You are on page 1of 9

1

1. GR
Genel anlamda tesis tasarm, yeni bir tesisin kurulmas, yada varolan bir tesiste yaplacak deiiklikler veya kapasite artrm iin gerekli olan tm mhendislik almalarn ierir. Teknik adan baktmzda tesis tasarm, belli bir rn (veya rnleri) elde etmek iin en uygun akm emasnn gelitirilmesi, gerekli donatlarn ve kapasitelerinin belirlenmesi, ve de akm emasndaki ktle ve enerji denkliklerinin hesaplanmas olarak alglanabilir. Ancak tesis tasarm endstriyel bir uygulamay amalad iin, tesis tasarmnda tesis ekonomisi (yatrm ve iletme maliyetleri) de nemli bir yer tutmaktadr. Bir maden yata bulunduunda o maden yatana yatrm yapmadan nce o yatak hakknda bir takm ekonomik ve teknik incelemeler yaplmas gereklidir. lk evrelerde, sz konusu cevhere ve tesise zgn ok kstl sayda bilgiden ve genellikle de salkl varsaymlardan oluan bir veri taban ile yola klr. Projenin daha ileriye gtrlmesi ynnde olumlu sonular alndnda ise, ilk evrelerdeki varsaymlarn yerini, detayl mhendislik almalarndan elde edilen gerek veriler alr. Tesis tasarm iin gerekli veri tabann oluturan bilgi kaynaklar aadaki gibidir. 1. Mhendislik el kitaplar, yapmc firma kataloglar, daha nce iletmeye alnm benzer tesislere ait bilgiler ve proje izimleri, teknik literatr; 2. Temsili cevher rnekleri ile yrtlen laboratuar ve pilot lekli deney sonular, 3. Kurulacak tesise zgn teknik izimler, mhendislik hesaplamalar, tesis donat. listesi,teknik spesifikasyonlar ve fiyat teklifleri gibi, edinilmesi daha uzun zaman alc ve daha ok harcama gerektiren detayl mhendislik verileri. Bu almalar Fizibilite Ettleri denilen almalar olutururlar. Bu almann amacna ve kapsamna bal olarak bir veri tabannn oluturulmas gerekir. rnein, yeni kurulacak bir cevher hazrlama tesisi iin ana balk altndaki verilerin tmne aama aama ihtiya vardr. Mevcut bir tesiste kapasite artrmna gidilmesinin tesis zerindeki etkisini, ne gibi deiikliklerin yaplmas gerektiin, ve de farkl zm seeneklerinin maliyetini karlatrmak durumunda olan bir mhendis ise, tesisin daha nceki performans kaytlarndan ve kendi deneyimlerinden yararlanarak bir veri taban oluturabilir. Fizibilite almalarnda, varsaymlardan oluan bir veri tabanna gre hesaplanan tesis maliyetinin gerek deerden sapma pay %30 35, detayl mhendislik verilerine gre hesaplanan maliyetlerin doruluktan sapma pay ise % 10 15 olarak ngrlr. 1.2 AKIM EMALARI Tasarmda ilk safha kullanlacak akm emalarnn belirlenmesidir. Ancak akm emalar belirlendikten sonra kullanlacak tehizat seilebilir ve bu tehizatn kapasitesi, g ihtiyac gibi karakteristikleri belirlenebilir.

2 1.2.1 Laboratuar Deneyleri ve Sre Akm emas Gelitirme Hazrlama ve zenginletirme tesislerinde ilenen cevher, farkl minerallerin karm olan doal bir malzemedir. Hibir cevher birbirinin ayn olmad gibi ayn cevher yatann farkl blgelerindeki cevherin de mineralojik ve kimyasal bileimleri genellikle farkllk gsterir. Daha da nemlisi, cevher iindeki her bir mineralin zellikleri ayn yatak ierisinde deiiklik gsterebilir. Bu nedenle, cevher hazrlama ve zenginletirme srelerinin akm emalarnn gelitirilmesi iin laboratuar deneylerinin yaplmas bir zorunluluktur. Baz durumlarda, laboratuar deneylerinin pilot apl denemelerle de tekrarlanmas gerekebilir. Temsili cevher numuneleri ile yaplmas gereken laboratuar deneylerinin amac unlar belirlemektir: Metalrjik randmanlar; Mineral konsantrelerinin kalitesi; Tesis tasarm ve de yatrm ve iletme maliyetlerinin kestirimi iin gerekli olan iletme parametreleri; Donat kapasitelerinin seilmesinde kullanlmak zere akm emas ktle denklii. Laboratuar almalarna ve akm emas gelitirme srecine balamazdan nce gerekli olan veriler ise aadaki gibi zetlenebilir: Cevher yatann corafik konumuna ait bilgiler, tesis iin yeterli su kayna olup olmad ve su kalitesi, iklim koullar, personel istihdam imkanlar, ulam ve tama imkanlar, vb.; Madendeki retim hz, madencilik yntemi, kaz ve tama makinelerinin bykl (bu gibi etkenler tesis donatlarnn seimini, krma devresinin alma saatlerini, stoklama kapasitelerini ve tesis yer seimini etkileyebilir); Cevherin tane boyu, kimyasal analizi, deerli ve gang mineralleri, cevherin yapsal zellikleri (cevher numunesinin temsili olmas ve fiziksel veya kimyasal zellikleri asndan bozunmam olmas ok nemlidir); Tesisten elde edilecek rnler ile ilgili gncel veya daha sonraki yllarda oluabilecek kalite spesifikasyonlar (zellikle de istenmeyen safszlklar ile ilgili kstaslar), pazar potansiyeli ve pazarlama koullar; Tesisin artk ve atklar ile ilgili evre koruma yasalarnn getirdii, uyulmas zorunlu koullar. Laboratuar almalarnn ncelikle baars kantlanm, bilinen hazrlama ve zenginletirme yntemleri ile balatlmas, cevher bu yntemler ile zenginletirilemedii takdirde standart d yntemlerin denenmesi nerilmektedir. nk denenmi bir srecin beklenilenden daha pahal olmas ve tesis leinde baarl olamama tehlikesi vardr. Laboratuar (ve gerektiinde pilot tesis) deneylerinin sonularnn deerlendirilmesini takiben sre akm emas hazrlanr ve deney sonular sre tasarm verileri haline dntrlr. Ktle denklii hesaplamalar yaplarak akm emasnda her bir akmdaki malzeme (kat ve sv) ak hzlar bulunur. Bylece gerekli sre donatlarnn kapasite seimleri yaplabilir. izelge 1.1de bir flotasyon tesisinin tasarm iin gerekli olan sre tasarm ltleri gsterilmitir. Bazen birden fazla olas akm emas seenekleri zerindeki durulabilir. Daha nce de vurguladmz gibi akm emasnn ve tesis tasarmnn son halini, istenilen rn kalitesini salamak kouluyla, projenin toplam ekonomisi belirler. Dier seeneklere gre en iyi

3 metalrjik sonular veren fakat daha yksek yatrm maliyeti gerektiren bir akm emas, eldeki cevher yata rezervlerinin kkl nedeniyle ksa mrl olacak bir tesis iin en iyi seim olmayabilir.ksa mrl tesisler daha basit akm emalarn gerektirir. 20 yl mr olan projeler iin ise daha pahal yatrmlara gidilebilir. izelge 1.1. Sre tasarm ltleri Birincil krma : gnlk besleme hz besleme ve rn tane boyu gnlk alma sresi ri Cevher : stoklama Kapasitesi kincil (ve ncl) : gnlk besleme hz krma besleme ve rn tane boyu gnlk alma sresi Krlm cevher : stoklama kapasitesi tme devresi : gnlk besleme hz besleme ve rn tane boyu tme i endeksi snflandrma ynetimi Flotasyon devresi : kaba flotasyon plp kat oran ve sresi sprme flotasyonu besleme hz, plp kato ran ve flotason sresi tekrar tme rn tane boyu temizleme devreleri besleme hz, plp kato ran ve flotasyon sreleri Kvamlatrma : besleme hz besmele ve alt akm plp kat oranlar birim alan (m2/ton kat/gn) Filtrasyon : besleme hz besleme plp kat oran filtre keki nemi (%) birim kapasite (kg kat/m2/gn) Artklarn : gnlk artk miktar uzaklatrlmas atk suyun kimyasal zellikleri plp kat oran boru hatt uzunluu ve plp ak hz Sre denetimi : denetim odalarnn konumu, bykl denetim donatlar ve lm aletleri bilgisayar optimizasyonu 1.2.2 Akm emas eleri ve Gsterimi Sre akm emalar bir tesiste kullanlan ilemlerin sralarnn ve malzeme aknn grsel olarak anlalmasna yardmc olan izimlerdir. Cevher zenginletirme akm emalar genelde aada verilen bir dizi ana temel ilemlerden oluur: Krma tme

4 Eleme / snflandrma Zenginletirme Kat sv ayrm Bu ana temel ilemlerin yan sra tesis tasarmnda yer almas gerekli baz yardmc ilemler de unlardr: Numune alma ve tartm Malzeme tanm (kuru malzeme iin bantl ve apron konveyrler; ince taneli plpler iin boru hatlar, pompalar, oluklar; iri taneli sulu malzeme iin koval elevatrler) Stoklama (stok sahalar, silolar, plp havuzlar) Artk uzaklatrma ve tesis suyu geri kazanm Yeterli stoklama ve ara depolama birimleri, tesiste oluabilecek herhangi bir arza nedeniyle tesisin dier blmlerindeki operasyonlarn da kesintiye uramamas iin gereklidir. Genel olarak gereksinim duyulan stoklama veya depolama noktalar unlardr: madendeki retimin kesikli olmas nedeniyle maden ile cevher hazrlama tesisi arasnda ak veya kapal bir stok alan krma ve tme devrelerinin bamsz almasn salamak iin kvrlm cevheri depolayacak silo(lar) zenginletirme devresine dzgn besleme yapabilmek iin plp havuzu (kartrma mekanizmas olmayan) flotasyon devrelerinde kondisyonlama yapabilmek iin kartrma mekanizmal tanklar Akm emalarnn gsteriminde farkl yaklamlar olmakla birlikte ekil 1.1de verilen trden bir gsterim yeterince aklaycdr. Bu ekilde bir tesis akm emasnn sadece tme devresi gsterilmektedir. Birbirinden ayr trden donatlar ayrt etmek iin ilgili kutularn sol st kesinde, zellikleri deien akmlar birbirinden ayrt etmek zere de akmlarn yanna numaralandrlma yaplr. Bu numaralar tesis donat listesinde ve tesis ktle denklii izelgelerinde ilgili donat veya akmlar tanmlamak iin kullanlr. Akm emas ile birlikte hazrlanmas gereken iki nemli izelge vardr. bunlardan birincisi, akm emasna uygun olarak ktle denklii izelgesi (izelge 1.2), ve dieri de donat tanmlamalarn ve donatlarn tesise teslim maliyetlerini gsteren bir izelgedir (izelge 1.3).

. . . Elek alt (krma eleme devresinden) 4 8 Silo 5 9 Bantl Besleyici su 6 7

10 Bilyal Deirmen 8 su 9 11 Havuz ve Pompa 10 12 Hidrosiklon 11 st akm (flotasyon devresine) . . . ekil 1.1. Sre akm emas gsterimine bir rnek Alt akm

6 izelge 1.2. Ktle denklii izelgesine bir rnek Ton/saat Akm No. : 4 5 6 7 8 9 10 11 : Akm ad : Elek alt Besleme Su Silikon alt akm (geri evrilen yk) Deirmen k Su
Siklona beslenen

Plp Toplam : 25,00 8,33 5,55 34,72 48,57 27,77 76,34 41,65 : Kat % : 0,0 60,0 60,0 0,0 38,2 20,0 : g/litre : 1,000 1,628 1,628 1,000 1,325 1,148 : Lt/dak : 84,0 322,5 451,2 419,8 870,9 548,4 : alma sresi Saat/gn : 8 24 24 24 24 24 24 24 :

Cevher : 25,00 8,33 20,38 29,16 29,16 8,33 :

Su : 5,55 13,89 19,41 27,77 47,18 33,32 :

Siklon st akm (flotasyona beslenen) :

izelge 1 .3. Tesis donatlarnn tanm ve maliyetleri izelgesine bir rnek. Donat No. : 8 9 10 11 12 : Motor Gc (BG) : 1 125 15 : Donat tanm Maliyet, TL veya $ (tesiste teslim) : : 250 ton kapasiteli elik silo. .. 61 x30cm bantl besleyici. .. 1,83x1,38m boyal deirmen; astar. dili sistemi, .. elektrik motoru ve ilk bilyeleri dahil. 4,5m3 10k pompa havuzu, l27xl02mm SRL .. santrifj pompa, motor ve dili sistemi dahil. 2 adet 30,5cm apl hidrosiklon. .. : : Toplam ..

1.3. FZBLTE ALIMALARI Tasarm ncesi yaplmas gerekli ettler fizibilite ettleridir. Fizibilite almalar n fizibilite almalar olarak birbirini izleyen iki aamada yaplr. 1.3.1. n fizibilite almalar Yeni bir cevher hazrlama tesisinin tasarm iin gerekli n deneyler yaplp yeterli dzeyde tasarm veri taban oluturulduktan sonra ve akm emas genel hatlar ile kesinletirdikten

7 sonra yaplan teknik ve ekonomik deerlendirmelerin bir n fizibilite raporu halinde sonulandrlmas gerekir .Bir n fizibilite raporunda bulunmas nerilen konular u balklar altnda toplanabilir; Tesisin corafi yeri Projenin tanm alma zeti ve varlan sonular Jeolojik veriler, muhtemel cevher rezervleri n laboratuar test almalarna dayanan metalrjik sonular Teknik ynden madencilik plan retim plan, rnlerin sat deeri Maden sahasnn haritas, yzeydeki tesislerin ve yardmc tesislerin plan Malzeme balanslar ile tesisinin akm emas Proje ekipman listeleri ve mali kaynaklar Sabit sermaye tahmini letme maliyet tahmini evre ile ilgili dikkate alnacak noktalar nerilen projenin ekonomik olarak deerlendirilmesi

1.3.2. Son Fizibilite almas: Bu alma,5-8 ay srebilen uzun bir zaman alabilir. Son fizibilitenin maliyeti de genellikle tm kapital maliyetinin % 0.5-1.5 arasnda deiir. Bu alma, genellikle konu zerinde uzman firmalara yaptrlr.Byk madencilik projesinde aadaki kiiler bulunur. Proje yneticisi(Tm fizibilite almalarndan sorumlu) Proje mhendisi(Tesis dizaynna ilikin mhendislik ilerin sorumlu) Deneyimli maden mhendisi(Madencilik etd ve iletme dizaynndan sorumlu) Deneyimli jeoloji mhendisi(Jeolojik aratrmalardan sorumlu) Cevher hazrlama mhendisi(Cevher hazrlama srelerinden sorumlu) Proses mhendisi(malzeme balans,akm emas,ekipman seimi ve iletme maliyeti deerlendirilmesinden sorumlu) Dizayn mhendisi( Tm mhendislik disiplinlerine ilikin ara ve gerelerden, yerst tesislerinin dizayn kriterlerinden sorumlu) Maliyet tahmin mhendisi (Proje iin tm kapital maliyetinden sorumlu) Ekonomik analizci ( Projenin ekonomik deerlendirmelerinden sorumlu) Son fizibilite almas esnasnda bir iki aylk periyotlarla fizibilite almalar hakknda rapor istenmelidir. 1.3.2.1. Son Fizibilite almas Bitirildiinde ermesi Gereken Bilgiler: Blgenin detayl bir jeolojik almas ve haritas Cevher yatann geometrisi ve tenr saptanmas iin yaplan sondajlar Ekonomik olan maden snrlarnn belirlenmesi Madencilik tipi ve sras

8 Snr tenr tespiti Cevher rezerv tespiti Maden karma hznn belirlenmesi Madencilik ekipmanlarnn seimi Dekapaj sz konusu ise bunun ihalesinin yaplmas Cevherin fiziksel-kimyasal zellikleri,ierdii empirtelerin tane boyutu dalmlar Boyut kltme ekipmanlar seiminde cevher sertli belirlenmesi Konsantratr akn emasn ve verimini, konsantrenin tenrn belirlemek iin yaplan test almalar nerilen tesisler iin ekipman listeleri ve retim plan Blge imkanlarnn genel durumu Zemin aratrmas Yaplacak tesislerin bykl ve corafik yeri,bunlarn plan Genel yerleim n planlar n konstrksiyon tasarm ve mimari kriterler Hizmetler Ekipman motor listeleri Yeralt istasyon tasarm ve zelikleri Madenler ve yzey tesisleri iin %2O duyarl sermaye maliyet tahminleri letme maliyet tahmini Projenin finansman ynnden analizi

1.3.2.2. Son Fizibilite Raporunun Blmleri Giri: Ksaca maden ile ilgili toplanan bilgiler alma kapsam: Yaplan iler ve raporun ierii zet:Sonular, tablo ve grafikler halinde olmaldr. Cevher rezervleri: Yatan geometrik ekli,boyutlar jeolojik analizler mineralizasyon, cevher tipleri ve snr tenr belirtilmelidir. Madencilik ncesi program: Zaman,ekipman ve maliyet asndan yaplmas gerekli hazrlklarn detay belirtilmelidir. Madencilik plan Test ilemleri: Laboratuar ve pilot aptaki testler belirtilir. retim program:letme program, maden ve cevher hazrlama kapasiteleri, verim, tenr ve miktarlar Proses tanm ve tasarm kriterleri: Tm prosesin akm emas, malzeme balans naat ileri ve hizmetler Ana ekipman listeleri Sermaye maliyet tahmini letme maliyet tahmini evre sorunlar Proje finansman analizi izim listeleri

9 Fizibilite almalar bittiinde,tm mhendislik almasnn %15i bitmi demektir. Mhendislik almalarnn %50si tamamlandnda tekrar finansman analizi yaplr ve sonu pozitif ise almaya devam edilir.

You might also like