KPSS CORAFYA KONU ZETLER

CORAFYANIN TANIMI VE KONUSU Corafya: Yeryzndeki doal ve beeri olaylar, karlkl etkileimlerini ve bunun canllar zerindeki etkilerini inceleyen bilim daldr. CORAF KONUM Bir nokta, bir blgeye da lkenin dnya zerindeki yerine coraf konum denir. Corafi Konum Matematik Konum zel Konum

A) MATEMATK KONUM Dnya zerinde herhangi bir noktann balang meridyenine ve Ekvator'a gre konumuna denir. Matematik konum, paralel daireler ve meridyen yaylarndan yararlanlarak bulunur. PARALEL DARELER Ekvator: Kutup noktalarndan eit uzaklktaki noktalarn birlemesiyle oluan, dnya'y iki eit yarm kreye ayran en byk dairedir. Paralel: Ekvator'dan itibaren her iki kutba doru birer derece aralklarla izilen dairelere denir. Paralellerin zellikleri: Paralellerin balangc Ekvator'dur. O ile gsterilir. 90 tanesi Kuzey Yarmkre'de 90 tanesi Gney Yarmkre'de olmak zere toplam 180 tanedir. Dnya'nn geoid eklinden dolay paralellerin uzunluklar Ekvator'dan kutuplara doru ksalr. Kutuplarda nokta halin alr. Dnya'nn her yerinde iki paralel arasndaki uzaklk 111 km dir. Dnya zerindeki nemli Paraleller ve Dereceleri

www.KpssAnaliz.com

Paraleller aras uzunluk hesaplamalar Paraleller aras uzaklk hesaplanrken iki paralel aras mesafenin her yerde 111 km olduu gz nnde bulundurulmal. Uzakln bulmak istediimiz noktalarn her ikisi de ayn yarmkrede ise bykten k karp 111 ile arparz. Farkl yarmkrelerde ise ikisini toplayp 11l 'l e arparak sonuca ularz. rnek:

A noktasndan kalkan bir uak belirli bir zaman sonra B noktasnda inie geiyor. Uan ald toplam yol ka km 'dir.

A) 1110 zm:

B) 2220

C) 3330

D) 4440

A noktas Gney Yarmkre'de B noktas ise Kuzey Yarmkre'dedir. Bu nedenle A ile B Noktalarnn paralel deerlerini toplar 111'le arparz. rnek: Yant: C

X noktasndan Y noktasna ku uuu yol alan bir ara ka km'lik mesafe gitmitir. www.KpssAnaliz.com

A) 1665 zm:

B)3330

C)4995 D)6660

45- 15 = 30 30 X 111 = 3330 km Verilen her iki nokta Kuzey Yarmkre'de olduundan bykten kn kartr 111'le arparz. Yant: B ENLEM VE BOYLAM Enlem ile paralel ayn dairelerdir. Paralel dairelerin addr. Enlem ise o dairenin Ekvator'a olan uzaklnn a cinsinden deeridir. Boylam ile meridyen ayn izgilerdir. Meridyen yayn addr. Boylam ise bu yayn balang meridyenine olan uzaklnn a cinsinden deeridir. Enlemin Etkileri Dnya'nn geoid eklinden dolay Gne nlarnn geli asn etkiler. Bunun sonucunda Ekvator'dan kutuplara doru scakln dmesine neden olur. nsan faaliyetleri, tarmsal etkinlik, bitki rts, toprak yaps, akarsu rejimleri yerlemenin st snr, hayvan trleri enleme bal olarak deiir. Dnya'nn dn hz (izgisel hz) Ekvator'dan kutuplara doru azalr. Yerekimi, gece - gndz uzunluklar, atmosferin kalnl enleme gre deiir. Meridyenin zellikleri 180 tanesi dou, 180 tanesi bat yarmkrelerde olmak zere toplam 360 tanedir. Aralarndaki mesafe Ekvator zerinde 111 km'dir. Bu mesafe kutuplara doru daralr. Balang meridyeni Londra'daki Greenwich gzlemevinden geer (O).l'er derece aralklarla izilmitir. Aralarnda 4 dakikalk zaman fark vardr. Btn meridyenlerin uzunluklar ayndr. YEREL SAAT Yeryzndeki herhangi bir yerin boylamnn Gne'in tam nne geldii an, o yerin le vakti (saat 12.00) olarak kabul edilir. Gnn dier zamanlar buna gre hesaplanr. Bylece yerel saat belirlenmi olur. Yerel Saat Problemleri Yerel saat hesaplamas yaplrken; Ardk iki boylam arasndaki zaman fark 4 dakikadr. Dnya batdan douya doru dndnden doudaki bir boylamn yerel saati kendisine gre batda yer alan www.KpssAnaliz.com

boylamn yerel saatinden ileridir. Ayn boylam zerinde yer alan farkl noktalar arasnda yerel saat fark olumaz.

Zaman farkn bulmak iin; 1. Ayn yarm kre'de ise; Boylam fark bulunur ve drtle arplr. 2. Farkl yarm krede ise; Boylamlar toplanr ve drtle arplr.

rnek: 20 Dou boylamnda yerel saat 14 : 00 iken 50 Dou boylamnda yerel saat katr?

zm:

Zaman fark =(50-20). 4 = 30. .4= 120' = 2 saat 50" Dou boylam daha douda olduu iin yerel saati ileridir. Bu nedenle kan sonu bilinen saatte eklenir. 20" Dou'nun yerel saati = 14 : 00 + 2: 00 = 16 : 00 olur. rnek: 25. dou boylamnda yerel saat 14:20 iken 15 Bat boylamnda yerel saat katr? zm: Zaman fark = (15 + 25) .4= 40..4 = 160' dakika = 2:40 dakika 15 Bat boylamnn yerel saati geridir. Bu nedenle bulunan zaman 25 Dou boylamnn zamanndan karlr. www.KpssAnaliz.com

15 batnn 1 4 : 2 0 - 2 : 4 0 Yerel saati = 11:40 olur.

Ulusal Saat ve Saat Dilimleri Dnya zerinde her meridyenin bir saat ayar vardr. lkeler topraklar zerinde geen herhangi bir meridyenin saatini ortak saat olarak kullanrlar. Dou - bat dorultulu toprak genilii fazla olan in, Kanada, ABD gibi lkeler birden fazla ortak saat kullanrlar. Kuzey-gney ynl toprak genilii fazla olan ili, Belika gibi lkeler tek saat dilimi kullanrlar.

Trkiye, 30 izmit boylam zerinde geen 2. saat dilimini ortak saat olarak kullanr. Yazn Gne ndan daha fazla yararlanmak amacyla saatler bir saat ileri alnarak 45 dou boylam zerinde bulunan 3. saat dilimini ortak saat olarak kullanr.

-Trkiye 36" -42"Kuzey paralelleri ile 26"- 45"Dou meridyenleri arasnda bulunur. - Gney den kuzeye doru Gne nlarnn geli as daralr ve scaklklar der. - le vakti cisimlerin glge yn kuzeyi gsterir. - Glge boyu hibir zaman sfr olmaz. www.KpssAnaliz.com

- Gneyden kuzeye glge boyu uzar. - Kuzeyden esen rzgarlar soutucu, gneyden esen rzgarlar ltc etki yapar. - Gneyden kuzeye denizlerin tuzluluk oran azalr. - Mevsimler belirgin olarak yaanr. - Dalarn gney yamalar baknn etkisiyle kuzey yamalara oranla daha scaktr. - Trkiye'deki srekli rzgarlar bat rzgarlarnn etkisi altndadr. - Gne nlar hibir zaman dik dmez. - Dousu ile bats arasnda 76 dakikalk zaman fark vardr. - Trkiye'nin en dousu ile en bats arasnda 1565 km'lik mesafe vardr. - Trkiye'nin en kuzeyi ile en gneyi arasndaki mesafe 666 km'dir. - Gneyden kuzeye doru gece gndz sre fark artar. - Trkiye'de 21 Mart'tan 23 Eyll'e kadar gndz, 23 Eyll'den 21 Mart'a kadar ise geceler uzundur. ZEL KONUM Dnya zerindeki herhangi bir yerin evresindeki denizlere, ana yollara, geitlere, komulara, ticari merkezlere gre konumudur. Trkiye'nin zel konumu ve sonular - Trkiye; Asya, Avrupa ve Afrika Ktalarnn yaklat yerdedir. - tarafnn denizlerle evrili ve yksek olmas, i kli mi ni ve bitki rtsn zenginletirmitir. - nemli kara ve deniz yollar zerinde bulunmas jeopolitik nemini arttrmtr. - Zengin petrol yataklarna sahip Ortadou ve sanayisi gelimi Avrupa lkelerine yaknl nemini arttrmtr. - Eimli olmas akarsularnn hidroelektrik potansiyellerini arttrmtr. - Zengin yeralt kaynaklarna sahiptir. - Dalarn uzan yn bat- dou ynldr. Ulam kuzey gney ynlerinde glkle salanr. - Ykselti batndan douya doru artar. Buna bal olarak iklim koullan sertleir. - Ayn anda drt mevsim zellikleri yaanabilir. GNDNM TARHLER VE ZELLKLER

21 MART - 23 EYLL EKNOKSLARI (Gece - gndz eitlii) -Gne nlar ekvatora dik gelir. Ekvator zerinde dikilen bir ubuun saat 12:00'da glgesi olumaz. -Btn dnya zerinde gece gndz eitlii yaanr. -Aydnlanma emberi kutup noktalarndan geer. -21 Martta KYK'de ilkbahar, GYK'de sonbahar balar. -23 Eyll'de KYK'de sonbahar, GYK'de ilkbahar balar. www.KpssAnaliz.com

-Gne tam doudan doar, tam batdan batar. -Ayn meridyen zerindeki noktalarda gne ayn anda doar ve batar. -Ekvatora uzakl ayn olan enlemlerde gne nlarnn geli alar ayndr.

-Gne nlar yenge dnencesine dik gelir. -Yenge dnencesine dikilen ubuun saat 12:00'da glgesi olumaz. -Aydnlama dairesi kutup dairelerinden geer. -K YK'deyaz, GYK'de k balar. -KYK'de en uzun gndz, GYK'de en uzun gece yaanr. -Bu tarihten sonra kuzey yarmkrede gndzler ksalmaya geceler uzamaya balar. -Kuzeye doru gidildike gndzler uzar, gneye gidildike geceler uzar. -KKD'nde 24 saat gndz, GKD'nde 24 saat gece yaanr. 21 ARALIK SOLSTS

Gne nlar olak dnencesine dik gelir. Olak dnencesi zerine dikilen bir ubuun saat 12:00 glge boyu olumaz. Aydnlanma izgisi kutup dairelerinden geer. GYK'deyaz K YK'de k balar. G YK'de en uzun gndz, K YK'de en uzun gece yaanr. 21 Aralktan sonra gney yarmkrede gndzler uzamaya balar. Kuzeye gidildike geceler gneye gidildike gndzler uzamaya balar. GKD'nde 24 saat gndz, KKD'nde 24 saat gece yaanr.

www.KpssAnaliz.com

TRKYE'NN YERYZ EKLLER 1. DALAR Trkiye'nin dalan; kvrlma, krlma ve volkanizma sonucunda olumutur. a) Kvrlma Sonucu Oluan Dalar

lkemizin kvrm dalar 3. jeolojik zamanda Alp - Himalaya kvrm sistemi sonucu olumutur. Kuzeyinde Grcistan snrndan balayp Sakarya rmann dousunda son bulan Kuzey Anadolu Dalar, gneyinde Teke yarmadas'ndan balayp Hakkari yresinde son bulan Toros Dalar uzan gsterir. Kuzey Anadolu Dalar: Bu dalar dou bat ynl denize paralel uzanr. Bat Karadeniz Dalar: Bu dalar, kuzeyden gneye; Kre, Bolu,Ilgaz ve Krolu Dalardr. Orta Karadeniz Dalan: Ykseltileri. Dou ve Bat Karadeniz Dalar'ndan azdr. Bu kuakta Canik Dalar yer alr. Dou Karadeniz Dalar: Ortalama ykseltileri 4000 m dolaylarnda olan bu dalar iki kuak halinde uzanr. Kuzeyde Giresun ve Rize Dalar, Gneyde Mescit, Kop, imen Dalar yer alr. Gney Anadolu (Toros) Dalar: Akdeniz'e paralel uzanrlar. Douda Dou Anadolu ile Gneydou Anadolu blgelerinin snr izgisini olutururlar. Bat Toroslar: Akdeniz Blgesi'nin batsnda Antalya Krfezi'nin iki tarafn evrelerler. Bey dalar. Sultan, Dedegl ve Geyik Dalar'ndan oluurlar. Orta Toroslar: Bolkar, Aladalar, Tahtal ve Binboa Dalar'ndan oluur. Gneydou Toroslar: Bitlis ve Cilo (Buzul) Dalar'ndan oluur. Toroslarn dier devam Dou Toroslar'dr. Bu da kuanda Mercan, Karasu - Ara, erafetlin ve Bingl Dalan yer alr. Anadolu Dalar: Tek sra halinde uzanan bu dalarn ykseltileri fazla deildir. Balcalar; Emir, Trkmen, Aya, Elmada ve Tecer Dalardr. b) Krlma Sonucu Oluan Dalar Bu dalar 3. jeolojik zamanda Alp - Himalaya sistemi iinde olumulardr. Bat Anadolu'da yer alrlar. Dou - Bat ynl olup denize dik uzanrlar. Kuzeyden gneye, Kazda, Madra, Yund, Boz, Aydn ve Mentee www.KpssAnaliz.com

Dalardr.

c) Volkanik Dalar Bu dalar 4. jeolojik zamanda olumulardr. Snm tek volkan dalardr. Anadolu'da: Gneybat - Kuzeydou dorultusunda; Karada, Karacada, Melendiz, Hasanda ve Erciyes'tir.

Dou Anadolu'da: Van Gl'nn kuzeyinde kuzeydou - gneybat ynnde uzanrlar. Nemrut. Sphan,Tendrek, Kk ve Byk Ar eklinde sralanrlar. Gneydou Anadolu'da: Karacada yer alr. Marmara'da: Uluda bulunur. Ege'de: Manisa Kula'daki gen volkan konileri. 2. PLATOLAR Plato: evresine gre yksekte yer alan ve akarsu vadileriyle derince yarlm dzlklere denir. -Platolarn blgelere gre dal -i Anadolu Blgesi'nde: Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok ve Uzunyayla Platolar. - Marmara Blgesi'nde: atalca - Kocaeli Platosu. - Akdeniz Blgesi'nde: Teke ve Taeli Platolar. - Ege Blgesi'nde: Yazlkaya Platosu. (Bayat) - Dou Anadolu Blgesi'nde: Erzurum. Kars ve Ardahan Platolar. - Gneydou Anadolu Blgesi'nde: Gaziantep, anlurfa Platolardr. 3. OVALAR

Ova: evresine gre ukurda kalan ve zeri akarsularn tadklar alvyonlarla rtl olan dzlklerdir. -Ky (Delta) Ovalar: Akarsularn tadklar alvyonlar deniz ortamnda veya kynn hemen gerisinde biriktirerek oluturduklar dzlklerdir. Ky ovalar tarm faaliyetinin ok youn olduu verimli alanlardr. Delta Ovalarnn Dal Karadeniz'de: Bafra, aramba Ege'de: Gediz, Bakray, Kk ve Byk Menderes Akdeniz'de: ukurova, Silifke ovalar: lkemizin kydan uzak i kesimlerinde yer alan ovalardr. Genel olarak batdan douya gidildike ykseltileri artar. Ky ovalar kadar youn tarm yaplmaz. Ovalarn Dal www.KpssAnaliz.com

Karadeniz'de: Dzce, Kastamonu, Erbaa, Niksar, Bolu. Marmara'da: Ergene, Yeniehir, Bursa, negl. Ege'de: Edremit, Aydn, Nazilli, Ske. Akdeniz'de: Elmal, Acpayam, Tefenni, Glhisar. Anadolu'da: Eskiehir, Konya, Kayseri, ubuk, Ereli Dou Anadolu'da: Mu, Pasinler, Idr, Horasan, Elbistan, Malatya, Erzincan. Gneydou'da: Ceylanpnar. Suru, Birecik, Harran.

4.AKARSULAR VE BARAJLAR Akarsu: Yalarla yeryzne inen, kaynaklardan karak bir yatakta eim dorultusunda akan, gl, ova veya denizlerde son bulan sulardr. a) Akarsu havzas: Akarsuyun tm kollaryla beraber su toplad blgeye denir. Akarsular, topladklar sular denize ulatryorlarsa bu tr akarsularn havzas ak havzadr. Eer akarsular topladklar sular denize ulatramyorlarsa i gl veya ovaya boaltyorlarsa bu akarsularn havzalar kapal havzadr.

-Ak Havzalar Karadeniz: Doudan batya doru oruh, Yeilrmak, Kzlrmak, Yenice ve Sakarya. Marmara: Susurluk ay, Meri. Ege: Kuzeyden gneye doru Bakray, Gediz, Kk Menderes ve Byk Menderes. Akdeniz: Batdan douya Aksu, Manavgat, Dalaman, Gksu, Seyhan, Ceyhan ve Asi. Basra Krfezi: Dicle, Frat akarsulardr. -Kapal Havzalar NOT: Trkiye'de kapal havzalar youn olarak Anadolu Blgesi'nde toplanmtr. Bunun nedenleri; Etrafnn yksek sradalarla evrili olmas Blgedeki akarsular besleyen kaynak ve yalarn yetersiz olmasdr. Anadolu'da: Tuz Gl, Akehir ve Eber Gl. Akdeniz'de: Gller Yresi. Dou Anadolu'da: Van Gl ve Kura, Ara nehirleridir. B) TRKYE AKARSULARININ GENEL ZELLKLER Rejimleri dzensizdir. Tadklar su miktarlar (debi) dktr. Yatak eimleri fazladr. Bunun sonucunda; - Tamacla uygun deildir. - Bol alvyon tarlar. - Denge profiline ulamamtr. - Ak hzlar yksektir. - Hidroelektrik (enerji) potansiyelleri yksektir. - Boylar ksadr. C) AKARSULARIMIZ VE ZERLERNDE KURULAN BARAJLAR Akarsularmz zerindeki barajlar; www.KpssAnaliz.com

- Sulama - me suyu temini - Elektrik retmek - Erozyon ve taknlar nlemek amacyla kurulmutur. - Kzlrmak zerinde: Hirfanl, Kesikkp, Altnkaya - Yeilrmak zerinde: Almus, Hasan Uurlu, Suat Uurlu - Sakarya zerinde: Saryar, Gkekaya, ubuk I, ubuk II - Gediz zerinde: Demirkpr - Byk Menderes zerinde: Kemer, Adgzel - Manavgat zerinde: Oymapnar - Seyhan zerinde: Seyhan - Ceyhan zerinde: Aslanta, Kartalkaya, Berke - Frat zerinde: Atatrk, Karakaya, Keban - Dicle zerinde: Devegeidi, Kralkz, llsu. Batman 5. GLLER Gl: Karalar zerinde bulunan ukurlar doldurmu durgun sulara denir. Gllerin sular, bulunduklar corafi blgenin ya -ejimi, gl besleyen akarsular, arazinin yaps, buharlama, sularn dar aktmalar (gideen) gibi faktrlere bal olarak farkllk gsterir. Van Gl'nn sular sodal, Tuz Gl ve Burdur Gl'nn tuzlu, Beyehir ve Eirdir gllerinin sular tatldr. Gllerin Corafi Dal - Karadeniz Blgesi: Sera, Tortum, Yedigller, Abant - Marmara Blgesi: znik, Sapanca, Ulubat, Manyas, Byk ve Kk ekmece, Terkos. - Ege Blgesi: Barfo (amii) - Akdeniz Blgesi: Beyehir, Eirdir, Burdur, Acgl, Kovada, Sula. - Anadolu: Tuz Gl, Mogan, Eymir, Akehir, Eber. - Dou Anadolu: Van Gl, Nemrul, Erek, Nazik, Balk, ldr, Hal, Hazar. Gllerden; - Sulama ve ime suyu kullanm - Balklk ve avclkta - Ulam ve enerji retiminde - Tuz ve soda retiminde yararlanlr.

www.KpssAnaliz.com

TRKYE KLM Trkiye'nin iklimini etkileyen temel faktrlerin banda corafi konum gelir. A. Matematik Konumun Etkileri

Trkiye 36" - 42" kuzey paralelleri arasnda yer alr. Bu ynyle Ekvator daha yakndr. Dier etmenler gzard edilirse enleme bal olarak scaklk gneyden kuzeye gidildike der. lkemiz dnenceler dnda yer aldndan gne nlar hibir zaman dik dmez. B. zel Konumun Etkileri

1.Etrafndaki kara ktlelerinin etkisi Trkiye, Asya, Avrupa ve Afrika karalarnn birbirlerine en ok yaklat alanda bulunur. Kn, kuzeyindeki Asya ve Avrupa zerinde oluan souk hava ktleleri lkemiz i kli min e soutucu etkide bulunur. Yazn, gneyindeki Afrika zerinden, gelen scak l havas scaklklarn zellikle Gneydou'da artmasna neden olur. 2.Etrafndaki Denizlerin Etkisi U taraf denizlerle evrili olan lkemizin ky kesimlerinde y l l k ve gnlk scaklk farklar dk, ya oran fazladr. 3.Etrafndaki Basn Merkezlerinin Etkisi Trkiye k mevsiminde kuzeydousundaki Sibirya YB ile Kuzeybatsndaki zlanda AB'nn etkisi altnda kalr. Yaz mevsiminde ise gneydoudan Basra AB ile gneybatsndan etkili olan Asor YB'nin etkisi altnda kalr. Sibirya YB kn I grlen kar yalar ile kuru ayazn temelini oluturur. Basra ise kavurucu yaz scaklarnn ana sebebidir. 4.Yzey ekilleri (Ykselti)

www.KpssAnaliz.com

Ykselti batdan douya doru artar. Bunun sonucunda douda yazlar serin klar iddetli kar ya ve don olaylarnn etkisinde kalr. 5.Dalarn Uzan Kuzey ve gneyde dalarn denize paralel uzanmas deniz etkisinin i kesimlere ulamasn engeller. Batda dalarn denize dik uzan ksmen denizel etkinin i kesimlere ulamasn salar. 6.Bak Bak, dalarn gnee dnk yamacdr. Trkiye Kuzey Yarmkre'de yer aldndan dalarn gney yamalar daha ok gnelenir. Bunun sonucunda gney yamalarda bitki eitlilii fazla, tarm rnlerinin yetimesi ve kar rtsnn yerde kalma sresi ksadr.

TRKYE'DE KLM ELEMANLARI

A.SICAKLIK Trkiye'de en yksek scaklk ortalamalar enlem ve denizin etkisiyle Akdeniz kylarnda grlr. En dk scaklklar, ykselti, karasallk ve enlemin etkisiyle Dou Anadolu'da grlr.

www.KpssAnaliz.com

B.RZGARLAR

Trkiye'yi kuzeyden etkileyen rzgarlar scakl drr. Gneyden etkileyen rzgarlar scakl ykseltir. - Meltem Rzgarlar: Bu rzgarlar daha ok yazn gnlk snma farklarna bal olarak oluurlar. a.Kara ve Deniz Meltemi: Kara ve denizlerin farkl snma zelliklerinden oluurlar. Gndz denizden karaya, gece karadan denize doru eserler. b.Da ve Vadi Meltemi: Ykselti ve baknn etkisiyle oluurlar. Gndz vadi tabanlarndan da yamalarna, gece dadan vadi tabanna doru eserler. - Fn Rzgarlar: Nemce zengin hava ktleleri da yamalarna trmanrken ya brakrlar. Dan dier yamacndan girerken srtnmenin etkisiyle ar derecede snr ve evrenin ssn I - 2 saat iinde 10 - 15"C arttrrlar. Kn dmelerine yazn bitkilerin kurumasna neden olurlar.

C. NEMLLK VE YAI Trkiye'de yan yllk dal incelendiinde 250 mm ile 2500 mm gibi farkllklar olduu grlr. Bu durumun balca nedenleri; - Denize gre uzaklk - Dalarn uzan ve ykselti - Basn merkezleri ve rzgardr.

Yan mevsimlere gre dal www.KpssAnaliz.com

TRKYE'DE OLUUMLARINAGRE YAI EKLLER Orografik (Yama) Yalar

Da yamacn trmanan nemli hava ktleleri belirli ykseltiye ulatklarnda younlaarak ya brakrlar. Trkiye'de I yalar youn olarak Dou Karadeniz'de grlr

Konveksiyonel (Ykselim) Yalar

Konveksiyon ya lkbahar sonlar ile yaz balarnda havann hareketsiz olduu dnemde snarak dikey ynde ykselen nemli hav younlaarak ya brakr. Trkiye'de Anadolu Blgesi'ndeki krkikindi yalar bu ekilde oluur.

www.KpssAnaliz.com

Scak ve souk hava ktlelerinin karlat alanlarda souk hava scak havann altna girer. Scak hava souk havann stnde ykselir ve younlaarak ya oluturur. Akdeniz Blgesi'nde youn grlen yalardr.

TRKYE'DE GRLEN KLM TPLER Trkiye lman iklim kuanda yer alr. Buna ramen ykselti enlem ve karasalln etkisiyle farkl iklim tipleri grlr.

A AKDENZ KLM Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yal geer. En fazla ya k mevsiminde der. Akdeniz, Ege Denizi ve Marmara Denizi kylarnda etkilidir. enlere pek sokulamaz. Yalnz Ege kylarndaki knt : ar zerinden 150 - 200 km ierilere kadar girme olana bulur. Don olaylarna ve kar yalarna fazla rastlanmaz, -elenme sresi fazla, yllk scaklk farklar dktr. Gneyden kuzeye gidildike yaz kurakl azalr. Yllk scaklklar artar.

www.KpssAnaliz.com

Akdeniz ikliminin doal bitki rts makidir. Maki, orman bitki topluluunun yok olmasndan sonra ortaya ka topluluktur. Balca trleri, zeytin, defne, sandal ve kocayemi'tir. B. KARADENZ KLM Her mevsimi lman ve bol yal geen iklim tipidir. En fazla ya sonbahar mevsiminde der. Karadeniz'in ky kesimleriyle, Marmara Blgesi'nin Karadeniz'e kys bulunan yerlerinde grlr. Orta Karadeniz Blm'nde ykselti azaldndan ya miktar der. En fazla ya Dou Karadeniz Blm'nde grlr. Dalar denize paralel uzandndan iklim etkileri i kesimlere ulaamaz.

Karadeniz ikliminin doal bitki rts ormandr. Dalarn gneye bakan yamalarnda ya miktar azaldndan bozkr bitki rts grlr.

C. KARASAL KLM Yazlar scak ve kurak, klar, souk ve kar yal geer. En yal mevsimi ilkbahardr. Yllk ya miktar dk, scakl farklar yksektir. Karasal iklim, ykselti ve denize uzaklk nedeniyle ya ve scaklk dal bakmndan farkllk gsteri Karasal iklim Anadolu, Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu'nun yansra Karadeniz, Akdeniz, Ege Blgeleri'nin denizden uzak i kesimlerinde ve Marmara'nn Ergene blmnde grlr. Trkiye'de grlen karasal iklim, Anadolu, yazlar yal Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu olmak zere www.KpssAnaliz.com

grupta incelenir.

Karasal iklimin doal bitki rts bozkrdr. Erzurum - Kars yresinde yaz yalar grldnden bozkr bitki topluluu yerini uzun boylu otlara yksek yerlerde ise alpin ayrlarna brakr. TRKYE'DE NFUS Nfus: Belirli bir yerde yaayan insanlarn saysal orann ifade eder. Nfus Corafyas: Yeryznde yaayan insanlarn dallarn, evre ile olan karlkl etkileimlerini neden sonu ilikisi iinde inceleyen corafyann ait daldr.

a) Genel Nfus Saymlar ve Yararlar Nfus Saym: Bir lkede yaayan insanlarn eitini, cinsiyet, alma durumu, askeri ve ekonomik gcn renmek iin belirli aralklarla bir gn kapsayan srede yapl an saymdr. Nfus saymndan elde edilen sonular, lkede eitli alanlardaki hizmetlerin yrtlebilmesi asndan nem tar. Bu sayede o lkedeki igc, konut, ulam, salk, eitini ve dier stratejik alanlarda planlama ve yatrmlar yaplr. Trkiyede ilk nfus saym 1927 yl n d a yaplmtr. 1935 ylndan 1985 ylna kadar her 5 ylda bir, 1990 ylndan itibaren her 10 ylda bir nfus saym yaplmasna karar verilmitir. Trkiye'de nfus saymlar Trkiye statistik Kurumu (TK) yap l r ve deerlendirilir. b) Nfus Art ve Sonular Belirli bir alanda, belirli bir sre iinde insan saysnda meydana gelen arttr, Nfus art; doumlar, lmler ve gler gibi eye baldr. Bir lkede doum oran, lm oranndan fazlaysa nfus artna, lm oran doum oranndan fazlaysa azalmasna neden olur.

www.KpssAnaliz.com

NOT:Doal nfus art hznn dengede kalmas iin aile planlamas uygulanr. c) Nfus Art Hznn Olumsuz Sonular - lkenin kalknma hz der. - Tketici nfusun oran artar. - sizlik yaygnlar. - Gelir dalmndaki dengesizlikler artar. - lke kaynaklar abuk tkenir. - Devletin yatrm azalr. - Eitim, beslenme, konut a, salk, ulam ve g gibi sorunlar ortaya kar. Yurdumuzda Nfus Kaybnn Nedenleri: - Anne ve bebek lmleri - Yaanan deprem, sel, , heyelan yangn gibi doal afetler - Trafik kazalar - lke dna yaplan gler - eitli bulac ve salgn hastalklar - Blgesel ve genel savalar

www.KpssAnaliz.com

d) Nfus Younluu Nfus younluu; aritmetik, tarmsal (zirai) ve fizyolojik younluk olmak zere grupta incelenir. 1. Aritmetik Nfus Younluu Belirli bir yerde yaayan nfusun o yerin alanna blnmesiyle elde edilir. Nfus Aritmetik younluk =-----------Yz lm Bu younluk km2'ye den insan saysn ifade eder. lkemizde 2000 ylna gre aritmetik younluk yledir: 67.853.315 Aritmetik younluk =----------------= 89 kii 774.815 km2 NOT: Aritmetik nfus younluunun en fazla olduu blge Marmara, en dk olduu blge Dou Anadolu 'dur. Yurdumuzda Aritmetik Nfus Younluunun Fazla Olduu Yerler: - Kylarda delta ovalar, i blgelerde tarma elverili ova ve akarsu boylan - Sanayi ve madenciliin gelitii (stanbul, zmir, zmit, Adana, Gazi Antep, Zonguldak, Batman vb.) yerler. 2. Tarmsal Nfus Younluu Tarmsal nfus younluunda, ekili dikili yerler dikkate alnr. Tarmda alan insan says Tarmsal Nfus Younluu =--------------------- -------Tarm alanlarnn yzlm

23.753.359 Tarmsal Younluk =--------------= 98 kii 260.000 km2 990 ylna gre Trkiye tarmsal nfus younluu 98 kiidir. Dou Anadolu ve Karadeniz Blgeleri'nde dalk alanlar geni, tarm alanlar dar olduundan tarmsal nfus younluu yksektir.

3. Fizyolojik Younluk Toplam nfusun ekili dikili alanlara blnmesiyle elde edilir. Nfus Fizyolojik Younluk = -------------------Tarm alanlarnn yzlm

www.KpssAnaliz.com

67.853.315 = ------- ----= 282 kii 240.000 km2 -Tarm alanlarnn dar olduu blgelerde fizyolojik nfus younluu yksektir. e) Trkiye'de Nfusun zellikleri -Trkiye'de doum oran yksek olduundan gen nfusu fazladr. -Saml nfus (ocuk ve yal) oran yksektir. -Nfusun %46's tarm sektrnde almaktadr. -Okur-yazarlk oran % 90 dolaylarndadr. Kentlerde yaayan insan says kylerde yaayandan fazladr. Bu oran kentlerde % 65 kylerde %35'dir.

TRKYE'DE NFUS HAREKETLER (GLER) nsanlarn yaadklar alanlardan baka alanlara geici veya srekli olarak yer deitirmesine g denir. Gler; ekonomik, siyasi iyi yaam istei, eitim, sava gibi nedenlerden kaynaklanr. Gler; i ve d gler diye ikiye ayrlr. A) GLER lke iinde meydana gelen glerdir. Kyden kente ya da blge dna yaplan geici veya daimi yer deiikliine denir, a) Geici Gler (Mevsimlik) Kylerde tarm ve hayvanclkla uraan insanlar yaz mevsiminde yer deitirir. Bu ounlukla yaylaclk faaliyeti eklinde olur. olanaklarnn snrl olduu alanlardan tarm, sanayi, turizm blgelerine yaplan gler bu trdendir. b) Srekli Gler: eitli nedenlerle insanlarn bulunduklar yerleri srekli terk ederek baka yerlere yerlemeleridir.

Glerin Nedenleri Hzl nfus art ve isizlik Kan davalar ve etnik atmalar Deprem, kuraklk, heyelan, , sel gibi doal ykmlar-Miras yoluyla topraklarn bllmesi ehirlerdeki salk, eitim, sosyal hizmetlerden yararlanma istei -Tarmda makine kullanmnn artmas Glerin Sonular arpk kentleme grlr. Eitim, temizlik, ulam, asayi, altyap konut ihtiyac gibi sorunlar ortaya kar. Kentlerde isizlik oran artar. Nfusun lkedeki dalm dzensiz ve dengesiz geliir. B) DI GLER lke dna yaplan glerdir. Uluslararas antlamalar, ekonomik yetersizlikler, sava ve doal afetler, lke snrlarn deimesi ve etnik ayrmclk gibi nedenlerle yurtd gleri yaanr. Bu gler sonucunda lkeler aras ekonomik, siyasi ve kltrel ibirlii artar. Dnya nfusunun dalnda ve younluunda dengesizlikler ortaya kar. www.KpssAnaliz.com

Beyin G: Geri kalm lkelerdeki iyi eitimli kiilerin ve bil im adamlarnn gelimi lkelere gidip orada almalardr. NOT:Trkiye'den youn olarak Avrupa lkelerine g yaanr.

YURDUMUZDA YERLEME nsanlarn yaamlarn devam ettirmek i i n barndklar, ekonomik faaliyetlerini yrttkleri alanlara yerleme alan ad verilir. Yerlemeyi snrlandran faktrler Denizler -Yeryz ekilleri -Ykselti Bataklklar -Ormanlk ve Sit alanlar Kuraklk ve lleme -Toprak zellikleri A) Krsal Yerlemeler a) Kyler: Nfusu 2000'den az olan ve muhtarlkla ynetilen birimlerdir. Ekonomik etkinlikleri tarm, hayvanclk ve ormancla dayanr. Krsal yerlemeler, tarm arazisi su kaynaklar, ulam gibi faktrlere bal olumutur. Ky yerlemeleri dank ve toplu yerleme diye ikiye ayrlr.

-Toplu Yerlemeler Tarm arazisinin geni, yzey ekillerinin fazla engebeli olmad ve su kaynaklarnn yetersiz olduu alanlarda grlen yerleme tipidir. Evler birbirine yakn kurulmutur. lkemizde Anadolu, Marmara ve Ege Blgeleri'nde yerlemeler bu ekildedir.

-Dank Yerlemeler Tarm topraklarnn dank, arazinin engebeli, su ihtiyacnn kolay saland alanlarda grlen yerlemelerdir. Evler birbirine uzak, genelde tarm yaplan arazi kenarlarnda kurulmutur. lkemizde bu yerleme tipi Karadeniz Blgesi'nde gndr. b) Ky Alt Yerlemeler

Kylerden daha kk olan ve idari olarak ky muhtarlna bal yerlerdir. Hayvancln youn olduu blgelerde fazladr Balcalar; mezra, kom, divan, al, yayla, mera, oba, iftlik, ba evleri vb. dir. Konut Tipleri Konut tipleri; blgenin iklim, jeolojik yap ve doal bitki rtsnn etkisi altnda ekillenmitir. Kerpi evler: Scaklk farknn yksek olduu Anadolu, Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu Blgeleri'nde grlr. Ta evler: Malzemenin kolay salanmasndan dolay Akdeniz ve Dou Anadolu'da grlr. Ahap evler: Ormanlk alanlarda malzemenin kolay salanmasndan dolay Dou Karadeniz Blm'nde grlr. Kylerimizin Balca Sorunlar *Salk *Eitim *Ulam *letiim *Isnma *Aydnlanma *me suyu ve kanalizasyon sorunlardr. www.KpssAnaliz.com

TARIM nsanlarn, rnlerinden faydalanmak amac ile ekilip, dikilebilen topraklan ilemesine tarm faaliyeti denir. TARIMI ETKLEYEN FAKTRLER A) CORAF FAKTRLER 1. klim Bitkilerin yeryznde dalp gelimesini iklim koullar belirler. Her bitkinin gnelenme, su, scaklk gibi doal gereksinimleri farkldr. 2.Arazinin ekli Arazinin ok engebeli olmas tarmsal etkinlii gletirir. 3.Topran Yaps Topraktaki tuz, kire ve dier mineraller bitkinin yetimesini etkiler. Nemli blgelerde toprak ok ykand iin tuz ve mineral bakmndan fakirdir. Kurak blgelerde ise toprak yzeyi orak ve kirelidir. 4. Doal Bitki rts Ormanlar, ayr ve bataklklar tarm snrlar, 5.Ykselti Bitkilerin yetime koullar ykseltiye baldr. Bitkilerin ykselti snr enleme gre deiir. Ekvatordan kutuplara gidildike bitkilerin yetime st snrlar der.

B) KLTREL FAKTRLER 1. gc ve Sermaye

eitli tarmsal bitkilerin kltr bitkisi kapsamna alnmas i gc ve sermayeye dayanmaktadr. rnein pamuun ekilmi ve hasad insan gcne dayanr. Seralarn kurulmas, meyvelerin toplanmas tahl tarmndan daha zordur ve i gcne ihtiya duyar. 2. Ulam ve Pazarlama retilen bir tarm rnnn zamannda pazarlara ulatrlmas ticari deerini artrr ve srekliliini salar. 3.Yasalar ve Dier Dzenlemeler Tarm rnleri ncelikle lke tketimine ynelik olur. Tarm rnlerinin bir ksm ihracat ve pazar koullar gz nne alnarak devlet kotasna tabi tutulur. Baz rnlerin kalitesini arttrmak iin ekim alanlar devlete belirlenir. Haha, kenevir, ttn gibi baz rnlerin yetimesi devlet denetimindedir. Pirin, stma hastal yayd iin ve sivrisinek oluumuna neden olduundan kentlerden uzak alanlarda ekimine izin verilir. C) TARIM METODU 1. ntansif Tarm (Modern) Nfus younluunun fazla, tarm topraklarnn snrl olduu lkelerde uygulanan yntemdir. Birim alanda en yksek verim alma esastr.

www.KpssAnaliz.com

2. Ekstansif Tarm (lkel) Geni alanda bol rn elde etmek hedeflenir. Makine ve dier aralarn kullanm arttka verim ykselir. 3. Nadas (Kuru Tarm) Yalarn ve sulama olanaklarnn snrl olduu alanlarda uygulanr. Tarm topraklarnn havalanmas ve dinlenmesi iin bir ey ekilmeden bo srlmesidir. TARIMIN TRKYE EKONOMSNDEK YER Trkiye ekonomisini belirleyen g tarmdr. Ancak son yllarda sanayi rnlerinin ihracat oran tarm rnlerinin oranndan yksek olmaktadr. -Tarmn nemini aadaki gibi sralamak mmkndr. -Tarm gelirleri milli gelirin %20'sini oluturur. -Nfusun %40' tarm alanndan gelirini salar. -hracatn % 15'i tarm gelirlerinden salanr. -Endstrimiz byk oranda tarm rnlerine dayanr.

TARIMDA VERM ETKLEYEN FAKTRLER 1. Sulama lkenin byk blmnde yar kurak iklim koullar grlr. Yan yetersiz olduu dnemlerde sulama birim alanda verimin artmasna yardmc olur. Trkiye'de ekili dikili alanlarn ancak % 25'i sulanabilmekte % 75'inde kuru tarm yaplmaktadr.

2.Gbreleme Srekli ekim yaplan topraklarda zamanla bitki besin maddesi azalr. Gbre bu eksilen besin maddelerinin takviyesini salar.Gbre birim alanda yksek verimin alnmasn salar. 3.Tohum slah Kullanlan tohum rn miktarn ve kalitesini nemli lde etkiler. Islah edilmi tohumdaki yksek verim deeri sayesinde rn miktar artmaktadr. 4.Makineleme Makine kullanm youn i gc ve zaman kaybn nler. Topran havalandrlmas, sulama, tohum ekme ve rn hasad srasndaki kayplar makineleme ile nlenebilir. Trkiye'de arazinin engebeli oluu makine kullanmn olduka gletirmektedir. 5.Pazarlama Elde edilen rnn tketiciye sunulmasna pazarlama denir. Tarm rnleri youn olarak nfus younluunun fazla olduu kentlerde tketilmektedir. 6.Toprak Analizi Her tarm rnnn gereksinim duyduu mineralleri farkldr. Yaplan analizlerle topraktaki mineraller belirlenir ve retim ekimi ona gre yaplr.

www.KpssAnaliz.com

7.Zirai Mcadele Ekilen rnn zararllardan korunmas zirai mcadele ile mmkndr. Zirai mcadele eitli ilalar yardmyla rne zar; veren otlar ve haerelere kar yrtlr. 8.iftinin Eitimi Tarmsal faaliyeti yrten iftinin eitimi tarmda verimi ykselten dier bir faktrdr. Eitilmi ifti tohum slah, zirai mcadele ve makine kullanm gibi faaliyetleri yrtebilir. Trkiye'de tarm gelitirmek ve desteklemek amacyla kurulan kurulular -Tarm kredi kooperatifleri -Ziraat Bankas -Tarm ve Ky leri Bakanl -Trkiye Zirai Donatm Kurumu -Devlet retme iftlikleri -Toprak Mahsulleri Ofisi -Trkiye Zirai Odalar Birlii -Devlet Su leri

TRKYE'DE TARIM BLGELER Belirli bir alanda bir rnn, yetitirilen dier rnlerden daha fazla olmas o rnn tarm blgesini oluturur. A. KIYI BLGELER a) Karadeniz: ay, fndk, ttn, msr b) Marmara: Zeytin, ayiei, ttn, pirin c) Ege: Zeytin, zm, ttn, pamuk, incir d) Akdeniz: Pamuk, turungiller, muz. NOT: Tarm rn eitlilii en fazladan blgemiz Marmara'dr. B. BLGELER 1.Karadeniz'in i kesimleri: eker pancar, arpa, buday, pirin, keten, kenevir. 2. Anadolu: Buday, arpa, eker pancar, meyve ve sebze tarm. 3.Gneydou Anadolu: Zeytin, mercimek, nohut, pirin ve sebze retimi. 4.Dou Anadolu: Malatya, dr, Elaz Ovalan'nda pamuk, eker pancar, buday, arpa, zm, kays.

www.KpssAnaliz.com

TARIM RNLERMZ Trkiye topraklarnn byk blm tahl tarmna ayrlmtr. Bu oran ekili-dikili alanlarn % 75'ini kapsar. 1.Buday imlenme ve yetime dneminde nemli ve serin hava, olgunlama ve hasat dneminde kuru ve scak hava ister. Buday, yazlar yal Karadeniz ve Erzurum - Kars yrelerinde yetimez. En fazla yetime alan Anadolu Blgesi'dir. lkemizde buday retimi fazla olduu halde tketimi ok olduundan ihracat yaplmaz. Doal iklim koullarndan etkilendiinden yan yetersiz olduu yllarda verimi der.

Trkiye'de buday retiminin corafi blgelere gre dal

Buday retimi 2.Arpa Budayla ayn iklim koullarna sahiptir. Corafi dal olarak budaya paralellik gsterir. Yetime dnemi daha ksadr, Hayvan yemi ve bira sanayisinde kullanlr. Anadolu, Gneydou Anadolu ve Ege Blgeleri yaygn ekim alanlardr. 3. avdar - Dk scaklklarda yetien, yksek scaklklardan zarar gren tahldr. - Yetime sresi ksa olduundan buday ve arpann yetimedii yerlede ekilir. - Besin maddesi ve hayvan yemi olarak kullanlr. - Anadolu ve Dou Anadolu'da yetiir.

www.KpssAnaliz.com

4.Msr - Yetime ve olgunlama dnemi yksek scaklk ve bol ya ister. - Karadeniz'in ky kesimlerinde youn olarak yetiir. - Bu blgede tahl tarm yaplmadndan temel besin kaynadr. - Akdeniz Blgesin'de ise ya retimi iin msr yetitirilir.

Msr retimi

5. Pirin (eltik) - Bol su ve yksek scaklk ister. - Ekimi ve hasad insan gcyle yaplr. -Stma tehlikesinden dolay ehirlerin yaknnda ekimine izin verilmez. -Akarsu boylarnda ve delta ovalarnda ekimi yaygndr.

eltik retimi

www.KpssAnaliz.com

ENDSTR BTKLER Endstri hammadesi olarak kullanlan rnlerdir. Tarmda makina kullanm arttka bu rnlerin ekimi artar. ... ekerpancar -Yetime dneminde bol neme ihtiya duyar. -Nem orannn dk olduu alanlarda sulanarak yetitirilir. -Tm endstri bitkileri iinde ekim alan en geni olandr. - Posas hayvan yemi olarak kullanldndan eker fabrikalarnn yaknnda bykba hayvanclk faaliyeti geliir.

Pamuk -Dokuma sanayisinin hammaddesini oluturur. -Yetime dneminde bol nem, olgunlama dneminde yksek scaklk ve kuraklk ister. -Darya sat olur. - Akdeniz ikliminin grld alanlarda yetiir.

www.KpssAnaliz.com

Trkiye'de Pamuk retiminin Corafi Blgelere Gre Dalm

3. Ttn - Yetime dneminde bol nem olgunlama dneminde kuraklk ister. - Kalite dkln nlemek iin ekim alanlar devlete snrlandrlr.

Ttn retiminin Corafi Blgelere Gre Dalm

www.KpssAnaliz.com

4. ay Bol yal ve lman iklim ve kiresiz topraklarda yetiir. lkemizin ay retiminin tamam Dou Karadeniz Blm'nde yaplr. Yetitirme alan en dar olan bitkilerdendir.

5. Haha Yetime alanlar geni olmasna ramen uyuturucu yapmnda kullanldndan ekim alanlar devlete belirlenir ve snrlandrlr. Afyon, Ktahya, Uak, Burdur, Denizli ve Konya'da ekimi yaplr. YA BTKLER 1. Ayiei Byme dneminde bol ya ve sulama, olgunlama dneminde bol gne, scaklk ve kuraklk ister.

www.KpssAnaliz.com

2.Zeytin Akdeniz ikliminin tipik bitkisidir. Yllk scaklk farklarndan ve don olayndan olumsuz etkilenir, Hasad sonbaharda yaplr. Aac bir yl rn verir dier yl vermez. Akdeniz Blgesi'nde daha krl rnler ekildiinden zeytin bu blgede daha az retilir. Ege Blgesi yalk, Marmara Blgesi sofralk zeytin yetitirir. 3. Susam -Ya ve tahin retiminde kullanlr. -Ekim alanlar Akdeniz ve Ege'de yaygndr. 4. Keten-Kenevir -Keten kuma, kenevir halat yapmnda kullanlr. -Marmara ve Bat Karadeniz'de Kastamonu evresinde yetitirilir. -Ya sanayisinde kullanlr. -Uyuturucu yapmnda kulland iin ekimi devlet denetimindedir. 5. Yerfst -Akdeniz iklim koullarnda yetiir. -lkemiz retiminin %93 Akdeniz'dedir. 6. Soya Fasulyesi -Yazlar yal iklim koullarna uyum salamtr. -Soya ya retiminde ve bebek mamas yapmnda kullanlr. -Youn olarak Orta Karadeniz'de yetitirilir. Adana, Mersin ve Hatay evresinde ekimi yaplr. BAKLAGLLER 1.Mercimek -Olgunlama dneminde yksek scaklk ve kuraklk ister. -Krmz mercimek Gneydou Anadolu'da, yeil mercimek Anadolu'da youn olarak yetitirilir. 2.Nohut Yar kurak koullarda yetiir. Anadolu'da ekimi fazladr. 3.Fasulye Ilman iklimde, sulanabilen alanlarda yetitirilir. retimi youn olarak Anadolu'dadr.

www.KpssAnaliz.com

MEYVECLK Trkiye'de ekili dikili alanlarn % 1 1 meyve aalarna ayrlmtr. eitli iklimlerin grlmesinden dolay meyve yetitiricilii farkllklar gsterir. 1.Fndk Serin ve nemli iklimlerde yetien bir bitkidir. Don olayndan olumsuz etkilenir. Fndk retimi youn olarak Orta Karadeniz Blm'nde gerekletirilir. Trkiye; Dnya fndk retiminde birinci sradadr.

2.zm Yetime alan en geni olan meyvedir. Souk iklim artlarna dayankl, yaz scakln sever. Trkiye kuru zm retiminde ve ihracatnda Dnya'da birinci sradadr. retim miktar bakmndan Ege birinci, Gneydou Anadolu Blgesi ikinci srada gelir.

3. ncir -Akdeniz iklim artlarnda yetiir. -K mevsiminin lk getii, don olaylarnn olmad alanlarda yetiir. -Trkiye incir retiminde nde gelir. Kuru incir retiminde Dnya'da ilk srada yer alr. -retimde Ege Blgesi birinci, Akdeniz Blgesi ikinci srada yer alr.

www.KpssAnaliz.com

4.Turungiller (Narenciye) -Yetime alanlarnda bol scaklk ve nem gerekir. -Don olaylarnn grld alanlarda yetimez. -Akdeniz ikliminin grld alanlarda yetiir. -retimin %88'ini Akdeniz, %11'iniEge,% 1 'ini Rize karlar. -hra rnlerimiz arasnda yer alr.

5. Muz -Scakln 10C'nin altna dmedii yerlerde yetiir. -el, Antalya ve Hatay'da yetitirilir. -lke ihtiyacn mevcut retimimiz karlamaz. 6. Elma -zmden sonra yetime alan en geni olan meyvedir. -Dk scaklklara dayankldr. -Youn olarak Anadolu, Akdeniz ve Marmara'da retilir. -Dnya retiminde 4. srada yer alrz. SEBZECLK Trkiyede sebze retimi youn olarak yaplr. Taze tketimi olan sebzeler Akdeniz ve Ege'de retilir. Konserve yapmnda kullanlr. K mevsiminde Akdeniz Blgesi'nde seraclk ve turfandaclk eklinde yetitirilir. HAYVANCILIK Trkiyede yzey ekilleri ve iklimin etkisiyle hayvanclk faaliyeti olduka farkl zellikler gstermektedir. Bu durum; hayvan trlerinin fazla olmas sonucu dourmutur. Trkiye besledii hayvan says bakmndan Avrupa'da birinci, Dnya'da dokuzuncu sradadr. Hayvancln Ekonomimizdeki Yeri Trkiyede tarm gelirini gelirlerinin %40'n hayvanclk oluturur. Ulusal gelirin %20 hayvanclk salar. hracatn %15 'ini oluturur. Artan nfusu beslemede nemli rol oynar. Hayvan rnleri,endstride kullanlr. Tarmda ve tamada hayvan gcnden yararlanlr. www.KpssAnaliz.com

Hayvancl Etkileyen Faktrler Hayvanclkta istenilen verimi almak iin; H a y v a n s o y l a r n n slah Otlaklarn slah Dericilik ve ahr hayvanclnn yaygnlatrlmas Erken kesimin nlenmesi ayplarna neden olan hastalklarn nlenmesi iftinin eitilmesi gerekir. TRKYEDE BESLENEN HAYVANLAR VE DAILILARI A. KKBA HAYVANCILIK 1.Koyun K o y u n y e t i t i r t i c i l i i daha ok dzlklerin ve meralarn geni alan kaplad, arazinin engebeli olmad alanlarda yaplan bir faaliyettir. Trkiyede en fazla Anadoluda beslenir. 2.Kl Keisi Arazinin engebeli olduu alanlarda koyun beslenemedii iin kl keisi beslenir. Toroslarda ve Mentee yresinde youndur. Ormanlara zarar verdii iin son yllarda saylar azaltlmtr. 3.Tiftik Keisi Dier ad Ankara keisidir. Anadolu ve Gneydou Anadolu'da beslenir. B. BYKBA HAYVANCILIK Sr ve yk hayvanlarndan oluan gruptur. Srclk faaliyeti Karadeniz Blgesi'nin ky kesimleriyle Erzurum Blm'nde yaplr. C. KMES HAYVANLARI Etinden ve yumurtasndan yararlanrz. Doal koullar dnda yetitirildiinden pazar, ulam, yem gibi faktrleri faaliyeti etkiler. - lkemizde youn olarak Marmara'da yrtlen bir faaliyettir. D. PEK BCEKL -pek bcei, dut aac yapraklaryla beslenir. Elde edilen ipek dokuma sanayisinde kullanlr. -lkemizde Gney Marmara'da yaygndr. E. ARICILIK -Anlarn, balndan ve bal mumundan yararlanlr. -Karadeniz ve Akdeniz Blgeleri'nin tarm arazisinin snrl olduu alanlarnda yaplan bir faaliyettir. F. BALIKILIK Balklk; deniz, tatl su ve kltr balkl olmak zere 3 farkl yntemle yaplr. lkemizin taraf denizlerle e olduu halde balklk gelimemitir. Trkiye'de Balkln Gelimeme Nedenleri Ky balklnn yaplmas Gllerimizin tuzlu ve sodal olmas Akdeniz ky darnda turizm nedeniyle balkla nem verilmemesi Trkiye balk retiminin %80 'inden fazlas Karadeniz 'den elde edilir.

www.KpssAnaliz.com

TRKYE'DE ORMANCILIK Ormanlar; doal bitki rts olduundan iklimin etkisi altnda ekillenir. Bu nedenle ormanlar youn olarak yan bol olduu alanlarda toplanmtr. Yurdumuzda orman tahribat fazla olduundan arazimizin %25'ini kaplamaktadr. Trkiye'de ormanlarn corafi dal Blgeler Karadeniz Akdeniz Ege Marmara Anadolu Dou Anadolu Gneydou Anadolu Orman pay % 26 25 17,5 13,5 9 8 1

Orman rnlerinin Trkiye Ekonomisindeki Yeri ve nemi Mobilya sanayinde kullanlr, Kat sanayinde hammadde olarak kullanlr, Yakacak olarak kullanlr. Maden ve telefon direi olarak kullanlr. naatlarda kereste malzemesi olarak kullanlr. Yan rn olarak; sla ya,meyan bal,kitre zamk ve reine yapmnda kullanlr. Erezyonu nleyerek toprak kaybn durdurur. Havay temizleyerek salkl ortam salar. eitli canllarn yaam ortamn salar. TRKYE'DE MADENLER VE ENERJ KAYNAKLARI Trkiye maden kaynaklar bakmndan zengin olmakla birlikte tamam iletilememektedir. Bir medenin iletilebilmesi iin; Maden cevheri iindeki metal oran (tenor) yksek olmal Maden yatak miktarnn (rezerv) yeterli olmas. Maden retiminin retim maliyetinin dk olmas gerekir. Trkiye'de maden karma ve aratrma ilemi MTA (Maden Tetkik Arama) ile Etibank kurulular tarafndan yaplr. Son yllarda zel sektr maden arama, karma ve ilemesiyle uramaktadr. Balca Madenlerimiz ve Dalar Demir, Divrii, Hekimhan, Eymir, armk, Torbal, Ayazmand balca karld yerlerdir.

www.KpssAnaliz.com

www.KpssAnaliz.com

Boksit: Bat Toroslar ve Seydiehir yresinde karlr. Seydiehir Alminyum Tesisleri'nde ilenir.

Bor Minareli: Bigadi, Mustafa Kemal Paa, Seyitgazi ve Emet'te karlr. (Dnya retiminde birinci olduumuz mineralimizdir.)

Fabrikas Bandrma'da kurulmutur.

Boraks: Gney Marmara, Ktahya, Eskiehir yresinde karlr.

www.KpssAnaliz.com

Dier madenler ve karldklar yerler; Civa; demi,Wolfram; Uluda, Manganez; K.Erelisi, Borka, Tuz; amalt, Tuz Gl, ankr, Kars.

ENERJ KAYNAKLARI Enerji kaynaklarnn retimi ve tketimi lkenin gelimilii ile ilgili olarak farkllk gsterir. Enerji kaynaklar yeniden retilebilir (hidrolik, rzgar, gne vb.) yenilenmesi mmkn olmayan (linyit, takmr, petrol doalgaz vb.) diye ayrlr. Trkiye'nin enerji kaynaklar; takmr, linyit, petrol, doalgaz, jeotermal ve hidroelektrik enerjilerdir.

1.Takmr (Maden Kmr) -Takmr lkemizde yalnzca Zonguldak-Ereli Havzas'nda karlmaktadr. -retilen takmr tketimimizi karlayamamakta, bir miktar ithal edilmektedir. -Demir-elik sanayisinin temel enerji kaynadr. -Yksek s ve kaloriye sahip olduundan enerji retiminde kullanlmaz. 2. Linyit -Oluum bakmndan takmrne benzemekle birlikte kalori deeri dktr. -Trkiye'de retilen linyitin nemli blm, linyit retimine yakn yerlerde kurulan termik santrallerde elektrik enerjisi retiminde kullanlmaktadr. -Konutlarn stlmasnda kullanlr. -Trkiye'de en youn karlan madendir. lke ihtiyacmzn tamam karlar.

www.KpssAnaliz.com

Petrol -Trkiye'de retilen petrol, ihtiyac karlamaz. Trkiye dardan petrol ithal eder. Petrol yataklar Gneydou Anadolu Blgesi'nde Batman, Siirt ve Diyarbakr'dadr. Petrol kimya sanayisinin hammaddesi olarak da kullanlr. Yerli ve ithal ham petrol Batman Rafinesi (Batman) Ata Rafinerisi (Mersin) Alia Rafinerisi (zmir) pra Rafinerisi (zmit) Orta Anadolu Rafinerisi (Krkkale)'de iletilmektedir. 4.Doalgaz Dier yaktlara oranla daha az evre kirleten doalgaz abuk tutuan, yanc zellii olan yksek s veren bir yapya sahiptir. - Doalgaz evlerin stlmasnda sanayide ve aralarda yakt olarak kullanlr. - lkemizde Trakya Hamitabat'da (Krklareli) kartlr. lke ihtiyacn karlamaktadr. - lkemiz, Rusya Federasyonu'ndan boru hatt; Cezayir'den de denizyoluyla doalgaz satn almaktadr.

www.KpssAnaliz.com

5. Hidroelektrik Enerjisi -Akarsular zerinde kurulan barajlardan, gllerden ve elalelerden elde edilen enerji trdr. -Trkiye, eitimi fazla olan bir corafyaya sahiptir. Bu yzden hidroelektrik potansiyeli fazladr. Avrupa'da hidroelekt retiminde ikinci srada gelir. -Trkiye'deki enerjinin %40', hidroelektrik enerjisinden salanr.

6. Jeotermal Enerji -Mamaya yakn yerlerde yksek scaklk etkisiyle snan sulardan elde edilen enerjidir. Evlerin stlmas ve seralarn stlmasnda yararlanlr. -Ege Blgesi jeotermal enerji bakmndan zengindir.

7.Nkleer Enerji Uranyum ve toryum gibi radyoaktif elementlerden elde edilen enerjidir. lkemizde bu enerji kaynandan yararlanamamaktadr. 8. Gne Enerjisi Trkiye gne enerjisinden fazla yararlanamamaktadr. Karadeniz Blgesi dndaki blgelerimizin tamamnda su stma gibi basit enerji tketiminde kullanlr. TRKYE'DE SANAY Ham ve yar ilenmi maddelerin, fabrika veya atlyelerde ilenerek kullanlabilir duruma getirilmesine sanayi denir.

www.KpssAnaliz.com

Sanayinin Gelimesini Etkileyen Faktrler -Hammaddenin kolay temini -Sermaye temini -Enerjinin salanmas -Ulamn rahat salanmas -Teknik ve yetimi i gcnn salanmas en rnn pazarlanabilmesi -Atklarn saklanabilmesi -Sanayide kullanlacak suyun bolca temin edilmesi Balca Sanayi Katlar 1. Besin (gda) sanayi 2.Maden sanayi 3.Kimya sanayi 4. Dokuma, deri ve giyim sanayi 5.Seramik, imento ve topraa dayal sanayi 6.Orman rnleri ve kat sanayi NOT: Trkiye sanayisinin yardan fazlas(%60') Marmara Blgesi'nde toplanmtr. NOT: Trkiye'de en yaygn sanayi tr besin sanayisidir. TRKYE'DE ULAIM nsanlarn, eyalarn ve haberlerin bir yerden dier bir yere tanmasna ulam denir. Ulamla ekonomi arasnda sk bir iliki vardr. Hammadde ve sanayi rnlerinin tanmas ulam aralaryla mmkndr. Trkiye'de Ulam Etkileyen Doal Ve Beeri Faktrler -Ortalama ykseltinin fazla olmas -Dalarn dou-bat ynl uzan -Derin ve geit vermeyen rmaklar ve vadiler -Ky blgeleri dndaki alanlarda klarn sert ve karl gemesi -Ulam etkileyen yol, tnel, kpr yapm ve bakm iin gerekli sermayenin yetersizlii A.Trkiye'de Kara Ulam Ve Tamaclk Karayolu Ulam lkemizde karayollarnn dal ile yeryz ekilleri arasnda nemli iliki vardr. Yzey ekilleri ulam, kuzeygney dorultuda zorlatrmaktadr. Ulam bu alanlarda dalarn alald yerlerde geitlerle salanabilmektedir. -Dou bat ynl ulam yollarnn yapm maliyeti daha dktr. - Anadolu, Gneydou, Marmara ve Ege Blgesi karayolu yapm ve ulamna daha elverilidir. -Yurdumuzda karayolu tamacl ilk srada yer almasna ramen yollarn fiziki artlar mevcut trafii kaldrabile kapasitede deildir.

www.KpssAnaliz.com

2. Demiryolu Ulam -Yurdumuzda arazinin eimli ve engebeli olmas demiryolu yapm maliyetlerini ykseltmektedir. -Demiryolunun uygun alanlardan geirilmeye almas yol uzunluunu arttrmaktadr. -Demiryolu ulamnn yava ve tek erit olmas gibi faktrler, ulamn demiryoluyla yaplmasn nemli l engellemektedir.

B. Deniz Ulam, -Deniz ulam tm ulamlar iinde en ekonomik olandr. lkemizde denizyolu ulam pek tercih edilmez. -Byk oranda yk tamacl yaplmaktadr. -En youn denizyolu tamacl stanbul Boaz hatlarna aittir. Balca Limanlarmz Liman: Gemilerin barnd, yk ve yolcu alp braktklar doal veya insan eliyle yaplm olan yerlerdir. Hinterland(Ard Blge) Ekonomik faaliyetlerin youn olarak yrtld ticaret tarm ve sanayi merkezlerini eitli yollarla bir limana bal blgedir. Bir limann ard blgesi ne kadar genise limanda o denli gl ve gelimitir. Trkiye'de Doal Limanlar Ege blgesinde youndur. Marmara ve Akdeniz'deki doal limanlar krfezler zerindedir. Karadeniz Blgesi'nin tek doal Sinop Liman'dr. Bu blgede koy ve krfezler gelimediinden doal limanlar olumamtr. Sinop Liman doal liman olmasna ramen hinterland geni olmadndan gelimemitir.

nemli limanlarmz unlardr: stanbul D satm youn olan limanmzdr. Ard blgesi genitir. Ykleme ve boaltma kapasitesi olduka yksektir.stanbul'da Eminn, Tophane ve Haydarpaa limanlar boazn her iki yakasnda yer alrlar. zmir:

stanbuldan sonra en gelimi limanmzdr. Ard blgesinde yetien rnlerin ou d satma ynelik olduundan, d sat

olara gelimitir. Anadolunun batsndan darya alan ticaret kaps konumundadr. Ykleme ve boaltna kapasitesi yks Mersin: Akdeniz Blgesi'nin en nemli limandr. Ykleme ve boaltma kapasitesi olduka yksektir. Bu limanda youn olarak ham petrol, gbre ve askeri malzemeler tanr. Mersin Serbest Blge ilan edildikten sonra limann nemi daha da artmtr. skenderun: Transit tamaclk asndan nem kazanmtr. Ortadou'ya gnderilen mallarn ou bu limandan tanr. Ard blgesi Dou Anadolu, Gneydou Anadolu ve ukurova'ya dayanr.

www.KpssAnaliz.com

Antalya: Antalyada biri turizm amal dieri yk tamaclna dayal iki liman bulunur. Limanlarn ard blgesi dardr. Zonguldak Bu liman ta kmr ve demir-elik iletmelerinin burada yer almasndan dolay nem kazanmtr. Bu limanda yklemeve maden tamacl yaplr. Samsun:

Karadeniz Blgesi'nin en ilek limandr. Limann ard blgesi Dou ve Bat Karadeniz Blmleri'nin limanlarna oranla k demiryollar burada da birleir. Trabzon: Dou Karadeniz'in en nemli limandr Trkiye- ran transit yolu balants bulunan bu liman, zellikle yk tamacl neme sahiptir. Zigana ve Kop Geitleri limann i blgelerle balantsn salar. C: Hava Ulam Trkiyede hava ulam ve tamacl 1933'te Devlet Hava Yollar letmesi'nin kurulmasyla balamtr. Ayn yl stanbul Ankara aras uak seferleri balamtr. 1695 ylnda zel sektrn de katlmyla Trk Hava Yollan Anonim Ortakl (THY)'nin kurulmasyla hava yolu tama ve ulam kapasitesi giderek artmtr. Gnmzde hava alan says 21'e ulamtr. Balca hava limanlarmz Atatrk (stanbul), Esenboa (Ankara), Adnan Menderes (zmir), akir Paa (Adana). Bu dnda Bursa, Kayseri, Konya, Trabzon, Erzurum, Van, Diyarbakr ve Antalya'da hava limanlar vardr.

TCARET Kr amacyla her trl mal ve hizmet alm satmn kapsayan ekonomik faaliyettir. Ticaret i ve d ticaret olmak zere il ayrlr.

1. Ticaret lke snrlar iinde yrtlen ticari faaliyettir. lkemizdeki ticaret youn olarak sanayi retim alanlar ile tarmsal retim alanlar arasnda yaplmaktadr. Byk ehirlerde ve krsal alanlarda dzenlenen fuar, panayr, festival ve pazarlar lkemiz i ticaretinin canlanmasna k salar. 2. D Ticaret Bir lkede dardan alnan mallarla, darya satlan mallar d ticareti oluturur. Dnya zerindeki lkeler arasnda tarm, sanayi ve yer alt kaynaklar bakmndan farkllklar grlr. Bu farkllklar lkeleraras ticaretin gelimesine neden olur. D ticarette bir lkenin darya mal satmasna ihracat, mal satn almasna ithalat ad verilir. www.KpssAnaliz.com

1.

Trkiye'de D Satm (hracat)

D satmmz en ok tarm rnleri ile tarma dayal sanayi rnleri oluturur. Onlar madenler takip eder. hra ettiimiz tarm rnleri; Ttn, pamuk, zm, incir, fndk, antep fst, ceviz, badem, turungiller vb. hra ettiimiz hayvansal rnler; Yn, ipek, deri, krk, yumurta, canl hayvan vb. hra ettiimiz madenler; Krom, bakr, demir, bor, inko, manganez, kurun, pirit ve zmpara tadr. hra ettiimiz sanayi rnleri; Petrol rnleri, dokuma sanayisine ait rnler, imento, konserve, cam, kim) maddeler, seramik eya, deri rnleri, demir-elik rnleri, beyaz eya ve az miktarda makina ve tehizat. 2. Trkiye'de D Alm (ithalat)

Dardan aldmz rnlerin banda petrol gelmektedir, ikinci srada eitli makine ve makine paralar gelmektedir.Bunlar dnda; kimyasal rnler, demir-elik rnleri, endstride kullanlan asit ve bazlar, kat, kauuk, kahve, kakao vb. D ticaretimizde nemli yeri olan lkeler Mal aldmz lkeler; OECD ve AET lkeleriyle ABD, Kanada ve Japonya'dr. Mal sattmz lkeler; OECD, AET lkeleri, ABD, Japonya, svire, Avusturalya, Kanada ve sve'tir. TRKYE'DE TURZM nsanlarn gezmek, grmek, dinlenmek, spor. tedavi olmak, tarihi yerleri ve sanat eserlerini ziyaret etmek amal yaptklar seyahatlerdir. Turizm faaliyeti lke iindeki farkl blgeler arasnda yaplyorsa i turizm, lkeler arasnda yaplyorsa d turizmdir. Trkiye t ari h i ve kltrel zenginlikleri yan sra doal gzellikleri olan bi r lkedir. lkemizde k sporlar, tarihi mekanlar, deniz, doal gzellikler, kaplca ve imeceler turistleri eken temel unsurlardr. Turizm faaliyetlerinin yararlar lkeler iin byk dviz kaynadr, lkeleraras kltr al-verii ve dostluk ilikilerinin gelimesini salar. lke iinde birlik ve beraberlik duygusunu gelitirir. Toplumlar aras yaknlamay salar. Ticaret,ulam, bilim ve sosyal gelimeyi salar. NOT: lkemizde deniz turizmi en ok Antalya evresinde gelimitir, NOT: Trkiye'de turizm gelirlerinin en yksek olduu blge Marmara, en yksek olan il ise stanbul'dur. Bunun en nemli nedeni stanbul'un eitli medeniyetlere ait eserlere sahip olmasdr.

www.KpssAnaliz.com

BLGE, BLM VE YRE Dnyamz; yzey ekilleri, iklim, bitki rts, nfus, yerleme ve ekonomik gelimilik bakmndan birbirlerinden fa zellikler gsteren pek ok alana sahiptir. Corafya bu farkllklar gz nnde bulundurarak bykten ke doru snr belirlenmi pek ok sahay ayr ayr ele alr ve inceler. Bykten ke doru kta, lke, blge, blm ve yre olarak snflandrlr. Blge: Yeryz ekilleri, iklim, bitki rts, akarsular, nfus yaps ve ekonomik faaliyetler bakmndan birbirine benzer gsteren bir sahay, burdan farkl zellik gsteren dier bir sahadan ayran yere blge denir. Blm: Blge iinde yer alan daha kk corafi birimdir. Corafi blge iinde baz sahalarn zellikleri birbirinden fa olur. Bu durumda blge iinde farkl zellikler gsteren blmler tespit edilir. rnein; Karadeniz Blgesi; Dou, Orta ve Bat Karadeniz diye blme ayrlr. Yre: Blge iinde yer alan daha kk birimlere yre denir. rnein Rize Yresi

www.KpssAnaliz.com

KARADENZ BLGES

A. BLGENN CORAF ZELLKLER Karadeniz Blgesi adn, kylar boyunca bir erit halinde uzand, denizden almtr. Dousunda Grcistan, gneyinde Dou Anadolu ve Anadolu, batsnda Marmara Blgesi ile snrldr. Blge; lke topraklarmzn % 18'lik blmn kaplar. Byklk bakmndan nc srada gelir. Blgede dalar geni alan kaplar, ky boyunca birbirlerine ve denize paralel uzan gsterirler. Bunun sonucunda; Denizel iklim etkilerinin i kesimlerde geni alanlara yaylmasn nler. Dalarn denize bakan yamalarnda bol ya oluumuna neden olur. (Orografk yalar) Ky ile i blgeler arasndaki ulam engellerler. Burada ulam boaz ve geitlerle mmkndr. Dik kylar (yalyar) olumutur. Doal limanlarn olumasna olanak verilmemitir. Kyda Bafra ve aramba delta ovalar dnda nemli dzlkler olumamtr. Arazi ok engebeli, ya fazla ve toprak yaps killi olduundan heyelan oluumu youndur. B. BLGENN BLMLER 1. DOU KARADENZ BLM Blm Ordu'nun dousunda Melet ay'nn izledii yoldan balar, Grcistan snrna kadar denizin ky eridiyle i blge arasnda kalan alan kapsar. Karadeniz'in ortalama ykseltisi en fazla olan yeridir. Dalar birbirlerine ve denize paralel ekilde iki sra oluturarak uzanrlar. Denize yakn olan srada Giresun Dalan, Rize Dalar ve Kakar Dalar uzanr. Bu dalarn hemen gerisinde oruh ve Kelkit vadileri uzanr. Bu vadilerin gneyinde Yalnzam, imen, Kop ve Kse Dalar uzanr. Yer yer 3000 m ykseklie ulaan bu dalar Karadeniz'in gneyini olutururlar. Blmn tek ovas Bayburt Ovas'dr.

www.KpssAnaliz.com

Yzey ekillerinin bu denli engebeli oluunun dourduu birtakm sonular vardr: Denizel etkinin i kesimlere ulamasn engeller. Dalarn denize bakan yamalarnda gr ormanlar gelimitir. Tarm yaplacak geni topraklar olumamtr. Nfus younluu kyda toplanmtr. kesimler tenhadr. Tarm alanlarnn dar olmas nfusu ge zorlamtr. Ky ile i kesimler arasndaki ulam geitlerle salanmaktadr. Bu geitlerden en nemlisi Zigana (Kalkanl) Geididir. nemli Kentleri Kyda; Trabzon, Giresun, Rize i kesimde ise Artvin, Gmhane ve Bayburt'tur. Tarm rnleri Blmn Giresun-Grcistan hattnda ay retimi yaplmaktadr. Ky kesimlerinde yalarn bol ve her mevsim olma dolay budayn yerini msr almtr. Blmn dier nemli rnleri fndk, ttn, puro ttn ve patatestir. Rize ve evri dar bir alanda mandalina ve portakal yetitirilir. Son yllarda Rize'de kivi retimi de yaygnlamtr. kesimlerde daha ok buday ve arpa retimi yaplmaktadr. Hayvanclk Ky kesimlerinde gr ot topluluklarnn olmasndan dolay bykba hayvanclk yaplr. Dier bir faaliyet balkll kesimlerde karasal iklimin etkisiyle oluan bozkr bitki rtsnn yaygn olduu alanlarda kkba hayvanclk fa yrtlr. Madenleri Artvin yaknlarnda Murgul'da bakr yataklar bulunmaktadr. Trkiye bakr retiminin yarya yakn buradan temin Murgul'da karlan bakr Samsun'daki Karadeniz Bakr letmelerinde ilenmektedir. Endstri Blmdeki endstri kurulular retilen tarm rnlerine dayaldr. Giresun Aksu'da kat fabrikas, Rize ve evresin iletme tesisleri ve Giresun'da fndk ileyen Fiskobirlik iletmeleri bulunur. www.KpssAnaliz.com

ORTA KARADENZ BLM Bu blm adn Melet ay'nn batsndan Bafra Ovas'nn batsna kadar devam eder. Yzey ekilleri Dou Karadeniz Blm'ne oranla farkllk gsterir. Canik Dalar kydan biraz geride balar. Ortalama ykseltisi douya oranla dktr. Blmde ky ovalar daha geni alan kaplar. kesimlerle ulam daha rahat salanr.

Blmn ky ovalar, Bafra ve aramba delta ovalardr. ovalar ise; Merzifon, Niksar, Erbaa ve Suluova'dr. Orta Karadeniz Blm'nde ykseltinin ksmen dmesi deniz etkisinin i kesimlere kadar sokulmasna yol aar. Kyda yalar ksmen azalr. Ky ile i kesimler arasndaki i kli m farkllklar asgari dzeye iner.

Blmnde iklim ve yzey ekillerinin etkisiyle ky ile i kesimler arasnda nfus ve yerleme bakmndan ok belirgin snamtr. Ky ve i ovalar etrafnda nfus ksmen younlamtr. Yerlemeler genelde sk dokuludur. Dou Karadeniz blmndeki dank kr yerlemeleri burada yerini toplu yerlemelere brakmtr. nemli kentleri kyda Ordu ve esimlerde ise Amasya, Tokat ve orum illeridir. Tarm Ky kesimlerinin nemli tarm rn msrdr. Bafra ve aramba ovalar zerinde; ttn, eker pancar, eltik ve evresinde fndk, Ordu ve orum evresinde soya fasulyesi, i kesimlerde buday yetitirilir. Amasya evresinde zellikle Yeilrmak Vadisi zerinde elma ve zm yetitirilir. Blmde bykba hayvanclnn yerini kkba hayvanclk faaliyeti almtr. Madenleri Maden karmnda fazla eitlilik yoktur. Sadece linyit karlr. Amasya-eltek, Havza ve Merzifon linyit yataklar Endstri Orta Karadeniz Blm sanayi bakmndan, Dou Karadeniz Blm'nden daha gelimitir. Bunun en temel sebebi ulam olanaklarnn gelimi olmasdr. Sanayi Samsun ve Tokat evresinde younlamtr. Samsunda Karadeniz Bakr letmeleri Samsun ve Tokat'ta; Sigara fabrikalar Ordu'da; soya ya, fndk iletmeleri orum'da; imento fabrikas Amasya, orum, aramba ve Turhal eker fabrikalar nemli endstri kurululardr. www.KpssAnaliz.com

3. BATI KARADENZ BLM Bu blm, Kzlrmak Deltas'nn batsndan balayarak Sakarya Nehri'nin denize dkld yere kadar devam eder.Blmde denize paralel uzanan yksek dalk kuak yer alr. Bu dalk kuak birbirlerine paralel uzanan sra halindedir.Birinci srada, Kre Dalar, ikinci srada. Bolu ve lgaz Dalar, nc srada ise Krolu Dalar yer alr. Dalarn uzan ky ile i kesimler arasnda ulam engeller. Ulam ancak geitler araclyla salanr. En nemli geit Ecevit geididir. Blmn dzlkleri; dalar arasnda yer yer geveyen uzun vadiler ve baz ovalardan oluur. En nemlileri; Dzce ovas Bolu, Kastamonu, Gkrmak ve Devrez'dir. Blmde dalarn denize paralel uzanmas ve ykseltilerinin fazla olmas ky kesimi ile i kesimler arasnda iklim, bitki rts ve yerlemede farkllklara neden olmutur. Ky kesimleri Karadeniz iklim zelliklerini gsterirken, i kesin karasallasn Klar daha sert ve kar yal, yazlar daha scak ve kurak geer.

Bat Karadeniz Blm'nn ky kesimlerindeki ovalar, rn yetitirmek iin olduka nemli alanlardr. Boyabat, Tosya dolaylarnda eltik ve msr Kastamonu ve evresinde eker pancar, kendir (kenevir) ve keten Dzce ve evresinde ttn Bolu ve Dzce evresinde fndk retimi yaplmaktadr. Blmn dier nemli geim kaynaklar, ormanclk ve balklktr. Bunun yan sra arclk, kkba hayvanclk kmes hayvancl yaygndr. Madenleri Zonguldak-Ereli hattnda maden kmr -Kre ve evresinde bakr karlr. Endstri -Ereli ile Karabk'te demirelik fabrikalar -Kastamonu'da eker fabrikas -Ayanck, aycuma, Takprdeki orman rnleri ve kat fabrikas - Sinop'ta cam rnleri - Bolu'da imento fabrikas nemli endstri kurululardr.

www.KpssAnaliz.com

C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK YER Karadeniz Blgesi olduka engebeli bir yapya sahip olduundan blgede tarmsal faaliyet, ulam, sanayi ticaret gibi ekonomik faaliyetler yeterince gelimemitir. zellikle Dou Karadeniz Blm'nde tarm alanlarnn dar olmas, mevcut nfusu istihdam etmede yetersiz kaldndan srekli darya g verilmektedir. Blgedeki nfus Dou Karadeniz Blm'nde tarm alannda istihdam edilirken, Orta ve Bat karadeniz blmlerinde istihdamda sanayi ve ticaret nemli bir orana sahiptir. Blgenin yzey ekillerinin ok engebeli olmasndan dolay ulam zorlukla salanabilmektedir. Demiryolu ancak Samsun ve Zonguldak'a kadar uzanmtr. Blgede retilen tarm rnlerinin lkemizdeki toplam retimine oran aadaki grafiklerde gsterilmitir

Blgedeki tarm rnleri dnda hayvansal rnlerde; Sr retiminin % 26's, kmes hayvanlarnn % 37'si ve bal retiminin % 31 'ine sahiptir. Bunlar dnda; Kerestenin Ta kmrnn Deniz rnlerinin Orman rnlerinin karlamaktadr. D. BLGENN TRKYE TURZMNDEK YER Karadeniz Blgesi doa, tarihi ve kltrel zellikleriyle nemli bir turizm merkezi durumundadr. - Bolu'da Abant gl, Yedigller ve evresi - Trabzon'daki Uzungl - Kakar, lgaz, Bolu Dalar zerinde kayak ve daclk sporu - oruh rma zerinde rafting sporu - Bolu, Ladik, Havza, Ayder, Dzce'de kaplca ve imeler - Safranbolu Trk Evleri - Trabzon'un Maka ilesindeki Smela Manastr - Trabzon'daki Atatrk Kk nemli turizm alanlardr. - Blgede yaz mevsiminin ksa ve yal olmasndan dolay deniz turizmi gelimemitir. - Genel olarak son yllarda blgenin turizminde canlanma olmutur. % 50'sini %100'n %81'ini %24'n Bakr ve demirel iin %50'sini.

www.KpssAnaliz.com

MARMARA BLGES

A. BLGENN CORAF ZELLKLER Marmara Blgesi Trkiye'nin kuzeybat ucunda yer alr. Adn iindeki denizden alr. Batsnda Bulgaristan ve Yunanistan ile snrldr. Bu blme Trakya Yarmadas ad verilir. Blgenin Anadolu Blm; kuzeyde Karadeniz, dousunda Anadolu ve Karadeniz, gneyinde Ege Blgesi'yle snrldr. Blge Trkiye topraklarnn % 8.5'ini oluturur. Yeryz ekilleri Yldz Dalar dnda genelde sadedir. Blgede Karadeniz, Akdeniz ve karasal iki im zellikleri grlr. Marmara iklimine gei iklimi de denir. Gller bakmndan olduka zengindir. Bitki trleri bakmndan en zengin blgemizdir. Nfus younluu en fazla olan blgemizdir. Trkiye nfusunun 1 /5'ini barndrr. Nfusun % 75'i kentlerde yaar. Kentleme oran en yksek blgemizdir. Ekili-dikili alanlarla blge yzlmleri dikkate alndnda tarm alanlar en geni olan blgedir. Sanayi, ticaret, ulam ve turizm ynnden olduka gelimitir. Buna bal olarak dardan youn g almaktadr. B. BLGENN BLMLER 1. YILDIZ DALARI BLM Bu blm Marmara Blgesi'nin kuzeybat ucunda yer alr. Blgenin en kk blmdr. Blm, adn alann byk bir blmn kaplayan Yldz Dalar'ndan almtr. Yldz Dalar fazla yksek olmayp bir plato sahas grnmndedir. Dalarn Karadeniz'e bakan yamalarnda bol ya der. Buna bal olarak gr orman topluluu gelimitir. Dalarn gney yamalar az ya aldndan bitki rts karasalla uyum salayan bozkrdr.

www.KpssAnaliz.com

Blmn nemli su kayna Meri Nehri'nin kollarndan Ergene'yi besleyen dere ve aylardr. Blm nfuslarma bakmndan Marmara'nn en tenha blmdr. Dalarn geni alan kaplamas yerlemeyi de olumsuz etkilemitir. En nemli yerleim birimi Krklareli'dir. Vize, Saray ve Pnarhisar dier nemli yerleim birimleridir. Tarm Yldz Dalar Blm'nn nemli geim kayna tarmdr. En ok ayiei, tahl ve eker pancar retilir. Blmn dier ekonomik etkinlii ormanclk ve orman rnleridir. Hayvanclk Blmde hayvanclk ve mandraclk nem kazanmtr. Beyaz peynir, kaar peyniri, tereya en ok retilen hayvansal rnlerdir. Endstri Blm sanayi bakmndan blgenin en fakir yeridir. Hayvansal rnler reten fabrikalar, ayiei ya fabrikas ve Pnarhisar'da imento fabrikas vardr. 2. ERGENE BLM Trakya'nn, atalca Yarmadas ile Yldz Dalar Blm dnda kalan kesimini kapsar. Blm adn burada yer alan Ergene Irma'ndan almtr. Ergene Blm; Yldz Dalar, Tekirda, Iklar ve Koru Dalar arasnda yer alan dzlklerin akarsular tarafndan paralanmasyla olumu plato sahasdr. Marmara Blgesi'nin en az ya alan blmdr. Blmde karasal iklim koullar hakimdir. Blmde Ergene akarsuyu ve ?ek ok kolu yer alr. Ergene Blm'nde bulunan ormanlarn insanlar tarafndan tahrip edilmesiyle yzey plak kalmtr. Blmde antropojen bozkr bitki rts gelimitir. Nfus younluu ve says Yldz Dalar Blm'ne oranla daha fazladr. Blmn nemli yerleim birimi Edirne'dir. Dier yerleim merkezleri Tekirda, orlu, Babaeski, Lleburgaz ve Kean'dr.

www.KpssAnaliz.com

Tarm Ergene Blm'nn nemli geim kaynaklarnn banda tarm yer alr. Tarm rnleri; ayiei, eker pancar, tahl ve zm'dr. Hayvanclk Blmde bykba ve kkba hayvanclk, Saros Krfezi'nde balklk yaplmaktadr.

Madenleri Blmn nemli yer alt kaynaklar; linyit ve doalgazdr.

Endstri Ergene Blm'nde sanayi gelimitir. Sanayi tarm rnlerinin iletilmesine dayanr. nemli tesisleri arasnda ayiei ya fabrikalar, st rnleri sanayi, arap fabrikas, eker fabrikalar yer alr.

Kapkule ve ipsala gmrk kaplar yoluyla Asya ile Avrupa'y birbirine balar.

3. GNEY MARMARA BLM Marmara Blgesi'nin en geni blmdr. Trakya'daki Gelibolu Yarmadas ve Marmara Denizi'nin gney blmlerini iine alr. Ege Denizi'ndeki Gkeada ve Bozcaada'da blmn iinde kalr.

Yer ekilleri dier blmlere oranla olduka fazla eitlilik gsterir. Dalar; Uluda, Samanl Dalar, Biga Dalan'dr. Dzlkleri ise Bursa, Karacabey, Yeniehir, negl, Mustafa Kemal Paa, Balkesir ve Gnen ovalardr. Gney Marmara Kylar olduka girintili kntldr. Blmde; zmit, Erdek, Gemlik ve Bandrma Krfezleri yer alr. Kapda. Armutlu Yarmadalar bu blmdedir. Blmn ky kesimlerinde Akdeniz iklimi, i kesimlerde karasal iklim zellikleri grlr. Akdeniz iklimi buralarda bozulmutur. Yaz kurakl azalm, k yalar kar eklinde ve don olay fazlalamtr.

www.KpssAnaliz.com

Blmn en nemli akarsuyu Susurluk'tur. Blmn nemli glleri znik, Ulubat, Manyas (Ka) glleridir. Blmn ky kesimlerinde maki bitki topluluu, i kesimlere doru 200 m'den sonra orman grlr. Uluda'da orman st snn 2000 m'ye kadar kar. Karasal iklimin grld i kesimlerde bozkr bitki rts hakimdir. Blm nfus younluu bakmndan Trkiye ortalamasnn stndedir. Younluk zellikle ova tabanlar ile Bursa, Balkesir gibi endstri kentlerinde fazladr. Blmdeki en nemli yerlemecinin i Bursa'dr Dier nemli yerleim merkezleri Balkesir, anakkale, Yalova, Bilecik Bandrma, Gemlik, Erdek ve negl'dr. Hayvanclk Blmde daha ok kkba hayvanclk ile Bursa ve Bilecik evresinde ipekbcekilii yaplmaktadr. Madenler Blm yeralt kaynaklar bakmndan olduka zengindir. nemli madenleri; anakkale'de linyit, Bursa'da volfram ve krom, Balkesir'de bor minerali, Bilecik ve Marmara Adas dolaylarnda mermer karlr. Endstri Yurdumuzun sanayi bakmndan en ok gelien blmlerinden biridir. Blmn nemli sanayi merkezleri Bursa ve Balkesir'dir. Bursa'da otomotiv sanayi, pamuklu, ipekli ve ynl dokuma, Balkesir'de kat fabrikas anakkale ve Gelibolu'da konserve fabrikalar, seramik ve imento fabrikalar, Bilecik'te seramik, negl'de mobilyasanayi, Susurluk'ta eker fabrikas, Bandrma 'da slfirik asit, boraks ve gbre fabrikalar Gemlik'te suni ipek, konserve fabrikalar bulunur. Bu endstri kurulular yannda pek ok irili ufakl tesis ve fabrika yer almaktadr. 4. ATALCA- KOCAEL BLM Bu blm Karadeniz ile Marmara denizi arasnda uzanan ve Trakya'da kalan atalca Yarmadas ile Anadolu'da kalan Kocaeli Yarmadalarmdan oluur. Her iki yarmaday stanbul Boaz birbirinden ayrr. Blm tek tek tepelikterin bulunduu ortalama ykseltinin 150-200 m dolaylarnda olduu dzlemi, dalgal bir sahadan oluur. Blmn Karadeniz kylarnda Karadeniz iklimi dier yerlerinde bozulmu Akdeniz iklimi grlr. Enlem farkndan dolay Akdeniz iklimi buralarda deimi, klar daha sert ve donlu, yazlar daha yal bir zelliktedir. Blmn Karadeniz'e yakn blmlerinde ormanlk, dier kesimlerinde allk, meelik ve maki bitki topluluuyer alr. Blmn nemli akarsuyu, Kocaeli Yarmadasnn dousundaki Sakarya rmann aa rdr. nemli gller; atalca Yarmadasndaki Durugl ile Kocaeli Yarmadas'nda Sapanca Gl'dr. Nfuslanma kuzey ve gneye gre farkllk gsterir. Kuzeyde Karadeniz kylarna yakn yerlerde seyrektir. Oysa gneyde Marmara'nn kylarnda (stanbul, zmit) younluk olduka fazladr. Bu iki kent ve ortasnda kalan yerlerde Trkiye nfusunun yaklak % 20'si yaamaktadr. Nfus younluu bu denli fazla olmasnn nedeni endstrinin Fazla gelimi olmasdr. Blmde istihdam alanlar fazla olduundan dardan srekli g alan bir yer durumundadr. Blmde stanbul dnda zmit ve Adapazar nemli yerleimlerdir. www.KpssAnaliz.com

Tarm Blmn en nemli tarm alanlar atalca Platosu ile Adapazar Ovas'dr. atalca Platosu'nda tahl, eker pancar, ayiei, zm, msr ve sebze tarm yaplr. Adapazar Ovas zerinde ttn, tahl eker pancar, ayiei, msr ve patates yetitirilir. Yalova'da sera iekilii yaplr. Hayvanclk Silivri ve atalca evresinde kkba hayvanclk, stanbul ve evresinde kmes hayvancl, arclk, besicilik ve mandraclk yaplr. Madenleri Blmn en nemli yer alt zenginlii stanbul yaknlarnda kartlan linyittir. atalca ve evresinde grafit Sakarya-amda'nda demir yataklar yer alr. Endstri atalca-Kocaeli Blm yurdumuzun sanayi bakmndan en gelien blmdr. stanbul ve zmit arasnda kesintisiz sanayi tesisleri bulunur. retilen sanayi rnlerinin pek ou bu blmde yer alr.

C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK YER Marmara Blgesi kaplad alan bakmndan Gney Dou Anadolu Blgesi'nden sonra en kk ikinci blgemizdir. Buna ramen lke nfusunun byk blmn barndrr. Trkiye'nin endstri gelirinin % 33'n, ulam ve ticaret gelirinin % 25'ini, Endstri rnlerinin % 35'ini, tarm gelirlerinin % 10'unu, turizm gelirlerinin %48'ini, elektrik tketiminin %35'den fazlasn bu blge gerekletirir.

Tarm rnlerinin Trkiye retimindeki paylar Blgede mandraclk olduka yaygndr. pekbcekiliinin tamamna yakn Bursa Balkesir evresinde yaplr. Trkiye ipek retiminin 3/4'n bu blge yapar. Blgede birim bana elde edilen tarm rn fazla olmasna ramen blge nfusunun fazla olmasndan, ihtiyaca yetmemektedir. Bu blgeye dier blgelerden pek ok tarm rn getirilmektedir. Boryataklan, volfram, doalgaz, demir, linyit gibi pek ok yeralt zenginliine sahiptir. Blgenin Trkiye ekonomisinde en nemli katks sanayi ve ticaret alanndadr. Bursa, Balkesir, stanbul, zmit, Adapazar, Edirne gibi ehirler sanayi bakmndan olduka gelimitir. lke nfusunun sanayi sektrnde istihdam edilen nfusun yars bu blgededir. Blgede hemen her sanayi kolu bulunmaktadr. Balcalar; gda, otomotiv, petrokimya, gemi ve vagon imalat, dokuma, konfeksiyon, elektrik, elektronik eya, konserve retimidir. www.KpssAnaliz.com

D. BLGENN TRKYE TURZMNDEK YER Marmara Blgesi doal ve tarihi zenginlikleri bakmndan lkemizin nde gelen turizm deerlerine sahiptir. stanbul, Edirne, Bursa ehirlerindeki tarihi yaplar Ereli, arky, Erdek, Bandrma, Yalova, Gemlik, Silivri'de deniz turizmi Bursa Uluda'da k sporlar merkezi Bursa, negl Yalova, Gnen ve anakkale'de kaplcalar -Yedi Gllerve evresindeki doa turizmi Edirne'de yaplan Krkpnar yal greleri blgenin nemli turizm deerleridir. EGE BLGES

A. BLGENN CORAF ZELLKLER Ege Blgesi adn komu bulunduu Ege Denizi'nden almtr. Blge; gneyden Akdeniz, kuzeyden Marmara, dou ucunda Anadolu Blgeleri ile evrilidir. Batsnda Ege Denizi yer alr. Blge Trkiye yzlmnn yaklak olarak % 10'unu kaplar. Bu ynyle blgelerimiz arasnda en kk nc blgedir. Ege Blgesi'nde dalar dou-bat uzanl ve denize diktir. Dalar denize dik uzandndan deniz etkisi i kesimlere kadar ular. Blge IV. Jeolojik Zaman'da krlmalar sonucu olutuundan dalar birer horst, ukurlar birer graben zellii gsterir. kme sonucu Gediz, Bakray, Byk ve Kk Menderes graben ovalar olumutur. Blgenin ky kesimleri Akdeniz iklimi, i kesimleri karasal iklim zellikleri gsterir. Blgede gneyden kuzeye gidildike enlemin etkisiyle, batdan douya gidildike ykseltinin etkisiyle scaklk der. Blgenin akarsular Gediz, Bakray, Byk ve Kk Menderes nehirleridir. nemli glleri Bafa ve Marmara'dr. Blgede kent nfusu % 54, kr nfusu %46'dr. Nfus ky kesiminde youndur. Blgede tarm eitlilii fazladr. Sanayi, petrol artma, otomotiv, elektronik, dokuma ve gda sanayisinden oluur. Kara, deniz, demir ve havayolu ulam gelimitir. Blge Asl Ege ve Bat Anadolu diye iki blmden oluur. www.KpssAnaliz.com

B. BLGENN BLMLER 1. EGE BLM Blm, blgenin batsnda deniz kysndan, Bat Anadolu eiine kadar olan alan iine alr. nc Jeolojik Zaman'da meydana gelen Alp orojenezi ile krlan alanlardaki da ve knt hendekleri blmn doal koullarnn oluumunu belirlemitir. Ykseltileri 1000-1500 m dolaylarndan olan dalarn balcalar; Kaz Da, Madra, Yunt Dalar, Boz Dalar, Aydn Dalar ve Mentee Dalardr. Blmn knt alanlar zerinde oluan ovalar ise Gediz, Bakray, Kk Menderes ve Byk Menderes'dir. Balca krfezleri ise Edremit, andarl, zmir, Kuadas, Gllk ve Gkova'dr. Krfezleri birbirinden ayran balca yarmadalar ise Karaburun, Data ve Bodrum'dur. Blmde etkili olan iklim tipi Akdeniz iklimidir. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yaldr. Mentee Yresi'nde yllk ya miktar daha fazladr. Blmn nemli yerleim birimleri; Salihli, Alaehir, Tire, Edremit, Bergama, zmir, Menemen, Manisa, Turgutlu, Akhisar, demi, Ske,Aydn, Nazilli, Denizli, Mula, Milas, ve ine'dir.

Tarm rnleri Edremit ve Ayvalk'ta zeytin, Bakray Ovas'nda ttn, Gediz Ovas'nda zm, ttn, pamuk, Menderes Ovalar'nda incir, pamuk, narenciyedir. Mentee Yresi'nde eitli sebze, meyve, yerfst ve narenciye yetitirilir. Bunlar dnda eltik, susam, baklagil, msr, soya fasulyesi, buday ve patetes yetitirilir. Hayvanclk Mentee yresinde kkba hayvanclk, Mula'da arclk, kylarda balklk yaplr. Madenler zmir, Aydn ve Mula'da zmpara ta zmir'de civa Eymir'de demir Mentee Yresi'nde krom Soma'da linyit Yataan'da linyit amalt tuzlalarnda tuz Denizli Sarayky'de scak su buhar ile alan santral Endstri zmir, Denizli, Aydn ve Manisa evresinde; gda, otomotiv, petrol artma, elektronik endstrisi kurulmutur.

www.KpssAnaliz.com

2. BAT ANADOLU BLM Ege Blgesi'nin dousunda yer alr. Ortalama ykseltisi fazladr. Arazi plato sahas grnmndedir. Balca dalan kuzeyde; Alaam, Simav, Erigz, aphane ve Murat Daiar'dr. Gneyde ise Honaz, Akda ve Sandkl Dalardr. Douda, Emirda yer alr. En nemli ovalar ise ivril, Banaz ve rencektir. Bat Anadolu eiinin balad yerden itibaren douya doru gidildike ortalama ykselti artar. Bunun sonucunda Asl Ege Blm dnda kalan yerlerde iklim karasallasn Yazlar Ky Ege'ye gre serin, klar souk ve yal geer. Bat Anadolu Blm'nde nfus younluu Asl Ege'ye oranla dktr. Bu blm blge nfusunun % 35 'ini barndrr. Blmde krsal nfus daha fazladr. Tarm ve sanayi gelimediinden blm darya g verir. Blmn balca kentleri; Ktahya, Afyon ve Uak'tr. Madencilik sayesinde gelien dier yerleim birimleri Tavanl ve Tunbilek'tir. Tarm rnleri klim koullarnn elverisizlii ve tarm topraklarnn snrl olmas, tarm rnlerinin eitliliini nlemitir. Balca rnler; tahl, eker pancar, haha, zm ve eitli meyvelerdir. Hayvanclk Blmde tarm ve sanayinin snrl olmas hayvancl yaygnlatrmtr. zellikle Afyon ve evresinde kkba hayvanclk ve mandraclk yaygn olarak yaplmaktadr. Kl keisi ve tiftik yetitiricilii, blmn en yaygn hayvanclk faaliyetlerdir. Madenleri Bat Anadolu Blm'nn en nemli yer alt zenginliini linyit oluturur. Madenlerin karld yerler. Linyit: Tavanl, Tunbilek ve Seyitmer'de Mermer: Afyon ve evresinde Krom: Ktahya ve evresinde Bor mineralleri: Emet ve Sndrg'da Manganez: Ktahya ve evresinde Amyant: Ktahya ve evresinde Gediz Nehri zerinde, Demir Kpr, Byk Menderes zerinde, Adgzel ve Kemer Barajlar, Seyit mer ve Tunbilek'te termik santralleri yer alr. Endstri Hal kilim dokumacl: Uak, Demirci, Kula, Grdes ve Simav evresinde eker fabrikas: Uak, Afyon ve Ktahya'da Azot ve porselen: Ktahya'da Dokuma: Gediz ve Uak'daki nemli endstri kurululardr. www.KpssAnaliz.com

C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK YER Ege Blgesi gelimilik ve lke ekonomisine salad katk bakmndan Marmara Blgesi'nden sonra ikinci srada gelir. Blgenin zellikle knt hendekleri zerinde yer alan delta ovalar, tarm asndan olduka eitli ve bol rn veren yerler durumundadr. Blgede; incir, haha, zeytin, ttn, pamuk, zm retimi lke ihtiyacnn byk blmn karlar ve bir miktar ihra edilir. Bunlar dnda meyan kk, erbeti otu, anason, susam, turungiller, eftali, am fst blgede yetitirilen ve ihra edilen rnlerdir.

Blge hayvanclk ve hayvan rnleri bakmndan nemli bir yere sahiptir. Balcalar; el, st rnleri, tavuk eti. yumurta, bal ve balklktr. Blge endstri bakmndan gelimitir. Petrol artma, otomotiv, demirelik, elektronik, dokuma, gda, imento ve mermer iletmeleri balca sanayi kurululardr. Yer alt kaynaklar olarak kaliteli linyitin % 90'n, kromun % 35'ini, tuz retiminin % 50'den fazlas bu blmde elde edilir.

D. BLGENN TRKYE TURZMNDEK YER Ege Blgesi, deniz, antik kentler, doal yat limanlar, modern turistik tesisleri ve doa gzellikleriyle nemli turizm merkezlerine sahiptir.

Balca turizm merkezleri; Bodrum, Marmaris, eme, Kuadas, Akay, Edremit, Foa, Didim, Dikili ve Ayvalk'tr. Efes, Bergama, Milet ve Halikarnas antik kentleri ile Meryem Ana Ziyaretgah nemli turizm merkezleridir. Blgedeki Pamukkale Travertenleri, Denizli, eme, Ktahya, Afyon ve Sandkl Kaplcalar ile Spil Da Milli Park nemli turizm deerleridir.

www.KpssAnaliz.com

AKDENZ BLGES

A.BLGENN CORAF ZELLKLER -Akdeniz Blgesi yurdumuzun gneyinde adn ald denize paralel olarak uzanr. Blge dousunda Gneydou Anadolu, kuzeydousunda Dou Anadolu, kuzeyinde; Anadolu, batsnda; Ege Blgesi'yle komudur. Trkiye topraklarnn % 15'ini kaplar. - Blgede dalar denize paralel uzanr. Bu nedenle deniz etkisi i kesimlere fazla ulaamaz. - Blgede Teke ve Taeli Platolar, Antalya, Mersin ve skenderun krfezleri yer alr. - Blgenin tek doal liman skenderun'dadr -Ky kesimlerde Akdeniz iklimi hakimdir. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yamur yaldr. kesimlerde klar souk ve kar yal, yazlar serin ve ksadr. - nemli akarsular; Aksu, Manavgat, Dalaman, Gksu, Ceyhan, Seyhan ve Asi'dir. - Ky kesimlerinde maki, i kesimlerde bozkr ve dalarn yksek kesimlerde orman bitki rts hakimdir. - Trkiye nfusunun % I3' burada yaar. Nfus, ky ovalar, sanayi blgeleri ile krfezler evresinde younlamtr. Seyrek nfuslu yerleri Teke Yarmadas, Taeli Platosu ve Toros Dalar evresindedir. - Ekonomi; ky kesimlerinde turizm ve tarm, yksek kesimlerde hayvanclk, madencilik, sanayi, arclk faaliyetlerinden oluur. - Seraclk faaliyeti en fazla olan blgemizdir.

www.KpssAnaliz.com

B. BLGENN BLMLER 1.ADANA BLM Adana Blm; Manavgat ay'nn dousunda kalan blm oluturur. Kuzeyinde Anadolu, kuzeydousunda Dou Anadolu, dousunda ise Gneydou Anadolu Blgesi yer alr. Blmn batsnda karstik arazi zelliini gsteren Taeli platosu zerinde Geyik Dalar bulunur. Blmn kuzey ve dousunda yer alan Orta Toroslar zerinde Bolkar, Aladalar, Tahtal, Binboa Dalar bulunur. En dou ucunda skenderun krfezi'nin kuzeyinde Amanos dalar yer alr. Blmde bat-dou uzanl bir yap gsteren Orta Toroslar ky ile i blgelerin kuzey-gney ynl ulamn engellemektedir. Ulam ancak eitli geitler araclyla salanmaktadr. Balca geitler unlardr: Seltavul Geidi; Taeli Platosu'nu Anadolu'ya GlekGeidi;ukurova'y Anadolu'ya Belen Geidi; ukurova'y Hatay ve Suriye'ye balar. Blmn ky kesimleri nemli ovalara sahiptir. Balcalar; ukurova, Silifke, Amik, slahiye ve i kesimlerde ise Kahramanmara Ovalan'dr. Blmn byk kesiminde Akdeniz iklimi grlr. kesimlerde dar bir alanda karasal iklim etkili olur. Blm akarsular bakmndan olduka zengindir. Toros Dalarndan kaynan alan Gksu, Seyhan ve Ceyhan akarsular ile Suriye'den yurdumuz snrlarna girerek Hatay yaknlarnda Akdeniz'e dklen Asi Nehri'dir. Blmde nfus younluu ukurova ve Amik ovalarnda fazladr. Seyrek nfuslu yerleri ise Taeli Platosu ve dalk alanlardr. Hasat zamanlarnda buradaki verimli ovalarda almak zere dier blgelerde mevsimlik ii g olur. Bu zamanlarda blm nfusu daha da artar. Blmn en byk yerleim merkezi Adana'dr. Adana ehri; sanayi, tarm, ticaret, turizm, ulam gibi ekonomik faaliyetler konusunda olduka gelimitir. Dier nemli ehirler; Mersin, Kahramanmara, Antakya, Kilis, Osmaniye, Tarsus, skenderun, Ceyhan, Kadirli, kazan. Silifke, Anamur ve Alanya'dr. Tarm rnleri Adana Blm'nde halkn en nemli geim kayna tarmdr. klimin elverili olmas ve sulama olanaklar sayesinde ukurova'da yer alan tarm alanlarnda ylda iki, hatta kez rn alnabilmektedir. Balca tarm rnleri; Turungil, pamuk, susam, yerfst, muz, pirin ve soya fasulyesidir. Hatay ve evresinde incir,zm,zeytin ve ttn yetitirilir. Blmde zellikle delta ovalar zerinde seraclk yaplmaktadr. Hayvanclk Adana Blm'nde hayvanclk yksek kesimlerde yaygndr. Buralarda daha ok yaylaclk eklinde gebe hayvanclk faaliyeti yrtlr. En ok kl keisi ve koyun yetitirilir. Hatay ve evresinde kmes hayvancl ve arclk youndur.

www.KpssAnaliz.com

Madenleri Krom kurun inko Demir : Pozant ve evresi : Bolkar Dalar : Bolkar Dalar : Kahramanmara ve evresi

Linyit: Kozan, Karaisal'da karlan madendir. Blmde Seyhan, Aslanta, Menzelet hidroelektrik santralleri bulunur. Endstri Adana Blmli'nde endstri daha ok tarma bal gelimitir. Balcalar; Mersin'de: Petro-kimya Endstrisi, Ata Petrol Artma Rafinerisi, dokuma fabrikalar, imento fabrikalar, Adana'da: Sigara, bitkisel ya fabrikalar, rr ateh/eleri, iplik ve dokuma fabrikalar skenderun'da: Demir-elik, gbre, cam ve imento fabrikalar Antakya'da: Sabun, dokuma, bitkisel ya fabrikalar Taucu'nda: Kat fabrikas bulunmaktadr. Mersin Liman blgenin ihracat ve ithalat noktasdr. Mersin' in serbest blge olmas da ticareti gelitirmitir. 2. ANTALYA BLM Akdeniz Blgesi'nin Manavgat ay'nn batsnda kalan blmdr. Antalya Blm, Adana Blm'ne oranla olduka engebeli bir yapya sahiptir. Blmn kuzeyinde Sultan, Anamas, Barla, Honaz Dalar yer alr. Bu dalar arasnda oluan gller nedeniyle buras Gller Yresi adn almtr. Blmn batsnda yer alan Teke Yresinde dalar denize dik uzan gsterir. Yredeki nemli dalar; icekbaba, Akda, Beydalan'dr. Dalar arasnda olumu karstik ukurlarn alvyonlarla dolmas sonucunda Elmal, Gkhisar ve Acpayam Ovalan olumutur. Deniz kysndaki tek nemli dzlk Antalya Ovas'dr. Blmn iklimi deikenlik gsterir. Ky kesiminde Akdeniz iklimi, Gller Yresi ve Teke Platosu'nda karasal iklim zellikleri grlr.

www.KpssAnaliz.com

Antalya Blm su potansiyeli bakmndan zengindir. Toroslardan kaynan alarak Akdeniz'e dklen Aksu, Manavgat ve Kpray ile Gller Yresi'nde Beyehir, Eirdir, Burdur ve Acgl glleri yer alr. Bu gllerin gideenleri olduundan fazla sularn dar aktrlar. Antalya Blm'nn kesimlerinde maki bitki topluluu, dalarn yksek kesimlerinde orman yer alr. Dalarn kuzey yamalar ile blgenin i kesimlerinde bozkr bitki rts hakimdir. Antalya Blm'nn nfusu Adana Blm'nden hem az hem de younluu dktr. Blmde nfus ova kenarlar ile Antalya Krfezi evresinde youndur. Yaz mevsiminde blm, mevsimlik ii ve turizm kaynakl gler almaktadr. Antalya Blm'ndeki yerlemeler kyda; Antalya, Fethiye, Ka, Alanya, Finike ve Manavgat gibi merkezlerdir. kesimlerde ise Burdur, sparta, Seydiehir, Eirdir ve Beyehir'dir.

Tarm rnleri

Blmde tarm en temel geim kaynaklar arasndadr. Pamuk, turungiller, susam, muz, eitli sebze ve meyvelerle turfanda tarm yaplmaktadr. kesimlerde ise tahllar, gl, haha, eker pancar, anason tarm yaplmaktadr.

Hayvanclk Blmn dalk kesimlerinde bata kl keisi olmak zere kkba hayvanclk yaplmaktadr. Arclk dier bir faaliyettir. Madenleri Krom: Fethiye'de Kkrt: Keiborlu'da Alminyum: Seydiehir ve Akseki'de karlan madenlerdir. Endstri Antalya Blm'nde Adana Blm'nde olduu gibi endstri tarm rnleri ilenmesine dayanr. nemli kurulular; Antalya'da: Bitkisel ya, dokuma besin, ferokrom tesisi, Dalaman'da: Kat fabrikas Burdur'da: eker fabrikas ve halclk sparta'da: Glya ve halclk Seydiehir'de: Aliminyum tesisleri de nemli endstri kurululardr.

C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK YER Akdeniz Blgesi'nde tarm alanlar dar olmasna ramen iklim koullarnn elverili olmas ve sulama suyunun bol olmas nedeniyle tarmsal rnlerin retiminde nemli bir paya sahiptir. zellikle k mevsiminde blgede yaplan turfanda ve seraclk faaliyeti, lkemizin sebze ihtiyacnn byk bir blmn karlamaktadr. Blge zellikle soya, pamuk, yerfst, muz gibi rnlerin byk blmn retmektedir.

www.KpssAnaliz.com

Bunlar dnda hahan % 10'unu budayn % 11 'ini, deniz rnlerinin %3'n bu blge karlar. Sanayi asndan da blgenin demir-elik, petrol artma, ferokom, alminyum, kkrt, sv ya gibi rnlerin retiminin lkeekonomisine nemli birkatks vardr.

4. BLGENN TRKYE TURZMNDEK YER Akdeniz Blgesi turizm deerleri asndan zellikle doa turizminde gelimitir. Yaz mevsiminin uzun olmas blgede deniz turizminin bir sektr haline gelmesine yol amtr. Blgedeki karstik akarsular, Manavgat ve Dden elaleleri, Cennet ve Cehennem Obruklar, Yedi Uyurlar, Karai, nsuyu, Damlata Maaralar blge turizmi asndan nemli deere sahiptir. Side, Pergi, Aspendos gibi tarihi antik kentler ve Alanya Kalesi tarihi turizmi canlandrmtr. Bunlar dnda doa turizmini canlandran Beydalar Sahil Milli Park, Gllk Da (Termossos), Kovada Gl, Karatepe veAslanta Milli Parklar birer turizm merkezi durumundadr. ANADOLU BLGES

www.KpssAnaliz.com

A. BLGENN CORAF ZELLKLER Anadolu Blgesi, Gneydou Anadolu Blgesi dndaki tm blgelerle snr komusudur. Blge Dou Anadolu'dan sonra ikinci byk blgemizdir. Trkiye yzlmnn % 19'unu kaplar. -Geni plato veyksek ovalardan oluur. -Blgenin ykseltisi batdan douya doru artar. -Blgenin etraf yksek dalarla evrili olduundan buradaki mevcut akarsular denize ulaamaz ve geni kapal havzalar oluturur. Konya-Karapnar, Akehir, Eber, Ereli ve Tuz Gl nemli havzalardr. -Blgede kuzeydou, gneybat uzanl volkanik dalar yer alr. Balcalar; Hasanda, Karada, Karacada, Eelendiz ve Erciyes'tir. Blgede yazlar scak ve kurak, klar souk ve kar yal geen karasal iklim grlr. Blgenin kenarlarnda yllk 400 mm ya derken Konya-Karapnar evresinde bu oran 300 mm dolaylarndadr. Blgede ya miktar az olduundan nemli akarsular olumamtr. Blge dnda kaynan alan Kzlrmak, Yeilrmak ve Sakarya Nehirleri tarm asndan neme sahiptir. - Blge bitki rts bozkrdr. - Marmara Blgesi'nden sonra en kalabalk nfusu sahiptir. Nfus younluu km ye 72 kii kadardr. - Blge nfusunun %62'si ehir, %38'i krsalda yaar. - Krsal yerlemeler toplu yerleme zellii gsterir. - Blgenin ekonomisinde tarm ve kkba hayvanclk nemli yer tutar. -Yeralt kaynaklar bakmndan fakirdir. Sivas, Kayseri, Ankara, Eskiehir'de sanayi gelimitir. B. BLGENN BLMLER 1. KONYA BLM Anadolu Blgesi'nin gney ve gneybatsn kaplayan blmdr. Blmde ykseknriOOD m'nin zerinde geni dzlkleryeralr. Balcalar Obruk, Cihanbeyli Platolar ile Konya Ovas'dr. Blmde; Karacada, Karada volkan dalar ile Sultan Dalar yer alpr Blmde karasal iklim zellikleri hakimdir. Yllk ya 300 mm dolaylarndadr. Blmn gneyi Tuz Gl evresine oranla daha fazla ya alr. Konya Ovas bir kapal havza zelliindedir. s'

www.KpssAnaliz.com

Blge ikliminin karasal olmas nedeniyle akarsular ksa ve clzdr. Blmde Beyehir ve Sla Glleri'nin suyunu boaltan aramba suyu Konya kapal havzasna dklr. Blmde Tuz Gl, Akehir, Eber ve avulu Glleri yer alr. Tuz Gl'nn derinlii 2 m'yi gemez. Yazn buharlamann etkisiyle sular ekilir ve gl kenarlarnda kaln tuz tabakalar oluur. Blmn doal bitki rts bozkrdr. Toroslarn eteklerine doru meelikler ve karaam ormanlar balar. Konya Blm Anadolu Blgesi'nin en tenha nfuslu yeridir. Nfusun byk blm, yalarn ksmen artt Toros Dalar'nn kuzey eteklerindedir. Blmdeki en nemli yerleme merkezi Konya'dr. Bu merkez dnda Karaman, Aksaray, Ereli, Akehir, Cihanbeyli, umra ve Ilgn'dr. Tarm rnleri Blmde iklimin karasal oluu tarm rnlerinde eitlilii azaltmtr. Ekilen tarm rnlerinin de verimi olduka dktr. En nemli tarm alan Konya Ovas'dr Burada buday, sebze, meyve tarm ve baclk faaliyeti yrtlr. Hayvanclk Tarm, sanayi ve ticaretin fazla yaygn olmamasndan dolay mera hayvancl gelimemitir. Koyun, kl keisi ve tiftik keisi beslenir. Madenleri Konya Sarayn'nde civa, Tuz Gl'nde tuz kartlr. Endstri Konya, Karaman, Ereli'de imento ve dokuma fabrikalar, Konya Ilgn'da eker fabrikas, Konya'da gda ve tarm aletleri fabrikas vardr. Ekonomisi Konya Blm geni dzlklere sahip olduundan tarm en belirleyici ekonomik faaliyettir. Tarmda makine kullanm kolaydr. Blmn geni dzlkleri zerinde ve gneydou kesimlerinde kkba hayvanclk faaliyeti yrtlr.

2.

YUKARI SAKARYA BLM

Bu blm, blgenin kuzeybatsn, Sakarya rma'n n yukar blmn kaplar. Blm blgenin dier blmlerine oranla daha engebeli bir yapya sahiptir. Blmn nemli ykseltileri, Sndiken. Aya, Elmada, dris Da ve Sivrihisar Dalar'dr. Bu dalarn ortalama ykseltisi 2000 m'nin altndadr. Dalar arasnda Ankara, Eskiehir, ubuk ve Aknc Ovalar ile Haymana Platosu yer alr. Blmn ya ortalamas Konya Blm'ne oranla daha fazladr. Ya gneyden kuzeye kldka artar. En fazla ya ilkbahar mevsiminde der. Blmn en nemli akarsuyu Sakarya Irma'dr Bunun dnda Porsuk ay, Ankara ay yer alr. nemli glleri ise Mogan ve EynirGlleri'dir. Blmn bitki rts bozkrdr. www.KpssAnaliz.com

Blmn batdan douya uzanan yollarn zerindedir. Bu durum sanayi, ticaret ve ulam olumlu etkilemitir. Blgenin en sk nfuslu blmdr. Nfusun byk blm ehirlerde yaamaktadr. Nfus younluunu bakentin burada olmas da etkilemitir. Blmn en nemli ehirleri, Ankara ve Eskiehir'dir. Bunlar dnda Polatl, Sivrihisar, Haymana ve ubuk'tur. Tarm rnleri Blmde tarm nemli bir geim kaynadr. ovalar ile Haymana Platosu'ndan youn olarak tahl tarm yaplr. Sulanabilen yerlerle zellikle Sakarya Nehri boylarnda eker pancar, sebze ve meyve tarm yaplr. Hayvanclk Kkba hayvanclk faaliyeti yaygndr. zellikle tiftik keisi beslenir. Son yllarda kmes hayvancl bir sektr halinde gelimitir. Madenleri Blmde; linyit, bor mineralleri, lleta, tabii soda, krom ve amyant kar. Endstri Yukar Sakarya Blm'nde endstri gelimitir. Ankara ve Eskiehir blmn en nemli endstri merkezleridir. Ankara'da; eker, imento, besin, bira ve tarm aletleri fabrikalar. Eskiehir'de; Tarm aletleri, uak, elektrik, elektronik, lokomotif, eker, imento ve besin fabrikalar bulunmaktadr. 3. ORTA KIZILIRMAK BLM

Kzlrmak Nehri'nin blgede izdii yay bu blm iinde kalr. Blmn kuzeyini geni platolar oluturur. Bunlardan Bozok Platosu en geniidir. Blmde Hasan Da, Menlendiz ve Erciyes snm volkan dalar yer alr. Bu dalardan kan materyaller evresindeki dzlklerin verimli ovalar olmasna yol amtr. Bu ekilde olumu nemli ovalar; Kayseri, Develi ve Aksaray'dr. Volkanik tfler zerinde selinti sularyla oluan peribacalar blmn rgp, Greme ve Nevehir yerleim alanlarnn etrafnda yer alr. Blmde karasal iklim zellikleri grlr. En yal mevsimi ilkbahardr. Bitki rts bozkr, dalarn yksek yerlerinde ormandr. Ntus, bolmn gney kesimlerinde younlamtr. Bolumun en buyuk kenti Kayseri dr. Dier yerleim birimleri; Nide, Bor, Nevehir, rgp, Yozgat, Krehir, ankr, Avanos ve Krkkale'dir. Tarm rnleri Blmn ekonomisi byk oranda tarma dayanr. Tahl, eker pancar, ayiei, baklagil, meyve ve zm balar tarmsal etkinlii oluturur. Hayvanclk Meralarn geni alan kaplad bu blmde kkba hayvanclk ilk srada yer alr. zellikle koyun, kl keisi ve tiftik keisi beslenir.

www.KpssAnaliz.com

Madenleri Krehir- Yozgat'ta: fluorit N ide'de: civa ve kobalt Kayseri'de: demir, inko ankr'da: kaya tuzu, jips Krehir'de: mermer madenleri karlr. Endstri Kayseri'de: eker, dokuma, imento, halclk, el kombinas Krkkale'de: Orta Anadolu Petrol Rafinerisi, silah, nakina-kimya endstrisi Nide-Yozgat'ta: imento fabrikalar kurulmutur. 4. YUKARI KIZILIRMAK BLM Blgenin dousunda, Dou Anadolu Blgesi'ne komu olan kesimini oluturur. Anadolu'nun en kk ve engebeli arazisine sahiptir. Blm Kzlrmak kollarnca dou bat dorultusunda ikiye ayrlmtr. Bu hattn kuzeyinde Akdalar, Yldz Dalar; gneyinde, Hnzr, Tecer Dalar ile Uzunyayla Platosu yer alr. Ykselti fazla olduundan iddetli karasal iklim zellikleri grlr. K mevsimi ok souk ve kar yaldr.

Blm en nemli akarsuyu Kzlrmak'tr. Bu rmak blmn dousunda Kzlda'dan kaynan alr. Ykseltinin fazla, yzey ekillerinin engebeli olmas, iklimin sert ve tarm alanlarnn dar olmas blmn nfuslanmasn engellemitir. Buras blgenin en tenha nfuslu alann oluturur. ehirler gelimemitir. Blmn en nemli kenti Sivas'tr. Dier yerleme merkezleri Yldzeli, arkla, Bnyan ve Gemerek'tir. Tarm rnleri klimin elverisizlii, tarm alanlarnn dar olmas tarmn gelimesini engellemitir. Sulanabilen alanlarda eker pancar, sebze ve meyve tarm yaplr. Dier alanlarda zellikle Uzunyayla Platosu zerinde tahl tarm yaplmaktadr. Hayvanclk Blm ekonomisinde nemli bir yere sahiptir. Daha ok kkba hayvanclk yaygndr. Madenler Blmde; Demir, linyit, krom,jips (al ta)yataklar bulunmaktadr. www.KpssAnaliz.com

Endstri Endstri daha ok Sivas ve evresinde toplanmtr. Bunlarn balcalar; gda, dokuma, imento, demiryolu fabrikalardr. C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK YER Anadolu Blgesi'nin Trkiye ekonomisine en nemli katks tarm alanndadr. Ancak kuraklk nedeniyle istenilen oranda verim elde edilememektedir. Blgedeki buday retimi Trkiye retiminin % 13' kadardr. Budayn yan sra yeil mercimek, arpa, patates, eker pancar, haha, fasulye, nohut retimi yaplr.

Tarmn yan sra kkba hayvanclk nemli bir ekonomik faaliyet durumundadr. Koyunlarn % 35'i, tiftik keisinin % 751 bu blgede beslenmektedir. Hayvanlardan elde edilen tiftiin % 70'i, yapa retiminin % 29'unu bu blge karlamaktadr. Blge endstri bakmndan olduka gelimitir. Blge sanayi rnlerimizin 1/6'sn karlamaktadr. D. BLGENN TURZM DEERLER Blgenin en nemli turizm merkezi rgp-Greme evresinde yer alan Peribacalar'dr. Ayrca orum ili snrlar iinde Alacahyk ve Boazky'deki tarihi kentler, Ankara ilindeki Gordion ve Kltepe antik yerlemeleri, Konya'da bulunan Mevlana Trbesi nemli tarihi ve turistik yerlerdir. Blge doa gzellikleri bakmndan da turizm deerlerine sahiptir. Balcalar; Ankara yaknlarndaki Eymir ve Mogan Glleri, Krehir'deki eyle Gl; Kayseri'deki Sultan Sazl'dr. Anadolu Blgesi'nde salk turizmi de gelimitir. Blgede ok sayda ime ve kaplca bulunur. Balcalar; Haymana, Kozakl, Sivas Balkl, ermik kaplcalar ile Aya, Kayseri-Yeilhisar'da bulunan imelerdir.

www.KpssAnaliz.com

DOU ANADOLU BLGES

A. BLGENN CORAF ZELLKLER Dou Anadolu Blgesi; douda Nahivan, Ermenistan ve Grcistan, gneydouda rak, gneyinde Gneydou Anadolu, batda Anadolu, kuzeydouda Karadeniz Blgeleri'y le snrdr. Trkiye'nin yzlm en byk blgesidir. Yurdumuz topraklarnn % 21 'ini kaplar. Yeryz ekilleri olduka engebeli, ortalama ykseltisi fazladr. Ykselti batdan douyadoru artar. -Toros Dalar ile Karadeniz Dalar bu blgede birbirine yaknlar ve douya doru U sra halinde uzanr. Blgede gneybat-kuzeydou ynl uzan gsteren Nemrut, Siiphan, Tendrek, Kk Ar ve Byk Ar Dalan yer alr. Dzlkler fazla yer kaplamaz. Erzincan Ovas, Erzurum-Kars Platosu, dr Ovas nemli dzlkleridir. Blgede klar olduka sert ve kar yal, yazlar serin ve ksa sren karasal iklim tipi grlr. Ya miktar ukur yerlerde 400 mm yksek yerlerde 1000 mm dolaylarndadr. Akarsu kaynaklar bakmndan Trkiye'nin en zengin blgesidir. Ara, Kura, Murat, Karasu, Dicle, Frat nemli akarsulardandr. Blge eimi fazla olduundan hidroelektrik retimine olduka elverilidir. Blgede; Hazar, ldr, Erek, Balk, Hal, Nazik, Van Gl ve Nemrut Kraler Gl gibi nemli gller yer alr. Doal bitki rts bozkr olmakla birlikte dalarn yksek yerlerinde orman, Erzurum-Kars Yresi'nde da ayrlar grlr. Trkiye'nin en tenha nfuslanm blgesidir, Nfus ova tabanlarnda ve kent merkezlerinde youn, dalarn yksek yerleri ile plato sahalarnda tenhadr, Blgede yerleme dank, kent nfusu oran dk, kr nfusu oran yksektir. Blgenin ekonomisi tahl tarm, ekerpancar, patates, bykba hayvancla dayanr, Blge yeralt kaynaklar bakmndan zengin olsa da iklim ve arazi artlarn madenlerin iletilmesini gletirmektedir. nemli madenleri; demir, bakr, krom, inko, kurun, linyittir. Keban, Karakaya, hidroelektrik, Afin - Elbistan Termik Santral i'nde elektrik enerjisi elde edilir.

www.KpssAnaliz.com

B. BLGENN BLMLER I. YUKARI FIRAT BLM Blgenin batsnda yer alan en byk blmdr. Blm olduka engebelidir. Kuzeyinde Mercan Dalan, gneyinde Gneydou Toroslar, batsnda Tahtal Dalar yer alr. Blmn batsn Tohma ay ile paralanm Uzunyayla Platosu oluturur. Mercan Dalar'nn kuzeyinde Erzincan ve Tercan Ovalar, gneyinde Malatya, Elaz, Elbistan Ovalan yer alr. Blmn iklimi dier blmlere oranla daha yumuaktr. Yazlar scak ve kurak, klak souk ve kar yaldr, Yazlar daha uzun, k souklar ksmen azalmtr. Yan byk blm ilkbaharda der.

Blmde Karasu ve Murat rmaklar yer alr, Bu sular Keban Baraj'nda birleerek Frat Nehri'ni olutururlar.

Blmn bitki rts bozkrdr. Dalarn, ykseklerinde orman ve ormann st snrnda da ayrlar yer alr.

Blmde ova ve dzlkler ksmen geni alan kapladndan nfus younluu dier blmlere oranla daha fazladr. Blmn en nemli merkezi Malatya'dr. Blmdeki dier yerlemeler; Elaz, Erzincan, Elbistan, Tunceli, Bingl ve Bitlis'tir. Tarm rnleri Tarm nemli geim kaynadr. Yetitirilen rnler; buday, arpa, ttn, eker pancar, meyve ve sebzelerdir. zellikle kays retimi Malatya ve evresinde nemli geim kaynadr. Tarla tarmnn yaygn olmad alanlarda hayvanclk yap lir.

Madenler Divrii ve evresinde Demir, Arin Elbistan dolaylarnda linyit yataklarnn ekonomik deeri yksektir. Bunlar dnda bakr, krom, kurun, inko ve kaya tuzu kartlan yer alt kaynaklardr.

Endstri Blm sanayi bakmndan fazlaca gelimemitir. Ancak bu haliyle bile blgenin en fazla sanayilemi blmdr. Dokuma, gda, sigara, imento, maden iletme sanayi ve elektrik enerj isi retimi bakmndan elverilidir.

www.KpssAnaliz.com

2. ERZURUM - KARS BLM Blm yurdumuzun kuzeydousunu oluturur. Dalarn ortalama ykseltisi 3000 m dolaylarndadr. nemli dalar; Yalnzam, Mescit, Kop ve Allahuekber Dalar'dr. Blmde ortalama ykseltisi 2000 n dolaylarnda olan ova ve platolar yer alr. Ardahan, Erzurum-Kars Platolar ile Erzurum, Kars, Pasinler, Akale, Kazman ve Ardahan Ovalar nemli dzlkleridir. Blmde ykseltisi 900 m dolaylarnda olan en dk rakml dzlk dr Ovas'dr. Erzurum-Kars Blm yurdumuzun en iddetli karasal iklimine sahiptir. Yazlar yal ve serin, klar souk ve kuraktr. Yllk scaklk farklar olduka yksektir. Yllk ya miktar 500-600 mm dolaylarndadr. En yal mevsim yazdr.

Erzurum-Kars Blm'nn dr Yresi iklim zellikleri bakmndan farkllk gsterir. klim daha yumuak ve yazlar kurak geer. Bu ynyle dr bir mikroklima iklim alandr. Blmn nemli akarsular; Karasu, Kura ve Ara Irmaklar'dr. Karasu, Kaban Baraj'nda Frat'la birleir. Kura ve Ara, Hazar Denizi'ne dklr. Blmn kuzeydousunda ldr Gl yer alr. Blmn doal bitki rtsn uzun boylu da ayrlar oluturur. Yalarn bol dt alanlarda ine yaprakl ormanlar gelimitir. Blmde nfus akarsu vadilerinde toplanmtr. Nfus younluu olduka dktr. Yerlemeler daha ok kr yerlemeleri eklindedir. Krsal nfus, kentsel nfustan fazladr. nemli yerlemeleri; Erzurum, Kars, Sarkam, Kazman, dr ve Ardahan'dr.

Tarm rnleri Geim kaynaklar iinde; tarm, hayvanclktan sonra kinci srada gelir. Balca rnleri; buday, arpa, avdar, patates, lahana ve eker pancardr, dr Ovas'nda tahl, eker pancar, meyve ve pamuk tarm yaplr.

Hayvanclk Blmde hayvanclk temel geim kaynadr. zellikle ayrlklarn geni alan tutmas bykba hayvancln gelimesini salamtr. Bozkrlarn bulunduu alanlarda kkba hayvanclk ile arclk yaplr.

www.KpssAnaliz.com

Madenler Blm madenler bakmndan fazla zengin deildir. Oltu ta, linyit, manganez ve kayatuzu kartlan madenlerdir.

Endstri Blmde endstri, hayvanclktan elde edilen rnlere dayanr. Kars ve evresinde st endstrisi Erzurum'da et kombinas ve eker fabrikas bulunmaktadr. Bunlar dnda irili ufakl yem fabrikalar kurulmutur.

3. YUKARI MURAT-VAN BLM Blm Dou Anadolu Blgesi'nin dou ucunu oluturur. Van Gl ve evresi blmn iinde kalr. Blmn kuzeyinde batdan douya doru Bingl. Karasu-Aras dalar uzanr. Blmn ortasnda gneybat-kuzeydou ynl uzanan Murat rma vadisi fay hattn oluturur. Bu krkl hat zerinde Nemrut, Sphan, Tendrek, Kk Ar ve Byk Ar volkan dalan bulunur. Yukar Murat Havzas boyunca Mu, Bulank, Malazgirt, Elekirt ve Ar Ovalan yer alr. Blmde genel olarak karasal iklim koullar hakimdir. Blmn kuzey kesimleri ykseltinin etkisiyle iddetli karasal iklim koullar yaarken, Van Gl evresi gln ltc etkisiyle daha yumuaktr. Blm dr Ovas'ndan sonra blgenin en az ya alan kesimidir.

Blmde Murat Nehri'nin yukar r ile Ara Nehri'nin yukar r yer alr. Blmn gneyinde Van Gl bulunur. Blmn en nemli yerleim merkezi Van'dr. Dier yerieim birimleri; Ar. Malazgirt, Bulank, Elekirt, Geva, Tatvan, Ahlat ve Adilcevaz'dr. Tarm rnleri Blmde en nemli geim kayna tarmdr. Ekili,-drkili alanlar ykseklii fazla olmayan yerlerle, Van Gl evresinde toplanmtr. Balca rnleri; buday, arpa, ekerpancar, sebze ve meyvelerdir. Van Gl evresinde baklagil, Mu Ovas'nda ttn tarm yaplr. Hayvanclk Blmde koyun, kei gibi kkba hayvanclkyaplr. Hayvanclklarmn gelimedii alanlardadahayoundur.

www.KpssAnaliz.com

Madenler Van Gl'nde ksmen soda kartlr. Maden bakmndan fakir bir blmdr. Endstri Mu, Ar, Erci'te eker fabrikas hayvancla bal olarak yem fabrikalar Van'da imento, iplik fabrikalaryla et kombinas bulunmaktadr. 4. HAKKR BLM Yurdumuzun ve blgenin gneydou blmn oluturur. Dousunda ran, gneyinde Irak, batsnda Gneydou Anadolu Blgesi yer alr. Blm yurdumuzun en engebeli yerlerindendir. Buradaki dalar Gneydou Toroslar'n devamdr. Balcalar; Hakkari Dalan, Buzul (Clio) Dalar'dr. Blmn tek dzl Yksekova'dr. Blmde irili ufakl pek ok plato yer alr. Hakkari Blm'nde iddetli karasal iklim hakimdir. Yazlar ksa ve serin, klar uzun, souk ve kar yaldr. En yal mevsim ilkbahardr.

Blmde Zap Suyu ve Botan ay 'nn kollar yer alr. Bitki rts bozkrdr. Blm nfus younluu bakmndan tenhadr. Balca yerleim birimleri; Hakkari, rnak, Yksekova, emdinli ve ukurca'dr. Tarm rnleri Topraklarn byk blm tarma elverili deildir. Ancak % 5'lik blm iletilebilmektedir. Snrl ekim alanlarnda tahl ve eltik tarm yaplr. Hayvanclk Blmn en nemli geim kayna hayvanclktr. Halkn % 70'i hayvanclkla urar. zellikle gebe ekilde kkba hayvanclk faaliyeti yrtlr. Ayrca emdinli ve evresinde arclk yaplr. Madenler Blmn en nemli yeralt kayna rnak yaknlarnda karlan asfalt ve linyittir. Endstri Ulam olanaklar ve hammaddenin yetersizlii nedeniyle blmde endstri gelimemitir. www.KpssAnaliz.com

C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK VER Yzey ekillerinin ok engebeli oluu, iklim koullarnn elverisizlii ve tarm alanlarnn snrl olmasndan dolay ekonomi gelimemitir. Ulamn ok zor salanmas endstri ve ticaretin gelimesini snrlamtr. Blge ekonomisinde tarm, hayvanclktan sonra ikinci srada yer alr. Yetitirilen rnler ve bunlarn lke retimindeki paylar aadaki grafikte verilmitir.

Hayvanclk blgede temel geim kaynadr. Trkiye'deki kkba hayvanlarn % 20'si Bykba hayvanlarn %25'i bu blgede beslenir. Tatl su bal retiminin %43'. Et retiminin %25'i, Yapa retiminin %25'i, St retiminin % 23'Ik blm bu blgede gerekleir. Yer alt kaynaklarnn lke ekonomisine katks ise aadaki gibidir: Demirin % 35'i, Manganezin %35'i Kromun %33', Bakrn %50'si, Linyitin % 10'u, bu blgede elde edilir. Blgenin endstrisi fazla gelimemitir. Ancak Karakaya ve Keban barajlar ile Afin Elbistan Termik Santralleri'nde nemli derecede elektrik enerjisi elde edilmektedir.

D- BLGENN TRKYE TURZMNDEK YER Dou Anadolu Blgesi nemli bir turizm potansiyeline sahip olmasna ramen turizm faaliyetleri ulamn ve iklimin elverisizlii nedeniyle istenilen seyrede deildir. Ar Da, Van Gl, Nazik, Erek ve Balk Glleri ile Akdamar Adas tarih ve doa turizmi potansiyeline sahiptir. K sporlar, Palandken Dalar zerinde gelimitir. Son yllarda zellikle Frat Nehri ve eitli kollar zerinde rmak sporu rafting yap Irmak tadr.

www.KpssAnaliz.com

GNEYDOU ANADOLU BLGES

I. BLGENN CORAF ZELLKLER Blge batda Akdeniz, kuzeyde Dou Anadolu Blgesi, gneyde Suriye ile snrdr. Topraklarmzn sadece % 8'lik blmn oluturur. Bu ynyle Trkiye'nin en kk blgesidir. Gneydou Anadolu Blgesi ortalama 800-1000 m ykseltilerle olduka sade yzey ekillerine sahiptir. Blgenin en nemli ykseltisi Karacada Volkan ktlesi ile Mardin Eii'dir. Diyarbakr havzas, anlurfa, Gaziantep Platolar ile Altnbaak, Harran Ceylanpmar Ovalar, nemli dzlklerdir. Blgede karasal iklim zellikleri grlr. Yazn gneyinden gelen scak l rzgarlar yksek scaklk ve ar kurakln olumasna neden olur. Blgenin batsnda Akdeniz iklim zellikleri belirginleir. Dicle ve Frat Nehirleri nemli su kaynaklardr. Doal bitki rts bozkrdr. Toroslarn eteklerinde meeliklere rastlanr. Nfus younluu Trkiye ortalamasnn stndedir. Nfus akarsu boylarnda, yol kavaklarnda ve petrol blgelerinde younlamtr. Blgenin ekonomisi youn olarak tarma dayanr. Tarm dnda petrol kart lan tek blgemizdir. B. BLGENN BLMLER 1. DCLE BLM Gneydou Anadolu Blgei'nin dou blmn iine alr. Dicle Nehri Blm dou-bat dorultusunda ikiye ayrr. Kuzeyde Diyarbakr Havzas, gneyde Mardin Eii yeralr. Diyarbakr Havzas'nn kuzeyinde ve dousunda Gneydou Toroslar, batsnda Karacada, gneyinde ise Mardin Eii bulunur.

www.KpssAnaliz.com

Dicle ve kollar havzay derin vadilerle paralamtr. Mardin Eii ve ortalama 1200-1300 m ile Suriye snrna kadar uzanan yksek dzlklerden oluur. Blmn dier ykseltisi Karacada volkan ktlesidir. Diyarbakr Havzas'nda yllk ortalama ya 500 mm dolaylarndadr. Yaz scakl ve iddetli buharlama nedeniyle yaz kurakl olduka belirgindir.

Mardin Eii'nde, ykseltiye bal olarak ya miktar artmtr. Yllk ya miktar 700 mm dolaylarndadr. Dicle Blm, Akdeniz iklimine kapal olduundan karasal iklim gelimitir. Yllk scaklk farklar olduka yksektir. Kn scaklk -20'C'ye kadar der. Yazlar ise ok scak ve kurak geer. Blmn tek akarsuyu Dicle Nehri'dir. Nehir, kaynan Gneydou Toroslar'dan alr. Blmn kuzeybatsnda Dicle Nehri zerinde Devegeidi Baraj bulunur. Blmde karasal iklimin etkisi ile bozkr bitki rts gelimitir. Yksek kesimlerde seyrek ormanlar bulunur. Dicle Blm'nde nfus younluu Orta Frat Blm'ne oranla daha seyrek olmakla birlikte, Trkiye ortalamasna yakndr. Yazlarn serin, su kaynaklarnn ksmen fazla olmasndan dolay, nfus Diyarbakr Havzas'nn kenarlar ile Mardin Eii'nin eteklerinde toplanmtr. Orta Frat Blm'nn en nemli akarsuyu Frat Nehri'dir. Blmde doal gl yoktur. Blmn kuzeyinde yurdumuzun en byk baraj gl olan Atatrk Baraj bulunmaktadr. Bu barajn sularn ovalara tamak iin dnyann en uzun tnelleri kurulmutur. Blmn doal bitki rts bozkrdr. Ancak blmn kuzeyinde ve yksek yerlerinde seyrek ormanlar olumutur, Akdeniz ikliminin etkili olduu alanlarda ise geni zeytinliklere rastlanr. Orta Frat Blm nfus younluu bakmndan Trkiye ortalamasnn stndedir. Blmde nfus younluunun en fazla olduu yerler Akdeniz ikliminin olduu alanlardr. zellikle Gaziantep Platosu youn nfuslu alanlardandr. Blmn en gelimi yerleim merkezi Gaziantep'tir. Gaziantep, Akdeniz ile Gneydou Anadolu'yu birletiren yollar zerinde olup sanayi, ticaret ve kltr ehri zelliini gsterir. Blmn dier nemli yerlemeleri; anlurfa, Adyaman, Nizip, Birecik, Siverek ve Ceylanpnar'dri.

www.KpssAnaliz.com

Tarm rnleri Blmde en nemli geim kayna tarmdr. retilen tarm rnlerinin banda tahl, krmz mercimek, pamuk, ttn, antepfst ve zeytin'dir. Bunlar dnda zm, susam ve eltik tarm yaplr.

Hayvanclk Tarm faaliyetinin yannua kkba hayvanclk faaliyeti de yaplr. Madenler blmn en nemli yer alt kayna Adyaman ve Kahta yaknlarnda kartlan petroldr. Gaziantep yaknlarnda ise krom yataklar bulunur. Endstri anlurfa'da: hayvansal ya, Adyaman'da; ttn, Gaziantep'te; dokuma, gda, imento, tarm aletleri, plastik sanayi, sabun, deterjan ve iki endstrisi bulunmaktadr. C. BLGENN TRKYE EKONOMSNDEK YER Gneydou Anadolu Blgesi, tarma elverili geni topraklara sahip olmasna ramen, birim alanda elde edilen rn dktr. Bu durumun temel nedeni sulama olanaklarnn snrl olmasdr. GAP'In btn niteleriyle faaliyete gemesi durumunda, topraklardan elde edilecek rn miktarnda art olacaktr. Blge Trkiye buday retiminin 1/10'unu, krmz mercimek ve Antep fstnn byk blmn, pamuun 1/4'n, ttnn 1/5'ini, zmn 1/5'ini, susamn 1/3'n, baklagilin 1/3'n bu blge retmektedir.

Trkiye'de beslenen hayvanlarn %10'u bu blgededir. Blgede hayvan rnleri ve canl hayvan ticareti olduka nemli yer tutar. Blgenin et ve deri retimi, Trkiye'nin % 10'luk blmn karlar. Trkiye'deki petrol retiminin tamam buradan elde edilir. Ayrca fosfat, linyit ve asfaltit yataklar nemli deere sahiptir. Blgede; un ve un rnleri, konserve, st rnleri, dokuma, giyim, kilim ve hal, zeytinya, sabun, deterjan, tarm alet ve makineleri, imento v.b. alanlarnda endstri gelimitir. D.BLGENN TRKYE TURZMNDEK YER Adyaman yaknlarnda bulunan ve milli park halinde getirilen Nemrut Da kral mezarlar Batman'n gneydousunda, Hasankeyf Antik Kenti-nemli turizm merkezleridir.,. Balkl gl, Diyarbakr'n ermik Kaplcas, Siirt ve Mardin'deki kaplcalar, anlurfa'daki ime ve maden suyu kaynaklar blgenin nemli merkezleri durumundadr. www.KpssAnaliz.com

www.KpssAnaliz.com