BLG TOPLUMU

ARALIK 2003 SAYISININ CRETSZ EKDR HAZIRLAYAN : Asl Zll TBTAK BTD Aratrma Grubu

Bilg
Bilginin ve bilgi teknolojilerinin toplumsal, kltrel ve ekonomik alanlarda en nemli etkenler olduu yeni bir dnem balyor. Bunun temel gstergelerinden biri de, gnlk konuma dilimize giren, "bilgi a", "bilgi ekonomisi", "bilgi patlamas", "bilgi yoksullar", "bilgi otoyolu", "bilgi ynetimi", "bilgi-ilem merkezi", "bilgi a", "bilgi bombardman", "bilgi politikas", "bilgi havuzu", "bilgi gvenlii", "bilgi hizmetleri", "bilgi teknolojileri", "bilgi trafii", "bilgi aktarm" gibi szckler olsa gerek. Bugn bilgi, retim ve hizmet sektrlerinin en nemli etkenlerinden biri durumunda ve nemi gittike daha da artyor. Bilgi, uluslararas dzeyde igc dalmn etkiliyor, ekonomilerin ve firmalarn rekabet gcn belirliyor, yeni gelime modelleri retiyor; ve tm
BLM ve TEKNK 2 Aralk 2003

bunlar olurken de, yeni rnler, yeni meslekler ve yeni yaam biimleri ortaya kp yaylyor. Bu srelerin motoru durumundaki bilgi ve iletiim teknolojileri, snr tanmadan tm sektrleri, insanlarn ve toplumlarn hemen hemen tm etkinliklerini etkiliyor. Veri, enformasyon ve iletiimin yaratlmas, yaylmas ve paylalmasn; toplumlarn bilgi birikimlerinin oalmasn salyor. Bunun anlam, ekonomik ve toplumsal adan ok byk gelimelere neden olabilecek bir potansiyelin serbest braklm olmas. Yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin en ilgi ekici zelliklerinden biri de, bu teknolojiler sayesinde lkelerin ve toplumlarn byk sramalar yapabilmesi, teknoloji geliiminin birka aamasn bir anda geride brakabilmesi. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin gc snrsz: nsanln srdrlebilir bir biimde gelimesini besleyip kolaylatrabilir; yoksullua

kar savam iin kullanlabilir; toplumun her dzeyinde, "bilgilendirilmi" ve katlmc karar alma srelerini ve ynetimi glendirebilir. Kreselleme srecinin altnda, dnya ekonomisinin, gittike daha fazla balantnn kurulduu bir a olarak biimlendiini gryoruz: herkes herkesle iletiim kurabiliyor ve hiyerariler nemini yitiriyor. Ortaya kan yeni kresel ve etkileimli a yaps, yepyeni bir nitelii temsil ettii gibi, yeni i, deiim ve retim modellerinin de ncln yapyor. Bilgi ve iletiim teknolojileriyse, btn bu devinimlere araclk ediyor. Bu teknolojilerin en gze arpan ve ok ynl dzenei nternet; ancak, bilgi ve iletiim teknolojileri terimi, CD-ROM, televizyon, video, saysal radyo ve uydu teknolojileri gibi daha az ilerlemi yollar da iine alyor. Bu aralar, gittike daha byk bir hzla birbirlerine yaknlaarak balanyorlar. A televizyonu ya da cep telefonuyla nternet eriimi bunlara bir rnek. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin,

bilgi, zgrlemek istiyor

i Toplumu
enformasyon sistemleriyle ya da kurulularn kendi bilgisayar gereksinimleriyle ilgili teknik bir zellik olduu, yalnzca uzmanlar ve "teknik kiileri" ilgilendirdii zamanlar oktan geride kald. Bugn, bilgi ve iletiim teknolojilerinin potansiyeli ve stratejik etkisi herkese kabul ediliyor. te yandan, bilgi ve iletiim teknolojileri, yeni kresel ekonomik eilimlerden ayr olarak, gelime konulu uluslararas ibirlii iin de yeni bir boyut durumuna geldi. Kk ve orta lekli giriimcilerin desteklenmesi, kadnlarn ve genlerin olanaklarnn artrlmas, insan haklar ihlallerinin gzlenmesinden tutun, uzaktan eitim ve teletp ve evre ynetimi gibi ok eitli alanlara kadar bilgi ve iletiim teknolojilerinden yararlanlyor. Bu anlamda, bilgi ve iletiim teknolojileri, corafi adan daha geni alanlara erimenin, daha fazla insana ulamann da, daha hzl, daha kaliteli ve daha ucuz yollarn sunuyor. Bu yeni kriterler erevesinde temel hedef, kresel bir bilgi ve enformasyon toplumu yaklam gelitirmesi zorunlu. Bilgi toplumuna varma yarna katlmayan ekonomiler ya da toplumlarsa, sonuna kadar kaybetme tehlikesiyle kar karya. Bilgi toplumuna eriebilmek iin, lkelerin, devlet ynetimi, zel sektr ve sivil toplumun l bir ortaklk iinde, toplumun tm katmanlarna yaylm, yeni dncelere ak, yeni bir kltrn ve yeni bir erevenin yeermesine nclk gerekiyor. Ve bunun z de "zaman" olacak. Bilgi devriminin meyveleri, daha imdiden birbirine paralel olmayan bir biimde ve eitliksiz olarak dalm durumda: Gelime yolundaki lkeler byk oranda geride kalmlar ve endstrilemi lkelerdeki dinamiklerin ve yararlarn gzlemcileri durumundalar. Dorusu, bugn artk yeni bir tr yoksulluktan daha sz edilir oldu: "Bilgi yoksulluu", gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan biri.
Aralk 2003 3 BLM ve TEKNK

yaratmak; yeni bilgileri retmeye ve yakalama becerisi ve kapasitesiyle donanm, bilgiyi ve bilgi ve iletiim teknolojilerine eriebilen ve bunlarla btnleebilen yeni bir toplum yaps. Rekabetin hkm srd bir dnyada, lkelerin, kresel bilgi toplumu ve bilgi ekonomisinin ok ynl olanaklarna ve frsatlarna kapsaml ve stratejik bir

Bilgi Toplumu
limekte olan lkelerde nemli altyap eksiklikleri bulunuyor. Altyaplarn fiziksel varl gerekli; ancak, bilgi toplumunun gelimesi iin yeterli deil. Cinsiyet, eitim dzeyi ve okur-yazarlk, gelir dzeyi, dil ve etnik zelikler de bilgi ve iletiim teknolojilerinin eitli lkelerdeki kullanmnda ve bu teknolojilere eriimde nemli rol oynuyor. Bir lkedeki vatandalarn hepsine eit frsatlar salanmas ve ayrmcla urayan gruplarn (kadnlar ve yallar gibi), bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanm konusunda tevik edilmeleri de bilgi toplumunun hedeflerinden olmal. Daha ok insann bu teknolojilere eriimini salamaya ynelik sesli ve dokunmal bilgisayar uygulamalarnn yaratlmas ve bu uygulamalarn ieriklerinin yerel gereksinimlere uygun duruma getirilmesiyse, toplumlarn kresel iletiim toplumuna katlmasn hzlandrabilir. te yandan, bilgi ve iletiim teknolojilerinin en nemli gelerinden biri de ieriin ihmal edilmemesi. rnein, nternet zerinde yerel ieriklerin gelitirilmesi, siberuzayn kltr ve dil bakmndan eitlilik gstermesinin salanmas da bilgi toplumunun ncelikleri arasnda yer almal. te yandan, yeni bilgi ve iletiim teknolojileri, insanln ortak kltrel mirasnn nemli bir paras olan kltr ve dil eitliliinin korunmas ve bu eitliliin ifade edilebilmesi iin de yeni ara-

1980lerden bu yana, "bilgi toplumu", gnmz dnyasn tanmlamak iin kullanlan terimlerden biri oldu. Genellikle toplumsal, kltrel, ekonomik ve teknik bir kavram olarak geiyor ve Avrupann zgrlk geleneinin ya da Amerikann teknolojik adalnn doal bir geliimi olarak grlyor. Uluslaras toplumun farkl kesimlerince bilgi ve iletiim teknolojileri, gelimi lkelerle gelimekte olan lkeler arasnda bir kpr, ekonomik ve toplumsal gelime iin bir ara, byme iin bir motor, kresel bir bilgi toplumu ve bilgiye dayal ekonomi oluturmann en nemli gesi olarak kabul ediliyor. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin bilgi toplumunda temel bir role sahip olduu gerei ne kadar kabul ediliyorsa, bu teknolojilerin dalm, paylam ve bilgiye eriimdeki eitsizliklerin varl da o lde kabul gryor. Bu, kresel bilgi toplumunun ilk ve en nemli ilkesini akla getiriyor: "Evrensel hizmet ilkesi". Bilginin ve enformasyonun toplumsal ve ekonomik gelime asndan vazgeilmez olduu bir ortamda, bilgiye eriimin ve bu bilgiyi kullanma yollarnn herkese, her yerde ak olmas gerekiyor. Bilgi toplumunun hem gelime asndan byk bir potansiyel, hem de yeni riskler dourduu gnmzde, toplumlar arasnda ve toplumBLM ve TEKNK 4 Aralk 2003

larn kendi iinde ayrlklar var. Evrensel hizmet ilkesiyse, iletiim olanaklarna, toplumdaki her bir bireyin, her evin eit eriiminin salanmas ve telekomnikasyon operatrlerinin, hizmetlerini, toplumun her kesimine ulatrmada bu eitlik ilkesini benimsemesi anlamna geliyor. Evrensel hizmet ilkesinin yaama geirilebilmesi iin, zellikle telekomnikasyon sistemlerinin, temel hizmetleri sunmakta yetersiz kalnan, ya da bu hizmetlerin ulatrlmad, ehir merkezlerinden uzak yerleim yerlerinde kurulmasnda kapsyor. Bu konuda, zellikle nfusun byk bir orannn bu tr yerlerde yaad, ge-

nun Temelleri
lar sunuyor. nternetteki ieriin eitlilii, bilgi ve iletiim teknolojilerinin retim, eitim ve insan kaynaklar geliimi gibi amalarla da kullanlabilmesine olanak tanyacak. Bilgi toplumuna giden yolda nemli admlardan biri de, kullanlacak teknolojilerin amalara uygun seilmesi. Bilgi ve iletiim altyapsnn dengeli bir biimde gelimesini salayabilmek iin, lkeler arasndaki corafi ve ekonomik farkllklarn da gz nne alnmas ve yerel koullara uygun, farkl teknolojik aralarn kullanlmas gerekiyor. Ayrca, "teknolojik yaknlama" gibi etkenlerin de gz nne alnmas nem tayor. Teknolojik yaknlama, bilgi ve iletiim sektrne e-eitim, eticaret, e-hkmet, e-salk, evre koruma, sava sonras yeniden yaplanma gibi, kltrel, toplumsal ve ekonomik gelime asndan nemli, ok eitli uygulamalara yeni bak alar salyor. Multimedya rnlerinin birbirine yaknlamasnn, uluslar ve bireyler zerindeki ok ynl etkileri nedeniyle, yeni telekomnikasyon dzenlemelerinin ve gelitirme stratejilerinin de bu deiimleri gz nne almas gerekiyor. Bilgi ve iletiim altyaplarnn gelitirilmesinde, radyo frekanslarnn standardizasyonu, ynetimi ve ara balantlarn salanmas konularnda uyumun salanmas iinse, lkeler arasnda ibirlii art. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin, bilgi ve veri oluturmak ve aktarmak

iin kullanm, yeni yasal ikilemler yaratyor. Hem kullanclarn, hem de ileticilerin korunmas iin yeni yerel koruma mekanizmalar oluturulmas gerekliliini douruyor. Fikir haklar mlkiyeti, zel yaamn korunmas ve veri ve a gvenlii gibi konular nem kazanyor. Yeni bilgi ve iletiim teknolojileri, fikir mlkiyetlerine bak deitiriyor; fikir haklarnn korunmasna yarayan geleneksel aralarn snrlar sorgulanyor. E-ticaret ve "online" para hesab hareketlerinin gelitirilmesiyle, kredi kart numaralarndan, ev adreslerine kadar eitli kiisel bilgilerin gvenlii de n plana kt. stelik, iletiim alarnn doru al-

mas, verilerin gvenliinin salanmas konusunda her zaman yeterli olmuyor! Bilgi ve iletiim teknolojilerine eriimin desteklenmesi ve eriimin topluma yarar salamas asndan, bireylerin kapasitesi de nem tayor. Temel eitimin yan sra, bilgi ve iletiim teknolojileri konusunda eitimin de lkelerin ulusal bilgi teknolojileri stratejilerinin bir paras olmas gerekiyor. zellikle retmenler ve renciler iin insan kaynaklar eitimi, bilgi teknolojilerinin kullanmna ve uygulama alanlarna talebi artracandan, zellikle gelimekte olan lkelerde, bilgi ve iletiim hizmetleri sektrnn gelimesini de tevik edecei sanlyor. Yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin yoksulluu azaltma ve srdrlebilir gelimeyi besleme potansiyeli, bugn herkese kabul ediliyor. Bilgi ve iletiim teknolojileri, elektronik ticaretten, kk ve orta lekli giriimlerin desteklenmesi, ynetimlerin iyiletirilmesi ve merkeziyetiliinin azaltlmas, insan haklarnn gzetilmesi, uzaktan eitim, tele-tp ve evre ynetimi gibi alanlarda, ok sayda uygulamann iyiletirilmesinde kullanlabilir. Bilginin zgr akna ve bilgiye zgr eriime dayanan dengeli bir toplum yapsnn kurulmasnda kullanlabilir.
Aralk 2003 5 BLM ve TEKNK

dnyay saran a
1993 ylnda, 30 Nisanda, Avrupa Nkleer Aratrmalar Kurumu (CERN), "World Wide Web" adl, az bilinen bir yazlm, herkese ak hale getirdiini duyurdu. Bu olay, tm dnyada An gelitirilmesinin kaplarn at. Aradan geen on yl iinde, A, ada iletiimin en vazgeilmez gesi durumuna geldi. Ancak, her ey bundan ok daha farkl da olabilirdi. An yaratcs Tim Berners Leeye gre, CERNin, An temellerini ve protokollerini, zerinde hak iddia etmeden, engel koymadan herkesin eriimine ama karar, An varl asndan vazgeilmez nemdeydi. Bu katk olmakszn, A teknolojisine yaplan bireysel yatrmlar ve irket yatrmlar asla gereklemezdi ve bugnk Aa sahip olmazdk. World Wide Web, nterneti, bir akademik referans arac olmaktan karp, kullanm neredeyse telefon kadar kolay olan bir bilgi kaynana dntrd. nternet, dnya zerindeki birok kk bilgisayar an birbirine balayan ok byk bir bilgisayar a. Bir bilgisayar a, birbirleriyle bilgi ve kaynak paylaabilmeleri iin birletirilmi bilgisayar ve bilgisayar donanmlarna verilen ad. rnein, bir iyerindeki bilgisayarlar, ayn dosyalar ve yanan bir bilgisayarsa, byk bir an zerindeki rmcee benzetilebilir. Bu rmcek andaki ipliklerin her biri, bu bilgisayara bilgi tar. A oluturan bilgisayar alar, zel ve kamuya ait telefon hatlar araclyla birbirine balanr ve telefon hatlar zerinden bilgi alr ve gnderirler. Bu hatlar, birbirine sarl bakr telefon kablolarndan, yksek hzda veri tayabilen fiberoptik (cam lifi) kablolara kadar ok deiik malzemelerden yaplm olabilir. Baz alar, radyo dalgalar ve mikrodalgalar araclyla birbirlerine balanr. Farkl lkelerdeki ve farkl ktalardaki alarsa, genellikle sualt kablolar ya da uydular araclyla. nversiteler, kamu kurumlar ve byk irketlerin, Aa "adanm" bir balantlar vardr; yani Aa srekli olarak baldrlar. yerlerinde ya da evlerinde bilgisayar kullananlarn Aa eriebilmeleri iinse, genellikle telefon hatlar zerinden nternete ulamalar gerekir. A zerinde birok bilgisayarda, kullanm tamamen serbest olan milyonlarca bilgi dosyas bulunur. A zerinde dolamak, "srf yapmak" olarak adlandrlr; nk, kullanclar a zerinde dolarken, farkl yerlerdeki bilgisayarlar birbirine balayarak bir yolculuk yapm olurlar. Hkmetler ve kimi byk kurulularn yapt giriimlere karn A, kimse tarafndan denetlenmez. A, herbirinin bir sahibi olan, ancak kimsenin tmne sahip olmad ok sayda bamsz adan oluur.

zclar kullanabilmeleri iin, a oluturacak biimde birbirine balanabilir. nternet zerindeki tm bilgisayarlar, dnyann neresinde olurlarsa olsun birbirleriyle alveri yapabilir. nternetin yaps, bir rmcek ana, nternete bala-

An Ksa Tarihesi
.

1960lar: ABD Savunma Bakanl, nkleer saldrlara dayanabilecek bir bilgisayar ann tasarlanmasyla ilgili bir proje balatt. Daha sonradan ARPANET (Advanced Research Projects Agency NETwork) adn alacak olan bu an bir blm zarar grse de, bilgi alternatif yollar kullanarak hedefine tanacakt. 1970ler: ABDdeki baz niversitelerde ve irketlerde bulunan sperbilgisayarlar, aratrma bilgilerini paylaabilmek iin birbirine baland.
BLM ve TEKNK 6 Aralk 2003

1980ler: ABDde, NSFNET (National Science Foundation NETwork) adnda yeni bir a kuruldu. Bu, ticari nitelkite olmayan bilgilerin deitoku edildii bir ad. 1990lar: A, ticari irketler ve evde bilgisayar kullanan kimseler de iinde olmak zere, herkesin kullanmna ald. Ksaca, "A" olarak da bilinen "World Wide Web" (Dnya apnda A), sayesinde, An kullanm ok kolaylat ve geliimi ok byk hz kazand.

E-ticaret

kurulmasn, renilecek malzemelerin ieriiyle etkileime ve eitimcilerin rehberliine dayanyor. renenmerkezli bu yaklam, rencilerin gereksinimlerine gre dzenlenmi bilgileri onlarn ayana getiriyor; eitimciler, bu yeni yntemleri geleneksel yntemlerle birlikte uygulayarak yine nemli bir rol oynuyorlar.

E-salk

Bilgi ve iletiim teknolojilerinin, vatandalarn devlet dairelerinde geirecei zaman azaltaca ak. Ancak, devlet hizmetlerine yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin eklenmesi, e-hkmetin ortaya kmas iin yeterli deil. Eer gerekten hizmet amal servislerin uygulanmasndaki akn dzenli olmas isteniyorsa, yeni teknolojilerin, organizasyon deiiklii ve insanlara yeni beceriler kazandrlmas almalaryla el ele yrtlmesi gerekiyor.

Elektronik ticaret, ya da "e-ticaret"in, herkese kabul edilen bir tanm yok. Ancak, e-ticaret ksaca, herhangi bir mal ya da hizmetin, "online" olarak alnp satlmasna verilen ad. "E-i"se ("e-business"), bundan daha geni bir anlamda kullanlyor: online olarak alm-satm yapmann yan sra, online i etkinliklerinin, mal alma, envanterlerin izlenmesi, retimin ve lojistik destein ynetilmesi ve mteri hizmetleri gibi ayrntlar da kapsyor. Satclar iin, e-ticaretin en nemli yararlar, otomasyona geme ve tekrarlayan srelerin giderlerini azaltma; daha geni bir pazara ulaabilme; mterilerin taleplerine daha hzl ve ucuz yoldan karlk verebilme olanaklarn salayabilmesi. Alclarsa, rnleri daha geni bir pazardan ve daha ucuz fiyatlarla seebilecekler.

Genibantl Eriim Hizmetleri

E-retim

Bilgi toplumu, tp sistemlerinin glendirilmesinden, salk bilgilerinin herkesin kullanmna sunulmasna kadar, salk sisteminin hemen her alannda yeni olaslklar sunuyor. E-salk, ada bilgi ve iletiim teknolojilerinin vatandalarn, hastalarn, salk alanlarnn, uzmanlarn ve yasalar dzenleyenlerin gereksinimlerini karlamak zere kullanlmasna verilen ad. E-saln etkileri, salk sektrndeki alanlar kadar eitli olacak: Salk bilgilerinin sunulduu nternet siteleri, hastalara ait bilgilerin gvenlii, tele-tp teknolojileri, hastane alanlarnn idari ykmllklerinin azaltlmas gibi...

E-hkmet

Genibant (bulunduu tayc frekans deerine gre geni bir frekans bandna sahip bilgi ve iletiim sistemleriyle ilikili hizmetler), bilgi toplumunun potansiyellerini artrabilmek asndan byk nem tayor. Geni bantl eriim, yalnzca nternete balanmann daha hzl bir yolu deil, nternet kullanmn temelden deitirecek bir uygulama olacak. Balantlarn hzlanmas sayesinde, byk boyutlarda veriler (resimler, filmler, ses dosyalar gibi) ok ksa bir srede iletilebilecek. Bu gelime, e-salk, e-hkmet, e-ticaret ve e-renme gibi hizmetler asndan da byk nem tayor.

Saysal Uurum
"Saysal uurum", ya da eriim uurumu, bugn hem gelime yolundaki lkelerde, hem de gelimi lkelerde en nemli sorunlardan biri olma yolunda. Bilgi ve iletiim teknolojileri, gelime yolundaki lkelerin kresel ekonominin bir paras olmalarna yardmc olabilir. Ancak, bu teknolojilere eriimin dzeyi, yalnzca gelimekte olan lkelerle endstrilemi lkeler arasnda deil, ayn lkede yaayan yoksullarla varsllar arasnda bile bir uurum yaratyor.
Aralk 2003 7 BLM ve TEKNK

E-renme, yeni multimedya teknolojilerinin ve nternetin kullanmyla kaynaklara ve hizmetlere ulam tevik ederek ve uzak blgeler arasndaki paylam ve ibirliini artrarak retimin kalitesini artrmay amalayan uygulamalara verilen ad. ada e-retim uygulamalar, renmenin toplumsal bir sre olduundan yola karak, renciler arasnda ibirliinin

E- hkmet, daha iyi ve daha verimli kamu hizmeti salamaya ve vatandalarla hkmetleri arasndaki ilikileri kkten deitirmeyi vaadediyor.

Bilimsel Bilgiye Eriim

Bilim, bilgi devrimini olas klan, yar iletkenlerden tutun, World Wide Webe kadar, eitli aralar salamada nemli bir role sahip. Bilgi ve iletiim teknolojileri de, bilimin hem uygulannda, hem de sonularnn duyurulmasnda devrim yaratt. Yine de birok uzman, bilgi ve iletiim devriminin bilim dnyasndaki yansmalar konusunda kaygl: Bilimsel bilginin hem bireyler, hem de farkl lkelerdeki bilim topluluklar arasndaki ak tehdit altnda. Bu tehdit, bilgi toplumunun kendisinden kaynaklanmyor. Tehditin kayna, kimilerinin, bilgi toplumunun bymesinden ticari yarar salamak zere, bilgiye eriim konusunda, bilimsel bilgileri de kapsayan kstlamalar getirmesi. Kimi uzmanlara gre, fikir mlkiyeti haklar ve veri tabanlarnn telif haklar gibi konulardaki dzenlemeler, bilimsel bilgiyi zel mlkiyete dntrme konusunda ok yol katetti. Bu nedenle de, halka ak eriimle, zel sektrn bilimsel veriler zerindeki kontrol arasndaki dengenin, yeniden ele alnmas gerekiyor. Yakn bir gemie kadar, temel bilimlerle uygulamal bilimler arasnda bir snr izmek; ve temel bilimler "kamu yarar" salad iin bulgularnn herkese ak olmas gerektiini sylemek ok daha kolayd. rnein, hkmetlerin niversitelerdeki aratrmaclarn almalarn kamuya ait fonlardan desteklemelerinin temelinde de bu yatyordu. Bilgi ve iletiim teknolojileri ve bu teknolojilere paralel olarak ortaya kan, biyoteknoloji gibi ileri teknoloji alanlar, btn bunlar deitirdi. Bu her iki alanda da, keif aamasyla teknolojik uygulama arasnda geen sre ksaldka, teBLM ve TEKNK 8 Aralk 2003

mel bilimle uygulamal bilim arasndaki snr da bulanklamaya balad; baz durumlardaysa tamamen ortadan kalkt. Bu srete, bu iki alanda, yalnzca ortaya kan teknolojik rnler deil, bilimsel etkinliklerin teki tamamlayc geleri de ticari deer kazand. Bu, yeni aratrma aralar gelitirenlerin, bundan kr salayaca ve bu aralar kendi aratrmalarnda kullanmak isteyecek olanlara satabilecekleri ya da bakalarnn bu aralar kullanmasn engelleyebilecekleri anlamna geliyor.

Gemite, hkmet politikalar, bilimsel bilginin herkesin kullanmna ak olmasn desteklerken, son yllarda bu sz edilen eilimi destekler oldu. rnein, ABDde, 1980li yllarda yrrle giren Bayh-Dole yasas, niversiteleri, giderleri federal hkmet fonlarnca karlanan aratrma sonularnn haklarn satarak gelir elde etmeye ve bu haklar kendi laboratuvarlarnda oluturulan fikirlere kadar geniletmeye tevik ediyor. Avrupada, hkmet destekli etkinliklerden (me-

teorolojik ve jeofiziksel veriler gibi) kr salamaya ynelik benzer hareketler var. Bunlar, ilgili veri tabanlarnn, ncelikle zel olarak toplanm ticari verileri yaymlayanlarn parasal karlarn korumaya ynelik yasal dzenlemeleri tetikledi. Bitn bu eilimler, ncelikle gelimekte olan lkeleri olumsuz etkiliyor. Bilimsel bilgilerin zelletirilmesi, elektronik veritabanlarna eriim bedelinin bu kadar ucuz olabilecei byle bir dneme karn, yoksul lkelerle varsl lkeler arasndaki bilgi uurumunun genilemesine neden oluyor. Yoksul lkelerdeki bilim adamlar asndan bakldnda, bu durum yle zetlenebilir: Kuzey yarmkredeki aratrmaclarn eriebildii zel kaynaklara eriebilmek iin gereken finans kaynaklarna sahip deiller (temel laboratuvar tekniklerinin lisanslar, bilimsel dergilere abonelik, fon kaynaklaryla ilgili yaplandrlm bilgiler gibi). Sonuta, finans kaynaklarnn ktl da, bilimsel bilgi ve kaynaklar retebilme kapasitesi gelitirmelerini ve bu "bilimsel bilgi ekonomisi"nin gerek bir yesi olmalarn (ve dolaysyla buna katkda bulunmalarn ve bundan yarar salamalarn) engelliyor. Ktphaneniz en son bilimsel bulgulara eriimi karlayamyorsa, ya da laboratuvarnz en son genom verilerinin depoland bilgi tabanlarna erimek iin gereken fonlardan yoksunsa, nasl olur da kendinizi kresel bilim topluluunun bir yesi olarak hissedebilirsiniz? Daha eitliki bir denge yaratabilmek iin, yazlm reticilerinden bilimsel yaymclara kadar, gelimi lkelerdeki birok zel kuruluun buna direncini yenmek gerekecek.

yerli bilgi
Yerli bilginin, zellikle srdrlebilir gelime ve yoksullukla sava gibi konularda deerinin farkna varlmasyla, bu tr bilgilere verilen deer de artyor. Gelimi lkelerde ne kadar ne karsa ksn, Bat temelli "formal" bilgi, aslnda dnyadaki bilgi sistemlerinden yalnzca biri; arlkl olarak bat temelli eitim sistemlerinde gelitirilmi bilgi sistemlerine verilen ad. Bu ekilde adlandrlmasnn nedeni, yazl belgeler, kurallar, dzenlemeler ve teknolojik altyapyla destekleniyor olmas. Buna karn, "yerli bilgi" (ya da yerel bilgi), doal evreyle yakn iliki iinde uzun bir gemileri olan insanlarca gelitirilip korunmu bilgi kmelerine, anlatmlara ve uygulamalara dayanyor; kuaktan kuaa szel olarak aktarlyor ve ender olarak yazya dklyor. Birok lkede formal bilgi, formal olmayan, yerel, geleneksel, ya da ekolojik bilgi sistemleriyle birlikte varln srdryor. Bu bilgiler, ait olduklar kltrlerde, gnlk yaamn birok temel boyutuna da temel oluturuyor: Avlanma, balklk, tarm, hayvanclk, besin retimi, su, salk ve evresel ve toplumsal deiimlere uyum gibi. rnek vermek gerekirse, getiimiz yllarda, Ganadaki bir grup ifti, yabanc tarm uzmanlarna, o evrede yetien bir aacn altna ekilen tarm rnlerinin ok iyi gelime gsterdiini anlattklarnda, szleri kukuyla karlanmt. iftilere gre, rnlerin gereksinim duyduu suyu, aacn kkleri karlyordu. Uzmanlar, aalarn, kklerini kullanarak topran derinliklerindeki suyu yapraklarna ulatrdklarn biliyorlard. Bu durumda, aacn altnda topran, evredeki topraklara gre daha az nemli olmas gerekirdi. Ancak, sonuta, iftilerin anlattklarnn doru olduu ortaya kt. nk, sz konusu aacn kk sistemi, topraktaki suyu hem gvdesine, hem de kendisini evreleyen topraa sifonluyordu. Toplumbilimcilere gre bu olay, modern tarm biliminin geleneksel bilgiyi gzard etmesinin ok sayda biimlerinden biri. Yakn bir gemie kadar, yerli bilginin, "ada bilimsel dnya gr" si iin yeterli saylyordu. Bu bak as deiiyor. Son yllarda, tptan tarma kadar ok eitli alanlarda, geleneksel bilgiyi ve uygulamalar reddetmenin bedelinin kimi zaman ar olduunun ayrdna varlm durumda. Yerli bilgi, bugn, tarm, biyoloji, salk, doal kaynaklarn kullanm, ynetim ve eitim gibi, pek ok konuda yerel soruna zm getirmede nemli katklar salyor. Ancak, yerli bilginin deerinin, zellikle srdrlebilir gelime ve yoksullukla savama katksnn fark edilmesi, ne yazk ki bu bilgilerin byk bir tehlike altnda olduu bir zamanda, ge gerekleti. Yerli bilgi, hem hzl kresel deiim sreleri, hem de bu bilgilerin belgelenmesi, deerlendirilmesi, korunmas ve yaylmas iin gereken kurumlarn ve kapasitelerin eksiklii nedeniyle yok olma tehlikesiyle kar karya. Yerli bilgi sistemlerinin ele alnmas iin yeni yntemlerin gelitirilmesi de gerekiyor. Ancak bu ekilde bu bilgi sistemlerinin sorunlara getirdii zmler desteklenip benimsenebilir. Bu tr bilgilerin eitim programlarna ve retim yntemlerine katld da oluyor. Ancak, bu noktada ok nemli sorular ortaya kyor: Yerli bilginin sahibi kimdir? Bu bilgileri kimler kullanabilir ve kimin, hangi amala kullanacana kim karar verir? Bu bilginin sahiplerine denecek bedel nedir? Kimilerine gre, yerli bilgilerin belgelenmesi, rnein, biyo-korsanl tevik ediyor ve gelimekte olan lkelerin zararna, yeni bir smrgeciliin habercisi. Yerli bilgi veri tabanlar ve yaynlar, isteyen herkesin, yerel ieriine sayg gstermeden ya da bu bilgileri retenlere bedel demeden, istedikleri gibi kullanmasna yeil k yakyor.
Aralk 2003 9 BLM ve TEKNK

olarak adlandrlan bilgi sistemiyle elitii durumlarda da, bu bilgiler "bo inan" olarak kabul ediliyordu. "Aklclk" snamasnn da Bat toplumlarnn kltrel bir rn olduu fark edilmeden, aklc bir temele sahip olmamas, bu bilgilerin gzard edilme-

BLG VE LETM DEVRMNN YARATTII YEN

Fikir Mlkiyeti Ha
toplumsal ve politik sonular konusunda, kamuoyundaki gr ayrlklar da oald. Bu gr ayrlklarnn bir blmnn odak noktas, bu kurallarn koruma altna ald haklar konusunda ok "eli ak" olduu, ya da ekonomik ve endstriyel gcn tek tek merkezlerde toplanmasna olanak tand durumlar. Gr ayrlklarnn bir blmyse, zellikle yaam bilimlerinde, neyin "insan buluu" olarak adlandrlabilecei ve patent korumasna alnmak zere seilebilecei zerinde odaklanyor. Bu grler, zellikle gelimekte olan lkeler asndan dnldnde nem kazanyor. Ekonomik byme gereksinimi, gelimi lkelerde ekonomik bymeye neden olan modellerin gittike artan bir yaygnlkla kabullenilmesine neden oluyor. Bu, yalnzca bireysel yaratcl ve buluuluu deil, belki daha da nemlisi, aratrmalara finans destei salayan yatrmclarn da kazanmasn ve desteklenmesini salayan fikir mlkiyeti haklarna duyulan gereksinimi de beraberinde getiriyor. Bu nedenle de, rnein, Dnya Ticaret rgt (WTO) yelerinin, hem ulusal, hem de uluslar aras dzeyde, serbest ticaretin temel gereklilii olan baz fikir mlkiyeti yasalarnn yrrle geirilmesini garanti altna alan, "ticaretle ilikili fikir mlkiyeti haklar"n konu alan anlama hkmlerini de kabul etmeleri gerekiyor. Daha nceleri, gelimekte olan birok lkede, ok daha gevek zellikte fikir mlkiyeti mevzuat yrrlkteydi. Bu durum, bu lkelerin, herhangi bir yerde gelitirilen ve patentlenen rnlerin kopyalanmas yoluyla, biroklarnn nemli endstriler gelitirmesine olanak tanmt. Hindistan

Fikir mlkiyeti haklar, bilgi ekonomisinin ke talarndan birini oluturuyor. Bu ekonomi, bilimsel bilgiden kaynaklanan rnlerin ve hizmetlerin evresinde yaplanm durumda. Bunun en belirgin rnei olan alanlar, molekler biyoloji alanndaki keiflere dayanan biyoteknolojiyle, fizik ve biliim alanlarndaki bululara dayanan bilgi ve iletiim teknolojileri. Toplum, yararl bilgileri bulan kiilere, bu bilginin kullanm zerinde snrl bir ynetim hakk vererek, buluular dllendirir. Bu, olas rakiplerin bu aratrmalarn rnlerini kullanmalarn nleyerek ya da lisans anlamalar sayesinde bu rnleri kullananlardan para alarak, aratrma ve gelitirmeye harcanan paradan kar etme olana salar. Bilimsel abay, tevik etmek amacyla, patentler, telif haklar ve markalarla
BLM ve TEKNK 10 Aralk 2003

dllendiren fikir mlkiyeti haklar, bugn kresel ekonomide nemli bir ilev grmeye balad. Ancak, fikir mlkiyeti haklarnn ekonomik nemi arttka, fikir mlkiyetinin garantiye alnmasn ve uygulanmasn yasal adan koruyan kurallarn ekonomik,

N KOULLARDA

aklar
ve Brezilyadaki ila endstrileri gibi. Ticaretle ilgili fikir mlkiyeti haklarn konu alan WTO anlamas, ite bu tr durumlara kar bir nlem. Ancak, tpk serbest ticarette olduu gibi, fikir mlkiyeti haklar dzenlemelerinden yarar salayanlarla, bunlarn bedelini demesi gerekenler arasnda geni bir uurum var. Birok durumda, bu, dorudan kresel ekonomide dolaan rnlerin arkasndaki aratrmalarn, gelimi lkelerde gerekletirilmi olmasndan ve sonulara bu lkelerdeki irketlerin sahip olmasndan kaynaklanyor. zellikle tp ve tarm alanlarnda, aratrma ve gelitirme iin gereken yatrmlarn bykl nedeniyle, fikir ve mlkiyet haklar, gittike daha fazla nem kazanyor. te yandan, bu aratrmalarn rnlerine erimek, gelimekte olan lkeler asndan byk nem tayor. Bunun en ak rnei, yeni ilalarn gelitirilmesine yarayan farmakoloji aratrmalar. Farmakoloji irketlerinin sahip olduu ila patentleri, irketlere, patent sahibi olduklar lkelerde bu ilalar kimlerin, hangi koullarda retebileceini belirleme gc veriyor. Tanm olarak da, irketlerin en nemli sorumluluu, aratrmalarna destek olan yatrmclarn ekonomik kazanmlarn ykseltmek. Bunlardan yarar salayabilecek, ancak fiyatlarnn yksek olmas nedeniyle belki de bu ilalar almaya gc yetmeyecek olanlara karysa sorumluluk tamyorlar. ok uluslu irketlerin destekledii aratrma gruplarnn, biyolojik srelere ait bilgileri patentlemeye alt durumlardaysa, baka gr ayrlklar ortaya kyor. Szgelimi, aratrmaclarn bir hastaln iyiletirilmesinde kullanlan ve yerli bir toplumun kuaklar boyunca bildii bir saaltm ynteminin daha nceden bilinmeyen bilimsel temelinin dln almak zere hak iddia ettiini dnelim. Byle olunca, bu srecin "bilimsel olmayan"

bilgisine yzyllar boyunca sahip olanlarn, bu dln ne kadarn almalar gerektii sorusu ortaya kyor. lke olarak, fikir mlkiyeti haklar, zel ilgilerle kamunun ilgileri arasnda bir denge kurmay hedefler. Fikir mlkiyeti haklar tasarlanrken, yasa koyucular, fikir mlkiyetlerini retenlerin ve kullananlarn haklar ve ykmllkleriyle, toplumsal ve ekonomik gelime hedeflerinin dengede olmasn salamaya alrlar. rnein, patent sisteminin avantajlarndan biri, endstriyel sr saklamay caydrmas. Bir buluun tam ayrntlarnn ve nasl altnn ayrntl olarak baslmas, bu bulua patent salama koularndan biridir. Fikir mlkiyeti haklar, ayrca zel lisanslar yoluyla, potansiyel yarara sahip bulularn kullanlmasn gvence altna alr. Ancak, uygulamada, fikir mlkiyeti haklarnn olumlu ve olumsuz etkileri arasndaki denge, srekli olarak deiiyor. Bu deiimlerin bazlar, bulularn altnda yatan bilimsel bilgilerin evrim geiren doa-

sndan kaynaklanyor. Szgelimi, genetik aratrmalarnda gelinen nokta, insanlara yarar salayabilecek biyolojik srelerin belirlenmesi ve kopyalanmas konusunda ok byk frsatlar ortaya kard. rnein, tarmda, byk tarm irketlerinin sahip olduu yeni tohum eitlerine ait patentle, bu deiimin rneklerinden biri. Farmakoloji patentlerinin, gelimekte olan lkelerde yaayanlarn temel ilalara eriimine etkisi; potansiyel yarara sahip biyolojik kaynaklarn aranmas almalar, bazlarnca biyo-korsanlk olarak adlandrlmas, genetik aratrmalar alannda, (patentlenebilir nitelikli) bulularla, (patentlenemez nitelikte kabul edilen) keifler arasndaki snrn bulanklamas, fikir mlkiyeti haklarnn besinlerin gvenilirliini nasl etkileyecei, insan haklar konusundaki kayglarla nasl kesiecei ve ticaretle ilgili fikir mlkiyeti haklarnn gelimekte olan lkeler asndan yaratt ikilemler gibi tartmal konular da var.
Aralk 2003 11 BLM ve TEKNK

Bilgi Toplumunun Gelecei

Bilgi ve iletiim teknolojilerinde yaanan devrim, bilgi devrimi olarak da anlan yeni bir an balamasn salad. ynetimi konusundaki almalaryla tannan nl yazar Peter Druckera gre, bugn yaadmz saysal devrim, insanlk tarihindeki bilgi devrimlerinin drdncs. lki, bundan 5 6 bin yl nce, Mezopotamyada yaznn bulunuuydu. kinci bilgi devrimi, M 1300 ylnda inde ilk kitabn yazlmasyd. nc bilgi devrimiyse, 1450 ylnda matbaann bulunuundan sonra gerekleti. Bu devrimlerin hepsinin de, o gnk ieriklerinin ok tesinde ve yzyllarn akn deitiren etkileri oldu. Bugn yaadmz bilgi devriminin gelecekteki etkileri nasl olacak? Saysal teknolojiler konusundaki tartmalarn birounu, iyimser ya da ktmser olarak ikiye ayrabiliriz. Kimi yazarlara gre bilgi devrimi, hiyerarik dzendeki brokrasilerin pabucunu dama atarak, topluluklarn ve yarg haklarnn, vatandalarn kimliklerinin ve ballklarnn oluturduu oklu katmanlarda st ste bindii yeni bir tr elektronik feodalizm oluturacak. Baka yazarlarsa, olumlu gelimelerin ekonomi, politika ve kltr alannda ok byk deiimler ve olumlu oalistlerse, yeni bilgi toplumunun var olan ekonomik ve kltrel eitsizlikleri besleyip, gelimi lkelerle gelimekte olan lkeler arasndaki uurumu daha da geniletebilecei gibi, gerekten de birbirine bal bir "kresel ky" yaratma olasln da doasnda barndryor. Peki, gnmzde tohumlar atlan yeni bilgi toplumunda, gelimekte olan lkelerdeki bilgi ve iletiim teknolojileri altyaplarnn yava gelimesinin sonular neler olacak? Yeni iletiim teknolojilerinin ekonomik byme ve yoksulluu azaltma potansiyelleri hakknda bugne kadar neler renildi? Medyann ve iletiim teknolojilerinin biroklar iin zaman ve uzay "sktrarak" dnyay kltmesi, bu teknolojilere ok az eriimi olan ya da hi eriemeyen, bilgi-dlanm bir altsnf yaratt. Dnya zerindeki telefonlarn % 75i, sekiz gelimi lkede yaayan insanlarn kullanmnda. Baz lkelerde, pil fiyatlar, insanlarn alm dzeyinin ok zerinde olduundan, buralarda yaayan insanlar iin radyo dinlemek lks bir tketim olarak grlyor. te yandan, yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin kltr ve dil ierii bakmndan eitliliinin snrl olmas da, ok byk kitlelerin bu alandan dlanmasna yol ayor. Kresel alarda bilginin ak, kuzey yarmkredeki lkelerden kuzey yarmkredeki baka lkelere ya da kuzey yarmkreden gney yarmkreye doru gerekleiyor; gelimekte olan lkelerde "yerli bilgi"nin oynayaca rol de sorgulanyor. nternet, radyo ve televizyonun ilevleri, yasalarca kontrol edilmeyen medya ortamlarnda i ie getike, halka ynelik geleneksel yaynclk, Pazar payn ticari medyaya kaptryor. Yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin, rnein, radyo teknolojisinin tersine, srekli olarak yenilenmesinin ve gncellenmesinin gerekmesi, yerkrenin hem gneyindeki, hem de kuzeyindeki yoksullarn dlanmasna neden oluyor.

unluunun karar alma srelerine katldn ve demokratik srelerin iyiletiini grmeyi umuyorlar. Ancak, kimi baka yazarlara greyse de, bunlar topik dnceler. Bu yazarlar, bilgi ve iletiim teknolojilerindeki ilerlemelerin, toplumsal ve ekonomik ayrmlarn, politik g eitsizliklerinin, "bilgi varsllar"yla yoksullar arasndaki uurumun daha da artraca kansnda. Bu iki u arasnda yer alan teknore-

dnya bilgi toplumu zirvesi

2003 yl Aralk aynn sonunda, Cenevrede bir dnya zirvesi dzenlendi. Bu zirvenin ilgi oda, bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaylnn ulusal ve uluslar aras alanlardaki almlar. Uluslararas Telekomnikasyon Birliinin dzenledii Dnya Bilgi Toplumu Zirvesi, korsan yazlmlardan, yoksullarla varsllar arasndaki saysal uurumu ortadan kaldrmaya kadar, ok eitli alanlarda atlacak admlarn tartlmas iin frsat. Birlemi Milletlere gre zirvenin amac, "bilgi toplumu konusunda ortak bir gr ve anlayn gelitirilmesi ve hkmetler, uluslararas kurumlar ve sivil toplumun tm sektrlerince, yeniliklerin yaama geirilmesi iin bir hareket plannn ve deklarasyonun benimsenmesi". Zirvenin eylem plan iin hazrlanan erevenin ana hedefi bulunuyor: Bilgi ve iletiim teknolojilerine herkes iin eriim salanmas, bilgi ve iletiim teknolojilerinin, ekonomik ve toplumsal geliimde bir ara olarak kullanlmas ve bu teknolojilerin kullanmnn gvenilirliinin salanmas. Zirveden beklenen sonu, bilgi toplumunun hedeflerine ulaabilmek iin, farkl ilgilerin tmn yanstmaya alan bir eylem pla-

n ve politik isten yaratmak. Bilgi an kapsayan politik ortam, henz geliiminin ilk aamalarnda. Ulusal "e-stratejiler", evrensel eriim hakk, kresel ynetim ve ticaretin tevik edilmesi, zel yaamn korunmas, bilginin zgrlemesi, fikir mlkiyet haklar ve a gvenliiyle ilgili konular, bugn lkelerin toplumsal ve ekonomik ilgileri arasnda n planda, ancak tanmlar tam yaplmam. te, Dnya Bilgi Toplumu Zirvesi, belli ulusal ve uluslararas politikalarla ilgili tartmalarn erevesini oluturacak temel ilkelerde uzlamann salanaca bir platform olacak. Zirve, iki aamal olarak gerekleecek: zirvenin ilk aamas, 10-12 Aralk

2003 tarihlerinde Cenevrede, ikinci aamasysa, 16-18 Kasm 2005te Tunusta gerekleecek. Zirveye, hkmetler, zel sektr temsilcileri, sivil toplum rgtleri, birlemi milletlerin zel temsilcileri katlyor. Cenevrede oluturulacak belirlenecek ilkeler ve eylem planndan sonra, Tunusta gerekletirilecek toplantlarn odak noktasysa gelime olacak. Trkiyede, zirveyle ilgili ulusal hazrlk almalar, Ulatrma Bakanl ve Telekomnikasyon Birlii bakanlnda yrtlyor. Bilgi toplumunun, demokrasi, adalet, eitlik, insanlara, insanlarn kiisel ve toplumsal geliimine sayg asnda bir ara olabilmesi iin, hangi deerleri garanti altna almalyz? Yaratmak istediimiz toplumun geleceini biimlendirmede iletiimin rol nedir? Bilginin gittike artan bir hzda yolculuk yapmas, farkl kltrlerden ve geliimin farkl evrelerinden insanlar nasl etkiliyor? Srekli evrim geiren kresel toplumda, farkl kltrlerin bu dinamiklere katlabilmesi iin yeterli yer ve "gr uzakl" salyor muyuz? Bireylere, refahlar ve yaratc potansiyelleri iin gerekli bilgi ve iletiim aralarn salayabiliyor muyuz?
Aralk 2003 13 BLM ve TEKNK

Srdrlebilir gelimenin odak noktalarndan biri de, cinsiyet ayrmyla sava. Birok lkede kadnlar, yeni bilgi ve iletiim teknolojilerine eriimde grlen uurumun en u noktalarnda yer alyor. te yandan, bilgi ve iletiim teknolojileri, kadnlarn ve dlanm baz gruplarn durumunun iyiletirilmesi iin de bir ara olabilir.

Yeni bilgi ve iletiim teknolojileri, zellikle gelimekte olan lkelerin kar karya olduu, ekonomik, toplumsal ve kltrel sorunlar amada etkili bir ara olabilir mi?

Birok insan iin renme, alt yandan sonra balayan ve 20li yalarda sona eren ve yalnzca dersliklerde gerekleen bir sre. Bilgi ve iletiim teknolojileri devriminden sonra, eitim konusundaki geleneksel grler de deiim geirmeye balad. Yaamboyu renme ve uzaktan eitim gibi kavramlar yaygnlk kazanyor. Bu yeni anlaylar, yeni teknoloji rnlerinin desteiyle uzak blgelerde yaayanlara eitim hizmetlerini gtrmede kullanlabilir.
BLM ve TEKNK 14 Aralk 2003

eitli bilgi ve iletiim teknolojileriyle birlikte nternetin de, evre hakknda bilgilerin toplanmasnda ve evre deiiminin izlemesinde kullanlmas artc deil. Bugn, llemenin izlenmesinden, Afrikann tarm blgelerindeki iftilere gnlk rn fiyatlarnn iletilmesine kadar, ok eitli projelerde kullanlyor.

Bilgi Szl
.

Afrika ve Asyann dousu gibi dnyann birok blgesinde, zellikle temel salk hizmetlerinin yeterli olmamas, toplumsal ve ekonomik gelimeyi de etkiliyor. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin, eitli lkelerde AIDS ve stma gibi lmcl hastalklarla savamda kullanld projeler de var.
Kaynaklar http://www.un.org/esa/ http://www.itu.int/ http://www.unece.org/ http://www.undp.org/ http://www.scidev.net/ http://europa.eu.int/information_society/index_en.htm http://www.geneva.2003.org http://www.digitaldividenetwork.org/

Biliim: Teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletiimde kullanlan ve bilimin dayana olan bilginin, zellikle elektronik makineler araclyla dzenli ve aklc biimde ilenmesi bilimi. Bilgi a: Bilginin ve bilgi teknolojilerinin, toplumsal, kltrel ve ekonomik alanlarda en nemli etken olaca ngrlen tarih evresi. Bilgi Ekonomisi: Yeni bilgi ve iletiim teknolojilerine dayanan, bilgiyi tketilen bir deer ve meta olarak gren ekonomi dzeni. Bilgi Yoksullar: ada bilgi ileme ve iletiim aralarndan gerektii gibi yararlanamayan, nternet eriimi olmayan ve bilgi ekonomisinden dlanan toplumlar ya da toplum katmanlar. Bilgi Varsllar: ada bilgi ileme ve iletiim aralarndan gereince yararlanabilen, geni bantl nternet eriimine sahip ve bilgi ekonomisi toplumunda yer alan toplumsal katman. Bilgi Otoyolu: Yksek hzda, geni bantl, her trl, zellikle oulortam verilerini iletebilen; hem ulusal hem de uluslar aras ekonomide rol oynayacak bilgi a. Bilgi Ynetimi: Bir biliim sisteminde, bilginin edinilmesi, incelen-

mesi, depolanmas aratrlmas ve yaymlanmas sreleri. Bilgi A: Birok belge ileme merkezini bir araya getiren a. Bilgi lem Merkezi: Bir rgt iin, zellikle ynetime destek amal tm veri ileme etkinliklerinin yrtld merkez. Bilgi Hizmetleri: Elektronik posta, banka ilemleri, yolculuklar iin yer ayrtma, byk veritabanlarna eriim gibi eitli olanaklar salayan, aramal ticari hizmetlere verilen ad. Bilgi Toplumu: Birincil zkaynak olarak bilgiyi gren ve gelimesi biliim ve iletiim teknolojilerinin evrimine ve kullanmna bal olan toplum. Biliim Sistemi: Belli bir konuyla ya da rgtle ilgili verilerin belli bir dzen iinde bilgisayar ortamnda sakland ve bu sistemin kullanclarnn bilgi gereksinimlerini karlamak zere dnem dnem ya da bavurulduka raporlar reten; ya da gereksinim duyulan bilgiye ksa srede eriim salayan belli bir donanm zerindeki yazlm ve veriler topluluu. Bilgi Teknolojileri: Bilginin derlenmesi, edinilmesi, rgtlenmesi ve datmyla ilgili tm hizmetler, yazlmlar ve donanmlara verilen ad.

Aralk 2003 15 BLM ve TEKNK