yanndayd. Kostya, zamannda sa kurutma makinalarnm lambalarn] salamt. Bylece Varya da teki srekli mteriler gibi arka kapdan evden ieri giriyordu. Kuafr Pol, yani Pavel Mihaylovi Kondratyev ve manikrc kars Vera Niko-layevna nedense Varya'ya ayr bir nem veriyorlard. Perma moda olduu zaman Pavel Mihaylovi, Varya'ya perma yapmay reddetmiti. Byle bir yz irkinletiremem! Bunu, perma yaptrmay bekleyen dier kadnlar da duymu ve kukusuz krlmlard. Ama Varya iin bunun hi nemi yoktu. Kendi tandk evresi ve Kostya'nn grubu vard. Restoranda eskisi gibi ayn masada oturuyorlar, Varya yalnzca onlarla dans ediyordu. Kostya, bu gzel kzn kars, bu grubun da kendi grubu olduunu, onun kesesinden yiyip itiklerini gstermek istercesine bilardo salonundan ara sra kp yanlarna geliyor, bir kadeh votka iiyor, bir eyler attryor ve Varya'y omuzlarndan- nazike kucaklyordu. Varya, Levoka'nn giysilerinin bile onun cebinden ktndan kukulanyordu. nk Levoka'nn hi de kesesine uygun deildi. Ama Levoka drst bir ocuktu, bilardo oynamaz, hemen hemen hi imezdi. ini seven, saygl, nazik bir

delikanl. Kostya'nn byle bir evreye, Moskova'nn iyi aile ocuklarna gereksinimi olduu gibi gzel ve namuslu bir ee de gereksinimi vard. Bu, onun markas, toplumdaki durumu, baka gzlerdeki etiketiydi. Hi oku429 madan neyin moda, kimin nl olduunu bilirdi. lgisiz grnmek istemez, adlar ok iyi anmsard. Kvrak bir zekya sahipti. ka, bir seferinde sanki sorumu yantla oyunu oynu-yormu gibi sormutu: ki filmi O ile balayan, umut veren bir rejisr. Ad ne? Kostya, ka'nn bakn yakalamt. Dnm ve annda yantlamt: Barnet. Kostya sinemay sevmez, boucu havasna dayanamazd. Sahneye, operaya, baleye daha ok deer veriyordu. Bar-net'in filmlerini grmemiti ama ka'nn sorusuna hemen yant vermiti. Birlikte avlanmtk. Evet, evet, anmsyorum, diye atlmt ika. Bu hikyeyi anlatmtn. Kurt ldrmsnz. Onunla deil Kaalov'la. Kurt deil kurt ailesi. Kurt inini basmtk. Kurda ate ettik, sonra dii kurda, en sonra da yavruya. Sen hi kurt grdn m? Grmediysen hayvanat bahesine bir urayver. Yalnz dikkat et, okama, elini koparr. Bir kadeh daha imi, Varya'ya eilmi ve, Lalenka, sense tfekler iin bana sitem ediyorsun, demiti. Buradakilerin hepsi, onlarla ava gitmem iin her eyi vermeye hazrlar. Yarn, Sanat Ustalar Kulbne gidelim de beni nasl ayartmaya alyorlar, gr. Ama oraya yalnzca artistler girebiliyor. Sen bana inanmyor musun? Lalenka, yarn oraya gidiyoruz. Ertesi gn Kostya, onun tuvaletiyle ilgilenmek iin eve erken geldi. nce etei frfrl, yakas leli mavi ipek elbiseyi, sonra altn iplik ilemeli gri atlas tunii altna dar, yrtmal bir etek dnmt ve en son olarak da kahverengi ak renk elbiseyi denedi. iyle ilgili eylerde ok acmasz olan Kostya'nn elbiselerle uramas, heyecanlanma430 s ve ona bakarak bir bebek gibi sevin duymas Varya'y artmt.

Olaanst, Lalenka, olaanst. Varya, onun zevkine gveniyordu. Ama bu nller neden Kostya'ya tenezzl etsinler? Kostya onlar iin kim? Bilardo-cu. imdi bir de avclk kt. O da, avcnn kars. Aptalca grnecekti. Ama korkulan boa kt. Kulpte hem nller, hem de nszler vard. Ama herkes meslektalann eitliini vurgulamak iin birbirini ok iyi tanyormu gibi yapyordu. ki tane bilardo masas vard. Kostya az oynuyordu. nl markac Zahor tvanovi'in yannda duruyor, oyunculara taktik veriyordu. Oynamak zorunda kalrsa nl dostlann gcendirmemek iin ufak tefek eylere oynuyordu. Kostya, Stary-Pimen'de dinleniyor ve neeleniyordu. Varya da oraya gitmeyi seviyordu. Kulp, eski zengin evlerinden birinin avlusundayd. Eski mobilyalar olduu gibi korunmutu. Yanlarda localar ve sekiz-on kiilik odalar vard. Kostya, bazan Levoka ve Ri-na'y da getiriyordu. O zaman drt kiilik ayr masada oturuyorlard. Localarda byk gruplar oturuyordu. Kostya, Varya'ya, lyinski ve Klimov'u gsterdi. Varya onlan Milyon filminde grmt. Ermitajdaki sahneye sk sk kan Smirnov-Sokolski'yi de tand. Smirnov-Sokolski, kel ve bykb bir adama yan dnk oturuyor ve sylediini bakalarnn duymasn istemediinden mi, yoksa bir ey istediinden mi eliyle azn kapatarak ona bir eyler anlatyordu. Kel kafal, kurnaz gzlerini ksarak susuyordu. Bu haliyle besili bir kediye benziyordu. Bu, Demyan Bedny, dedi Kostya. Buras Varya'nn houna gidiyordu. Votka ve arap yoktu, yalnzca maden suyu ve meyve suyu. Zaten duvardaki yaz da bunu gsteriyordu: Maden suyu bardakla satlmaz! Sonra, mutfak olaanstyd, yemekler nefisti. Moskova'nn en nl as Yakov Danilovi Rozental orada alyordu. Ona ksaca, Sakal diyorlard. 431 Bu yerin drst ve temiz bir yer olduunun iareti gibi duvarda u yaz gze arpyordu : Anmsa bir gerei Kulbe gidersen al eini Burjuvaya yknme Yabancy deil al kendi eini... Rina, ilk iki msray yazar Tretyakov'un, son ikisini ise lmnden ksa sre nce Mayakovski'nin yazdn iddia ediyordu. Burada Rina'nn da en az Kostya kadar tand vard. Herkesle dostluk kuruyor ama aradaki mesafeyi korumasn iyi beceriyordu. Varya, onun hakknda doru drst bir ey bilmiyordu. Ostajenka'da, Zaatyev manastrnn yannda ahap bir evde oturuyor, hi kimseyi evine davet etmiyordu. Glerek, Ev her an kebilir!

diyordu. Rina, kulbe onlar olmadan da geliyordu. Ama Varya ve Kostya, onun kimle geldiini ve kimle gittiini hi bilmiyorlard. Konuklar tiyatrolar bittikten sonra saat on bire doru geliyor, gece iki-e doru ayrlyorlard. Kapnn nnde arabaclar bekliyordu. Kostya, Rina'ya sordu: Seni gtrelim mi? O da iveyle kalarm kaldrarak yantlad: Gtrrler... Kostya, Varya'nn oturmasna yardm etti. Varya arabann koltuuna iyice gmld. Stany-Pimen'den Malaya Dmit-rovka'ya, oradan da bulvara ktlar. Issz, karanlk kent bambaka geliyordu. Varya konumuyor, akamki olaylar dnyordu. Konuklar genellikle restoranda zel gecelerin dzenlendii sinema salonuna geerlerdi. Parodileri, skeleri, kk oyunlar aktrlerin kendileri yazar ve oynarlard. Bazen de yazarlar katlrd. ingeneler ark sylerdi. Ruslanova da ark sylerdi. Byle bir eyi hibir tiyatroda gremezsin. Bir seferinde sahneye elinde ak sakall, ak kal bir kuklayla Sergey Obraztsov kmt. Salon alktan inlemi ve herkes Ku432 lp mdr Feliks Kon'a dnmt. Kukla onun tam benzeriydi. Obraztsov, Kon'un ses tonuyla Sovyet ninnisi raporunu okuyacan aklamt. Sovyet ninnisi kukla iaret parman salona uzatt, bu Kon'un en sevdii jestti burjuva ninnisi deildir, bebei uyandrmaldr... Sonuta her ey orada kalmt. Varya, bu insanlara ok ey iin izin verildiini anlad. Ama Kostya, haftada bir seferden fazla kulbe gidemeyeceklerini syledi: Kulpte para kazanlmyor, anlarsn ya! Ve bu kurala sonuna kadar uydu. Yalnzca bir sefer, Kadn rolleri yazmayan yazarlarn mahkemesinin sahnelenmesinde bu kural bozdu. Natalya Sats yarg, Meyerhold savc, Katayev, Olea ve Yanovski de sankt. Varya ve Kostya yedinci srada oturuyorlard. Ayn srada Aleksey Tolstoy, ressam Deni ile Moor da oturuyordu. Vika Marasevi bir an grnd. Varya, onu burada ilk kez gryordu. Edebiyat ve tiyatro eletirmeni olan kardei Vadim ise burann mdavimlerindendi. imdi de buradayd ve bo yer aryordu. Hemen arkasnda, davet ettii Yura arok ve Lena Budyagina vard. Lena Varya'y tand, nazike selm verdi. Lena'dan sonra Yura da ona bakt ama Varya ban evirdi. Onu grmeye bile dayanamyordu. Varya, yeni yl gecesi Saa'yla Yura'nn tartmasn anmsad. aa imdi Sibirya'da srgndeydi. Bunlarsa Vadim, Yura, Lena Budyagina ve Vika Marasevi kulbn tadn karyorlard.

Bunlar dnen Varya, Natalya Sats'm ne dediini duymad. Sanklar arldnda ancak kendine geldi. lk olarak Katayev kt. Katayev'in sesi atlak kyordu herkes onun ttn dnd. Seyirciler Katayev'i uyuuk uyuuk alklad. Yanovski de ayn ekilde karland. Olea'nn her replii kahkahalarla kesildi. Sivri burunlu Meyerhold, Olea'nn stne bir aylak gibi saldryordu. Ksa boylu Olea, her saldry ustaca geri eviriyordu. Varya'nn nnde oturan Yaron, Aleksey Tolstoy'a dnyor ve Yuroka'mn nasl olduunu ima edercesine bir eyler yapyor, ayn zamanda Varya'ya yan gzle bakyordu. Mahkemeden sonra 433 ise Varya'ya dnm, bir an donmu gibi yapm, kanlara engel olarak Gzeli grnce dondum kaldm demiti. Bu ok glnt. Varya da glmsedi. Siz artist misiniz? Sizi niye tanmyorum? Artist deilim, bu yzden tanmyorsunuz! Varya kuru kuru yant vermi, glmsemesinin bir ive olarak kabul edilmesini istememiti. Varya'nm nllere yaklam ok farklyd. Kostya ya da Rina'nm heyecanlarn hi de paylamyordu. Komedyenler, ite onlara da gevezelik yapmak iin izin veriyorlar. Varya, aktrleri sahnede grmeyi seviyordu, onlar sahnede yrekten alklyordu. Yetenek, yetenektir. Ama onlarla tanmak? Niye? Varya'nn tutumu Kostya'nn houna gidiyordu, ama kendisi olmadan onun ne kulbe ne de baka bir yere gitmesine izin veriyordu. Sinemaya da yalnzca Zoya ya cia Rina'yla. Sanat Ustalar Kulb'nde Yura arok'a rastlayan Vika Marasevi, bir daha oraya gitmemeye karar verdi. Ne diye onun gzne gzkecekti? Anlam var myd? Maroseyka'da-ki grmeleri yeter de artar. Raporunu dzenli olarak veriyordu: u gn, u restoranda, u kiiler oturdu ve u konulardan sz ettiler. arok, ondan anmsayamayaca bo konumalar bile anlatmasn istiyordu. Vika da haberlere1 geiyordu. .. ... Noemi yine Japon'uyla. Ancak talyan'n biri onunla evlenmek ve talya'ya gtrmek istiyor. ... ki Alman ortaya kt, Metropol kzlarndan Suzanna ve Katya onlarla birlikte. Almanlarn kim olduunu sylemiyorlar. Nelli, zengin Fransz ticaretisi George ile evlendi. Byk bir ev, hallar, klasik mobilyalar, porselenler, araba... Vika, Yura'yla grmelerini, yksek sosyete gevezeliklerine evirmek istiyordu. Byle bir ey terzinin olunun houna giderdi. Ama ksa sre sonra Yura'nn bunlarla pek ilgilen434 mediini anlad. Belki de ondan zel bir eyler beklemiyordu. Yabanclarla dp kalkyor, brak urasn...

Hayr, yine de ondan bir eyler bekliyordu... Ama ne? Syledii her ada gsterdii tepkiyi iyi lyordu... Sonunda ne istediini tahmin etti... Yuzik Liberman! te, onu ilgilendiren kii! Uzun boylu, kaln dudakl biri. Genel kanya gre, o byk bir muhbirdi. Ak ak anti Sovyet fkralar anlatr, byk risk tayan akalar yineler, yabanclarca ilgilenmezdi. Yksek grevliler arasnda kiisel ve yakn ilikileri (annesi kanalyla) vard. Yuzik Liberman, zellikle bu kiilerle ilikilerinden dolay Yura'ya gerekiyordu. Yura, onlar hakknda bilgi topluyordu. Konutuklar nemli deildi. Yalnzca Yuzik Liberman konuur, gevezelik yapard. Dierleri ise glerlerdi, yani anlatlanlara katlyorlar ve onaylyorlard. Vika bunu anlaynca, Yuzik'e daha yakn olmaya balad, o da Vika'y severek yanma ald. Vika daha sonra, ne zaman, kimle, nerede, ne duyduunu tam olarak anlatmaya balad. arok ite bununla ilgilenmiti. Ondan istedii buydu. Geri Yuzik konusunda ok farkl bir ey anlatmyordu, ama Vika bu anlamda onun iine yaryordu. Vika, Yuzik Libernan', yani Yura'mn nne koyduu hedefi tahmin ettiini ona gsterecek kadar aptal deil. Bu kuruluta deerini ykseltmek gibi bir niyeti yoktu. Tam tersine arok'un gzlerinde aptal grnmek ve ciddi eyler is-tenemeyecek bir kii grnm yaratmak istiyordu. arok'a kar kurnazlk yaparak ondan asl konuyu gizliyordu: Kendisi de bir mimar olan eski dostu Igor Vladi-mirovi'in tantrd nl mimarlar evresi! Sovyetler Birlii kahraman bir pilotla evlenme hayallerini oktan brakmt: Pilotlar nerede bulacaksn? Hadi buldun diyelim, ei olarak nereye ulaacaksn? Btn yaam parti, askerlik ve Stalin olan bir adam. Hem artk byle bir kahramansn hibir gelecei yok. Onu ukotka'ya sradan bir pilot olarak yollarlar. Yurt dna gitmek de gereki deil! Erik? Ho erkek, ama doru drst zellii olmayan sradan bir yabanc. Her gn banyo yapyor, tra oluyor, i 435 amarn deitiriyor, gzel kokuyor. Baka? Annesi, babas olmadan evlilie bile karar veremiyor. Firmann onuru! En iyi olaslkla babas bir yl sonra gelecek ama o da yirmi drdne girecekti. Vika'mn iyi bir gelecei olan birine gereksinimi vard. Byle bir adam var: Moskova'nn nemli yaplarndan biri olan ve Stalin'in gzbebei Sovyetler Saray projesini gerek-letirenlerden nl bir mimar. Yal saylmaz, krk yanda. Yan hi gstermeyen biri. Uzun yllar talya'da yaam, Avrupal. te, birliktelik buna denir! izmeli bir pilot deil, dnyaca nl bir mimar : Kars ise Vika, nl bir profesrn kz, doma byme Moskoval. Byle bir alyansa hibir arok, hibir Dyakov dokunamazd ve ellerini ondan ekmek zorunda kalacaklard. Bu nasl olur, Jozef Vissarionovi, diyecekti, kocas Stalin'e. Bana gvenilmiyorsa baka kiiler kanalyla kontrol edebilirler, ama bu i iin

karmn kullanlmas drste dej il. tte o zaman Dyakov ve arok kaacak delik arayacaklard. Doru, mimarn ei vard. Ei de kendisi gibi Odessaly-d. Onunla talya'ya gitmi, orada biraz yontulmutu. Gaga burunlu, iko, esmer bir kadn. Uzun, ince sigaralar iiyordu. Miyop olduundan gzlerini hep ksard, ama gzlk takmazd. Kadnn eski kocasndan yetikin iki ocuu vard. Mimardan sekiz ya bykt, mimar krk nde, kars elli birindeydi. Kadn alan tekiydi, nne gelenle onu aldatyordu. Son sevgilisi, askerlik a gelen gencecik bir delikanl, sar sal Kolya Krilov'du. Kadn, olann burada kalmasna alyordu. Kocasyla hibir yere gitmiyordu. Yirmi yl boyunca birbirlerinden bkmlard. Mimar btn gnn brosunda geiriyordu, bazen de orada uyuyordu. Sk sk yurt dna gidiyordu. Kars da canmn ektiini yapyordu. Mimar, Moskova yaknlarndaki Suhanova Mimarlar Evine gittiinde kars sevgilisini eve alyordu. Mimar evine haber vermeden dnmez ve yalnzca onu kk drecek 436 skandallardan kaard. Karsnn, bir kadn olarak onu ekmediinden enindL Bu, yar talyan, Odessal kadn bertaraf etmesi zor deildi. Mimarla iliki kurulmutu, Vika onunla yatakta gzel saatler geiriyordu. Vika gen, gzel ve deneyimliydi. Mimar da hl ateli bir erkekti. Birbirlerini grmeden ya da en azndan telefonla konumadan bir gn bile geiremiyor-lard. Ama bu ilikiyi herkesten gizli tutuyorlard. Eski bir dost, bir basamak olarak Igor Vladimirovi'i kullanyorlard. Vika'mn Mimarlar Kulb'ne ve Noviriski bulvarndaki avukat Plevako'nun eski malikanesine yalnzca Igor Vladi-mirovi'le gittii sanlyordu. Kzlar oraya taklmyorlard. Orada da bir restoran nc snf olmasna karn Mimarlar Kulb henz moda olmamt. Proje sergileri dzenleniyormu. Kim ne yapsn? Vika da bu ilikiyi kolaylkla gizliyordu. Mimarlar Kulb'ne yalnzca Igor Vladimirovi'le gidiyordu. Orada mimar da onlara katlyordu. Mimar bu gizlilii gereksiz buluyordu, ama Vika'mn nezaketine, kzn onun ileriyle ilgilenmesine nem veriyordu. Vika, mimarn da katld proje tartmalarna geliyor, sylenenleri dinliyordu. Tartmalara yal kadn mimarlar da katlyordu, ama onlar Vika'y pek endielendirmiyorlard. Onu, broda alan gen ve gzel izimciler endielendiriyordu. Ama Igor Vladimirovi, nemli bir mimar, hele hele ba mimar iin brosundakilerle iliki kurmann kabul edilen bir ey olmadm sylyordu, Mukavemet dersinin ilk kural yle der: Her iliki zgrln bir basaman snrlar. Mimar kendi brosunda mutlaka zgr olmaldr. Vika roln ok iyi oynuyordu. Igor Vladimirovi bile onun, arkadana k olduundan emindi. Mimar ise deiik mimari akmlarn, ekollerin, geleneklerin

savamnn g bir dnemini yayordu. talya'da renim gren, birok lkeyi gezen mimar, ada izgileri gz nnde bulunduran, zellikle yksek yaplar tercih eden ve klasik mirasa daya437 nan bir ekol savunuyordu. Bu yzden ona ok saldryorlard. Ama Vika, onun dhi olduunu, projelerinin bir deha rn olduunu herkese, mimarn dostlarna ve dmanlarna ilan etmiti. O, bir dhiydi! Be yz yl sonra deerlendirilecek bir dhi deil, imdi kabul edilen bir dhi. Onun elinin dedii her ey olaanstyd! Setii rol gerekten doruydu ve Vika, bu rol ustaca oynuyordu. Onunla hi tartmyor, elikiye dmyor, ona kapris yapmyor ve gcenmiyordu. Byk bir adamla kurulan iliki de birinci snf olmalyd. Benim ok eksiim var, diyordu ona; Ama biliyor musun, bu kadns, be kuru bile etmeyen eylerle gurur duyuyorum. Benimleyken rahat olman, sana hibir eyin yk olmamasn istiyorum. Eer randevuya gelemiyorsa Vika'ya telefonla haber veriyor, acyarak soruyordu: Ne yapacaksn? Vika onu teselli ediyordu : Canm endielenme! Yatarm, kitap okurum. Kz arkadama urarm, sinemaya gideriz. Yarn sabah mutlaka ara. Kukusuz yatmyor, arkadana uramyor, sinemaya gitmiyordu, nk kendi ileri vard: Terziler, ayakkabclar, Yuzik Liberman ve arok. Bu ide dzensizlie yer yoktu. Mimarla olan ilikide de olamazd. Mimar, onun kendisine bal, drst biri olduunu sansn! Ne de olsa profesr kz, ne de olsa Hetma soyundan! Burada, aristokratlar arasnda doduu iin sulu deildi ki! Vika yalnzca bir kez patlad. Olay, Sovyetler Saray proje yarmasna katlan projelerin sergilendii Sanat Mzesi'nde geti. Mze, sabahtan akama kadar tklm tklmd, kuyruk Volhonka sokanda uzayp gidiyordu. Mimarlar ve yabanclar projelerinin yannda duruyorlard, hemen hemen hepsinin yannda eleri de vard. Aklamalar yapyorlar, sorular yantlyorlard. Vika, her gn oraya gidiyor, mimarla buluuyordu. Bu evrede epey tand olmutu. Belki birileri Vika'nm mimarla bir 438 ii olduunu tahmin etmi olabilirdi, ama Vika her zaman alak gnll davranyordu.

Mze hep tklm tklmd, adm atacak yer yoktu. Mzeye gelmeyen tek kii mimarn karsyd. Ona kzma, dedi Mimar. Yirmi yl boyunca yeteri kadar proje grd, iyice bkt. Ama bu, senin en nemli projen. Projeyi kabul ettikleri zaman dl trenine gelir, diye akayla kark yant verdi mimar. Tabii! O zaman yannda duracak ve zaferini paylaacak. Mimar, Vika'ya dikkatle bakt, imay anlamt: Kendisi yannda durmak ve zaferi paylamak istiyor. Vika yapt gaf anlad ve mimarn elini tuttu. Hibir ey istemiyorum. Ama sana ve iine gsterilen kaytszlk beni ileden karyor. Yanna yalnzca zafer gn gelmek; bu, bu, biliyor musun... zr dilerim, birden senin iin duygulandm. Ertesi gn Vika'y mimarn telefonu uyandrd. Bugn mze yalnzca davetlilere ak, gelme. Benim telefonumu bekle! Davetlilere demek sergiyi Stalin'in ve dier yneticilerin gezecekleri demekti. Vika, btn gn evde oturdu, telefonun bandan ayrlmad. Mimar, akama doru arad. Geliyorum. Bir ie ampanyayla geldi. Bugn onun zafer gnyd, onlarn zafer gnyd. Projesi Stalin'in houna gitmiti. Sabahleyin iki haftalna Suhanovo'ya gittiler. Stalin, Soi'deki yazlnn balkonunda yzn gnee vermi oturuyordu. Soi'yi seviyordu. Doktorlarn gneye yalnzca sonbaharda gitmesini nermelerine karn yazn gitmeyi seviyordu. Doktorlar ne bilir ki? ocukluunda da bu 439 mevsimi seviyordu. Goris-Tsihe ve Bizans imparatorlar tarafndan yaptrlan dadaki kalenin ykntlarnda dolamay seviyordu. Orada dm ve elini sakatlamt. Soi, Go-ri'de deniz ve byle bir bitki rts olmamasna karn ona Gori'yi anmsatyordu. Stalin'in nndeki masada kitaplar vard: Solovyev, Kluevski, Pokrovski, SSCB Tarihi Dere Kitab zeti stne Notlar. Bu almay Jdanov ynetmiti. Bu, ONUN seimiydi. Bu yl, onu Gorki'den alm, MK sekreteri yapmt. Blgeyi, Gorki Otomobil Fabrikas inaatn baaryla ynettiinden deil. teki blge

sekreterleri de iyi alyordu. Jdanov'un topu topu otuz sekiz yanda olmasndan da deil, teki sekreterler de gentiler: Kruev, Vareykis ve Eyhe krk, Hatayevi krk bir, Kabakov krk yandayd... Jdanov aydn biriydi. Sanattan ve edebiyattan anlyordu. Lunaarski gibi her eyi bilen aydnlardan deil. Bilgisiyle bbrlenmez, caka satmaz, Buharin gibi teorisyen rolne soyunmaz. Ama aydn! Ynetimde aydn kii de gerekli. Jdanov bu ie uygundu. Ona verilen en byk grevi Yazarlar Birlii oluturmak iyi kt beceriyor. nmzdeki kongre, parti aydn ilikisinde dnm noktas olacak. Aydnlarn nc grubu olan yazarlarn gz, hep halkn manevi liderliinde olmutur. Lenin, iktidar savanda aydnlara dayand. Bu doruydu : Aydn, deiik dncelerin ebedi taycsdr, deiik dnceler de iktidar savanda iyi bir silahtr. Ama iktidar kazanldktan sonra aydnlara dayanlmaz. nk iktidarn silah deiik dnceler deil tek dncedir. RAPP ve teki gruplar aydnlar bld, deiik dnmeye mahkm etti. Tek dnceyi salayacak bir rgt gerekli, bu da Yazarlar Birlii olacak! Gorki, yazarlar birletirmek iin iyi bir figr. Aslnda o, kk burjuva liberalizmine eilimli bir sosyal demokrat. Lenin, onunla epey uramt, iyi de yapmt. Gorki'nin byk bir ad, Batl nl yazarlarla iyi ilikileri var. Bizdeki ou eyi kabul etmiyor. Ama mltecilik yaam, ona yurt dnda gelecek olmadn gsterdi. Gerek yazar, kendi lkesinde yaamal ve lmelidir. Viktor Hugo, 3. Napolyon'un d440 n bekleyebildi, nk yazdklar Fransa'da yaymlanyordu. Rus mltecilerin yaptlar bizde yaymlanmyor ve yaymlanmayacak, Arkadiy Avarenko hikyesi bir daha yinelenmeyecek. Bunin? Ne elde etti? Altm nde Nobel dl. Kim ne yapsn? Bunin'i kim okuyor? Unutulmu olarak Paris'inde lecek. Onlarn hepsi orada lecek. Rus edebiyatnda onlardan eser kalmayacak. Gorki kalmak istiyor, lkesinde antlamak istiyor. Bunu anlamak mmkn. Antlaacak da! Toplu yaptlar da kacak. Telif cretini dvizle de alacak. Onun kendisi dviz. Ona hem yabanc, hem de bizim yazarlar, hatt bir zamanlarn Serapion Kardeler(*) Fe-din ve Tihonov da sayg gsteriyorlar. Fedin ve Tihonov gibi yetenekli, deneyimli gerek yazarlar en bata sosyalizm davasna hizmet etmeliler. RAPP ise onlar edebiyattan uzaklatryor, proleter air taslaklarn n plana karyor. Bu air taslaklaryla ne yapabilirsin? ONUN dneminde nasl bir edeb ant brakabilirler? Demyan Bedny? Demyan'dan yalnzca kendi ktphanesi kalr. Dediklerine gre olduka iyi bir ktphaneymi. Mayakovski yetenekli biri, iirlerinden yararlanlabilir. iirden ok politika. Bir zamanlar KENDS de iire bulamt. Papaz okulu rencisiyken Soselo takma adyla imzalad papaz okulunda iirleri kendi adyla imzalamak yasaklanmt Di-la (Sabah) iirini lveriyann redaktr Ilya avavadze'ye gtrmt. O zamanlar avavadze onun Gori, babas, Ate-ni yolu ve babasnn arkadalaryla masa sohbetleri hakkndaki be-alt iirini yaymlamt. Bunlardan baka da yazmad. iir onun isi deildi. iirleri gzel miydi? Onlar hi ezberlememiti. Yine de baz dizeleri anmsyordu, llya avavadze. Sabah vmt...

Alan gonca efkatle kucaklad menekeyi en akrak akd bulutlarda tarla kuu. (*) Serepion Kardeler : 20'li yllarda kurulan edebiyat derneklerinden biri. (.N.) 441 Yirmi yl sonra, 1916'da, Yakob Gogebavili'nin ilkokullar iin hazrlad Grcce okuma kitabnda Soselo imzasyla Sabah yeniden ortaya kt. Yakob Gogebavili ilk yaymndan yirmi yl sonra onu okuma kitabna almsa bir eyler var demekti. Yani bir deeri vard! Yine de o, iir iin yaratlmamt. Ozan, sava olamaz. iir insann yreini yumuatr. Gazetecilik, sava iindir, gazetecinin kalemi devrime hizmet eder. Bu dalda ok yaz yazmt. Deiik takma adlar kullanmt: David, Namerodze, ijikov, vanovi, Be-sovi, Kato, Koba... Koba partideki kod ad olmutu. Bu ad, kendisinin de houna gidiyordu. Koba, Kazbek'in Baba Katili romannn olumlu kahramanyd. Ama bu kod ad polis tarafndan da renilmiti, bu adla yaz yazamyordu ve ye-niden deiik takma adlar kullanmaya balad: K. Stefin, K. Solin ve sonunda, 1913 ubatnda Sosyal Demokrat gazetesinde I. Stalin. Bu ad, imdi btn dnyann bildii soyad olmutu. iir yazmay brakt. Yazar olmad ama okumay ok seviyordu. Gerekten de ok okuyordu. Genliindeki eilimlerini anmsamyordu, daha sonrakilerle iyice karmt. Ha-pisanede, srgnde hep okuyordu. Devrimcilik meslei, okuma iin yeterince zaman brakyor. Daha nemlisi insan okumak zorunda brakyor. Papaz okulu, klasik gimnazyum gibi eitim veriyordu. Latince, eski Yunanca, branice, Franszca, ngilizce ve Almanca retiliyordu. Ama yabanc dillerle ONUN aras hi iyi olmad, srgnde de uramad. Boa zaman kayb! Ama Rus dilini ok iyi biliyordu. Papaz okulunda dersler Rus-ay'd ve orada be yl okumutu. Grc aksan ocukluundan kalmt ve bunu dzeltmeye hi yeltenmemiti, nemli olan aksan deil. Virgl, noktay, vurguyu yerine koyamayan nice Rus grmt. ikinci snf yazarlar okumazd. Kime ne yararlan var? Klasikleri okuyordu. Bu, Rus devrimcisi iin gerekliydi... Gogol, ehov, Saltkov-Sedrin, Gorki... ktidarla savamda onlar kullanlabilirdi. Muhalifleri de onlardan yararlanyordu. Unutmamal! Zlatovratski, Levitov, Karonin, Nikitin, 442 Surikov ve hatt Nekrasov gibi ky yazarlarn sevmez ve okumazd. Onlar, kylye acyorlard, ama kyl kimseye acmyordu. Bunu, KENDS ok iyi biliyordu, bandan gemiti. Tolstoy byk bir sanatyd. Ama iktidarn zn anlamam, insan idealize etmi, bylece sanatnn deerini drmt. Rus Devriminin Aynas. Aydn liberallere yaranmak iin daha iyisi olmaz! Dostoyevski de Tolstoy gibi filozof deil, toplum ve devlet dzeniyle hi uramad. Ama Tolstoy'dan farkl olarak insan idealizme etmemi, onun hiliini, onun kt zn grm ve cefa

dncesini empoze etmi. Cefaclk, insanlar etkilemek iin byk bir aratr, kilise bundan mkemmel biimde yararlanmtr. Ne yazk ki Dostoyevski skc ve kt yazm, sanatsal yazmam. Pukin, en byk Rus yazar. Her eyi anlam, grm ve yapm. Petro tipindeki itenlik nelere demez ki! elik dizginle aha kaldrd Rusya'y. Sanatnn doruk noktas, Boris Godunov dur! Aptaldr halkmz, kolay inanr: Mucize ve yenilie amaya baylr : Boyarlar ise kendilerini e grr Godunov'la... Kurnaz ve Katysan... ok gzel sylenmi! Aptal ve kolay inanma, halkn zellii; kurnazlk ve katlk ONUN iktidarnn zellii. Kendilerini e grr, ONUN kartlarnn zellii. Boris Godunov genliinde de onu bylemiti, Otrepyev tipi onu hayran brakmt... Papaz dnmesi, kaak ocuk, ya ise yirmi gibi.., Boyu ksaca, geni gsl, bir kolu dierinden daha ksa, salar sar. Pukin'i papaz okulunda okuyabilirdi, nk Pukin eitim programnda yer alyordu. Ama Boris Godu-novu gerekten anlayarak okumas daha sonralara raslyor-du. Okuldan atldktan sonra istatistiki olarak alt gzlemevinde okumutu onu. imdilerde kendisinin papaz okulundan marksist propaganda yznden atldn yazyorlard. Bir zamanlar yaplan ankete de Tiflis Papaz Okulu'ndan marksist propaganda nedeniyle kovuldum diye yazmt. Oysa baka bir ey yznden atmlard. Annesi ona her ay dzenli olarak para yolluyordu, ama o papaz okulunu bitirmek istemiyordu. Papaz olmak iinden gelmiyordu. O sralar 443 marksist gruplarla ilikiye girmiti. Marksist propaganda suuyla okuldan atlma yks, bu adan doru bir ykyd. Lider tipine yardmc oluyor, dolaysyla devrime hizmet ediyordu. Gzlemevinde Boris Godunovu defalarca okudu... Papaz dnmesi, kaak ocuk, ya ise 20 gibi... Boyu ksaca, geni gsl, bir kolu dierinden daha ksa, salar sar... O zamanlar o da 20 yandayd, o da okulun bitimine bir yl kala dini kariyeri bir kenara atmt, o da ksa boylu, geni gslyd, salar da sarmtrakt ve bir eli de az hareket ediyordu. Artk ocuk deildi, bir hayalci de deildi. Kendisiyle Otrepyev arasnda bir benzerlik kurmuyordu; hatt bu baarsz kahraman onu ekmiyordu bile. Yine de d benzerlikler onu bylemiti. Pukin'in, Otrepyev'in baarszlk nedenlerini verii de on bylemiti: Geveze, en byk srrn uar bir Polonyal kza at, iyi yrekli ve vicdan ar basyor, her politikacnn kamak zorunda olduu eyler yznden ac ekti, Dmana gstereceim gzel Moskova'ya giden mahrem yolu. Macerac, romantik ama politikac deil! Her eyi vard: rade, ikbalperestlik, risk, yiitlik, zaferi sezme ve zaferi pekitirme, zaferin meyvelerinden yararlanmama beceriksizlii. En yksek iktidar ele geirmek ve onu tutamamak! te, talihsiz politikaclarn yazgs! ktidar tutmak ele geirmekten daha zordur. Otrepyev tutamamt. Moskova'da tahta ktktan sonra, oluyum diye ortaya kt arn yaptklarnn onda birini yapsayd bunlarn hibiri olmazd. Ne ki imdi byle dnyordu. O zamanlar nasl dndn anmsamyordu. Yalnzca d benzerliin onu b-ylediini anmsyordu. ktidarn en st noktasna ykselen bu kaan yazgs onu bylemiti. Zamanla bu tip, teki

tarihi kiilerle kara kara belleinde zayflad. Yine de belleinin bir kesinde var olmaya devam etti. Bak'de Polonya aristokratlarndan Sofya Leonardovna Petrovskaya ile karlatnda bilinsizce atlmam myd? Kadn ondan ho-lanmt: Proleter devrimci, illegal, eski pantalonlu, somurtkan, trasz, iine kapal, irade sahibi ve gl. Bir seferin444 de ona uram, ama kadn evde bulamamt. Ertesi sefer kadn glerek, Komunun kz bana yle dedi: Sofya Leonardona, size korkun bir amca geldi. O zaman glmsemiti, ama mutlu da olmutu : Ondan korkmalarn istiyordu. Narin ve efkatli Sofya hep onu dnyordu. Aslnda bu, Stalin'in yaamndaki en byk akt. Sofya onunla hi tartmazd, kemiklemi bir politikac deildi, kendi grcn kabul ettirmeye uramaz, tam tersine onun her tartmaya kzdn grr ve politik tartmalardan kanrd. Ama onu hi kzdrmyordu. Onu kzdrmayan yegane kadn. Ne ki ilikileri uzun srmemiti... Sofya veremden lmt. Kukusuz, ne o Otrepyev'di, ne de Sofya, Marina Mni-ek. Yine de, beyninin uzak kelerinde uyuklayan tiplerin yaratt ilk kt motifleri anmsyordu : Polonyal aristokrat, isimsiz bir yar din adam ve geride kalan bir sr ey. Eyllde ihovo mezarlnda, ernosotenetsler (*) tarafndan ldrlen petrol iisi Hanlar Safaraliyev'in cenaze treni yaplmt. Byk bir gsteri olmutu, fabrikalar ddklerini alm, tm kent uuldamt. Kortejde o da yryordu. aumyan, Yenukidze, Azizbekov, Orconikidze, Capa-ridze ve Fioletov da vard. STALN konumutu, Sonya da oradayd. Alt ay sonra da onu ayn mezarla gmmlerdi. Ne miting olmu, ne de fabrikalar ddklerini uuldatmti. Tabutun ardndan komular ve tand Polonyallar gidiyordu. ukura indirdiler, toprakla kapattlar ve gittiler. O ise kalmt, tanmad ve konuacak bir eyi olmad insanlarla dnmek istememiti. Taze tepeciin yanna oturmu, ylece kalmt. Kayalk ihovo burnu denize iyice girmiti. Saysz petrol kulelerinin ykseldii Bibi-Eybat'n stnde ykseliyordu. Petrol kulelerinin yannda tek bir ii bile grlmyordu, ama pompalar aa yukar hareket ediyor ve petrol karyorlard. Bahar yeni gelmiti, gne epey yakyordu. (*) Rusya'da yama ve katliam yapan silahl ete. (.N.) 445 STALN tek bana, Hazar kysnda, kayalk ihovo burnunda oturmu aay, saysz petrol kulelerini seyrediyordu. Deer verdii tek kadn topraa vermiti ama acs her eyi unutturacak gibi deildi. Hapisanelerden hem Batum, hem de Kutay gemiti, Dou Sibirya'ya srgne gnderilmi, srgnden kamt. Yatlar Musalla Tandan gemeye balamt. Kotshoveli hapisanede lmt.

Tsulukidze de lmt. Herkes gidiyor, herkes gidecek,' insan yaam bu burgata bir an. Yalnzca BUGN var. O da bir an, ama devrimci iin gerek yaamn bir an. Yalnzca devrimci ve yalnzca iktidar sahibi insan yaamnn ksaln ve hiliini anlar. Yalnzca iktidar sahibi kendini esirgeme hakkna sahiptir. Kiisel yaam iktidar savanda hibir ey demek deildir. Ama iktidar ele geirince yaam, kazanan iin bir dldr. imdi KENDSt galipti, yaamn koruyabilir, nk iktidar koruyabiliyor! Btn devrimciler yaamlarn tehlikeye atarlar. O da tehlikeye atmt, ama dikkatliydi. Bak'ye gelirken Bala-caral'da inmi, kente deniz kysndan petrol kuleleri boyunca yayan gitmiti. Yorulduunda oturmu, imdiki gibi yzn gnee vermiti. Yolu, denizi, petrol kulelerini seyretmiti. Devrimciyi yneten ne? Onu bu etin yola iten? Dnce? Herkesin bir dncesi var. Ama herkes devrimci mi? nsan severlik? Bu, Babtistlerin ve Tolstoycularn ii. Hayr! Dnce, devrimci iin bir nedendir. Genel refah, eitlik, kardelik, yeni dzen, sosyalizm, komnizm kitleleri savama katan savszlerdir. Devrimci bir karakter, kendini aalamaya kar bir protestodur, kiiliin kamtlanmasdr. Onu be kez tutuklamlar, srmlerdi. O srgnden kam, saklanm ama vazgememiti. Niin? Kendi gbresinden baka bir ey bilmek istemeyen kyl iin mi? Bu alkanlarn pro-leterlii iin mi? Baku'da, Baylov'daki Rotild ii yatakhanesinde sk sk gecelemi ve ii snfn grmt. Baku' deki o dnemlerde nde gelen parti adamlarndan biriydi. Bolevizmin lideriydi. Bunu tartmaya yeltenmek bile samalkt. Byle yeltenileri susturmay becerebilir. 446 Stalin, koltuktan kalkt, bann stnde bir ar vzldyordu. Ar masadaki kltablasna kondu. Stalin, Kluevski' nin kitabyla ary ldrd. Koltuuna oturup o zamanlara, Avel Yenukidze'nin alaka brorne ait dncelere dnerken Grcce, Alaklk! Alaklk! dedi. Yenukidze bu brornde, nereden aklna estiyse, Ba-k'de Nina kod adyla alan matbaay anlatyordu. Le-nin'in emrindeki matbaay Krasin, Yenukidze ve Ketshoveli ynetiyordu. Avel'in yazdna gre bunu baka hi kimse bilmiyordu. Yani O da, Stalin de bilmiyordu ve ONA, Sta-lin'e bundan sz edilmemiti. Krasin'i, bu elektrik mhendisini anlamak olas: Lenin ona gizlilie mutlak uyulmasn emretmiti. Krasin'e ONUN bir krgnl yoktu : Krasin yllar nce lmt. Ketshoveli de lmt. Devrimin yazgsn belirleyen de bu kk matbaa deildi. O zaman i byleydi. , imdi bakayd. ONUN Baku, Tiflis ve Kafkas defne elengine gereksinimi yok. ONUN, partinin gerek tarihine gereksinimi var. Partinin gerek tarihi ise onun ynetiminin karlarna ve otoritesine hizmet eden tarihtir.

Hemen yambamdaki gizli matbaadan ONUN haberi yoksa imdi, Rusya'da partiyi KENDSNN ynettiini nasl iddia edebilirdi? Partiyi KENDS ynetmise matbaann varln bilmemesi mmkn deildir. Bilmediini sylemek, Le nin'in bas yardmcs roln de yadsmak demekti. Avel Yenukidze yolda bunu anlamyor mu? Anlamamas mmkn deil. Stalin yoldan Nina matbaasyla hi ilikisinin olmadnn belirtildii bror niye yaymlad? Yenukidze yolda bunu niye gerekli grd? Neden byle birdenbire tarihe el att? Byle bir adama Kremlin'i ve kendi yaamn emanet etmiti. Kremlin koruma komutanl emrinde neden bu kadar ok eski parti yesi vard? Korumaclar bu nitelikleriyle mi seiyorlar? Korumac iin koruma bir politik grevse, bu korumacya yzde yz gvenilmez : Politik grler deiebilir. Kiisel sempati bile iyi deildir: Sempati ile antipati arasnda yalnzca bir admlk mesafe vardr. 447 Korumac, sahibine bir kurt kpei gibi sadk olmaldr. Gerek korumac budur. Bildii tek ey uydu: En ufak bir hata, stnkr bir kontrol btn ayrlacana karn onu yaamndan edebilirdi. Korumalarnn byk bir zenle seilmesi gerekir. Yenukidze yolda ise Kremlin koruma komutanlnda Peterson'u, Troki'nin treninin eski mdrn, Troki'nin adamn tutuyordu. Bir saray darbesi mi dnyorlar? Yenukidze onlarla. Bu, kard be para etmez brorden belli, broryle kendini ele verdi! Bu alaka provokasyon brorn darmadan etmeli. Avel, kukusuz inkr etmeye, alamaya ve itiraf etmeye balayacak, itiraf eden kii politik olarak bitmi biridir. Bundan sonra fiziki olarak var olsa da akrabalar ve yaknlar dnda hi kimse ilgilenmez onunla. Akraba ve yaknlar eker yalnz onu. Bu bror hakknda kime yaz yazdrmal? En iyisi eski Bakllerden birine. Ama eski Bakllerden kim kald? Orconikidze Bak'de bulundu. Balahnin'de emsi Asa-dulayev Petrol tesislerindeki hastanede salk memuru olarak almt. alt kk evi ok iyi biliyordu: ki odal kk bir ev, Sergo birinde yatp kalkyor, tekinde de hastalan kabul ediyordu. Gizli grmeler iin ok uygun bir evdi. Salk memuruna dnya kadar gelen giden oluyordu. Sergo orada bir yl kadar almt, sonra Bak'ye ksa srelerle uramt. Gerek ve iyi bir tank, ama ilerinin ok youn olduunu bahane edecektir. Ayn zamanda Avel Ye-nukidze'nin de arkada, dostuna kar tanklk yapmayacaktr. Viinski? Bitmi bir namussuz. Yaam boyunca hep Menevik kald. Bu da olaan bir ey. nk Meneviklere i yapan deil, gzel nutuk atan gerekli. 1908'de Balahan'da Halk Evi'nde endrikovlar'n mahkemesi yaplmt. Onlar savunan kimdi? Viinski! Bir gecede tam be kez konumutu, konuma sanatnn tadn karmt, demagog, dzenbaz! On yedinin yaznda Moskova'da Arbat polis mdryd. Duvarlara Lenin'in aranmas ve tutuklanmas emrini asm ve aptal, altna kendi imzasn koymutu: A. Viinski. Ekim 448

Devrimi'nden sonra ONUN davetine gelmi, szlanm ve itiraf etmiti. Baylov hapisanesinde ayn hcreyi paylatklar srada gelen yiyecekleri bltkleri konusunda tek szck bile etmemiti. KMNLE konutuunu anlamt, byle bir anmsatmay ONUN balamayacan da anlamt. 1920'de partiye girmesine, 1925'de Moskova niversitesi rektr olmasna, 1931'de RSFSR savcs olmasna O yardm etmiti. Viinski imdi SSCB Basavc yardmcsyd, ama Baku ii tan olarak ie yaramazd. Partide herkes ondan nefret edi yordu. Geriye Kirov kalyor. Devrimden nce Bak'de hi bulunmamt, ama devrimden sonra be yl Baku'nun tanrsy-d. Btn arivler elindeydi, Baku arti rgt tarihini iyi incelemiti, bilgili ve etkili bir adam. Yenukidze'nin brorne o yant vermeli. Otoritesiyle partinin gereksinimi olmayan bu yky rtp parti ynetiminin otoritesini glendiren yky desteklemeli. Szl olarak Stalin yoldatan bahseder, ama sz yeterli deil. zellikle bu nedenle onu Soi'ye armt. Yanbamda alsn ve imdi nasl olduunu gstersin. gzel bir grup oluturacaklard, rnein de mzii seviyordu: STALN sadece seviyordu, Jdanov piyano bile alyordu, Kirov ise nerdeyse hastayd. Operaya gittiinde zel locaya oturmaz, herkesin oturduu yerde izlerdi. Byk demokrat! Hep aydn olmaya zendi. Genliinde, teknik okulda okumasna karn amatr renci topluluklarna katlmt. Genlik fotoraflarndan birini Sergo'da m, yoksa Kirov'un kendisinde mi bir yerde grmt. Kars... Ad neydi? Marya Lvovna gstermiti: niformal, apkal bir delikanl. apkasnn kokartmda aprazlamasna eki ve ngiliz anahtar vard. Teknik okul iareti! Ama bilmeyen biri iin gimnazyum, hatt niversite formasndan fark yok. Ya gelmek istemezse! Hastaln ve doktorlarn Kafkas-lar'a gitmesini nerdiklerini bahane etti. Neyin var? Mide ekimesi... Ekime kimde yok ki, bu da hastalk m? Gel hadi, seni burada iyiletiririz, bizimle alrsn. Ben tarihten 449 ne anlarm... Biz ne anlyoruz ki? Ama alyoruz, sen de bizimle al. Yaasn ve gz nnde bulunsun. imdiye kadar hi bir arada olmamlard. Devrimden nce hi karlamamlard, t sava srasnda bir-iki kez grmlerdi. likileri? Kirov, Azerbaycan parti rgtnn bandayken gelimiti. Parti kongrelerine, MK plenumuna ii gerei sk sk geliyordu, yi bir izlenim uyandryordu. Orconikidze onun hakknda iyi konuuyordu. Yurt dnda bulunmamt, yani mltecilerden deildi. Son zamanlarda dosta ilikiler kurmasna karn amansz bir Troki, Zinovyev, Kamenev, Buharin dmanyd. Kirov'a O el uzatm; onuncu kongrede MK ye aday, on ikinci kongrede MK yesi, dokuz yz otuzda ise Politburo yesi yapmt. Onu Leningrad'a O gndermi ve bu kibir, kurum ve muhalefet yuvasnn yok edilmesinde ona gvenmiti. Ama Leningrad' adam etmesi gerekirken tam tersine eski hareketleri canlandrm ve ucuz kahramanlk gsterilerine balamt. imdi de bu yapay nn btn Sovyetler Birlii'ne yaymak istiyor. Stalin yolda dengelemek iin sevecen ve iyi yrekli grnmek istiyor. Politbro-da Rtin'in idam edilmesine kar kt, sonralar da Smirnov, Tolmaev ve Eystmont'un idamlarna... Politbronun teki yelerini de peinden srkledi. Molotov ve Vcroilov bile

tereddt ettiler. Yalnzca Lazar idamlar sonuna kadar destekledi. Yenilen birine cmetlik gstermek tehlikelidir : Dmann senin bu davranna hibir zaman inanmaz, onu politik bir manevra olarak grr ve en uygun bulduu anda kendisi saldrr. Bunu ancak saf adam baka trl yorumlar. Kirov, tehlikeli bir idealist. i snf iin maddi refah istiyor. Maddi durumu iyi olan insann kurban olmayacan, evkle almayacan ve kk burjuvalaacan anlamyor. Halkn byk enerjisini ancak strap yola karr. Bu enerji ykma da, yapmaya da ynlendirilebilir. Istrap, insan tanrya gtrr. Halk yzyllarca bu Hristiyan inancyla yaam, bu inan kanna, canna ilemi. Bu, bizim tarafmzdan da kullanlmaldr. Sosyalizm, dnyadaki cennettir. Uruna 450 h_ HALK KTPHANES strap ekiliyor olsa bile gklerdeki mitolojik cennetten daha ekicidir. Ama kukusuz, halk bu straplarn geici olduuna, byk amaca ulalmasna yaradna, iktidarda olann onun gereksinimlerini bildiine, onun iin uratna ve hangi mevkide olurlarsa olsunlar onu brokratlardan koruduuna inanm olmaldr. ktidar, HER EY BLR, HER EY GRR ve HER EYE MUKTEDRDR! Dn bu konuyla ilgili olarak ne dnmt? Tketim mallar hakknda? Yiyecek karnelerinin kaldrlmas m? Ama bu sorun zlmt. Karneler bir ocaktan itibaren kaldrlacakt! yi de bir ey vard aklnda. Tamam! Dn Estonyah bahvan Arvo vanovi ile konutuklarn hatrlad! Arvo vanovi'i devlet yazlna,, Voroilov sanatoryumundan almlard. Buralyd, ei Rustu, btn yaam Soi'de gemiti ve en iyi bahvan saylyordu. Dediklerine gre de emin biriydi. Stalin, Kafkaslar'da Estonyallara hi rastlamamt. Ama bu yzyln balarnda Pribaltk'tan Suhumi'ye birka yz Estonyalmm geldiini ve Karadeniz kylarnda ya da drt Estonya ky kurulduunu biliyordu. Estonyallar da orallar gibi bahecilik ve hayvanclkla urayorlard. Onlarn srleri daha bykt. Elli yalarnda grnen Arvo vanovi, elmack kemikleri kk, tknaz, ak kahverengi gzl, ak renk gzl biriydi. Btn Estonyallar gibi yelek ve mcnt giyiyor, ama alvarn Kafkasllar gibi arnn iine sokuyordu. Rusay aksanla, bazan da szckleri bozarak konuuyordu. Dn iekleri keserken onu izliyordu; kendisi de iekleri severdi. Arvo vanovi, somurtarak bir eyler sylemi, o da neden honut olmadn sormutu. Arvo ivanovi, dkknda tartda hile yapp karsna eksik mal verdiklerini sylemiti. Bu yetmezmi gibi parann stn de eksik vermilerdi. Stalin, akam koruma mdrne, Arvo vanovi'm karsn dkknda aldatmlar, dedi. Kent komitesi bakanna syleyin, sulular sert biimde cezalandrlsn! Rus tccar her zaman hilebazd, imdiki satclar da hilebaz kaldlar. 7 Austos yasasndan sonra devletten almaya korkuyorlard. Ama halktan almaya balamlard. 451

Halk bunu gryor, yine de bir ey yapamyordu. Demek ki halk iin O bir eyler yapmalyd. KENDS dkkna gitmiyordu ama, KEND halknn gereksinimlerini ve krgnln ok iyi biliyordu. Stalin kalkt ve odaya geti. Byk sekreter masasnda Tovstuha oturuyordu: Soi'ye onu kendisi getirmiti. Burada tarih bilimciler alyordu. Onlarn MEL(*) mdr yardmcs aydn Tovstuha'ya gereksinimleri vard. Tovstuha tarihi biliyor, imdi partiye nasl bir tarih gerektiini anlyordu. Gnlk ilere gelince, onlarla Tovstuha da baa kard. Uzun yllar sekreterliini yapmt. Veremdi. iyi ya, gnelensin ite! iyice zayflamt; ksryor, cansz cansz bakyordu. Doktorlar uzun sre yaayamyacan sylyorlard. Yazk, sadk bir adam! Mterilerin aldatlmasyla ilgili bir MK karar tasars hazrlayn... dedi. Hayr... Kullanclarn... Yanl hesaplamalar hakknda... Daha dorusuperakende satlarn fiyatlaryla oynama hakknda. Olaylar aratrmak ve bunun, partinin geni tketici ynlarn kollamasyla elitiini gstermek gerek. Bu tr olaylarn ortaya karlma iini Ticaret Halk Komiseri Mikoyan, TS(**) Bakan Zelenski ve VTSPS (***) Bakan vernik stlensin. Sendikalar da emekilerin aldatlmamalarn izlemelidir. Kararname sert olmaldr. TSK (****) de bir ynerge karsn: Eksik tartma ve eksik para st vermenin cezas on yl! Olaylar ortaya karmak zaman alacak. O halde yle yazn: MK'ye gelen... Hayr! MK'ye ulaan olaylar. Byle yazn. Stalin balkona dnd, koltua oturdu ve yzn gnee vererek yeniden Kirov'u dnmeye balad. Ona halef diyorlar. Oysa kendisi Kirov'dan topu topu yedi ya byk. Hangi mirastan sz ediliyor? Kimin erken lecei belli olmaz. Kafkasyallar uzun yaarlar. Demek ki, anlan miras lmnden sonra deil, lmnden nce! ok beklerler! Ro(*) MEL : Lenin Metalrji Enstits. (.N.) (**) TS : SSCB Tketici Birlikleri Merkez Sovyeti. (***) VTSPS : Sovyetler Birlii Sendikalar Merkez Sovyeti. (****) TSK: 1924-1937 yllar arasnda Merkez cra Komitesi. 452 bespiyer'i giyotine yollayan Konvent'e (*) gereksinimi yoktu. Napolyon Konvent'i kovmu, doru da yapmt. Napolyon bu yzden byk adamd. Robespiyer ise btn acmaszlna karn geveze bir avukattan baka ey deildi. Kirov'un Moskova'ya gelilerinden birinde Orconikidze' de toplanmlard. Sergo, Kirov, Voroilov, Mikoyan ve O vard. arl olmamasna karn Kaganovi de oradayd. Sergo, ona dayanamyordu. Ama O, gidelim Lazar, Sergo yemee aryor,

demiti. Kirov, matematik, fizik ve kimyay sevdiini, okulu baaryla bitirdiini, sonra Tomsk Teknik Enstits bnyesindeki hazrlk kurslarna katldn, mhendis olmaya hazrlandn anlatmt. Bunlar niye anlattn imdi anmsamyordu. Ivan Budyagin ile oradan m tanyorlard: Budyagin de o kurslara katlmt, anlalan dostluklar oradan geliyordu. Kirov, az da olsa teknik eitimli, teknie eilimi olan biri. Yani sanayinin yneltilmesi iin ondan daha iyisi can sal. Sanayiyi makina yapm, kimya, inaat gibi blmlere ayrsn. Bu kemiklemi organlar paralamak gerek. Bu, birbirine yapm insanlarn balarm kartrmak, kartrmak, kartrmak gerek. Kirov yolda, politbro yesi ve MK sekreteri olarak byle bir sanayiyi ynetsin. Bunda utanlacak bir ey yok. lkenin sanayileme dneminde, ekonominin nemli bir halkas olan sanayiyi ynetmek utan verici bir ey deildi. Kirov yoldan bunu kabul etmemesi, Moskova' ya gelmek istememesi, bamsz kalmak ve kendi politikasn srdrmek istediini gsterir. aa, byle bir acy ne Butrka'da, ne yolda, ne de srgne ilk baladnda duymutu. Butrka'da iin zlecei ve braklaca umudu vard. Yolda, bir an nce yerine ulamak ve sabrla srenin bitmesini beklemek, tek amat. Umudu onu insan yapm, amac yaamasn salamt, insanlara (*) KONVENT : Fransa'da 1792-1795 yllarnda alan meclis. 453 separatr kullanmalar iin yardm etmek istemi, ama sabotajclkla sulanmt. Alferov, salam mantyla bunu kantlamt. Ayrca yine Alferov van Parfenovi'in dilekesini yrrle sokarak istedii an onu ezebilirdi. Byle yaamak mmkn m? Moskova'dan bekledii Franszca kitaplar, ekonomi politik ve felsefe kitaplar ne ie yarayacak? izme dikmek! Bunu renebilir. te ksmet! Unutmak, her eyi unutmak! Onu yetitiren dnceye Baulinler, Lozga-evler, Dyakovlar sahip ktlar. Bu dnceyi ayaklarnn altna aldlar, ona inanan insanlar eziyorlar. nceleri bu dnyada gl kollara ve eilmez bir iradeye sahip olmak gerektiini, yeksa yok olup gideceini dnrd. Oysa imdi gl kollar ve elik iradeyle de yok olunacan gryordu: elik iraden, gl kollarn daha glsne atm-sa iin bitmi demek. Yaamak iin bakasnn gcne, bakasnn iradesine boyun emek, saknmak, koullara uymak ve allktan korka korka kan bir tavan gibi olmak gerek. Fizik olarak kendini ancak byle koruyabilirdi. Byle yaamaya deer mi? aa evde oturuyor, okumaya alyordu. Yal adam avluda bir eyler onaryordu. Baltann tek dze sesi ona daha ok ac veriyordu. Yal adam avludan kt, ama aa yine de kendini okumaya veremedi, kitab brakt. Byle bir yaama dayanamaz, asla dayanamaz. Yataa uzand ve uykuya dald. Ama ryasnda da felket duygusu onu brakmad ve korkuyla uyand. Alferov ondan ne istiyor? yi yreklilii raslant deil. Burada onu bouna brakmamtr. Eyann tabiatna gre hakknda gerekli ilemi yapmas, arln gstermesi gerekliydi. Oysa onu Mozgova'ya geri yollam, Kejma'ya alabileceini ima etmi, MTS'de alabileceini sylemi ve karlnda hibir

ey istememiti. Kendine balamak m, yoksa iyice moralini bozmak m istiyor? Srekli gerilim ve korku iinde yaa, belgelerin durduunu unutma, bekle! Rahat iinde yaayamayacaksn. Ac, ac... Yal kadn kapnn ardndan seslendi. Yemek yiyecek misin? 454 Diim aryor, yemeyeceim. aa, iki gn evden kmad, avluda oturdu, yal adama yardm etti. Zina'nm onu beklediini, endielendiini biliyordu, ama onu grmek de istemiyordu. Zina, utancna tank olmutu. Teselli etmeye kalkacak ve bu cnu daha da kltecekti. Herkese ve her eye kar ilgisizdi. Bitirmek gerek! Bu evreden artk kurtulamayacak... Ya annesi ne yapar? Annesi buna dayanamaz, ona byle bir darbe vuramaz. Dayanmal, yeter ki annesi onun yaadn bilsin, yeter ki umudunu yitirmesin. nc gn Vsevolod Sergeyevi urad. Neyiniz var? Niye ortalkta grnmyorsunuz? Hasta msnz? iyiyim. Alferov mu halad? Sabotajc ve Kolhoz ynetiminin otoritesini kk drmek isteyen biri olduumu kantlad. Hem de ok mantkl olarak. Niye aryorsunuz? Felsefe renimi grm. yle mi? Bir dnn. Grevi sizi aldatmasn. Byk biri, apoletlerinde ya da drt kare var. (*) Kansk'taki mdrnden daha yksek rtbesi. Bu yzden niforma giymiyor. Yurt dnda bulunmu, ama imdi burada. Korkarm ilerde, nasl derler, bizim yoldamz, yazgdamz olacak. Belki de geri dner. Btn bunlar bizim bilmediimiz olaylara bal. Her halkrda sizin kolhoz bakannn dilekesiyle gmbrtye gidebileceinizi gstermi. Separatr krdnz ve bakan aptallkla suladnz. Bunlardan yola kt deil mi? Evet. ite gryorsunuz. Sizi teselli etmek istiyorum. Separatr ayn gn Kejma'ya gtrdler ve sylediklerinizi aynen yaptlar. imdi mkemmel alyor. Dar kp grebilirsiniz. (*) Yarbay ya da albay.

455 Baka derdim mi yok? ok doru, aa. Size, baka kimseye bulamamanz tlerim. Sabotaj konusunun da unutulacan sanyorum. Hi endie etmeyin. Endielenmiyorum. Ho deil, Anlyorum. Ak konumama izin verir misiniz? Elbette. Siz, aa, gerek bir insansnz! Sovyet insan! Bu kompliman deil, bir tesbit. Gerek, namuslu bir Sovyet insan olmak kukusuz ok iyi bir ey. Ama siz bizim zel durumumuzda da yle kalmak, Sovyet insannn davranmas gerektii gibi davranmak istiyorsunuz. Oysa bu mmkn deil aa. evreniz iin siz Sovyet insan deilsiniz, siz anti Sov-yetsiniz. Size ve ilerinize bu adan bakyorlar. Sokaa kyor ve separatrn almadn gryorsunuz, separatr bilen biri olarak hi zaman yitirmeden onaryorsunuz. Kol-hoz bakan ve NKVD yetkilisi ise, Alferov'u deil baka birisini kastediyorum, daha farkl dnrler: Separatrde ne yapyor? Onu krmak istiyor! Dman, elinden gelen her yerde zarar verir, ktlk eder. Umarm bu szlerin kimin olduunu biliyorsunuzdur. Biliyorum. Aforoz edilmi biri olmak istemiyorsunuz, ama durumunuzu iyi deerlendirmeniz gerek. Bakana aptal dediniz, bu sizin ilk hatanz. Anasna kfretseydiniz daha iyiydi. Ama aptal szc alaltc, kk drc. Ayn zamanda bir stnlk duygusu da var. Yani siz akllsnz, o aptal. Al-ferov, baka kye gitmenizi nermedi mi? nerdi. Eee? Siz de reddettiniz? Nurzida Gazizovna yznden? Ne reddettim, ne de kabul ettim. Ona, kendiniz karar verin, dedim. Ona gebe kalmak istemiyorum. Vsevolod Sergeyevi bir sre dndkten sonra, Evet, dedi. Belki de en iyisini yaptnz. Baka bir kyde daha rahat ederdiniz. Burada, eski ev sahibenizin oluyla bir srtmeniz vard, imdi de bakanla. nnz pek iyi deil. Ama her eyin yoluna gireceini umalm. imdi aa, 456 sinirleriniz iyice gergin, kemann telleri gibi: Tutuklanma, hapisane, sgn,

yol, Mozgova'mz, ev, uramalar. Hepimiz bu yoldan getik, nemli olan, haber olmamak. Siz gl, irade sahibi bir delikanlsnz, bu iin stesinden gelmek zorundasnz. Tek k yolu, hi kimseyle elikiye dmeyin ve retmenle olan ilikinize de dikkat edin. imdi hep sizi kollayacaklar, gzleri stnzde olacak. Saa'nn divanna yaklat ve omuzuna vurdu. Yeter! Kalkn! Gidip preferans oynayalm. Kt oynarm. nemli deil. Ktlar bizim tesellimiz. Mahkmlar yirmi bir, biz preferans. Tra olun, baksanza sakalnz nasl uzam. Giyinin ve gidelim. Buradaki aydnlarla tanma zaman geldi. aa gitmek istemiyordu, ama Vsevolod Sergeyevi diretmiti. aa da teki insanlarn nasl yaadklarn grmenin yararl olacam anlad. Mihail Mihaylovi Maslov; krk be yalarnda, somurtkan yzl biriydi. Buraya bir yl nce Solovki'den gelmiti. Duruundan eski asker olduu belli oluyordu. Saa'yla ieri giren Vsevolod Sergeyevi'e hrnca, Artk gelmeyeceinizi dnmeye balamtk, dedi. Sergeyevi, Bizi yenebilecek misiniz? diye yantlad sevecenlikle. Mihail Mihaylovi, oyun srasnda fazla dnmeye frsat vermiyor, acele ediyor, yanl oynadnda da syleniyordu. Yalnzca Saa'ya sylenmiyordu. O, yabanc bir dnyann insanyd. Saa'ya kar ll davranyordu. Mihail Mihaylovi de Saa'ya antipatik gelmiti. Bou bouna kzan, sinirlenen kiileri sevmezdi. Bunun yazg deil karakter olduunu babasndan biliyordu. Oyundaki drdnc kii Vo-ronej eyaleti Stany Oskol kentinden eski bir tccar olan Petr Kuzmi'di. Srgne Narm'da balamt, burada bitirmeye alyordu. Elli yan am, ksa sakallar yer yer aklam, bodur, geni omuzlu bir adamd. Pantolon paalarn izme 457 lerine sokmutu. Ceketi iyice eskimi, ypranm ve dirsekleri yamalanmt. Kt yazgsn seve seve anlatan yegane kiiydi. zin vermediler, alp satmadm, diyordu Petr Kuzmi., izin verdiler sattm. Kylye gereken her eyi: Trpan, orak, yaba, her trl ila. ocukluktan renmitim. Kyde kooperatif vard, ama kyl hep bana geliyordu, nk onun na istediini biliyordum. Sonras belli: nce vergi memuru, ardndan bir bakas ve gelsin vergiler... Hapisanede benden altn istediler, nereden bulacaksam! Benim altnm demirdir: ubuk, tekerlek demiri, sa. Altn yalnzca arlk onluk ve beliklerinde grmtm.

Petr Kuzmi ok iten anlatyordu. Tamam, ben tccarm, her eyimi aldnz ama ocuklardan ne istiyorsunuz? Anne ve babalarn kendileri semediler ya! Onlar da yaamak istiyorlar, bakalar gibi pi-yoner olmak, komsomola girmek istiyorlar ama onlar kovuyorlar. Alyoka, kk olan, akll ocuk, Moskova'ya gitti, fabrikaya girdi, gazete yolluyor. Ben uyum, babamla ilikimi kopardm, hibir balantm kalmad. zc. Byt, besle, yetitir sonra da seni reddetsin. Ne yapsn? Baka trl davranamazd. Doru, ticaretin zararl olduuna inanyordu, bakasnn emeiyle yayorsun, diyordu... Dkknda bir i bezir yan kaldr, bir ivi sandn srtla da gr bakalm, emek neymi... Neyse! Alyoka enstitye girdi. Tarmc olacakm. Zaten topraa hep yakn olmutu. Moskova'da yurtta kalyor, kars geceleri uyuyamyor, ocuklar a. Om otuz kt yolladm, o da geri yollad, idealist... Madem idealistsin a otur! Ama anasnn yrei yine dayanmad, Moskova'ya gidenlerle ya ve ev rei yollad, kendisinin gnderdiini sylememelerini de zellikle tembih etti. Hemehriler yurda gitmiler, Alyoka yokmu, onlar da komodinin stne brakp gidiyorlar. Bir odada drt kii kalyorlar-m. Akam yurda dnnce, kimin getirdiini soruyor. Arkadalar da hemehrilerin diyorlar. Hayr, diyor, bizimkilerin paketi, geri yollayacam. ocuklar da niye geri yolluyor-sun, afiyetle yiyelim, diyorlar. Sonra da Alyoka'nn babasndan yiyecek aldn komsomola bildiriyorlar. Demek, ilikiyi kesmemi! Alyoka'yi komsomoldan da, okuldan da attlar, imdi yine fabrikada alyor. Kendininkileri reddetti ama yanatklar da onu... Mihail Mihaylovi szn kesti: Yz kez dinledik, ktlara bakn. Bu delikanlya niye anlatmayaym. Belki ona ilgin gelir. Sizinkiler sa m? Sa, dedi aa. Onlara dokunmadlar m? Niye dokunsunlar? sterlerse bulurlar. Sanki onlar iin kolay m? Oullar srgnde. Daha kt durumdadrlar. Mihail Mihaylovi sitem ederek araya girdi : ocuklarn iin bouna zlyorsun. Paket gndermekle yaamlarn zehir ettin. Senin reklerin olmadan da yaarlard. Bakalar nasl beceriyor. Bizi reddetmekle iyi yapyorlar, bizler tkenmi insanlarz. Devrim, tarihin lokomotifidir. Biz onun altnda kaldk, anlayn! Yani oul, oul deil; baba da baba...

Mihail Mihaylcvi sinirli sinirli srdrd konumasn: Tamamen! Anan, baban say! Bu, tanrdan gelen bir istek. Tanrya ise kimsenin gereksinimi yok. Onlarn di* ni, eitlik. Dnya devrimini yapacak ve herkesi eit klacaklar. Vsevolod Sergeyevi araya girdi : Dnya devriminizle sktnz iyice. Bolevikler bile ondan vaz geti. Devlet, ite Rus insannn tanrs! Tanrya da devletin iinde sayg duyuyor. taat ediyor. Hibir zgrlk istemiyor. zgrlk katliama gtrr, oysa halk huzur istiyor. Stepan Razin'i ve Emilyan Pugaev'i deil, Lenin'i, hatt Stalin'i tercih ederim. Bu nedenle buradayz ya. Evet. Stenka ve Emilka zamannda bir aata asl olurduk. Bolevikler Rusya'y kurtardlar, byk devleti korudular. zgrlk denen eyle Rusya para para olurdu. Yeni bir hkmdar Rusya'y ayakta tutuyor.an, hret ol458 459 sun ona! Tanr ne diliyorsa onu versin! Devlet, vatandalarn korumaldr, dedi Mihail Mi-haylovi. Ne ki sizin devletiniz onlarla savayor. Benimle, sizinle, Petr Kuzmi'le, devletin dayand kylyle, hatt hatt Bayla Saa'y gsterdi. kendi adamlaryla savayor. Ben Rsum, ben de Rusya'dan yanaym, ama bylesinin deil. Vsevolod Sergeyevi glmeye balad. Baka bir Rusya olmayacak! Mihail Mihaylovi'i ziyaret, Saa'y kt dncelerden, arlk ve umutsuzluktan kurtarmamt. Bu dnce biimini ok iyi biliyor ve ona hi de ilgin gelmiyordu. Yalnzca Petr Kuzmi'in yksnde insancl bir eyler vard. NEP'i arlklar olmadan kaldrmak da olas deildi... Arkadalarnn, annesinin yollad yiyecekleri yedi diye ikayet etmeleri zerine bir delikanlnn yaamyla oynanmas!... Ac!... Bu acya annesi iin duyduu kayg eklendi. imdiye kadar evden tek bir mektup bile almamt. arambalar srgnler Angara kysnda toplanp postay bekliyorlard. Tekdze yaamlarndaki en nemli olay!.. Kadnlar amar ykar, ocuklar tirtir titreyerek ykanr, srgnler de rmaa baknarak ky boyunca yrrler. Sonunda

aalarda bir karalt belirir, heyecan iyice artar. Posta m, deil mi? Yelken bezinden yamurluk giymi postac, kontrplak etiketli Mozgova uvaln kyya frlatr, gelenleri datr ve gidecekleri alr. aa da dierleriyle birlikte kyya indi, bekledi ama yalnzca Soloveyik'ten bir mektup ald. Zarfn stne srgndeki Napolyon'a diye yazmt. Zavall Soloveyik yine de aka yapabiliyordu, yine optimizmle doluydu. Frida'y kendi yanma ya da onu Frida'nn yanna gndermelerini istedii bir dilekeyi ilgili yerlere yollamt. aa, annesinden yine hibir ey alamad. Maysta Kansk' tan ona telgraf ekmi ve ilk mektubu da yollamt. Yantn 460 Kansk'a bir haftada ulatn varsayalm, hadi mektup Bo-guan postas gittikten sonra gelmi olsun, Kansk'ta bir hafta daha bekler. Hadi bir hafta da Kejma'da oyalansn, etti hafta. Ama aa bir aydan fazla zamandr buradayd. "Vsevolod Sergeyevi onu teselli etti. lk mektup hep ok beklenir. Siz kendinize gre hesaplyorsunuz, posta ise kendine gre. Bazen haftada gelir, bazen de ayda. Niye yle olduunu kimse bilmez. Yanllkla baka uvala atlmtr, araba bozulmutur, postann yars kaybolmutur, uval rmaa dmtr, vesaire vesaire. Byle durumlarda sevgili Alferov yoldamz can skntsndan lr. nk mektuplarmz byk bir zevkle okur. lerinden edebi adan beendiklerini bir ay kadarck bekletir ya da hi vermez. Hem hesabmz da tam doru deil. Telgrafnz Kansk'ta tahrif edilmi olabilir. lk mektubunuz herhangi bir nedenle ulamamtr. Ayrca anneniz yalnzca ikinci mektubunuzu alm olabilir. Yani yant bir - bir buuk ay sonra beklemelisiniz. Sabrl olun, sevgili dostum. Vsevolod Sergeyevi haklyd, ama herkese mektup ve gazete geldiini gren aa sinirleniyordu. Her postayla annesine iki- mektup yolluyor, yerletiini, evinin iyi oldu-' unu, arkadalarnn iyi insanlar olduklarn, hibir ey gndermemesini, gereksinimi olmadn yazyordu. Eve zgn dnd. Yolda yrrken sanki hibir ey olmam, sanki onu sabotajclkla sulamamlar ve sanki Kej-ma'ya arlan o deilmi gibi herkes kendisine selam veriyordu. aa gerekten kyller asndan hibir eyin olmadm, kyllerin onunla bir ileri bulunmadn anlad. Kendisi gibi yzlercesini grmlerdi. Srgne yollananlarn lmne, kalarna, zorla g ettirilenlerin ocuklarnn perianlna alktlar. Kolhoz bakan van Parfenovi de Saa'ya pek yle dikkat etmiyordu. Gerekli yere bildirmiti. Onlar gerektii gibi halletsin. Kendi ii bandan akn. Birka kez Zina'yla karlat. Zina, soru dolu baklarla ona bakyor, aa ise hi durmadan bayla selam verip geiyordu. Akamlar penceresindeki gryor ama git-

461 iniyordu. Ona acyordu, ama yapacak bir eyi yoktu. imdi ne onunla, ne bakasyla, ne de baka bir eyle uraabilirdi. u ya da bu iin dkkna gittiinde Fedya'yla ene alyordu. Fedya yine eskisi gibi dosta davranyordu. Bir seferinde bisikletini onarmasn istemiti. Yoo, artk hayr. Hibir eyinizi onaramam, kendiniz yapn! Separator yznden mi? Daha ne olsun? Belki her ey yoluna girer, dedi emin olmayan bir sesle. aa irkildi. Demek kyde iin kapanmadna inanyorlard. Belki, yoluna girer... Belki de girmez. Sabotajc damgasn yemisen kurtulamayacan biliyorlar... Fedya daha emin bir tonla srdrd konumasn : Yoluna gireceini sanyorum. Separator alyor, MTS'ye gtrdler, senin dediklerini demiler. Hem o zararsz biridir. Kim? van Parfenovi, bizim bakan. Onu da anlamak gerek. Sincap kat, inekler ld, buday getirmiyorlar, erkekleri inaata topluyorlar, ura bakalm kadnlarla diyorlar. O sana sylendi, ama senin susman gerekirdi. Oysa gurur meselesi yaptn. yi, diye kesti szn aa. Sigara, kibrit ve gazya ver, gidiyorum. aa, bisikletin zinciri koptu, yapamyorum. Sonra birazck ieriz, ben sana ne yaptm ki? Ivan Parfenovi'e de syledim : Bouna, dedim, tvan Parfenovi, o ehirli, Moskoval bir delikanl; iyilik olsun diye syledi, kadnlara anlatt ama kadnlar stlerinden attlar. Dzelecek, aa... Yeter, bisikletini gster. Fedya, onu dkkndan avluya geirdi, ierden bisikleti getirdi. aa didonu, tekerlekleri, zinciri, pedal skp takarken ocukluundaki deiik marka bisiklet paralarndan oluturulmu kadn bisikletini anmsad. O zamanlar ok gzel bisiklet srer, stnde ayaa kalkar, ters biner, geriye 462 srard. Maksim Kostin peinden koard, onu da bindirirdi. Bazen de Maks oturur, aa ayakta pedal evirirdi. Kadn bisikletlerinde arka sele ycktu. Bisiklet Saa'ya Klyazma'daki yazl anmsatt. ocuklarn hemen hepsinin yle

toplama deil, Duks ya da Ein-fild bisikleti vard. ok pahalydlar, ama orada oturanlar da pek yoksul saylmazlard. Hep uzmanlar otururdu orada, doktorlar, avukatlar... ocuklar, Klyazma'ya ya da Ua' ya yzmeye giderlerdi. Patika, demiryolu boyunca uzanrd. Tekerleklerin altndan kk talar frlar, rzgr dorudan . insann yzne vururdu. Yazlklar akam st istasyonda toplar Moskova trenini beklerlerdi. Gslerine doru hafife ak yazlk giysileriyle k kadnlar, gzel giysili, ar antal kocalarn karlarlard. Kara sal, plak st gneten iyice kararm aa da elinde bisikleti istasyona giderdi. Kadnlar ona bakar, glmser ve sorarlard : Bu ikolata ocuk kimin?. Bu Saa'nr houna gider, onu heyecanlandrrd. Yalnzca ccuk szc birazck dokunurdu. Akamlar ormanda saklamba oynarlard. Bir akam adn anmsamad zayf, uzun boylu, uzun bacakl bir kz da onunla saklanm ve ona iyice sokulmutu. aa onun kuru teninin scakln duymu ve onu kucaklamak istemiti. Ama buna cesaret edemeyince Bulama, baka yer mi yok? diyerek kabaca terslemiti onu. Kar cinse duyulan istek onda ok erken uyanmt, ama bu istei bastryordu. On yandayken bu zayfln erkee yakmadn dnrd. Avludaki ocuklar kzlar hakknda ak sak konuurlar, uydururlar, hava atarlard. Bu konumalar Saa'ya ok ters gelirdi. Kzlarla pcne oyun oynamazd : Alaklk, kk burjuvalk! nsann daha yce ilgileri olmal! Gururlu bir ocuktu, korkak ve zayf grnmek istemezdi. Okulda olsun, avluda olsun en gl, en yiit ocuk saylrd. Ama bunun ne pahasna olduunu kimse bilmezdi. Uzun bacakl kz geri evirince kz Yaka Rakovski'ye 463 yamand. aa, olann adn hl anmsyordu. nl bir ailenin ocuuydu. Ailesi baleyle urayordu. Saa'dan bir ya da iki ya byk olan Yaka da Boloy Teatr'm bale okuluna gidiyordu. Duks marka yar bisikleti vard. Bu bisikletiyle grupta ayr bir yer edinmiti. Bir seferinde Ua yerine Klyazrna'ya gitmeyi nermiti. Orada suya atlayacak gzel bir yer bulmutu. Klyazma'ya gitmiler, soyunmulard. Kzl erkekli gruptan yalnzca Yaka suya atlyordu. Bulduu yer gerekten de atlamak iin idealdi ama olduka da yaklak on iki metre kadar yksekti. Hatt kzlar oradan aaya bakmaya bile korkmular, tan stne yatp yle bakmlard suya. Erkekler de atlamaya karar veremiyorlard. Yaka ivileme atlyordu, suyun yzne ktktan sonra byk kulalarla kyya doru yzyorlard. Kzlar onu izliyorlard. Uzun bacakl da hayranlkla ona bakyordu. Yaka Rakovski terbiyeli ocuktu, atlayyla bbrlenmiyor, kimseyi atlamaya zorlamyordu. Kuma uzanm srtn gnee vermiti. aa suya iskeleden, sandaldan atlamt ama kule ya da yksek bir yerden hi atlamamt. Yaka atlyorsa o niye atlamasn? Atlamal ve korkuyu yenmeli. yi

yzyor, soluunu iyi kullanyordu, nemli olan suya dz girebilmek, karn st ya da srt st dmemek. inden rekabet duygusu deil, ekingenliini yenme istei drtyordu. imdi atlamazsa zlecek, ac ekecekti. Er ya da ge buraya gelip atlayacakt. En iyisi imdi atlamak. Kalkp yrd... Bir dalalm... kntya yrd ve atlad. Suya iyice gmld, suyun yzne kmak soluklanmak iin birka hzl ve dzensiz hareket yapt. Su yzne knca srt st yatt, solukland... Yukardan ona bakyorlard, Yaka da bakyordu, uzun bacakl da... Bu ocukluk anlar moralini iyice bozdu. Kendini ne iin yetitirmi, karakterini ne iin elikletirmiti? Adnn sylendiini duydu. Zina'nn sesini hemen tand, ban kaldrd. Zina eikte duruyordu. 464 Fedya'nm annesine ila getirdim. aa, Zina'nn Kejma'dan ila getirip kylleri iyiletirdiini, elinden geldiince onlara yardm ettiini biliyordu. rencilerin dersleri boladn, hatt okulu bile braktklarn, okulda yeterli kitap, defter ve kalem olmadn da biliyordu. Zina, Kejma'da bir eyler bulmaya urayordu. Bulamazsa elindekilerle yetinir, ocuklarn ailelerine gider onlar kandrmaya alrd. Bazen baarr, bazen de eli bo dnerdi. Kukusuz onu kutlamak gerekti. yi de niye byle bir yerde bunca urap didiniyordu? Niye geliniyorsun? diye sordu yavaa. Moralim bombok. Ura, Saenka, zledim... Grrlerse bana i aarlar. Lambay kimin iin yaktn bilmiyorlar m sanyorsun? Lamba yakmayacam. Hava kararnca gel. Taze balk kzartacam, rek yapacam. Yaknl, sesi, ucuz parfmnn kokusu Saa'y heyecanlandrd. Fedya'yla ieceim, sarho sarho nasl gelirim? Nasl olursan yle gel! Bu aptalca olay dnp yaam zehir, etme, diyordu Zina. Alferov MTS'ye geldi ve separatr onarmalarn syledi, ayn gn onardlar. O da kt bir ey dnmyor.

Nerden biliyorsun? MTS mdr anlatt, kars arkadamdr. Teselli etmek iin uydurdu. Alferov'un MTS'ye gidip separatrle ilgilenmesi mmkn, ama abuk onarlmasn herhalde Zina istemiti. Zina'ya, Bu i bitince baka ey dnrler. Bulurlar. Bana gelenler btnyle rastlant, bugne kadar hi byle ey olmamt. Dinle! dedi aa. u senin mdr beni MTS'ye almaz n? Adama gereksinimleri vardr herhalde. Zina dirseklerinin stnde doruldu, ona bakt. Yz ok 465 yaknd, kk pencereden ieri giren ay nda hi de doal olmayan bir beyazl vard. Kejma'ya m gemek istiyorsun? Gzelim, bir eyler yapmalym, yaamm kazanmalym. Zina yasta gmld ve sustu. Onun Kejma'ya gemesini istemiyordu, onu yitirmekten korkuyordu. Aptal, naslsa yitirecek. Srgn yaamn normal sresinde bitirse bile zgrle kavutuunda da geleceini birisiyle blmeye hakk olmayacakt. Mahkmiyeti onu hi terketmeyecekti. Dya-kovlann baklar stnden hi eksik olmayacakt. Baka birinin sorumluluunu daha stlenebilir miydi. Zina'y acya ve straba mahkm edebilir miydi? Gzden kaybolmak, gizlenmek, tm ilikilerini koparmak zorunda kalacakt. Dam-galanmt, yalnz yaamak zorundayd. Kendi yaamn bile koruyabileceini bilmiyordu, ama iki yaama birden sahip kamayaca ortadayd. aka yaptm, dedi. Rica etmene gerek yok. Naslsa ie almazlar. Hem Kejma'da bama i alma olasl daha yksek. Orada herkes beni kollyacak. Zina karanlkta kolunu uzatt, ban tuttu ve okad. zlme, sen gensin, her ey ilerde. Ne kadar kald? tki yl. ki yl drt ay, diye dzeltti. aa. abuk geer, Saenka. zgrlne kavuur, gidersin. Nereye? Moskova'ya brakmazlar. Yani yine diyar diyar dolamak gerekecek, hem de omuzlarmda elli sekizle.

Belki en iyisi baka bir yere gitmen, rnein, bizim oraya Tomsk'a... aa, Zina'nn szlerinde tam sylenmeyen bir eyler olduuna hissetti. Ne kazandracak? Orada seni tanmyorlar... aa yine o sylenmeyen eyi hissetti: stediini hemen syleyip sylememeye karar veremiyor. Bak, kimliime mahkmiyetimle ilgili not dlecek. Kimlikte neye dayanlarak verildii yazlyor ya oraya, 466 u tarihli SSCB SNK Kararnamesinin II. Paragraf gereince... diye yazacaklar. Bu kararname kimlik ve snrlama-lanyla ilgilidir. Bu nedenle nereye gidersem gideyim, Tomsk'a ya da Omsk'a, mahkmiyetim belli olur, anladn m? Anladm ama kimlik kaybedilebilir. aa glmsedi. Bu kadar kolay olsayd btn mahkmlar kimliklerinden ve mahkmiyet kararlarndan hemen kurtulurlard. Yeni kimlik verirlerken kimsin, nesin hepsini aratrrlar. Orada tandklarm var her eyi yapabilirler. Sahte pasaportla, yasa d yaamaya niyetli deilim. Her ey yasal olacak, yalnzca soyadn deitireceksin. Nasl olacak, ok ilgin? Zina yeniden dirseklerinin stnde doruldu ve ona yaklat. Sren bittikten sonra buradan birlikte gider ve orada nikhlanrsak sen yasalara gre benim soyadm tayabilirsin, sana yeni bir kimlik verirler. Demin sylediin yere de Evlilik zerine verilmitir diye yazlacak. Pankratov deil de shakov olacaksn, pek fena deil. Yani mslman olacam, diye gld. Peki snnet olmaya zorlamayacaklar m? Sana ciddi ciddi anlatyorum. Orada iyi tandklarm var. Bunlar imdi mi dndn? Btn yaamm Sibirya'da geti, nasl yaptklarn biliyorum. Seni zorlamyorum, bu durumdan nasl kurtulacan dnyorum yalnzca. Sonra istersen boanrz, shakov olarak ama temiz bir kimlikle kalrsn. Talk

yaparsn, olur biter? Talk da ne demek? Tatarca boanma. Koca, karsndan ayrlrken kez talk der. Zavall Zina! Kendini mutluluun beklediini sanyor. Oysa ne kendine, ne de Saa'ya mutluluk gelecek. Yabanc bir soyad ve baka bir kimlikle tavan yaam neriyordu. 467 Bir gn bir yerde tandk birine rastlarsa Pankratov deil, shakov olduunu, karya vardn anlatmak zorunda kalacakt. Eer Dyakovlar onu tekrar bulurlarsa hem iyice kp-recekler, hem de bayram edeceklerdi: Kadnn eteine saklanmaya altn; hayr dostum, bizden hibir yere gizlenemezsin. Sahte kimlikle yaaman da rastlant deil, erefli Sovyet insan sahte kimlik tamaz, erefli Sovyet insan soyadn deitirmez. Ama btn bunlar Zina'ya aklamak istemedi. Ne diye kracakt kz. Bak, Zina, ie girerken form doldurursun, zgemiini yazarsn, nerede dodun, nerede okudun, annen-baban kim, onlarn anneleri, babalar kim. Pankratov'u gizlemek mmkn deil. Biraz incelerler, her ey ortaya kar. Zina diretiyordu. Uzak bir yere gideriz, ofrlk ya da teknisyenlik yaparsn, bu iler iin ne form doldurtuyorlar ne de aratrma yapyorlar. Yeter, konumamz iyice samalayor. Ben, bu soyadyla dodum, onunla leceim. Deiiklik olmayacak. Mali mfetti, Kostya'y gelirini gizlemekle sulad ve byk miktarda vergi koydu. denmemesi durumunda onu hapse atmakla tehdit etti. Kostya'nn mallarn ikamet ettii Sokolniki'dekileri haczederlerken Kostya mallarn kendisine deil, eski kars Klavdiya Lukyanovna'ya ait olduunu sylyordu. Varya onlarn boanmadklarn anlad. Kostya, ilk batan kiminle ikamet ettiini ve bir trl boanamadn syleseydi, Varya bunu kafasna bile takmazd. Ama o gizlemiti, bu nedenle kimliini ona gstermemiti, te bu tutum kltcyd. Kostya'nn, bilmedii yaamnn ilk sinyali. Lalenka, diyordu Kostya. Baka trl yapamazdm. 468 Moskova'da oturmak iin Klavdiya Lukyanova'yla byk paralar karl evlendim. Sana bundan sz etmedim nk anlamayacandan korktum. Byle binlerce evlilik

var, yoksa insanlar Moskova'ya gelemez bile. Klavdiya Lukyanovna'dan ayrldm zaman nerede oturacam, nereye kayt yaptracam? Nereye? Kimin yanma? Kim beni alr? Sofya Alek-sandrovna m? Ona kim izin verir? Sizin eve yazlmak m? Nina buna izin vermez, benden nefret ediyor. k yolu ne? Klavdiya Lukyanovna yasal ein olarak kalacak, ben de fiili ein, yle mi? Kostya byk bir meziyetle yantlad : Bilimler Akademisi bnyesindeki bir Bilimsel Aratrma Enstits'nde karmak bir let yapyorum. alanlar iin ev yapyorlar, bana da bir oda sz verdiler. Kcstya, yine her zamanki gibi ikna edici szckler sylyordu : Enstit, Bilimler Akademisi, karmak teknoloji... Ama bunlar Varya'ya inandrc gelmiyordu. Oda vermeyi dnyorlarsa seni kadroya almalar gerekir. Kostya, szckleri yava yava telaffuz ederek yantlad: yi... Sylemek istemezdim ama... ileri benim kara kam kara gzm iin mi veriyorlar sanyorsun? Hayr, Lalenka! Yarsn smarlayana veriyorum. Kendi paylarn almak iin paray ok tutmalar gerek, anlyor musun, yansn onlara veriyorum. Vergiyi ise genel toplam stnden veriyorum, peki bana ne kalyor? Hi-bir-ey! Bir kapik bile! kimizin de geinmesi gerek deil mi? te ben de geliri beyan ederken iki kk demeyi yaanadm. Maliye buna bozuldu. nan bana! Btn bu ileri oktan cehenneme postalardm. Ama u Enstit yznden uzatyorum. Tanrya kr ki seninle nikhl deiliz, yoksa senin mal varln da gidecekti. Ya Klavdiya Lukyanovna? Ne olmu ona? Onun mallarn ne diye haczettiler? Sen, Klavdiya Lukyanovna iin endielenme. O pek aldrmaz, daha kt durumlara da alktr. Hibir eyi tak469 ma kafana, her ey dzelecek. Baz eyleri senden giziyor-sam bu senin endielenmemen iindir, senin huzurun benim iin en nemli eydir. Birisini bir eye inandrmas gerekiyorsa bin dereden su getirir, bin bahane bulurdu. Varya ona inanm myd? nanmak. istiyordu, yoksa onunla nasl yaard. Varya zntyle hi kimsenin bamsz olmadn, Kostya'nn da bamsz olmadn^

hatt onun bamszlktan btnyle yoksun olduunu dnyordu. Levoka, kk de olsa iine bamlyd, nk yasal iiydi. Az olmasna karn maana bamlyd, nk o da yasal gelirdi. Kostya yzlerce duruma bamlyd. Her admnda tehlikeyle yz yze gelebilirdi. Bugn varsl, yarn herkesten daha yoksul; bugn yukarlarda, ama yarn uurumun dibinde olabilir. Kostya'nn bu olaydan nasl syrldn Varya bilmiyordu. Ama paay kurtarmt. Hemen hemen iki hafta eve uramad, restoranlara ve bilardo salonlarna hi taklmad, ki hafta sren ve Varya'nm hi anlamad ilerden sonra Varya'ya btn vergiyi dediini syledi. Ne ki artelden de ayrld. imdi Kostya'nn ne gibi planlar olduunu Varya bilmiyordu. O anlatmyor Varya da sormuyordu. Kostya yalnzca daktilo onarm atlyesine girdiini syledi ve Herzen sokandaki atlyenin telefonunu verdi. Ama onu orada yakalamann zor olduunu da ekledi. Saat onda daktilolar onarmak iin deiik kurululara ya da bildiril-mise dorudan evlere gidiyormu. Varya annda onun yalnzca resmi olarak orada alyor grndn tahmin etti ve daha sonra da bundan emin oldu. Onun ilerini bakalar yapyor, maan da alyorlard. Bu, Kostya'ya resmi bir konum salyordu: Daktilo onarm atlyesi iisi. Yegane ura ve yegane gelir kayna yine bilardoydu! Varya o zaman kesinlikle karar verdi: Yeter! almak gerek! Levoka ve Rina yardm etmeye sz verdiler. Zoya'nn 470 da alt Moskova otelinin proje brosundaydlar. Ama genel olarak onlarn yardm olmadan da ie girebilirdi: Her yerde izimci aranyordu. Ama tandklarla almak daha iyiydi. Levoka ve Rina, Moskova otelinin bakentin en byk, en nemli inaat olduunu, Moskova Belediyesi'nin denetiminde yrtldn sylyorlard. cret yksek, yemekhanesi gzeldi. Yeni bina Grand Otel ile birletirilecek, o zaman Avrupa'daki en byk otel olacakt. En iyi mimarlar, mhendisler, teknikerler hep orada alyordu. Levoka ve Rina, zellikle gor dedikleri mdrlerini ok vyorlard. Gen, yetenekli, alkan, drst ve projeyi hazrlayanlardan biri. Eer Varya kendini gsterirse gor onun elinden mutlaka tutacakt. Levoka'nn da elinden tutmutu, imdi teknisyen olmutu. Rina da olacakt. Bro, Grand Otelin beinci katna yerlemiti. Arbat'a olduka yaknd. Zoya bu konunun stnde zellikle durmutu. O da ayn yerde, ama baka bir blmde alyordu. Varya, Levoka'nn syledii gn Grand Otele gitti. Manej'le Grand Otel arasndaki ambarlar, kiliseyi ve dier binalar ykmlar, inaat tahta duvarla evirmilerdi. Varya, otele Voskresenye alanndan girdi. niformal kapc ona bakt, ama nereye gittiini sormad bile. Asansrc de beinci kata kard kza hibir ey sormad. Asansrden kan Varya, Levoka'nn anlatt gibi sola dnd, oda numaralarna

baka baka yrd. Kaplardaki numaralar otelin eski numaralaryd. 526 no'lu oday grnce kapy at. Yalta'daki Orianda otelinde hemen hemen benzeri bir edada kalmlard. Yksek tavan, yksek ve dar pencereler. Otel mobilyalarnn yerine buraya masa konmutu. stlerinde izim tahtalar vard. Pencerenin yannda alan Levoka, Varya'ya bakt. Eri diini gstererek sevgiyle glmsedi ve cetveli brakt. Geldin mi? Bravo! Rina nerde? kt. Nerdeyse gelir. Diploman getirdin mi? 471 Varya'nm k belgesine yle bir gz att. yi! Gidelim! Yandaki odaya alan kapy aralad. gor Vladimirovi girebilir miyiz? Yant beklemeden Varya'y da srkleyerek ieri girdi. Bu ad duyan Varya, o an her eyi anlad. nceden nasl da dnememiti? gor, gor deyilerinden nasl da anlamamt? Bu gor'un Vika'nn Nasyonalde tantrd gor Vladimirovi olduunu nasl karamamt? Bunu bilseydi buraya gelmezdi. Artk ok ge olmutu. gor Vladimirovi onu grr grmez tand, kalar armcasna kalkt. Saygyla, ayn zamanda soru dolu ve hatt biraz da akm akn glmseyerek masasndan doruldu. te, gor Vladimirovi, size szn ettiim kz bu. Yurtta vanova, diplomas var. Varya, diploman gster. Varya antasndan k belgesini yeniden kard ve masaya koydu. gor Vladimirovi yerine otururken Varya'y da oturmaya davet etti. Oturun ltfen. Gidebilir miyim? Evet, evet, teekkrler... Levoka kt. gor Vladimirovi, Varya'nn k belgesini okudu.

Daha nce altnz m? Hayr. Doru ya, bu belge topu topu aylk. Ne beklenmedik bir karlama. Glmsedi. Leva, sizden sz etti, tavsiye etti, ama siz olacanz hi aklma getirmemitim. Ben de sizi grmeyi hi beklemiyordum. lk aknlk gemiti, ama nedense hznl bir ortam olumutu. Varya, onu ya da drt ay nce bir kez grmt. Sanki o gnden bu yana bir mr gemi gibi geliyordu... Aleksandr Parknda gezinti. Bova'dan sz etme, bekiden ka, orabnn kamas, ne kadar da uzak geliyordu. Biraz deimisiniz, daha dorusu olgunlam ve bymsnz. 472 Evlendim. Varya, bu aklamayla ilikilerine tam bir aklk getireceini sanmt. Bu haberi duymutum, dedi glmseyerek. Varya Vika'dan diye dnd. ok gzel. Balayalm. Deneyiminiz yok, izimci olarak almanz gerekecek. Bunu biliyorum. izmeyi sever misiniz? Severim. Gzel. ki seeneiniz var : Ya izim brosunda ya da benim grubumda Levoka ve Rina'yla almak. Varya, Zoya'dan baka tand bulunmayan broda almay istemiyordu. Leva ve Rina ile almak istiyordu ama bu, gor Vladimirovi'in yannda ve ynetiminde almak demekti. Kukusuz Varya onun iin hi nemli deildi, Nas-yonalde oturmular, biraz dolamlar ve gevezelik etmilerdi. Varya imdi evliydi ama yine de onun houna gidiyordu. Varya bunu hissetmiti, onun aknlm grmt. Birlikte almak zor olacakt. Bu nedenle Varya, Bilmiyorum, dedi. Benim iin farketmez. Bizde balayn. lk zamanlar dostlarnzn, Leva ve Rina'mn yannda olmanz daha iyi olur. i renince nerede alacanza karar verirsiniz. Anlatk m?

Varya kabul anlamnda ban sallad. gor Vladimirovi, kt ve kalem verdi, ie giri dilekesini yazdrd. Okudu, dilekeye Varya'nn kn ekledi ve kalkt. Ktlar eline alarak kapy at, Varya'ya yol verdi. Rina da dnmt, Varya'ya gz krpt. Leva, dedi gor Vladimirovi. Hemen dnerim. Varya' ya ii anlatn. gor Vladimirovi kt. Rina glmsedi. Sana verilen deeri gryor musun, dilekeni kendisi gtrd. Personeldekilerin onu rktmelerinden korkuyor, de473 di Leva. Her ey yolunda, Rina teknisyen oluyor, sen de benim yksek ynetimim altnda alacaksn. Rina onlar Nasyonalde grm olmasn? Buna m] dokunduruyor acaba? Varya, Rina'nn imasnn anlamsz olduunu gstermek istercesine, izim brosunu nerdi, dedi. Tuhaf, dedi Leva. Oysa bizimle alman iin onunla anlamtk. Kostya'ya da sz vermitim. Kcstya'ya ne sz verdin? Bana gz kulak olmak m? Sen ne diyorsun Varya? Yalnzca ilk dnemlerde yardm etme sz verdim... Neyse? ite bu senin masan : izim tahtas, T cetveli, Gerekli eyleri ambar memurundan alacaksn. Kendininkileri edininceye kadar, diye ekledi Rina. Bu epey srer, ok para kazanmas gerek. Devlet malyla da pekl almak mmkn. Dolab at. Nerede ne var, ne yok gsterdi. Rina komik eklentiler yapyordu Leva'nn szlerine. Genel olarak her ey ok iyiydi. Bu ilerden sonra Igor VLadimirovi geldi. Tantnz m? Kukusuz. Varya, bir dakika gelin.

Yeniden odasna gittiler. Kendisi oturdu, Varya'ya oturmasn syledi ve konumaya balad: Dilekenizle ilgili karar verildi, yarn sabah ie balyorsunuz, ite diplomanz ve bir de... k belgesiyle birlikte drt sayfalk bir form uzatarak glmsedi: Bunu evde doldurup yarn getirin, personele veririz. e yeni balyorsunuz, bu yzden byle bir anketle daha nce karlamamsmzdr. Bundan daha aptalca bir ey dnemezsiniz ama formalitelere uymak gerekiyor. Anneniz, babanz sa m? Hayr. Yaa! O halde yalnzca lm tarihlerini yazn, hakla474 rndaki baka sorulara yant vermeyin. Bir soru daha... Yalnz beni yanl anlamayacanz umarm, i gerei soruyorum. Einizle resmi olarak nikhl msnz? Hayr. u nedenle soruyorum; Formda e hakknda, onun akrabalar, dedesi, ninesi ve dierleri hakknda, bir sr soru var. Doldurmak ok zor, ounu ne siz, ne de einiz bilir. Bir yerlere yazmak ve sormak gerek... Nikhl deilseniz ve ocuunuz yoksa evliliinizden sz etmeyebilir, bylece saysz sorulara yant vermeyebilirsiniz. Varya, szlerinin arkasndakileri o an anlayamamt. Ciddi ciddi konuuyordu, kesinlikle bir art niyet sezilmiyordu. Ama yine de krcyd. Vika filemitir : Bilardocuyla ev-endi, ne esnaf ne de zengin, karanlk biri. ite, gor Vladi-mirovi de bunun ie giriini zorlatracandan korkuyor. Tkr gitsin! Dndn eye bak! Baka bir yere de girilebilir, form doldurulmayan daha nemsiz bir yere. gor Vladimirovi, onun dncelerini okumu gibi, Nasl isterseniz yle davrann, dedi. Her halkrda sizi ie alacaz. Bu can skc, ho olmayan iinizi hafifletmek istemitim. Bakacam. Yantlar nce kda, sonra forma yazmanz neririm. Silinti ve kaznt olmasn, yoksa yeniden yazmak gerekir. yi, yle yaparm. ok gzel, diyen gor Vladimirovi ayaa kalkt. Sizi yarn bekliyoruz.

Dokuzda balyor drtte bitiriyoruz. Hayrl olacan umarm. Varya eve yryerek dnd. niversitenin yanndan Vozdvijenka'ya, sonra da Arbat'a. Igor Vladimirovi'le konumasndan kalan anketle ilgili tatsz iz, gerek yaama balayn verdii neeli ruh hc-lini bozamad. Bravo u Levoka ve Rina'ya! Restoranlar ve Er-mitaj bahesi onlar iin ikinci derecedeydi, nemli olan Moskova'nn gbeindeki byk inaattaki ileri! izim tahtas, cetvel, T cetveli, gnye, ini mrekkebinin kokusu ve ince 475 alm kalemler okuldaki hi karmad izim derslerini anmsatt. Btn bunlar, ona yeni ve ilgin bir yaam vade-diyordu. gor Vladimirovi'e gelince, onun karsnda hi sulu deildi. Tam tersine ona kar drst davranm, onlarla Kanatike gitmeyi reddetmiti. O zaman da onun gerek yaamdan biri olduunu, Vika'nn yaamyla ilgisi olmadn anlam ve kafasn kartrmak istememiti. O gn gzne yal grnmt. Oysa Kostya'nn yat olmalyd. Kocasn yazmamay neriyor, formu kirletmesini istemiyor. nl bir mimar ama korkuyor. Ama o kimseden korkmuyordu. Kostya'y, ne olursa olsun onu gizlemeye hi niyeti yoktu. Kocasndan, onun akrabalarndan onlara ne! e onlar deil kendisi giriyordu, kendisini aratrsnlar. Form drt deil, sekiz sayfayd. Sorular nce artt, sonra kzdrd, sonunda iyice fkelendirdi. Igor Vladimirovi'in nerdii gibi yanma karalama kd ald ve yantlar yazmaya balad. 1. Soyad, ad, baba ad. Deitirdiyseniz ncekileri yazn. Bu akt : Ivanova Varvara Sergeyevna. Soy adm deimedi. 2. Doum tarihi ve yeri. Bu da ak : Be nisan 1917, Moskova. 3. Milliyet ve uyruk. (Yabanc uyrukluysanz belirtin.) Bu da belli: Rus, SSCB. 4. Devrimden nceki sosyal durumunuz ve snfnz (kyl, kk burjuva, tccar, soylu, fahri yurtta, din adam, asker ve dierleri) Annesi ve babas retmendi, hangi snfa girerler ki? Bunu Nina'ya sormal. Ailesinde din adam ve asker ocuu olanlar ne yazacak : Asker ocuu, papaz kz yazacaklard herhalde. 5. Eitim durumu. Buras da kolay : Ortaokulu bitirdim. 6. Bildiiniz yabanc diller. Yant: Almanca, derdimi anlatacak kadar. 7. Parti yelii ve sresi. Partisiz.

8. VLKSM'e giri tarihi. VLKSM'e girmedim. 476 9. Partiye ya da kcmsomola daha nce girmiseniz, ayrl nedeni. Baka partiye girdiniz mi? Varya yantlad. Ne partiye, ne komsomola, ne de baka bir partiye girdim. 10. Parti ya da komsomol yeliiniz sresince hi ceza aldnz m? (Nerede, ne zaman, neler, ne iin, kaldrld m, kaldrldysa kim tarafndan.) Yant: Hibir yere girmediime gre ceza alm, olamam, ceza almadma gre kaldrlm olamaz. 11. Parti politikasnda herhangi bir kararszlnz oldu mu, muhalefete ya da parti kart gruplara katldnz m? (Nerede, ne zaman, hangileri.) Bu soruyu yle yantlayacak: Partiye girmediime gre politikasn yrtm olamam, bu nedenle kararszlk da sz konusu olamaz. Muhalefete ve parti kart gruplara girmedim. 12. Siz ya da akrabalarnz mahkemeye dtnz m, soruturma geirdiniz mi, tutuklandnz m, mahkm oldunuz mu, seme ve seilme hakkndan yoksun brakldnz m, u sralarda bu tr bir i banzdan geti mi? Ne hapisanede, ne mahkemede, ne de gzaltnda kimsesi vard. Akrabalar da yok, Kozlov'daki teyzesinden baka. Bu teyzesinin yaknlarndan biri tutuklanm ya da haklarndan yoksun braklm olabilir miydi? Kukusuz Hayr yazacakt, ama o gizemli personel ubesinde hi ilgisiz birinin tutukluluunu gizledii yolunda sulanabilecei kukusu iine dmt. Sofya Aleksandrovna da ie girerken bu formu doldurmu muydu? Saa'y yazmas gerekmi miydi? 13. Yurt dnda bulundunuz mu, ne zaman, neyle uratnz?. Bulunmadm! 14. Sizin ya da karnzn (kocanzn), yurt dnda imdi ya da daha nce akrabanz var m? (Kim, nerede). likiniz sryor mu, (Gemite var myd?) Akrabalarnzdan herhangi biri yabanc uyrua geti mi? Okulda Arbatl eski soylularn ocuklar da okuyordu. Akrabalarnn ou yurt dmdayd. Pukin'in ve Tolstoy'un akrabalar da yurt dndayd. Bu zavalllar nasl yant veriyorlard ki acaba? Nerede olduklarn da yazmak gereki477 yordu. Yurt dyla yazmaktan korkuyorlarsa nerede olduklarn nasl bilsinler! 15. Siz ya da akrabalarnz emperyalist ya da i sava zamannda esir dtnz m, yakalandnz m? e bak, emperyalist sava ncesine uzandlar! 16, 17, 18, 19, 20, 21. Kzl Ordu, partizan, yeralt, yara... Bunlarn hepsine

hayr: 2. 26. Soruda belirtilen akrabalarnzdan baka partiye giren, devrimden nce emniyette, jandarmada, savclkta, mahkemede, hapishane ynetiminde, snr korumada alan var m? 26'da kimler saylm bakalm? Kan, koca, ocuklar,, anne, baba, kardeler. Koca hem kendisinin, hem de karsnn akrabalarn; kadn da hem kendisinin, hem de kocasnn akrabalarm yazacak... Tanrm! Yani yalnzca kendi akrabalarnn deil Kostya'nm akrabalarnn da snr korumada alp almadklarn yazacakt. Bunlar Kostya'nin kendisi bilir miydi? insan neden kocasnn ya da karsnn akrabalarndan sorumlu olsun? 23. Ailevi durumunuz (evli, bekr, dul), ailedeki birey says, yalan. Eer dulsanz ve ikinci kez evlendiyseniz eski einizin ad, soyad, baba adn yazn... Yirmi yl nce len bir ele proje brosunun ne ilgisi var? Bunun otel yapmyla dorudan bir balants m var? 24. imdiki adresiniz... Anlald. 25. Doum tarihinizden itibaren btn ev adresleriniz... Onunki belliydi, Arbat'tan baka yerde yaamamt. Formu yal biri dolduruyorsa ka adres anmsayabilirdi ki? Hele hele doum tarihinden beri! Anas-babas lmse ocukluundaki adreslerini nasl renir. 26. ite, Igor Vladimirovi'in uyard en karmak soru: Yakn akrabalarnz hakknda bilgi. (Karnz, ocuklar, baba, anne, kardeler. Kadn, kocas ve yakn akrabalar hakkndaki bilgileri yazacaktr.) Ad, soyad, baba ad, yaknlk derecesi, doum yeri, doum yl, ay ve gn, alma yeri ve adresi, grevi, ikamet yeri. Ayn bilgiler elerin yaknlar hakknda da verilir. Yani btn bu bilgileri yalnzca Nina478 iin deil, merhum anne ve babas iin deil, Kostya'nin btn akrabalar iin de dolduracakt. Kostya'nm be erkek, iki kz kardei vard. Hepsi lkenin bir yerine dalmlard. Annesiyle babas ise srlmlerdi. gor Vladimirovi'in uyarsnn btnyle iten olduunu imdi anlyordu. Ama byle bir eye kalkmayacak, herkesin yaptn yapmayacakt. Onlar yapacaklardan deildi! iyi, bakalm neler var? zellikler: Boy, sa, gz ve dierleri. Parmak izi de yetmiyor. Hayr, bu kadar da fazla: Lanet olsun! Bu aalayc sorulara yant vermeyecek. Byle formlar istenmeyen yer bulacak, sradan brolarda da i-zimci aryorlar. En kt olaslkla ie balamaz ve yksek okula hazrlanr. Gelecek yl mimarla girer. Burs verme-seler de olur. Kostya'ya Bana

pahal eyler alma, bu paralarla okuyacam, diyecek. Geen gn armaan ettii mavi tilki pelerin, iki- yllk burs kadar ederdi. Pl prtsn satsa birka y^l yeter, renci olacak, okuyacak, ve yle san solunu iyice deelemeyecekler. Mimar olduunda byle formlar uzatmaya bile cesaret edemeyecekler. Varya formu katlad, masaya att, yarn Kostya'ya gsterecek biraz da o glsn. stn deitirdi, giysisini dolaba ast. Dolab tam kapatrken orada bir eyin eksik olduunu duyumsad... Evet, evet, bir ey eksik! Kostya'nm ona armaan ettii o mavi tilki pelerin yoktu. Varya bir kez giymiti, o da Stany-Pi-men'e giderken. Dolapta ne varsa indirdi: Elbiseler, palto, ceektler... Pelerin yok. Baka eye dokunulmam, yalnzca pelerin yok. Varya'nn ilk aklna gelen Galya ve on be yandaki haydut olu Petka oldu. Sofya Aleksandrovna isten dnmt. Varya kapsn ald, ieri girip kapy iyice kapatt. Sofya Aleksandrovna, mavi tilki pelerinim kayp. Nasl kayp? Bu sabah dolaptayd, imdi yok. 479 yi baktn m? Btn dolab alt st ettim. aldlar. aldlar? Kim? Bilmiyorum. Galya ya da olu Petka. Odann anahtar onlarda yok... Onlarla bunca yldr oturuyorum, byle bir ey olmad. Petka nceleri kkt, imdi byd ve hrszla balad, alacak ey deil. Polisi aramak gerek. Varya, Kostya olmadan polisi aramak istemedi. Neden? Kendi de bilmiyordu. Ama nce Kostya'ya sonra polise sylemesi gerektiim hissetmiti. Kostya'y beklemek gerek. Sen ne diyorsun, Varenka? Kostantin Fedorovi ge geliyor. Polise hemen haber vermek gerek. Yoksa niye hemen haber vermediniz diye bamzn etini yerler.

Dolab ne zaman atm nereden bilecekler. Yarn sabah gider, dolab yeni atm ve olmadn grdm, derim. Yarn aramalar daha zor olur, sca scana takip edilmeli. Bunun ho olmadn biliyorum ama baka yolu yok. Pelerin olduka pahal. Eer Petka almsa bo veremeyiz, yoksa her eyimizi tar. O zaman daha da kt olur: Kostya'y bulup ona danaym. Varya giyindi, yamurluunu ald ve kt. Onu polise telefon etmekten alkoyan, Kostya'ya komasna neden olan neydi? Belki maliyeciler? nk Kostya'nn her eyi haczedilmiti. Poliste bu pelerini nereden aldn soracaklar, o da Kostya'nn armaan ettiini sylemek zorunda kalacakt, yani... Ne yanisi? Bunun ne demek olduunu o da bilmiyordu. Yalnzca Kostya olmadan polise gitmenin doru olmayacam biliyordu. Pelerinin nereden geldiini bile bilmiyordu. Kostya getirmiti. Dene! Pelerin stne tam oturmutu. Sana armaanm. Saol. Deeri ne kadar? 480 Senin iin ne farkeder? Ucuz deil. Pelerin yeniydi. Ya elden kaak bir krkden ya da torgsinden alnmayd. Kesinlikle alnt deildi. alnt olsa Kostya ona giydirip Aktrler Kulb'ne gtrmezdi. Ama nereden aldn sylememiti. Kostya'yla ilgili her eye hep korkuyla yaklayordu. Varya, Kostya'y Metropolsn bilardo salonunda buldu. Bilardo salonlarna tahamml bile edemiyordu. Orada kadnlara yer yoktu. Ayk, sarho, yar sarho erkekler. Kimi merakla, kimi alayla kocasnn buraya gelmesine izin verdii kadna can skc bir eymi gibi bakyordu. Youn bir sigara duman, solgun yzler, boucu bir hava. Kostya, Varya'y farketmedi. Toplardan, stakadan, masadan baka ey grmyor, say tahtasna bir eyler yazarak rakibini izliyor, yeniden masaya dnyordu. Gergin bir kumarbaz! Partiyi kimin kazandn Varya anlamad. Kostya markacya bir eyler syledi ve markac toplar yemden hazrlamaya balad. Kostya stakasn tebeirlerken salona bir gz att, ancak o zaman kapnn yannda duran Varya'y grd. Sanki onu bekliyormu gibi hi armamt, yalnzca daha da somurttu ve stakay brakmadan Varya'ya yaklat. kalm!

Salonun nndeki kk koridora ktlar. Orada iki kk divan ve bir koltuk vard, Varya burann sigara imek iin yapldn dnd. Birden sakinleti. Kostya'nn yznden polisi aramann gereksizliini anlamt... Kostya, Varya'ya bakmadan, Ne oldu? diye sordu. Pelerin kayp. Hangi pelerin? Mavi tilki, senin armaan ettiin. Kostya onun ne dediini anlamam gibi bir sre sustu, bir yerlere bakt. Varya, karsndakinin hibir eyden haberi olmadm dnd. Kostya sonunda konutu: Sana daha iyisini alrm. Kaybettim, para bulama481 dim ve senin pelerininle detim, yoksa ldrrlerdi. Eve git, ben de hemen geliyorum. Varya eve dnd. Ne oldu? diye sordu Sofya Aleksandrovna. iyi ki polisi aramamz, Konstantin Fedorovi, krkye vermi, bir eyler ekletiyormu. Varya kendi odasna geti, yamurluunu karp divana oturdu ve dnmeye balad. Demek pelerini kumara verdi. Nereden ald mehuld. Kendisi gibi bir kumarbazdan almt, sras gelince de karsnn pelerinini verdi. Pelerine hi mi hi acmyordu. Ama bugn pelerin, yarn palto, br gn ayakkablar. Ayya, karsnn eyalaryla iki ier, kumarbaz da oyun oynar. Vika, Noemi, Nina e-remetyeva ve dier kzlarn kendi giysilerini bakalarnn stnde grme riskleri yok. Bugn giysilerim kaybeden yarn karsn da kaybedebilir. Ne aptalm! Onun bir anlk bamszlna aldanmt. imdi bu zgrln faturasn renmiti. Bu zgrlk, masadaki bilardo toplarnn dnne balyd. Byle bir yazg onu hi ekmiyor. Kostya'ya baml kalamaz. Daha sonra kaybedecei armaanlar istemiyor. Kost-ya'nm yardmyla yksek okul falan bitirmeyecekti. Yalnzca kendine gvenecek. Lanet olsun bu forma da! Her yerde form, her yerde bu prosedr, en iyisi hi tand olmayan yerde almaktansa, arkadalarnn olduu yerde almak. Igor Vladimirovi haklyd. Kostya hakknda hibir ey yazmayacak, kendi hakknda yazdklar yeter. Bir de Kostya'y

ne diye yazacak? Bu evliliin rastlant olduu ve uzun srmeyecei duygusunun niye onu terketmedii ortaya kmt. Kendi hakknda yazmak kolay. Btn sama sorulara verecei yant belliydi. Hayr. Anne ve babas hakknda Nina' ya sormas gerekiyordu. Ninka hepsini bilir. Ninka aslnda onu Kostya yznden boykot ediyordu; 482 ne uruyor, ne telefon ediyordu. Yolda rastlarsa mecburi bir selm veriyordu. Kendi bilecei i! Annesi ve babas hakknda bilgi vermesi gerekir, sadece kendi annesi ve babas deil ya. Ama Nina evde miydi? Telefonu evirdi, Nina evdeydi. Ben Varya, iim var, sana geliyorum. in varsa gel. Bouna telefon etmiti, sanki izin istiyormu gibi olmutu. ylece gitse daha iyiydi. 8 Varya, baarsz bir evlilik yapsa Nina onun yazgsna katlr, onu savunur ve teselli ederdi. Olan biten yle sradan bir baarszlk deildi. Btn bunlar, annesi babas yaarken bydkleri, yetitikleri deerlerin yok edilmesiydi. Bir ara, Nina'ya avluda rastlayan Yura arok, Senin Varya hrsza atm, demiti. Nina, arok'u sevmezdi. Ama Lena Budyagina yeniden onunla birlikteydi. Onun hatrna arok'la tartmak istemedi. Yine de Yurka'nn uyarlarna gereksinimi yoktu. Hrszsa niye ierde deil? Zaman gelince girecek! Yura doru ya da yalan sylesin, Varya'nn kocas denen bu adam Nina'mn tam anlamyla nefret ettii restoran, kumarbazlar, speklatrler ve serseriler dnyasmdand. Var-ya'yla barikatn dier tarafydlar. Sofya Aleksandrovna'nn onlar barndrmas da rastlant deildi. O da barikatn o yanndayd. Saa'mn srgn edilmesini hi affedemiyordu. Bu, bir hata bile olsa, Sovyet iktidarnn bunda ne suu vard ki. Her iktidarda hata yaplabilir. lkede keskin bir snf savam sryorsa, parti, dman gruplar, eylemleri, muhalefeti yok etmek zorundaysa bu tr hatalar zaten kanlmazdr. aa ii, hi de hata saylmazd! Lena Budyagina, Yuri arok'un szlerini byk bir gizlilik iinde ona aktarmt.

483 Saa'nn okuduu enstitde anti Sovyet bir rgt varm ve onlar Saa'y kullanmlar. aa ise onlar savunmu ve onlarla birlikte tutuklanm. Sorumluluk tamasna ve a-rok'un da belirttii gibi soruturmada days Ryazanov'un byk gcne bel salayarak hatasn itiraf etmemesine, ters davranmasna karn topu topu yl vermilerdi. Ryazanov' un karmas da Ivan Grigoryevi Budyagin'in karmas gibi sonu vermemiti. Sofya Aleksandrovna, yetikin biri olarak her eyi anlamak ve durumu kabullenmek zorunda. Ama herkesten nefret ediyor ve dierlerinin de daha kt olmasn istiyordu. Dolandrcyla birlikte Varya'y yanna alarak yalnzca Ni-na'ya deil, Saa'nn btn arkadalarna meydan okuyordu. Yine de doruyu sylemek gerekirse, Varya bu yolu daha okuldayken semiti: Olanlar, rujlar, giysiler. Nina o zaman da hibir ey yapamamt. imdi de hibir ey yapamyordu. .Demek byle olmas gerekiyormu! imdi kendi bann aresine bakyor. Kocasn buraya yazdrmay aklna bile getirmesin, buras ancak iki kiilik. Hrsz iin, dolandrc iin, bir bilardo kumarbaz iin bir santimetre bile feda edemez. Canlar nerede ve nasl isterse yle yaasnlar. Varya, kukusuz oda iin yalvarmaya balayacakt. Ama Varya bambaka bir ey istedi. Form doldurmas iin bilgilere gereksinimi vard, ie girecekmi! Varya ie giriyor! Anszn! Tuhaf! imdiki yaamyla hi mi hi badamyor. Sr deilse nereye giriyorsun? Sr deil, Moskova Oteli proje brosu. Nina her eyi anlad: Eski yaamn brakmyor, kocasnn bir ii. Ama sormaya kalkmad. Gerekirse kendisi anlatr. Ne renmek istiyorsun? Varya formu uzatp 26. maddeyi gsterdi: Yakn akrabalarnz hakknda bilgi... Bir kda yaz, ben formu doldururum. Varya oturdu ve odaya gz gezdirmeye balad. 484 Yeni olan tek ey, duvara aslan Maksim Kostin'in fotorafyd. Askeri niforma apoletlerinde iaretler, sade ve gzel yz. Demek, Maks ile yazyor. Keke onunla evlen-seydi, birbirlerine uyarlard, ilerde asker kars olurdu, bu da Nina'ya yakrd. Odadaki dier eyler hep aynyd. Kitap rafnda, ocuk ansiklopedilerinin

yannda annesiyle babasnn genlik fotoraf, muamba kapl masa, Nina'nn yatann altndaki eski terlikler, Varya'nn yatann stnde renkli bir barts, hemen yannda gece lambas. Varya giderken yatak takmlarn bile almamt, gramofonu da brakmt. Orada gereksinimi yoktu. Ama ksa srede ok eye gereksinimi olduu ortaya kmt, yenilerini almay yelemiti. Yalnzca bir kez, o da k belgesini almak iin uramt. Nina evde yoktu, iyi ki de yoktu. Ama imdi, odaya ve alk olduu eyalara bakarken, alkn olduu kokular duyumsarken, kendini o eski kz ocuu gibi grd ve Nina'nn btn skclna karn, ancak burada, kendi evinde rahat edebileceini anlad. Baka evi yoktu, yakn bir zamanda da olmayacakt. Nina yazdklarn uzatt. Varya, formla karlatrd; gzel, her eyi yazmt. iyi, teekkr... Hadi, hoakal. Gle gle. Kardeine doru mu davranmt? Baka trl nasl davranabilirdi? Mutluluktan havaya m frlamalyd? Varya ie giriyor diye ldrmak myd? Herkes alyor. Normal bir ey. Varya hi kimseyi mutlu etmemiti. Yksek okula girebilirdi. almak istiyor, herkes kendi yolunu seer. Kadnlarn meziyetlerinden szederken erkein ortaya knda onlar unutmayalm, Varya sokakta bym, terbiyesini oradan alm biriydi... Ama Lena Budyagina; tanrm, Lena olgun bir kadnd ve yle bir ailede yetimiti: Lena'nn kn Yura'dan ocuk drdn, o alan bir kez olsun hastaneye gitmediini, alt ay sonra ortaya ktn Nina yeni renmiti. Lenka yeniden onunla birlikteydi! Onun ne mal olduunu 485 grmyor mu? NKVD'de yalnzca gerek ekistler almyor. Orada bir sr de ie yaramaz adam vard. Yura da onlardan biriydi. Lena'nn bunu bilmemesi mmkn deil, te yeni bir yk, yeni bir trajedi. Yurka baka biriyle daha yayor; Lena da bu pislii unutaca yerde ac ekiyor. Nina, kadnlarn erkeklere bamllndan nefret ediyordu. Bu bamll kardeinde de gryordu. Onun ie girmesi iin zn deitirmiyordu. Yani hl ne bir bayram, ne de bir zafer! Lena, Yura'nn kendisini aldattn bir umutsuzluk annda sylemiti. Ama ayrntlara inmemiti. Syledii tek ey O, beni aldatyor oldu. Ayrntlar, daha dorusu yegane ayrnt Yura'nn onu Vika Marasevi ile aldatyor olmasyd. Maroseyka'da merdiven aralnda yz yze gelmilerdi. Lena asansrden km, Vika da ayn anda Lena'nn gettii dairenin kapsn rtmt. Birka saniye akn akn birbirlerine baktlar, sonra Vika merhaba dedi ve Lena da ayn ekilde yant verdi. Vika hl ak olan asansre girdi ve kapy

kapatt. Lena'nn ilk dnd ey kamak oldu, merdivenlerden koarak inmeye balad, bir kat aada durdu, solukland, evreyi dinledi. Aadan asansrn kaps arpld, demek Vika gitmiti. Biraz daha gitsin hele... Lena, bir kat daha indi... Tanrm! Demek, yeni yl gecesinde olanlar rastlant deilmi, o zamandan beri srdryorlarm. Ne kadar da krm! O zaman Nina, skandal yaratm ve aa da Yura'y kastederek dorudan doruya sormutu: Kendine daha iyi bir bok bulamadn m? Yura, ona acmamt. imdi bile o hardal kokusunu duyuyordu. Hastanede Yaamanz mucize! demilerdi, ama o korkmu, bir kez olsun uramamt. Bugn de Vika'mn daha yeni kalkt yatakta onu bekliyordu. Belki de bu yataktan geen yalnzca o da deildi. Ona, Vika'yla ayn gne, nerdeyse ayn saate randevu vermekten hi ekinmemiti. Lena, ancak o zaman saat drtte geldiini, Yura'nn ona bete gelmesini sylediini ve kendisinin bunu unutarak 486 her zamanki saatte geldiini anlad. Bir saat dinlenecek! t olu it, sefil pezevenk! Neredeyse ikisiyle birlikte yatmay isteyecek. Bitti artk bu i, tamamen. Sorgusuz sualsiz. Uyduruk bahanelerini dinlemeye hi niyeti yok! Akam st Yura arad ve kaprisli bir sesle niye gelme4-diini sordu. ten ge ktm. Sal gelebilir misin? Hayr. Ne zaman? Bilmiyorum. Vaktim olursa ararm. Sen beni bir daha arama. Hoakal, Yura. Niye byle davranmt? arok tahmin edemedi. Her ey olduka iyi gidiyor gibiydi, yle sk sk grmyorlard, ii yle gerektiriyordu. Tiyatroya, sinemaya, sergilere, Aktrler Kulb'ne gidiyorlard... yi de niye byle esiyor? Tuhaf! arok bunun nedenini ok abuk rendi. Lena'yla karlaan Vika, yalnzca ilk anda armt. Vika, Lena'nn buraya kendisinin geldii nedenle gelmediini anlamt. Lena ile Yura'nn ilikilerinin canlandn Va-dim'den renmiti. Yura, Lena'nn onu grmesine gz yummutu. Onu ele vermiti! Lena, kukusuz aklama isteyecekti ve Yura da bu dairenin yalnzca zel ilikiler iin kullanlmadn aklamak zorunda kalacakt. Gizli elemanlar aa karlmaz! Yura, bu karlamaya neden oluunun yantn verecek!

Bu dnce Vika'y yattrd, eline nasl bir ans getiini hemen anlad: Yuroka imdi onu serbest brakmak zorunda, artk kvrtamaz. Bugn onunla alay etmiti, imdi bu konumann, bu alaltc konumann faturasn deyecek. Konuma yleydi: Yura, ben evleniyorum. Ya? lgin, kiminle? Vika, mimarn adn ve soyadn syledi. arok bu ad tanyordu. Ancak, zel bir aknlk ifadesi gstermedi. 487 Kutlarm. nl biri. Projesi Stalin'in houna gitti. Projeyi sergide grdm, dedi ll bir tonla. Se1-sinde sanki Stalin'in onaylad proje hakknda konumaya bile cret edemiyormu gibi bir hava vard. Seninle ayrlmamz gerekiyor, Yura. Yura anlamam gibi yapt. : Hangi anlamda? imdi ben evliyim, kimin ei olduumu biliyorsun.. Yaam biimim deiti, restoranlar bitti, eski evremden ktm. ' Bakalaryla greceksin. Hayr, eim, olduka kapal bir yaam sryor. Sabah 9'dan akam ll'e kadar broda, ben de onu evde bekliyorum. Yalnz. Ama i, bu deil, ondan baz eyleri saklayamam, hatt buna hakkm da yok. Sen de saklama. Yani nasl... Grmelerimizi mi anlataym? Gerekli buluyorsan anlat. Ama aklamayacama dair belge verdim. Aile ocann karlar dorultusunda aklamana izin veriyorum. Beni annda brakr. arok omuz silkti. Niye? Grevini yapyorsun diye mi? Vika, aknlkla arok'a bakyordu. Yura, onun bundan hibir zaman hi kimseye

sz etmeyeceini biliyordu. Onu avucundan karmak istemiyor, ondan kendi kocas hakknda bilgi getirmesini istiyordu. Vika yine de yle yant verdi: yi, her eyi anlatrm. Yura dudaklarn bzd. Anlat, anlat... Biz de ekleriz. Senin btn yabanclarn sayarz. Yura glmsedi. Sen de bu yabanclarla neler yaptn anlatrsn... Onlarla yatmak herhalde daha tatldr? Sen ne diyorsun, Yura? 488 Yura, yumruuyla masaya vurdu ve kkremeye balad: Ne dediimi biliyorum!. Sen, orospunun tekisin, onlarla yatyorsun, eda oda dolayorsun, yabanc ajanlara gbekten balsn. Boazna kadar pislie gmlmsn. Sevgili kocacna onlardaki ilgin eyleri anlatrsn, o da dinler. .. Yura, bunu nasl yaparsn? Ben bu insanlar yalnzca masada grdm. Uydurma! Onlarla yattn. En son sveliyle. Onu ve ona kadar olan herkesi, tek tek biliyoruz. Sana bizim Ruslar yetmiyor mu? Bizimkilerin nesi kt, syle! Daha saygl olabilirdi, doru onunla da yatmt. Ama Yura'nn bildiklerinden akn bir halde susmutu. Yura ise Vika'ya nefretle bakarak devam etti: Vah, vah, bunlar yalnzca babann tandklar, nller... Profesr Kramer, Rossolini, Kurt Zanderling. Sesinden tiksinti hissediliyordu. Yetenekli kemanclar, vah vah, Fritz, Hans, Michel... Hepsi akraba. Erkek kediler. Bu erkek kediler, Nazi Partisinin aktif elemanlar, faistler, casuslar! Sarma dola olduun Japonlar da casus. Aralarnda albay rtbesinde olanlar var. Bize niye geldiklerini, bizi nasl sevdiklerini bilmiyor musun? Onlarla ili dl ol, sonra da gel, beni brakn, yoksa kocama anlatrm. Hayr, gzelim, anlatmayacaksn, tam tersine biz anlatacaz. Bakalm, seninle evlenecek mi? Vika gsz ve ona baml, susuyordu. Ama imdi Maroseyka'da yrrken ne gszlk, ne de bamllk duyumsuyordu. Yanldm terzinin olu! Onun yznden deifre olmutu. Evlenme bahanesine inanmamt, ama dier kantlarn dikkate alacakt. Greceksin, Yuroka, greceksin. Vika pazar gn evine telefon etti. Yura, merhaba, ben Vika. Hemen grmemiz gerek. Ne oldu?

489 Telefonda olmaz. stersen sana geleyim ya da darda bulualm, dolarz. Marcseyka'ya gitmeye korkuyordu. arok'la yalnz kalmaktan korkuyordu. arok da oraya gitmeyi neremezdi, bugn onun gn deildi. Vika'nn yeniden kocasyla ilgili teraneye balayacan biliyordu. Bu yzden acele etmesine hi gerek yoktu. Ama Vika'nn diretmesinde kukulu bir eyler vard. Yine de honutsuz bir sesle mrldand: Ne diye acele ediyorsun? Zaman gelince grr, konuuruz. Bekletilebilecek ey deil. Seni uyardm sonra piman olma. Tehdit mi? Cann nasl isterse yle dn. Sana son kez soruyorum, hemen imdi geliyor musun? : imdi mi? ster bir, ister iki saat sonra. Kendin karar ver. Peki, bir saat sonra. Saboka alannda. O tarafta iim var. Bahedeki bank gsteren Vika, Oturalm, dedi. Hayr, yryelim Varovski sokana gitmem gerek. Trubnikovski sokanda yrmeye baladlar. Ee, ne oldu? Ne mi oldu? diye yineledi Vika glmseyerek. Yu-raka, seninle bulutuumuz daireyi gnl ileri iin kullanamazsn! arok hemen anlad: Lena'yla karlamt. Ancak zaman kazanmak iin sordu: Ne? Ne? Kapnn nnde Lena Budyagina ile karlatk. Hatta selamlatk, ne de olsa okul arkadayz. Lena, kukusuz sana niye geldiimi anlamtr, nerede altn biliyordur herhalde. Yani deifre oldum ve bir ajan olarak artk senin iine yaramam, Yuroka. Dosta ayrlalm. 490 Yura hibir ey sylemeden onu dinliyor ve durumu deerlendiriyordu. Her ey ortada: Lena bir saat nce geldi, ard. Aptal tavuk! Vika'ya rastlad ve bu

nedenle kendisiyle grmek istemiyor. Can isterse! Pek nemli deil. Ama Vika'nn numaras skmeyecek, ona antaj yapmay dnm, aptal! Vika, birden onun elini tuttu, glmsedi ve gzlerine sevecen sevecen bakarak, Kzma, Yuroka! dedi. Kk bir hata yaptn ama sen akllsn, her eyi halledersin ve kimse bu hatay renmez. Benim durumum daha kt: imdi hibir yere gidemem, herkes benden kaacak, evden dar kamam. Yura elini ekmedi. Her eye karn becerikli kar, dik kafal ve amansz. Ona ite byle bir kadn gerekli, sulu gzl bir tavuk deil. Onunla ii bitti. sterse Budyagin'in kz olsun. Zaten Butrka'daki hcre Budyagin'i zleyip du-ruycr. Ama bu, tarafsz bir profesrn ailesinden... Ama bunu dnmek iin artk ok geti. Aklna baka ey gelmedi mi? Lena seni grd ve senin sevgilim olduunu dnd? Vika durdu, arok da durmak zorunda kald. Artk g-lmsemiyor, ona acmasz gzlerle bakyordu. Beni aptal yerine koyma! Bana verdii kd imzaladm iin Dyakov'a teslim olmutum. Ama sen, Dyakov deilsin, birbirimizi ocukluktan beri tanyoruz, kardeimin arkadasn, evimize geliyorsun, benimle yattn... Balayabilirdin ama yapmadn. imdi de ben sana acmayacam, bunu unutma! Starosadski sokan kerhaneye evirdiini ve beni sevgililerinin biri nnde deifre ettiini, bu sevgilinin de Halk Komiser yardmcsnn kz ve benim ocukluk arkadam olduunu yazdm mektubu Yagoda'ya yolluyorum. Mektup hazr. Beni imdi tutuklar ya da gtrrsen mektup gidecek. Aklndan karma. arok nefretle mrldand: ' Tutuklamak, seni gtrmek? Kimin iine yararsn ki? Yura yrd. Vika da yannda yryordu. 491 Yaramyorsam daha iyi ya, ayrlalm. Sonuna kadar gideceim, hibir ey beni durduramaz. Vay, ne kadar da korkun! Vika, onun szne dikkat etmeden devam etti: Her eyi drste yaptm. ren- kiilerle, Liber-man'la grtm. Sense ak ilerin yznden beni deifre ettin. Bu, mdrlerinin houna gidecek mi bakalm? Tehdit etme, tehdit etme! Yura glmsedi. Bunun sana yardm olmaz, tam

tersine zarar verir. Sen de beni tehdit etme, hibir eyden korkmuyorum. Evlendim, yeni bir yaam kurdum ve bu yaam savunaca-im. stersem mahvolaym ama senin kariyerin de sona erecek, asla balamazlar seni. Yok eer akllca davramrsan her ey aramzda kalr. Bana inanabilirsin. Demek yle, imdi de arok durdu. Lena seni gerekten grm, ben de seninle aramzda bir eyler olduunu itiraf ettim, zaten vard, yle deil mi? Ona, seninle bir daha grmeyeceime sz verdim. Rahat olabilirsin. Lena, bundan kimseye szetmez. Bu adan senin iin hibir tehlike yok. Mektubuna gelince, amacna ulamaz. Lena, benim karm gibi, karmla karlatn, bu olabilir. Karmdan bu konuda konumayacana dair bir yaz alrz olur biter. Mektubunla yalnzca tek eye ulaabilirsin: Seni baka birine verirler. Bunun da senin iin daha iyi olacandan emin deilim. Vika, gerginlik iinde onu dinliyor iri, arsz gzleriyle ona bakyordu. Kararl ve fkeli bir ekilde, Ne yapalm, dedi. Herkes kendi yoluna. Hoa kal! Ama Yura onu tuttu. Bekle, iin bir de br yz var. Geen sefer, seni brakmamz istemitin. Byle bir istei yukarya bildirmek zorundaym, ayn gn rapor verdim. Sonucun ne olacan bilmiyorum. Sabret. Vika, btn bunlar Yura'nm imdi uydurduunu, rapor falan vermediini anlamasna karn rapor verebileceini nk onun mektubundan korktuunu farketmiti dnerek sordu: 492 Ne kadar beklemeliyim? Gelecek grmemizde yant alrsn. On gn beklemek! O eve yine tanmak? yi. on gn bekleyeceim. ' 9 Vika vaz geemez. Mimarn kars olmakla gcn kendi tarafna getiini dnd. G, kukusuz br tarafta; ama Vika kstah, kararl, her eyi yapabilecek biri. Yura'nn ona koz verdiini itiraf etmek gerekir. Bu nedenle arok, olanlar Dyakov'a anlatmann akllca olacana karar verdi. Viktorya Andreyevna Marasevi, mimarla evlendi, kocasnn gznde saf ve temiz bir kz olmak istiyor. Yan m iziyor?

Liberman'dan uzaklat, eski dostlaryla grmyor, restoranlara taklmyor, btn gn evinde oturuyor. imdilik yeni tand da yok. Yeni durumuna alncaya, yeni bir evreye girinceye, yeni dostlar edininceye kadar serbest brakmak iyi olur. Naslsa mimarn evresinde epeyce ilgin kiiler var, ilerde ie yarayabilir. Evet, bu mantkl. Biraz dolasn bakalm. imdi... Dyakov, masasndaki ktlar kartrmaya balad. Bu hareket, dncesini toplamaya ve gerekli szckleri bulmaya altn gsteriyordu. te, konuma aramzda kalmal. Leningrad'dan gelen Zaporojets yolda, yanna buradan -drt iyi adam almak istiyor. Daha yksek grevle ve daha ok cretle. Seilenlerin arasnda sen de varsn. Bu ie ne dersin? arok omuz silkti. Ne diyebilirm ki? Nereye gnderirlerse oraya gide-,rim. Burdaki evin benim stmde kalacan umarm. Kukusuz, sizinkiler orada yayorlar. Birka yl tarada alacaksn. Tara deyimi de yanl ya. kinci bakent. yi bir rtbeyle, iyi bir grevle dnersin. Dn! Bu i emir493 le deil, gnll, tyi ve neeli biri olan Zaporojets ile almay ok kii istiyor. O, yanndakileri hi gcendirmez. Bu grme bir ilk grme niteliinde. Kendisi seninle ayrca grecek, belki de bakasn seer. Sen yine de aklnn bir kesine koy, bana gre gelecei olan bir i. Teklif beklenmedik, ama ilgin! Btn yaam boyunca merkezde oturmak olmaz, bir sre tarada alp deneyimli biri olarak Moskova'ya dnmek daha iyi. Leningrad, en iyi seenek. Khne bir tara kenti deil, hem Moskova'ya bir gecelik uzaklkta. Byk bir olaslkla da Zaporojets, ihtiyar Medved'in yerini alacak. Yani onunla birlikte kendisi de ykselecek. Burada iyi bir destei olmas gerek. Dyakov! Destek olamaz, kk adam. Berezin! Byk bir isim, ama Yagoda ile anlaamyor. Onu herhalde Dalny Vastok'a yollayacaklar. Leningrad, Dalny Vostck'tan bin kat daha iyi. Teklif, genel olarak arok'un houna gitmiti. Lena'yla olan ilikisi de kendiliinden kesilir. Kardeiyle de. Kardei sresini tamamlyor, yaknda dner. Kendi iini kendi halletsin, cna yardm edemez. arok Vika'y neeyle karlad. Sevin, anacm! Seni btnyle zgr brakyoruz. Lena yznden deil. Karmla karlatn syledim, bu i? halloldu. Seni, yukarsnn benim sylediklerimi mantkl kabul etmesi sonucu brakyoruz. Evinde otur, iyi bir e

ol, ne diye seni uratralm? Balaynn tadn kar. Saol. Ama benim... Benim verdiim yaz? Yaz? Arive kadrld? Geri almak m istiyorsun? Evet. Alrsn, alrsn! Oradan belge karmaya kim izin verir? Numaralanm, arive kaldrlm. Fareler okur. Vika, onlarn bu kd cna kar srekli kullanacaklarn anlad. Ama imdilik zgrd, gerisi sonra belli olur. Vika ayaa kalkp, Saol, Yura dedi. Umarm, byle bir crtamda eliyle oday gsterdi ve byle bir rolle seninle hi karlamam. Hibir zaman. 494 Yura'nn yant gerekten de doruydu. Bir daha Vika Marasevi ile uramayacakt. Gerektiinde ki mutlaka gerekecek bakas onunla ilgilenecekti. Yura, kendini Leningrad'a gitmeye hazrlamt. Leningrad'a daha nce hi gitmemiti. Okuldaki yoldalarnn oa tatillerini Leningrad'da geirirlerdi. Bu, byk bir olay saylrd. Herkesin orada tand ya da akrabas vard ama onun hi kimsesi yoktu. Daha birok eyde olduu gibi bu ide de Arbatl aydnlar kskanyordu. imdi o da gidiyor, hem de akrabalarna snmaya deil almaya. lk zamanlar otelde kalacakt ama daha sonra ev vereceklerdi. arok ayn gn Berezin'in yanna evrak imzalatmaya kt. Evraklar imzalayan Berezin, NKVD yksek okuluna semeler yaplacak, dedi. Gitmek ister misiniz? Yura duraklad. Yksek Okul! Bu da dnlebilir! Yksek dzeyde eleman yetitiriyor, Ama ya Leningrad? Bilmiyorum, dedi tereddtle. Zaporojets yolda da beni Leningrad'a almak istiyor. Berezin ona dikkatle bakt, sonra baklarn gizleyerek ban edi. O zaman i baka. Teklif geersiz. Yznden hibir ey okunmuyordu. arok odadan kt. Berezin, onun ardndan kapy kilitledi. Odann kesinde duran anahtar dolabndan kasann anahtarn ald. Kasay ap karsna bir sandalye koydu ve kasadaki dosyalara bakarak sandalyeye ymaya balad.

Sonunda arad dosyay buldu ve ayrd. brlerini yine ayn srayla kasaya yerletirdi. kard dosyann yerine bir kt koydu. Dosyay dikkatle incelemeye balad, gerekli sayfada durdu, bir sigara yakt... Berezin'in arok'tan rastlantyla ald bilgi kukularn doruluyordu. Leningrad'da bir eylem hazrlanyordu. Kukuya yol aan ilk neden Alferov'un doru Sibirya' 495 ya yollanmasyd. Oysa Kirov, Alferov'u Leningrad'a istemiti. Ne ki cnu eyalet sorumlusu olarak Angara'ya yollamlard: Gya in'deki almalarnn deiik ynleri kesinletirilecekti. Hele Sibirya'da otursun, bakalm. Alferov'un Moskova'ya uramasn bile yasaklamlar, orada kalmasn emretmiler, sonra da onu Kejma'ya yollamlard. Leningrad'a Alferov'un yerine van Zaporojets gitmiti. Uzun boylu, geni omuzlu, gsterili biri olan Zaporojets akay, ikiyi ve kadnlar sever, iyi ark sylerdi. Palika'da otururdu. Bir seferinde evde gmme banyo olmadndan yakmmt. Olduka gzel bir kadn olan kars Roza Pros-kurouskaya bu konuda ona taklyormu... Berezin yeniden masaya eildi ve Zaporojets'in dosyasn incelemeye balad. Eski sol eserlerden, ama eka merkezinde kalmay becermi. Kukusuz Yagoda korumutur, hep bir aradalar. Zaporojets tarafndan yaplan operasyonlar listesinde Mahno karargh olay hemen gze arpyordu. Baarl bir macerac! imdi, yeni bir macera hazrlyor. Zaporojets'in evresindeki Berezin'in adamlarndan biri ona Nikolayev diye birinin ele geen mektubunun kopyasn vermiti... Berezin yeniden okudu. Leonid Nikolayev. Partiye, 1920'de on alt yandayken girdi. i ailesinden geliyor. Kendisi de eski ii. 1935'de Leningrad KM'de fiyatlardan sorumlu mfetti olarak alt. Nikolayev'in yazdna gre, blge komitesine reklenen Trokistlerin yazsyla KM'deki grevinden alnp fabrikaya gnderilmi. Ancak, fabrika parti birimi sekreteri de Tro-kist km ve onu ulam blmne yollam. Parti nereye yollarsa almaya hazrm ama onu gnderen parti deil Trokistler olduu iin gitmeyi reddetmi. Bu nedenle partiden atlm ve marttan beri isiz kalm. Kirov yoldaa iiyle ilgilenmesi iin yirmi mektup yazm ve Trokistlerin Leningrad rgtndeki eylemlerini bildirmi. Hibir mektubuna yant alamam. Ya Kirov yolda yant vermeyi gerekli bulmam ya da mektuplar eline gememi. Su, Kirov yoldan kr krne inand Trokist evresinin. Otuz yllk yaamnn on drt yln partide geirmi, partisiz bir yaam d496 nemiyormu, tam anlamyla mitsizmi ve her eyi yapa-bilirmi...

Her eyi yapabilir... Bu ne demek? intihar? On drt yln partide geiren biri byle bir tehditle kimseyi korkutamayacan bilir. Terrist eylem? Byle bir tehdidin sonu sorgusuz sualsiz idam. Ama yazdna gre tehdit ediyor. Psikolojik olarak anormal mi? Tehditleri kime ynelik? En nemlisi: Zaporojets, bu adamla alyor. Niye? Zaporojets, Leningrad'a neden yeni adamlar alyor? Kimin yerine geecekler? Hangi amala? Bu gizlilik niye? Kendisi bile bunu rastlantyla reniyor. Stalin, Leningrad'dan memnun deil. Bunu herkes biliyor. Kirov'un, Zinovyevci muhalefet diye adlandrdlanlara kar kesin eyleme gemesini istiyor, Leningrad'da terr estirmeyi dnyor. Neden? Kirov buna kar kyor. Anlalan, Zapcrojets'in grevi Kirov'un direnmesini kracak bir eyler yapmak. Ama Zaporojets ne yaparsa yapsn soruturma Leningrad'da olacak, Kirov bunu es gemeyecek ve geri adm atmadan bunu Politbro'ya getirecektir. Yani Zapcrcjets, Kirov'u geri adm atmaya zorlayacak ve herkesi susturacak bir ey yapmak zorunda. Ama ne? Suikast, patlama, demiryolu kazas? Kirov bunlarla ylmaz? Arkadalarndan birini ldrmek? udov'u, Ka-datski'yi ya da Pozern'i?... Nikolayev bunun iin mi saklanyor? Bu byk yank uyandrr, ama Kirov yine de soruturmadan uzak durmaz. O halde ne? Berezin, Stalin'in 1918'de Tsaritsin'de kendisine syledii szleri ok iyi anmsyordu. Stalin, arlk ordusu eski subaylarndan birka askeri uzmann kuruna dizilmesini istemiti. Berezin, o zaman zel ksm mdryd. Ona, sulamalarn yetersiz olduunu, kuruna dizmenin birok sorun douracan sylemiti. Stalin buna kendinden emin bir ekilde yant vermiti: lm btn sorunlar zer. nsan yoksa sorun da yoktur. 497 Stalin hakl kmt, lm cezasnn kaldrlmas iin telgraf gelmiti, ama ceza oktan yerine getirilmiti. Hibir sorun kmamt. Bu adamn felsefesi buydu. Bunu imdi uygulayacak myd? Evet! Hi kuku yok! Berezin aka syleyemezdi, dikkat etmeden syleyecei tek szle, kendisi de yok edilirdi! Ama uyarma olana vard. Berezin, akam olunca Budyagin'e urad. Ayn apartmanda ama ayr bloklarda oturuyorlard. Birbirlerini az tanmalarna, az grmelerine karn sempati

duyarlard. ki-si de ayn yoldan yrm, kibir nedir bilmemi yal Bolevik kuann temsilcisiydiler. Berezin, Budyagin'e kukularndan hi sz amad. Berezin'in onun evine, hem de yaamnda ilk kez, her ktphanede bulabilecei Dalny Voktok Ekonomisi adl kitap iin gelmesi Budyagin iin yeterliydi. Budyagin, Zaporojets'in Leningrad'a kendi adamlarn topladna, bu iin gizli tutulduuna dair Berezin'in konuma srasnda yle bir deindii haberi etraflca deerlendirdi. Berezin'i geirdikten sonra kendine koyu bir ay koydu. Ahen Stepanova'nm darda olmas ne kt! Berezin'in olduka endie verici haberini onunla tartmak istemiti. Sabahleyin kendi odasnda yle bir grnen Budyagin, Semukin'e urad ve Orconikidze'nin odasn gstererek, Yerinde mi? diye sordu. Yerinde. Orconikidze'ye Leningrad'a yeni adamlar yollandn aktaran Budyagin, Berezin'den szetmedi. Byle olaylarda bilgi kayna aklanmaz! Orconikidze dnmeye balad. Yeni atamalar NKVD aygtnda evrilecek dolaplarla ilgili olsa Medved, Kirov'a mutlaka haber verirdi. Ancak, konuyla ilgilenen kiiler Budyagin kanalyla cna, Politburo yesine ve en nemlisi Kirov' un dostuna durumu iletiyorlard. Demek ki haberin bnyesel deil, politik bir karakteri var! Bu konuda ne dnyorsun? diye sordu, Orconikidze. 498 Leningrad'da bir eyler tezghlanyor. Ama, Sergey Mironovi'in itibarn drmek. Nasl? Sylemesi zor. Bask uygulatmak istiyorlar, onu kaamayaca bir durumla yz yze brakmak istiyorlar. Eer yine direnirse Leningrad'dan alnacak. Evet, grne gre yle. Yllarn ekacs Berezin'in annda tahmin ettii ey akllarna hi gelmedi. 10 Dii armaya balad. Uzun sredir sallanyordu ama protezin altnda salam gibi duruyordu. Dn akam protezi karnca szy iyice duyumsad. Stalin protezi yeniden takt, di yerine oturdu ama diliyle dokununca di oynad ve

sanki di etleri iyice aryormu gibi geldi. Stalin protezi karmadan yatt ve sakin bir gece geirdi. Sabahleyin, protezi dikkatlice kard, nce diliyle sonra parmayla dokundu. Di sallanyordu. Diliyle skmek istedi. Olmaynca, Moskova'dan di doktorunun arlmasn emretti. Akama doru doktor Lipman ve protezcinin uakla geldiklerini, nolu yazla yerletirildiklerini sylediler. Yerleir yerlemez gelsinler! diye emretti. Yarm saat sonra doktor gedi. Krk yan altnda, yakkl, sevecen bir Yahudi. Stalin'i daha nce de tedavi etmiti. Stalin ondan memnundu, hatt birinde Elleriniz a-piro'nun ellerinden daha hafif demiti. apiro, Lipman'dan nceki doktordu. O da iyi bir uzmand. Ne ki Stalin, sorular soran, ii deeleyen, bir sr ila veren, hibir ey aklamayan, hastaln sylemeyen, reetelerinin ne ie yaradn anlatmayan, kendini fazlasyla nemseyen ve iini bir bilmeceye dndren doktorlar sevmezdi. Ksa boylu, suskun apiro'nun bu zellikleri ho deildi. 499 Lipman, apiro'nun tersine ne yaptn anlatr, Stalin' in dileri, protezin durumu hakknda bilgi verirdi. Stalin'in diini ektiinde apiro gibi yapmaz, Stalin'e gsterir, di kknn ne hale geldiini anlatr ve onu niye mutlaka ekmek gerektiini aklard. Sakin ve iyi biriydi. Stalin onun hakknda glerek yle diyordu: Hem dii ekiyor, hem de kafa tutuyor. Lipman'n kendisinden korktuunu gryordu. Bunda alacak bir ey yoktu, nk herkes ondan korkuyordu. Ama doktorun eli korkudan titrerse istenmeyen bir ey yapabilirdi. Bu yzden Lipman'a hogryle davranyordu. Bugn de her zamanki gibi sordu: Evdekiler nasl? yi mi? Oysa Lipman'n ailesi hakknda tek ey bilmiyordu. ok iyi, Jozef Vissarionovi, saolun. Lipman, nerdeyse bir valiz byklndeki antasn at, letlerini ve koltua yerletirilen kk arkal kard. Ban koyaca arkal nceden yerletirmesi de Stalin'in houna gidiyordu. apiro ise bunu Stalin oturduktan sonra yapard. Oysa Stalin oturduktan sonra arkasnda uralmasn hi sevmezdi. Arkal yerletiren ve iyi tutup tutmadn kontrol eden Lipman, Stalin'i oturmaya davet etti. Stalin oturdu, Lipman boynuna peete balad, nazik bir hareketle ban arkala dayad. Rahat m? -tyi.

ikyetiniz nedir? Diim sallanyor, zellikle de protezi karnca. imdi bakarz. Lipman bir bardak su uzatt. Aznz alkalayn, ltfen... Gzel... imdi banz geriye yaslayn... Evet, ok gzel... Lipman dikkatle protezi kard. Die dokundu. Parmaklar gzel bir ey kokuyordu. zenli doktor... Masadaki letlerinden birini seti, kk aynay ald, yeniden dileri gzden geirdi. Bu dii ekmek gerek, dedi. Baka yolu yok. Bu di 500 ardan baka ey vermez size. Protez de tutmaz. Bsbtn kt olmu. Ne.kadar-zaman alr? iki gn. kadar. Bir gnde protez yaparz. Her eyin be gnde yoluna gireceini dnyorum. Be gn disiz dolaacam, diye Stalin somurttu. Lipman glmseyerek, Niye disiz, dedi. Yalnzca st az dileriniz olmayacak. Bu protez de geici olarak kullanlabilir. O zaman yalnzca tek diiniz eksik kalacak. Ama bu durumda salam diinize de zarar verebilirsiniz. Ona daha byk yk binecek. Niye riske atalm? Birka gn bekleyemez misiniz? yi. Ne zaman ekeceksiniz? Ne zaman olursa, isterseniz imdi. Ya yarn sabah? Yarn sabah da olur. Bugn konuklarm gelecek, onlar disiz karlamak doru olmaz, ne dersiniz? Yemek istiyorlarsa en nce kendilerinin dileri olmas gerek dedi Lipman glmseyerek. Stalin kalkt. Lipman aceleyle boynundaki rty z-di. Dinlenin. Yarn sabah kahvaltdan sonra sizi arrlar. Kirov leye doru geldi. Stalin, Jdanov'a Kirov'u tarih kitab almalar dorultusunda bilgilendirmesini ve akam yemeine armasn emretti. Yemekte kiiydiler: Stalin, Kirov ve Jdanov.

Stalin, ev sahibinin yeri olan masann bana otururken konumaya balad: yi ki geldin, Sergey Mironovi. Andrey Aleksandrovi ne yiyor, ne iiyor. Masada Hazreti sa gibi oturuyor, beni de alktan ldrmek istiyor. Ben, bu konuda ehov'la ayn dncedeyim: Btn hastalklar doktorlarn uydurmas. Her eyi yemeli, kukusuz aklc llerde. Kafkas otlarnn hep501 si yararldr... Meyveler yararldr, sek Grc arab gzeldir. Ye, i, hepsi yararl. Masadakileri gryorsun, sen de Kafkaslsm. Belki de Leningrad'da bizim yemeklerimizi unutmusundur? Kirov, tabana her yemekten azar azar koyarken glmseyerek yantlad: Unutmadm. Hepsini anmsyor ve seviyorum. imdi Leningrad'da hangi mutfan moda olduunu bilmiyorum ama nceden soylularda Fransz, halkta da Alman mutfa, sosis, salam modayd. imdi nasl? imdi proleter mutfa moda. ai, bor, kfte, makarna. Karneyle ne veriyorsak halk onu yiyor. Evet, karne, dedi Stalin yine dalgn dalgn. Karneleri kaldracaz. Kirov buna hi tepki gstermedi. Yiyecek karnelerinin bir ocaktan itibaren kaldrlmas daha nceden kararlatrlmt. Bu yl iyi rn bekleniyor, diye devam etti Sta-lin. Buday yetecek. Kazakistan'dan iyi haberler geliyor, rnn son on yln en iyisi olduunu ve hektar bana iki buuk ton rn beklediklerini yazyorlar. Arkadan Mirzoyan' in bu ile baa kamayacandan korkarm. Mirzoyan alkandr, altnda kalmaz. Kirov'un szlerini duymam gibi srdrd konumasn. tyi, bol rn kukusuz ok iyi ama beraberinde tehlikeyi de getirir! nsanlar gafil avlar; kaygszl, umarszl alar. yi, bol rn toplandnda, tandnda ve bir tanesi bile boa gitmediinde iyidir. Kirov, Stalin'in hibir zaman bo yere konumadn biliyordu. Kazakistan sorununu da ylesine amamt. Stalin masa banda i grmezdi. Ama bugn konuuyordu. Uzak eylerden balyor, monoton konulardan szediyordu. Yine tarm konusu. Bir ay nce MK haziran plenumunda Kirov, buday ve et retiminin yeterince olmamas nedeniyle paparay yemiti. Oysa planlarda bir dme yoktu. rn baznda olaan dzeltmeler yaplmt. Bazlarnda retim artm, 502

bazlarnda azalmt. Stalin, bu ilerden pek anlamazd, tarm bilmiyordu. Herhangi bir gecikme de sz konusu deildi. Leningrad iin haziran ay rn almnda kesin bir tarih saylmazd. Ancak Kirov kararnameye kar kmamt: Parti karne sistemini kaldrmaya yneliyordu. lkenin btn glerinin daha fazla rn iin seferber edilmesi gerekliydi. Yukardan birinin halanmas kukusuz herkes iin iyi bir rnek olacakt. Bu normal bir iti. Kirov, ahs adna bir ey grmemiti. Moskova'y rnek gsterip kendini savunabilirdi, ama hi kar kmad. Eksiklikler aynyd. Yalnz Moskova evresinde rn daha erken olmuyordu. En nemlisi Moskova'y yneten Kaganovi'ti ve Stalin onu halamak istemiyordu. Stalin'in politikas byleydi: Birini halamak, dierini pohpohlamak ve onlar babaa brakmak. Bir keresinde Stepan Saumyan yle demiti: Koba'nn akl da ahlk da ylan gibidir. Kirov'un buna aldrd yoktu: Parti sorunlar zlrken kiisel krgnlklara yer yoktur. Kirov, bu yzden Kaganovi'ten nefret ediyordu. Her eye karn plenumdaki Leningrad konusunu anlyordu, ama imdiki Kazakistan konusunu hi anlamyordu. Tarih kitab almalarna katlmas dpedz samalkt. Tarihi deildi ki! Stalin de tarihi deil, ama kendini yle gryor. Onu niye ard? Yeter, dedi beklenmedik bir ekilde. Ne diye birdenbire Kazakistan ve Mirzoyan'dan konumaya baladk? imiz baka: Tarih. Jdanov'a dnd. Sergey Mironovi'i bu konuda aydnlattnz m? Genel olarak. Tarih bilimini ele almak gerek, diye srdrd Stalin. Yoksa bakalar ele geirir. Burjuva tarihilerin eline geer. Ho, bizimkiler de pek ahm ahm deiller ya! Pokrovs-ki'den szetmiyorum, iin znde o da burjuva tarihilerden. Pokrovski'nin de hatalar vard, dedi Kirov. Ama Lenin onu baka trl deerlendiriyordu... Stalin inceleyen baklarn Kirov'dan indirmedi. Lenin onu nasl deerlendiriyordu? 503 Lenin'in Pokrovski'nin kitab hakkndaki mektubunu biliyorsunuzdur. Pokrovski'ye ne yazm? Lenin'in ona ne yazdn ok iyi biliyor, ama szlerin-dan bir eyler yakalamay umuyordu. Tam metni anmsamyorum... Mektup birok kez yaymland, bakabiliriz. Lenin, onu baarsndan dolay kutlam, kitabn ok beendiini ve yabanc dillere" evrilmesi gerektiini yazmt. Evet. Lenin byle komplimanlar yapt. Ama kitabn kronolojik olmasn da

nermiti, ok yzeysel olmamas iin... Lenin'in deerlendirmesinin z buradadr... Ben tarihi deilim, ama yle dnmyorum. Genel deerlendirme ak ve olumlu. Kronolojik sraya koymasn istemesi de genel olumlu deerlendirmeyi bozmayan bir ekleme. Pokrovski kitabn 1920'de yazd. Kitab, Marksizm-Le-ninizm dorultusunda Rusya tarihinin aydnlatlmas iin ilk admdr. Geni kitlelerin okuduu kitab, Lenin'in emriyle yazmtr. Tm eksikliklerine karn iyi ynleri olan bir kitap. Hepimiz onunla yetitik. Kukusuz bilim ilerliyor ve imdi yeni bir tarih kitab gerekli, ama baz tarihilerin yaptklar gibi Pokrovski'nin kitabn ktlemek, onu gzden drmek doru deil. Pokrovski, hi kuku yok ki namuslu biriydi... Stalin glmseyerek, Bir de tarihten pek anlamam diyorsun, dedi. Tarih konusunda hepimizi geride brakrsn. Yeni tarih kitab konusunda haklsn. Seni bunun iin ardm, sen gelmek istemedin. Oysa sana gereksinim olduu ortada. imdi konumuz Pckrovski deil. Baz parti yelerinden, eski yelerden szediyorum. te, Nodejda Konstantinovna yolda da tarihle ilgileniyor. Onun Lenin hakkndaki anlarn okudun mu? Okudum. Pospelov'un bu anlar stne Pravdadaki makalesini? Onu da okudum. Gzel makale! 504 Stalin geri dnp sehpann stndeki dosyalar kartrd, Pravdadan kesilmi kupr buldu ve krmz kalemle izilmi yerlere gz att. te... Pospelov yle diyor: Krupskaya, Plehanov'un parti tarihimizdeki roln bytyor ve Lenin'i Plehanov'un saygn bir rencisi gibi betimliyor. Doru bir irdeleme. Neden doru? nk Krupskaya bu kiilere gemiten, Pospelov ise imdiki zamandan bakyor. Bugnk deneyimimizden yola karak, Plehanov'a olanca saygmza ve almalarna verdiimiz olanca deere karn, imdi bu kiileri yan yana koyamayz. Kirov, Stslin'i yine dikkatle dinliyordu. Pospelov'un makalesini ok iyi anmsyordu. Sorun, kukusuz Plehanov deildi. Btn olay Krupskaya'nn u tmcesiydi: Ekim'den sonra yeralt almalarnn ortaya kmalarna engel olduu kiiler n plana ktlar... Bunlardan biri de Stalin yoldatr. Kirov, bu tmcenin Stalin'i nasl fkelendireceini ve yantn ksa srede verileceini hemen anlamt. yle de oldu. Pospelov, Pravda'da uzun bir makaleyle anlarn baz yerlerine kar karak yant verdi. Aslnda sylemek istedii yalnzca uydu: Yeralt dneminde de rgtlerin, Stalin ve Sverlov gibi parti

nderlerinin nam rol, yurt dnda deil dorudan doruya Rusya'da alan Bolevik kadrolarca ok iyi bilinmekteydi. Kukusuz, doru deil. Ancak Stalin, devrim ncesinde partinin ikinci adam olduu ve partiyi Lenin'in yurt dnda, kendisinin de yurt iinde ynettii dncesine kar en kk bir itiraza bile dayanamazd. Bu, gereklerle badamyordu, ama partinin yeni ynetimin evresinde birlemesine yardm ediyordu. Kirov da bu gr kabul etmiti. Ama bu gr politika gerei kabul etmek ayr ey, buna inanmak ayr eydi. Stalin glmsedi. Herkes anlara yneldi. Avel Yenukidze de. Geriye dnp ayn dosyadan Yenukidze'nin brorn kard ve Kirov'a gsterdi. Okudun mu? Kirov, Yenukidze'nin brorn okumu, Stalin'in ho505 una gitmeyen eyin ne olduunu anlamt. Bir an okumadn syleyerek konunun dnda kalmay dnd. O zaman Stalin okumasn syleyecek dolaysyla kaamayacakt. Evet... yle bir baktm... Elime gemiti... Stalin kaamak yant yakalad: Elime gemiti, yle bir baktm... Bu brore gre Nina matbaasn yalnzca kiinin bildii ortaya kyor: Krasin, Yenukidze ve Ketsho-veli. Avel Yenukidze bunu nereden biliyor? Matbaa yneticilerinden biriydi. Tamam ite biriydi! Krasin vard, Ketshoveli vard. Ketshoveli, oradaki ilerden bana szediyordu. Hi giz-lememiti. Ama Krasin de, Ketshoveli de artk yaamyorlar. Yalnzca Yenukidze yayor, ama hayatta olmas Nina olayn istedii gibi aktarma hakkn ona vermiyor. Gerek d eyler anlatmaya hakk yok. Anlalan Yenukidze, sizin ii bildiinizi bilmiyor, dedi Kirov. Anlalan Yenukidze, Lenin'in emrine btnyle uyulduundan emin. Ne emri? Krasin, Ketshoveli, Yenukidze ve alanlar dnda matbaay hi kimsenin bilmemesi emri. Bu emri nereden biliyorsun?

Herkes biliyor. Herkes biliyor da ne demek? Bunu Yenukidze uydurdu, herkes de inand. Matbaa gerekten de yurt dna balyd, ama bundan benim matbaay bilmediim sonucu kyor mu? Doru, matbaay Lenin'in kendisi ynetiyordu ama bu, onu kiiden baka kimsenin bilmedii anlamna gelmez. Eer Yenukidze yolda buna gerekten inanyorsa neden o zamanki Bakllere hi sormam? Bundan neden zellikle imdi szediyor? Neden zellikle bu durumu vurguluyor? Neden buna gerek duydu? Ynetimin devamll tezini rtmek, imdiki MK ynetiminin Lenin'in dorudan mirass olmadn kantlamak, Lenin'in devrim ncesinde bugnk yneticilere deil bakalarna dayandn, 506 bugnk yneticilere deil, o kiilere gvendiini gstermek iin, Yenukidze yolda kimin deirmenine u tay&r? Yenukidze yoldan byle bir ey istediini sanmyorum. Bana gre yalnzca bildiini anlatm. Ketshoveli'nin size anlattn bilemezdi. Bundan eminim. Emin olmak iin bir gereke gremiyorum, dedi Sta-lin souka. Emin olman iin neden yok. Yenukidze yolda partiye dn girmedi, Yenukidze yolda Merkez Komitesi yesi. Yenukidze yolda davrannn politik sonularn dnmemi, brornn kimin karlarna hizmet ettiini anlamam olamaz. Bu bror sradan bir tarihi yazsayd, es geilebilirdi: Tarihiler hata yapabilir, tarihiler plak tarihi olaylarn tutsa olabilirler; tarihiler kt diyalektiki ye hibir eye ulaamayan politikaclardr. Ama bu bror sradan bir tarihi deil, parti ve devlet yneticilerinden biri yazd. Hangi amala yazd? Anlarn yazmaya m heveslendi? ok erken. Yenukidze yolda ok gen, onunla ayn yalardayz. Ben kendimi yal saymyor, anlarm yazmay dnmyorum. Yazdklar an deil, politik eylem. Parti tarihimizi tahrif etmeye ynelik bir eylem, bugnk ynetimin itibarn gzden drmeye ynelik bir eylem, ite, Yenukidze yoldan amalad ey. Bana kalrsa ii bytyorsunuz, dedi Kirov suratn asarak. Byle bir ey yazmak onun ii deildi, hepsi bu. O ne tarihi, ne de yazar. Parti ynetimini gzden drmeyi istediini hi sanmam. ten ve namuslu bir insan, sizi sever. Stalin, Kircv'a bakmay inatla srdryordu. Gzleri kaplan gzleri gibiydi. Daha ok fkelenerek konumaya balad : tenlik, namusluluk, sevgi politik zellikler deildir. Politikada yalnzca tek ey vardr: Politik hesap! Konuma zorlayordu. Son zamanlarda genel olarak Sta-lin'le konumak zorlamt, hele fkelendii zaman... Tarihi konularda tam yetkili olmad gsterilerek Yenukidze yoldan dediklerini dzeltmek olas.

Doru, dedi Stalin. Bunu bir tarihi yazsayd, baka 507 bir tarihi dzeltebilirdi. Ama, MK yesi ve lke ynetiminin nde gelenlerinden biri yazd. Dzeltme ayn dzeyde yaplmal. Kirov'a bakyordu. Sen Baku rgtn be yl ynettin, senin dzeltmen daha gvenilir olur. Kirov akna dnmt. Byle bir ey daha nce hi olmamt. Politburo yesi olarak varln dahi bilmedii Nina matbaasnn yneticisinin Stalin olduunu belirtmek zorundayd. Bu neriyi niye ona yapyor? Gvenini mi lyor? Gveni yeterince llmt, ama yeniden lmek gerekirse bu dzeyde olmamal. Tarihle hi ilgilenmedim, dedi Kirov. Bu sorunu hi' bilmiyorum, Daha da nemlisi sz konusu olan tarihlerde Ba-k'de bile deildim. Ne yapalm, dedi Stalin sakince. Hayrda hayr vardr. Avel Yenukidze'ye yant verecek yoldalar olduunu umuyorum. Jdanov'a dnd. Merkez Komitesi bu sorunla ilgilenmeyecek. Bu, btn partinin deil bir blmnn, Kafkas rgtnn sorunu. Kafkas rgt kendi tarihiyle ilgilensin. Beriya yolda arn ve ona Merkez Komitesi'nin yaklamn bildirin. O, Kafkas parti rgt sekreteri. , onun yetkisi iinde. 11 Ertesi gn kahvaltdan sonra, Stalin doktoru artt. Lipman antasn ap letlerini yerletirdi, Stalin'i koltua oturttu ve boynuna rty balad. yi uydunuz mu? diye sordu Stalin. Mkemmel. Lipman enjektr ald. Daha iyisi olamaz, sessiz, sakin. Yavaa Stalin'in ban geriye yatrd ve azn amasn rica etti. Bakasna bilmem ama denizin uultusu bana ok iyi geliyor... Stalin, di etinde ineyi hisseder gibi oldu. Belki de yle gelmiti. nk Lipman'n yznden hibir ey okunmuyordu. Hep glmsyor, azna bakyordu. Sonra geri ekildi, ellerini indirdi ve yine glmseyerek, 508 Biraz bekleyelim, dedi. Narkoz etkisini gstersin. sterseniz aznz kapatn. Konuabilirsiniz. Dolaabilirsiniz ama en iyisi oturmak. Di etleri duygusuzlat, arlat. Stalin, yerli narkozla daha nce de di ektirmiti ama narkozun ne kadar srede etkilediini tam anmsamyordu. ok mu beklenecek? On dakika kadar. Aznz an bir daha bakaym. Azna yeniden bakt, di etlerine metalik bir letle dokundu.

Birazdan uyuur, dayann. Sakin sakin Stalin'e bakyordu. neyi ok iyi vurmu, actmamt. Stalin yolda memnun olmalyd. Stalin de gerekten de iini bilen ve gzel yapan kiileri deerlendirmesini bilirdi. Bu doktor herhalde yzyl yaar: inden, durumundan, yaamndan memnun. Kremlin'de alyor, Politburo yelerini iyiletiriyor. Herhalde iyi de bah-i alyordur. Onu kskananlar da vardr. Zaten her zaman bir kskanan bulunur. Ama grnen o ki, bu doktor onlar hi umursamyor bile: Dnyadaki byk ounluk byle. Kendisi daha genken, onlarn yznden savaa balamt. imdi bu insanlar kendisi ynetiyordu, bu insanlar ona tanrya inanr gibi inanyorlard. Tanrya inanmak ancak kr krne olur. Bu insanlar ona baba diyorlard. nsanlar yalnzca gl, sert ve gvenilir baba eline sayg duyuyorlard. evresinde byle insanlar da gerekliydi. Yalnzca kurt kpekleri deil, yalnzca yardmclar deil, onu seven, oma bal, sade, sessiz insanlar da olmalyd evresinde. Lipman, Stalin'in karsnda oturuyor, saatine bakp duruyor ve glmsyordu. Ara sra ondan azn amasn istiyor, baz letlerle di etlerine dokunuyordu. Byle dokunmalarn birinden sonra Stalin'e pensin ucunda duran diini gsterdi. - Ne zaman becerdiniz? Hi hissetmedim bile. Narkozla ektim de ondan. Zaten di ireti duruyordu, hani nasl derler, parmakla bile ekilebilirdi. 509 Niye yle ekmediniz? O zaman hissederdiniz. Stalin nndeki leene kanl tkr tkrd, azn alkalad, yeniden tkrd. Lipman temiz peete uzatt, Stalin dudaklarn sildi. ki saat bir ey yememenizi rica ediyorum. Bugn de scak yemek tamamen yasak. Lipman masadaki protezi ald, elinde evirdi evirdi. Gzel protez, iyi yaplm. Malzeme de mkemmel. Altn, platin ve palladyum alam. imdi bu iinize yaramaz. Yenisini yapacaz. Ama Jozef Vissarionovi, en iyisi normal protez yapmak. Normal protez ne demek?

Bakn bunda dileri metaller birletiriyor, biz yekpare plastikten yapacaz. Ne gerek var? Jozef Vissarionovi, bakn, metal protez dilere u iki engelle tutturulur. Biz onlara klamer deriz. Sizin protezinizde yedi yapay di var, bu epeyce ar. Yeni protezinize bir tane daha ekleyeceiz, daha da arlaacak. Plastik protez ise dorudan damaa dayanr, tutaca di says da artar. Bana ihtiyar protezi yapmak istiyorsunuz. Niye ihtiyar? htiyarlar yapay ene takarlar, dileri yoktur, oysa sizin dileriniz var. Tanr saklasn, daha uzun sre dayanrlar. Birka yl nce az dilerini ektiklerinde protez ner-mislerdi. Bozulmutu: Sama! Takma dili ihtiyar! htiyarlarn takma dilerini yatarken kardklarn, bardan iine koyduklarn grmt. Petersburg'da gizli evde. Soltz ile otururlarken o da protezini karyordu. Protezi ilk kez Soltz' da grmt. Soltz konutuunda, zaten hep heyecanl heyecanl konuurdu, protezi der, diliyle yerletirmeye, alr ve szckleri anlalmaz biimde telaffuz ederdi. Hi de ho deildi. Ama doktorlar takma protez deil, yapay dilerini tu510 tacak altn protez nerdiklerini aklamlard. Protezi takmlar, o da almt, hi engel olmuyordu. Disiz olduu gibi bir duyguya hi kaplmamt, iki diini daha ektiklerinde imdi Lipman'n nerdiklerini sylemiler, ama o reddetmiti. Lipman yeniden ona ihtiyar protezini neriyordu. Lipman uza grmeyen biri, ona yalnzca bir mteri gibi bakyordu. Bu mteriye milyonlarn baktn, onun da den bir protezle onlarn nne kamayacan, aznda yemek varm gibi konuamayacan anlayamyordu. Altn yapn! Lipman daha fazla diretmeye cesaret edemedi. Hay hay! Eer ar yaparsa bir tane piramidon aln, gerekirse beni artn. Yarn nasl olduuna bakmama izin verir misiniz? Yarn bu saatte sizi arrlar. Lipman kt. Stalin aynaya yaklat, azn ap dilerine bakt... Hi de ho bir grnt deil, topu topu stte be di. Sararm... nemli deil, Jdanov ona byle de dayanabilir. Kirov da. Kirov'u dndnde suratn ast. Savaa katlmak istemiyor, parti ynetimini

glendirmek istemiyor! Stalin o gn hi kimseyi kabul etmedi. Narkozun etkisi gesin! Doktorun syledii gibi iki saat hibir ey yemedi, le yemeinde souk pancar orbas ve lk kfte getirdiler. Dorusunu yapmlard. Neyle ineyecekti. Diin yeriyle di eti armad. Piramidon imek gerekmedi. Sabahleyin gelen Lipman azna bakt; ok iyi gidiyor dedi. ki gn sonra balarz. Nasl dinleniyor musunuz? Sklyor musunuz? Siz ne diyorsunuz, Jozef Vissarionovi, sklmaya zaman m var? Karnzda deniz, plaj... alma masasnda bir yn kt, oturdum yazyorum. 511 Ne yazyorsunuz? Protez hakknda. Baarlar dilerim. Stalin le ve akam yemeklerini tek bana yedi. Herkesin yanna yle kmak istemedi. Ama almak gerekliydi. Akam Kirov'la Jdanov geldi. Balkonda oturup gazetelere baktlar. Eveet, Hitler, Alman halknn ebedi fhreri ve imparatorluun babakan. Bir bakarsn kendini imparator ilan eder, dedi Kirov. Bu aptall yapmaz, diye yantlad Jdanov. Evet, diye katld Stalin. Anlam yok. Bir Sr imparator var, ama ebedi fhrer bir tane. ocuu da yok, bu yzden hanedan yaratamaz... Gzleri gazete stunlarnda dolat Zinovyev yine yazm, her gn yazyor. Hangi gazeteyi aarsan a Zinovyev'e, Kamenev'e, Radek'e rastlyorsun. Yazyor, yazyor, yazyorlar... Yapacak ileri yok da onun iin. lgin bir ey daha diye srdrd Stalin. Her makalede Stalin yoldaa vgler... yle byk, byle akll, yle bilge, nerdeyse Marks, Engels ve Lenin'den daha yce. Niye vyorlar? Zinovyev, Stalin yolda yrekten vebilir mi? Hayr! Stalin yoldatan nefret ediyor. Demek ki yalan sylyor, aklndan geeni yazmyor. Neden yalan sylyor? Oysa hi kimsenin, Stalin yolda da dahil olmak zere hi kimsenin kendisine inanmadn biliyor. Korkuyor mu? Kimse ona dokunmazken, kimden korkuyor?

Silhlarn braktn ve hi kimseden ikyeti olmadn kantlamak istiyor, dedi Kirov. Kukulu, ama yle varsayalm. Yine de kendini kk dryor. Kk dmeyi de hi kimse, hibir zaman unutmaz. Herey unutulabilir: Azarlama, gceniklik, adaletsizlik. Ama kk drlmeyi kimse unutamaz. Bu insann doasnda vardr. Hayvanlar itiir kakr, birbirlerini ld512 rr, hatt yerler ama kk drmezler. Yalnzca insanlar birbirlerini kk drrler. Hi kimse bunu unutmaz, nnde kld insan asla balamaz. Ondan hep nefret eder. Zinovyev, Stalin yolda vdke onun nnde klr ve Stalin yoldatan daha fazla nefret eder. Radek de dr dr konuup duruyor. vyor ama Radek gevezenin teki, ciddi biri deil. Dn Troki'yi vyordu, bugn de Stalin'i, yarn gerekirse Hitler'i. Byle birine hardall sandvi ver, hemen kapp, yutar, bir de teekkr eder. Ama Zinovyev ve Kaine-nev baka. Yaamlar boyunca liderlie soyundular, hl da soyunuyorlar. stelik yandalar da artt. Buharin ve evre-sindekilerle Radek onlara katld. Kirov omuz silkti. Zinovyev ve Buharin. Aralarnda ne ilgi var? Jdanov araya girdi. Sergev Mironovi, Buharin, Kamenev'e gitmemi miydi? Kirov, Jdanov'dan holanrd, ama yalnzca Politburo yelerinin tartaca sorunlar vard. Jdanov, Politburo yesi deildi. Stalin, konumay Jdanov'un yannda isteyerek balatmt. Kirov ile Jdanov arasnda fark grmediini gstermek istiyordu. Bakn, Jdanov yolda, bu i sekiz yl nceydi, yani parti ynetiminin tam oturmad ve Zinovyev'le Kamenev* in iktidara talip olduklar zaman. imdi artk anslarnn olmadn ok iyi biliyorlar, bulunduklar durumu kabul ettiler, yenilgilerini sineye ektiler. Uzun yllar uramalarna karn bugn byle bir ey istediklerini sanmyorum. Jdanov yantlamak istedi. Stalin onu durdurdu: Politikaclar her zaman iktidara taliptirler. Kldke alma umutlar artar. Kltlmelerinin acsn hi kimsede brakmazlar, en bata da seninle bende. Zinovyev, Leningrad' kendi kalesi gryor. On drdnc kongre ncesinde Leningrad rgt Zinovyev'i destekledi. imdi Leningrad' sekiz yldr Kirov yolda ynetiyor ve Leningrad rgt Kirov yoldatan yana. Leningrad rgt artk Zinovyev diye 513 birini tanmyor, Kirov'u tanyor. Zinovyev bunu balar m? Hayr, ilk frsatta cn alr. Anlalmaz eylerden sz ediyorsunuz. Nasl ve kimle birlikte, benden

alacan ne anlyor, ne gryor, ne de tahmin ediyorum. Her zaman biri bulunur, dedi Stalin. Byle bir i iin her zaman bulunur. zellikle de Leningrad'da. Orada hl Zincvyev kalntlar var, sen onlara dokunmak istemiyorsun, onlar sinmi ve silhlarn brakm sayyorsun. Stalin, dorudan Kirov'a bakyordu. iek bozuu bir yz ve yabanc gzler. iek izleri yine de yzn yapsn bozuyor. Hi de ho grnmyor. Bu iek bozuu da nereden kt! Ho deil! iek izleri, Kirov'a kendisinde de bunlardan olduunu anmsatt. Stalin yolda, diye balad Kirov. Yirmi bete Leningrad rgt Zinovyev'e oy verdi, ama yirmi altda size ve Merkez Komitesine. Bunlar partinin sradan yeleri. Yirmi bete parti yneticileri onlara Leningrad ynetimine oy vermelerini emrettiler. Oy vermemeleri parti disiplinine uymamak demekti. in dorusu byle. Ne yazk ki, demokratik merkeziyetiliin bedeli bu: Her parti rgt zaman zaman kendi ynetiminin arkasndan yanl yolda yryebilir. Partinin sradan yelerinin bunda hi bir suu yoktur. Bizim cnlar cezalandrmaya hakkmz yok. Partinin sradan yeleri diye glmsedi Stalin. Eer blge komitesi sekreteri onlar Merkez Komitesi'ne kar ynlendirebiliyorsa, onlar kt yelerdir. Leningradl komnistler, senin bize sunmak istediinden daha farkllar. Onlar hl kentlerini devrimin beii, kendilerini de Rus ii snfnn ncs sayyorlar. stelik Leningrad'da oy vermek zorunda kalanlarn yansra oy vermeye zorlayanlar da hl var. Onlar da gizli gizli dolayorlar, pimanlklar Zinovyev ve Kamenev'in pimanlklaryla ayn. Zamann bekliyorlar ve bu zamann devlette, lkede, partide en kk bir sarsntda geleceini ok iyi biliyorlar. Benim, senin, bir-iki Politburo yesinin, temizlenmesi yeter, byle bir karklktan hemen yararlanrlar. Deneyimli politikaclar... O zaman on514 lardan en ufak bir iyi niyet bile gremeyiz. ktidar ele geirirlerse hepimizi gbek teye kadar keserler. Oysa sen onlara gveniyor ve gz yumuyorsun. Sana teekkr edeceklerini mi sanyorsun? Hayr, dostum! Sokaklarda dolayorsun, tiyatroda halkn arasnda oturuyorsun. Dikkatli deil, hi dikkatlice deil. Anlamyor musun? Politburo senin korunmam iin zel kararlar m almal? Rica ederim hibir karar alnmasn, korumam yeterli ve gvenli. Sen byle gryorsun. Politbro'nun bak as farkl olabilir. Politburo yelerinin korunmas iin kurulmu genel bir dzen var ve bu dzeni bozan tek kii sensin. Sekiz yldr Leningrad'daym. Sekiz yldr hibir ey olmad. Hatt bir belirti bile.

Dn olmad, bugn olmad ama, yarn olabilir. Hibir ey sonsuz deildir. Hitler'in iktidara gelii, ortam byk lde deitiriyor. lkemizdeki muhalefet gleri Almanya'nn militarist eilimlilerinden destek gryorlar. Kukusuz bu militarist eilimler ncelikle Bat'ya ynelmi durumdalar. Ama Bat, onlar stmze salmak istiyor. Byle bir dnm, bizde bir kriz yaratabilir. Bundan en bata kim yararlanacak? Muhalefet... lkemizde hangi muhalifler var? Monaristler? Kadetler? Eserler? Menevikler? Bunlarn hibiri yok, tekrar canlanamazlar, halk Sovyet sistemini sonsuza kadar benimsedi. Demek ki Sovyet sisteminin iindeki, partinin iindeki muhalifler en byk tehlikeyi oluturuyor. Kim bunlar? Trokistler, Zinovyevciler, Buharinciler. Bunu kendileri de biliyorlar m? Elbette biliyorlar. imdilik ma nevra yapyorlar. Temel amalar, kendilerini ve kadrolarn korumak. Saylar ne kadar? Birka bin? On yedide biz Bolevikler ka kiiydik? Birka bin kii. Durumdan doru yararlandk ve kazandk. Zinovyev, Kamenev ve Buharin gibilerin birka bin kiiyi deil, on binlerce kiiyi pelerine takarak uygun bir ortamdan yararlanmayacaklarna dair elimizde bir bilgi var m? Eski Menevikler, Zinovyev'i desteklemezler mi? Eski zenginler, kadetler, eserler Buharin'i desteklemezler mi? Onlar Zinovyev ve Buharin'i bir tramplen 515 olarak grecekler. Kriz annda onlar en uygun kiiler olarak deerlendirecekler: Halk da, parti de onlar tanyor. Onlarn piman olduklarn ve hatalarn itiraf ettiklerini ise kimse anmsamaz. Zinovyev ve Kamenev'in on yedide yaptklar hatalarn hepsi baland, bunlar herkes unuttu. Troki, tam on be yl Lenin'e kar savat. Boleviklere katlnca herkes onu balad ve unuttu. Halk, politikacnn gemiiyle deil, bugn ne yaptyla ilgilenir. Zinovyev, Kamenev ve Buharin bunu ok iyi biliyorlar: Doru bir strateji. Onlar iin en nemli ey kendilerini korumak ve zamann beklemek. Bu konuda Troki'den daha kurnazlar. Troki kt politikacyd. evresine hi bakmadan, hi dnmeden davrand, kadrolar da yle. Bu yzden hepsini biliyoruz. Zinovyev ve Kamenev kurnazlk yapt, tam zamannda geri ekildiler, kadrolarn aa karmadlar, sakladlar. Her an eyleme gemeye hazrlar. Saylar olduka fazla: Partideki btn krgnlar, lkedeki btn krgnlar. Byk ve tehlikeli bir potansiyel. Biz ise bu potansiyeli koruyor, onun stne titriyor ve onu ezmiyoruz. Leningrad'dan m sz ediyorsunuz? Evet, dedi serte Stalin. Leningrad' kastediyorum. Muhalefetin ve bu kaleyi ykmak istemeyen biri olarak Kirov yoldan yklmaz kalesi Leningrad'dan sz ediyorum. yle deil, diye kar kt Kirov sakince. Parti tarihi bize baka ey gsteriyor. Partide strateji ve taktik konularnda deiik grler, tartmalar, ayrlklar her zaman olmutur. Ama parti karar aldnda bu ayrlklar annda sonulanm, muhalefet diye bir ey kalmamtr. Eski muhaliflerden hi kimse de partiden kopmamtr. Lenin bize baka trl retti. u ya da bu sorunda yanlanlara dosta davranmamz tledi. Btn sorumluluu stlenerek unu stne basa basa sylyorum: Leningrad rgtnde bir tek bile Trokist, Zinovyevci ya da Buharinci yok. Kukusuz baz parti kart, anti Sovyet

gruplarla urayoruz, ama onlar burjuva kalntlar ye eski muhaliflerle hibir ilikileri yok. Yirmi bete Zinovyev'e oy veren Leningradl iiler ve komnistler, Zinovyev'le ilikilerini oktan kestiler, onu oktan 516 unuttular. Parti disiplini erevesinde yneticilerine oy verdikleri iin onlar sekiz yl sonra cezalandramam ve cezalandrmayacam. Politikam doru bulmuyorsanz beni Leningrad'dan alabilirsiniz, Leningrad'da olduum srece bu politikay deitirmeyeceim. Konumann bandan beri Stalin'de gzlemlenen gerginlik birden yatt. Sakince ve hatt kaytszca konumaya balad: Parti iinde her kentin ayr politikas olamaz, parti politikas btn lke iindir ve her ynetici buna uymak zorundadr. Eski Zinovyevcilere uygulayacamz politikay Po-litbro'da greceiz. Bunu grnceye kadar dikkatli olman, uyarlarm dikkate alman istiyorum: Zinovyevciler etkinleiyorlar. Senden daha ok ey biliyorum. Sen biraz fazla safsn, Sergey Mironovi. Dikkat et de, bu gereksiz saflk seni yemesin. Ne anlamda? Sen, Zinovyev ve Kamenev'i yalnzca kongrelerde grdn. Bense onlarn cn ccn bilirim. Srgnde Karne-nev'le birlikteydik. Onlar yalanc, dzenbaz, hilekr, sahtekrdr. Onlardan yana olanlar da yalanc, dzanbaz ve hile-krdrlar. Onlara inanma, her eyi yapabilirler. Onlar da senden nefret ediyorlar. Bu arada, senin Moskova'ya dnmeni istememizin nedenlerinden biri de bu. Senin yerine baka birisi giderse o da bu ii iyi becerecektir onlar bu iin Kirov yoldan deil, partinin ii olduunu anlayacaklardr. Leningradl komnistler yalnzca Kirov yoldan deil, partinin de ardndan gidecekler. Senin halefine de di bileyemez-ler. Sen stelik MK sekreterisin, Moskova'ya oktan gelmeliydin, MK sekreteri Moskova'da olmal. Leningrad'da karnelerin kaldrlmas iini bitir, brak. Leningradllar seni bununla anmsasnlar. Bu i, nasl sylemeli, veda iin olsun, sonra da Moskova'ya dn. Kirov, patlamaya hazr fkesine engel olarak gzlerini indirdi. hret dknl imas ok kabayd. Her ey anlald: Stalin, onu Leningrad'dan almak, yan banda grmek istiyor. Tam bir boyun eme istiyor. 517 Stalin yolda, dedi Kirov. Kentin rekonstrksiyonunu bitirmeden oradan alnmamam rica ediyorum. Ben baladm ve bitirmek istiyorum. Kirov, son cmlesini bunun kesin karan olduunu belirtir bir tonla sylemiti. Stalin bunu anlad ve sakince sordu: Ne zaman bitecek?

Bu be yllk plann sonunda. Eh ne yapalm, diye akaya vurdu Stalin. Seni bir an nce Moskova'ya almak iin be yllk plan drt ylda bitirmeye alrz. 12 Varya, tam saat dokuzda geldi. Masaya kopya ettii aydngeri yayd, kenarlarndaki mavimsi kurdeleyi raptiyeyle tutturdu, Levoka'nn rettii gibi makine yayla biraz sildi. Aydnger prl prl parldad, mrekkep dalmamt. izimi Levoka hazrlamt. Teknisyen olunca kurun kalem iine gemiti. Yeni grevini byle betimliyordu. Sevimli ocuk, ama teknik eitimi yok. Teknisyenlik greviyle gurur duyuyordu. gor Vladimirovi bir eskiz izmi, Levoka bu eskizin izimini yapm, Varya da bunu kopya etmiti. Aydngeri ozalite yolladlar ve ozalitini ektirdiler. Ozalitleri alanlara veriyorlard. Devoka'nn izimleriyle almak gerekten ok kolayd. Dedikleri gibi ok iyi izgisi vard. Varya'ya izimi verirken genel hatlaryla ii anlatyordu: Pencereler, kaplar, otel giriinin detay, kat boluklar, restorann davet salonu. Ayrntlara girmiyordu. Ayrntlara Igor Vladimirovi giriyordu. Odasndan kyor, Varya'nm yannda duruyor, aklamaya balyordu: Bu izgi unu anlatr, u izgi unu... Dosta konuuyordu: Anlalmayan yerleri sorun, utanmayn... Levoka'yla Rina'nm sylediine gre, kopya yaparlarken gor Vladimirovi onlara da her eyi aklam ve robot gibi kopya etmemelerini, ii anlamalarn istemi. yle m518 drler de vard ki, bakyor ve kafay sallyorlard: Ooo, ok kt... kar da yeniden yap. tgor Vladimirovi hibir zaman byle konumazd, mdrlnn yamsra bir pedagog gibi davranyordu. Nitekim herkese nasl davranyorsa Varya'ya da yle davranyordu. Ama Varya, bunun byle olmadn gryor, onu tevik etmemek iin soracaklarn Levoka ya da Rina'ya soruyordu. ie abuk alt. Ne heyecan, ne korku, ne de gvensizlik duydu. Kulland izim aralarnn tmn daha okuldayken biliyordu. Aydngeri zenle yayyor, mrekkebi dklmemesi iin hep ayn yanda tutuyordu. Kazara bir damla damlarsa bisturiyle zene bezene kazyor, tek bir iz bile brakmyordu. Levoka ve Rina onun bu zenine ayorlard. He^ le gnye kullanmadan izmesi onlara iyice artyordu. Saat on ikide byk, neeli bir grupla Tverskoy bulva-ryla Belinski sokann kesindeki yemekhaneye gidiyorlard. le yemeinde salata, i ya da baka bir orba, bir para etli pirin lapas ya da kfte ve komposto. Hepsi krk ka-pikti ve yiyecek karnesindeki fii de koparmyorlard. stelik bfeden salaml, peynirli ya da balkl sandvi alabilirdin, yine karnesiz. Broda yaklak krk kii alyordu. Yars kzd. Neeli, gen, gzel kzlar. Varya ounu Ermitaj dan, Nasynelden, Metropolden tanyordu, nce gelen kasann nndeki yerini

kapyordu. Herkes birbirine dosta davranyordu. Bu kzlarn mdrleri de kendilerini stn grmyor, onlarla akalayorlard. Yemeklerini bitirenler ikli l gruplarla dnyorlard. Zoya, itlerle evrili inaat alann gstermemiti. Temel almalar sryordu. Toprak iyice oyulmutu. Zoya, gzlerini yuvarlayarak inaat hakknda bilgi veriyordu. Geen yl buradaki dkknlar kaldrdklarnda fare srs ortal sarmt. Dkknlarda et ve balk satlyordu ya, fareler buraya iyice yerlemi. Yersiz kalnca Grand Otele tler. Kedi byklndeki fareler odalara dolutu. Korkun! Korkudan ldk, kzlar masalarn stna ktlar. Ancak zel grevliler ldrebildi fareleri. Hatt otel bir sre kapatld. 519 Zoya hi deimemiti. Telal, heyecanl, konukan. Broda hi kimse onunla arkadalk yapmyor, Zoya da kimseyle ilgilenmiyordu. Varya da ondan holanmyordu ama, eski arkadan bir kenara atamazd. aresiz, sabrla onun gevezeliklerini dinliyordu. Zoya, tam bir lf ebesiydi. Otel projesi Igor Vladimirovi'le baka bir mimarn. Yarmada birincilii aldlar. Ama Scusev'i projeye ortak olarak atamalarnn yamsra ynetici olarak da atadlar. Kukusuz, buna krldlar. Scusev burada hi durmuyor bile, hep Brsov sokandaki kendi brosunda. Brosu nerede biliyor musun? Kacalov ve teki nl aktrlerin oturduklar evde. Bilmiyorum, sen nereden biliyorsun? Kacalovlar'a misafirlie mi gidiyorsun? Gitmiyorum ama evin nerde olduunu biliyorum. Scusev'e izimleri gtrmtm. Varya, Scusev'i gryordu. Her gn broya uruyordu. Altm yalarnda tatl bir ihtiyar. Bir gn broya girdiinde Levoka, yukarlardan bir yer iin otelin perspektifini iziyordu, ok acildi. Gece de almt. Scusev izime bakm, beendiini gsterircesine ban sallamt, ok gzel olmu ama pencereleri daha dar gstermek gerek. Sonra da kp gitmiti. Levoka sandalyeye ylvermiti. Ne oluyor? diye sormutu Rina, Pencereler arasnda tula var. Pencereleri inceltirsem btn talar yeni batan izmem gerekecek. Gitti bir gece daha. istersen yardm edeyim, demiti Varya, Levoka'ya yardm gerekmedi. Igor Vladimirovi,

Dokunmayn, demiti. Yarn, yaptnz syleyin. Scusev ertesi gn yine gelmiti. Yaptnz m? Evet. Bakn, bambaka olmu. 520 Sonra uzun sre glmlerdi. Zaten Scusev'le herkes alay ediyordu. Otelin Manej'e bakan yznn projesini hazrlamt. Restorann bulunaca bu blm, kare talarla, destekli stunlarla bezeli dnmt. Broda bu kare talara sandk diyorlard. Gln ama iten. Buradaki herkes canla bala alyor, en kk eye zlyor, kk bir baarya seviniyordu. Herkes birbirini seviyor, dosta davranyordu. Igor Vladimirovi, Scusev'i hi eletirmez, yannda da eletirtmezdi. Her eyi kendine gre yapmasna karn onun emirlerine hi itiraz etmezdi. Bu davran Varya'nn houna gidiyordu. Ne de olsa Scusev'di karsndaki! Eer Igor Vladimirovi onunla dalga geerse, bu, ncelikle kendini kltrd. Oysa Igor Vladimirovi kiilik sahibiydi. Adamlarnn eskiz ve karalamalarna bakarken deitirecei yerleri sos adn taktklar kmrle izerdi. Bu, onun kesin emri demekti, herkes tek sz sylemeden yerine getirirdi. ll, uygar, kendinden emin. Kzlarn ou ona kt, ama onun ad bu konuda tamamiyle tertemizdi. Bir gn yemekhaneden drd dnyordu : Varya, Igor Vladimirovi, Levoka ve Rina. Levoka ve Rina biraz nden yryordu. Igor Vladimirovi'le Varya da arkalarndan. Igor Vladimirovi gzyle Nasyonali gstererek. Buras size hibir ey anmsatmyor mu? Varya, Nasyonal in yanndan yemekhaneye gidip gelirken gnde iki kez geiyordu ama hibir ey anmsatmyordu. Oraya bir kez Vika'yla, baharda, gitmiti ama Kostya'yla gittii restoranlar onu bastrmt. Varya sakin sakin yantlad: Sizinle orada tanmtk anmsyorum. Vika Marase*-vi ile gelmitim. Ya Aleksandr parkn? Bankla kapatlan k, bekinin dd... Komamz... Kaan orabnz... Bu anlara deer verdii belliydi. Varya da onlar yreinde saklyordu. Baka bir zaman, baka bir yaam, baka umutlar... Ne ki Igor Vladimirovi'in sesinde bir beklen-

521 ti duyumsamt... Neden? Kocas vard! Uzun srecek miydi? Grnen o ki, uzun srmeyecekti. Yine de... Evet, dedi kaytszca. yle bir eyler olmutu... Kukusuz, tgor Vladimirovi'ten holanyordu. Ama yalnzca insan olarak Nasyonalde onun Vika ve dier dostlar gibi olmadn hemen anlamt. imdi onu, nl kiilerin arasnda, ide grmt. Scusev, Kazan garnn sslemelerini yapan ve yeni restorann tavan ilemelerini yapacak olan nl sanat Lansere, soutucular ve yine mutfak tesisat konusunda danmanlk yapan Amerikal, projenin detaylaryla ilgilenen daha bir sr mhendis ve mimar geip gidiyordu. Levoka, onlar gittikten sonra adlarn sylyordu. Gerekten nl kiilerdi. Varya akamlar iten gitmek, eve dnmek istemiyordu. Kostya'yla yaayamazd, onu sevmiyor yalnzca acyordu. O zamanlar Senin yannda belki ben de adam olurum demiti. Bo szler. Adam olmad ve olmayacakt. Pelerin olayndan sonra hibir ey olmam gibi davranyordu. Kumarbazn yaam byledir. Bugn kazamr, yarn kaybeder. Bugn paralarla oynar yarn, be para bulamaz. Varya, o konuurken susuyordu. Kostya, Varya'nn bahanelerini yutmadn anlyor ve kzn yabanclatn gryordu. Yine de inatla kendi yaamna ekmeye urayordu. Bir seferinde altn bir bilezik getirmi ve kzn koluna takmt. Tak! Varya bilezii karp masaya koymutu. Takmayacam, Neden? Hi altn takmadm, takmay da dnmyorum. Kostya ona lgnca bir bak frlatm ama kendine hakim olmutu. stersen takma, bilezik senin. Bilezii kutusuna koymu, zenle kdna sarm, masann gzne koyarak gz kitlemiti. 522 Kadnlarn mcevher kasas olmal. imdilik senin olmadna gre burada dursun. Varya yant vermemiti. Bu bileziin de ortaya kt gibi anszn kaybolacan biliyordu.

Kostya ayn gn kutuya para da koymutu. Varya hi dokunmad, hatt ne kadar koyduunu da bilmiyordu. Niin para almyorsun? diye sordu bir ara. Niye? Sen evde yemiyorsun, ben de ide yiyorum. Yemek iin para veriyorsun. Aldm para yetiyor. Ksa sre sonra paralar da, bilezik de ortadan kayboldu. Paralara da, bilezie de gereksinimi yoktu ama kaybolmalarn sylemeliydi, sonra bir terslik kabilirdi. Lalenka, dedi Kostya sevecen bir sesle. Beni bu sefer de bala, Kazanacam ve hepsi yerine konacak. zlmyorum, hibir ey de istemiyorum. Paraya da, bilezie de gereksinimim yok. Kayboldular, ben de sana haber vermek istedim, hepsi bu. Senin aldn bildiim halde sylemek istedim. Kostya sesini ykseltti : Madem aldm biliyorsun, ne diye haber yeriyorsun? Byle eyleri duymak houna gitmiyor mu? Bundan sonra eve para ve deerli eyler getirme, baka yerde sakla. Ne demek istiyorsun? Buras ne rehineci, ne de banka. Burada saklyorsun ama ben ve Sofya Aleksandrovna yk altna giriyoruz. Yaam koullarm anlamak istemiyorsun. Evet, istemiyorum. Byle bir yaam ne anlayabilir, ne de kabul edebilirim. Benimle yabanc biriymiim gibi konuuyorsun. Varya ona dnd ve dorudan gzlerine bakt. Evet, birbirimize yabancyz. En iyisi, ayrlmak. Demek yle! Kazandm zaman iyi, kaybettiim zaman kt. Byle olmadn biliyorsun. Krm?a gtr diye diretmedim, bana pelerin ve bilezik al diye alayp zrlama523

dun. Ortak bir yaammz olmadna, olamayacana inandm. Kostya, yine eskisi gibi iren bir tonla. Mimarla krtrmaya m balyorsun? diye sordu. Sen aptalsn! Varya azna gelen ilk sz sylemiti, inden kimin iftira ettiini dnd. Leva? Rina? Kostya, hiddetine engel olarak, Doru, aptal, dedi. Restoranlar houna gitmiyor. Seninle nerede tanmtk, restoranda deil mi? Beni restorandan kaptn ve benim restoran srt olduumu mu sylyorsun? Kostya, kendini iyice tuttu. Yalnzca unu sylemek istiyorum : Seninle restoranda tantk. Olaylar saptrma. Saptrlacak bir ey yok. Seninle tartlacak ey de. Ayrlmalyz. Zaman yitirmeden! Hemen bugn buray boaltacaz. Kostya aknlkla, hatt alayla ona bakt. Bugn?... lgin... Nereye gideceiz? Sana sylemitim, orada yaayamam. Buradan da hibir yere gitmeyeceim. Buras houma gidiyor. Varya'ya. vurduu darbeyi gryor, onun aknlnn tadn karyor ve geni geni glmsyordu. Varya gereklen de armt. Kostya'y burada brakamazd. Sofya Alek-sandrovna onunla baa kamazd, oday polis zoruyla boalttrmak istemezdi. Odann elinden alnacandan korkard. Tanrm, nasl da dncesizce davranm, Sofya Alek-sandrovna'y bu ie bulatrmt. Scfya Aleksandrovna, oday bana verdi. Kostya szn kesti : Bize! Bana deil, bize! Bu arada, parasn ben dyorum. Paran vereceim. Eveet, imdi beni iyi dinle. Seninle Savoyda tantmzda bu odadan sz etmi ve ev sahibesiyle konumaya sz vermitin, yani buray benim iin kiraladn. imdi 524 buradan gitmem gerekiyor. Nereye? Sokaa m? Hayr, sokakta yaayamam, burada

yaayacam. Sen, cann nerede istiyorsa orada yaa. Varya, ban eip oturdu... Amansz, hi kimseye hogryle bakmayan biri. Bu adama, kocam demiti. Daha da kts, her eye dayanmak zorundayd, Sofya Aleksandrov-na'y brakp gitmeye hakk yoktu. Kostya, kzn gszlnn, zayflnn tadn karyordu. Benimle yaamak istemiyor musun? Bu senin bilecein i. Nikhl deiliz, herkes yoluna gider. Seni zorlamyo-rum. Sesinde yine gurur duyumsanyordu. Hi kimseyi zorlamyorum, Sofya Aleksandrovna'y da. Gideceim. Ama merkezde telefonlu ve mobilyal baka bir yer bulunca. Bunun iin iki- ay gerek. stersen burada kalabilirsin, benim iin farketmez. Birbirimize engel olmayz. Koullarm byle. ki- ay! Ne kadar erken bulursam, o kadar erken giderim. Bunu, ok ok istiyorsan, yeni ev bulmama yardm et. Zaman kazanmak istiyor. likilerini dzelteceini, onu yaamna uyduracan umuyor. Bo yere! Ama kapana kslmt, yapacak bir eyi yoktu. Sofya Aleksandrovna'y i-netmeyecekti. Ev konusunda yardm edemem ama iki ay beklemeye razym. Kostya yine szn kesti : ki- ay dedim. yi, iki- ay olsun. ki- ay sonra buray boaltacamza sz veriyorsun. Kostya, yine geni geni glmsedi. te anlatk. Ne diye tartyor, sinirlerimizi ypratyoruz! te bar! stersen bir yerde oturup slatalm. Artk birlikte oturmak yok. Burada yalnzca Sofya Aleksandrovna iin, onun dirlii iin kalyorum. Baka her eyi unut. Bu divanda yatacam. Bu divanda m? Kostya gld. Sar msn? Dert etme, sarm. Senin bilecein i. 525 Nasl byle aldanmt? Onun gsterili bamszlnn ardndaki eyleri nasl grmemi, tahmin etmemiti? Yannda adam olurum szne nasl aldanmt? Oysa kendini gerek bir adam olarak gryordu. Varya, snfndaki en gzel, en yetenekli, en baarl kzd. Dierleri hep bir adm geriden geliyordu ama onlardan hibiri byle bir ortama dmemi, Arbatl aydn kzlardan hibiri byle bir bilardocu-nun peine dmemiti. Dmezlerdi de.

Bir an nce kendine gelmesi, ona gre davranmas gerekliydi. Varya, Zuyev-nsarov'un yazsn yeniden okudu. Bu gra-fologun yazsn nedense atmam ye pulunun stnde apkal bir ii, bir asker ve sakall bir kyl olan zarfyla birlikte saklamt. Sekin, ok yetenekli biri. Eletirel bir zekya sahip, iradesi gl ama yaptklar dncesizce. Hareketlerinde kendi bana karar veriyor ve bakalarnn tlerine kulak asmyor. Bilimsel konulara abuk vakf oluyor. Bilime yatknl var. Bu, kararszlnn sonucu da olabilir. ten biri, bakas iin ok ey yapabilir. Ama dargnlktan sonra insanlara yaklam hemen deiiyor. Onurlu, abuk krlan ve karar verdii eyi deitirmeyen biri. fkeli ve zehir gibi konumay beceren, cesur, ama ou zaman dikkatsiz bir kii. Byk heyecanlara kapal. Yaknlarna kar biraz despot. Yaamay sever, kendini kstlamaz. Kendine gvenen insanlar sever, zayf kiilere dayanamaz. Parasal konularda cmert, sk sk kendine zarar dokunur. Kin gder ama almaz, dmanlarndan tiksinir. Ar duygusal. Byk d krklklarn saklar, kimseye sylemez. ift karakterli. Yaam sevinci melankoliye dnr. Cinsel ilikilerde tekdzelie ve laubalilie dayanamaz. Kk bir bahaneyle bile gururu yznden ou eyden vazgeer. Grafolog Zuyev-In-sarov. Sekinlik ve yeteneklilik konusunda bir ey diyemezdi. Herhalde herkese yazyordur. Ama Zoya'ya yazmamt. Genel olarak bu tanmlamalar evliliindeki ou eyi aklyordu... Kendine gvenen kiileri seviyor, kendisi karar veri526 yor, ona kar ktklarnda dayanamyor. Dikkatsiz, kendini kstlamaz. Bunlarn hepsi uyuyordu. Yazlanlar olumluydu. Ama iinde kendisi hakknda ok iyi eyler olduu iin kimseye gstermeyecekti. En ok tutan da, d krklklarn saklamas, kimseye sylememesiydi. Artk Kostya ile neredeyse hi grmyorlard. Kost-ya, eskisi gibi gece yars geliyordu. Varya, o saatte divanda uyumu oluyordu. Sabahleyin de Kostya uyurken Varya ie gidiyordu. Kostya ona ilimiyor, dosta davranyordu. Masann gznde yine paralar vard. Bir seferinde de gardropda kendi blmnde krk botlar grmt. Kostya sabrla bekliyordu. Tatil gnleri karlamamak zor olabilirdi, ama Varya tatil gnleri de alyordu. Dier yerlerde olduu gibi broda da bir yn i vard, alanlar tatil yapmazsa yneticiler seviniyorlard. alt gn, yllk tatiline ekleniyordu. Eve de gtr i getiriyor, daha ok kazanp Kost-ya'ya baml olmamaya zen gsteriyordu. Sinemaya bile gitmiyordu. Varya, bo kald akamlar Mihail Yuriyevi'in her yan kitaplar, albmler, dosyalarla dolu dolaplarn, raflarn ve kitaplklarn kaplad odasna gidiyordu. Bir kede kitap raflar biiminde yaplm alak bir divan, teki kede de zeri boya ve zamk ieleriyle, kalemlerle, jiletlerle ve Mihail Yuriyevi'in alt bir sr vr zvrla dolu alma masas duruyordu. Masann yannda da yksek arkalkl, eski bir koltuk vard.

Boyalarla tutkal ok gzel kokuyordu. Modas gemi yal mzmin bekr Mihail Yuriyevi de gzel grnyordu. Bir yerlerde alyordu. Sabah erkenden gider, saat tam altda dnerdi. Gecikmesi yeni bir kitaba, gravre ya da rep-rodksyona taklm olduunu gsterdi. Btn yaam buydu. Kitaplar kendi ciltliyor, sayfalar yaptryordu. Gerekli her eyi karmakark raflarda annda bulduu anlalmaz bir kartoteks tutuyordu. Varya eline kitap aldnda Mihail Yuriyevi, kskan gzlerle kitab nasl tuttuuna, sayfalar nasl evirdiine, ald yere koyup koymadna bakyordu. Mihail Yuriyevi, kuruluk maan kitaplara yatr527 yordu. ou eyden kendini mahrum brakyordu. Yaz, k dirsekleri ve yakas iyice ypranm ayn giysiyle dolayordu, nce bir sayfay yaptran Mihail Yuriyevi. nsann yaratt en iyi ey, kitaptr, diyordu. Dnyadaki en byk insan yazardr. I. Nikola'y ve Bekendorf'u Pukin'le ayn ada yaadklar iin biliyoruz. ncil olmasa insanlk tarihi hakknda ne bilebilirdik ki? Balzac, Stendhal ve Maupassant olmasa Fransa hakknda ne renebilirdik? Kitap, lmsz olan tek eydir. Ya piramitler, tapnaklar, mimari yaplar, resimler? Mikelanjelo ve Rafael'in yaptlarndan zevk almak iin Roma'ya, Floransa'ya, Dresden'e gitmek; Louvre ya da bizim Ermitaj' grmek gerekir. Ama Dante ya da Goethe iin bir yere gitmek gereksiz, onlar hep benimle. Mihail Yuriyevi, gzyle raflar ve kitapl gsterdi. Bu ktphane sizin kaleniz, orada saklanyorsunuz, diyen Varya, Pilnyak'm kitabn aldn ekledi. iyi bir yazar olduunu sylyorlar, dedi Mihail Yuriyevi. imdi, epey ilgin yazar var! Zoenko, Babel, Tmya-nov... Ama benim yamda, Varenka, eski dostlara ncelik tannr. Eski dostlarla birlikteyken, kendimi, denenmi insanlarla birlikte sayyorum. Yeniden okuyorum onlar, genliime dnyorum, ocukluumu anmsyorum, btn yaamm yeniden yayorum. Mihail Yuriyevi, bazen divann ya da masann altndan st uvalla kapl sepetler karr, ilerindeki bir yn dergiyi ortaya dkerdi : Sanat Dnyas, Terazi, Apollon, Altn Yapa. Hepsi gzel kda baslm ve nl sanatlarn sslemeleriyle dolu... Bunlar bir daha geri dnmeyecekler, diyordu hznle. Sembolizmin ve Rus sanatnn altn a... Benoir, Somov, Dobujinski, Bakst... Ben, natralistleri seviyorum, byk sanatlar. Yaptlar onca yldr yayor. Miriskustuocular (*) ise hemen hemen kimse bilmiyor.

(*) Miriskustuo, (Sanat dnyas) : Naturalistlere kar resmin zgrln savunan ressamlarn kurduu dernek ve kardklar dergi. 528 Mihail Yuriyevi, yan gzle ona bakt. Onlar imdi kabul etmiyorlar, propagandasn yaptrmyorlar ama ok byk hizmetleri vardr: Gzel sslemeler, incelik, byk sanat eseri yazlar. Miriskustuocular kimsenin bilmediini bouna sylemiti. Mihail Yuriyevi zlmt. Mihail Yuriyevi, yannzda saatlerce oturabilirim, benden sklmyorsunuz deil mi? Olur mu hi, Varya! Beni sevindiriyorsun. Mihail Yuriyevi sk sk Saa'y anmsyordu. Saa'nn sanat bir yaradl var. yi yrekli, gzlemci, duygulu biri. Okuduklar zerine yarglar ince zevkini gsteriyor. Ne ki zaman, yaradlnn aktif ynn n plana kard ve doann ona sunduu yoldan yrmedi. Ktphanemden yararlanr, ok okurdu. Hangi kitaplar seviyordu? Rus klasiklerini, zellikle Pukin'i ok iyi bilirdi. Pu-kin'i ezbere okurdu. Tolstoy'u, Gogol', ehov'u, Saltkov-Sedrin'i severdi. Dostoyevski'yi ise sevmezdi. Dostoyevski'yi ben de sevmiyorum. Midemi bulandryor. Belki zamanla seversiniz... Evet, aa. Fransz yazarlarn, zellikle de Balzac ve Stendhal'i severdi. Franszcadan okuyordu. Ya? Varya ard. Okulda yalnz Almanca var. aa, okulu sizden be yl kadar nce bitirdi. O zaman hem Franszca, hem de Almanca vard. Sonra yalnzca Almanca kald. Bende Franszca epey kitap var, aa aslndan okuyordu. Ne yazk ki Filolojiye gitmedi, lkeye mhendis gerekli dedi. Belki iine dt durum, yaamn deitirir: Ac, gzlem gcn keskinletirir ve sanat yeteneini gelitirir. Hem srgnden sonra sanmam ki eski iine dnsn. Belki davasna yeniden bakarlar, belki serbest brakrlar, hi suu yok ki. Mihail Yuriyevi, kukuyla ban sallad. Serbest mi brakrlar? yle bir eyi hi duymadm. Srgnl bitince

brakrlarsa iyi. 529 Nasl olur? Tabii, yzde yz emin deilim ama olabilir. Brakmayabilirler. Bu tr olaylar biliyorum. Politik srgnlere ek ceza veriyorlar. Bizim blokta oturan Trovkina'y biliyor musun? Gryorum. Kzn tanyorum. Sen kk kzn tanyorsun, by srgnde. Sanrm yirmi ikiden beri. Kh orada, kh burada. Grlerinden vazgemiyor, belki de bu yzden. Saa'nn bana ayn ey gelmeyebilir. Varya'ya yan gzle bakyordu. Sofya Aleksandrovna'y bundan sz etmemek gerek. aa iin her eyin normal olacan umacaz. Elbette, bir ey sylemem. Bu onu ldrr. Saa'y yeniden grme umuduyla yayor. Btn yaam bu. ok gzel. Biz de bekleyeceiz. Politika iin aa, fazlasyla saf ve alakgnll. Politika iin baka zellikler gerekli. Okuldan attklarnda babasnn ya da daysnn yanna gitmesini sylemitim. Bu, belki onu kurtarrd. Belki onu unuturlard. Beni dinlemedi, adalete tm yreiyle inand. te, saflnn bir kant daha. Saa'y brakmayabilirler?! Bu, Varya'y akna evirdi. Onunla bir daha gremeyecekleri aklnn ucundan bile gememiti. Onun odasnda, onun eyalar arasnda, onun annesiyle yayordu. Yokluunu geici gryorlard. Hi dnmeyecek! Ne sama! Namussuzca, adaletsizce! Sofya Aleksandrova'ya ne olacak? Kalan gnleri sayyor. Yaamndaki tek sevin, Saa'nn mektuplar. Varya'ya da okuyordu onlar. Annesine duyduu ilgiyle dolu, onu sakinletirmek isteyen, zl ve mantkl mektuplar. Hi ikyet etmiyor, hibir ey istemiyor ve sk sk yazyordu. Ama mektuplar dzenli gelmiyordu. aa, mektuplara numara koyuyor, bazen son yazd ncekinden daha nce geliyordu. Sof ya Aleksandrovna byle durumlarda heyecanlanyordu. Eline gemeyen mektupta nemli bir eyler vard, bu yzden 530 ona vermemilerdi! Varya, posta koullarn ne srerek onu yattrmaya alyordu. Sonuta hakl kyordu. Bir sre sonra mektuplar geliyordu. Varya, Sofya Aleksandrovna'nm Saa'ya yollayaca klk giyecekleri hazrlamasna yardm etti. aa, yollar kapanmadan almalyd. Paltosuyla

kulaklkl apkas vard. Srgne onlarla gitmiti. Sofya Aleksandrovna, kee izme, iki takm yn i amar, yn oraplar, atk ve sveter ald. Varya hepsini bir kutuya yerletirdi, uval bezine sard ve yolda silinmemesi iin stn mrekkepli kalemle yazd. Par keti gtrp verdiinde, Sofya Aleksandrovna ile Saa'y araylarn, hapisane kuyruklarndaki insanlarn ektikleri aclar yeniden yaad. Arbat Bodrumunda onun kzlar yarglamasn ve her eye karn onlar savunmasn anmsad. te aa buydu. Yeni yl gecesi de bu itolu it Yura arok'a gstermi, onun Nina'y kk drmesine izin vermemiti. Herkes susmu, o susmamt. Sibirya'ya drstl yznden yollanmt. Gazeteyi ortaklaa karmlard ama her eyi kendisi stlenmiti. Muhafzlarn arasnda uysal uysal m gidiyordu? Ne yapabilirdi ki? Yalnz, silhsz. Onlar ise kii ve silhl. O zaman zavall gibi grmt onu. Ne aptallk! Bana gelen ey Saa'y kltmemi, tam tersine yceltmiti. teki insanlar grnce, bunu anlamt. Masann gzlerinde Saa'nn okul defterleri, kalemler, bisiklet vidalar, masann altnda jimnastik letleri, dolapta da kitaplar duruyordu. Belki annesiyle babasnn da kitaplar vard. Yllar yl toplanan kitaplar... Yine de Varya, Saa'ya ait kitaplar buldu... Jules Verne, Gm Patenler, Saa'nn ocukluunun kitaplar... 1912 yayn alt ciltlik Pukin, Gogol, Lermontov, Tolstoy'un Sava ve Ban, Blasco banez'in Kalevalas, Gayavat Trks, Kan ve Kumu, Panait strati'nin Kira Kiralinas, lf ve Petrov'un, Zoenko, Babel ve olohov'un kitaplar, on ciltlik kk Sovyet Ansiklopedisi. Arbat Bodrumunda dans ederken ona yapmasn, yeni yl gecesi dans ederken iyice sokulmasn anmsad. Bun531 lar aklna gelince heyecanland. Kukusuz, Saa'y beeniyordu. Belki de sevmiti onu, ama bunu anlamamt, onu byk grmeye almt. Hayr, anlamt. Srf bu yzden onu armt. Elinden tutabilmek iin... aa her mektubunda ona selm yolluyordu. Mektubun sonunda iki szck: Varya'ya selm. Belki saygdan, belki de Sofya Aleksandrovna'yla iyi geindiinden. Ama selm yollarken Varya'y adyla anyor, dierlerinin adn hi anmyordu. Akraba ve tandklara selm. Varya, bunda nemli, konuulmam ama ikisinin de anlad bir eyler bulunuyordu. Varya da Sofya Aleksandrovna'ya selm iletmesini sylyordu. Bir iki ey de sen karala, demiti Sofya Aleksandrov-na bir seferinde. Ama Varya, buna hazr deildi. Ivr zvr yazmak olmazd. abuk gel demesi de aptalca olurdu, ona bal deildi ki. Onu dndn, zlediini anlatacak doru drst eyler yazmaya da karar veremedi. 13 Mihail Mihaylovi Maslov'un kars Olga Stepanovna geldi. Kalinin'den Krasnoyarsk'a kadar trenle, Yenisey'den vapurla, sonra da Angara'dan sandallarla.

Bunlarn hepsi kocasyla gnlk birliktelik iin! Yava hareketli, saygl bakl ho bir kadn. Yedi yldr grmemilerdi. ki ocuklar vard. Nerede, ne zaman, nasl evlenmilerdi? Birisi eski subay, birisi muhasebeci. aa ona bakarken, Mihail Mihaylovi'i gen ve yakkl, yanndaki Olga Stepanovna'y da gen, umut ve sevgi dolu grd. Mutluluktan kzaran yzlerini duyumsad. Olka Stepanovna sabahleyin gelmiti. Akam Mihail Mihaylovi herkesi preferans oynamaya ard. Bu Saa'y artmt. Onlarn gn babaa geireceklerini dnmt. Kukusuz Olga Stepanovna, buradakiler iin yeni biriydi, stelik kendi isteiyle gelmiti, bir sr ey anlatabilirdi 532 ama yine de... Bunca yl grmemiler, belki bir o kadar daha grmeyecekler ama o, herkesi preferans1 oynamaya aryor. Mihail Mihaylovi'in karsyla kzgn kzgn konumas, Saa'y daha ok artmt. Bu, onun her zamanki hali deildi. Souk gzleri iyice ldrm gibiydi. Olga Stepanovna, oyun oynamyordu. Kocasnn yannda oturuyor, sessizce ktlara bakyordu. Bakndan oyunu bildii belli oluyordu. Yalnzca bir sefer, Mihail Mihaylovi yanl bir kt atnca konumutu: Koz oynamamak daha iyiydi. Mihail Mihaylovi'in tepesi atmt: Ri-ca e-de-rim karma! Nasl oynayacam biliyorum! Kars, kocasn balayan ve bu olaydan dolay herkesten zr dileyen bir glckle, Karmyorum, demiti. Parti bitti. Herkes rahatsz olmutu. Peter Kuzmi ksrd, Vsevo-lcd Sergeyevi lf baka yne evirdi. fkeden kuduran ama kendine sahip olan aa kalkt ve hesaplamann yaplmasn istedi. Saa'yla birlikte Vsevolod Sergeyevi de kt. Yolda aa, Maslov, hayvann biri, dedi. Kadn onun iin bunca yolu tepiyor, kocasna sadk. O ise nasl konuuyor. Evet, cefakr kadn, dedi Vsevolod Sergeyevi. Sonra her anlama gelecek glmsemesiyle ekledi: Ama< sadk olup olmadn bilmiyoruz. Pezevengin gelini, her zaman...

Bana m diyorsun? Evet. Beni tanmyorsun. Olga Stepanovna'nn davranna byk deer veriyorum. Ama, Kalinin'deki yaamn dn. Gen, gzel, yalnz... Samalyorsun. Sen romantiksin, aa. Yine de seni bu yzden seviyorum.' Saflnda, ncekilerin kar gtmeme duygularndan bir eyler var... Olga Stepanovna, kukusuz fedakr bir ka533 dm. Bu, erdemli bir kadn tipi. Ama unutmayn, o bir ana ve ocuklar var, almak zorunda. Bizim iveren de onlarn karlarna ve ocuklarna hi mi, hi acmaz. Bir de bunlar dnsene, sevgili aa! zellikle ocuklar yemek isterlerken, hem de gnde bir deil, kez. Sevgili dostum, gerek yaamn ne olduunu bilmiyorsun, hl bulutlarda geziyorsun. Hibir ortamda kaamayacan eyler var, ama Ol-ga Stepanovna'nn bir eyler yaptn sylemen iin hibir dayanan yok. Kesinlikle var demiyorum ama, olabilir. Bunu sylemek iin bile dayanan yok. Bildiimiz tek ey :Maslov'u terketmedi, ondan ayrlmad, onu grebilmek iin bunca yol geldi, Maslov ise onu tersliyor. Evet, cahil biri gibi davrand. Ben de niye yle davrandn merak ediyorum. Anlamayacak ne var, serserinin teki, hepsi bu. Durumumuzun kadnlar yoldan kmaya zorladn sylyorsun. Ama, Maslov'u serserilemeye iten ne? Her eyi Sovyet iktidarna ykmayn, bu durumda hi suu yok. Maslov, karsnn zayflndan yararlanyor. Uygar biri, serseri ve kaba birinin nnde nasl zayfsa, o da kocasndan daha zayf. Sana ayorum, aa. Senin kuana zg olmayan kavramlar koruyorsun. Belki de bu yzden buraya dtn? Her zaman m byleydin, yoksa burada m byle oldun? Dier yoldalarmdan daha mkemmel deilim. Bizi tanmyorsun o kadar. Lenin de yetitii ebedi gerekleri yad-smamt. Snf ahlk hakkndaki szleri, o ann gerekleriydi. Devrim, sava demektir. Sava da zalimdir. Ama iin znde dncelerimiz insancl. Lenin iin geici olan eyleri Stalin ebediletirdi, domalatrd. Stalin'den sz etmedin, ben de duymadm. Yeniden gld. Maslov konusuna gelince, ou eyi basitle-tiriyorsun. Yaam karmaktr, hibir lye girmez. zellikle de Maslov gibilerin yaam. Btn iyi ynlerine karn bir zayfln

var: nanlarnn krk paralarndan baka bir 534 kap yaratmak istiyorsun. Ama mmkn deil! Paralar yal--mzca eski biimleri naslsa yle birleirler. Ya inanlarnza dnn ya da sonsuza kadar brakn. Vsevolod Sergeyevi'in evinin yannda ayrldlar. aa, camdaki grd. Zina bekliyordu. Kyya indi, kzn evine genellikle oradan gidiyordu. Ama gitmek istemedi. Ak, sevin veriyor, yaam gzelletiriyor... Ama yaam yoksa hibir ak onu gzelletiremez. imdilik kyda biraz otursun hele, sonra belki gider. Sk sk kyya iniyor, ay nn sudaki yansmasn seyrediyordu. Zina'nn nerisi k yolu deildi. Kk eylerden mutlu oluyordu. Karakteri yle. Ama niye burada yayordu? Kimdi? Uzak bir keye snm birinden ya da bir eyden gizleniyor ve onun da bir hamambcei gibi bir keye gizlenmesini istiyor. Hayr, hamambcei gibi yaamaya hi niyeti yok. Onu hamambcei yapamayacaklar. Ayak sesleri duydu. Zina m? Ay, sk sk bulutlarn arasnda kayboluyordu. aa, kyda yryenler iyice yaklatklarnda, kim olduklarn grd: Maslcv ve Olga Stepanovna. Saa'y grmediler ve biraz ilerisinde durdular. Olga, yalvarrm, dinle beni... aa ne yapacan bilemedi. Maslovlar'n uzaklaacaklarn dnerek kalkmamt, ama yan banda durmulard. Konumalarn duyduunu belli etmek doru olmazd. Anla beni, yalvarrm, baka trl davranamyorum. Brak beni, sil yaamndan, ocuklar iin, kendin iin. Evlen, soyadn deitir, ocuklar da benim soyadmdan kurtar. Benimle niye mahvolacaksnz? Geceleri uyumuyor, seni ve ocuklar dnyorum. Seni iten atacaklar. Kurtar beni bu aclardan. Az bir ey kald, ama sakince lmek istiyorum, senin ve ocuklarn gven iinde olduunu bilmeliyim. Tanrm, tanrm, nasl byle konuabilirsin! Her eyi syleyebilirim. Ben yaamn dmdaym. Ni535 ye geldin? Bunu, orada nasl aklayacaksn? Sana yazl boanma rzas vereceim, bunu almaya geldiini sylersin. Mahkmlar iin istenmiyor ama, sen biliniyordun ve geldin.

Ben sana deil, sen bana ac ektiriyorsun. Gidelim, dm. Sonunda mektup geldi. Hem de Vsevclod Sergeyevi'in dedii gibi bir deste. Tam sekiz tane. Annesi her gn yazm ve hepsini Boguan'ya yollamt. aa, mektuplar stndeki tarihlere gre sraya soktu ve yle okudu. Annesi kendinden hemen hemen hi sz etmiyordu. Her ey yolunda, alyorum, ide her ey normal. Babas konusunda hibir ey yazmamt, demek onu iyice terketmiti. Mark'tan da sz etmiyordu. Demek Mark, Moskova'ya uramamt. Nina ve teki arkadalarndan da tek sz yoktu, demek hibiri uramyordu. Teyzelerinin iyi olduunu yazyordu. Mektuplardaki en nemli ey, sorularyd: Naslsn, yerletin mi, neler yiyorsun, bir ey istiyor musun? Mutlaka yaz, ekinme, bulur ve yollarz. Annesinin yalnzca onu dnerek yaad belliydi. Annesi yalnz deildi. Her mektubunda Varya'dan sz ediyordu. Sana Varya'yla gelmitik. Bu birlikte hapisane hapisane onu aradklar anlamndayd. Varya'yla kuyruklarda beklerken... aa, hangi kuyrukta beklediklerini anlamt. Btn arkadalar terketmiti. Yalnzca Varya, kk Varya annesini terketnemiti. aa, onun zarif, aydn yzn, ekik gzlerini, salarn, dar alnna den kahkln, olanlar ldrtan baklarn, kopyalarn yazd plak bacaklarn anmsyordu. Kk bir kadn, zarif, alml... Vai-ya'nn, yatlaryla kapnn nnde koyu renk paltosuyla duruunu anmsad. Arbat Bodrumunda oturmaktan duyduu sevinci ve onunla dans ediini de. Nereye gidersem gideyim, gzel bir rya grdm, sen hep benimleydin... Yaln hayal dnyasna kayarak nasl da ona sokulmutu... Bir tek Varya terketmemiti annesini, en zor gnlerinde onun yanndayd. Annesine de byle korkusuz, direnli 536 biri gerekliydi. Bu destei ona kim yollamt? Bu yiit kzn zariflii Saa'y artmt. Oysa o Varya'ya Nina'nm asndan yaklayor, ona sitem ediyordu. Bak as ne kadar da darm o zaman! Kendi bloklarnda kk kzyla yal Trovkina oturuyordu. Byk kz srgndeydi. Oysa ne Eser, ne de Men-evikti. Trovkinler'le kimse grmezdi. Siyah paltolu, eski moda siyah apkal yal kadn, hi konumadan gelir giderdi. Kk kz da hi konumazd. Canl gzlerinde bekleyen bir eyler vard. Ama kendisine bakanlarn gzlerinde kaytszlk ya da ktlkle karlayordu. aa da ona antipatiyle bakyordu. imdi kendi annesi de ayn baklarla karlayordu : Dman anas! Ama o yalnz deil, Varya var. Varya onun skntsn paylayor, acsn hafifletiyor. Posta her hafta geliyor, aa, kh mektup, kh koli alyordu. Beyaz ketenden dikilmi uvallar, az mhrl geliyordu. Paketler ambalaj kdna sk skya sarlm ve zamklanm oluyordu. Paketlerin st ok gzel bir yazyla

yazlyordu. El yazs kukusuz Varya'nnd. Kansk Eyaleti, Kejma blgesi, Mozgovaya ky. Mektuplardaki adres de aynyd. aa, annesine dorusunu yazmt: Mosgovaya deil, Mozgova. Ama annesi doru bildii ekilde yazmaya devam ediyordu. aa, mutluluu sindire sindire mektuplara bakyor, gazeteleri gzden geiriyor. lgin yerleri okuyor ,bir kenara koyup paketi ayordu. Biskvi, eker, kakao, kuru ya da konserve meyveler. Bunlarn tm ok para eder! aa, yiyecek yollamasn yasaklamt ama o yine de yolluyordu. Her eyi gzden geirdikten sonra bir hafta boyu bekledii bayram balyordu. Yava yava ve dikkatle okuyordu mektuplar. Annesi her gn yazyordu. Tarih atarak, numara vererek yolluyordu. Mektuplarn hepsi gelmiyordu. Her mektupta Varya'dan selam vard. Yalnzca selam. Kendisi bir ey yazmyordu. Neden? O da Varya'ya selam yolluyordu. Bir keresinde annesinin mektubunun altna Sevgili Varya, 537 her ey iin teekkrler diye not dmt. Belki bundan sonra yazar. Mektuplar okuduktan sonra gazetelere balyordu. Mutluluu iki gn sryordu, dergi de yollamlarsa bu mutluluk btn haftaya yaylyordu. Gazeteler elden getii iin Arbat'la Plotnikov sokann kesindeki bayiden sabah erkenden ald gazeteler gibi matbaa mrekkebi kokmuyordu. Bazen kimi gnlerin gazeteleri gelmiyordu. aa kzgnln bastryordu. Annesini gcendiremezdi, annesi onun iin her eyi yapyordu. Annesinin dalgnl, ona evini ve ocukluunu anmsatyordu. Bu, ulamayan gazetelerden daha deerliydi. Arbat'tan tramvaylar kaldrmlar, sokak yeniden asfaltlanmt. aa, tramvaysz Arbat' gznde zor canlandrd. Arbat'a metro istasyonu yaplmt. Onu gzleriyle grmek istedi... Be yllk plann ikinci ylndayd lke. Otomobiller, traktrler yaplyor, fabrikalar pik ve elik retiyordu. nsanlar canla bala alyordu. Bunlarn yan sra bir yn yarglama, ceza oranlarnn art... Yurt dna kama giriimi iin ceza belliydi: lm. Kaann ailesine ise on yl. Gereklemeyen ka olaynn sorumluluunu onlara ykmlard. Btn bunlar, tek kiinin iktidarn salamlatrmak iin. Bu insan, yeni yaamn' sembol. Halkn inand, uruna savat, ac ektii her eyin sembol. Yeni her ey onun adna yaplyordu. Adil mi? Babasnn da mektubu geldi. Uzun zamandr yazmadm iin bala, adresini bulamadm. Suu yine annesine atyordu. Olunun tam adresini bile bildirmemiti. Oysa onun Saa'nm nerede olduunu bilip bilmediini dnmemiti bile, annesinin davrann olunun kendinden uzaklatrmak olarak alglamt. Saa'nn kendisini bildi bileli duyduu sitemlerin biri. Babas, Saa'nm bana gelen anszl anladn yazyordu. Ama aa genti, her ey ilerdeydi, yeter ki kendini brakmasn. Ailelerindeki ilikiler ne olursa olsun, onun yznden kurulmayan ilikiler ne olursa olsun, o, yalnzca bir

538 baba deil, gerek ve sadk bir dosttu. aa bunu unutmamalyd. aa mektubu brakt. Babasyla ilgili her eyden sonra duyduu hzn yeniden iini kaplad. Saa'nm yaamyla hi ilgilenmemiti, dnd tek yaam kendisininkiydi. Saa'nn bana gelen ansszla zlyorsa bu, onun yaamna bir terslik getirdii, alkn olduu dzeni bozduu iindi. Dzen, onun yaamnn felsefesi ve zyd. ocukluunda Saa'nn odasna gelir, yakar, aa' yi uyandrp sa yanna dndrrd. Sol yan stne yatmak zararldr, doru yatmay ocukken renmeli. aa' mn masann stndeki kitaplarn toplar, dzenler ve yerlerine kordu. Her ey yerinde durmal. Her eyi akamdan hazrlamak gerek, insan sabahleyin acele eder. Btn bunlar ocukken renmeli. Babasnn odada bulunuunu uzatmamak iin uyumak isterdi. Hi itiraz etmezdi, zaten itiraz etmek de yararszd. Babasnn kulaklar iyi duymazd; sorar, Saa'nn bilerek yava konutuuna inanarak kzard. Dzen, dzen, dzen! Kendisi uyar, bakasnn da uymasn isterdi. Evde, sokakta, ide fkeli ve saldrgan bir ukala. almasnn ana konusu retimdeki kayplarla savad. Baarl retimin temeli, temizlik. (Kendisi gda uzmanyd.) Temizlik, fiziki saln, ahlki saln, dzenliliin ve uzun yaamn temelidir. Pasakl biri, dzenli bir insan olamaz! Dzen, temizlik, hijyen! Meyve ve sebzeleri birka kez ykamal ve kabuklarnda yararl proteinler olmasna karn soy-mal! Elmay yava yava ve ok ince soyarak iyice ineyerek sonuna kadar yerdi. Kk Saa'y da sonuna kadar yemeye zorlard. Hibir ey atlmamal, tabakta hibir ey braklmamal. Giysilerini ve ayakkablarn yllarca giyerdi. Her akam ayakkablarn darack koridorda temizlerdi. Koridora yayd gazete, boya, fra, cila ve bezlerle herkese engel olurdu. Boyad ayakkablarn camn nne koyard. Ayakkablar havalanmal! Hi kimse ona karmaz, onunla uramak istenmezdi, ii bittikten sonra koridorda tek bir toz bile brakmazd. Tuvaletin n sndrmediklerinde ya da muslu539 u iyi kapatmadklarnda herkese duyaracak ekilde barr, arrd. Herkes odasndan dinler, ses karmazd. Ama sonunda biri dayanamaz ve patlard. Karlkl sulamalar, bar arlar grla dierdi. Ev dzeni iinde dayanlmayan bu bilgilik, emee saygsnn ikinci yzyd, iyi bir eleman, yetimi bir uzmand, iini seviyordu. alacak derecede i yetenei vard. Ne ki mdrleriyle uyuamaz, alanlarla srtmeye girerdi. Hepsi iini bilmezin tekiydi, alak ve tembeldi, iten, yeni bululardan ve rasyonelletirmeden baka eyle, ilgilenmez, konumazd. aa, ona acr. Onunla ortak bir nokta arar ama bulamazd. Babasyla iliki kurmak mmkn deildi. Mahkemeye dtn anlatrken Saa'nn da dmanlarndan nefret etmesini

isterdi. Saa'nn bellei saysz yabanc ad ve soyadyla karrd. Bu kimdi? diye sorduunda babas kzard. Ondan daha geen yl sz etmitim, tabii babann ileri seni ilgilendirmiyor! Gda sanayisinin terminolojisi Saa'ya yabanc olmasna karn makalelerini anlatm asndan gzden geirmesi iin ona veriyordu. Aklayacak yerde homurdanrd. Byle nemli eyleri anmsamak bu kadar zor mu? aa, onun i-3 erinden kamyor, buysa aralarnda byk bir yabanclk yaratyordu. Dairede oturanlarn kendilerine zg eve giri biimleri vard. Galya kapy arpar, koridordan koarak geerdi. Mi-hail Yuriyevi sessizce, nerdeyse hi duyulmadan girerdi. Babas ise anahtar kzgn kzgn evirirdi, mutlaka kzacak bir ey bulurdu, ikinci kapnn tam kapailmamas... Is dar kyordu, Paspasn yerinde olmamas... Paspas kime engel oluyordu ki! Ne insanlar! Odaya ask bir suratla girer, kimseye selam vermezdi. Sabahleyin, tanrya kr, grmlerdi ya! evreye bak-nr, dzensizlik arar ama bulamazd. Annesi, onun geliine doru her yeri dikkatle toplard. Konumadan soyunur, paltosunu asar, ceketini karr, evde giydii montunu srtna takar, ellerini ykamaya gider ve banyodan homurtusu iitilirdi. Sonunda yemee otururdu. Somurtkan baklarla anne540 sinin her hareketini izler; tabak, atal, bak ve kaklar gzden geirir, onlar peeteyle siler ve yava yava yemeini yerdi. Hibir ey sylemedii ya da yapmad tek an, herkesin tabamdakini bitirdii and. Yemeini annesinden onca bitirirse somurtarak sorard: Baka yemek var m? Oh, var tabii, teekkrler. Byle konuurdu. Yine de babas! iyi ya da kt, baba insann yaamnn bir parasdr. imdi Saa'nn hzn ve sevgiyle anmsad ocukluunun bir parasdr. Babasna gaddar diyemezdi. Bencilliiydi gaddar olan. Yalnzca kendi ii, kendi sal, kendi rahat. Bu yzden yalnzla mahkm olmutu. Ama yalnzlnn gerek nedenlerini anlamaz, bunu insanlarn ktlne balard. Bylece daha da yalnzlayordu. aa ona acyordu. zellikle de imdi, yalnzln ne demek olduunu rendiinde. Austos bitti. Ksa srecek sonbahar balyor, tayga sararmaya yz tutuyordu. Gndz hava scak oluyordu. Gece ise souk, hatt frtna. Toprak yer yer donmutu. Mozgova' nm derin olmayan kylarn krmzya alar bir buz tabakasnn kaplamas Saa'y artmt. Yolda bu tabakalar ayaklarnn altnda trdayarak krlyordu. Akamlar Angara kysmda tavanlar kouyor, taygadan boru sesleri geliyordu. Bir hafta sonra tayga tm yapraklarn dkt ve iyice plak-lat. Gllerin stnde yaban kazlar yaygaray koparyorlar ve sryle gneye g ediyorlard. Gne ok az ortaya kyordu. Geceler iyice uzamt. Sonra Angara'dan buzlar gelmeye balad. Artk posta ka kadar, kzakla iletiim salanana kadar kesilmiti. Dnyayla, evle, annesiyle, Varya'yla olan

tek ba kopmutu. Var-ya ona hi yazmamt. Ama aa, kzn varln her mektupta duyumsuyordu. Zina, Kejma ktphanesinden bir eyler getiriyordu, eski eylerdi. Yeni bir kitap ara sra dyordu: Mararen-to'nun Pedogojik iiri, Bruna Yasenski'nin insan Deri Deitiriycru, Gladkov'un Enerjisi. Zina, kitaplar ara541 bayla getiriyordu. Bazen de kendisi tayordu. aa kzyordu : Niye yk ediyorsun? Zina glyor ve birileri yardm ediyor, hem bir-iki kitap, ne olacak, diyordu. aa, kitaplar almaya gndz gidiyordu. ll davranmay elden brakt iin deil. Dostluklarn aka yrtyorlard, ilikileri yine gizliydi. Zina'ya bir tandk gibi, genellikle de Vsevolod Sergeyevi'le gidiyor, akamlar birlikte oturuyorlard. Yatya kaldnda ise eskisi gibi sabaha kar evden kyor, kendi evine kyn teki ucundan gidiyordu. Onun yabanclamasn, soukluunu duyumsayan Zina, Seninle evlenmek istediimi dnme, demiti. Herhalde Moskova'da birisi var, benimki can skntsndan. Her eye karn ben mutluyum. aa, kzn yanaklarn sevecenlikle okad, ama itiraz etmeye kalkmad: in asl da yleydi, bunu anlamas ok iyiydi. Moskova'da birisinin olduu konusunda da haklyd, Moskova'da Varya's vard, bu kz yreinden hi kmyordu. aa, ka kadar pcstasz ne yapacan dnmek bile istemiyordu. Dierleri yaz, k demeden yayorlar da o niye yaamasn? Herkesin payna ayn ey dmt. Herkes dayanrken o niye dayanmasn? Herkes ekerken o niye ekmesin? Boyun emek ve dayanmak istemiyordu. Bu yzden, boyun eme ve dayanma gibi kavramlar zayflk kavram gibi ona yabancydlar. Gce ise bakalar sahipti. Kendini onlarla e gryordu. Burada ise her ey tam tersineydi. Bir zamanlar yukardan bakt kiiler, ac ekmeyi ve dayanmay bildikleri iin ondan daha gl kmlard. Gller arasnda glyd. Onu alt ortamdan, yaad evreden koparmlard. Daha annda bir ey olmad ve hibir eye dayanmad ortaya kmt. Onlar kendi gleriyle ayakta duruyorlard. Gleri nemsiz bile olsa skntlardan kurtulmalarna, umutla yaamlarna yetiyordu. aa, kendisi hakknda acmasz saylacak bylesi sonulara varyordu. Yine de umutsuzluunu yenemiyordu. iradesizliinin bir kant daha. Umutsuzluktan baka ey dn542 myordu. Ky haberlerinden, blgedeki karmaklklardan, zensiz ders kitaplarndan ona neydi? lgin deil, yabanc, skc... Sabah erkenden ev sahibinin tfei ve kpei Juok ile ormana il avna gidiyor,

leyin dnyor ve gn batmna iki- saat kala yeniden gidiyordu. O zamann, av iin uygun olduundan falan deil, kendini yrye vererek bu lanet dncelerden kurtulmak istediinden. Tfek eskiydi ama samalar ok iyiydi. Alt numara, av iin en uygun. Juok da iyi kpekti. Kurt krmasyd : Sivri bir surat, karanlkta alev alev parlayan keskin gzler, dimdik kulaklar, iri kasl bir boyun, yuvarlayp srtna dedirdii tyl bir kuyruk. evik bir hayvand. illeri abucak bulur, rktrd. il havalanr, aaca konard. Onu aata, zellikle amda far-ketmek olduka zordu. Juok havlar ve hayvan Saa'ya gsterirdi. aa da on-on iki admdan ate ederdi. il der dmez Juok atlr, aznda ille dnerdi. aa, her avdan be-alt ille dnyordu. Zina, onlar sosta kzartyordu. ok nefis oluyordu. aa da byk bir zevkle yiyordu. Hele Fed-ya'dan da biraz alkol bulduysa.Fedya'ya da avladklarndan gtrd iin genellikle buluyordu. Bir ara Fedya, Saa'ya, Epey il vuruyorsun, uzaklara gidiyorsun ama dikkat et ayya atmayasn, dedi. aa omuz silkti. Niyeyse hi rastlamyor, herhalde sizin buralar unuttu. Anmsayan olursa grrsn. aa buna pek nem vermedi, nk yerliler srgnlerle dalga gemeyi seviyorlard. Onlar avc yerine koymuyorlard. aa ertesi gn yine ormana gitmeye hazrland. Juok ne avluda, ne de sokaktayd. Oysa her sabah onunla gitmeye almt, onu sabrszlkla beklerdi. aa slk ald ama bekledii havlamay duymad. Ev sahipleriyle ift543 lige ya da Kejma'ya gitmiti anlalan. aa yalnz gitmeye karar verdi. Av eskisi kadar bereketli olmayacakt ama onun da gzleri keskindi. ilin nereye konduunu grebilirdi. Bildii patikadan orman aklna kt. Buray da biliyordu. Daha nce avlanmt... Ayaklarnn altnda sararm yapraklar, kuru dallar trtyordu. Bir il havaland ve aaca kondu. Saa'ya ikinci bir il daha havaland gibi geldi. evreyi dinledi ama birinciyi gzden yitirmekten korktuu iin pek stnde durmad. aa, ili ok net gryordu. il de ona merakla bakyormu, silah nasl kaldrdn, nasl nian aldn izliyormu gibi geldi! Ate etti, ayn anda ikinci bir silah daha patlad, kurun iyice yaknndan geti... aa aacn ardna sakland... Ona ate etmilerdi, samayla deil, ay iin kullanlan kurunla. nsann kard sesleri, ikinci ilin hrts sanmt. Bu dnceler aklndan bir anda geldi geti. Aaca yapm duruyor, soluunu tutuyor, evreyi dinliyordu... Her yer sessizdi. aa ate edilen yere doru ate etmeyi dnd ama tfein tek gz dolu olduu iin ate ederse iyice

savunmasz kalacakt. Namluyu yere eerek dikkatle ikinci fiei yerletirmeye balad. Fiekler cebindeydi... Hareket eder etmez ikinci kez ate edildi ve kurun aaca sapland... aa tfei aceleyle doldurdu, horozu ekti ve beklemeye balad. Biraz sonra hrtlar ve ayak sesleri duydu. Ate eden kayordu... Ortalk sessizleti. aa, evreyi dinleyerek bir sre bekledi. Yerinden k-mldsmaya karar verememiti. Biraz daha zaman getikten sonra iyice eilerek ate edenin gittii ynn tersine yrd. Ormann iinden yryordu. Sk aa dallarnn arasndan geerek Angara'ya kt. Kyya kmadan ormann yanndan kye kadar yrd. Ona kim ate etmiti? Tfeini almak isteyen bir serseri? Zor! Ate edenin de silah vard. Kyden birisi ate etti. Ti-mofey, evet, ite ate eden! Fedya, onu bouna uyarmamt anlalan. Szn ettii ay buydu. Herhalde Timofey, aa' dan alacan sylemiti. Burada almann yolu, pusu kurup ate etmekti. Hem de ayya sklan kurunla. Ama Fed544 ya, Timofey seni ldreceini sylyor diye onu uyarabilirdi. Anlalan bu ie bulamak istememi ya da Timofey'in tehditlerinden ve Saa'nn kendisini tank gstereceinden korkmutu. aa, onlarn neyiydi ki? Bugn var yarn yok. Ama Timofey'le, akrabalaryla birlikte yaamak zorundaydlar. Fedya da susard. Normal bir lm olarak bildirirlerdi. Dnyann bir ucunda kim soruturma yapacakt. Eve gelip odasna girdikten sonra nasl bir uurumun nnde durduunu anlad. Sonsuz gibi gelen yaam her an bitebilirdi. Kurunla, ters evrilen sandalla, yorucu bir yolculukta, raslantsal bir hastalkla... Hi kimse yardma gelmezdi, hi kimse onu savunmazd, hi kimseye ikyet edemezdi. Alferov'a m? Hemen sorar! Neden zellikle Timofey' den kukulanyorsunuz? Bir zamanlar dvdnz diye yle mi? Halkla srtmemek gerek. Onlar da insan, onlarn da kendi deerleri, gururlar var. Bunu gz nne almalsnz. Hem blgenizden bu kadar uzaklamaya, ateli silahlarla oynamaya hakknz var m? ikyeti sonusuz kalmann yansra onu daha da savunmasz brakacak ve dmanlar kendilerini iyice cezalandrlamaz greceklerdi. Aklamann anlam da yarar da yok. Kendi kendini savunmak zorunda. Ama nasl? Ormana gitmemek? Timofey, onu Angara kysnda ya da camdan ate ederek evde de ldrebilirdi. Srtna kurun yeme korkusuyla nasl yaanabilir? Bir de bu kt! Ne samalk! Kendi suuydu! Timo-fey'e niye bulamt? Niye onunla ot bimeye gitmiti? Onlardan uzak durmalyd. Oysa o, onlarla kendini eit grmt. Timofey de bunu, Saa'nn bir smak arad, korktuu biiminde yorumlam ve onun hakkndan geleceini dnmt. Kar konulmasn iine sindirememi, ondan almaya karar vermiti. Marur olmamal, ama herkese de yardm etmemeli. eit eit insan var! aa, akam st Fedya'ya urad, herkesin dalmasn bekledi.

Haklymsn, dedi. Ormannzda aylar dolayor. Fedya gzlerini kard. Grdn m? 545 Sormad, demek ki hangi ay olduunu anlad. aa, dkkndan kp Timofeyler'in evinin yanndan geerken bir an duraklad. Girse mi? Bu itolu ite bir baksa? Hayr, dikkat etmeli, anlamsz hareketlerden kanmal. Yalnzca Vsevolod Sergeyevi'e anlatt ve Zina'nn bilmediini syleyerek onu uyard. Vsevolod Sergeyevi yzn ekitti. Bu, dndnden daha ciddi. ok iyi anlyorum. Beni ldrdnde ceza grmeyeceini de biliyorum. Dikkatli ol. Ormana yalnz gitme. stersen beraber gidebiliriz. yi, bakarz. Evde, Juok'un sabah nerede olduunu sordu. Onlarn yannda deilmi. Sizinle ormana gitti sanyordum, dedi ev sahibesi. Anlalan yine Timofey'in parma. Alak, bir yerlere hapsetti. Juok avluda yatyor, sanki ondan sz edildiini anlam gibi bir sahibine, bir Saa'ya bakyordu. aa, suratn okad. Yarn ay avna gidiyoruz. Hazrlan Juok! aa, ev sahibinin dolabnda kurun buldu. Bir fiei samayla, tekini kurunla doldurdu. Timofey denk gelsin, bakalm. Ne ki, aa ertesi gn ormana gidemedi. Sabah erkenden, daha yataktayken kylnn biri bir not getirdi. Srgn A.P. Pankratov, notu alr almaz Kejma'ya, NKVD yetkilisi Alferov'a gelmeniz gerekmektedir. Altnda Alferov'un artk tandk imzas. Levoka, Varya'ya sendikaya girme zamannn geldiini syledi. Formalite, ama gerekli. Varya dilekeyi verdi.

Ama formalite olmadn abuk anlad. Sendikaya genel bir toplantda alyorlard. Anketteki ayn sorulan orada da 546 sordular. Varya Evli misiniz? sorusuna iyice kprd. Evet, evliyim demek istedi ama ankette hayr demiti. Sorular balayacak, bu da onu iyice kltecekti. Varya Hayr, deilim dedi. Zoya ve teki kzlarn yzlerindeki aknl grd. Neyse ki bir ey sormadlar. Politika hakkndaki sorulara getiler : TSK bakan kim; SSCB ve RSFC Halk Komiserleri Konseyi bakanlar kimler; sosyalist toplumun kurulmasyla sosyalist temelin kurulmas arasnda ne fark var; bizde kurulan hangisi? Varya akna dnmt : Her gn grd, ouyla dost olduu insanlar, birden kukucu olmular, yalann yakalamaya alr hale gelmilerdi. Sanki nemli bir devlet grevini yerine getirir gibiydiler. Le-voka'nm, Rina'mn ve gor Vladimirovi'in yzleri bile dnceliydi. Ne kadar aptalca! Naslsa sendikaya alacaklard. Doldurduu anketi gzden geirmilerdi, her eyi normaldi. Dinsel bir tren gerekletiriliyordu sanki. Gsteri olsun diye grme, gsteri olsun diye iler... Herkesin alt rutin olaylar. Sorular bitti. gor VLadimirovi yerinden doruldu ve vanova'mn yannda altn, ie yaklamnn ok iyi olduunu, sendika yeliini hak ettiini syledi. gor Vladimirovi'in kulland resmi dil, Varya'y artmt. Varya'nn sendika yelii oybirliiyle kabul edildi. Oylamayla her ey bitti. Katlanlar yerlerinden kalktktan sonra yzleri deiti. Eski hallerine dndler. Toplumsal bir grevi yerine getirmilerdi. Varya'y kutladlar ve aceleyle evlerine yneldiler. gor Vladimirovi, ikinci kata inip Varya'nn sendikaya alnm restoranda kutlamay nerdi. Rina, klnn Grand Otele gre olmadn, en iyisinin Kanatike gitmek olacan syledi. Levoka da onu destekledi. gor Vladimirovi deyecekti, fazla yklenmemek gerek. Varya, bugn grdklerinden sonra hibir yere gitmek istemiyordu. Rina ve Levoka, kk memurlard, yerlerini korumak durumundaydlar. Ama gor Vladimirovi? Dierlerinden herhangi bir davranyla ayrlamaz myd? O da m, nl mimar da m korkuyordu? Syledii szcklerin sa547 maln, bu ilemin gereksizliini bilmesine karn o szleri yineliyordu. Varya, birden aa Pankratov'un da bu toplantlara deer verdiini ama yine de hep tek bana kaldn dnd. Byk olaslkla o kalkp verilen zgemite her ey yazlyken bu sorular sorarak boa zaman harcamann anlamsz olduunu sylemitir. Evet, mutlaka sylemitir. aa bir ahsiyetti. Igor Vladimirovi? Hayr! Rojdestvenka ve tiyatro sokaklarnn kesinde, van Fedorov'un antnn

karsndaki ikinci snf bir restorann adyd Kanatik. Bir binann bodrumundayd. Duvarlar kaln halatlarla bezenmiti, Kanatik ad da buradan geliyordu. Varya Kanatike hi gitmemiti. Bilardo yoktu, Kostya buraya gelmiyordu. Bir zamanlar gor Vladimirovi'le gidecei restorand. O zaman Levoka'nn grubunu yelemi, onlarla gitmemiti. te, yine gor Vladimirovi'le! Kanatikte tandk kimse yoktu. Rina, burann cumalar, kzarm pili gn kalabalk olduunu syledi. Rina, kalabalk szyle restoran mdavimlerini kastetmiti. gor Vladimirovi salona gz atarak, Gelenler yine de efendi tipler, dedi. gnnden sonra yeterince kii var, dedi Levoka. Rina, gor Vladimirovi'ten hi utanmadan ne de olsa burada mdr deil, masa arkadayd yant yaptrd: alanlarn i gn bitiyor, llklarnki balyor. Restorana bazlar giriyor, bazlar kyordu. eri giren kz, onlarn yanndaki bo masaya oturdular. Varya, Ri-na'yla Levoka'nn bir anlk kaygl bakmalarn yakalad iin onlara bakt. Kzlar, Rina'nn i gnleri balyor dedii cinstendi. Onlar iin en nemli olay i ncesinde erkeklerin olmad restoranda birazck oturmak, kendi paralaryla bir eyler attrmak, ilerinden sz etmek, garsonlara bahi vermek ve kendilerini normal kadn gibi duyumsamakt. Kzlarn birinin srt onlara dnkt. Yanndaki kz, ona bir eyler syledi, o da Varyalar'n masasna dnd ve Ri-na'yla Levoka'ya bayla zensizce selam verdi. Onlar da yant verdiler ve yzlerine sevinli bir glck yayld. Ama 548 kz onlara deil Varya'ya bakm, glmsemi ve arkadalarna dnerek bir eyler sylemiti. Ardndan hep birlikte glmlerdi. Bu, yirmi be yalarnda, zayf, kk gzl, sarn biriydi. Yz solgundu, bir zamanlar ok gzel olmalyd. k olmayan, dzgn bir giysi giymiti. Varya, Rina ve Levoka'nn telal baklarn yeniden yakalad. Rahatszlk hissetti: Kz, ona inatla, alayla, hatt biraz da hor bakmt. Kim bu matmazel? Bir yerlerde grmtk, nerede olduunu anmsamyorum, dedi Rina kaygszca. Ne ki kaygszl yapmackt. Levoka da bu kz tanyordu, demek rastlantyla grmemilerdi.

Anlalan gor Vladimirovi de rahatszlk duymutu ki zaman olmadn gstermek istercesine saatine bakm, kadehini kaldrmt. Sizi kutlarm, Varya. Artk tam emekisiniz. Baarlar. Hepsi iti. Kzlar, sarnn syledii eye yine yksek sesle gldler. gor Vladimirovi yeniden saatine bakt. Buradan kmaya hazr olan Rina, Acele mi ediyorsunuz? diye sordu. Evet, hem artk... Kukusuz, diye atld Levoka, Sarn onlara dnd. Levuka! Levoka, onlarn masasna gitti, sarna eildi ve bir eyler konutular. Levoka sevimlice glmsedi, sarnn srtn svazlad ve yerine dnd. Dnd masadan yeniden kahkahalar ykseldi. Sarn komik bir eyler anlatmt. Yerine dnen Levoka, Moskova'da turnede bulunan Skomorovski'nin caz hakknda konumaya balad. Rina onun gevezeliklerini dinliyordu, ama Varya kzn tedirginliini far-ketmiti. 549 Sarn yerinden kalkp onlarn masasna yaklat. Var-ya'yla gor Vladimirovi'e yan yan bakt. Elinde sigara vard. Ateiniz var m? Her hareketinden zorla engel olduu bir laubalilik akyordu. Meydan okur gibiydi. gor Vladimirovi, kibrit kutusunu uzatt. Sigarasn yakan kz birden Varya'ya dnd : Kostya'yla aran nasl? Levoka kzn dirseine dokundu. Klava, Klava. Ne oldu? Merak ettim. O yeni kars, ben eskisi. Ben iki yznc, o iki yz birinci. Nasl iyi mi? Seni dllendirmedi mi? Varya, nce soruyu anlamad, gebelikten sz ediyor sand. Rina kabaca araya girdi: Klava, derhal kes!

Yeter! Sana ne?.Sen kes sesini! Sarnn sorusunu ancak o an anlayan Varya sakince yantlad: Orospu yurtta, ekin arabanz! Herkes bir skandal kopaca korkusuyla donup kald, gor Vladimirovi, beklenmedik biimde yksek sesle bard: Masamzdan derhal uzaklasn. Durmayn! Epeydir polise dmediniz anlalan. Hemen ayarlarm. Ay ay ok korktum... diye gld sarn isterik isterik. Yerlerinden kalkan arkadalar, onu zorla yerine oturttular ama sarn barmaya devam ediyordu : Ben onunla adam gibi konuuyorum, o bana kfrediyor. Pislik! Daha burnundaki smk kuramad. Bana kfrediyor! gor Vladimirovi garsonu ard ve hesab dedi. Kendisini onun kars, onu da kocas sayyor. Senin gibi bir vagon dolusu kars var, hepsi bel soukluuyla dolayor... Rina'ya sorsun, onun da bandan geti. imdi ona daha gencini sundu... Kaltaklar! , 550 ;|L HALK KTPHANES' Sonunda restorandan ktlar. Sretenko'da oturan Levoka, Ben, bu tarafa, dedi. Tkrn gitsin, deli bir kar, hepsi bu! Grrz! Varya, Rina ve gor Vladimirovi aa doru yrmeye baladlar. Ne pislik! Neler uydurdu! En iyisi byle yerlere gelmemek, dedi gor Vladimirovi. Bu psikopata her yerde atabilirdik. Varya'ya dnen gor Vladimirovi. zlmeyin, dedi. Kafanza takmayn, bunlar ufak eyler. Varya somurtarak yantlad: zlmyorum. Eve dnd. Saat ondu, almak iin epeyce ge olmutu. Yatma zaman gelmiti. Zaten Kanatikte olanlardan sonra alacak hali de kalmamt. Konu ne Rina,

ne de Le-voka'yd, onlar Kostya'nn arkadalaryd, Rina, anlalan arkadatan biraz daha ileriydi, onun listesindeydi. te Kostya'nn dnyasnn ahlk! Evlilii hakkndaki bu gerekler, gor Vladimirovi iin beklenmedik bir haberdi. Ama gor Vladimirovi'in toplantdaki davranyla restorandaki bar da Varya iin beklenmedik olaylard. Serseriler saldrm olsa herhalde bu tiz baryla yardm isterdi. Koyun ve korkak, ikisi ayn ey. aa, onu baka trl korurdu, te gor Vladimirovi'le demilerdi. Kendi kendinden utanyordu : Bir restoran ll onunla ayn dzeydeymi gibi konumutu. nceleri Kostya'nn kz oydu, imdi Varya Kostya'nn kz olmutu. Byle bir aalanmay hi grmemiti. Yarn ie nasl gidecekti, milletin yzne nasl bakacakt? Ne yapmal, tanrm, nasl kurtulmal? Her eye tkrp Nina'ya dnmek? Hayr, zavall Sofya Aleksandrovna'y zor durumda brakmazd. Kostya serseriliiyle onun yaamn zehir eder. Eve bir maceracy getirip kaamazd. Kostya'yla 551 tartmak? Hayr, evde grltden baka ey elde edemezdi. Bu da Sofya Aleksandrovna iin daha kt olurdu. Kap alnd. Girin. Gelen Sofya Aleksandrovna'yd. yi akamlar, Varya. yi akamlar Sofya Aleksandrovna. leriniz nasl? Sofya Aleksandrovna oturdu ve dikkatle Varya'ya bakt. Neye zldn? Yalnzca yorgunum, toplant vard, sendikaya aldlar. Formalite ama bir gn naslsa olacakt. Sofya Aleksandrovna Varya'ya yeniden bakt. Varenka, ben... Bugn Konstantin Fedorovi bir adamla geldi, kapy tam kapatmamt. Silahlarla urayorlard. Oysa anlamtk, Varenka, bu nasl olur? Varya dolab at. Giysilerin ardnda iki av tfei duruyordu. Divana oturdu ve aresizce ellerini brakt. Size kar ok suluyum. Onu sizin evinize getirmemeliydim. Ama sen, karsn. Kars... Ne kars, ne kocas? Bu, bama nasl geldi, bilmiyorum. Onunla

ortak bir yaamm yok, epeydir onu grmyorum, oktandr kar-koca deiliz. Sofya Aleksandrovna susuyordu. Hibir ey yapamyorum, tuzaa dtm. Tuzaa m? Seni anlamyorum, ne tuza? Resmi olarak evli deilsin, kendi paran kendin kazanyorsun, zgr birisin. Evet, yle ama buradan gidemem. Neden? nk o, buradan ayrlmaz. Bana istersen git, ben burada rahatm dedi. Baka bir ev bulmaya sz verdi ama uyduruyor, aramayacak bile. Onu burada brakamam, onunla baa kamazsnz. Ben buradayken bile silah getiriyor, ben olmasam kimbilir neler yapar, oday hi boaltmaz. Sofya Aleksandrovna, onun ban okad ve glmsedi. 552 Varya, onun tpk aa gibi glmsediini farketti, aa da byle glmsyordu. Gzleri de aynyd. Varenka, Varenka, diye balad sevecen sevecen. Benim iin endieleniyorsun, iyi yreklisin. Endielenmene gerek yok. Gerekten ayrlmaya karar verdiysen... oktan ayrldk . Kzm, dargnlklar hep olur. Genler bunu bytrler. Ayrlrlar sonra yeniden birleirler. Dargnlklar... Sesi titriyordu. Eyalarm kumara veriyor. Pelerini anmsyor musunuz? O zaman doruyu sylememitim, bilardoda kaybetmi. Zorda kaldnda beni de kumarda verecek. Btn ileri karanlk. Lambalar, elektrikli letler hepsi uydurma. Geende eyalarna haciz geldi, buraya da gelecekler diye yle korktum ki. Neyse ki gelmediler. Beni kk dryor. Onu grmeye bile dayanamyorum, siz ise dargnlk diyorsunuz... Varya alamaya balad. Sofya Aleksandrovna, ban yeniden okad. Sakinle, kzm. Byle kendini brakacak ne var, sonunda lm yok ya! nan bana! Niye daha nce anlatmadn?! Utandm. Niye ki, aptal ey! Senden daha deneyimliyim, imdiye kadar yz kere halletmitik. Syle, eve dnmek mi, bende kalmak m istiyorsun?

Kukusuz, sizde kalmak isterim, ama mmkn deil, mmkn deil Sofya Aleksandrovna. Burada kalrsam gitmez, gitse bile her gn telefon eder, skandal karr ve yaamnz zehir eder. Sizi bu dertten kurtarmak daha nemli. Sofya Aleksandrovna soukkanllkla konuuyordu : Sakin ol, ondan kendim kurtulabilirim. Eer kesinlikle karar verdiysen... Sofya Aleksandrovna! Tamam, tamam!.. O halde eyalarn topla ve Nina'ya .dn, kalanlar ben alrm. Soukkanll ve kararll Varya'y artmt. aa da byleydi. Sofya Aleksandrovna'y hi tanmyordu, imdi553 ye kadar hep acl bir ana grmt. imdi, gerek kiilii ortaya kmt. - Onun bana ald hibir eyi almyorum. Sen bilirsin, yalnz acele et, nerdeyse gelir. Kostya'nn byle erken gelmesi vaki deildi. Levoka ya da Rina, Kanatikteki rezaleti sylemilerse, her an eve gelebilirdi. Eyalarn toplarken, Her eyi imdi gtremem, izim masasn falan almalym. Baz eyleri odanza koyup sonra alabilir miyim? Sorduun eye bak! Varya paltosunu giydi, bir eline valizini, dierine cei-veliyle izim tahtasn ald. Arka kapdan k, karlamayn. - Bo verin, ben yalnzca sizi dnyorum. Benim iin endielenmemeni sylemitim. Yine de arka kapdan k, merdivenlerde tantanaya gerek yok. y Varya, Sofya Aleksandrovna'y pt. Her ey iin teekkrler, beni affedin. Ne iin seni affedeceim, beni terketmediin iin asl ben sana teekkr etmeliyim. Her ey yoluna girdiinde dn, sevinirim.

Varya, kendi evlerinin kapsn iteledi. Kap kilitli deildi. Nina masada defterleri dzeltiyordu. Varya'y valiz, izim tahtas ve T cetveliyle grnce, Aile mutluluu bitti mi? diye sordu. Varya valizini yere, izim tahtasn da yatan stne koydu. Bitti. 15 Kostya'nn erken gelip ona telefon edeceini dnen Varya yerinde duramyordu. Telefon gelmedi, demek her zamanki gibi ge gelmiti. 554 Ertesi gn broda, i gnnn bitimine iki saat kadar kala gor Vladimirovi, Levoka'y odasndaki telefona ard. Bu, pek normal deildi. Levoka birka dakika sonra geri dnd ve Varya'ya onu ardklarn syledi. Kcstya m? Evet. Bu telefonu nereden biliyor? Levoka yant yerine omuz silkti. Igor Vladimirovi'in telefonundan konumuyoruz, dedi Varya. Genel telefon var, onun numarasn biliyor. Levoka yine omuz silkti. ok acil olduunu sylyor. gor Vladimirovi'e seni arp aramyacam sordum. Olur, dedi. Git ve genel telefondan aramasn syle. Git kendin syle. Ben arac deilim. Arac deil misin? Kanatikte olanlar kim iletti? Sen deil mi? Varya atm, ama tutmutu. Levoka gitti. Biraz sonra dndnde somurtarak, Bugn saat bete kltr parkn giriinde bekliyor, dedi.

Salncaa m binecekmi? diye sordu Varya alayla. Ke dediini syledim. Kavga m ettiniz? diye sordu Rina gzn izimden kaldrmadan. Sane ne? Sadece... yi, kes sesini! Varya eve gelir gelmez ilk i olarak Sofya Aleksandrovna'y arad. Ne oldu, Sofya Aleksandrovna? ' Her ey yolunda. Gitti mi? Evet. 555 Eyalarn da ald m? Evet. Nasl becerdiniz? Becerdim... Geldiinde anlatrm. Telefonda konumak istemiyor, doru. Varya, Sofya Alek-sandrovna'nn Kostya'y nasl sepetlediini bir an nce renmek istiyordu, ama Nina'y beklemesi ve nasl yaayacaklarn konumas gerekiyordu. Yemeklerini ayr ayr yapmalar komularnn gznde ho deildi. Varya valizini at, giysilerini eski yerlerine ast. Masasnn gzlerine bakt, hi dokunulmamt, sanki Nina onun dneceini biliyordu. Ne olursa olsun kardeiydi, bu ev ne olursa olsun kendi eviydi. izim tahtasn masaya yerletirdi ve almaya balad. Bu ile urarken Nina geldi. Varya, ona glmsedi ve iten getirdii sandvileri gstererek yemek yiyip yemeyeceini sordu. Nina da dosta davranyordu. Masaya yaklap Varya'ya ne izdiini sordu, onun aklamalarn dikkatle dinledi. Yiyecek iecek konusunda, len yemeklerini ide yedikleri iin bir sorun olmayacan syledi. Varya, kiraya, telefon parasna, gaza, elektrie, kahvaltya, akam yemeine, yani btn ortak giderlere kardeiyle ayn oranda katlacan belirtti. Sonunda ortak giderleri yazmaya, ay sonunda ikiye blmeye karar verdiler.

Ardndan Varya'nn getirdii sandvilerle ay itiler. Varya, otelin yapmndan, alanlardan sz etti. Onun heyecan ve evki Nina'nn houna gitti. Kostya'dan hi sz amad. Nina da sormad. Zaman gelince kendisi anlatrd naslsa. Saat on sralarnda telefon ald. Nina at. Varya, sana! Nina endie ve soru dolu bir bakla ona bakt. Varya da arayann Kostya olduunu anlad. Arayan Kostya'yd. Leva ricam iletti mi? letti. Niye gelmedin? 556 Salncakta artk sallanmyorum, bydm. Konumamz gerek. Dinliyorum. Telefonda olmaz. Grmeliyiz. Ne konuacak, ne de grecek eyimiz var. ok nemli. Senin iin, benim iin ve Sofya Alek-sandrovna iin. Atyor kukusuz, antaj yapyor. Yine de endielendi. yi, yarn drde doru Grand Otele gel, konuuruz. Hayr, imdi konumalyz. Ne kadar nemli olduunu, yarn ge olacan bile dnemiyorsun. Birka dakika sonra Arbat'a gel. yi, geliyorum. Varya odaya dnd ve yamurluunu giydi. Hemen dnerim. O mu? Evet. stersen ben de geleyim,

Neden? Neden mi? Varya glmsedi. Endielenme! Paltosunun yakasn kaldran, apkasn iyice yzne in-diren Kostya evlerinin yannda dolayordu. Amerikan filmlerindeki dedektiflerle gangsterlere benziyordu. Varya daha nce onu hi byle grmemiti. Aptallk! Arbat'ta yrmeye baladlar. Telefonu kim at? Kardeim. Bana geldiini biliyor mu? Elbette. Plotnikov, daha sonra da Krivoarbat sokaklarna dndler. Okulun karsndaki bolua gelince banka oturdular. Hava iyice kararm, soluk sokak fenerleri, evlerin klan yanmt. Sokaklarda tek tk giden vard. Kocasz restorana gidilmez, diye balad Kostya. Ho 557 olmayan eylerle karlalabilir. Benimle olsaydn kimse dokunmaz, aalayamazd. Bensiz gittin, ite bana gelen. Senden nce, nasl syleyim, kocaszken de kimse bana dokunmaz ve aalamazd. O kar, bana senin karn olduum iin hakaret etti, beni de llk sand. Psikopatn teki, hasta... Neyi var? Psikolojik diyorum sana. Psikopatlar her eyi yapabilir. Kostya, benim vaktim yok, kardeim bekliyor. Beni ne bu psikopat, ne de Kanatikte olanlar ilgilendiriyor. Sct ninle ayrldk. Kostya susuyordu, birden glmsedi ve Varya'nm elini tutmak istedi. Bekle, Lazenka, kzma. Kzgn olduunu biliyorum ama seninle pek kt yaamadk. stediin her eyi yaptn: alacam dedin baladn, enstitye girmek istiyorsan yardm ederim. Sen, benim gvercinimsin. Varya elini ekti.

Kostya, olay yaratmay brak. Her ey bitti. Dudaklar kinle bzld. Hayr! Ben yer bulana kadar, beklemeye sz vermitin. Oysa imdi sokakta kaldm, yatacak yerim yok. Doru deil. Kardeimde ya da Sofya Aleksandrov-na'da kalmn senin iin nemsiz olduunu kendin sylemitin. Bana aldn eyleri braktm. Topla, ister bilardoda kaybet, istersen baka kzlara hediye et. Alp vereceimiz yok seninle. Hayr, ok ey var. Sofya Aleksandrovna'ya benim hakkmda ne dedin? Ben? Hibir ey. Uydurma. Uydurmuyorum. Yalnzca pelerini syledim, sylemek zorundaydm, yoksa polise gidecekti. Senin iin ho olmazd. Hem ne anlatacam ki her eyi gryor. Eve silh getirmeyeceim demitin, dn getirdin. yice bktm ve ayrldm. Sen, cann nasl isterse yle davran. 558 Nasl davranacam biliyorum, merak etme. Bu madam ile hesaplaacaz, kan kusacak... Kimden sz ediyorsun? Senin Sofya Aleksandrovna'dan. Ona bir iyilik yapacam, grr gnn. Bizde yasa yok, hep yasa diilik... Stalin yolda hakknda da... Olunu ieri tkmlar, hkmetimize kfrediyor... Varya her eyi bekliyordu ama bunu asla. Kostya, neler diyorsun? Kendine gel! Bana nasl davranyorsamz, ben de size yle davranyorum. Giysileri geri veriyorsun, onlarla ii halledeceini mi sanyorsun? Hi de yle deil. Seni alak! Varya bard. ispiyoncu! Hele bir dene! Sofya Aleksandrovna'ya hibir ey yapamazsn, unutma! Onun hakknda tek sz edersen, bunlar onun deil, senin sylediini belirtirim. Ben tek tanm, sana deil bana inanrlar. Eve silh getirmeni yasaklad iin ona iftira attn ve zel bir sokakta silh bulundurduunu sylerim. Hele parman oynat, hele Sofya Aleksandrovna'ya bir dokun! Doduuna piman ederim. Kimse yardm edemez sana. Ri-ralar'm, Levokalar'n da seni satar. Varya konuuyordu. fke, kin, hiddet onu bomutu. Konu, konu, naslsa son kez konuuyorsun. Son kez,, nk biraz sonra seni ldreceim.

Kostya'nn bu sznden sonra, Varya annda sakinleti. Kostya'nn eli cebindeydi. Smitvesson tabancas vard. Bir ara, tabancay ona gstermiti. nl bir arkadann olduunu, onarmak iin aldn sylemiti. Kukusuz, her zamanki gibi uydurmutu. Varya, bir an bile korkmad, nk onu ldremeyeceini, korkacan biliyordu. Sofya Aleksandrov-na'y da ispiyonlamayacakt. Varya'ya bir yiitlik ve umarszlk gelmiti. Hele bir denesin! Ya? Varya gld. Beni ldreceksin yle mi? Kardeimin nereye gittiimi bilip bilmediini bunun iin mi sordun? Biliyor, biliyor. Hadi ate et! Ate et de gr! Korkak! Ses la dnmt. Ate et, korkak, korkak! Hadi ate et! 559 Evlerden perdeler kalkt ve pencerelerden karanla bakan balar grnd. Varya barmaya devam ediyordu. Hadi ate et, niye etmiyorsun, korkak! Bok! Hey, ne oluyor orada? Pencereden gelen bu ses zerine yoldan geenler durmaya balad. Brme, psikopat. Ne olursa olsun elimden kurtulamayacaksn. Kostya szn bitirir bitirmez, hzl hzl yryp gitti. Seni aramaya kacaktm, dedi Nina, Varya eve gelin-, ce. Sr deilse neler oldu? Varya glmeye balad. nemli bir ey yok, beni ldrmekle tehdit etti. Bir de bu kt! Nerede yaadn bilmiyor mu? Aptaln teki. Bir hi! Ertesi gn, iten dner dnmez Sofya Aleksandrovna'ya urad. Sofya Aleksandrovna masada bir eyler yazyordu. Herhalde Saa'ya mektup. Eee anlatn bakalm, Sofya Aleksandrovna, nasl hallettiniz? Sofya Aleksandrovna kalemi brakt, gzln kard. Gitmesini syledim. Biraz kafa tuttu, sonra gitti. Hayr, ltfen daha ayrntl anlatn.

Eve silh getirmesini yasakladm, onun getirdiini, seni azarladn ve kardeine gittiini, onun da gitmesini, komularn kapnn onun yznden kilitlenmemesinden rahatsz olduunu syledim. Kabalamaya, tehdit etmeye, bir sr ey samalamaya balad. Ben, speklasyon yapyormu-um, falan filan... Alak! Bu gece kapy srgleyeceimi ve kimsenin amayacan, kap krlrsa polis aracam, ii olmayan birisi olduunu ve silh ticareti yaptn anlatacam, evde herke560 sin ondan rahatsz olduunu belirteceimi syledim. Yine korkutmaya alt. Olum tutukland ve srld. Savcya, hkime ve avukata nasl gidileceini biliyorum. Beni korkutamazsnz. En iyisi kendinizi dnn, yarn sabah ekip git-mezseniz piman olursunuz. Beni durduramazsnz dedim ve ktm. Sabahleyin eyalaryla ekip gitmiti. Nasl? Ya benimkiler? Seninkileri brakt. . Geri gelmek iin bahane. Belki de baracanz bekliyordur. ok bekler. Anahtar brakacan hi dnmemitim. Yeni kilit takmak gerekir, diye dnyordum. Uyank biri. Varya glmsedi. Bir hrszlk olsa, pheli o olacak, onun iin vermitir anahtar. Olabilir. Eyalar konusunda endielenmeyin. Bizim oraya gtrrm. Eer gelirse benim aldm, benimle muhatap olmasn syleyin. En dorusu bu. Senin eyalarn, giyin. Orada belli olur, dedi Varya belli belirsiz. Eyalar ertesi *n Levoka'yla Kostya'ya yollamaya karar vermiti. Varya, sevgiyle Sofya Aleksandrovna'ya sarld. Size kar ne kadar suluyum. Benim yzmden neler ektiniz.

Yavrum, neler sylyorsun. Kafana takma. Ondan korkma, onun gibiler ancak zayflara kar gl, ekingenlere kar yiit kesilirler. Biliyorum. Dn akam, beni dar ard ve ldrmekle tehdit etti. yle mi? Evet, evet. Ben de dalga getim ve ayrldm. Aferin, yle yapmak gerek! Varya da gcn ve bamszln duyumsuyordu. Evet, evet, sonunda bamszlk! Bakasnn iradesine boyun ememi, bu pislii amay becermiti. Olsun, hata yapsn. Ha561 ta yapa yapa doruyu renecekti. Dnyada btn insanlar bir para ekmek, bir para gne iin urayor, her yerde ortama uyuyorlard. nemli olan insanln korumak, kiiliini yitirmemek. Vary a buna ulamt, gurur duyabilirdi. Saa'ya m yazyorsunuz? Evet, yavrum, Saa'ya. Yarn gndermeli, umarm yollar kapanmadan eline geer. Ekim ve kasmda, Angara donmad srece hi haber ulamyor. Son postayla alsn istiyorum. Varya, ok uzaklardaki rman kysnda yalnz bana duran Saa'y gznn nne getirdi. Kendisi de bir eyler yazmak, ona kk bir sevin vermek istedi. Boyun emeden, kazasz belsz kt btn bu olanlardan sonra iyice rahatlamt. Bu yzden Saa'ya, tand en iyi insana yazmas daha kolay olacakt. Ben de bir eyler yazabilir miyim? Tabi, Varenka, Sofya Aleksandrovna sevinmiti. Mutlu olacaktr, nk ona benden baka kimse yazmyor. Varya kt ald, dnd ve yazmaya balad: Merhaba, aa! imdi annenin yanndaym, sana yazyoruz. Her ey yolunda. Annenin sal.iyi. Moskova Proje B-rosu'nda alyorum... Yine dnd ve devam etti. ... imdi neler yaptn renmeyi nasl isterdim... 16

Kirov, Soi'de bulunuundan rahatszd. Kitap almasna katlmas formaliteydi. Yazlanlar okumu, Stalin'in onayladklarn onaylamt. Stalin'in, tarihi, yalnzca kendi kiiliini yceltmek iin deil, dnk, bugnk ve yarnki zalimliklerini hakl karmak iin btnyle deitireceini anlyordu. Ne ki Kirov, kar kamazd. Teorik konularda sava amann anlam yoktu. Kendisi ne teorisyen, ne de tarihiydi. Oysa Stalin'in elinin altnda istedii eyleri syle^ yecek ve kantlayacak ynla teorisyen ve tarihi vard. Bu 562 ie burnunu sokmann yarar yok. Ama Stalin'in Kafkas'daki rol hakknda makale yazmann da gerei yok. Kirov, Azerbaycan rgtn tam be yl ynetmiti. rgt tarihini, Stalin'in Bak'deki roln ok iyi biliyordu. Sradan bir devrimcinin oynad rol. Onun Bak'deki rol imdi batan uydurulacakt, daha nceleri yapld gibi. Bunlara Kirov da katlmt, ama onlar byk tarihsel sorunlard. Stalin'in, Lenin'in halefi olduu iddias parti iin gerekliydi ve Kirov da bunu kabul etmiti. Bylece baz konularda gereklerden uzaklamak gerekmiti. Sava bitmi, hef ey dinmiti. Ninanm yneticisi olma dncesi Stalin'e ne kazandracakt? Yenukidze ile hesaplamada onu kullanmak istiyor. Buna raz olmayacak. Bak'deki her soka, her evi, her kuruluu, her sondaj kulesini bilirdi: Orada grd hibir eyin Stalin'le ilgisi yoktu. imdi btn Baku, Stalin'in, yaayan Stalin'in antn dntrlyordu. Sokaklar, okullar, enstitler, petrol iletmeleri hep onun adn tayordu. Stalin'in hangi hcrede yattn hi kimsenin bilmemesine karn Boylov hapisanesin-de mze bile amlard. Ona sormaya korkmulard. Bu sorudan olayn kk grld sonucunu karabilir, Bak-llerin byle bir mze amak konusunda tam kararl olmadklarn dnebilirdi. Bunun zerine kendileri karar vermiler, dardan kap alabilecek en uygun hcreyi semilerdi. Gerekli dzenlemeler yaplm ve mze, hapisanenin iine girmeden gezilir hale getirilmiti. Stalin'in bu olayn btnyle uydurma olduunu bilmesine karn, mze varln srdryor ve oraya turlar dzenleniyordu. Yine de Kirov birok kere gemii sz konusu olduunda, gerekle efsane arasndaki snrn yitirildiini belirtmi, hatt bu konuyu Orconikidze ile de konumutu. Ama Kirov bu snr yitirmemiti ve yeni efsaneler yaratmaya hi niyeti yoktu. Stalin, onun Soi'de kalmasn istiyordu. Bou bouna zaman kayb. Onun yeri Leningrad'd. Yiyecek karnelerinin kaldrlmas gerekliydi. Drt ay sonra SSCB yurttalar serbeste ekmek alabileceklerdi. Bu olay byk aclara, kayplara ve kurbanlara mal olan kolhozlarm 563 ie yaradn gsteriyordu. Byle bir nlem baarszla uratlmamalyd. Dikkatle hazrlanmak gerekiyordu, zellikle de kendi ekmeini salayamayan blgelerde... Bu blgelerden biri de Leningrad'd. Bunca i onu beklerken, o burada can skntsndan patlyordu.

Kirov, tarih kitab taslaklarn plajda okuyordu. Daha dorusu okumuyor, gzden geiriyordu. Sayfalar rzgr uurmasn diye stne talar koyuyordu. ift kat demir parmaklkla evrili plaj botu. Parmaklklarn ard yasak blgeydi. Plaj giriindeki telefonlu kulbede srekli bir nbeti duruyordu, ikinci nbeti de asfalt yol boyunca dolayordu. Plajdan yalnzca konuklar yararlanyordu. Stalin denize girmezdi, plaja da inmezdi. Personelle grevliler baka yerden denize girerlerdi. Kirov, burada tek bir kiiyle karlat: Moskova'dan gelen di doktoru, Kirov'a kar saygl ve iten davranyordu. Yumuak sesli, ll davranl bu adam ok gzel yzyordu. Buradaki her eyin deniz, gne, kumsal ona byk zevk verdii belli oluyordu. Kirov, insanlarn mutlu olduunu grdnde her zaman mutluluk duyard. Kukusuz, insanlar binlerce yldr mutlu olmay bilmilerdi ve yaadklar srece de bunu srdreceklerdi. Grd her glck, duyduu her kahkaha ona ve partisine bir dld. Alnmas gerekli sert kararlarn onay-lanmasyd. Bir marksist olarak geni kapsaml dnyordu ama binlerin, milyonlarn ardnda onun iin hep baka bir insan vard. Onun iin dinleyiciler, kiiliksiz deildi. Krsye karken her dinleyiciyle iliki kurmaya alrd. Hitabet gc belki de buradan geliyordu. Kiisel ilikiden hi kamazd, her trl konumaya seve seve katlrd. Di doktorunu da ilgin bulmutu. Tam anlamyla havadan sudan konuuyorlard. Suyun scakl, kkrtl kaynaklar, Matsesta sularnn insan organizmasna etkileri... Lipman'm her konuda, hatt uzman olduu diler konusunda bile bir doktor gibi deil, sradan biri gibi konumas Kirov'un houna gidiyordu. Hangi di fras daha iyidir, by m, k m? Dileri neyle temizlemeli? Lipman, 564 bir kez olsun kimi tedavi ettiini sylememi, Stalin adn azna almamt. Matsesta mucizeler yaratyor, diyordu. Tam anlamyla sakat, yryemeyen bir komumuz vard, Matsesta'dan sonra on sekiz yandaym gibi komaya balad, Daireniz gzel mi? Nasl sylemeli... kinci Mecanskaya'da ortak dairede on dokuz metrekarelik gzel bir oda. Merkeze yakn, odada zel telefon var. Ho, komular bundan memnun deiller, telefonun koridora konmasn istiyorlar. Ben de kar deilim ama Kremlin salk sorumlusu kar kyor. Telefonu o koydurdu, beni telefonla aryor. Kirov, Kremlin doktorlarnn arlmadn, yksek mterilerine gtrldklerini biliyordu. Kime gtrdklerini sylemezlerdi. Orconikidze bu ile dalga geiyordu. Biliyor musun, doktorumu bana getiriyorlar ama adm sylemiyorlar. Doktor yine de kime gittiini biliyor. Onu almaya tvanov gitmise bana, Petrov gitmise Kuybev'e. tte, byle oyunlar oynuyoruz...

Rzgr kt ve denizde beyaz kpkl dalgalar belirdi. Kyda ok deniz anas var, dedi Kirov. Frtna geliyor. Kumda otururken, yzerken ya da kurulanrken ite bunlardan sz ediyorlard. Doktor, Kirov'un yanndaki ktlar grmt ama karmak istememi, uzak durmutu. Kirov, taslaklar anlamlarn hemen hemen hi anlamadan okuyordu. Tarihin hangi yne kaydrlmak istendii ortadayd, ayrntlar nemli deildi. Stalin'i dnyordu. Zaten genel olarak son yllarda hep onu dnmyor muydu? Ama Leningrad'da bu dnceler, ilerin gerisinde kalmt. Burada ise i yoktu, Stalin vard. Kirov, onunla her gn karlayordu, dnmeden edemezdi. Her zaman Stalin'i desteklemi, onun politikasn savunmu, dmanlaryla savam, otoritesini ykseltmiti. Stalin'in ou zelliklerini beenmemesine karn btn bunlar itenlikle yapmt. Kiisel zellikleri, politik zelliklerden ayrmay bilmek gerekir. Lenin'in eletirilerini gz n565 ne alacana ve eksikliklerini dzeltecei konusunda Stalin' in verdii sze pek inanmamt. Kirov baka eye inanyordu : Parti ii savam, Stalin'in kiiliinden kt yanlarn keskinletirmiti. Bu savamn bitiiyle baz eyler dzelebilirdi, ite o zaman Stalin'in kt zellikleri, eer gelecek kuaklarda iyi bir izlenim brakmak istiyorsa, byk bir devletin yneticisinde olmas gereken iyi zelliklere dneceklerdi. Stalin bunu istiyordu. Ne ki Kirov'un umutlar bo kt. Tam tersine, Stalin yerini glendirdike daha dayanlmaz, daha kaprisli, daha zalim oldu. Entrikalar evirdi, parti yneticilerini birbirine drd, gvenlik rgtn en nemli ynetim organ yapt. Kirov'un orada, Leningrad'da, NKVD bakan Filip Med-ved rgte balyd; ama teki parti yneticileri yrelerindeki organlarn gittike bamsz hareket ettiklerini, btn devlet dairelerine girdiklerini, yalnzca merkeze bal olduklarn, yegne silahlarnn muhbirlik olduunu ve komnistleri bile birbirlerini izlemeye zorladklarn anlatyorlard. Mariya, kendilerini izlediklerini birka kez endieyle anlatmt. Mariya karsyd, endielenebilirdi; ama Mariya'nn kardei, 1911'den beri parti yesi olan, soukkanl ve ll Sofya da ona katlyordu. Kirov, bu kukular paylamyordu, Leningrad'da bu mmkn deildi. Herhalde, koruma mdr Borisov korumalar sk sk deitiriyordu. Onlar da izleniyoruz sanyorlard. Moskova baka. Orada her admn izliyor. Zaten btn Politburo yeleri izleniyordu. Kimle karlayor, kime gidiyor? Btn bunlar ok irenti. Parti iinde byle eyler hi olmamt. Oysa imdi vard ve yapacak hibir ey de yoktu.

Stalin'in kukuculuu byyor, hi kimseye inanmyor. Onunla ak konumak mmkn deil, itenliini her an sana kar kullanabilir. Btn bunlar, gvensizlik, endie ve hatt zayflk douruyordu. Her eye karn Stalin'e kar kamazd. Btn trajedi ite buradayd. Yntemleri kabul edilemezdi ama izgisi doruydu. Rusya'y gl, sanayilemi bir lke yapmt. Stalin'e kar kmak, lkeye ve partiye kar kmak de566 mek. Kimse onu desteklemez. Destekleyen ksa bile yerine kim geecek? Biroklar genel sekreter koltuunda Kirov'u grmek istiyordu, ama ona gerekli deildi, omuzlar kaldrmazd. Teorisyen deildi, devrimin pratikisiydi. Devrimci genliinin en yakc ans, kendi elleriyle yapt ve rencilerin bildiri bastklar teksir makinasyd. O zamanlar bununla gurur duyuyordu. Partiye ilk maddi katk-syd. Kendi emeinin ve ynettii insanlarn emeklerinin gzle grnen sonular onu hep mutlu ederdi. Ona gre birinin komnist, parti yesi olmas ve partinin gveni yeterliydi. Ama Stalin, Lenin'in lmnden sonra Trokiyle Zinov-yev'in yeltenilerine kar Lenin'in mirasn savunan parti ynetimine itibar etmiyordu. Ynetim artk kolektif olarak adlandrlmyordu, iin aslnda da partinin yneticisi Sta-lin'di. Ama ekirdek kalmt. Lenin de partinin ve devletin yneticisiydi. Ama evresindeki ekirdee deer veriyordu. Gr ayrlklarna karn herkese sayg gsteriyordu. Stalin, Politbro'ya imdi Jdanov, Malenkov, Beriya, Ye-jov, Mehlis, Poskrebev, kiryatov, Vinski gibi adamlar alyordu. Stalin'in ondan eski Zinovyevcileri cezalandrmasn isterken ulamak istedii amac ok iyi anlyordu: Terr iin ortada bir neden yokken terr estirmek istiyordu, Stalin, korkunun yardmyla ynetmek istiyordu. Kiisel egemenliini glendirmek iin yalnzca korkuya gereksinimi vard. Bunun neyle sonulanaca ise belli deildi. Kirov, Lenin'in dn dinlemeyip Stalin'i genel sekreterlikten almakla partinin yapt hatann bilincine imdi varyordu. Bu yaplmalyd. Troki ne olursa olsun yukarya trmanamazd, o partiye yabancyd. Zinovyev ve Kamenev de ynetime gelemezdiler, parti onlara gvenmiyordu. Partiyi, onun gerek bolevik ekirdei, Buharin'in de, Rikov'un da, hatt Stalin'in de bulunduu bugnk Politburo eitlik ilkesine bal kalarak ynetirdi. Onarlmayacak bir hata. Stalin'i dzeltmek mmkn deil. Onu bir eye inandrmak mmkn deil. Seninle yalnzca grnte amacna ulamak iin anlam grnr, politik admlarn uzun sreli atar. ilk bakta masum grnen, 567 Yenukidze'ye kar makale yazma ve Moskova'ya gelme nerilerinin ardnda kimi politik dnceler yatyordu. Lenin, Stalin kaprislidir, derken ok haklyd. Ayrca sabrl, inat ve dndn her zaman sonuna kadar gtren biri. kti-dar srlarn biliyordu. Onun ilkel papaz okulu mant ve papaz okulu dogmatizmi

insanlar tarafndan beeniliyor, anlalyor. Her eyi yapabileceine, her eye muktedir olduuna dair inancna halk inandrmay becermiti. Onun bykl halkn houna gidiyor. Halk bunca yllk kargaa, i sava ve parti ii ekimeden sonra dzenin gelmesinden memnun. Bu dzeni Stalin'le zdeletiriyor. Bunu deitirmek artk mmkn deil. Kendi gszlnn bilincine varmas Kirov'u umutsuzlua srkledi. 1926'da Leningrad'a gelen Kirov, grevinin gln anlyordu. Leningradl komnistler Zinovyev'e oy vermilerdi. Btn rgt ve propaganda aralarn devreye sokan Merkez Komitesi, ka srede onlarn Zinovyevci muhalefete kar, on drdnc kongre kararlar ve MK politikas dorultusunda oy vereceine inanmt. Bu, parti tarihi iinde ilk eylemdi. Daha dn paylatklar grlerden vazgeen onbin-lerce komnist, dn kar ktklar kiilere oy vermiti. Bu eylemi, Kirov ynetmiti. Zaferi ok ac olmutu. Bunca yl btn almalar, Leningradl komnistlerdeki stnlk duygusunu uyandrmak ve kendisinin onlara vurduu ruhsal darbenin izlerini silmek yolunda olmutu. Evet, parti iinde kesin bir disiplinden yanayd, ama hi konumayan ve uysalca oy veren bir kitlenin de partiye yarar yoktu. Byle bir rgt ynetmeyi hi mi hi istemiyordu. Devrimci Piter, Ekim Devrimi'nin beii olarak kalmal: Piterli iiler, Rus ii snfnn ncleri ve Leningrad ileri Avrupa biliminin, ileri sanat ve kltrn kenti olarak kalmal. zellikle bu nedenle Bilimler Akademisi'nin Moskova'ya tanmasna kar kmt. Politbro'da destek bulamamt. yle dnyorlard : Bilim, sosyalist yaplanmaya hizmet ettiine gre bu yaplanmay yneten merkezin, Halk Komiserliklerinin ve teki ynetim organlarnn yannda olmaldr. Kirov buna katlmamt. Ama onu desteklememiler, tersine ona gl568 mlerdi: Kirov, yal akademisyenleri bile Leningrad'dan ayrmak istemiyor. Stalin de glmt. Ama Stalin, Kirov'un Leningradllarm onurunu kracak her eye kar olduunu ok iyi anlamt. Ne olursa olsun Kirov'un politikas sonu vermiti. Bunca yl boyunca Leningradl komnistleri inatla, partinin on drdnc kongre ncesindeki oylamay rastlantsal ve sonusuz saydna, Stalin'e gvensizliklerinin temelsiz ve Stalin' in politikasnn btnyle doru olduuna inandrmaya almt. Leningradl komnistleri buna inandrmak yle pek kolay deildi. Leningradl komnistlerin politik dzeyi olduka yksekti. O yllar, zenginlerin topraklarnn alnarak kolektiflemeye geilmesi ve Stalin'in kararsz manevralary-la gemiti. lke o yllarda alk ekmiti, yiyecek ve teki mallar karneye balanmt. Kirov, Leningradllarm doymas iin elinden geleni yapmt. Bu konuda Halk Komiserleriyle epeyce srtmeye girmiti. Leningrad da parti karsndaki grevini yapmt. Leningrad, bu yllarda on binlerce komnistini kylere, MTS'lere, sovhozlara ve inaatlara yollamt. Leningrad'n btn nc gleri ie koyulmutu. Parti bunu isterken Kzl Piter'e roln geri vermeliydi. Yani on drdnc kongre ncesindeki oylama olaynn ve bundan dolay Leningradl komnistlere duyulan gvensizliin sonsuza kadar unutulduunun sylenmesi

gerekiyordu. te, yara kapanmaya yz tutmu ve artk armayan bu yaray Stalin yeniden demeye karar vermiti. Sekiz yl sonra Leningradllara o olay anmsatmak, almak istiyordu. nk Stalin'in gizlenenleri ve silahlarn brakmayanlar yok etmek nerisinin ardnda Leningrad rgtnn temelini ortadan kaldrmak yatyordu. Kirov buna izin vermeyecek. Politburo onu destekleyecektir. Stalin byle bir konuda Politbro'nun kendisini desteklemeyeceini anlayarak srtmeye girmezdi. Stalin, parti Merkez Komitesi'ni ve Politbro'yu bir makamn iradesine kr krne uyan bir organa eviremeyecekti. Bu, Stalin'in hibir zaman partiden stn olamayacann garantisiydi. 569 Stalin, lkenin yeniden kurulmas iin ok ey yapt. Tarihteki her byk adam gibi aa kendi kiiliinin damgasn vurdu. Lenin bu ii daha akla uygun aralarla yapard. Ama Lenin yok, Stalin var. Lenin bot giyerdi, Stalin ise izme giyiyor. Rusya'nn, dnyann gl sanayi lkelerinden biri olduu; bilim, teknik ve kltr lkesi olduu tartlmaz. lke terrle ynetilmez. Zorlama, lkenin geliimini engeller. Marksizm, tarihin objektif yasalarnn kiilerden daha yksek ve daha gl olduunu gsterir. Tarihsel gelimenin mant acmaszdr. Stalin'in bu manta boyun emesi gerekir. Tarihe yol amak; sanayiyi, bilimi, kltr gelitirmek gerek. En nemlisi ...Kirov ayaa kalkt, yatmaktan sklmt. nemli olan, parti kadrolarn korumak. Temel Bolevik kadrolar glyken ve yaarken parti yenilmezdi. Biraz yandnz, dedi Lipman. Gmleinizi giyin, yoksa... Szn bitiremedi, nbeti kulbesindeki telefon ald, Kirov da, Lipman da o yana dndler. Nbeti geldi ve Lip-man'a birinci yazla arldn syledi, Sonra vcudunuza alkol srmeniz gerekir. O zaman armaz. Aceleyle giyinen Lipman szn byle tamamlad. 17 Lipman, di etlerine bakt ve Stalin'e her eyin yolunda gittiini, iki gn sonra proteze geebileceini bildirdi. Yarm olur mu? diye sordu Stalin. Yarn da olur. Lipman glmsedi. Ama en iyisi yarndan sonra. Nasl isterseniz yle yapn. Stalin'in surat asld. iiniz ilerliyor mu? Kalp karnca ie balayacaz.

Kitabnz kastediyorum, diye aklad Stalin sinirli sinirli. 570 zr dilerim, birden kavrayamadm... Saolun alyorum. Stalin kalkt. iyi gnler. Stalin'i kzdran doktor deil, Kirov'un davranyd. Bir daha atmamlard. Kirov, taslaklarn tartlmasnda dikkatli davranyor, her eyi konumadan onaylyordu, ama ilgin olmayan ve yaramaz bir ile uramak zorunda braklan biri gibi davranyordu. Bu grmeler skc olmaya balad. Stalin Kirov'u gnderebilirdi, ama ak bir anlamazlk istemiyordu. Dayanmalyd, Stalin de dayanyordu. Ama sinirleri iyice gerilmiti. Grnteki bu sakinliinin, soukkanllnn ve sessizliinin neye mal olduunu yalnzca kendisi biliyordu. Kendini tutmasa insanlar da tutamazd. Birisine patlasa bile, o, asl kzd kii olmazd. Bu sefer de doktora patlad. Lipman belirlenen zamanda geldi ve aldan kalp yapmaya balad. Stalin, bu ii hi sevmezdi. Doktor azna aly soktuunda alyla birlikte geri kalan dilerini de skp alaca duygusuna kaplrd. Al paralarnn azna dmesini sevmezdi... Her ey iyi gibi, dedi Lipman. Pek kt olmad. Yalnz Jzef Vissarionovi yine de size sade protez mi yapsak diyorum? Stalin, koltuun kenarna yumruunu indirdi. Size Rusa sylendi : Altn istiyorum! iyi, iyi. Sizin sylediiniz gibi yaparz. Sabaha doru hazr olur. Stalin, hi konumadan Lipman'm titreyen elleriyle letlerini yerletirmesini izledi. Korktu, geveze! Ne halk! Lipman birden letlerini yerletirmeyi brakt ve ekingence konutu : Jozef Vissarionovi, di rengini belirlemem gerek, ltfen bir dakika daha oturur musunuz? Stalin yeniden geriye yasland ve azn at. Lipman 571 uzun uzun rnek dileri denedi. Birincisi, ikincisi, derken ncs. Kaygl, hatt endieli bir grnm vard, ii ok uzun srd. Stalin az ak oturmaktan skld.

Daha srecek mi? imdi, imdi. Lipman, di rneklerini hl Stalin'in azna sokup karyordu. Sonunda bir karara varr gibi oldu. Kalkabilirsiniz, Jozef Vissarionovi. Sabaha kadar yapmaya alacam. Lipman antasn kapatt. Stalin, ertesi sabah doktorun gelmesini emretti. Stalin yolda, dedi Tovstuha. Henz bitiremedi, yarna hazr olacan syledi. Stalin kprd : Buraya arn! Birka dadika sonra Lipman grnd. Bugn protezi bitirmeye sz vermitiniz. Neden sznz tutmadnz? Olmad, Jozef Vissarionovi. Stalin, doktora herkesin korktuu en kt bakyla bakyordu. Geciktiren ey ne? Lipman ellerini at. Doruyu syleyin. Yanmda getirdiim yapay dilerin hi birinin rengi sizinkilere uymuyor. Uyan niye getirmediniz? Elimizdekilerin hepsini getirdim, hatt sizin iin daha nce kullanlan da. Eee? Di rengi, zellikle sigara ienlerin di rengi hep deiir. Getirdiim di renkleri dilerinize uyuyor, ama yine de ufak bir fark var. ok farkediliyor mu? Hayr, ama uzman biri farkeder. Uzmanlarla ne iim var? iimi kt yaptm birinin sylemesini istemedim.

572 Stalin glmsedi. Kendinizi dnmenizden dolay ben disiz dolayorum. Daha ne kadar byle duracam? Moskova'ya telefon edip gndermelerini istedim. Katalog numarasn belirttim. Stalin dikkatle Lipman'a bakt. Hani Moskova'dakilerin hepsini getirmitiniz? Bulurlar... Nerden? Lipman gzlerini kaldrmadan fsldad: Berlin'den. Berlin'den?! Alman katalogundan iaretledim. Neden bana hemen sylemediniz? Lipman susuyordu. Sylemenizi mi yasakladlar? Stalin yeniden glmsedi. Lipman susuyordu. Kim yasaklad? Lipman susuyordu. Tovstuha m? Lipman belli belirsiz ban sallad. unu unutmayn: Stalin yoldaa her ey SYLENEBLR, her ey SYLENMELDR, Stalin yoldatan hibir eyi gizlemek OLMAZ. Bir ey daha: Stalin yoldatan HBR EY GZLEMEK OLASI DELDR. Stalin yolda, er ya da ge gerei renir. Protezdeki gecikme kukusuz ho deildi, ama sonuta i yoluna girecekti. Ancak doktoru yalan sylemeye zorlamalar ok ktyd. evresindeki hi kimsenin en kk bir yalan bile sylemeye hakk yoktu. Kk yalan, byk yalan getirir. evresi vr zvr eylerde ona yalan sylyorsa, bu evre gvenilir deil demektir. Politburo yesinden aya kadar herkes, Stalin yoldaa yalnzca gerein, gerein syleneceini bilmelidir. Doktoru yolladktan sonra Tovstuha'y ard. Niye doktoru, beni kandrmas iin zorladnz?

573 in z u : Doktor, dn gerekli renkte di olmadn ve yalnzca Berlin'den bulunabileceini syledi. Hemen Lit-vinov'u arayp katalog numaralarn verdim, Litvinov da Hinuk'a telefon etti... Hinuk hl Berlin'de mi ki? Evet, Surits bugn gidiyor. Eee... Sonra? Daha sonra Litvinov telefon etti, gerekli eylerin alndn, bugn Moskova'da olacan syledi. Bu akam da burada olacan sanyorum, doktor bu gece hazrlayabilecekler rini syledi. Brak gece uyusunlar. Gece doru drst yapamazlar. Sorum baka : Niye doktoru beni aldatmas iin zorladnz? Hi beklenmedik bir yant ald: Berlin'den istememizi yasaklayacanzdan korktum. Tovstuha onun alakgnlllnden ekinmiti. Zarif bir dalkavukluk! Belki de her eyi kendisi dnm, btn korkusuna ve girdii riske karn her eyi stlenmiti. Denenmi ve sadk biri. Yine de yalanla kurtulu olmaz! Her eyi benim haberim olmadan yaptnz. Beni oldu bittiyle kar karya braktnz. Davrannz beenmesem bile, artk deitirmek olanaksz. Ama neden doktoru yalan sylemeye zorladnz? Size her eyi anlatmasndan ve sizin yasaklamanzdan korktum... Stalin verandada dolamaya balad. Bir an durdu ve bir tablet daha almann iyi olacan dnd. Yenukidze'nin bu alaka makalesinden sonra uykusu iyice bozulmutu. Kirov umutlarn boa karm, yaz yazmaktan kanmt. Kirov' un Soi'de bulunmas da sinir sistemini yattrmyordu. Ama ciddi konular vr zvrdan ayrmak gerek. Ufak tefek eyler iin kendini kaybetmemeli. Berlin'e smarlanan diler nemsizdi. Tovstuha itenlikle konumutu, hatt inandrc. Yine de yalan domadan yok etmek gerek. Sonsuza kadar. Stalin yeniden fkelendi ve nerdeyse yz yze gelecek kadar Tovstuha'ya yaklat. Tovstuha kzard, bir adm geri ekildi. 574. evremde yalanc ve uydurukularn olmasn istemiyorum. evremdeki insanlara sonuna kadar inanmak zorundaym! evremdekiler en kk bir yalan bile syleyemez, hatt bunu akllarndan bile geiremezler.

Tovstuha, Stalin'in son tmceyi daha dosta sylediini duyumsad. zr dilerim, dnmeden davrandm. Ama Tovstuha yanlmt. Stalin yine zalim bakyla bakt. En kk yalan sert biimde cezalandracam. zellikle grevli personeli yalan sylemeye itenleri. Umarm, anlamsnzdr. Evet, Stalin yolda. Bir daha yinelenemeyecek. Ertesi gn Tovstuha, her eyin hazr olduunu bildirdi. Gelsin! Lipman sulu sulu glmseyerek selam verdi ve antasn at. Stalin, doktorun hareketlerini izleyerek dolarken, Dnk grmemizi dndnz m? Elbette, Jozef Vissorionovi. Bu konuda Tovstuha yoldala da konutum, onun sizi yalan sylemeye zorlad izlenimini edindim. Lipman elini yreinin stne koydu. Stalin yolda, size yalan sylemeyi dnmedik. Tovstuha yolda, sizi rahatsz etmememi ve byle kk eylerle sizin zlmemenizi istedi. Tanr, yalandan korusun bizi. Rahatsz etmek, zmek bunlar ocuka eyler, biz yetikin kiileriz. Stalin koltua oturup ban geriye yaslad. Lipman yeni protezi suya batrd, stndeki damlalar sildi ve dikkatle yerine yerletirdi. Protez altn kaplamayd. tyi gibi, dedi Stalin. Lipman karken protezi yarn sabaha kadar karmamasn, bir ey olursa onu armasn rica etti. armak gerekmedi. Protez tam oturmutu. Stalin memnundu. ki gn sonra Lipman geldiinde, 575 Protez ok iyi, ar ve bask yapmyor, dedi. Sanki oktandr takyormuum gibi.

Lipman yine de oturmasn rica etti. Protezi kard, di etlerine bakt, yeniden takt. Evet, dedi. Gzel olmu gibi. Grdnz m, bir de altna kar kmtnz. Lipman bir ey sylemedi. Bir anlk duraklamadan sonra, Stalin yolda, dedi. almamdan madem memnunsunuz sizden ufak bir ricam olacak. Buyrun, dedi Stalin suratn asarak. Stalin, dorudan kendisinden bir ey istenmesini sevmezdi. Bunun belirli bir dzeni vard. Hangi konular ona ileteceklerini bilen insanlar alyordu yannda. Dorudan ona bavurmak samimiyetsiz bir davrant. Ama Lipman'mki beklenmedik bir ricayd. Lipman antasn at, bir paket kard. inde plastik protez vard. Stalin yolda, bu protezi yalnzca bir gn takmanza rica ediyorum. Hangisi daha rahat bakn, sonra karar verirsiniz. Stalin aknlkla kalarn kaldrd. Oysa ona aka altn istediini sylemi, hatt koltuun kenarna yumruunu indirmi ve doktor korkudan titremiti. Yine de kendi grnde inat ediyordu. Kimbilir belki de byle gerekiyordu. Peki, dedi Stalin hi istemeden. Lipman protezi deitirdi. Takma ilemi abucak bitmiti. Her ey yolunda gibiydi. Ltfen, yarn beni arn ve hangisinin daha iyi olduunu syleyin. yi olan brakalm. Ertesi gn Stalin, yemekten nce Lipman' ard. zeletiri yapmam gerekiyor galiba, siz haklyms-nz. Bu protez daha rahat. Ama krlabilir, bana yedek olarak birka tane yapn. Lipman sevinle glmsedi. Tabii, isterseniz on tane. 576 Kahvalt yaptnz m? Evet, elbette.

Olsun, benimle bir eyler attrn. Lipman' yandaki odaya gtrd. Masada arap ve mezeler vard. Votka ve kanyam, yok. Ben imiyorum, bakasna tavsiye etmem. Ama arap baka ey. Hangisini tercih ediyorsunuz? araptan pek anlamam. Kt, araptan mutlaka anlamak gerekir. Kahve imiyorum. ay iiyorum ama ok seyrek. arab tercih ediyorum, ki- kadeh arap canlandrr, ban dndrmez. Kk, nerdeyse likr kadehi gibi iki kadehe arap doldurdu. Yaptnz protez uzun yllar dayansn! Attrn. Lipman ezmeli bir sandvi ald. Soi'de biraz daha dinlenmek ister misiniz? Buras ok gzel ama Moskova'ya ie dnmeliyim, tabii size gerekli deilsem. Moskova'ya sizi benim geciktirdiimi sylerim. Dinlenin, yzn, kitabnz yazn. Moskova'da hastalarm bekliyor. Bazlarnn tedavisine baladm, protezlerini kardm, dilerini ektim, azlan ak beni bekliyorlar. Kalmam doru olmaz! Haklsnz, ne zaman gitmek istiyorsunuz? Ne kadar erken olursa. Yarn olursa iyi olur. Stalin, alma odasnn kapsn at ve Tovstuha'y ard. Doktoru yarn uakla gnderin. Gerekli her eyi verin. ieyi gsterdi, rnein arap... Stalin dar kt ve ii zm dolu byk bir sepetle dnd. Gtrebilir misiniz? Gtremezseniz yardm etsinler. Tovstuha'ya dnd. Moskova'da karlayp evine gtr-snler. Hoa kaln doktor! Salcakla! Doktoru gnderen Stalin, Kirov ve Jdanov'un arlmasn istedi. 577 Jdanov, tarih kitab taslan anlatmaya balad. Stalin, odada dolaarak onu dinliyordu. Gazete sehpasnn yannda oturan Kirov, kda bir eyler iziyordu. Kendisinin de dinlerken karalama alkanl olmasna karn onun bu davran Stalin'i kzdrd. Kendisi bu ii bir elaya tam anlamyla girmek iin yapard. Oysa Kirov, anlatlanlarla hi ilgilenmediini gstermek iin bir eyler

karalyordu. Stalin kzgnln gstermedi, tam tersine Jdanov anlatmay bitirdiinde, Taslak bana uygun gibi geliyor, dedi. Kabul edilebilir. Sen ne dersin Sergey Mironovi?. Kirov, ban kttan kaldrmadan. tirazm yok, dedi. Stalin, masadan tahl rekoltesiyle ilgili raporu alp Kirov'a uzatt. Bak! Raporda Kazakistan'n alt krmz kalemle izilmiti. Plan yzde yetmi yerine getirilmiti, ortalama bir verim. Mirzoyan geri kalyor, dedi Stalin. Korkularmz doru kt. En kt durum onun deil, dedi Kirov. Yzde yetmi... Ama daha da yksek olabilir. Bu orta halli yzdelerin ardnda baz blgelerdeki geri kalmlk gizli, dedi Stalin masadan baka bir kt alarak. rnein, Dou Kazakistan yalnzca yzde otuz gerekletirmi. Hem de bu kadar iyi bir rnde. Ama bu iyi rekolte yneticileri tembellie, kaytszla ve aldrmazla itti. Bunu daha nce konumutuk. Kazakistan'dan gelen raporda makinalarm kt kullanlmas, makinalamaya kar klmas, devlet mallarnn boa harcanmas ve yamalanmas, toprakla uraan organlara parti yesi hrsz ve dolandrclarn egemen olmas gibi konular aktarlyor. Oradaki durum acilen dzeltilmeli, yoksa ok ge olacak. Kazakistan tahl almn drrse, bu btn lkeyi etkiler, zellikle ekmekteki snrlamay kaldrdmz u gnlerde. Mirzoyan'a jrardmc olarak birini yollamay dnyorum. Gcenmez mi? dedi Kirov. Onun gcne inanmad578 mz anlam kar. En iyisi ona, kadrolarn sktrmasn ve mekanize insan gc yardm yaplabileceini yazmak. Gcenecek ne var? Partiye gcenilmez. Herkes partiye gcenecek olsa, partide kim kalacak? Kukusuz, oraya bir mfetti deil, MK sekreteri yollayacaz... Dinle, Sergey Mironovi, belki en iyisi senin gitmen. Hem dosta bir ilikiniz var, hem de bir politbro yesi gidiyor. Bu, onlara onur verir.

Kirov, byle bir dn hi beklemiyordu. Kazakistan'a gitmek, en az bir ay Leningrad'dan ayr kalmak... Yine de Stalin, onu burada eyll sonuna kadar tutabilirdi. Ama Sta-lin, onu burada tutmak istemiyordu. likileri iyice gerginlemiti. En iyisi gitmek. Stalin, onu buradan yollamak iin Kazakistan'dan yararlanyor mu? Leningrad'a dnmesi, ortak almalarnn olmad anlamna gelecekti. imdi iyi bir bahane vard. Kazakistan' bir an nce demek! Nereden baklrsa baklsn en iyisi Kirov'un yollanmas. Hem Mirzoyan' la da kiisel yaknl vard. Bu durumda onun Soi'den anszn ayrlmas dedikodu yaratmazd. Yalnz bir tek ey kuku vericiydi. Stalin ona ilk geldii gn Kazakistan konusunu amt. Neden? Birlikte alamayacaklarn nceden anlam myd? Onun gidiini nceden mi ayarlamt? Evet, Stalin'in bunu dnmesi olasyd. Bu neri her halkrda bir an nce buradan gitme olana veriyordu. Onu gndermek iin baka bir bahane de bulunabilirdi. Mineralme Vo-d'ya yollard. Bunun iin bahaneye de gerek yoktu, doktorlar nermiti. Yenukidze'ye yant vermeyi reddetmiti, nc kez reddetmesi ilikilerini iyice gerginletirirdi. Ne yapalm, dedi Kirov, gerekliyse giderim. Gerekli, bunu sen daha iyi biliyorsun, hem buradaki iin seni pek ekmediini gryorum, yle deil mi? Evet, yle. Ben kim tarihi olmak kim... Grdn m? Orada gerek bir i var! Bir aydan fazla zamann almaz, bol tahlmz olacak. Kazakistan'n zorluu nerede? Birincisi, merkeze ok uzak. kincisi, kark ve hatt yeni bir ifti nfus var. Eski toprak sahiplerinden ou, oraya yerletirildi. Aralarnda ok iyi iiler de var. Jda579 nov'a dnd. Andrey Aleksandrovi, zahmet olmazsa bir bakn, yeni yerlerinde ya da be yl iyi alan eski zenginlerin, zellikle de genlerin eski haklarna kavumalar hakknda bir kararname hazrlanmasn istemitim... Evet, aralarnda ok iyi alanlar var ama ounluu kin dolu ve bize zarar veriyorlar, te yandan, insanlarmza sradan bir iinin, emekinin moralini alayamadk. ini en iyi biimde yapma istei, ilerinin niteliinden dolay gurur duyma duygusunu gelitirmedi, ite, Moskova'dan gelen dii, beni tedavi etti, kendi nerisini syledi ben reddettim. Ayak diredi, hatt kendimi tutamayp sesimi biraz ykseltmek zorunda kaldm... ilgin olan u ki; hem kendi nerdiini, hem de benim istediimi yapt ve ikisini de denememi istedi, nce benimkini, sonra onunkini. Denedim, onunki daha iyi kt. zeletiriyle bunu itiraf ettim. Dediinde inat ederek haklln gstermi oldu. Neden? istediimi yapar, eker giderdi! Ama kendi grnde direndi, direnmekten korkma-d, emrimi inemekten korkmad. Neden korkmad? Mesleki dnce ar bast. Demek bu adam gerek bir emeki, yksek bir meslek sevgisi var. ite insanlarmz byle duygularla eitmek zorundayz. Onlara bu duyguyu alarsak, zorunlu nlemler alma gereklilii de ortadan kalkar. Ama bu imdilik yok, imdilik yalnzca bu konuda ene alyor ve ykmllkler stleniyoruz. Ykmllk yalnzca bir tanedir: Meslek vicdan, meslek gururu karsnda Grc

araplarnn ya da rnein bu doktorunki gibi bir ykmllk. Bu doktor, iyi biri, dedi glmseyerek Kirov. Stalin durdu. Seni de mi tedavi etti? Hayr, plajda grtk. Gzel yzyor! Stalin konumadan odada dolat. Burada pek sklmadm anlalyor, dedi. Bense, bizim Sergey Mironovi'in taslaklarla iyice skldn dnmtm. Kirov, Stalin'in sesindeki ok iyi bildii kukucu, kskan havay yakalad. Plaj bombo, benimle doktordan baka kimse yok. 580 Onu iki kez grdm, ama bende iyi bir izlenim brakt. Evet, konukan biri dedi Stalin kaytszca. Kirov bu kaytszl da ok iyi biliyordu. Stalin yeniden dolamaya balad, sonra Kirov'un nnde durdu. Alma-Ata'ya yarn gidebilir misin? Elbette. ite bu ok iyi. Stalin, akam st evraklar imzalarken Tovstuha'ya, Di doktoru Lipman' deitirelim, dedi. Bir an dnp ekledi: Kremlin hastanesinden alnsn, ama dokunulmasn. 18 Alferov, geen seferki gibi yine sivil giyimliydi. Yine geen seferki gibi Saa'y konuk odasnda kabul etmi, yemek masasna bir sandalye ekmiti. Masa, tahtadan yaplmt, basitti ama sandalyelerin kentten geldii rahatlndan belli oluyordu. Oturun, Pankratov, ay ister misiniz? Bu konukseverlik iyiye iaret deildi. Saolun, kahvalt yaptm. Bir bardak ayn zarar olmaz, hem yoldan geldiniz. Neyle geldiniz?

Yaya. O zaman daha iyi gider... Alferov, mutfan kapsn at. Anfisa Stepanovna, bir semaver ay koyun. Masaya dnd ve Saa'ya dosta bakt. Ee, Pankratov, seperatr alyor mu? Bilmiyorum, ilgilenmiyorum. Bouna, ok iyi alyor. Bana teekkr etmelisiniz.. MTS'den hemen onarmalarn istedim. Ayn gn onardlar. Demek, Zina doru sylemiti. 581 Alferov yan gzle Saa'ya bakt. Sizin de anladnz zere bunu, yalnzca toplumu dndm iin yapmadm. Bizim mahcur* bozduysa, bizim grevimizin de yaptrmak olduunu dndm. Sizin mahcur bozmad. Kyde baka trl dnyorlar. Her halkrda, se-peratr onarld, olay kapand. Daha dorusu, sumen altna kaldrld. ikyet hl bende duruyor. antaj yapmak istemiyorum ama kolhcz bakannn aklna gelebilir. Bu konuya ilerde dneceiz naslsa. Hah ite ay! ri yar, orta yal bir kadn semaveri getirdi, ortaya yumurtada kzarm balk ve yemili rek koydu. ay kendim demlerim, dedi Alferov. Byk bir ustalktr, biliyor musunuz, ben in'de renmitim. Demlii semaverin stne koydu, stn havluyla rtt. ay olana kadar attrn. Saolun ay ierim ama canm yemek istemiyor. Nasl isterseniz, cannz isterse yiyin, ttah yerken alr. Mozgova'da ne var ne yok, sklyor musunuz? yi ey az. Kukusuz, gzel yer deil ama olduka ilgin kiiler var. Berdayev'in rencisi, filozof Vsevolod Sergeyevi Ji-linski. Bir zamanlar yurt dna

gitmi, dediklerine gre Rusya'ya sevgisinden geri dnm. imdi olsa hi dnmez. Rusya'y seviyorsan onun iin alrsn, ona kar deil. yle deil mi? aa omuz silkti. Prensip olarak yle, ama onun Rusya'ya kar ne yaptn bilmiyorum. Jilinski de, dierleri de buraya bouna dtklerine sizi inandrmaya alrlar. Ama buraya kimsenin bou bouna dmeyeceine emin olun. aa glmsedi. (*) Mahcur : Kullanmaktan men edilmi; (bir eyi) kullanmas yasaklanm (kii). 582 Glmsemesi Alferov'un gznden kamad. Kendinizi kastediyorsunuz ama siz bambaka bir olaysnz. Sizin srgnlnz, parti ii bir olay. Pukin nasl demiti: Eski karde tartmas... Belli bir duruma dtnz ve pek dikkatli davranmadnz. Buraya, benim kendi isteimle mi geldiimi sanyorsunuz? Boguan yneticisini grdnz m? Onun gibi de davranlabilir. Oysa burada biraz daha farkl olduunu, umarm, anlyorsunuzdur. Benim durumum... Ben de nlerde deildim, ama ite buradaym. Ne yapalm? Ben komnistim, grevimi yakyorum. Evet, Jilinski... Akll biri, geni bilgisi var ama ona kar uyank olun. Onunla pek grmyorum, sudan bir tanklk. ister istemez greceksiniz, yl susarak gemez. Grmek kanlmaz. Bir de eski Genelkurmay albay Mili ail Mihaylovi Maslov var. aa, Alferov'un varmak istedii amac tahmin ederek, Beni hi mi hi ilgilendirmeyen biri, dedi. Kukusuz, baka bir kuak, baka bir meslek. Yolculuk srasnda ya itibariyle de olsa size yakn olanlar vard rnein Kvaadze. Onunla yazyor musunuz? Hayr, nerede olduunu bile bilmiyorum. Yol arkadalarnz niye terkettiniz, diye sordu merakla. Ama sizi anlyorum. Kvaadze, Trokist ve dayanlmaz biri. Ama Soloveyik... Soloveyik ile ara sra yazyorum. Kukusuz, bundan szetmeyebilirdi. Beni niye ardnz? diye sorabilirdi. Srgn iin mi? O zaman doru drst yapn, byle bir syleiyi canm istemiyor. Ama bunu sylemedi. Alferov, ona kt bir ey yapmamt, insanca konumak istiyordu.

Son mektubu alal ok zaman geti mi? Siz bilmiyor musunuz? Yazmalarm bildiinizi sanyordum. Evet, bazan mektuplara bakmak gerekiyor. Bu da grevlerimizden biri. Ama ben hepsine bakmyorum. Bana gelen zarflar hep ak. 583 Atktan sonra kapatmann ne anlam var. Alfe-rov glmsedi. Nasl olsa aldn gryorsunuz. Ama hepsini amadm yineliyorum, belki Soloveyik'in son mektubunu karmmdr. Ona bir ey mi oldu? Ciddi bir ey yok. Goltyavino'ya gemek istiyor, orada nianls olduunu sylyor. Bu doru mu? Evet. Nianls orada. Goltyavino'dan geerken ben de grdm. Orada nianls olduunu var sayalm, ama bu ona bulunduu yeri izinsiz terketme hakkn vermez. zin almadan Goltyavino'ya gitti. Bunu, genlerin ii, ak falan filan deyip ho grebilirdim ama Goltyavino, Duorets'e bal ve oradakiler es gemek istemiyorlar. Bu konuda hibir ey bilmiyorum. Ama onu anlamak mmkn, zellikle Soloveyik gibi politikadan uzak birinin buraya tesadfen d. stelik canl ve iliki kurmay seven biri. Onun iin btn bu snrlamalar ykten baka ey deil... Byle bir eye karar vermesi, kukusuz ok tuhaf ama ak snr tanmaz. Pankratov, bunlar lirik, duygular... Buna resmi dilde ka denir. Kata yalnz kaan deil ona yardm eden de cezalandrlr. Rojkcv'daki teki srgnleri de okka altna att. Mozgova'dan biri kasa sorumlusu ben mi olacam? Evet, dnn; biri kayor, kalanlar sorumlu tutuluyor. Yalnzca kendini dnen egoistlerden susuz insanlar korumak gerek. Her ka hazrl, yetkililere bildirilmelidir. Sistem bu! Bu olayda da bize yardm gerekli. Namuslu bir Sovyet yurtta olduunuzu iddia ediyorsunuz. Yardm edin! Beni ne yapmak istediiniz anlald! Aleksandr Pavlovi, niye byle konuuyorsunuz? Pro-vakatrlk iin ok byk cezalar ngrlmtr. Sizden konumalarn ve durumlarn anlatmanz istemiyoruz. Kalara engel olmak, kaan dncesiz insanlar ve yardm eden saflar korumak istiyoruz. Sizi Kejma'ya alalm, MTS'de ge-

584 zici uzman olarak aln, btn blgeyi serbeste dolan, srgnlerle bu arada kamak isteyenlerle de grn. Onlar vazgeilin. Olmazsa, bize haber verin, biz engelleyelim. Maddi olarak rahatlayacaksnz, kyde deil burada oturacaksnz ve en nemlisi insanlar dncesizce davranlardan kurtaracaksnz. Boa zaman harcyorsunuz, istediiniz ii yapmayacam. Ahlka aykr sayyorum. Benim grevimi de mi ahlk d sayyorsunuz? Grevinizi yapyor, ykmllklerinizi yerine getiriyorsunuz. Ben de bir srgn olarak kendi ykmllm yerine getireceim. Ne ykmll? Sremi doldurmak. Alferov sustu, sonra glmsedi. Aleksandr Pavlovi, dedi. Beni ok g bir duruma sokuyorsunuz. Sizi anlamyorum. Ak snr tanmaz dediniz, doru olduunu varsayalm. Ama sizin karnz retmen. Politik yanllar olan birinin karsna yeni kuan eitilmesi konusunda gvenebilir miyiz? Benim karm yok, bunu nereden kardnz? retmen? Ona bazan kitap iin uruyorum, hepsi bu. Aleksandr Palcvi, biz ikimiz de erkeiz, birbirimizi iyi anlyoruz. Baka bir yant beklemiyordum zaten. Ama retmen sizin karnz. Eer mantkl olursanz, yalnz sizi deil, onu da Kejma'ya alrz, burada da retmene gereksinim var. Benim karm falan yok. Bu baarnzla Mozgova'daki herhangi bir kadnn eim olduunu syleyebilirsiniz. retmene dokunursanz byk bir adaletsizlik yapm olursunuz. Hi kimse ona dokunmay dnmyor. Ama onu yabanc etkilerden korumak zorundayz. rnein, sizi baka yere gndererek. Patron sizsiniz! 585 aa rahat bir soluk ald. Lanet olsun! Baka yere gidebilirdi yeter ki Zina'ya dokunmasnlar. Alferov kalkp dolamaya balad...

Pankratov, neler yapmay dnyorsunuz? Srgnden sonra eve dnp davaya yeniden baklmasna alacam. Moskova'ya dnemezsiniz. Yalnzca Moskova'da m allr? Davaya yeniden baklmasna gelince, sanmam ki bunu beceresiniz. Mahkmiyetiniz hep sizinle olacak. Mahkmiyeti kaldrdklar da oluyor. Oluyor ama devlete yaplan hizmetlerden dolay. Oysa sizin nemli bir ey yapma gibi bir niyetiniz olduunu pek gremiyorum. Krgnsnz. Krgn deilim. Ama koridorda annemin itilip kaklmasn unutmayacam. Savcnn bu ii stme ykmasn da unutmayacam. Eh, iyi. Alferov, yeniden Saa'nn karsna oturdu. imize gelelim. Soloveyik kat! Alferov Saa'ya merakla, aa da ona aknlkla bakyordu. Bu mmkn deil. Soloveyik o kadar aptal deil. Hibir yere kaamayacan ok iyi bilir. Yine de kat. Size bir ey yazm myd? aa glmsedi. Kamak aptalca, bu konuda yazmak daha da aptalca. Kukusuz yle, ama siz onun buradaki tek dostu, tek yoldasnz. Beni yardaklkla m sulamak istiyorsunuz? Pankratov, dedi Alferov inandrc bir sesle. Ben size, dndnzden daha iyi davranyorum. Hi kimse sizi sulamyor. Soloveyik, ka rotasn ok iyi dnm. Bu tr kalar iki yoldan yaplr: Birincisi, Angara'dan Yenisey'e. ikincisi, taygadan Kansk'a. Her iki yoldan da fazla uzaa gidemez, daha ilk kyde yakalanr. Kylerin evresinden dolamak iin bol yiyecek gerekli ki, onda yok. Ama nc 586 bir yol daha var. Angara'dan yukarya rkutsk'a. Bu yol daha uzun ama yolun stnde sizin yaadnz Mozgova ve daha ilerde nianlsnn arkadalarnn yaad iki ky daha var. Onun bu yolu setii, size de urayabilecei olasl gz nnde bulunduruluyor. Bana nasl gelecek? Btn kyn gz nnde?

Bunu bilmem. Belki de uramaz, belki de urar. Bu durumda davrannz gzden geirmeniz gerek. Onu tutmak? aa glmsedi. Ya baa kamaz-sam? Yakalamak gereksiz, biz yakalarz. Geri dnmesi iin ikna etmeniz iyi olur. Bu durumda kama sulamas der ve ksa bir ayrl kk nlemlerle snrl kalabilir. Drste konuuyorum, Pankratov, ka istemiyorum, olaanst olaylar olmasn istemiyorum. aa, Alferov'un iten konutuunu duyumsad. Ama So-loveyik'in katna inanmyordu. Taygada yrye km, kaybolmu olmalyd. te byle, Pankratcv. Onu dnmeye ikna edin, en kolay bu. Eer dnmezse, kolhoza ya da ky heyetine bildirin, onlar ne yapacan bilir. Bir sre sustuktan sonra ekledi: Bu ie ciddi olarak yaklan, kaa saklamak ya da ona yardm etmek sizin iin ciddi sonular dourabilir. Uyarldnz unutmayn! Soloveyik kam? aa buna inanamyordu. Solovey-ik'in kendini asmasna, boulmasna inanabilirdi. Kendisi de intihara yakn deil miydi? Ama kamak? Pratik ve mantkl biri olan Soloveyik, bu eylemin samaln ek iyi bilirdi. Kansk'dan kama olasl daha bykt, trene bin ve git. Burada Frida'yla birlemeyi umuyordu, ama kaarak bu umudu sonsuza kadar yitiriyordu. Frida'yla da uraacaklard. Tabii onu da yanma almadysa. Alferov nasl bir a ryordu? Arkadan kat, seninde yant vermen gerekecek, en iyisi bize sn! retmenle yai587 fi, hi yorsun, bundan dolay o da sknt ekecek, en iyisi bize sn! Mozgova'da isizsin, sana yl kim bakacak? Bense sana i veriyorum, akrabalarna yk olman gerekmeyecek... Separator iinin de bann stnde asl durduunu unutma, ktlar ite burada, masada duruyor. ok ilkel! Her eye karn aa, Alferov'da olaand, standart d bir eyler duyumsamt. Kesinlikle bir Dyakov deildi. Baka bir dnyann adam. in'de bulunmu, Dyakov'u in'e gnderemezsin. Ne ki Dyakov Moskova'da, Alferov ise bu delikteydi. Cezalandrlmt herhalde. Gzlerdeki kuku, kendi kararszlnn iaretidir. Onda Dyakov'un kaba basks da duyumsanmyordu. Belki de pek stnde durmuyordu...

aa, Vsevolod Sergeyevi'e Zina yznden ardklarn syledi. Ka hakknda hibir ey sylemedi. Buna inanmyordu. Vsevolod Sergeyevi sakin sakin konuuyordu: En kt olaslkla Savmo ya da Frolcvo'ya gidersiniz, iki aylk mutluluk iin fazla bir bedel deil. Nurzida Gazizov-na'ya hibir ey olmaz, o burada Alferov'dan daha deerli. Baka bir yetkili bulurlar ama retmen bulamazlar. aa, Soloveyik'ten Zina'ya szetti ve Zina'nm da kendisi gibi kama olayna inanmayacan bekledi. Ama Zina inanmt. Kederden kayorlar, dedi. En mantkl insanlar bile. Mantn yitiriyor ve kayor. "Normal bir ey. Ne tuhaftr ki, Alferov'la konumas Saa'y sakinletir-mi, aclarna son vermiti: Alferov, hep dnd eyin stne basmt. Moskova'y gremeyecekti, davann yeniden grlmesini ummak bounayd. Onu filemilerdi. Ne yapalm, onun da deimesi gerekiyordu. Sonunda yazgsn kabullenmi, kendini ynetebileceim duyumsamt. Gidebile1 cei baka yer yok! Bana gelen yle zel bir ey deildi, 588 onun gibi bir sr vard. Ayakta kalabilecek gc bulmak gerek! Bir ara sokakta Timofey'e rastlad. Timofey, ona korkuyla bakt, yanndan gemek istedi ama aa yolunu kesti. ok kt ate ediyorsun, yoksa tfein mi boktan? Ne? Ne? Timofey homurdanarak geri ekildi. Anlalan Saa'nn ayrdaki gibi vuracandan korkmutu. Korkma, dedi aa glerek. Burada dokunmam ama ormanda rastlarsam kpek gibi ldrrm. Seninki krma, benimki yivli ve stelik kurunlu, mutlaka vururum. Ben tut-turamazsam bakalar tutturur. Kendi yasalarmz var. Unutma! Szn bitirdi ve yrd. Byleleriyle, yle konuulur! Kansk yolunda srgn ldren delikanllarn bana geleni btn Angara biliyordu. Timofey de biliyor, Bir daha bu-laamaz, korkma! aa, ormana giderken tfei samayla dolduruyordu ama cebine dom dom da koyuyordu. Hem de bir deil! Juok yoksa gitmiyordu. Ak yerlerde de durmuyordu. Gittii yollar da srekli deitiriyordu. Timofey'le konumasndan iki ya da gn sonra yine ormana gitti. Juok birden durdu, havay koklayarak ileri atld. Havlamas yakndan duyuldu. aran bir havlama deil, soluk solua bir havlamayd. Birisine havlad belli oluyordu. Belki de ayya! aa aacn arkasna gizlendi, fiekleri deitirdi, iki namluya

da dom dom srd. Havlama kh uzaklayor, kh yakmlayordu ama gittike daha iddetleniyordu. Juok'un birine saldrd belliydi. Bu Timofey olamazd, Juok btn kylleri tanyordu. Ya yabanc biri ya da ay. aa, aalarn ardnda birini grr gibi oldu... Juok akla kt ve yabancnn stne atjld. Yabanc, uzun bir denekle onu kovmaya alyordu. aa, onu hemen tand. Soloveyik! Kaln pantolon, kaln ceket, kulaklkla apka, uzun izmeler, ksa bir sakal. Onu tanmak ok zordu, aa onu d grnnden tanmt. Demek ki yreinin derin589 liklerinde bir yere Boris'in gerekten kat olasl yerlemiti. Alferov'un dedii doru kmt: zellikle bu tarafa kamt. Kpei ard ve Soloveyik'e yaklat. Kucaklatlar. Ormana girelim, dedi aa. alla girdiler ve kuruca bir yere oturdular. Solovey-ik, srtndaki torbay karp yanna koydu, ban aaca dayayp gzn kapatt. Kpein ok azl. Yabanc birini grd... Yemek istiyor musun? imdilik hayr, yemitim. Hayrola, katm biliyor muydun? Alferov ard ve seni sordu. Boris, iyice yaylmt, gzleri kapalyd. Bunu niye yaptn? Soloveyik uzun uzun ksrd, balgam kard. Ya beni Frida'nm yanma ya da onu benim yanma gndermelerini istedim. Reddettiler. Ona gittim. Yolda yakaladlar. Katm. Rojkcvo'ya geri dnmek? eri tkarlar ve kam bildirirler. Ben de bu tarafa yneldim. Beni aada ya da Kansk yolunda arayacaklardr, belki Bratsk'a ulaabilirim. Alferov, senin bu tarafa geleceini tahmin etmiti. Sana bunu mu syledi? Evet. Boris sustu. Bratsk'a kadar bir aylk yol var. Yarn br gn k bastracak. Donar kalrsn.

Baka yolum yok. Ularsam ularm, ulaamazsam ulaamam. Ya Frida'ya ne olacak? Ona hibir ey olmaz. Hibir ey bilmiyor. Yolculuktan sonra onu hi grmedim. Yazmak? Bir sr kiiyle yaztm. Pek yle deil. Onun nianln olduunu ilan ettin, demek ki sana yakn biri. Onu arrlar. 590 Seni de ardlar. Ne syleyebildin? O da hibir ey syleyemez. Dinle, belki de en iyisi Kejma'ya, Alferov'a gitmen olur! Ona Frida'y yanna almay rica etmeye geldiini sylersin. O zaman bambaka olur: Blgeden ayrlmadan, Kejma'ya geldin. Pembe gzlklerini kar. Kejma'ya geldim Beni Kejma yolunda deil tam tersine aada yakaladlar. Hayr, Alferov'a gitmeyeceim, Kansk'a yollar. Kansk yolu kapal. En erken bir ay sonra alr. Kej-ma'da hapisane yok, seni nerede tutacak? Bu varsaym kabul etmek Alferov'un da karma: Kendisi ve Frida iin uramaya gelmi. Bana yle dedi: Olaand olaylar istemiyorum. Seni aada yakalamalarnn nemi yok. Rojkovo'da sandal olmadn, Koda ya da Paino'da bulabileceini umduunu sylersin. Alferov, kam duyurmutur. Seni ardna gre nlem almtr. Yine de bu, tek ansn. Bratsk'a ulaamazsn, daha ilk kyde yakalarlar. Kylere uramayacam. Ne yiyeceksin? Attracak bir eyler verirsin. Ya, eker, peksimet, tabii varsa... Tabii veririm! Ne kadar yeter, ne kadar tayabilirsin? Ormanda yiyecek bulamazsn. Silahn yok. Alktan ilk kyde teslim olursun. Yaamnn sz konusu olduunu anla. Alferov'a gidersen yaamn kurtarrsn. Yakay kurtarma ansn olur. Daha ileri gidersen ya lrsn ya da yakalanrsn. O zaman hi ansn olmaz. Boris, sanki Saa'y hi duymuyormu gibi susuyordu. Uyukluyor muydu yoksa? Bende kalr msn? Soloveyik gzn amadan ban hayr anlamnda sallad.

hbar ederler. Sen de yanarsn. Benim iin endielenme. 591 Boris gzlerini at ve beklenmedik bir enerjiyle konumaya balad. Beni burada grrlerse, Alferov bu izi izler. Oysa benim yaklak yetmi kilometre gitmem gerek. Orada yardm ederler. Seni de yakamam. Katm bilmediini bile syleyemezsin, Alferov uyarm. imdi kararlatralm: Ben seni grmedim, sen de beni! Ne olursa olsun, ne zaman olursa olsun, bir yl, iki yl hatt on yl sonra, ben seni grmedim, sen de beni! Ben yine de hata yaptn dnyorum. ki saat sonra Kejma'da olabilirsin. Alferov biraz okar ve her ey kapanr. Garanti vermek mmkn deil ama byle olacandan eminim. Bunun tek ans olduunu yineliyorum. Karar verdim. Ya, eker, peksimet bulabilir misin? Ya olur; eker iin alrm. Peksimet; ise kurutmak gerek, beklersen o da olur. Bekleyemem. Peksimet yerine ekmek getir. Boris! Rica ederim, dn! Ne istediini anlayamyorum. Hadi Bratsk'a ulatn varsayalm... Mmkn deil ya, varsayalm. Sonra? Oradan rkutsk'a gtrecekler. Oradan da Moskova' ya. . Neden? Gerei aramak iin! Saa'ya ldrm gibi geldi. Hangi gerei aramaya kalkyor? Belki her eyi sylemiyor? Belki de yol boyunca gvenilir dostlar var? Frida'nm dostlar? Yetmi kilometre gitmesi gerek, yani Frolova, Savino ya da Usoltsevo. Ama bunlarn hepsi ada, Angara'y nasl geecek? Angara henz donmad ve yaknda donaca da yok. Aknt ok hzl. Yine de bir eylere gveniyor. Anlalan, Saa'nm hi bilmedii baz olanaklar, baz ilikileri var! Hep devleti gl, her eyi bilir, almaz bir rgt olarak grmt. in aslnda yle deildi, stesinden gelinebilirdi. Zina ona baka yollar nermiti. Soloveyik'in de kendi yollar vard herhalde. Yalnz, aa bunlar bilmiyordu. 592 Kye gitmen iin ne kadar zamana gereksinimin var? Bu, acele etmesi iin bir ricayd. aa kalkt. saat sonra buradaym.

Bekleyeceim. Boris, aaca yeniden yasland ve gzlerini kapad. Daha nce olan her ey tutuklanma, hapisane, srgn imdi yaptklaryla hi karlatrlamaz. O zaman susuzdu ama imdi yasalara kar kyordu. nceden uyarld halde birine yardm ediyor. Kukusuz, Boris onu ele vermezdi, ama yine de yardaklk suu omuzlarnda olacak, in iki yz de ktyd. Boris'in ka samalk. Ya yolda lecek ya da yakalanacakt. Her eye karn Boris'e yardm etmeye mecburdu. nemli olan, kyde kimsenin ondan kukulanmamas. Ya ve ekmei ev sahibinden istese? Kimin iin? Hemen anlalr. Yardm edecek tek kii, Zina. Evinde yoksa komularndan alr. Her zaman yiyecek iecek ald iin kuku uyandrmaz. Bir para ya, ekmek ya da rek, on on be halanm yumurta, Zina'da eker var, annesinin Moskova'dan yollad ekerlemeler de var, tuz... Zina'ya syleyecek: Bul! Bana gerekli, niye olduunu sorma ve unut. Zina hibir ey sormad. Komularna gitti. Ya, kurutulmu et, rek getirdi. Yumurtalar kaynatt, eker ve ekerleme buldu. Hepsini gzelce sard ve avclarn ava giderken yanlarna aldklar srt antasna koydu. Byle bir antaya koyduuna gre ne olduunu anlamt. aa kapda geri dnd ve, Senden hibir ey almadm, dedi, Ne olursa olsun, Zina bu ie bulamamak. Zina ban sallad. 1y Saa'nn ayak seslerini duyan Boris, gzlerini at, doruldu ve uykusunu amak istercesine ban sallad. Yiyecekleri torbasna doldurdu. Tuzu almad. 593 Yanmda var. Ayaa kalkt. aa torbann kaylarn omuzlarna geirmesine yardm etti. Evet, dostum, elveda! Boris beceriksizce torba engelliyordu Saa'ya sarld, ptler. Yarm sabah burada olacam, dedi aa. yice dnr, dnersen grrz. Vaz gemeyeceim. Her eyi dikkatle yaptn deil mi?

Meraklanma. 19 Orconikidze, Pyatokov'un komisyon olayndan, Mark Aleksandrovi'in komisyonu fabrikaya sokmamasndan ve onun yznden Stalin'den papara yemekten hi honut kalmamt. Stalin, o zaman Mark Aleksandrovi'i desteklemi^ ti. Ama Mark Aleksandrovi'in yrtt ev yapmyla teki sosyal tesislerin kuruluunu hakl gsterecek hibir belge yoktu. Yalnzca sz vard, sz ise abuk unutulur. Resmi onay olmadka Ryazanov tehdit alndayd. Mark Aleksandrovi bu yzden Bolevik dergisinin fabrikadaki iler ve lke metalrjisinin sorunlar zerine makale yazma nerisini seve seve kabul etmiti. Bolevik, partinin en nemli dergisi. Oradaki bir makalenin fabrikaya yardm dokunurdu: Malzeme ve hammadde sevkedenler bunu bir emir gibi alglayacaklard. En nemlisi, makale Rya-zanov'un yrtt inaatlarn kamu nnde aklanmas ve hakl grlmesi olanan salayacakt. Mark Aleksandrovi makaleyi iki gecede yazd. Genel olarak ierii yleydi. Amerikallar fabrika projesini ok abuk yapmlard. imdi baz deiiklikler gerekiyordu. Mark Aleksandrovi deiikliklerin en nemlilerini belirtmiti. Ayn zamanda bizim uzmanlarn, Amerikallarn iyi yapt ileri, renmele594 rini istemi, bizim onlardan geride kaldmz yerleri zellikle gstermiti. Dou'daki metalrji tesislerinin en byk sorunu, kalifiye ii, mhendis ve teknisyen kadrosunun oluturulmasy-d. Sosyal ve kltrel konut gereksinimi buradan kyordu. Mark Aleksandrovi yaplan ileri saym (komisyonun gidi nedeni), Parti Merkez Komitesi'nin onayn belirtmi (Sta-lin'in szlerini kastediyordu) ve fabrikann bu ii srdreceini de sylemiti. Mark Aleksandrovi, sonu blmnde ise mal sevkeden-leri ar biimde eletiriyordu. Makale, kasm ortalarnda yaymland. Kasm sonunda da Mark Aleksandrovi, Moskova'ya MK plenumuna katlmaya geldi. Plenum tek konuyu grt: 1935 ocak ayndan balayarak ekmekle teki yiyeceklerdeki karne sisteminin kaldrlmas. Kayg, her konumada seziliyordu: Karneler, 1928'den beri vard, yeterince olmamasna karn belli bir dzeyde mal salanmt. imdi serbest sata geiliyordu. Ynetmeyi unuttuklar pazar ortaya kacakt. Stalin konumad. Plehumun son gn, verilen arada Orconikidze ve Ki-rcv, Mark Aleksandrovi'in yanna gittiler.

Eveet, dedi glerek Orconikidze. Sergey Mironovi seninle tanmak istiyor. Makalen houna gitmi. Kirov, Mark Aleksandrovi'in elini skt. Evet, mantkl ve ie yarar bir makale. Yazdklarnz yalnzca yeni blgeleri deil eskileri de ilgilendiriyor, iyi kadro sorunu, imdi en nemli sorun. Amerikallardan iyi eyleri renme arnz houma gitti. renmek, kapitalistlerden bile olsa alaltc deildir. Leningrad rgtleri konusundaki eletirilerinize gelince, onlar dzelteceime sz veriyorum. Saolun, bu, bizim iin en byk dl olur. Mark bizim en byk diplomatmz, dedi sevecenlikle Orconikidze. Makalesiyle yasad harcamalarm resmiletir-di. 595 Olur mu, Grigori Konstantinovi. Ben yalnzca yaplan ve onaylananlar belirttim. Orconikidze yantlamad. Stalin yanlarnda durmutu. Nereden geldiini bile grmemilerdi. Tartma ne? Ryazanov yoldan makalesini konuuyorduk, dedi Orconikidze. Ne makalesi? diye sonra Stalin Orconikidze'yle Mark Aleksandrovi'e bakt. Kirov'a ise yan gzle yle bir gz atmt. Bolevikin son saysnda, dedi Kirov. Okumadm, dedi Stalin Kirov'a bakmadan. Szn bitirince oradan uzaklat. Mark Aleksandrovi onun arkasndan bakyordu. Kahverengiye alan haki asker niformas iindeki dar ve biraz kambur srtm izledi. Mark Aleksandrovi'in yrei gururla doldu. Bir dakika nce Onun, Kirov'un Orconikidze'nin yannda durmu ve herkesin gz nnde konumulard. Sta-lin, onun makalesini okumamt. Karnelerin kaldrlmasna allrken dergileri kartrmaya bile zaman bulamamas ok doal. Kirov'un okumas ve vmesi yeterliydi. Orconikidze'nin dosta davranlar da ona artk kzmadn gsteriyordu. Mark Aleksandrovi'in fabrikada yaptklar aklanmt, makalenin rol bykt. Kukular anlamsz kmt. Byk iler anda doru ve yararl olan mutlaka kazanyor, nk bunlar ONUN dncesi, ONUN gl eli ynlendiriyor, tte o, tklm tklm dolu olan koridorda yryordu. Sanki hi kimse ona yol vermiyor, geriye ekilmiyor gibiydi, ama yolu yine de akt. Onun nnde yol akt. O sakin sakin, acele etmeden, yumuak izmeleriyle narin admlar atarak yryor. Sanki hi kimse ona

bakmyor, ama herkes gelenin Stalin olduunu biliyor. Mark Aleksandrovi, Orconikidze'nin duvara yaslandn ve titreyen ellerle nitrogliserin tabletini azna gtrdn, ancak Stalin prezidyuma alan odaya girdikten sonra farketti. Neyin var? diye sordu Kirov endieyle, Orconikidze solukland. 596 da Bir ey yok. Mark Aleksandrovi, koluna girdi, orconikidze yavaa elini iteledi. Grigori Konstantinovi, revire gidelim, hemen ura Bir ey yok, geti. Hayr, dedi Kirov kararlca, geireyim. Eve git. Gidelim, seni Stalin'in saygszl Kirov iin pek beklenmedik bir ey deildi. likileri daha Soi'de bozulmutu. Stalin, aslnda onu Kazakistan'a kovmutu. Kirov, eylln altsndan yirmi dokuzuna kadar Kazakistan'da kald. Leningrad'a dnnce NKVD mdr Medved, yardmcs van Zaporojets'in onun olurunu almadan Moskova'dan kendi adamlarn getirttiini, onlar kilit yerlere ok gizli grevlere atadn, genel olarak bamszlm ilan ettiini ve yalnzca Moskova'ya boyun ediini syledi. Byle bir olay kabul edilemez, NKVD'de biri Leningrad rgtne, teki Moskova'ya bal iki mdr olamazd. Bu nedenle Medved, Zaporojets ile onun yerel ynetimle anlamadan atad kiilerin bir an nce geri arlmasn istemiti. Olduka nazik bir sorun! Kukusuz, bu atamalar olduka sansasyoneldi. Byk olaslkla muhalif kalntlar skp atmak iin dorudan Stalin'in emriyle yaplmt. Kirov'a inat. Sen yapmazsan biz yaparz. Zaporojets bu nedenle bamszln ilan ediyor. Zaporojets'in geri arlmasn istemek, Stalin'le aka elikiye dmek demekti. Stalin personel sorunu gibi konulara karlmasna hi dayanamazd. Yine de Leningrad'da, rgte bal olmayan bamsz bir rgtlenmeye izin vermek zamanla tm iktidar yitirmek demekti. Kirov, blge komitesi bro yelerini odasnda toplantya ard. Yalnzca bro yeleri. Sekreterler uzmanlar ve teki grevliler arlmamt. Toplant protokole bal olmadan balad. Medved'e verdii bilgiyi yinelemesini, bro ye597

lerine de dncelerini iletmelerini syledi. Grleri aynyd: Zaporojets ve adamlarnn bir an nce geri arlmasn istemek. Kirov ahizeyi kaldrd ve Moskova'y balatt. imdi iletiyorum, dedi Poskrebev. Epey beklemek gerekti. Kirov'un odasna sessizlik kmt. Herkes susuyor, Stalin'in bilerek telefona gelmediini anlyordu. Sonunda telefona kt. Dinliyorum. Stalin yolda,Zaporojets kendi bana hareket ediyor ve Medved'e boyun emiyor. Blge komitesi brosu onun Leningrad'dan alnmasn istiyor. Stalin sustu, sonra sordu: Nasl kendi bana hareket ediyor? En son olay, Medved'in haberi olmadan Moskova'dan Yagoda'dan be adam getirip onlar kilit yerlere yerletirmesi... Bu, NKVD bnyesindeki bir deiiklik. Kirov, avucuyla masaya vurarak hiddetle, Blge sekreteri kim? Ben mi bakas m? Byle ocuka sorular da niye? !NKVD yeni bir kurulu, her Halk Komiserlii'nde olduu gibi orada da kadro deiiklii kanlmaz. Her atama iin yerel organlarn olurunu almak pratik olarak olas deil. Blge komitesi ve ben Zaporojets'in geri alnmasnda direniyoruz. Olabildii kadar akladm, baka trl yapamam. Stalin telefonu kapatt. Bir sre hepsi sustu. Sonra Kirov, Medved'e dnd. Ne yapalm, Filip, patron sensin, blge komitesi seni tanyor. Zaporojets'in her bamsz hareketini balamadan durdur, seni destekliyoruz. Sergo'yu evine yollayan Kirov, plenuma dnd. Zil alm, ara sona ermiti. Plenuma katlanlar salona girdiler. 598 Mark Aleksandrovi, Kirov'u bekledi. zr dilerim, Sergey Mironovi; Grigori Konstanti~ novi nasl?

imdilik iyi gibi, yatt. Zinayda Gavrilovna, doktor aryor. Orconikidze doktor arlmasm yasaklad. Kendini iyi hisediyordu. Yataktan kalkt ama plenuma gitmemeye karar verdi. Tasary biliyordu, o olmadan da oylayabilirlerdi. Koltua oturdu ve dnmeye balad. Bugn Stalin'le iki dakikalk grmelerinde Stalin'in Kirov'a gerek yaklamn tm aklyla kavramt. Orconikidze Stalin'i ok iyi tanyordu. Stalin'in birine bakmadan konumasnn ne demek olduunu da ok iyi biliyordu... Hava karard, evde klar yand. Zinayda Gavrilovna, ona bakt. Naslsn? yi, ama lambay yakma. Karanlkta oturmak istiyorum. Dnmeye balad. Budyagin'in Leningrad NKVD rgtndeki tuhaf atamalar haber vermesinden sonra birka kez Stalin'le Kirov hakknda konumay denemi, durumu deelemek istemiti. Ama Stalin her seferinde konuyu deitirmiti. Bir gn hi beklenmedik biimde, kendisi amt. Politbro'da Kirov'un rnle ilgili Kazakistan'dan yollad rapor grlyordu. Stalin lf arasnda, konuyla hi ilgisi olmad halde, Kirov yoldaa MK sekreteri olarak Moskova'ya gelmesini syledim, dedi. Ama o reddetti. Bir kentte ne kadar kalnabilir? Sekiz yl! Yeter! Kirov'u Leningrad'da tutmak bizim iin byk lks. Kirov, lke apnda biri. Ona btn partinin gereksinimi var. Baka bir ey sylemeden konu deitirdi. Oturumdan sonra odada Stalin, Kaganovi, Molotov ve galiba Kuybiev kalmt. Stalin, Orconikidze'ye. Kirov'la konu, dedi. Siz arkadasnz, Moskova'ya 599 gelsin. Merkez ynetimde zbez bir Rus'a gereksinim var. Seninle biz Grcyz, Kaganovi Yahudi, Rudzutok Leton-yah, Mikoyan Ermeni. Ruslardan kim var? Molotov, Kuybi-ev, Voroilov ve Kalinin, Az. Kirov'un Kazakistan'dan dnnden sonra Orconikidze, Leningrad'a gitti ve Stalin'in nerisini iletti. Kirov yine reddetti. Stalin'le Soi'deki srtmesini ve Zaporojets konusunda kabilecek elikiyi anlatarak. Zaporojets'in Leningrad'da zorbalk yapmasna izin vermeyeceiz, dedi. Nasl da sarmlar! O da, Budyagin de, Kirov da. Sanki Stalin, Kirov'un Zaporojets'e direneceini dnmemi miydi? Kklerini kurutma yalnzca bir

bahane, bir kamuflaj. Zaporojets hibir eyin kkn kurutamayacak, yaptrmayacaklar! Ne yaplabilir? Yaplacak tek ey, zaman kazanmak! Ki-rov'u birka gn, hatt bir hafta kadar Moskova'da tutmak gerek. Her eyi gzden geirmek, yoldalarla grmek. Belki Kirov Moskova'ya gelmesi iin ikna edilebilir. En nemlisi, Kirov'un Moskova'da beklenmedik biimde biraz daha kalmas Stalin'i dnmeye zorlar ve belki de geri adm atarak Zaporojets'i geri arr. Kirov, saat on bir sralarnda plenumdan dnd. Kapy Orconikidze at. Dirildin mi? diye sordu Kirov neeyle. Naslsn? Orconikidze koltua oturup solukland. Kt, Seryoja, kt, benimle bir-iki gn kal. antasn dzelten Kirov ona bakt. Sen ne diyorsun? Yarndan sonra, bir Aralk'ta, partide rapor okumam gerek... Plenum hakknda... Aman ne i, ne i! Rapor. udov ya da Kadatski yapamaz m? Yanmda kal, Seryoja, belki bir daha gremeyiz... Kirov ona yaklat, elini tuttu, gzlerinin iine bakarak, Sylediin eye bak dedi. Yataa yat ve doktoru ar. Bu korku kalp skmasnn sonucu. Kendine gel. Araba iin nereye telefon edeyim? 600 tU HALK KTPHANES Ben ederim. Orconikidze yerinden kalkp yan odaya geti, dahili telefondan garaj arad ve kendi ofr Barabakin'i istedi. r Vasili Dimitriyevi arabay getir, Kirov'u gara gtreceksin. Ahizeyi avucuyla rtp yava sesle konutu. yle yap ki trene geciksin. Anladn m? Orconikidze .odaya dnd. Kirov antasn toplam, paltosunu giymiti. Zinayda Gavrilovna'yla konuuyordu. Yanmda gn daha kal, dedi Orconikidze hznle. Ha, Seryoja kalr msn? Kalamam, sana syledim, bir Aralk'ta toplant var. Aadan arabann kornas duyuldu. Kirov, Orconikidze'yi ve Zinayda Gavrilovna'y kucaklayp pt. Zinayda Gavrilovna'ya, Onun bahanelerine kulak asma, zorla tedavi ettir, dedi.

antasn ald ve aceleyle kt, saat on bir buuu gsteriyordu. Postaneye gelmeden Barabakin arabay durdurdu, aa indi ve kaportay at. Ne oldu? Benzin hortumu tkand. imdi yaparm. Hayr, beklemeyeceim. Barabakin'in hatas, tramvay durann yannda durma-syd. Kirov o an oraya gelen ve garn yanndan geen drt no'lu tramvaya atlad. Kondktr kalka bir dakika kala Kirov'u trene ald. 20 aa evden daha hava aydnlanmadan kp erkenden nceki gn Boris'le ayrld yere vard. te onun altna uzand aa. Soloveyik'e burada olduunu belirtmek iin 601 ?!H^H^^*^p^^^^^^~??^' ^ 'S^i^P birka kez bard, slk ald, ama yant alamad. Akama kadar ormanda dolat, ama Boris yoktu, demek dnmeyecekti. aa ertesi gnlerde yolunu deitirdi, daha byk bir daire izdi. Aalarn tepesinde kar vard. Toprak kuru dallar ve donmu dal paralaryla rtlmt. aa zar zor yryor, sk sk duruyor, evreyi dinliyor, ama ormandan tek ses gelmiyordu. Yalnzca donan aalarn atrtlar ve daldan dala uan, dallardaki kar tanelerini ya da kozalaklar dren muna kuunun hrtlar iitiliyordu. aa bir ara beyaz bir tavan rktt. Tavan dik kulaklarn srtna yatrarak aalarn arasna yuvarland. O an bir sr sincap grd. Yavru ve deneyimsiz olduklar belliydi. lerinden birisi dalda oturuyor, ayaklar arasnda tuttuu kozala hzl hzl evirerek sryor ve inatla Saa'ya bakyordu. Bir seferinde fareyle beslenen bir tilkiye rastlamt. Tilki aceleyle karn stnde dolayor, zaman zaman duruyor, evreyi dinliyor, fare ya da gelinciklerin sesini iitmeye alyordu. yle bir ses duyarsa hemen oraya atlyor ve kpek gibi kar eelemeye balyordu. aa birinde de yaban horozunun karnn nasl doyurduunu grmt: Karn stnde dikkatli dikkatli yryor, daha btnyle karla rtlmemi ard, kei yemii ya da kk bir meenin yapraklarn trtklyordu. aa ormanda tam bir hafta dolat, ama Soloveyik grnmedi. Anlalan iyice uzaklamt. Belki de ormanda kaybolmu, donmu, hastalanm, boulmu ya da alktan lmt.

Yakalanmad kesindi. Yakalansayd herkes duyard. Ka byk bir olay, ama kaan yakalanmas daha byk bir olay. Byle bir haberi btn bir Angara duyar, hemen soruturma ve inceleme balar. Kim yardm etti? Kim saklad? Kim yiyecek verdi? Mozgova'daki srgnler de Soloveyik'in kan konuuyordu. Onu, Saa'dan baka tanyan yoktu. aa da onu tandn pek ortala yaymamt. Ka genel olarak deerlendiriyorlar, ilerisi olmadn, sama olduunu belirtiyor602 lard. Sibirya'dan kurtulsa bile gelecekte yine yakalanacak. Gnmz koullarnda illegal konumda yaamak olas deil. Herkes, bu dncede birleiyordu. Ayn zamanda Soloveyik'in kann iz brakmadan gemeyeceini, bunu cezasz brakmann gelecekteki kalara zemin hazrlayacan da biliyorlard. Kaa cezaland-ramyorsan kalanlar cezalandrrsn. Onlar baka yere yollarsn, iinden edersin! Srgnler her kan sorumluluunu paylaacaklarn ve kalar kendilerinin engellemesi gerektiini bilmezler. Gerekten de ksa bir sre sonra Rojko-vo'daki btn srgnleri baka yerlere yolladlar. Oradan Mozgova'ya iki kii geldi: Kayurov diye biri ve 1905'ten beri parti yesi olan tuhaf soyadl bir kadn: Lidiya Grigoryevna Zvyaguro. Tavan dili, yal grnl, irkin biri olan Lidiya Grigoryevna alt yandaki Tarasik'le birlikteydi. Kzakla gelmilerdi. Kza, Saa'nn oturduu evin nnde durdurmu, ieri girmiti. Bana sizden Soloveyik szetmiti. Nereye yerleebileceimizi syleyebilir misiniz? Dnmek gerek,, gelin, oturun. Kza boaltmam gerek. Dar ktlar. Tarasik kzakta oturuyordu. Lidiya Gri1-goryevna Tarasik'i, aa da eyalar ald. ple balanm iki eski valiz. eri girdiler. Dardan, uzaklaan kzan sesi duyuldu. Lidiya Grigoryevna, Tarasik'in stndeki krk benzeri al ve apkay kard, ona oturmasn syledi. Tarasik, Saa'ya bakarak oturdu. aa mutfak kapsn ap ev sahibesini ard. ki ihtiyar ieri birlikte girdi. aa, Lidiya Grigoryevna'y gsterdi. Benim tandm, nereye yerletirelim? Yal kadn ocua bakt.

Torunun mu? Evet, dedi Lidiya Grigoryevna homurtuyla. ocukla ok zor. marrlar, ne de olsa ocuk... 603 Tarasik mark deildir. Kim bilebilir ki. Burada ocuklu srgn hi kalmad m? diye araya girdi aa. Ev sahibesi yant vermedi, ocua bakmaya devam etti. Ad ne? Tarasik! Brhanovlar, ancak ok para isterler. Brhanovlar'n kz ok yaramaz. Kz dokunmaz. Lidiya Grigoryevna yeniden somurttu. Brhanovlar'dan baka kim var? Yasl kadn dnmeye balad. Sivoz? diye sordu kocasna. O da ok iiyor. Hayr, hayr, Tarasik sarholardan korkar. ok mklpesentsin, dedi yal kadn. Sonra Saa'ya dnp, Verhoturovlar'a ura, retmenin yannda oturuyorlar. Lidiya Grigoryevna yolda, Hi kimseye zarar olmamasna karn ocukla ev bulmak ok zor dedi, Baka eyden korkuyorlar: Beni gt-rrlerse ocuk onlara kalr. Ynetim onu bakm evine yollayana kadar bir ya da iki yl geebilir. Uramak, yazmak gerek. Yazmay da bilmiyorlar. Verhoturovlar ayda otuz ruble istediler. aa, Lidiya Grigoryevna'mn yz ifadesinden reddedeceini anlad. Dirseine dokundu.

Tamam, bugn gelirler. Lidiya Grigoryevna honut olmamt. Benim yerime bouna raz oldunuz. O kadar paray veremem, vermeye niyetim de yok. Benim kabul etmem, sizi hibir ekilde balamaz, her zaman reddedebiliriz. Biraz benim evde oturun, dinlenin, bir 604 eyler yiyin. Ben dolap arayaym. Daha ucuzunu bulursam, bakar karar verirsiniz. Bugn bulamazsak bile nemli deil, imdilik Verhoturovlar'a yerlein, sonra ararz. Verhoturovlar kesinlikle olmaz. Topu topu yirmibe rublem var. Hem istedikleri paraya bak. Rojkova'da onbe rubleye- oturuyordum. Buras pahal. Rojkova, cra bir yer. Mozgova ise Kejma'nn dibinde, kira daha yksek. Ben yirmi veriyorum. On ruble de ocuk iin istediler. Paraya gelince size biraz veririm, sonra dersiniz. Sizden almam. Yarcslav'daki yeenim gnderir, ama imdi postada iyice gecikecek. Adres deiikliinin ne olduunu biliyorum. Alt ayda elime geerse iyi. Rojkova'da diki dikiyordum. Ev sahibesinin diki makinas vard. Burada da bulabilir miyim? Burada bir sr moda dkn var. Kejma'dakilerle yar iindeler. Epey mteri bulursunuz. Makina da buluruz. Naslsa Rojkova'daki gibi yumurta, kaymak, balkla derler. Yeenim bana ayda yirmi ruble yolluyor. deyebileceim miktar ite bununla snrl. aa, kadn eve gtrd ve ev sahibesinden onlar doyurmasn rica etti. Kendisi de Zina'ya gitti. Zina kydeki herkesi tanyordu, daha ie yarar bir ey syleyebilirdi. Zina'nm kaps akt ama kendisi evde yoktu. Soba yanyordu. Masann stnde kitaplar ve defterler vard. Demek okuldan yeni geldi, Zina defterleri ve kitaplar ocuklarla eve gndermiyordu. devlerini okulda yaptryordu. Evde ders almyorlar, kitaplar kirletiyor, defter sayfalarndan sigara saryorlar... aa elinde olmadan ocuklarn defterlerine bakt. Sonra kendisinin enstitde kulland trden kalnca ciltli bir defter dikkatini ekti. aa defteri at. Yazlar okumadan tarihlerden austos, eyll, ekim, kasm byke yazlm harflerden S, bu kendisiydi, V.S. Vsevolod Sergeyevi ve gzne arpan cmlelerden bunun Zina'nn gncesi olduunu anlad. Dn yle dedi;

605 O ok yiit ve ok asil. Aklna gelen ilk ey, gnceyi kapatmak oldu. Bugne kadar bakasnn gncesini hi okumamt. Yine de... Moskova'da olsa bakasnn gncesini amaya bile cesaret edemezdi. Ama burada bu durumda... Hem onun hakknda yazyordu... Ne yazyor? Ktlara neden gveniyor? Orada ne yazldn bilmek zorundayd. Her sz, her adm yorumlanm olabilirdi. Ktlk her taraftan gelebilirdi. Hatt onu seven kadndan bile. Aslnda aa, Zina hakknda ne biliyor? Neden burada? Bu cra yerde! Odada dolamaya balad. O ok yiit ve ok asil ne demek? Soloveyik'e yiyecek veriini ve onu ispiyonlamamasn m kastediyor? Moz-gova'daki srgnlerin cn ccn ortaya karmak iin bu iki sz yeter de artar bile. Ona gvendii iin insanlar ac ekebilirdi. Kukusuz, Zina kimsenin ktln istemiyordu. Ama niye yazyor? ocuk deil, otuzunu am! aa' nn durumunu anlamyor mu? Gnceyi niye masada brakt? Rastlant m? Saklamay m unuttu? Dncesizlikten mi? Yeniden dolamaya balad. Ocan nndeki odunlardan biraz kabuk kopard, atee att. Kabuk hemen kvrld, bir anda tututu. Gnceye gz atmak? Kendisi hakknda ne yazdn ve aslnda kim olduunu tam anlamyla renmek iin okumak? Ama byle davranrsa normal biri olma snrn amak durumuna der. Ayrca zaten ge de kalmt. aa kzn ayak seslerini ve kapnn nnde ayan siliini duydu. Zina glmseyerek ieri girdi. ok oldu mu? Yant yerine gnceyi gsterdi. Bu ne? Saa'nn sesindeki fkeden gnceyi atn anlad, bir an he yapacan ard, sonra net bir bakla ona bakt. Benim gncem. Niye tutuyorsun? Biraz ge yantlad. 606 Bir eye mi krldn? Bakalarnn gncelerini okumuyorum... Ama... Anlalan, benim hakkmda da yazyorsun. Evet, yazyorum. aa kza bakt ve sordu: Zina niye buradasn?

Zina ban edi ve yant vermedi. Seni buraya getiren ne? Sana soruyorum. Zina fsltyla, Bunu sana hibir zaman sylemeyeceim, dedi. Senin bilecein i, ama benim hakkmda yazdklarn renmek zorundaym. Oku. Okumayacam. Benden szettiin sayfalar yrtp u sobada yakman rica ediyorum. Bundan sonra da benim hakkmda yazma. Sana durumumu anlatmtm, ne yazk ki anlamamsn. Zina dnceli dnceli gnceyi kartrd, baz sayfalara bakt ve Saa'ya uzatt. Bu, senin hakknda oku. Sana syledim: Okumayacam. Yrt ve yak! steinin ne kadar zalimce olduunu anlyordu, ama baka yolu yoktu. Soloveyik'in davran hi suu olmayanlara bile pahalya mal olmutu. Zina'nn dncesizlii yznden kimsenin bann yanmasn istemiyordu. Zina sobaya yaklat, kapan at, defterden bir yaprak yrtt, bakt ve buruturup sobaya att. kinci sayfay da okudu, buruturdu ve att. Sonra ncs, drdncs... Sobann nnde diz kmt. Srt Saa'ya dnkt. Defterden sayfalar yrtyor, buruturuyor ve atee atyordu. Artk okumuyordu. Gncenin sonlar ya hep aa hakkndayd ya da artk nemli deil gibisinden btn formay yrtyordu. aa ancak o an kzn soyunmasna bile izin vermediini farketti. Zina dardan geldii gibi duruyordu. Krk, izme, al. aa, ona acd ve kendine kfretti. ren, korkun! Ya607 ratt acnn ne zaman biteceini bekleyemezdi. Zina doruldu, defterden kalanlar masaya koydu ve gzyalar arasnda glmseyerek, tte tamam, dedi. aa dar kt. Korkun! ok korkun! Sama! Ne ki baka trl davranamazd. Yaamn yeni yasalara uyduruyordu. Belki Zina bunu anlar ve dost kalrlar!

Fedya'ya urad ve evi sordu. Kadnn yannda alt yanda bir ocuk olduunu, kadnn iyi diki bildiini, ev sahibesinin de diki makinas olmas gerektiini ekledi. Lariska'nn yan olmaz m? Yalnz yayor. Makinas da var. Yeni giysileri seviyor ama dikii beceremiyor. Evinde bir terzi olacak. Yirmi rubleden razla veremez. Lariska'ya onbe de yeter. En nemlisi ona da dikecek. Hatt Maruska'ya da diker belki. Lariska kabul eder mi? : Ben sylersem eder. i halloldu. aa, valizleri Lariska'ya tad. Makinay bakt, yalad. Makina eski ama iyi markayd: Singer Baarlar, bir ey gerekirse haber verin... Soloveyik'in kann ayrntlarn renmek istiyordu ama Lidiya Grigoryevna hibir ey anlatmamt. aa da sormann doru olmayacan dnd. Saa'nn Lidiya Grigoryevna'y Lariska'ya yerletirdiini renen Vsevclcd Sergeyevi her zamanki glmsemesiyle, Orospuyla kz kurusunun evlilii, dedi. ocukla gidecek yeri yok. Bu arada Tarasik'in kim olduunu biliyor musun? Torunum diyor ama benzemiyor. Bu tarafa srlenlerden, yani toprak sahiplerinden birinin olu. aa ard. ocuu yetitirmek iin almak? Yiite bir davran. Vsevolod Sergeyevi, ban sallad. Ya da yaamak iin bir ama edinme, bir eye tutunma istei. 608 Ne olursa olsun, hareketi ok insancl. Bu davran, bende umut uyandryor: Bu vahi koullarda bile yksek insani deerlerin korunmas. Ac ekme, bunlardan biri. Gereimizin bakalatn dnyorum. Lidiya Grigoryevna'nn da zamannda Tarasik'in yaknlarnn mallarna el koyduunu ve onlar Sibirya'ya srd tartlmaz. imdi kendisi de Sibirya'da ve onlarn olunu yetitiriyor, onun yznden aclara katlanyor. Bu olay, kefaret tezinin doruluunu kantlamyor

mu? Hristiyanl pek bilmem ama Lidiya Grigoryevna'y btn din ve dncelerden daha yce bir eyin ynlendirdiini dnyorum. Bakalar iin kendini feda edebilmek. Bu davrann burada bile yaplabilmesi, yineliyorum umudumu artryor. nsandaki insancl eyler ldrlmemi ve ldrlemez. Lidiya Grigoryevna'ya para teklif ederken toplam otuz rublesine gvenmiti. Sigara ve gazya iin biraz ayrr, gerisini ona verebilirdi. Ev sahiplerine ise kasmn sonunda, hadi bilemedin kzak yolu alnca aralkta verebilirdi. Tahmin ettii gibi posta, aralk banda geldi. Bekledii gibi de epey ey gelmiti: Para, Varya'nm biimli yazsyla yazlm koli, annesinden bir yn mektup ve bir yn gazete. Mhrlerin stnde austos, eyll, bazan da kasm yazs okunuyordu. Yol almadan nce gnderilenler, sonra gnderilenlerle karmt. Demek, yaknda yine byk bir posta alacakt. Bir, belki de iki haftalk mutluluk. Aralk iyi gelmiti. Her zamanki gibi tarih srasna koyarak mektuplara bakmaya balad. Annesi yeni bir ey yazmamt. Zaten yeni ne haberi olabilirdi ki? Teyzelerinden, Varya'dan selam. Babasndan, Mark'tan, arkadalarndan tek sz yok. aa her zarf, Varya'dan bir-iki sz bulabilme umuduyla ayordu. Ne de olsa kendisi ona yazmt. Ne ki btn mektuplarda ayn tmce: Varya'dan selam, Varya'dan selam. Kolilerin stnde de Varya'nn el yazs. Baka bir ey yok. 609 Artk umudunu yitirdii anda son mektubu at ve ikinci sayfann sonunda Varya'nn notunu grd. Merhaba, aa! imdi annenin yanndaym, sana yazyoruz. Burada her ey yolunda, annenin sal iyi. Moskova Proje Brosu'nda alyorum. imdi neler yaptn renmeyi nasl isterdim... szlerini yeniden okudu. Tanrm! imdi onun ne yaptn, onu grmeyi, sesini duymay; ona dokunmay, elini yznde gezdirmeyi nasl da istiyordu!. Nasl isterdim... Nasl isterdim... aa, bu kza duyduu sevgi ve yaknl btn vcudunda hissetti, birden onu yannda dnd... Yrei kt kt atmaya balad, kalkt, odada dolamaya balad. Kendine hakim olup austos, eyll gazetelerine bakmaya balad, ama eli yine mektuba gitti ve yeniden okudu: imdi neler yaptn renmeyi nasl isterdim... Her ey ilerde, her ey ilerde! imdi btnyle emindi, onun Varya's vard. imdi neler yaptm renmeyi nasl isterdim... Varya, annesi, evresindeki insanlar, dnceleri, yani insan insan yapan her eyi var. Kk drt ke camdan ieriye gne klar szyordu. erisi scak ve rahat. Normal olarak yaanabilir! Bann stnde ats olmayan iin kt. Birisi avluya girdi, ayaklarnn altndaki karn gcrdamas duyuldu. Kap

ald. Gelen Vsevolod Sergeyevi'di. Gelin. aa sevinmiti. soyunun. Vsevolod Sergeyevi krkn, apkasn kard. Eldivenini sobann stne koydu... Donmu ellerini ovuturarak edada dolat ve masay gsterdi. Gelenlere mi bakyorsun? Evet, epey ey gelmi. Senin de yledir herhalde? Vsevolod Sergeyevi soruya soruyla karlk verdi: Yeni bir ey var m? nemli bir ey yok... Annemden, arkadalardan mektup, memnunum. Tabii, tabii, dedi belli belirsiz. Neyin var? Niye kayglsn? Kt, aa, ok kt. 610 Vsevolod Sergeyevi dolamay ve ellerini outurmay srdryordu. Saa'mn aklna gelen ilk ey: Soloveyik... Yakaladlar m? E? Ne oldu? Vsevolod Sergeyevi, Saa'nn karsnda durdu. Bir Aralk'ta, Leningrad'da Kirov ldrlm. Kirov? Kim ldrm? Ayrntlar bilmiyorum. Resmi aklama yaplm: Leningrad'da saat on alt otuzda, ii snf dmanlarnn yollad bir katil tarafndan Kirov ldrld. Katil yakaland. Kimlii aratrlyor. Gazete sizde mi? Gazete yok ama kesin. kinci aklama var: Katil Ni-kolayev diye biri. ncs davasna on gn iinde, taraflar katlmadan, yani savunma yaplmadan, iddianame dzenlenmeden baklacak ve hkme uygun olarak hemen kuruna dizilecek. te byle, aa! i snf dmanlarnn yollad katil. Sana bir ey anlatmyor mu... Bu szlerden ne karyorsunuz? in z orada deil ki."

yle mi dnyorsun? i snf dmanlarnn yollad katil ve Katilin kimlii aratrlyor. Nerede mantk? Kimlii belli deil, ama onu gnderen belli... Anlam yok... Anlam yok... Aslnda anlam ok ak... Dediklerine gre Kirov, ok iyi biriymi. Mkemmel bir hatip ve partinin gzdesi. Ona el kaldrmaya kim cret edebilir ki? Vsevolod Sergeyevi oturdu ve ban duvara dayad. Kim olursa olsun, aa. Kesinlikle emin olarak unu syleyebilirim: Kara gnler geliyor. Moskova 1966 1983 611 SON SZ 20 Haziran 1944'te General Maksim vanovi Kostin'in komutasndaki muhafz avc kolordusu, Sarn kentinin batsndaki Rafakvka istasyonuna ulat ve Kovel'in dousundaki ormana yerleti. Mevzi deitirme gizli yaplmt. Askerler kk istasyonlarda tahliye edilmi, zenle kamuflaj yaparak ormana girmilerdi. General Kostin, yalnzca geceleri hareket etmeyi emretmi, gl ve rmaklarda ykanmay, amar ykamay yasaklam; telsiz kullanlmasnn, kod ve ifreli telefon grmelerinin bile minimuma indirilmesini emretmiti. Maksim vanovi Kostin, Moskova evresinde alaya, Sta-lingrad'da tugaya komutanlk yapmt. Kuzey Donets'de kolorduyu teslim almt. zm-Baruenkov ve teki saldrlara, Donbas'm kurtarlmasna, Dinyeper'in geilmesine, ngul ve Gney Bug rmaklarndaki savalara Odesa'nn kurtarlmasna katlmt. Yannda bir sr insan lmt. Maksim vanovi kayp raporlarn imzalyordu: ller, yarallar, kayplar, sava; insan, yaam ve lm demekti. Verdii emirler de sava demekti ve emirleri sonuna kadar yerine getiriliyordu. Generalin iyi yrekliliinin ardnda, insanlar verilen greve inandrma yetenei; saflnn ardnda en cesur, en beklenmedik kararlar almasn salayan kvrak bir sava zeks; grnteki uysallnn ardnda, i ilikilerini bilme ve gerekli durumlarda manevra yapma becerisi yatyordu. Ju-kov onu tanyor, ona deer veriyordu. Bu durum, komuta iiyle ilgili baz kiisel sorunlar dourmutu. Ama otuz be ya iin olduka ar bir sorumluluk olmasna karn bu gen 613 generalin sadelii, iyi yreklilii ve masum kyl yz sert ordu komutan Jukov'u bile artmt. Kolordu 20 Haziran'da gelmiti. gn sonra, 23 Ha-ziran'da Belorusya'y kurtarma ve eski snrlar ama amacn tayan Bagration harekt balad. Harekta 166 tmen katld. Ancak, general Kostin'in kolordusunun da dahil olduu ordu harekta katlmad. Daha sonra onlara, Ko-velskotyublino ynndeki Alman direniini krma, Bat Bug'a kma grevi verildi. Bu greve

hazrlanlmas iin yaklak bir ay sre verildi. Bu, ar savalardaki yaralarn sarlmas, asker saysnn arttrlmas ve yrenin corafi koullar gz nne alndnda ok ksa bir sreydi. Kolordu bir nceki harektn gneyde, Ukrayna ve Moldavya steplerinde gerekletirmiti. Burada ise ay ve derelerle kesilmi, batakla dnm ormanda savamas gerekiyordu. Askerler yollar ve patikalar engellerden, tuzaklardan, maynlardan temizlemeyi, kk su engellerini amay, kpr kurmay, bataklk ve balklar gemeyi renmilerdi. Kolorduya, Almanlardan kurtarlan blgelerde kuruna dizilmekten kurtulanlar arasndan epeyce katlm olmutu. Onlara en azndan nasl silh kullanacaklarn retmek ve hepsini eitmek gerekiyordu. Maksim vanovi tmen sevk ve idare merkezine kadar Villisle, daha sonra da atla gitti. Kolorduya bal tmenlerin igal ettii alan, bir blm mee, am, beryoza ve kzl aa orman olan byk bir bataklkt. Batakln iinde yer yer kum adacklar vard. Burada da toprak damlarn ii yer yer su doluydu. Bu yzden askerler am yapraklarn serdikleri adrlarn yeliyorlard. Maksim vanovi'in haziranda scak olaca iin askerlerin biraz uyuyup iyi beslenmeleri gerektiini dnmesi yerindeydi. General bu ie sk sarlyordu. 3 Temmuz'da ordularmz Minsk'i ald, cepheyi yaklak 400 kilometre yard ve ileriye gitmeye balad. Maksim vanovi bu haberi alay merkezinde alnca kolordunun harekt zamannn deiebileceini dnerek hemen yerine dnd. Ne ki ordu kararghndan hibir emir gelmedi. Maksim vanovi, o akam da daha ncekiler gibi geirdi: Komutanlar ard, ordusundaki beenmedii eyleri syledi, emirler verdi, raporlar dinledi. Gece saat birde herkesi gnderen Maksim vanovi, ceketinin dmesini at. erisi sigara duman dolmutu. Havalandrmak gerekti. Kendisi imiyordu ama kendi odasnda bile sigara iilmesini yasaklamyordu. Maksim vanovi yataa yeni girmiti ki yaknnda sesler duydu. Ona geliyorlard. General yolda, dedi emirsubay. Yeni nakliye komutan sizinle grmek istiyor. Ne istiyormu? Geliini ve greviyle ilgili rapor sunmak. Karargh komutanna sunsun. Ben de yle dedim, ama diretiyor. yi, gelsin bakalm. Maksim vanovi haritaya eildi. Saldr zamannn ne alnaca dncesini koruyordu. Hazrlkl olmalyd, emir her an gelebilirdi...

Kap gcrdad. Maksim vanovi ban haritadan kaldrd ve dnd. Kapda stne iyi oturmu eski paltolu, manevra apo-letli, apkal ve izmeli bir subay duruyordu. Yz grnmyordu. Yanan lamba yalnzca haritann yayl olduu masay aydnlatyordu... Yine de Maksim vanovi, kapnn yannda konumadan, gergin biimde bekleyen bu grntde uzak bir tanklk du-yumsad. Yreinde bir eyler kprdad. Subay selam verip konumaya balad. General yolda! Muhafz binba Pankratov, emirlerinize hazrdr! Elini indirdi, hazr olda beklemeye devam etti. Olmaz... Acaba? Belgeleriniz! Subay antasndan belgelerini kard, bir adm ileri att ve Maksim vanovi'e uzatt. General masaya dnd, lambay dzeltti. imdi btn 614 615 smak aydnlanmt. Maksim vanovi, subaya dnd ve ok net bir biimde grd! aa! Maksim vanovi belgeleri ald... Evet, gerekten de Aleksandr Pavlovi Pankratov... Gzlerini kaldrd... ocukluu, genlii, Arbat' ona bakyordu... Maksim tvanovi daha fazla dayanamad, elinde olmadan sordu : aa, sen misin? Sesi titriyordu... Benim, dedi subay. aa... Yayor... Nereden kmt? Nasl? Hangi yolla? Maksim vanovi yalnzca sava deil, sava ncesini, 37, 38 ve 39'lu yllar da yaamt. Onun gzleri nnde, spanya, Halhin-Gol'de kendini kantlam sadk yoldalar, deerli komutanlar tutuklanm, halk dman iln edilmilerdi. Onlar gerekten dman myd? Buna inanmak istemiyordu, ama inanmamazlk da edemiyordu. Yoksa yaamn adad davaya hizmet edilemezdi. En iyisi bunu dnmemekti. Bu insanlar kaybolmu, onun bilmedii ve hi kimsenin dnmedii bir dnyaya gemilerdi. te o dnyadan aa kp gelmiti. On yl sonra! Neler yapmt? Neler

amalamt? Neden zellikle ona, onun kolordusuna yollanmt? Bunun arkasnda yatan ne? Subay yeniden selam verdi : zin verir misiniz general yolda? Szckleri ak ak sylyordu... Bu, onun, Saa'nm sesi... Yine de, yine de... Rahat! Sizi dinliyorum. aa elini indirdi. General yolda! Tam anlamyla akla kavumas iin belirtmek istiyorum. 58. maddeden mahkmiyetim var. Bu kiisel dosyamda da yazl. Sizin kolordunuzu ben istemedim. Size gelmek istemedim. Ama emir emirdir. Tartlmyor. Dayanacam tek ey, eski tanklmz olurdu, ama komutanlk byle bir bahaneyi kabul etmezdi. Beni izlemeyenler de bunu renirdi. Bu sizin durumunuzu da gle-tirebilirdi. Bu nedenle beni cepheye geri yollamanz rica ediP yorum. Rtbem binba, ama albay yetkisindeyim. Art bir puan. Byle bir karar, hem sizin hem de benim iin en iyisi. Maksim vanovi susuyordu. Tanrm! Bu, ok sevdii ayn aa! Namuslu, dobra, ilke sahibi, kimseyi karalamak istemeyen, her eyi stlenen Saka. Bandan neler gemiti, ama yine ayn aa, yine ayn! Drst ve kar dnmeyen genliiyle yine Maksim vanovi'e bakyordu. Bu sisli anlarn arasnda kendini, eski Maks' da grd ve bir anlk zayflndan utand. imdiki halini unutmu, tkenmi, iinde beliren o yllarn etkisine girmiti. Gidebilir miyim general yolda? Tamam, aa. Soyun da karlamamza ielim. Maksim, dedi ciddiyetle aa. zellikle bu yzden sana gelmek istememitim, seni ok iyi tanyorum. Boaznda bir eyler dmlendi, zorlukla soluk ald ve elini Saa'nn omuruna koydu. Saol aa... Beni dndn iin saol. Yeter otur! Saa'dan uzaklat, kapy ap emir subayna seslendi: Bir iki damla iecek, meze ve ay ayarla! Maksim, diye balad aa... Yeter! Burada ben bym. Hem grev, hem de rtbe olarak. ki kahramanmn karlamasn byle gryorum. Ancak bu sahne ayn biimde

kalacak m, bilmiyorum. Roman kahramanlar kiisel yaamlarn kurma yeteneine sahiptir, yazana yalnzca onu yazmak kalr. Gelecek roman yazabileceimi de bilmiyorum. Ama kader bana birka yl daha nasip ederse, olaylar, binlerce susuz insann geri dnd ve yaama dnmeleri mmkn olmayanlara drst adlarnn geri verildii 1956 ylma, yirminci kongreye kadar getirmek istiyorum. 616 617 ROMANDA ADI GEEN KLER Meadi AZZBEKOV (1876-1918). Baku ii nderlerinden biri. 1898 ylnda SBKP yesi oldu. Bakl komiserlerle birlikte kuruna dizildi. Lavrentiy BERYA (1899-1953). Kafkas parti rgt bakan. 1938' de ileri Halk Komiser yardmcs, daha sonra da Halk Komiseri. 1953'de halk dman olarak tutukland ve kuruna dizildi. Nikolay BUHARIN (1888-1938). 1906'da partiye girdi. Lenin'in silah arkada. Lenin'in partinin sevgili yesi dedii Buharin 1938'de kuruna dizildi. SBKP'nin 27. Kongresi'nden sonra akland. Prokofiy CAPARDZE (1880-1918). 1898'de partiye girdi. Kafkas rgtnn nde gelen kiilerinden. Bakl komiserlerle birlikte kuruna dizildi. Robert EYHE (1890-1940). Sovyet devlet adam. 1905'de partiye girdi. 1930'da MK yeliine seildi. 1937'de Toprak Halk Komiseri oldu. van FOLETOV (1884-1918). Baku ii nderlerinden. 1900'de partiye girdi. 25 Bakl komiserle birlikte kuruna dizildi. Andrey JDANOV (1896-1948). Sovyet devlet adam. 1915'de partiye girdi. Politburo yesi ve MK sekreteri. Mendel HATAYEV (1893-1937). Sovyet devlet adam. 1913'de partiye girdi. 1930'da MK ve SSCB Merkez cra Komitesi yesi oldu. van KABAKOV (1891-1937). Sovyet devlet adam. 1914'de partiye girdi. 1925'de MK yeliine seildi. Lazar KAGANOV (1893- ). 1920'de aktif olarak partide almaya balad. 1924'de MK yeliine ve MK sekreterliine seildi. 619 1932'de Merkez Denetim Komitesi bakanlna getirildi. 1956'da grevinden alnd. Vladimir KETSHOVEL (1876-1903). Bolevik, Kafkas devrimcilerinin nderlerinden.

NNA matbaasnn yneticisi. Hapiste ldrld. Sergey KROV (1886-1934). Sovyet devlet adam. Partiye 1904'de girdi. Kuzey Kafkas'ta Sovyet iktidarnn yerlemesi almalarna nderlik etti. 1926'da Leningrad parti rgtnn bana getirildi. Politburo yesi ve MK sekreteri. Terrist bir eylemde ldrld. Jozef KOSOR (1893-1937). Sovyet devlet adam. 1908'de partiye girdi. 1927'de Ar Sanayi Halk Komiser yardmclna getirildi. Ayn yl MK yeJiine seildi. Leonid KRASN (1870-1926). Sovyet devlet adam. 1890'da partiye girdi. MK yesi ve SSCB ngiltere Bykelisi. Nikita KRUEV (1894-1970). Sovyet devlet adam. 1931'den itibaren parti st ynetiminde grev ald. 1939'da politbro yeliine seildi. 1956-1964 yllar arasnda SBKP MK Genel Sekreteri. Nadejda KRUPSKAYA (1869-1939). Lenin'in ei ve en yakn yardmcs. 1894'de parti yesi oldu. MK yesi. Vaieriyan KUYBEV (1888-1935). Sovyet devlet adam. 1904'de partiye girdi. Lenin'in lkenin elektrifikasyon plannn yrtcs. MK sekreteri. Vissarion LOMNADZE (1897-1935). Sovyet devlet adam. 1922-1924 yllar arasnda Grcistan parti rgt bakan. 1925-1927 yllar arasnda Genlik Kominterni cra Komitesi sekreteri. 1927'de SBKP MK yeliine seildi. Georgi MALENKOV (1902-1988). Sovyet devlet adam. 1962'dei emekli oldu. Lev MEHLS (1889-195). Sovyet devlet adam. 1918'de partiye girdi. 1937-1940 yllar arasnda Kzl Ordu politik daire bakanl yapt. MK yesi. Anastas MKOYAN (1895-1978). Sovyet devlet adam. Sosyalist emek kahraman. 1915'de partiye girdi. 1923-1976 yllar arasnda MK ve Politbro yelii yapt. Vyaeslav NIOLOTOV (1890-1986). Sovyet devlet adam. 1903'de 620 partiye girdi. 1921 -1930 yllar arasnda MK sekreterlii yapt. 1930-1941 yllar arasnda SSCB Halk Komiserleri bakan, 1941-1957 yllar arasnda Halk Komiserleri Birinci yardmcs, 1939-1949 yllar arasnda Devlet Savunma Komitesi bakan yardmcs, 1953-1956 SSCB D leri Halk Komiseri, 1957-1962 Moolistan Bykelisi, 1926-1957 yllar arasnda Politbro yesi, 1962'de emekli oldu. Grigori ORCONKDZE (1886-1937). Sovyet devlet adam. 1903'de partiye girdi. Politbro yesi. SSCB Ar Sanayi Halk Komiseri. Georgi PLEHANOV (1856-1918). Filozof. Rusya ve uluslararas sosyal demokrat

hareketin nclerinden. Rus Sosyal Demokrat ii Parti-si'nin kurucularndan. Iskra gazetesinin kurucularndan. RSDP ikinci kongresinden sonra menevizmin liderlerinden biri. Mihail POKROVSK (1868-1932). Sovyet devlet adam. 1900'de partiye girdi. SBKP MDK Prezidyum yesi. SSCB MK yesi. RSFCC Eitim Halk Komiser yardmcs. Aleksandr POSKREBIEV (1891-1965). Salk memuru olarak alt. Kzl Ordu'ya katld. 1920'den balayarak Stalin'in sekreterlii grevini yrtt. 1933-1934 yllar arasnda en gvenilir kii olarak Stalin'in sekretaryasnn bakanln yapt. 1939'da SBKP MK yeliine seildi. Petr POSPELOV (1898-1979). Sovyet devlet ve bilim adam. 1940-1949 arasnda Pravdann ynetiminde bulundu. Yevgeni PREOBRAJENSK (1886-1937). Sovyet devlet ve parti adam. 1905 ylnda partiye girdi, nemli grevlerde bulundu. Georgi PYATAKOV (1890-1937). Sovyet devlet ve parti adam. 1910'da partiye girdi. 1934'de MK yeliine getirildi. Kari RADEK (1885-1939). Sovyet devlet adam. 1927'de Trokist olduu gerekesiyle partiden atld. Ateksey RKOV (1831 -1938). Sovyet devlet ve parti adam. 1928'de Troki'nin SSCB'den kovulmasna kar kt. Lenin'in lmnden sonra Halk Komiserleri Bakanl grevini yrtt. 1922'de MK Politbro yeliine seildi. Yan RUDZUTAK (1887-1938). Sovyet devlet ve parti adam. 1905'de partiye girdi. 1923'de MK sekreterliine getirildi. 1924-1930 yllar arasnda Ulatrma Halk Komiseri. 1926'da Politbro yeliine seildi. 621 Jozef Vissarionovi STALN 1879'da Grcistan'da dodu. 1898'de partiye girdi. Kafkaslar ve Petrograd'da parti almalarna katld. Tutuklanp srgne gnderildi. 1917 ubat Devrimi'nden sonra srgnden dnd. Lenin'in dnne kadar geici hkmet stndeki bask politikasnn srdrlmesi eylemini yrtt. Parti 7. kongresinde ulusal sorun hakknda bir rapor sundu. Ayn kongrede MK yeliine seildi. Petrograd'daki silhl ayaklanma ynetimi parti merkezinin yneticilerinden biri olarak alt. 1917-1922 yllar arasnda Uluslar Halk Komiserlii grevini yrtt, i sava srasnda silhl kuvvetler komutanl yesi oldu. 1922 Nisan aynda MK genel sekreterliine getirildi. Trokizmin ve sa oportnizmin yok edilmesine etkin biimde katld. 1941-1953 arasnda genel sekreterliin yan sra Halk Komiserleri Bakanl'n yrtt. 1941-1945 arasnda SSCB silhl kuvvetler bakomutanl grevini stlendi. 1953'de ld. Martemyan RUTN (1886-1939). 1914'de partiye girdi. 1927-1930 arasnda MK yelii grevinde bulundu.

Yakov SVERDLOV (1885-1919). Sovyet devlet adam. 1901'de partiye girdi. Silhl ayaklanmay kabul eden RSDP MK oturum bakan. MK sekreteri, Merkez cra Komitesi Bakan. Ateksandr SMRNOV (1877-1938). 1906'da partiye girdi. Toprak Halk Komiseri, Kyl Enternasyonal sekreteri. Grigori SOKOLNKOV (1888-1939). Sovyet devlet adam. Brest bar anlamasn Sovyet devleti adna imzalad. Politburo yesi. Stepan AUMYAN (1878-1918). Sovyet devlet adam. 1900'de partiye girdi. 1917'de MK yeliine seildi. 1918'de ngilizler tarafndan kuruna dizildi. Matvey KRYATOV (1883-1954). Sovyet devlet adam. 1906'da partiye girdi. 1939-1952 arasnda MK bnyesindeki Parti Denetim Komisyonu bakan yardmcl yapt. Daha sonra bakanlna getirildi. Vladimir TOLMAEV. Sovyet devlet adam. 1904'de partiye girdi. 1928-1930 arasnda i leri Halk Komiserlii yapt. Mihail TOMSK (1889-1936). Sovyet devlet adam. Troki'nin srgne yollanmasna kar kt. 1922'de Politburo yeliine getirildi. Vinski'nin sulamasn okuyarak intihar etti. Jozef VAREYKS (1894-1939). Sovyet devlet adam. 1913'de partiye girdi. 1930'da SBKP MK yeliine getirildi. 622 Andrey VINSK (1888-1969). Sovyet devlet adam. 1920'de partiye girdi. 1925-1931 arasnda Moskova niversitesi rektrl yapt. 1935-1939 arasnda SSCB basavcl grevini yrtt. Klement VOROLOV (1881-1969). Sovyet devlet adam. 1902'de partiye girdi. 1925-1940 yllar arasnda Savunma Halk Komiserlii grevini stlendi. 1935'de SSCB Mareali unvan verildi. 1926-1952 arasnda Politburo yelii yapt. 1953'de SSCB Yksek Prezidyum Bakan-l'na getirildi. Henrih YAGODA (1891-1938). 1934'de leri Halk Komiserlii'n& ve MK yeliine getirildi. NkoJay YEJOV (1895-1940). 1927-1929 arasnda Kzl Ordu'da grev yapt. 1929-30 arasnda Tarm Halk Komiser yardmclna, 1935'de Parti Denetim Komisyonu bakanlna getirildi. Komintern cra Komitesi yeliine seildi. 1936-1938 arasnda leri Halk Komiseri. Avel YENUKDZE (1877-1937). Sovyet devlet adam. 1898'de partiye girdi. Bak'de RSDP'in oluturulmas almalarna katld. N-NA matbaasnn yneticilerinden. 1934'de MK yeliine getirildi.

Georgi ZNOVYEV (1883-1936). Partinin en eski yelerinden biri. Baz nemli politik sorunlarda Lenin'le anlamazla dt. 1919'da Politburo yeliine getirildi. 1926'da Stalin tarafndan partideki grevlerinden alnd. 1927'de partiden ihra edildi. 623 AIKLAMA 7 Austos Yasas: 7 Austos 1932'de kabul edilen bu yasayla devlet ya da toplum malnn alnmas lmle cezalandrlyordu. Bu yasayla yz binlerce insan mahkm edilmi ve kuruna dizilmitir. RSFSC Ceza Yasas 58. maddesi: 1926'dan 1958 Aralk ayna kadar yrrlkte kald. Madde, kar devrimci eylemlerin cezalandrlmasn ngrmektedir. Maddede on drt paragraf vardr. lm cezasna kadar eitli cezalar ngrmektedir. Otuzlu yllarn ortalarndan ellili yllarn sonlarna kadar yarglananlarn yars bu maddeden hkm giymitir. 58. maddenin birinci paragraf yledir: SSCB Anayasas, Cumhuriyet ve otonom cumhuriyet anayasalar gereince kurulan ii-kyl iktidarlarnn zayflatlmasn^ yok edilmesine ve devrilmesine ya da SSCB gvenliinin ve proleter devriminin politik ve ulusal kazanmlarnn zayflatlmasna ynelik her eylem kar devrimci eylem olarak nitelendirilir. Kapak: Cem GNBEK ANATOLI RIBAKOV - Arbat ocuklar

You might also like