1

ERMEN - KRT SOYBRL DDALARI

Prof. Dr. Kenan Ziya TA*

ncelikle tarihi, siyasi ve sosyal olarak Krtlerin bir ulus / millet olmas ile ilgili tartmalar ve tezleri bir kenara koyarak, gnmzde yazlp konuulan bir olgu olarak kabul edilen anlamda bir krt kavramndan yola ktm sylemek istiyorum. Bu anlamda tarih iinde bir Ermeni ve Krt soy birliinin var olup olmadn tarihi kaynaklarn yannda konunun zellii dolaysyla arlkl olarak antropolojik ve ksmen arkeolojik kaynaklar kullanarak tesbit etmek mmkndr. Ancak bu teblide, byle bir birliin varln veya yokluunu adn belirttiimiz kaynaklardan yeni malzemeler ilave edilmi bir metodla inceleyecek deilim. Elbetteki daha nceden yaplm aratrmalar veya ortaya konulmu tezlerden yararlanlacaktr. Asl ele alnacak ey, balkta da ifade edildii zere bu iddialarn tarihi arka plndr ve siyasi hedefleridir. Hemen unu belirtelim ki, bu iddialarn gereklik derecesi, hedeflere isabet kaydetmede ok byk faktrdr. Ancak tamamen ina edilmi veya yeniden dizayn edilmi iddialar da gereklerin yerini tutmasalar bile geici bir sre de onlar kadar etkilidirler ve kendisine yklenilen vazifeyi yerine getirebilirler. Ermeni toplumu yazl kaynaklarn oald tarihi devirler dikkate alndnda 11.yzyldan itibaren hep Trklerin hakim olduu corafya da yer almlardr. Baka bir deyile Orta Asyadan Balkanlara uzanan Trk corafyasnn daimi unsuru olarak gnmze kadar varlklarn getirmilerdir. Arlkl olarak Kuzeydou Anadolu olmak zere dou ve gney Anadolunun deiik ksmlarnda da Ermeni topluluklar grlmektedir. Ermenilerin soy kkenlerinin yansra Anadoluya nereden geldiklerine dair eitli kabullerden en yaygn ve Ermeni tarihilerin de ounlukla kabul ettii gr Balkan kkenli olduklardr. Bazen bamsz bir devlete sahip olarak bazen bal olduklar bir devletin tebas olarak Trklerle i iedirler. 1 Bu beraberlik 11.yzyldan

Bu yaz urada yaynlanmtr: Ermeni Krt Soy Birlii ddialar, Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Kongresi Bildirileri, Ankara, 2003, C.III, s.57-64 *Balkesir niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Fakltesi.

20.yzyla uzanan yaklak bin senelik Seluklu Osmanl izgisidir. Bu uzun dnemde devletler aras siyasi mcadelelerde az veya ok etkili bir aktr olarak rol aldlar. Ancak bu mcadele hi bir zaman toplumlar aras bir nefret ve yok etme (soykrm / jenosid) boyutuna ulamad. Btn ilikilerin dnm noktas, Osmanl Devletinin zayflamas

ile beraber ortaya kan ve Osmanl Devletinin zerine odaklanan siyasi gelimelerdir. Bu da tarih olarak18.yzyln sonlardr. Tarihi ark Meselesine bal olarak gelien olaylar Ermenileri, Osmanl Devletinin karsna bir problem olarak kard. Gittike byyen konu, Osmanl Devletinin sonunu belirleyen 1.Dnya Savanda (1914-1918) Trk milletinin varlk yokluk davasnn en nemli paras haline geldi. Devrin artlarnn zorlamasyla 1915 ylnda karlan kanunla tehcire (mecburi g) tabi tutulan Ermeniler, bunu dnya siyasi literatrne soykrm olarak soktular ve bunun siyasi sonularn toplamann mcadelesini hl daha da srdryorlar. Bu ereve iinde konuyu ele aldmzda zellikle Osmanl Devletinin son dnemlerinde gerekleenler, bildiri balmzn gsterdii olaylarn ortaya kt dnemdeki gelimelerle yz yze geliyoruz. Bu dnemde yaananlar, etkileri bakmndan deerlendirildiinde en dikkate deer gelimeler, Fransz htilalinin ortaya kard sonularn ve dier batl devletlerin smrgecilik hareketlerinin Osmanl Devletini etkilemeye balamas ve Rusyann hem Osmanl Devletine hem de Avrupaya kar tutumudur. Osmanl Devletinin kar karya kald ilk husus batllarn himayesinde gelien bir hrstiyan aznlk konusudur. Bu hristiyan aznlklardan bizim konumuz olan Ermeniler ilk plnda Rusya nezdinde byk bir yer igal ederler. Bunun somut ifadesi 1877-1878 Osmanl-Rus Sava (93 Harbi) ve bu savan sonucunda yenilen Osmanl Devletinin imzalamak zorunda kald Ayastefenos (Yeilky) Antlamasnn

16.maddesinde kendini gsterir. Bu madde: Ermenistanda Rusya askerinin istilas altnda bulunup yce devletimize verilmesi gereken yerlerin boaltlmas, oralarda iki devletin dostane mnasebetlerine zarar verebileceinden, yce devletimiz Ermenilerin barnd eyaletlerde mahalli menfaatlerin gerektirdii slahat ve dzenlemeyi vakit kaybetmeksizin yapmay Ermenilerin, Krtlere ve erkezlere kar emniyetlerini
1

Bu konuda geni bilgi iin bkz. Sadi Koa,Tarih Boyunca Ermeniler ve Trk Ermeni likileri, Ankara, 1967; Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, stanbul, 1987.

salamay garanti eder.2 Grlecei zere anlama maddesinin muhtevasnda din en byk belirleyicidir. Bu bakmdan henz Krtler nemli bir meguliyet konusu deildir. Krtlerin bat tarafndan farkedilip ele alnmas Ermenilerle ilgili gelimelerin sonucunda olmutur. Bu noktada tekrar belirtelim ki, yaznn banda iaret ettiimiz gibi Krtlerin sosyal bir topluluk veya ulus / millet balamnda ele alnmas apayr ve uzun bir konudur.3Ancak siyasi bir mcadelenin bir aktr olarak, zellikle 19.yzyln ikinci yarsndan sonra Krt unsuru devrededir ve Krt-Ermeni ilikisi, zerinde ok durulan bir konudur. Bu ilikileri inceleyen ve ortaya koyan bir ok alma yaplmtr. Bu almalar yaplrken hedef yalnzca bu ilikilerin mahiyetini ortaya karmak olmayp, her iki unusurun da iinde yer ald Trk devletini etkilemektir. Bu bakmdan yaplan almalar da gdlen maksada gre younlar ve odaklar. Bu sahada daha nceleri yaplan almalarn bir ksm Trkiyede de yaynland. Bu yazda zellikle son yllarda saylar artan bu yaynlardan da yararlanlarak Krt-Ermeni ilikileri ve zellikle onlarn soy birlii iddialarna baklar ele alnd. Bunlardan birinde u ifade yer alyor: Dou Eremnistann elden kmasndan sonra Bat Ermenistann da kopaca korkusu, Osmanl ynetimini daha da rahatsz etmeye balad. Osmanl hegemonyas altndaki dier guruplarn kendi savamlar ve byk devletlerin yardmlar sonucu, ard arda gerici Osmanl Develetinden kopmalarndan sonra da akllanan olmad ve Osmanl ynetimi gerekten de ders almaya hazr deildi. Ermenilerin toplumsal yaamlarn iyiletirecekleri ulusal ve dinsel basklara son verecekleri yerde iddet politikalarn artrarak srdrmeyi yelediler. Bu II.Abdulhamid dneminde (1876-1909) daha belirgin bir biim kazand. Sultan Ermenileri yok etme hayalini kafasna koymutu. Bu nedenle panislmizmi, balca devlet politikas haline getirerek evresindeki kii ve kurumlara benimsetti. Abdulhamid bu ve benzeri nedenlerle Rusya ile snr Ermeni blgelerinde yalnz mslmanlar olsun
Reat Ekrem (Kou), Osmanl Muahedleri ve Kapitlasyonlar (1300-1920), stanbul, 1934, s.218. Bu konuda saylar zellikle son yllarda artan pek ok yayn yapld. Yine bu konu ile ilgili olarak yaptmz bir alma dolaysyla yzlerce eser taramtk. Bu yaynlara dayal bir deerlendirme ve rnek bir liste iin bkz. Kena Ziya Ta, Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinin Etnik Kltrel ve Tarihi Yaps le ilgili Eserler ve Bunlarn Blge Sorunlarndaki Yeri, I.Milletleraras Dou ve Gneydou Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildiriler, Elaz, 2000, s.1041-1051.
3 2

istiyordu... Abdulhamid, Ermenileri ve Asurileri ortadan kaldrmak istiyordu. Bu niyetini gerekletirmek iin de Krtlerden bakasn aramad. Bu onlarn doal eilimleri gerei kan dkc olmalarndan ileri geliyordu. ylesine byk bir katliam yapld hl bugn de torunlarnn vicdanlarnda nlamaya devam ediyor.4Ayn konuda bir baka yazar ise unlar sylyor: Belirtmek gerekir ki, Sultan Abdulhamidden nce 19.yzyln balarnda Osmnallar, Krt beyliklerini merkeziletirmek isterken srekli olarak Ermenilerin yardmlarn elde etmeyi dndler. Krt derebeyleri zaman zaman komular Ermenilerden destek buldularsa da Ermeni din adamlarna yazdklar mektuplarla, kendilerine bask yapan barbar krtlerden intikam almak ve onlardan kurtulmal iin devlete yardm etmelerini istediler. Baarl oldular denebilir. Son dnemde baz Ermeni ve Krt aydnlar, iki halk arasndaki ilikileri zedeler dncesiyle bu hususlarn zerinde durmadlar.5 Ancak aradan zaman gemi bata ngilizler olmak zere Avrupallar tarafndan Hristiyan olduklar iin kendilerini ellerinden tutmaya mecbur hissettikleri Ermenileri katleden vahi bir topluluk olarak grlen Krtler, bu tarihten sonra sahiplenilmi gibi gsterilerek, ark Meselesine yeni bir boyut getirilmitir.6 Bu sahiplenmenin yansmalarndan biri de Ermenileri ve Krtleri birbirine yaknlatrma ve kaynatrma siyaseti eklinde ortaya kt. ncelikle iki unsur arasndaki en byk ayrlk noktas olan din / islmiyet u ifadelerde grld gibi sorguland. Islmiyetin en az iki kez katlimize sebep olarak kullanldn grmemek mmkn deildir. Gelirken Mslman olun, diye katlettiler. Sonra gn geldi halkmz ylesine mslmanlat ki, bu defa fazla mslmanlatnz, mrtecisiniz diye yeniden katlettiler... Bu son haliyle dinin ulusal uyan zerinde olumsuz rol oynayabileceini sylemek istiyorum. Bu anlamda igalci glerin Krdistanda, dinimiz bir Allahmz bir, peygamberimiz bir, diye balayan demogojilerini ve bunun kitleler zerindeki etkilerini unutmamak ve unu gz ard etmemek gerekir. slm Trkiyede blclkten ziyade milli birlik faktr olarak rol oynuyor.7
Loqa Zoda, Irakta Krt Sorunu ve Ulusal Unsurlar, Beyrut, 1969 s.80den aktaran Kemal Mazhar Ahmed, I.Dnya Sava Yllarnda Krdistan, (ev. Mustafa Dzgn), Ankara, 1992, s.13, 58. 5 Naci Kutlay, Krt Kimlii Oluum Sreci, stanbul, 1997, s.33. 6 Sait Agn, Dou ve Gneydou Anadoludaki Toplumsal Huzursuzluun Tarihi Boyutu, I.Milletleraras Dou ve Gneydou Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildiriler, Elaz, 2000, s.862. 7 Malmisanij, Said-i Nursi vr Krt Sorunu, stanbul, 1991, s.18,19.
4

imdi bu tarihi sre nasl iledi ona bakalm. 1879da Vanda ngiltere viskonsl olarak grev yapan Yzba Claytonun hazrlad raporda u tavsiyelerde bulunuyor: Rusyann gneye inmesine set tekil etmesi iin byk bir Ermenistan kurulmas dnlmekte ve bunun tahakkuku iin de bir yandan dardan Ermeni g tevik edilirken te yandan blgedeki meskun Trk nfus da baka blgelere iddet kullanarak taciz, yldrma, korkutma metoduyla g etmelerini salamak yoluna gitmektedirler. Ancak istenilen Ermeni nfus kesafetini salamak iin bunlarn da yeterli olmad anlaldndan aynen unu teklif etmektedir: Ermenilerin bu yreye aktarlmalarn tevik etmenin byk faydas olacaktr. Eer bu i sessiz sedasz yaplabilirse geriye Krtlerle Nesturiler kalr. Krtler Ermenilerle kader birlii etmeye tevik edilmelidir. Serbest bir eitimle aralarndaki dini nefret yumuatlmal, bu iki rk btnletirilmelidir.8 Bu hedef tesbit edildikten sonra bu istikamette dier devletler de artlara ve zamana gre ayn ekilde hareket etmilerdir. Tifliste kan Ermenice Miak gazetesinde Berlin Konferansn deerlendiren Kirkor Azruni. Eer Ermeniler, Berlin Konferansnda Krtleri, Asurileri,Yezidileri,Ermeni yaptktan sonra kuvvetli kesif bir millet halinde mracaat etmi olsalard, bunlardan baka da silah kullanmaya kan dkmeye muktedir, kabiliyetli olarak grlselerdi o zaman Berlin Konferansnda mutlaka imdikinden daha ounluk olabilirler ve Trkiye Ermenileri de siyasi hayatta daha layk bir millet olarak tannrlard.9 demektedir. I.Dnya Sava ncesinde

blgede istihbari maksadla gezip, eitli bilgiler toplayp bunlar istatistiklere dken Rus generalinin bu konudaki tesbitleri ise yledir: Yllarca Krt ve Ermeni arasnda hi bir olay yokken birden bire aralarnda yzyllarca srecek byle bir kin ve nefretin gireceini hi kimse dnmemitir. Fakat Ermeni olaylarn uzaktan idare edenler (ayet Ermeni-Krt ilikilerini hakkyla bilselerdi) Krtleri, Ermenilerin aleyhine tahrik iin deil, aksine aralarnda bulunan ilikilerin gelitirilmesi ve ilerletilmesi iin byk bir aba harcarlard ve bunlarn aralarndaki teriki mesai iin byk emek vermek zorunda kalrlard... Krt ve Ermenilerin birlikte ayaklanmalar ie baka ekil verirdi. Bu ayaklanmay hi kimse reddetmezdi. nk yle Ermeni kyleri vard ki Krteden
8

Salim Chce, Byk Ermenistan Kurma Projesinde Krtlere Biilen Rol I.Milletleraras Dou ve Gneydou Anadoluda Gvenlik ve Huzur Sempozyumu Bildiriler, Elaz, 2000,s.520,522.

baka hi bir dil bilmezler... Eer Avrupallar ile Istanbuldaki komitaclar ve tm Ermeniler, Ermenistan yerine Krdistan kelimesini kullanabilselerdi, btn krtleri arkalarna alrlard.10 Daha ileri zamanlarda Krtlerle-Ermenilerin ayn olduunu kabul ettirip bunu yaygnlatrmak iin yeni admlar atlmaya baland. zellikle Sovyet Ermenistannda yaplan ve oradan ynlendirilen aratrma ve yaynlarda bu konu srarla ilenmeye balad. Bunlarn etkisinde kalarak yaplan almalarda da bu konu sklkla dile getirilir oldu. Hatta bu sreci balatabilmek iin nce yazl bir edebiyat meydana getirmek gerekiyordu ki, bunun da yapldna dair Bazil Nikitinin11 ifadesi aynen udur: Bylece 1928den itibaren Ermenistanda Krte bir edebiyat yaratld.12 Bu yoktan ina edilen edebiyatn rnleri vastasyla iaret ettiimiz fikirler ilenmeye baland. imdi baz rnek alntlarla konuyu srdrelim. Krtlerin tarihi ve kken yks bir ok ynleriyle Ermenilerinkiyle akyor... Iki halk ve iki komu lke olarak Krt-Ermeni ilikilerinin tarihi ilk alara, Medlere kadar uzanr. Ancak slmiyetin ortaya k ve zellikle ondan sonra Ermenistan, tpk Krdistan gibi Iran ve Trkiyenin bir paras haline geldi... Krt ve Ermeni halklarn ve zellikle de bu iki toplumun halk kitlelerini birbirine yaklatran gl etkenler de vard. En bata ve her eyden nce her iki ulusu smren ve lkelerini igal eden gler aynyd. Krtler ve Ermeniler bir yandan Safevi ahlar dier yandan Osmanl sultanlar tarafndan bask altnda tutuluyordu. ah Abbas binlerce Ermeniyi topraklarndan srmt. ok daha byk sayda Krd de srgn etmiti. Osmanl padahlar da Krt toplumunun gelimesine olanak veren tm kaplar kapamt. Ermenistann gelimesinin nne dikilenler de yine bunlard. Kukusuz btn bu olgular Ermenilerle krtlerin istemlerini birletirici bir nitelie sahipti her ne kadar ilk sralar bu gerek dar grl hesaplar yznden istenen ve beklenen sonucu

Esat Uras, Tarihte Ermeniler, s.254. Mayvsriy V.T., 19.Yzylda Krdistann Sosyo-Kltrel Yaps Krt-Ermeni likileri, (Osmanlca Trc. Mehmed Sadk, Osmanlcadan Haydar Varl), 1997, Sipan yay, s.86, 128. 11 V.Minorsky ve B.Nikitin , arlk Rusyasnn halef selef Urmiye konsoloslar olarak vazife yaparken zellikle bu konuda almalar yapmlar daha sonra Bolevik ihitilli dolaysyla gittikleri bat ehirlerinde de Krdoloji Enstitlerinde ayn mahiyetteki almalarn srdrrmlerdir. Mahmut Rvanolu, Saklanan Gerek Kurmanlar ve Zazalarn Kimlii, Ankara, 1994, C.2, s.649. 12 Bazil Nikitin, Krtler Sosyolojik ve Tarihi nceleme, C.1-2, stanbul,1994, s.485.
10

vermediyse de daha sonralar bu gerek etkisini gstermekte gecikmedi.13 Bu ifadelerde iki unsur arasnda bir tarih ve kader ortakl oluturarak yaknlama ve birlik salamann gayreti kendini aka gsteriyor. Gemite var olduu kabul edilen bu birliin gelecekte de ortak hareketi gerektireceinin delili olarak uluslararas grmelerdeki faaliyetleri gsterebiliriz. Bunun yansmasn I.Dnya Sava sonundaki Paris Bar

Konferansndaki (1919) grmelerle ilgili olarak Kadir Cemil Paann (Zinar Silopi) yapt deerlendirmelerde gryoruz. Konferansda erif Paa ile Ermeni delegesi Nubar Paa kararlatrdklar esas zerinde tartmaya baland. Her iki milleti hakimiyeti altnda ezen Trk hkmeti bunlarn zel durumlarn ktye kullanarak, hrriyet ve istikll mcadelelerinde ibirlii yapmalarna mani olduuna hem fikirdiler... Iki millet arasnda hasl olan anlamazlk sebebiyle uzun zamandan beri Ermenilerin krtler aleyhine yaptklar propogandalarn durdurulmas gerektiini Ermeni delegesi kabul etti. Ermeniler sahip olduklar yaynlar araclyla hangi memlekette olursa olsun Krt davasn savunacaklarn, Avrupada Amerikada yaptklar aleyhdar

propogandalarn aksine olarak Krtler lehine propogandada bulunmaya sz veriyorlard.Sonra Ermenilerin eitli memleketlerde bulunan Krtlerin birbirleriyle ilikilerine Krt rgt kuruluncaya kadar arac olacaklard. Krdistann byk bir ksmn iine alan hayali byk bir Ermeni davasndan vaz geecekledi.14 ve d dnyada propoganda yaplmasnn gerei karsnda Krt milletinin elinde kendisini medeni aleme tantacak en kk bir yayn arac yoktu. Hakikaten ilk dnemlerde Ermenilerin aralarndan ok yararlanld15 Bu dncelerin ve niyetlerin Trkiyede ilk tatbiki 1910 ylnda kurulan Krt Ner-i Maarif Cemiyetinin faaliyetlerinde grld. Cemiyetin Tzne uygun olarak, Krt-Ermeni ilikilerini iyiletirmek iin Tanak Partisi ile olumlu diyaloglar kuruldu. Sk sk dzenlenen toplantlara Ermeniler de arld. Ayn ar, Ermeniler tarafndan Krtlere yapld.16 1927 Ylnda Lbnanda kurulan Hoybun adl cemiyet ifade edilen maksat ve ibirliinin gerekletirildii bir zemin olmutu. Zaten cemiyetin ad bile zellikle seilmiti.
13 14

Kemal Mazhar Ahmet, Krdistan, s.51, 52, 53. Kadri Cemil Paa (Zinar Silopi), Doza Krdistan (Krdistan Davas), Ankara, 1991, s.105. 15 Kadri Cemil Paa, Doza Krdistan, s.109. 16 Kemal Burkay, Gemiten Bugne Krtler ve Krdistan, stanbul, 1992, C.1, s.448,449.

Ermenicede grlmek, belirmek demek olan Hoybun Ermeni Yurdu anlamnda kullanlrken; ayn tabir Krman aznda bamszlk anlamn artran benlik anlamnda kullanlyordu. te bu cemiyetin esaslarna baktmzda grdmz u madde, gdlen maksad aka ortaya koyuyor: -Krt airetleri arasndaki ihtilaflar ortadan kaldrarak Trkiye aleyhinde birlii salamak (ayaklandrmak) -Ermenilerle Sryaniler arasnda da bu birlii salayarak Krtleri de ayn gayeye hizmet ettirmek. -Ermeni Krt rk birlii iddiasyla halk bu gayeye yanatrarak tarihi ve corafi bir hak kazanmak.17 Hoybunun kurucularndan ve faal mensuplarndan Sreyya Bedirhan 1928de yazd kitabnda unlar syler. 1927 Ekiminde Krt halkn temsil eden Hoybun ve Ermeni halknn temsilcileri, Trk ortak dmanlar bilerek ve karlarnn birliini kabul ederek genel bir uzlamaya vardlar. Irkmn adna ben yiit Ermeni halkna derin sempatimi ifade ediyor ve onlarn bamsz ve birleik bir Ermenistan yolundaki meru ulusal isteklerine sayg duyduumuza inanmalarn istiyorum.18 1930 Austosunda Zrihte toplanan II.Enternasyonal Kongresinde Krtlerle ilgili konular bir Ermeni nerisi olarak gndeme getirilmitir.19 1933te Ermenistann Erivan ehrinde toplanan Krdoloji Kongresinde de benzeri kararlar (Krtlerle Yezidilerin ve Ermenilerin rki mnasebetlerini bulmak) alnmtr. Bu durum 1935-1943 yllar arasnda blgede umumi mfetti olarak grev yapan Abidin zmenin raporuna da u tesbitlerle yansmtr: Bugn Suriyede bulunan Krt, Ermeni, Sryani bir ok isimleri hkmete de malum ehas Ermenilerle Krtleri daha sk bir surette birletirip Sryani, Asuri ve Yezidi gibi ekalliyetlerden de istifade

17

BCA KL 69 D 455 En 14. 1.Umumi Mfetti brahim Tali Beyin 22.12.1931 tarihli zata mahsus tel yazsndan aktaran Hseyin Koca, Yakn Tarihten Gnmze Hkmetlerin Dou ve Gneydou Anadolu Politikalar, Konya, 1998, s.52. 18 Sreyya Bedirhan, Trkiyeye Kar Krdistann Davas, Princeton, N.J. 1928, s.27-28den aktaran B.Nikitin, Krtler, s.326. 19 B.Nikitin, Krtler, s.340.

ederek Elcezire de dahil olmak zere Toroslardan balamak zere byk bir Ermenistan ve Krdistan birlii kurmak iin almak...20 Bu dnceleri uygulama sahasna koymak ve onlar bilimsel(!) bir tabana oturtmak maksadyla zellikle bata Minorsky, Marr ve Nikitin olmak zere onlarn yaptklar almalardan yararlanmalar gittike artt. Minorsky1938 ylnda

20.Uluslararas Dou Bilimciler Kongresine sunduu tezde Krtlerin orijinlerini aratrrken isim benzerliinden ok, tarihi ve corafi delillere dayanmak gerektiini belirtirek Krtlerin Medlere dayandn sylyordu. Dier yandan Krtlerin blgenin yerli halk olduunu, onlarn Haldiler, Ermeniler ve Grclerle akraba olduklarn ve Krt dilinin burada olutuunu savunan tezin (Yafetik okul) bata gelen temsilcisi N.J.Marr da Krt dilinin daha sonra deiime urayarak Hint-Avrupallatn ve Medce ile ok sk balarn kabul ediyor. Hatta onu Medcenin mirass sayyor. Bazil Nikitin de bu ikisinin elimeyip sonuta birbirine yaklatn ifade ediyor.21 Son dnemde bu konular daha somut ifadelerde kendini aka gsterdi. ...Trk asimilasyonunun da byk etkisiyle Bat Ermenistan corafi bir adlandrma olarak dahi kabul edilmeyip, Dou Anadolu olarak adlandrlr ve buralarda kendi kimliklerine sahip kan ok az sayda Ermeni vardr.22 fadelerinde grld gibi blgeyi ifade etmek zere zellikle seilen ve Bat Ermenistan ad verilen Erzurum vilayetindeki baz

airetlerin aslen Ermeni olduu iddia ediliyor. Buradaki byk airetlerden biri olan Mamakanl airetnin bunlardan biri olduu ve Mamikonyan ad ile getii ileri srlyor. Rus yazar Averniov da Celali adl airetin ki bunlar Kotanl, Soranl, Saganl, Hasananl, Keenanl, Dutkanl, Kapdekanl ve Cinankanl adlaryla sekiz klana ayrldn syleyerek bunlarn krtlemi Ermenilerden olduunu iddia ediyor.23 Yine Nikitinin kitabnda Kuzey Krtlerinden bahsederken dipnotta verdii u kayt da ayn

dorultudadr: 19.Yzyl Ermeni gezginlerinin ou zaman szn ettikleri bir takm Krt airetlerinin reisleri Ermeni asll olduklarn bir sr olarak sylemilerdir. Burada sz konusu olan airetler, Krte konuan ve Ermeni kilisesiyle balarn koparmam
Ahmet Mesut, ngiliz Belgelerinde Krdistan, 1918-1958, stanbul, 1992, s.266-267. Minorsky, Krtler, A, C.6, s.1089 vd; B.Nikitin, Krtler, s.24 vd.; Kemal Burkay, Krtler ve Krdistan, C.I, s.49,50. 22 M.Kalman,Belge ve Tanklaryla Dersim Direnileri,stanbul, 1995, s.33.
21 20

10

olup milliyetlerini de hi bir zaman saklamayan Ermeniler deildir.24 Bu fikirlerin etkisini 1937 Dersim olaylar dolaysyla yaplan bir konumadan alnan u szlerde rahata grmek mmkndr: ...Vank Kilisesi, zamannda Ermenilerle Krtlerin i ie yaad bir blgede kurulmu. Ermenilerle Krtlerin tarihten gelen bir soy balar olduu sylenir. Dersimdeki Ermeniler de krtlemilerdi zaten...25 Adeta paradan btne giden bir metodla yeni bir kimlik inaas veya transferi yaplmak istenmektedir. Biraz nce kendisinden bir alnt verdiimiz yazar, blgenin gya Trk igalinden kurtarlp tekrar Bat Ermenistan haline getirilmesi iin Ermeni rgtlerine uzun srecek ve lke topraklarnda rgtl bir mcadele verilmesi gerektii bildirilmektedir.26 Ancak bu tavsiyeyi yapan yazar Sevr Antlamasnda taahd edilen Ermeni Devletinin kurulmas iin gereken z gc temin veya Ermeni nfusunu yeterli seviyeye karmak iin zellikle Zazalarn Ermeni asll olduklarnn gsterilmesine de kar kar gibi grnmektedir. Zazalarn, Trk olduuna dair almalar ve tezleri devletin, Krtlerde bir kafa karkl meydana getirerek mcadeleyi blmek ve pasifletirmek maksadyla giritii bir faaliyet olarak deerlendirirken,27 bunun aksinin daha geerli bir metod olacan hi hesaba katmamaktadr. Sonu olarak yukarda iaret ettiimiz yaklamlar erevesinde Krt unsurunu, hem din hem de milliyet balar itibar ile Trklerden tamamen tecrid ederek, blgede tarih iinde hadiselerin gelimesine paralel olarak olumu tabii ve beeri direnii ortadan kaldrarak, Trkiye aleyhine olan emellerin tahakkuku iin daha uygun bir zemin hazrlamak maksadyla sabrla her metodunun kullanlabilceinin bir rneini daha gryoruz. Bu konuda Trkiyeye den, aratrmalarn tevik edilerek kesintisiz ve geniletilerek srdrlmesidir. Son sz olarak unu syleyelim: u husus ilmi bir hakikattir ki, kkl bir tarihe ve geni unsurlaryla bir milli kltre ve onlara mesned ve

23 24

B.Nikitin, Krtler, s.279. B.Nikitin, Krtler, s.53. 25 Faik Bulut, Belgelerle Dersim Raporlar, stanbul, 1991, s.193. 26 M.Kalman, Dersim Direnileri, s.33. 27 M.Kalman, Dersim Direnileri, s.19, 33-34.

11

makes olan bir vatana sahip olmak mazhariyeti dnyada her kavime nasip olmamtr ve olmayacaktr.28

Emin Bilgi, Erzurum ve evresinin Urartu Tarihindeki Yeri ve Urartularn Ermeniler ile Mnasebetleri ddiasnn Mnakaas, Ankara, 1993, s.20.

28