E rm e n i K a tl i a m ve Sorunu zerine Ya z l a r

Demir Kkaydn
kXz
1

Ermeni Katliam ve Sorunu zerine Yazlar Yazan: Demir Kkaydn

Bu kitapta yer alan yazlar daha nce eitli gazete ve internet sitelerinde yaynlanmtr Derleme tarihi: 24.04.2009

K z Dijital Yaynlar

ndir Bas Dat

Bu kitap K z sitesinin dijital yayndr. ndirmek, Dijital olarak basmak ve datmak ticari olmamak kouluyla serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir

Ermeni Katliam ve Sorunu zerine Yazlar

indekiler
1980lerin Banda Yazlm Bir Yaz ve Tartmalar..................................... 5
Ermeni Sorunu........................................................................................................................ 6 Egemen Ulus Sosyalistlerinin Grevleri .............................................................................. 12 Ermeni Sorunu zerine Sunsaya Cevap ............................................................................. 14 Ermeni Katliam Karsnda Tavr ....................................................................................... 18 Bir Baka Polemik................................................................................................................ 21 Ayn Kiiye kinci Bir Eletiri ............................................................................................. 24 Sosyalistler, Mihri Belli, Ermeni Katliam zerine ............................................................. 26

Gazete Makaleleri ............................................................................................. 29

Trk Nedir? .......................................................................................................................... 30 Tarihin Laneti....................................................................................................................... 32 Hatalar Sizden Hzl Koarlar .............................................................................................. 36 Ararat.................................................................................................................................... 38 Trkl ve Ulusu Yeniden Tanmlamann Fark ............................................................... 40 Orhan Pamuk, HD ve Sosyalistler ...................................................................................... 43 Geliyorum Diyen Felaket ..................................................................................................... 45 Aznlk Konusunda Yazlara nsz.................................................................................... 47 Kemalizm ve slam............................................................................................................... 58 Klnde Yaplan Ak Oturumdaki Konuma...................................................................... 60

Ermeni Tehciri ve Gnmzde Politika ........................................................................... 63 Talat Paa Jakoben miydi? ................................................................................................... 66 Murat Belge, Biz, Toplum, Ulus ve Marksizm............................................................. 74 Trklerin Mslmanlamas m? Mslmanlarn Trklemesi mi? .................................... 86 Trkler, Gvercinler ve nsanlar .......................................................................................... 92 Hrant Dink ve Behi A ve Kar Topu Etkisi..................................................................... 95 Panel lan............................................................................................................................. 99 Ermeni Soykrm, Milliyetilik, Nedenleri ve Gnmze Etkileri Paneli in Taslak Notlar ............................................................................................................................................ 100 zr Dilemenin Sorunlar ve Her eye Ramen Niin Kampanyaya Destek? .................. 104 Tarih ve Demokrasi............................................................................................................ 108

1980lerin Banda Yazlm Bir Yaz ve Tartmalar

Ermeni katliam ve sorunu zerine ilk yazy 1980lerin banda Nide cezaevinde iken yazmtm. Bu yaz gizlice cezaevinden dar karlm ve daha sonra Almanyada kan Der Weg Yol adl dergide de yaynlanmt. Daha sonra Avrupada Srgnlk yaamna baladmzda bu dergileri grme olanamz oldu. Yaznn bir ksm yaynlanabilmi ve dergi daha sonra yaynn durdurmutu. te aadaki metin bu dergide yaynlanabilmi ilk blm oluturuyor. Devam bizim de elimizde yok. Yine de yaz bu eksik haliyle bile yakn zamana kadar zerine hemen hemen hibir yaznn bulunmad Ermeni Katliam konusunda artk bu gn tarihsel bir belge zellii tayor. Bu dergide yaynlanan ilk blmn, nternette zellikle Ermeni ve Sryani katliam konusunda younlaan Tarih ve Demokrasi sitesinde yaynlamtk. Bu yayn ve onunla ilgili tartmalar aada bu derlemenin ilk blmn oluturuyor.

Ermeni Sorunu
Son yllarda Trk burjuvazisinin birok diplomatnn Ermeni rgtlerince ldrlmeleri, Trk burjuvazisinin iren bir susula yllardr karanla boup unutturmaya alt Ermeni sorununu yeniden gndeme getirdi. Ermenilerin Trk diplomatlarn ldrmeleri ve dier eylemleri burjuva basnnn hemen her gnk konularndan oldu. Bu yazlar dikkatle okunursa, burjuvazinin kendi diplomatlarnn lmne timsah gzyalar dkt grlr. nk bu malzeme sayesindedir ki, ovenizm krklenmekte, Trk halknn korkun bir komplo karsnda bulunduu propagandasyla kendi komplosunu gizlemekte, dikkati "d dmanlara" ekerek iteki snf mcadelesini bastrmaktadr. Liberal burjuva basnndaki solcu ke yazarlar da znde ayn koroya katlmaktadr. Tek fark udur: Finans-Kapital propagandaclar Ermeni eylemlerinin ardnda Sovyetleri ve "uluslararas Komnizmi" gstermekte ve Ermenilere kar oluturduklar dmanl antikomnizm kanalna aktmaya almakta iken, reformistler eitli emperyalist lkelere arlk vermekte, kendilerinin daha tutarl milliyetiler olduklarn kantlamaya almaktadrlar. Reformistlerin dedii zetle udur: Finans-Kapital egemenlii Trkiye'yi zayflatmtr, zayfl frsat bilen dier lkeler de Ermenileri kkrtarak Trkiye'yi blmeye almaktadrlar. Sonu: Trkiye'yi glendirelim! Bu nasl olacak? Snf elikilerini yumuatarak, "haysiyetli d politika" izleyerek... Hasl hepsinin amac birdir. Trkiye'yi, yani Trkiye'deki burjuva dzeni glendirmek..., ama "rivayetleri muhteliftir" Bizim amacmz ise Trkiye'deki burjuva dzenini ykmaktr. Biz probleme uluslar deil, snflar asndan bakarz. nk amzn hi bir problemi snflar ve snf mcadelesi alan dnda anlalamaz. Bizzat burjuvazinin tavrn aklayan da snf mcadelesi retisidir. Trkiye'deki Marksist yaznda Ermeni sorunu zerine -ilerde ele alacamz tek istisna dnda- hemen hemen hi bir yaz yoktur. Sorun btnyle burjuva basnn tekelinde gibidir. Peki bu sorun karsnda biz Devrimci Marksistlerin tutumu ne olmaldr? Bu yazda bu soruna genel hatlar ile aklk getirmeye alacaz. *** Bugn Trkiye topraklar zerinde bir Ermeni ulusu yoktur. Ermeniler birka byk ehirde aznlklar halinde yaamaktadrlar ve en byk blm de stanbul'da toplanmtr. Halbuki ok deil, daha 60-70 yl ncesine kadar Anadolu'da milyonlarca Ermeni yayordu. Osmanllar bugn "Dou lleri" denen yere aka "Ermenistan-Krdistan" diyorlard. Bugn, bu koskoca ulus hi bir iz brakmadan yitmi gibidir. Ne var ki, bu bir yanlsamadr. VAROLAN bugnk toplumsal yap YOKOLAN Ermeni ulusu olmadan aklanamaz. Bugnk toplumsal yapnn varln belirleyen yok olan Ermeni

ulusudur. Dier bir deyile, yok olmu Ermeni ulusu, bugnk Trkiye'nin toplum ve kltr yapsnda capcanl yaamaktadr. Birka rnek verelim. Krolu destan bilinir. Yiitlik, zalime ba kaldrma denince akla Krolu gelir. Krolu destan biraz dikkatlice incelenirse, iinde "Bolu beyi" filan gemesine ramen, destann Kafkaslar ile Ar arasnda, yani Osmanl'nn Ermenistan dedii blgede getii grlr. Destanda geen toplum yaps ve destanda geen kltr, Trk-Mslman toplum ve kltr yapsndan bambakadr. Krolu bir Ermeni destandr, Krolu da bir Ermeni yiidi, halk kahraman. Demek yok sanlan Ermeni ulusunun kltr, Krolu olmu bizi belirlemitir. Bizim varlmz Ermeni ulusunun yok oluuyla diyalektik bir birlik iindedir. Hi bir ulus iz brakmadan yok edilemez. Hele kltr ve medeniyet seviyesi yksek bir ulus hi. Ermeniler ise kltr ve medeniyet dzeyi bakmndan Anadolu'da en ileri ulustular. Bu dzey farknn en basit kantlarndan biri u szden bile karlabilir: "Ermeni ustann eli demeyen caminin kubbesi ve minaresi ayakta kalmaz (yklr)". Ermeniler Hristiyandr, Anadolu'nun geri kalan Mslman. Ama Anadolu'da ka cami bulunabilir bir Ermeni ustann elinden kmam. Pek az. Ermeniler Anadolu'nun zanaatkarlar ve tccarlarydlar. Bugn bile Krdistan'da hemen btn kasaba ve ehirlerdeki aa, eraf, bey konaklar, evleri, arazilerinin hep Ermenilerden kalma olduu grlr. Krdistan'n gl derebeyliinin varln, Ermenilerin yokluu belirlemitir. Krdistan derebeyleri, Ermeni yok oluunun sosyal yapya damgasn vurmu canl tandr. Bat'da Rum, Douda Ermenilerden kalan gizli hazinelerin ve o hazineleri bulup zengin olanlarn hikayeleri, umutsuzluk iinde mucize arayan Anadolu emekisinin ilgin bir tipi olan "hazineci"lerin dilinden dmez. Tarihin en korkun katliamlarndan birine urayarak fizik olarak yok edilmi, ama yaratt maddi-manevi kltr eleriyle hala iimizde capcanl varolan bir ulustur Ermeniler. Ermeniler bilinmeden bugnk Trkiye-Krdistan gereklii tam olarak anlalamaz. Anlalamayan ey ise deitirilemez. Burjuvazi bunun ok iyi bilincindedir. Krtlk gibi Ermenilik de legal basnda, halka kar tam bir karanla gmlr, susula geilir, ama gizli MT arivlerinde btn anlamyla yerini alrlar. Burjuvazi "deliye ta andrmamak" iin susar ama iinden tek dnd sylemediidir. Ermeni sorununda Trkiye'deki Marksist literatrde tek dikkate deer inceleme -bildiimiz kadaryla- Dr. Hikmet Kvlcml'nn "htiyat Kuvvet: Milliyet (ark)" adl 1930'larn banda yazlm kitabnda bulunmaktadr. Onun iin Ermeni sorununu ele alrken bu kitaptaki Ermenilikle ilgili blm temel olarak ele alacaz. Bu blmde doru olan koruyup yanl olan eletirerek Ermeni sorununu zmlemeye alacaz. Osmanl mparatorluunun tarihine baktmz zaman Ermenilerin zellikle zanaatkarlk ve ticaret merkezlerinde bezirganlk alannda gelikin, etkili olduu grlr. Bu tarihsel arka plan, Asya ktasndaki Osmanl topraklar zerinde yaayan uluslar iinde (Trkler, Krtler, Araplar) modern burjuva geliiminin dolaysyla milliyeti fikirlerin Ermeniler arasnda ncelikle geliimine yol amtr. Liman ehirlerinde gelien Ermeni burjuvazisi Ermeni milliyetiliinin esas temelini oluturmutur. Yine ayn ekilde Ermeni zanaatkarlar kapitalist
7

mnasebetlerin geliimiyle birlikte Osmanl devleti proletaryasnn ilk ncleri arasnda nemli bir yer edinmiler ve Ermeni burjuvazisinin hemen ardndan kendi partilerini kurmulardr. Engels, Komnist Manifesto'ya yazd nszlerin birinde, Manifesto'nun Ermenice'ye evrildiini haber verir. Keza Osmanl topraklarna ilk sosyalist fikirler, Balkan uluslarnn yan sra Ermeniler araclyla girmitir. Osmanl Mebusan Meclisinde sosyalist Ermeni milletvekilleri vardr. Ne var ki, clz ve ge gelmi, daha doarken karsnda proletaryay bulmu Ermeni burjuvazisi, Ermeni ve dier emekilerden ziyade arlk Rusya'sna dayanmay yeliyordu. arlk Rusya's ve ngiliz Emperyalizmi arasnda Asya pazarlar iin sregelen atmada kilit noktann Ermenistan olmas, bu pazarlara egemen olma ile bir Ermeni devleti kurulup kurulmamas sorunu i ie geiyordu. Elbet, bir ulusun bamszln kazanabilmek iin egemen devletin ve dier emperyalistlerin elikilerinden yararlanmas olaandr ve gereklidir. Nitekim Balkanlardaki uluslarn birou bamszlklarn kazanrken bu elikilerden byk lde yararlanmlardr. Ne var ki, Ermeniler iin bu durum Balkanlardakinin tam zdd bir sonu yaratt. Balkanlar Avrupa'ya daha yakn olduu, tefeci-bezirgan soysuzlamasna daha az urad iin orada modern kapitalist mnasebetler pre kapitalist (kapitalizm ncesi) mnasebetlere stn gelebilecek kadar glenmiti. Buna karlk Asya'da Ermeni burjuva geliimi derebeylik denizinde bir ada gibiydi. Osmanl devletindeki Mslman-Hristiyan atmas, znde derebeylik-burjuva elikisinin bir ifadesiydi. Hristiyanlk kapitalizmi-burjuvaziyi, Mslmanlk derebeylii, burjuva kurtuluunu engelleyen antik Osmanl devletini temsil ediyordu. Hristiyanlk balkanlarda Mslmanl yenebilirken, Anadolu'da Mslmanlk Ermeni-Hristiyanl ezdi. Bu derebeyliin kapitalist gelimeye stn gelmesi anlamna geliyordu. Yani Anadolu'da modern geliimin engellenmesi. Bu nedenle Trk-Krt Mslmanln Ermeni Hristiyanl katletmesi, bir ulus ve din atmas grnm almakla birlikte, derebeylik-burjuva atmasnn bir ifadesiydi. Tarihte derebeyliin burjuva geliimi zorla, katliamla engelledii ok grlr. Sen Barthelmy katliam ve Ermeni katliam znde ayn elikiden kaynaklanmtr. Sonular da pek farkl olmam, Fransa, burjuva devrimini ngiltere'den ancak yz yl sonra yapabilmitir. Osmanl imparatorluunun Bats ve Dousu arasndaki geliim ztlklar Avrupa'da da grlebilir. Protestanln Katoliklie stn gelebildii -tpk Balkanlarda Hristiyanln Mslmanla stn gelmesi gibi- Kuzey Avrupa'nn daha barbar uluslarnda kapitalizm daha erken ve hzl gelime olana bulabilmi; buna karlk, Katolikliin Protestanl cad kazanlarnda, Sen Barthelmy katliamlarnda yok ettii Gney Avrupa lkelerinde doru drst bir kapitalist gelimenin yolu tkanmtr. Bugn bile gney Avrupa Kuzey Avrupa'dan daha geridir. Gney Avrupa Protestanlarn ahsnda kendi modern geliimini yakyordu. Trk ve Krtler de Ermenileri keserken, Anadolu'nun bir dereceye kadar olsun modern geliiminin yollarn tkyorlard. imdi burada ksaca deindiimiz noktalar bir de Kvlcml'nn kitabndan daha zl anlatmyla okuyalm:
8

"Osmanl mparatorluu, arlk Rusya's ile ngiliz emperyalizmi arasnda Orta Asya pazarlar stne balayan rekabete kilit ve anahtar noktas, bugnk ark Vilayetlerinde, bir Ermenistan hkmeti veya muhtariyeti kurup kurmamak meselesi idi. Bu meseleye bir zamanlar "ark Meselesi" denildi. Osmanl mparatorluu derebey ve saltanat eklini muhafaza ettii mddete, ark vilayetlerinde iki zmre vard: 1- Krtlk: Daha ziyade derebey, klan ve airet sistemleri iinde, dank, siyaset d bir kalabalk eklinde idi. 2Ermenilik: Genellikle burjuvalaan ve stanbul, Trabzon gibi nemli ticaret merkezlerindeki kodaman sermaye rktalar ile sk skya bal, ngiliz metalarn ran yaylasndan Asya'ya tamakla grevli bir kk burjuva ounluu zerine kurulmu bezirganlk manzumesi demekti. Emperyalist tezatlarn d kkrtmalar yznden biraz daha iddetle alevlenen Krt-Ermeni zddiyeti, bu iki zmre insann arasndaki din, dil ve ilh. Farklardan ziyade, adeta bu iki rejim farkndan doma derebey-burjuva zddiyeti oldu. ki kutup, Osmanl Avrupa's'nda geni apta rol oynayan: Mslman-Hristiyan (derebey-burjuva) tezad, daha ziyade tarihi ve mevzii artlar yznden ark vilayetlerinde, Balkanlardakinin aksine, ikincilerin malubiyetiyle halloldu. "Merutiyet burjuvazisi "ark Meselesinin tedhii altnda, ilk ve byk tehlike olarak grd Ermenilie ulland. Zaten Osmanl saltanat iinde kalm milletler iinde, Balkanlar bir tarafa braklrsa- siyasi bilin ve tekilata kavumu keskin metalipli (talepler ileri sren- y.n.) yn Ermenilerdir. Merutiyet Burjuvazisi, birok sahalarda olduu gibi, Ermeni milliyetiliine kar da derebeylikle el ele verdi. Elele verdii derebeylik, teden beri iki ayr rejim zddiyeti ile Ermenilie kar tutulan Krt derebeyliiydi! ttihat ve Terakki devlet cihaz, illegal bir kararla baa geti; Krt derebeyleri milis tekilatlar halinde silahlandrld, Trklkle Krtlk, Ermenileri dnyada nadir grlm sinsi bir vahet iinde katliama uratt. Fakat bu katliamdan Trk merutiyet burjuvazisi kadar ve belki ondan ok daha fazlasyla istifade edenler Krt derebeyleri oldu. Ve Krdistan'da derebeylik biraz daha rakipsiz, apul ettii Ermeni mallaryla biraz daha iman oldu." (S.19-20) 1915'teki "tehcir"de katledilen Ermeniler birka milyonu bulmaktadr. Bunlardan cann kurtarabilenler Suriye'ye yerlemilerdir. Katledilen Ermenilerin arazilerine, evlerine Krt ve Trkler, zellikle eraf aa takm konmutur. El konulan bu mallar koruma kaygs Antep, Mara, Adana'nn Franszlardan kurtuluu iin silaha sarlmalarnda az rol oynamamtr. Fransz igalciler, Ermenilerden birlikler kurup buralara sevk edince mahalli direniler balamtr. Katliamda zellikle afi Krtler nemli rol oynamlardr. Buna karlk ilkel-komuna geleneklerinin daha gl olduu Alevi Krtler birok Ermeni'yi katliamdan kurtarm, saklam, evlat veya e edinmitir. "Dersim Tarihi" yazar en az krk bin Ermeni'nin Dersim'e sndn yazar. Bunlarn kalntlar meneke yada yeil renkli gzleriyle zellikle Krdistan'da sk sk grlebilir. "Bugn Ermeni denince ne anlyoruz" diye soruyor Kvlcml 1930'da ve cevap veriyor: "Verilen resmi rakamlara inanmak lazm gelirse, Ermenistan'da 900 bin, Trkiye'de 75 bin, Suriye'de 150 bin, Yunanistan'da 35 bin kadar Ermeni vardr. Bugn ark vilayetlerinin "mesameleri" iinde gizlenip kalm bir hayli Ermeni rkndan insan var. Fakat bunlar,
9

dinleri ile birlikte dillerini de gnden gne kayp ediyor ve hakim Krt psikolojisi ve tesiri altnda Krtleiyorlar. ark vilayetlerinde imdi 'mhtedi' (islamiyete kabul edilen- y.n.) sfat ile tannan eski Ermeniler adeta hayatlarn kurtaranlarn bir nevi gnll kleliini unutmak ve unutturmak iin, Ermeniliklerini henz unutmam olmalarna ramen eski hatralarna kar bir lm sukutu ile mtehasss olmak mecburiyetindedirler. Birka nesil sonra her eyi unutmaya mahkum olan bu 'mhtedi'ler, bugn ark vilayetlerinin en yoksul (...) marabalar halinde, bugn bile zaten aralarnda daha ziyade bir din fark bulunan ve rk ve kltrce ayn kkten geldikleri, yzyllarca ayn tabii ve sosyal evrenin beraberi olduklar Krtlerle kaynam ve Ermeni'den ziyade Krtlemi bir haldedir. Onun iin bu mhtedileri ark vilayetinin Krt camiasndan ayrmak olduka suni ve g olacaktr..." (s.21) Buraya kadar ngrlenler bugn gereklemitir. Anadolu'da hemen hi Ermeni kalmam gibidir. Ermeniler zellikle birka byk ehirde younlam olmakla birlikte saylar hakknda hi bir istatistik yok. Bu ehirlerde bile kk aznlklar halinde bulunmaktadrlar. 1930'lara gre muhtemelen nfusa oranlar da azalm olabilir. Bugn Trkiye'de Krtlerinki gibi bir Ermeni ulusundan ve ulusal hareketinden sz edilemez. Ne var ki, Ermeni'ler tm dier aznlklar gibi ezildikleri, srekli tedhi altnda tutulduklar iin bu duruma son verecek gerek bir eitlii kurmak, devrimin objektif demokratik grevleri arasndadr. Ermeni aznl iindeki emekiler bu nedenle proletaryann mttefiklerinden birini oluturur. Ermeni burjuvalar ise, kilise ve Trk burjuvazisi ile ortaklk iinde karn arttrmaktan, dzenini korumaktan baka bir ey dnmemektedir. Kvlcml'nn 1930'larda ulat sonu ta ayn yndedir. Orada "Trkiye'nin bugnk hudutlar iinde srf bir ermeni fikir hareketi, bir kitle hareketi olmaktan tamam ile uzaktr. Baka tabir ile, geni halk tabakalar iinde derin hareketler uyandracak bir Ermenilik meselesi Trkiye iinde imkanszdr" sonucuna ulayor. Bugn Trkiye'de bir Ermeni Hareketi yoktur. Ama devrimci hareketi yakndan tanyanlar bilirler ki, devrimci hareket iindeki Ermenilerin oran nfus iindeki oranlar ile kyaslanmayacak lde yksektir. Gen ve yoksul Ermeniler, tam bir enternasyonalist kavray iinde kendi kurtulularnn sosyal kurtulutan getiini anlamlardr, ve MarksizmLeninizm bayra altnda dvmektedirler. Birok devrimci hareketin nderleri arasnda Ermeniler vardr ve birok devrim ehidi vermilerdir. Ermeni yoldalar imdiye dek hemen hi bundist eilim yani proletaryay milliyetlerine gre blme eilimi gstermemilerdir. Bu tavrlar tm dnyadaki Ermeni genlere, proleterlere rnek olmaktadr. (DEVAMI GELECEK SAYIDA) (Yaznn yaynlanan ksm burada bitiyor.) * (Yaznn nternette daha sonraki yaynlannda yaznn devamna ilikin yazlan not.) Yaznn devamna ilikin not: Ermeni Sorunu balkl bu yaz, Almanya'da Yol - Der Weg dergisinin 1982 ylndaki MaysTemmuz tarihli 22-24. Toplu saysnda yaynlanm. Bu dergi bundan sonra kamad, dolaysyla devam da yaynlanamad. Yaznn devam benim elimde de yok. Yazy cezaevinde
10

yazm ve gizlice dar karp Yol'u karanlara iletmitim. Yaz, dar karlabilmek iin, Selpak kat mendile yazlmt. Yaznn devam ne oldu bilmiyorum. Yaz benim admla deil, Temel Ate imzasyla yaynlanmt. (Bu dergide kan yazlarn ou bana aitti ve eitli isimler kullanyordum). Fakat Temel Ate, tesadfen bir CHP milletvekilinin de adym, bu milletvekilinin sorguya ekildiini, kendisinin bir isim benzerliinden baka bir ilgisi olmadn ben de tesadfen bir gazetede okumu ve hatta bylece yazlarn yaynlanm olduunu anlamtm. Yaznn devamnda ne vard?. Yanlyor olabilirim ama hatrladm kadaryla yleydi: nce Hikmet Kvlcml'nn bir eletirisine giriyordum. Yaznn sonraki blmnde yine Kvlcml'dan alntlar yapyordum. Bu alntlarda, 1930'larda, Sovyet Ermenistan'nn Diasporadaki Ermenilere mutlu bir gelecek vaat ettii ve Dnyadaki Ermenilerin artk oraya g ettikleri, dolaysyla Sosyalizmin Ermeni sorununu da dolayl bir ekilde zdn sylyordu. Ben de bu noktada Kvlcml'y eletiriyor, ne yazk ki bu ngr gereklememitir, 1930'lardaki eilim tersine dnmtr, Sovyet Ermenistan' Ermeni sorununu zememitir diyor, bunun, bu ngr yanllnn Kvlcml'nn Sovyetlerdeki deiiklikleri, Stalinizmi anlamamasndan kaynaklandn belirtiyordum. Tam da meselenin hallolmadnn bir kant olarak diaspora'daki Ermeni genlerinin ASALA gibi rgtler kurduklarn yazyordum. Ermeni sorununun zlmemilii ile balantl ve Ermeni yoksullarnn ve genlerinin memnuniyetsizliinin bir ifadesi olmakla birlikte, bu hareketlerin anlay ve yntemce yanl olmalarnn yan sra, baz istihbarat tekilatlarnn ynlendirmesine de uram olduklarnn dnlmesi gerektiini belirtiyordum. Bu balamda, Suriye ve Lbnan'n Fransa ile eski balar, Avrupa'da Trkiye'nin Almanya'nn, Yunanistan'n da Fransa'nn etkinlik alan iinde yer aldn. Keza Yunanistan ve Fransa'nn da eskiden beri Ermenilerle gl ve geleneksel ilikileri olduunu belirtiyor, bu balamda, ASALA'nn Trk Diplomatlarna kar eylemlerinin Trkiye'nin Kbrs' igalinden sonra hz kazandna dikkati ekiyor ve buradan da ASALA'nn eylemlerinin, Trkiye'yi bask altna almak isteyen Yunan ve Fransz kar ve gizli servislerinin manplasyonu altnda bulunduunu belirtiyordum. Sonra da, yoksul ve ezilen Ermeni genlerinin yolu sosyalist ve snfsal bir mcadelede aramalar gerektiini sylyordum. Emin deilim ama aa yukar byle bir seyir izliyordu yaz. 8. Ocak. 1998)

11

Bu yazdaki bir yaklammnn z eletirisini de daha sonra yazdm bir yazda yapmtm. Bu yazyla dorudan balantl olduu iin o yazy da aaya aktaryorum.

Egemen Ulus Sosyalistlerinin Grevleri

Sayn Gkyz, Tarih ve Demokrasi platformunda snfsal bask ve ulusal bask konusunda Bertal Kahraman ile bir polemik erevesinde baz grler ifade etmi bulunuyor. Benzer konularda epeydir yazmak istediimden bu tartmay vesile bularak konumumu ortaya koyaym dedim. * Sayn Bertal Kahraman, sayn Gkyz'ne kar sylenmesi gerekenleri sylemi durumda, onun dediklerine katlyorum. Ama bunu, ezen ulustan bir insan olarak bir kez daha belirtmem gerektii kansndaym. Sayn Gkyz'nn tavr, tam da, ezilen ulusun sorununu kavramayan ezen ulus sosyalisti tavrdr. Gkyz kanmca daha nceki yazlarmda dile gelmi yarglarmn somut bir rneini sunuyor. Ve bu tavr elbette genel bir eilimi ifade etmektedir. Yani bugn somut olarak DP'ye egemen olan anlay. Bu anlay, Ezilen uluslarn, cinslerin, rklarn erefsizlerini, smrclerini vs.lerini bu ezilme biimlerinden dolay savunmak grevini anlamamaktr, ezen ulus, cins, rktan bir insan ya da sosyalist olarak. Bu grev: son elli yln toplumsal mcadeleler tarihinin klasik anlaylara getirdii en nemli deiikliklerden biridir. Bu vesileyle, kendimle ilgili bir zeletiriye bir kez daha dikkati ekmek isterim. Bir sosyalist olarak kiisel evrimimde, ezilen ulus, snf, rklarn sorunlar karsnda, bu basknn zgl niteliini kavramayan bir yanm vard. Ancak Avrupa'ya geldikten, Avrupal sosyalistlerin geri lke sosyalistleri karsnda, Avrupa merkezli, hatta rafine rk denebilecek tavrlarn grdkten sonra. (nk, Avrupa'da bir Trk olarak, Trkiye'de bir Krt gibiydim.) Trkiye'de Krtler karsnda bir Trk sosyalisti olarak nasl benzer tavrlar iinde olduumu fark ettim. O zamandan beri bu konularda ok hassasm ve davran ve yazlarmla eski yaklamla kopumu durumdaym. Ancak, bu eski anlaym, "Ermeni Sorunu zerine Eski Bir Yaz" balyla yaynladm yazda bir ekilde ifadesini buluyordu. nk o yazy daha nce yazmtm. Bu yazy, bulabildiim ksmlaryla yeniden yaynladmda, (aslnda yllar sonra ben de ilk defa okumu oluyordum) beni rahatsz eden cmleler bulunduunu grdm. Ama bir belge olduu iin olduu gibi yaynladm.
12

Ve Bekledim, kimse bu noktay fark edip eletirecek mi diye? Maalesef kimsenin dikkatini ekmedi ve eer dikkat eden olduysa da kimse bunu belirtmedi. Beni rahatsz eden cmleler unlard: "Ermeni aznl iindeki emekiler bu nedenle proletaryann mttefiklerinden birini oluturur. Ermeni burjuvalar ise, kilise ve Trk burjuvazisi ile ortaklk iinde karn arttrmaktan, dzenini korumaktan baka bir ey dnmemektedir." (...) "Gen ve yoksul Ermeniler, tam bir enternasyonalist kavray iinde kendi kurtulularnn sosyal kurtulutan getiini anlamlardr, ve Marksizm-Leninizm bayra altnda dvmektedirler. Birok devrimci hareketin nderleri arasnda Ermeniler vardr ve birok devrim ehidi vermilerdir. Ermeni yoldalar imdiye dek hemen hi Bundist eilim yani proletaryay milliyetlerine gre blme eilimi gstermemilerdir. Bu tavrlar tm dnyadaki Ermeni genlere, proleterlere rnek olmaktadr." Ak ki, buraya aktardm satrlarmda, Ermenilerin urad zgl ulusal bask karsnda bir krlm bulunmakta. Yani, Ermeni burjuvalarn, Ermeni olmalarndan dolay uradklar basky grmeme, anlamama sz konusu. Benim byle bir balamda onlarn smrc yanna deil, Ermeni olarak ezilmelerine ve sosyalist ve iilerin onlarn bu zgl ezilme biimlerine kar kmalarna vurgu yapmam gerekirdi. Ermeni Devrimci arkadalarla ilgili de ayn ey sz konusu. Onlara Egemen ulustan bir insan olarak enternasyonalistlik payesi verir durumdaym. Benim vurgu yapmam gereken ey ise, onlarn, sosyalist hareket iinde, uradklar zgl basky aa kartan, egemen ulus sosyalistlerini bu ynde eiten bir zerk yaplanmalar da olmas gerektii idi. * Btn sosyal mcadeleler tarihi unu gsteriyor: bir bask biimine uramak ve ona kar direnmek otomatikman dier basklara da hassasiyeti ve kar olmay getirmiyor. Genel kural, baskya urayan ancak ayaklandktan sonra, basky yapan ve o bask biimine kr olan sosyalistlerin, bir zeletiri ve eitim srecine girdiidir. rnein kadn hareketinde byle oldu. lk bata kadn hareketi, sosyalist ve ii hareketi tarafndan blclkle suland. Ancak bu hareket btn arlyla ortaya ktktan sonra bugn kadnlarn zerk rgtlenmeleri ve uradklar spesifik basklara kar tedbirler sol ve ii hareketi iinde olaan hale gelebildi. Egemen ulus, cins ya da rk sosyalistlerini ve iilerini, ezilen ulus, cins, rk hareketleri eitir. Bu anlamda, keke, Ermeni Yoldalar "daha az enternasyonalist" olsalard da, biz Trk sosyalistlerini, bu sorunlar karsndaki krlmzden dolay daha sert eletirselerdi, o zaman daha iyi enternasyonalistler olarak eitilmi olurduk. Demir Kkaydn 15 Nisan 1998 aramba 14:59
13

Bundan baka, baka bir tartmac Ermeni Sorunu adl yaz balamnda yle bir soru sormutu: Sayin Kucukaydin, II. Dunya Savasi sirasinda Nazilerle isbirligine giden Ermenilere nasil bir paye veriyorsunuz? Gonullu olarak Nazi Ordusuna kaydolan talan ve yagmalardan payini alip ayni zamanda Yahudi katliamlari yapan ve tum bunlari Ermenistan hayaliyle yapan Ermeniler, bagimsiz olmak kutsaldir bu yolda 1915'de Ruslarla isbirligine gitmeleri normaldir" sozunun altinda degerlendirilebilirler mi? Bagimsizlik icin Nazilerle bile birolan Ermeni hareketini sosyalist bir hareket olarak tanimlar misiniz? Saygilar Bu yazya verdiim cevapta da unlar yazyordum:

Ermeni Sorunu zerine Sunsaya Cevap

Sayn Sunsay, 2. Dnya savanda Nazilerle ibirlii yapan Ermeniler hakknda maalesef bir bilgim yok. Bunu ilk defa sizden duyuyorum. Olabilir ve olduunu kabul ediyorum. Grm buna gre yazaym. Her ulusun iinden her trl eilim ve insan kar. Ermenilerin bir blm Nazilere ibirlikilik yapm olabilir. Ruslarn da, Trklerin de, Tatarlarn da, Yunanllarn da, Franszlarn da, hasl her ulusun iinden hi de kmsenmeyecek oranda ibirlikiler kmtr. ou kez bunlar ounluk da olmulardr. Biliyorsunuz, Hrvatlarn byk bir blm Nazi ibirlikisiydi, ama Nazi igaline kar en byk halk direniini rgtleyen Tito da bir Hrvat idi. Dolaysyla, bir ulusun iinden bir kesimin, ki bu kesim ounluk da olabilir, Nazi'lere ibirlikilik yapm olmas, o ulusu mahkum etmek iin bir vesile yaplamaz ve yaplmamaldr. nk her ulusun iinde bu tr politikalara kar kanlar ve bunu canlaryla deyenler de olur. * Kald ki, Nazilere kar sava konusunda, bu vesileyle belirteyim ki, Fransa'daki Ermeniler rnein mehur Fransz Resistans (Direni) hareketinin ban ekmi ve ok byk oranda yer almlar, nfus iindeki oranlaryla kyaslanamayacak lde kayp vermilerdir.

14

(Kk bir an bu arada. 70'li yllarda, lme gidenlerin son mektuplar gibi bir bal olan bir kitapta, lme mahkum olmu Fransz direniilerinin son mektuplarn okuyordum. Oradaki Ermeni isimlerinin okluu dikkatimi ekmiti. Yllar sonra, dolayl olarak, Fransa'daki direni hareketinde Ermenilerin rolnn byk lde unutturulup, rtldn, bu nedenle bir skandal koptuunu bile duydum. Yani yakalanan Franszlar genellikle Ermenilerin adn okumular. Ermeni aznln bu okluu beni daha sonraki gzlemlerim nda artmad. Btn dnyada, sosyalist hareketlerin nemli bir kayna ezilen aznlklardr. Trkiye'de Krtler ve Aleviler nfus iindeki oranlaryla kyaslanamayacak lde sol hareketlerin iinde yer almlardr. ngiltere'ye gidin orada ayn durumda rlandallar grrsnz. Demek Fransa'da da Ermenilermi.) * Ama imdi gelelim, sizin esas olarak sorduunuz soruya. Bir ulusal Kurtulu ya da bamszlk hareketi, bamszlk amacna ulamak iin, ezen uluslar arasndaki elikilerden yararlanmal mdr, yararlanmamal mdr? Tabii, siz benim tavrm tahmin ettiinizden, zor durumda brakmak iin, Ermenilerin Nazilerle ibirlii olayn rnek olarak getiriyorsunuz. Birincisi, herhangi bir ulusal hareket karsndaki tavr, elbette dnya lsndeki snf mcadeleleri balamnda deerlendirilmelidir. Bu genel erevede, 2. Dnya sava srasnda, Ermenilerin Nazilerle ibirlii yapmasna karymdr. Ama bu, Ermenilerin, Sovyetler Birlii'nde ezilen bir ulus olduu gereine gzleri kapamay gerektirmez. Elbet bamszlk iin kendilerini ezenler arasndaki elikilerden yararlanmalar gerektii, ama o ezenler arasnda, o somut koullarda, dnya tarihi balamnda eit bir iliki olmad, Nazilerin insanlk iin en tehlikeli egemen olduu, bu nedenle yaptklarnn yanl olduu belirtilmelidir. Kald ki, bunu belirten Ermeniler daima olmutur. Benim yapmam gereken ey onlarn bu tavrn desteklemek olabilir. Trkiye'nin Kemalist'leri bu mant Krt ulusal hareketine kar kullanmak istiyorlar. Diyorlar ki, Trkiye'nin glenmesini istemeyen emperyalist lkeler var, byle bir durumda Krtler savaarak Trkiye'yi zayf dryor, o halde anti-emperyalizmi zayflatyorlar. Aa yukar byle bir izgi. Ama bunun yukardaki balamla ilgisi yok. Trkiye'nin kendisi zaten emperyalist sistemin bir paras. Trk ordusu btn Bat silahlaryla donanm durumda. Trk ordusu Amerika, Almanya'dan silah alyor, Krtler alsa emperyalizmin oyunu oluyor. Bunlarn ciddiye alnacak bir yan yok. Bugnn dnyasnda, 2. Dnya Sava srasnda olana benzer bir durum yok. Btn devletlerin hepsi ayn bokun soyu. Bu bakmdan, her ulusal baskya kar hareket, nereden silah alrsa alsn hakldr bugn. nk ezenlerin karakterleri ayndr. Bir snfsal fark yoktur aralarnda. Trkiye Amerika ve Almanya'dan silah alyorsa, PKK da Suriye'den, Yunanistan'dan, Rusya'dan veya Amerika'dan silah almakla hakllndan hi bir ey kaybetmez. Bu elikilerden yararlanmas tamamen hakkdr. Ayn eyi zamannda Trkler de yapmtr. Fransz, talyan ve ngilizlerin, bunlarn hepsiyle Sovyet Rusya'nn elikilerinden
15

yararlanmtr. Sovyetler Birlii'ni ve onunla ilikileri, ngiltere ve Fransa'ya kar tehdit unsuru olarak kullanmtr. lk Byk Millet Meclisi'nde, milletvekilleri, "Bolevik de oluruz, eytan da" derken, bunu yapyorlard. Etkili de oldu. ngiltere destei kesti, Fransa el altndan destekledi. Buna karlk da Ankara hkmeti, bir tr kyl sosyalizmini ifade eden erkes Ethem'i tasfiye etti, Ali Fuat' Bat Cephesi Komutanl'ndan ald, Suphi'leri temizletti. Bunun karlnda da, rnein Yunan mevzilerinin en kk ayrntlarna kadar planlarn gizli servisler onlara verdiler. lke olarak, dnya tarihsel bakmdan, kinci Dnya Sava srasnda olduu gibi, ezenler arasnda bir nitelik fark varsa, tavr genel duruma bal olmaldr. Yok eer byle bir durum yoksa, ezilen ulus hareketi ezen ulusun dierleriyle olan elikisinden yararlanmaldr ve yararlanabilir. rnein, birinci Dnya Sava srasnda, rlanda milliyeti hareketini Almanya, rakibi ngiltereyi zayflatmak iin destekliyor bylece rlanda ulusal hareketi de bu elikiden yararlanyordu. Bunlarn ikisi de ayn kalitede emperyalist olduundan, Lenin rnein, yukarda zetlediim tavra uygun olarak, bunu meru gryor ve destekliyordu. Ancak, birinci hal konusunda burada bir aklama daha yapmak gerekiyor. Dnya tarihsel durumun 2. Dnya sava gibi olduu koullarda bile, pekala faistlerle ibirlii yapmadan da bamszlk sava verilebilir. Stalin'in bilinen politikas, dnyadaki komnist partilerini Sovyet d politikasnn basit aralarna indirgeyen politikas, bu olana ortadan kaldrmtr. Bunun en kt sonular rnein Hindistan'da grlmtr. Hint halknn ngiliz emperyalistlerine kar direniine, Hint Komnistleri sahip kmayp nclk etmemiler, bunu mttefikleri zayflatmamaya dayandrmlar ve bylece kle ruhlu Gandi'ye meydan bo brakmlardr. Bamsz bir Hindistan, ngiltere smrgesi bir Hindistan'dan ok daha fazla anti-faizme g verirdi. * Gelelim 1915'e. Ermeniler Osmanl egemenliine ba kaldrdlar. Gelimi burjuvazileri nedeniyle Trk'lerden ok daha nce uluslamaya baladlar. Osmanl Devleti ya da arlk Rusyas, al birini vur tekine, ayn karakterde yar antika yar modern, mrn doldurmu iki gerici devletti. Yani ikinci dnya sava srasndaki gibi bir durum yoktu. Birinci savata savaan taraflar ayn nitelikteydi. Hepsi emperyalistti. O halde, ezilen bir ulusun, yani Ermenilerin, bamsz bir devlet kurmak iin, Osmanl'nn dman uluslarla ibirlii yapmas son derece normaldir. Hakllna bir halel getirmez. Nasl Kafkas uluslarnn da Osmanl desteini arlk Rusyasna kar kullanmalar ve aramalar onlarn hakllna bir halel getirmez idiyse. Tabii bu noktada, Trk milliyetisinin kafas yle almaya balar. "Eh arkada, madem o benim dmanmdan yararlanyor ve onunla ayn safta yer alyor, beni yok etmeye alyor, benim de onu yok etmeye almam, cephemin gerisini emniyete almam en tabii hakkmdr. Ne yapalm, gc gc yetene. Onlar bizi temizleyeceklerine, biz onlar temizledik." Ama bu akl yrtmede yanl olan unlar:

16

a) Ermeniler, Osmanl mparatorluu karsnda eit bir konumda deildiler, ezilen bir ulustular. Yani znde hakl durumdaydlar. Ezen durumda deildiler. b) Tarihsel bakmdan, yar feodal bir dzene kar, modern burjuva bir sistemi temsil ediyorlard. Yani o zamann dnyasna gre ilerici bir nitelii vard. c) Normal devletler savanda bile, sivil halka ynelik imha ve saldrlar, en azndan formel olarak reddedilir. Osmanl Devleti, sivil halk yok etti. Ama btn bunlardan te, en korkuncu ve nemlisi, bunun tek olas zm gibi koyulmasdr. Pekala Ermeniler zerindeki ulusal bask kaldrlarak da bir zm bulunulabilirdi. Sanki bu olanak hi yokmu gibi tartlyor mesele. Osmanl Devleti, tehcir ve imha deil, ama rnein, Ermenilere zerklik, kendi dillerini gelitirme hakk, Mslmanlarla eitlik vererek de bir zm salayabilirdi. Bu yaplmamtr. Bunun yaplmaml eletirilecek yerde, varolan tek olas yolmu ve baka are mmkn deilmi gibi koyuluyor. Bunu merulatrmak iin de, dier uluslarn yaptklar rnek veriliyor. rnein kinci Dnya Sava srasnda Amerika'nn Japon aslllar kampa koymas vs.. Bu tam Sinizmdir. nsan olann sylemesi gereken, Amerika'nn yapt da, Osmanl'nn yapt da, insan olarak savunulamaz olmaldr. Birinin yaptnda dierinin meruiyetini bulmak deil. * Aslnda akll bir Trk milliyetisi iin bugn sorunu zmek son derece kolaydr. Osmanl imparatorluu gerici feodal; uluslarn nnde engel bir devletti. Biz Trkler de bu devletin egemenliinden kurtulan son ulusuz. Nice halklara nice aclar tattran bu devletin mezarn biz kazdk, bir bakma o halklarn vasiyetini yerine getirdik. Bu devletin yapt katliamlar lanetliyoruz. Bu kadar kolayca, yadan kl ekerce bu ii zmek mmkndr Trk milliyetileri asndan aslnda. Ama bu niin mmkn olmamakta, bu katliam inkar veya savunma akl d boyutlara varmaktadr? Bunun srr da, o katliam ve daha sonraki mbadele ile elde edilen zenginliklerde ve bu katliamn su ortaklndadr. Muazzam bir servet transferi vardr. Trk milliyetilii bu laneti zerinde tamakta, tmyle kendi kar asndan bile akl dla varmaktadr. Bunu artk eski kuaklarn kefaretini zerinde tamayan yeni Trk kuaklar aabilir. Komplekssizce gidip Ermeni ulusuna kardelik eli uzatabilirler. Koullar bunun iin olgundur artk. Bir zcan Soysal'n yaptklar bir rastlant deildir. ok alametler belirdi. Bunun olmas sadece bir zaman sorunu. Krt ulusal hareketinin ykselii ve baars bunu hzlandrr ve gerekletirir. Umarm cevaplarm sizin sorularn karlyordur ve sizi tatmin etmitir. Selamlar 16.04.1998

17

Yine ayn dnemde Engin Deniz adl bir tartmacnn yazsna kar unlar yazmz:

Ermeni Katliam Karsnda Tavr

(Engin Denizin Eletirisine Cevap) Sayn Deniz Engin, Ben sorunu olgular dzeyinde deil de, metodolojik yanyla tartmak istiyorum. Ama nce olgu dzeyinde dediklerinize bir itirazm var. Sizler sanyorsunuz ki, btn dnya ii brakm da Trklerle urayor, rnein yle diyorsunuz: Gerekten anlayamyorum, neden tm dunya sozlesmis gibi Ermeni soykirimini (belki de bir silah gibi) kullaniyor? Kusuruma bakmayin ama ben bunun ardinda bir artniyet ariyorum. Bu Trklerin bir fobisi ya da megalomanisi. Biraz Yalova Kaymakam hikayesine benziyor. Emin olun, Trkiye dnda, kim takar Yalova Kaymakamn. Her gn renkli basnda grlen, "Antalya sahillerinde tatilini geiren Helga Trk erkeklerine bayld" trnden haberler ne kadar gerei yanstrsa, dnyann Trklerle urat ynndeki gazete haberleri de o kadar yanstr. Aslnda ayn tip dezinformasyonun iki farkl biimidirler. Ve siz, biraz olsun akl banda eyler yazmak istiyorsunuz gya, bu samalklar bir delil gibi getiriyorsunuz. (Ama bunlar sadece bir dezinformasyon da deildir. Bunlar bir ulusun izofrenik ruh halinin, aalk kompleksinden kaynaklanan vnmelerinin yansmalardrlar.) * Neyse, esas konu bakmndan bunun nemi yok. Yaznzdan anladm kadaryla, siz resmen "Ermeni Tehciri" denen olgunun sonularn inkar etmiyorsunuz. Sizin itiraznz, byle bir olayn ilk defa ya da bu apta ilk defa burada olmad. Olgu dzeyinde tartmaya girmeyi bile gereksiz grerek, sizin dediinizin doru olduunu, baka uluslarn tarihinde de benzer katliamlar bulunduunu kabul edelim. Ayrca bunda byk bir doruluk pay da var. Ama sizin mantnz nereye gidiyor? Siz aslnda, sava ya da baka bir nedenle, bunlarn baka uluslarca da yaplm olmasn meru grm oluyorsunuz. Ve kapdan kovduunuzu, bacadan ieri alyorsunuz. Yaznzn banda, katliamlara kar olduunuzu sylyorsunuz, ama btn yaznz boyunca, dier katliamlar emsal olarak gsteriyorsunuz. Burada iki adan yanlnz var. Birincisi bir Trk olarak, ikincisi bir nsan olarak.

18

nce Trk olarak yanlnz urada: madem ki siz bir demokrat ve katliamlara kar bir insansnz. Olaya yle yaklamanz gerekir: Baka Uluslarn katliamlar beni bu anlamda ilgilendirmez. Biz bir katliam yaptk, bunun belki bir sr hafifletici sebebi de bulunabilir (Sava, Ermeni eteler vs.) Ama bu hafifletici sebepleri bulmak ve sylemek de bize dmez. Biz bir ulusu yok ettik. Kii olarak bundan sorumlu olup olmamanz da nemli deildir. Bu yok edii aka ortaya koyup lanetlememiz gerekir. Bunu yapmadmz takdirde, gemi kuaklarn hatalaryla btnlemi, bu izofrenik durumu devam ettirmi oluruz. Hatalar bizden hzl koarlar. Yzlerce yl sonra bile lanetlerini stmze tarlar. Ruhsal bir arnma, ancak insann ya da ulusun kendi hatalarna kar acmasz oluuyla mmkndr. Uluslar da insanlar gibi, dmanlarna ve komularna kar toleransl ve anlayl, kendine kar acmasz, hogrsz ve gaddar olmaldr. Byle bir yaklam, insani ilikilerde nasl, olgun, kendine kar acmasz, kendisiyle alay eden bir kiiliin ifadesiyse, bir ulus iin de salkl bir ruh halini ve olgunluu ifade eder. Ne yazk ki, siz de, binlerce ve milyonlarca Trk gibi, zayf kiilikli, ham insanlarn kendi gemileri ve hatalar karsndaki tavrlaryla davranyorsunuz. Ve farkna varmadan, ulusal bir izofreni yaayan, Trk ulusunun bu izofrenik halini yanstmakla kalmyor, Trklerin bu izofreniden kurtulmasnn yolunu tkyorsunuz. Sayn Soysal'n yapt iin nemi buradadr. O bir Trk olarak bunu yapyor. Bir Trk olarak, hi bir zr getirmeden bir pislii mahkum ediyor. Bunun ilk defa gereklemi olmasnn Trkler iin nasl salatc bir nemi olduunu hi anlamyorsunuz. Aslnda iinizde Trk ulusunun salkl bir ulus olmas iin, hem de Trk ulusunun adeta toptan bir izofreni yaad bir dnemde, en byk ii yapan insan o. Bu kadar basit bir gerei grmyorsunuz. Bundan yirmi otuz yl nce bile Trkler nispeten daha salkl insanlard. rnein kendileriyle alay edebilirlerdi. rnein "Trkn akl ya kaarken ya da sarken gelir" gibi laflar her yerde duyabilirdiniz. Ya da bir Ermeni katliam olduu kimse iin bir sr deildi. Hatta, Ermeni ve Rum mallarna konanlarn ou sonradan grme zenginler olduu iin, fakir insanlar, bu insanlar aalamak iin, o servetlerin kaynandaki kanl eylemleri her yerde afie ederlerdi. nsann ya da bir ulusun kendisiyle, kendi hatalaryla alay edebilmesi, onlar afie edebilmesi, onun ruhsal salnn ve olgunluunun ifadesidir. Ama artk Trkler, kendileriyle alay etmeyi bir kenara brakn, sadece kendilerini vyorlar. Eskiden insanlar yukardaki trden haberlere glerlerdi, ama artk inanyorlar ve yle dnyorlar. Bu tam bir toplumsal izofreni durumu. ok deil, bundan yirmi otuz yl nce, insanlar aras ilikilerde, kendini venler, kendi en ufak hatalarn ortaya koyup kendisiyle alay edemeyenler ciddiye alnmazd. nsanlar aras ilikilerde bu tr insanlarn pek bir deeri de olmazd. Ama bu gn tam tersi bir anlay sadece insanlar aras ilikilere deil, tm Trklere egemen olmu durumda. Bir Trk olarak, ltfen, kendinize kar gaddar, bakalarna kar toleransl olmay deneyin. O zaman da belki kimi Ermeniler veya Rumlar kp "Yahu kendine kar o kadar da hakszlk etme, biz de az haltlar ilemedik" der. Ama bunun iin, nce sizin balamanz gerekir. te
19

sayn Soysal'n yapt bu. Sorun burada, bunu anlayn. Ve en nemlisi, o bunu bir Trk olarak yapyor. Ayn eyi rnein ben yapsam, anlamsz olur. nk ben kendimi bir Trk olarak grmyorum. nsann bir milliyeti olmas zorunluluuna kar kyorum. Bu durumda benim, sayn Soysal gibi davranmam ne Trkler ne de Ermeniler asndan deerli bir davran olmaz. Trk asndan ben zaten hainimdir, Ermeni asndan ise zaten Trk deilimdir. Tpk bir ateist olarak, baka dinlere kar Snni Mslmanlarn yapt herzelerden dolay zr dilememe benzer. Mslman beni zaten kafir grdnden, yaptm ya da sylediim ona bir anlam ifade etmez, dier dinden olan da beni Mslman grmeyecektir. Peki bu durumda yapacak bir ey yok mudur? Elbette vardr. Btn bu katliamlarla, ulusun, ulusuluun, sermayenin, smrnn ilikileri zerinde durur, bylece btn katliamlara kar kkten bir eletiri yneltirsiniz. nk, Soysaln ya da salkl bir Trk olmaya alan bir Trk'n Tavr, ahlaki bir tavrdr ama sorunun kkne inmez, ve sadece kendi kapsnn nn sprr. Lanetler ama neden konusunda susar. nk ayn ulusuluk ufkunun iindedir. Ama lanetler, ulusuluk var olduu srece, yeni ulus katliamlarn hi bir ekilde engellemez. Bu durumda, yahu bu yaananlar kader deildir, uluslar olmadan da bir dnya olabilir bir ulusa girmek, kmak, bir ulus kurmak kiinin bir vicdan ve inan sorunu olmaldr diyerek de kar klabilir. Bu ok kktenci, tabii bugnk dnyada ve hele Trkiye'de pek taraftar bulamayacak, bir yaklamdr. Ama byle bir yaklam da mmkndr. Ve ite, sizde byle bir yaklam bir yana brakalm, byle bir yaklama ynelik bir sezi bile yok. Gerekliin karsnda klece eiliyor ve ona kar diklenmeyi aklnzdan bile geirmiyorsunuz. Uluslar mutlak kategoriler olarak ele alyorsunuz. Ve onlar reddetmek gereini duymuyorsunuz. Ve istemeden de olsa, baka ulusal katliamlara su orta oluyorsunuz. Elbette iyi niyetlisinizdir. bundan kuku yok. Ama cehenneme giden yollar da iyi niyet talaryla delidir. Bu da sizin nsan olarak metodolojik yanlnz.

20

Ermeni Sorunu ile ilgili yazy zcan Soysaln Tarih ve Demokrasi sitesinde yaynlamtm. Bu tartmalar da orada oluyordu. Bu arada bir baka tartmacyla tartrken, Ermenilerden Trk olarak zr dileyen zcan Soysaln bu davran vesilesiyle baka bir tartmacyla Ermenilerden zr dilemenin anlam zerine bir yaz yazmtm. Bu yazy da aaya aktaryorum:

Bir Baka Polemik

Sayn Hakan, yle Yazyorsunuz: "ama onun bir Trk olduunu dsnmyorum ki zaten kendisi de, sizin aksinize, Trkl kabul etmiyor, Web sayfasinin sonunda onunla ilgili bilgileri incelerseniz goreceksinizki kendisi, baba ve anne tarafindan turk oldugunu belirtilmektedir. Yani bu su demektir, ben istemedim ama olmus bir kere, bunuda kabul etmek zorunda degilim ve kabul etmiyorum" Ne garip? Ben ise tam aksini dnyorum. Tam da Trk olarak Ermenilerden zr dilediini vurgulamak iin yle yazdn dnyorum. Birincisi, Ermenilerden Tarih nnde zr dileyen bir Trkn Trklerden nasl "Ermeni Tohumu" gibilerden hakaretler yiyecei belli olduundan, ve muhtemelen bu tr hakaretlere de bol bol uradndan, bu tr hakaretler edecek olanlara bir cevap olarak koyulduunu dnyorum. (Parantez ii unu belirteyim ki, "Ermeni Tohumu" olmann "Trk Tohumu" olmaktan daha iyi ya da kt olduunu dnmyorum. Dolaysyla byle denmenin bir hakaret olduunu yazarken kendi fikrimi deil, bu laflar hakaret ve saldr amacyla edenlerin anlayn yanstmay amalyorum. Bu sayfay okuyan Ermeniler varsa, ltfen yanl anlamasnlar.) Bizzat, Soysal'n sayfasna yaz yazanlar iinde onun Ermeni olduunu ya da Ermeni desteiyle bunu yaptn dnenler ok ve bunu aka da yazyorlar. Bu nedenle, Trkln Trklere kar vurgulamaktadr. kincisi, Sayn Soysal, yapt i bakmndan, Ermenilere kar da Trkln vurgulama durumunda. Yani, bu ii, ben bir Trk olarak yapyorum diyor. Bu kadar zor mu bunu anlamak? Anasnn babasnn Trklnden bahsetmesi, herhangi bir ezilen aznlkla bann olmadn, ezen bir ulustan bir kii olarak durumunu vurgulamak iindir, yoksa Trklkle ilgisizliini vurgulamak anlamnda deil. Kald ki, dier bir ok konularda, Soysal ile yaptmz tartmalar incelerseniz, analiz ederseniz, onun gerekten iyi niyetli bir Trk Milliyetisi olduunu grrsnz. O batllam, modern, demokratik, toleransl bir Trk ulusu ve Trkiye istiyor ve bunun iin abalyor. Soysal'n Trk milliyetilii, allm, oven, faizan ya da Kemalist milliyetiliklerden farkl, bu gnn milliyetiliine uygun bir milliyetilik. Tabiri caiz ise Post-modern bir milliyetilik. Bu milliyetilik trne henz Trkiye'de pek rastlanmyor, sadece ok ince bir sol ve aydn katman iinde izleri grlyor. Aslnda, dnya ekonomisinin
21

ve teknik geliimin ihtiyac olan milliyetilik bu tr bir milliyetiliktir. Aslnda Trk burjuvazisinin ihtiyac olan da byle bir eydir. ok kltrl, etnik ve kltrel eitlilii bir kazan olarak gren, eskiden her eyi tek etni ve kltre balamak iin yaplm hareketleri lanetleyen bir milliyetiliktir bu. Bu tr milliyetiliin Trkiye'de pek grlmemesinin nedeni, Krt Ulusal kurtulu hareketi karsnda Trklerin, kendi kytrk imtiyazlarn korumak iin, genel kurmayn ve etelerin altna utanmazca yatmalardr. En ilkel, faizan milliyetiliin akaks olmalardr. Toplumsal rme ve cinnettir bugnk Trkiye'deki. Bu tr milliyetilik, aslnda ulus ilkesini reddetmez, hatta onu yaatmak iin son teebbstr. rnein, bunun en mkemmel biimini Avrupa'da gryoruz. ok uluslu, kltrl bir Avrupa Ulusu yaratlyor. Bugn, dnya ticaretinin retimden daha hzl byd, her trl ulustan igcnn, milyonlarca insann oradan oraya akt bir ada, o akan igcn haklardan yoksun bir durumda, ama retime amade tutmann bir aracdr bu milliyetilik. Trkiye'nin ta devrinden kalma milliyetilikleri bunu kavramaktan acizdir ve buralarda kendilerine kar paranoyaka komplolar grrler. Dier yandan, teknik gelime byle bir kltrel oklua olanak salamaktadr. Tipik bir rnek vereyim: Daha be alt yl nce, bilgisayarda yaz yazan, kendini ANS ve ASCI kotlar denen, aslnda gelimi batl lkelerin kulland harflerden oluan bir ka yz ekille snrlamak zorundayd. (Bu sayfada hala tam bir Trke'yle yazamamzn nedeni de bu gemiin kalnts yk aslnda.) Ama bugn, Unikot ile, yeryzndeki btn dillerle yazmak mmkndr. Bu tr teknik gelimelerdir, kltrel eitlilie olanak salayan. Elbette bu teknik temelin milliyetilii de, her eyin bir farecik tkrts uzakla dt bir dnyann (Internet ve orada dolamay kastediyorum) milliyetilii de ancak byle bir milliyetilik olabilir. Krte'yi yasaklasanz da ie yaramaz artk. MED-TV uzaydan yaynn srdrr. Bilgisayarnz varsa, Krdistanla ilgili btn haberlere girebilirsiniz. Trk genelkurmay kumda omak oynasn. Byle bir dnyada ulus ilkesini ve milliyetilii srdrmenin tek yolu, Soysal'n yaptn yapmaktr. Aslnda, bu foruma yazanlar iinde, en akll ve modern Trk milliyetisi ve Trk sayn Soysal. *** Soysal'a ilikin bu kadar. Gelelim dierlerine. Siz sanyorsunuz ki, sadece Soysal byle bir ey yapyor. Soysal'n yaptn, en azndan yarm yzyldr yapm, ynlarca Rum ya da Ermeni sosyalisti olmutur. Girin onlarn i tartmalarna dil bilginiz varsa, orada da onlarn kendi "hainlerini" grrsnz. Muhtemelen rnein Ermenistan'da, muhakkak oradaki eitli aznlklarn haklarn savunan Ermeni, ya da Yunanistan'da Grek Soysal'lar, "Trk Tohumlar" vardr. Nasl Trklerin ounluu sizler gibi en kaba ve baya milliyetiliin penesindeyse, onlarn ounluu da yledir. Ama daima, az da olsa, bu kayk dvne katlmayan, bir nc yolun mmkn olduunu varoluuyla kantlayanlar da olmutur.
22

Sorun hangi kritere gre bir blnmeden yana olacanzdr. Kendi milliyetinizle mi blneceksiniz ya da baka milletlerle mi? Bakalaryla deil de kendi milliyetileriyle blnnler de vardr. Sizin yeriniz neresidir? Birini semek kiiye hi bir yk ve zorluk getirmez, ama dieri? Hangisini seiyorsunuz? 31.01.1998

23

Ayn kiiye ynelik yine ermeni Sorunuyla ilikili ikinci bir eletiride de unlar yazmz:

Ayn Kiiye kinci Bir Eletiri

Sayn Hakan, Sayn Soysal'n Knye ile ilgili aklamalarndan sonra yeni bir ey eklemek gerektiini dnmyorum. Kendisini ben de tanmam. Ama bu aklamalardan sonra en azndan yaklamnzn metodolojisini, nasl n yargyla bakm olduunuzu gzden geirmeniz gerekir gibime geliyor. Tabii, bu aklamalarn da gerei yanstmadn da dnebilirsiniz. Ben de sizin onu hainlikle suladnz sylemedim. Byle deneceini syledim. Ve denmi de zaten. Byle olacan bilmek iin kahin olmaya da gerek yok. Trkiye'de yaayan ya da yaam herkes bunu bilir. *** Fakat esas problem, sizin olaylara ve tarihe yaklamnzdaki ocuka bir kavrayt. Sanki gerekliin insan ya da toplumsal gruplarn karlarndan bamszcasna ortaya koyulacan sanyorsunuz. Diyorsunuz ki, "evet biz byle bir ey yaptk ama onlar da unu unu yapmt, bu da yanlt." Bu daha doru bir yntem. Ama bir eyi unutuyorsunuz. Eer insan karlarna aykr olsayd, matematik aksiyomlar bile tartma konusu olurdu. Milyonlarca Ermeni kesilip srlnce bu insanlarn mallar ne oldu? Bu mallara kimler kondu? Bu mallara konanlar daha sonra Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluunda ve sonrasnda nasl bir toplumsal konumda bulundular? Bu sorular sormuyorsunuz. in tam da can alc noktas burasdr. nk bu insanlar Trkiye'nin son dneminin kaderini belirlemilerdir ve devlete, zellikle de u derin devlet denen eye hala egemendirler. Bu egemen tabakalarn karlar ve varldr sz konusu olan. Dolaysyla sizin nerdiiniz trden yaklamlar, Trkiye'yi ya da Toplumu sanki hi tanmayan birisinin yaklamlar gibi olmaktadr. Bu yaklam, ortadaki byk katliam relatifletirmekten baka bir eye yaramaz. Trk burjuvazisi, ilk sermaye birikimini tabiri caiz ise Ermeni katliamyla yapmtr bile denebilir. Trk burjuvazisi ve devleti, kp, u ya da bu nedenle, biz bu Ermenileri yok ettik, diyor mu? Bundan pimanlk duyuyoruz diyor mu? Gazeteler ya da Parti bakanlar Ermenilii ya da Ermeni olmay hakaret olarak kullandnda bunlar ieri tklyor mu? Ya da bu tr davranlar protesto eden yz binlerin katld mitingler yaplyor mu? Btn bu ve benzeri hi bir rnek yok. Durum byleyken, "onlar da unu unu yapmt, o zaman baka aremiz yoktu" demek, varolan sistemi korumak, ona destek kmak demektir. Temel metodolojik sorunu gzden karmak, tartmay olgular ve ayrntlar alanna ekmektir. MT grevlilerinin, Trkiye'nin resmi grevlilerinin izgisi de tam budur. Yani sizin savunduunuz izgi. Mzrak uvala sacak gibi olmadndan, sorunu eit gler arasnda bir atma gibi gsterip, nemsizletirmedir. Siz Trk devlet adamlarnn anlarn hi okumadnz m? Onlarda Devlet adamlnn raconu olaraktan hep yle satrlar grlr. "Bunlar hakknda yazmayacam. Bunlar benimle birlikte
24

mezara gidecektir." Niye yazlr byle satrlar? Sz konusu olan nedir? Krtlerin, Ermenilerin, baka ezilenlerin uradklar katliamlardr bunlar. Hangi objektiflikten bahsediyorsunuz. Sonra Nasrettin Hoca'nn hikayesini de unutmayn. Hoca'nn eei alnnca, herkes hocaya "unu yapsaydn byle olmazd" deyince. Hoca da dayanamayp: "Yahu bu hrszn hi mi suu yok" demi. Ortada Koca bir ulus, Milyonlarca Ermeni vard, imdi bunlar yok. Sanki bunlar yok edenlerin hi bir suu yok. El insaf! Ermeni sorunundaki Tavr, znde, Trkiye'nin geleceine, dolaysyla bugnk toplumsal ilikilerine dein bir tavrdr. Trkiye'nin, gerekten Batl anlamda demokratik, gelikin bir lke olmasn isteyenler; u Devlet snflarn yani ordunun vesayetinden ve egemenliinden kmasn isteyenler, Soysal'nki gibi bir tavr gelitirmek ve savunmak zorundadr. Varolan glerle ve kytrk dzenlemelerle bugnk sistemin devamndan yana olanlar da, sizin ya da eitli varyantlar olun resmi grn savunucusudurlar. Zaten ou da maaldr ve bu iten geliri vardr. Ermeni sorunu zerine tartma, aslnda Trkiye'nin bugn ve gelecei zerine bir tartmadr. znde programatik bir tartmadr. Aalardan orman grmeme durumunda kalmayn ltfen. MT'in, Devlet'in olay ekmeye alt yer tam da budur. Objektiflik grnm altnda, ayrntlar iinde olay bountuya getirmek. in ilginci, bu sayfalarda grld gibi, epey etkili de oluyor. Ama ben bu etkinin onun bilimselliinden deil, ikna gcnden deil, Trklerin, zellikle Krt sorunu nedeniyle, yani karlar nedeniyle etkilendiklerini dnyorum. Bugn milyonlarca Krdn, kylerinin yaklp srlmesi karsnda ses karmayanlarn, Ermenilerin tehciri karsnda bir ey sylemeleri beklenemez. *** Sosyalistlerin hatalar saymakla bitmez. Bizzat ben de Ulusal sorun konusunda btn sosyalist teorinin yanllna dein eyler yazdm buralara yolladm yazlarda. Ama bunlar karsnda iki tavr vardr. Bu hatalar, eitliki ve dayanmac bir toplum ideali ve bu uurda mcadeleleri anlamsz, deersiz, aa gstermek iin ne srmek, bir de, yine o amaca ulamak iin bu hatalarn eletirisi. Benimkisi ikincisi, sizinkisi birincisi. 02.02.1998

25

Yine ayn sayfadaki tartmalarda zcan Soysaln yaklamlarndaki kestirmecilik balamnda unlar yazmz:

Sosyalistler, Mihri Belli, Ermeni Katliam zerine

Bir sre nce, sayn zcan Soysal, baz alntlarla "Devrimci rgtler ve Ermeni Soykrm" adl bir yaz yazd, daha sonra da "Mihri Belli ve Ermeni Sorunu" balkl bu yaznn devam saylabilecek bir ikinci yaz yazd. Bu yazlardan birincisi yanksz kalrken ikincisine Gkyz "83 Yandaki Gen Mihri Belli" balkl bir cevap verdi. Daha sonra da "Ayna" adl kii Gkyz'ne destek kt. (Gkyz bu destekten rahatszln daha sonra baka bir vesileyle belirtti.) Bu ksa hatrlatmadan sonra konuya ilikin grlerimi dile getirmek istiyorum. Sayn Soysal'n alntlarna, yani olgulara diyeceim bir ey yok. Bunlarn doru olduunu kabul ediyorum. Zaten Trkiye'deki sol hareketi biraz tanyan bunlarn doru olacan az ok tahmin edebilir. Benim itirazm, sayn Soysal'n karsamalarna ve olguyu aklarkenki kestirmeciliine olacak. Ancak bu kestirmecilie kar klarn, sanki olay merulatrmak, hakl gstermekmi gibi alglanacan biliyorum. Ama tam bu tr alglama da bizzat o kestirmeciliin bir yansmas kanmca. Birinci yanl u. Sanlyor ki, Sosyalistler zemzem suyuyla ykanm, Stalin'in deyimiyle "zel kumatan yaplm" uzaydan gelmi yaratklardr. Bu anlay, . Soysal'da yle yansyor rnein: "70 yil demokratligi,ilericiligi devrimciligi,sosyalist veya komunist olma sifatini kendinde grenler trk halkina ermeni dsmanligi kuvvetle ve yaygin olarak siringalanmasina ve krklenmesine karsin neler yaptilar? Yani ortada bir halk var en azndan ntr ya da masum, bir yanda bunun dnda ona Ermeni dmanln rngalayan bir g var, dier yanda da yine onun dnda, ama aa yukar ayn konumda bu konuda farkl bir tavr olmas gerekirken ona kar hi bir ey yapmayan solcular var. Sosyalistler, gkten zembille inmezler. Bizzat o halkn iinden karlar. Sosyalist bir program benimsemek, kendini sosyalist olarak nitelemek o iinden klan halkn iine ilemi n ve bn yarglardan kurtulmak anlamna gelmez. Sosyalist olmakla belki bunlardan kurtulu iin bir yola girilmi olur. Yani sosyalistler iinden ktklar ve iinde yaadklar halkn btn n yarglarn, alkanlklarn vs. ilerinde tayarak ortaya karlar. Dier bir deyile, hepimiz "Turhall bir hall"yzdr. Ancak, sosyalist ideallerle balang noktasndaki yerleik kabuller arasnda bir eliki vardr, siyasi mcadele iinde bu elikinin almas, radikallemek beklenir. Ama bu radikalleme her zaman olmayabilir. Elbette sosyalist bir insan, en azndan btn uluslar eit grr, iinde herhangi bir ulusa kar dmanlk beslemez, ezilen ya da ezilmi uluslara zel bir sempati besler vs. Aa yukar btn sosyalistler byledir ve en azndan byle olduklarn dnrler ve iddia ederler. Ama bu kabul ile, somut konulardaki tavr arasnda ou kez byk farklar
26

olur. Ama bu farklarn nedeni, sayn zcan Soysal'n kestirmeden att ovenizm deil, hatta bizzat, milliyetilikten tamamiyle kopmuluk bile olabilir. Bu karmak mekanizmalar grmek istemiyor Sayn zcan Soysal ve tavrlar ile ideoloji arasnda mekanik ve birebir iliki varm gibi ele alyor. 1) 2) 3) Sosyalistte btn n yarglar var. Ezilenlik durumu var Sovyetlerin tavr var

4) Trk ezilen snflarna ters dmeme, onlarla aktel olan bir sorundan dolay sorun karmama kaygs var 5) 6) Egemen snflardan korku var Bizzat kendi konumu var.

nce Mihri Belli'den balayalm. Sayn Mihri Belli'nin Kemalizmin ok gl etkisi altnda olduu bir sr deildir. Hatta 1970'lerde Krmz Aydnlk'dan THKP-C ve Kvlcml'nn kopuunun ardnda onun bu milliyeti ve Kemalist eilimleri ile bir snr ekme abas vard. Mihri Belli rnein, Jaures'ten alntlarla, "Milliyetiliin derini insan enternasyonalizme gtrr" derken, Kvlcml "Faizme de gtrmez mi" diye onu eletiriyordu. Mihri Belli'nin bu gnk yazlar okununca da ayn eilim aka grlr. Ama bu milliyeti ve Kemalist eilim ayn zamanda Mihri Belli'nin, herkesin ovenizm dalgasna kapld bugnk kritik ortamda Krt ulusal kurtulu hareketi karsnda onu yzde yz destekleyen bir tavr iinde bulunmasn engellememektedir. Aslnda gerek bir milliyetinin hatta Kemalistin Krt ulusal kurtulu hareketini desteklemesinde bir eliki yoktur, hatta gerek Trk milliyetisi (yani Trkiyenin gelimesini ve zenginlemesini, glenmesini isteyenler) ve gerek Kemalist (Trkiye'nin batllamasn isteyenler) iin tek k yolu Krt ulusal kurtulu hareketini desteklemektir. yle bir rnek vereyim. Sosyalistlerde faizmi sadece sermayenin (hatta onun en gerici ve en oven kesimlerinin) bir diktatrl olarak tanma eilimi epey gldr. Evet, faizm ayn zamanda budur da, ama hangi diktatrlk, hatta hangi bati demokrasisi byle deildir ki. Dolaysyla, faizmi byle tanmlayarak hi bir ey aklam olmazsnz. Ama sosyalistlerin bu tr tanmlamalarnn ardnda yle bir varsaym yatmaktadr, ezilen snflarn hareketlerinden sadece demokratik ve ilerici eilimler kar. Bu doru deildir. Ezilen snflarn karlar, karakterleri, ideolojileri ve bunlar arasndaki ilikiler sorunu byle mekanik deildir ve ok daha karmaktr. Ezilen snflarn hareketleri pekala belli tarihsel koullarda, en gerici, en oven, en kanl diktatrlklere temel oluturabilir. 1970'lerin sonu ve 80'lerin banda sosyalistler arasnda Faizm zerine bir tartma yryordu. Bu tartmada, rnein ben, faizmin ayrt edici niteliinin onun kitle hareketi zellii olduunu, ii snfnn baz kesimleri ve kk burjuvazinin tepkisinin ifadesi olduunu sylediimde, muhataplarmca, sanki onun cinayetlerini merulatryormuum gibi alglanyordum. Yukarda szn ettiim yanl varsaym ve mekanik anlay nedeniyle byle yorumlanyordum. Ama ilgintir ki, bu davrann bizzat kendisi de, tam o ezilenlerin gerek
27

karlar ile tepkilerinin biimleri ve grnleri arasnda birebir bir uyum olmadnn rnei idi. Beni byle itham edenler bir yanlsamadan hareket ediyorlard tpk yine yanlsamalardan hareket ederek bir zamanlar faist partilerin peine taklanlar gibi. 13.04.1998 (Bylece Ermeni Sorunu adl yaznn yaynlanabilen ksmn yllar sonra nternette tekrar yaynlama vesilesiyle yaplm tartmalar aktarm bulunuyoruz.)

28

Gazete Makaleleri
2000lerin bandan itibaren Krt Ulusal hareketinin basnnda Ermeni katliam ve sorunu ile dorudan veya dolayl olarak ilgili bir ok yazlar yazdk. Onlar da bu derlemenin ikinci blmn oluturuyor.

29

Trk Nedir?
Bundan yz yl nce, batlnn Trkiye dedii topraklarda, ne kltr ne de soyca Trklk denen eyle zerrece ilgisi bulunmayan ok kk bir ehirli aydn aznlk dnda, kimse kendini Trk olarak tanmlamyordu. nsanlara sen nesin diye sorulduunda, onlar Mslmanm, Kzlbam, erkezim, Trkmenim, Yrkm, Krdm, Arnavutum diyorlard ama Trkm demiyorlard. Olaan kullanmda Trk szcnn politik bir anlam olmad gibi, bir etniyi ya da dil konuan insanlar deil, Trke konuan gebe ya da kyl ve yoksul Mslmanlar kategorize etmeye yarayan kaba ve grgsz anlamna gelen; devlete egemen Mslman kastn kulland bir hakaret sfatyd. Osmanl Padiahna Trk dense, kendine hakaret edildi diye diyenin kafasn vurdururdu. Ve bu gn ise Trkiye Cumhuriyeti denen devletin topraklar zerinde milyonlarca insan kendisini binlerce yldr var olmu bir Trk ulusunun torunlar olarak tanmlyor. Osmanlnn bir Trk devleti olmad ise, artk o Trklerin kavray gcnn tesinde. Osmanl devletini Trkiye ve ona egemen olan Mslman kast Trkler olarak tanmlayanlar Batllard. Yani Trk ve Trkiye isimleri bile, bu gn Trkiye denen topraklarda yaayan insanlarn kendilerini ve lkelerini tanmlamak iin kullandklar isimler deil, onlara batl devletlerin verdii isimlerdi. Tpk Kongo, Rodezya gibi. Bu gn kendine Trk diyenlerin hor grd Afrikallar, smrgelikten kurtulduklarnda, ilk yaptklar i, Batl beyaz adamn kendilerine verdii adlar reddetmek oldu ve kendilerini ve lkelerini kendi verdikleri adlarla adlandrmay denediler; lkelerine Zaire, Zimbabwe dediler. Ama Trkler, lkelerini ve kendilerini Batlnn verdii isimle anmakta bu gne kadar hi bir sorun grmediler. Aa yukar her ulus uydurulmu bir tarih ve unutulmas gereken bir gemie sahiptir. nk uluslarn tarihi yoktur ve bunun yaratlmas gerekir. Btn uluslar iin normal olan bu zellik Trk ulusunda samaln zirvelerine varr ve hasta, izofrenik bir ruha yol aar. Kimi insanlar vardr, daha doarken hasta ve sakat olarak doarlar, kimi uluslar da yle. Alman Emperyalizminin Hint yolu ve Rusyay gneyden evirme planlarnn ihtiyalarna uygun bir uydurmadr Orta Asya Trkl. Egemenliini srdrecek son are olarak bu Trkle sahiplenen Osmanlya egemen Mslman devlet kastnn ne soyca ne de kltrce Anadoludaki Trkmen ve Yrkler kadar olsun bu dnyayla balants yoktur. Osmanl Bizans fetih ettiinde onun tarafndan fetih edilmitir ve Bizansn devamdr. Bu fatihler sadece daha nce slamlk zrhyla kuandklar iin, Bizans tarafndan din ve dil olarak fetih edilemediler. Onun haricinde, mzikten mimariye, mutfaktan vcut diline kadar her ey Bizansldr bu devlete egemen kastta. Ve son olarak Trklk, liman ehirlerinde palazlanan ve Rum ve Ermeni burjuvazisiyle rekabet iinde, dayanaca bir ulus yaratmak ve ona dayanmak Yahudi burjuvazisinin ihtiyalarna da cuk oturmutur. Bu nedenle en ateli Trk milliyetilerinin Yahudilerden kmas bir rastlant deildir. Bu burjuvazinin Kltr de, tpk mslman devlete egemen Kast gibi tipik dou Akdeniz - Bizans kltrnden baka bir ey
30

deildir. Alman Emperyalizmi, Bizansl Mslman devlet kast ve Levantn Yahudi burjuvazisinin akan ihtiyalarna uygun olarak yaratlm bir ulustur Trkler. talyan siyas birlii gerekletiinde dAzeglionun: talyay yarattk, imdi de talyanlar yaratmalyz dedii gibi, Osmanlya egemen Mslman devlet kast, nce Trkiyeyi yaratt ve sonra, Allahn insan kendi suretinde yaratmas gibi, Trk ulusu denen eyi kendi suretinde yaratt. Trk ulusunun suretinde yaratld; ona karakterini veren nedir? Bizans Kltr demek ise, her eyden nce, Rum ve Ermeni kltr demektir. Bu gn bile dnyann her hangi bir yerinde bir Rum ve Ermeni ile karlaan unu grr: din ve dil haricinde (Hatta dil bile ortaktr, ou Trke bilir ve konuur.) Trkleri Rum ve Ermenilerden ayrmak olanakszdr. Yani nce Trkiyeyi sonra da kendi suretinde Trk ulusunu yaratan Mslman devlet kast tpk Rum ve Ermeni gibi bir Bizansldr. Ve dolaysyla bu kastn kendi rneinde yaratt Trk de. Ama bu Ulus var oluunu Rum ve Ermenileri yok etmeye borlu olduundan, gerek kimliini unutmak ve hafza kaybna uramak zorundadr. Bu da ona hasta ve izofrenik bir karakter verir. Trklk denen ey, yzde doksanyla hafza kaybna uram yaayan Rumluk ve Ermenilikten baka bir ey deildir. Ya da hafza kaybna uram yaayan Bizansllktr. Ama o, varln bu gerei inkar ve unutma zerine temellendirmitir. Dier bir deyile Trk, asln inkar eden bir haramzadedir. nanmayan Trk ve Mslman burjuvazinin servetlerinin kaynan aratrsn. Hepsinin kaynanda Rum ve Ermenilerin imhas, srgn ile edinilmi bir ilkel sermaye birikimi vardr. Trklerin bir ulus olarak bu izofrenik ruh hastas durumundan kurtulabilmeleri, kendi gemilerini inkardan ve unutmadan kurtulmalar iin ulus olarak bir tr toplumsal terapi grmeleri gerekiyor. Ama gnahlar ile ylesine btnlemi ve onlarn ylesine esiri olmu bulunuyorlar ki, kendi gleriyle bu rme emberinden kmalar olanaksz. Bu ynde kk kimi kltrel hareketler dnda hi bir toplumsal ve siyasi hareket yok. O kk kltrel hareketler de varln her eyden nce ykselen Krt hareketine borlu. Krt hareketi Demokratikleme ve Orta Dou projelerinde bir baarya ulaabilirse, bu Trklerin hafza kaybndan kurtulup kendi gerek kimlikleriyle barmasnn yolunu aabilir. Dnyadaki ve blgedeki iktisadi gelimeler ve zorunluluklar bu deiimi zorluyor ama o kendi egemenliini srdrebilmek iin Trkl yaratan ve hala gcn koruyan OsmanlBizansn devlet kast bu deiikliin en byk engeli olmaya; kendi hastaln tm topluma zorla bulatrmaya devam ediyor. Trklerin olaan bir salkl geliim iin baba katili olmalar gerekiyor. Babay ldrmeden bamsz bir kiilik geliemez. 26 Eyll 2000 Sal demir@comlink.de

31

Tarihin Laneti
Kta Avrupas ve ngiltere arasndaki geliim ztlklar, Balkanlar ve Anadoludaki geliim ztlklarna benzer. Avrupada Kapitalizm ya da burjuvazi, nce Hristiyanlk iinde, Priten/Protestan mezhepler biiminde eilim ve karlarn yanstt. Ne var ki, bu Burjuva muhalefetin kaderi, Kta Avrupas ve ngilterede farkl yollar izledi. Pritenlik ngilterede iktidar olurken, ayn Protestanlar Fransada, Sen Barthelmi katliamlarnda bire kadar kltan geiriliyordu. (Doan burjuva dnyasnn Osmanlya snan Kl artklarnn, Hgontlarn, Osmanl modernlemesindeki etkileri ayrca incelenmeye deer bir konudur.) Bu modern, burjuva ruhun katledilmesinin sonucu, Avrupada burjuva geliiminin yz yl gecikmesi oldu. ngiltere 1688lerde burjuva devrimini yaparken, Fransa ayn devrimi 1789da yapabiliyordu. Ama devrimin iddeti birikimin lsnde sert oldu, Katoliklik adna Protestanlar kesenler, yz yl sonra Hristiyanl tasfiye edip nce akl dini nerecekler, sonra da en azndan dini politik alann dna iteceklerdi. Balkanlar ve Anadolunun tarihsel kaderi bu tarihsel srece paralellik gsterir. Fransz ihtilalinden yz yl sonra, Osmanlnn Mslman devlet kastlarnn kapitalizm ncesi dnyasna kar, Balkanlarn Hristiyan kapitalizmi, tpk ngiltere adalarnda, Prtenliin zafer kazanmas gibi, zafer kazand ve Osmanl egemenliini ve Mslmanl balkanlardan sprd. Mslman kapitalizm ncesi ise, bunun rvann Ermeni katliamlar ve Rumlarn temizlenmesiyle, yani burjuva ve modern olan her eyin tasfiyesiyle Anadoluda ald. Ermeni ve Rumlarn Anadoludan tasfiyesi, Sen Barthelminin Anadoludaki paralelidir. Bu nedenle Anadolu Balkanlar yz yl geriden izler. Balkan lkelerinin bu gnk durumu kimseyi yanltmamaldr. Bu lkeler kinci Dnya savandan sonra Sovyet igal blgesinde kalmasalard, en azndan imdiki Yunanistann gelimilik ve zenginlik dzeyinde bulunurlard. rnein Bkree yzyln banda, Dounun Parisi deniyordu, Panait Istrati gibi yazarlar ve baka Bolevik partisinde alan uluslararas Marksist teorisyenler yetitirebiliyordu o zamanlar Romanya. Bat Avrupada burjuva muhalefeti dinsel biimde var olmutu, Avrupann dousunda ise ayn muhalefet, modern an dini olan ulusuluk biiminde ortaya kt. Balkan uluslarnn kuruluu, Protestanln zaferine denk dyordu; Anadoluda Rum ve Ermeni ulusuluunun tasfiyesi ise, Protestanlarn katledilmesine. Ama Kta Avrupasnda Protestanl katledenler nasl yz yl sonra tmyle Hristiyanl yok etme, bir akl dini geirme ve sonra da en azndan dini politik alnn dna atma zorunda kaldlarsa, Anadoluda Ermeni ve Rum ulusuluunu katledenler, ulusuluu, ulusu dil, kltr ve etni olarak tanmlayan klasik biimiyle yok etmek, btnyle hukuki bir ulusuluk kurmak zorunda kalacaklardr. Patlama birikimin lsnde derin olacaktr. Krt hareketinin el yordamyla yapt, tarihin bu emrini yerine getirmekten baka bir ey deildir.

32

Burjuvazinin tasfiyesi, Trkler ve Mslmanlar iin ayn zamanda bir modernleme, uluslama, burjuvalama anlamna da gelmitir. Yani Trk burjuva devrimleri, burjuvaziye kar, kapitalizm ncesi Osmanlnn devlet snflar tarafndan gdlen, burjuvaziyi tasfiye eden, kapitalizm ncesi snf ve ilikileri glendiren burjuva devrimleridir. Tarihin laneti budur. Grmesini gren gzler bilir. Tasfiye edilen Rum ve Ermeni burjuvazisinin mallar, Trk ve Krt aalarn ve tefeci bezirganlarn servet ve sermayeleri, ya da Osmanlnn ruhu devletin daireleri olmutur. Bylece yllarca, Modern Ermeni burjuvalarnn mallarna konmu feodal aalarn kontrolnde, ortaa karanlnda, bezirgan partilerin oy deposu oldu Krtler. Ayn durum aa yukar Anadolunun btn blgeleri iin de geerliydi. 12 Eyll bile hala, Byk ehirlerdeki sola yatkn ii oylarn dengelemek iin, Krtlerin youn olduu blgelere daha fazla temsilci veriyordu. te bu denge alt st olmu bulunuyor. Krtler adeta toplu olarak, var olan sistemin karsna gemi bulunuyor. HADEPin oyalar silme gtrmesinin anlam budur. Egemen sistemin Krtler iinde, maal koruculardan baka dayana kalmad. Normal bir parlamenter ileyi iin, Krtler iinde bir toplumsal temel bulmak, korucular, aalar, airetleri bir yana iterek, modern Krt burjuvazisiyle tekrar bir ittifak sistemi kurmas gerekir Trk burjuvazisinin. Ama bunun yaplabilmesi, Krt ve Trk burjuvazisinin eit bir partner olarak i birliine girmesi, bu gnk ordunun vesayeti, egemen ideoloji ve politikalarla olamaz. Durum deimedike, burjuvazinin egemenlii iin gerekli bir normal parlamenter sistem ileyemez. Bu durumda ordunun arl giderek dayanlmaz olmaya devam edecektir. Eski sistem, sanki Susurluk, bankalar, eteler gnah tekeleriyle ellerini ykayp yeniden yryebilecekmi gibi grnyor. Kimi Partilerin biimsel deimeleriyle, makyajlarla, hatta Krte radyo ve televizyon ile varln srdrebilirmi gibi grnyor. Yryemez. Toplumdaki ve snf ilikilerindeki derin deiiklik eski politik sistemle gtrlemez. deolojisi, partileri, ordusuyla bu gnk sistem, ne kadar makyaj yaplrsa yaplsn, Krt burjuvazisinin desteini salayacak bir politik biim bulmadka bunalmlardan kamaz. Bu politik sistemin tasfiyesi iin ise, byk kitlelerin aktif eylemi gerekir. Tarihin lanetine ancak byk kitle hareketleri son verebilir. Yz yln banda Osmanl devlet snflarnn ibirlii ile Hristiyan kapitalizmini tasfiye ederek tarihin lanetine urayan Mslman Trk ve Krtler imdi bu lanetten kurtulmak iin, kendi 1789larn yapmak durumundalar. Ama ok elverisiz koullarda. Burjuvazi korkak, iler tarihin en byk yenilgileriyle dnya apnda bir demoralizasyon, programszlk, ynelimsizlik iindeler. Krt hareketi yapayalnz. Bu gnk hareketsizlik ve rme kimseyi yanltmamaldr. Unutmamal en gzel iekler bataklklarda yetiir. 20 Kasm 2000 Pazartesi
33

Kt Olabilme ve Yanl Yapabilme Hakk

Son yllarda, "beton" kafal Trk ve Snni ounluu, baka din, inan, ulus ve dilden insanlara kar "toleransl" olmaya aran yine ounluktan olan "mozaik" kafallarn temel argmanlar, onlarn ne kadar iyi olduklar; onlarn varlnn kendilerini de zenginletirecei gibi noktalarda toplanyor. Ne var ki, bu argmann kendisi, rkl yeniden retmektedir. Yani kendilerini zenginletirmese hi de gerekmeyecei zmnen kabul edilmektedir. Ya da "aznlklar" iyi insanlar olmasa, hi de gerekmeyecektir onlara kar "toleransl" olmak. "Aznlklar", yani ounluu oluturan ulustan, dinden olmayanlar, her zaman "iyi insanlar"dr. Trkiye'de Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Sryaniler, Aleviler, Krtler hep "iyi insanlar"dr. nk onlar "iyi" olmak zorundadrlar. ounluun iddetini ekmemek iin her davrann kl krk yararak yapmak, her zaman hakl bir durumda bulunmak zorundadrlar. nk "iyi olmak" onlarn biricik savunma silahdr. Bu kahredici ounluk bu insanlar "iyi" olmaya zorlamaktadr. Onlarn iyi olmama haklar yoktur. Bir Trk'n cinayet ileme, hrszlk yapma, her hangi bir ktlk yapma hakk vardr. Bir Trk cinayet ilediinde, o belli bir insann eylemi olarak mahkum edilir. Hi bir yayn organ onun ayn zamanda bir Trk olduunu belirtmez. Ama mazallah bir Ermeni bir su ilese, nnde bir de Ermeni sfat olmadan adnn anlmas mmkn deildir. Hatta adnn bile nemi yoktur, o bir Ermeni'dir. Ezilen ulus ve inantakilerin haklar, onlar sizi zenginletirecei ya da iyi olduklar iin deil; sizi fakirletirecekseler de savunulmaldr. Onlarn kt olabilme, adlarnn nne ulus ya da inanlar bir sfat olarak koyulmadan ktlk yapabilme haklar savunulmaldr. Aslnda, Krt uyan karsnda, Trk mozaiklerinin bu kadar souk ve dmanca durmalarnn ardnda bu gizli rklk yatmaktadr. nk Krtler, artk "iyi" Tom Amca olmaktan kyorlar, onlar artk "iyi" olmadklar, kt olmay gze aldklar ve kt olma hakk uruna mcadele ettikleri iin, beton kafallarn dmanln kazandklar kadar mozaik kafallarn sempatisinden de mahrum kalmaktadrlar. Halbuki onlar "iyi" olmaya devam etseler, mozaiklerin betonlar karsndaki argmanlarna kant oluturmaya devam etseler; mozaikler betonlar ikna edebilirler bir gn! * "Aznlklarn" kt olabilme hakk gibi ezilenlerin, bask ve smrye kar direnenlerin hata yapma hakk da yok. u an cezaevlerinde yzlerce mahkum lmn snrnda geri dn olmayan bir noktada. Ve de t kmyor, nk onlar hatal! lm orular karsnda kimi solcularn tavr mozaik kafallarn tavrndan farkl deildi. (Aslnda bunlar byk lde akrlar.) Nasl onlar ktlk yapma hakkn savunmaya hazr
34

deilseler; kimi solcular da ezilenlerin, kavgada hakl olanlarn mcadelesini, ancak "doru" yapyorlarsa desteklemeye hazrlar. Sanki ortadaki bir sportif mcadele ve nceden belirlenmi kurallar var gibi olaya yaklayorlar. Yok devlet hakszm ama brkler de yle yapmalym!.. En mahkumdan yana grnen solcu ve gazeteci "arabulucu"lar bile, bir sportif karlamann hakemi gibi yaklayorlar olaya. Ne abuk unutuldu ki, bu mcadelelerde, biri daha batan yeniktir, alttadr; br daha batan zaferi kazanmtr ve sttedir. Biri ne kadar aptalca, ne kadar yanl mcadele yrtrse yrtsn, hakllna zerrece halel gelmez; br ne kadar akllca ve doru mcadele yrtrse o kadar tehlikeli ve o kadar yanltr. Ezen ve ezilenin kavgasnda tarafszlk mmkn deildir. Koca bir adam kk bir ocuu dverken tarafszlk ocuun dvlmesine yardm etmektir. Kk ocuk gc yetmedii iin, adamn taaklarna tekme attnda, mozaik kafal solcular, "belden aa vurma" diye itiraz ediyorlar. Ezilenlerin belden aa vurma hakkn savunmay akllarna bile getirmiyorlar; onlarla aralarna mesafe koymak ve hata yapmayan solcular olduklarn kantlamak iin rpnyorlar. Bu baylarn tavr, ezilenlerin kendi iinde, kendi karlar ve mcadeleleri asndan yaptklar tartmalarla ve ayrlklarla kartrlmamaldr. yle bir tartmada yanl yapabilme hakk zaten veridir; kendi aralarnda bir n kabul olarak fiilen vardr. Mozaik kafal solcu hakemler, ezenler karsnda ezilenlerin; devlet karsnda mahpuslarn; iveren karsnda iilerin; erkek karsnda kadnlarn; ezen ulus karsnda ezilen uluslarn znde her zaman hakl olduunu; ne kadar aptalca iler yaparlarsa yapsnlar bunun o zdeki hakll ortadan kaldramayacan ve ezilenlerin de yanl yapabilme haklar olmas gerektiini anlamak istemiyorlar ya da unutmak istiyorlar. Ve bunu hala hatrlatmak isteyen dinazorlarla kprleri atyorlar. Bizim iimiz alttakilerin, ezilenlerin kt olabilme ve yanl yapabilme hakkn savunmaktr. demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/ 20 Ocak 2001 Cumartesi

35

Hatalar Sizden Hzl Koarlar

Fransa'nn karar ile birlikte, Ermeni Katliam zerine tartmalar gndeme oturdu. Aslnda ne Fransa'nn ald kararn, ne de bu gnk tepkilerin Ermeni Katliam ile ilgisi yoktur. Ermeni Katliam konusu, baka bir politik atmann aracdr. Arkada libero oynayan Almanya'nn ne srd Fransa, bu kararla, Avrupa Ordusu'na Amerika'nn desteiyle omak sokan Trkiye'ye politik bask amalyordu. zel Savalar iin de Fransa'nn karar, hem iddet politikasna dnn gerek nedenini gizlemeye yarayan, hem de onu hakl gstermeye yarayan bir gereke olarak gkten inmi bir nimetti. Bylece bar ve demokratiklemeden yana olanlar, "milli menfaatlere" kaygsz Avrupa'nn gnll ibirlikileri olarak sulayp savunma mevzilerine sokabilirdi. Yani karar da, tepkiler de, dorudan Ermeniler veya Ermeni katliamyla ilgili olamayan baka politik hedeflerin bir aracndan baka bir ey deildirler. Zaten bu da, tarihin, tarihten ziyade gnmzle, gnmzdeki snflarn ve politik glerin konum ve karlaryla ilgili olduunu gsterir. Bu nedenle, Tarih tarihilere braklamayacak kadar politik bir konudur. Keza tarihi tarihilere brakmann kendisi de tarihsel gerei bulma deil, gnn politik kayglaryla ilgili basit bir taktikten baka bir ey deildir ve ciddiye alnacak bir yan da yoktur. Elbet bu tartmalar, baka bir atmann arac, Krtlere kar saldrnn sis rtsdr ama btn bunlara ramen ayn zamanda, bizzat bu katliamn varlnn bu ykseltilen inkaryla bile, Trkiye'nin egemenleri iin bir yenilgidir. nk Trk kimlii, hafza kaybna dayanlarak oluturulmaya allmtr. Cumhuriyet btn gerek gemii unutma ve unutturmaya dayanyordu. "Harf Devrimi" bile, kapitalist dnya ile ticareti kolaylatrmak kadar, bu gemii unutma ve unutturma abasnn da bir ifadesidir. Hatalar insanlardan hzl koarlar. Onlardan kap kurtulma olana yoktur. Tam unutulduunu, kurtulduunuzu sandnz anda, karnza almaz bir duvar gibi dikilirler Trk ulusu da, kendi hafzasn yitirme bahasna, doutan gnahlarn unutmak ve unutturmak, onlardan kap kurtulmak istiyordu. Altml ve yetmili yllarda neredeyse hedefe varlm gibi grnyordu. Gnahlar ileyip onlarn lanetini zerinde tayan kuak yava yava srasn savp giderken, nceki kuan gnahlarndan habersiz kuaklar meydan dolduruyordu. O gnahlar hatrlatacak kimse de kalmamt lkede. O gnahlarn kurbanlarnn diyasporadaki kalntlar da ayn ekilde sralarn savyorlard. Sonraki nesiller ise zaten doduklar lkelerin insanlar olmulard. Galiba bu sefer gnahlardan kamak, onlardan kurtulmak, o gnahlarn hafzalardan yitip gitmesini salamak baarlm gibi grnyordu. Yeni kuaklar iin bu unutturulma yle baarya ulam grnyordu ki, ou sola ilgi duyan, hatta Marksist yeni kuaklar, Trkiye'deki snf ilikileri ve toplumsal yap ile bu gnahlar arasnda bir iliki bile kurma yetenei gsteremiyordu. rnein sosyalistler aras toplumsal yap, snflar, tarih konularnda youn tartmalarn yaand ve bu tahlillerden strateji ve programlarn karld altml ve yetmili yllarda Ermeni Katliam, sonraki mbadeleler, Kafkas ve Balkanlardan insan gleri ve bunlarn sistemin rgtlenmesi ve snf
36

ilikilerinin ekillenmesi bakmndan etkileri gibi konularda hemen hemen hi bir ey bulunmaz. Bu konular ve kavramlar, Trkiye'nin toplumsal yaps ve snf ilikileri balamnda deil; bu paradigmalar ortadan kaybolduktan sonra; hatta bu paradigmalara kar olarak doksanl yllarda solcularn tartmalarna girmeye balamt. rnein, Ermeni katliam, hangi tarihsel ve toplumsal ilikilerin sonucu olarak gerekletii ve bu katliamn sonraki Trkiye'nin toplumsal ve snfsal ilikileri zerindeki etkileri gibi bir balamda deil de; Ermenilerin katledilmesi ve sonradan yok olup gitmesinin ok renklilii azaltt gibi (aslnda gizli bir rkl da yanstan) balamlarda konuya yaklald, zamann ruhuna uygun olarak. Yani konunun tarihsel ve toplumsal ilikiler balamnda tartlabilecei dnemde Ermeni Katliam diye bir konu akla gelmiyordu dolaysyla o analizler havada kalyordu; Ermeni Katliamnn gndeme geldii dnemde ise, konuyu toplumsal ve tarihsel balamda; politik mcadele stratejisi balamnda tartacak paradigma ve kavramsal aralar bir kenara atlm bulunuyordu. Bu arka plan, sanki snfsal ve Marksist bak asyla rnein Ermeni sorununun tartlmas arasnda bir eliki ve uzlamazlk varm gibi bir yanlsama ortaya kmaktadr. Ama Trkiye'deki snf ilikileri, bizzat bu katliam ve sonraki Rum mbadeleleri olmadan anlalamaz. Trkiye ve Krdistan'da egemen snflar bu katliam ve baka zorunlu glerden elde ettikleri servetle olumutur. Denebilir ki, ilk sermaye birikimi batda nasl korsanlk ve kle ticaretine dayanrsa, Trkiye'de de Ermeni katliamna ve Rumlarn srlme ve mbadelesine dayanmtr. Btn egemen devlet kastnn ve snflarn servet ve sermayelerinin kaynanda bu katliam ve mbadeleler bulunmaktadr. Ermeni ve Rumlar nispeten kapitalist ilikilerin gelitii burjuvalard. Tasfiye ve katil, aslnda ayn zamanda, modern toplumsal ilikilerin de tasfiyesi olmutur. Modern Kapitalist Rum ve Ermenilerin mallar ve sermayeleri; prekapitalist tefeci-bezirgan sermayeye dnm veya toprak aaln ve ortaa art iktisadi, snfsal ilikileri glendirmitir. Bylece katliamla birlikte gerilik ve gericilik birbirini retir olmutur. Trkiye ancak, 1960'l yllarda, katliam ncesinin ekonomik dzeyini yakalayabilmitir. Bu nedenlerle egemenler, hem kendi egemenlik ve imtiyazlarnn kaynan gizlemek; hem de bir ulus yaratabilmek iin unutmaya ve hafza kaybna dayanabilirlerdi. te tam baardklarn sandklar anda, gemi gnahlar karlarnda almaz bir duvar olarak dikilmi bulunuyor. Btn yaptklar olmama dnd, her ey unutmaya ve unutturmaya dayanmt, bu proje kt; bu nedenle ar bir darbedir Trkiye'nin egemenleri iin. Ermeni Katliamnn, inkar iin bile olsa tartlmak zorunda kalnmas, unutulmamas ve tekrar hatrlanmas bile projenin iflasdr. nk Trk Kimlii, unutmak ve hafza kayb ile ekillendiriliyordu. imdi bu suskunluk ykld. demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/ 10 ubat 2001 Cumartesi
37

Ararat
Geen hafta Atom Egoyann Ararat filmini grebildim. Bu film zerine ve film vesilesiyle bir ka ey sylemek gerekiyor. Atom Egoyann filmi sadece film iinde bir film deil, i ie geen bir ok hikayeden oluuyor. Film, Ermeni katliam zerine bir film; Ermeni katliam zerine bir Ermeni olarak film yapmann sorunlar zerine bir film; ki binli yllarda Kanadada yaayan bir Ermeni olarak bu konuda film yapmann sorunlar zerine bir film; modern bat metropollerinde yaayan insanlarn ilikileri ve ilikisizlii zerine bir film; kuaklar atmas zerine bir film; nl ressam Arshile Gorkynin hayat zerine bir film; Babasz byyen ocuklarn veya babalarnn ans altnda ezilen ocuklarn sorunlar zerine bir film; mit yaratmak zerine bir film; mitlerin gerek hayatlar zerine de bir film; Dr. Ussherin anlar zerine bir belgesel; ama belgesellerin ne kadar belgesel olduu; onlarn ne kadar gerei yanstt veya yanstabilecei zerine de bir film. Burada saymakla bitmeyecek ve her bir hikayenin, her bir konunun dierine ayna grevi grd; bir yabanclama etkisi yaratmak iin de kullanld, zaman ve mekan ve hikaye geilerinin byk bir ustalkla yapld sanat deeri yksek bir film Ararat. Ben de ksaca Ararat film zerine, yani bir Ermeni tarafndan Ermeni katliam zerine yaplm bir film zerine bir Trk olarak yaz yazmann sorunlar zerine bir yaz yazmak istiyorum. Bu film zerine, her trl politik kaygdan azade olarak, srf estetik kayglarla, srf felsefi kayglarla bir yaz yazmak isterdim. Filmin ok nemli grdm bir zaaf zerine bir yaz yazmak isterdim. Ama byle bir yaz yazamam. nk Trkiyede devlet ve toplumun byk ounluu, bir Ermeni, Sryani katliam olduunu inkar ediyor. nk bu film Trkiyede oynatlamyor. (Osmanlda oyun ok. Baktlar dorudan yasaklasalar olmayacak, nce serbest braktlar, sonra iyi saatte olsunlar faist eteler piyasaya srlp, halkn tepkisi nedeniyle sinemalarn oynatmamas saland. Halbuki demokratik bir lkede, devletin grevi o halkn tepkisine kar, bir tek kiinin bile o filmi seyretme hakkn savunmak olur.) Ne zaman Trkiyede Ermeni-Asuri katliam inkar edilmez ve zerine aka tartlr; ne zaman bu film Trkiyede serbeste oynar ve her hangi bir engellemeye girienlere kar devlet gleri insanlarn bu filmi seyretme zgrln garantiye alr, ancak o zaman Egoyann filmi zerine her trl politik kaygdan azade olarak bir yaz yazlabilir. Yani bir Trk olarak, bu film zerine bir yaz yazma zgrlm bulunmamaktadr. nkar edilen bir olay zerine evrilmi yasaklanm bir film zerine yaz yazmak, elleri bal ve savunmasz bir insana vurmaktan farkl olmaz. *
38

Bu vesileyle Trkiyenin sosyalistlerine bir ar. Politikadan ve demokratik grevlerden kamak iin, iilere bilin gtrmeyi; emeki halkn skntlarndan bahsetmeyi; globalizme kar dnyann bilmem neresindeki gelimelerin ateiyle snmay falan brakn artk. Nasl olsa iiler ve halk sizi dinlemiyor. Ama baka bir ekilde ie yarayabilirsiniz. rnein politik sonular olan kltrel ve kalc etkiler brakan almalara ynelebilirsiniz. rnein, Atom Egoyann filmi faistlerin gsterisiyle oynatlmyor mu? Bu filmin gsterilmesi iin, Ararat' seyretme zgrlm savunmayan devleti protesto ediyorum diye filmin oynatlmas iin kampanya balatabilirsiniz. Emin olun byle bir ey yapmann, yz ii grevi rgtlemek; bin iiyi sendikal yapmak; on iiyi sosyalist yapmak kadar sevab vardr. Bu filmin oynatlp oynatlmamas zerine, toplumda bir tartma balatmanz, filimin oynatlmas salanamasa bile, bal bana bir zafer olur. Ya da rnein, dedelerinizin, babalarnzn Ermeni Sryani katliamnda, nerelerde ne yaptn ifa eden, alttan bir hareket balatabilirsiniz. Herkes tek tek ailesini aratrr, dedelerinin bu katliamlar srasnda ne yaptn. Ailesinde bu katliamlardan gelen bir gayr menkul, bir servet, ahretlik trnden bir ev klesi vs. olanlar bunlar kamu oyu nnde anlatp, bu katliam lanetleyebilir. Ermeni, Sryani ve Rum katliamlar, srgnleri ve mbadeleleri devlet ve ilk sermaye birikimini bu kanl olaylarla salam zengin snflar tarafndan inkar dilmektedir ama, sradan halk bu katliam ve somut olaylar bilmektedir. Bu halkn anlattklar derlenerek, devletin ve egemen snflarn ve gerici Trk milliyetilerinin inkarlarna kar, aadan bir hareket balatlabilir. Hasl bir ok ey yaplabilir. Sosyalistler, byle abalarn ban ekerlerse, tekrar altml yllardaki gibi, demokratik mcadelenin nne geip, kk glerine ramen toplumun gndemini belirlemeyi baarabilirler. Yani sadece sevab yok, politik bir ilev ve anlam da kazandrr sosyalistlere. Demez mi byle giriimlere. 04 Mays 2004 Sal demir@comlink.de http://www.comlink.de/demir/

39

Trkl ve Ulusu Yeniden Tanmlamann Fark

Krt olduu iin vurulan 5 C rencisi Uurun Ansna Buraya bakn, burada, bu kara mermerin altnda Bir teneffs daha yaasayd Tabiattan tahtaya kalkacak bir ocuk gmldr Devlet dersinde ldrlmtr Devletin ve tabiatn ortak ve yanl sorusu uydu: -Maverannehir nereye dklr? En arka srada bir parman tek ve doru karl: -Solgun bir halk ocuklar ayaklanmasnn kalbine!dir. (...) Ece Ayhan, Mehul renci Ant Geen haftaki Trk Nedir? balkl, aslnda drt yl nce yazlm yaz, hem ok tepki, hem de ok takdir ald. Ama her iki taraf da yazda ne dendiini anlamamlard. Yaz Trkler tarafndan Trk ulusunun yeniden tanmlanmas olarak anlald. Anlalamamasnn nedeni udur: Bu gn dnyadaki insanlarn neredeyse tamam, (ki buna en hzl komnist ve enternasyonalistler de dahildir) ulusudurlar ve bunun dnda baka bir var oluu tasavvur bile edemezler. Ama sadece bu kadar deil. Bir de bunun ifte kavrulmuu var. Dile, dine, kltre, etniye dayanan gerici ulusular da bu ulusularn yzde doksann olutururlar. Ulusular ulusun ne olduunu anlayamazlar. ifte kavrulmular ise brakalm ulusuluu, demokratik bir ulusuluun bile ne olduunu anlayamazlar. Bizim yazlarmzn trajedisi de buradadr. Neredeyse btn okuyucular, ezen ya da ezilen ulustan olsun, kendine ister sosyalist ister milliyeti desin, ulusu ya da gerici ulusu olanlara ulusun ve ulusuluun ne olduunu anlatmaya almaktadrlar. Bu beyhude ie devam edip bir baka adan daha anlatmay deneyelim. zellikle son zamanlarda glenmi syle bir akm var. Bu gn Trkiyede Trk denenler aslnda, Bizans, Osmanlnn mirassdrlar, kltrce onlarn devamcsdrlar. Bizans da esas olarak Rumluk ve Ermenilik olarak tanmlanabileceinden, Orta Asyadaki uluslar deil ama Rumlar ve Ermeniler Trklerin en yakn kardeleridirler.

40

Diyelim ki bu akm g kazand, devletin resmi ideolojisi haline geldi. Tarih kitaplarnda bu ynde deiiklikler yaplyor, Ermenistan ve Yunanistanla vizeler kaldrlyor. Trk babakanlar gidip, 1915de katledilmi Ermenilerin ant nnde Willy Brandt gibi zr dileyip, Trkl slamiyet ve orta Asya Trkl ile tanmlayan anlaylarn bu katliamlara yol atn syleyip mahkum ediyorlar vs.. Kendini byle tanmlam bir Trk ulusuluu, elbette, gerek duruma daha yakn olduu iin, en azndan bu gnk hafza kaybna dayanan kiilik paralanmasna uram karakterinden bir para olsun kurtulmu olur. Bu ayn zamanda, bu gnk dnya dengelerinin ve Trk burjuvazisinin ve hatta egemen Devlet kastnn ihtiyalarna daha uygun bir Trk ulusuluu olur ama, gerici bir ulusuluk olma karakterini yitirmez. nk burada yeniden tanmlanan Trkiye Topraklar zerinde yaayan ulus deil, Trklktr. Ulusun Trkle gre tanmlanmas deimemi, sadece Trkln tanm deitirilmi olur. Halbuki demokratik bir Cumhuriyette ya da ulusulukta, ulusun tanm deitirilir, Trkln, Krtln ya da her hangi bir eyin, yle ya da byle tanmlanmasnn hibir politik anlam ya da sonucu olmaz. Bunlar insanlarn zel sorunu olur. Diyelim ki Anayasasnda, Trkiye Ulusu (Bu Anadolu Ulusu veya baka bir ey de olabilir. Trkiye burada corafi bir alan tanmlar, devletin egemen olduu alan) Trkiye Cumhuriyeti denen devletin yurttalarndan oluur. Devletin ve ulusun, dini, dili, soyu, kltr, etnisi yoktur. Her yurtta eittir. Herkesin istedii dilde ve ana dilinde eitim hakk vardr. Ortak bir konuma dilinin ne olacana Yurttalar kendileri karar verirler. tarznda bir madde olan bir ulus ise, ulusu yeniden tanmlam olur. Bu ulustan insanlar, ortak konuma dili olarak pek ala lkede konuulmayan bir dili de seebilirler, rnein ngilizce veya Arapay. Bu o ulusu, ngiliz ya da Arap ulusu yapmaz. Ve bu ulusun, kendilerinin Trk olduuna inanan yurttalarnn bir ksma Trkln Orta Asyallk ve slamiyetle tanmlanacan savunabilir ve inanabilirler; bir ksm Rumluk, Ermenilik veya Bizansllkla. Bir ksm da Trklerin insanl kurtarma zel misyonuyla uzayllar tarafndan Dnyay tohumlamak zerine gnderildiklerine inanabilirler. Demokratik bir cumhuriyette bunlarn hibir politik anlam olmaz. Tpk gerek laik bir lkede, u veya bu inantan olmann, insanlarn cennetten, uzaydan veya maymundan geldiine inanmann hibir politik anlam ve sonucu olmamas gibi. O halde dikkat! calann Trkiye Ulusu ve rnein Trkenin ortak konuma dili olmas nerisi, ulusu yeniden tanmlamaktadr ve devrimci demokratik bir karakteri vardr. Ama rnein son tartmalarda Bizanslyz diyerek Trkl yeniden tanmlayanlar, ulusun dile, dine, etniye, kltre, gelenee gre tanmlanmasn, yani gerici bir ulusuluu tartma konusu yapmamaktadrlar. O dili, gelenei, etniyi vs. yeniden tanmlamaktadrlar. Dolaysyla ayn gerici ulusuluk anlaynn gnmz ihtiyalarna uyarlanm biimini savunmaktadrlar. Biz ise tpk dinsiz olduunuz gibi ulussuzuz da. (Tabii bu ulusularn kabul edemeyecei bir eydir.) Amacmz demokratik bir ulusuluk deil, genel olarak, ne kadar demokratik olursa
41

olsun, ulusuluu ortadan kaldrmaktr. Yani politik olan ulusal olana gre belirlemeyi; ulusal devlet ve snrlar. Dolaysyla Trklerin Bizansn torunu mu, Orta Asyal m olduklar bizim sorunumuz deildir. Bizi ilgilendiren, insanlarn niin dn Orta Asya Trklnde kan balar ararken, bu gn niin Bizansn torunu olduunu kefettikleri; bu deiikliklere yol aan iktisadi ve snfsal deiimler; bunlarn politik sonular ve yer yznden smr ve basky kaldrma mcadelesini bunlarn nasl etkileyebileceidir. 01 Aralk 2004 aramba demiraltona@hotmail.com

42

Orhan Pamuk, HD ve Sosyalistler

Bugn Trkiyede demokratik bir parti yoktur. Neredeyse tek demokratik tepkiler verebilen odak HD ve Orhan Pamuk gibi birka aydndr. Kimi demokratik talepleri olan, zellikle Krt zgrlk hareketine dayanan partiler vardr ama bunlarn programlar sistemli bir demokratik talepler manzumesi iermedii ve bunu ierecek bir ideolojik ve teorik bir arka plan ve hazrlktan da yoksun olduu iin, bunlar da tam bir demokratik parti zellii gstermezler. Hele bu demokratik zellikler somut politikada, bu hareketin iinde etkili burjuvazinin dar ve ksa grl ksr politikalarnn prizmasndan geip arpldndan demokratik bir nitelik iyice gzden kaybolur. Bylece demokrasi mcadelesi sadece anti demokratik kanun ve uygulamalara tepki gsteren bir dernek ve birka aydnn srtna kalnca, tepeden trnaa rgtl ve silahl brokrasi ve rgtl burjuvazi, onlar her zaman kolayca tecrit edip ezebilmektedir. Ama bunun ba sulusu sosyalistlerdir. An sosyalistlerin organlarn bakn, Aydnlk, TKP gibi Genel Kurmay desteklilerin btn program ve mcadeleleri, szde bir anti emperyalizm ardna gizlenmi anti demokratik gerici bir milliyetiliin savunusudur. Aktan bu durumda olmayanlar ise neredeyse sadece sendikalist ve ekonomist bir propagandayla urarlar ve iileri tm toplumun nndeki demokratik zlemeler iin mcadeleden uzaklatrmann aracdrlar. Yani aa yukar btn ii hareketiyle ilgilenen aydnlar, sendikaclar ve iici kk sol gruplarn yapt budur. Biraz daha radikal grnmek isteyenleri de enternasyonalizmin ardna snarak demokratik mcadele grevinden kaarlar. En keskin grnenleri ise, demokrasi de neymi, biz srekli devrimden sosyalist devrimden yanayz derler. Btn bunlarn hepsinin ortak yan devrimci demokratik bir program ve bunun iin mcadeleyi gndemden karmalar; ii snfnn demokratik bir programla toplumun nne kmasn engellemeleridir. Demokrasiden sonuna kadar karl tek snf olan iiler olmaynca da demokratik bir cephe kurulamamakta, snfsal bir ekirdek bulunmad iin btn demokratik muhalefet bu gszln, Avrupa Birlii koullarnn zorlamalar ile bir derece olsun kapamaya almaktadr. Bu da onlar, gerici milliyetilie dayanan burjuvazi ve brokrasi karsnda daha zayf brakmakta ve daha da tecrit olmaktadrlar. Bu mekanizmay iki olayla grelim. Geenlerde Orhan Pamuk, bu memlekette bir milyon Ermeni ile otuz bin Krt ldrld bunu kimse sylemiyor bari ben syleyeyim dedi. Zaten Avrupa Birliinden tarih alndndan beri o zamana kadar gevettii ipleri tekrar skm bulunan devletlularn tm zel sava aparat, bir merkezden emir almasna Orhan Pamua kar harekete geti. Bir dier rnek, birka gn nce, ders kitaplarndaki rk, baka din, dil ve kltrden insanlar aalayc ifadelere kar nsan Haklar Dernei kampanya yapt.
43

Peki sosyalistler ne yapt? Hi. Niin? Sosyalistlerin kendileri gerici milliyetilerdir de ondan. Sosyalizm bunu gizlemenin bir aracdr. Devrimci demokrasi, her eyden nce, ulusun her trl dinsel, dilsel, kltrel., rksal, soysal, tarihsel belirlenimden azade klnmas demektir. Yani tm dillerin, kltrlerin, dinlerin eitliidir, Bu eitlik ise devletin dini, dili, soyu, etnisi, tarihi olmamas demektir. Yurttaln insan haklaryla tanmlanmas demektir. Bir Orhan Pamuk ya da nsan Haklar Dernei, bu gerici milliyetilie dayanan devletin politikasnn sonularna tepki gsterebilir ama ona kar ayr bir sistematik program koyamaz. Bu siyasi partilerin iidir. Trk devletinin Trk devleti olmasn; yani ulusun bir dile, etniye gre tanmlanmasn en byk sorun olarak gren ve iileri bunun iin mcadeleye aran ve bunu programnn bana yazm bir sosyalist parti var m? Yok. Byle bir parti olduunda, Orhan Pamuk zaten byle bir eyi sylemek iin yapayalnz ne kmak zorunda kalmaz. ktnda da bu parti rnein tm yelerini ve toplumdaki tm demokratik gleri, Evet Orhan Pamua katlyorum. Bu lkede bir milyon Ermeni ve otuz bir Krt ldrld. Bunu ben de imzalyorum ve Orhan Pamuu tebrik ediyorum diye kampanyaya arrd. Bu partinin ynetici ve militanlar hedef olarak ne geerdi. Bu kanaldan, ulusu bir dil ve etniyle tanmlamaya kar program somut olarak savunulabilirdi. O zaman aznlkta bile kalsanz, toplumu sizin dediinizi tartmak zorunda brakr ve en nemlisi salkl blnmeler yaratrdnz. rnein ulusu bir dile, dine, etniye, tarihe, kltre gre tanmlayanlarla, bu trden her trl belirlemeden azade klp, insan haklarna gre tanmlamak isteyenler; bu gnk gerici ve ilkel milliyetilerle demokratik milliyetiler arasnda bir blnme olurdu bu. nk bu blnmenin olmad yerde, her biri gerici ulusulua dayananlarn blnmesi olur. Onun sonularnn ne olduunu merak eden Balkanlar ve Kafkaslara baksn. Byle bir blnme olduunda, blnmeler Aleviler ya da Snniler; Krtler ya da Trkler arasnda deil; devleti, yani politik olan, yani ulusu bir dine, dile, soya, kltre gre tanmlayanlar ve byle tanmlanmasnda bir sorun grmeyen Alevi, Snni, Trk ve Krtler ile bunu ba sorun olarak gren Alevi, Snni, Krt ve Trkler arasnda olurdu. Ama iin de sosyalistlerin, iilere iilerin sorunlarndan bahsetmeyi brakmas, ileri Krtlerin ve Alevilerin sorunlar iin mcadeleye armas gerekir. Birincisini Sendikaclar yapar, Leninin Ne Yapmalda gsterdii gibi bunun ad ekonomizmdir, ilkelliktir, Sendikalizmdir. kincisini sosyalistler yapar. Bir parti, iileri deil, toplumdaki tm gayr memnunlar barnda toplayp, onlarn szcs olduunda adna layk bir sosyalist ve ii partisi olur. i hareketinin ii hareketi olmak iin, ii hareketi olmaktan kmas gerekir. Ne Yapmalnn bu temel dersini bile hatrlayan yok bu gn. Onun iin, tm demokratik muhalefet bir Orhan Pamuk ile HDnin clz omuzlarnda. 15 ubat 2005 Sal
44

Geliyorum Diyen Felaket

Bugnk Irak, giderek, paralanmadan nceki Yugoslavyaya benziyor. Orada da, tpk bir zamanlarn Yugoslavyasnda olduu gibi etniler ve dinler blnmesine kar kanlarn sesi daha az duyulur oluyor ve etkileri azalyor. Bir ok gazeteci gibi, Cemal Uarn da aktard izlenimler, bir etniler ve dinler boazlamasna doru hzla yol alndn gsteriyor. Etniye, dile, soya, dine, tarihe dayanan gerici milliyetilik, doduu gnden beri, her zaman halklarn katliamlarna yol amtr. En katliama yol amad yerlerde bile, zorunlu kitle srgnlerine. Bu milliyetiliin ilk byk zafer yry Balkanlarda oldu. Bunu Balkanlardan Mslmanlarn srl ve daha sonra da bizzat kalanlarn birbirini boazlamas izledi. Bunu, Anadoludaki Ermeni katliamlar, Mbadeleler izledi; onu Yahudilerin toplu imhas. Pek az bilineni ve bu gn Hitlerin gnahlar nedeniyle sz edilmeyeni, kinci Dnya Savandan sonra yine bu gerici milliyetiliin btn Avrupada milyonlarca Almann srlmesine ve bu srgnlerde tpk Ermenilerinkinde olduu gibi yz binlerce, kimi tahminlere gre milyonlarca insann lmne yol atdr. srail, tpk Trkiyenin Ermeni, Sryani katliamlar ve Rum mbadeleleri zerinde ykselii gibi, Araplarn srl ve katliam zerinde var oldu. Ve imdi Irak dolu dizgin bu noktaya doru gidiyor. Bu gidi durdurulabilirdi. Barzani ve Talabani, eer PKK gibi bir programa sahip olsalard, ulusu Krtlk veya Araplk gibi, etnik, dilsel, tarihsel biimde tanmlamayp, Irakta, tpk gerek bir laik sistemde devletin nasl dini olmaz ve btn dinler eit olursa, dili, etnisi, soyu, tarihi olmayan bir demokratik Irak ve Orta Douyu savunsalard, btn blge ezilenlerinin kalplerini ve desteini kazanrlar; Irak paralamak isteyen ve bunun iin de Irak dil, etni ve din dengelerine gre rgtleyerek bu trden blnmelerin yolunu aan ABD ve dier emperyalistlere kar direniin mayaland bir merkez olabilirlerdi. Bylece Irakn, ve muhtemelen sonra da btn Orta dounun bu kanl boazlamaya gidiini durdurabilirlerdi. Ama bunu yapabilecek ne snfsal temelleri vard ne de ideolojik ekillenmeleri. Kerkkn Krtl noktasnda younlaarak; daha nce Saddamn etniye dayanan milliyetilii ile yaptna, yani Krt ve Trkmenleri Kerkk'ten srmeye; ayn mantkla cevap vermeye kalktlar. Bir tarihsel hakszl yeni bir hakszlkla dzeltmeye kalktlar. Kerkn Krt veya Arap olmas nemli deildir. Bizler insanlarn Krt, Arap, Trkmen, Ermeni, Sryani; Snni, ii olmalarnn hibir politik anlamlarnn olmad bir demokratik Irak istiyoruz. Bu demokratik Irakn, tarihi, dili, dini, etnisi olmas gerekmiyor. Tpk Amerikada olduu gibi, yurttalk ve onun insan ve yurtta olarak hak ve grevleri ulusu tanmlamaldr demediler. Elbette, Krtler, bu bizzat kendileri gerici ulusulua gre ekillenmi, dile, etniye, dine, soya, tarihe dayanan devletlerde ezilmektedirler. Ama bu ezilmeden kurtulmann yolu, kurban olunan gerici milliyetiliin bir benzeri olamazd. Elbette ok elverili g
45

dengelerinde bu da olur ve her zaman olduu gibi, yine etnilerin, dillerin, dinlerin srgn ve imhasyla olur. Ama byk politikac, Tarihin nne sunduu istisnai anda, gl olduu noktada, var olan paradigmalar ap, yeni bir alm getirendir. Barzani ve Talabani, bu frsat elde ettiler ve her zaman olduu gibi, snfsal konumlar, ideolojik ekillenmeleri nedeniyle Padiah olsa soann ccn yiyecek bir obandan daha fazla bir ufuk genilii ve zm gc gsteremediler. in kts, kendisi bizzat Krtlerin de byk felaketlerine yol aacak bu politika, PKK gibi u an bu etniye, dile, oya dayanan milletilii aabilecek ve bunu programlatrm biricik hareketin de sarslmasna yol at. ok yazk! PKKnn politikasnn ve projesinin, Orta Douda uluslar dile, dine, soya, etniye gr tanmlayanlarla blnm bir Demokratik Cumhuriyetin biricik doru proje ve politika olduu, kanl katliamlar ve srgnlerden geerek anlalacak. Ve bu anlaldnda insanlar dillere, dinlere, etnilere gre ylesine derin blnmelere uram olabilir ki, tekrar bir birliin btn yollar tkanm olabilir. ABD buna oynuyor. Kendileri gerici milliyetilie dayanan ve bun nedenle Krtleri ezen uluslar ve devletlere ile; onlara kar yine onlarn dayand milliyetilik anlayyla cevap vermeye kalkan Barzani ve Talabaniler bu oyunun baarsnn en byk destekileri oluyor. * Bosnadaki savan en hzl gnlerinden birinde altm taksiye Yugoslavyadan geldii belli olan Bonak olduunu sandm bir gen binmiti. Konuurken Srp m, Hrvat m, Bonak m olduunu sormutum. Saraybosnalym demiti. ehrini sormadm, Srp m, Hrvat m, Bonak m olduun sorduumu syleyip soruyu tekrarlaynca; o da tekrar Saraybosnalym dedi. O zaman bunu bilinli olarak sylediini fark ettim. Karmdakinin soya, etniye, dile, dine dayanan milliyetilii reddeden biri olduunu tahmin edemezdim. Karmda, hala o etniler ve dinler boazlamasnda beynini ve yreini yitirmemi bir insan vard. Kendisini Bonak, Srp, Hrvat vs. olarak, bir etniye, bir dine gre tanmlamay reddediyordu. Bu gn de Irakta (Sadece Irakta m? Her yerde ama zellikle Orta douda) Trk msn, Krt msn, Arap msn, Fars msn, Yahudi misin? sorusuna, her trl etnik, dilsel, dinsel, tarihsel gndermeyi reddederek, Kerkklym, Musulluyum; Badatlym, diyecek, Krt, Trk, Arap, Fars olmay reddedecek, o Saraybosnal gen gibi insanlar gerekiyor. 27 Temmuz 2004 Sal demir@demirden-kapilar.net http://www.comlink.de/demir/

46

Aznlk Konusunda Yazlara nsz

Son gnlerde aznlklar konusu Trkiyedeki tartma gndeminin nemli maddelerinden biri oldu. Ama konu burjuvazi tarafndan Avrupa Birliine girme, Devlet brokrasisi tarafndan da Lozan anlamalarndaki hukuki veya siyasi tanmlar erevesinde ve Trkler veya ounluk tarafndan tartlyor. Krtler ise, ulusal baskdan kurtulmak iin, kurucu olarak kabul edilmek iin mi , yoksa imdilik aznlk olmay kabul edip sonra o haklara dayanarak daha elverili koullarda mcadele etme olanaklarn tepmeyen bir mcadelenin mi daha doru olduu balamnda, aslnda bir strateji ve taktik sorunu olarak tartyorlar. Sosyalistler her zaman olduu gibi bu gibi sorunlar gndeme almay ve tartmay neredeyse bir sapknlk olarak gryorlar. Son derece baya olarak anlalm mekanik veya ekonomik maddeci Marksizm anlayyla, bu gibi sorunlarda bir ey sylemektense, hibir ey sylemeyerek her hangi bir ii direnii veya i koullarndaki ktlkten veya genel olarak yoksulluktan sz etmeyi sosyalizmin anndan sanyorlar. Bunu ekonomizm olarak gren daha enternasyonalist olanlar ise politikadan kalarn ve politikaszlklarn, dnyann her hangi bir lkesinde yaplm bir toplantnn veya eylemin ateinde snarak gizlemeye alyorlar. Bylece bu tartmalarda, brakalm sosyalist bir yaklam bir yana, devrimci demokratik denebilecek bir perspektifin bile izi tozu grlmyor. Bayalk ve gerici bak alar ve kavramlar, yerleilmi ve doruluklar zerrece eletiri szgecinden geirilmemi yaklamlar bu tartmalarda en ileri grnen grlere bile damgasn vuruyor. Eletirel ve devrimci Marksist gelenee dayanan ve onu iinde tayarak amaya alan bir yaklamn yokluu bu bayaln temel nedenlerinden biridir. 1960lar Trkiyesini hatrlayanlar bilirler. O zamanlar da sosyalistler, toplumun belki bu gnknden de kk bir blmn oluturuyorlard, ama ortaya koyduklar yeni sorunlar ve bak alaryla toplumun zerinde tartlmaz bir entelektel ve ideolojik stnlk kuruyor, tartmalar o gnn lleriyle ok ileri noktalara ekiyorlard. ok sembolik bir rnek alnabilir. Altml ve yetmili yllarda, sosyalistler, en azndan bir ksm, Trk halkndan deil, Trkiye Halk veya Halklarndan sz ediyorlard, bildirilerine bu hitapla balyorlard. O zamann Trk devletinin Trklkle tanmlanm niteliini kimsenin sorgulamad ve sorgulamay aklndan bile geirmedii Trkiyesinde bu ok ileri bir yaklam ifade ediyordu. Bu gn, Krt hareketi; Demokrasi ve refah zlemlerinin ifadesi olan Avrupa Birliine katlma; goloballemenin zorlad deiimler ve ABDnin Irak igali gibi gelimelerin basks altnda, toplum neredeyse, sosyalistlerin Altmlarda, syledikleri iin partilerinin kapatld, ikence grdkleri, hapislerde rdklerini, kabullendii bir noktaya gelmiken, yani Trkiyelilik tartlrken ve Genel Kurmay Bakan bile Trkl etnik veya dilsel bir kapsamdan karp neredeyse Trkiye Devletinin yurttalaryla snrl bir kavram
47

olarak tanmlamak zorunda kalrken, sosyalistler bu ge ve dolayl gelmi zaferlerini bile savunma noktasnda olmadklarndan, bu gn varlan nokta, liberallerin, globalizm hayranlarnn, ABD veya Avrupay destekleyenlerin abalarnn bir sonucu gibi grlyor ve onlarn kontosuna bir art olarak geiyor. in kts, kendine sosyalistim diyenler altmlarda savunduklarndan da daha geri bir noktaya kaym bulunuyorlar. O zamanlar Trkiye Halk veya Halklar, statkoya bir meyden okuma, devrimci demokratik zlemlerin bir ifadesi iken, bu gnk sosyalistlerin szde anti emperyalizm, anti globalizm, Avrupaya kar olma adna bu tartmalarn karsnda durmalar, en gerici, devletin en derin ve anti demokratik kesimlerinin destekiliinden baka bir anlam tamyor. Eskiden Trk devletine kar Trkiye Halklarn savunuyorlard, imdi Trkiyecilere kar Trk devletinin zmni veya ak savunucusu durumundalar. Kimileri Trkiyeli sosyalistlerin bu evriminin gnahn sosyalizm idealine veya Marksizme ykleyerek bundan ideolojik bir kar da elde etmeye alyorlar. Ama bunu yaparken, Marksizmin o son derece temel nermesini unutmu ve tersinden dorulam oluyorlar: nsanlarn varlklarn bilinlerinin deil; bilinlerini varlklarnn belirledii. Trkiyede sosyalistlerin ve toplumun bu ters ynlerdeki evriminin nedeninin Marksizmde veya sosyalizm ideallerinde deil, somut sosyolojik ve ekonomik gelimelerde aranmas gerektii. Bunun en byk kant ayn zamanda genel akma kar durmu ve bunlarn sosyalizm veya Marksizmle ilgisinin olmadn syleyen; sosyalistlere kar sosyalizm mcadelesi veren; sosyalistlere kar sosyalizmi savunan sosyalistlerin varldr. Nasl Papaln veya Muaviyenin cinayetlerinin nedeni sa ya da Muhammetin retileri deil idiyse ve Papala ve Muaviyeye kar sapknlar olduysa ve bizzat bu sapknlarn varl bunun kanysa yle. * Ne var ki, toplumun bu gn otuz yl nce sosyalistlerin sylediklerinin haklln kabul etmesi, bu kabuln bu gnn dnyasnn veya Trkiyesinin sorunlarna bir zm olduu anlamna gelmiyor. Bu gnn sosyalisti de tpk otuz krk yl ncesinin sosyalisti gibi yine topluma ters bir noktada olmaldr. Ancak o takdirde sosyalizm tekrar, fiziki gc olmasa bile, teorik ve entelektel gcn kazanabilir. Kendisinin katillerini ve cellatlarn vasiyetini yerine getirmeye zorlayabilir. Hi unutmamak gerekiyor, eer insanlk tarihinde bir ilerlemeden, bir ileriye giditen sz etmek mmknse veya byle saylabilecek kimi deimeler olmusa, bu her zaman, yenilenlerin bir katksdr. Bu gnk demokrasi denen ey aslnda, ii ve sosyalist hareketin bir seri yenilgi ile bitmi mcadelelerinde, galiplerin yendiklerinin vasiyetlerini gerekletirmek zorunda olmalarnn sonucudur. Altmlarn ve yetmilerin, aslnda kendini her ne kadar yle tanmlasa da sosyalist deil devrimci demokratik karakterli olan, sosyalist hareketi olmasayd; seksenlerin ve doksanlarn Krt hareketi olmasayd, bu gn kimse ne Trkl sorgular ne de aznlklar tartrd. ki
48

hareket de ok ar yenilgiler ald. Ama galipler en gl olduklar noktada yendiklerinin vasiyetini yerine getirmekten baka bir ey yapamaz durumdalar. Ama onlar imdi bizim vasiyetimizi yerine getirirlerken, bizim onlarn karsna geerek, bunu hatrlatma ile yetinmemiz, sonumuz olur. Biz imdi baka yenilgilerin peinde olmalyz. Ancak o zaman ezilenlerin kurtulu mcadelesine bir parack da olsa bir katkda bulunabiliriz. Sosyalist olmak bilinli olarak yenilgi enayiliini semek demektir. En azndan imdiye kadar yaanan tarih bunu kabul ederek yola kmak gerektiini gstermektedir. O halde, greve devam, nmzdeki yenilgilerin konularn belirlemeye balayalm. * Bu gn toplum otuz krk yl nce sosyalistlerin dediklerine geldi ama arada geen zamanda gerek toplumsal mcadeleler gerek bu mcadelelerden kan teorik sonular ok uzun bir yol kat ettiler ve ok baka noktalara vardlar. Dn sosyalistlerin dedikleri ve bu gn toplumun vard yer, aslnda bu gnn dnyasnn sorunlar karsnda gerici ve tutucu bir konuma karlk der. Ama sadece dnyann sorunlar bakmndan deil, teorik ve metodolojik olarak da ok geri bir yaklama karlk der. Aznlklar konusu da byledir. Aznlklar konusunun Trkiyede tartld biim ve bu biim iinde, en sol ve en ilerici gibi grnen tavrlar ve kavramsal aralar bile, bu gnn dnyasnn koullarnda aslnda gerici bir zm nerisinden baka bir ey deildirler. Aznlklar konusunda son yirmi ylda bir ok yaz yazdk. Bu yazlarda bu mcadelenin deneylerinden yola klarak, nmzdeki yeni yenilgilerin yaanaca alanlar tanmlanmaktadr. Elbette bu tanmlama, el yordamyla, daha nce hi el atlmam alanlarda, bakir ve kefedilmemi bir alanda yapldndan, yeni olan ou kez eski biimler iindedir. Yeni yrmeyi renen bir ocuk gibi paytaktr. Sk sk der. Ama yine de her seferinde yeni bir alana girmeyi, yeni bir ktay kefetmeyi baarr, ou kez, Kristof Kolomb gibi bunun yeni bir kta olduunun farkna varmasa bile. Aadaki yazlar ayn zamanda bu evrimin izledii yolu gsterir. * Seksenlerin ortasnda o gne kadar Trk, Erkek, Beyaz olmu ve byle olduunun bilincinde olmayan, dncesinde byle kategoriler bile bulunmayan bir sosyalist olarak Avrupada srgn yaamna baladmzda, bu gn artk rnein kltr, aznlk, farkllk gibi, sradanlam kavramlar, ne Avrupadaki sosyalist harekette ne de iinden geldiimiz Trkiye sosyalist hareketinin geleneinde ve terminolojisinde bulunmazd. Devletin, parann ne olduunu bilmeyen kabilelerin dilinde bunlarn karl olan kavramlarn bulunmamas gibi. Biz bu gn bile Trkiyeli sosyalistlerin hala kenarna bile varamadklar klasik Marksist gelenee uygun olarak, emein kurtuluunun ne yerel ne de ulusal bir sorun olamayaca nermesinin, mantki ve geleneksel sonucuna uygun olarak, Avrupaya gelince, grevimizi Avrupadaki ii hareketine azami katky nasl yapabileceimiz olarak belirlemitik. Bu
49

erevede, Almanyadaki iilerin nemli bir blmn oluturan Trkiye kkenli iiler, dillerini ve yaplarn en iyi bildiimiz iin esas ilgi ve alma alanmz olarak beliriyordu. Ama daha bu grev tanmlamasnda bile, btn Trkiye sosyalistlerinden farklydk. Onlar iin Trkiyeli veya Krdistanl iileri, Trkiye veya Krdistandaki mcadeleye tabi olarak ve oradaki mcadeleye maddi manevi destek balamnda ele alnrken; biz ayn kesimi Avrupa ii hareketinin bir paras olarak ele alyorduk. Bizim sorunumuz, bu Avrupa ii hareketinin nasl birletirilecei idi, onlar ise, fiilen Avrupal iileri uluslara gre blerek rgtlemi oluyorlard. Dolaysyla btn Trk ve Krt soluna kar bir konumda bulunuyor, onlarn milliyetiliine kar, klasik devrimci ve enternasyonalist bir konumu savunuyorduk. Tabii bu klasik Marksist konuma uygun olarak da, tpk bir ehirden baka bir ehre giden bir parti yesinin gittii ehrin organnda almas gibi, Avrupada bulunduumuz lkelerdeki seksiyonlarda almaya baladk. nce Drdnc Enternasyonalin Fransa seksiyonunda (LCRde Devrimci Komnist Liga), sonra Almanyaya geince Alman Seksiyonunda, (GMde Enternasyonalist Marksist Grup) yer aldk. Ancak Almanyada daha ilk admda, bu klasik yaklamn gerekli ama yeterli olmadn grmeye ve gzlemlemeye baladk ve birden bire, i rgtlerinde ve partilerinde aznlklar konusuyla aznlktan bir insan olarak (Almanyada Trkiyeli iiler, Trkiyeliler de rgt iinde bir aznlkt) kar karya kaldk. Bu kar karya kaln bulunduu ortam ve tartmalarn balamn aktarabilmek iin, biraz geriye gitmek gerekiyor. 1950li yllarda, klasik Birinci ve nc Enternasyonalin geleneini ve programn savunan Drdnc Enternasyonal henz 1968 ykseliinin rzgarlaryla yelkenlerini doldurmam, kk gruplardan oluan bir rgtt ve Avrupadaki militanlarn zellikle Cezayir halknn kurtulu savan desteklemeye yneltmiti. Gizli silah fabrikalar kurmak gibi iler yapyorlard Avrupal kalifiye ii ve sosyalistler. Ama bylece bir ok Avrupal i ve Sosyalist ilk kez nc dnyallarla, Avrupa i snf merkezli bak asyla, kendisi kurtarlacak olarak grlenlerle, nesne olanlarla, onlarn zne olduklar mcadelede, onlara yardm etme durumunda bulunuyorlard. Babalar ve analar ocuklarndan ocuklarnn kendilerinden rendiinden daha fazlasn renirler. Bu faaliyetlere katlanlar da kendi Avrupa Merkezciliklerinin farkna daha ok vardlar. Bunlar Avrupal rgtlerin iinde, Avrupal rgtlerin Avrupa merkezci dnlerinin en nemli eletirmenleri olarak varlklarn srdrdler. Onlar bir yanda bu rgtler iinde var olmaya devam ederken, Trkiyede iki hareketin iinde yle bir gelime oldu yetmilerin sonunda. Vatan Partisi iinde biz nc Enternasyonalin lav, Sovyetlerin snf karakteri, Faizme kar mcadelenin sorunlarndan hareketle, Stalinizmle kopuup klasik Marksist gelenei srdren Trokist gelenee katlmtk. Benzeri bir geliim Rzgari saflarnda da grlyor ve onlar da yava yava bu sorunlar, Stalinizmi vs. gndeme getiriyorlard. Ama bu teorik olarak son derece korkak bir biimde yaplyor ve esas itici gcn Stalinizmin Krt sorunu karsndaki tutarszlnn eletirisinden aldndan, ulusu bir hareket noktas bu araylara
50

srekli damgasn vuruyor ve bu da onlarn mantk sonularna ulamasn engelliyor, genel olarak merkezci tabir edilen bir konumda bulunuyorlard. Ama yine de, bu tabularn ykl, bizim yazlarmz ve evrimimizin de dolayl etkisiyle bu harekete yakn duran baz kiilerin Rzgari hareketinden kopmas ve Trokizme ynelmesi sonucunu dourmutu. te bu gelimelerle bal olarak, bu hareketlerin Almanyadaki taraftarlar arasnda da bu ynde bir evrim yaanmt. Trkiyedeki bu evrimin sonucu olarak ve ondan etkilenmeyle, ou bulunduu fabrikada iyeri konseyi yesi veya sendika aktivisti de olan, yllardr bir ekilde politik mcadele yrten ii ve aydnlardan bir grup, Trokist olduk deyip Drdnc Enternasyonalin kapsn almlard. Avrupa sanayiinin kalbi Ruhr blgesinde, Duisburgta, veya Stuttgartda Mersedes fabrikalarnda grev yneten Trkiyeli, sosyalist maden ve elik iisi, en az be on yllk politik ve rgtsel tecrbesi olan iiler bu kk rgtn kapsn alnca rgt tam anlamyla bir ok yaar. rgtn btnyle ufku dnda kalm bu kesim bulutsuz gkte akan bir imek gibi rgtn iine girmitir. Ernest Mandel Krt iilerin rgtlenmesi Krdistanda sosyalist bir seksiyonun rgtlenmesine katk olabilir diyerek, kendi cebinden ald IBM elektrikli daktiloyu bu gruba hediye eder. Bkn isimli bir dergi kmaya balar. Bu arada 12 Eyll darbesi olmu, gmenler daha da hareketlenmitir. Trkiyeden kaanlarn da etkisiyle Avrupada politikleme ve aktifleme ykselmeye devam etmektedir. Yol dergisi etrafnda toplanan bu kiiler, 12 Eylle kar mitinglerin rgtlenmesinde nemli bir rol oynamlardr. Hasl kk Alman seksiyonu, gelen Trkiyeli Krt ve Trk iiler araclyla bana devlet kuu konmu gibidir. Ne var ki, ilk cicim aylar bitince, 12 Eyll yenilgisi ve dnyadaki yeni muhafazakar rzgarlarn da etkisi altnda (Teatcher, Reagan, zal, Kohl) hem bir gerileme ve zele ekilmeler hem de tam da aznlk olmaktan doan sorunlar kendini gstermeye balar. Krt ve Trk yeler bir trl rgtsel yaama katlamamakta, hep kendilerini dlanm hissetmektedirler. Bu nedir, nereden gelmektedir? Bu iki sorun birleince, Trk ve Krt yelerin ou bir sre sonra rgt terk eder. Birka kii kalr sadece. Bunun zerinde rgtte bu baarszln nedenleri zerine bir tartma balar. Ama tartma aslnda yine tam anlamyla rgt iinde olmaktan ziyade, yabanclar ve yabanclarla ilgilenenler arasnda yrtlmektedir. te bu tartmalarda, Cezayir Kurtulu savaana dayanmada alm, oralarda yaam bir Alman ye, rgt iinde Trk ve Krtlerin ayr bir otonom rgtlenme iinde olmasn savunmakta; Leninin Bundularla tartmasnn yanl bilindiini, aslnda Leninin fiilen zeletiri yaptn, Yahudi iilerin RSDP iinde otonom yaplarnn olduunu sylemektedir. Ve bunu syleyen rgt iinde yabanclar en iyi anlayan, onlara en yakn, rgtn Avrupa merkezciliine ve rklna kar onlar savunan; rgtn rk olduunu syleyen bu kiidir.

51

te ilk kez bu kiinin syledikleri ve bu tartma iinde, aznlk sorunu ile, sosyalist rgtlerde aznlklarn sorunu balamnda yukarda ksaca deinilen koullar ve atmosfer iinde karlatk. Tabii ilk tepkimiz, yabanc olarak bu Alman yenin dediklerine yani rgt iinde yabanclarn otonom rgtlenmesi olmasna kar kmak oldu. Bu daha nce hi duymadmz bir eydi. Kitapta yeri yoktu. Bylece biz yabanclar otonomiyi reddederken, bir Alman, ama Cezayir kurtulu sava araclyla bir nemli deney yaam bir Alman, bize ramen bizlerin otonom bir yap oluturmamz neriyor ve savunuyordu. Ancak bu srada Kadn hareketinin de bir ykselii yaanyordu ve kadn hareketi sol rgtleri ve ii rgtlerini sarsmaya balamt. Ayrca Kadn, Bar ve Ekoloji hareketlerinin partilemesi olarak grlebilecek Yeiller de seimlerden byk bir baaryla km ve btn paradigmalar ve politik manzara deimi, sol rgtler bu gelimelerin basks altna girmilerdi. Bunun etkisiyle de, rgtler iinde kadn yeler fiilen otonom yaplar oluturmular veya oluturuyorlard. Aslnda yabanclarn durumu da tpk kadnlara benziyordu: Paralellikler en kr gze bile batyor. Avrupadaki kadn hareketi her ne kadar beyaz bir karakter tasa; yabanclar da kadnlar karsnda seksist ve erkek egemen bir damardan geliyorduysa da; rgt iindeki rkla ve seksizme kar ister istemez benzer sorunlardan gelen bir yaknlama da oluyordu. Bunun zerine, klasik litertrde yeri olmayan evre, kadn, siyah (yabanclar, aznlklar) hareketleri ve konular zerine teorik bir younlamaya girdik. Bu younlamann ilk sonular rgt iinde fiilen otonom olarak kardmz Ne Yapmal adl, say kabilmi dergide grlebilir. (Bu dnemin ksa bir zeti, Hamburg Dersleri adl yazda bulunmaktadr.) Bu arada, Hamburgta bir Trk dazlaklar tarafndan ldrld ve Trk gmenlerin hzl bir radikalleme ve politiklemesi balad: Trk genleri kendiliinden z savunma ihtiyacna uygun olarak eteler kurmaya baladlar. Trkiyelilerin iinde neler iin nasl mcadele etmeliyiz, ne yapmalyz gibi sorunlar tartlmaya baland. Burada nemli olan udur. Artk Almanlar Trkiyelileri deil, Trkiyeliler kendilerinin ne yapacan tartyorlard. Yani Aznlklar sorunu deil; Aznlklar Alman sorunun tartyorlard. Bu gnk Trkiyedeki tartmalarn diline evirirsek; Trkler aznlk sorununu deil; Aznlklar u Trk sorununu nasl halledeceklerini tartyorlard. Bu gelimelerin ve tartmalarn en bandan itibaren iinde yer aldk. Artk, bir Alman sosyalist rgtnde, sosyalist biri olarak aznlklar sorununu deil; fiilen var olan bir aznlk hareketi iinde, aznlktan bir sosyalist olarak aznlk hareketinin veya aznlk hareketi iindeki ii ve sosyalistlerin ne yapmas gerektiini tartyorduk. te iliikteki ilk metin bu tartmalar iinde bizim savunduklarmzn birer belgesidir. * Daha sonra, buradan kardmz dersleri, Krt hareketinin veya Trkiyedeki demokrasi mcadelesinin stratejisi balamnda tekrar eitli yazlarda ele aldk. Son metin de bunun rneidir.
52

Ama btn bu yazlarda ok temel bir yanlmz bulunmaktadr ve bu bizim ancak son dnemde zp aabildiimiz bir sorundur. Zaten bu sorunun zm, Marksist Din, Ulus, styaplar, Demokratik cumhuriyet, Proletarya Diktatrl gibi sorunlar bir rpda yepyeni bir k altnda zmektedir. Temel yanlmz, bu yazlarda ulusu, ulusular gibi tanmlamamzdr. Yani bir dil, etni ya da tarihle. Bylece sanki ortada iki farkl sorun varm gibi grlmektedir. Bir yanda aznlk sorunu, bir yanda da ulusal sorun. Ulusal sorununun zm iin Uluslarn Kaderini Tayin Hakk; Aznlk sorunu iin, dil, kltr, ulus ve etnilerin eitlii. Peki, eer politik olan dil, etni, soy, kavime vs. gre tanmlanmamsa, aznlk m olur? Ayn ey demokratik cumhuriyet balamnda da grlr. Bir yandan, Uluslarn kaderini Tayn hakknn aslnda ulusal sorunla ilgili deil; nasl bir devlet biimiyle ilgili olduunu syleriz; yani bir tek kyn bile ayrlma hakk olmas gerektiinden; ayrlmak iin bir ulus olmann art olmadndan sz ederiz; dier yanda uluslarn kaderini tayin hakkndan sz ederiz. Uluslarn kaderini tayin hakknn aslnda dile, dine dayanan ulusal devletler kurmak hakk olduunu gremeyiz. Peki bu kk adm niin bir trl atamayz? Lenin, Troki, Kvlcml gibilerin zerimizdeki otoritesi yle byktr ki, Onlarn hepsinin bu slogan savunmu olmas, o slogan eletiri ateinden geirmemizi engellemektedir. Bunun yan sra Trkiyedeki Krt mcadelesine verdiimiz destek de bu ilkeye dayandndan, bu ilkenin nesnel ilerici yn nedeniyle, ideolojik olarak gerici olduunu gremeyiz. Bu nedenle, aslnda 1990larn en ge ortalarnda atmamz gereken adm ancak on sene sonra atabiliriz. Bu nedenle aadaki yazlar bu elikileriyle birlikte ve bu elikinin zmnde bir aama, belli bir tkankln manevi bir otorite yznden alamamasnn; zihnin bilinmeyen yerlere adm atarken nasl korkak ve rkek hareket ettiinin bir rnei olarak da okunabilir. Ulusal Sorun ve Aznlklar sorunu (Trkiyedeki tartmalarda Ulusal sorun ve Milliyetler sorunu diye ayrlan ey) iki ayr sorun deildir. Ya da daha dorusu yle diyelim. Dile, dine, etniye dayanan ulusuluk asndan, bir ulusal sorun bir de aznlklar ya da milliyetler sorunu vardr. Milliyetler, aznlklar yzdeki sivilceler gibi katlanlmas gereken sorunlardr. Ya da sivilceleri salk iareti gren bir anlayla sivilceler zamann modasna gre, sivilceler bir salk ve gzellik iareti olarak da alnabilir. Bu gnn aznlklar renklilik ve eitlilik olarak tanmlayan anlay, aslnda btn o ilerici grnnn ardnda; gerici ulusuluun btn varsaymlarn paylar. Aznl yok etmez, sadece onun karsndaki tavrn deitirir. Sorun olarak deil zenginlik olarak grmeye balar. Yani aznlklar zenginlik olmasa derhal tavrn deitirecektir. Halbuki, ulusu, dil, din, etni, tarih vs, ile tanmlamay reddeden; tm dillerin, kltrlerin, etnilerin eitliine dayanan; bunlarn politik olann tanmndan dland bir devrimci demokratik ulusulukta, ounluk olmad iin (Dile dine etniye dayanan bir millet olmad iin), aznlklar da (milliyetler de) olmaz.

53

Ama tam da bunlarn olmad yerde, kelimenin gerek anlamyla aznlklar sorunu, gerekten aritmetik ya da saysal anlamyla aznlk olmaktan doun sorunlar gndeme gelebilir. * Bu gnk tartmalara gelince. Buraya kadar sylenenler bir de bu balamda somutlayalm. Trkiyede Aznlklar konusundaki son tartmalar hep ounluk tarafndan yaplmakta ve yanl varsaymlara dayanarak yaplmaktadr. Birinci yanl udur: Aznlk sorununu aznlklar yok ederek deil, aznlklarn varlna dayanarak zmek tartlmaktadr. Sorunun tartlmasna en kritik yanl: matematik olarak aznlk ile hukuki ve politik olarak aznlk kavramnn kartrlmasdr. Aznlk sorunu ncelikle, politik ve hukuki bir sorun olarak ele alnabilir. Politik ve hukuki bir zm iin, brakalm sosyalizmi bir yana, Aznlk sorununun, devrimci demokratik bir zm, Aznlklar yok ederek mmkn olur. Aznlklar yok etmenin biricik yolu ise, ounluu yok etmektir. Ve bu da bir tek taleple ifade edilebilir: Tm dillerin, etnilerin, kltrlerin, uluslarn, kavimlerin eitlii; devletin dini, etnisi, kltr, kavmi, ulusu olmamas. Tpk gerek bir laiklikte din karsnda nasl bir konumda olursa, diller, etniler, kltrler, kavimler ve uluslar karsnda da ayn konumda bulunmas. Zina tartmalarndaki geri ve gerici konumlar aznlk tartmalarna da damgasn vurmutur. Aslnda sorun son derece kolay ve basit olarak zlr. Nasl hukuken evliliin olmad yerde, hukuken zina da olmazsa, politik ya da hukuki olarak tanmlanm bir kritere gre ounluun olmad yerde, aznlk da olmaz. Konu aznlklar tartmasnda dinsel, ulusal, dilsel, kltrel aznlklar olduuna gre, bu aznlklar yok etmenin yolu: bu kriterlere dayanan ounluu yok etmekten geer. Yani Ulusun ya da devletin tanmndan Trkl kaldrdnz zaman Ermenilii, Sryanilii, Rumluu, Zazal vs.yi de yok etmi olursunuz. Elbette politik ve hukuki anlam olmayan bir kavram olarak Trkler, Ermeniler, Rumlar, Sryaniler var olmaya devam ederler. Ama devlet ya da politik olan, her hangi bir dil, din, etni, kltr ile tanmlanmad iin; ortada politik ya da hukuki olarak bir ounluk bulunmaz. te gerek anlamyla aznlk sorunu, tam da burada, politik olarak tanmlanm ounluklarn olmad noktada ortaya kar. Yani ulusun ya da devletin dini, dili, etnisi, tarihi, soyu olmad durumda da, politik ya da hukuki anlam olmamakla birlikte, aritmetiksel olarak aznlklar var almaya devam ederler. Aritmetik olarak aznlkta olmann kendisi bizzat o aznlktakilerin, politika ve hukuk dnda ekonomi ve kltr alanlarnda bask altnda kalmasna yol aar. ounluk olmann kendisi zaten bir g olmay ifade eder.
54

Gerek bir demokraside, yani zel trden bir demokraside, devletin grevi: var olan politik ve hukuki eitlie ramen, politika dnda, sosyal hayatta, her an yeniden ortaya kacak eitsizlikleri dengelemek olmaldr. Bunun ne olduunu hi de politik olmad hemen grlecek, bu gn de politik anlam olmayan baka bir aznlk rneiyle aklamaya alalm. rnein, zrller, tekerlekli sandalye araclyla hareket edenler. Hukuken ve politik olarak ayaklaryla yryenlerle eit olmalarna ramen, btn yollar, kaldrmlar, tuvaletler vs. hep ayaklaryla yryen ounluk gzetilerek yaplr. Tekerlekli sandalye ile hareket edenlerle yryenler hukuken ve politik olarak eit olmasna ramen, tekerlekli sandalye ile hareket edenler, srekli bir bask altnda ve daha zor hayat koullarnda yaarlar. Burada toplum u soruyla kar karyadr: zrllerin bu fiili eitsizliini dengeleyecek tedbirler alacak mdr, yoksa onlar bir yk, bir hastalk gibi grp kendi kaderleriyle ba baa m brakacaktr? Burada, toplum asndan ok byk bir masrafa yol asa da, fiili olarak ortaya kan eitsizlii gidermek iin zrllere uyan yollar, tuvaletler vs. yaplmas ve onlarn nfus iindeki oranlar ve katklarndan ok daha byk bir meblan bu fiili eitsizliin giderilmesi iin kullanlmas ve kotalama gibi (rnein zrllere ilerde ncelik verilmesi veya kota uygulanmas) gibi tedbirler, bir lde olsun bu eitsizlii gidermeye yararlar. Gerek anlamda aznlklar sorunu ve zm budur. Ayn durum kolaylkla, dilsel, dinsel vs. aznlklara da aktarlabilir. Devletin dilinin, dininin olmad; bunlarn hibir politik anlamnn bulunmad bir toplumda da sadece sayca aznlk dininden veya dilinden olmak bile bir sr eitsizliklerin ve aznlklar zerinde fiili kltrel basklarn olumasna yol aar. rnein byk bir ounluu Snni olan bir lkede, Alevi veya Hristiyan olmak, gnlk hayatta bir ok kltrel bask ve dezavantajl duruma yol aar. Tpk zrller rneinde olduu gibi, devletin grevi, bu fiili dezavantaj dengeleyecek tedbirler almak olmaldr. rnein, Trke byk ounluun ana dili olduundan, devletin resmi dili, her hangi bir eitsizlie yol amamak iin rnein ngilizce olsa bile (Bir ok Afrika lkesinde, bu kaygyla olmasa da fiilen byle bir durum vardr.) ounluun gnlk hayatta Trke konumas, dier diller karsnda bu dil ana dili olanlarn avantajl bir durumda olmasna ve dier dillerin zamanla yok oluuna yol aar. Ana dili Trke olmayanlarn bin bir biimde kltrel bask altnda olmasna yol aar. Aznlklar sorunu, bu fiili eitsizlikleri dengeleyecek bir program sorunudur. Hemen grlecei gibi, Trkiyede tartlan aznlk sorunu deil, ulusun nasl tanmlanaca sorunudur. Ne Trkiyelilik st kimlii, ne Krt Trk kurucu yelii, bu konuda tutarl bir zm oluturmaz. Ayn ekilde, bu gn Trkiyede resmen aznlk olarak tanmlanm aznlklarn dinsel olarak tanmlanm olmas, devletin laik olmadnn da zmni bir itirafdr. Bu gnk aznlk tanm, laik bir devletle de uyumaz.
55

O halde, aznlklar sorunuyla kar karya kalabilmek iin, politik ve hukuki olarak, tm aznlklarn dolaysyla ounluun yok edilmesi gerekir. Ancak bundan sonra gerek anlamyla aznlklar sorunu tartlabilir hali gelir. (Gerek anlamda aznlklar sorununun tmyle yok olmas ise, demokrasinin tesindeki zgrlkler aleminde; herkese emeine gre ilkesinin geerli olmad; dolaysyla her hangi bir yaptrma artk ihtiya duyulmayacak bir toplumda; herkesten yetenei kadar, herkese ihtiyac kadar ilkesinin geerli olduu zenginliklerin grl grl akt bir toplumda gerekleebilir.) Btn bunlar olsa, yani devletin nasl dini olmamas gerekiyorsa, dili, etnisi, soyu, sopu, kavmi ulusu olmasa bile, kimi akl evvellerin ok sevdii ifadeyle bu ulus devletin sonu deil; etniye, dile, soya dayanan ulusuluun ve byle tanmlanm bir ulus devletin sonu olur. Ulus ve ulusuluk, dine, dile, etniye dayanmayan; insan haklarna dayanan bir ulusuluk ve ulusal devlet olarak var olmaya devam eder. Yani bu imdi artk kimsenin hayal bile edemedii zm de aslnda, ulusuluun ve ulusal devletin sonu deildir ve bu gnn dnyasnn sorunlar karsnda gerekte bir zm deil; sorunun ta kendisidir. Trkiyedeki tartmalarda, szde en radikal konumda olanlar arasnda bile hi konu edilmeyen ve tartlmayan da budur. Ulus devletin sonu, politik olann (yani devletin), nasl tanmlanrsa tanmlansn, ulusal olana gre tanmlanmasnn reddi; yani fiilen ulusal devletlerin yklmas; bu da fiilen dnya apnda bir Proletarya Diktatrl demektir. Dier bir ifadeyle Proletarya Diktatrl, somutta politik olan ulusal olarak tanmlama zerinde bir diktatrlk, ulusal olan politika dnda tutmadr. Yani bu gnk ulusuluun klasik dinlere yaptn ulusulua yapmaktr. * Trkiyedeki tartmalarn ikinci zellii, onlarn ounluk tarafndan yaplan bir aznlklar tartmas olmasdr. Yani ounluk aznln nasl tanmlanacan ve aznlklarn ne olacan tartmaktadr. Aznlklar tartmann znesi deil nesnesidirler. Halbuki, Avrupadaki Trkler, seksenli yllarda, bir aznlk olarak, hangi hedefler iin mcadele edecekleri ynnde tartmlard. Biz de bu tartmalarn iinde yer almtk. liikteki metinler, aznlklarn bir zne olarak sorunu nasl tarttklar ve tartabilecekleri konusunda nemli dersler iermektedir. Birinci ders, aznlklarn iinde de, aznlklarn hangi hedefler iin nasl mcadele edileceine dair bir snf mcadelesi olduudur. kincisi, aznlklar iindeki sosyalistler, aznlklarn sadece kendi sorunlaryla uramasnn en nemli eletirmeni olmak zorundadr. ncs de bu ikinciden kar. Aznlklar, toplumun ounluunu taleplerine kazanabilmek iin, tm toplumun nne kendi sorunlaryla birlikte byk ounluun sorunlarn da zen bir programla kmak zorundadrlar.

56

Almanyada seksenli yllarda yaplm tartmalar balamnda yazlanlarn, Aznlklar sorunun tartlmasn epey aydnlatacan dnyoruz. 03 Kasm 2004 aramba demir@gmx.,li http://www.comlink.de/demir

57

Kemalizm ve slam
Kemalizm ve Politik slam ayn madalyonun iki yzdr. Politik slamn Kemalizme; Kemalizmin Politik slama hava gibi, su gibi ihtiyac vardr. Trkiye batllatka, modernletike ve de laikletike Mslmanlamtr. Trkiye bu kadar laik ve batl olmasayd bu kadar Mslman olmazd. Osmanl gya bir slam imparatorluu idi, nfusunun byk blm Mslman deildi; Trkiye Cumhuriyeti ise laik, batc ve de batldr ama, Politik slamn ok sevdii ifadeyle, nfusunun yzde doksan dokuzunu Mslman yapmay baarmtr. (Alevileri Mslman saymakta Politik slamn Kemalizme bir itiraz yoktur.) Osmanlya egemen olanlar, Mslman devirmelerdi, onlara Trk diyen batllard; onlar kendilerini Trk olarak grmyor ve Trk kaba, cahil anlamnda bir hakaret sfat olarak kullanyorlard. Bu snfn sonradan uydurmas olan Trklerin devlet gelenei denen ey aslnda, Bizans-Osmanldan beri gelen ve kkleri Smere dayanan bu snfn gelenei ve ideolojisidir. Tarihte bir tek Trk devleti vardr: Trkiye Cumhuriyeti. Ve onu da Trkler deil ite bu Trklerin devlet geleneinden sz eden, Bizans-Osmanl art snf kurmutur. Daha dorusu zaten var olan devleti Trk devleti yapmtr. Bu Mslman devirmeler kast ya da snf; varln ve egemenliini borlu olduu devleti srdrebilmek iin her eyi yapmaya ve her ey olmaya hazrd. Birinci Byk Millet Meclisinde bunu aka da ifade ediyorlard: eytan da oluruz Bolevik de diye. Milliyetiliin Osmanlya geldii dnemde, artk milliyetilik eski demokratik ve cumhuriyeti niteliini yitirdiinden, Balkan ve Anadoluda bir burjuvazi de Hristiyanlar arasnda gelitiinden, Burjuvazinin milliyetilii, bir etniye ve dine dayanan, ou kez de etni ve din akt iin ikisine birden dayanan bir milliyetilikti. Burjuvazinin bu milliyetilii, Bizans-Osmanl devletiliini ve varl buna bal Mslman Devlet Snflarn tehdit ediyordu. Bu nedenle onlar, egemenliini srdrmek iin Osmanl Ulusuluu para etmeyince bir sre Pan slamizm ile oyalandktan sonra, Trk ulusuluunda karar kldlar ve Mslman ahaliden bir Trk ulusu yaratld. Ne bu ulusu ve ulusuluu yaratan kastn; ne de kendisinden bu ulus yaratlan nfusun soy olarak Trklkle bir ilgisi bulunmuyordu. Balkan ve Kafkas gmenlerinden; Anadolunun byk lde Mslmanlam ahalisinden, biraz da Trkmen ve Ouz soyundan gebe ve kyllerden yaratld bu ulus. yle ki, soy ve dilce herkesten daha Trk olan Karamanllar, srf Ortodoks olduklar iin zorla Yunanistana srldler; Adalarn bir kelime Trke bilmeyen muhtemelen Rum asll Mslmanlar da onlara karlk alndlar. Mslman Hristiyan elikisi gibi grnen aslnda, Kapitalizm ncesini temsil eden Osmanl Devlet snflar ile Hristiyanlar arasnda gelimi modern burjuvazinin atmasyd. Osmanlclk da, Pan slamizm de, Trk milliyetilii de gerici Bizans-Osmanl devletiliini temsil ediyordu. Bata Ermeniler olmak zere, Hristiyan ahalinin katliam, srgn ve
58

mbadeleleri, kapitalizmin tasfiyesi, prekapitalizmin glenmesidir. Bu tpk, devlet benim deyiinin kt Fransz devletiliinin, Sen Bartelmi katliamlarnda Protestanl, yani burjuva geliimi katletmesi gibidir. Bu katliam Fransann modern burjuva geliime giriini 100 yl geciktirmi ve sonunda Fransz Devrimi bu gecikmenin acsn karmtr. Hristiyan burjuvazinin devlet snflarnca tasfiyesi, devletiliin yan sra prekapitalist toprak aa ve eyhliinin; tefeci bezirganln glenmesi sonucunu vermitir. Bu tefeci bezirganln ve aaln ideolojisi ise Mslmanlkt. Glendirdii tefeci bezirganl kontrol altna alabilmek iin, devlet snflar kendi slam yorumunu devlet dini yapt ve bu resmi Mslmanla da laiklik adn verdi. Bu devletilik Hristiyan katliamlaryla, laikliin temeli olan nfusu ve toplumsal ilikileri bizzat kendi yok etmiti. Ne var ki, 1970lere kadar, slam genel olarak tefeci bezirganln ideolojisiyken, 1970lerden sonra yeni kan ve ou bu tefeci bezirganlarn ocuklar olan, Anadolu Burjuvazisinin bayra oldu. Politik slam bayrak yapan burjuvazi, sadece devletiliin keyfiliinden bkm iileri deil, byk ehirlerin Sekler burjuvazisinin bile desteini ald. Bu destekle birlikte de eskiden Mslman yazarlarn konusu olan Sabetayc Komplo teorileri Kemalistlerin balca ilgi konularndan oldu. Ama dikkat edilsin, Politik slam bayrak yapan burjuvazi, devlet snflarna kar gerekten onlar tecrit edecek, politik iktidarn seilmi temsilcilerin elinde bulunaca tedbirler almyor; byle giriimlerde bulunmuyor. Devletin her trl din eitiminden elini ekmesi, mam Hatiplerin kapanmas; Diyanet lerinin lav; mam, Mezzin gibilerin maann vergilerden denmesine son verilmesi ve bunlarn Mslmanlarn balaryla geinmesi; devletin sadece inan zgrln ve eitliini garanti altna almas gibi gerekten laik giriim ve talepleri azlarna bile almyorlar. Halbuki byle talep ve giriimler bir anda, Trkiyedeki btn Alevilerin, dinsizlerin, ehir orta snflarnn desteini alr ve Kemalist brokrasinin btn demagojisini aa karp onu tecrit eder. Byle gerek bir laiklik, ki demokratiklemenin artl olan devletiliin tecridini de getirir, Kemalizmin laiklik denen resmi slamn yok edeceinden, Politik slamn mazlumu oynama ans kalmaz. Bu da geni ezilen ynlarn hzla burjuvazisin etkisinden syrln getirir. Bu nedenle AKP Kemalist devletilii tmyle tasfiye edecek hibir adm atmyor. nk, ancak bir Kemalist slam olan Laiklik var olursa Burjuvazinin Politik slam var olmaya devam edebilir ve bu ideolojik kayk dvn srdrebilir. 28 Mays 2004 Cuma

59

Klnde Yaplan Ak Oturumdaki Konuma

5 Mart 2005 gn 90. yl Ermeni Soykrm ve Toplumsal Sorumluluk ad altnda Kln Dom Forumda Almanya Ermenileri Merkez Konseyi ve Almanya Ermeni Kilisesi iinde yer alan 24 Nisan Grubu tarafndan organize edilen ve yazar Doan Akhanlnn sunduu panele Demir Kkaydn, Recep Maral ve Ragp Zarakolu katld.

(Demir Kkaydnn Konumasnn zm) Bu panel soykrm kurbanlarna saygszlk paneli deildir ve erevesi bellidir. Baka bir ifadeyle panelin konusu soykrm oldu mu, olmad m deildir. Panelin konusu soykrm ve izdmleridir, yani anlalmaz olan anlamaya aba gstereceimiz bir platformdur. Arkadalar, yzyln banda olan bu ve benzeri felaketler zerine btn tartmalar ve konumalar incelediimizde yle bir eksiklik grrz: Bu olayn olup olmad, nasl tanmlanaca zerine zengin bir literatr vardr, ama bu olay neden olmutur? Bunun sosyalist aklamas hemen hemen hi yoktur. Bu yokluk bir sr gizli varsaym bir arada bulundurur. Ben biraz tartmay baka bir noktaya ekme denemesinde bulunacam. nk bu olayn eksik grnen yan bu kanmca. Arkadalarm, bu soykrm ilk deil, son da deil. Ama biz ulusuluun ortaya kyla birlikte olan bu soykrm ele alalm. nk ondan nce de St. Barthlemy katliamnda Farnsada Kta Avrupasnda protestanlar katledildi, soykrm yapld. Ama biz modern tarihle, ulusulukla ortaya kanlara baktmzda gerekten de yzyln bandaki Ermeni Soykrm tek soykrm deil. rnein Almanyadaki Yahudilerin, kinci Dnya Savanda faizm, Nazi dneminde bana gelenleri biliyoruz. Daha birka yl nce Afrikada olanlar biliyoruz. ok yakn zamanda Balkanlarda eski Yugoslavyada olanlar biliyoruz. Ve ok daha az bilinen bireyi de ben hatrlataym: Mesela sava sonrasnda bugnk Almanyann hudutlarnn dnda bulunan Almanlarn oralardan srlmeleri srasnda lenlerin -bir iki milyon kadar Alman lm bildiim kadaryla- bugn kimse adn anmyor. Yani en az Ermeniler kadar da Alman ldrlm durumda, alktan ve sefaletten. . . Hem de en mkemmel olanaklarn olduu koullarda. . . Bu bize unu gstermektedir; ne Almanlar, ne mttefikler ne hi kimse bu konuyu anmyor. Ermeni sorununun, Ermeni soykrmnn da anlmamas bu nedenle. Tarih tarihle ilgili
60

deildir arkadalar. Tarih dorudan doruya bugnle var ve bugnn var olan toplumsal gleriyle ilgilidir. Argmanlarla kimsenin dnyada ikna edildii grlmemitir. u an dnya dengeleri eer uygun olsa, muhtemelen gndemin ba srasna sava sonrasndaki Almanlarn srlmesi esnasndaki lmler de gelebilir. Bugn Almanyann srailden zr dilemesi, boyun emesi, gnah karmas aslnda Almanyann bunlar tanmalaryla ilgili deil, btnyle Almanyann politik karlaryla, Orta Douda srailin prosedrnn dnya dengeleriyle ilgilidir. Bu bize unu gsterir. Tersinden gitmek gerekir diyoruz. imdiye kadar hep yle gidiliyor: Biz argmanlar getirelim, onlar tansn. . . Bizler o glere kar ciddi mcadele edebildigimizde onun yan rnleri olarak zaten bu olayn nedenleri ve kendisi insanlarn bilincine kacaktr. Trkiye ya da dnya, emin olun Ermenistanda iyi petrol olsayd, muhtemelen bu i oktan dnyann gndemine girmiti. Ya da Ermenistan byke bir lke olsayd ve Trkiye oradaki pazara girebilseydi, Trk burjuvazisi Ermenistanla ticaret yaparz. Ne olacak gideriz, diz keriz, boyun eeriz derlerdi. Bu nedenle olaya u adan yaklaalm diyorum ben; Ermeni katliamn mahkum etmek, sulamak, zr dilemek ne bu olay anlamamz salar, ne de onun benzerlerinin bu dnyada yinelenmesini. . . u ana kadar btn diskusyon, diskurs bunun zr dilenmesi, kabul edilmesi, edilmemesi balamnda yryor. Bunda bir yanllk var. Soykrmn olduunu tartmak bile istemiyorum. nk argmanlarla yle bir olay olup olmadn Trkiye Devletine kabul ettiremezsiniz. Ancak, Trkiyede gl bir demokatik muhalefet oluur, o zaman devlet hepsini kabul eder. Argmanlarn bu zamana kadar insanlar bir eylere ikna ettii grlmemitir. Nesnel, karlara dayanan gl bir sosyal hareket bir eyleri baarabilir. Almanyann ya da Trkiyenin veya herhangi birisinin katliam kabul etmesini mi istiyorsunuz, o balamda inkar eden gce kar baka bir sosyal gc harekete geirmeniz gerekir, onu rgtlemeniz gerekir, ona bu program dayatmanz gerekir. Eksik olan bu. Doan: Burada merak ettiim bir nokta var. Gemiteki soykrm ve katliamlara ilgisiz kalmak sadece devlet politikasnda yatmakta deil. Temel olarak bakldnda solda da ayn sorun var ve inden Arnavutluka kadar yeryznn btn ihtilal yapm lkerlerde, tarihi ok iyi bilenler, tekilatlar, organizasyonlar, hem Trkiye tarihi konusunda analizden yoksunlar -ya da yazlar pek yok- hem de soykrm konusunda politik bir tutum da yok. Bunu nasl deerlendiriyorsunuz? Demir Kkaydn Politik tutum olmamas her zaman bir politik tutumdur. Politik tutum yok diye bir ey olmaz. Var. Sorun yle: Bu soruna gelindiinde Sol kendisiyle hesaplamak zorundadr. Bu katliamn temelinde ulusuluk denen olay vardr, ama ulusuluun gerici bir biimi vardr. Ulusuluk denen 1848den sonra dnyaya yaylan dile, dine, etniye gre tanmlanm gerici ulusuluk dediimiz biim bu siyasi, bu modern toplumun varolu biimi olmasayd, Ermeni katliam olmazd. Tutsilerin, Hutularn katliam olmazd, Yugoslavyadaki olmazd ve yakn zamanda Orta Douda greceklerimiz de olmayacaktr. Sol btn dnyada gerici, milliyetidir. Buna zlem olarak kar durmasna ramen, sosyalizm maalesef doarken aydnlanmann kalntlar nedeniyle milliyetiliin ne olduunu anlamam, iin kts Ekim
61

Devriminden sonra en gerici milliyeti hale gelmitir. Dnn arkadalar, dnyann her tarafnda dine, dile, etniye dayanan uluslar, sosyalistler tarafndan kurulmutur. zbekistan, Bulgaristan, Krgzistan vs. bunlar kuranlar burjuvalar deil sosyalistler. . . Bir ulusu Burgarlkla, zbeklikle bilemem neyle tanmlamaya baladnz andan itibaren, ondan olmayanlar, sizin gznzle katlanlmas gereken, tolerans edilmesi gereken sivilceler olarak grlmeye balanacaktr. Soruna byle yaklamanz lazm. Eer bugn zeletiri yapmas gereken varsa, biz sosyalistleriz derim. Biz daha doarken ulusuluk karsnda yeterince bir baklk oluturabilseydik, insanlk bugn olduu yerde olmazd. nsanlarda modern toplumun bu var olu biimine kar ok gl bir direni, bir bilin, bir kar hareket olurdu. Biz bunu yaratamadk. Bu nedenle eer bir sulu aranyorsa, biziz bunun sulusu.

62

Ermeni Tehciri ve Gnmzde Politika

Tarih tarihilere braklamayacak kadar politik bir itir. Tarih zerine en soyut ve bu gn ile ilgisizmi gibi grnen tartmalar bile aslnda bu gnk toplumsal glerin kar, hedef ve politikalar balamnda yaplrlar. Tarihi deil ama gnmzn atan politik glerini, onlarn hedef ve karlarn anlamak istiyorsanz tarih zerine yaplan tartmalara baknz. Bundan doksan yl nce gerekleen Ermeni Tehciri-Katliam-Soykrm sz konusu olduunda da tartlan Ermeni katliam deildir aslnda. Bu gn var olan glerin karlar atmaktadr. Bir yanda varln ve egemenliini, bizzat bu katliamla domu olan Trkle dayandran Smer, Bizans, Osmanl devletiliinin yaayan son halkas, Trkiye politikasnn gerek egemeni Snuf-u Devlet ve onun gc sarslrsa kendisinin de ekonomiye egemenliinin sarslacan gren Mslman ve Trk burjuvazi; dier yanda, bu Trkle gre tanmlanm devleti daha esnek hale getirip an gereklerine ayarlamaya alan liberaller. Bu atmada devrimci demokrasinin ve sosyalizmin izi bile yoktur. Kendine sosyalist diyen milliyeti ve liberaller ise bu iki gcn atmasnda taraflarn yedekleri durumundadrlar. Bu bizzat yaplan tartmalarn mantnda da grlr. rnein Ermeni Katliam zerine btn tartmalar u dzeyde yrtlmektedir: olan katliam m, soykrm m, z savunma m, kaza m? Devlet snflar ve onlarn gc ve egemenliini savunanlar bunun bir z savunma veya kaza; liberaller de katliam veya jenosit olduunu savunmaktadrlar. Ya da tartma soykrm kavramnn ne olduu ve snrlar gibi hukuki tanmlara alanna yaylmaktadr. Yaplan tartma aslnda yle bir benzetmeyle daha iyi anlalabilir. Ortada bir ceset ve cinayet vardr. Bir taraf bunun taammden ilenmi bir cinayet olduunu sylemektedir; dieri ise lmde bir kast olmadn (g ettirilirlerken sava koullar nedeniyle ldler) veya bir nefsi mdafaa (Ruslarla i birlii yaptlar ve/veya onlar da bize saldryorlard) olduunu sylemektedir. Peki bu tartma znde nedir? Bu tartma hukuki bir tartmadr, sosyolojik bir tartma deildir. Hukuki tartmalar ise var olan olumlayan dnyann en gerici tartmalardr. yi bir avukat, hayatn karmaklnn yaratt nice ayrnty kullanarak, en planlanarak ilenmi cinayeti bile bir meru savunma gibi gsterebilir. Kald ki son durumada, jridekilerin kltrel kotlarnn, ideolojilerinin veya karlarnn taraflardan hangisinin iddiasn doru kabul edeceini belirledii de bir sr deildir. te Trk devletinin tam da sorunu ekmek istedii ve ektii alan budur. Bu tartmaya girerek, liberaller daha batan sava devlet snflarnn istedii alanda kabullenmekte ve onlarla zmni bir su ortaklna girmektedirler. u ok aktr ki, Trk devletinin ve devlete
63

egemen zmrenin uluslararas politika alannda baka glerle elikileri de bulunmaktadr. O gler de bask iin, onun hareket alann daraltmak veya tecrit etmek iin parlamentoya gelen karar tasarlaryla Ermeni katliamn uluslar aras bir hukuk sorunu olarak ortaya koymaktadrlar. Bylece devlet snflar kendi egemenliine ynelmi bir muhalefeti kolayca kendisine bask uygulayan dier devletlerin ibirlikisi gibi gsterebilmekte ve etkisizletirip tecrit etmekte, marjinalletirmekdir. Ama daha da kts udur: liberaller dengeler deiip baar kazansalar bile bu katliamn nedenini aklam ve o nedeni ortadan kaldrm olmaz. nk hibir hukuki tartma cinayetlerin nedeni nedir sorusunu sormaz. Hukuk nedenlerle ilgilendiinde bile, tek bir olayn hukuki nedenleriyle ilgilenir, sosyolojik nedenleriyle ilgilenmez. Ama ortadaki olay, sosyolojik bakmdan aklanmay bekleyen son derece nemli ve ciddi bir olaydr. Sorunu hukuki dzeyde tartmann kendisi, onun nemini ve ciddiyetini gizleyen bir utanmazlktr. Bir olayn nedenleri aklanmadan ve o nedenler ortadan kaldrlmadan sorun zlm olmaz. Bu konudaki btn tartmalara bakn, olayn sosyolojik olarak aklanmas zerine bir tartma bir literatr neredeyse bulamazsnz. Btn tartma su var mdr ve sulu kimdir varsa cezas ne olmaldr balamnda yrtlmektedir. Ama bu tartmann kendisi gericidir ve nedenler zerine bir tartmay gndemden karmaktadr. Nedenler zerine bir tartmay gndeme koymaya kalktnz an, o ana kadar birbirine kar mcadele eden taraflar, o taraflarn dayand varsaymlar sorguladnz iin birlikte karnzda yer alacaklardr. Devrimci Demokrasi ve ii snf (Sosyalizm) olay yle koymaldr. Biz 1915te Osmanl Devleti topraklar zerinede yaayan Ermenilerin toplu halde yok edildii gereini tartmay reddediyoruz. Buna hukuken jenosit mi, katliam m, tehcir mi, g ettirme mi deneceinin bir nemi bulunmamaktadr. Bunlar sosyolojik deil hukuksal kavramlardr. Olay aklamazlar, bizzat kendileri aklanmas gereken fenomenlerdir. Bizi ilgilendiren esas sorun udur: niin bir dine ya da etniye ait insanlar yok edilmektedir. nk bu sadece burada yaanmad. Tersinden ksmen Balkanlarda yaand. 1920lerdeki Trk Yunan Mbadelesi ayn olgunun kansz biimidir. Yahudilerin Nazilerce yok edilmesi; Yugoslavya veya Afrikada olanlar; kinci Dnya Sava sonrasnda Almanlara yaplan tehcir ve milyonlar bulan ller. Btn bunlar ortada nedenlerinin aklanmasn bekleyen ok ciddi bir fenomen olduunu ve bu nedenler ortadan kalkmad srece yenilerinin olacan gstermektedir. Bu nedenlere girince unu grrz: ulusun bir dine, dile, etniye gre tanmlanmas; yani 1800lerde Amerikan ve Fransz devrimlerinin demokratik ve insan haklaryla tanmlanm ulusuluunun yerini gerici ulusuluk ald andan itibaren bu tr katliamlar ortaya kar. Fransz devrimi Yahudileri gettodan kard ve eit hakl yurttalar yapt gibi; Alsas Lorenin Almanlarn da eit hakl yurttalar yapyor, feodal bamllklardan kurtaryor zgr klyordu. Bu nedenle Yahudiler de, Alsas-Lorenin Almanlar da devrimi savunan ordularn safnda savayorlard. Bu sonra hibir burjuvazide grlmedi. Ama daha kts, ii hareketi de zamanla bu program; bu dile, dine, etniye dayanmayan; yurttalk ve insan haklarnn
64

zde olduu bu ulusuluu unuttu ve gerici ulusuluun birer savunucusu ve bu ilkeye gre kurulmu uluslarn kurucusuna dnt. Bir ulusu, bir din, dil, etni, tarih ile tanmlamaya baladnz andan itibaren, btn o tanmn dndakiler en iyisinden katlanlmas gereken birer arza olurlar eer g dengeleri el verip de yok edilemiyorlarsa. Ya da imdi olduu gibi, kltrel zenginlik veya esneklie yol at iin korunmas veya tolerans gsterilmesi gereken bir ss gibi grlrler, ilk zorlukta satlacak. te hukuki tartma bu esas nedeni gndemden drmektedir. nk her iki taraf da ayn gerici ulusulua dayanmakta ve onun dnda baka bir var oluu reddetmektedir. Biz ise bu reddin kendisini reddediyoruz. yle formyle edersek daha iyi anlalabilir. Sorun Trk devletinin zr dilemesi deildir. Trk devletninin Trk devleti olmaktan karlmasdr. Sorunu byle koyduunuzda, Trk devletini ve onunla kar atmas iindeki dier devletlerin dayand ilkeyi sorgular; ezilen snf, ulus, din, dil, etni ve cinsleri yannza alrsnz. Yani sorun ayn zamanda bir strateji ve program sorunudur. Ve eer bu korkun cinayet iin bir sulu aranyorsa, bunun gerek sulusu, bu ulusuluk belasn bir trl aklayamayan; ona kar daha batan doru drst bir program gelitiremeyen; sonunda bizzat kendileri gerici ulusulara ve ulus kurucularna dnen biz sosyalistleriz. Sosyalizm ve ii hareketinin daha doarken, genel olarak uluslara ve ulusulua; zel olarak da dile, dine, etniye, soya dayanan gerici ulusulua ve uluslara kar bir bir program olsayd, bu katliamlarn hi biri yaanmaz; bu gn insanlk ok baka bir yerde bulunabilirdi. Bu satrlar ge de olsa bunun iin bir balangtr. demiraltona@hotmail.com http://www.comlink.de/demir/ 08 Mart 2005 Sal

65

Talat Paa Jakoben miydi?

Jakobenizm Nedir? Osmanlda Kim Jakobendi? Bugn Kimdir?

Ortaya kt gnden beri sol grnml bir gericilii ve milliyetilii savunan Dou Perinek ve partisi, her zaman olduu gibi imdi de tarihi ve kavramlar alt st ederek bu gnk gerici ve rk politikalara sol bir cila srmeye alyor. Bunlar iin olaylar ve kavramlar, o an izlenen gerici politikalara bir sol grnm kazandrmak iin ierikleri boaltlacak ve istenildii gibi oynanacak basit aralardr. Trk Bonapartist Talat Paay Jakoben yaptklar kolaylkla, Hazreti Muhammeti de cuntac yaparlar. rnein yle yazyor Bilim ve topya dergisinde Silahl Peygamber Hazreti Muhammetin Medeniyet Devrimi adl ok bilimsel yazsnda bay Dou Perinek: Hz. Muhammed de, btn devlet ve medeniyet kurucular gibi, elbette silahl bir gce kumanda etmitir. Silahl g tekeline sahip olmak, devletin ayrt edici zelliidir. Silahl g varsa, devlet vardr. Ve her medeniyet, ancak devletle, silahl gle kurulur. nsanlk kabile toplumundan devlet ve medeniyet kuruculuuna silahn tekelde toplanmasyla gemitir. te slam Peygamberi'nin byk baars da buradadr. Mezopotamya uygarl, Msr, in, ran, Trk, Yunan, Roma uygarlklar, Cromwell'in ngiliz demokrasisi, Washington ve Lincoln'n Amerikan demokrasisi, Robespierre'in Fransz demokrasisi, Bismarck'n Alman birlii, Garibaldi'nin talyan birlii, hep silahla kurulmadlar m? Burada yaplan oyunun nitelii ok aktr. Ayn ekilde, silah ve sava aracna ba vurduklar iin, sosyolojik olarak tamamen farkl karakterdeki, farkl snflarn ve tarihsel dnemlerin ifadesi olan kii ve hareketler, sadece silaha ba vurmalarndan hareketle ayn sepete atlmaktadr. Bay Perinek, slam peygamberinin bykln onun baarsnda, baarsn da silah kullanmasnda bulmaktadr. Muhammedin bykl Perinekin baarsn balad silah kullanmasnda deildir, aslnda Muhammet baarl da olamamtr kurmak istedii dzen gz nne getirilirse, daha lmyle birlikte, cesedi soumadan, Mekke eraf su balarn kesmi ve adm adm birka on yl iinde, slam tipik bir uygarlk ve devlet dini yapmtr. Tm silahl ve eit Mslmanlarn Camide toplanarak ortak kararlar aldklar ilk gnlerin yerini, Mslmanlarn silahsz olduu, silahn sadece devlet ve onun asker ve zaptiyelerinde bulunduu; Camilerin devletin bandakilerin kararlarnn halka duyurulma ve bu karar ve uygulamalar merulatrmann arac olduu, namaz saflarnda sembolize olan hukuksal eitliin yerine almaz snf farklarnn getii slam naml bir gericilik, soygun ve zulm dzeni almtr.
66

Muhammetin bykl baarsnda deil, tam da o baarsz kald noktadadr. Eer Muhammet ile bu gn arasnda bir paralellik kurmak gerekirse, bu gnn Muhammeti, tm ulusal devletlere, zellikle bunlar iinde bir ulusu dil, din, etni, soy, tarih vs. ile tanmlayan devletlere kar, vatanm yeryz milletim nsanlk parolasyla bu devletleri ykmak iin mcadele eden olabilir. O gnn putlar ve airetleri, ve soy kardelii ne ise ve nasl Muhammet o soylar, airetleri ve onlarn putlarn paralad ise, bu gnn Muhammeti de bu gnn dnyasnn airetleri olun uluslar, bu gnn dnyasnn putlar olan ulusal bayraklar; bu gnn soydal olan ulusulua ve ulus kardeliine kutsal cihat aan, btn ulusal devletleri dar l harp olarak grendir. Eer Muhammetin silah kullanmas ile gnmz arasnda bir ba kurmak gerekirse, bu gn btn ulusal devletleri, dolaysyla ncelikle de vatanda olduu ulusal devleti ykmak iin silah kullanmak Muhammetin yaptna benzer. Muhammet silah kendi iinden kt kabileye (Kureye) ve ehre (Mekkeye) kar kullanyordu. Mekkeliliin ve Kureyliliin yerine Mslml, yani insan kardeliini geiriyordu. Allah, tm insanln ifadesini bulduu genel kavramd. Ruhunu Allaha teslim etmek, yani Mslman olmak, tm insan kardeliine inanca teslim olmak anlamna geliyordu. Muhammetin Kabeye girip putlar yakmasnn bu gnk karl, bir Trkiyeli veya Trk iin, Ankaray ele geirip, Trk bayran ykmaktr. Ve oradan da btn ulusal devletlere, tpk Muhammet gibi sava amak, btn ulusal devletleri dar l harp olarak grmektir. Perinek devrimci Muhammeti, kendisi gibi basit bir gerici milliyeti gibi grmektedir. Dou Perinekin Muhammet dnemindeki karl, hala o Kurey ve airetler dnemini savunan Ebu Cehillerdir. Bay Perinekin devrimcilik olarak vaftiz ettii ey sadece silah ve iddettir. Devrimi iddet olarak grmek, en kar devrimci devrim kavraydr. Perinekin tahrifatlar tarihi alt st edileri, son Talat Paa Harekatda Talat Paa denen darbeci Bonapart, Jakoben olarak satmasnda da grlr. Bunun iin Jakobenlik kavramnn iini boaltr ve onu bir iddet kullanm, bir yukardanclkla zdeletirir. Yani son yllarn gerici atmosferinde devrimci ideallerinden vaz geen aydnlarn Jakobenlie ykledii anlama aynen sahip kar. Ama nce u Jakobenin ne olduuna bir bakalm. nk yeni kuaklarca Jakobenin gerek ve otantik anlam unutulmu bulunuyor. Yeni kuaklar Jakoben diye, stten darbecilik yapan anlamaktadr. Jakobene bu anlamn verenler, 12 Eyll darbesinden sonra gericilik ve ylgnlk ortamnda demokrasiyi terk edip liberallere dnen aydnlar oldu. Ondan sonra bu yeni yanl anlamyla yayld ve yle bilindi. Belli bir an ruhu ve snfsal karlar sadece olaylar tahrif etmez, kimilerini unutup kimilerini ne karmaz, kavramlarn da anlamlarn da anlamlarn deitirir. Ve bu anlam deimeleri hi de masum deildir, Jakoben kavramnda olduu gibi. rnein bu gn bir hakaret sfat olan Herif, Hrfetten gelir ve bir zamanlar zanaat ehlini tanmlamakta kullanlrd. Osmanl Devletinin rmesilyle birlikte emeiyle yaamann,
67

zanaatn toplumdaki deerinin azalmasna paralel olarak bu gnk olumsuz ve aalayc anlamn almtr. Jakoben kavram da byle bir anlam deimesine uramtr Trkiyede, hatta dnyada. Devrici demokrasiyi, burjuva devrimleri ideallerinin ezilen ve yoksullar tarafndan sonuna kadar savunulmasn ifade eden bir kavram olan Jakoben, 68 sonrasndaki gericiliin ykseldii atmosferde, Wajdann Dandon gibi filimleriyle birlikte, bu gerek tarihsel anlamndan boaltlp, sadece iddetle zdeletirildi. Jakobenizm, Marksn deyimiyle Burjuva devriminin ideallerini Plepe, avamca gerekletirmeye denir. Yani Jakobenizm, brakn stte olmak, darbecilik veya yukardan devrimcilii bir yana bunun tam zdddr. Parisin donsuzlar, yani baldr plaklar, yani yoksullar, Jakoben derneklerinde rgtlenmilerdi. Burjuvazinin devrimi savunmakta kararsz olduunu gryorlard. Devrim drt bir yandan kuatlmt. O devrimi savunmak iin devrimi yok etmeye kalkanlarn iddetine kar iddet uygulamak zorunda kalmasdr bu yoksullarn Jakobenizm. Jakobenizmin iddeti yceltmek gibi bir yan da yoktur. Robespiyer, idam cezasnn kaldrlmasn ilk isteyendir. Jakobenizm, bu yoksullarn iktidardr. Bunun unutulmu bir ad da Birinci Paris Komnr. kinci Paris Komnn yapanlar da, yine kuatma artlar altnda, Jakobenlerdir, yani Parisin yoksullardr. Ama artk, birinci Paris Komnnn o yar esnaf iileri az ok modern proletarya olduklar iin, ikincisinde, Jakobenizm fiilen bir i ktidar olur, Marksn Gnei fethe ktlar diye selamlad. Jakobenizmin gerek mirass Rus devriminde Boleviklerdir. Bolevikler de yukardan darbeci deildiler,dnya tarihinde ei grlmemi ii ve kyllerin ayaklanmasnn ne kard devrimcilerdi. Tpk Robespiyer gibi, kar devrimin kuatma ve saldrsna kar Kzl Orduyu kuran Troki de dam cezasnn kaldrlmasn nerenlerdendi devrimin ilk gnlerinde. Ne Robespiyerde, ne Trokide iddetin ve insan ldrlmesinin yceltilmesinin zerresi yoktur. Bu Dou Perincek gibi nasyonal sosyalistlerin bir zelliidir. Onlar sadece devrimi savunmak iin buna ba vurmular ve onu hibir zaman yceltmemilerdir. Yani Jakobenizm, burujuva devriminin ve aydnlanmasnn, tm insanlarn eitlii; fikir ve rgtlenme zgrl gibi ideallerini savunan yoksullarn hareketidir. Bu anlamda, rnein, PKK bir Jakoben hareket karakteri tar. 12 Eyll ncesinin devrimci radikal sol hareketleri Jakoben saylabilirdi. Trkiye tarihine bakarsak, Jakoben kavramna darbeci yukardanc anlamn veren liberal aydnlarn iddialarnn aksine, Atatrk bir Jakoben deil, bir Bonaparttr. Eer jakobene benzeyen bir eyler aranrsa, son durumada silahl halk olana, erkes Ethem, Yeil Ordu ve etelerin gl ve egemen olduu dnem, bir para Fransann Jakoben iktidar dnemine benzer. Thermidorun karl, erkez Ethemin tasfiyesi, Suphilerin ldrlmesi ve Ali
68

Fuat Cebesoyun bat Cephesi komutanlndan alnp onan yerine smet nnnn getirilmesidir. Bonapartn mparator ilan edilmesinin karl da Cumhuriyetin ilandr. Jakobenizm, ezilenlerin toplumsal bileiminin deimesiyle birlikte, kendisi de evrim geirmi ve Rus devriminde Bolevizme dnmtr. Parisin yar esnaf san kilotlar Putilov fabrikalarnn iileri olunca, Jakobenizm de Bolevizm olmutur. Robespiyer ve Maratnn, Rus devrimindeki karl, Lenin ve Trokidir. O zamanlar hzl geinen Napolyonun karl da Stalindir. Ama yoksullar sadece iilerden ibaret deildir, isizler, kk reticiler de bunlara dahildirler. Hatta iiler kendilerini iyi kt sendikalarla koruyabildiklerinden bu tabaklar daha korumasz olduklarndan, kriz dnemlerinde bunlar hzla radikalleme eilimi gsterirler. Eer bu radikalleme devrimci bir ykseli dneminde, devrimci umutlarn yaad bir ada gerekleirse, bir ii snf devrimciliiyle, yani kendi evrilmi biimiyle ittifaka girebilir. Sandinist, Kba, in, Vietnam devrimleri bu anlamda Jakoben devrimlerdir. Ama gericiliin ve devrimci umutlarn yitirildii bir dnemde, bu radikalleme pek ala faizmde olduu gibi, ii snfna kar bir kk burjuva hal seferine de dnebilir. Jakobenizm ile Faizmin bu balamda belli bir ilikisi de vardr. Ama bu da yine, ii snfnn yeterince Jakoben olmamasnn, yani devrimci olmamasnn, oportunist gnahlarnn bir cezas olarak ortaya kar. * Bonapartizm Jakobenizmin zdddr. Tepeden darbe yapar o devrimin kazanmlarna oturur ve onlar budar. O budad biimiyle de genellikle baka lkeleri istila eder. Bonapartizme adn veren Napolyon Bonapart byledir. rnein slamiyetin Bonapart Muvaiyedir. slamiyetin Robespiyeri Alidir. Ekim Devriminin Robespiyeri Lenin Trokidir, Bonapart Stalindir. Ama devrim ile bu kar devrimler arasnda, Fransada Jirondenler; slamda Drt halife Devri, Rusyada Zinovyev, Kamanav, Buharinli dnem vardr. Napolyon, Muaviye ya da Stalin, ancak bunlardan sonra imparator olacak gce ularlar. Bonapartlarn esas karakteri, onlarn Jakobenizmi, yani devrimin ideal ve amalarn terk etmesinde ve bu gelenei srdrenleri tasfiyesinde toplanr. Bonapartizm bir kar devrimdir. Bonapartizm, devrimi, bir egemen snfn ele geirmesidir. Bu hi amazca ayn biimde olur. Egemen snf bunu devrimin bayrayla yapar. Napolyon mparator olduunda, Fransz devriminin, Eitlik, zgrlk, Kardelii sembolize eden renkli bayran mparatorluk Kua olarak kuanmt. Muaviye, Aliye kar Sffn savanda, Askerlerinin mzraklarnn ucuna Kuran yapraklar taktrarak yok olmaktan kurtulmutu. Stalin, Lenini bir tanr gibi dokunulmaz tabu yaparak kar devrimini yapmt. Bu tarihsel ortaklklar nda baktmzda Osmanl tarihinde kimdir Jakoben? Osmanl tarihinde Jakoben neredeyse yok denecek kadar azdr. nk, Osmanlda burjuvazi oktan devrimci barutunu yitirdiinden, burjuva devrimlerinin tm insanlarn eitlii ideali terk edilmi, ulus bir etni, dil veya din ile tanmlanmaya balanmt. Dier yandan., Rusyann aksine, bir modern ve byk sanayi olmad iin, bu gerici burjuvazi karsnda,
69

bu Jakoben gelenekleri savunacak bir ii snf da yoktu. Dolaysyla Jakobenizm ok snrl ve clz bir eilim olarak vardr Osmanlda. Jakobenizme en yakn eilim, Ermeni ve Rumlar ve Balkan halklar arasndaki ii ve sosyalist partiler olabilir. Osmanl imparatorluunda hem modern iileri ierdikleri hem de ezildikleri iin, Rum ve Ermeni ahali arasnda bir Jakobenliin izleri grlebilir. Ama bu bile snrldr. nk, sadece burjuvazi devrimciliini yitirmemi, ii hareketi de bu gerici milliyetilikten etkilenmitir. Ulus artk, insan haklaryla deil, Ermenilik, Trklk, Rumluk, Bulgarlk vs. ile tanmlanmaktadr. Fransz devrimi olduunda Fransann yzde onu Franszca konuuyordu. Fransz olmann devrimde bu gnk gibi bir etnik aidiyetle ilikisi yoktu;. Fransz imparatorluunun yaylm oluu topraklarda yaayan yurttalar anlamna geliyordu. Osmanlda byle bir hareket olmad. Osmanlclk, egemen Mslman devlet kastnn kendini savunma ideolojisiydi, bu anlamda aydnlanmayla bir ilgisi yoktu. En Devrimci ve Sosyalist Hnak partisi bile, hibir zaman, tm Osmanlda bir Fransz devrimi gibi devrim yaparak, Osmanl topraklarnda dilsiz, dinsiz., etnisiz, tarihsiz bir cumhuriyet kurmay dnmezdi, bir Ermeni partisi olmaktan teye gidemedi. Bu anlamda, iinde Trk ve baka din ve milliyetlerden komutanlar yneticiler bulunan ve etnik milliyetilie daima mesafeli duran PKK, Trkiyede Jakobenizme en yakn eilimi temsil eder. Osmanlda en devrimci ve sosyalist rgtler bile buna uzakt. Hncak iinde, Krtler, Trkler, Rumlar ve dierleri yer almyordu. Bu nedenle, Hnak bile tam bir jakoben saylmazd. Osmanlda bilinen mehur aydnlar arasnda, Jakoben adn almaya layk olarak Tevfik Fikretten sz edilebilir. O Vatanm yeryz milletim nsanlk diyerek, her hangi bir etni, dil, din, soy aidiyetini, ulusun buna gre tanmlanmasn reddetmitir. Yani burjuva devrimi ideallerinin, aydnlanmann tutarl bir savunucusudur. Sadece bu idealleri sonuna kadar ve tutarl savunmaz, bunlara ulamak ve bunlar savunmak iin, tpk jakobenler gibi her eye de hazrdr. rnein bir lahza i teahhur iirinde, Sultan kinci Abdlhamite suikast yapan Ermeni devrimcinin bombasnn biraz ge patalamas ve bu nedenle mstebit sultann lmemesi nedeniyle hznn anlatr. Fikret, eer yaasayd, 1908 devrimini (Babali Baskn denen) darbeyle gmen, Ermenileri katleden Talat Paann ldrlmesini, muhtemelen alklard. Bu gn bile byle devrimciler yokken. Trkiyenin sosyalistlerini ou Genel Kurmayn peine taklmken, kendini Trklkle tanmlayan bir devletin yurttalar olmak onlar rahatsz etmez ve szde ABDye kar olmak adna bu devleti savunmaya gemi bulunurlarken, Tevfik Fikret, cumhuriyet dneminin bir sr komnistinden bile, Jakobenizme ok daha yakndr. nk Cumhuriyetin Komnistleri de Trk Komnisti olmulardr, Osmanlnn komnistlerinin Ermeni Komnisti olmalar gibi. 1908 kytrk devriminin Bonapart darbesi, ttihat Terakkinin babali baskn, yani darbesidir. 1908 devriminde bir Jakoben iktidar yoktur.

70

te Talat Paa, bu darbenin rgtleyicisi, devrimin kardelik ve zgrlk idealleri yerine devleti yaatma ve korumay geiren adamdr. Zaten tam da bir Bonapart olduu iin, bir kar devrimci olduu iin, o clz devrimi yok ettii iin Hitlere ilham veren Ermeni katliamnn rgtleyicisi olmutur. Biz sosyalistler ve devrimci demokrasi, Talatn deil, veya Ulusu din yani slam ile tanmlayarak Osmanly yaatmaya alan Tekilat Mahsusac Mehmet Akifin deil; Vatanm Yeryz Milletim nsanlk diyerek, her hangi bir din, etni, dil ya da toprak parasyla ulusu tanmlamay reddeden, tarafn daima ezilenlerden, yoksulardan yana koyan, kadn haklarn savunan, ok ynl aydn (Ressam, eitimci, mimar vs.) burjuva devrimlerinin idealinin, aydnlanmann o gereklememi projesinin savunucusu belki de tek Jakoben, Tevfik Fikretin mirasnn savunucularyz. * Bu vesileyle Tevfik Fikretin Sultan ldrmek isteyen Ermeni devrimcisinin baarsz kalan teebbsne duyduu znty anlatan iiriyle bu Jakobeni analm: nce bu gnk Trkeyle sonra o zamann diliyle:

bir anlk gecikme

bir patlama...bir duman...ve btn bir enlik alay, sahneledii oyunu seyreden kalabalk; hain, azgn trnaklaryla bir kahredici elin, didik didik, ykseldi havaya bacak, kelle, kan, kemik... ey yce patlama, ey c alc duman, kimsin? nesin? bu saldrya iten ne, sebep ne? kim? arkanda bin merakl bak ve sen yoksun, grnmeyen bir eli andryorsun, kurtarc. sesinde o fkenin o korkun yldrm var ki her yerde hak ve kurtulu duygusunu tetikler. vuruunla kahredici aya titrer zorbaln, en gururlu, grkemli tc sarsar yaklan. silkip yzyllarn boyunlarndaki ilmiklerini, en etin bir uykudan uyandrr milleti dehetin. ey anl avc, tuzan bouna kurmadn! attn...ama yazk ki, yazklar ki vuramadn! dursayd bir dakikack (bu hep) geen zaman, ya da o durmasayd o tlihsiz* ta, kanlarla bir cinyete pek benzeyen bu i
71

bir iyilik olurdu, benzeri yzyllarca gememi. ancak, rastlant... h o gllerin dostu, gszlerin, zavalllarn deimez dman, birden yetiti etkisiz klmaya, bu yakc plan, sndrd bir nefeste bu parlak umudu; yazd, alay etmek iin bilinsiz yazg, zulm tarihine bir vnme nszn. kurtuldu; hakkdr, alacak imdi cn; ancak; unutmasn unu (ki) alakln tarihi: bir milleti inemekle bu gn elenen (alak) bir anlk gecikmeye borlu bu keyfini

Orijinal dilinde:

bir lahza i teahhur

bir darbe... bir duman... ve btn bir grh- sr, bir ma'er-i vaz' tem, hain, akuur trnaklariyle bir yed-i kahrn, didik didik, yseldi gavr- cevve bacak, kelle, kan, kemik... ey darbe-i mbeccele, ey dd-i mntakim, kimsin? nesin? bu salvete sik, sebeb ne? kim? arkanda bin nigh- tecesss, ve sen nihn, bir dest-i gayb andryorsun, reh-fen. mlik sensin o servet-i ra'dn-i gayza ki her yerde hiss-i hakk u halsn muharriki. sadmenle p-y kaahiri titrer tegallbn, en grca tc- hameti sarsar takarrbn. silkib ukuud-u rikba-i a'sr, en etin bir uykudan uyandrr akvm dehetin. ey nl avc, dmn bhde kurmadn! atdn... fakat yazk ki, yazklar ki vuramadn! dursayd bir dakkacaz devr-i b-skn,
72

yhud o durmasayd, o ikll-i ser-nign, kanlarla bir cinyete pek benzeyen bu i bir hayr olurdu, misli asrlarca gememi. lkin tesdf...h o kavler mndimi, cizlerin, zavalllarn hasm- dimi, birden yetidi mahve bu tedbr-i hrik, sndrd bir nefesde bu mmd-i brik; nak etdi bir tehekkm in baht- b-ur trih-i zulme bir yeni dbce-i gurr. kurtuldu; hakkdr, alacak imdi intikaam; lkin unutmasn unu tarih-i siflekm: bir kavmi inemekle bu gn elenen...(den) bir lhza-i teahhura medyun bu keyfini! -5 temmuz 1322-18 temmuz 1906tevfik fikret

Bu gn byle iir yazacak demokrat var m bu Osmanl art kayfi, rk, inkarc, baskc devlete kar mcadele eden Krt gerillalar iin? Demokrat brakalm sosyalist var m? Yok. Nereden nereye gelindii byle daha iyi grlyor. Osmanlnn Jakobeni, Tevfik Fikreti bile yok bugn. Yirmi birinci yzyln devrimcisi ve Jakobeni bir yana.

16 Mart 2006 Perembe Demir Kkaydn demiraltona@hotmail.com http://www.koxuz.org

73

Murat Belge, Biz, Toplum, Ulus ve Marksizm

Murat Belge iyi yetimi bir entelekteldir. Eh insan Kemalizmi doktrinletirme iddial ve onu u solun bana bela eden nemli kaynaklardan biri olan Kadronun kadrosundan ve Menderesin enici Ba yemek uzman Burhan Belgenin olu; yine Kadronun Kadrosundan Yakup Kadrinin yeeni ise, yani Trkiyenin Asyal, kyl ve brokrat ortamnda az ok modern burjuva birikimi olan bir dnyada gzlerini dnyaya am ve bymse; Avrupalarda iyi bir eitim grmse; ve de hele genliini 60l yollarda, o yirminci yzyln son entelektel ve teorik kuu lnda geirmise, iyi yetimi bir entelektel olmamak iin byk bir yetenek gerekir. Murat Belge, ehir orta snflarnn eilimlerini yanstan bir aydndr. Hatta bundan te, onlarn, sosyalizme sempati duyanlarnn, sosyalizan eilimlilerinin teorisyenidir. Trkiyede bu sol eilimin somut ifadesi, Dev-Yol, DP izgisidir. Murat Belge ve Birikim dergisi de bu eilimin gizli teorisyenidir. Gizli Teorisyen dememizin nedeni u: Dier sol rgt veya hareketlerin teorisyenleri ile o hareket veya rgt arasnda organik ve ou kez rgtsel bir iliki vardr. Teorisyen genellikle o rgtn veya hareketin lider kadrosunda yer alan bir isimdir veya dorudan lideridir. Murat Belge ve Birikim ile (mer Lainer de ksmen onun gibidir) Dev-Yol arasnda byle bir iliki yoktur. Dev-Yolun nder kadrosunun esas zellii, tipik aparatiki, yani tipik rgtsel aparat adam, olmalardr. Zaten bu nedenledir ki, Trkiyein en demokratik rgt geinen DevYolon nder kadrosu, hibir zaman u beenmedii Stalinist rgtler kadar bile olsun, nderliinin seildii veya hesap verdii bir rgtsel yap ve kongre bile yaamamtr. O nder kadronun daha teoriye merakllar aslnda popularizasyoncudurlar. Biraz devekuu gibi bir durum vardr. Ortada ad konmu bir rgt yoktur ama fiilen de bir rgt vardr. Kongre yapmak, program ve ilkeler belirlemek, yneticileri semek veya onlarn hesap vermesi gibi iler sz konusu olduunda ortada rgt yoktur. Ama henz ekillenmemi bir hareketin kendiliindenlii ve kendiliinden ileyen bir demokrasisi arandnda, ortada son derece gl, her eyi belirleyen bir kadro-aparat vardr. Tabii bu durumun, Kuran yorumlama hakkn ele geirmi rann mollalar gibi, fiili olarak aparatn bandakilere, hibir rgtte bulunmayacak, muazzam bir g bahedecei aktr. Fiilen tm kontrol ellerindedir ama ayn zamanda hibir sorumluluklar yoktur; hibir organ tarafndan seilmemilerdir, onlara Biat edilmitir; geri alnamazlar ve hesap vermezler. Biraz da bu nedenledir ki, bir zamanlar DP ile ilgili yazdmz bir yazda, Ouzhan bu gn ne derse, yarn Dev-Yol, dolaysyla da DP onu der diye yazmtk.

74

Elbette zellikle 70lerdeki Dev-Yol bu modele daha yaknd. Sonra blnmeler oldu vs.. Elbet Dev-Yol iinde bu duruma itiraz edenler de oldu. Dev yol bir kitlesel hareket olduu iin onda dier snflarn eilimleri de bir ekilde ifadesini bulmutu. Ama bu izgi esas olarak bu gn DP iinde de devam ediyor. Dev-Yol (DP) ve Murat Belge (Birikim) ilikisi de diyalektik olarak o fiili Dev-Yol rgt ve liderlik ileyi modeline tencere ve kapa gibi uyar. Teorisyenin de Hareket ya da rgtle hibir organik ya da rgtsel ba yoktur, dolaysyla bir sorumluluu. Belgenin dedikleri, Belgenin dedikleri olarak kalr; Birikimdeki grler Birikimdeki grler olarak kalr. Ama fiiliyatta onlar ok ksa bir sre sonra Dev-Yol veya DPlilerin grleri olurlar. Bylece tpk nder kadro gibi teorisyen de her trl tartma dnda kalr ve bir teorik tartma ve gelime olmaz. Dikkat edilirse Dev-Yolun hibir zaman teorik bir yayn organ olmamtr. En kytrk sol rgt bile, bir tane teorik, bir tane politik bir tane de (ekonomik) kitle yayn organ karmaya almtr. Dev-Yolda byle bir teorik organ da olmamtr. Bunun nedeni, Birikimin aslnda Dev-Yolun teorik organ olmasdr. Dev-Yolun btn kadrolarnn ufkunu o belirler ve teorik gdalarn ondan alrlar. Ya da tersi, Birikim ve Murat Belge, onlara ihtiyalar olan yaklam, kavram veya formlasyonlar salar. Burada bilinli bir abadan sz etmiyoruz. ler kendiliinden yle yrr. Bu nedenle, istese de istemese de, Murat Belge (ve de Birikim) Dev-Yolun (DPnin) teorisyenidir ve bir anlamda da ehir orta snflarnn eilimlerini dile getirir. Bu durumda; kt kopyalarla, poplarizasyonlarla uramaktansa, kaynayla ilgilenmek ok daha doru olur. Belgeye bu eletiri aslnda bir Dev-Yol (DP) eletirisi olarak da; Trkiyedeki Sol hareketi kakrdatan, Dev-Yol (DP) ve ehir Orta snflarna egemen, gerici Trk milliyetiliinin eletirisi olarak da okunabilir * Bir sredir, Trkiye sosyalistlerinin iliklerine, kanlarna ilemi gerici milliyetiliklerini somut olarak gstermek babndan zellikle Biz ve Trk Toplumu veya Trkiye Toplumu gibi kullanm ve kavramlara ilikin bir yaz yazmay dnyorduk. Ama olaylarn ak iinde aman u konuyu da bo brakmayalm gibi kayglarla, gelimelerin peinde komaktan, buna hibir zaman vakit bulamyorduk. Derken, bugn, yine aslolan hayattr diye bir e-gruptan Murat Belgenin bu gnk Radikalde yaynlanan Yaamaya Doru yazsnn tavsiyesi gelince, artk srasdr hi olmazsa konuyu tlatalm diyerek ite bu satrlar yazmaya baladk. * Murat Belgenin yazsna gemeden nce u Biz ve Trkiye Toplumu kavramlarn ve kullanmlarn, bunlarn neyi nasl gizledii konusunu biraz aalm. Bir sosyalistin Bizi, ezilenler, eer bu sosyalist kendine Marksist falan da diyorsa, Dnya i Snf olur veya olmaldr. Bir ulus, hatta bir lkenin iileri bile olamaz ve olmamaldr. Yani o dnyaya dnya ii snfnn karlar asndan bakmaldr; onun bir unsuru olarak
75

dnmeli ve davranmaldr. Bizin bunun dndaki her kullanm en gericisinden milliyetiliktir. nk i Snfndan baka bir zne asndan dnmek ve davranmak demektir bu. Bunun da Marksistlikle bir ilikisi olmaz. Marksn da daha Komnist Manifestoda ok ak olarak belirttii gibi, Komnistler, i snfnn tarihsel ve genel karn savunurlar veya yle olanlara Komnist denir. Bu nedenle, her hangi birisinin bir yazs veya bir konumasn incelerken, gerekte ne dediini anlamak isterken, ncelikle onun, gizli znesini; hangi zne asndan konutuunu ve muhataplarnn kimler olduunu analiz edip ortaya karmak, snf mcadelesinin labirentlerinde kaybolup gitmek istemeyen iin ilk yaplmas gereken itir. Baka bir zne asndan ve ezilenleri ve iileri isel olarak muhatap almayan en doru gibi grnen szler bile, yanltr. Bizin dnya ii snf dnda bir zne olmas veya ezilenler ve iiler dnda bir muhatap, fiiliyatta en gerici milliyetilikle sonulanr dedik. Niin? nk, Bizi, her hangi bir lkenin ii snf anlamnda kullanmak; veya fiilen yle bir zne asndan dnp davranmak, bu gnk dnya, kendini, dile, dine, kltre, yere vs. gre tanmlam ulusal devletlerden olutuundan, o devlet iindeki iileri kastettiinden, gerici bir ulusulua gre tanmlanm bir ii bl anlamnda kullanlm olacandan milliyetidir. Ayrca ii snf yerine (ki ii snf ancak dnya lsnde, Dnya tarihsel bir snftr), onun bir zmresini kastettiinden, yani zmre karn snf karnn nne aldndan, oportunisttir. Oportunizmin Marksist teorideki tanm, zmre karn snf karna stn tutmaktr. Bu sadece Bizi belli bir ulusun iileri anlamnda kullanmada bile byledir. Ama u ara Krt sorunuyla yzlemekten kamak iin ok hzl snf kesilen Trk Solunun aslnda snfla falan pek ilgisi olmadndan, onlar Bizi bu anlamda bile hi kullanmazlar. Biz dediklerinde, kendi rgtlerini kastetmiyorlarsa, daima Trk ulusunu kastederler. Yani aslnda bir Marksist, bir sosyalist olarak deil, bir Trk olarak, bir Trkn gzyle dnyaya bakarlar. Onlar szde en Marksist, en demokrat en devrimciszleri bile ederken, bu Biz onlarn gerek gzlerini, gerek znelerini, gerek ideolojilerini ele verir. Gzler yalan sylemez diye bir sz vardr. Bizler de yalan sylemez. * rnein, u an elimin altnda yok, ama rnein Taner Akamn Trk ulusuluu ya da Ermeni katliam konusunda yazlarn okurken bu Bizin gerek karl ok ak grlr. O btn sorunu bir Trk olarak tartr. (Burada pedagojik olarak, Trk olmayan birinin, bizi Trklk, Trk vatandal, Trkiyelilik olmayan birinin, Trk gibi konumas sz konusu deildir.

76

rnein, biz bir tarihte calann Yaamn Savunmak iin Trk Giriimi kurmutuk. Burada zellikle Trk vurgusu yapmamzn nedeni, kendimizi Trk olarak grmememize ramen; elimizde olmadan Trk olduumuz, ezen ulustan olduumuz iin, bu durumu vurgulayan, buradan hareketle tavr koyan politik bir duruu net olarak koyabilmekti ama. nk Trklerin hepsi onun kann imek istiyor veya daha demokrat ve solcular aman bu dertten de kurtulduk, istemem yan cebime koy diyerekten iin iin seviniyorlard. Buna kar provakatif olarak Trklk yapmak bakadr. Bir Trk zne asndan dnyaya bakmak bakadr. Bu ksa parantezden sonra devam edelim.) Taner Akam veya onlarca baka yazarnki byle bir Trkl ortadan kaldrmak iin, onunla daha iyi mcadele edebilmek iin Trklk yapmak deildir. Onlar kendiliinden, kendilerini Trk olarak kabul ederek, Trkl nasl daha iyi, daha demokratik yapacaklarn tartrlar. Yani aralarndan rastgele Taner Akam rnek olarak aldmz onlarca, yzlerce, sosyalist bilinen veya kendini yle tanmlayan yazarn Bizi dnya ii snf deil, Trklkdr. ster Evrenseli an, ister en radikal yaynlarn makalelerini, inceleyin, onlarn gizli bizlerini, analiz edin, hepsinin altndan aslnda Trkiye, Trk ulusu kar. Sorunlar o zne asndan tarttklarn ve muhataplarnn o ulusun iindeki belli kesimler olduunu grrsnz. ok nadirdir aksi durumlar. * Bu durum en ak biimde, Ermeni katliam ve Jenositi tartmalarnda grlr. Trkler sorunu, ister sac, ister solcu olsun, zr dileyip dilememe balamnda tartrlar. zr dilemek gerekir diyenler de Trk olarak tartmaktadrlar. Onlarn bizleri, Ermeni soykrmnn en radikal mahkum edililerinde bile, hap Trklk olarak kalr. nk zr ancak Trklerin, kendini Trk olarak kabul edenlerin yapaca bir eylem veya dncedir. Trklk ile sorunu zr Dileme balamnda tartmak arasnda kopmaz bir ba vardr. Sosyalist, Marksist bir insan; sorunu Dnya i Snfnn znesi olarak tartan bir insan ise, sorunu zr dileyip dilememe deil, nedenlerini anlama ve mahkum edip etmeme balamnda tartr. Bir sosyalist, Evet, bir Ermeni Katliam olmutur, bir soykrm olmutur, bunu Trk devleti yapmtr (veya Trkler Krtler veya Osmanllar vs.) milliyetilik ve milliyeti bir din, dil ile tanmlayan bir milliyetilik bunun gerek msebbibidir, o halde ulusun dil, din, etni, (Trklk, Krtlk, Ermenilik) ile tanmlanmasn ortadan kaldralm; genel olarak uluslar yok edelim der. Trk olarak tartan ise, kendine ne kadar kzl komnist derse desin, zr dileyelim, Trkl bu sulardan arndralm, Trkl baka trl tanmlayalm der. Onun sorunu ulusla deil, hatta ulusun bir dil, din, etni, kltr, soy ile tanmlanmasyla deil; bu ulusun (Trk ulusunun) ve Trkln nasl tanmlanaca noktasndadr. Bu nedenle, Ermenilerden Trk olarak zr dilemek, aslnda btn demokratik grnmne ramen, devrimci demokratik bile deildir. Dil, Din, Etni, Tarih, Soy vs. ile tanmlanm biimler; rnein, Trklk, Krtlk, Ermenilik gibi biimler dnda, baka bir ulus var
77

oluunu kabul etmedii; kendini bunlarla tanmlamay reddeden bir ulusuluu bile savunmad, hatta onu reddettii iin, ancak Trkle dayanan bir ulusuluu savunanlarn yapabilecei bir itir. rnein ulusun her hangi bir dil, din etni, tarih, soy ile tanmlanmasn reddeden bir demokratik ulusu, (dikkat edin sosyalist bile deil, devrimci demokratik bir ulusu), yani bir burjuva devrimcisi bile Ermeni katliamnn sulusunun ulusuluk deil, demokratik ulusuluk deil; ulusun bu gerici kriterlere gre tanmlanmas olduunu syleyebilir. Dier bir ifadeyle Trk olarak zr dilemekten sz edenler, devrimci demokratik bir ulusu bile deildirler, onlar ulusun Trklk, Krtlk, Ermenilik ile tanmlanmasn sorun etmemektedir; Onlarn sorunu Trkln nasl tanmlanacadr. Yani rnein Trkl Orta Asyadan gelmekle, kanla, rkla da tanmlayabilirsiniz ya da Anadoludaki btn medeniyetlerin mirass olmakla da. Byle Anadoludaki tarih ve kltrle tanmlanm bir Trklk, Trk Ulusu, daha dorusu Trk ulusuluu da mmkndr. Ermenilerden Trkler olarak zr dilemeyi savunanlar, aslnda ulusun Trklkle tanmlanmasna kar deildirler; Trkln neyle tanmlanacan tartmaktadrlar. Bu fark tpk klasik smrgecilik ile modern yeni smrgecilik arasndaki fark gibidir. Klasik smrgecilik, biyolojik bir rkla dayanyordu; yeni smrgecilik ise kltrel bir rkla dayanr. Benzer ekilde, Klasik Trk Milliyetilii, kana, rka, Orta Asyaya dayanan bir milliyetiliktir. Tpk klasik smrgeciliin ve rkln tkanmas gibi bu milliyetilik snrlarna ulam bulunuyor. Bu durumda, tpk emperyalist lkelerin, klasik smrgecilikten yeni smrgecilie, dolaysyla biyolojik rklktan kltrel rkla gemeleri gibi, aslnda Trk ulusuluu da, kana dayanan bir ulusuluktan kltrel bir ulusulua gemeye alyor. Ermeni soykrm konusundaki tartmalarda, zr dilemeyi veya bu soykrmn tannmasn veya mahkum edilmesini isteyen Trkler, burada bu geii savunanlardr. Bu gnk politik konjonktrde, tpk biyolojik rklk karsnda kltrel rkln; smrgecilik karsnda yen smrgeciliin ilericilik olarak grlmesi gibi; kltrel milliyetilik daha demokratik ve ilerici grnmektedir. Ancak, znde, ulusun bir dil, din, etni, soy, tarih ile tanmlanmasn reddetmedii iin, ayn lde gerici bir ulusuluktur. Bu gnk dnyada, territoryal bir ulusuluk bile, dnyann yoksullarn bin bantustana tkmak, bir apartheit rejimini savunmak, yani rklk sonucu verirken, kltrel bir ulusuluk aslnda ok daha byk bir gericilik anlamna gelir. O zaman u olgunun nedeni de daha ak olarak ortaya kar: Trkiyedeki demokratik hareketin zayfl. Kendine demokratik diyenler veya bu gn yle grnenler, savunduklar ulusuluk anlaylaryla aslnda demokratik kategorisine bile girmezler. Bu gnn Trkiyesindeki tartma, devrimci ve demokratik bir ulusulukla gerici bir ulusuluk arasnda olmaktan ziyade; gerici ulusuluun hangi biimlerinin aa daha uygun olduuna ilikin bir tartmadr. Ulusun Trklkle tanmlanmasna deil; Trkln neyle tanmlanacana ilikin
78

bir tartmadr. Ve zaten bu balamda ancak bir zr dileme ve dilememe tartmas yaplabilir. zr dileyelim diyenler de dilemeyelim diyenler de ayn gerici ulusuluk anlayn paylamaktadrlar. Tam da ayn anlay paylatklar iin, tartma zr dileyip dilememe balamnda yrmekte ve gerici ulusulua kar, yani ulusun Trklkle tanmlanmasna kar bir tartmaya dnememektedir. Bu tartma olmad, yani ulusun bir dil, etni, soy, tarih ile tartmasn reddeden bir demokratik ulusuluk bile bulunmad iindir ki de, zr dileyelim diyenler bunca zayftr. nk reformlar aslnda devrimci mcadelenin yan rnleri olur. Gerek bir devrimci demokratik bir ulusu hareket olsayd; ulusun Trklkle, yani bir dil, din, etni, soy, tarih ile tanmlanmasna kar bir gl hareket olsayd, o zaman pabucu pahal gren kana, rka, Orta Asyaya dayanan Trk milliyetilerinin hepsi, Trkl kltrle tanmlama reformatrleri olurlard. Aslnda MHPde son zamanlarda grlen bu ynde zayf bir eilimdir. Grld gibi, o basit gibi grnen, Trkede ou kez, biz zamirini bile kullanmadan, cmlenin ieriine yedirilmi olarak kullanlan ve bu nedenle de tespiti bazan epey zor olan o Biz, nasl bir milliyetilik ve millet sorunuyla ve programla ilgilidir ve hi de yle masum deildir. * te, an Trk solcularnn veya sosyalistlerinin yazlarn, hepinin Bizi Trklk, Trk devletinin yurttalar; Trkiyede yaayan insanlar veya Trkiyenin ezilenleri gibi anlamlarda kullandn grrsnz. Bu, sosyalistlerin sosyalist olmadklarnn, basit milliyetiler olduklarn, hatta Trkl devrimci halk gelenekleriyle tanmlamak isteyen gerici milliyetiler olduklarn grrsnz. Trkl devrimci halk gelenekleriyle tanmlamak gerici bir ulusuluu savunmak olmaktan kmaz. Yllarca btn dnya komnist partilerinin yapt tam da buydu. Ve tam bu nedenledir ki, hepsi sfr numara gerici milliyetiler biiminde ortaya ktlar. Peki bu iin Murat belge ile ilikisi ne? te Murat Belgenin Bizi hep Trk halk, Trkler, Trk devletinin yurttalar, yani Trk ulusudur. Btn DP ve Dev-Yol gelenei de byledir. Merakls ciddi bir tarama yaparak, bunu yzlerce binlerce kere kantlayabilir. Zaten Belgenin ehir orta snflarnn eilimlerini yanstmasnn nedeni budur. Onlar bu kullanmdan dolay bilinsizce bir yaknlk hissederler, tpk kendi duygu ve dncelerini yanstan bir mzii dinleyen bir insann duyduu duygu ve dnce yaknln duyarlar. * Bu gerici milliyetiliin, zne olarak Dnya i Snfnn deil de, Bir ulusun, Trk ulusunun bak asnda sorunlar ele almann ve sorunlar o zne asndan tartmann, gizli Bizden daha rafine, zel bir biimi daha vardr. Bunda Biz iyice gizlenmi, nesnel, taraf ve olaylarn dnda bir bilim adam kisvesine brnmtr. Kefi ok daha zordur.

79

Sanki milliyetle ve milliyetilikle, Trklkle vs. hi ilikinizi yok gibi grnrsnz, ama aslnda btnyle Trk ulusunun sorunlarn tartyorsunuzdur. Bu da Trk Toplumu ya da Trkiye Toplumu kavramlaryla salanr. Hatta bazen de sadece Toplum kavram kullanlr. Ama bu kavramlarn gerek ieriini incelediinizde karnza yine o Trk Ulusu kar. Dev-Yolcu (DPli) sylemin veya terminolojinin ayrlmaz bir bileenidir Trkiye Toplumu veya Trk Toplumu kavramlar. * Aslnda, metodolojik ve bilimsel olarak en kk bir eletiriye dayanamayan sama bir kavram iftidir. Bunu ksaca gsterelim. Toplum diye bir ey yoktur dnyada. Toplum sosyolojik bir kavram, sosyolojik bir soyutlamadr. Trkiye Toplumu olmaz. Trkiye Halk, Trk Ulusu, Trkiye Ulusu, Trk Devletinin Yurttalar vs. olabilir. Btn bunlar hukuk, politik ve ideolojik kavramlardr. Toplum ise sosyolojik bir kavramdr. Bir imparatorluk, bir devlet, bir lke, bir ulus veya ulusun bir blm ile zdeletirilemez veya o anlamlarda kullanlamaz. Bu yanltr. Toplum kavramnn bunlarla iftletirilmesi otomatikman onu da bir ideolojik kavram haline getirir. Bu nedenle Yanll bilindii takdirde, yanll biline biline, galat mehur lgati sahihten yedir babndan kullanlabilir. Ama mantk bu yanla gre kurulamaz. rnein Osmanl Toplumu diye bir ey yoktur. Osmanl Devleti veya mparatorluu, lkesi vs. vardr. Ama Osmanl Toplumu yoktur. Bu, politik bir kavram ile (Osmanl) sosyolojik bir kavram (Toplum) iftletirmektir. Trk ya da Trkiye toplumu da yledir. Trk ya da Trkiye, politik ve ideolojik kavramlardr, sosyolojik kavramlar deildirler. rnein Trkiye dendiinde eer bir toprak paras veya orada yaayan insanlar kast ediliyorsa, bu toprak parasnn belirlenmesi btnyle politiktir. Dolaysyla orada yaayan insanlarn tanmlan da politiktir. Trk ile rnein belli bir devletin yurttalar kast ediliyorsa, bu btnyle politik bir kavramdr. Bu durumda yaplan i, politik bir kavram ile, sosyolojik bir kavram ile iftletirilmektir. Bu ise en temel mantk hatasdr. ki kere iki mum eder gibi bir hatadr. ki kere iki bir milyon eder derseniz mantkta bir hata yoktur, hesap hatas vardr. Ama iki kere iki mum eder derseniz, mantk hatas yapm olursunuz. rnein yeil iyilik gibi sama bir kavram ifti yaratm olursunuz. Byle bir ift pek ala edebi bir imgenin arac olarak kullanlabilir. Ama biz imgeleri deil, bilimsel kavramlar tartyoruz. Bir zamanlar Revizyonist lkeler gibi bir kavram ifti vard rnein. Revizyonizm bir dncede bir doktrinde olabilir. Bir sosyo ekonomik formasyon, bir rejim, bir retim biimi deildir. Ama bu kullanmda tam da bu anlamlarda kullanlr. lkenin revizyonisti olmaz, dnce veya bir doktrinin revizyonisti olur. Mantken bir yanl vardr ortada.

80

rnein bir feodal toplumdan, bir kapitalist toplumdan sz edilebilir ama ngiliz Toplumundan, Fransz Toplumundan sz edilemez. Feodal ya da kapitalist sosyolojik kavramlardr, ama ngiltere ya da Fransa politik ve ideolojik kavramlar. te, Trkiye Toplumu, Trk Toplumu ya da bunlar karl kullanlan Toplum kavramlar, her eyden nce byle bir mantk ve metodoloji hatasyla maluldrler. * Solcular ilerine ilemi olan milliyetiliin kavramlarn kullanmamak, gerek milliyetiliklerini gizlemek iin, byle sama kavram iftleri yaratrlar. Trk ulusu dese, Trk devletinin yurttalar dese, o zaman Trk Ulusunun, Trk devletinin yurttalarnn sorunlarn tartt, onlara zm arad; dolaysyla Trk Ulusu ve Devletini olumladklar ve zmnen savunduklar ortaya kacaktr. Bunu gizlemek iin, Trk toplumu der, Trkiye toplumu derler. Sanki sosyolojik bir sorunu tartyormu gibi bir izlenim yaratrlar. Toplum boru mu bu? Toplumcu laf bile ondan geliyor. Bylece sosyalist ve de tarihsel maddeci, Marksist bir ton da verilmi, bir ima da yaplm olur. Bir tata iki ku. Trkiye Toplumundan sz eden metinleri aln, hepsinde aslnda Trk ulusunun, hatta Trk devletinin sorunlarnn tartldn grrsnz. Aslnda o zne asndandr btn yaklam, ama Toplum lafnn ardnda nesnellik ve bilimsellik rtsnn altna gizlenmitir. * te burada artk esas konumuz olan, Murat Belgeye gelelim. Biz yazlar hep bu arka plan ile okuduumuzdan, Murat Belgenin bu ok ilerici gibi grnen, bu yaznn banda szn ettiimiz yazsnda, aslnda, son derce gerici bir zne asndan sorunu tartt hemen dikkatimizi ekti. Murat Belge, bu yazsnda Toplum kavramn kullanyor. Ama toplumu sadece bir btn olarak ulus anlamnda deil, o ulusa egemen veya onu yaratan, egemen brokratik oligari anlamnda kullanyor ve aslnda, tam da o znenin bak asndan btn sorunu tartyor. O zneye byle gitmez diyor. imdi nce okuyucu Murat Belgenin yazs okusun. Aaya yazy olduu gibi aktaryoruz: Yaamaya doru Murat Belge 02/05/2006 Trkiye'de modernizasyon hamlelerinde ba eken kadrolar kadar, modernizasyonun iinde gelitii genel koullarn da mahiyeti, doal olarak, bu srecin biimlenmesini belirlemitir. Modernizasyonun kendisi, aslnda Tanzimat'la bile deil, II. Mahmud'la ve Vaka-i Hayriye ile balam olsa da, bu uzun srecin 1876 sonras, yani 93 Harbi'ni izleyen blmnn zel bir nemi olduunu dnyorum.

81

Rus ordusunun Yeilky'e kadar yrmesi, mtareke koullar, verilen kayplar ('territorialism' zihniyetinden kamayan bu devlette her eyden nemlisi buydu), daha sonra Berlin'de geri alnan birka eyin karlalan btn sorunlara bir 'lm kalm kavgas' erevesinde bakmak, bir alkanlk haline geldi. Ama 20'nci yzyla giri biimi, bu karamsarln zerine yeni yeni bulutlar getirip yd. 1876'da I. Merutiyet'in ilan ile 93 Harbi'nin balamas st ste gelmiti. 1908'de II. Merutiyet'in ilannn sevinci ile Avusturya'nn Bosna-Hersek'i resmen ilhak etmesinin burukluu da benzer bir biimde akt. Ama bunu 1911 Trablus, 1912 Balkan Harbi ve nihayet byk Dnya Harbi izledi. Bunlarn hepsi yenilgi ve toprak kaybyla sonuland. 'Maks talih' ite 93'ten balayan bu diziydi. Sava, iyiden iyiye bir kader haline gelmiti. Yok olmak kaderse bu savala gelecek, ama ufukta bir kurtulu varsa bu da savala kazanlacakt. Bu maddi koullar, toplumun manevi dnyasn hemen ve dorudan doruya etkiledi. rnein Harp Mecmuas... Harbiye Nezareti'nin yaymlad bu derginin ilk says 1915'te km ve yayn 1918'e, savan sonuna kadar devam etmitir. yi kda baslan, bol fotorafl dergi, doal olarak, bir propaganda dergisiydi (yeni harflerle zet basks yaknda yapld: Kaynak Yaynlar, 2004). Dnya tarihinde, 'topyekn harp' kavramnn gnn yeni gerei olarak yerini ald bir evrede, btn bir toplumun savaa hazrlanmas amacyla yaymlanyordu. Her saysnda, 'Yaayan ller' ve 'Mbaret ehitlerimiz' balklaryla, savata can verenlerin fotoraflar yaymlanr. Bu, ister istemez, toplumda herkese 'Sra sana gelebilir' mesajn vermek gibi bir eydir. Sava sonuna doru, Cenap ahabettin'in Rza Tevfik'e mektubundan rendiimiz gibi, en tannm yazarlar, dolgun cret karlnda, 'milli, vatan, hamas' edebiyat yapmaya arlr. Ama bu edebiyat zaten yaplmaktadr. Mehmet Akif 'anakkale ehitleri'ni yazarken 'dolgun cret' dnmemitir. evre koullar, eli kalem tutan insanlara zaten zerinde younlaacak baka konu brakmamaktadr. Bu olaylarda yadrganacak bir ey yok. Savalarda kaybettii insanlara borcunu, onlar en iten sevgi ve saygyla anarak demekten kanacak bir toplum herhalde dnlemez. Buras byle olmakla birlikte, bu 'lme ve ldrme' edebiyatn toplumun kltrnn ve deerlerinin temel direi haline getirmek, bir yandan bu ekilde derinletirirken bir yandan da bunu hatrlatacak simgeleri her yana yerletirerek yaygnlatrmak, salkl ve anlalr bir duyguyu bir patoloji haline getirmek demektir. Deindiim zor koullar, son analizde, somut bir konjonktrn getirdii eylerdi. O konjonkr ebediletirmek de salkl bir ey deil. Toplumlar zor durumlarla karlatklar zaman bununla baa kabilmek iin gerekli direnci de harekete geirebilirler. Bunun iin, hayatlarnn her ann 'vatan iin lme ve ldrme' edebiyatyla geirmeye ihtiyalar yoktur. Toplumlarn asl ihtiyac, lmm deil hayatn kutsanmasna ve yceltilmesinedir. * Murat belgenin yazsnda Toplum sz geen u szleri nce alt alta aktaralm: Bu maddi koullar, toplumun manevi dnyasn hemen ve dorudan doruya etkiledi.
82

Bu, ister istemez, toplumda herkese 'Sra sana gelebilir' mesajn vermek gibi bir eydir. Buras byle olmakla birlikte, bu 'lme ve ldrme' edebiyatn toplumun kltrnn ve deerlerinin temel direi haline getirmek, bir yandan bu ekilde derinletirirken bir yandan da bunu hatrlatacak simgeleri her yana yerletirerek yaygnlatrmak, salkl ve anlalr bir duyguyu bir patoloji haline getirmek demektir Toplumlar zor durumlarla karlatklar zaman bununla baa kabilmek iin gerekli direnci de harekete geirebilirler. Bunun iin, hayatlarnn her ann 'vatan iin lme ve ldrme' edebiyatyla geirmeye ihtiyalar yoktur. Toplumlarn asl ihtiyac, lmm deil hayatn kutsanmasna ve yceltilmesinedir. * Biraz dikkatli bir analiz, Murat Belgenin Toplum szn aslnda Uluslar veya Trk Ulusu karlnda kullandn ortaya karr. Ama sadece bu kadar deildir. Murat belge, toplumu ayn zamanda, Osmanlya egemen olan ve Trk ulusunu yaratan Brokratik kast karl da kullanmaktadr. rnein, bir sr yenilgiyi sraladktan sonra, Bu maddi koullar, toplumun manevi dnyasn hemen ve dorudan doruya etkiledi. diyor. Sz konusu Toplum Osmanl mparatorluudur. Peki Toplum denen Osmanl mparatorluu iinde hi de byle olmayan Toplumlar yok muydu? Bir kere Balkan Uluslar, Rumlar, Ermeniler, hi de o Toplum denen Osmanl brokrasisi gibi dnmyorlard. Osmanl Brokrasisi iin yenilgi ve kayp olan onlar iin kazant. Eer Toplum gerekten ntr bir kavram olarak, Osmanlda yaayan btn insanlar kast ediyorsa, o zaman Belgenin ifadesi doru deildir ve gerei yanstmamaktadr. O nsanlarn bir blmnn duygu ve dncelerini, olaylar alglayn, toplumun diyerek tm imparatorluk ahalisinin alglay olarak tanmlamaktadr. Ayrca bu alglay, sadece Hristiyan deil, Osmanlnn Mslman ahalisinin de alglay deildi. Anadoludaki kylnn byle bir derdi olmadn, zaten yeeni Olduu Yakup Kadri Yabanda anlatmaz m? O alglay kk bir brokratik kastn alglaydr. Aslnda Toplum derken, Murat Belgenin ilk cmlede, kastettii, Osmanl Brokratik oligarisidir. Onlarn ruh haldir. Ama bunu toplumun ruh hali gibi koymaktadr. nk kendi ruh halidir ayn zamanda, o zne asndan dnmekte ve hissetmektedir. Zaten kendisi de bir ekilde onlara dahildir. Bu nedenle, bilinsizce, tam da Freudyen biimde, gdk fiiller veya dil srmelerinde olduu gibi, onlarn kendi ruh hallerini tm Mslman ahalinin ruh hali yapma ve onlardan bir ulus yaratma abalarn da hep toplumun yasalar gibi koymaktadr. * kinci Cmlede, Toplum aslnda, kendisinden ulus yaratlacak olan Mslman ahali anlamnda kullanlmaktadr.
83

Bu, ister istemez, toplumda herkese 'Sra sana gelebilir' mesajn vermek gibi bir eydir. Osmanlnn en azndan Trakya, Anadoludaki Hristiyan yurttalar iin Sra sana gelebilir her halde anlamszd. Egemen brokrasinin onlara byle bir mesaj vermek gibi bir derdi de yoktu. nk onlar aslnda, Osmanl egemenliinden kurtulu iin srann kendilerine gelmesini bekliyorlar veya bunun iin alyorlard. Belge, tam bir Trk milliyetisi gibi dnmekte ve alglamaktadr Osmanly, yani sadece Mslman ahali olarak. Bizine dolaysyla Toplumuna dahil deildir Murat Belgenin, Osmanlnn Hristiyan ahalisi. Ancak byle bir arka planla insan byle bir cmle kurabilir. Burada, Toplumun aslnda gerici ulusuluk anlamnda bir Bizin yerine kullanlmas ok ak olarak grlmektedir. * Elbette bu makaleyi Murat Belge, yle i olsun diye yazmyor. Tarih aslnda bu gnk politik veya programatik durulara bir gereke salamaya yneliktir. Tarihin tarihle ilgisinin olmad aktr. Murat Belgenin toplumu Mslman ahali ve egemen Brokratik kast anlamnda kulland grld. Bu anlamlarla okuduumuzda, dedii udur Brokratik kasta, veya kendisinden artk bugn Trk ulusu yaratlm ahaliye, yani Trk ulusuna: lm kutsayan bir Trk ulusuluu iyi deildir, hayat kutsayan bir Trk ulusuluu daha iyidir. Toplumlarn karl olan gerek anlamlar koyduumuzda, Murat Belgenin yaptnn, aslnda nasl bir Trk milliyetiliine ihtiya bulunduu; nasl bir milliyetiliin veya Trk tanmnn, Trk veya Trkiye Toplumunun karlarna daha uygun olacadr. Tpk klasik smrgeciliin ve rkln lm ve iddeti kustamas, yeni smrgeciliin, kltrel rkln bunu reddetmesi gibi; Murat Belge de klasik Trk ulusuluunun, brokrasinin Trkl, rka, dile, soya dayanarak tanmlayan ulusuluunun ayrlmaz kardei olan lm kutsayan bir ulusuluun yerine; Trkl kltrel olarak tanmlayan bir ulusuluk gibi, Hayat kutsayan bir ulusuluk neriyor. * Bunu kime neriyor? Bu kimin sorunu olabilir? Trk ulusulusun sorunudur. Ve Trk ulusuluunun yaratcs brokratik kasta neriyor. Hem de dndan bile deil iinden. te en entelektel ve demokrat bilinen Murat Belgenin o gzel szlerinin ardndaki ac gerek. Meyvenin etli ksmlarn soyduumuzda elimizde kalan, sert ve zehirli ekirdek: Trkln nasl tanmlanaca tartmasdr. nerilen: lm deil, yaam ycelten bir Trklk, dolaysyla Trk ulusuluu. Muhatap da zne de Osmanl yadigar egemen brokratik Oligari. Kadronun yapt da, Bu Brokratik Oligariye bir doktrin oluturmak deil miydi?
84

Anlalan herey aslna dnyor. Topraktan geldik gene toprak oluyoruz. 02 Mays 2006 Sal demiraltona@hotmail.com http://www.koxuz.biz

85

Trklerin Mslmanlamas m? Mslmanlarn Trklemesi mi?

Daha nce Biz i Trkler, Trklk, Trk Ulusu vs. olarak ele almann sosyalizmle ve sosyalistlikle uzlamayacan, bunun en gericisinden milliyetilik olduunu ele almtk. (Baknz: Murat Belge, Biz, Toplum, Ulus ve Marksizm http://www.koxuz.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=717&Itemid=360 ) imdi bir baka somut rnekte, bunun masl gerici, tarihi allak bullak eden bir tarih anlayna yol atn veya onunla bir arada bulunabileceini grelim. Aslnda bu konuyu, daha nce, Tersinden Kemalizm adl kitapta, Kvlcmly eletirdiimiz blmde, onun Dinin Trk Toplumuna Etkileri balkl yazsn eletirirken ksaca ve dolayl biimde ele almtk. Burada bu eletiriyi biraz daha detaylandralm, ete kemie brndrelim. rnek olarak ele alacamz kitap, Erdoan Aydnn Trklerin Mslmanlatrlmasnn Resmi Olmayan Tarihi Nasl Mslman Olduk? (Baak Yaynlar, 1994) Dikkat edelim. Erdoan Aydnn kitabnn ad, Trkler Nasl Mslman Oldu? gibi bir isim deil. Nasl Mslman Olduk?. Yani biz zamiriyle soruluyor soru. Soruyu soran zne, yani biz: Trklerdir. Dier bir ifadeyle, Erdoan aydn bir Trk olarak konuyu tartmaktadr. Halbuki daha nce grmtk ki, bir sosyalistin, bir Marksistin Bizi ancak ve ancak, dnya ii snf olabilir. O tm olaylar bu znenin bak asndan ele alr ve almaldr. Hele hele bu Bizin, son derece gerici; kendini bir dil, tarih, soy ile tanmlam bir ulus, yani Trklk olmas, hibir ekilde kabul edilemez. Peki Erdoan Aydn bir Marksist mi? Ya da yle olduunu mu iddia ediyor? Byle bir iddias yoksa, elbette sorun yoktur. Trkler Trklerin nasl Mslman olduu zerine yazabilirler. nk daha sonra grlecei gibi, Trklerin nasl Mslman olduu, ancak Trklerin sorabilecei bir sorudur. Marksist adan byle bir soru olanakszdr veya samalktr. Bir Marksist byle bir soru soramaz nk bu sorunun kendisi ideolojik ve yanl bir sorudur ve yanl sorulara doru cevaplar verilemez. Ama bir Marksistin, Marksist olduu iddiasndaki birinin, biz zamiriyle, Trkl zne olarak kabul ederek byle bir soru sormas katmerli bir yanltr. Bu nedenle nce bakalm Erdoan Aydn Marksist mi? Ya da byle bir iddias var m? Evet, Erdoan aydn kendisinin Marksist olduu iddiasndadr. rnein aynen yle yazyor: Tarihsel Materyalist bir dnya grnn savunucusu olarak... (sayfa: 18)

86

Marksizm, Tarihsel Materyalizmin ksaltlm bir ifadesinden baka bir ey olmadna gre, Eroan Aydn bir Marksist olduu iddiasndadr. (Burada Tarihsel Materyalizmin bir Dnya gr deil, bir Bilim, bir yntem olduu konusunu ise, konuyu datmamak iin bir kenara brakyoruz.) O halde, bir yandan kendisinin Marksist olduunu iddia eden, hatta kitabn Marksist adan yazd iddiasnda olan ama dier yandan, kendisini Trk olarak tanmlayan, olaylara Trkler asndan bakan; Trk ulususu olarak yazan bir yazar karsndayz.Bu ikisinin bir arada bulunamayaca, ortadakinin Marksizm postuna brnm bir milliyetilik, hem de ilkel ve gerici bir milliyetilik olduu aktr. Ama haydi yine bir kredi daha aalm. Denebilir ki bu yarg ok acmasz. Onun biz olarak Trkl kastetmesi, Trk olarak yazmas, Trk milliyetisi olduu anlamna gelmez. nsan pek ala Trk olabilir de Trk milliyetisi olmayabilir. Bu doru deildir. nk bu gnk Trk ulusunun, Orta Asyadan gelmi Trkler olduunu soya, rka, tarihe dayanan bir milliyetiliin taraftarlar savunabilir. Erdoan Aydnn kitabnn ad ve ierii, nasl Mslman olduk sorusuna, Orta Asyada cevap aryor. Burada var olan gizli varsaym, bu gnk Trk Ulusunun, Orta Asyadan gelen Trklerin ahvad olduu varsaymdr. Btn Emin Oktay Tarih kitaplar, btn Trk Dil ve Tarih Kurumu, btn niversiteler, bu hikayeyi anlatr ve ina ederler. Bu gnk Trklerin, Orta Asyadan gelen Trklerin ahvad olduu iddias, rka, soya dayanan bir milliyetiliin iddiasdr. Ve bizim Tarihsel Maddecilii dnya gr olarak benimsemi, Trk-Marksisti Erdoan Aydn (Trk-Marksist, Kapitalist-Sosyalizm gibi bir samalktr ve kendi iinde eliir. kisi bir arada olmaz.) rk Trk ulusuluunun bu yalann olduu gibi kabul edip, fiilen bu yalann yaylmasna hizmet ederek, onu yayarak rk Trk ve Marksist nasl olunabileceinin bir rneini bizlere sunuyor. Bunun nasl bir Irk Trklk olduunu gsterebilmek iin, baka tr bir Trk ulusuluunun, rnein kltrel ve Anadolucu bir Trk ulusuluun da bu soruyu sorabileceini ve buna bambaka bir cevap verebileceini gsterelim. Pek ala yle bir Trk Ulusuluu da mmkndr. Ki byle bir Trk ulusuluu Trk burjuvazisinin bu gnk ihtiyalarna ve tarihsel olaylara daha denk der. Bizans topraklarn feth eden Ouzlar geldiinde, Anadoluda ehirler ve kyler bo deildi. Orada binlerce yldr yaam insanlarn torunlar yayordu. Keza bu fatihler de bu insanlar katledip srmediler. Onlarn zerine egemen oldular. Ve bu egemen fatihler, fethettikleri yerlerin ahalisine gre ok kk bir aznlktlar. Btn dnyada bu byledir. Fatihler Feth ettikleri lkelerin nfusunun ok kk bir yzdesini olutururlar. Ve ksa bir sre sonda, ya feth ettikleri lkenin daha gelimi kltr tarafndan feth edilirler, yani onun dili ili dillenir ve diniyle dinlenirler veya o yerli ahaliden daha gelimi bir uygarlk ve kurumlar sistemine sahipseler, yerli ahali fatihlerin dili ve dinini benimser. Bu da ksa zaman iinde, fatihlerin genetik olarak ounluktaki yerli ahaliyle karmalar, bir sre sonra onlarn fiziksel zelliklerine de sahip olmalar sonucunu dourur.

87

Anadoluda da tarih boyunca defalarca byle olmutur. Son arkeolojik kazlarn ve antropolojik aratrmalarn da kantlad gibi, rnein Hitit kalntlarnn bulunduu yerde bu gn yaayanlar Orta Asyadan gelenler veya daha nceki tarihlere gelmi aknclarn ve fatihlerin torunlar deil, bizzat o Hititlilerin torunlardr. Bu btn dnyada da byledir. Bu yle bir benzetmeye daha iyi anlalabilir. Eskiden zerine yaz yazlabilecek papirs, kat, deri gibi malzemeler az bulunuyordu ve pahalyd. Bu nedenle, ayn papirs zerindeki yazlar silinerek, veya zamanla silindii iin, defalarca farkl uygarlklarn farkl yazlaryla bile kullanlabiliyordu. (Hibir silinme tam olmadndan, bu gn ok zel tekniklele, bir papirsn zerindeki farkl yazlar okunabilmektedir.) Bylece, bir papirs hep ayn olmasna ramen zerindeki yazlar, dil vs. zamanla deiiyordu. te bu gnk Anadolu da byledir. nsanlar biyolojik olarak hep ayn insanlardr. Onlarn dilleri ve dinleri srekli deimitir, tpk bir papirsn zerine baka yazlar yazlmas gibi. Bu yaklamdan hareketle, bu gnk Trk ulusu da, byle bu tarihin rndr, btn bu halklarn ve uygarlklarn kltrnn mirassyz bir Trkler. Bu Kltrn iinde Orta Asyadan gelen Fatih Ouzlarn oran, onlarn kk bir fatih aznlk olarak genetik oranndan daha fazla deildir Yani byle bir Trk milliyetilii de mmkndr ve bu gn ilk rnekleri Halikarnas Balksnda grlen byle bir Trk milliyetiliini savunanlar da vardr. Byle bir milliyetilik de Trk milliyetiliidir, ama 1920-30larn ideolojik atmosferine gre ekillenmi kana, rka dayanan bir Trklkle deil, daha gnn ihtiyalarna uygun, globallemenin ve post modernitenin okluu ve eitlilii zenginlik gren yaklamlarna uygun daha ada, daha kltre gre tanmlanm bir milliyetilik olur. Ve byle bir milliyetilik, olgulara daha denk den bir milliyetiliktir de. imdi byle bir milliyetilik asndan, Nasl Mslman Olduk? sorusu, bu gnk Trk ulusunu, Orta Asyadan gelenlerin ahvad olarak gren rk ve kana dayanan Trk milliyetiliinden farkl bir anlama ve ierie sahip olurdu. O zaman bu soru, Anadoluda binlerce yldr yaayanlarn, fatihler kk bir egemen aznlk olmalarna ramen nasl Mslman olduunu; ya da Balkan, Kafkas gleri ve katliamlarla Anadolunun nasl Mslman bir ounlua ulatn aratrrd. Yani kltre dayanan bir Trk milliyetisi iin nasl Mslman olduk? sorusunun cevab, Anadolunun, slamiyet zrhyla kuanm gebe fatihlerce fethi ile daha sonraki dnemlerde ahalinin nasl Mslman olduu (rnein, Haratan kurtulmak iin, daha az vergi vermek iin) ve nihayet yerli Hristiyanlarn katledip srlmesi ve Balkan ve Kafkaslardan gelenler vs. gibi noktalarda younlard. Yani Erdoan Aydnnkinden ok farkl bir yer ve zamanda arard byle bir milliyetilik Nasl Mslman olduk? sorusunun cevabn. Erdoan Aydnn kitab, yani rka, soya dayanan bir Trk milliyetisinin cevab, yer olarak Orta Asya ve zaman olarak 7-13. yzyllar arasnda younlarken, kltre dayanan bir Trk milliyetisinin cevab, yer olarak Anadolu (Balkan ve Kafkaslar)ve zaman olarak da dierinin bittii yerde, 12-13 yzyllar sonrasnda balard.
88

Erdoan Aydn bu sorunun cevabn Orta Asyada ve 13 yzyl ncesinde aradndan, Irk, kana dayanan Trk milliyetiliinin btn yalanlarna ve varsaymlarna dayanmakla, onlar kabul etmekle kalmyor, ayn zamanda onlar yayyor ve pekitiriyor. Sanrz bu rnek, Trkiyede ilerici, demokrat ve hatta tarihsel maddeci dnya grn benimsemi solcu, aydn ve de Komnistlerin nasl saf kan gerici milliyetiler olduklarn; onlarn ilerici ve demokratlnn ancak byle gerici ve rk bir milliyetilik iinde ilerici ve Demokratlk olduunu yeterince ak olarak gsterir. * Ancak ster Kltre ve Anadoluya dayansn, ister, rka, soya ve Orta Asyaya dayansn her iki milliyetilik de, uluslarn tarihi olmad gereini inkar ederler ve uluslara bir tarih yaratma abasdrlar. kisi de gerici milliyetiliklerdir bu nedenle. u ok basit gerek bir trl kavranlmaz, uluslarn tarihi yoktur. Trk ulusu, Trk Ulusunun kuruluuyla birlikte ortaya kmtr. Ondan nce bir tarihi yoktur ve olamaz, ister Anadoluya ve kltre, ister Orta Asyaya ve Trkle dair bir tarih iddias, btnyle ulusularn bir inasdr. Bir an iin Orta Asyadan gelenlerin, Anadolunun yerli ahalisini yok edip onun yerini aldklarn, bu gnk Trk ulusunu oluturanlarn, onlarn genetik, kltrel devamclar olduklarn var sayalm. Bir ok kez Tarihteki kavimler kendilerinin kendilerini tanmladklar isimlerle deil ama genellikle uygarlarn onlara verdikleri isimlerle adlandrlrlar. Biz bunu bir yana da brakalm ve Trklerin kendilerini Trk olarak tanmladklarn var sayalm. Bu koulda bile o gelenlerin Trkl ile, Trk ulusunun Trkl arasnda hibir iliki yoktur. Ulus olarak Trklk, tamamen politik bir kavramdr. Trkln, o ulus rk bir Trk kavramna bile dayansa, genetik ve soya dayanan bir Trklkle ilikisi yoktur. Bir zamanlar kendilerine Trk diyen insanlar iin ise, Trkln politik hibir anlam bulunmuyordu. Bu sadece uzaklardaki ortak bir kkene veya yine bu kkenle balantl ortak bir dile tekabl ediyordu. O insanlar, u veya bu toteme balydlar. Onlarn tm davranlarn, toplumsal styaplarn bu belirliyordu. Yani Trkler Mslmanlamad, u veya bu totemden, u veya bu boylar Mslman oldular, u veya bu boyun, soyun rgtlenme ve hukukunun yerini slam hukuku ve rgtlenmesi ald. Trklerin Mslmanlat, Trk milliyetiliinin yaratt bir kavramdr, Irka gre tanmlanm bir Trk ulusuna Tarih yaratma abasnn sonucu ortaya kan bir uydurmadr. Burada karkl yaratan, bir zamanlar u veya bu soydan veya boydan insanlarn, uzak bir ortakla bir gnderme ile, hibir dinsel veya politik anlam olmadan Trk olarak kendilerini tanmlamalar ile, bu gnn sadece politik olann tanmlanmasnn arac Trk kavramnn, ayn szckle karlanmasdr. Yani Tarihteki Trkler Trk deildiler ve olamazlard; onlar ancak Knk boyundan, Kay boyundan veya Mslman, Hristiyan olabilirlerdi. Boy ya da Din, bunlar tm toplumsal yaam, ilikileri ve rgtlenmeyi belirliyordu.
89

Ama ulus olarak Trk ulusundan olanlar ise, u veya bu boydan, u veya bu dinden olamazlar. Politik anlam olmadan, elbette u veya bu boydan, u veya bu dinden olduklarn syleyebilirler ama bunun hibir politik anlam yoktur ve olmamaldr. zel olarak, inan olarak, kltrel olarak (ki hepsi ayn anlamdadr, yani politik olmayan anlamnda) yle olabilirler. Ama bir toteme ya da uygarlk dininin bir inan olduu da tam ulusuluun dayand bir kabuldr. Yani insanlar, Trk ise, Trk ulusundan ise, Mslman, Hristiyan ya da Kay boyundan, atmaca soyundan olamaz. Mslman, Hristiyan, Atmaca soyundan, Kay boyundan ise Trk olamaz, Trk ulusundan olamaz. nk dinler aslnda bir inan deildir, tmyle styapy rgtlerler. Nasl Mslman olmak iin, putu paralamak, yani kabilenin totemini paralamak, kan kardelii yerine din kardeliini geirmek gerekirse; Trk olmak iin de Mslman olmaktan kmak; Allahn kanunlar yerine Trk ulusunun kanunlarn; Allahn snrlar yerine ulusun snrlarn, Din kardelii yerine ulus kardeliini geirmek gerekir. Ayn ekilde Komnn soyun, totemin, amann kanunlar ve airet kardelii yerine Trk ulusunun kanunlar ve kardelii geer. Tekrar edelim. O Orta Asyadakiler iin Trklk hibir ey ifade etmiyordu. Onlar nceleri u veya bu boydan, soydandlar. Onlar u veya totemin soyundan olarak vardlar. Daha sonra da Mslman veya baka bir dindendiler. O zaman da onlar iin Trklk hibir ey ifade etmiyordu. Nasl Mslmanlk ile Onlarn boylar arasnda bir iliki yok idiyse, onlarn boylar ve sonraki dinleri ile Trklk arasnda da bir iliki yoktu. Uluslar, dolaysyla da Trklk, ne tarih, ne de soy, kan, kltr vs. ile ilgili deildir. Bir ulus olmak iin, bunlarn hi biri gerekmez. Bu gerici ulusuluun bir uydurmas, inasdr. Dnyann ilk ulusu olan Amerikan ulusunun bir tarihi yoktu ve Amerikan ulusu iin bir Tarih gerekmemiti. Aksine ulus tarihsiz olarak ortaya kmt. Dil ve soy ise hi sz konusu bile deildir. Ayn dil ve soydan insanlara kar bir sava iinde bu ulus kurulmutu. O halde, bir soy veya tarihin olduu, ulusun onun sonucu ortaya kt, bir ulusu yalandr. Hem de gerici ulusuluun bir yalandr. nk, tpk ABDde olduu gibi, uluslarn tarihi olmad anlayyla da bir ulusu olunabilir. lk aydnlanmann demokratik ulusuluu aa yukar byle bir eydi. Uluslarn bir tarihi olduu, gerici ulusuluun bir kabuldr. ster Kltre ve Anadoluya dayansn, ister rka, soya dayanp kklerini Orta Asyada arayan ulusuluk olsun, uluslarn bir tarihi olduuna inanan ve bunu savunan ulusuluklar gerici ulusuluklardr. Demokratik bir ulusuluk, uluslarn bir tarihi olduu ilkesini reddeder ve tarihsiz, Tarihe kar olarak ulusu kurmaya alr. nk, demokratik bir ulusuluk, insan haklarna dayanr, ve insan bir soy, tarih, dil, blge ile tanmlamay reddeder. Demokratik ulusuluk, Vatanm Yeryz, Milletim nsanlk diyen ulusuluktur. nk, ulusuluk znde, politik diye ayr bir alann varlnn kabul ve daha nceki alarda hukuki ve politik olan belirleyenin, yani dinlerin zele atlmasdr. Btn insanlar dini, dili vs. eittir nermesinin z, ulusuluk ncesi toplum yaamn, hukukunu,

90

devletin rgtlenmesini vs. belirleyen dinlerin buradan uzaklatrlmas, zele atlmasdr. Bunun iin de ulusuluun, yani demokratik bir ulusuluun tarihe ihtiyac yoktur. Sonu olarak, Erdoan Aydnn Nasl Mslman Olduk? sorusu, uluslarn tarihi olduunu savunan gerici ulusuluun bir sorusudur. Uluslarn tarihi olmadndan yola kan ise, bu tarihsiz eyin, nasl yaratldn anlatr? Devrimci ve demokratik ulusuluun sorusu ise udur? Anadolunun Mslman ahalisinden nasl Trk ulusu yaratld? te o nasl Mslman Olduk? sorusu , Mslman Anadolu ahalisinden, Orta Asya Trklne, kana, rka dayal bir ulusu yaratanlarn bir sorusu olarak ortaya kar ve bu yaratln nasl olduunu gsterir bizlere. Yani, bizzat bu sorunun kendisiyle. Erdoan aydn, kitabyla, kana, soya, rka dayanan bir ulusun inasna hizmet etmektedir. * te, Aleviler iinde ilerici bilinen, demokrat bilinen ve hatta Tarihsel maddecilii bir dnya gr olarak benimseyen Erdoan Aydnn nasl boazna kadar bir gerici milliyetilik iinde olduu. Tabii burada Erdoan Arkadamza hakszlk etmi olmamak iin unu belirtelim. Bu yaklam ve grler sadece Erdoann deil, Trk sosyalistlerinin ve hatta dnya sosyalistlerinin yzde doksan dokuzunun grleridir. Biz sadece Erdoan Aydn bir rnek olarak setik. Onu sememizin nedeni ise merebimiz. Bizim merebimiz de, yaknlarmza ve arkadalarmza kar gaddar, bize uzak olanlara ve dmanlarmza kar anlayl ve toleransl olmak olarak zetlenebilir. Demir Kkaydn 25 Mays 2006 Perembe

91

Trkler, Gvercinler ve nsanlar

Hrant Dinkin Ruh halimin Gvercin Tedirginlii balkl yazsnn son satrlarnda umudunu ve gvenini u szlerle dile getiriyor: Evet kendimi bir gvercinin ruh tedirginlii iinde grebilirim, ama biliyorum ki bu lkede insanlar gvercinlere dokunmaz. Gvercinler kentin ta ilerinde, insan kalabalklarnda dahi yaamlarn srdrrler. Evet biraz rkeke ama bir o kadar da zgrce. Ama bu satrlarn, son yaznn son satrlar olmas, ayn zamanda bu umudun ve gvenin hibir dayana olmadn da kantlam bulunuyor. Niin byle? nk bu lke Trkiyedir ve Burada nsanlar deil Trkler yayor. Dinkin anlamad veya iyi niyetle grmek istemedii Trklerin nsan olmadyd. Dinkin zikrettii, bir zamanlar, aralarnda gvercinlerin yaamasna msaade eden ve bu lkede yaayan insanlar, Trk deil Mslmandlar. Yani Trkiye Cumhuriyetinin yasalarna deil, Allahn yasalarna gre dnp davranmaya alrlard. En zararl bilinen bcei bile, o da Allah yaratdr diye ldrmekten ekinirlerdi. Ama Trklerde Allah korkusu yoktur, onlarda Trk Devleti korkusu vardr. Devlet gvercinlerin kafasn koparn dediinden, gvercinlerin kafasn koparrlar. Devlet Trklk dmanlarn yaatmayacaz dediinde, gvercinlerin kafasn koparn demektedir rnein. Hatta imdi Hrant Dinkin ldrlmesini bile Trkle veya Trk devletine sklm bir kurun olarak tanmladklarnda, dier gvercinlerin kafasn da koparn demekte, Dinkin ls zerinden yeni cinayetlerin sinyalini vermektedirler. Dinkin anlamad,eskiden insanlarn Trk olmadyd. Onlar Allahtan korkan Mslmanlard. Trkiye Cumhuriyeti ve ttihat Terakki, bu insanlar Trk haline dntrd. Bu gn kendine Mslman diyenleri Trklk ncesinin Mslmanlaryla kartrmamal. Bu gnn Mslmanlar Mslman deildirler: Allah iin deil, Trklk iin, devlet ve Trk milleti iin yaarlar. Allahn kanunlarna deil, Trk devletinin kanunlarna uyarlar. Onlar Trklerin ezilenlerini yanltmak iin kendilerine Mslman diyen Trklerdir. Mslmanlar Allah iin yaarlar, Allah iin lrler, Allahtan korkarlar, her ilerini Allah iin yaparlard.

92

Trkler Trk Devleti ve Trklk iin yaarlar, Trklk ve Trk devleti iin lrler, Sadece Trk devletinden korkarlar ve her ilerini Trklk iin yaparlar. Elbette Trkler de, Trk olmadan nce bu topraklarda yaayan Mslmanlar gibi biyolojik olarak insandrlar. Ama Hitler de biyolojik olarak insandr. En acmasz katiller de. Biyolojik olarak insan olmak bakadr, sosyal olarak insan olmak bakadr. Sosyal olarak nsan olan Trk ya da Mslman olamaz. Nasl bir Trk Mslman olamazsa ve bir Mslman da Trk olamazsa yle. Trk, Trk devletinin kanunlarna uyan ve onu kabul edendir. Mslman Allahn kanunlarna uyan ve onu kabul edendir. Mslman isen Trk, Trk isen Mslman olamazsn. Ya Allahn ya da Trkiye Cumhuriyeti denen devletin kanunlarna uyacaksn. Benim dinim slam; Milletim Trk diyenler, tam da Trklerin Ulus ve Din tanmlarna uygun davrandklarndan, kendilerine Mslman diyen Trklerdir ama Mslman deildirler. Bunlar nsanlarn birer dinleri ve milletleri olduunu sylerler. Bu en byk yalandr. Bu en byk yalandr. nk millet de bir dindir: Ama din Milliyetilerin ve Milletlerin din dedii yani sadece kiisel bir ey deildir. Din insanlarn tm yaamn rgtler. Millet denen din de, insanlarn tm yaamlarn rgtler. Bu nedenle din ve millet, farkl kategorilerden deil, ayn kategoriden oluumlardr. Dolaysyla bir insann bir dini veya bir milleti olabilecei, din ve milletin farkl kategorilerden oluumlar olduu milletlerin ve milliyetilerin bir yalandr. Nasl bir nsan hem putlara hem Allaha tapamaz, toplumsal hayat hem bir puta hem Allaha gre dzenlenemezse, insan hem Trk hem Mslman olamaz. Ayn ekilde, nsan (burada biyolojik bir varlk olarak insandan sz ediyoruz) hem nsan (Sosyolojik olarak insan) ve hem de Trk, Mslman veya Puta tapar olamaz. nsan (Burada sosyolojik olarak, insanlarn (Burada biyolojik olarak) dili, dini, etnisi, soyu, sopu, rk, ne olursa olsun eit olduuna inanan ve bu inanca gre yaamak iin mcadele edendir. Yani, insanlarn eit olduunu kabul etmeyenler sosyolojik olarak insan deildirler ve olamazlar. Bu inanca gre yaamak ise, bir ulustan olmakla, bir dinden olmakla badamaz. Btn insanlar eitse, niye birileri u veya bu soy, tarih, dil vs. (yani rnein Trk, Krt, Ermeni Fransz) denerek bu eitliin dnda tutulmaktadr? Bu kendisiyle eliir. nsan olmak her eydan nce, ulusal olann, tpk din gibi, politik olmaktan karlmas kiisel bir sorun olarak ele alnmas ile mmkn olabilir. nsanlar devletin her hangi bir ulusla tanmlanmasn reddeden bir toplumda var olabilir ve bu gnk ulus devletler iinde bunun iin mcadele edenlerdir. Yani insan olmak iin her eyden nce, politik olann ulusal olanla tanmlanmasna, uluslara kar mcadele etmek gerekir.
93

Uluslar iinde mcadele edilen tarafsz ortamlar deil, kendilerine kar mcadele edilmesi gereken her eyden nce siyasi birimler ve styaplardr. nsanlar, Trkln imdi tpk dinin olmas gerektii gibi, tamamyla kiisel bir sorun, zel bir sorun olmas iin mcadele edenlerdir. Dier bir ifadeyle politik bir kimlik olarak Trkl reddeden ve Trk devletini ykp, ulusa gre deil, dili, dini, etnisi, soyu cinsi ne olursa olsun tm insanlarn eit olarak yaayaca bir toplum iin mcadele edenler insanlardr. Bu gn sadece Trkiyenin deil, tm dnyann, sosyalistlere deil, nsanlara ihtiyac var. Sosyalizm iin deil, ncelikle insanlk iin mcadele etmek, yani her biri uluslara gre tanmlanm devletleri (ki bunlarn her biri de uluslar farkl ltlerle tanmlamaktadr) ykma mcadelesine girmek gerekiyor. Sosyalist olabilmek iin de her eyden nce insan olmak; Trk, Krt, Ermeni, Fransz, Amerikal, Avrupal olmaktan kmak ve bunlara kar mcadele etmek gerekiyor. Sosyalistlerin hedefi, Uluslarn kaderini tayin hakk deildir. Sosyalistlerin hedefi, ulusal olann da politik olmaktan karlmas ve zele ilikin olmas olabilir. Bylece asfari olarak biimsel eitlik salandktan sonra sosyalistler gerek bir eitlii isteyebilirler. Sosyalistlerin Hedefi: uluslarn kaderini tayin hakk deil; isteyen kiinin bir araya gelip, istedii ulusu kurma, girme, kma ve ulussuz olma hakk olmaldr. Bu gnn ulusal devletlerle kapl dnyasnda insanlarn ulussuz olma hakk, dolaysyla insan olma hakk yoktur. Sosyalistler ise, her eyden nce insan olma hakk, yani ulussuz olma hakk iin mcadele etmelidirler. Ulussuz olma hakknn ilk koulu da politik olan ulusal olana gre tanmlayan ulusal devletlerin yklmasdr. Hrant Dink aslnda byle net ifade edememi olsa da byle bir dnya iin mcadele ediyordu. O her eyden nce bir Humanist ve Demokratt. nsanln insanca bir dzende yaayamayan bir insand. Bunun iin Trkler tarafndan ldrld. nk her ulus gibi Trklk de insanln dmandr. nsann olduu yerde Trk, Trkn olduu yerde de insanlar var olamaz. 20 Ocak 2007 Cumartesi demiraltona@hotmail.com http://www.koxuz.biz

94

Hrant Dink ve Behi A ve Kar Topu Etkisi

Hrant Dinki ldren, Genel Kurmayn emri ve komutas altdaki Ergenekon veya zel Harp Dairesi veya Kontr Gerila veya Seferberlik Tetkik Kurulu veya en bilinen adyla Derin Devlet bu eylemi planlar ve yaparken belli ki bir Ermeni ldrp on binlerce Ermeni yaratacan; bir demokrat ldrp on binlerce demokrat yaratacan hi hesaplamamt. Dnyordu ki on be yldr tm toplumu teslim almtr. Bir zamanlarn devletten gelen her eye son derece salkl bir kuku ve dmanlkla yanaan, millet din neymi nemli olan insanlktr diyen insanlar, Devleti ve Trk birer canavara evirmitir. rgt yelerini infaz eden polisleri alklayan, ehit Cenazelerine katlan, Krtlere kar egemen ulustan olmann keyfini karan ve Krtlerin ektikleri aclara kr ve sar olan insanlar damgasn vurur cinayet sonras ortama. Ve bylece bu cinayet ve Krtleri sindirmek iin bir etnik sava ve katliam tehdidi olarak ilev grr, kirileri gerer. Ne var ki evdeki hesap ary tutmad. Gerici ve saldrgan milliyeti deil, demokratik bir tepki damgasn vurdu politik ortama. Demokrasi gleri nce 12 Eylln darbesini yemilerdi. Sonra Teacher Reagan dneminin, Turgut zaln yeni Muhafazakarlnn darbesini yediler. Tam biraz toparlanr gibi olmulard ki Duvar ykld. Ve bu ideolojik iklimde zel sava ekibi tm lkeyi teslim ald. Tek direni noktas Krt zgrlk Hareketiydi ve o de tecrit olmutu. Genel kurmay ve zel Harp Dairesi bir parti gibi neredeyse tm toplumu rgtlemi ve kontrol altna alm bulunuyordu. Ama hibir sre ebediyen srmez. Bir noktadan hi n grlmeyen eilimleri yaratr ve besler. Daha nce bu deiimin ilk izleri kimi ehit ailelerinin babakan geri adm atmaya zorlayan vatan sa olsun demiyorum tepkilerinde ortaya kmt. Trkiye barn Aryor konferans, yine de hi kmsenmeyecek yanklar ve tartmalara yol am en azndan gazetelerde birka haber ve yoruma konu olabilmiti. Hrant Dinkin ldrlmesi ise, neredeyse unutulmu ama derinden derine de belli bir birikim yapm insani ve demokratik tepkilerin adeta patlarcasna ortaya kna yol at. Bu hi hesapta olmayan tepki, cinayeti ileyen gizli merkezler kadar Hkmeti de artt. Hkmetin aklamalar bizzat kendi destekileri tarafndan bile eletirildi. Kimse Genelkurmayn adn azna almyor ve bundan ekiniyor ama toplumun bilincinin derinliklerinde bu cinayetin Genelkurmayn emir ve komutas altndaki Derin Devlet tarafndan ilendiine dair en kk bir kuku bile bulunmuyor.
95

Trkler arasnda Demokratik hareket o kadar zayflamt ki demokratik refleksler sadece nsan Haklar Derneinin clz omuzlarna kalmt. O da PKKn yan kuruluu olarak tannyor ve tam bir tecrit iinde bulunuyordu. Hrant Dinkin lmne tepkiler, bu boucu ve zehirli atmosferi bir para olsun datr gibi oldu. Dengeler bir anda deiiklie urad. Gericilii besleyen kendini yaratan mekanizma imdi demokrasi mcadelesinde kendini besleyen bir mekanizma ve kartopu etkisi yaratabilir. "Reformlar devrimci mcadelenin yan rndr" diye bir sz vardr. Bunun somut bir rneini F tipi cezaevleri ile ilgili dzenlemede imdi grm bulunuyoruz. Eer Hrant Dinkin ldrlmesine byle gl bir demokratik tepki olmasa, hkmetin bu lm karsndaki tavrna kendini destekleyen slamc aydn ve liberal evrelerden bile byle tepki gelmese, Hkmet F Tipi cezaevleri ile ilgili yeni dzenlemeyi yapmaz ve Behi Ada bunun zerine lm orucuna ara vermezdi. (Belki ok ge, belki de geri dnlebilecek noktay oktan atlar.) Bir bakma Hrant Dinkin lm ve buna gsterilen demokratik tepki bir yan rn olarak Behi A ve dier lm orucundakilerin de hayatn kurtard ve kanayan bir yara olan lm orularndaki kanamaya son verdi. Elbette bunda, Behi Ann bir avukat ve zgr bir insan olarak lm orucuna balamas, keskin bir dildense toparlayc, insanlarn ve toplumun vicdanlarna seslenen bir slup tutturmas; talepler tasn en asgari noktaya indirmesi, insani zellikleri ve itenlii, tpk Hrant Dinkin zelikleri gibi, hi kmsenmeyecek bir etkiye sahip olmutur. Bunlar Hrant Dinkin lmne tepkilerle birleince ve hkmet liberal evreler ve slamc aydnlarla ciddi bir kopukluk iine girince, durumunu tekrar glendirmek iin, lm orularnn bitmesi iin gerekli adm atmak zorunda kalmtr. Bu uzun, ok uzun yllardr, demokratik hareketin ilk kazanmdr. Ve muhakkak ki demokratik glerin toparlanma ve kendine gvenlerini besleyici bir etki yapacaktr. Bu demokratik tepki muhtemelen, devletin, iktidar partisinin ve CHPnin iindeki farkl strateji savunanlar da glendirecek ve bir kar bask unsuru oluturacaktr. Bu demokratik tepkinin ilk yanklar yaknda CHP iinde Baykaln izgisine kar daha sert ve gl eletiriler kmasna yol aabilir. Ayn ekilde devletin iinde de, inkar ve imha politikalaryla bu ilerin gitmeyecei yoksa her eyin yitirileceini syleyenlerin manevra alanlar ve etkilerinde bir genileme olacaktr. Bu da rk, inkarc ve saldrgan Trk milliyetiliinin ve bu zemin zerinde istedii gibi at koturan derin devletin hareket alann daraltc etki yapacaktr. Bu da demokrasi glerinin alann genileterek, onlara moral vererek kendini besleyen bir srece yol aabilir. Elbette bu gibi gidiler dz bir izgi izlemezler. niler ve klarla giderler. Ama dibe vuru noktasnn aldn gsteren belirtiler var. Ne var ki, fazla umutlu da olmamak gerekiyor. Birincisi, demokratik gler hala ok clz ve zayf ve ince bir katman oluturmaktadr. Sadece Hrant Dinkin lmyle ilgili eitli haberlerin altndaki yorumlar okumak bile yeter.
96

Her zaman birka demokratik yorumun karsnda, onlarca rk, saldrgan, faist yorum bulunmaktadr. Bu gl demokratik tepki olayn stanbulda zellikle de sol ve liberal bir kitlenin bulunduu bir blgede gereklemesi ve oradaki insanlarn Trkiye ortalamasna gre ok farkl ve istisnai olmalaryla gerekte toplum iinde olduundan daha gl grnmektedir. Bu cinayet stanbulun baka bir semtinde veya baka bir ehirde olsayd, bu kendiliinden demokratik tepki damgasn vuramazd ve gazetelerdeki rk ve faist yorumlar yazanlarn esas ortam belirlemeye devam ederlerdi. kincisi. Bir demokratik tepkiden sz ediyoruz ama, Hrant Dinkin lmne tepki gsterenlerin zlme ve tepki nedenlerine bakldnda, brakalm humanist ya da demokrat gerekeleri bir yana, ou kez milliyeti ve hatta rk gerekelerin tersine dnm bir biimde dile getirildii grlmektedir. Aslnda siyasi ve ideolojik olarak hi de demokratik ve hatta liberal bile olmayan geni bir kitle bulunmaktadr Dinkin lmne tepki gsterenler iinde. Dier yandan yine geni bir kitle de demokratik deil, liberal bir zellik gstermektedir. Aslnda gerekten demokratik bir zellik gsterenler, tepki gsterenlerin ok kk bir blmdr. Ama bunlar bata giriim yetenei gstererek en azndan Hepimiz Ermeniyiz gibi sloganlarn yerlemesine ve demokratik zlemlerin gerekte var olduklarndan ok daha gl grnmesine yol amlardr. Ama rnein Devleti ve Genelkurmay sulayan veya zel Sava Dairesinin kapatlmasn isteyen sloganlar demokrat olmayan bu geni kitle tarafndan benimsenmemekte onlar tarafndan tepki gsterilmektedir. Geri bu da normaldir. Her devrimci ve demokratik kabar byle balar. 1905 devrimi baladnda iler ar babalarna ikonlarla yalvarmaya gidiyorlard. Ama bir gn iinde birok ey deiivermiti. Geri burada henz bir devrimci ve demokratik kabartan sz etmek iin bir neden yok ama geni insan kitleleri bizzat kendisi eylem iinde renir ve deiir. Bu nedenle olabildiince geni bir katlm korumak ve tecrit olmamak iin azami esneklik gstermek demokratik glerin bu clz balangc korumas ve srdrmesi iin en nemli kouldur. Bizzat Hrant Dink ve Behi A gibi rnekler bunun nasl bir ey olduunun somut rneklerini, ortaya koyduklar hayatlarnn pratiinde gstermi bulunuyorlar. * Derin Devletin hi hesapta olmayan bu sonulara ramen hedefinden var getii sanlmamaldr. Hrant Dink bir Ermeni idi ve zellikle bir Ermeni olduu iin ldrld ama esas hedef Krtlerdi. nk katliamlar sonucu Trkiyede Ermeniler artk politik bir g deildirler. Hrant Dinkin ldrlmesi aslnda toplumu bir Trk Krt savana ekme, germe, aydnlar sindirme, saldrgan bir Trk milliyetiliini gelitirme operasyonun bir paras olarak grlmelidir. ktidarlarnn Orta Doudaki dengelerin deimesiyle byle eskisi gibi yrmeyeceini grenler, son bir abayla her trl lgnl yapmaya hazrlanyorlar. Tpk daha nce Kbrsta yaptklar gibi, zel sava dairesi araclyla rgtlenip, ABDnin zor durumda
97

kalp bir ey demeyeceini umduklar bir momentte, ilk frsatta Kerkk de igal etmeyi planlyorlar. Bu igale paralel olarak da cephe gerisini salama almak iin, Trkiyede Krtleri sindirmek zere bir Krt katliam dndklerine kesin gzle baklabilir. nk askerler planlarn her zaman cephe gerisini emniyete almak ve temizlemek zerinden kurarlar. Nasl ABD sava daha da yayarak iine dt bataktan kmak istiyorsa, kediye gre budu Trk devletinin de frsat bulduunda ayn eyi yapacana hi kuku yoktur. ABDnin iinin zorlamas ve sava yayabilmek iin rana kar Trk ordusunun gcyle destek karlnda gney Krtlerini ve Kerkk petrollerini Trk devletine peke ekebileceinin hesabn yapmaktadr Trk Genel Kurmay. Gney Krdistan zel timlerle doldurmak ve Hrant Dink Cinayeti, ilan edilmi atekesi zerrece dikkate almadan operasyonlara devam ve baharda PKKnn atekese son vermesi iin her trl provakasyon, btn bunlar bu konsept iinde deerlendirilmelidir. Btn bunlar gz nne alnnca, Hrantn ldrlmesine gsterilen demokratik tepkinin geliiminin nndeki zorluklar daha iyi grlmektedir. 23 Ocak 2007 Sal Demir Kkaydn demiraltona@hotmail.com http://www.koxuz.biz

98

Panel lan

Ermeni Soykrm, Milliyetilik, Nedenleri ve Gnmze Etkileri

Panel
Abut Can Recep Maral Feleknas Uca Dr. Rafi Kantian Corry Guttstadt Demir Kkaydn (Eitmen, Siyaseti - Hamburg) (Yazar, Yaync - Berlin) (Avrupa Parlamenteri - Brksel) (Yazar, yaync - Hannover) (Aratrmac Yazar - Hamburg) (Yazar - Hamburg)

Tarih: 21.04.2007, Cumartesi Saat: 14.00 19.00 aras

Yer:
Department fr Wirtschaft und Politik (DWP) der Universitt Hamburg, Von-Melle-Park 9, Hamburg
Eine Veranstaltung der Fachschaftsrat Department fr Wirtschaft und Politik (DWP) der Universitt Hamburg mit Untersttzung der Initiative Hrant Dink Demokrasi Giriimi Hamburg

99

Ermeni Soykrm, Milliyetilik, Nedenleri ve Gnmze Etkileri Paneli in Taslak Notlar

Hukuki ve Sosyolojik tartma zerine

1) Bir yanl anlamaya meydan vermemek iin unu belirteyim ki, uluslar aras organlarca yaplm hukuki tanma gre 1915de olanlar bir soykrmdr. 2) Hukuki bakmdan tanm ve kanunlarn makabline amil olmayaca, soykrm kavramnn kinci Dnya Savandan sonra ortaya kp tanmland bu nedenle soykrm denip denemeyecei gibi tartmalar hukukularn iidir. 3) Bizi burada hukuki kavramlar ve tanmlar ilgilendirmiyor. Ve unu biliyoruz ki, hukukular var olan ilkeleri ve normlar sorgulamazlar olgularn tanmlara uygun olup olmadna bakarlar. 4) Ama varsayalm ki, dnyann btn en ileri gelen hukukular bu olayn soykrm olmadna karar verdi. Bu yaananlarn daha az korkun olduu anlamna gelmez. Bu o srgn, katliam ve toplu ldrmenin nedenlerini aratrmamak gerektii anlamna gelmez. 5) nk soykrm dense veya denmese bu olann korkunluunu abartma veya kltme gibi anlalyor. Bu kavramn kullanlp kullanlmamasnn bu olgunun anlalmasyla ilgisi yoktur. 6) nk soykrm hukuki bir kavramdr: hukuki kavramlarla sosyolojik olgular anlalamazlar.

Metodolojik lkeler 1) nsan maddeyi aralarla, olgular kavramlarla iler. Hi kimse balk avlamaya yarayan olta ile ku avlamaya ya da geyik avlamaya kalkmaz. Ya da tersine ku avlamaya yarayan bir sapanla veya sama atan av tfeiyle balk avlamaya kalkmaz. 2) Ama olgular sz konusu olduunda, bunlarn zn anlamak sz konusu olduunda, iin kts tam da byle davranlmaktadr. rnein hukukun kavramlar sosyolojinin kavramlar yerine geirilir veya olgularn zn aklamaya deil gizlemeye ynelik kavramlar sanki bilimsel kavramlar gibi kullanlr. 3) Soykrm, hukuki bir kavramdr, sosyolojik bir kavram deildir. Dolaysyla bu olguyu, yani Ermenilerin toplu halde grlmesi ve ldrlmesinin sosyolojik
100

nedenlerini aklamak iin bu kavram kullanmak, balk avlamaya yarayan oltayla ku avlamaya benzer. 4) Adam ldrmek cinayettir dediinizde, bu sosyolojik bir nerme olmaz. Bu hukuki bir nerme olur. 5) Sosyoloji hangi koullarda niin adam ldrmeye cinayet dendiini ve niye insanlarn birbirini ldrdn, bunu nedenlerini inceler. 6) Bir dinden, etniden, inantan, cinsten, ulustan vs. insanlarn toplu halde ldrlmsi, srlmesi vs. soykrmdr dediinizde, adam ldrmek cinayettir diyenden farkl bir ey sylemi olmazsnz. Hukuki bir tanm yapm olursunuz. 7) Sosyolojinin konusu ise, neyin hangi koullarda soykrm olarak tanmlandn, niye o soykrm olarak tanmlanan toplu ldrmelerin gerekletiini aratrmaktr.

Konuya Yaklam 1) Bir insan ldrmek her zaman cinayet olara tanmlanmyor. Bir savata rnein, insan ldrmek cinayet olarak deil, onur duyulacak bir ey olarak grlyor, ne kadar ok insan ldrd iseniz o kadar erefli de olabilirsiniz. 2) Ama dikkat edin, burada can alc kavram insan kavramdr. 3) ldrenler iin acaba ldrlenler insan myd? Biyolojik bir kavram olarak insan kavram ile eitli toplumlarn insan kavramlar zde deildir. 4) rneain ilk kabilelerde, insan kavram o kabileden olanlar kapsar. Onlar biyolojik olarak baka insanlar ldrdklerinde ve hatta onlar yediklerinde insanlar yemezler. Baka canllar ldrm ve yemi olurlar. Ama onlar rnein, bir ay ya da kurdun soyundan geldiin rnen bir kabile ise, siz bir ay ya da geyik ldrdnzde insan oldrm olursunuz. 5) Bu bakmdan, yamyamlk ya da kanibalizm kavram, baka toplumlar modern toplumun insan kavramyla tanmlamaktr. Tarihte kanibalizm ya da yamyamlk yoktur. 6) Bir cinayetin nedenlerinden sz ettiinizde onun ancak hukuki dzeydeki nedenleri sz konusu olur. 7) Sosyoloji bir ldrme olaynn nedenlerini aratrmaya cinayet szc ile balayamaz. 8) Sosyoloji, o ldrmeye niin cinayet dendii, nerede cinayet dendii, o ldrme olaynn ardndaki nedenler ile urar. nk biliyoruz ki, her ldrmeye cinayet denmemektedir toplumda. Bir taraf iin cinayet olarak tanmlanan dieri iin ulalmaz bir kahramanlk olarak da grlr savalarda olduu gibi. Sosyoloji niin ayn olguya bir tarafn byle, dier tarafn yle dediini aratrr.

101

9) Soykrmn nedenlerinden sz ettiinizde, bir cinayetin nedenlerinden sz etmi olursunuz. Dolaysyla daha batan olguya belli deer yarglaryla bakyorsunuz demektir. 10) Sosyolojinin konusu, ite tam da bunu aklamaktadr; yani niye byle nedenler aratrlrken 11) Bunu aratrmaya baladnzda, unu grrsnz: her hangi bir olguyu yle veya byle tanmlamann ardnda farkl toplumsal gruplarn karlar yatmaktadr. Her toplumsal grubun ya da snfn ortak kabul edecei, evrensel kavramlar yoktur.

***

Ermeni jenosit veya katliam hakknda bunu bir istisna gibi grme eilimi var. Ne yazk ki bir istisna deil ve bir ok kereler baka yerlerde de yaanmtr ve yaanmaktadr ve de byle giderse yaanacaktr. Balkan savalarnn sonundaki arndrmalar, 1925teki mbadele, Yahudiler, ingeneler, Ezidiler ve dierlerine yaplanlar, Yugoslavya ve Afrikada olanlar, yaknda muhtemelen Orta douda yaancaklar. Deniliyor ki, iti bu z dilenirse bir daha olmaz. Ya da hafzadan silinmezse bir daha olmaz. Bunlar ocuka grlerdir ve sadece iki rnek bunlarn geerli olamayacan gsterir. o Yahudiler oluturdu bir bakma bu gnk srael devletini. Ama srael'i bir rk ve kan temelinde tanmladklar iin, Araplara kar soykrm ve ayrmcl bizzat kendileri yapyorlar. o Bir baka rnek. Modern holocoustu yapan Almanyadr. Yurttal hala byk lde kana dayanmaktadr. Bunu da esnettiler ama ilkesel olarak reddetmediler. Sadece ikisadi ihtiyalar nedeniyle genilettiler.

Demek ki, sorun bunu mahkum etmek deildir. Mahkum etmek veya zr dilemek zerinden yaplan bir tartma hibir ekilde yeni jenositlerin olmasn engeleyemez. Sorun bunun nedenlerini ortaya karmak ve o nedenleri yok etmektir. Nedenler derken tek bir olayn nedenleri deil. o Konuyu tek bir olay olarak ele aldnz srece, nedenler hakknda yanlnabilir. rnein ttihat ve Terakki veya belli bir ynetici kliin, veya kimi koullarn olaanst bir akmasnn zel bir soncu gibi grlebilir bir tr olaylar.

Halbuki bu tr olaylarn tamamna genel olarak baktmzda byle olmadn grrz. Onun nedenleri derindeki nedenleri ortaya karlmaldr. Bu da baka bir toplumsal sistem demektir.

102

Dolaysyla nedenler zerine yaplan tartma aslnda bu gne ve gelecee ilikin bir tartmadr. Eer ufkunuz ulusulun dnda bir var olu kabul etmiyorsa, hatta bir dile, dine, etniye, soya dayanan bir ulus biiminden baka bir var olu dnmyor ve tasavvur etmiyorsanz, sizin jenositlerle nasl mcadele edileceine ilikin anlaynz bir zr dileme veya suluyu cezalandrma gibi biimlerde olacaktr. Ama rnein, nisbeten demokratik bir ulusuluktan yana seniz, yani ulusu, her hargi bir dil, din, etni ile tanmlamay reddeden ve belli bir toprak parasnda yaayan insanlar ile tanmlayan bir ulusuluktan yana iseniz, nedenler hakkndaki grleriniz ok daha farkl, cinayetleri bu gerici ulusuluun sonucu olarak grme eiliminde olacaksnz demektir. Ama eer sorunu sadece demokratik ulusuluk deil, genel olarak ulusuluk, ister demokratik, ister gerici ulusuluk olsun, bunun kendisinde gryorsanz, yani modern toplumun kendisinde ve her trl en demokratik biimiyle bile ulusuluun zel bir sorun olmasn savunuyorsanz, o zaman bunun temellerini, bizzat modern toplumun kendisinde bulursunuz. o rnein holocoustu byle aklayanlar var. Diyor ki, o insanlar ilerini yapyorlard.

Am bu nedir aslnda? Bu ayrmn kkeninde ne vardr? Nasl olmaktadr da sradan insanlar hibir sorumluluk duymadan makinann basit bir dilisi olarak bu ileri yapmaktadrlar? Bunun kkeninde hayatn farkl alanlarnn birbirinden ayrldn grrsnz. vardr, zel, vardr, politik vardr, dinsel vardr, sekler vardr. Burnlarn her birinin ayr ayr kurallar olduu dnlmeaktedir. Moden toplumun z tam da budur. Bu ayrmn kendisi bunu meru klmaktadr. Eskiden insanlarn kendisine gre btn davranlarn tanmladklar "nesnel akl" da denebilecek tanrlar vard. nsanlar Allah iin yayorlar, onun iin yemek yiyorlar, onun iin lyorlard. Aslnda Allah bir toplum ve o toplumsal dzenin kendisiydi. imdi seviirken kendisi iin, alrken ailesi iin, lrken ulusu iin vs. yapyorlar bu ileri. Bu korkun bir biimde insanlarn davranlarna yn verecek bir kerteriz noktasn yitirmesine yol amaktadr. nsanlar grevlerini yapmaktadrlar.

103

zr Dilemenin Sorunlar ve Her eye Ramen Niin Kampanyaya Destek?

"zr Dileme" bir zne asndan bir hatay kabullenme, bir otokritik yapmadr. Baka bir zne asndan baka bir zne iin zr dilemek veya otokritik yapmak anlamsz olur. Papaln veya Muaviye'nin cinayetleri yznden bir ateistin zr dilemesi sama olur. Bu cinayetlerden dolay bir zeletiriyi bir Papa veya bir Halife veya herhangi bir Katolik veya Snni Mslman yaparsa anlaml olabilir. Bu zr Dileme kampanyas da, kendini Trklkle zdeletirmeyenleri, Papaln veya Muaviye'nin cinayetleri yznden zr dileyen bir Ateist durumuna drmektedir. * Gerek bir demokrat, bir ulusun bir dille, bir dinle, bir soyla, bir tarihle, vs. tanmlanmasn reddeden insandr. Yani hem ulusun Trklkle (veya her hangi bir dille, dinle, tarihle vs.) tanmlanmasn kabul edip hem de demokrat olunamaz. Bu rk demokratlk veya kapitalist sosyalizm gibi bir samalktr. nsan hem bir Trk hem de Demokrat olamaz. Neden? Ulusuluk, "politik olan ile ulusal olann akmasn" kabul etmek ve savunmaktr. Ulusuluu belirleyen, ulusal olarak belirlenenin politik olanla akmasn savunmaktr. Ulusal olan pek ala, bir dil, din, tarih, kltr vs. ile tanmlamaya kar da tanmlanabilir. Bu demokratik bir ulusuluk olur. Byle bir ulusuluk savunulmadan demokrat olunamaz. Nasl hem laiklii savunup hem de Diyaneti savunmak olamazsa, hem ulusun Trklkle tanmlanmasn kabullenmek hem de Demokratlk olamaz * Diyelim ki bir mucize gerekleti ve Trkiye'de bir demokratik devrim oldu. Anayasa'dan ulusun tanmna ilikin bir dil, tarih, rk vs. gndermesi yapan btn kavramlar, tpk gerek laik bir lkedeki dinler gibi, karld. Tamamen ntral, rnein "n Asya Demokratik Cumhuriyeti" gibi bir isim alnd. Ulusu tanmlayan dil olmayacandan herkese ana dilinde eitim, temel bir yurttalk hakk olarak belirlendi. Tarih kitaplarndan bir dile, dine, soya dayanan ulusuluun tarihleri de karld. Genel bir insanlk tarihi ve uluslar tarihi okutulur oldu. Elbet bu lkede kendini Trk, Krt vs. olarak tanmlayanlar olur ama bunun gerekten laik bir lkede farkl dinlerden olutan bir fark bulunmaz. Yani bunlarn politik bir anlam olmaz; bu o insanlarn zel sorunu olur. Kendini Trk olarak kabul edenler, elbette, Trklerin tarihine ilikin dernekler kurabilirler yaynlar yapabilirler. rnein kimileri Trklerin insanl
104

kurtarmak zere Uzaydan geldii, onlarn aslnda hafzasn yitirmi Ermeni ve Rumlar olduu eklindeki grlerini yaymak zere kendi Trk Tarih ve Dil kurumlarn kurabilirler. Tabii bunlar sadece Trkler deil, Krtler vs. de yapabilir. Ve isteyen kii bir araya gelip yeni uluslar da kurabilirler. Tabii tpk ateistler gibi, kendini herhangi bir "ulus"tan grmeyen "ulussuzlar" da btn bunlarn sama olduu zerine, tpk gerekten laik bir lkedeki ateistler gibi kendi yaynlarn ve derneklerini kurabilirler. Devletin grevi bu inan ve dnce farklarn ifade zgrln garanti etmek olur. * Byle bir demokratn, bu zr dileme metnine imza atmas kendini inkar anlamna gelir. nk demokrat olmann koulu katliamlara yol aan gerici ulusuluu ret ve ona kar mcadeledir. Reddettii ve kendisine kar mcadele ettii bir anlay adna ya da o anlay savunuyormu gibi zr dilemek, baka bir anlama gelmez. Bu metin demokratlar ok kt bir amazla kar karya brakmaktadr. Bu metni yazanlar demokratlarn da bu "Byk Felaketi" mahkum etmek isteyebileceklerini hi hesaplamamlardr veya byle bir ulusuluk ve demokrasi anlay olabileceinden bihaberdirler. nsanlar belli bir zneye hapseden "zr Dileme" yerine herkesin kendi znesini zgrce belirleyecei "Mahkum Etme" gibi bir fiili koysaydlar Demokratlar byle bir amaza dmekten kurtarm olurlard. Bir Demokrat zr dilese, Papal mahkum eden ve ona kar mcadele veren bir Protestann Papaln iledii cinayetlerden dolay zr dilemesi gibi bir pozisyona der. zr dilemese, u gericinin gericisi devlete kar bir muhalefet hareketinin dnda kalm olacaktr. Ne yapsn? * Peki neden bu metne imza atyorum? ncelikle kavramlarn gerek anlamlar ile onlara yklenen farkl anlamlar arasndaki ayrm nedeniyle. zr metnini imzalayan ve zr dileyen bir ok insan iin, bu zr dileme, vicdanlar szlatan bir olay mahkum etme, kurbanlarn acsn paylama, Trk Devletini bu olay inkardan vaz gemeye zorlamak iin bir bask uygulama, rk ve kana dayanan Trk Milliyetiliine kar duruu ifade etme gibi anlamlara sahiptir. Bu anlamda "zr dileme"ye pek taklmamak gerekir. Ezilenlerin mcadelelerinde bir ok kereler grld gibi, yanl bir teorik ierik, tarihsel ve sosyal olarak doru ve hakl bir duruun arac olabilir. rnein "Emekten yana" slogan teorik olarak burjuvaziden yana anlamna gelir ve ok yanltr; ama insanlar bununla "iden yana" demek isterler veya yle sylediklerini sanrlar.
105

Her eyden nce bu nedenle imzalyorum. * Dier gerekem pedagojiktir. Toplumsal mcadelelerde insanlar ve farkl gruplar ayn hzla ayn tecrbeleri yaamazlar. Arkadan gelenlerin ya da "okula" yeni balayanlarn eitimi gibi ciddi bir sorun vardr. Yukardan, "bu yanltr, dorusu udur" demek, ou kez tepki yaratr. Bunun yerine, bir ok durumda, o yanln yanl olduunu bile bile, bir yandan yanl olduunu sylerken dier yandan o biim olarak yanl ama ierikte doru ve hakl davran birlikte yapmak ve o insanlarn kendi deneyleriyle bu yanl grmelerinin daha hzl ve daha az kaypla gereklemesine almak ok daha verimli sonular dourabilir. Bu nedenle, Irk ve gerici milliyeti Trk Devletinin politikalarna kar hakl olann, ezilenlerin yannda olduu iin, ne kadar yanl gerekelendirilirse gerekelendirsin, imzalyorum. * Bir dier neden, Trk veya bir ulustan olmamann zorluuyla ve istemeden paylalan imtiyazlarla ilgilidir. Fikirler azdan kt andan itibaren farkl karlarn ve toplumsal konumlarn savunmasnn aracna dnrler ve ierikleri hi akla gelmeyecek anlam kaymalarna urar. B. Anderson'un "Hayali Cemaatler" kavram, en demokratik grevlerden bile kamann, zellikle "Krt sorunu"ndan kamann bir arac olmutur. Buna gre "Uluslar hayali cemaatlerdir, ben Trk deilim kendimi yle hissetmiyorum" dediiniz andan itibaren, o "hayali" cemaatin dna kp, ulusuluk d bir pozisyona geebilir ve rnein Krtlerin mcadelelerini "Ulusudur, ben uluslar reddediyorum ve her trl ulusuluu mahkum ediyorum" diyerek tarafsz kalma hakkn elde edebilirsiniz. Ama "Hayali Cemaatler"in yazarnn da dedii gibi bu ulus denen "hayali cemaatler" "Politik cemaatler"dir. Yani devlete ilikin cemaatlerdir. Yani kanla, iddetle, demirle, elikle, tankla tfekle, hapisle, karakolla var olan cemaatledir. Yani "ben Trk deilim" diyerek Trklkten kurtulmak yle kolay deildir. Bu Trkln politik bir anlam olmad Demokratik Bir Cumhuriyette mmkn olur. Ulusu Trklkle tanmlam bir lkede Trklkten ayrlmak ok zordur. Trk olmamak iin, bu devletin hviyetini yrtp atmanz; bu devlete vergi vermemeniz; onun okullarna gitmemeniz; pasaportunu, polisini, ordusunu, mahkemelerini, yasalarn tanmamanz vs. gerekir en azndan. Btn bunlar yaptnzda Trk olmadnz syleyebilirsiniz. Ama bunlar yaptnzda, en iyi ihtimalle bir hapishane hcresinde, tmarhanede veya mezarda olursunuz. Bu "hayali cemaat" size iddet aralaryla nasl politik olduunu gsterir.

106

Yani Trk olmamak, hatta bugn dnyada her hangi bir ulustan olmamak olanaksz derecesinde zordur. "Ben Trk deilim, her hangi bir ulustan deilim" diyenlerin yapt, kelimei ahadet getirip, namaz klp, oru tutup, zekat verip hacca gidip ondan sonra da ben Mslman deilim demeye benzer. Dolaysyla ben elimde olmadan Trk'm. Ve Trk olduum iin Trk olmann imtiyazlarn yaarm. Trkln sefasn sryorsam, cefasn da ekmem gerekir. Trkln imtiyazlar olur mu? Evet. Diyelim ki rk ayrmclnn olduu bir lkede rk kavramna ve ayrmclna kar bir beyazsnz. Bu bir beyaz olarak beyazlarn yaad imtiyazlar yaamanz ortadan kaldrmaz. Yani yolda giderken bir siyahn duyduu korkuyu ve gvensizlii dumazsnz vs.. Bir bask uygulanrsa bu sizin derinizin renginden dolay deil fikirlerinizden dolay olacaktr. zetle rkla kar mcadele eden bir beyaz olmanz sizi beyazln imtiyazlarndan azade klmaz. Trk olmak da byledir. Ne kadar ulussuz olursanz olun, kendini Trklkle tanmlam bir devlette Trk olmann imtiyazlarn yaarsnz. Eer bir para demokratsanz, "bu imtiyazlar yayorsam bunun kefaretini de demem gerekir" demeniz ve en azndan byle bir bildiriye bir ekilde destek vermeniz gerekir. * Ve elbette, btn yanlna ramen, bu "Byk Felaket"i tekrar tartma konusu yapabilecei, bunun en yanl ve sama biimde tartlmasnn, gndem oluturmasnn bile Trk devleti iin bir yenilgi anlamna gelecei iin, unutmaya ve unutturmaya kar bu nesnel ilevi nedeniyle, tamamen taktik gerekelerle de imzalamay destekliyorum. * demiraltona@gmail.com

107

Tarih ve Demokrasi
Tarih'in gemile deil bugnle ilgili olduu; Tarih zerine tartmalarn aslnda gemi zerine deil bu gne ve gelecee ilikin programlarla ve tasavvurlarla, dolaysyla da bu program ve tasavvurlar ekillendiren, onlarn ardndaki snfsal konum ve karlarla iligili olduu bir "Lapalis hakikati"dir. Ama sadece bu kadar eksik bir dorudur. Bunun daha da dorusu, bugnn ve gelecein aslnda gemite ekillendirildiidir. Gemii baka trl ele alp anlatmayan hibir hareket bugnn mcadelelerini ve gelecei baka trl ekillendirememitir ve ekillendiremez. Bu gemite byleydi, bugn de byledir ve gelecekte de byle olacaktr. Her mitolojik hikaye bir tarihtir. Ve bugn bilinen btn mitolojiler, aslnda artk bilinmeyen veya unutulmu tarihlerin yerine baka bir tarih yazmlarndan baka bir ey deildir. rnein Kadnlarn ezilmesi iin nce tarih yeniden yazlmtr; ana tanralar birer meduza yaplmtr. Tanrlarn kavgalar ve ilikileri topluluklarn ve toplumsal snflarn kavgalar ve ilikilerinden baka bir ey deildir. Akdeniz ve Ortadou havzasnda, dnyann en elverili ulam koulu olan denizin (Akdeniz) salad mthi ticaret olanann mmkn ve gerekli kld tek tanrl dinlerin kitaplar, aslnda, aydnlanma tarihiliince mitoloji diye tanmlanacak, tarihlere kar baka bir tarih yazmndan, dolaysyla baka toplumsal ilikilerin rgtlenmesinden baka bir ey deildi. Klasik Akdeniz uygarlnn tek tanrl dinleri, nceki tarihleri ("mitolojileri") yok edip, rnein "klasik Greko Romen mitolojisinin", yani tarihinin yerine "Peygamberler Tarihi"ni; Kaos, Kozmos, Kronos vs. yerine Allah, Adem ve Havva'y; Tanrlar yerine Peygamberleri anlatrken sadece baka bir tarih yazmyor; bu tarih araclyla baka bir topluluk tanmlyor, baka bir toplumsal dzen kuruyor, yani gelecei gemi araclyla ekillendiriyordu. Aydnlanma da, yani u modern toplumun din olmadn syleyen dini de, kutsal kitaplarn tarihine kar kendi tarihini yazd. Bu tarihi yazarken kutsal kitaplarn anlatt tarihi "nan" sorunu olarak akl dna srd ve karanlk bir ortaa kavramyla bu tarihi cehenneme yollad. Sosyalist hareket de bu yasann dnda deildi, daha doarken, aslnda farkl bir tarih anlayn taslaklatrarak (Tarihsel maddecilik) gelecei ekillendirmeyi deniyordu. O gelcee ilikin bir program olarak aslnda baka bir tarih anlatarak yola kt. Aydnlanma humanizmi karsnda ulus gericilii de ayn ekilde tarihi birer uluslar tarihi olarak yazarak uluslar kurdu ve gelecei ekillendirebildi. rnein bir Trk tarihi yazlmadan bir Trk Devleti ve Trk Ulusu olamazd.

108

O halde, Trkiye'de demokratik hareket eer gelimek ve bir baar kazanmak, bu gn ve gelecei ekillendirmek istiyorsa, nce demokratik bir tarih yazmak zorundadr. Tarih demokratik olmadan bugn ve gelecek demokratik olamaz. Demokratik hareketin zayfl ayn zamanda demokratik bir tarih olmamasnda yanksn bulmaktadr ya da tersinden demokratik bir tarihiliin yokluu demokratik hareketin zayflnn en nemli nedenlerinden biridir. * Demokratik bir tarihi yazabilmeye en yatkn glerin ii hareketi ve sosyalist hareket olmas gerekir. Ama bu hareketler Demokratik bir tarih yazmamlar ve yazamamlardr. Brakalm demokratik tarihi kendi kendi sosyalist tarihlerini bile Trk ulusuluunun tarih kavram iinde tanmlamlar; Trk tarihi ile bir mcadeleye girmemilerdir. rnein Trkiye sosyalist hareketi ve ii hareketi hep Mslmanlarla ve Trklerle balatlmtr. stisnasz Trkiye'deki btnsosyalist akmlar, Trkiye'de sosyalist hareketi TKP ve onun Bak kongresiyle balatrlar. Osmanldaki sosyalist akmlar ve hareketler birer tarih ncesi olarak bile pek ele alnmaz. bunlar birka akademisyenin ilgi alan dnda yer bulamazlar. Trkeyle ve Trklkle tanmlanm bir ulusla kendini balatan bir sosyalist hareket, en gerici ulusuluu yeniden retmekten baka bir ey yapamazd. Brakalm sosyalisti bir yana, demokratik bir tarihilik ise, bu tarihi ulusu Trkyk, vs. ile tanmlayan tarihiliklere kar hareketlerle tanmlar ve balatrd. yani rnein, Trkiye Komnist Partisi'nin Bak kongresi deil, Komnist Manifesto'nun ilk Ermeniceye evrilii bu modern sosyalist hareketin balang noktas olurdu. Byle bir balang noktasnn kendisi bile var olan Trk devletine ve ulusuluuna kar bir mcadele anlam tar; sosyalistler gerici ulusuluun yeniden reticileri olmazlard. En tutarl demokrat olan ya da olmas gereken sosyalist ve ii hareketi, demokratik tarihi de rnein Mithat Paa veya kinci Merutiyet ile deil; Selanikli iilerle, Balkanlardaki devrimci demokrat ve sosyalist akmlarla ve kyl etelerle, Ermeni sosyalist hareketiyle, Velestinli Rigasla, Tigran Zaven'le, Tevfik Fikret ile balatrd. Byle bir tarihe dayanan bir sosyalist ve Demokratik hareket, mitinglerde, anma toplantlarnda, bu clz ama nitelik bakmdan son derece nemli demokratik nclerin isimlerini ve resimlerini tar, onlarn unutulmasna kar anmalar yapard. Bu takdirde anma toplantlar birer Pazar vaaz, birer ruhsuz seremoni olmaktan kar her biri demokrasi mcadelesinin bir sava olurdu. Byle bir tarih, Balkan uluslarnn kuruluunu, Ermeni katliamlarn, Mbadeleleri, Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunu birer "ilerici" demokratik dnm veya devrim deil, aydnlanmann demokratik ideallerinin terki ve gerici ve kar devrimci hareketler olarak anlatrd. Byle bir tarih iinde, Mustafa Suphi'lerin kurduu Trkiye Komnist Partisi, Ulusu Trklkle tanmlayan bu gericiliin ve kar devrimciliin sosyalist harekete szmas ve ele geirmesi olarak grlrd.
109

Byle bir tarih, kinci Merutiyet iin yaplan askeri ayaklanmay, Osmanl devlet snflarnn demokratik harekete kar bir manevras; btn balkanlar sarm devrimi bastrmak iin onun bana geme ve daha sonraki ttihat Terakki'nin darbesini bunun sonuca ulamas ve kar devrim olarak anlatrd. Sosyalist ve Demokratik hareketin byle bir gelenee dayand yerde, Krtler zerindeki baskya kar demokratik ve devrimci direni, devrimci ikonografisini, Ergenekon benzeri Kava efsaneleriyle deil, bu topraklardaki Demokratik mcadelenin ilk balatclaryla, yani Velensinli Rigaslarla, Tigran Zaven'lerle kurard. (Krt hareketinin zaten Kemal Pir'ler araclyla bu eksiklii bir para olsun gidermeye almaktadr ve bu abalar o demokratik karakterin bir yansmasdr.) Bir insan hem Demokrat hem de Trk, Krt vs. olamaz. Demokrat her eyden nce, bir ulusun bir dille, bir tarihle, bir soyla, bir etniyle tanmlanmasn reddeden; bunlarn btnyle zele ilikin olmasn savunan olabilir. Trkiye'nin demokratlar, Trkiye'nin laikleri gibidirler. Laikler nasl Diyanet ileri, mam hatipler, din dersleri vs. gibi gerici ve anti laik bir kurumlarn varl ile laiklik arasnda bir sorun grmeyen ve hatta bunu laiklik olarak tanmlayan anti laiklerse; Trkiye'nin demokratlar da ulusun ve devletin, Trklk ile tanmlanmasnda, resmi dilinin Trke olmasnda, Trk tarihi okutulmasnda sorun grmeyen kendini Demokarat sanan anti demokratik Trklerdir. Trkl (ya da Krtl veya baka bir soyu, tarihi, dili vs.) kiinin btnyle zel sorunu yapmay hedeflemeyen, ulusu bir dil, bir tarih, bir din, bir etni vs. ile tanmlamay reddetmeyen bir demokratik hareket olamaz. Demokratik bir devlet Trk Devletinin, Demokratik bir ulusuluk gerici ulusuluun yerini; demokratik bir ulus Trk ve Krt uluslarnn yerini ancak, Tarihi Trklerin, Krtlerin, Ermenilerin deil; Demokratlarla, Trklerin, Krtlerin, Ermenilerin mcadelesinin tarihi olarak yazdnda, alabilir. Bunun haricindeki btn deiimler, demokrasi deil, bu gnk gericiliin kendini zamana uydurmasndan ve mrn uzatmasndan baka bir anlama gelmez. 17 Mart 2009 Sal Demir Kkaydn demiraltona@gmail.com http://www.demirden-kapilar.org http://www.koxuz.org

110