TARHSEL GEREKLER VE ULUSLARARASI HUKUK IIINDA ERMEN SOYKIRIMI DDASI Dr. kr M.

Elekda
Emekli Bykeli CHP stanbul Milletvekili Nisan 2010

2
I. ERMEN DDALARINA GNCEL AIDAN BAKI Ermenistann Trkiyeyi kuatma stratejisi Bugne kadar soykrm iddias, uluslararas alanda Ermenistana ilaveten birok devlet tarafndan Trkiye zerinde bask kurmak, Trk d politikasn ynlendirmek ve dnler elde etmek amacyla kullanlmtr. Bu alanda Ermenistan tarafndan Trkiye aleyhinde srdrlen youn kampanya lkemiz asndan ar bir imaj sorunu yaratt gibi d politikamzn ana eksenlerine de ipotek koymaktadr. Ayrca, Ponts ve Sryani soykrm iddialarndan Trkiye aleyhine uluslararas forumlarda yararlanlmaya ve lkemizin sulanmas iin etkin abalar sarf edilmeye balanmas, bu alanda karlatmz sorunlarn daha da arlaacann habercileridir. Halihazr durumda, akademik ve diplomatik alanlarda Trkiyenin Ermeni iddialarna kar verdii mcadele maalesef baarl olamamtr. Ermeni tarafnn bu konuda sahip olduu uluslararas siyasi ve moral stnlk her geen gn daha da artmaktadr. Trkiye bu tabloyu deitiremezse hakl davasn kaybetme ve bunun ciddi sonularna katlanma durumunda kalabilecektir. Ermenistann Trkiyeyi kuatma stratejisinin bata gelen hedeflerinden biri Trkiye-ABD ilikilerini bozmak ve ypratmaktr. Ermenistan asndan, ABD Kongresinden soykrm kararnn gemesi orap sk etkisi yapacak ve imdiye kadar bu konuda tereddt iinde olan birok dier devletin parlamentosuna rnek tekil edecektir. [imdiye kadar Avrupa Birlii (AB) Parlamentosuna ilaveten 19 lke parlamentosu Ermeni soykrmn tanmtr]. Ermenistann ve diyasporann aklamalarndan anlalan, soykrmn tarihsel adan saptanm bir vaka (historically established fact) olduunun kabul edilmesinin, mmkn olduu kadar fazla parlamentodan Trkiyeyi soykrm ile sulayan kararlar geirmek suretiyle mmkn olacadr. Nitekim, Dou Perineke kar inkar suu davasnda Lozan mahkemesi, soykrm iddiasnn tarihsel adan saptanm bir vaka olduunu ispat amacyla, bu iddiann AB Parlamentosuna ilaveten birok devlet parlamentosu tarafndan kabul edilmi olduunu ileri srmtr. Trkiyenin Avrupa ile ilikilerini tmyle tehlikeye atan bir gelime de ABnin Irklk ve Yabanc Dmanl ile Mcadele ereve Belgesinden kaynaklanyor. Zira, bu yasal dzenleme amacn amakta ve Ermeni iddialarnn 1948 Birlemi Milletler Soykrm Szlemesinde ngrlen yetkili mahkemeler tarafnda deil de, AB lkeleri ulusal mahkemeleri tarafndan soykrm olarak karara balanmas ve inkrclarn cezalandrlmas yolunu amaktadr. Bu yln sonuna kadar ereve Karar AB lkeleri ulusal mevzuatlarnn bir paras haline getirilecek ve bundan sonra herhangi bir olayn soykrm suu olarak saptanmas ve bunun inkarnn douraca su AB lkelerinin ulusal mahkemelerinin yetki alanna girecektir. Bu durum, Trkiyenin AB lkeleriyle ilikilerinde ykc sonular yaratacaktr. Avrupadaki Ermeni propaganda kurulular iki yldr, ereve Kararn ulusal yasalar haline dnmesinden sonra, bunu Trkiye aleyhine nasl kullanacaklarnn youn hazrl iindedirler. Ermenistan Anayasa Mahkemesi karar, Trkiyeye soykrm suunun dayatlmasn ngryor Trkiyenin bu alanda halen karlat sorun Ermenistanla imzalanan protokollerin akbeti meselesidir. Zira, Ermenistan Anayasa Mahkemesi (EAM), Trkiye ile Ermenistan arasnda 10 Ekim 2009da Zrichte imzalanan protokolleri uluslararas hukuk, Ermenistan Anayasas ve i hukuku nda yorumlamak suretiyle, u n artlarn Trkiyeye dayatlmasn ngryor: (1) Kars ve Moskova antlamalar geersizdir. (2) Ermenistann Dou Anadolu topraklar zerindeki haklar meru ve geerlidir.

3
(3) 1915 soykrm bir gerektir ve Ermenistan bu gerein dnyaya tantlmas misyonundan vazgemeyecei gibi, bir tarih komisyonunda da bu gerein tartlmasn kabul etmez. (4) Trkiye-Ermenistan snrnn almas ile Karaba sorununun zm ilikilendirilemez. Mahkemenin bu karar, bu konuda yaymlanan makalelerimizdeki protokollere ilikin deerlendirme ve ngrleri dorulamtr. (Bkz. Cumhuriyette 15 ve 21 Eyll 2009 ile 29 Ocak 2010da yaymlanan makalelerimiz.) Bu makalelerde, protokollerin ierdii zafiyet noktalarna dikkati ekerek, bunlarn Ermenistan tarafndan Trkiye aleyhine (Ermenistan Anayasa Mahkemesinin yapt ekilde) yorumlanacan belirtmi ve bu nedenle de Trkiyenin ulusal karlarna ar zararlar verecek olan bu metinlerin imzalanmasna kar kmtk. Esasnda, protokollerin iini boaltarak Ermeni tezleri dorultusunda yeniden yazan sz konusu mahkeme kararnn ierii incelendii takdirde, Ermenistann, Trkiye ile mzakerelere taktik bir amala giritii ve bundan beklentisinin hibir taviz vermeden snrlar atrmak ve Azerbaycanla Trkiye ilikilerini bozmak olduu sonucuna varlmaktadr. Dileri Bakanl, 18 ubat tarihinde yapt aklamayla, Ermenistan Anayasa Mahkemesinin kararnn protokollerin lafzna ve ruhuna aykr nkoullar ve kstlayc hkmler ierdiini, bu nedenle de kabul edilemeyeceini belirtmitir. Aklama bu ifadelere ilaveten, Trkiyenin protokollerin asli hkmlerine bal olduunu ve ayni sadakatin Ermenistandan da beklendiini vurgulayarak, durumun tamir edilebilecei umudunu koruduu mesajn da vermitir. Ancak, hi oral olmayan Ermenistan liderleri, Trkiyenin onay ilemlerinden kanmak iin ayak srdn, protokollerin en ge 24 Nisandan nce TBMMde onaylanmas gerektiini, bu yaplmad takdirde protokollerden ekileceklerini ilan ederek Trkiye zerinde bask kurmay yelemilerdir. Bu durumda, AKP Hkmeti, mzakerelerin her aamasn yakndan izleyen ve Zrichteki imza trenine Dileri Bakanlar ile katlan devletlere bavurarak haklln anlatabileceini dnm ve bir k yolu arayna girmitir. Ne var ki, bu amala yaplan giriimlerden beklenen sonu alnamamtr. svire, ABD, Fransa ve Rusyann, Erivann tarafn tutarak, Ermenistann hakl olduunu ve Anayasa Mahkemesi kararnn protokollerle uyum halinde bulunduu grn srarla ileri srmeleri, Ankara zerinde ok etkisi yapmtr. u anda Hkmet, protokollerin akbeti konusunda akn ve ne yapacana karar verememi durumdadr. Btn bu olan bitenin temelinde, AKP Hkmetinin; hem Ermenistann, hem de konuyla ilgilenen ve Trkiyeyi Ermenistana ynelik bar giriiminde tevik eden devletlerin niyet ve tutumlarn isabetle tehis edememesi ve bu alanda ok ciddi hatalar yapmas yatmaktadr. te yandan, akl, mantk ve saduyu, protokollerin imzalanmasndan nce Sayn Davudolunun, Ermeni muhataplarna u soruyu sormas gerektirirdi: Ermenistan Anayasas ile Bamszlk Bildirisinde, Trk topraklarn Bat Ermenistan olarak tanmlayan ve soykrmn uluslararas alanda tantlmasn ulusal bir misyon olarak ilan eden ifadeler mevcut. Bunlar protokollerin hkmleriyle eliiyor. Bu elikiyi gidermek iin ne yapacaksnz? Oysa, bu sorunun sorulup yantnn alnmad anlalyor ki, bu, affedilmez bir hatadr. Her halkarda, bugn gelinen noktada, protokollerin sakat ve ulusal karlarmzla badamayan belgeler olduu ve bu nitelikleri nedeniyle TBMMne onay iin sunulmalarnn doru olmayaca kamuoyu tarafndan byk lde anlalmtr. Buna ramen, Hkmetin, ABDden gelen basklar sonucu onay ilemine bavurmas halinde ise, protokollerin byk bir olaslkla reddedileceklerini sylemek hatal olmayacaktr. Obama ynetiminin srar Obama ynetiminin Protokollerin onaylanmas hususundaki srarl tutumunun bir nedeni de, Babakan Erdoann 7 Aralk 2009ta Washingtonu ziyareti srasnda yapt aklamadan ileri geliyor.

4
Grmelerden sonra Beyaz Saraydaki ortak basn toplantsnda Bakan Obama, Babakan Erdoana unlar sylemiti: Protokollerin gecikmeden onay ilemlerini tamamlayarak Ermenistanla diplomatik iliki kurun ve snr an. Onay ilemi ile Karaba sorununun zm arasnda ba kurmayn. Protokoller onaylanmaz ise, Nisan aynda ABD Kongresinde soykrm tasarsn durdurmak zor olur. Babakan Erdoann bu tehdit kokan ifadeye cevab ise, protokoller hakkndaki son karar TBMMnin verecektir yolunda olmutu. te Obama ynetimi, imdi, Babakan Erdoandandan verdii sz tutmasn istiyor. Ancak, Erdoann Obamaya verdii sz ile, 13 Mays 2009da Azerbaycan parlamentosundaki aklamas birbiriyle atyor ve Babakan iin halli zor bir ikilem yaratyor. Zira, Sayn Erdoan, Azeri parlamenterlere eref sz vererek Karaba sorunu zmlenmeden, Ermenistanla ortak snrn almayacan, yani protokollerin onaylanamayacan vurgulamt. Karaba sorununa zm bulunmasna gelince, bu konuda pek mit yok. zmn, ancak balk kavaa knca gerekleebilecei, Kafkas lkeleri yetkililerince bilinen bir husus. Bu durum da, komularla sfr sorun politikasnn hayali ve romantik niteliini ortaya koyuyor. II. TRKYENN ACL HTYACI: DRT BOYUTLU STRATEJK PLAN Baboluk ve ciddiyetsizliin Trkiyeye kard ar fatura Protokollerin dondurulmasndan ve snrn almas olaslnn kaybolmasndan sonra, Ermenistan ve diyaspora Trkiyeye ynelik propaganda savana daha da younluk ve keskinlik kazandracaktr. Bu amala, szde soykrmn 100. yldnmnde, yani 2015 ylnda, bu suu Trkiyeye kabul ettirmek amacyla hazrlam olduklar kapsaml plann uygulanmasna fanatik bir drtyle odaklanacaklardr. Bu plann incelenmesi, Ermeni tarafnn gayet geni bir bteyle Trkiye aleyhinde kresel apta youn etkinlikler gerekletirmeyi ngrdn ortaya koyuyor. Burada alt izilmesi gerekli olan husus udur: Ellerinde soykrm kantlayacak hibir somut ariv belgesi olmamasna, iddialarn hatrat tr kitaplara ve propaganda yaynlarna dayandrmalarna ramen, Ermenistan ve diyasporann dnya kamuoyuna maduriyetlerini inandrmaktaki baarlar, rgtl, planl, tutarl ve sistemli almalarndan olduu kadar; elinde davasn destekleyen emsalsiz bir ariv hazinesi bulunan Trkiyenin tam bir ba boluk iinde Ermeni propagandasna kar planl ve uurlu bir mcadele ortaya koyamamasndan da kaynaklanmtr. Trkiye hakl davasn kaybetmenin eiinde Trkiyenin hakl davasn kaybetmenin eiine gelmesinin nedeni, Ermeni soykrm iddialaryla mcadele iin uzun vadeli bir perspektife dayanan bir stratejisi olmamasndan ileri geliyor. Hkmetin son sekiz yl zarfnda, planl, ngrl ve pro-aktif bir mcadele stratejisi gelitirememesi nedeniyle, Trkiye, Ermeni propagandasna kar koymada etkili olamam ve her gn zemin kaybetmitir. Bu gidi durdurulamad takdirde, Trkiyenin davasn kaybetmesi kanlmaz olacaktr. Byle bir gelimenin, lkemizin uluslararas konumu, d politikas ve gvenlii alarndan yarataca ciddi zararlar dikkate alnarak, Trkiye tarafndan Ermeni iddialarn etkisiz hale getirecek etkili, yaratc ve bilinli bir mcadele stratejisinin acilen oluturulmas ve uygulanmas gerekmektedir. Ermeni meselesi, gnmzde, tarihsel, hukuksal, siyasal ve kamuoyu oluturulmas boyutlar olan devasa bir uluslararas ilikiler sorunu nitelii kazanmtr. Bu itibarla bu drt alma alann kapsayacak uzun vadeli bir stratejik plan ile bunu uygulayacak i ve d kurumsal yapnn ortaya karlmasna acilen ihtiya vardr.

5
III. ERMEN DDALARI VE ULUSLARARASI HUKUK Soykrmn hukuki boyutu Bu stratejik plan balamnda Ermeni iddialaryla mcadelede Trkiyenin soykrmn hukuki boyutundan da azami lde yararlanmas isabetli olacaktr. Esasnda, Ermeni tezleriyle mcadelede Trkiye hukuk alannda kendini daima gl hissetmi ve tartmay hukuki alana ekme ihtiyacn duymusa da, bu konuda somut giriimlerde bulunma hususunda Dileri brokrasisi daima ciddi tereddtler iinde olmutur. Esasnda, Ruanda ve Yugoslavya uluslararas ceza mahkemeleri tarafndan baklan davalar sonucunda ortaya kan itihat, Birlemi Milletler Soykrm Szlemesinin 1915 olaylarna bir varsaym olarak uygulanabilmesi durumunda Trkiyeyi soykrmyla sulamann mmkn olmadn ortaya koyuyordu. Bu gelimeye ramen, temkinli hareket etmek ve sonucu tam gvenli olmadan bir giriimde bulunmama yolundaki mlahazalar Dileri Bakanln hukuk alannda bir inisiyatif almaktan alkoymutur. Oysa, soykrm gelii gzel kullanlacak bir szck olmayp uluslararas bir sutur ve bir uluslararas hukuk enstrmanyla kodifiye edilmitir. Bu enstrman, 9 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan oybirliiyle kabul edilen Birlemi Milletler Soykrmn nlenmesi ve cezalandrlmas Szlemesidir. (12 Ocak 1951de yrrle giren Szlemeyi Trkiye ayn yl, ABD ise 23 ubat 1989da onaylamtr. Ermenistan Szlemeye taraf lkeler arasna 1991de katlmtr.) Szlemenin 2. maddesi suu tanmlam ve suun mevcut olmas iin kantlanmas gerekli olan objektif ve sbjektif unsurlar belirlemitir. Bir zanlnn ve/veya devletin soykrm suu ile sulanabilmesi iin, yetkili mahkeme tarafndan suun objektif ve sbjektif unsurlarnn kantlanmas ve bilhassa suun zel kastla ilendiinin hibir kukuya mahal vermeyecek ekilde saptanmas gerekir.

Birlemi Milletler Soykrmn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesinin 2. maddesine gre soykrmn tanm Bu Szlemede, soykrmnn anlam, aada saylan fiillerin, ulusal, etnik, rksal veya dinsel bir grubu, srf bu nitelii nedeniyle, ksmen veya tamamen yok etmek kastyla ilenmesidir. a) Grup yelerinin ldrlmesi; b) Grup yelerine ciddi surette bedensel veya zihinsel zarar verilmesi; c) Grubun, btnyle veya ksmen fiziksel varln ortadan kaldracak yaam koullarna tabi tutulmas; d) Grup iinde doumlar engelleyici nlemler alnmas; e) Gruba mensup ocuklarn zorla baka bir gruba nakledilmeleri.

Szlemenin 2. maddesi nda, soykrm suunun varlndan sz edilebilmesi iin u temel unsurun mevcudiyeti gerekiyor: Bunlardan birincisi, ulusal, rksal, etnik veya dinsel bir grubun hedef olarak alnmasdr.(Siyasi ve kltrel gruplar Szlemenin kapsamna girmemektedir)

6
kincisi, hedef alnan grup mensuplarna kar, onlarn dorudan ldrlmelerine veya yok edilmelerine yol aacak nitelikteki Szlemede saylan be fiilin ilemesidir. (Bu ekilde suun objektif/maddi unsuru oluacaktr). nc unsur da, sz konusu fiillerin hedef alnan grup mensuplarna srf o gruba mensup olmalar nedeniyle ksmen veya tamamen yok etme kastyla yani zel kast (dolus specialis) ile ilenmesi gereklidir. (Bu ekilde, suun sbjektif/manevi unsuru olumu olacaktr.)

nc unsur, soykrm eyleminin saptanmasnda kilit bir nitelik tamakta ve onu dier adam ldrme fillerinden ayrmaktadr. Bir fiilin soykrm olabilmesi iin belirli bir grubu srf o gruptan olmas nedeniyle katletme kastinin mevcudiyeti gerekiyor. rnein, Brezilyann Amazon, Paraguayn da Guaki Kzlderililerine kar soykrm suu ilediklerine dair ikayetler 1969 ve 1974de Birlemi Milletlere intikal ettii zaman, sulularn ve kurbanlarnn tehisinde hibir zorlukla karlalmad. Ancak yoketme kastnn mevcudiyeti kantlamadndan anlan devletlerin sulanmalar mmkn olmad. (Genocide, Its Political Use in The Twentieth Century, Leo Kuper, Yale University Press, 1981. s:34) Szleme, soykrm iddialarn kapsayan davalara bakmakla yetkili mahkemeleri de belirlemitir. Szlemenin 6. maddesinde, yetkili mahkemelerin, ya olayn vuku bulduu lkenin yetkili mahkemesi, yahut da taraflarn zerinde anlaacaklar yetkili uluslararas ceza mahkemesi olduu belirtilmitir. Ayrca, Szlemenin 9. maddesinde, devletlerin soykrm konusunda aralarnda kabilecek ihtilaflar Uluslararas Adalet Divanna gtrebilecekleri ngrlmtr. Bu bakmdan, bir zanlya yneltilen soykrm suunun, eer yetkili hukuk mercileri tarafndan, objektif ve sbjektif unsurlarnn mevcudiyetleri kantlanmam ve suun zel kastla ilendii saptanmam ve bu veriler nda suun ilendii yetkili mahkeme tarafndan hkme balanmamsa, byle bir iddia hibir hukuki deeri olmayan bir iftiradan ibaret kalr. Yetkili mahkeme karar olmadan kimse soykrmla sulanamaz Bugne kadar, yetkili bir uluslararas ceza mahkemesi karar olmadan hibir zanl soykrmla veya onun kadar ar bir su olan insanla kar sula sulanmamtr. Nitekim, Nremberg Uluslararas Askeri Ceza Mahkemesi, insanla kar sularla sulanan Alman Nazilerinin ileri gelenlerini uzun bir mahkeme srecinden sonra sulu bulmu ve bunlardan 22 tanesini lme mahkum etmitir. Keza, Ruanda ve Yugoslavya atmalar srasndaki soykrm zanllar, Raunda Uluslararas Ceza Mahkemesi ve Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesi tarafndan soykrm suuyla mahkum edilmilerdir. Her iki mahkeme de, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi kararyla kurulmu bulunan geici nitelikte mahkemelerdir. nsanla kar sularla sulanan Saddam Hseyin iin dahi, hukukun icaplarnn yerine getirilmesi amacyla bir Irak zel Mahkemesi kurulmutur. Nihayet, Bosna-Hersekin Srbistan hakkndaki soykrm davasna da Uluslararas Adalet Divan bakmtr. Divan, Srebrenikada soykrm suu ilendiini teyit etmi, fakat Srbistan devlet olarak soykrmdan sulu bulmamtr. Trkiyeye yaplan yargsz infazdr Ayrca, kkleri 1215 tarihli Magna Cartaya giden ve hukukun temel ilkesi olan masumiyet karinesi (presumption of innocence) muvacehesinde Osmanl devletini soykrmla sulamak mmkn m? Masumiyet karinesi, 1948de Mirlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan oybirliiyle kabul edilen, Evrensel nsan Haklar Bildirgesinin 11. maddesinde yle ifade edilmitir:

7
1. Bir su ilemekten sank herkes, savunmas iin kendisine gerekli btn tertibatn salanm bulunduu ak bir yarglama ile kanunen sulu olduu tespit edilmedike masum saylr. 2. Hi kimse ilendikleri srada milli veya milletleraras hukuka gre su tekil etmeyen fiillerden veya ihmallerden tr mahkum edilemez. Bu konuda Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 6/2. maddesinde u ifadeler yer alr: Bir sula itham edilen herkes, sululuu kantlanncaya kadar masum saylr ABD Anayasasnn 5inci Deiiklii (Fifth Amendment) ve 14. Deiiklii de (Fourteenth Amendment) de, Bir kiinin adil bir mahkeme cezalandrlamayacan ngrr. srecinden gemeden sulanamayacan ve

Trkiyenin hukukun bu temel prensipleri nda soykrmla sulanmas yargsz infazdan baka bir anlam tamamakla birlikte, Batl tarihi ve akademisyenlerin yannda birok lke parlamentosu da ifrat derecesinde bir nyargyla Trkiyeyi sulamay srdrmlerdir. Bu kiiler ve kurumlar, tutumlaryla, uluslararas ceza hukukunun temel ilkesi olan kanunilik ilkesinin u iki boyutunu da ihlal etmilerdir: (1) Kanunsuz su olmaz (nullum crimens sine lege); yani, kanunda su olarak tarif edilmemi eylem cezai sorumluluk dourmaz ve ceza kanunlar makable amil olarak uygulanamaz. Bu nedenle, 1950de yrrle giren BM Soykrm Szlemesi hkmleri, 1915te vukubulduu iddia edilen olaylardan dolay Trkiye asndan sorumluk yaratmaz. (2) Kanunsuz ceza olmaz (nulla poena sine lege); yani 1915te soykrm diye bir su olmamas nedeniyle, o tarihteki eylemler bugn su diye Trkiyeye dayatlamaz. Kanunilik ilkesi,1969 Viyana Antlamalar Hukuku Konvansiyonunun, Antlamalarn geriye yrmezlii balkl 28. maddesinde de yer alr.

Uluslararas Adalet Divannn Karar Uluslararas Adalet Divannn (UAD) 26 ubat 2007 tarihli Bosna Hersek Yugoslavya davasna ilikin karar, soykrm hukukunun baz eksiklerini tamamlayc ve zenginletirici nitelii yannda, Trkiyenin hukuk alanndaki tezlerini ve pozisyonunu son derece kuvvetlendirici bir ierie sahiptir. Hi abartsz, bu karar sanki Trkiyenin tezlerine g kazandrmak amacyla yazlmtr. Burada, gayet zet bir ekilde Adalet Divannn sz konusu kararndaki can alc noktalar belirtilecektir: lke olarak devlet soykrm nlemekle mkelleftir: Ancak devletin sorumluluu, soykrmn nlemek iin gerekli nlemleri almakta aka ihmalde bulunmas durumunda doar. Divan, soykrmn nlenmesi ykmllnn bir sonu deil, bir davran mecburiyeti olduunu vurgulamtr. Devlet, koullar ne olursa olsun, bir soykrm suunun ilenmesini nlemekle zorunlu deildir. Devlet, yalnzca, mantken elinde bulunan her trl olana, bir soykrm suunun ilenmesini nlemek iin mmkn olduu lde uygulamaya koymakla ykmldr ( para. 430) Devletin tutumunun deerlendirilmesinde azami dikkat ve itina kavram (Due diligence) esastr: Eer devlet soykrmn nlenmesi iin sahip olduu imkanlar azami aba gstererek kullanm, buna ramen baarl olamam ise, sonutan sorumlu tutulamaz.

8
Divan kararyla yksek kant standardn getirmitir. Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesi bakm olduu soykrm davalarnda, davacnn iddialarn makul pheden ari olarak kantlama mecburiyeti (beyond reasonable doubt) standardn esas almt. Bu yaklam, iddialarn ispatlanmasnda hangi karinelerin dikkate alnaca hususunda bir itihat olumasna yol amt. UAD ise, isnat edilen sularn vahametleri nedeniyle mutlak ispat gcn haiz unsurlarla kantlanmas gerektiini (conclusive evidence) (para.209) kararlatrm ve isnat edilen ihlallerin vahametleri lsnde yksek bir kesinlik derecesi (the Court requires proof at a high level of certaintiy appropriate to the serioussness of the allegation) standardn getirmitir. (para. 210) Divan zel kast tasn ykseltiyor. O kadar ki, Divan, Bosna Srplarnn, insanln vicdann yaralayan ve akla durgunluk verici ar ve youn katliamlarla zulm ve ikence yaptklarn saptyor, buna ramen, bu sularn ilenmesinde zel kastn varln tespit edemediinden dolay Bosnal Srplar soykrm suundan dolay mahkum etmiyor. Divan, karineyi kabul etmiyor. Serebrenikada Bosnal Srplarn soykrm ilediklerini kabul eden Divan, Yugoslavyay bundan dolay sulamyor. Oysa, Bosnal Srp ordusu tm lojistik destei ile maalarn Yugoslavyadan alyor. Bu durum, bugne kadar oluan itihat asndan Yugoslavyann Serebrenika soykrmna ortak olduunun saptanmas iin yeterli. Ama, UAD bu karineleri Yugoslav Hkmetini soykrmla sulamak iin yeterli grmyor. u soruyu soruyor: Yugoslav Hkmeti ve Genel Kurmay, Bosna Srplarn yazl emir verdi mi? Byle yazl bir emir olmaynca da Divan Yugoslavyay sulu bulmamtr. Kars ve Lozan Bar Antlamalar nda Ermeni sorunu Rusya ile TBMM Hkmeti arasnda 16 Mart 1921de imzalanan Moskova Antlamasnn gerei olarak 13 Ekim 1921de Trkiye ile Ermenistan, Azerbaycan ve Grcistan arasnda imzalanan Kars Antlamasnn 15. maddesinde u hkm yer almaktadr: Batl taraflardan her biri ibu anlamann imzalanmasndan hemen sonra, Kafkas cephesindeki sava nedeniyle ilenen cinayet ve crmler iin teki taraf uyruklar yararna tam bir genel af ilan etmeyi ykmlenir. Bu hkmde ngrlen genel affn, Trk-Ermeni atma ve savann vuku bulduu 1915-1921 dnemini kapsad Trkiye tarafndan ileri srlerek soykrm iddiasnn rtlebilecei dnlebilir. Ancak, 15. maddenin bu ekilde yorumlanmasna mesnet salayacak mzakere zabtlarna sahip deiliz. Kars Antlamas TBMMde olduka ayrntl biimde tartlmasna ramen, Meclis zabtlarnda da bu konudaki yorumumuza destek salayacak bir aklama veya deerlendirme bulunamad. Bu durumda, Ermeni taraf, Trkiyenin yorumuna kar karak, sz konusu maddedeki Kafkas cephesindeki sava ibaresinin, Kzm Karabekir Paa birliklerinin Ardeen-Yusufeli-Oltu-Bayezit cephe hattndan 29 Eyll 1920de hareketle giritii taarruzdan itibaren balayan dnemi kapsadn iddia edebilir. Ancak, bu sylediklerimiz, sz konusu 15.maddenin, Trkiyeye, Ermeni iddialarna kar kullanabilecei nemli bir argman oluturduu gereini bertaraf etmez. Lozan Bar Antlamasnda ise, Yunanistan dndaki tm taraf devletler sava sebebiyle doan, kayp, zarar ve ziyanlar iin tazminat taleplerinden vazgemilerdir. Lozan Antlamasna Ek VIII. Protokol hkmleri ise, Trkiye uyruklarndan ve buna karlk dier batl taraflar uyruklarndan olup, Trkiyede kalacak topraklarda 20 Kasm 1922den nce, siyasi veya askeri nedenlerle bu devletler makamlarnca tutuklananlarn, kovuturulanlarn ve hkmllerin genel aftan yararlanmalarn ngrmektedir. Bu nedenlerle verilmi tm ceza hkmleri kaldrlacak ve yrtlmekte olan tm kovuturmalar durdurulacaktr.

9
Trk taraf, Lozan Antlamasnn Trkiye Cumhuriyetinin Osmanl Devletine ardl olmasna ilikin tm siyasi, askeri, ekonomik, mali, hukuki ve insani sorunlar kapsayan, bu bakmdan da objektif bir stat yaratan ve dolaysyla da nc lkelere de ynelik sonular sz konusu olabilen bir nitelie sahip olduu grnden hareketle, Ek VIII. Protokol hkmleri nda genel affn sava srasnda Anadoluda Yunan ordusunun iledii sularla birlikte Ermenilere kar ilenen sular da kapsadn, bu itibarla Ermenilerin maruz kaldklar olaylar dolaysyla hak iddiasnda bulunamayacaklarn ileri srebilir. Bu gl bir argmandr. Ancak, Lozan zabtlarnda bu yoruma mesnet olacak herhangi dayanak bulunmamaktadr. Bu itibarla, Trkiyenin bu yorumuna kar, Ermeni tarafnn, Lozan Antlamasnn ok tarafl ilikileri dzenleyen ve esas itibariyle batl devletler asndan sorumluklar yaratan hukuki bir ereve oluturduunu ve mzakerelerden tamamen dlanm olmalar hasebiyle de kendilerini balamadn, antlamalar hukukunun genel esas ve yntemlerine dayanarak ileri srmesi beklenmelidir.

IV. ERMEN MESELESNN DOUU VE GELM Osmanl ynetiminde Ermeniler Seluk Trkleri Anadoluya girdiklerinde burada, Rumlara ilaveten Ermeniler, Sryaniler ve Araplar yayorlard. Ancak, Bizans Anadolunun tek hakimi konumundayd ve Rumlar haricinde saydmz kavimler Bizans nfuzu altnda prenslik ve derebeylikler halinde yaamlarn srdryorlard. Seluklu Hakan Alpaslan eski Ermeni Prenslii Aninin topraklarn 1064te ele geirdii zaman, bu prensliin varlna 1045te, yani Trklerin geliinden 19 yl nce Bizans tarafndan son verilmi bulunuyordu. Nitekim, Alpaslan komutasnda Seluk Trkleri 1071de Bizans mparatoru Romanos IV Malazgirt savanda yenerek Dou Anadoluya yerlemeye baladklar zaman bu blge Ermenilerin toplu olarak oturduklar bir Bizans vilayetiydi. Malazgirtte Bizans ordusundaki Ermenilerin sava alann terk ederek Romanos IVn yenilgisine katkda bulunmalarnn nedeni, Bizansla Ermeniler arasndaki sann kiiliinin farkl deerlendirilmesinden kaynaklanan nefret duygusundan ileri geliyordu. Kkleri 451 ylnda Ermenilerin Bizans kilisesinden ayrlmalarna uzanan dinsel elikinin temelinde, Ermenilerin monofizit olmalar, yani Hazreti sann beeri doasndan ok ilahi doasna arlk vermeleri yatyordu. Ortodoks Bizansn gznde ise, Hazreti sa hem beeri hem de ilahi doay birletiren bir kiilie sahipti. Asrlar boyunca devam eden bu dinsel husumet, Bizansn Ermenileri ezmeye ve eritmeye almasna, savalarda da piyon olarak kullanmasna yol amt. Seluklular ynetiminde Ermeniler yaamlarn hogrl bir ortamda ve dinsel baskya maruz kalmadan srdrdler. Ancak, Ermenilerin millet ad altnda rgtlenmeleri ve patriklerinin onlarn ruhani ve cismani lideri statsn kazanmas Fatihin stanbulu fethinden sonra gerekleti. Bu dnemde Anadolunun birok ehrinde yaayan Ermenilerin ksm ksm stanbula getirilerek eitli semtlere yerletirilmesiyle stanbuldaki Ermeni cemaatinin bymesi saland. Anadoluda kalanlarn bir blm ise, kale bekilii ile grevlendirildi. 19uncu yzyln son eyreine kadar sren bu dnemde Ermeni toplumu, millet sisteminin bahettii muhtariyet erevesinde yaamn dinsel zgrlk, hogr ve gven ortamnda srdrd. Ermenilerin Trk toplumuyla uyum ve kaynamada gsterdii baar, onlara kar ayrm yaplmamasn salad ve her kapy at. Bu ortamda Osmanl Ermenileri, bankerler, tccarlar ve sanayiciler olarak ne ktklar gibi, bir de zengin Ermeni aristokrasisi olutu. Nitekim, kuyumcu olan Dzyan ailesi, mimar olan Balyan ailesi, tekstilci Bezcian ailesi, Ressam Manus ailesi ve mhendis ve diplomat karan Dadyan ailesi, Osmanl toplumunda nesiller boyunca gayet itibarl bir statye sahip oldular. Ancak, Ermenilerin esas kendilerini gsterdikleri alan kamu hizmeti olmutur. zellikle,

10
Yunanistann bamszlndan sonra Osmanlnn gvenini kaybeden Rumlarn yerini brokraside kendilerine millet-i sadka nvan verilen Ermeniler doldurmu ve baarl hizmetleri nedeniyle yzlerce Ermeni Osmanl devlet hiyerarisinde en yksek makamlara atanmlard. Nitekim, 19uncu yzyl Osmanl devlet yllklarna (Salname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye) bakldnda, 29 Ermeninin kamu hizmetinde en yksek rtbe olan paa rtbesini kazand, 27 Ermeninin bakan olarak atand, diplomasi alannda yedi Ermeni bykeli ile 11 bakonsolosun diplomatlk grevi yapt, mstear, vali, yarg, genel mdr, daire bakan olarak brokraside yzden fazla Ermeninin grev ald, il ynetim rgtnde her dzeyde yzlerce Ermeninin grevlendirilmi olduu, akademik toplulukta da 11 Ermeni retim grevlisinin bulunduu grlr. Bunlara ilaveten, 1876 Meclis-i Mebusannda (parlamento) 33 Ermeni milletvekili bulunmaktayd. Nihayet, Osmanl Devletinin son dneminde Gabriel Noradungyan Efendi Dileri Bakanl, Agop Paa da Hazine Bakanl yapyorlard. 1835-1839 yllar arasnda Trkiyede bulunan Helmut von Moltke Ermenileri yle tarif eder: Bu Ermenilere, hakikatte, Hristiyan Trkler denilebilir. Rumlarn kendi zelliklerini korumalarna karlk bunlar Trk adetlerini, hatta dilini benimsemilerdir. Dinleri onlarn, Hristiyan olarak tek kadnla evlenmelerine izin verir, fakat onlar Trk kadnlarndan fark edilemez, ayrlmaz. Bir Ermeni kadn sokakta sadece gzlerini ve burnunun st ksmn gsterir, dier taraflarn kapatr. (Moltkenin Trkiye Mektuplar, Trke eviri: Hayrullah rs, stanbul 1969, s. 35) Belirttiimiz bu hususlar, Ermeni tarihilerin Osmanl Devletinin Ermenilere kar ayrmc davrand yolunda ileri srdkleri iddialarn aslszln ortaya koymaktadr. ark Meselesi ve Osmanl Devletini paralama stratejisi Ancak, Osmanl Devletinin k dneminin ivme kazand, hemen her konuda Avrupann mdahalesine maruz kald ve devletin zaafa urad 19. yzyln son eyreinden itibaren, Ermeni toplumunun Trk komular ve Osmanl devleti ile ilikileri gerginlemitir. Karlkl uyum ve hogr ortamnn yok olmasna yol aan iki ana nedenden birincisi, Avrupada yaylan milliyetilik duygulardr. 1789 Fransz ihtilalinden sonra yaylan milliyetilik fikirleri baz Avrupa devletleri tarafndan Osmanl Devletinin Hristiyan tebaasna alanmaya allmtr. Bunun etkileri ksa srede grlmtr. Osmanl topraklarnda ilk milliyeti ayaklanmay balatan Srplar, Rusyann mdahalesi ile Babaliden ayrcalklar koparmtr. Bunu, Yunanllarn 1821de balattklar Mora isyann Rusya ile ngiltere ve Fransann da desteklemeleri sonucunda Yunanistann 1829 Edirne Antlamas ile bamszln elde etmesi izlemitir. kinci neden ise, Avrupa devletlerinin Osmanl Devletine kar srdrdkleri ark Meselesi olarak tanmlanan politikalar erevesinde Ermeni cemaatini devletlerine kar tahrik etmeyi ve kkrtmay amalayan youn faaliyetlerdir. Ksaca tanmlamak gerekirse, ark Meselesi, Dvel-i muazzama denilen Avrupal byk glerin, k dnemindeki Osmanl mparatorluu stnde bir yandan iktisadi ve siyasi adan nfuz ve hakimiyet kurmak, dier yandan da Osmanl idaresinde yaayan milletlere bamszlk vaat ederek onlar isyana tevik etmek suretiyle paralanma srecini hzlandrdklar imparatorluun topraklarnn kendi aralarnda paylalmasn hedefleyen stratejileridir. Bu stratejinin uygulanmasnda Avrupal glerin yararlandklar temel yaklam veya mdahale unsuru, Osmanl Devletinin Hristiyan uyruklarnn hak ve hukukunu koruma bahanesiyle Hristiyan cemaatlere eitli ayrcalklarn salanmasn ve bu amala da kendilerine denetim hakk verilmesini ngren

11
talepleriydi. Bu stratejinin balang noktasn, Rusyann 1774 Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl Devletinin iilerine karma hakkn kazanmas ve Osmanl Ortodokslarnn hamilii sfatn elde etmesi oluturmutur. 1774 tarihinden sonra, Srp, Bulgar, Rum-Yunan ve Eflak-Budann (bugnk Romanya) bamszlk araylar ivme kazand gibi Osmanl uyruu baz Ermeniler de kendilerini Rus arnn hizmetkar addederek Osmanl-Rus savalarnda Rusya safnda yer almaya balamlardr. Ksacas, Kk Kaynarca Anlamasyla Osmanl Devletinin ierden datlmas sreci balatlm ve Rusyann Krm savana kadar varacak olan mdahalelerine zemin hazrlanmtr Ermeni sorununun ark Meselesinin yeni boyutunu oluturmas Kk Kaynarca Anlamasyla Rusyann Osmanl Devleti zerinde elde ettii nfuz, hernekadar ngiltere ve Fransay rahatsz etse de, Osmanldan benzer tavizler koparmak iin Krm Savana kadar beklemek durumunda kaldlar. Nitekim, Krm Savandan sonra Osmanl Devletinin galip devlet stats ile katld 1856 Paris Konferans sonucunda imzalanan Paris Antlamas, devletin bir i meselesi olan Islahat Fermanna Anlama iinde yer vermek suretiyle, Avrupa devletlerinin, Osmanl Devletinin iilerine daha kolay karmalarna ve zellikle Balkanlarda Hristiyanlar kkrtarak ayaklanmalarna imkan salamtr. Bu ayaklanmalar sonucunda kan 1877 Osmanl-Rus sava Kafkaslar ve Tunada olmak zere iki cephede srd ve Osmanl ordularnn ar yenilgisi ile sonuland. Batda Yeilkye kadar gelerek stanbul kaplarna dayanan Rus ordusunu ngiliz donanmasnn toplarn grmeleri durdurdu. (Akdes Nimet Kurat,Rusya Tarihi, Ankara, 1987, s.354-355) Douda ise Rus ordular Erzuruma kadar ilerlediler. Sava sonrasnda imzalanan Ayastafanos ve Berlin Antlamalar ile Balkan Hristiyan topluluklarndan Romanya, Srbistan ve Karada bamszlklarn kazandlar. Bulgaristan ise zerk ve snrlar geni bir prenslik olarak bamszla ok yaklat. Bu ekilde Balkan Hristiyanlarnn bamszlklarn elde etmeleri salanm, sra Anadolu Hristiyanlarna gelmiti. Ermenilerle ilgili slahat maddeleri Ayastafanos ve Berlin antlamalarna bu amala konuldu ve bylece Ermeni konusu ark Meselesinin yeni bir boyutunu oluturdu.

Berlin anlamas ve Ermenilerin Dou Anadoluda devlet kurma talebi Osmanlnn Rusya karsndaki ar yenilgisi, stanbuldaki Ermeni aydnlaryla kilisesinin kkten tutum deitirmelerine yol at. Savan balangcnda Patrik Nerses Varjebedyan Padiaha bal bir Osmanl yurtseveri olduunu aklamt. Hatta Ermenilerin gnll askere yazlmalar ngrlmt. Fakat Gazi Osman Paann Plevnede yenilmesi zerine Patrik ve Ermeni toplumu toptan fikir deitirdi ve Patrik Nerses bakanlnda toplanan Ermeni Milleti Meclisi Rus arna bir muhtra gnderilmesine karar verdi. Hazrlanan muhtrada, Dou Anadoluda Rus igalinde bulunan Frat nehrine kadar olan blgenin Trklere verilmeyip Rusya tarafndan ilhak edilmesi ve burada Rusyann vesayetinde bir Ermeni devleti kurulmas talep ediliyordu. Muhtrada ayrca, bu talebin uygun grlmemesi durumunda, Bulgar Milletine verilecek imtiyazlarn, Ermeni Milletine de verilmesi, igal edilen topraklarn boaltlmasnn ngrlmesi halinde ise, Osmanl Hkmetinden slahat yaplacann garantisi olarak maddi bir teminat alnmas ve bu slahatn uygulanmasna kadar da Rus igalinin devam neriliyordu. Muhtra, Osmanl Ermenileri adna Edirnede ziyaret edilen Rus Bakumandan Grandk Nicolaya verildi. Bu ortamda imzalanan ( 3 Mart 1878) Ayastafanos Antlamasnn 16. maddesine gre Osmanl Devleti Ermenilerin yerleik olduu Dou Anadolu vilayetlerinde slahat yaplacak ve buralardaki Hristiyanlar, Krt ve erkeslere kar korunacakt. Ancak, Rusyann Anadolunun dousu ve Mezopotamya zerinde hakimiyet kurarak Hindistan yolunu tehdit edeceinden endielenen ve meydan tek bana Rusyaya brakmak istemeyen ngiltere bu gelimeyi onaylamad ve Moskovann

12
Ayastafanos Antlamasyla salad kazanmlar budamak amacyla Berlin Kongresinin toplanmasn salad. Alman anslyesi Bismarkn bakanlk ettii ve Rusya, Osmanl Devleti, Fransa, Avusturya-Macaristan, ngiltere ve Almanyann katld kongre sonucunda imzalanan (13 Temmuz,1878) Berlin Antlamasnda, Ayastafanos Antlamasnn Ermenilerle ilgili 16. maddesi deitirilerek 61. madde olarak yer ald. 61. madde nceki antlamann 16. maddesinden fakl olarak Rusya yannda dier batl devletleri de taraf ve gzlemci konumuna sokuyordu. Bu maddeye gre, Bbli, Dou Anadoluda slahat yapacak, asayii salayacak ve bu konularda ald nlemleri Antlamaya taraf devletlere bildirecekti. lgili devletler de nlemlerin uygulanmasn denetleyeceklerdi. Patrikhane: Gelecein Ermeni devletinin temelleri atld O gnn koullarnda ngiltere asndan bu deiikliin nemi, Rusyaya kar Osmanl Devletini yalnz brakmamak ve bu suretle Rusyann Balkanlarda Osmanl Devleti aleyhine gerekletirdii paralanmay 16. maddenin hkmlerinden yararlanarak Anadoluda yapmasn nlemekti. Berlin Antlamasnn 61. maddesi ngiltereye de Dou Anadoluda yaplacak Islahat srecine mdahalede bulunma ve Rusyann blgede yaylarak ngiltere mparatorluunun stratejik karlarn tehdit etmesine yol aacak giriimlerini nleme imknn veriyordu. Ancak, ngiltere kendisine bu avantaj salarken, dier Avrupal devletlere de Dou Anadoluda slahat sorununu ilerine geldii gibi istismar etme ve Osmanl devletine baskda bulunma yolunu ayordu. Ermeni Patrikhanesi ise, bir altn madeni niteliinde grd bu madde sayesinde gelecein Ermeni devletinin temellerinin atld umudunu tayordu. (Bilal imir, ngiliz Belgelerinde Osmanl Ermenileri, 1856-1880, Trkesi inasi rel, Ankara, 1986, Cilt I, s. 29). Kbrs alan ngilterenin Osmanlya ihtiyac kalmyor ngilterenin Berlin Konferans ile salad yarar yukarda belirttiimizden ibaret deildi. ngiltere, Osmanl Devletinin Rusyaya kar ar yenilgisinden sonra iine dt fevkalde zor artlar deerlendirerek, bask ve tehdit yollarna bavurmay da ihmal etmeden, kendisinden yardm ve destek bekleyen Bbliden Kbrs alma becerisini gsterdi. 4 Haziran 1878 tarihinde imzalanan antlama uyarnca, Osmanl Devleti, Dou Anadoludaki Rus tehdidi kalkana kadar ngilterenin Kbrs adasna yerlemesini kabul etti. ngiltere elde ettii bu dnle Hindistanla en ksa balant yolunun gvenliini salarken, Bbli ise bu ekilde, Rusyann Osmanl Devleti aleyhine genilemesine kar ngilterenin desteini saladn ve Rusyaya bal bir Ermeni devleti kurulmas plannn suya dmesini garanti altna aldn dnyordu. Ne var ki, Osmanl Devletinin bu beklentisi gereklemedi. Kbrsa yerleerek Msr zerinden Hindistanla en ksa balant yolunun gvenliini salam olan ngilterenin artk Osmanlya stratejik adan ihtiyac azalmt. Nitekim, Kbrsn ngiltereye devrinin stnden iki yl gemeden 1880de Gladstone bakanlndaki Liberal Parti iktidara gelince, ngiltere, Rusyaya kar Osmanl Devletinin toprak btnln koruma politikasn terk etti. Yeni politikayla , paralanacak Osmanl Devleti topraklar zerinde ngiltereye dost kk devletler kurulmas hedefleniyordu. Bu devletler arasnda en nemlisi de, arlk Rusyann gneye doru yaylma emellerinin nne set ekecek ve Basra ve Hindistan yolunun gvence altna alnmasn mmkn klacak ngiltereye dost bir bamsz Ermenistan olacakt. Bu ekilde Ermenilerin yeni hamisi rolne soyunan ngiltere, szn ettiimiz yeni politikasn gerekletirmek amacyla Bab- Ali zerindeki basklarn younlatrd.

13
Misyoner kurulularn Ermeni davasnda stlendikleri rol Hristiyan misyoner kurulularn, Ermenilerin Osmanl Devletine bakaldrmalarna ve bunun sonucu olarak Anadolunun kana boyanmasna kayda deer katklar olmutur. zellikle ABD Ermeni davasna verdii destei byk lde misyoner kurulular vastasyla gerekletirmitir. Anadoluya ilk gelen misyonerler ngiliz misyonerleriydi. Bunlar Amerikan misyonerleri izledi. 1819dan itibaren Osmanl topraklarna yerleen Amerikan misyonerlerinin temel amac Mslman, Yahudi, Rum ve Ermeni toplumlarna Hristiyanln Protestan mezhebini kabul ettirmekti. Ancak, Trkleri ve Yahudileri Hristiyanlatrma abalar tam bir baarszlkla sonuland, Rumlara ynelik abalar da fazla verimli olmad. Buna mukabil, ok sayda Ermeninin Protestanla geisini salamalar, misyonerlerin kendilerine gre ulvi grevlerini ifa etmelerine ve bu nedenle de Ermeni toplumuna gl bir ballk duygusu hissetmelerine yol amtr. Evanjelizmin yaylmasna yaplan bu hizmet merkezi Bostonda bulunan American Board of Commissioners for Foreign Missions tarafndan byk ilahi bir baar olarak grlmtr. lgin olan misyonerlerin faaliyetlerinin ve bu balamda Ermenilerin siyasi mcadelelerinin desteklenmesinin ABD Bakan Wilson tarafndan benimsenerek Osmanl mparatorluuna ynelik ABD d politikasnn ana unsuru haline getirilmesidir. 1914te American Board Osmanl mparatorluu iinde okullar, kolejler, klinik ve hastanelerden oluan geni bir rgt kurmay baarmt. 100 Evanjelist Ermeni kilisesinin 15 bin yesi vard ve misyoner okullarnda 30 bin civarnda renci okuyordu. Bu okullar, sadece Ermenileri deil, Bulgarlar, Arnavutlar ve Rumlar devlete kar isyana ve Trk toplumuna kar derin dmanlk hisleri beslemeye tevik eden ve Osmanl mparatorluunun altn oyan gayet etkili kin, nefret ve tahrik kaynaklar oluturmulardr. Misyonerler yaptklar iin ulviyet ve zorluunun alglanmas lsnde kendilerine maddi imkn salanaca hesab iinde, Amerikan kamuoyuna Osmanl mparatorluu idarecilerini ve Trkleri barbar, hunhar ve uygarlktan nasibini almam kiiler, gayri-Mslim aznlklar ise mazlum ve gaddarca ezilen gruplar olarak tantma yoluna gitmilerdir. Buna bir rnek vermek iin, bir misyoner olu olan Independence gazetesi editr Edwin Blissin yazd Turkey and Armenian Atrocities adl kitabn Frances E. Willard tarafndan yazlan nszne bir gz atalm. Willard yle diyor: Ermeniler fiziki adan dier btn rklardan daha fazla Peygamberimiz Isaya benzer. Onlar cesur, temiz ruhlu, ciddi, silahsz, masum ve bardrlar. Trkler ise, zalim, kindar, lgn, fanatik, iren, vahi, gaddar ve ikenceden zevk alan yaratklardr. Bu slp, bugn hala Amerikada etkisini koruyan Trkiye ve Trklere kar kemiklemi nyarglarn nereden ve nasl kaynakland hakknda bir fikir vermektedir. (Geni bilgi iin bkz. Joseph L. Grabill, Protestant Diplomacy and the Near East: Missionary Influence on American Policy, 1810-1927, University of Minnesota,1971. Jeremy Salt, Imperialism, Evangelism and the Ottoman Armenians, 1878-1896, Routledge Pres, 1993). Ermenilerin Anadoluyu kana boyamalar Berlin Antlamasnn imzalanmasndan sonra, Ermeni sorununa kendi karlar dorultusunda Osmanl Devletine bask yapmak iin el atmayan byk devlet kalmam ve zellikle, Rusya, ngiltere ve Fransann tahrik ve mdahaleleriyle Anadoluda ard arkas kesilmeyen Ermeni ayaklanmalar karlarak Trkler ve dier Mslman ahali ile Ermenilerin birbirlerine can dman kesilmesi iin her ey yaplmtr. Bu ortamda 1887de Cenevrede Marksist Ermeniler tarafndan Hnak Partisi, 1890da da Tiflisde Ermeni htilal Federasyonu (Tanaksutyun) kuruldu. Ayrca, 1878de Vanda Kara Ha Dernei, 1881de Erzurumda Anavatan Mdafileri Dernei (Pashtpan Haireniats) ve 1885te Vanda htilalci Ermenistan Partisi Kuruldu. Tm bu rgtlerin ortak amac, ihtilalci eteler kurmak, Ermeni halkn silahlandrmak ve ayaklandrmak, hkmet yetkililerine ve Ermeni muhbirlere kar eylem dzenlemek ve sonuta Ermeni bamszln salamakt.

14

Bir yandan bu rgtlerin taraftarlar, dier yandan kiliseler, Ermeni cemaatini silahlandrmaya, kiliseleri ve okullar silah ve cephane deposu haline getirmeye koyuldular. Avrupal lkeler de Ermenilere silah, cephane ve para yardm yapyordu. Byle bir hazrlktan sonra Ermeniler, 1881den itibaren balattklar kanl iddet eylemlerini, suikastlar, katliamlar ve byk apl isyanlar baz ksa duraklamalarla Birinci Dnya Savana kadar srdrdler. Bu dnemde Ermeniler 40 civarnda isyan karmlar ve aralarnda Osmanl Bankas baskn yapmaya ve Padiah II. Abdlhamidin saltanat arabasn bombalamaya kadar varan saysz terr eylemlerinde bulunmulardr. Osmanllar bu isyanlar karsnda her devletin yapacan yapmlar ve isyanlar bastrmak iin asilerin zerine kuvvet gndermilerdir. syanlar, Ermeni halknn ounluunun komitelerin faaliyetini benimsemesi nedeniyle ksa srede bastrlabilmitir. Ancak, bu olaylar Ermeni komiteleri tarafndan Bat lkelerine ve Hristiyan kamuoylarna Ermenilerin Trklerce katledilmesi olarak yanstlarak byk bir grlt koparlmtr. ABDli nl tarihi William Langer, The Diplomacy of mperialism adl eserinde, Ermenilerin byk Avrupal devletlerin teviki sonucu Dou Anadoluda bir Ermeni devleti kurmak amacyla Osmanl ynetimine bakaldrlarn ayrntl bir ekilde ele almakta ve Ermeni isyanclarn hamileri konumundaki Avrupal devletleri Osmanl Devletine mdahaleye tahrik etmek iin bavurduklar insanlk d yntemlere k tutmaktadr. Langer, eserinde, Ermeni komitaclarn, yllar boyu, srf Ermeni kylerine kar iddeti ve misillemeyi tahrik etmek maksadyla masum Mslman kylerini basarak katliamlar yaptklarn, sonra da galeyana gelen Mslman ahalinin Ermeni kylere saldrsn Avrupallarn Osmanl devletine mdahalesine yol aacak bahane olarak kullanma giriimlerini ayrntl biimde anlatmaktadr. (William Langer, The Diplomacy of Imperialism, New York, Alfred A. Knopf, s. 157-8, 322) Neden bu dnemde bir Ermeni devleti kurulamad? Birinci Dnya Savana kadar sren bu yerel isyanlar ve terr eylemleri dneminde Dou Anadoluda bir Ermeni devletinin kurulamamasnn esas nedenini, Ermenilerin hibir vilayette nfus ounluuna sahip olmamalar kadar, bu devletin kimin nfuzunda olaca zerinde byk Avrupa devletlerinin aralarnda anlamaya varamamalarnda da aramak isabetli olur. Ermenilerin zerinde zerk bir Ermenistann kurulmasn istedikleri ve adna Berlin Antlamasna atfen Vilayat- Sitte denilen alt dou vilayeti Erzurum, Bitlis, Elaz, Diyarbakr, Van ve Sivastr. Ermeni toprak istekleri zamanla gelimi ve Adana, Halep ve Trabzonu da kapsamtr. Ermeniler bu vilayetlerden hibirinde nfusun 1/3n bile oluturmuyorlard. Encyclopedia Britannicann 1910 basksna gre bu ylda Ermeni nfusun Osmanl genel nfusa oran % 15ti... III. BRNC DNYA SAVAINDA RUS-ERMEN KADER BRL Savatan nce Rus-Ermeni ibirlii Ermeni tezlerini savunan tarihiler, tehcirin nceden hazrlanm bir imha plan olarak masum ve huzur iinde yaamaktan baka bir amac olmayan Ermeni halkna kar uygulandn iddia ederler. Oysa, tarihi gerekler ve belgeler, Ermeni rgtlerinin, yaklaan Birinci Dnya Savan ve Osmanl devletinin Almanya safnda yer alma olasln, Osmanl topraklar zerinde bamsz bir Ermeni yurdu kurma hedeflerine ulama yolunda byk bir frsat olarak grdklerini ve topyekun bir ayaklanmaya hazrlandklarn ortaya koymaktadr. Nitekim, Ermeni tarihi Louise Nalbandiann da belirttii zere, Ermeni Komiteleri iin ivedi hedeflerini gerekletirecek top yekun ayaklanmay balatmann en uygun zaman Osmanllarn sava halinde olduu zamand. (Louse Nalbandian, Armenian Revolutionary Movement, University of California Press, 1963, s.111)

15

Esas amac Ermenileri kullanarak Dou Anadoluyu ilhak etmek olan Rusya da, sava bulutlar ufukta toplanrken bo durmuyor, Osmanl Devleti topraklarn igal hazrlklarn tamamlamaya alyordu. Moskovann tevikiyle, Rusya Ermenileri Rus ordusuyla birlikte Osmanl Devletine kar saldr hazrlklarna balamlard. Bu hazrlk balamnda, Emiyazin Katolikosu Tifliste arla grmesinde muhatabna, Anadoludaki Ermenilerin kurtuluunun ancak Trk egemenliinden ayrlarak zerk bir Ermenistan tekil etmeleri ve bu Ermenistann Rusyann himayesinde olabileceini bildirmiti. (Tchalkouchian, Le Livre Rouge, Paris, 1919, s.12) Ermenilerin, kmas beklenen savata Boazlar ve Anadolunun dousundaki topraklar zerindeki stratejik hedeflerini gerekletirme hesabn yapan Rusya ile tam bir kader birlii iine girmi olduklarn tarihi Stanford Shaw u ifadelerle belirtiyor: ar II. Nikola, Ermenilerle nihai ibirlii planlarn yapmak zere Kafkasyaya geldii zaman, Ulusal Ermeni Brosu Tifliste u aklamay yapt: Btn lkelerden Ermeniler anl Rus Ordusuna katlmak ve kanlaryla Rusyann hedeflerine hizmet etmek iin koup geliyorlar Rus bayrannn zgrce anakkale ve stanbul Boaz stnde dalgalanmasn salayalm. Byk Majesteleri, sizin iradenizle Trklerin boyunduruu altndaki halklar zgrle kavuturalm. Hristiyan dininden olduu iin zulm gren Trkiyedeki Ermeni halkna Rusyann himayesi altnda yeni bir zgr yaam kazandralm. Ermeniler arlk ordular saflarna byk kitleler halinde katldlar. Osmanllar arkadan vurmak iin plan ve hazrlklar yapld ve ar St. Petersburga artk kendisi iin stanbulun yolunun aldndan emin olarak dnd. (Stanford Shaw & Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey; Volume II: Reform, Revolution & Republic: The Rise Of Modern Turkey, 1808-1975. London Cambridge University Press, s. 314-315)

Toplu Ermeni isyan ve Ermenilerin Rus ordusuna katlmas Osmanl mparatorluunun I. Dnya Savana 1 Kasm 1914te girmesiyle birlikte, Ermeni komiteleri, Ermeni halkna Osmanl mparatorluuna kar topluca isyan etmeleri ve Rus ordularna destek vermeleri arsnda bulundular. Umutlar, Rusyann zaferine yapacaklar katknn, Moskova tarafndan Osmanl topraklar zerinde bamsz bir Ermeni devletinin kurulmas suretiyle dllendirileceiydi. Yukarda da iaret ettiimiz zere, Ermeni tezlerini savunan tarihilerin birou, gerek Ermenilerin Osmanllara kar ayaklanmalarn, gerekse igalci Rus ordusu saflarna katlmalarn, Osmanllarn tehcir karar zerine giritikleri bir meru mdafaa hareketi olarak izah etme alkanlndadrlar. Ancak, bu iddialar tamamen gerek ddr. Ermenilerin tehcir kararndan ok nce, savan balamasyla birlikte isyan bayran kaldrdklar ve Rusya safnda yer aldklar tarihi bir gerektir. Nitekim, Rus-Osmanl savann patlak vermesi zerine, Tanak Komitesi, yayn organ Horizonda u bildiriyi yaymlamtr: Ermeniler en kk bir tereddt gstermeden tilaf Devletlerinin yannda yer almlar, btn glerini Rusyann emrine vermiler, ayrca gnll alaylar tekil etmilerdir. (Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, 2. Bask, stanbul, s. 594-600) Savan balarnda Talat Paa, Ermeni Erzurum mebusu Vartkes efendi ve Tanak Komitesinin tannm yelerine, Enver Paa da Ermeni Patriine, isyan ve ihtilal eylemlerine devam etmeleri ve dmanla

16
ibirliine son vermemeleri halinde iddetli tedbirler almak zorunda kalacaklarn bildirmilerdir. Bu uyarlara ramen, Vahan Papazyan ve Karakin Pastrmacyan adl mebuslar Kafkasyaya geerek Osmanl ordusuna kar savaa baladlar. Vahan Papazyan yaynlad bildiriyle, Kafkasyadaki gnll Ermeni alaylarnn, Rus ordularnn ncleri olarak Ermenilerin yaadklar kilit noktalar ele geirmelerini ve Anadolu topraklarnda ilerleyecek Ermeni alaylar ile hemen birleilmesi talimatn vermitir. Hnak Komitesi de rgtne gnderdii talimatta, Komitenin btn gcyle mcadeleye katlarak tilaf Devletlerinin ve zellikle Rusyann mttefiki sfatyla Ermenistan, Kilikya, Kafkasya ve Azerbaycanda zaferi salamak iin her trl vasta ile tilaf Devletlerine yardm edeceini bildirmitir. (Ermeni Komitelerinin Aml ve Harekt- htilliyesi, stanbul, 1917, s. 151-153) Rus ordusu Osmanl ve Rus Ermenilerinden kurulmu gnll alaylar nclnde doudan Osmanl topraklarna girerken, Osmanl ordusundaki Ermeniler de firar ederek, ya Rus ordusuna ya da etelere katldlar. Bu ortamda yllardr kiliselerde ve okullarda saklam olduklar silahlarla donanan Ermeni ahali, erkekleri cephede olduundan savunmasz kalan Trk kylerine saldrarak katliama baladlar. Dahas, Ermeni eteler Osmanl kuvvetlerini arkadan vuruyor, birliklerin harekatn engelliyor, ikmal yollarn kesiyor, yaral konvoylarn pusuya dryor, kpr ve yollar imha ediyorlard. Prof. Justin McCarthy: lk kan aktan, i sava balatan Ermenilerdir Amerikal tarih profesr Justin McCarthy Ermeni isyanclarn ve gerilla birliklerinin Rus ordusuna verdii destein Osmanl savunmas zerindeki ykc etkilerini yle deerlendiriyor: I. Dnya Sava balamadan nce Ermeni gerilla eteleri Rus mparatorluunda rgtlenmeye balamt. Binlerce Osmanl Ermenisi Rus eitim kamplarna eitildiler.Trk-Rus sava balaynca bunlar Trklerle savamak ve Rus sava gcne destek vermek iin geri dndler. Anadoludaki depolarda, kullanma hazr olarak saklanan silah ve cephaneyle donatldlar. Bunlarn saylar 100.000 kadard. Ermeni tarih miti, barsever Ermenilerin hibir tahrik olmadan Trkler tarafndan saldrya uradklarn anlatr. Oysa gerek durum bunun tersidir. lk kan aktan Ermenilerdir. sava balatan Ermenilerdir. Ermeni milliyetileri ayaklanma amacyla rgtlenmeye baladklarnda hibir Ermeni srgn edilmemi, hibir Ermeni politikac aslmam, hibir Ermeni Osmanl askerinin ellerinde lmemi, hatta sava resmi olarak ilan edilmemiti bile... Ama, Ermeniler, kendi vatanlarna, kendi devletlerine kar, onun ba dman olan Rus mparatorluunun yannda arptlar. O zaman da zgrce itiraf ettikleri gibi, vatanlarna hyanet ettiler. Enver Paa, Ruslar Sarkamta cesur ama kt tasarlanm bir saldryla bozguna uratmay denedi. Fena halde baarszla urad ve ordusunun drtte n kaybetti. Bu nedenle Rus ordusu karsndaki Osmanl gleri enkaz durumundayd. Ruslar hem sayca daha fazla hem de daha iyi donanmlydlar. Osmanl glerinin tek ans savunma durumlarn korumakt. Cephede bir kiiye bile ihtiya vard. Ne var ki, en deneyimli baz askeri birlikler cepheden ekilip Ermeni isyanclarla arpmaya yollanmt. Bu nedenle Osmanl cephesi tehlikeye dmt. Ermeni komitac ve etelerinin yaratt tehlike hem Osmanl mparatorluunun varln hem de Anadoludaki Mslmanlarn yaamlarn ciddi bir biimde tehdit ediyordu. Ermeni eteleri aslnda btn Dou Anadoluda faaliyet gsteriyor, ulam engelliyor, iletiim hatlarn kesiyor ve cra Mslman kylerine saldryorlard. Baz ayaklanma blgelerinin stratejik bir amala seildii belli. rnein, Sivas vilayetinin nfusunun sadece

17
% 13 Ermeni. Sivas cepheden uzak olduu gibi, ayn zamanda olas bir Rus desteine de uzak dyor. lk bakta burada dzenlenen Ermeni isyan pek o kadar anlaml gzkmyor. Ancak, burann kilit bir ikmal merkezi olduu, Osmanl cephesine ulatrlmak istenen sava malzemesi ile askeri takviye birliklerinin Sivastan gemesinin zorunlu olduu, sava blgesine yaylan telgraf sisteminin merkezini oluturduu, ulam ve iletiimin darboaz olduu dikkate alndnda Ermenilerin isyan iin Sivas semelerinin nedeni anlalr. Svasta herhangi bir krlma Osmanl sava gcne ar bir darbe olacakt. ( Prof. Justin McCartynin 24 Nisan 2002 tarihinde Yeditepe niversitesinde yapt The First Shot balkl konumasndan zetlenmitir.) Gonak isimli Ermeni gazetesi : Vanda sadece 1500 Trk sa kald Rus ordusuyla birlikte Osmanl topraklarna giren Ermeni gnll alay mensuplarnn Trk ve Mslman ahaliye yapt katliam ve vahet o denli ar olmutur ki, bu durumdan rahatsz olan Rus komutanl baz Ermeni birliklerini geri hatlara ekmek zorunluluunu hissetmitir. Bu vahete tank olan subaylarn hatrat Ermenilerin insanlk d eylemlerini yanstmaktadr. (Journal de Guerre du Deuxime Rgiment dArtillerie de Forteresse Russe dErzeroum, 1919.) Rus kuvvetlerinin 1915 Martnda Van istikametinde ilerlemeye balamalarn frsat bilen Ermeniler, Rus saldrsn kolaylatrmak amacyla 11 Nisanda vilayette genel bir isyan balattlar. Van kenti Tanaksutyun komitesi bakan Aram Manukyann emrindeki komitaclar tarafndan kuatld ve atee verildi. Trklere ve Mslman ahaliye ait evlere ve devlet dairelerine bombalar atlarak byk bir tahribat yapld. syanclara kar kenti savunmann imkansz olduunu gren Vali Cevdet Bey, Van Kalesini tahliye etmeye balad. ncelikle kaleye snm olan Mslman ahalinin etelerin saldrlarndan korunmas iin daha gvenli olan i blgelere gnderilmesine baland. Ancak, kaleden ayrlan sivil g kafileleri Ermeni isyanclarn saldrlarna urayarak katledildiler. Van Kalesi 17 Mays gn isyanclarn eline geti. Kalenin dmesinin ardndan komitaclar hayatta kalan Trkleri de katlettikten sonra, Van 18 Maysta Rus ordusuna teslim ettiler. Bunun zerine, Rus ar II. Nikola, 21 Nisan 1915te gnderdii bir telgrafla Vandaki Ermeni komitesine Rusyaya yaptklar hizmetler nedeniyle teekkr etti. Amerikada yaymlanan Gonak isimli Ermeni gazetesi 24 Mays 1915 tarihli saysnda Vana ilikin haberinde Vanda yalnzca 1500 Trkn sa kaldn vnerek bildirdi. Bu gelimeler srasnda, ngiliz ve Fransz donanmalar anakkale Boazn zorluyordu. 15 Nisanda Mttefik Devletlerin Geliboluya kartma harekatna balamalar stanbul zerindeki tehdidin acil bir bir nitelik kazanmasna yol at.

V. TEHCR (ZORUNLU G) KARARININ ALINMASI 24 Nisan 1915 genelgesi ve tutuklamalar Osmanl Hkmeti seferberlik ilanndan itibaren dokuz aylk sabrl bir bekleyiten sonra Ermeniler konusunda etkili kararlar alma ve kkl nlemlere bavurmak zorunda kald. Bu kararlarn ilki olan 24 Nisan 1915 genelgesi tehcir kararnn ncs ve habercisidir. Hkmet bu karar Osmanl Devleti zerindeki tehdidin younlat bir ortamda almtr. Osmanl ordular Dou Anadoluda Rusya karsnda pe pee yenilgilere uram ve anakkale savalarnda tilaf devletlerinin karaya karma hazrlklar stanbulu acil bir tehdit karsnda brakmt. Ancak, 24 Nisan genelgesini tetikleyen esas olgu, Ermenilerin, Zeytun, Bitlis, Mu, Erzurum ve Sivasta ayaklanp atmalar karmalarnn ardndan patlak veren Van isyannn iyice alevlenmesi ve burada geici bir hkmet kurulmasdr. Bu isyan balatan ve Ermenileri silahlandran komite yuvalarn ve ihtilal kurulularn datmak iin Dahiliye Nezareti vilayetlere ve mutasarrflklara sz konusu genelgeyi yollayarak, Tanak, Hnak ve benzeri

18
Ermeni komitelerinin kapatlmasn, evraklarna el konulmasn, elebalar ile zararl faaliyetleri bilinen Ermenilerin tutuklanmasn, bunlardan bulunduklar yerlerde kalmalar sakncal grlenlerin mnasip yerlerde toplanmasn ve tutuklananlarn askeri mahkemelere sevki talimatn vermitir. 26 Nisanda da Bakumandanlk benzer ierikte bir genelge gndererek elebalarn askeri mahkemelere sevki ile sulularn cezalandrlmasn istemitir. Bu talimat uyarnca, stanbulda, devlete ihanet, Osmanl topraklar zerinde bamsz Ermenistan kurma giriiminde bulunmak ve isyan hareketini desteklemek gibi ar sularla sulanan 235 kii tutuklanmtr. Tutuklananlar, Tanak, Hnak ve Ramgavar rgtlerine mensup olduu tespit edilen komitecilerdir. Tutuklananlarn sradan Ermeni vatanda olmayp, tamamen rgt mensubu Ermeniler olduu ngiliz istihbarat tarafndan da dorulanmtr. Mtareke dneminde stanbuldaki ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe 21 Mays 1919da gnderdii ifre telgraflarda 24 Nisan 1919 tutuklanan Ermenilerin Mttefik ordularna hizmet eden Ermeni gnlller veya Mslman katliam sorumlular olduunu kaydetmitir. (ngiliz arivlerinden naklen, Hikmet zdemir ve dierleri, Ermeniler Srgn ve G, Trk Tarih Kurumu yay. Ankara, 2004, s.62.) Ortada, ne bir katliam ne de Ermeni halknn varln tehlikeye atacak organize bir tedhi hareketi olmamasna ramen, Ermeniler bu olay ustaca bir manevrayla uluslararas propaganda arac haline getirmiler ve Ermeni toplumunun entelektel-elit tabakasn oluturan bu kiilerin Ermeni toplumunu zafiyete uratmak amacyla katledilmek iin tutuklandklarn iddia etmilerdir. Bapiskopos Kevork, ABD Bakanna, Trk fanatikliinin iddetine terkedilmi olan Trkiyedeki Ermeni halknn korunmas iin imdat telgraflar gndermitir. Ermenilerin her yl soykrmnn yldnm diye andklar 24 Nisan ite bu tutuklamalar nedeniyledir.(Geni bilgi iin bkz. Sarnay Yusuf, What Happened on April 24, 1915?, A Case Study on the Circular of 24 April 1915 and Arrest of the Armenian Committee Members in stanbul, International Journal of Turkish Studies, Volume 14, Nos.1-2, Fall 2008, pp. 75101.) Sevk ve skan (Tehcir) Kanunu Ancak bu nlemden beklenen sonularn alnd sylenemez. Van dndaki dier blgelerde de isyan halinde olan Ermeniler yol kesmeye, Mslman kyleri basarak halk katletmeye devam ettiler. Trk ordusu sava alannda olduu iin cephe gerisinde meydana gelen ve bir ksm sava gcn olumsuz etkileyen olaylar nlemek iin yeterli kuvvet ayramyordu. Bakumandan Vekili Enver Paa, bu duruma bir are olmak zere 2 Mays 1915 tarihinde Dahiliye Nazr Talat Paaya u yazy gnderdi: Van gl etrafnda ve Van valiliince bilinen belirli yerlerdeki Ermeniler, isyanlarn srdrmek iin daima toplu ve hazr haldedirler. Toplu halde bulunan Ermenilerin buralardan karlarak isyan yuvalarnn datlmas dncesindeyim. III. Ordu komutanlnn verdii bilgiye gre Ruslar 20 Nisan 1915 tarihinde kendi snrlar iindeki Mslmanlar plak bir halde snrlarmzdan ieriye sokmulardr. Hem buna karlk olmak ve hem de yukarda bahsettiim amac salamak iin ya bu Ermenileri aileleri ile birlikte Rus snr iine gndermek veyahut bu Ermenileri ve ailelerini Anadolu iinde eitli yerlere datmak gereklidir. Bu iki ekilden uygun olann seilmesiyle tatbikini rica ederim. Bir mahzuru yoksa isyanclarn ailelerini ve isyan blgesi halkn snrlarmz dna gndermeyi ve onlarn yerine dardan gelen Mslman halkn yerletirilmesini tercih ederim. (Babakanlk Osmanl Arivi, Dahiliye ifre, nr. 52/282) Dahiliye Nezaretinin bu konudaki 13 Mays 1915 tarihli yazs zerine 27 Maysta toplanan Meclis-i Vkela (Bakanlar Kurulu), Sevk ve skan (Tehcir) Geici Kanununu karmtr. Kanun, hkmet icraatna kar gelen, lke savunmas asndan tehlike az eden, dmana casusluk yapan ve lke

19
karlarna ihanet edebilecek kiilerin, imparatorluun belirli blgelerinde ikamete tabi tutulmalarn ngryordu. Tehcirin esas nedeninin ilerleyen Rus ordusu karsnda savunma ve direnme gc tehlikeye den Osmanl ordusunun ardn emniyete almak iin bavurulan zorunlu bir askeri nlem olduu her ne kadar Trk tarihilere ilaveten Profesr Bernard Lewis, Profesr Stanford Shaw ve Profesr Justin McCarthy gibi birok nl Batl tarihi tarafndan ariv belgelerine dayanlarak ileri srlyorsa da, Batl akademisyenler arasnda genellikle kabul edilen grn Ermeni tezleri dorultusunda olduu grlr. Szkonusu akademisyenler , 1915 Ermeni isyannn I. Dnya Sava srasnda Osmanl Devletinin gvenlii asndan hibir zaman ciddi bir tehdit oluturmadn, bu nedenle Ermeni tehcirinin gereksiz olduunu srarla belirtirler ve isyann ttihat ve Terakki Hkmeti tarafndan Ermenilere etnik temizlik ve soykrm yapmak iin nceden tasarlanm bir bahane olarak kullanldn vurgularlar. 1915te Ermeni isyan Osmanl gvenlii iin gerek bir tehdit miydi? ABDli asker kkenli tarihi Edward J. Ericksonun, 1915 Ermeni isyanlarnn Rus istilasna kar savaan Osmanl ordusunun gvenlii asndan ar ve acil bir tehdit oluturup oluturmad konusunu, Osmanl ordusunun Dou Anadoludaki ulam hatlar ebekesi ve lojistik ikmal dzen ve imknlar asndan deerlendiren Ermeniler ve Osmanl Askeri Politikas, 1915 balkl makalesi, Ermeni tezlerini savunanlar iin ezber bozucu niteliktedir. (Erickson, Edward J., The Armenians and Ottoman Military Policy, 1915, War in History 2008, s. 141167). 20. yzyl balarnda Osmanl ordusunun yapt savalar ve ordunun durumu hakknda birok eseri bulunan Ericksonun bu makalesinin can alc noktalar aada zetlenmitir: Rus ordusunun karsnda bulunan Osmanl 3. Ordusunun 26 Eyll 1914te mevcudu 168.608 askerdi. Motorlu vasta olmadndan ordunun tama-ulam gc 53.704 hayvandan oluuyordu. 1914 sonunda Rus kuvvetlerine kar yaplan Sarkam harekat ar bir yenilgiyle sonuland ve 3. Ordu l, yaral ve esir olarak 57.000 zayiat verdi. Rus ordusunun 1915 Nisannda Van ve Malazgirt saldrlarndan sonra tekrar Maysta saldrya gemesi 3. Orduyu etkisiz hale getirdi. Bu savalardaki kayplar da Sarkamla eit dzeydeydi. Verilen zayiat sonucunda 3. Ordunun mevcudu 59.000 kiiye indi. Hayvan mevcudu da 15. 800 civarndayd. 1915 Maysna gelindiinde, 3. Ordu piyade tmenlerinin 9.000 olmas gereken mevcudu 2.000e inmi; cephedeki erzak ve cephane stoklar da kritik dzeylere dmt. Merkezi Erzurumda bulunan 3. Ordu Menzil Mfettilii, arpan orduya erzak, cephane ve dier ikmal malzemelerini iletmekle grevliydi. Mfettiliin sorumluluu, ordu destek birliklerini, cephane depolarn, trenle nakliyat, ekmek frnlarn, tamir atlyelerini, sahra hastanelerini, yaral nakliyatn, ila ve salk malzemeleri depolarn ve ii taburlarn da kapsyordu. Cephenin n hatlarndaki Osmanl birliklerinin en yakn tren istasyonuna mesafesi 800 kilometreydi. 3. Ordu Menzil mfettiliinin sorumluluu batya ve gneye doru 800 kilometre uzanan bir alandaki ulam ve iletiim hatlar ile menzil nokta komutanlklar, erzak ve cephane datm merkezleri ve tesislerinden oluan lojistik-ikmal ebekesini kapsyordu. Motorlu vastas olmayan Mfettilik, oselerle ounluu adi yollardan at arabalar ve kanlarla nakliyat yaparak ordunun ihtiyalarnn karlanmas iin aba gsteriyordu. 3. Ordu Menzil Mfettiliinin bu ileri yapmas iin emrinde 10 bin kii vard. Ulam ve iletiim sistemi ile Lojistik-ikmal ebekesini koruyacak ayr bir muharip kuvvete sahip deildi. Mfettilie korunmas amacyla sadece 1232 tfek ve 82 kasa cephane verilebilmiti. Suriye ve Filistinde arpan ve Menzil Mfettilii amda bulunan 4. Osmanl Ordusunun lojistik ikmal hatlar da 3. Ordu Menzil Mfettilii sorumluluk alanndan geiyordu. Bu nedenle 3. Ordunun geri blgelerinde Ermeni isyan nedeniyle karlalan sorunlar, 4. Ordunun lojistik ve gvenliini dorudan etkiliyordu. Anlan

20
sorunlar Mezopotamyada konulanm bulunan 6. Osmanl Ordusunu da dolayl olarak etkiliyordu. 1915te her ordu da dmanla temas halindeydi. 4. Ordunun 1915 yl ubat sonunda ngilizlere kar giritii Kanal harekat da Sarkam gibi yenilgiyle sonulanmt. 3. Ordunun lojistik destei, kuzeyde Svas-Erzincan-Erzurum koridorundan, gneyde ise Diyarbakr-Bitlis-Van koridorundan salanyordu. Ermeni isyanlarnn balamasyla birlikte Rusya tarafndan silahlandrldndan ve ynlendirildiinden kuku bulunmayan Dou Anadolu Ermenileri Danak ve Hnak partileri liderliinde, Rus ordusunun istila planlarnn gereklemesine yardmc olacak biimde, koruma altnda olmayan sz konusu lojistik destek koridorlarn kapatmaya, telgraf hatlarn kesmeye, yol ve kprleri sabote etmeye ve bu koridorlar zerlerindeki ky ve kasabalara saldrp katliamlarda bulunmaya baladlar. Nisan ortalarnda Van ele geirmeleri, hemen arkasndan 22 Nisanda Svasta bir isyan balatmalar bu amaca ynelikti. Osmanl ordusunun Ermeni isyanna kar nceden dzenlenmi bir plan olmad iin, geri blgeleri koruma plan da yoktu. Bir stratejik ihtiyat gc de oluturulmamt. Bu nedenle Ermeni isyan patlak verince 3. Ordunun ahdamar olan geri blgeler ve lojistik yollar korunamad. 3. Ordunun, cephede dmanla temas halindeki birliklerinden geri blgeleri ve lojistik destek koridorlarn korumak iin yeterli kuvvet ayrmas mmkn deildi. Esasen, Osmanl ordusunun Van isyann bastramamas da bu nedenden ileri geliyordu Nisan aynn sonuna doru, Osmanl Genel kurmay ve 3. ve 4. ordu kurmaylar, Ermenilerin yerel isyanlarnn ve saldrlarnn blgede kitlev bir isyana dnecei kansna vardlar. Byle bir isyan devletin sava gcne kar ar bir tehdit oluturacakt. En nemlisi de, sava koullar nedeniyle, Osmanl devletinin elindeki kuvvetler byk apta bir isyan hareketi ile ba edebilecek boyutta deildi. Mays sonlarna gelindiinde, esasen vermi olduu zayiatlar sonucunda etkinliinden ok ey kaybetmi olan 3. Ordunun lojistik ikmal durumu da son derece yetersiz bir hale dmt. Bu durumda lojistik destek zincirindeki bir kesinti 3. Ordunun savunma gcn tamamen yitirmesine yol aacakt. Bu tarihlerde, Ermeni etelerinin kuzey lojistik ikmal koridorunu tamamen kesme gcnde olduklar ortaya kt. Ayrca, gney koridoru da silahl isyan nedeniyle tehdit altndayd. Bu dnemde, Akdenizdeki ngiliz ve Fransz donanmalar tarafndan, Ermeni etecilerin de desteiyle skenderun Drtyol blgesine amfibik bir kartma yaplmasnn beklenmesi nedeniyle 4. Ordunun da iletiim ve lojistik hatlar tehdit altnda bulunuyordu. Sonu olarak belgeler, Dou Anadoluda Osmanl ulam ve lojistik ikmal hatlarnn tamamen korumasz ve tehdit altnda olduunu ve arlk Rusyas tarafndan desteklenen ve yneltilen Ermeni glerinin bu hatlar her an kesme ve imha etme kapasitesinde olduunu ortaya koyuyor. Bu durumda lojistiin ksa bir sre iin olsa dahi kesilmesi, cephedeki sava halindeki 3. Osmanl Ordusu iin gayet endie verici bir durum yaratrd. Bu nedenle, Osmanl devleti asndan tehcire bavurmak zorunlu bir hale gelmitir. Tehcir karar askeri bir soruna bulunan askeri bir zm olmutur. Tehcir kararnn alnmasna belki siyasi ve ideolojik faktrler de katkda bulunmu olabilir, ancak bunlar , Ermenilerin byk bir askeri tehdit oluturduu gereini deitirmez. Ericksonun ATASE belgelerini de incelemek suretiyle yazd bu makalenin bulgular, sava artlarnn tehcire bavurulmasn asla gerektirmediini ve gerekte tehcirin Ermenilerin yok edilmesi iin ttihatlar tarafndan suni olarak yaratlan ve yararlanlan bir bahane olduu iddiasn kkten rtc bir arlk tayor. Tehcire tabi tutulanlarn zarar grmelerini nlemek iin gsterilen abalar

21
Sevk ve skan Geici Kanununun uygulanmasna ilikin olarak birok kanun geirilmi ve hkmet talimat hazrlanmtr. Bu kanun ve talimatlar, tehcire tabi kiilerin kafile halinde nakledilirken can ve mallarnn muhafz mfrezeler tarafndan korunmasn, yolda yiyeceklerinin salanmasn, yeni yerleim yerlerinde konutlara yerletirilmelerini, salk durumlarnn kontrol edilmesini, retici hale getirilmeleri iin gerekli nlemlerin alnmasn ve bu amala kendilerine gerekli donanm ve malzemenin salanmasn, terk ettikleri yerlerde kalan mal, eya ve menkul deerlerine takdiri-kymet komisyonlaryla kymet biilip bedellerinin kendilerine denmesini ve tehcir edilen kiilerin can, mal ve namuslarna saldrlmas halinde sulularn iddetle cezalandrlmasn ngrmektedir. Bu yasa ve talimatlar, Osmanl Hkmetinin, Ermeni halknn naklinin azami dzen ve gven iinde ve kabil olduu kadar zahmetsiz koullarda yaplmas amacyla, somut, gayet titiz ve insancl bir aba gsterdiini ortaya koyuyor. Nitekim 27 Maysta yaplan Bakanlar kurulu mzakerelerinde tehcirin uygulanmasyla ilgili olarak u kararlar alnmtr: Bu sebeple mezkur tezkerede (ileri Bakanlnn 270 sayl tezkeresi) akland gibi, isimleri zikredilen kylerde ve kasabalarda yaayan Ermenilerden nakli gerekenlerin tespit edilen iskan mahallerine refah iinde ve zarar grmeden ulatrlmalar ve yerletirilecekleri yerlerde istirahatlarnn temin edilmesi gerekmektedir. Ayrca can ve mallarnn korunmas suretiyle yerleim mahallerine ulatklarnda tespit edilen yerlere iskan edilinceye kadar muhacirlere ait denekten iaeleri; gemiteki mali ve ekonomik durumlarna gre mal ve arazi tahsisi; ilerinden muhta olanlara Hkmet tarafndan mesken inas, ifti ve sanat erbabna tohumluk, alet ve edevat tevzii; terk ettikleri yerde kalan mallar ve eyalarnn veya kymetlerinin kendilerine uygun bir ekilde iadesi; () zeytinlik dutluk, ba ve portakallklar ile dkkn, han, fabrika ve depo gibi akarlarn ak artrma ile satlarak veya kiraya verilerek elde edilecek meblalarn kendilerine verilmek zere sahiplerli namna emaneten mal sandklarna konulmas; zikredilen ilemlerin yerine getirilmesi iin gerekecek masraflarn Muhacirler Fonundan denmesi konusunda zikredilen Bakanlk tarafndan dzenlenen talimatn tam olarak uygulanmas gerekmektedir. Bylece terk edilen mallarn korunmas, idaresi , iskan ilemlerinin yrtlmesi, tanzimi ve teftii ve bu konuda Talimat hkmlerinin ve Bakanlk kararlarnn esas alnmas, tali komisyonlar kurularak maal memur istihdam; bunlarn dorudan ileri Bakanlna bal olmalar ve bir reis ile ileri ve Maliye bakanlndan birer memur olmak zere iki azadan meydana gelecek komisyonlarn Valilerin nezareti altnda Talimatn hkmlerini icra eylemeleri tensip edilmitir. (Meclis-i Vkela Mzakeratna Mahsus Zabtname Hlasa-i meali, Babakanlk Arivi, stanbul, Meclis-i Vkela Mazbatalar, Cilt 198, karar No. 1331/163 skan blgeleri ve tehcir kararnn dnda braklanlar Tehcir balangta dorudan cephelerin gvenini tehlikeye dren sava alanlarna yakn vilayetler ile Akdenize bitiik blgelerde uygulanmtr. Cephelere yakn blgelerde oturan Ermeni halknn bir blm ordunun lojistik ikmal ve iletiimin ilevlerine sabotaj eylemleri yapyor, Mslman halk katlediyor ve asilere yataklk ediyordu. Bu nedenle, tehcirin balangta, Van, Bitlis, Erzurum vilayetleri ile, Adana, Mersin, Kozan, Cebel-i Bereket kazalar, merkezi hari olmak zere Mara mutasarrfl, Halep vilayetinde,skenderun, Beylan, Antakya kazalarnda uygulanmas kararlatrlmtr. Sevk edilecek Ermeni halknn da, Musul ve Zor mutasarrflklarna, Halep Vilayetinin dou ve gneydousuna ve Suriye vilayetinin dousuna nakledilmeleri ngrlmtr. Tehcir karar btn Ermenilere uygulanmam, baz artlara sahip olanlar uygulamann dnda braklmtr. Dahiliye Nezaretinden vilayet ve mutasarrflara verilen talimat gereince, ticaret yapan devlete sadk Ermeniler, gsz kadnlarla askeri imalthanelerde alanlar, Ermeni Katolik misyonerleri, Dyun- Umumiyedeki Ermeni memurlar, Ermeni mebus ve aileleri, sevk edilmemi olan

22
Protestan Ermeniler, imendifer memurlar ve ameleleri, yetimhanelerdeki retmenler ve ocuklar, Ermeni subay ve askerlerinin aileleri, Ermeni shhiye subaylarnn aileleri, hasta ve m Ermeni aileleri tehcire tabi tutulmamtr. stanbul, zmir ve Halepdeki geni Ermeni nfusu da tehcir dnda braklm ve bu toplumlar yaadklar kentlerdeki Trk/Mslman ahalinin de maruz kald alk ve bulac hastalklar gibi skntlar hari, savatan zayiat vermeden kmlardr. Zorunlu gte karlalan dzensizliklerin yol at kayplar Osmanl Hkmeti karlat byk ve acil i ve d tehditler nedeniyle devletin varln korumak ve yurt topraklarnda ilerleyen dman ordusuna kar savaan Osmanl ordusunun ardn emniyete altna almak maksadyla, benzer tehlikelerle karlaan tm devletlerin almakta tereddt gstermeyecekleri bir nleme bavurarak, sava blgeleri yaknlarndaki Ermeni halkn gneydeki Osmanl topraklarndan Suriye vilayeti ile Irakta ikamete mecbur etmitir. Bu nlem, dmanla ibirlii yapt sabit olan ve bunu bir iftihar vesilesi olarak ilan eden bir topluluun zararl faaliyetlerinin nlenmesi ve Sarkam felaketinden sonra zayflayan ve Rus ordusu karsnda geri ekilen Osmanl ordusunun sava direncinin muhafazas asnda yaamsal nemdeydi. 1915 Hazirannn bandan itibaren Maratan Bursaya kadar uzanan blgede birok Ermeni isyan ba gstermi ve Ermeni eteleri Trk ve Mslman halka saldrmtr. Bu tr olaylarn artmas zerine, tehcir uygulamas, isyan karan ve Ermeni komitecilerine yataklk eden dier vilayetlerdeki Ermenileri de kapsamtr. Bu durumda Ermenilerin iskan edilecekleri mntkalar geniletilmi ve Kerkk Sanca ile Suriyenin Havran ve Kerek sancaklarndaki ky ve kasabalara da Mslman ahalinin nfusunun %10u orannda yerletirilmilerdir. 1915te k srecinin son aamasn yaayan ve devlet kurumlar zafiyete den Osmanl mparatorluu, lm kalm mcadelesi verdii bir dnya sava ve i isyan ortamnda, imkanlarnn tesinde zorlanm ve ynetim yeteneini byk lde kaybetmiti. Byle bir ortamda yrrle koymak zorunda kald tehcir kararn tm iyi niyetine ramen gerekli disiplin ve dzenle uygulayamamtr. Bu durumda, tehcir srasnda Ermeni kafilelerin kayplara uramalar kanlmaz olmutur. Savatan kaynaklanan genel asayisizlik ve tehcir ncesinde Ermeni etelerin Mslman halka kar uyguladklar katliamlarn toplumlar arasnda krkledii kin ve intikam duygular nedeniyle tehcir edilen kafilelerin saldrlardan korunmas son derece zorlamt. Hkmet ge tabi tutulan halkn can ve mal gvenliini elinden geldiince nlemeye alm ve sorumlu grd kimseleri de cezalandrmakta en ufak tereddd gstermemitir. Bunlara ilaveten, sava gnlerinin g koullarnda ara, yakt, gda ila salama imkanlarnn son derece kstl olmasnn yannda ar iklim artlar ve salgn hastalklar da kafileler zerinde ciddi tahribat yapmtr. Bu balamda unutulmamas gereken, bu ar koullarn sadece Ermeniler iin deil, tm Osmanllar iin de aynen geerli olduudur. Fakat tabiatyla kayplarn nemli bir blm, 1914-1922 yllar boyunca Ermeni etelerinin saldrlarndan, i atmalardan ve savalardan kaynaklanmtr. Ziya Gkalpn mukatele (karlkl krm) diye niteledii bir dnemi de kapsayan bu zaman diliminde Ermeniler Osmanl Trklerini ve Mslman ahaliyi lgnca ldrmler sonra da kanlmaz olarak onlarn mukabelesine maruz kalmlardr. Salgn Hastalklar I.Dnya Savana ilikin aratrmalar, bu savata Osmanl ordusunu ve Ermeni, Trk ve dier Mslman ahalisiyle Anadolu insanlarn mahveden en byk felaketin dehetli salgn hastalklar olduunu gstermektedir. Bu felaketin boyutlar hakknda bir fikir verebilmek iin nce Osmanl ordusundaki lmler hakknda bilgi sunalm. 1914-18 yllarnda anakkale Sava dnda, savata len Osmanl askerlerinin says 60 bin, hastalktan len askerlerin says 400 bindir. Hastalk lmleri, en bata

23
tifsten, dizanteri ve lekeli hummadan,sonra da souktan ve gdaszlktandr. I. Dnya Savanda Trkiye, hastalktan lmlerin, savaarak lenlerden daha fazla olduu tek lkedir. Dou Anadoluda 1914ten sonra balayan tifs salgnlar sava alann kasp kavurmu ve 1919a kadar devam etmitir. Ruslara kar savaan 3. Ordunun sadece 1915 Mart aynda yzde 45i salgnlardan hastalanm ve bunlarn yzde 24 lmtr. Orduyu bu kadar korkun bir ekilde telef eden salgn hastalklarn, Ermeni olsun Trk olsun sivil halk zerindeki etkisinin idrake smayaca kukusuzdur. Bu bakmdan, tehcir srasnda Ermeni kafilelerin bana musallat olan en byk facia lmcl hastalk salgnlar olmutur. Bu srada Trk ordu birlikleri de ayn durumda olduklarndan Ermeni srgnlerin durumlarn dzeltmek mmkn olmamtr. Ancak, blgedeki Trk ve Mslman halkn da hastalktan ve alktan krldn unutmamak lazmdr. ( zdemir, Hikmet, Salgn Hastalklardan lmler, Trk Tarih Kurumu, Ankara, 2005) Tehcir srasnda Ermenilerin can ve mallarna kar su ileyenlerin cezalandrlmas Sevk esnasnda Ermenilerin katledilmesi ve mallarnn gasp eklinde cereyan eden olaylarn zerine hkmetin kararllkla gittii ve ilgili vilayetlere sulularn cezalandrlmas yolunda talimatlar gndermi olduu ariv belgeleriyle sabittir. Bu belgeler, olaylarn devam zerine bu konuda gerekli hassasiyeti gsteren Hkmetin, durumu lke apnda ele almak ve sorumlular cezalandrmak amacyla radikal nlemlere bavurma kararllk ve iradesini gsterdiini de ortaya koymaktadr. Nitekim, Talat Paann 28 Eyll 1915 tarihli tezkeresi zerine, Meclis-i Vkela 30 Eyll 1915 tarihinde soruturma komisyonlar kurulmas kararn almtr. Bu kararda, Ermenilerin sevk ve iskan srasnda ahaliden bazlar ile bir ksm memurlarn suiistimalleri ve kanuna aykr hareketlerinin olduunun anlald belirtilerek, bunlar yerinde incelemek ve suu tespit edilenleri Divan- Harplere sevk etmek amacyla; Hdavendigr (Bursa) ve Ankara vilayetleri ile zmit, Karesi, Eskiehir, Karahisar- Sahib, Kayseri, Nide livalarna gnderilmek zere heyet tekil edildii, heyetleri oluturan kiilerin isim ve unvanlar da zikredilerek, kaydedilmektedir. (Babakanlk Arivleri, Meclis-i Vkela Mazbatas, nr. 1999/35 Bilahare, tehcir blgelerinde inceleme yapan Soruturma Komisyonlarnn verdikleri raporlara dayanarak grevini ktye kullanan birok grevli azledilmi, ayrca 1673 kii de tutuklanarak yarglanmak zere Divan- Harplere gnderilmitir. Tutuklananlar iinde asker, polis ve Tekilat- Mahsusa eleman says 528 kii olup, bunlar arasnda binba, yzba, stemen, temen, jandarma blk komutan, polis komiseri ve polis gibi rtbeli kiiler mevcuttur. Ayrca, shhiye mdr, tapu memuru, muhtar, telgraf mdr, nfus memuru, baktip ve Emval-i Metruke Komisyonu reisi gibi 170 kamu grevlisi de yarglanmtr. Dier taraftan nakil srasnda gasp ve saldr olaylarna kalkan ete mensubu ve halktan 975 kii de yarglanmak zere Divan- Harplere sevk edilmitir. Tutuklanan zanllar adam ldrme, yaralama, Ermenilerin mallarna zarar verme, alma, zorla para ve eya alma, rvet yama ve yankesicilik, Ermeni kzlaryla izinsiz evlilik ve vazifeyi suiistimal sularndan yarglanmlardr. 1916 ylna kadar Divan Harplerde yaplan yarglamalarn sonucu verilen cezalar ve mahkeme safahat yledir: 67 kii, idam cezas; 524 kii, hapis cezas; 68 kii, krek, para, kalebent, pranga ve srgn cezas; 227 kii, beraat ve yarglanma reddi; 109 kii, mahkeme devam etmekte ve inceleme safhasnda; 4 kii, velisine teslim; 674 kii, haklarnda henz bir ilem yaplmayanlar. (Sarnay, Yusuf, Ermeni Tehciri ve Yarglanmalar 1915-1916, Trk Ermeni likilerinin Geliimi ve 1915 Olaylar Uluslararas Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasm 2005), Ankara s. 257-265.) Osmanl Hkmetinin 1915- 1916 yllarnda savan olumsuz artlar iinde Ermenilerin sevk ve iskn srasnda kafilelerin gvenliklerinin salanmasna azami aba gsterdiini, bu amala kanun ve ynetmenlikler karm olmas ve bunlara aykr davranan ve suiistimali grlen asker ve sivil devlet grevlileri ile etecilik yapan Osmanl vatandalarn askeri mahkemelerde yarglayarak cezalandrm olmas kantlamaktadr. Hkmetin bu konuda azami hassasiyetle hareket etmesi ve imknlar

24
erevesinde her trl nlemi alm bulunmas, Ermeni tezlerini savunan tarihi ve yazarlarn, tehcirin Osmanl topraklarnda yaayan Ermenileri topluca yok etmeye ynelik kast ve kararndan kaynakland yolundaki iddialarn rtmektedir. Zira, hkmetin byle bir karar olmu olsayd, nce Ermenilerin tehciri srasnda karlan kanun ve ynetmenlikler ile gnderilen talimatlara aykr davrananlarn yarglanarak cezalandracan ilan etmek suretiyle caydrc bir kararllk ortaya koymazd. Sonra da, hukuk sistemini ileterek su ileyen subaylarla dier makam sahibi devlet grevlilerini yarglayarak idama ve ar cezalara arptrma eklindeki radikal yntemlere bavurmazd. Kukla askeri mahkemeler 1915-1916 yllarnda ttihat ve Terakki Hkmetinin kendi iradesiyle gerekletirdii bu yarglamalar dnda, bir de Osmanl Devleti iin bir teslimiyet ve esaret belgesi olan Mondros Mtarekesiyle balayan igal dneminde iktidara gelen Hrriyet ve tilaf hkmetleri tarafndan kurdurulan askeri mahkemeler tarafndan yaplan bir yarglama daha vardr. Bu da, Ermeni tehcirine ve aznlklara yaplan zulm ve katliama ilikin su iddialaryla ttihat ve Terakki Frkas mensuplar ile kamu grevlilerinin yarglanmasdr. Bu yarglamalar sonucunda Divan- Harp mahkemeleri zanllar idam da dahil eitli cezalara arptran kararlar almlardr. Ermeni tezlerini savunan tarihiler ve yazarlar, bu kararlarn ttihat ve Terakki Hkmetinin soykrm suunu ilediini kantlayan temel belgeler olduunu iddia ederler. Oysa, Amerikann soykrm alannda nde gelen akademisyenlerinden biri olan Profesr Guenter Lewy, yazd kitap ve makalelerle sz konusu mahkumiyet kararlarnn hukuk ve adaletle hibir ilikisi olmadn ortaya koyarak bu iddiay rtmtr. Lewy, igal altndaki Osmanl Devletinin askeri mahkemeleri tarafndan alnan bu kararlarn, tamamen siyasi amal olmalar ve doruluu denetlenmemi belge ve tank ifadelerine dayanmalar nedeniyle ciddi ve gvenli kantlar olarak kabul edilemeyeceklerini vurguluyor. Bu grn desteklemek amacyla, stanbuldaki ngiliz Yksek Komiseri Calthorpeun 1 Austos 1919da Londraya gnderdii raporda mahkeme sreci, hem bizim hem de Trk Hkmetinin itibarn zedeleyen bir maskarala dnmtr yolundaki deerlendirmesine atfta bulunuyor. Lewy ayrca, bir yandan iktidara gelen Hrriyet ve tilaf partili hkmetlerin ttihatlara kar kin ve intikam hisleriyle hareket etmelerinin, te yandan da ngiltere bata olmak zere tilaf devletlerinin Osmanl devletinin paralanp taksimini ngren planlarnn (Dou Anadoluda bir Ermeni Devleti kurma), kararlarn adaletsiz ve siyasi amal kmasna yol atnn altn iziyor. (Lewy,Guenter, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide, The University of Utah Pres, 2005, s. 7382) Bu grler gerekleri yanstyor. Nitekim Mtareke dneminde pe pee ibana gelen on Osmanl hkmetinden sonuncusu hari olmak zere hemen hepsi, tilaf devletlerinin isteklerini yerine getirmek iin Divan- Harpleri hukuki bir kamuflaj olarak kullanmlardr. gal komutanlnn her cezalandrmak istedii kii hkmet tarafndan derhal tutuklanp yarglanmak zere Bekiraa Blne gnderilmitir. ngilizler, tutuklamalarn olduu kadar, yarglama ve ceza verme srecinin de ba takipisi ve ynlendiricisi olmulardr. Bu ortamda, Sultan Vahdettin ve Damat Ferit Paa, savan sularn ve Ermeni katliamlarn ttihatlarn srtna ykleyerek bu ekilde tilaf devletlerine yaranmak suretiyle, Paris Bar Konferansnda bar artlarn yumuatacaklar umuduna kaplmlard. Bu amala lkedeki rfi idare koullarn ileri srerek Dvan- Harpler kurdurmular ve bunlarn hzl yarglamalarla ksa zamanda ok adette suluya ar cezalar vermelerini beklemilerdi.

25
Nemrut Mustafa Rezaleti ve Divan- Harp kararlarnn bozulmas Ne var ki, mahkemelerin su unsuru bulamamalar nedeniyle yarglamalar aylarca srm ve ttihat ve Terakki mensuplarnn ileri gelenlerinin topluca ve istenildii ekilde cezalandrlmas mmkn olmamtr. Bu durumdan son derece rahatsz olan Damat Ferit 5 Nisan 1920de drdnc kez sadrazamla gelmesini frsat bilerek Nemrut veya Krt Mustafa Paa Divan- Harbi olarak bilinen olaanst yetkilere sahip bir mahkeme kurdurmutur. Bu mahkeme, 26 Nisanda yaynlad Divan- Harplerin Tekilat ve vazifeleri hakkndaki bir kararname ile sanklarn savunma ve avukat tutma haklarn ellerinden almtr. Ayrca, mahkeme halka ak olmayacak ve kararlar temyiz edilemeyecektir. Bu nedenle bu mahkemede yarglanan birok sank savunma hakkndan mahrum edilmitir. Ayrca, sanklar hakknda Ermeni ve Rum tanklarn sulayc ifadeleri, dorulanmalarna lzum grlmeden gerek kantlar olarak kabul edilmi ve bu ekilde yaplan yarglamalar sonucunda sanklar idam da dahil olmak zere eitli cezalara arptrlmtr. Nemrut Mustafa Paa mahkemesinin Bayburt Ermeni tehciri san Urfa Mutasarrf Nusret Bey hakknda iki ayr elikili karar almas bu adalet rezaletini arpc bir ekilde ortaya koymaktadr. Nusret Bey nce 4 Temmuz 1920de krek cezasna arptrlm ve bu karar mahkeme heyeti tarafndan imzalanmtr. Buna ramen, Nemrut Mustafa mahkemenin 20 Temmuz celsesinde Nusret Beyi idama mahkum ettiren bir ikinci karar aldrm ve astrmtr. Bilahare yaplan adli inceleme Nusret Beyin tamamen susuz olduunu ortaya koymustur. (Kocahanolu, Osman Selim, ttihat Terakkinin Sorgulanmas ve Yarglanmas, Temel Yaynlar, stanbul, 1998, s. 42) Damat Ferit Paann istifasndan sonra Osmanl Devletinin son sadrazam olan Tevfik Paa tarafndan kurdurulan Harbiye Nezaretine bal Divan- Temyiz-i Askeri, Divan- Harbin mahkmiyet kararlarn incelenmi ve sonuta bunlarn hemen hemen hepsini bozmutur. Bu suretle Nemrut Mustafann adalet adna yapt hakszlk ve rezillikler tm plaklyla gzler nne serilmitir. Grlecei zere, Mtareke dnemi Divan- Harp mahkemelerini Osmanl Devletinin hr iradesiyle bir takm gereklerin ortaya kmas iin kurulan bamsz ve adil bir kurum olarak grmek mmkn deildir. (Ata, Feridun, gal stanbulunda Tehcir Yarglamalar, TTK, Ankara 2005, s. 290) Bu nedenle, anlan mahkemelerin geerlilik ve meruiyetten yoksun kararlarnn soykrm tezine kant olarak ileri srlmesi bo ve anlamsz bir aba olmaya mahkumdur. Tekilat- Mahsusa Tekilat- Mahsusa, ttihat ve Terakki Cemiyeti bnyesinde Enver Paaya bal olarak kurulan gizli bir tekilattr. Kurulu amac, ttihat ve Terakkinin Trk ve slamc grleri dorultusunda zellikle yurt dnda kar-istihbarat ve propaganda faaliyetlerinde bulunmak, rgtlenmeler oluturmak ve operasyonlar yapmaktr. 1911de faaliyete geen rgt, Austos 1914te Harbiye nezaretine bal resmi bir rgte dntrlm, bilahare 1918 Ekiminde ttihat ve Terakki Hkmetinin iktidardan ayrlmasyla birlikte tasfiye edilmitir. rgt arivlerinin ttihat ve Terakki liderlerinin yurt dna gitmeleri srasnda imha edilmi olduu ayias yaygndr. rgtn Trablusgarpda talyanlara, Bat Trakyada Bulgar ve Yunanllara, Msr ve Irakta ngilizlere kar direni ve operasyonlar hakknda bilgiler varsa da, elde bir Tekilat- Mahsusa arivi olmamas nedeniyle I. Dnya Sava srasndaki etkinlikleri hala bir sr perdesi arkasnda sakldr. Ermeni tezlerini savunan tarihiler bu durumdan yararlanarak hibir salkl ariv belgesine dayanmadan Ermeni krmnn ttihatlarn emrindeki Tekilt- Mahsusa tarafndan yapldn iddia ederler. rnein Dadrian, ttihat ve Terakkinin Merkez Komitesi tarafndan ynetilen Tekilat- Mahsusann vurucu gcnn mparatorluk topraklarndaki deiik cezaevlerindeki katiller ve idam mahkumlar arasndan seilerek oluturulduunu, bu canilerin silahl eitime tabi tutulduktan sonra eteler halinde gruplatrlarak doudaki eylem alanlarna Ermeni tehcir kafilelerini yok etmek amacyla gnderildiklerini iddia eder. Buna kant olarak da Mtareke dnemindeki Divan- Harp iddianamelerinde yer alan sulamalarla durumalar srasnda dinlenen

26
tanklarn ifadelerini ve baz Trk yetkililerin aklamalarn gsterir. ( Dadrian,Vahakn, The Role of the Special Organization in the Armenian Genocide During the First World War, in Minorities in Wartime, ed. Panikos Panayi, s. 56.) Tekilt- Mahsusaya ilikin tek kkl akademik alma, ABDli bir bilim adam olan Dr. Philip Stoddard tarafndan yaplmtr. Dr. Stoddard, rgtn I. Dnya Sava srasnda stn kabiliyette subaylar tarafndan ynetilen bir zel kuvvetler birlii gibi grev yaptn ve esas itibaryla Arap ayrlk hareketine ve Osmanl topraklarn igal eden Batl glere kar mcadele verdiini belirtmektedir. Stoddarta gre, Tekilat- Mahsusa tehcir uygulamasna ve Ermenilerle mcadeleye karmamtr. (Stoddart,Philip, The Otoman Government and the Arabs, 1911 to 1918: A Preliminary Study of the Tekilat- Mahsusa, 1963) 2001 ylnda Stoddartla gren ve muhatabnn hala ayn grleri savunduunu saptayan Profesr Guenter Lewy de yukarda zikrettiimiz eserinde, Dadriann iddialarn iki nedenle kabul edilemez bulmaktadr. Bunlardan birincisi, Lewye gre Mtareke dnemi mahkeme iddianameleri ile tank ifadelerinin ierdii sulamalarn kant olarak kabul edilemeyeceidir. Zira, bunlarn gereklikleri hibir ekilde dorulanmam olduu gibi, Divan- Harplerin zellikle o gnn artlarnda objektif ve tarafsz bir yarg organ oluturmadklardr. Nitekim, Sadrazam Tevfik Paa tarafndan kurdurulan Divan- Temyiz-i Askerinin, Divan- Harplerin mahkumiyet kararlarnn hemen hemen hepsini bozmu olmas Lewynin grn teyit etmektedir. kinci neden ise, Lewynin, Dadriann iddialarn kantlamak amacyla yararland Alman ariv belgeleriyle Trkiye kaynakl belgeleri tahrif ederek kullanm olduunu saptam olmasdr. Dadriann bu husustaki sahtekarlklarn sabrl bir alma ile teker teker ortaya koymu olan Lewy, David Storddartn rgt hakkndaki deerlendirmesini geerli bulmakta ve yeni belgeler ortaya konmadka Tekilat- Mahsusa ile tehcir arasndaki ilikinin kantlanmam bir iddiadan ibaret kalacan vurgulamaktadr. (Lewy Guenter, The Armenian Massacres in Otoman Turkey: A Disputed Genocide, Utah University Pres, 2005, s. 82-89) Tehcir srasnda Ermeni kayplar Ermeni iddialarnn savunucular, soykrmn tehcir srasnda meydana geldiini ve bir buuk milyon Ermeninin tehcir srasnda ldn veya ldrldn iddia etmektedirler. Ancak, Osmanl nfus saym verilerine dayanlarak yaplan deerlendirmenin sava ncesi Anadoludaki Ermeni nfusunu bir buuk milyon olarak gsterdii ve birok yabanc aratrmac tarafndan yaplan tahminlerin de bundan fazla farkl sonular vermedii dikkate alnrsa, Ermeni iddialarnn anlamsz ve abartl olduu gze arpmaktadr. Kayplarn tehcir nedeniyle vuku bulduunu ileri sren Ermeni tarihileri soykrm tezlerini desteklemek amacyla zaman iinde sava srasndaki Ermeni zayiatnn rakamlarn devaml olarak iirmiler ve balangta bir milyon dedikleri bu rakam 2.5 milyona kadar karmlardr. Trk Tarih Kurumu bnyesinde alan be uzman tarihi tarafndan eitli yabanc lke arivlerinde yaplan gayet youn aratrmalar ve elde edilen on binlerce belge nda Osmanl ariv belgelerinin de deerlendirilmesiyle hazrlanan Ermeniler: Srgn ve G adl eser, bu konuda Trkiyede bugne kadar yaplan en kapsaml almay oluturmaktadr. Savatan nceki ve sonraki Ermeni nfusu hakknda gereki tahminlere ulalmaya allan bu eserde, Birinci Dnya Sava balarken Ermeni nfusunun 1,5 milyondan az olmad siyasal motivasyonlardan uzak, bilimsel yntemlerle ortaya konulan kabul edilebilir bir rakam olarak grlmekte ve bu noktadan hareketle u sonulara varlmaktadr: uras unutulmamaldr ki 1915te Osmanl devleti, bilhassa Dou ve Anadoluda yaayan Ermenileri, baz istisnalar hari, yine kendi topraklarndan olan Suriye ve kuzey

27
Irak blgesine srmtr. Bu srgnde hastalktan ve gn elverisiz artlarndan bir miktar Ermeni kayb olmutur. Ancak bu kayp hibir zaman 1.5 milyon Ermeninin lmyle neticelenmedii gibi yz binlere de varmamtr. Zira belgeler gstermektedir ki Anadolunun tmnde ancak bu kadar Ermeni yaamaktadr. Srgn edilenlerin says ise 500 bindir. Ayrca bu srgn edilenlerden byk ounluu 1918den itibaren eski yerlerine dnmtr. Bu arada nemli sayda bir Ermeni nfusu da Osmanl topraklar dna, yani baka lkelere g etmitir. Bunlardan baka, gerek Rusya Ermenilerinden, gerekse Osmanl Ermenilerinden yine nemli bir miktar askeri niforma altnda lmtr; dier uluslarda olduu gibi bir ksm da grip kolera ve tifs gibi hastalklarla kaybedilmitir. (Hikmet zdemir, Kemal iek, mer Turan, Ramazan alk, Yusuf Halaolu, Ermeniler: Srgn ve G, TTK, Anakara,2004, s.177) Dier taraftan, tannm bir tarihi ve demografi uzman olan Profesr Justin McCarthynin, tehcirle birlikte atmalar srasndaki zayiatlar da kapsayan tahminleri, sava dneminde yaklak 600 bin Anadolulu Ermeninin ldn, buna karlk Trk ve Mslman halkn verdii telefatn ise 2.5 milyon civarnda olduunu ortaya koymaktadr. McCarthy Dou Anadoluda sava alanndaki baz vilayetlerde yaayan Ermeniler ile Trk/Mslman halkn yarsndan fazlasnn ldn, rnein savatan nce Van vilayetindeki Trk/Mslman halkn % 60nn sava sonrasnda yok olduunu belirtmektedir. Vandaki Ermeni zayiat da ayn oranda olmutur. (McCarthy,Justin, Muslims and Minorities, New York University Press, 1983) Ermeni katliamlar sonucu 500 bin Trk ve Mslman lmtr Ermeni propagandaclar, bugne kadar sistematik olarak gerein bir blmn dnyann gznden kararak sava yllarnda Anadolu topraklarnda len Ermenileri Osmanl zulmnn masum kurbanlar olarak tantmaya almlardr. Saklanan gerek, Ermeni katliam ve zulm sonucunda len Trk ve Mslman ahalidir. Batl tarihilerin de sorunun bu ynne ilgi gstermedikleri bir gerektir. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl tarafndan son derece titiz bir alma sonucunda 1998de drt cilt halinde yaymlanan Ariv Belgelerine Gre Kafkasya ve Anadoluda Ermeni Mezalimi adl eser, bilimsel bir kaynak olarak bu tek yanll gidermi ve boluu doldurmutur. Dou Anadoludaki Ermeni ahalinin ve Ermeni etelerinin Trk ve Mslman halka kar giritikleri toplu katliamlar ve yaptklar akla hayale gelmeyecek insanlk d vahet, bu eserde belgelerle gzler nne serilmektedir. Eserin ierdii belgelerdeki verilere dayanlarak yaplan hesap, 1914-1921 dneminde Ermeni katliam ve zulm sonucunda 517.955 Mslman Osmanl uyruunun ldn ortaya koymaktadr. Bu konuda zikredilebilecek yabanc bir kaynak da, ABDdeki Near East Relief kuruluuna yardm yapma izni verilmesi iin Dou Anadoludaki durumu yerinde incelemeye gnderilen Niles ve Sutherlandn raporudur. Bu kiiler, raporlarnda, esas yardma ihtiyac olanlarn blgenin Mslman halk olduunu vurgulamlar, Van ve Bitliste Ermenilerin Mslman halka yaptklar eziyetin ve katliamn korkun boyutlarn dile getirmilerdir. (U.S. 867.00 1005, Philip Brown of Princeton University to William Carr, Princeton, 11 October 1919) lmlerin lke nfusuna oran asndan bakld takdirde I. Dnya Savanda Anadoluda uranan kayplarn, Fransa, ngiltere ve Almanyann urad kayplardan 25 defa daha byk olduunu vurgulayan Prof. McCarthy, Avrupada yol at lmler asndan I. Dnya Sava ok korkun diye niteleniyorsa, ondan kat be kat fazla insan kaybyla sonulanan Dou Anadolu sava nasl tanmlanmal? sorusunu sormaktadr. Bernard Lewis ve yoketme kasti

28

Tehcir uygulamasnn Ermeni ulusuna kar bir yok etme yntemi olmadn, bu nedenle de soykrm olarak nitelendirilemeyeceini aklayan tarihilerden biri de Prof. Bernard Lewistir. Bernard Lewisin Orta Dou ve Osmanl tarihi alannda dnyaya n salm bir kii olmas nedeniyle, bu konudaki aklamalar, ounluu Ermeni tezlerini benimseyen Batl akademisyenler asndan ezber bozucu olmutur. Lewisin 1993te Le Monde gazetesinde yaymlanan grlerinin Ermenistan ile diyasporay ileden kartmasnn nedeni, Osmanl Devletinin Ermeni uyruklarna kar bir imha kastyla hareket etmemi olduunu, yani soykrma bavurmadn tarihi perspektiften arpc argmanlarla saptamasyd. Nitekim, Prof. Lewis yle diyordu: Osmanl Hkmetinin Ermeni ulusuna kar kitlesel imhay ngren bir plan olduunu gsteren geerli kant yoktur Trklerin tehcire bavurmalarnn meru nedenleri vardr Zira, Ermeniler Osmanl topraklarn igal eden Rusya ile ittifak halinde Trklere kar arpyorlard. (Un Entretien avec Bernard Lewis, Le Monde, 16 Kasm, 1993) Bernard Lewis, daha sonraki bir makalesinde de planl bir soykrmndan sz edilemeyeceini u nedenlere dayandrmt: Osmanl Devleti, Yahudilere kar kin ve dmanl tahrik eden Avrupadaki antisemitizm kampanyasna benzer eylem ve davranlar iine girmemitir. Ermeni tehciri, btn lkeyi kapsamam ve zellikle stanbul ve zmir gibi kentlerde uygulanmamtr. Tehcir kararnn meru nedenlere dayand inkar edilemez. Ermeniler baz Amerikan misyonerlerinin raporlarnn ortaya koyduu zere, tehcir kararndan nce ele geirdikleri kylerde korkun zulmler yaptlar. Osmanl topraklarn igal eden Ruslar kurtarc olarak grdler ve onlara destek vermekle kalmayp onlarn safnda arptlar. Bu durum, Osmanl Hkmetini, bu sorunu daha nce de bavurmu olduu tehcir yntemiyle zme kararn almaya yneltmitir... Ancak, Osmanl Hkmetinin Ermeni milletini yoketmek iin bir plan ve karar konusunda hibir ciddi delil mevcut deildir. (Le Monde, 1 Ocak 1994) VI. ERMEN DDALARININ TEMEL DAYANAKLARI Osmanl arivlerinde Ermeni iddialarn rtecek nitelikte ok sayda belge mevcuttur. Bu husus, Osmanl arivlerinde almalaryla tannan ABDli tarihi Stanford Shaw tarafndan u ifadelerle teyid edilmitir: Osmanl Hkmetinin gizli belgelerinin zenle incelenmesi, ttihat ve Terakki liderlerinden hibirinin veya devlet mekanizmasndaki herhangi bir kiinin Ermenilere katliam yaplmas hususunda talimat verdiini gsteren bir kant bulunmadn ortaya koymaktadr. Aksine, taradaki askeri birliklere can kaybna yol aabilecek her trl saldrnn ve toplumsal taknlklarn nlenmesi talimat verilmitir. ( Stanford and Ezel Kuran Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol II, Cambridge University Presss,London, 1977, s. 316)

29
Profesr Shawun bu saptamasndan sonraki tarihlerde Osmanl arivlerinin tasnif almalarnda ciddi ilerlemeler kaydedilmi ve Babakanlk Osmanl Arivleri Genel Mdrl tarafndan ok deerli belgeleri ieren yaynlar yaplmtr. Bunlar arasnda bulunan Osmanl Belgelerinde Ermeniler (19151920) adl eser dahi tek bana Ermeni iddialarnn aslszln hibir kukuya mahal vermeyecek ekilde ortaya koyan bir belgeler klliyatdr. (Devlet Arivleri Genel Mdrl, Osmanl Arivleri Daire Bakanl, 1995, Ankara) Dahiliye Nezareti Evrak (Emniyyet-i Umumiyye ve Komisyon-u Mahsus) ile Hariciye Nezareti Evrak (Harb- Umum, Hukuk Mavirlii stiare Odas, Mtareke Evrak ve Siyasi Kalem) ve Meclis-i Vkela Mazbatalarnn tasnif ve incelenmesinin bir rn olan sz konusu eser, tehcir konusunda hkmete alnan kararlara ve tehciri uygulamakla sorumlu askeri ve sivil makamlara gnderilmi olan talimatlara ilikin 272 belge ile bunlarn orijinallerinin fotokopilerini iermektedir. Szkonusu belgeler, u iki noktay ak seik ortaya koyuyor: Birincisi, Osmanl Hkmetinin hibir zaman Ermeni halkn ksmen veya tamamen imha etme gibi bir kast veya niyeti olmamtr. Hkmet, tehcir kararn, Rusyann tahrik ve kkrtmalarna kanarak devletlerine ihanet eden Ermenilerin, kurduklar etelerle Mslman halka kar katliama girimeleri ve cephede savaan Osmanl kuvvetlerinin gerisinde sabotaj eylemlerinde bulunmalar nedeniyle ve devlet gvenliine kar ar bir tehdit oluturduklar gerekesiyle almaya zorlanmtr. kincisi ise, tehcirin uygulamasnda Hkmetin, sava ortamnn olaanst zor koullarna ramen, Ermenilerin korunmas ve gvenliklerinin salanmas iin mmkn olan nlemleri hibir art niyetsiz ald, ancak bunlarn uygulanmasnda tam kontrole sahip olamaddr. Trk tarafnn, tezini destekler nitelikte ve tarihin asl kaynaklarna inen bu denli salam belgelere sahip olmasna karn, soykrm iddiasnda bulunan Ermeniler 95 yldr tm abalarna ramen dnya kamuoyuna iddialarn kantlayabilecek ak ve geerli bir belge sunamamlardr. Bu durumda, iddialarn, doruluu kantlanmam hatrat tr sbjektif yaynlar ile sava yllarnda yaymlanm propaganda amal kitap niteliindeki kaynaklara dayandrmak zorunda kalmlardr. Bu kaynak hakknda aada ksa bilgi verilecektir. Dzmece belgeler: Talat Paaya atfedilen telgraflar Bunlardan birincisi, 1920 ylnda Aram Andonyan adl bir Ermeni yazar tarafndan kaleme alnan Ermeni Katliamna likin Resmi Trk Belgeleri adl dzmece bir kitaptr. (Andonyan Aram, Documents Officiels Concernant le Massacres Armeniens, Paris, 1920. Imprimerie Turabian.) Bu kitaba gre, Naim Bey adnda Halep Valiliinde alan ve tehcir uygulamasndan sorumlu hayali bir Osmanl memuru , Ermeni katliamn kantlayan ifre-telgraf talimatlar ve ifre anahtarlarn Andonyana satmtr. Bu telgraflarla, gya, Talat Paa, Halep Valisine, blgedeki Ermenilerin tmnn katledilmesini ve Trk erkeklerle evlenerek sa kalmay baaran Ermeni kadnlar ile Trkler tarafndan evlatlk alnan ksz Ermeni ocuklarnn da toplanarak yok edilmek zere le srlmesi talimatn vermektedir. Trk Tarih Kurumunun salad imkanlarla alan iki aratrmac, Andonyann kitabnda yer alan ve resmi olduu iddia edilen belgeleri ele alarak incelemi ve herbirinin sahteliini kantlamlardr. (inasi Orel ve Sreyya Yuca, ErmenilerceTalat Paaya Atfedilen Telgraflarn Gerek Yz, Trk Tarih Kurumu, Ankara, 1983) ngilizce ve Franszaya da tercme edilen bu kitap, Andonyann iddialarn rtmek bakmndan son derece etkili olmutur. O kadar ki, bu sahtekarln ortaya karlmasndan sonra, Ermeni tarihiler, Andonyann kitabna artk atfta bulunmaz olmulardr.

30
Sahtekarlk yks: Bykeli Morgenthaunun anlar Ermenilerin iddialarn dayandrdklar ikinci kaynak, stanbulda 1914ten 1916ya kadar ABD Bykelisi olarak grev yapan Bykeli Henry Morgenthaunn 1918 ylnda yaymlanm olan Bykeli Morgenthaunn yks adl hatratdr. (Ambassador Morgenthaus Story, Doubleday, New York, 1918). Princeton niversitesinde grevli Amerikal tarihi Profesr Heath Lowry, ok dikkatli ve titiz bir aratrma sonucunda yazm olduu Bykeli Morgenthaunun yksnn Perde Arkas kitabyla, Morgentaunun anlarn ieren kitabnn tmyle yalan ve yar gerek verileri ierdiini belgelerle ortaya koymutur. Profesr Lowry, Morgentaunun kitabndaki aklama ve iddialarn tutarszln ve uydurma olduklarn, bu iddialar, bykelinin stanbuldaki grevi srasnda Dileri Bakanlna gnderdii resmi rapor ve telgraflar ile Trkiyede geirdii 26 ay boyunca tuttuu gnlndeki bilgileri karlatrmak suretiyle kantlamtr. Lowrye gre, Amerikan kamuoyunun belirgin zelliklerinden biri haline gelen ve gnmzde de varln srdren gl Trkiye aleyhtarlnn temel talarndan biri olan Morgenthaunn kitab, ttihat ve Terakki Hkmetinin I. Dnya Savasn bahane ederek Ermeni aznla kar planl bir soykrm uygulad inancnn ana k noktalarndan biridir. Morgenthaunun anlar eski gvenilirliinden ok ey kaybetmi olsa bile, Ermeni tezlerinin taraftarlar bugn hala bu kaynaa atfta bulunmaktan kendilerini alkoyamyorlar. (Lowry,W.Heath, The Story Behind Ambassador Morgentaus Story, Isis Yaymclk Ltd, stanbul, 1990) Sava propagandas: Mavi Kitap Ermeni tarihilerin Trkiyeye ynelttikleri soykrm suunu kantlamak iin yararlandklar baat yapt, 1916 ylnda ngiltere Hkmeti tarafndan Osmanl mparatorluunda Ermenilerin Urad Muamele, 1915-1916 adyla yaymlanan ve genellikle Mavi Kitap diye atfta bulunulan kitaptr. ngiliz Parlamentosunun onayyla Parlamento Mavi Kitaplar Klliyat erevesinde yaymlanan bu kitap, grnrde Osmanl Hkmeti tarafndan tasarlanan bir etnik imha plan erevesinde, Ermenilere kar uygulanan vahet ve katliamlar ortaya koyan 150 grg tan tarafndan hazrlanan belge ve raporlar ieriyor. ngiliz hkmetinin bu kitab hazrlatmakla amalad ana hedef, Amerikan kamuoyunun Ermenilere acma duygusunu smrerek Washingtonun savaa mmkn olduu kadar erken girmesini salamakt. Yaynn bu adan baarl olduu bir gerektir Nitekim, bu kitabn, Bakan Wilsonun savaa katlma kararn almasnda bata gelen bir etken olduunu zamann ngiliz hkmeti yeleri aklamlardr. (Mosa Anderson, Noel Buxton, A Life, London, 1952, s.81) Arnold Toynbeenin alet olduu sahtekrlk Bykeli Viscount Bryce ve nl tarihi Arnold Toynbeenin imzasn tayan Mavi Kitapn orijinal nshasnda, Osmanl misillemesinden korumak amacyla, grg tanklarnn gerek isimleri aklanmadan onlara kod adlaryla atfta bulunuluyordu. Savan sona ermesinden sonra kitabn ngiliz Sava Propaganda Brosu tarafndan hazrlanm olduu ortaya ktysa da, Mavi Kitap etkisinden bir ey kaybetmedi, Trkiyeye kar yllar boyu son derece etkili bir propaganda arac olarak kullanld ve soykrm iddiasnn altyapsn oluturdu. Sava Propaganda Brosunun tm evrak yaklmt. Ancak, imha edilmekten kurtulan ve Mavi Kitaptaki kod adlarnn kimlere ait olduunu gsteren bir belge 1999 ylnda ngiliz arivlerinde tarihi Justin McCarthy tarafndan bulunup aklannca, Mavi Kitapn gereklere dayanmayan bir propaganda malzemesi olduu tm plaklyla belli oldu. Bu 150 grg tanndan, 59unu misyonerlerin, 52sini Ermeni aktivistlerin ve yedisini de isyanc Ermeni Tanak

31
liderlerin oluturduu ortaya kt. Geriye kalan 32 kod adna gelince, bunlar ya tamamen uydurma kiilere aitti, yahut da ayn kiinin baka bir kod adyla tekrardan gsterilmesi sonucu Mavi Kitapta yer almt. Bylece, Mavi Kitapta grg tan olarak atfta bulunulanlarn, Osmanlnn can dman Tanak komitecilerden, Ermeni taraftarl nedeniyle n yapan ve yansz bir tutum iinde olmalar mmkn olmayan kiilerden ve uydurma isimlerden olutuu ortaya kt. Bu ekilde, Mavi Kitapn gvenilir tarihi bir kaynak olmad, tamamen bir propaganda malzemesi olduu hi kukuya meydan vermeyecek ekilde belli oldu. Buna ramen Mavi Kitap 2000 ylnda Gomidas Enstits tarafndan, bu sefer kod adlarnn yerine gerek isimler konularak, ngilterede tekrar yaymland . Kitap, Lordlar Kamaras binasnda dzenlenen kalabalk bir davette Lordlar Kamaras yesi Baroness Cox tarafndan basna nemli ve ciddi bir tarihi kaynakm gibi tantld. ngiliz basn da bu gr tartmasz kabul etti. Malta Srgnleri olay Bu byk sahtekarla bir tepki gstermek gerekiyordu. Bu imkn bu satrlarn yazarna, ngilteredeki bir i adammzn yakn dostu Lort Ahmet salad. Ve ben, 13 ubat 2001de Lortlar Kamarasnda Lort Ahmedin ev sahiplii yapt yemekli bir toplantda, aralarnda Avrupa ilikilerinden sorumlu Bakan Keith Vaz ile Avam ve Lortlar Kamaras yelerinin ve ngiltere Bykelimiz Korkmaz Haktanrn ve basn mensuplarnn da bulunduu ok sayda davetliye Mavi Kitapla ilgili bir konuma yaptm. Konumamda, dinleyicilere, ngiltere Hkmetinin, stanbulun igali srasnda aralarnda Ermenilere kar vahet ve katliamla sulanan Osmanl devlet adam ve grevlilerinin de bulunduu 144 kiiyi mahkeme edilmek iin tutuklattn ve bunlar deliler toplanncaya kadar Malta adasna srdn belirttim. Sonra da, Osmanl, ngiliz ve Amerikan arivlerinde yaplan youn aratrmalara ramen sanklar sulayacak hibir belge kant bulunamaynca, ngiltere Kraliyet Basavcsnn 29 Temmuz 1921 tarihli kararyla, kantlarn yetersizlii nedeniyle davann grlemeyeceine ve tanklarn serbest braklmalarna karar verildiini dinleyicilere anmsattm ve u soruyu sordum: ngiliz savclar Malta srgnlerini mahkum etmek iin 1916 ylnda baslan ve gya gvenilir grg tanklarnn ifadelerine dayanlarak hazrlanan Mavi Kitapn ierdii kantlar neden kullanmadlar?. Sorunun yantn da kendim yle verdim: Mavi Kitaptan yararlanlamadlar, nk kitabn ierdii belgeler uydurma ve sahteydi. Arnold Toynbee o dnemde hayattayd, kitab hazrlarken yararland szde grg tanklar ve kaynaklar da el altnda idi. Buna ramen bunlar kullanlmad. nk bunlar ngiliz mahkemesi tarafndan dikkate alnacak bir deer ve gereklikte deildi. Szlerimi yle bitirdim: Milletlerin fikirlerini zehirlemek, onlar birbirlerinin can dman haline getirmek, kin nefret ve intikam saplantsnn nesilden nesile gemesine yol amak, bir insanlk suudur. Bu nedenle, ngiliz parlamentosundan Mavi kitabn aslszln ilan etmelerini bekliyoruz. Trkiyeye bir de zr borlular(Hrriyet, 14.02.2001, Ayegl Ekincinin ngilizler zr Dilesin balkl haberi). TBMM bilahare bu konuya ele att ve 13 Nisan 2005te Mavi Kitapn aslszlnn ve sahte bir propaganda malzemesi olduunun ilan iin ngiltere Parlamentosuna gnderilecek bir mektubu oybirlii ile kabul etti. Buna karlk, kitabn dzmece ve uyduruk olmayp gvenilir bir eser olduunu iddia eden TBMMye muhatap bir mektup, Avam ve Lortlar kamaralarnda imzaya aldysa da milletvekili ve lortlarn % 95i tasla imzalamaynca gnderilemedi ve bylece Mavi Kitap, layk olduu ekilde tarihin p sepetindeki yerini ald. te yandan, ngiltere Parlamentosunun ad geen iki kanadnn bakanlar da, TBMMnin mektubundaki iddialar zerinde bir tartma amadan nazikane bir ifade ile mektubun ktphanelerindeki konuyla ilgili arivlerde muhafaza edileceini bildirmekle yetindiler.

32
VII. ERMEN HANET VE BUNU TEYT EDEN BELGELER Ermeni tarihilerle yandalarnn inkar ettikleri ve gzden karmaya altklar hususlar Ermeni tarihilerle yandalarnn inkar etmeye ve gzden karmaya altklar iki gerek vardr. Bunlardan birincisi, on binlerce Osmanl uyruklu Ermeni partizann Rus igal ordular safnda arptklar ve kendi devletlerine ihanet etmi olduklardr. Ermeni tezini savunanlar, Ermenilerin isyan etmemi olduunu, tehcir hareketi balaynca silahla kar koymak zorunda kaldklarn iddia etmektedirler. Olaylara tamamen Ermeni gzyle bakan, Bykeli Morgenthau, Alman papaz ve yazar Lepsius ve Mavi Kitapn editr Bykeli Bryce da bu iddiay destekleyenler arasndadr. Oysa, Ermeni isyannn ve dmanla ibirliinin tehcir olayndan nce baladn ve savan patlamasyla birlikte Ermenilerin Rusya safnda yer aldklarn tarihsel bir gerek olarak kantlayan Osmanl, Rus, Amerikan, Fransz, ngiliz ve Alman arivlerinde binlerce belge vardr. Kald ki, Osmanl Devletinin I. Dnya Savana girmesinden sonra Ermenilerin ilk isyan tarihi olan 11 Kasm 1914 ile Tehcir Kanununun karld 27 Mays 1915 tarihleri karlatrld takdirde, bu iddialarn byk bir yalan olduu ortaya kar. Ermeni tezlerini savunanlarn dier stn rtmeye altklar bir konu da, Ermenilerin siyasi amala, yani bamszlk kazanmak iin isyana kalktklar ve bunu Tanak ve Hnak siyasi partilerine bal silahl rgtlerle yaptklardr. Bu hususu geri planda tutmalarnn nedeni de, siyasi gruplarn BM Soykrm Szlemesinin ngrd koruma altndaki gruplar kapsamna girmediidir. Byle olunca da, bir devlet bir siyasi gruba kar iddet kullanr ve o gruptan sivil insanlar ldrrse, bu hibir ekilde soykrm olarak nitelenemez. Bu itibarla, konuyu, Osmanl devletine bakaldran Ermenilerin bunu silahl siyasi nitelikte rgtler olarak bamszlk amacyla yapm olduklar ve Rus ordusu safnda arpan Ermeni bamszlk hareketi liderlerinin Paris Bar Konferansna muhasm taraf temsilcileri olarak katlma talebinde bulunduklar alarndan deerlendirirsek, derin bir analize gerek grlmeden, Osmanl Ermenilerinin soykrma uradklarnn ileri srlemeyecei ortaya kyor. Bogos Nubar Paann mektuplar Esasnda, Ermeni ihanetini teyit eden en gvenilir kaynak Bogos Nubar Paadr. Nitekim, Birinci Dnya Savan takiben toplanan Paris Bar Konferansna katlan Ermeni delegasyonu bakan Boos Nubar Paa, Ermenilerin, srf tilaf Devletleri safnda arparak savaa ciddi katklarda bulunmalar nedeniyle Osmanl otoritelerinin kt muamelesine maruz kaldklarn aka kabul etmitir. Boos Nubar Paa, Bar Konferansnda yapt konumada, Kendi zgr iradeleriyle kaderlerini hak ve adaletin ampiyonu olan tarafla birletiren Ermeniler, tilaf devletlerinin ortak dmanmza kar elde ettikleri zafer dolaysyle bamszl hak etmilerdir diyerek Ermenilerin savata muhasm taraf olduunu ilan etmi ve ihanetlerinin dllendirilmesini istemitir. Bogos Nubar Paa, bu konuda The Times of London gazetesinde baslan bir mektubunda da unlar belirtmitir: Ermeni gnllleri Fransz Lgion Etrangre saflarnda savaarak zaferler kazanmlardr. Lgion dOrientdaki saylar 5.000di ve General Allenbynin kesin zaferine katkda bulunan Suriye ve Filistindeki Fransz kuvvetlerinin de yarsndan fazlasn oluturuyorlard.

33
Kafkasyada, Rus ordularna katlan 150.000 Ermeniye ilaveten, Andranik, Nazarbekoff ve dierlerinin komutasndaki 50.000 Ermeni drt yl boyunca sadece tilaf Devletlerinin davalar uruna savamakla kalmamlar, ayn zamanda Rusyann kmesinden sonra da, Mtarekenin imzalanmasna kadar, Kafkasyada Trklerin ilerlemesine kar koyan ve engelleyen yegane kuvveti oluturmulardr. (The Times of London, 30 Ocak 1919) Kataznuninin itiraflar Transkafkasya Ermeni Cumhuriyeti Babakan Havhannes Kataznuni de, Bogos Nubar Paa gibi, Anadolu ve Kafkasyadaki Ermeni milliyetilerin savan bandan itibaren Rusyann yannda muhasm taraf olarak yer aldn u ifadelerle belirtmitir: 1914 sonbaharnda daha Trkler savaa girmeden, Ermeni ihtilalci eteleri ok heyecanl ve grltc ekilde rgtlenmeye baladlar. Bugn, bu gnll etelerin savaa katlmalarnn iyi olup olmadnn deerlendirilmesi faydaszdr. Tarihi olaylarn kendi tartlmaz mant vardr. Ermeni gnllleri rgtlendiler ve Trklere kar savatlar. Daha dorusu, kendilerini savamaktan alkoyamadlar. Bu, Ermeni halknn bir nesil boyunca bu dorultuda artlanm olmasnn bir sonucuydu. Bu fikriyatn eyleme dnmesi kanlmazd. yle de oldu. Zihnimizde youn bir hayal dnyas yaratmtk. Gerekilii tamamen kaybederek hayallerimizin esiri olduk. Ermeni halknn imkanlarn, politik ve askeri gcn fazla abarttk ve halkmzn Ruslara yapt hizmetleri fazla nemsedik. ok mtevazi deer ve zelliklerimizi abarttmz iin, umut ve beklentilerimiz de abartl oldu (Katchaznouni,Havhannes, The Armenian Revolutionary Federation Has Nothing To Do Any More, New York, 1955 s: 5-7) Bu balamda, Bogos Nubar ile Kataznuninin yukardaki aklamalar, Ermenilerin Ruslar safnda yer almalarnn tehcirden sonra olduu yolundaki iddialarn gerei yanstmadn ortaya koyduu gibi, Osmanl Devletinin, Ermeni halkn, destek verdikleri igalci Rus ordusunun harekat alan dnda baka blgelere yerletirmekte tartlmaz bir gerekeye sahip olduunu da gstermektedir. Bu kararn temelinde, Ermenilerle Mslman ahali arasnda cereyan eden atma nedeniyle daha fazla kan dklmesini nleme olduu kadar, Osmanl ordularnn ikmal hatlarn Ermeni etelerin gittike artan saldrlarndan koruma kaygsnn yattnn bir kere daha altn izelim. VIII. 1915 OLAYLARI NEDEN SOYKIRIM OLARAK TANIMLANAMAZ Birlemi Milletler Soykrmn nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesini bir varsaym olarak 1915 olaylarna uyguladmz takdirde, yukarda akladmz bilgiler ve argmanlar nda, sz konusu olaylar soykrm olarak tanmlamak ve Osmanl Hkmeti mensuplarn soykrmla sulamak u nedenlerle mmkn deildir: Osmanl Hkmeti nin veya mensuplarnn soykrmla sulanabilmeleri iin, suun iki kurucu unsurundan birincisi olan objektif/maddi unsurun olumas zorunludur. Bunun iin de, BM Soykrm Szlemesinin 2. maddesindeki be su fiilinin (ldrme, ciddi zihinsel ve bensel zarar verme, doumlar engelleme ve ocuklar bir baka gruba nakletme) gerekletirilmesi iin bir plan veya programn uygulanmas, Osmanl Hkmetinin veya mensuplarnn Ermenilere kar bu fiillerin gerekletirilmesi amacyla emir ve talimat vermeleri, fiillerin ilenmesi iin tevikte bulunmalar veya fiillerin ilenmesine katlmalar gerekmektedir. Oysa, tehcir uygulamasnda, Szlemenin 2. maddesinde ngrlen baz filler vuku bulmu ise, bunlar tamamen Hkmetin iradesi dnda gereklemitir. Bunlar Hkmete veya mensuplarna isnat edebilmek iin hibir belge veya geerli kant mevcut deildir. Gerek u ki, Hkmet ve mensuplar bu fiillerin vuku bulmasnn nlenmesi iin gerekli nlemleri azami dikkat ve itinayla alm, buna ramen bu amala karlan yasalar ve verilen talimatlar ihlal edilince de ihlallerin nlenmesi iin elde bulunan her trl olanak kullanlmak suretiyle derhal

34
gerekli nlemlere bavurularak sulular cezalandrmtr. Bu durumda suun objektif/maddi unsurunun olutuu sylenemez. Osmanl hkmetinin veya mensuplarnn, lkenin Ermeni vatandalarna kar kym uygulama veya Ermenileri yok etmek amacna ynelik bir plan veya niyeti olmamtr. Byle bir niyeti veya kasti ortaya koyan bir beyan, talimat veya belge yoktur. 95 yldr yaplan incelemeler bu nitelikte kantlarn, ne Osmanl, ne de yabanc lkeler arivlerinde mevcut olmadn ortaya koymutur. Tehcir karar, askeri bir soruna kar bulunan askeri bir zmdr. Nitekim, Rus ordusunun karsndaki Osmanl 3. Ordusunun 26 Eyll 1914te 168.608 asker olan mevcudu, nce Sarkam harektnda, sonra da Van, Malazgirt ve Tortum vadisi savalarnda verdii ar zayiatlar sonucunda 59.000 dzeyine inmiti. 1915 Mays ayna gelindiinde piyade tmenlerinin 9.000 olmas gereken mevcudunun 2.000e dm olmas, 3. ordunun savunma gcn ne denli yitirdiini ortaya koyuyordu. Ayrca, cephedeki erzak ve cephane stoklarnn da kritik dzeye dmesi, lojistik destek zincirindeki ksa sreli bir kesintinin dahi, sava halinde olan Osmanl ordusu iin son derece tehlikeli bir durum yaratacan gsteriyordu. Bu dnemde Ermeni eteleri 3. Ordunun lojistik ikmal koridoru olan SvasErzincan- Erzurum hattn her an kesme kapasitesine sahipti. Ayrca Diyarbakr-Bitlis- Van hattn izleyen gney ikmal koridoru da silahl isyan nedeniyle tehdit altndayd. Ordu, kendisi iin ah damar nemini tayan bu iki koridoru ak tutmak ve gvenliklerini salamak iin sava cephesinden kuvvet ayrma imkanna sahip deildi. Osmanl devleti asndan, tehcire bavurmay yaamsal bir zorunluluk haline getiren bu aresizliktir. Bu bakmdan, tehcir kararna, askeri bir soruna bulunan askeri bir zm olarak baklmas doru olur. Bakanlar Kurulunun 27 Mays 1915te kard Sevk ve skan (tehcir) Geici Kanununu hkmet icraatna kar gelen, lke savunmas asndan tehlike az eden, dmana casusluk yapan ve lke karlarna ihanet edebilecek kiilerin, imparatorluun belirli blgelerinde ikamete tabi tutulmalarn ngryordu. Bu kanun uyarnca Ermeni halkn bir blmnn mparatorluk topraklar iinde yer deitirmeye mecbur edilmeleri, yukarda izah edilen askeri gerekelere ilaveten, Ermenilerin Osmanl topraklarn igal eden Rus ordusu saflarna katlmalar, Rusya ile ibirlii yapmalar, gnll birlikler oluturarak dmana yardm etmeleri, Rus ordusu karsnda geri ekilme durumunda kalan Osmanl ordusuna kar sabotajlar dzenleyerek savunma hatlarnn ardn ve ikmal yollarn tehdit etmeleri, birok ehirde ayaklanarak Trk ve Mslman halka kar katliamlar yapmalar ve Trk ve Mslman ahalinin kylerine silahl saldrlar dzenlemelerinden dolaydr. Osmanl Hkmetinin zorunlu yer deitirme uygulamasnn azami gvenli ve dzenli bir ekilde yaplmas hususunda tam bir sorumluluk bilinciyle hareket ettiinin alt izilmelidir . Nitekim, Hkmetin, yer deitiren ahalinin can ve mal gvenliinin korunmas, nakil ve yerletirme srasnda gda ve salk ihtiyalarnn karlanmas amacyla her trl nlemin alnmas iin azami dikkat ve itina ile hareket ettiini kantlayan, kanun, hkmet karar, tzk ve talimat olarak yzlerce resmi ariv belgesi mevcuttur. Hkmet, sava koullarna ramen tehcir srecini dikkatle izleyerek ge tabi tutulan halkn can ve mal gvenliini korumak iin mantken elinde bulunan her trl olanaktan azami lde yararlanmtr. Bu amala hukuk sistemini altrm ve Ermenilerin can ve mal gveliklerinin korunmas yolundaki kanun ve talimatlarnn ihlalinden sorumlu grd kiileri ordu mensubu, kamu grevlisi veya sivil olsun cezalandrmakta en ufak bir tereddt gstermemitir. Nitekim, sevk esnasnda Ermenilerin katledilmesi ve mallarnn gasp eklinde cereyan eden olaylarn zerine Hkmetin kararllkla gittii ve ilgili vilayetlere sulularn cezalandrlmas yolunda talimatlar gndermi olduu ariv belgeleriyle sabittir. Olaylarn devam zerine daha radikal nlemlere bavurulmu ve soruturma komisyonlar kurularak olaylarn kt blgelere gnderilmitir. Anlan komisyonlarn yaptklar incelemeler sonucunda kendilerine su isnat edilenler Divan- Harplere sevk edilmitir. 1916 yl

35
ortasnda Divan- Harplerde 1673 kiinin yarglandn ve bunlarn 67sinin idam, 524nn hapis, 68inin ise krek, pranga ve srgn cezalarna arptrldn mahkeme evraklar gstermektedir. Ermeni tezlerinin savunucular, barsever Ermenilerin hibir tahrik olmadan Trkler tarafndan saldrya uradklarn anlatr ve Ermenilerin Osmanllara kar ayaklanarak igalci Rus ordusu saflarna katlmalarn, tehcir karar zerine giritikleri bir meru savunma hareketi olduunu iddia ederler. Bu iddialar tamamen gerek ddr. Zira Ermenilerin 19. asrn son eyreinden itibaren isyan ve terr hareketleriyle Anadoluyu kana boyadklar, Birinci Dnya Savan da Osmanl topraklar zerinde Rusyann desteiyle bamsz bir Ermeni yurdu kurma hedeflerine ulama yolunda byk bir frsat olarak grerek top yekun bir ayaklanmaya hazrlandklar ve bu amala savatan nce binlerce Osmanl Ermenisinin Rusyadaki eitim kamplarnda eitildii ve Trk-Rus sava balaynca da Rus Sava gcne destek vermek zere Rus ordusuna katldklar bir gerektir. On binlerce Ermeninin de Tanak ve Hnak partilerinin liderliinde Anadoludaki depolarda saklanan silah ve cephaneyle donatlarak Trk ve Mslman ahalinin katliamna giritikleri ve Trk ordusunun lojistik ve ikmal hatlarn kestikleri ariv belgeleriyle sabittir. Ermenilerin isyan etmemi olduunu, tehcir hareketi balaynca silahla kar koymak durumunda kaldklarn iddia eden tarihi ve yazarlar aka yalan sylemektedirler. Zira, Ermeni isyannn ve dmanla ibirliinin tehcir olayndan nce baladn ve savan patlamasyla birlikte Ermenilerin Rusya safnda yer aldklarn tarihsel bir gerek olarak kantlayan Osmanl, Rus, Amerikan, Fransz, ngiliz ve Alman arivlerinde binlerce belge vardr. Kald ki, Osmanl Devletinin I. Dnya Savana girmesinden sonra Ermenilerin ilk isyan tarihi olan 11 Kasm 1914 ile Tehcir Kanununun karld 27 Mays 1915 tarihleri karlatrld takdirde, bu iddialarn byk bir yalan olduu ortaya kar. Bu balamda, Bogos Nubar ile Kataznuninin aklamalar, Ermenilerin Ruslar safnda yer almalarnn tehcirden sonra olduu yolundaki iddialarn gerei yanstmadn ortaya koyduu gibi, Osmanl Devletinin, Ermeni halkn, destek verdikleri igalci Rus ordusunun harekat alan dnda baka blgelere yerletirmekte tartlmaz bir gerekeye sahip olduunu da gstermektedir. Bu kararn temelinde, mevcudunun te ikisi orannda zayiat vermi ve erzak ve cephane stoklar kritik dzeye dm Osmanl 3. Ordusunun ikmal hatlarn Ermeni etelerin saldrlarndan koruma yannda, Ermenilerle Mslman ahali arasnda cereyan eden atma nedeniyle daha fazla kan dklmesini nleme kaygs da vardr. Ermenilerin Dou Anadoludaki arpmalar ve zorunlu g srasnda kayplar verdikleri dorudur. Ancak, bunun, Osmanl Hkmeti tarafndan nceden ve taammden hazrlanm bir yok etme plan uyarnca yapldn iddia etmek ve kantlamak mmkn deildir. Kayplarn bir nedeni, Hkmetin, sava koullarnn basks ve elindeki imkanlarn gayet kstl olmas nedeniyle asayii salamakta aciz kalm olmasdr. Bu durum, tehcir srecinde kafilelerin sevkinde dzensizliklere ve yeterli koruma salanamamasna yol am ve Ermeni kafilelerin uradklar saldrlardan zarar grmesi sonucunu dourmutur. 3. ve 4. Ordunun sava gcnn idamesi iin yaamsal olan lojistik ve ikmal hatlarn korumakta aciz kalan Hkmet, Ermeni kafileleri, muvazzaf ve dzenli ordu birlikleriyle korumakta kesin bir imkanszlkla karlamtr. Ayrca, bu kayplar, sava gnlerinin g koullarnda ara, yakt, gda ve ila salama imkanlarnn son derece kstl olmasna ilaveten, iklim artlar ve tifs gibi salgn hastalklarn da kafileler zerinde ciddi tahribat yapmasndan kaynaklanmtr. Bu balamda unutulmamas gereken, bu ar koullarn sadece Ermeniler iin deil, tm Osmanllar iin de aynen geerli olduu ve onlarn da ayn tahribata maruz kalm olduklardr. Fakat doal olarak kayplarn nemli bir blm, 1914-1922 yllar boyunca Ermeni etelerinin saldrlarndan, i atmalardan ve savalardan ileri gelmitir. Bu zaman diliminde balangta Ermenilerin Osmanl Trklerine ve Mslman ahaliye kar yaptklar katliamlar, toplumlar arasndaki kin ve intikam duygularn bilemi ve kanlmaz olarak Ermenileri, Trk ve Mslman halkn mukabelesine maruz brakmtr.

36
Osmanl uyruu Ermeni halknn deiik kesimlerinin tehcir srecinde ok deiik muamelelere tabi tutulmu olmas da, Ermeni halknn, ksmen veya tamamen yok edilmek istenen ulusal, etnik, rksal veya dinsel bir grup olarak hedef alnmadn ortaya koymaktadr. Bu durum da, soykrm iddiasn temelden rtmektedir. Nitekim yer deitirme karar, tm ehir ve vilayetlerde yaayan Ermenilere uygulanmad gibi, farkl mezheplerde, belirli grevlerde ve yardma muhta durumda olan Ermenilere uygulanmamtr. Gerekten de, stanbul, zmir ve Halepteki geni Ermeni toplumlar tehcirin tamamen dnda brakld gibi, Katolik ve Protestan mezhebinde bulunan Ermenilerin yan sra, Osmanl ordusunda subay ve shhiye snflarnda hizmet gren Ermeniler ile Osmanl Bankas ubelerinde ve baz konsolosluklarda alan Ermeniler devletle sadk kaldklar srece ge tabi tutulmamlardr. Ayrca, hasta, zrl, sakat ve yallar ile yetim ocuklar ve dul kadnlar da tehcire tabi tutulmam, yetimhanelerde ve kylerde koruma altna alnarak ihtiyalar devlete Gmen deneinden karlanmtr. Osmanl devletine isyan eden Ermeniler, bu bakaldry bamszlk amacyla ve silahl/siyasi nitelikte rgtler (Tanaklar, Hnaklar vb.) vastasyla gerekletirmilerdir. Ayrca, Rus ordusu safnda arpan Ermeni bamszlk hareketi liderleri, Paris Bar Konferansna muhasm taraf temsilcileri olarak katlma talebinde bulunmular ve bu taleplerine gereke olarak Osmanl Devletine kar verilen savata stlendikleri roln boyutlarn ve katlandklar fedakarlklar resmi belgelerle aklamlardr. Oysa, bilindii zere, siyasi gruplar, BM Soykrm Szlemesinin korumas altnda deildir. Bu durum da, Ermeni tarafnn soykrm iddiasnn geersizliini ortaya koyuyor. Osmanl Hkmetinin veya mensuplarnn soykrmla sulanabilmeleri iin suun ikinci kurucu unsuru olan sbjektif/manevi unsurun da olumas gereklidir. Bunun iin de suun zel kastla ilendiinin kantlanmas zorunluluu vardr. Yani, Osmanl Hkmetinin, Ermenileri, srf Ermeni olmalar nedeniyle tamamen veya ksmen yok edilmelerine odaklanm bir irade ve niyetle (zel kastla) ve Szlemenin 2. maddesinde belirtilen fiillere bavurarak varlklarna son verdiinin kantlanmas gerekiyor. Uluslararas Adalet Divan (UAD), 26 ubat 207 tarihli Bosna Hersek Srbistan davasna ilikin kararnda, zel kastn, ancak mutlak ispat gcn haiz unsurlarla kantlanabileceini ve karineye itibar edilemeyeceini ngrmtr. Bu durumda, zel kastn varlnn ispatlanmas iin, Osmanl Hkmetinin, Ermenileri yok etme kastyla hareket ettiini ve tehciri bu amacn gereklemesinde bir yntem olarak kullandn ortaya koyan bir eylem plannn mevcut olmas gerekiyor. Oysa byle bir plan veya belge mevcut deildir. Ermeniler de, 95 yldr tm abalarna ramen, byle bir niyet ve plan ortaya koyan tek bir geerli belgeyi dnya kamuoyuna sunamamlardr. Bu durumda, Ermeni soykrm iddiasnn hukuken geerli olduunu iddia etmek mmkn deildir. UADnin yukarda belirttiimiz kararndan nce Ruanda ve Yugoslavya uluslararas ceza mahkemeleri, zel kast konusunda ak kant bulunmamas hallerinde karineye dayanarak soykrm kararlar vermilerdir. Bu balamda oluan itihada gre , Ermeni tarafnn, zel kastn mevcudiyetinin kantlamas iin; Ermeni halkn yok etmeyi amalayan eylemlerin belirli bir rnt (pattern) ve karakteristik yansttnn; soykrm amalayan bir plan veya politikann mevcudiyetine iaret eden salam kantlarn mevcudiyetinin; faillerin bu plan ve politikalarn uygulanmas hususunda emir ve talimat vermi olduklarnn; faillerin suu tevik edici aklamalar ve beyanatlar yaptklarnn; ve faillerin suun ilendii bilincinde olmalarna ramen bunu nleyecek giriimlerde bulunmadklarnn, somut belgelerle kantlanmas gerekiyor. Ancak, tarihsel adan Osmanl Hkmeti ve mensuplar bu tr davran ve eylemlerde bulunmu olmadklar gibi, bu konularda onlara kar kullanlabilecek su belgeleri de mevcut deildir. Yukarda szn ettiimiz itihatlarda, genellikle suun ilendii lkenin kltrndeki kyma urayan madurlara kar rk nefretin ve dlayc ve aalayc muamelelerin mevcudiyetinin, soykrmn kantlanmasnda bir unsur olarak deerlendirildii grlmektedir. Bu balamda, Ermeni tarafnn,

37
soykrmna maruz kaldklarn ispat iin, Osmanl Devletinde Ermenilere kar nefret hissinden kaynaklanan ayrmc bir politika uygulandn ve Ermenilerin, milliyetleri, dinleri ve rklar asndan aalanp toplumdan tecrit edildiklerini kantlamas icap ediyor. Oysa Osmanl-Trk kltrnde Ermenilere kar rk nefretin, ayrmc ve aalayc davranlarn varlndan sz etmek mmkn deildir. Gerekte, tarihsel adan Trk-Ermeni ilikileri son derece ilgin ve sra d bir tablo yanstr. Dnya tarihinde, farkl dil ve din sahibi olarak bu kadar uzun sre, bylesine i ie ve bar iinde yaayan iki baka halkn gsterilmesinin ok zor olduu Trk ve yabanc birok tarihi ve yazar tarafndan vurgulanmtr. Almanyada Yahudilere kar varl aka grlen ve Holocaust ta zemin hazrlayan geleneksel anti-Semitizme benzer bir anti-Ermenilik akmnn Osmanl mparatorluunda hibir zaman gzlemlenmediinin, bilakis bunun tamamen tersi bir durumun mevcut olduunun alt izilmelidir. Sonu olarak, Soykrm Szlemesi asndan, soykrm suunun objektif ve sbjektif unsurlar olumamtr. Bu da, Osmanl Hkmetini veya baz mensuplarn soykrmyla sulayan iddialarn temelsiz ve aslsz olduunu ortaya koymaktadr. Bu ekilde tehcir olaynn da, devletin varln koruma hakk erevesinde meru ve hukuken hakl bir nlem olduu ortaya kmtr.