T.C.

TARIM VE KYLER BAKANLII TAVUKULUK ARATIRMA ENSTTS

TCAR BEYAZ YUMURTACI

ATABEY

TAVUKULUK ARATIRMA ENSTTS TCAR BEYAZ YUMURTACI

ATABEY

TAVUKULUK ARATIRMA ENSTTS TCAR BEYAZ YUMURTACI - ATABEY 2010 TAVUKULUK ARATIRMA ENSTTS Tel: (+90.312) 344 59 90 - 315 60 35 kizce nitesi Tel: (+90.312) 651 51 56 Fax: (+90.312) 344 53 05 e-mail: info@tae.gov.tr web: www.tae.gov.tr
2. Bask Ankara, Kasm 2010 Yayna Hazrlk : Reproton Reprodksiyon (0312) 384 78 51 Basm: Bey Ofset (0312) 384 57 57

Trkiyede yegane saf hatlara sahip ve yumurtac damzlk ebeveyn konusunda almalar yapan tek kurum Tavukuluk Aratrma Enstitsdr. Bugn Enstitnn gelitirdii damzlklardan elde edilen hibritler yurt dndan ithal edilen ticari hibritlerle yaracak duruma gelmitir. Son yllarda yaplan yatrmlarla reticilerin talep ettii kadar damzlk ve hibrit civcivi verebilecek duruma gelen Enstit, bu kitapkta rettii hibritlerden ATABEY hakknda bilgiler sunmaktadr. Verilen bilgi ve tavsiyeler, Entitmzn 80 yl akn sredir, yapm olduu aratrma ve almalar sonucunda, kendi gzlem ve deneyimlerine dayanlarak hazrlanmtr. nerilerimiz; bu bilgileri yetitiricilerimizin bulunduklar blge-kmes artlarna gre kendi tecrbeleri ile birletirmeleridir. Trkiyenin neresinde olursanz olun Enstitmzde grevli tm teknik elemanlarn tavukulukla ilgili her konuda size yardma hazr olduklarn unutmaynz. SAYGILARIMIZLA Tavukuluk Aratrma Enstits Mdrl

TAVUKULUK ARATIRMA ENSTTS

3

avukuluk Aratrma Entits; tavukuluun yurt genelinde verimli, yaygn ve ekonomik bir ekilde gelimesini salamak, teknik, ekonomik ve teknolojik aratrmalar yapmak, alnan sonular deerlendirerek il yaym tekilatlar ve yetitiricilerin kullanmna sunmak amacyla 1930 ylnda Mustafa Kemal Atatrk tarafndan kurulmutur.

ATABEY Performans zellikleri

Yumurta retimi % 50 Verim Ya % Pik Randman % 90 zerindeki Sre % 80 zerindeki Sre Tavuk-Gn Yumurta Adedi 72 Haftalk Dnemde Tavuk-Kmes Yumurta Adedi 72 Haftalk Dnemde Tavuk-Kmes Yumurta Ktlesi 72 Haftalk Dnemde Ortalama Yumurta Arl 72 Haftalk Dnemde Yem Tketimi 1-18 Hafta aras Yumurtlama Dneminde (gnlk ort.) Vcut Arl 20. Haftada Dnem Sonu Yaama Gc Bytme Dnemi Yumurtlama Dnemi % 97-98 % 95-96 1410 g 1880 g 5,9 kg 100-105 g 60,4 g 19,068 g 316 Adet 321 Adet 148 Gn 96 20-24 Hafta 48-50 Hafta

ATABEY Standart Deerleri

YA HAFTA TAVUK/KMES YUMURTA ADED HAFTALIK TOPLAM TAVUK/GN RANDIMAN % TAVUK/KMES YUMURTA AIRLII (g) ORTALAMA TAVUK KMES YUM. KTL. (g) TOPLAM

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

0,25 1,35 3,42 5,11 6,16 6,35 6,46 6,68 6,77 6,76 6,75 6,66 6,65 6,62 6,61 6,59 6,53 6,53 6,51 6,48 6,44 6,41 6,38 6,37 6,35 6,32 6,24

0,25 1,60 5,02 10,14 16,29 22,65 29,10 35,79 42,56 49,32 56,07 62,72 69,37 75,99 82,60 89,19 95,72 102,26 108,76 115,24 121,69 128,09 134,47 140,84 147,19 153,51 159,75

3,62 19,35 48,82 73,06 87,98 90,78 92,22 95,48 96,75 96,47 96,38 95,12 94,94 94,77 94,58 94,39 93,49 93,49 93,13 92,77 92,59 92,59 92,41 92,22 92,04 91,48 90,24

3,62 19,35 48,82 73,06 87,98 90,78 92,22 95,48 96,75 96,47 96,38 95,12 94,94 94,58 94,39 94,21 93,31 93,31 92,95 92,59 92,04 91,50 91,14 90,96 90,78 90,24 89,15

52,39 53,11 53,58 54,24 54,88 55,28 55,84 56,57 57,19 57,76 58,05 58,47 58,82 59,06 59,28 59,45 59,66 59,83 60,07 60,28 60,44 60,68 60,81 60,99 61,14 61,23 61,24

13 85 268 545 883 1.235 1.595 1.973 2.361 2.751 3.143 3.532 3.923 4.314 4.706 5.098 5.487 5.878 6.269 6.660 7.049 7.438 7.826 8.214 8.602 8.989 9.371

YA HAFTA

TAVUK/KMES YUMURTA ADED HAFTALIK TOPLAM

RANDIMAN % TAVUK/GN

YUMURTA AIRLII (g)

TAVUK KMES YUM. KTL. (g) TOPLAM

TAVUK/KMES ORTALAMA

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72

6,21 6,11 6,10 6,09 6,06 6,04 6,04 5,99 5,95 5,92 5,85 5,85 5,82 5,81 5,81 5,81 5,76 5,76 5,71 5,71 5,63 5,59 5,57 5,51 5,47 5,42 5,39

165,96 172,08 178,18 184,27 190,33 196,37 202,41 208,39 214,34 220,27 226,12 231,97 237,79 243,60 249,41 255,22 260,98 266,74 272,45 278,16 283,79 289,38 294,95 300,46 305,93 311,35 316,74

90,05 89,33 89,17 88,61 88,56 88,43 88,07 87,34 86,80 86,62 86,26 86,08 86,08 85,90 85,71 85,53 85,17 84,09 84,45 83,91 83,54 83,00 82,82 81,87 80,29 80,11 80,03

88,75 87,34 87,16 86,98 86,62 86,26 86,26 85,53 84,99 84,63 83,54 83,54 83,18 83,00 83,00 83,00 82,28 82,28 81,56 81,56 80,47 79,93 79,57 78,66 78,14 77,40 77,00

61,25 61,25 61,27 61,28 61,29 61,30 61,32 61,32 61,33 61,35 61,37 61,44 61,50 61,57 61,61 61,72 61,77 61,85 61,94 62,09 62,25 62,49 62,64 62,70 62,75 62,79 62,82

9.752 10.126 10.500 10.873 11.245 11.615 11.985 12.352 12.717 13.081 13.440 13.799 14.157 14.515 14.873 15.231 15.587 15.943 16.297 16.651 17.002 17.352 17.700 18.046 18.389 18.729 19.066

ATABEY YUMURTA VERM ERS

100%

90%

80%

70%

60%

50%

VERM (g)

40%

30%
TAVUK/GN TAVUK/ KMES

20%

10%

0% 31 35 39 43 47 51 55 59 63 67 71

19

23

27

HAFTA

ATABEY YUMURTA AIRLII ERS

64

62

60

AIRLIK (g)

58

56

54

52 32 36 40 44 48 52 56 60 64 68 72

20

24

28

HAFTA

ATABEY CANLI AIRLIK DEM

HAFTA CANLI AIRLIK HAFTA CANLI AIRLIK

0 (Gnlk) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

35 59 95 145 211 289 367 450 539 638 716 796 836 899 959 1025 1085 1159 1245 1336 1411 1463 1505 1541 1572 1599 1623 1645 1666 1675 1685 1701 1708 1725 1733 1740 1755

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72

1770 1776 1788 1800 1805 1807 1812 1815 1820 1822 1829 1833 1836 1838 1840 1841 1842 1844 1848 1849 1851 1853 1854 1855 1858 1860 1861 1865 1866 1870 1873 1873 1874 1878 1879 1880

ATABEY CANLI AIRLIK DEM

2000

1600

1200

AIRLIK (g)

800

400

0 1.Gn 4 16 20 24 28 32

12

36

40

44

48

52

56

60

64

68

72

HAFTA

YETTRME TEKNKLER
0 4. HAFTALAR ARASI Civcivler Gelmeden nce Yaplacak Genel ler: Civciv bytlecek yerler veya kafesler temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Civciv bytmede kullanlacak ekipmanlarn dzenli alp almad kontrol edilerek ykseklik ayarlar yaplmaldr. Yemler ilave edilmeden nce yemliklerin temiz ve kuru olmasna dikkat edilmelidir. Fare ve bcek mcadele ilalarnn yemlere karmamas iin gerekli nlemler alnmaldr. Civcivler kafeste bytlecekse; kafes tabanna kat serilmeli ve bu katlar 10. gn gaga kesimine kadar tutulmal daha sonra atlmaldr. Bytme kmesinde nisbi nem oran ortalama %50 (%40-60) olmaldr. Nem oran dkse yerler slatlabilir veya nemlendirici kullanlabilir. Civcivler Gelmeden 1 Gn nce Yaplacak ler: Istma sistemi civciv seviyesindeki s 33-35 C (95-99 F) olacak ekilde ayarlanmaldr. Suluk hatlar temizlenip, dezenfekte edilmeli ve ykseklik ayarlar gzden geirilmelidir. Civcivler Geldii Gn Yaplacak ler: Suluklarn dolu olup olmad kontrol edilmelidir. Civciv seviyesindeki snn yeterli olup olmad kontrol edilmelidir Nipel suluk kullanlyorsa, su basnc drlmeli ve bylece nipel ucundaki su damlalarn civcivlerin grmesi salanmaldr. Kafes tabanna serilen kat zerine de yem konulmaldr. Uyulmas gereken baz nemli kurallar: lk hafta, gnlk 20-22 saat k verilmelidir. Farkl yalardaki hayvanlar ayn ortamda tutulmamaldr. lk 6 hafta yemliklerin dzenli alp almad kontrol edilerek, gnde iki defa yem verilmelidir.
11

 Kafes katlarndaki su hatlarnda su olup olmad gnlk olarak kontrol edilmelidir. Borulardaki atlaklar ve su damlatan nipeller tamir edilerek, civcivler bydke suluklar uygun ykseklie getirilmelidir (nipeller ba, taslar srt hizasnda olmaldr). me suyu sk sk klorlanmaldr. Hat sonunda dzenli olarak etkin klor seviyesi llmelidir. lk birka gn suyun 25 C olmasna dikkat edilmelidir. ISI Civcivler hangi sistemde bytlrse bytlsn s 36C (97 )Fden 21C (70F) gelinceye kadar haftada 3C(5F) azaltlmaldr. Ya (gn) 1-3 4-7 8-14 15-21 22-28 29-35 36 TARTIM Belirtilen canl arlk hedeflerine ulaabilmek iin; 28. Gne kadar her hafta 200 adetlik gruplar halinde tartm yaplmal. 28. Gnden sonra en az 100 adet hayvan tek tek tartlmaldr. EKPMAN Bozuk olan nipeller deitirilmelidir. Civcivler gelmeden nce mutlaka souk olmayan taze su hazrlanmaldr. Souk su civcivlerin gerisinde tkanmalara neden olabilmektedir. Civcivler yem yemeden 3-4 saat nce mutlaka su imelidir. Civcivler yedikleri yemin yaklak iki kat su ierler. Bu oran yksek scaklklarda ve ar souklarda su veya yem lehine deiebilir. 100 adet civcivin haftalara gre su ihtiyac izelgede verilmitir.
12

Kafes sistemi C 35-37 32-34 29-31 26-29 24-26 21-23 21 F 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 70

Yer sistemi C 35 33 31 29 26 23 21 F 95 92 89 84 79 74 70

Ya (hafta) 1 2 4

100 adet civciv/litre 2,9 5,7 10,0

Suluk ve Yemlik htiyac Ilman klim Scak klim 100 civciv 80 civciv 24 civciv 20 civciv 25 civciv 25 civciv 50 civciv 50 civciv

Asma suluk Nipel suluk Kanal Yemlik Yuvarlak yemlik

(1 adet) (1 adet) (100 cm) (1 adet)

Birim Alanna Den Civciv Says YERDE (adet/m2) Ilman klim 50 Scak klim 40 5 16. HAFTALAR ARASI Ana Hedefler % 80 niformiteye ulamak. yi bir yem yeme alkanl salamak n mide ve tal gelitirmek. Suluk ve Yemlik htiyac Ilman klim Scak klim 80 pili 75 pili 8 pili 6 pili 20 pili 20 pili 35 pili 40 pili

KAFESTE (adet/m2) 65 60

Asma suluk Nipel suluk Kanal Yemlik Yuvarlak yemlik

(1 adet) (1 adet) (100 cm) (1 adet)

Birim Alanna Den Pili Says YERDE (adet/m2) Ilman klim 14 Scak klim 12

KAFESTE(adet/m2) 35 30
13

SU Hayvanlarn itikleri su miktar kmes ssna ve yem tketimine bal olarak aadaki tabloda grld gibidir (100 adet) Ya (hafta) 6 8 10 12 14 16 18 20 >25 100 adet civciv/litre 11,4 12,9 14,3 15,7 15,7 17,1 18,6 21,4 21-26,5

17. HAFTADAN SONRA Folluklar : 4-5 Tavuk iin bir folluk gz (30 cm genilik, 35 cm derinlik, 30-35 cm ykseklik) hesaplanmaldr. Folluklarn kmesin lo ve karanlk ksmlarna yerletirilmesi yere yumurtlamay ve yumurta yemeyi azaltr. Pililer yumurtlamaya balamadan nce folluklar dzenli bir ekilde kmeslere yerletirilmelidir, bylece pililerin folluklar tanmalar ve yere yumurtlamay azaltmalar salanm olur. Folluklarda altlk olarak tala veya saman kullanlabilir. nnde iki sra tadan yaplm atlama tahtas bulunur. talarn salam ve yerinde olup olmad sk sk kontrol edilmelidir. Folluk girii hafif rklar iin 18x20 cm, ar rklar iin 25x30 cm olmaldr. Otomasyon durumuna gre folluklar; basit, yar otomatik ve tam otomatik olmak zere 3e ayrlr. Kullanm durumuna gre folluklar; basit, grup ve kapanl olmak zere yine 3e ayrlr. Suluk ve Yemlik htiyac Ilman klim Scak klim 100 tavuk 80 tavuk 10 tavuk 8 tavuk 20 tavuk 20 tavuk 25 tavuk
14

Asma suluk Nipel suluk Kanal Yemlik

(1 adet) (1 adet) (100 cm)

25 tavuk

Yuvarlak yemlik (1 adet)

Birim Alanna Den Tavuk Says YERDE (adet/m2) Ilman klim Scak klim 9 8 KAFESTE(adet/m2) 30 25

Dikkat Edilecek Noktalar: Nipel suluklarn iyi alp almadn tek tek kontrol ediniz. Yumurtlama kmesine tama %2 randmandan en az 10 gn nce bitirilmelidir. Tama gn 22 saat k verilmelidir. Gerekiyorsa su imeyi tevik iin k younluu 4-7 gn arttrlabilir. HAVALANDIRMA Her tavuk iin mikro evre salanmasnda havalandrmann byk nemi vardr. Havalandrma debisi ve yn iyi planlandnda; mikro organizmalarn etkisi azalr. Havalandrmada genel kural; 1 kg canl arlk iin saatte 6 m3 hava debisi salayabilecek kapasitede fan kullanlmasdr. Tavuklarn istedii optimum s 21-27 C (70-80 ) ve nisbi nem %40-60 arasndadr. Tavsiye edilen minimum havalandrma miktar aadaki izelgede verilmitir. (1 saatte Hayvan bana m3) d s 35 20 10 0 -10 -20 1.hafta 2,0 1,4 0,8 0,6 0,5 0,3 3.hafta 3,0 2,0 1,4 1,0 0,8 0,6 6.hafta 4,0 3,0 2,0 1,5 1,2 0,9 12.hafta 6,0 4,0 3,0 2,0 1,7 1,2 18.hafta 8,0 6,0 4,0 3,0 2,5 1,5 18.hf 12-14 8-10 5-6 4-5 3-4 2-3

15

GAGA KESM Amac Gaga kesmenin iki amac bulunmaktadr. Birincisi kanibalizmi, ikincisi yem zayiatnn nlemektir. Kanibalizm her yataki civciv, pili ve tavuklarda grlen kt bir alkanlktr. Bu durumdaki hayvanlar birbirlerinin kloakalarn, klokann hemen altndaki blgeleri, balarn, parmaklarn, kanat ve kuyruklarn gagalayarak ciddi yaralara yol aarlar. Kanibalizmin ortaya kn engellemede gaga kesimi etkili yntemlerden biridir. Zaman
Normal yetitirme koullarnda gaga kesimi iin uygun olan zaman kuluka kndan sonraki 6-10. gnler aras olup, 10-14 haftalk yalarda hatal kesilen gagalar dzeltilmelidir.

Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

Salkl civciv veya pililerin gagas kesilmelidir. Canl a reaksiyonunun olutuu dnemde gaga kesimi yaplmamaldr. Gaga kesiminde oluabilecek kanamalar aza indirmek iin gaga kesiminden 2 gn ncesinde balanarak, gaga kesiminden 2 gn sonrasna kadar ime sularna Vitamin K ilave edilmelidir. Gaga kesme bann ssnn 650-700C olmas gerekmektedir. Eer ban ss 650-700C ise ban rengi sar, daha yksekse vine renginde olacaktr. Yksek scaklktaki baklar gagann yanmasna yol aar. Gaga kesiminden sonra yemlik ve suluklar kontrol edilerek civcivlerin yem yemeleri ve su imeleri salanmaldr.

Kesim lemi
Gagay keserken, civcivin kafas ba parmaa gelecek ekilde avuca alnr ve dier drt parmak ile vcuduna hakim olunarak ynlendirmek gerekir. Gaga kesimi, gaga kesme makinesine taklan delikli ablonlarla yaplr. Delik aplarnn 3.5-4.0 ve 4.3 mm olmas gerekir. st ve alt gaga ayn anda ablondaki delik kullanlarak burun deliklerinin ucundan 2 mm aasndan kesilir ve 2 saniye sreyle dalanr.

AYDINLATMA PROGRAMI
Ik gz yoluyla hipofiz bezini uyarmaktadr. Ik uyars yumurtalkta folikllerin bymesini hzlandrr ve hipofiz n lobundan salglanan FSH'n serbest kalmasna neden olur. Cinsel olgunlua eriilmesiyle birlikte hipofizden salglanan LH hormonunun etkisiyle ovum serbest braklr. Aydnlatma sresi ve younluunun tavuklarda yumurta verimi, cinsi olgunluk ya, yumurta arl, canl arlk art, embriyo gelimesi, erkeklerde sperm geliimi ve dllenme gc zerine etkileri bulunmaktadr. Ikla ilgili olarak aadaki 4 faktr nemlidir. Ik iddeti: Tavuklarn yalarna gre uygulanmas nerilen k iddeti u ekilde olmaldr.

Ya Hafta 0-2 3-17 18-Yumurtlama sonuna kadar Gn 1-14 15-119 119-Yumurtlama sonuna kadar 10 Lx 10 5-7.5

Ik niformitesi: Kmeslerde niform bir aydnlatma iin lambalarn eit mesafelerde tesis edilmesi gerekir. Ik Rengi: Beyaz en iyi renk ortam olduu iin en yaygn kullanlan renktir. Ik Sresi: Ik sresi kmes tipine ve civcivlerin kuluka klarna gre deiik ekillerde uygulanmaktadr. Eer civciv bytme dneminden itibaren evre kontroll kmes kullanlyorsa, kuluka k tarihinin nemi yoktur. evre kontroll kmesler iin nerilen aydnlatmada, civcivlerin evreyi rahatlkla tanmalar ve gerektii kadar yem alabilmeleri iin ilk 3 gn 23 saat aydnlatma yaplr. 1 saatlik karanlk uygulamas elektrik

kesilmelerinde civcivlerin panie kaplmalarn nlemek iindir. 3-7 gn arasnda 18A (Aydnlk): 6K (Karanlk) ve 7-10 gn arasnda 14A: 10K. uygulanr ve bu sre 10A:14K olacak ekilde sabitlenir. Daha sonra 18.haftaya kadar bu ekilde aydnlatma yaplr. Burada hayvann cinsi olgunlua geldii ya dikkate alnr. 18.haftadan itibaren k sresi haftada birer saat arttrlarak yumurta verimi uyarlr. Uyarma sresi 13 saat olduunda arttrma ilemi birden bire deil kademeli olarak 16 saate karlmal ve yumurta periyodunca bu ekilde devam edilmelidir EVRE KONTROLL KMESLERDE AYDINLATMA

Ik (Saat)

Ya (Hafta)

Eer pencereli kmes kullanlacak olursa, civcivlerin kulukadan k tarihleri nemlidir. Byme devresi gnlerin ksald dneme denk gelen srlerde yapay aydnlatma uygulanmaz 9-18.haftalarda hayvanlar k deiimine kar daha hassas olduklarndan byme dnemimin ilk yarsnn uzayan gnlere denk gelmesi nemsenmez. 1 Mart-31 Austos tarihleri
18

arasnda kulukadan kan civcivler mevsiminde kan civciv olarak kabul edilir ve bu srler cinsi olgunluk yana kadar ilave aydnlatma yaplmadan bytlr. Cinsi olgunluk yandan itibaren aydnlatma sresi haftada birer saat artrlarak 16 saatte sabitlenir. Kuluka k 1 Eyll-28 ubat tarihleri arasnda olan srler bytme sresince aydnlatma sresi asla arttrlmamaldr prensibi gereince, problemli olarak nitelendirilir ve mevsim d srler ad verilir. Bu srlerde aada belirtildii gibi aydnlatma yaplr. PENCEREL KMESLERDE AYDINLATMA

Ik (Saat)

Ya (Hafta)

Civcivlerin kulukadan k tarihleri ile cinsel olgunlua erimeleri beklenen 18-20.haftalar arasnda en uzun gndz belirlenir. lk gn ierisinde aydnlatma sresi 23 saatten bu gne ait olan gndz saati sresine drlr. nc gnden itibaren cinsi olgunluk yana kadar belirlenen gndz saati sresince aydnlatma yaplr. Daha sonra kademeli
19

olarak 16 saate karlr. rnek olarak 20 Kasm kl bir sry ele alalm. Bu srnn 18. haftada cinsi olgunlua geldiini varsayalm. Bu durumda Mart aynn son haftas cinsi olgunluk yann geldii kabul edilir. Mart aynn son haftas en uzun gndz saati bulunarak aydnlatma yaplr. Bu sreyi 13 saat kabul edersek; civciv dneminin 3. gnnden itibaren 18. haftaya kadar 13 saat aydnlatma uygulanr, 18. haftadan sonra kademeli olarak 16 saatte ykseltilir.

TRKYEDE GN UZUNLUU SRELER

Hafta Tarih Gn sresi (Saat-Dakika) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 4 Ocak 11 Ocak 18 Ocak 25 Ocak 1 ubat 8 ubat 15 ubat 22 ubat 1 Mart 08 Mart 15 Mart 22 Mart 29 Mart 05 Nisan 12 Nisan 19 Nisan 26 Nisan 03 Mays 10 Mays 17 Mays 24 Mays 31 Mays 7 Haziran 14 Haziran 21 Haziran 28 Haziran 9.40 9.40 9.40 10.00 10.20 10.30 10.40 11.00 11.20 11.40 12.00 12.10 12.30 12.50 13.00 13.20 13.30 13.50 14.00 14.20 14.30 14.40 14.40 14.40 14.40 14.40 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 05 Temmuz 12 Temmuz 19 Temmuz 26 Temmuz 02 Austos 09 Austos 16 Austos 23 Austos 30 Austos 06 Eyll 13 Eyll 20 Eyll 27 Eyll 04 Ekim 11 Ekim 18 Ekim 25 Ekim 01 Kasm 08 Kasm 15 Kasm 22 Kasm 29 Kasm 06 Aralk 13 Aralk 20 Aralk 27 Aralk Hafta Tarih Gn sresi (Saat-Dakika) 14.40 14.40 14.30 14.20 14.10 13.50 13.40 13.20 13.10 12.50 12.30 12.10 12.00 11.40 11.20 11.10 11.00 10.40 10.20 10.10 10.00 9.50 9.40 9.40 9.40 9.40
21

SU KALTES Civciv ve tavuklara aada belirtilen standartlarda bol temiz ve serin su verilmelidir. Su tketimi evre scakl ve neme bal olarak deiir. 20 C zerinde su tketimi hayvann kendi vcut ssn dengelemek iin artar. Hayvanlara verilecek suyun kaliteli olmasnn yannda suluk sisteminin de temiz olmas gerekmektedir. Suluk sistemindeki mineral ve organik maddelerce zengin ortam bakterilerin gelimesi iin uygun bir zemin hazrlar. Nipel suluk sisteminde meme balarnn ayda bir, dier suluk sistemlerinde ise kmesteki kirlenme durumuna gre deimekle birlikte haftada bir ve sr kmesten ktktan sonra ise komple suluk sistemi temizlenmelidir.

22

Kanatl Hayvanlarda me Suyu Kalite Standartlar zellikler Bakteri Total Bakteri Koliform Bakteri Nitrojen Bileikleri Nitrat Nitrit Asitlik ve Sertlik pH Total sertlik Doal Varolan Kimyasallar Kalsiyum Klor 60mg/lt 14 mg/lt 250 mg/lt Eer sodyum dzeyi 50 mg/lt den yksek ise 4 mg/lt kadar dk dzeyler zararl olabilir. Yksek dzeyler ac bir tad oluturur. Yksek dzeylerde kt bir koku ve tad oluturur. Yksek dzeyde toksiktir. Yksek dzeyler laktasif bir etkiye sahiptir. Eer slfat dzeyi yksekse 50 mg/ltden yksek dzeyler performans etkileyebilir. Eer slfat ve klor dzeyleri yksek ise 0 mg/ltnin stndeki dzeyler performans etkileyebilir. Yksek dzeyler laktasif bir etkiye sahiptir. Eer magnezyum ve klor dzeyleri yksekse 50 mg/lt zerindeki dzeyler performans etkileyebilir. Yksek dzeyler toksiktir.
23

Optimum Seviyesi 0/ml 0/ml 10 ml/lt 0.4 mg/lt 6.8-7.5 60-180

Maksimum Dzey 100 ml 50 ml 25 ml/lt 4 mg/lt -

Notlar

0/ml olmas arzu edilir 0/ml olmas arzu edilir 3-20 mg/lt dzeyleri performans etkiler 6 dan az olmas arzu edilmez. 6.3n stndeki dzeyler performans drlebilir. 60 dan az sertlikteki dzeyler yumuaktr, 180nin zerindekiler ok serttir.

Bakr Demir Kurun Magnezyum

0.002 mg/lt 0.2 mg/lt 14 mg/lt

0.6 mg/lt 0.3 mg/lt 0.02 mg/lt 125 mg/lt

Sodyum

32 mg

Slfat

125 mg/lt

250 mg/lt

inko

1.50 mg/lt

YUMURTA KALTES Yumurta kalitesi zerine genotip, evre, stres, ya, hastalklar, depolama, bakm ve besleme gibi faktrlerin etkisi bulunmaktadr. Kaliteli bir yumurta elde etmek iin, hayvanlarn btn dnemlerde nerilen rasyonlarla beslenmeleri, uygun evre artlarnda barndrlmalar, alamalarnn eksiksiz yaplarak hastalklardan korumalar, hayvanlar strese sokmayacak ekilde bakmlarnn yaplmas ve yumurtalarnn uygun evre artlarnda muhafaza edilmesi gerekmektedir. Yumurta biyolojik deeri en yksek olan besin kaynadr. Bymeyi tevik edici maddeler ierdiinden her yataki insann beslenmesinde, bebekler ile ocuklarn temel besin maddesi almasnda nemlidir. Kolay sindirilebilmesi, korunmu yaps nedeniyle mikroplardan temiz olmas nemli zelliklerindendir. Dk kalori deeri (80 kcal) ve yksek sindirilme kabiliyetinden dolay yallarn ve diyetteki insanlarn beslenmesinde de nemli bir yer tutmaktadr. Standart bir yumurtann zellikleri yledir. Arlk Hacim zgl arlk ekil indeksi Yzey alan : 57.6 g : 63 cc : 1.09 g/cc : %74 : 68.0 cm2

Ortalama 58 g arlndaki bir yumurtann yaklak olarak %11i kabuk, %57si yumurta ak, %32si sardan olumaktadr. Btn bir yumurtann bileiminde %65 orannda su, %11.8 protein, %11 ya ve %11.7 orannda kl bulunmaktadr. Yumurta da bulunan yalarn 2/3lk ksm doymam ya asitlerinden olumaktadr.Yumurta C vitamini hari btn vitaminleri degisik oranlarda iermektedir. Yada eriyen vitaminler (A, D, E ve K), suda eriyen vitaminler (B1 , B2 ,Pantotenik asit, Niasin, Folik asit ve B12)
24

bulunmaktadr. Mineral maddelerden zellikle Fe, P, Cu, Ca ve Zn bakmndan zengindir. Kabuk Kalitesi Yumurtay d etkilerden koruyan ve eklini veren ksmdr. Yapsnn %98i inorganik maddelerden olumakta olup, bunun %94lk ksm kalsiyum karbonattr. Bu nedenle tavuklarn beslenmesinde kullanlan yemlerde yeterince kalsiyum bulunmas gerekmektedir. Yumurtalarn kabuk kalnl ortalama olarak 0.30-0.35 mm arasndadr. Kabuk rengi ise tavuun genetik yapsna bal olarak beyaz, kahverenginin deiik tonlar, baz rklarda ise yeil ve mavi olabilmektedir. Yumurta Kalitesi Yumurtann %57lik ksmn ak oluturmaktadr. Yumurta aknn bileimin %88i su, %12lik ksm kuru maddeden ibaret olup, kuru maddesinde nemli dzeyde protein, biraz karbonhidrat, mineral maddeler ve az miktarda ya bulunmaktadr. Yumurta ak depolama sresine bal olarak su kaybeder ve buna bal olarak kt veya geni ucunda hava boluu oluur. Hava boluunun bykl yumurtann tazelii konusunda bir ldr. Ayrca depolanan yumurtalarda karbondioksit kayb da sz konusudur. Karbondioksit kayb neticesinde yumurta pHs deimektedir. Taze bir yumurtann pHs 7.6 iken 14 gn depolanan yumurtalarda bu deer 9.2ye kadar ykselebilir. Su kayb ve pH ykselmesine depolama scakl ve nemi etki eder. Ak kalitesi indeks deeri ile belirlenmektedir. Ortalama olarak taze yumurtalarda ak indeksi 11 civarndadr. Yumurta arl ile ak yksekliinden hesaplanan Haugh birimi de kalite lt olarak kullanlmaktadr.

25

Haugh Birimi =100 Log (H+7.57-1.7 G 0.37) H: Ak ykseklii (mm) G: Yumurta arl (g) Trk Standartlar Enstits Haugh birimi deerlerine gre aadaki ekilde yumurta standard oluturmutur. Snflar AA Mkemmel A yi B Kt C ok kt Haugh Birimi >79 55-78 31-54 <30

Yumurtann en besleyici ve kuru maddesi yksek ksmn sar oluturmaktadr. Yumurtann 1/3lk ksm sardan ibaret olup, kuru maddesinde %17.5 azot, %23 lesitin, %1.5 kolestrin ve % 2 madensel tuzlar bulunur. Yumurta sarsnn kalitesi sar indeksi deeri ile llr ve bu deerin 46dan yukar olmas istenir. Yumurta kalitesinde sar rengi nemli zelliklerden biridir. Tketiciler tarafndan baz lkelerde ak sar rengi tercih edilirken, lkemizde turuncuya kayan koyu sar tercih edilmektedir. Sar rengi ile yumurtann besleme deeri arasnda bir iliki bulunmamakta olup grnle ilgili bir zellik tamaktadr. Rasyondaki ksantofil dzeyine bal olarak yumurta sars rengi ak sardan koyu sarya doru deimektedir. Yeil otlar yksek dzeyde ksantofil ihtiva ederler bu nedenle ky tavuklar gibi serbest olarak yetitirilen tavuklardan elde edilen yumurtalarn sars koyu renkli olmaktadr. Yeil otlarn haricinde rasyona katlan msr ve yapay renk maddeleri yumurta sars rengine etki etmektedir.

26

Yumurtalarn Depolanmas
Yumurtalar toplanr toplanmaz soutmal ve 10-13C scaklk, %70-80 nispi nemde nakliye anna kadar muhafaza edilmelidir. Nakliyede soutmal aralar tercih edilmeli ve perakende sat yerlerinde de souk zinciri korunmaldr. Yumurta kalitesinin korunmasnda tketiciler son safhay oluturmaktadr. Deiik scaklk ve nemde 60 g arlndaki yumurtann bir gnde kaybedecei arlk miktar aadadr.

Nem Scaklk (C) 10 15 20 25 30 %50 85 mg 100 mg 130 mg 175 mg 230 mg %65 60 mg 75 mg 95 mg 125 mg 160 mg %75 40 mg 55 mg 70 mg 85 mg 105 mg %85 25 mg 30 mg 35 mg 40 mg 50 mg

CVCV, PL ve TAVUKLARIN BESLENMES

Tavukuluk iletmelerinde yem harcamalar, tm harcamalarn % 70ine ulamaktadr. Bu nedenle kazanl bir retim iin kaliteli yemi uygun fiyatla temin etmek gerekmektedir. Hibritlerimizin, kitapmzda gsterilen performanslar verebilmesi iin nerilen kalitede besleyici deerlere sahip yemlerin kullanlmas arttr. Yem Alm ve Depolama Tavuklarn yem tketimleri nceden hesaplanarak, sipariler zamannda verilmelidir. Yemin depolama sresi yazn 7 ve kn 15 gn gememelidir. Yemde nem % 12yi gememeli, yem akc olmal, rahatsz edici kokusu olmamal, iyice karm olmaldr. Yemlerde mantar, kf ve bakteri bulamalarna kar nlem alnmaldr. Yemin un gibi ince olmas veya ok iri taneli olmas istenmez. Yem getiren aralar iletmeye girmeden mutlaka dezenfekte edilmelidir. Yem deposu kuru, havadar ve temiz olmaldr. Yem uvalla gelirse, yem torbasnn zerinde yemin cinsini ve besin maddesi ieriini tanmlayan bir yaz veya kart bulunmal, yem uvallarnn altna tahtadan bir zgara konulmaldr. Bytme Dnemi Bytme dneminde, ana ama yksek verimli ve istenen kalitede yumurta veren niform yapda bir srnn elde edilmesidir. Bu dnemde, civciv, pili bytme, pili gelitirme ve yumurta balang yemi olmak zere drt fazl bir yemleme program nerilmektedir. Bytme dneminin balang aamasnda civcivlerin geliimi iin besin maddelerince youn bir yem tercih edilir. Pili bytme dneminde besin maddeleri younluu biraz dlrken, pili gelitirme dneminde enerji ve proteince nispeten daha dk ierikli yemler tercih edilir. Bu dnemde enerjinin dk olmas arlk kazancnn kontrol edilmesinde faydal olurken, enerjinin ok yksek olmas yumurta dneminde yem/yumurta dnm orann negatif etkilemektedir. Yumurta ncesi dnemde yemin protein, kalsiyum ve fosfor bakmndan zengin olmas gerekmektedir. yi bir yumurta randman iin yumurta balang yeminin kullanlmas yararl olacaktr. Bytme Dneminde Snrl Yemleme Snrl yemleme canl arln kontrol, cinsel olgunluun geciktirilmesi
28

ve daha iri yumurta elde edilmesi amacyla uygulanmaktadr. Snrl yemlemenin baarya ulaabilmesi iin eldeki srye ve koullara en uygun yntemin uygulanmas gerekmektedir. Snrl yemleme uygulamasndan beklenen sonular unlardr. - Cinsel olgunluk ya 3-4 haftaya kadar geciktirilebilir. - Abdominal ya ve canl arlk drlr, prolapsus azaltlr. - Byme dneminde lm oran etkilenmez, fakat yumurtlama dneminde yaama gc artar. - Yumurta verimi yem snrlamasyla pek etkilenmemektedir. - Daha iri yumurta elde edilmektedir. Snrl yemleme yntemleri iki grup altnda toplanabilir. A)- Kantitatif yem snrlamas - Yem miktarn belirli oranda her gn azaltma - Haftada iki gn a brakma - Gn ar a brakma - Ik sresini azaltma B)- Kalitatif yem snrlamas - Proteince yetersiz yem verilmesi - Baz amino asitleri kstlama - Yeme iyot veya inko katlmas Yumurta Dnemi Yumurta tavuklarnn yemlenmesi pili dnemindeki yemlemenin devam niteliinde olup, buna yumurtlamaya balayan tavuklarn ekstra gereksinimlerinin eklenmesi gerekmektedir. Bir tavuk yumurtlama devresi boyunca arlnn yaklak 8 kat kadar yumurta retmektedir. Canl arl da yaklak 1/3 orannda artmaktadr. Gerek yumurta verimi gerekse canl arlktaki bu artn salanabilmesi iin yumurtlama dnemi boyunca arlnn yaklak olarak 20 kat kadar yem tketmesi gerekmektedir. Yksek performans ve ekonomik bir retim periyodu iin yumurta dneminde de fazl yemleme nerilmektedir. Yumurta dnemi iki dneme blnerek tavuklarn besin maddeleri ihtiyalarnn karlanmas ve ekonomik bir yemleme yaplmas mmkndr. lk dnemde bymenin devam etmesi, yumurta veriminin yksek olmas nedeniyle enerji ve proteince daha zengin yemler hazrlanmaktadr. kinci dnemde verim dmekte, ancak yumurta irilemektedir. Bu nedenle ikinci dnemde
29

enerji ve proteince daha dk, kalsiyumca daha zengin yemler hazrlanmaldr. Yem Tketimi Yumurta tavuklarnn enerji ihtiyalarn karlamak iin yem tkettikleri bilinmektedir. Yumurta tavuklarnn enerji ihtiyac byme oran, bakm, retim ve evre scakl gibi birok etmene baldr. Bu nedenle yemin besin maddeleri younluu enerji ihtiyacna gre ayarlanmaldr. Besleme-evre likisi Stres reaksiyonlar, hayvann byme ve reme kapasitesini etkileyebilen organizma deiikliklerine yol aabilecek unsurlar iermektedir. evre scaklnn, bu tip sknt reaksiyonlarna yol at bilinen bir gerektir ve bu husus hem fizyolojistler hem de besleme uzmanlar asndan stesinden gelinmesi gereken bir mesele tekil etmektedir. Kanatl reticilerinin, yatrmlarn en iyi ekilde kazanca dntrebilmeleri iin ncelikle etkin stres ynetiminin ne olduunu kavramalar ve bunu srlerinde uygulamalar gerekmektedir. Byle bir stres ynetiminde, stresli artlar altnda kanatllarn besin maddeleri ihtiyalarnn ne olacann iyi bilinmesi gerekmektedir. Kanatllarda besin maddesi ihtiyalarnn tespiti, iklimsel arlklar bulunmayan bir termal ortamda yaplmtr. Hlbuki uygulamada evre artlar genellikle idealden uzaktr ve bunun neticesinde hayvann performans genetik potansiyelinin genellikle altnda kalmaktadr. Kanatllarn, evre scaklndan kaynaklanan stres hallerinde yapt fizyolojik ve davransal ayarlamalar, besin tketimi ve metabolizma, retkenlik seviyesi ve yem kullanm etkinlii zerinde deiikliklere sebep olmaktadr. Yem tketimindeki deime yksek ve dk scaklklarda birbirinden farkldr. 4-10 C arasnda her 1 C lik deime yem tketiminde % 0.6 kadar arta yol aarken, 32-38 C arasnda scaklkta 1 C lik deime yem tketiminde % 6.2 lik bir azalmaya yol amaktadr. Yem tketimi deitike yemle alnan dier besin maddeleri de deieceinden bunlarn da yem tketimine gre yeniden ayarlanmas gerekmektedir. Scaklk stresinde alnacak nlemler Rasyondaki besin maddeleri younluu artrlmal, Kmesteki hava dolam optimumda tutulmal, Yemleme gnn serin saatlerinde yaplmal, Tavuklara serin ime suyu salanmal, Dier stres kaynaklarnn nne geilmeli,
30

 Yeme sodyum bikarbonat ve vitamin C ilavesi yaplmal, Krnt formda veya iri daneli tlm yem verilmeli, Yem kompozisyonunda bir deiiklie gidilmemelidir. Yem tketimini etkileyen faktrler Canl arlk (yksek canl arlk yem tketimini artrr) Kmes ss (dk slar yem tketimini artrrlar) Randman Yemin enerji ierii (yksek enerjili yemler daha az tketilirler) Ty durumu (kt tye sahip olanlar daha fazla yem tketirler) Yem partikl bykl (iri tlm yemler daha ok, ince tlm yemler daha az tketilir) Yemdeki dengesizlikler (yemin iinde besleyici deerlerden herhangi birisi noksan olduu takdirde yem tketimi artrlarak bu noksan telafi edilmeye allr) Aktivite Stresler Yem Tketiminde Pratik Dzeltmeler Yemin 1 kgnn metabolik enerji deerindeki her 100 kcal art veya azal, yem tketimini 5 g azaltmakta veya artrmaktadr. evre scaklnda optimalden (21 C) her 1 C sapma, yem tketimini optimalin altnda (21-4 C) 1 g artrrken, optimalin stnde (21-38 C) 2.5 g azaltmaktadr. Yumurta veriminin % 70 ten her % 10 luk art veya azal, yem tketiminde 4 g art veya azala yol amaktadr. Canl arlktaki her 50 g lk deime, yem tketiminde 1.3 g lk art veya azala yol amaktadr. Normal yumurta (58 g) arlndan her 2 g lk sapma, yem tketiminde 1 g lk artma veya azalmaya yol amaktadr. Aktivite yem tketimini artrmaktadr. Bu nedenle yerdekiler iin gnlk yem gereksinimi, kafestekilere gre 5 g daha fazla alnmaldr. Yemleme Civciv dnemi Yem ilk hafta boyunca civcivlerin hemen yan banda bulunmal, yemleme sk sk ve azar azar yaplmal, civcivlerin nnde daima temiz ve taze yem bulunmaldr
31

 Balang yemi hayvanlarn yeterince su itiklerine emin olunduktan sonra verilmelidir. Yemlemeden birka saat sonra kursaklar elle kontrol edilerek doluluk oranna baklmaldr. Kursaklarn suyla dolu olmas yeme ulaamadklarn, kursaklarn sert olmas suya ulaamadklarn gstermektedir. Yerde bytme yapldnda, yem altln zerinde kda atlmal, yava yava yemlikten yem yemeye altrlmaldr. Kafeste bytlen civcivlerde ilk 2 gn karton veya kt zerinde yemleme, yemle tanma asndan nemlidir. Tketilmeyen yem, civcivlerin nnden alnp, imha edilmeli ve civcivlerin nne taze yem konulmaldr. nk nem, su ve dk ile kirlenen bu yem, mantar ve bakteriler iin uygun bir reme ortam oluturur. Bu dnemde yem tketimi sk kontrol edilmelidir. Yemliklerdeki yem bitmeden veya temizlenmeden zerine yeni yem atmak, altta kalan yemin bozulma riski nedeniyle ok tehlikelidir. Civciv yemi krambl olabilir ancak ok sert veya ok yumuak olmamaldr. Pili Dnemi Yemliklerde nceki gnn yeminin stne yeni yem dkmekten kanlmal, yemlikler boaldktan sonra yeni yem datlmaldr. Son yem klar snmeden 2-3 saat nce verilmelidir. Bu dnemdeki yem tketiminin ounluu sabah ve akam saatleridir. Yemin % 50 si hayvanlara k vermeden veya gn aarmadan 2-3 saat nce datlmaldr. zellikle scak gnlerde leyin yem vermek iyi deildir. zellikle 10-12 haftalardan itibaren yemlikler gnde 2-3 saat bo braklmaldr. Pili yemi krambl olabilir, ancak ok sert veya ok yumuak olmamaldr. Yemin % 70-80 orannda partikl byklnn 0.5-3.2 mm arasnda olmas idealdir. Yem tketimi hzl tutularak, kursak geliimi tevik edilmelidir. Pililere 3-10 haftalar aras 2-3 mm iriliinde 3 g/hafta/pili, 10. haftadan sonra 3-5 mm iriliinde 4 g/hafta/pili grid verilmelidir.
32

Bytme Dnemi Yemin Nitelii Yem tablosunda her ya iin gerekli yem spesifikasyonlar verilmitir. Besin Maddeleri htiyalar
Besin Maddeleri Deer Civciv Yemi Pili Bytme Yemi 0-3 Hafta Metabolik Enerji Ham Protein Metionin Metionin+Sistin Lisin Treonin Triptofan Linoleik Asit (min) Mineral Madde htiyalar Kalsiyum (Ca) Yararlanlabilir P Klor (Min-Max) z Mineraller Mangan (Mn) inko (Zn) Demir (Fe) yot (I) Bakr (Cu) Selenyum (Se) Kobalt (Co) Vitaminler Vitamin A Vitamin D3 Vitamin E Vitamin K3 Riboflavin Vitamin B12 Niasin Tiamin Vitamin B6 Pantotenik Asit Folik asit Biotin Kolin Klorid IU IU mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg 13 000 3 000 20 2 5 0.02 60 1.5 3 10 0.5 0.1 600 13 000 3 000 20 2 5 0.02 60 1.5 3 10 0.5 0.1 600 10 000 2 000 20 2 5 0.01 30 1.5 3 10 0.5 0.05 700 10 000 2 000 20 2 5 0.01 25 2 3 10 0.5 0.05 600 33 mg mg mg mg mg mg mg 100 70 40 1 7 0.2 0.5 100 70 40 1 7 0.2 0.5 100 70 40 1 7 0.2 0.5 100 70 40 1 7 0.2 0.5 % % % 1.00 0.48 0.15-0.20 1.00 0.45 0.15-0.20 0.90 0.36 0.15-0.20 2.00 0.45 0.15-0.20 Kcal/kg % % % % % % % 2900 19 0.50 0.80 1.15 0.73 0.20 1.40 4-10 Hafta 2800 18 0.40 0.70 1.0 0.65 0.18 1.25 Pili Gelitirme Yemi 11-16 Hafta 2700 16 0.35 0.58 0.72 0.50 0.16 1.00 Yumurta Balang Yemi 1720 Hafta 2750 17 0.38 0.65 0.75 0.53 0.17 1.00

Yumurta Dnemi Yemin % 75-80 miktarnn tanecik ap 0.5-3.2 mm arasnda olmaldr. Yem tketimi kmesin ald kla doru orantldr. Sr % 50 randmana ulatnda yaklak 16 saat k almas ideal yem tketimi iin gereklidir. Bu dnemde yem kompozisyonun deitirilmemesine dikkat edilmelidir. Yemleme zamanlar her gn ayn saatte olmaldr. Gn ortasnda zellikle scak gnlerde 1-2 saat yem vermemek yararldr. Yemin en az % 60 leden sonra ve akama doru yenecek ekilde yemleme program yaplmaldr. Bu dnemdeki yem tketimi kabuun ekillenmesi iin gerekli kalsiyum alm iin nemlidir. Yemdeki kalsiyum miktarnn % 50si 2-5 mm irilikte veya istiridye kabuu eklinde verilmeli, bylelikle talkta daha uzun sre kalmas salanmaldr. 40. haftadan itibaren yemdeki kalsiyum miktarn artrlmaldr. rnek yemleme zamanlar Gnde 2 kere: Yemin 2/3 klar snmeden 5-6 saat nce Yemin 1/3 klar yandktan 2-3 saat sonra Gnde 3 kere: Yemin 1/3 klar snmeden 5-6 saat nce Yemin 1/3 klar snmeden 2-3 saat nce Yemin 1/3 sabah klar yanar yanmaz

34

Yumurta Dnemi Yemin Nitelii Yem tablosunda tavuk dnemi iin gerekli yem spesifikasyonlar verilmitir. Besin Maddeleri htiyalar
Besin Maddeleri Deer Yumurta 1. Dnem Yemi 21-42 Hafta 2800 17 0.45 0.80 0.75 0.65 0.18 1.70 3.5-3.8 0.40 0.17-.20 60 60 40 1 7 0.15 0.5 10 000 2 000 20 2 5 0.01 25 2 3 10 0.5 0.05 800 Yumurta 2. Dnem Yemi 42-72 Hafta 2700 16 0.40 0.70 0.75 0.60 0.17 1.50 4-4.2 0.35 0.15-0.20 60 40 40 1 7 0.15 0.5 10 000 2 000 20 2 5 0.01 25 2 3 10 0.5 0.05 600
35

Metabolik Enerji Ham Protein Metionin Metionin+Sistin Lisin Treonin Triptofan Linoleik Asit (min) Mineral Madde htiyalar Kalsiyum (Ca) Yararlanlabilir P Klor (Min-Max) z Mineraller Mangan (Mn) inko (Zn) Demir (Fe) yot (I) Bakr (Cu) Selenyum (Se) Kobalt (Co) Vitaminler Vitamin A Vitamin D3 Vitamin E Vitamin K3 Riboflavin Vitamin B12 Niasin Tiamin Vitamin B6 Pantotenik Asit Folik asit Biotin Kolin Klorid

Kcal/kg % % % % % % % % % % mg mg mg mg mg mg mg IU IU mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg mg

HJYEN VE SALIK NLEMLER

Tavukulukta ama, hastalklarn kmese giriini engellemek ve salkl srler yetitirmektir. Alnmas gereken nlemler aadaki gibi sralanabilir. Kmeslerin ina edilecei yerler, dier tavukuluk iletmelerinden, yerleim yerlerinden ve ana yollardan mmkn olduu kadar uzak olmaldr. Kmesler yabani hayvanlarn ve kularn giriini engelleyecek ekilde planlanmal ve kmesler arasnda yeterli mesafe braklmaldr. iftliin etraf yabani hayvan ve insan giriini engelleyecek ekilde evrilmeli, giri ve klar kontrol altnda tutulmaldr. Kmes temizliinde dikkat edilmesi gereken hususlar; Kmesteki hayvanlar boaltld zaman, temizlie altln karlmas ile balanr. Altln etrafa yaylmadan mmkn olduu kadar ksa srede, kmeslerden uzak bir yere tanmas gereklidir. Kmes ierisindeki ekipmanlar darya karlarak dezenfekte edilmelidir. Kmes ve ekipmanlarnn eksiklikleri ve arzalar temizlik esnasnda onarlmaldr. Kmes deterjanl su ile iyice ykandktan sonra geni spektrumlu bir dezenfektanla dezenfekte edilmeli kuruduktan sonra kirele badana yaplmaldr. Daha nce temizlenmi ve dezenfekte edilmi ekipmanlar kmese yerletirilerek , kap ve pencereler skca kapatlp fumigasyon tarz dezenfeksiyon uygulanr ve kmes kapal olarak muhafaza edilir. Kmes, hayvanlar gelmeden nce havalandrlmaldr. Hayvanlar gelmeden 24 saat nce kmesin btn hazrlklar bitirilerek ss ayarlanm olmaldr. Kmese konulan hayvanlarn tamam ayn yata olmaldr. Kmese girerken mutlaka eller ve izmeler dezenfekte edilmelidir. Mmknse her kmesin bakcs ayr olmal, kmeste giymeleri iin zel kyafet ve izme verilmeli , kmes kyafetleri ile darda dolamalar engellenmelidir. Kmeslere yabanclarn girmesine engel olunmal, eer veteriner hekim, ziraat mhendisi gibi teknik elemanlarn kmese girmesi gerekiyorsa banyo yaptrlp temiz izme ve tulum giymeleri salanmaldr.
36

 len hayvanlar kmesten uzakta alan derin ukurlara gmlmeli, zerlerine snmemi kire dklmeli , en dorusu yaklarak imha edilmelidir. Mmknse dkme yem kullanlmal, kamyon ofrnn kmese girmesine msaade edilmemelidir. Her zaman yeni viyoller kullanlmaldr. Yabani kular, fare gibi hastalk tayc hayvanlarla mcadele edilmelidir. Yeni alnan malzemeler dezenfekte edilmeden kmese sokulmamaldr. Tavuklara verilecek su; temiz, renksiz, kokusuz , tortusuz , zararl maddeler ve mikroplardan arndrlm olmaldr. Sudaki bakteriyel ve kimyasal kirlilik, baz maddelerin fazlal, bymede yavalama , canl arlk kayb , verim dkl , ishal ve lmler halinde ortaya kabilir. Bunun iin iletmede kullanlan su 6 ayda bir bakteriyolojik ve kimyasal ynden inceletilmelidir. AILAMA Tavukulukta hastalktan korunmann dier bir yolu da alamadr. Alama program ve uygulama ekilleri evre ve kmes artlarna gre deimektedir. Bu yzden blgedeki veteriner hekime danlmal ve bu programa titizlikle uyulmaldr. Alarla hastalklarn kontrolndeki baar , baz temel faktrlere baldr. Bunlardan balcalar unlardr ; Alar gvenilir firmalardan alnmal , imal tarihi ve son kullanma tarihi belli olmaldr. Alar, scaktan ve gne nlarndan korunmal, buzdolabnda saklanmaldr. Alar, mutlaka salkl srlere ve uygun yalarda tatbik edilmelidir. A uygulamalar ve kontrol test sonular mutlaka kaydedilmelidir. Ayn hastala veya farkl hastalklara kar canl a uygulamalar arasnda 5 - 6 gnlk bir aralk braklmaldr. Ay uygulayan kiiler bu konuda bilgili ve deneyimli olmaldr. Alamalar gnn serin saatlerinde yaplmaldr. Hayvanlarn hepsinin nerilen dozda a almalarna dikkat edilmelidir. Alar, ime suyuna katlarak uygulanyorsa; ime suyunun klor ve dezenfektan maddeler iermemesi gereklidir.
37

 Pek ok a zayflatlm hastalk etkenlerinden olutuu iin ; alama ilemi bittikten sonra a ieleri imha edilmelidir. BALICA AI UYGULAMA YNTEMLER ME SUYU LE AILAMA Uygulamas kolay, ekonomik ve kalabalk srlerin ksa zamanda alanmas mmkndr. A reaksiyonlar hemen hemen hi grlmez. Ancak dier yntemlere gre baklk oluturma gc dktr. A hazrlanrken ve datlrken plastik malzeme kullanlmaldr. Hayvanlar alanmadan nce 1,5 2 saat susuz braklmaldr. Ann kartrlaca ime suyu hayvanlarn en fazla 2 saat iinde tketecekleri miktarda olmaldr. A virsnn canlln korumak iin suya 2 g /lt yasz st tozu katlmaldr. HAYVANIN YAI 10 14 gn 2 4 haftalk 5 10 haftalk 10 haftalktan sonra GZ BURUN DAMLA Genellikle 30 gnle kadar olan civcivlere uygulanr. A zel dilenti ile sulandrlp, orijinal damlal ile gze veya buruna dikey pozisyonda damlatlr. Ann hayvan tarafndan emildiine dikkat edilmelidir. Bu yntemle olduka etkili bir baklk salanr. Bu tip alamada , a virs st solunum yollarnda oald gibi ayn zamanda buradan vcuda yaylabilir ve immun sistemi uyararak baklk oluturur. Bu yntem dikkat ve titizlikle uygulandnda iyi sonu verir. Ancak fazla zaman ve igc gereklidir. Hayvanlarn yakalanmas ve tutulmas itina gerektirir. GAGA DALDIRMA Gz burun damla ynteminin bir varyasyonudur. 3 haftala kadar olan civcivlere uygulanabilir. Bin doz a 150 200 ml temiz , ilasz , dezenfektansz , klorsuz taze suda eritilir. Karm uygun derinlikte plastik, porselen veya cam kaba konur. Hayvann gagas ve burun delikleri ( gz hari ) a karmna batrlr. A karm azaldka zerine ilave edilmelidir. Karmn gne nlarndan korunmas gereklidir. Bu yntemle kontaminasyon her zaman olasdr. Bu yzden a dikkatli ve hzl bir ekilde uygulanmaldr.
38

GEREKL SU MKTARI (1000 adet) 10 lt 15 20 lt 25 30 lt 40 lt

SPREY Bu yntem canl alarda uygulanr. ok ksa zamanda kalabalk sr ve iletmeleri alamak mmkndr. Yalnz ; uzman olmayan kiilerin yapacaklar uygulama yarardan ok zarar getirir. Sprey ynteminde gen hayvanlara byk damlackl , yal hayvanlara kk damlackl sprey yaplmaldr. Sprey yaparken fanlar kapatlmal ve a yapan kii maske takmaldr. Bu uygulama esas olarak hayvanlarn solunum sisteminde baklk oluturmak amacn tamaktadr. nce partikller akcierlere kadar ulamasna karn kaba partikller , st solunum yolu mukozasnda kalarak buralarda baklk oluturur. Bu yntemin dezavantaj ise btn hayvanlarn ay uygun dozda aldndan emin olunamamasdr. Bu nedenle antikor titreleri ok deiik bir aralkta bulunabilir. Alamadan 15 20 gn sonra alnacak kanlarda antikor titrelerinin kontrolnde yarar vardr. Yine alamadan sonra a reaksiyonlarnn grlmesi olas sonulardandr. ENJEKSYON Bu yntemle canl alar kullanlabildii gibi, inaktif l alar da kullanlabilir. Alama yntemlerinin en garantilisi ve en iyi sonu verenidir. Ancak hayvanlarn tek tek yakalanmas ve elle tutulmasndan doacak stresler , zaman ve i gc asndan gereksinimler , dikkatli olunmad takdirde birok kayp ve olumsuz a reaksiyonlarnn ortaya kabilecei gz nnde bulundurulmal ve unutulmamaldr. Enjeksiyonlar kas ii ve derialt olarak yaplabilir. Her bir hayvana belli miktarda a materyali verildiinden uniform ve yksek antikor titresi elde edilir. Yine kullanlan ekipmanlarn sterilizasyonuna dikkat edilmelidir. KANAT ZARINA BATIRMA Bu yntemde kanadn damar ve sinirlerden fakir blgesi , kanat zarna , oluklu ine ile ann batrlarak uygulanmas sz konusudur. Kanadn iyice gerilip , inenin batrlaca blgenin grlmesi ve damarlara batrlmamas gereklidir. A uygulamasndan 7 10 gn sonra hayvanlar kontrol edilmelidir. Deride meydana gelen yangsal reaksiyonlar ann tuttuunu gsterir. zellikle kanatl ieine kar uzun yllardr uygulanan bir yntemdir.

39

TAVUKULUK LETMELERNDE SORUNLARA YOL AABLEN BAZI NEML HASTALIKLAR

AVAN NFLUENZA (Tavuk vebas, Ku gribi) Avian influenza, influenza A grubu virslerin sebep olduu, kanatl hayvanlarda solunum ve sinir sistemi bozukluklarna ait belirtilerle birlikte, yksek morbidite ve mortaliteyle seyreden akut kontagiyz bir hastalktr. Avian influenza, ortomyxoviridae ailesinden influenza grubuna ait RNA genetik materyale sahip bir virustur. Btn yksek patojeniteli epidemilerin, influenza A virsnn H5 ve H7 serotiplerinden kaynakland bildirilmektedir. Avian influenzann alt tiplerinden H5N1, hzl bir ekilde mutasyon geirme yeteneinin olmas ve bunun sonucunda dier trler iin de enfeksiys nitelik kazanabilmesinden tr daha cidd grlmektedir. Virsn 56 Cde 3 saatte veya 60 Cde 30 dakikada ld formalin ve iyot bileiklerine de duyarl olduunun belirtildii, ilveten virsn, kontamine gbrede dk slarda en az 3 ay canl kalabilirken, suda 22 Cde 4 gn, 0 Cde ise 30 gn canlln srdrebildii de bilinmelidir. Bulama Hastaln doal saklaycs gmen su kulardr. Virsn saklayclar enfeksiyona direnlidir; ancak, dier kular duyarldr. Evcil kanatl hayvanlardan tavuklar ve hindiler hastala olduka duyarl olup bu hayvanlarda hzl fataliteyle seyreden epidemiler eklinde ortaya kmaktadr. Virsn hava yolu ile tanmas birka kilometre ile snrldr. Ayrca, hastalk bcekler, kan emici sinekler ve kemiriciler vastasyla enfekte hayvanlardan duyarl olan hayvanlara mekanik olarak bulaabilmektedir. Hastalk genelde horizontal olarak bular. Vertikal bulama (dikey bulama, tavuktan yumurta yoluyla civcive gei) ile ilgili kesin bir kant bulunmamaktadr. nfluenza A iftlikler arasnda ara-gere, yiyecek, kafes, elbise veya dier ekipmanlarla kolayca tanabilmektedir. Tan nfluenza tans iin hzl ve gvenilir test metotlar mevcuttur. lkemizde de gerek veteriner aratrma enstitleri gerekse Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl Lboratuvarlaryla baz tp fakltelerine ait lboratuvarlarn, lzumu halinde icap eden almalar yapabilecek alt yaplar bulunmaktadr. Tedavi Viral kaynakl hastalklarn tedavisinde genel yaklam, belirtilere ynelik tedavi uygulanmas merkezindedir. Ancak, bata avian influenzann H5N1 serotipi olmak zere, deiik avian influenza alt tiplerine etkili olduu bildirilen oseltamivir adl antiviral ilcn gnde 2 defa 75 mg dozunda 5
40

gn sreyle kullanlabilecei ifade edilmektedir. l, hastaln balad ilk iki gn iinde balandnda daha etkili olmaktadr. Korunma ve Kontrol Kanatllarda hastaln belirlenmesi halinde yetkili kurum ve kurulularca gerekli nlemler alnmal ve ilgili mevzuat gerei karantina, itlaf ve dezenfeksiyon gibi uygulamalar eksiksiz yerine getirilmelidir. lkemizde bu alandaki hizmetler Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndan yaplmaktadr. Hastalk ihbar mecburi hastalklar listesinde yer almaktadr. Yumurtalar sabunlu suyla ykanmal ve en az 5 dakika 70 Cde piirildikten sonra yenmelidir. Yumurta veya kanatl etlerine temastan sonra, ellerin sabunlu suyla ykanmas da olduka nemli bir husustur. Genel olarak ferd hijyene de gerekli nem verilmeli, eller sk sk sabun ve bol su ile iyice ykanmaldr. Enfekte iftliklerin karantinaya alnmas ve etkene bir temasn sz konusu olduu srlerin itlaf ile standart kontrol metotlarnn uygulanmas hastaln yaylmasn engellemek iin gereklidir. Ayrca, etkene bir temasn sz konusu olmas halinde, etkili antiviral illarla profilksi yoluna gidilebilecei de ifade edilmektedir. Bu amala, oseltamivir gnlk 75 mg dozunda 7 gn sreyle kullanlmaldr. lcn gvenle kullanlabilecei sre en fazla 6 haftadr. Korunma amal il verilmesi hem virsn basklanarak mutasyon geirmesinin engellenmesi, hem de morbidite ve mortalitenin engellenmesi asndan nemlidir. Dnyann, muhtemel bir pandemi tetikleyicisi olabileceini dnd H5N1 serotipiyle alkal bir a henz mevcut deildir. Tavuk Vebas le lgili lkemizde Yaplan Uygulamalar Hayvanlarda, sz konusu hastala kar mcadele ve alnacak nlemlere ilikin hususlar, 3285 sayl Hayvan Sal ve Zabtas Ynetmelii ve bu Ynetmelie bal olarak Tarm ve Kyileri Bakanlnca yaymlanan Tavuk Vebas Hastalna (Avian nfluenza) Kar Korunma ve Mcadele Talimatnamesi ile dzenlenmitir. Talimatnamede, hastalkla ilgili bilgilerden tehis yntemlerine, numune gnderme ekillerinden korunma ve kontrol nlemlerine kadar btn bilgiler geni bir ekilde yer almtr. TAVUK E Tavuklarn, bulac viral bir hastaldr. Hastalk etkeni Poxviridae familyasndan DNA karakterinde genetik materyal tayan bir virstr. Bulama iek virsleri, hayvanlarn tysz yerlerindeki derilerinde oluan lezyonlardan girer. Bu tarz direkt temasla bulama yansra sokucu bcekler de hastaln bulamasnda ve yaylmasnda etkin rol oynarlar. Lezyonlardaki yara kabuklarnda ve deri dkntlerinde virs fazlaca bulunur ve etrafa
41

yaylr. Hastalk, genler arasnda daha yaygn ve ldrc seyreder. Semptomlar Hastaln balca iki formu bulunmaktadr. Kalabalk, pis, rutubetli ve stres faktrlerinin fazla bulunduu ortamlarda ve zellikle k aylarnda iein hem deri ve hem de difteri formuna ska rastlanr. Byle koullar altnda lmler de %40-50ye ulaabilir. Deri formu (iek formu): Bu form daha ziyade hayvanlarn tysz yerlerinde (yz, gz, az etrafnda, sakal, ibik, tysz deri) kk kzarklklar, kabarcklar tarznda balar ve kabuklu lezyonlar halinde geliir. Gaga kenarndaki lezyonlar azn almasna mani olduundan beslenme gl yaratr. Gz kenarndakiler de krlklere neden olabilir. Kk veya birleerek genileyen lezyonlar olgunlanca kabuklarlar. Pensle kaldrnca kanayabilirler. Difterik form: Sar-gri renkte kabarcklar ve kabuklar tarznda ortaya kan iein bu ekli daha ziyade az iinde, dilde, yutakta, yemek borusunda ve larinkste grlr. Fazla ileri olgularda soluk alp vermeyi gletirerek lmlere yol aabilir. Bu iki formun dnda baz olgular da sinuslarda imeler halinde ortaya kar (rinitis formu). Hayvann yz ier ve burundan aknt gelir. Bir ksm hayvanda da gizli infeksiyonlara rastlanabilir.iek hastal tavuklarda zayflama ve verim dklklerine yol aar. Tan Tehis iin laboratuara yeterli sayda hasta hayvan gnderilir. Lezyonlardan alnan materyallerden embriyolu yumurtalarda Virs izolasyonu yaplabildii gibi, boyanarak epitel hcreleri iinde inklzyon cisimcii de aranabilir. Ayrca, gen hayvanlarn sakal veya ibiine, infekte materyal srlerek deneme inokulasyonu yaplabilir. Tedavi Tavuk iei viral bir infeksiyon olduu iin antibiyotik ve kemoteraptiklerle satlam mmkn deilidir. Ancak oluan lezyonlarn seconder enfeksiyonlardan korunmas dnlmelidir. Deride oluan lezyonlarn kabuklar kanatlmadan steril bir pensle kaldrlarak yerlerine gliserin iode srlebilir. Azdaki lezyonlar iin de benzer uygulama yaplabilir. Korunma Koruyucu nlemlere dikkat edilmeli, hayvanlarn birbirlerini yaralamalar nlenmelidir. Alar 8-14 haftalk hayvanlara kanat zarna oluklu ine ile batrlarak uygulanmaktadr. Baklk uzun sre (hayat boyu) devam eder.

42

MYCOPLASMOZS ( CRD - KRONK SOLUNUM YOLU ENFEKSYONU ) Giri zellikle gen hayvanlarda st solunum yollarnda etkili olan bakteriyel bir hastalktr. Hastalk etkeni mycoplasma cinsinde yer alan trlerdir. (M. gallisepticum, M. synoviae, M. iowae ) Bulama Primer enfeksiyon olarak pek karlalmaz. Genellikle newcastle, infeksiyz laryngotrachitis, pasteurollazis, coli gibi enfeksiyonlarla birlikte seyreder. Her yataki hayvanlar duyarl olmasna ramen genellikle geliim dnemindeki hayvanlar daha fazla etkilenirler. Hastalkta vertikal bulama sz konusudur. Bunun dnda horizontal bulama, indirek bulama, mekanik bulama, infekte hayvanlarn srye girmesi, hastaln bulama ve yaylmasndaki etkili faktrlerdir. Semptomlar Balangta sulu sonralar mukoid gz ve burun aknts. Durgunluk, tksrk, sinuslarda birken sv yznden yzde ime, sinuzitis, aerosacculitis (hava kesesi yangs) gibi semptomlarla seyreden mortalitesi dk morbiditesi yksek bir hastalktr Hafif seyirli olgularda hibir belirti gzlenmemesine ramen ar olgularda yumurta veriminde dme dikkati eker. Hastal atlatan hayvanlar portr kalrlar. lm oran dk olmasna ramen kondisyonda ve verimdeki dmeler nedeni ile srde yksek ayklama gerekir. Tan Etken ancak zel besiyerlerinde retilebilir. dentifikasyonunda biyokimyasal testlerden faydalanlr. Antikor varl, aglitunasyon, komplement fiksasyon, indirekt hemaglitnasyon, agar jel diffzyon, ELSA etkenin tehisinde kullanlan yntemlerdendir. Tedavi Hasta hayvanlardan durumu daha iyi olanlar ayrlarak etkinlii bilinen antibiotikler (tylosin, tetrasiklin, enrofloxasin vs.) kullanlabilir. Ancak kesin baar beklenilmemelidir. Antibiotik saaltm lezyonlarn iddetini ve klinik belirtileri azaltabilir ancak etkenlerin srden eliminasyonunu salayamaz. Korunma Koruma iin canl-attene ve l alar gelitirilmesine ramen etkinlikleri tartlmaktadr. Genel ve zel nlemlerin alnmas ve bunlarn hassasiyetle uygulanmas korunmadaki en etkili metottur.

43

GUMBORO ( nfeksiyz Bursal Hastalk ) Gumboro hastal, tavuklarn (zellikle civciv ve pililerin) bulac viral bir enfeksiyonudur. Antikor sentezine engel olduu iin, alamalar sonunda humoral bakla olumsuz ynde etki eder. Hastalk etkeni, Birnavirslerden ift iplikikli genom tayan bir virstr (nfectious bursal disease virs, IBDV). Bulama Hastalk etkeni doal-olumsuz koullara ve baz kimyasallara direnlidir. Formol, kloramin ve baz iyotlu bileikler virs zerinde etkilidir. Kmes koullarnda ise virs enfektif zelliini uzun sre (120 gn kadar) koruyabilmektedir. Byle durumlar, virsn kmeslerde uzun bir sre yerleeceini ve hastalk kayna oluturabileceini ortaya koymaktadr. Virs genellikle sindirim sistemi yoluyla girerek hastala neden olur. Virs, gaita bulak, yem, su ve dier materyaller vastas ile yaylabilir. Bulamada direkt temasn ve dier faktrlerin de (bakclar, kmes malzemesi vs) rolleri vardr. Semptomlar B. Fabriciusun atrofisine neden olan hastalk; hayvanlarn baklk sistemini bu ekilde basklar (immunsupresyon ). Balca klinik belirtiler arasnda durgunluk, itahszlk, tylerin kabarmas ve kark bir hal almas, hareket isteksizlii, susama, depresyon, dehidrasyon, zayflama, beyazgri bir ishal sonu arka ksmlarn kirlenmesi, arka ksmn gagalama, grlebilen nemli semptomlardandr. Gen hayvanlarda ise semptomlar daha az belirgin olmasna karlk immunsupresif etki daha n plandadr. lmler daha ok 2. -7. gnlerde meydana gelir (%20-40). Tan Laboratuarlara tehis amac ile yeterli sayda hasta hayvan (gereinde yeni lm hayvanlar) gnderilir. Enfeksiyonun tehisinde virsn izolasyon ve identifikasyonu, serolojik testler (ELISA, NT, AGPT, vs) ve gerekirse deneysel inoklasyonlar yaplr. Tedavi Gumboro hastalnn antibiyotikler, kemoteraptikler veya ilalarla saaltm mmkn deildir. Korunma Ana tavuklar yumurtlamaya balamadan nce etkin bir tarzda Gumboroya kar alanmaldrlar. Bu amala intermediate sulardan yararlanlr. Genel hijyen nlemleri alnmal ve titizlikle uygulanmaldr. Satn alnan
44

civcivlerde, Gumboroya kar maternal antikorlarn varl ve koruma dzeyi belirlenmelidir. Maternal antikorlara sahip hayvanlar kmeslere konulmaldr. Pasif antikorlar uygun deilse, civcivler hemen alanmaldrlar. NEW CASTLE DSEASE (Yalanc Tavuk Vebas ) Tavuk ve dier kanatllarn, solunum, sindirim ve sinir sistemlerinde bozukluklar oluturan, akut ve kronik seyirli, ok bulac ve lmcl viral bir enfeksiyonudur. Hastalk etkeni Paramyxoviridea familyasndan Avilavirus cinsi ierisinde yer alr. Virus lentojenik (hastalk oluturma kapasitesi zayf), mezojenik (orta derecede virulens) ve velojenik (yksek virulensli) olmak zere virulensine gre 3 gruba ayrlmtr. Bulama Yksek morbiditesinden dolay virus ; hayvanlar arasnda horizontal olarak (direk veya indirek) hzla yaylr. Solunum sistemi virsn asl giri yolunu tekil eder. Ancak daha az olmak zere sindirim, gz konjunktivas ve yaral deriden girebilir. Mortalite ve morbiditesi % 50lerin zerine kabilir. Burun aknts, gaita, gz ya aknts, aksrk materyali ile yaylabildii gibi infekte analarn yumurtalar ve horozlarn spermalar ile de kabilir. Semptomlar Solunum sistemi enfeksiyonlarnda sinuslarn imesi, gz burun aknts, aksrk, ksrk, hrltl solunum grlen semptomlardandr. Sinir sistemi kkenli olgularda tortikollis, tikler, bacak ve kanatlarda feller grlebilir. Sindirim sistemi enfeksiyonlarnda ise en fazla ishaller dikkati eker. Yumurtac hayvanlarn yumurta veriminde dmeler yumurta i ve d kalitesindeki bozukluklar dikkati eker. Asemptomatik olgularn grlmesi hastaln yaylmasnda nemli faktrdr. Tan Klinik ve nekropsi bulgular, laboratuar muayeneleri ve serolojik testler ile hastaln tehisi mmkndr. Tedavi Hasta hayvanlar salkl grnenlerden ayrlr. Hastalk iin etkili bir ila bulunmamas nedeni ile saaltma alnmazlar. Korunma Korunmada maternal antikorlarn nemi fazladr. Pratikte de kullanlan canl - attene ve l alar mevcuttur. Hastalk ihbar mecburi hastalklar listesinde yer almaktadr. SALMONELLA NFEKSYONLARI Eneterobacterecea familyasnda bulunan salmonella cinsi tarafndan meydana getirilen enfeksiyonlardr.Tm biyogvenlik nlemlerine ramen halen kanatl iletmelerinde en ok korkulan enfeksiyonlardan biridir.
45

Hastalk etkenin intraselller karakterde olmas ve horizontal ve vertikal bulamann etkin olmas bunun en byk nedenlerindendir. Ayrca etkenin insanlara bulaarak enterotoksik bozukluklara neden olmas nedeni ile de ayr bir neme sahiptir. Bulama Hastalk etkenleri genellikle sindirim bazen solunum ve nadiren de deri yolu ile vcuda girebilir. Gaita burun aknts salya ve vertikal bulak yumurta ile hastalk yaylr. Etkenin yaylmasnda altlk viyoller gibi cansz materyaller de etkilidir. Rodent ve yabani hayvanlar hastaln yaylmasnda etkili canllardr. Managemet hatalar, stress faktrleri, olumsuz evre koullar hastaln kna zemin hazrlayan faktrlerdir. Maternal antikora sahip olmayan hayvanlar enfeksiyona daha duyarldr. Semptomlar Salmonella etkenlerinin neden olduu enfeksiyonlar iki kategoride toplanabilir. 1) Salmonellozis : Salmonella gallinarum S. pullorum enfeksiyonlar 2) Paratifo enfeksiyonlar : S. enteridis, S. typhimirium enfeksiyonlar Pullorum Enfeksiyonu : nfekte yumurtalarda 18 - 19. gnlerde kabukalt lmleri gzlenir. Yumurtadan kan civcivlerden infekte olanlar da birka gn iinde lr. Etken kan dolam ile i organlara yaylr. lmler genelde 4. gnde balar 5. gnde dorua kar 8. gnde azalarak devam eder. Durgunluk yem tketiminde azalma beyaz ishal ; akcier enfeksiyonlarnda, solunum gl bazen eklem ve ayaklarda imeler grlen semptomlar arasndadr. Saaltm lm orann % 5 15 lere drebilir. Paratifo Enfeksiyonu : Hastalkta fazla semptom grlmez. lmler genellikle 4 7 gnler arasna skmtr. Tylerde bozukluk ve yem tketiminde azalma genel semptomlardr. Tan Tehis iin otopsi bulgular ve laboratuar muayenelerinden faydalanlmaldr. Tedavi Hasta hayvanlar dierlerinden ayrldktan sonra antibiogram sonucu belirlenen ilalar prospektslerinde belirtilen ekilde kullanlr. Hastalk etkenleri antibiyotik, dezenfektan, slfonamidlere deiik derecede duyarldrlar. D ortamlarda uzun sre canl kalabilirler. Korunma Aktif bakln tetiklenmesi bakmndan canl 9 R as veya inaktif alardan yararlanlabilir. Bunun dnda ok sk genel hijyen ve korunma nlemleri konulmal ve bunlar titizlikle uygulanmaldr. Hastalk ihbar mecburi hastalklar listesinde yer almaktadr.
46

MAREK HASTALII Tavuklarn eitli organ ve dokularnda, mononkleer lenfositlerin birikmesi sonucu gelien tmoral, bulac, letal, lenfoproliferatif viral bir hastaldr. Enfeksiyon, gen hayvanlarda genellikle baklk sistemini basklayc bir karakter tar (immunsupresif). Hastalk etkeni, Herpetoviridae cinsine ait ve DNA karakterinde genetik materyale sahip bir virstr. Bulama Virs yumurtalara vertikal olarak bulamamaktadr. Virs, hcrelerin ekirdekleri iinde rer ve deri epitel hcreleri ile birlikte etrafa yaylr. Etken ancak hcre ile birlikte olduunda canl kalabilmektedir (hcreye baml virs). Etken tyler ve kmes havasndaki tozlar zerinde fazla bulunduundan, solunum sistemi bulamas olduka nemlidir. Enfeksiyon, havalandrmadan kan tozlarla dier kmes veya iletmelere kolayca yaylabilmektedir. zellikle, kmeslere giren kiilerin zerine yapan ty ve tozlarda bulunan virs, hastaln yaylmasnda nemli etkinlie sahiptir. Bu nedenle kmeslere giren dier canllar da (kemiriciler, kular, bcekler vs) tehlikeli olduu gibi, malzeme de ayn bulama riskini tamaktadrlar. Satn alnan ve kontrol edilmeden kmeslere konan enfekte tavuklarn da bu ynden tehlikesi byktr. Direkt temas ta bulamada rol oynar. Semptomlar Hastalk her yataki hayvanda grlebilirse de, genler (4-10 haftalk) arasnda daha yaygndr. Enfeksiyon ; Klasik Marek hastal (hafif Marek hastal) ve Akut Marek hastal olmak zere iki klinik form gstermektedir. Klasik Marek hastal: Bu form genellikle 10-15 haftalk hayvanlar arasnda grlr. Hastalk daha hafif ve uzun seyreder ve lmler nispeten azdr (%5-10). Hastalarda durgunluk, itahszlk, ibik ve sakallarda solgunluk, zayflama gibi genel semptomlarn yannda, kanat ve bacaklarda tek veya ift tarafl feller grlr. Feller sonu, bacaklarn biri ileride biri geride (tipik balerin oturuu) ve kanatlarn da biri veya ikisi birden sarkabilir. Boyun sinirlerinde oluan feller de boyun bklmelerine yol aar. Ayrca gzde (iriste) bozukluklar (gri renk, depigmentasyon) da meydana gelir.Bu formda b.Fabriciusta ve timusta bozukluklara rastlanabilir. Bu organlar primer lenfoid organlar arasnda yer aldndan genlerde, immunsupresif etki yaratr. Akut Marek hastal: Bu form daha abuk seyreder ve daha fazla oranda lmlere yol aar. Klinik belirtileri klasik forma benzer. Otopside i organlarda, enfeksiyonun iddetine ve seyrine gre, eitli byklkte lenfoid tmrlere rastlanr. Bunlar daha ziyade, yumurtalk, dalak, karacier, bbrek, testis, barsaklar, bezel mide, kaslar, deri, b.Fabricius, kalp, timus, vs doku ve organlarda lokalize olmulardr. Siyatik sinirlerin kendileri ve kkleri plexus brachialis esmerlemi ve kalnlamtr. Gzlerde de bozukluklarla (gri renk ve depigmentasyon) karlalabilir.
47

Tan Hastal klinik ve otopsi bulgularna gre tanmlamak mmknse de benzer hastalklardan (Tuberklosis, Lenfoid leukosis, Gumboro, Aspergillosis) ayrt edilmesi gerekmektedir. Tehis iin laboratuara yeterli sayda hasta (gerekirse yeni lm) hayvanlar gnderilir.Hastaln tehisinde serolojik reaksiyonlardan (FA, AGP, ELISA) yararlanlr. Tedavi Hastaln etkili bir saaltm yaplamamaktadr. Korunma Kmeslere infeksiyonun girmemesi iin her trl koruyucu nlem alnmaldr, zellikle giren ve kan hava iin filtreler taklabilir. Marek Frosen Monovalent (FC-126) hcreye baml canl a, 1-2 gnlk civcivlere 0.2 mI adaleye uygulanr. Marek Frosen Bivalent (FC-126 + SB-1) canl a hcreye baml, 1-2 gnlk civcivlere 0.2 mI uygulanr. Bu alar uzun sre baklk verirler ve hayvanlar virs mr boyu tarlar.

48

TAVUKULUK ARATIRMA ENSTTS MDRL Poultry research Institute Ankara - TRKYE

Tel: (+90.312) 344 59 90 - 315 60 35 kizce nitesi Tel: (+90.312) 651 51 56 Fax: (+90.312) 344 53 05 e-mail: info@tae.gov.tr web: www.tae.gov.tr