MLL MCADELEDE ERMEN - RUM - YUNAN TTFAKI NIN ANADOLU BASININDAK YANKILARI Ar. Gr.

Rahmi EK Osmanl Devletinde aznlklarn "cemaat" sisteminden, "milliyeti aznlklar" haline dnmesinde Fransz ihtillinin olduu kadar, Batl hristiyan devletlerinde nemli rolleri vardr. Avrupal devletler din koruma bahanesiyle bar zaman diplomatik giriimler, savata beinci kol faaliyetleri yaparak aznlklar, Truva at olarak kullandlar. 1918 ylnda Osmanl devletinin tamamen dalmaya balamasyla Rum ve Ermeni aznlk kendilerine daha ok pay alabilmek iin giriimlerini artrmaya baladlar. Bu amala yurt iinde ve dnda eitli propaganda cemiyetleri oluturdular. Bunlardan birisi, Cenevre'de 1918 ylnda Yunan yanls Rumlarla, Ermenilerin oluturduklar, "Trklerin Zlmne Uram Milletler Birliindir. Cemiyetin gayesi, tilf devletleri nezdinde basn-yayn ve propaganda yoluyla isteklerini dilegetirmektir. Cemiyet bu gayesini gerekletirmek iin bata Paris, Londra ve Roma olmak zere Avrupa'nn eitli merkezlerinde ve Amerika'da propaganda komiteleri oluturarak Trkiye aleyhine kamoyu oluturmaya almakta idi. Yurt dnda bu ortak faaliyetlerin yurt iinde de devam ettirilerek, zaman zaman ete hareketine dntrldn grmekteyiz1. stanbul'da bulunan Ermeni ve Rum basn birbirlerinin toprak taleplerini destekleyen makale ve yaynda bulunuyordu. stanbul Ermeni basn, Yunanistan'n ve Rumlarn stanbul, Trakya ve Bat Anadolu'daki toprak taleplerini hakl gsteren bilgiler verirken, Rum basmda, Emenilerin Kilikya ve Dou Anadolu'daki isteklerini hakl gryordu. Rum ve Ermeniler arasndaki tek anlamazlk konusu, Trabzon vilayetinin paylalmas meselesiydi. Bu anlamazl da kendi aralarnda belli bir zme kavuturmulard2.
1 Karal, Enver Ziya; Osmanl Tarihi, c.5 4. bask Ankara 1983 s. 25-30. 2 Kitsikis, Dimitri; Yunan Propagandas, stanbul 1963, s. 268.

296

RAHM EK

Mtareke sonrasnda Osmanl Mebus'an Meclisinde Rum ve Remeni milletvekillerinin zellikle Rum ve Ermeni muhacirlerin geri dnmeleri, tehcir olayna katlanlarn cezalandrlmalar konularnda hem fikir olarak eitli teklifler hazrladklar grlmektedir. Meclisin dalmasndan sonra ise ortak faaliyetler konusunda kilise ruhan liderlerinin ibirlii ierisinde olduklar dikkati ekmektedir. Anadolu'da Mill hareketin balamasyla birlikte, Ermeni patriki Zaver Efendi ile Rum patriki Germenos'un her vesileyle tilf devletlerinin stanbul'daki temsilcilerini ziyaret ederek, Trklerin savunma bahanesiyle Anadolu'da ete oluturarak, Ermeni ve Rumlar katlettiklerini ileri srmeye baladlar. Yine bu iki kilise temsilcisi 14 ubat 1920 tarihinde yaptklar ziyaretlerde Yunanistann stanbul'u igal etmesine tilf devletlerinin izin vermesini istemilerdi3. Yunan-Ermeni ibirliinin dier bir gstergeside, Ermeni cemaati liderlerinden olan Bogos Nubar Paa ile Yunanistan bavekili Venizelos'un nutuklarnn, Arak obanyan tarafndan "Ermeni-Rum Kardelii" ad altnda yaynlanmasdr4. Trk-Yunan sava boyunca dini ve siyasi liderler tarafndan etki altna alnmaya allan Anadolu Rum ve Ermenileri, bu kiilerin siyasi istekleri dorultusunda zaman zaman ortak ete tekil ederek Trk mill hareketine zarar vermek amacyla masum insanlara kar katliam ve yama hareketlerinde bulunmulard. RUM-ERMEN ETELERNN FAALYETLER Yurt dndan Anadolu ielerine kadar uzanan Ermeni-RumYunan ittifak, zellikle Yunanistan'n zmir'e karma yapmas ve Anadolu'yu igal etmeye balamas, Ermenilerin de Franszlarla Gney-dou Anadolu'ya kmaya balamasyla ete faaliyetleri eklinde kendini gstermeye balad. Bir taraftan Ermeni eteleri Gneydou ve Dou Anadolu'da Trklere mezalim uygularken, dier taraftan Yunanistan'n silahlandrd yerli Rumlar, Bat Anadolu, Trakya ve stanbul evresinde Trk kylerini basyorlard. Baz yerlerde ise ittifakn bir gstergesi olarak Rum ve Ermeni etelerinin birlikte hareket ettikleri grlmektedir. Yunanistan'n Bursa, Adapazar ve Balkesir blgelerini igal etmesiyle Rum-Ermeni etelerinin buradaki faaliyetleri dikkat ekicidir, Anadolu basn tarafndan sk sk yaz3 Jaeschke, Gothart; Kurtulu Savayla lgili ngiliz Belgeleri, Ankara 1971, s. 35, 51, 79, 89. 4 Kitsikis, A.g.e., s. 269.

MLL MCADELEDE ERMEN-RUM-YUNAN TTFAKI

297

lan bu etelerin katliam, sadece Trk unsuru tarafndan deil, Anadolu'da yaayan Rum-Ermeni ahali tarafndan da nefretle karlanmtr5. Anadolu Ajans kanalyla Anadolu basnna ulatrlan, basn ve Trk halk tarafndan daima nefretle protesto edilen Rum ve Ermeni etelerinin faaliyetleri aratrmaclar tarafndan bilinmektedir. Birbirinden tamamen bamsz gibi grnen bu faaliyetler, zaman zaman ortak ideal ve ortak faaliyet olarakda devam ettirilmitir. Rum ve Ermeni etelerinin birlikte gerekletirdikleri faaliyetleri, liderlerin siyasi emellerinin baz insanlar fanatikletirerek, nasl akl almaz boyutlara vardn gstermesi bakmndan Anadolu basnnda kan haberler ilgi ekicidir. Kastamonu'da kmakta olan Aksz gazetesi, "Rum ve Ermeni Mezalimi" bal altnda, " . . .yerli Ermeni ve Rumlardan mrekkeb bir ete Eyll'n nc gn seksenbe kadn ve btn erkekler de dahil olduu, Gemlik arkmdaki Doluca islm karyesini yakmlardr" 6 . Konya'da kmakta olan d gazetesi de "Yunan ve Ermeni Vaheti" bal altnda, "Yunanllar tarafndan himaye edilmekte olan Rum ve Ermeni eteleri Bursa mntkasnda faaliyet-i cinayetlerini artrarak yirmier, otuzar ve bazen yzer kiilik eteler halinde islm kylerini yama edip, vahi ve canavarca hareketlerle halk tehdit etmektedirler. Otuz kiilik bir ete Aka'y kuatarak ahaliden bir ounu tfenk dipikleri altnda ehit etmilerdir"."7 Yine d gazetesi bu blge ile ilgili baka bir olayda, "Ermeni Mezalimi" bal altnda vermektedir. "Orhangazi mslmanlarnn Ermeni eteleri tarafndan katledildii" haber alnmtr. Ermeniler mslman karyelerini muhacerete icbr iin kesif ve muhacim eteler tekil eylemektedirler. Alnan malumata gre, Ermeni ve Rum eteleri Trk kylerini imha etmilerdir. Kubana Ermenilerinden mrekkeb otuz kiilik bir ete Eyll'n yedisinde Akharem karyesine hcum etmi, Dumluca Karyesini de ihrak ettikten sonra yama etmilerdir"8. Sz konusu blge Yunanistan'n igalindedir. Fakat ittifak burada da yrrlktedir, Ermeni eteleri siyasi hi bir hak ve talepte bulunmadklar bu yrede Yunan-Rum istekleri dorultusunda hareket ede5 "Safranbolu, Yabanabad Rum ve Ermenilertnin, Yunan ve yerli etelerin mezalimlerini protestosu" Aksz, 2 Mays 1337, Vakit, 1 Mays 1337, d, 1 Mays 1337. 6 Aksz, 4 Terinievvel 1336. 7 d 30 Kanunuevvel 1336. 8 d 30 Terinievvel 1336.

298

RAHM E K

bilmektedir. Bu yredeki yama ve kaliam olaylar, blgenin Trk kuvvetlerine gemesiyle oluturulan heyetler tarafndan dokman haline getirilmitir9. Yunan igal blgesinde buna benzer olaylar olurken, Franszlarn igali altndaki blgelerde de ayn ortak ete faaliyetlerini grmek mmkndr. Adana yaknlarndaki bir olayla ilgili olarak Aksz, "Yeni ky ve Paaky Rum ve Ermenilerinden mteekkil eteler zaman zaman civardaki mslman kylerine hcum ederek ahali-yi islmiyeyi tedhi ve ellerine geen her cins emvl ve eyay gasp etmekteler. Bu havalideki mslman kylerinden bir ounda ancak ikier er islm hanesi kalmtr" 10 . 1920 ylnn sonlarna doru blgede faaliyet gsteren Ermeni etelerinden ve Ermeni lejyonlarnn hareketlerinden rahatsz olmaya balayan Franszlar, Ermeni lejyonlarn datmaya baladlar. Trk-Fransz yaknlamas blgede faaliyet gsteren etelerin, burada barnamayacaklarn anladktan sonra, Yunan ordusuna katlmak zere zmir'e gidenlerin saysnn Nisan 1921'de be bin kii olduunu yazan, Aksz,11 Ankara anlamasndan sonra bu tr glerin daha da arttn zaman zaman verdii haberlerle teit etmektedir. Bolu'da kmakta olan Trkolu gazetesi Kilikya'dan g ederek zmir'e gelen Ermeni etelerinin faaliyetlerini burada srdrdklerini belirtmektedir12. Yine glerle ilgili olarak Aksz, "Dn skenderun'dan Mersin'e hareket eden Hidiviye kumpanyasnn Mahmudiye vapuru ile sekizyz mtecaviz Ermeni, zmir ve Selanik taraflarna gitmektedirler. Bunlardan askerlik yapabileceklerin Yunan ordusuna ilhak edecekleri syleniyor"13, haberini vermektedir. Hakimiyet-i Milliye ise; "Adana eski gnlerin hasretini ok ekti. Son gnlerde mit klar domasa idi, vilyetin Trk unsuru belki bir asr zarfnda edilemeyecek katrelere urayacakt. Adana'da 1326 katliamn yapan Ermeniler imdi takm takm zmir'e gidiyorlar. Buraya hariten vurmak ve yakmak iin gelmilerdi. O tarihte zabta kuvvetini tekil eden Ermeniler, Franszlarn himayesi ile ykabildikleri kadar yktlar ve
9 Orta Anadolu'da Yunan Mezalimi, Ankara 1338, Garp Cephesi Erkan- Harbiye 2. ube Neriyat. 10 Aksz 10 Mart 1337. 11 Aksz 25 Nisan 1337. 12 "...zmir'de tekil edilen Ermeni eteleri mslman mahallelerini dolaarak enva- mezalim yapmakta ve Akhisar cihetinde de muhtelif kyafetler altnda birok feca irtikab etmektedirler", Trkololu 14 Mays 1338. 13 Aksz 3 Haziran 1338.

MLL MCADELEDE ERMEN-RUM-YUNAN TTFAKI

299

soyabildikleri kadar soydular, fakat vaziyet-i siyasiyenin son eklini aldktan sonra fazla kalmalarna imkan kalmad. nk aldklar paralar, aldklar mallar fuzuli yerletikleri islm evlerini iade edeceklerdi. Bu firari ekiya takmlar bir mddet evvel sekiz on kiilik avanesiyle beraber zmir'e gitmeye baladlar. Bu haydutlarn buradan giden Ermenilerle gittike oalan maiyetleri, zmir havalisindeki islmlar krmaktan baka hibir maksada mdrik deildir" 14 . 1921 sonlarna doru Franszlarn ekilmesiyle birlikte blgede bulunan Ermeni lerde ge hz vermeye baladlar. Bu glerin byk ounluunu eitli katliam olaylarna katlanlar oluturmakta idi. Adana'da yaynlanan Ferda gazetesi Ermeni gleri ile ilgili olarak u haberlere yer vermektedir; "Tarsus, Mersin, Ceyhan Ermenilerininde azimete karar verdikleri haber veriliyor. Ceyhan'dan bin ve Tarsus'tan bin nfus gitmeye hazrlanmtr. Elyevm Drtyol'da bulunan nfusun miktar on bine karibdir" 15 . " . . . imdiye kadar Adana'dan gitmek zere vesika alanlarn adeti yirmi bini gemitir. Bunlarn iinden ancak bir ksm sevk edilmitir" 16 . "Adana'da Ermenice yaynlanan gazeteler tatil-i neriyat eyleyerek heyet-i idare ve taharriytlaryla beraber, Adana'dan ayrlmlardr. Ve matbuatlarmda beraber gtrmlerdir" 17 . Grld gibi igalci glerle blgeye gelen Ermeniler, almak iin eitli eylemlerde bulunduktan sonra, eylemlerine devam etmek iin Yunan igal blgesine gitmilerdir. eitli gler tarafndan kullanlan bu fanatik gruplar kendi insanlarnn geleceinden ziyade bakalarnn oyunca olma yelemilerdir. STANBUL VE EVRESNDE RUM-ERMEN FAALYETLER Yunanistan, 1830'lardan itibaren d politikasn, Osmanl Dev- letinden toprak koparmak ideali zerine kurmutur. kmekte olan Osmanl Devletinin yerine Ege denizini bir "Yunan Denizi" haline
14 15 16 17 Hakimiyet-i Milliye Ferda 14 Terinisani Ferda 17 Terinisani Ferda 14 Terinisani 6 Temmuz 1337. 1337. 1337. 1337.

300

RAHM EK

getirmek, "iki ktaya uzanan ve be denize alan Yunanistan" gerekletirmek peinde komaktayd. Bir aya Asya'da bir aya Avrupa'da olacak "Byk Yunanistan" yani Bizans mparatorluunu yeniden yaratmak Yunan byk ideali "Megale dea'nn tek lksyd. Venizelos'un 1910 ylnda iktidara geliinden sonra Yunanistan, Balkan harpleri sayesinde topraklarn bir misli bytm, Selanik gibi nemli bir liman ehrinide ele geirmiti. Bundan sonra ise btn Rumlar bir araya getirmek, Yunan topraklarn bir misli daha bytmek iin stanbul ve Anadolu'daki Rumlar tekilatlandryor ve onlara gerekli yardmlar yapyordu 18 . stanbul'un tilaf devletleri tarafndan igal edilmesiyle birlikte, Fener Patrikhanesi ve kiliseler blgede faaliyet gsteren etelerin merkezi haline geldi. ngilizlerinde devreye girmesi ile Ermeni ve Rumlardan meydana gelen bir istihbarat ve terr rgt oluturulmutur. Her trl faaliyet kiliselerle sk bir balant ierisinde idi. zellikle Rum kilisesi bu maksatla pek ok teekkl meydana getirdi. Bunlardan birisi olan "Mavri Mira" heyetinin programnda; "1- Vilayetler dahilinde eteler tekil etmek ve idare etmek. 2- Miting tertip etmek. 3- Propaganda plnlar hazrlamak ve bu alanda faaliyete gemek. 4- Resmi kurulularn desteini temin etmek. 5- Rum okullarnda izci tekilat kurmak yirmi yan gememi genleri bu tekilata dahil ederek yetitirmek. 6- Trkler aleyhine Ermenilerle ibirlii salamak" 19 gibi maddelerden oluan faaliyet programnda en dikkate deer maddelerden birisi altnc maddedir. Tekilat, gayesini gerekletirmek iin Fenerli Rum papazlar bizzat ve aktif olarak faaliyetlere kattn grmek mmkndr; "stanbul'da bir Rum papaznn gelip-geen Rum genlere hitaben (Sava zaman geldi, geliniz silahlarnz alnz) diyerek iki gn mtemadiyen yapt propaganda nazar- dikkati celp etmi ve zabta ve istida ile hkmete ihbar- keyfiyet edilmitir. Hkmetin mracaat
18 Kitsikis, a.g.e., s. 21, 22. 19 Trk-Yunan lliikileri ve Megolo Idea, Genel Kurmay Bakanl Yaynlar, Ankara 1975, s. 33-34.

MLL

MCADELEDE ERMEN-RUM-YUNAN TTFAKI

301

zerine Dvel-i tilfiye zaptiyesiyle birlikte, Fenerdeki Rum patrikhanesi ve civar taharri olunarak on bin tfenk ve seksen mitralyz ve ok miktarda bomba ve cephane yakalanmtr" 20 . Aksz gazetesi de stanbul ve evresinde Yunan istekleri dorultusunda faaliyet gsteren "Etnik-i Eterya" cemiyetiyle ilgili olarak; "Etnik-i Eterya cemiyeti merkez-i umumisi Patrikhane'nin himayesinde bulunmak ve beraberce almak zere stanbul'a nakledilmitir. ngilizlerin yardmyla stanbul ve civarnda byk bir isyan karmak zere teebbsata balamtr. Bunlar stanbul'un her tarafnda bilhassa Rumlarn kitle halinde bulunduklar yerlerde ubeler aarak esliha deposu ittihaz ve buradan Anadolu'ya gnderilen eteleri teslih etmektedir. Bu keyfiyeti istihbar eden talyan polisi, ngiliz zaptiyesine mracaatla silahlar yakalamak istemise de, ngiliz zaptiyesi, talyan polisinin rapormulnazar- itibara almaz. Keyfiyet polis mdr Tahsin'e ihbar edilirse de merkum haber verenleri takdir etmez. talyan zabtas, Franszlarla mtereken ve resmen hkmeti haberdar ederek mezkur depolar baslm ve binlerce esliha meydana karlmtr. Sulular hakknda yaplacak tahkikat ngilizlerin mdahalesi ile kapatlmtr" 21 . Ayn tarihli gazete, ayrca Etnik-i Eterya cemiyetinin Bykdere' de bir ube aarak bu ube vastasyla blgedeki Rum ve Ermeni etelerine silah saland ve Kadky'de bulunan ngiliz karargahnn da bu tr eylemlere gz yumduu belirtilmektedir22. Basna yansyan haberlerden renebildiimiz kadar ile stanbul' da yaayan pekok Rum ve Ermenilere ait ev ve iyerlerinde silah bulunduunu grmekteyiz. Hakimiyet-i Milliye, gvenlik gleri tarafndan Beyolu ve Galata civarnda yaplan aramalarda pekok silah ele geirilmekle birlikte, sulularn tilf kuvvetleri tarafndan serbest brakld yazlmaktadr23. Ele geen silahlarn kayna ile ilgili olarak gd, Rum ve Ermenilerin Rusya'dan g etmek zorunda kalan "Menevik" Ruslardan temin edildiini ileri srmektedir. Rum ve Ermenilerin aralarnda para toplayarak bu silahlar aldklarn,
20 21 22 23 Aksz 21 Nisan 1337. Aksz 15 Mays 1337. Aksz 15 Mays 1337. Hakimiyet-i Milliye 29 Eyll 1337.

302

RAHM EK

satn alnan silahlarn kiliselerde depo edildikten sonra etelere ulatrldn yazmaktadr 24 . eitli merkezlerden silah temin edilerek idare edilen etelerin stanbul evresinde pekok yama ve kaliam olay gerekletirdikleri bilinmektedir. Anadolu basnna yansyan bu tr olaylardan bazlarn yle sralamak mmkndr; "skdar jandarma taburu tarafndan Alemda civarnda Rumlarla meskun Paa kyne gnderilen kk bir mfreze efradndan birka ehit olmutur. skdar taburu nezdinde bulunan ngiliz zabit ve neferleri refakatnda gnderilen ikinci bir mfreze de ayn ekilde mukabeleye maruz kalm ve bir ngiliz zabiti mecruh olmutur. Bunun zerine mezkur karye ngilizler tarafndan kundak ve dinamitle berhava edilmitir" 25 . "stanbul Rum Mdafaa-i milliye Cemiyeti tarafndan tekil ve idare edilen Rum eteleri Kalabk, Armudlu, Arnavutky tarafndan tahribat etmilerdir. Bu haydutlarn vazifesi slm kylerini basmak yakp, ykmak ve mslman ahaliyi hatr ve hayale gelmeyen feci ikencelerle imha etmektir. Ayn maksatla yzseksen kiilik dier bir Rum etesinin Beykoz ile Pendik havalisinde grevlendirildii ve burada icra- vahet edecei haber alnmtr" 26 . "stanbul'daki klalardan yalnz Selimiye elimizde kalm idi. O da Yunan askerleri tarafndan igal edilmi bulunuyor. stanbul tarafndaki zabitan ve efkrdan skdar cihetine gemeleri katiyen menedilmitir. zmit'te Solaklar ismindeki mslman kyne on Rum gelerek iki mslman ehit ve mallarn gaspetmilerdir. ini karyesi civarnda Rum ve Ermenilerden mrekkeb bir eteye, 8 maktul verilmitir. 3 esir ve 7 hayvan alnmtr" 27 . stanbul ve Trakya'da faaliyet gsteren bu etelerden rahatsz olan halk, gazete haberlerine gre, iki yol semekte idi. Bunlardan birincisi, Rum ve Ermeni faaliyetlerine kar silahl tedbirler alarak milis kuvvetleri oluturmak 28 . kinci yol ise kylerde gvenliklerini kaybeden insanlarn kendilerini daha iyi gvenlikte hissedecekleri stanbul ehir merkezine gmekti 29 .
24 gd, 26 Kanunusani 1337. 25 Babalk 28 Temmuz 11337. 26 Aksz 1 Kanunuevvel 1337. 27 Aksz 12 Temmuz 1336. 28 Aksz 12 Temmuz 11336. 29 "Muhacirin Mdr Umumisinin kaytlarna gre, gmen saysnn yzbini at belirtilmekte" Aksz 6 Kanunuevvel 1336.

MLL

MCADELEDE ERMEN-RUM-YUNAN

TTFAI

303

Yine gazete haberlerine gre, stanbul ve evresiyle Trakyada faaliyet gsteren etelerde grev yapanlarn birounun Amerika ve Avrupa lkelerinden gelen Rum ve Ermeniler olduklar, bu kiilerin Yunanistan'da eitildikten sonra Anadolu'nun eitli yerlerine gnderildikleri belirtilmektedir30. Grld gibi Yunan emelleri dorultusunda hareket eden Rum ve Ermeniler tilf kuvvetleri stanbul ve evresini boaltncaya kadar eylemlerine devam ederek, burada yaayan Trk halkna ellerinden geleni yapmlardr. YERL RUM VE ERMENLERN YUNAN ORDUSUNA YARDIMLARI Trk-Yunan Sava'da eitli blgelerde Yunan emelleri dorultusunda faaliyet gsteren yerli Rum ve Ermeniler, kurduklar etelerle Trk halkna akla gelmedik katliam uygularken, bazlar Yunan ordusuna gnll yazlma ve maddi yardmlarda bulunma gibi giriimlerle, Anadolu'da Yunanistan'n ilerlemesi ve yerlemesine yardmc oluyordu. Anadolu basnna yansyan haberlerde Yunanistan, zellikle ileri harekatta bulunaca sralarda yaynlad bildirilerle Rum ve Ermenileri silah altna davet ediyordu. Yunan igal blgesi dnda ise bu ii, kilise ve papazlar yrtmekte idi. Fener Rum Patriklii zmir' igalinden alt gn nce Osmanl Rumlarnn her trl tebaalk sorumluluklarndan muaf olduklarn ilan ederek igal karsnda tutumunu ortaya koymutu. Ayrca Yunan ordularnn hristiyanlk adna mukaddes cihat yaptklarn ve Trkiye'deki Rumlarn Yunan ordusuna katlmas ve bundan byle Osmanl hkmetine vergi vermemesi gerektii yolunda bir beyanname yaynlamt31. Patrikhane, 1 Eyll 1919'da yaynlad bir baka beyanname ile de Yunan ordusunun Trklere kar muzafferiyetini verek, yerli Rumlarn Yunan ordusuna katlmalar emrini tekrar etmitir. Patrikhanenin tevikiyle stanbul Rumlarndan birounun zmir'e giderek gnll yazldklarn grmekteyiz32. Dier yandan Venizelos'un emriyle zmir'de yerli Rumlardan bir tmen kurulmutu. Yunanistan'n Adalar valisi papaz Zafiripolos
30 39 31 32 Aksz 31 Mart 1337. Aksz 31 Mart 1337. ahin, Sreyya; Fener Patrikhanesi ve Trkiye, stanbul 1980. s. 172. Aksz 26 Temmuz 1336.

304

RAHM EK

zmir'e gelerek yerli Rumlar tekilatlandrd. Bat Anadolu'nun igal edilen her yerinde yerli milis tekilatlar ve ocuklardan oluan izci tekilatlar kuruldu. Bunlar Yunan ordusuna mensup subaylar, askeri eitime tabi tuttular. Blgedeki zengin Rumlar kurulan bu milisetelere mali destek salyordu33. Yunanistan, igal blgesinde Rum nfusunu artrabilmek iin I. Dnya Sava srasnda buradan getmi olduunu iddia ettii Rumlar geri getirme, politikas ad altnda sistemli olarak Trkleri ge zorlamaya balad. Bunun iinde yerli Rumlardan kurulan eteler kullanld. etelerin faaliyetlerinden rahatsz olan Trkler iin leri, 1919 ylnda unlar yazyor; "Yunanl ve yerli Rumlarn yapmakta olduklar fecaattan mteessir olan ahaliden otuzbin muhaciz Nazilli, Soma, Ske, ine kazalarna hicret etmilerdir" 34 . Ayn konuda Aksz ise unlar yazyor; "Gelibolu ve Krkkilise havalisindeki mslmanlar tedhi edilmekte ve tazyikten bizr kalan halk dalara ilticaya mecbur braklmaktadr. Krkkilise taraflarndaki kylerde mslman ahali evlerinden zorla sokaa atlarak yerlerine Kafkaslardan getirilen Rumlar iskan edilmitir" 35 . Gazetelere yansyan dier bir konu ise Rum-Ermeni ve Yunanllarn ortak casusluk yaptklar yolunda haberlerdir. Yunan emelleri dorultusunda yaplan bu casusluk faaliyetleri ile ilgili olarak u haber ilgi ekicidir; "Bolu civarnda yaplan bir harekat srasnda casusluk yaptklar anlalan bir Yunan zabiti, bir Ermeni, bir Rum ve iki er yakalanarak mahkemeye sevkedilmitir"36.
I

Trk-Yunan Savanda yerli Rum ve Ermenilerin tutumu ile ilgili olarak gazetelerde pekok haber vardr. nn Savalar sonras iin gaye-yi Millye unlar yazyor; "Yunan ordusunun malubiyetinden dolay byk bir telaa den stanbul'daki Rum Mdafaa-y Milliye Heyeti Patrikhaneye mracaatla Rumlarn taht- silaha alnmasn teklif etmitir" 37 .
33 34 35 36 37 Orta Anadoluda Yunan Mezalimi, s. 22, 23, 24. leri 27 Temmuz 1335. Aksz 29 Mart 1337. Aksz 19 Austos 1336. Gaye-yi Milliye 14 Nisan 1337.

MLL

MCADELEDE E R M E N - R U M - Y U N N TTFAKI

305

Hakimiyet-i Milliye ise sava sonras zmir'ini yle anlatmakta; "zmir'e pekok Yunan mecruhu gelmitir. Hastaneler tamamen yaralyla dolmu ve yine akta pekok mecruh kalmtr. Yerli Rum ve Ermeniler evlerini kamilen Yunan mecruhlarna terk etmiler ve kadnlar hasta bakc olmutur" 38 . Aksz'e gre ise, Yunan ordusu bu yenilgi zerine yerli Rumlar silah altna almaya balam. Yunanllar yaynladklar askeri bildirilerle zmir Rumlarnn ehir haricine izinsiz kmalarn yasaklamt 39 . Sakarya Sava sonrasnda Fener Patrikhanesi, stanbul vilayeti dahilindeki Rumlardan vergi almak iin bir nizamname hazrlayarak vergi toplamaya balam, toplanan bu paralarn Yunan ordusuna gndermekte idi. Ayrca vilayet dahilinde sarg bezi, araf, adr, ila gibi maddeleri de toplayarak bunlar gnll Rum ve Ermeni kadnlar eliinde Bursa'ya gnderiyordu 40 . Hakimiyet-i Milliye Sakarya Sava srasnda zmir Rumlarnn tutumlaryla ilgili olarak unlar yazyor; "zmir Rumlar arasnda askerlik meselesinden dolay byk tela vardr. Birok Rum Hollanda Konsoloshanesine .mracaat ederek Osmanl te'baasmdan olduklarn beyan etmekte ve suretle askerden kamaktadrlar" 41 . Vakit gazetesi ise Sakarya Sava neticesinin stanbul Rumlar zerindeki etkisini yle dile getiriyor; "Sakarya Muharebelerinin neticesi, Rumlar endieye dmtr. ki gnden beri muhtelif Rum cemaatleri ictimaalar akdederek vaziyetin ald ekil hakknda mzakaratta bulunmaktadr. Rum Muallimler ttihad evvelki gn itima ederek btn Rumlar silah bana davet iin bir beyanname kaleme alm ve beyanname Ruma gazeteler tarafndan neredilmitir. Dnde Patrikhane Meclisi hafi bir celse akdederek uzun uzadya mzakarratta bulunmutur. Dnk Rumca gazetelerde Yunanistan'n verdii mcadeleye stanbul Rumlarnnda katlmalar talep edilmitir" 42 .
38 39 40 41 42 Hakimiyet-i Milliye 14 Nisan 1337. Aksz 21-24 Nisan 1337. Atksz 3 Haziran 1337. Vakit 28 Eyll 133.7 Hakimiyet-i Milliye 25 Austos 1337. Vakit 18 Eyll 1337.

306

RAHM E K

Byk Taarruz ncesi ise Yunan ordusunun zmir, Bandrma ve Bursa Ermenilerinden asker toplamaya altn yazan Aksz, ikibin Ermeninin asker olarak kaybedildiini belirtmektedir43.

SONU Milli Mcadelede Anadolu basnnn en nemli grevlerinden birisi, mill hareket dorultusunda Trk kamuoyunu oluturmak idi. Anadolu Ajans vastasyla ald haberleri okurlarna yanstan basn, mill politikann da en byk propaganda unsurlarndan biri idi. Aznlklarla ilgili yaynlanan haberler, Mill hkmetin aznlk politikas bakmndan nemlidir. Btn aznlklar Trk vatanda sayan mill hkmet, onlar Trk unsurundan ayr tutmamtr. Savata casusluk yapanlar ve dman ordusuna katlanlar ister Trk olsun ister aznlk olsun hepsini ayn kanun erevesinde vatana ihanet sulamasyla cezalandrmtr. Yunanistan'n kurulmasndan itibaren Osmanl snrlar ierisinde yaayan Rumlar, bu devletin genilemesi iin ellerinden geleni yapmlard. Meolo dea uruna Osmanl devletini paralamak iin btn er glerle ibirlii yapmaktan da ekinmediler. Kurtulu Sava yllarnda, Milli Hareketi susturmak iin bir taraftan tilf devletleri kamuoyunda giriimlerde bulunan Yunan-Rum liderleri, dier yandan kendileri gibi Trk topraklarn paralamak ve ondan payalmak isteyen Ermenilerlede hertrl ibirliini yapmaktan kanmadlar. tilf devletlerinin kuklas olarak biri Bat Anadolu'da, dieri Dou Anadolu'da faaliyet gsteren bu iki kuvvet birbirleriyle uyum ierisinde sava sonuna kadar almalarn srdrdler. Mill Mcadelenin baarya ulamas, aznlklarn yurt iinde yllardr sren ibirlikicasus konumunu sona erdirmitir.

43 Aksz 6 Mart 1338, 23 Nisan 1338