Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

Ideas on Solutions to Conflict Due to Allegations of Genocide Pulat Tacar*

zet Ermeni soykrm iddialarnn hukuksal, tarihsel ve siyasal boyutlar vardr. Uluslararas Adalet Divan zaman am gerekesiyle bu konuda bir karar vermeyebilir. Baz olaylarn soykrm olarak tanmlanp tanmlanmamas konusunda ileri srlebilecek aykr grler dnceyi ifade zgrl erevesinde ele alnmaldr. Bu alandaki gerekeli grleri nedeniyle ulusal mahkemeler tarafndan mahkm edilecek madurlar, konuyu Avrupa nsan Haklar Mahkemesine gtrebilirler. Konu yargy ilgilendirdiinden tarihiler ya da parlamentolar soykrm suunun ilenip ilenmedii konusunda karar vermee yetkili deildir. Bu yetkili mahkemeye ait bir erktir. Bugn karlalan ihtilaf esas itibariyle siyasaldr. Olas bir uzlama uluslararas hukuka uygun olmaldr. Anahtar Kavramlar: Soykrm kavram, Ermeni Diasporas, Uluslararas Adalet Divan, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Soykrm Szlemesi. Abstract There are juridical, historical and political dimensions of the conflict created by the Armenian genocide allegations. The International Court of Justice may not take a decision on this issue because of statutary limitations. The freedom of expression should be respected with regard the dissenting opinions on the issue of the qualification or not of certain events as genocide If persons are condemned by national courts, on the ground of their justified opinions on the subject, the victims may bring the issue to the European Court of Human Rights. As this is a juridical matter, the historians or parliaments are not habilitated to decide whether or not the crime of genocide has been committed. The power to decide on this issue belongs to the competent tribunal. The conflict we face today is merely political. An eventual solution should be conform to international law. Key Words: Concept of genocide, Armenian Diaspora, International Court of Justice, European Court of Human Rights, Convention on Genocide.

Akademik Bak 127

Cilt 1, Say 1 K 2007

Ermenistan Cumhuriyetinin veya Ermenistan dnda yaayan Ermeni diasporasnn bir blmnn ileri srd 20 yzyln banda Osmanl Ermenilerine soykrm suu ilendiine dair iddia, kimi lkeler siyasetileri
* Emekli Bykeli.

Pulat Tacar

tarafndan da desteklenmekte, farkl lkelerin parlamentolar soykrm tanyan kararlar almakta, hatta yasa karmakta, bu gelimeler Trkiyenin d ilikilerini olumsuz ynde etkilemektedir. Bu durumda, sz konusu lkeler ile Trkiye arasnda uluslararas hukuk balamnda bir ihtilafn varlndan sz etmek mmkndr. Ancak, o devletin hkumeti, parlamentosunun ald karar desteklemediini beyan ediyorsa, devletler arasnda hukuksal anlamda bir ihtilafn varlndan sz edilemez. lgili parlamento yasa karr, bu yasa resmi gazetede yaymlanarak yrrle girerse, o ihtilaf da devletler aras uyumazlk niteliini kazanabilir. ABD Temsilciler Meclisine sunulan ve ABD Bakann Ermeni soykrm savn kabul etmeye davet eden tavsiye nitelikli karar tasars hkumet tarafndan desteklenmediine gre, hukuki balamda devletler arasnda bir uzlamazlktan sz edilmemelidir. Gene de oluan siyasal gerginliin ilgili lkeler ve halklar arasnda ciddi rahatszlk yaratt yadsnamaz. Bu durumda barsever lkelerin yneticileri ve dnrler, gerginlii ve uyumazl zebilecek araylara girerler. Ermenilere soykrm uyguland sav nedeniyle oluan uyumazln eitli yanlar ve nedenleri vardr. Bu makale uyumazln zm yollar konusunda dnce oluturmaya katkda bulunmak iin yazlmtr. Uyumazln eitli yanlar 1) Soykrm, ar bir uluslararas sutur ve bu nedenle hukuksal bir kavramdr. Sunuumuzda uyumazln hukuk yoluyla zmnn olas olup olmad konusunda daha ayrntl biimde durmak istiyoruz. Soykrm suunun eleri Soykrmnn nlenmesi ve Cezalandrlmas Hakknda 1948 Szlemesi ile belirlenmitir. Bugn karlalan uyumazlk, Soykrm Szlemesinin zel kast ve yetkili mahkeme gibi hkmlerinin yok saylmasndan ya da ihllinden kaynaklanyor. Burada iki soruya yant arayacaz: a) Soykrm Szlemesinin ihlal edildii Uluslararas Adalet Divan veya Uluslararas Tahkim Mahkemesi tarafndan saptanabilir mi? Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin bu alanda ilevi olabilir mi? b) Siyasal anlamda soykrm yapld savna bal olarak kimi evrelerce ileri srlen toprak ve tazminat talepleri hukuk asndan tutarl mdr? 2) htilafn tarihsel yan selektif tarih okumaktan kaynaklanmaktadr. Bu adan bakldnda uzlamazln tarihsel boyutundan sz edilebilir. Bir Ortak Tarih Komisyonu oluturarak zme ulalmas mmkn mdr? 3) Uyumazln siyasal boyutu nasl zlebilir?

Akademik Bak 128

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

1) Hukuki balamda zm Soykrm suunu dier uluslararas sulardan ayran iki nemli nitelik vardr. a) zel kastn varlnn ispatlanmas 1948 Soykrm Szlemesinin1 2. maddesine gre2 bir eylemin soykrm saylabilmesi iin, bir ulusal, etnik, rksal veya dinsel gruba mensup ahslar srf o gruba mensup bulunduklar iin tamamen veya ksmen yok etmek kastnn bulunmas gereklidir. Buna zel kast deniyor. (Latincesi: dolus specialis). Baka bir anlatmla, suun objektif unsurunun (Latincesi: actus reus) olumas gereklidir. Bir ulusal, rksal,etnik veya dinsel bir grubun tamamen veya ksmen yok edilmesi, soykrm suunun olumas iin yeterli saylmamaktadr. Bir gruba mensup insanlar srf o gruba mensup bulunduklar iin yok etme zel kastnn bulunmas gereklidir. Bu zel kast yoksa veya bu kastn bulunduu isbatlanamazsa, eylem rnein, cinayet, gasp, darp, rza tecavz, katliam, insanla kar su veya sava suu erevesine girebilir, ama hukuken soykrm saylamaz. Soykrm savn ileri srenler ve destekleyenler ile Trklerin byk ounluu arasndaki ihtilafn nedeni budur. b) Yetkili Mahkemenin karar vermesi Soykrm Szlemesini dierlerinden ayran ikinci nemli nitelik, soykrm suunun oluup olumadna, ancak Szlemede belirtilen yetkili mahkemenin karar verme yetkisinin bulunmasdr. Bu husus, gerek Szleme taslan kaleme alan Hazrlk Komitesinde, gerek 1948 ylnda Szlemeye son halini veren Uluslararas Konferansta ele alnm, soykrm suunu cezalandrmay evrensel hukuka havale etmeyi ngren deiiklik nergeleri oy1 9 Aralk 1948 tarihinde Pariste toplanan Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan kabul edilip, 12 Ocak 1951 tarihinde yrrle giren Soykrm Suunun nlenmesine ve Cezalandrlmasna Dair Szleme 23 Mart 1950 tarihinde Trkiye tarafndan onaylanmtr. 5630 sayl onay yasas 29 Mart 1950 gn ve 7469 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. 2 Szleme Madde 2: Bu Szleme bakmndan, ulusal, etnik, rksal veya dinsel bir grubu -srf o gruba mensup olduklar iin- ksmen veya tamamen ortadan kaldrmak iin ilenen aadaki fiillerden herhangi biri soykrm suunu oluturur: a) gruba mensup olanlarn ldrlmesi; b) grubun mensuplarna ciddi bedensel veya zihinsel zarar verilmesi; c) grubun fiziksel varln btnyle veya ksmen ortadan kaldraca hesaplanarak yaam artlarn kasden deitirmek; d) grup iinde doumlar engellemek amacyla tedbirler almak; e) gruba mensup ocuklar zorla bir baka gruba nakletmek. Yukarda kaln siyah harfle yazl szckler, Szlemenin kanmca en nemli niteliini oluturmasna ramen metnin dilimize evirisinde atlanmtr. ngilizcesi: ....acts committed with the intent to destroy, in whole or in part a national, ethnical,racial or religious group as such. Bu nemli eksikliin yeni bir yasa ile dzeltilmesini neririm.

Akademik Bak 129

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

lanarak reddedilmitir3. Szleme, soykrm suunu ileme zanls olan kiiyi yarglama yetkisini olayn vuku bulduu lkenin ulusal yargsna vermitir. Bunun dnda taraflar anlatklar takdirde bir Uluslararas Ceza Mahkemesinin yetkili klnabilecei de hkme balanmtr4. Parlamentolar, senatolar, belediye meclisleri ya da bir baka mahkeme, bir eylemin soykrm olduunu saptama konusunda yetkili deildir ve yetkili yarg organnn geerli bir karar bulunmadan teyid edemez veya belirleyemez. Siyasal anlamda soykrm kavram; soykrm tarihsel gerektir sav Soykrm Szlemesinin yukarda anlan kurallarnn, soykrm savlarn hukuken desteklemediini anlam olanlar, imdilerde siyasal anlamda soykrm veya toplum bilimleri balamnda soykrm gibi yeni ereveler oluturmak, soykrm kavramn hukuksal erevenin dna karmak ve oluturduklar siyasal ereveyi uluslararas kurumlara onaylatmak istiyorlar. Bunlarn ileri srdkleri dayanak, yarg karar deil, doruluu kendilerinden menkul soykrm herkes tarafndan kabul edilen bir tarihsel gerektir savdr. Devletin soykrm konusundaki sorumluluu Szlemenin 4. maddesi, soykrm suunu ileyen kiilerin cezalandrlacan belirtir5; Devletin soykrm suu zanls olmasndan sz etmez. Soykrm suu ileyenler, yasalarna gre yetkili olan yneticiler veya kamu grevlileri ya da zel kiiler olabilir. 1948 ylnda Szlemenin mzakeresi srasnda Birleik Krallk temsilcisi, soykrm suuna ilikin cezai sorumluluun sadece zel ahslara veya derneklere deil devletlere, hkmetlere ya da devlet veya hkmetin organlarna veya yetkili makamlarna da sirayet ettirilmesini nermiti. Bu neri 22 lehte, 24 aleyhte oyla reddedilmiti6. Ancak, oylar arasndaki farkn azl, devletin soykrm suunun ilenmesinde taraf olabilecei grnde bulunanlarn saysnn azmsanmayacak boyutlarda bulunduunu gstermektedir.
3 Szlemenin Hazrlk almalar: Travaux Prparatoires of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide U.N. ECOSOC Document E/794, 24 May 1948.; Hazrlk almalar Zabtlar: 93 Oturum. s. 322-326 4 Szleme Madde 6: Soykrm (fiiliini) veya nc maddede belirtilen fiillerden birini iledii hakknda su isnad bulunan kimseler, suun ilendii lkedeki Devletin yetkili bir mahkemesi veya yarglama yetkisini kabul etmi olan Taraf Devletler bakmndan yarglama yetkisine sahip bulunan uluslararas bir ceza mahkemesi tarafndan yarglanr. 5 Szleme Madde 4: Soykrm (fiilini) veya nc maddede belirtilen fiillerden birini ileyen kiiler, anayasaya gre sorumlu yneticiler veya kamu grevlileri veya zel kiiler de olsa cezalandrlr. Bu madde evirisi tarafmzdan dzeltilerek buraya kaydedildi. Resmi Gazetede yaymlanan eviride kiiler szc yok. 6 UN doc.A/C.6/236 Corr 1 in Offiicial records of the General Assembly Part I. Sixth Com. Annexes, 1948.P.24.

Akademik Bak 130

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

Hkm ahsiyeti olan devlet, hukuken soykrm san olamamaktadr; buna karlk Szlemenin 9. maddesi, devletin soykrm hakkndaki sorumluluu konusundaki uyumazln Uluslararas Adalet Divan tarafndan ele alnabileceini belitmektedir. imdi baz soykrm hukukular, yetkili mahkeme konusunda olduu gibi, Szlemenin 9. maddesinde kaytl7 Devletin soykrm.... hakkndaki sorumluluu dahil olmak zere kan uyumazlklar... szcklerinin kapsamnn uluslararas ceza yargs tarafndan geni biimde yorumlanmasn telkin ediyorlar8. Uluslararas hukuk duraan deildir. Soykrm hukuku alanndaki gelimeler, Soykrm Szlemesinin l doduunu ileri sren ve Szlemenin uygulama ve etki alan genileterek, bu ar suun cezasz kalmamasn isteyen soykrm hukukularnn, dnrlerin ve siyasetilerin etkilerini Uluslararas Adalet Divan bata olmak zere, Avrupa Birlii ereve Karar ile de hissettirmee baladklarn ve 1948 Szlemesi erevesinin geniletilmekte olduunu gstermektedir Uluslararas Adalet Divannn Bosna Kararnn9 soykrm Szlemesine getirdii yeni yorumlar Bosna Hersekin Srbistan-Karadaa kar Bosnada soykrm suu iledii gerekesiyle, Szlemesinn 9. maddesine dayanarak Uluslararas Adalet Divan nezdinde at dava 26 ubat 2007de karara baland. Divan kararnda bir eylemin soykrm saylmas iin zel kast bulunduunun kantlanmas gerei zerinde srarla durmu10, Soykrmnn insanla
7 Szleme Madde 9: Devletin, soykrm veya 3. Maddede kaytl fiillerden herhangi biri hakkndaki sorumluluu da dhil olmak zere, Szlemenin yorumlanmas, uygulanmas veya yerine getirilmesi hakknda, ibu Szlemeye Taraf devletler arasnda kan uyumazlklar, uyumazln taraflarndan birinin talebi serine Uluslararas Adalet Divan nne getirilir. (Bu madde evirisi tarafmdan dzeltilerek buraya kaydedildi. Resmi Gazetede yaymlanan eviri eksiktir) 8 William A. Schabas, The Odious Scourge: Evolving Interpretations of the Crime of Genocide Erivan, 20 Nisan 2005. Schabas 1915 olaylarnn soykrm saylmas gerektiini ifade eden, Musevi asll tannm bir uluslararas hukukudur. Erivanda Ermeni soykrm sav hakknda dzenlenen bu konferansta, son gelimelerin korunan gruplar listesinin geniletildiini gsterdiini belirtmi, bu gelimelerin 1915 ylnda Trkiuyede vuku bulan Ermeni katliamn inkr edenleri rahatsz edeceini ileri srmtr. Shabas, 2005 ylnda yapt bu konumada, artk savclarn soykrm zel kastnn bulunduuna gereksinme kalmadn ileri srm, ayrca grubu ortadan kaldrma kastnn varl tam olarak tesbit edilememi bile olsa, zorlama altnda gerekletirilen yer deitirmelerinin soykrm erevesinde grldn ileri srmitir. Bu bildiride Bosna davas hakknda verilen bilgiler Shabasn yanl tehiste bulundupunu kantlamaktadr. 9 International Court of Justice; 2007, 26 February. General List No.91; Case concerning the application of the Convention on the Prevention and Punishment of theCrime of Genocide . Bosnia and Hezegovina v. Serbia and Montenegro Judgment. 171 sayfa. 10 a.g. karar: para. 202-239: Questions of proof: burden of proof, the standard of proof, methods of proof

Akademik Bak 131

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

kar su ve zulmlerden farkl olduunu, ... soykrm suunun ilendiinin saptanmas iin ciddi ve tartmasz kantlar bulunmas hususuna itina gsterilmesi gerektiini vurgulamtr11. Bu kararn kant eiini ok yksek tutmu bulunmasn gz nnde tutarsak, 1915 olaylarn hukuken soykrm olarak nitelenmesinin UAD ltlerine gre ok g olduunu anlarz. Osmanl arivlerinde bulunan ok sayda belge, tehcir uygulamas srasnda, sorumlularn g ettirilenleri korumak iin uymalar gereken talimatlar iermektedir12. Bu belgeler soykrm iddalarn ok zayflatr. Ancak yukarda da deindiimiz gibi 1915 soykrm savn ileri srenler, iddialarn eylemin sadece objektif unsuruna dayandryorlar, soykrm suunun subjektif esini oluturan zel kast zenle bir kenara itiyorlar. Bununla birlikte, zel kast bulunup bulunmadnn saptanmasnn ok sbjektif bir deerlendirme olduunun altn izmeliyiz. Bu nedenle, Ermeni yanls bilim adamlarnn -hatta yarglarn-, bu konuda kendi bildiklerini, inandklarn sylemeye devam etmeleri beklenmelidir. Soykrm suunun zel kast esinin tartlamayacak kantlarla ispatna bal olmasn eletirenler, bunun ar crmlerin soykrm olarak nitelenmesini ok gletirdiini, bundan byle soykrm nitelii tad kamu vicdanna yerlemi olan bir eylemin, soykrm olarak saylamamas sonucunun doduunu belirtiyorlar ve bu durumun soykrm faillerinin cezasz kalmas sonucunu verebileceini vurguluyorlar. Bosna davas bu sylemde doruluk pay olduunu gsteriyor mu? Bu sorunun yant ylece zetlenebilir. Soykrm, uluslararas camia tarafndan zel bir uluslararas su olarak belirlenmitir. Bir eylemin soykrm saylmamas, ayn eylemin ulusal ceza yasasna gre baka bir sua tekabl etmesini ya da uluslararas ceza hukukuna gre rnein insanla kar su veya sava suu olarak nitelenmesini engellemez. Bu suu ileyenler de cezasz kalmazlar. zetle, Bosna katliam 1948 Szlemesine gre soykrm saylmasa bile insanla kar su saylabilir. Uluslararas Adalet Divannn ald Bosna karar uluslararas camiay tatmin etti mi? UAD Srbistan sadece soykrm nlememekten sulu bulmu, Bosnada vuku bulan olaylarn belki insanlk suu, belki sava suu saylabileceini, ancak UADnin devletin bu sular konusundaki sorumluluunu saptama yetki11 a.g.karar: para..188: The question of intent to commit genocide 12 Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan TBMM Kltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar No.126 olarak yaymlanan Trk Ermeni htilaf-Belgeler adl kitapta bu konuda ok sayda belge vardr.

Akademik Bak 132

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

sinin bulunmadn, sadece soykrm suunu ele alabileceini, ancak Bosna katliamnda eldeki kantlarn zel kastn varln ispatlayamadn, bu nedenle soykrm saylamayacana karar verdiini aklamtr. UADnin Bosna karar Trkiyede olduu gibi dnyann pek ok yerinde byk hayal krkl yaratmtr. Zira soykrm hukukunun inceliklerini bilmeyen normal vatanda ve medya, soykrm szcn katliam -geni apta yok etme- anlamnda kullanmaktadr. Uluslararas Adalet Divan, Bosna davasnda, soykrm hukuku asndan emsal tekil edebilecek nemli -ancak kendi iinde elikili- bir yorum getirmitir. Kararda Bir devletin soykrm konusunda sorumluluunun domas iin, Szlemede tanmland ekilde bir soykrmn vuku bulmu olmas gerektiine13 deiniliyor. Ama Divan, soykrm suu ilenen bir devlette, o devletin yneticileri iktidarda olmaya devam ettikleri iin yarg nne karlamamalar ve kendileri hakknda soykrm suu iledikleri kararnn alnamamas olasln gz nnde tutarak, Bir kii daha nce yetkili bir mahkeme tarafndan soykrmdan mahkm edilmemi bile olsa, Devletin soykrm suu ilemek veya soykrmn su orta olmaktan sorumlu tutulabilecei14 cmlesini de kararna koymutur. Bylece Divan, soykrmn varl ya da yokluu konusunda yetkili mahkemenin karar olmadan da kendi deerlendirmesini yapmaa yetkili olduunu belirtmitir. UADnn Bosna karar konusunda uluslararas medyann ve siyasal evrelerin yorumu, Avrupa Birliinin Srbistan tam ye yapmak istedii, bu nedenle Srbistan soykrmc bir lke durumuna drmemeyi yeledii, ayrca bu karar sayesinde Srbistann kaak Bosnal Srp generalleri uluslararas adalete teslim etmesinin salanabilecei, Hrvatistan rneinde byle olduu ve zanl generalin tesliminin Hrvatistann AB yolunu at yolundadr. Siyasetin uluslararas adaleti etkiledii bir dnemde bulunduumuzu yadsyamayz. nsanla Kar Su Bu aamada sunuumuza biraz daha alklk getirmek iin, ska deinilen ve Uluslararas Ceza Divannn (Roma) statsnde tanm yaplan nsanla Kar Su kavramnn15 soykrmndan ok daha geni bir eylem ve hedef grup
13 Bosna Karar: Para 180 14 Bosna Karar: Para. 182 15 Sevin Elekda, nsanla Kar Sular, ASAM 2006, Stratejik ngr 2023 toplants mmasebetiyle yaymlanan kitapk. s.9. . nsanla kar Uluslararas Ceza Divannn Statsnn (Roma Stats) 7. maddesinde yle tanmlanmtr: Bu Stat amalar bakmndan, insanla kar sular herhangi bir sivil toplulua kat geni apta veya sistematik bir saldrnn paras olduu bilinerek ilenen, aadaki eylemleri kapsamaktadr: a) ldrme; b) Toplu yok etme; c) Kleletirme; d) Halkn srlmesi veya zorla nakli; e) Uluslararas hukukun temel kurallarnn

Akademik Bak 133

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

yelpazesini kapsadna deinmeliyiz. rnein Soykrm Szlemesinin 2. maddesinde saylan eylemlerin kapsam daha dardr. Dipnotta listesi verilen insanla kar sularda zel kast aranmamaktadr. Ayrca, Soykrm Szlemesi tm gruplar korumas altna almamtr. rnein siyasal amala biraraya gelmi veya bir lkeye kar silaha sarlarak ayaklanm gruplar, terr gruplar Soykrm Szlemesinin korumas altnda deildir. Soykrm (genocide) teriminin mucidi saylan Lemkin, siyasal gruplar koruma altnda bulundurmay teklif etmesine ramen, Birlemi Milletler Tekilat ats altnda mzakere olunan Szlemede, yaplan oylama sonucunda siyasal gruplarn koruma dnda braklmas kararlatrlmtr16. Etnik temizlik soykrm m? Bosna karar, Bosnadaki olaylar tanmlamak iin etnik temizlik teriminin kullanldn, bu terimin bir blgeyi etnik bakmdan trde klmak iin tekileri ge zorlama anlamna geldiini, ancak szleme yaplrken bu kavramn soykrm erevesine alnmasnn reddedildiini, bir gruba mensup kiileri bulunduklar yerden bir baka yere zor kullanarak ta olsa- srmenin (deportation) veya hicret ettirmenin (displacement) otomatik olarak o grubun yok edilmesi anlamna gelmediini, bu nedenle bu eylemde yok etme balamnda zel kast bulunduunun sylenemeyeceini; zel kast bulunduunun isbat iin sadece tehcirin yeterli olmadn, insanlar srf belirli bir gruba mensup bulunduklar gerekesiyle yok etme kastnn mevcut olmas gerektiini17 vurgulamtr. Bu nedenle zel kast ierdii kantlanamayan tehcir eyleminin soykrm olduunu da hukuken ileri srmek tutarsz saylmaktadr. Osmanl Devleti tehcir srasndaki yasa d eylemleri cezalandrd m?
Akademik Bak 134
Cilt 1, Say 1 K 2007

Ermeni soykrm savn ileri srenler, 1915 dneminde Osmanl Devletinde pek ok Osmanl Ermenisinin tehcir srasnda hayatn kaybetmesinde, Osmanl idaresinin suu bulunduunu, Trkiyenin de soykrmnn inkr ettii o byk suun cezasz kaldn belirtiyorlar. Bu sav doru deildir. Osmanihlali sonucu hapsetme veya fiziki zgrln baka biimlerde ciddi olarak kstlanmas; f) kence; g) Irza geme, cinsel klelik, fuhua zorlama, zorla ksrlatrma veya benzer arlkta cinsel iddet; h) Siyasal, rksal, ulusal, etnik, kltrel, dinsel, cinsel nedenlerle veya uluslararas hukukta evrensel olarak kabul edilemez saylan nedenlerle bu paragrafta gsterilen ya da Uluslararas Ceza Divannn yetkisine giren herhangi bir su ile eylemler balamnda herhangi bir toplulua veya herhangi bir belirlenebilir gruba zulmetmek; i) Kiileri ortadan kaldrmak, j) rk ayrmcl; k) vucuda veya ruhsal ya da fiziksel sala ciddi zarara neden olacak nitelikte bilinli olarak yaplan dier insanlk d eylemler. 16 Soykrm Szlemesi tasars (Dokman E/794) ve Ekonomik Sosyal Konsey Raporunun (A/633) grld, 25 Ekim 1948 tarihli 83. oturumda, szlemenin ikinci maddesini ieren A/C.6/245 rumuzlu dokman, 28 lehte,6 aleyhte ve 5 ekimser oyla kabul edilmitir. 17 a.g.karar: para. 190. Intent and ethnic cleansing.

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

l Devleti de, Trkiye Cumhuriyeti de 1915 ylnda yaanan faciann varln inkr etmemitir. Ayrca Osmanl yargs, 1915 tehciri srasndaki yasa d eylemleri cezalandrmtr. rnein 1915-1916 yllarnda eitli sulardan yarglanarak 67si idama mahkm edilen 659 grevli ve vatanda vardr18. Bu kararlar devletin sular kovuturma ve sulular cezalandrma grevini yerine getirdiinin kantdr19. Bu yarglamalar, igal kuvvetlerinin basks altnda yapld bilinen ve ok eletirilen 1919 Divan- Harbi rf yarglamalarndan farkldr 20. 1915 ylndaki elim olaylardan zarar grenler sadece Osmanl Ermenileri deildi Bu durumda, uyumazln temelinde yatan husus udur: Trk Devleti ile Trk halknn ezici ounluu o dnemdeki elim olaylarn tek tarafl ve yanl okunmasnn ve ok sayda Mslman Osmanl yurttann balarnda Osmanl Mebusan Meclisinin Ermeni asll yeleri bulunan Osmanl Ermenilerinden kurulu birlikleri tarafndan katledilmesinin21 unutturulmak istenmesini, olma18 Yusuf Sarnay, Ermeni Tehciri ve Yarglamalar 1915-1916, Trk Ermeni likilerinin Geliimi ve 1915 Olaylar Uluslararas Sempozyumu Bildirileri, Gazi niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi, 2006, s.263,264 (Bu bilgiler Osmanl Dhiliye Nezaretinden Hariciye Nezaretine gnderilen 19 ubat 1916, 12 Mart 1916 ve 22 Mays 1916 tarihli gizli yazlarn ekinde yer alan listelerden derlenmitir.) 19 Zaman Gazetesi. 02.05.2006: Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdr Yusuf Sarnay unlar belirtmitir: Osmanl Hkumeti savan olumsuz artlar iinde Ermeni sevkiyatn yrtrken kafilelerin gvenliklerinin salanmas konusunda byk gayret sarfetmiti... Ermenilere kt muamelede bulunan jandarma ve memurlarn derhal azledilerek Divan- Harplere teslim edilmesi srekli vurgulanyordu. Hkumetin uyarlarna aykr davranlarda bulunanlar cezalandrmak iin 30 Eyll 1915te soruturma komisyonlar kurulmasna karar verildi. O tarihte Ermenilerle ilgili d bask olumamt bile. Osmanl bu yarglama kararn tamamen kendisi almutr. Ermenileri yok etme niyetinde bulunan bir ynetimin bu hassasiyeti gstermesi mmkn deildi... Osmanl belgelerinin ortaya koyduu rakamlara gre, Divan- Harpte yarglananlarn says toplam 1673. Bunlarn iinde binba, yzba, stemen, temen, jandarma blk komutan, polis komiseri, nahiye mdr, tahsildar, kaymakam, belediye reisi, katip, sevk memuru, mal mdr, tapu memuru, muhtar, telgraf mdr, nufus memuru, bakatip, Emval-i Metruke Komisyonu reisi gibi 170 kamu grevlisi var. Kalan 975 kii, ete mensubu ve halk arasndan gelme. 1916 yl ortalarnda son bulan Divan- Harp yarglamalarnn sonular yle: 67 idam, 524 hapis, 227 beraat ve byarglamann reddi, 109 inceleme, 68 krek, para, pranga ve srgn cezas. 674 ilem yaplmayan kii.4 kii de velisine teslim. 20 Ferudun Ata, Divan- Harbi rfi Mahkemesinde yaplan tehcir yarglamalar, Ermeni soykrm iddialarna bir delil olabilir mi?, Trk Ermeni htilaf-Belgeler (ed. Hikmet zdemir), TBMM Kltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara 2007, s. 277-286. 21 Stphane Yerasimos, Questions dOrient III- Le Causace La Dcouverte/Livres Hrodote, s. 201. Yerasimos unlar yazyor: ... Bylece 24 Ekim 1914te, daha atmalar balamadan, Ermeni Gnll Taburu, balarnda, komutan yardmcs olarak Osmanl Parlamentosundan bir mebus olduu halde, Idrdan Vana hareket etti.....Balarnda en tan Ermeni Reisi olan Antrabik bulunan birinci Ermeni taburu Van ve Bakaleyi igal etti. ... Kentin Ermenileri bundan yararlanarak Mslmanlarn evlerini yamaladlar....Bir Trk kar taarruzu kenti geri ald ve Ermeni kym balad. brahim Arvas, Tarihi Hakikatler, Ankara 1964, s. 234. Ayn konuda baknz: Gr. alkuyan , Le Livre Rouge, Paris 1919, s. 11-12;

Akademik Bak 135

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

m saylmasn bylece Trklere kar aka din ve rk ayrmcl yaplmasn kabul etmemektedir. Soykrm savnn siyasal bask ve zorlama ila kabul ettirilmek istenmesi kabul edilemez bir davrantr. Lozan Mahkemesinin Dou Perineki mahkm eden karar Soykrm hukukundaki son gelimeleri incelerken ksaca deinmemiz gereken gncel bir yarg karar, Lozan Polis mahkemesinin Dou Perineki svire Ceza yasasnn 261 (Ek) maddesine gre rk ayrmcl yapmaktan mahkum ettii karardr. Perinek, Ermeni soykrm bir uluslararas yalandr dedii iin rk ayrmcl yapm saylmaktadr. svire Ceza Yasasnn bu maddesi rklk ve yabanc dmanln venlerin cezalandrlmasn ngrmektedir Soykrm inkrnn cezalandrlmas da bu ereveye alnmtr. Yasann gerekesi, ciddi bilimsel aratrmalar sonucu varlacak bir dnceyi aklamann cezalandrma kapsamna girmediini belirtmektedir. ki yl nce, svirenin baka bir kantonunda Ermeni soykrmn inkr ettikleri sav ile yarglanan 2 Trk vatanda cezalandrlmamt. Bu kez Dou Perinekin cezalandrlmasnn bir nedeni de, Perinekin yarglama srasndaki kkrtc ve svire yargsna meydan okuyucu tavrlar taknmas ve bunun mahkeme tarafndan rk bir davran olarak deerlendirilmi bulunmasdr. Dou Perinek, 9 Mart 2007 gn, rk ayrmclk gerekesiyle mahkm edilmiti22. Bu karar Kanton st Mahkemesi tarafndan da onaylanm, 31 Temmuz 2007 tarihinde Perinekin avukat tarafndan en st mahkeme olan svire Federal Mahkemesine tanmtr. Orada sonu alnamamas halinde dava byk bir olaslkla Avrupa nsan Haklar Mahkemesine tanacaktr. Lozan Mahkemesinin verdii karardaki eler, soykrm hukukunun gelimesi konusundaki bu incelememiz asndan ilgi ekicidir. Mahkeme, kararnda: - Ne kadar kapsaml ve byk olursa olsun- her katliamn inkrnn svire Ceza Yasasnn 261 (Ek) maddesi kapsamna girmediini vurgulanmtr; (Bylelikle soykrmn dierlerinden farkl nitelii bulunan bir su olduu kabul edilmektedir.) ; ancak, - Savc bir katliamn soykrm saylmas iin, bunun soykrm olduu savnn geni lde tannm olmas gerekir ve yeterlidir; mahkeme bu ulusG. Pastrmaciyan, Why Armenia Should be Free? Armeniaa Role in the Present War Boston 1918, s. 4142; Richard G. Hovannissian, Armenia on the Road to Independance, 1918, Los Angeles1969, s. 41-42. 22 Bu karar metni iin baknz: Canton de Vaud, Jugement rendu par le Tribunal de Police contre Dogu Perincek le 9 Mars 2007. No. 26352 Infractions retenues: Discrimination raciale. (Vaud Kantonu. 9 Mart 2007 tarihinde Dou Perinek konusunda verilen karar. Varl kabul edilen su: Irk Ayrmcl)

Akademik Bak 136

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

lararas tanmann varln tesbit etmekle mkelleftir grn ileri srmtr. (Bu sadece Soykrm Szlemesi asndan deil, aadaki dipnotta da vurguland gibi, hukukun temel ilkeleri bakmndan da hukuk d bir savdr.23). Mahkeme yargnn tarihi ilevi gremeyeceini vurgulam, ancak Ermeni soykrmnn varl tartlamayacak bir gerek olduunu, bu konuda bavurulabilecek olan tarih yorumunun, Ermeni soykrmnn varlna iaret ettiini belirterek, kendi iinde ok ciddi bir elikiye dmtr. Mahkeme svire Ceza Yasasnn soykrm suunun ilendiinin saptanmas iin, Uluslararas Adalet Divan tarafndan karar altna alnm bir soykrm karar bulunmasna gerek bulunmadn belirtmitir. Quid Ansiklopedisi davasnda Paris Temyiz Mahkemesinin karar Ele almamzda yarar bulunan bir dier yarg karar, Fransada Robert Laffont yaynevi tarafndan yaymlanan popler Quid Ansiklopedisine ilikin karardr. Ansiklopediyi yaymlayan yaynevi, Ermeni soykrm iddias konusunda Trk grlerine de yer vermitir. Bu nedenle, Trk grlerinin hi bir ekilde ve hi bir yerde dile getirilmemesini isteyen Ermeni dernekleri tarafndan 2003 ylnda mahkemeye gtrlm, 6 Temmuz 2005 tarihinde Paris Asliye Mahkemesinin 17. Dava Dairesi, yaynevini davaclara tazminat demee ve Trk grlerini Quid Ansiklopedisinden karmaa mahkm etmitir. Yaynevi buna kar temyize bavurmu, 6 Mart 2007 tarihinde Paris Temyiz Mahkemesi anlan karar bozmu, davaclar yaymcya tazminat demeye mahkm etmitir24. Ermeni dernekleri bu karara kar bir st temyiz mahkemesine bavurma niyetlerini dile getirmilerdir. Bu kararn ilgi ekici yan, Fransann Musevi Soykrmn inkr edenleri cezalandrmay ngren Gayssot yasasnn Ermeni soykrmn kapsamadn belirtmesi25ve soruna dnceyi tarafsz biimde aklama zgrl asndan bakm olmasdr.

Akademik Bak 137

Cilt 1, Say 1 K 2007

23 rnein, Uluslararas Ceza Divann oluturan Roma Statsnn Ceza Hukukunun Genel lkeleri balkl 3. blmnde, Lozan Polis Mahkemesi savcsnn ve yargcnn yok sayd u temel ilkelere yer verilmektedir: Madde 22: Nullum crimen sine lege (Yasa ile saptanmam su olmaz). Madde 23: Nulla poena sine lege (Yasada belirlenmemi ceza verilemez ) Madde 24: Hi kimse yasa yrrle girmeden nceki eylemleri dolays ile sorumlu tutulamaz. Bir konuda uygulanacak yasa deiirse, zanl lehine daha uygun ise bir nceki yasa uygulanr..... 24 Bu karar metni hakknda baknz: Cour dAppel de Paris; 11. Chambre, section civile A; No.7 Arret du 07 Mars 2007. 11 pages 25 Yukarda anlan karar s. 9. ...le rappel de la loi GAYYSOT, laquelle indiscutablement na pas t tendue a la contestation du gnocide armenien par les turcs ne peut tre considr comme lxpression en creux de la ngation de ce gnocide...: Trkler tarafndan yaplan Ermeni soykrmnn inkarn kapsamad tartlamayacak kadar ak olan Gayysot yasasna yaplan atf soykrmnn inkar erevesine girmez

Pulat Tacar

Avrupa Birliinde hazrlanan rk ayrmcl ereve karar tasla Yukarda soykrm hukukunun duraan olmadn belirtmitik. Soykrm suu konusunda yetkili mahkeme konusunun altn nemle izmitik. u sralarda Avrupa Birlii erevesinde yaanmakta olan yeni bir gelime bu adan nemlidir. Avrupa Birlii AB erevesinde de artan rklk ve yabanc dmanlnn nlenmesi ve cezalandrlmas konusunda AB lkeleri mevzuatnda uyum salamak amacyla yaklak 10 yldr almalar yapmaktayd. Bu almalar, 2007 ylnn ilk yarsnda Almanyann bakanlk dneminde sona ermi ve AB Adalet ve ileri Bakanlar Konseyinde tm yeler asndan geerli olacak bir ereve Karar zerinde uzlama salanmtr. Avrupa Parlamentosunun ve baz ulusal parlamentolarn gr alndktan sonra, ereve AB resmi gazetesinde yaymlanacak ve AB mktesebatnn bir paras haline gelecek, AB lkelerinden, iki yl iinde ulusal yasalarn ereve karara uyumlu duruma getirmeleri istenecektir. Bu ereve kararnn Soykrm balamnda dikkatle ele alnmas gereken bir ka nitelii vardr. ereve karar tasars, Soykrm Szlemesine deil, Roma Uluslararas Ceza Divannn Statsnndeki soykrm tanmna yollama yapmaktadr. Roma Statnn 6. maddesi soykrm tanmn yaparken Soykrm Szlemesinin lafzn ksmen yanstmakta ancak 1948 Szlemesine atfta bulunulmamaktadr. Byle yaplarak Szlemenin yetkili mahkeme kural dolayl olarak inenmi olmaktadr. ereve Karar tasarsnn I.1.c maddesi, soykrmnn inkrnn, aka hogrlmesinin ya da kabaca kmsenmesinin AB lkelerinde 1-3 yl hapis cezas ile cezalandrlmasn ngrmektedir. AB lkeleri, soykrm suunun inkrnn, ilgili AB lkesinin ulusal mahkemesi ve/veya sadece uluslararas bir ceza mahkemesi tarafndan karar altna alnm bulunmas seeneklerini tercihte serbest braklmaktadrlar. Bu durumda, isteyen AB lkesi, soykrmnn inkr eylemini, kamu dzenini bozma tehdidi ierdii veya tehdit edici, ktye kullanc veya hakaret edici nitelikte olmas artyla cezalandrabilecektir. Bu balamda rklk ve yabanc dmanl motivasyonunun bulunmas arlatrc sebep saylacaktr26. Bu karara gre: 1) Soykrm suunun ilendii konusunda bir uluslararas mahkemenin verdii mahkmiyet karar var ise, soykrmn yadsnmas devletin ulusal mahkemesi tarafndan cezalandrlabilecektir;
26 Bu konu 19 Nisan 2007 tarihli Zaman gazetesinde ABnin soykrmn tasars Ermeni iddialarn iermiyor bal altnda verilmiti. Bu haberin bal ve verili tarznn iyi bir gazetecilik rnei olduunu sylemek ok gtr. En azndan haber ile bal birbirine uymad sylenebilir.

Akademik Bak 138

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

2) Soykrm suunun ilendiine AB yesi devletin mahkemesinin karar verdii hallerde soykrmn inkr devletin mahkemesi tarafndan cezalandrlabilecektir27. Bu hkm Soykrm Szlemesinin yetkili mahkeme kuralna aykrdr ve sanki Fransa Senatosuna da onaylatlarak yasalatrlmak istenen Ermeni soykrmn yadsyanlar cezalandrmay ngren tasarya veya baka lkelerde tezghlanmak istenen benzer yasalara AB mevzuat klf hazrlanmak amacyla ereve karar taslana konulmutur. Zira u sralarda AB erevesinde baka bir soykrm eyleminin inkr gndemde deil. AB ereve Karar Taslanda deinmek isteyeceimiz son husus taslan 7. maddesinde, bu karar gereince alnacak nlemlerin, temel zgrlkleri ve dnceyi ifade etme ve dernek kurma zgrlkleri gibi hukuki ilkeleri olumsuz biimde etkilemeyecei gvencesinin verilmi bulunmasdr. Soykrmnn tarihi bir gerek olduu savnn reddi Bilindii gibi, Ermeni soykrm iddialarnn inkrna ilikin parlamento tartmalarnda ve rnein yukarda deinilen Lozan Mahkemesi kararnda varl herkes tarafndan kabul edilen tarihi gerek savnn arkasna snlmakta ve bu ifade yetkili mahkeme tarafndan verilmi yarg kararnn ya da parlamento kararnn yerine geirilmek istenmektedir. Oysa 1915 olaylar ile ilgili olarak, -varl herkes tarafndan kabul edilen- bir tarihi gerek bulunmad, bu alanda kar gr ieren ok sayda ciddi incelemenin bulunduu bilinmektedir. Acaba Trkiye varl herkes tarafndan kabul olunan tarihi gerek tezininin yanlln isbat eden aratrma ve incelemeleri duyurmakta yetersiz mi kalyor? sorusu ile ska karlalmaktadr. Bu konuda bir gecikmenin varl yadsnamaz. Kar grler dnya kamuoyunda yer ettikten sonra harekete geilmi bulunmas bu alanda halkla iliki stratejimizdeki zafiyete iaret etmektedir. Tantm ve ikna almalarnn arl bu alana kaydrlmaldr. Soykrm savlar ya da kararlar konusunda Trkiye Devleti UADna bavurabilir mi? Soykrm Szlemesinin 9. maddesine gre,... Szlemenin yorumlanmas, uygulanmas veya yerine getirilmesi hakknda, Szlemeye Taraf devletler arasnda kan uyumazlklar uyumazln taraflarndan birinin talebi zerine Uluslararas Adalet Divan nne getirilir. Trkiye bu maddeye dayanarak Divana bavurabilir. Zira Fransann 2001 ylnda kard Fransa 1915 ylnda vuku bulmu olan Ermeni soykrm tanr eklindeki iar yasa Fransann Szlemenin zel kast ve yetkili
27 kr Elekda, 1/6/2007 Cumhuriyet Gazetesi.

Akademik Bak 139

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

mahkeme hkmlerini yanl yorumlamas ve uygulamas nedeniyle Fransa ile Trkiye arasnda bir uyumazlk domas sonucunu vermitir. Trkiyenin hereyden nce bu uyumazl bir diplomatik Nota ile Fransaya resmen bildirmesi ve kayda geirmesi gereklidir. Trkiye Cumhuriyeti devleti Fransann kard yasadan zarar grm ve Fransa ile Trkiye arasndaki dostluk ilikileri bu yasa nedeniyle zedelenmitir. Fransa bunu kabul etmez ise, Trkiye Uluslararas Adalet Divan nezdinde dava aabilir ve Fransann mahkm edilmesini isteyebilir. Fransa, byk bir olaslkla, bu talebe 2001 yasasnn Soykrm Szlemesi erevesinde karlmadn, Szlemenin geriye doru yrtlemeyeceini, ayrca Soykrm Szlemesinin Giri blmnde, soykrm suunun tarihin her dneminde insanla byk zararlar verdiinin yazl olduunu, Fransa halknn da bu balamda 1915 olaylarn soykrm olarak deerlendirdiini, 2001 yasasnn bu deerlendirmeyi tescil eden iar bir yasa olduunu, yasann Trkiye Cumhuriyetine ynelik olmadn, 1915 olaylarndan Trkiye Cumhuriyetinin sorumlu tutulmadn bildirerek yantlayacaktr. Viyana Anlamalar Hukukunun 28 maddesi, Szlemelerin, o Szleme yrrle girdii tarihten nceki eylemlere veya Szleme yrrle girmeden nce sona ermi durumlara uygulanamayacan belirtir. New Yorkta Trk Ermeni Bartrma Komisyonu olarak 2003 ylna kadar yaklak iki yl grev yapan yapan International Center for Transitional Justice adl kurumun ad aklanmayan hukuk danmanlarna yaptrd bir hukuki incelemede de Soykrm Szlemesinin geriye doru yrtlemeyecei belirtilmi, ancak geriye doru yrtlebilmi olsayd, 1915 olaylar soykrm olarak nitelendirilebilirdigibi, ciddi bir kurum tarafndan aklanm olabileceine inanlmas g, ancak, taraflar tatmin edebilecek bir k yolu nermiti28.
Akademik Bak 140
Cilt 1, Say 1 K 2007

Bu ksa sunuumda UADnn usul ve ierik ynnden konuyu nasl ele alabileceinin tartmasna girmeyeceim. Sadece, kiisel kanma gre, 1948 Szlemesinin geriye doru yrtlemeyecei gerekesi UAD yarglarn, kendileri bakmndan da hassas olabilecek bir davay usul ynnden red konusunda yeterli bahaneyi salamakta olduunu vurgulamak isterim. Uluslararas tahkime bavurmak bir seenek midir? Hkmetimizin uluslararas tahkime bavurmasn da nerenler olmutur29. Bunlar, Ermenistan Hkmetinin bugne kadar nemli mesafe kazanm olan soykrm gereini mzakere konusu yapmamak ve bugn vardklar
28 The Applicability of the United Nations Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide to Events Which Occured During the Early 20.th Century. Legal Analysis Prepared for the International Center for Transitional Justice, January 28, 2003. 29 Gndz Aktan, Ak Kritoplar, Aina Kitaplar, Ankara 2006, s. 74.

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

noktadan geriye gitmemek iin tahkim nerisini kabul etmeyeceini ve sonuta meydan okumadan kaan taraf olacan, bunun da Ermeni tarafnn tutumunu zayflatacan; bu teklifi kabul etseler bile tahkimname zerinde uzlama salanamayacan; uzlama salanarak uygulamaya geilse de srecin ok uzun zamana yaylarak kmaza srkleneceini dnyorlar Ancak a) Ermenistan kendi dogmasn tartmaya aacak bir sreci kabul etmez; b) tahkime bavurulmas, Ermenistan sorunu d glerin siyasal basks ile kendi lehine zmee alma planndan geri adm atmaya ynlendirmez. Ayrca, srecin uzamas konunun srekli gndemde tutulmasn ve Trkiyeye siyasal bask yaplmas olgusunu deitirmez. Ermenistann amac 2015 ylna kadar Trkiye zerindeki basky arttrmak, ABD ve AB manivelalarn kullanmaya devam etmektir. Bugn yaplan basklarn d gler tarafndan yakn tarihte Osmanl Hkmetine Ermeniler konusunda uygulanan basklardan fark yoktur. te yandan, uluslararas tahkime bavurmak, Soykrm Szlemesinin esaslarnn geriye doru yrtlmesini de kabul etmek anlamna gelir. Soykrm, bir uluslararas ceza hukuku suudur. Tahkim ise tazminat gibi zel hukuk sonular bulunan bir yoldur. Bir zanlnn soykrm suu ileyip ilemedii konusunda karar vermee yetkili olan yarg organ Soykrm Szlemesinde belirtilmitir. Ermeni diasporas uzun yllardr, Szlemenin bu kuraln inemee/inetmee gayret etmekte, sorunun ulusal parlamento veya ulusal mahkeme kararlar ile hkme balanmas yani Szleme kapsam dna klmas iin aba harcamaktadr. Lozan/Perinek davas ile Paristeki Bernard Lewis davas30 bunu kantlyor Nihayet, bugne kadarki uygulamalar ve uluslararas siyaseti etkileyen aktrlerin eilimi, soruna eilecek olan nc tarafn, Trk ve Ermeni grlerini kollayacak bir ara formle ya da (kazan-kazan) nitelii31 ar basacak bir zm nerisine yneleceini gsteriyor. Bu da hukuken olmasa bile 1915 olaylar siyaseten veya toplum bilimi asndan soykrm saylabilir eklinde formle edilebilecek bir sonutur. Ben uluslararas camiann bu forml bir zm olarak tasarlad izlenimini tayorum.
30 Paris Asliye Mahkemesi, nl ABDli tarihi Bernard Lewisi Le Monde gazetesinde yaymlanan bir syleide, soykrm iddialarnn Ermenilerin gr olduunu syledii gerekesiyle 1995 ylnda, Fransz Medeni Kanuna gre szleri ile bakalarnn inanlarn manen incitme kusuru iledii iin 1 Frank tazminata mahkm etmiti. Ancak, Mahkeme soykrm sav konusunda karar vermee yetkili bulunmadn kararnda belirtmiti. (Tribunal de Grande Instance de Paris. I Chambre. Jugement rendu le 21 Juin 1995) 31 Mehmet t, How to close the Armenian Dossier With a Win-Win Formula, Todays Zaman, 3 Ekim 2007.

Akademik Bak 141

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

Trkiye Fransa veya svireyi Avrupa nsan Haklar Komisyonuna ikyet edebilir mi? Avrupa nsan Haklar ve Temel zgrlklerini Koruma Szlemesinin 24. maddesi gereince bir Taraf Devlet, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri vastasiyle bir baka Taraf Devletin insan haklarna aykr hareket ettii iddiasn Komisyona tayabilir. Fransa 1915 soykrmn yadsyan bir kiiyi cezalandrmay ngren tasla Senatodan geirerek yasalatrrsa ve Fransz yargs bu yasa gereince bir mahkmiyet karar verirse, Trkiye, ilgili kiinin dnceyi ifade zgrlnn ihlal edildii gerekesiyle Fransaya kar bu yola bavurabilir. Dou Perinekin mahkmiyetinin kesinlemesi durumunda svireye kar da benzer bir bavuru yaplabilir. Ancak bu ekildeki bavurular siyasal niteliklidir. Hukuksal gerekelerden ziyade siyasal koullara boyun eer. Bugne kadarki benzer ikyetlerle ilgili uygulamalar da gz nnde tutarak, ikyet bavurunun sonulanma olaslnn ok dk olduu kansnda olduunu belirtmeliyim. Bu bavuru, temel gerekesi olan Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10. maddesinin ihlali erevesinin dna karlarak, Trkiyenin insan haklar bilanosunun tartlmas mecrasna srklenecektir. Byle bir bavurunun yaplmas ile beklenen somut sonu nedir? sorusunu da sormak gerekir. Fransay insan hakk ihlali yapmaktan mahkm ettirmek midir beklediimiz? Btn bu dncelerle bu balk altnda bavuruda bulunulmasndan sonu alnacan sanmyorum. Bireylerin Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavurmas seenei Militan Ermeniler Trk grlerinin aklanmasn engellemek ve bunu aklamak isteyenlerin azlarn tkala tkamak, buna ramen grn aklayan mahkm ettirmek amacn gdyorlar. Trk grlerinin aklanaca toplantlarn yaplmasn engellemek iin bask uygularlar32. Bu toplantlara katlacak olanlar tehdid ederler. Ortak Tarih Komisyonu kurulmas nerilerini reddederler. Bu yaklam ardndaki neden dogmalarna duyduklar gvensizlikten baka ne olabilir? Bu durumda hereyden nce yaplmas gereken, farkl grlerin lkemizde savunulmasn engellememek, yasalara riayet erevesinde bunu yapanlar yersiz kkrtmalara istinaden kovuturmamak, zgrlk ortam iinde tm grlerin aklanmasna olanak tanmaktr. Ermeni soykrm savnn fanatik taraftarlarndan Vahan Dadriann Osmanl ynetimine ve hatta Trkiye Cumhuriyetine ar sulamalar ieren kitaplarnn evirilerinin lkemizde ya32 stanbul Ermeni Patrii Mutafyann, ABDde Columbia niversitesinde Eyll 2007de konumasnn niversite tarafndan yasaklanmas ABDdeki Ermeni Diasporas tarafndan saland.

Akademik Bak 142

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

ymlanm bulunmas, soykrm savna destek veren Taner Akam adl kiinin grlerini Trkiyede kitap ve makaleler ile aklamas bu konudaki dnceyi anlatm zgrlnn rnekleridir. Ayn zgrlk Ermenistanda yoktur. Fransada kstlanmak istenmekte, svirede grn aklayan mahkemeye verilmektedir. Yukardaki dnceler, Ermeni soykrm savlar karsnda, devlet adna yargya bavurma yerine, grlerini ifade ettikleri gerekesiyle yarglanp ceza grdkleri iin madur veya grlerini ifade etmeleri cezalandrma tehdidi ile engellendii iin potansiyel madur olan bireylerin Avrupa nsan Haklar Mahkemesine (AHM) Avrupa nsan haklar Szlemesinin (AHS) 9 ve 10. maddelerinin ihlal edildii gerekesiyle bavurmalar yolunun seilmesinin doru olacan gstermektedir. Bu doal olarak, sadece AHMnin yargsn kabul eden devletler asndan geerli bir yoldur. Bu takdirde, Trkiye Hkmeti de vatandann hakkn savunmak iin davaya mdahil olarak katlabilecektir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesine insan haklar ihlalinden zarar gren madur veya potansiyel madur olarak bavurmak isteyenlere Baheehir niversitesi Rektr Sayn Profesr Sheyl Batum ve ekibi hukuki yardm salamaya hazr olduklarn belirtmiler ve tm hazrlklar yapmlardr. Osmanl Devletinin Osmanl Ermenilerine soykrm uygulad savn red ettii (onlar inkr diyorlar) gerekesiyle mahkum edilecek olan bireyin aklad dnce, iddete tevik, rklk, kendisinden farkl dneni tahkir ve ayrmclk gibi renkler tamamakta ise; farkl gr sahiplerini aalamak, kk drmek amacn gtmemekte ise; hele bu gr ayrntl bir inceleme sonucunda olumu bir kan ise, AHMde alacak bir davay kazanma olasl yksektir. Zira dncelerin aklanmasnn yasaklanmas ve ceza yaptrmna balanmas oulculuu ortadan kaldracak, dorudan sorgulama hakknn anlamsz kalmas sonucunu verecek, belirli bir ifadenin yasaklanmas suretiyle, o ifadelerin ierdii dncenin yasaklanmas ve bylece devlet endoktrinasyonuna gidilmesi, bireylere ne ekilde dnmeleri gerektiinin sistematik olarak telkin edilmesi sonucunu verecektir. AHMnin bu konularda ok sayda emsal karar bulunmaktadr. Ancak, dnceyi ifade zgrl snrsz da deildir ve AHSnin 10/2 maddesinde dzenlenen snrlamalara tabidir. Bu snrlamalar yasa ile ngrlmeli, anlan 10/2 maddesinde kaytl meru kabul edilen bir amaca ynelik olmal, demokratik bir toplumda zorunlu saylmaldr. Bu balamda, iddet ieren, iddet kullanmna ve silahl mcadeleye ar niteliinde bulunan, vatandalar arasnda din, etnik kken gibi nedenlerle dmanlk, kin ve nefreti tevik eden, demokratik kurallar aka reddeden, rk sylemler ieren ve rk dmanl-

Akademik Bak 143

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

na dayal ya da bakalarnn haklarnn korunmasna kar olan anlatmlar bu snrlamalar iine sokulabilir. Gene de AHM, kararlarnda dnceyi ifade zgrlnn snrlarn ok geni tutmu ve kimi toplum kesimleri asndan ok yaratabilecek grlerin ifadesi zgrln de korumutur. Bu anlatmdan, sonu alnabilecek hukuk yolunun Avrupa nsan Haklar Mahkemesi nezdinde madur veya potansiyel madur sfatyla dava amaktan getiini yelediim ortaya kmaktadr Toprak ve Tazminat talepleri Konunun dier hukuksal yan, devletin sorumluluu ve zarar grenler tazminat denmesi ya da ellerinden alnan mallarn iadesi ile ilgilidir. Ermeni diaspora rgtleri, zaman zaman Anadoluda terkettikleri mallar konusunda tazminat talepleri bulunduunu ve Trkiye soykrmn siyasal bask ile tandktan sonra tazminat taleplerine sra geleceini aklamaktadrlar. Ermenistan Cumhuriyeti yetkilileri ise kendilerinin resmi bir talebi olmadn, ancak olas bir tazminat konusunun yargnn ii olacan belirtiyorlar. leri srlen taleplere dinsel tanmaz mallarn Ermeni kilisesine devri dhildi. Bu konuda emekli bir Birlemi Milletler grevlisi olan de Zayasa Ermeni diasporas tarafndan 2003 ylnda yazdrlm olan bir muhtrada u yol nerilmektedir 33: Ermenistan Cumhuriyeti Hkmeti sorunu Birlemi Milletler Tekilatna soykrmn sonularnn ortadan kaldrlmas bal altnda gtrmeli, Birlemi Milletler Genel Kurulunun Uluslararas Adalet Divanndan, Soykrm Szlemesinin geriye doru yrtlebilecei yolunda bir dansal gr istemesi salanmal, Osmanl Devleti dneminde el konulan Ermeni mallarn sahiplerine iade etmeli ya da karlnda tazminat demesini talep etmelidir.
Akademik Bak 144
Cilt 1, Say 1 K 2007

Tazminat talebi ya bir mahkeme karar sonucunda ileri srlebilir ya da bir uluslararas anlamasnda ngrlr. Soykrmn suu ilendiine dair bir mahkeme karar yoktur. Uluslararas Adalet Divannn byle bir karar vermesi iin bir devletin UAD nezdinde dava amas ve UADnin karar vermesi gerekir. Konuya eilmi bulunan tm uluslararas hukuk uzmanlar, Soykrm Szlemesinin geriye doru yrtlemeyecei konusunda gr birlii iindedir. Byle bir tazminat kararnn UADden kmas olasl yoktur.
33 Alfred de Zayas, Memorandum on the Genocide Against the Armenians 1915-1923 and the Application of the 1948 Genocide Convention Executive Summary s. 2. Bu Muhtra emekli Birlemi Milletler Memuru Alfred de Zayasa Avrupa Adalet ve Demokrasi iin Ermeni Federasyonu tarafndan smarlanmtr. De Zayas, SSCB ortadan kalktktan sonra Rusyann kilise binalarn dinsel kurumlara devrettiini belirtmektedir.

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

Tazminat talepleri Lozan Anlamas ile uluslararas hukuk asndan zme baland ve Trkiye Cumhuriyeti de Osmanl Devletinin tm borlarn son kuruuna kadar dedii cihetle, yeni bir tazminat talebinin hukuk dayana da bulunmamaktadr. Ayrca, soykrm konusunun Birlemi Milletler Genel Kuruluna gtrlmesi durumunda, tarih boyunca yaplm olan eski ve yeni-tm soykrm ya da benzer katliamlarla ilgili eski defterlerin alaca endiesi, byle bir talebin olumlu karlanma ansnn bulunmadn gsterir. Esasen Ermenistan Cumhuriyeti de konuyu bu nedenle Birlemi Milletler erevesine tamamaktadr. En ufak bir baar ans grseydi bugne kadar oktan o yola bavururlard. Osmanl Ermenilerinin baz batl sigorta irketlerine yaptrdklar hayat sigortalarnn bedellerinin varislerine denmesi ise ayr bir hukuksal konudur. Bu, sigorta poliesi sahibinin varisleri ile sigorta irketi arasnda bir zel hukuk sorunudur. Sigorta irketinin demeyi yaptktan sonra soykrm sav ile Trkiye Cumhuriyeti Hkmetine rc eyleyebilecei gr, Lozan34 ve konuyla ilgili dier hukuksal dayanaklar nedeniyle sonusuz kalmaya mahkmdur. Sivil toplum rgtlerinden kaynaklanan toprak talepleri de vardr35. Ayrca, Ermenistan Anayasasnda gnderme yaplan Bamszlk Bildirgesi Trkiyenin dou illerinden Bat Ermenistan olarak sz etmektedir. Bu kabil talepler i tketime yneliktir; gerek uluslararas hukuk, gerek uluslararas siyaset asndan tutarszdr ve lke iindeki dayanmay ve psikolojik gerginlii diri tutmaa ynelik admlardr. Ermenistan Hkmeti tarafndan dile getirilir veya desteklenirse, konu Birlemi Milletler Tekilatnn yetkili organlarna gtrlebilir veya hkmet szcs tarafndan cevaplandrlabilir. Hkmet d grnen rgt szcleri tarafndan yaplan kkrtc ve saldrgan aklamalara, lkemizdeki sivil toplum rgtleri tarafndan cevap verilmelidir.

Akademik Bak 145

Cilt 1, Say 1 K 2007

34 Kamuran Grn, The Armenian File. The Armenian File The Myth of Innocence Exposed, K. Rustem and Bro., London 1985, s.300; Pulat Tacar, 1915 Ylnda Osmanl Ermenilerine Soykrm Suu lendii Savlarna Kar Bavurulabilecek Hukuk Yollar Ermeni Aratrmalar Dergisi, Say: 23-24, 2006, s.78-80. 35 Rusya merkezli Regnum Haber Ajansnn 22.09.2007 tarihinde verdii habere gre, Ararat Bilim Strateji Merkezi Bakan Armen Ayvazyan dzenledii basn toplantsnda Ermenistan, soykrmnn uluslararas statde kabulnn ikinci aamas olan tazminat ve toprak taleplerini imdiden dile getirmelidir. Daha sonra bu i ok daha zor olur demi, Dalk Karaba ve Grcistan ile yaanan toprak sorunlarnn temelinde 1915 tehcir ve soykrmnn yattn belirtmitir

Pulat Tacar

2) Sorunun tarihsel yan Trkiye Cumhuriyeti Sayn Babakan Ermenistana bir Ortak Tarih Komisyonu kurulmasn nerdi ve bunun varaca sonulara rza gstereceini belirtti. Bu neri pek ok lke hkmeti veya yneticisi tarafndan desteklendi. nerinin gl taraf Trkiyenin aratrmaya ve diyaloga ak bir zm aray iinde bulunulduunu aklanm bulunmasdr. Ancak, byle bir Ortak Tarih Komisyonu kurulmas, bunun elikili de olsa tm gr, tanklk ve belgeleri incelemesi, Ermeni diasporas ve Ermenistan Hkumeti asndan (kantlanm olduu iin tartlamayacak olan tarihi gerein) yani bir dogmann tartmaya almas anlamna gelir. Ermeni Hkumeti ve diasporas bu nedenle neriyi kabul etmemitir. Ermeni Cumhurbakan, genelde destek bulan Ortak Tarih Komisyonu kurma nerisinin tek kalemde reddinin siyaseten hatal grneceini bildiinden, bu neriye her konunun ele alnaca, daha ziyade siyasal nitelikli bir Komite kurulmas kar nerisi ile yant vermiti. Konu orada duruyor. Sonu veremeyecei tahmin olunsa bile, her tr diyalogun yararna inanan biri olduum iin, bu neriye de kaplarmz kapamamz nermek isterim. zmdem kaan taraf Trkiye olmamaldr. Ermeni Hkumeti ve diasporas ile onlarn grlerini destekleyenler ise kendilerinden farkl grleri savunanlar ve bordrolarnda bulunmayan uzmanlar toplantlarna armazlar; kendi grlerini savunmayanlarn katld toplantlara itiraki bile genelde reddederler. stedikleri kendi dogmalarnn bir din gibi kaytsz, artsz kabuldr. Kanmca bu husus, onlarn en zayf noktasdr. Ama onlar destekleyenler tarafndan da srekli hasralt edilmee allan bir zafiyettir bu!
36

Akademik Bak 146

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soruna tarihsel incelemeler asndan bakld takdirde, 1915 olaylar konusunda imdiye kadar dnyann her yerinde pek ok aratrma yapld grlecektir. Bu konuda sylenebilecek, yazlabilecek olan hemen her ey sylenmitir. Bundan sonra yaplacak incelemeler, daha ziyade, kemiklemi olan tez ve grleri daha da glendirmeye ynelik olacaktr. Bu alanda yeni aratrmalarn yarar salamayacan sylemiyorum; aratrma ve yayn faaliyetinin yavalamasn da nermiyorum. Sadece, tarih aratrmalarnn tarihilerin ve politikaclarn grn deitirme olaslnn bulunmadn, tarihilerin bir olayn soykrm olup olmad konusunda hkm vermeye yetkili olmadn vurgulamak istiyorum...
36 Bunlarn stanbulda Bilgi niversitesinde 2006 ylnda dzenledikleri bir toplantya sadece kendi grlerine yakn olanlar davet etmelerini ve stanbul niversitesinin tertipledii bir baka bilimsel toplantya katlmay reddetmelerini ok yadrgam ve bilim adam etiine yaktramamtm.

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

Tarih anlatm sbjektiftir. Ulusal tarihilerin pek ou, verileri, belgeleri ve tanklklar belirli bir konudaki grlerini kantlamak iin seerek bir araya getirirler. Soykrm sorununun zmn tarihilere brakmak demek, uluslararas ceza hukukunu ilgilendiren bir konuyu, hukuk formasyonu bulunmayan bilim adamlarna havale etmek anlamna gelir. Masaya konulan tm verilerin soykrm suunun gerektirdii zel kast esini tartmasz bir biimde ierip iermedii konusundaki hukuken geerli karar ancak yetkili mahkeme verebilir. Son olarak 2007 ylnda Elie Wieselin 50 Nobel dll bilim adamna imzalatt bildirge de37 ayn hataya dmtr. Tarih, halen yaplmakta olan tartmada tarih seici (selektif) bir biimde kullanlmaktadr. Tarih, olaylar belli bir neden sonu ilikisi iinde anlatan kendi iinde tutarll bulunan bir tm olmaktan kp, herkesin hukuki ya da hukukvari argmantasyonuna uygun decek kantlar ekip kard bir bilgi ve belge ambar olarak kullanlmakta ve bylece tarih hukukun tutsa olmaktadr... Hukuk yarglar. Oysa tarih deer yargsndan uzak durur. Tarihin temel amac... deer yargsn okuyucuya brakmaktr...38 . zetle uzlamazln zmn tarihilere devretmenin bir yarar salayabileceini sanmyorum. Siyasal balamda zm Kanmca sorunun temelinde siyasal hesaplar yatmaktadr. Bata Fransa olmak zere kimi Avrupa Birlii yesi lkeler, Trkiyenin AB yesi olmasn arzulamamakta ve Trkiyenin hi bir ekilde tanmayacan tahmin ettikleri soykrm sulamalarn ne srerek gerginlii arttrmak ve Trkiyenin nne engel karmak istemektedirler. Fransa, ayrca, lkedeki Ermeni asll vatandann oylarn almak iin de soykrm savn desteklemektedir. ABD Temsilciler Meclisi de says yaklak 400.000 kiiye varan Ermeni diasporasnn oylarn salamak iin ABD terii organlarndan karar tasarlar geirme peindedir. Ayrca, soykrmn tanma kararn karma silahnn, ABDnin Orta Doudaki karlarn salamaa ynelik bir koz olarak zaman zaman ortaya atld bellidir. Ermenistan Devletinin yneticileri ile Ermeni diasporas nderleri, taleplerinin Trkiyeye siyasal bask ile kabul ettirileceine inanm durumdadrlar. Ermenistann Grcistan, Azerbaycan ve Trkiye topraklarndan bir blmn ele geirerek Byk Ermenistan kurma hayalleri vardr. Bu hayal ve -Musevilerle ayn kadere sahip- soykrmna uram millet olma sav Ermeni
37 Bu Bildirge metni ve Trk bilim adamlarnun verdii yant konusunda www.eraren.org sitresine baklabilir. 38 Stefan Yerasimos, Birinci Dnya Sava ve Ermeni Sorunu 20 Mays 2002 Trkiye Bilimler Akademisi Konferansndaki konuma. Toplumsal Tarih Dergisi Eyll 2002, Say 105

Akademik Bak 147

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

dayanmasnn imentosu olarak bilin altnda canl tutulmakta ve Ermeni devleti ile Ermenistan diasporas tarafndan eitli vesilelerle dile getirilmektedir. Ermenilerin bir ksm bylece XX. yzyl balarndan bu yana srdrdrdkleri Byk Ermenistan ryasn -ok uzun vadeli bir politik perspektif iinde de olsa- canl tutmak istiyorlar. Bu amala, Trkiyenin dousunu Bat Ermenistan olarak adlandryorlar ve Ar dan bayraklarnda ulusal simge olarak kullanyorlar39. Ermenistan, Azerbaycan topraklarnn byk bir blmn igal altnda bulundurmakta ve Azerbaycann ortasnda Ermeni ynetiminde zerk bir Yukar Karaba devleti kurulmasn istemektedir. O topraklarn Azeri sahipleri srlp kakn durumuna drlmlerdir. Karaban Azerbaycana kaytsz artsz yeniden katlp katlamayaca ve oradaki Ermenilerin kaderi konusu uluslararas camiann byk ba ars olmaya devam edecektir. Bu konu Trkiyenin Ermeni devleti ile diplomatik iliki kurmamasnn ve kara snrlarn kapal tutmasnn balca nedenidir. Bir dier uyumazlk dikeni, soykrm savlarnn Ermenistan Hkumeti tarafndan uluslararas erevede siyasal bask arac olarak kullanlmak istenmesidir. Ermenistann geerli bir hukuksal talebi var ise, siyasal gerginlii arttrmak yerine, bunu uluslararas hukuka gtrmesi gerektii hatrlatlmaldr. Bu sorunlar zme kavumadan, Trkiye ile Ermenistan arasnda tatmin edici bir siyasal zme varlmas gtr. Ermenistan ayrca Trkiye ile arasndaki kara kapsnn koulsuz almasn ve diplomatik iliki kurulmasn istiyor. Koulsuz szcnn evirisi, Ermenistann soykrm savlarndan vazgemeyecei, bamszlk bildirgesinde bulunan ve anayasasnn atf yapt Bat Ermenistan kavramndan geri adm atmayaca, Ar ryasn srdrecei ve bunlardan vazgemesinin beklenmemesi demektir.
Akademik Bak 148
Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm savlarnn Ermenistan Cumhuriyeti Cumhurbakan ve Dileri Bakan tarafndan ABD, AB evrelerinde dorudan dile getirilmesi ve
39 Eski Yugoslavyann bir federe cumhuriyeti olan Makedonyann, bamszln kazandktan sonra Makedonya adn kullanmaya devam etmesi konusunda Yunanistann kard uluslararas kriz ile, Trkiyenin kendi topraklarnda bulunan bir dan, komusu olan bir lkenin simgesi olarak kullanlmas konusundaki nisbeten yumuak tepkisi mukayese edilmee deer. Ayrca, Halen Trkiyenin toprak btnlnn garantr olan NATOnun yesi Fransada , ABDde ve baka lkelerde yaayan Ermeniler, Bat Ermenistan olarak adlandrdklar Trkiyenin dou illerine geri dnmeyi planlayan rgtler kurmulardr Yurtlarna dnlerinin de Sevres balamnda byk devletlerin korumas ve gvencesi altnda gereklemesini de aka talep ediyorlar. Tepki gsterdiimizde, bu konuyu abarttmz, Sevres paranoyas iinde bulunduumuzu, bu iddialara fazla nem vermemiz gerektiini, szn ettiimiz taleplerin dsel olduunu, baka lkerin de benzer dleri olduunu yurt iinde ve dnda belirtenler var. Bunlar rnek olarak Suriyenin Hatay konusundaki iddialar ile yaamay rendiimize bile deinirler.

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

kullanlan usulubun gittike saldrgan hale dnmesi nedeniyle, bu politikasn sfr maliyetle srdren Ermenistana bedel detilmesi, Ermenistann yararland hava koridorunun kapatlmas, haftada alt sefer yaplan Erivanstanbul seferlerini durdurulmas ve lkede izinsiz almakta bulunan Ermeni vatandalarndan bir blmnn snr d edilmesi gibi nlemler alnmas; anlan nlemlerin kaldrlmas ABD ve AB tarafndan istendiinde, bunlara kar taleplerle klmasnn yararl olaca ne srlmektedir40. Buna kar, gerginlii ykseltme ve daha sonra geri adm atma stratejisinin Trkiyeye bir yarar salamayaca gr de vardr. Uzlatrma Komisyonu bir k yolu olabilir mi? Son yirmi yl iinde dnyada grlen eitli uzlamazlklar zmek iin ortak Uzlatrma ve Bartrma Komisyonlar kurulmas nerilmitir. Trk-Ermeni uzlamazl konusunda bugne kadar yaplan uzlatrma-bartrma giriimleri Ermenilerin dogmalar konusunda diyalogu reddetmeleri ya da byle bir diyaloga girmeye kalkanlar tehdit etmeleri nedeniyle sonu vermemitir. Bu giriimlerden, ABD finansman ile yrtlen Trk Ermeni Bartrma Komisyonu, kendisinden istenmedii halde bir hukuk mtalaa yaymlam ve Soykrm Szlemesi geriye doru yrtlemeyecei iin 1915 olaylarnn soykrm saylamayacan, ama geriye yrtlseydi bunlarn soykrm olarak nitelendirilebilecei eklinde, moda deyim ile kazan-kazan zml bir forml nermiti. Arabulucular yoluyla yaplacak giriimlerin hemen hepsinin ayn zm kabul ettirmee alacaklarndan ahsen kuku duymamaktaym. Buna paralel olarak, daha ziyade Hristiyan/Protestan kltrnden kaynaklanan gemile hesaplama, tarihle barma erevesinde zeletiri yaplmas zmleri, hem yurt dndan, hem de yurt iinden telkin olunmaktadr 41. Bu konular makale erevesinin dnda kaldklarndan ayrntsna girilmemitir. Trkiye ile nc lkeler ile Ermeni soykrm sav nedeniyle oluan uzlamazlklara siyasal zm Bu incelemenin yapld tarihte yaanmakta olan ABD ile gerginlie gelirsek: ABD Bakan ile Temsilciler Meclisi arasndaki i gerginlik ve 2008 Ba40 CHP stanbul Milletvekili kr Elekda, 16 Ekim 2007 tarihinde CNN Trkte bu nlemleri nermitir. 41 Mithat Sencer, Gemile Hesaplama-Unutma Kltrnden Hatrlama Kltrne, letiim Yaynlar, stanbul 2007; Heinrich Bll Stiftung Dernei, Gemiin Yknden Toplumsal Bar ve Demokrasiye Eyll 2007 ve Heinrich Bll Stiftung Dernei, Ermeni Sorunu Tartlrken, Mart 2006.

Akademik Bak 149

Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

kanlk seimleri ve Temsilciler Meclisi Bakan Bayan Pelosinin Ermeni diasporasna verdii szler nedeniyle, Temsilciler Meclisinin ABD Bakannn soykrmn tanmasn neren tavsiye karar tasassn ABD terii meclisinden geirecei anlalm bulunmaktadr; zira karar tasarsnn altndaki imza says, Meclisteki ounluk eiinin aldn gsteriyor. Benzer kararlar baka lkeler parlamentolar tarafndan da kabul edilmiti. Trk kamuoyu, bu kez, kararn ABD tarafndan kabulnn baka lkelere de rnek tekil edebilecei dncesini tayor. Gene de tavsiye kararnn kabulnn iki lke ilikilerinde oluturaca zarar azaltmak iin baz admlar atlabilir. rnein, ABD Bakan veya hkmet szcs, tavsiye karar konusunda u beyan yapabilir: ABD, Soykrmnn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesine taraftr; bu Szlemenin hkmleri ABD asndan hukuken balaycdr... ABD Hkmeti, Birleik Krallk Hkmetinin 14 Nisan 1999 tarihinde aka beyan ettii gibi, elde mevcut verilerin 1915 ylnda Osmanl Devletinde yaanan trajik olaylarn, 1948 Soykrm Szlemesinde ngrlen soykrm suunun varln ispat konusunda yeterli olmad, rnein Szlemede ngrlen bir yetkili mahkeme karar bulunmad ve soykrm suunun varl iin gerekli olan zel kast unsurunun hukuken isbatlanmad grndedir. Bunun yannda ABD bakanlar yllardr yaymladklar demelerde, 1915 dneminde Osmanl Ermenilerinin yaadklar trajedi nedeniyle, onlarn aclarn paylatn belirtmitir. ABD Hkmeti tarihteki trajediler konusunun siyasal kararlar ile zme balanamayacan ve bu konuda konuya taraf olanlar arasndaki mevcut olan gr ayrlklarnn, tarih incelemelerle,, uzlama ve barmay amalayan zel komiteler kurularak zme balanmasnn en uygun yntem olduu kansndadr. Bu ynde ileri srlm bulunan nerileri ve giriimleri desteklemekteyiz. ABD Hkmeti byle bir beyanda bulunursa, Temsilciler Meclisi tarafndan kabul edilebilecek olan ve hkmetin kar olduunu aklad kararn olumsuz etkilerini de ortadan kaldrmaya yardmc olur. Trk Hkmeti blgedeki gerginliin azaltlmasna olumlu katkda bulunmak isteyenlerin, siyasal tarafgirlik olduu kuku gtrmeyen kararlar alarak yangna krkle gitmek yerine, Ermenistana Trkiye ile ortak bir komite kurarak diyaloga girmesinde yarar bulunduunu ilgili hkmetlere ve politikaclara srarla anlatmal, siyasal bask ve yaptrm tehdidi yerine, uluslararas dzenin ve istikrarn korunmas iin soykrm hukukuna uyulmas gerektiini vurgulamaldr. Trkiye, dostlua aykr tavrlar karsnda, gerekiyorsa, uluslararas ticaret kurallarna (ya da AB mktesebatna) aykr dmeyecek ekonomik- yaptrmlar veya siyasal tercihler de uygulayabilir. Ancak, uluslararas hukuka aykr olmamak kouluyla ngrlecek yaptrmlarn, kamuoyu nnde tehdit amacyla nceden beyannn etkili olduu/olaca kansnda deilim. Bugne

Akademik Bak 150

Cilt 1, Say 1 K 2007

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

kadarki uygulamalar -rnein Fransa ile ekonomik ilikilerin geliimi hakknda basna yansyan d ticaret ve yatrm rakkamlar- uygulanaca ilan edilen kimi yaptrmlarn pratikte uygulanmadn gstermektedir. Sonu Sorunun hukuksal ve siyasal veheleri yannda, birey ve toplumlar aras iliki yan da vardr. nsanlar arasnda dmanl tevik suretiyle bir yere varlamayacan tarih gstermitir. Farkl grlere tahamml ederek yaamay renmek ve bu davran zmsemek gereklidir. 1915 olaylarnn soykrm ya da soykrm nitelikli iddet olarak nitelendirilebilecei grn tayanlarn saysnn az olmad gereini grmezlikten gelmek hatal olacaktr. Bunlar arasnda politikaclar, dnrler, soykrm hukukular, yarglar, medya mensuplar ve Nobel dl sahipleri de vardr. Bunlarn grleri deiebilir mi? Sosyal psikolojinin tutum ve gr deiimi kuramlar son derecede karmaktr; nyarg dememek iin, olumu ya da yerlemi grlerin deitirilmesi gtr. Bu ok uzun zamana bal ve koullu bir sretir. Bu bakmdan, yaklammzn arln farkl grn varlnn tescili ve belgelendirilmesi ve tm grleri aklama zgrl zerine odaklandrmalyz. Dogma sahipleri ve fanatikler grlerini pek deitirmezler, ama dierlerinin gerein eitli yanlarn sorgulamalar salanabilir. Farkl gr inceleyecek tekiler, kendi kendilerine kar drst olmak istiyorlarsa, kendi grlerinden farkl olan deerlendirmenin nedenlerini ve dayanaklarn da inceleyecek ve gerein birden fazla yz bulunduunu anlayacaklardr. Bir olayda byk zarar gren tarafn yas tutulurken, ayn olayda kurban veren dierin tarafn kayplarnn yok saylmas hakka ve hakkaniyete uymad dncesi genelde kabul grmektedir. Bu duygunun alt izilmelidir. Biz tm demokratik toplumlarn benimsemesi gereken dnceyi ifade zgrlnn kstlanmamasn, insanlarn azlarnn tkala kapanmamasn veya kalemlerinin krlmamasn savunmalyz ve bunu lkemizde gerekletirmeliyiz. Trkiyenin soykrm savlar karsndaki temel sylemi, 1915 olaylarnn, 1948 Soykrm Szlemesi balamnda soykrm olarak nitelendirilemeyeceini kantlayan gereke ve belgelerin bulunduu, bu konunun tartmal olduu, kar grlerin dnceyi aklama zgrl erevesinde belirtilmesinin su tekil etmemesi gerektii olmaldr. Hkmet bu tutumunu gerekeli bir belge ile aklamal, 1915 dneminde vuku bulan elim olaylara benzer gelimelerin bir daha yaanmamas iin her eyin yaplaca, bar kltrn gelitirmeye ynelik diyaloga ak bulunulduu vurgulanmaldr.
Akademik Bak 151
Cilt 1, Say 1 K 2007

Pulat Tacar

Ermeni asll vatandalarmzn tm vatandalk haklarndan tam gven iinde kesintisiz yararlanmalarn salayacak pozitif nlemlerin alnmas, bunlarn Ermenistan ile Trkiye arasnda bir kpr oluturmalarnn salanmas zendirilmelidir. Buna paralel olarak, Ermenistan Cumhuriyeti vatandalar ile Trk vatandalar arasndaki anlayn salanmas iin etkili admlar atlmas mmkndr. Bu admlar arasnda, gazeteciler, dier yaygn medya mensuplar ve sanatlar arasnda temaslarn arttrlmas, burs verilmesi, Trkiyede izinsiz olarak altklar bilinen baz Ermeni vatandalarnn durumlarn legalize etmeye ynelik olanaklarn aratrlmas, bunlarn ocuklarna Trkiyedeki Ermeni okullarnda eitim imkannn tannmas, nihayet karlkl turizm ve ticaretin teviki gibi nlemler gelir. Paralel diplomasi erevesinde atlabilecek olumlu ve gven verici admlarn, bir ekilde, gnn birinde karlk bulaca konusundaki iyimserliimi korumak istemekteyim.

KAYNAKA Cour dAppel de Paris; 11. Chambre, section civile A; No.7 Arret du 07 Mars 2007. Travaux Prparatoires of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, U.N. ECOSOC Document E/794, 24 May 1948.; Hazrlk almalar Zabtlar: 93 Oturum. s. 322-326. AKTAN Gndz, Ak Kritoplar, Aina Kitaplar, Ankara 2006. ARVAS brahim, Tarihi Hakikatler, Ankara, 1964. Akademik Bak 152
Cilt 1, Say 1 K 2007

ATA Ferudun, Divan- Harbi rfi Mahkemesinde yaplan tehcir yarglamalar, Ermeni soykrm iddialarna bir delil olabilir mi?, Trk Ermeni htilaf-Belgeler (ed. Hikmet zdemir), TBMM Kltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara 2007, s. 277-286. ALKUYAN Gr., Le Livre Rouge, Paris, 1919. de ZAYAS Alfred, Memorandum on the Genocide Against the Armenians 1915-1923 and the Application of the 1948 Genocide Convention Executive Summary, European Armenian Federation For Justice&Democracy, Belgium. ELEKDA Sevin, nsanla Kar Sular, Stratejik ngr 2023, ASAM, Ankara 2006. ELEKDA kr, CNN Trk, 16 Ekim 2007. ELEKDA kr, Cumhuriyet Gazetesi, 1/6/2007. GRN Kamuran, The Armenian File. The Armenian File The Myth of Innocence Exposed, K. Rustem and Bro., London 1985. HOVANNSSAN Richard G., Armenia on the Road to Independance. 1918, Los Angeles, 1969.

Soykrm ddialar Nedeniyle Oluan Uyumazln zm Yollar Konusunda Dnceler

International Court of Justice; 2007, 26 February. General List No.91; Case concerning the application of the Convention on the Prevention and Punishment of theCrime of Genocide. Bosnia and Hezegovina v. Serbia and Montenegro Judgment. T Mehmet, How to close the Armenian Dossier With a Win-Win Formula, Todays Zaman, 3 Ekim 2007. PASTIRMACYAN G., Why Armenia Should be Free? Armeniaa Role in the Present War Boston 1918. SARINAY Yusuf, Ermeni Tehciri ve Yarglamalar 1915-1916, Trk Ermeni likilerinin Geliimi ve 1915 Olaylar Uluslararas Sempozyumu Bildirileri, Gazi niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2006. SCHABAS William A., The Odious Scourge: Evolving Interpretations of the Crime of Genocide Erivan, 20 Nisan 2005. SENCER Mithat, Gemile Hesaplama-Unutma Kltrnden Hatrlama Kltrne, letiim Yaynlar, stanbul 2007. TACAR Pulat, 1915 Ylnda Osmanl Ermenilerine Soykrm Suu lendii Savlarna Kar Bavurulabilecek Hukuk Yollar ASAM- Ermeni Aratrmalar Dergisi, Say: 23-24, Ankara 2006. ZDEMR Hikmet (ed.), Trk Ermeni htilaf-Belgeler, Trkiye Byk Millert Meclisi Kltr ve Sanat Yayn Kurulu Yaynlar, Ankara 2007. UN doc.A/C.6/236 Corr 1 in Offiicial records of the General Assembly Part I. Sixth Com. Annexes, 1948. P.24. YERASMOS Stefan, Birinci Dnya Sava ve Ermeni Sorunu, Toplumsal Tarih Dergisi, Eyll 2002, Say 105. YERASMOS Stphane, Questions dOrient III- Le Causace La Dcouverte/Livres Hrodote. Zaman Gazetesi, 19 Nisan 2007. Zaman Gazetesi, 02.05.2006. Akademik Bak 153
Cilt 1, Say 1 K 2007