88

5. ZENGNLETRME BRMLERNN TASARIMI

Boyut kltme (Krma eleme tme snflandrma) sonucunda birbirlerinden teknik ve ekonomik olarak istenilen derecede serbestlemi olan mineral tanelerinin fiziksel ve fiziko-kimyasal zelliklerindeki farkllklardan yararlanarak yaplan ayrma ilemleri zenginletirme olarak adlandrlr. Herhangi bir zenginletirme ilemi iin en uygun akm emasnn ve zenginletirme aygtlarnn seimi cevher iindeki deerli ve deersiz tm minerallerin; cinsine, fiziksel, kimyasal ve fiziko-kimyasal zelliklerindeki farkllklara ve serbestleme boyutlarna baldr. ok benzer mineralojik bileimleri bile olsa, hibir cevherin birbirinin ayn olmad ve standart zenginletirme reetelerinin birebir uygulanmayaca da bilinen bir gerektir. Birbirleriyle ters orantl olan konsantre tenr ve verimini istenilen seviyeye getirmek iin aamal olarak gerekletirilen zenginletirme ilemlerinde genel olarak uygulanan akm emalar ekil 5.1 ve ekil 5.2de grlmektedir. Minerallerin tane bykl, ayrma yntemi seiminde ok nemlidir. Mineraller iri boyutlarda ise (birka mm), zgl arlk fark (gravite) ile zenginletirme yntemleri klasik flotasyona gre daha kolay ve ekonomik olabilir. Flotasyon tekniinde zellikle kolon flotasyon tekniindeki ilerlemeler bu boyutlarda (iri) zenginletirmesi mmkn klmaktadr. Daha iri boyutlara flotasyon uygulanmaz. Ancak ince boyutlara flotasyon uygulanabilir. yi bir zenginletirme iin cevherin ok daha fazla tlmesi gerekebilir. Bu tip cevherler nce iri (kaba) tlr, flotasyonla (kaba zenginletirmeyle) kymetli ksm alnarak, artk atlr. Kymetli ksmn ikinci (ince) tmeye ve konsantrasyon (flotasyon (ikinci zenginletirme)) ilemlerine tabi tutulmasyla konsantrenin tenr istenilen dereceye ykseltilebilir (ekil 5.1). Yada ekil 5.2de grld gibi kaba tmeden sonra, cevher kaba zenginletirme devresine verilerek kaba konsantre ve kaba artk elde edilir. Serbestleme derecesi yksek, deerli mineral taneleri kaba konsantre olarak alndktan sonra, eitli nedenlerden dolay konsantreye gemi gang minerallerinin veya ara rn niteliindeki tanelerin varl nedeniyle istenilen dzeyde olmayan bu konsantre tek veya ok kademeli temizleme devresinde tekrar zenginletirilir. Bu kademelerdeki artklar ise geri evrimle devreye geri beslenir.

89 Beslenen Cevher Kaba ( ri ) tme ( ubuklu Deirmen )

Kaba n Zenginletirme Devresi

Kaba Artk

Kaba Konsantre nce tme Konsantre ( Bilyal Deirmen )

kinci ( Temizleme ) Zenginletirme Devresi Ara rn

Artk

ekil 5.1. Konsantrenin tld ki Kademeli Zenginletirme Devresi . Beslenen Cevher Kaba ( ri ) tme

Kaba n Zenginletirme Devresi

Kaba Konsantre Temizleme Devresi Son Konsantre

Kaba Artk Son Artk

Sprme Devresi

nce tme (Gerekli se)

ekil 5.2. Artn tld ki Kademeli Zenginletirme Devresi Sprme devresindeki ama ise, kaba zenginletirme devresi artklarnda bulunan, serbestleme derecesi yeterli olmayan veya kaba zenginletirme devresinde konsantreye

90

gemek iin yeterli zaman bulamam deerli mineral tanelerini son arta kamadan devrede tutmaktr. Sprme devresinde nemli olan randmandr. Sprme devresi konsantresindeki tanelerin serbestleme derecesi yeterli deilse tekrar tldkten (ince tme) sonra kaba zenginletirme devresine dndrlrler. Sprme devresinin art son artktr; ancak birden fazla deerli mineral varsa ve seimli bir zenginletirme yaplyorsa, bir sonraki zenginletirme devresinin beslemesidir. izelge 5.1. Zenginletirme Yntemleri, Yaralanlan Mineral zellikleri ve Uygulama Boyutlar
YARARLANILAN MNERAL ZELLKLER Dayankllk - Gevreklik Yap ve krl ekli Is ile dalma ZENGNLETRME YNTEMLER KURU LEMLER YA LEMLER BOYUTA GRE SINIFLANDIRMA LE ZENGNLETRME Eleme Siklon Eleme Klasifikasyon Hidrosiklon AYIKLAMA ( TRYAJ ) LE ZENGNLETRME Elle ayklama Otomatik ayklama ZGL AIRLIK FARKI ( GRAVTE ) LE ZENGNLETRME Jig Sarsntl masa Ar ortam koni ve tambur Ar ortam siklon Jig Sarsntl masa Spiral Oluklar MANYETK AYIRMA LE ZENGNLETRME Dk Alan iddetli ayrma Yksek Alan iddetli Dk Alan iddetli ayrma Ayrma Yksek Alan iddetli Ayrma ELEKTRO STATK AYIRMA LE ZENGNLETRME SALKIMLATIRMA ve DAITMA ( FLOKLASYON VE DSPERSYON ) Seimli Salkmlatrma FLOTASYON ( YZDRME ) Kpk Flotasyonu Tabla Flotasyonu Ultra Flotasyon AMALGAMLATIRMA KMYASAL ZENGNLETRME Kalsinasyon Kavurma Siyanrasyon Asit li Bazik li 1.2 0.3 0.5 0.1 100 1 2 - 0.4 25 1 2 0.05 2 0.1 2 0.1 15 0.1 3 0.1 3 0.05 0.5 0.005 UYGULAMA BOYUTU, mm + 0.5 + 0.05 + 0.2 0.5 0.05 0.1 0.005 300 20 200 - 5

Renk,parlaklk, fluoresans,radyoaktivite, manyetizm,iletkenlik, zgl ayrm, X-nm zgl arlk Yap ve krl ekli Srtnme Is ve gzenekliliin deiimi

Manyetik duyarllk Is ile manyetikliin deiimi

Elektriki iletkenlik

- 0.02 0.3 0.01 - 0.3 - 0.02 2

Yzey ve ara yzey zellikleri

Farkl znrlk Kimyasal reaksiyon

-200 - 0.3

Balca zenginletirme yntemleri, bunlarn dayand mineral zellikleri ve uygulama boyutlar izelge 5.1de grlmektedir.

91

5.1. Boyuta Gre Snflandrma le Zenginletirme Boyut kltme ilemleri srasnda cevheri oluturan mineraller baz yapsal (dayankllk, krl ekli, dilinim vb.) zelliklerine bal olarak farkl byklk ve ekilde krlabilirler. Bazen deerli mineral iri kalrken deersiz mineral fazla ufalanabilir, bazen de bunun tersi olur. Her iki durumda da boyuta gre snflandrma ile deerli mineral belirli llerde zenginletirilebilir. rnein; 1. Sedimanter oluumlu oolitik (yumrulu) demir, mangan ve fosfat cevherleri boyut kltmeye tabi tutulduklarnda, yumrular iri kalrken imentoyu oluturan kalker daha fazla ufalanr. 2. Killi cevherlerin krlmas ve datlmas srasnda kil mineralleri ok kk boyutlara indii halde, dier mineraller iri kalr (rnein bor cevherleri). 3. Mika, nabit Au, Ag, Cu gibi levha eklinde krlan mineraller, birlikte bulunduklar dier minerallere gre daha iri boyutta kalrlar. 4. Kmr, yan talarna gre daha fazla ufalanr. Boyuta gre snflandrma, cevher zelliklerine bal olarak, ya dorudan doruya boyut kltmeden sonra veya ykama ve datma gibi ilemleri izleyerek uygulanmaktadr. Datc olarak kullanlan aygtlar: 1- Kartrma ile datma yapan aygtlar a- Yalakl ykayc ( maksimum cevher boyutu 10 cm ) b- Pervaneli datc ( Attrition Scrubber ): 4 5 mm nin altndaki cevher % 70 80 kat ieren plp halinde beslenmektedir. c- Ktkl datc: Besleme boyutu 7 8 cm 2- Aktarlan ortamda datma yapan aygtlar a- Aktarma tamburu: Besleme boyutu 10 cm fakat zel tiplerde 25 cmye kadar olabilmektedir. b- Dner elekli (tromel) ykayc 3- Basnl su ile alan datclar Ykayc ve boyutlandrc olarak kullanlan aygtlar; 123456Kavisli elek ( Sieve bent ) Dner ( tromel ) elek 0,5 mmnin stnde Sarsntl elek Titreimli elek Klasifikatrler ( spiralli ve tarakl ) 0,5 mmnin altnda Hidrosiklonlar

92

5.2. Ayklama le Zenginletirme 5.2.1. Elle Ayklama (Tavuklama) (Triyaj) Gang mineralleriyle, deerli mineraller arasnda renk, parlaklk, ekil gibi farkllklar olmas gerekmektedir. Cevher boyutu 6 30 cm arasnda olmal ve birbirine yakn boyutlarda snflandrlarak ayr ayr ayklamaya tabi tutulmaldr. Gerekirse tanelerin iyi tannmas iin, tane yzeylerini kaplayan toz ve pislikler ykamayla uzaklatrlmaldr. Elle ayklama ilemi sabit veya hareketli yzeyler zerinde yaplmaktadr. En ok uygulanan yntem, bant konveyrler zerinde yaplan ayklamadr. Bant konveyrler genellikle 10 12 m/dak hzla hareket ederler. alma koullarna ve cevher zelliklerine bal olarak konveyr bantta 1 kii yaklak olarak saatte 5 ton ayklama yapabilmektedir. lkemizde ok sayda krom, manganez, manyezit, bor, antimuan, kurun, inko, bakr ve kmr iletmelerinde elle ayklama uygulanarak n veya nihai konsantreler retilebilmektedir. Elle ayklama yaygn olarak ocaklarda da uygulanmaktadr. 5.2.2. Otomatik Ayklama Minerallerin renk, iletkenlik, zgl arlk, n yansmas ve krlmas, fluoresans ve fosforesans, radyo aktivite, ferromanyetizma, X-nlar difraksiyonu gibi zelliklerinden faydalanlarak yaplan bir yntemdir. Genellikle 0.5 20 cm boyutlar arasnda uygulanr. Cevher temiz ve birbirine yakn boyutta olmaldr. Taneler tek tek beslendii iin kapasite dktr. Otomatik ayklama zelliklerine gre aadaki minerallere genellikle n zenginletirme amacyla uygulanabilmektedir. Radyoaktivite Uranyum ( U3O8 ) Fluoresans elit ( CaWO4 ) X-nlar difraksiyonu Elmas Ferromanyetik Manyetit ( Fe3O4 ) Renk Kalker, Manyezit vb. ( Sortex ayrclar kullanlr ) 5.3. Gravite ( zgl Arlk ) Zenginletirme Yntemleri Mineral tanelerinin, aralarndaki zgl arlk, boy ve ekil farkllnn neden olduu; akkan ortamdaki (akkan ortam cinsi ve yerekimine bal olarak) ve kullanlan cihazn ekli ve hareket tarzndan (merkezka kuvvet gibi) dolay farkl hareket etmelerine dayanlarak, birbirlerinden ayrlmas gravite zenginletirmesi olarak tanmlanr. Bu yntemde tane boyu etkisini ortadan kaldrmak iin cevher mmkn olduunca dar tane boyutlarna snflandrlmaldr. ki mineral arasnda yaplacak bir gravite ayrmasnda baarnn tahmininde ilk (n) deerlendirme Taggart kriterinin incelenmesidir. Taggart kriterinin deeri, zgl arlk fark

93

ile zenginletirmenin hangi boyutlarda ve hangi yntemlerle uygulanabilecei hakknda genel bir fikir vermektedir. k = A - H - = Ortamn zgl arl ( Su = 1 ) A = Ar ortamn zgl arl H = Hafif mineralin zgl arl izelge 5.2de konsantrasyon kriterinin deerlerine kar gelen gravite zenginletirme yntemi uygulanabilirlik tane boyu limitleri verilmitir. izelge 5.2. Konsantrasyon Kriterine Uygun Zenginletirme Yntemleri k > 2,5 2,5 1,75 1,75 1,50 Uygulanabilir tane boyu limiti ve gravite zenginletirme yntemleri 74 mikrona kadar btn gravite yntemleri kolaylkla uygulanabilir 150 mikrona kadar btn gravite yntemleriyle etkin bir ayrm salanabilir 1,7 mm ye kadar ayrm mmkn, ama zor bir ilem, ar ortam ve jig kullanlabilir 1,50 1,25 6 mm ye kadar ayrm mmkn, ama zor bir ilem, ar ortam ve jig kullanlabilir < 1,25 Ar ortam ayrmas mmkndr Bu ayrma limitleri gnmz modern gravite ayrma aygtlarnda daha ince boyutlara ekilmitir. rnein; k 1,75 1,50 1,25 Tane Boyu 50 60 mikron 250 mikron 1 mm

rnek: zgl arl 3,1 olan manyezit ile zgl arl 2,6 olan serpantin minerallerini birbirinden nasl ayrabiliriz? k= 3,1 1 2,1 = = 1,31 2,6 1 1,6

Ar ortam kullanlmal. Ortam olarak manyetit veya ferrosilikon kullanmak daha avantajldr. k= 3,1 2 1,1 = = 1,83 2,6 2 0,6

Konsantrasyon kriterine gre yaplan deerlendirmede gravite zenginletirmesinin mmkn grld cevherlerle tesis ve proses tasarm ve aygt seimi ncesi yaplmas gereken ikinci alma laboratuar lekli yzdrme batrma deneyleridir. Farkl zgl arlktaki svlarla yaplan bu ilemin amac, daha nceden belirlenmi tane boyu aralnda hazrlanm cevher numunelerinin zgl arlk fraksiyonlarna ayrlmasdr. Her bir zgl arlk fraksiyonundaki deerli mineral (veya metal) ve arlk dalmn veren bu analiz sonucu

94

hangi gravite zenginletirme ynteminin ve aygtnn seilmesi gerektii konusunda en etkin parametrelerden biri ayrma younluuna yakn (I % 10) malzeme miktardr. izelge 5.3de bu parametreye bal olarak zenginletirmenin zorluu ve kullanlmas nerilen aygtlar verilmitir. izelge 5.3. Ayrma Younluuna Yakn Malzeme Miktarna Bal Olarak Zenginletirme Zorluu ve nerilen Zenginletirme Aygt Ayrma younluunun % 10 una yakn malzemenin arlk yzdesi 07 7 10 10 15 15 - 25 5.3.1. Ar Ortam Ayrmas ri boyutlu mineral tanelerinin aralarndaki zgl arlk farkllna dayanlarak, ar bir akkan ierisinde, yzme ve batma yoluyla birbirinden ayrlmas ile yaplan zenginletirme ilemidir. Ar ortam ayrmas genellikle metalik cevherlerin n ayrlmasnda ve kmr ykamada kullanlr. Endstriyel uygulamalarda genellikle ortam olarak, geri kazanm kolay olan manyetit (-50 mikron) veya ferrosilikonun (-150 mikrondan 40 mikrona kadar inceliklerde) su ile karmndan elde edilen sspansiyonlar kullanlmaktadr. Manyetitli ar ortamlar metalik cevherlerde ve kmrde kullanlr ve 1,6 2,5 arasnda ortam zgl arl elde edilebilir. Ferrosilikonlu ortamlar metalik cevherlerin zenginletirilmesinde 2,4 3,5 aras ortam zgl arl elde edilmesinde kullanlr. Bu iki ortamda manyetik ayrclarla geri kazanlabilmektedir. ekil 5.3de genel bir ar ortam ayrma sistemi akm emas verilmitir. Zenginletirmede beklenen zorluk derecesi Kolay Kolay gibi Orta zorlukta Zor nerilen zenginletirme aygt Oluklar, jig Reichert konileri Sallantl masa, spiral, ar ortaml ayrclar Ar ortaml ayrclar

95

ekil 5.3. Ar Ortam Ayrma Sistemi Akm emas 5.3.1.1. Ar Ortam Ayrma Aygtlar 1- Statik olanlar a- Tambur b- Koni c- Spiralli klasifikatr 2- Dinamik olanlar a- Ar ortam siklonlar b- Dyna Whirlpool c- Stripa 5.3.1.1.1. Ar Ortam Ayrma Tamburu Tek veya iki kompartmanl olabilir. Metalik cevherlerin ve kmrn zenginletirilmesinde kullanlrlar. Tek tambur tipinde tek ar ortam kullanlarak konsantre ve artk elde edilirken (ekil 5.3) iki kompartmanlda iki ortam kullanlarak bir de ara rn elde edilebilir (ekil 5.4). Tamburlarn aplar 1,8 3,6 m arasnda olup, 6 200 mm iriliinde taneler ayrma tabi tutulabilmektedir. izelge 5.4de Denver Sala Basic ayrma tamburu lleri ve kapasiteleri verilmitir. izelge 5.4. Ayrma Tamburu lleri ve Kapasiteleri ap ( m ) x Uzunluk ( m ) Kapasite ( ton/saat ) 1,8 x 1,8 15 - 30 3,4 x 2,4 30 - 70 3,0 x 3,0 70 - 140 3,6 x 3,6 140 - 250

96

Wemco firmasnn rettii tambur tipli ar ortam ayrclarnn kapasiteleri 450 t/h olabilmektedir (4,5 m ap, 6 m boy). 30 cmye kadar ayrm yapabilmektedir. ekil 5.2de ar ortam tamburu grlmektedir.

ekil 5.2. Ar Ortam Tamburu

Ortam

Besleme

Batan Ortam Yzen

Batan Oluu n
Batan-Yzen Aral

Yzen

Batan

Batan Kaldrma Paleti

ekil 5.3. Tek Blmeli Ar Ortam Ayrma Tamburu ( Wemco )

97

Yksek zgl Arlkl Ortam Besleme Yksek zgl Arlkl Ortam Batan

Yzen

Dk zgl Arlk Blm

Yksek zgl Arlk Blm

Ara rn

ekil 5.4. ki Blmeli Ar Ortam Ayrma Tamburu ( Wemco ) 5.3.1.1.2. Ar Ortam Ayrma Konileri Koni eklinde bir banyo olan aygttan yzen rn tama ile batan rnde dip ksmdan alnmaktadr. Banyo iindeki ortam; hafif bir ekilde kartrlmaktadr. Wemco firmasnn rettii koni tipi ar ortam ayrclar 6 m apa kadar olup 500 t/h kapasite ile alabilmektedir. 10 cme kadar besleme yaplabilir. 5.3.1.1.3. Ar Ortam Siklonlar alma ilkeleri snflandrma hidrosiklonlarna ok benzer olan, su yerine manyetit veya ferrosilikon sspansiyonlarnn yer ald bu aygtlar cevher zenginletirme veya kmr ykama ilemlerinde 0,5 40 mm tane iriliinde kullanlr. Ar ortam siklonlarnn ekil ynnden dier siklonlardan fark aplarnn daha fazla olmasdr. Ayrca bu siklonlar yatayla 20 300 a yapacak ekilde alrlar. Normal besleme basnlar 150 200 kPadr. kapasiteleri ise siklon apna bal olup, siklon apnn da besleme iindeki en iri tane boyuna gre seilmesi gerekir (izelge 5.5 ).

ekil 5.5. Ar Ortam Siklonu

98

izelge 5.5. Kmr Ykamadaki Ar Ortam Siklon aplar ve Kapasiteleri Siklon ap ( mm ) 350 500 600 700 750 En ri Besleme Tane Boyu ( mm ) 20 25 40 45 50 Kapasite ( ton/saat ) 27 - 36 45 77 68 82 100 150 Verilmemi

5.3.1.1.4. Drewboy Ayrc Teknesi Kmr ykamada 6 1200 mm para byklnde kullanlan, 300 ton/saate kadar batan malzeme kapasitesi olan bir ar ortam ayrcsdr (ekil 5.6). Yzdrme batrma teknesinin genilii ile tanmlanan Denver Sala Basic lleri ve kapasiteleri izelge 5.6da verilmitir.

ekil 5.6. Drewboy Ayrc Tekne izelge 5.6. Drewboy Ayrc Tekne lleri ve Kapasiteleri Tekne Genilii ( m ) Besleme Kapasitesi (ton/saat) 1,2 1,6 2,0 2,6 3,2 4,0 200 -350 210 -385 225 - 425 305 - 565 405 - 665 500 - 820

5.3.1.1.5. Dyno Whirlpool Ayrcs Ar ortam siklonlarnn farkl bir uygulamas olan bu aygt belli bir eimde tutulan (15 250) bir silindir eklindedir. Kmr ve metalik minerallerin ayrmnda kullanlmaktadr

99

(ekil 5.7). leyebildii tane boyutu 0,5 30 mm arasndadr. Besleme basnc 100 150 kPa olup, kapasiteleri ap llerine gre izelge 5.7de grlmektedir.

ekil 5.7. Dyno Whirlpool Ayrcs izelge 5.7. Dyno Whirlpool Ayrcs lleri ve Kapasiteleri ap, mm (n) Uzunluk, mm Kapasite, ton kmr/saat 6.3.2. Jig Jigler, bir tekne ierisine yerletirilmi zgara veya elek yzeyi zerindeki fakl zgl arlktaki mineral tanelerinin, dey (aa ve yukar) hareketli bir akkan ortamdan yararlanlarak, tabakalar halinde ayrlmas ilkesine gre alrlar. Jiglerde kullanlan akkan ortam, ounlukla su, bazen hava nadiren de ar bir sv olmaktadr. Ar mineral tanelerinin boyutuna ve jig eleinin gz aklna bal olarak elek stnde veya elek altnda rn alnabilir. Mineral jiglerinde cevherin dar tane boyu aralklarnda snflandrlmas gerekirken kmr jiglerinde snflandrmaya gerek yoktur. izelge 5.8de jiglere beslenen baz cevher zellikleri verilmitir. 230 ( 9 ) 1555 10 - 20 305 ( 12 ) 1800 20 - 35 380 ( 15 ) 1950 35 - 55 457 ( 18 ) 2070 55 - 75

100

izelge 5.8. Jiglere Beslenen Malzeme zellikleri Jig Tipi Mineral Jigleri Kmr Jigleri Feldspat Yatakl Kmr Jigleri Uyguland Tane Besleme Kat Konsantre Kat Boyu Snrlar, mm Oran, % Oran, % 0,1 16 30 - 70 10 25 150 - 19 veya - 12,5

Mineral jiglerinin kapasiteleri, standart olarak dikdrtgen eklinde olan jig yatann alan, beslenen cevherin tane boyu ve dier zellikleri ile balantldr. Tek tekneli (simpleks tasarm) jiglerde yatak alan 0,02 0,56 m2 aralndadr. Kapasiteyi arttrmak iin paralel konumda alan iki tekneli (dubleks tasarm) jigler veya birden fazla jig kullanlabilir. Tek aamada yeterli ayrm salamaz ise, seri konumda birden fazla teknesi olan jigler kullanlabilir. izelge 5.9da Sepor firmasnn rettii baz mineral jiglerinin lleri ve kapasiteleri verilmitir. izelge 5.9. Mineral Jig lleri ve Kapasiteleri Jig Yata lleri, en x boy, Jig Yata Alan, Jig Kapasitesi, Su Girdisi, Motor Gc, mm m2 ton cevher/saat m3/saat BG 203 x 305 simpleks 0,06 0,3 1,5 0,5 0,8 0,75 205 x 305 dupleks 0,12 0,6 3,0 1,0 1,5 1,0 228 x 406 simpleks 0,09 0,5 1,0 2,3 3,4 305 x 457 simpleks 0,14 1,0 3,0 1,3 2,0 1,0 305 x 457 dupleks 0,28 2,0 6,0 2,0 4,0 1,5 406 x 610 simpleks 0,25 3,0 8,0 1,5 3,0 1,5 406 x 610 dupleks 0,50 6,0 16,0 3,0 5,0 2,0 610 x 915 simpleks 0,56 5,0 7,0 610 x 915 dupleks 1,12 9,0 14,0 izelge 5.10da ise Sapor firmasnn rettii dairesel jiglerin aplar ve plp kapasiteleri verilmitir. izelge 5.10. Dairesel Jig lleri ve Plp Kapasiteleri Jig ap, m Plp Kapasitesi, m3/saat 0,91 8,8 1,83 32,0 2,74 75,0 5,5 300

izelge 5.11. Jig Tipleri, Boyutlar, Kapasiteleri, Besleme Boyutu, Uygulama Alanlar

101

Jig Tipi Diyafram mineral jigi Baum Jigi Batak Jigi

Boyut ( m ) Genilik x Uzunluk yada 1,2 x 1,1

Kapasite 4,0 t/h/m2

Besleme Boyutu 200 m kasiterit - 150 m kmr -150 mm kmr -12 mm kmr - 25 mm agrega

Uygulama Kasiterit, altn, elit iin kaba, temizleme, sprme Kmr ykamada Kmr ykama iin. nce kmr ykamada Baum jiginden daha ok tercih edilir. Agrega retiminde kullanlr. Kalayda kullanlr. Kuru kmr kazanmnda

1,76mye kadar 20 t/h/m2 (2 x 6 paralel hcreler) 30 m2 24 t/h/m2 12 t/h/m2 1,5 x 4,9 ap: 7,5m 1,8 x 3,8 7 t/h/m2

Wemco-Remer Jigi Sirkular Jigi Pinomatik Jigi

10 t/h/m2 200 m kasiterir 2 3 t/h/m2 Deiik

ekil 5.8. Denver Mineral Jigi

102

ekil 5.9. Baum Jigi 5.3.3. Sallantl Masalar Sarsntl masa esas olarak, dikdrtgen, paralelkenar, dikdrtgene yakn yamuk veya V eklinde, eimi ayarlanabilen ve zerinde belli ykseklikte ve dzende talar bulunan ve burada tabaka halindeki akan akkan (su) akmnda ayrm yapan aygtlardr. En ok kullanlan trleri; 1- Wiffley 2- Deister masalardr. Sallantl masalarda da etkili bir ayrm yaplabilmesi iin beslenen cevherin dar tane aralklarnda snflandrlarak her tane aralnn ayr ayr ileme tabi tutulmas gereklidir. Cevherin hidrolik snflandrclarda snflandrlmas tercih edilir. ubuklu deirmende tme daha az lam verir.

ekil 5.10. Sallantl Masalarla Zenginletirme Akm emas

103

Besleme Boyutu: 3 0,05 mm. lam masalarnda 10 mikronun alt atlrsa 10 15 mikrona kadar zenginletirme yaplabilir. Kmr zenginletirmede st boyut 8 mmye kadar kabilmektedir. Plp Kat Oranlar : Beslenen cevher : % 25 Beslenen Kmr : % 35 40 Konsantre : % 80 Ara rn : % 70 Artk : % 20 : Cevher : 1 4 m3/saat Kmr : 2,4 m3/saat : Kapasite tane boyuna ve konsantrasyon kriterine baldr. izelge21de verilen boyutlarda 9 10 m2 yzey alanl ve 1,95 x 4,8 m llerindeki bir masann kapasitesi, genlik ve frekans deerleri grlmektedir. : % 5 15 konsantreye % 10 20 ara rne

Su Sarfiyat Kapasite

Malzeme Oranlar

izelge 5.12. Sallantl Masalarda Kapasite, Genlik ve Frekans Deerleri Boyut; mm Kapasite; t/h - 1 + 0,7 1,2 - 0,7 + 0,4 0,65 - 0,4 + 0,1 0,45 - 0,1 0,35 Genlik; mm 18 15 12 10 - 11 Frekans; d/d 250 300 325 350 390

Tesis apnda kullanlan tam boy bir Deister masasnn lleri 1,85 x 4,3 m olup, 1,5 kW (2 BG) motoru vardr. letmedeki ekilen g ile yaklak 0,6 kWtr. 5.3.4. Humprey Spiralleri Spiraller, helezon ekline dntrlm bir olukta tabaka halinde akan su ierisinde, merkezka kuvvetinden de yararlanarak; mineral tanelerinin zgl arlna, boyuna ve ekline gre ayrm yapan aygtlardr. Besleme Boyutu : Cevher : 1 mm 75 mikron. Baz durumlarda st tane boyu 3 mm olabilir. Altn : 30 mikron incelie kadar etkin bir ayrm yaplabilir. : Cevher : 5 7 sarml Kmr : 6 10 sarml ve daha yayvan oluklu : Besleme Cevher : %35 Kmr : % 40 Maximum Oran : % 50 Konsantre Cevher : % 65 Kmr : % 30 Ara rn : % 60 Artk : % 30

Sarm Plp Kat Oranlar

104

Malzeme Oranlar Kapasite

: Konsantre Ara rn Artk : Optimum Maksimum

: : : : :

% 10 % 20 % 70 1,8 2,2 ton/saat 3 4 ton/saat

Kapasiteyi arttrmak iin iki veya spiral i ie bindirilir, bylece birim tesis alannda iki veya kat daha fazla kapasite elde edilir. Spiraller genellikle bataryalar halinde bir araya getirilerek istenilen tesis kapasitesine ulalr. Tesisteki ana zenginletirme yntemi olarak kullanldklarnda kaba zenginletirme, sprme ve temizleme bazende ara rn spiralleri olarak dzenlenir. 5.4. Manyetik Ayrma Farkl manyetik duyarlktaki mineral tanelerinin kuru veya sulu ortamda, dk (500 1500 Gauss) veya yksek (1500 15000 Gauss) manyetik alan iinde, balca manyetik kuvvet olmak zere, eitli kuvvetlerin (yerekimi, srtnme, merkezka vb.) bileik etkilerine dayanlarak birbirlerinden ayrlmasdr. Laboratuarlarda uygun alan iddetli manyetik ayrclarla yaplan testler ou zaman tesis ve proses tasarm iin yeterlidir. Bu aamada en nemli etkenler birbirinden ayrlmas istenen minerallerin manyetik duyarlk derecesi ve besleme tane boyutudur. Seilecek olan manyetik ayrclarn alan iddetlerinin minerallerin manyetik duyarllklarna uygun olmas gerekir. izelge 5.13de baz minerallerin manyetik duyarllklar ve ayrlmalar iin gerekli manyetik alan iddetleri verilmitir. izelge 5.13. Baz Minerallerin Manyetik Ayrm in Gerekli Alan iddetleri
Manyetik Duyarlk Ferromanyetik Kuvvetli Manyetik Orta Manyetik Mineral Demir,manyetit, franklinit, ferrosilikon Derecede Pirotit, ilmenit, biotit Gerekli Manyetik Alan iddeti (Gauss) lsit, 500 1500 1000 5000 8000 18000

Zayf Manyetik Paramanyetik ok Zayf Manyetik Diyamanyetik Manyetik Olmayan

Garnet, wolframit, hematit, kolombit, limonit, kromit, siderit, turmalin, rutil, pirit, manganit, pirolzit, rodokrozit vb. Rodonit, dolomit, kolomin, tantolit serzit, epidot, monozit, zirkon, molibdenit, bornit, tetraedrit, elit vb. Kasiterit, fluorit, kiyanit, kuvars, elmas, apatit, galen, kalsit vb.

18000 23000 Manyetik ekimleri Yoktur

Yksek duyarlktaki ferromanyetik mineraller dk alan iddetli manyetik ayrclarla, dk duyarlktaki paramanyetik mineraller yksek alan iddetli manyetik ayrclarla ayrlrlar. Genelde ya manyetik ayrclar kuvvetli manyetik duyarl olan minerallerin ayrlmasnda kullanlrken, zayf duyarl olan minerallerin ayrlmasnda kuru ayrclar tercih edilir. Dk alan iddetli manyetik ayrclarn baz zellikleri izelge 5.14de grlmektedir.

105

izelge 5.14. Dk Alan iddetli Manyetik Ayrclarn zellikleri

Manyetik Alan iddeti 500 - 1500 Ya Tamburlu Manyetik Ayrclar Kuru Tamburlu Manyetik Ayrclar ap (mm) 760 (30 in) 916 (36 in) 1200 (48in) Genilik Kapasite Tane Boyu (mm) (ton/saat (mikron) ) 20 1000 300 3000 arasnda 300 mm aralklarla deiik geniliklerde Tambur geniliinin her metresi iin Hz (dev/dak ) 40 60 ( iri cevher ) 50 65 (ince cevher) 20 - 55 (standart) 200 (yksek hzl) Kat Oran (%) 50 - 55 (Ters akmla alanlar) 35 45 (Ayn ynl akmla alanlar) -----

20 10000

Yksek alan iddetli baz manyetik ayrclarn zellikleri izelge 5.15de grlmektedir. izelge 5.15. Yksek Alan iddetli Manyetik Ayrclarn zellikleri
Manyetik Alan iddeti ( Gauss) Manyetik Ayrc Cevher Boyutu Kat Oran ( mikron ) (%) Kapasite ( ton/saat )

Ya

1500 25000

Jones Corpca Amax Endvi silindirli

( Silindir ap = 65 150 mm Silindir eni = 2 mye kadar )

1 - 3000 1 - 3000 45 - 3000 45 - 1000 45 - 3000

2 40 2 40 -

120 olabilir 15 26
( tamburun metre genilii iin )

Kuru 1500 - 20000

apraz bantl Diskli

1,5 3
(metre bant genilii iin)

3
(metre bant genilii iin )

5.5. Elektrostatik Ayrma Elektrostatik ayrmada minerallerin elektriksel iletkenlik zelliklerinden yararlanlr. Mineral tanelerine kazandrlan statik elektrik yk, tane bykl, di-elektrik sabiti, kutuplama ve scaklk gibi etkenlere bal olarak deimekte ve minerallerin birbirinden ayrlmasnda etkili olmaktadr. Mineraller elektriksel zellikler asndan yaltkan ve iletken veya yar yaltkan olarak snflandrlabilirler (izelge 5.16). Yaltkan mineraller normal artlarda elektrii iletmeyen dier bir deyile elektron transferi yapmayan minerallerdir. Bu grupta organik malzemeler, metalik olmayan bir ok oksitler, kuvars, kalker ve birok silikatlar bulunmaktadr. letken veya yar iletken mineraller az veya ok elektron transferine msaade eden minerallerdir. Metalik elementleri ieren minerallerin ou, az veya ok elektriksel iletkenlik gsterirler. izelge 5.16. letken ve Yaltkan Mineraller

106

Yaltkan Mineraller Apatit : Ca5( F,Cl,OH) (PO4)Altn Barit : BaSO4 Dolomit : CaMg( CO3)2 Garnet : Silikat mineralleri Jips : CaSO4H2O Kalsit : CaCO3 Korund : Al2O3 Kuvars : SiO2 Kyanit : Al2SiO5 Mikalar Sillimonit : Al2SiO5 Spinel : MgAl2O4 elit : CaWO4 Turmalin : Silikat mineralleri Zirkon : ZrSiO4

letken Mineraller : Au Elmas :C Fluorit : CaF2 Galen : PbS Hematit : Fe2O3 Kassiterit : SnO2 Kromit : FeCr2O4 Limonit : FeO(OH).nH2O Manyetit : Fe3O4 Pirit : FeS2 Rutil : TiO2 Sfalerit : ZnS Stibnit : Pb2S3 Tantalit : ( Fe, Mn)WO4 Wolframit : (Fe, Mn)WO4

Genel olarak toz boyutundaki 50 75 mikron altndaki taneler uzaklatrlarak 50 500 mikron boyutunda cevhere uygulanr. Sulu (nemli) ortamda elektriksel iletkenlik yok olacandan elektrostatik ayrclara beslenen malzemenin kuru olmas hatta yaklak 80 0Cye stlmas etkin bir ayrma iin zorunludur. Elektrostatik ayrma pahal bir ilem olduundan kullanm alan snrldr. Bu nedenle sahil kumlarnn zenginletirilmesinde manyetik ayrclar ile birlikte kullanlrlar. Ayrca hava iindeki tozlar toplamak amacylada kullanlmaktadrlar. Elektrostatik ayrma pahal bir ilem olduundan kullanm alan snrldr. Bu nedenle sahil kumlarnn zenginletirilmesinde manyetik ayrclar ile birlikte kullanlrlar. Ayrca hava iindeki tozlar toplamak amacylada kullanlmaktadrlar. Laboratuarda yaplan elektrostatik ayrm testleri kurulacak sanayi testleri iin yeterli bilgileri verebilir. Yapmc firmalarn kataloglarndan da yararlanlarak tesis ve proses tasarmlar iin gerekli bilgiler toplanabilir. Elektrostatik ayrmada kullanlan ayrma tamburlarnn yerini son yllarda plakal ve elekli elektrostatik ayrclar almtr. izelge 5.17de baz elektrostatik ayrclarn zellikleri grlmektedir. izelge 5.17. Elektrostatik Ayrclarn Baz zellikleri Elektrostatik Tambur Tambur Tane Boyu, Ayrc ap, Genilii, mikron mm mm SUTTON 150 1200 1500 - 100 JOHNSON 750 2400 1500 100 CARPCO 250 1524 1000 - 75 Kapasite, ton/saat 1,5 2 25 30 1,5 3
(tambur geniliinin her metresi iin)

Tambur Hz, d/d 50 400 35 - 60

Gerilim, wat 15000 20000 5000 18000 20000

5.6. Flotasyon Ayrmas

107

Flotasyon veya kpkl flotasyon, ince tlm cevherlerin su ile oluturulan sspansiyonlarnn iinde oluturulan hava kabarcklarna yapan (tutunan), yzeyleri slanmazlatrlm mineral tanelerinin sspansiyonun zerinde oluan kpk fazna tanmas ve slanabilir minerallerin sspansiyonda kalmasyla gerekleen bir zenginletirme yntemidir. Flotasyon gnmzde en nemli ve en ok kullanlan ve her yl milyonlarca ton konsantrenin retildii bir ilemdir. zellikle bakr, kurun, inko ve nikelin slfrl ve oksitli minerallerinin zenginletirilmesinde kullanlan flotasyon, baz endstriyel minerallerin ve kmrn zenginletirilmesinde de yaygn olarak kullanlmaktadr. Flotasyon devreleri, belirli bir dzen iinde yerletirilmi flotasyon makinalar ve yardmc donanmlardan (pompa, oluk, reaktif besleyici, pH, plp seviyesi ve kpk seviyesi kontrol donanmlar gibi) oluur. Flotasyon ileminin baarl olmas parametrenin doru seimine baldr. 1. Flotasyon kimyas (uygun kimyasal koullar ve reaktifler). 2. Flotasyon zaman (flotasyon birim hcrelerini ve saysn belirler). 3. Kartrma iddeti ve hava miktar (flotasyon makinasnn tipini ve g gereksinimini belirler). Flotasyon devrelerinin tasarm iin bu parametrenin optimum deerlerinin belirlenmesi laboratuar lekli yar kesikli deneylerle ve pilot lekli almalarla mmkndr. Laboratuarda aadaki optimum koullar belirlenir. - Ayrntl mineralojik incelemeler - Konsantrelerde eriilebilecek tenrler ve randmanlar - tme artlar ve serbestleme - Kullanlacak reaktif eitleri ve miktarlar Plp younluu, kullanlacak flotasyon selllerinin hacimleri ve saylarnn belirlenmesinde plp younluu belirleyici bir etkendir. Genel olarak kaba flotasyonda yksek kat konsantrasyonlu, temizleme kademelerinde ise seyreltik plplerle allr. Flotasyon zaman, kullanlacak flotasyon sellllerinin hacim ve saylarnn belirlenmesinde dier bir nemli etken flotasyon zamandr. Laboratuar tesislerinde flotasyon zaman cevher cinslerine gre 5 ile 20 dakika arasnda deiir. Laboratuarda elde edilen optimum flotasyon zaman 2 2,4 aras bir lek bytme kat says ile arplarak tesisteki flotasyon zaman hesaplanr. pH deerleri, optimum pH deerini veren asit veya baz miktarlar belirlenmelidir. Plp scakl, genellikle flotasyon ilemleri oda scaklnda yaplr. Fakat florit gibi baz minerallerin stlm plplerdeki flotasyonu daha kolay olur. Ayrca scaklk farklarnn fazla olduu yerlerde de bu s farklarnn flotasyona etkisi aratrlmaldr. Akm emas dzeni, kaba flotasyon, temizleme kademeleri says, sprme flotasyonu, toplu flotasyon, seimli flotasyon ve bunlarn kombinasyonlar ve elde edilecek konsantreler akm

108

emalar dzenlemelerinde nemlidirler. Her cevher iin bunlar farkl olmakla birlikte baz temel devre tertipleri ekil 5.11de grlmektedir.

ekil 5.11. Flotasyon Devreleri 5.6.1. Flotasyon Makinalar ve Bataryalar Flotasyon makinalarnn eitleri aadaki gibidir;

109

1- Mekanik Makinalar A- Plp Akna Gre 1- Ak Akl (Free / open flow) 2- Hcreden hcreye (cell to cell) B- Havalandrma Sistemine Gre 1- Kendiliinden havalandrmal (Sub aerating) 2- Hava baslan / flenen makinalar (Supercharged) C- Kpk Alma Cinsine Gre 1- stten tamal (Overflow) 2- Syrcl makinalar (Paddle) 2 - Pnmatik Makinalar 3- Kpk Seperatrler 4- Flotasyon Kolonlar 5- Dovera Sell retici firmalarn rettii makinalarn boyut ve iletme artlar tamamen farkldr. Mekanik flotasyon makinalarnda flotasyon hcresinde bulunan plp iindeki mineral tanelerinin sspansiyonunda tutulmas bir pervane veya rotor araclyla mekanik kartrma ile salanr. Bu tr flotasyon makinalarnda hava kabarcklarnn oluturulmas iin gerekli hava, ya pervanenin veya rotorun dnmesi srasnda oluan vakum ile (kendiliinden hava emmeli) yada plp iine flenen (baslan) basnl hava ile salanr. Kendiliinden hava emmeli flotasyon makinas reten firmalar; Wemco, Booth, Denver, Sala, Outokumpu, Wedog ... flenen (baslan) hava kullanan flotasyon makinas reten firmalar; Galligher Agitair, Aker, Dorr Oliver gibi firmalardr. Eer hava miktarnn hassas kontrol flotasyon iin ok nemli deilse, kendiliinden hava emmeli mekanik flotasyon makinalar en ekonomik seimdir. Genellikle ak akl makinalar hava flemeli, hcreden hcreye olanlar ise kendiliinden hava emmelidir. Baz retici firmalarn rettii mekanik flotasyon makinalar ve zellikleri izelge 5.18de grlmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus ierilen mekanik flotasyon hcre hacimlerinin nominal deerler olduu ve plpn dolduraca net hacmi hesaplamak iin plp iindeki hava kabarcklarnn ve kartrma mekanizmalarnn kulland hacmin karlmas gerektiidir. Hava kabarcklar plp hacminin normalde %5 30 kadarn kapsar, hesaplamalar iin %15 gibi bir ortalama deer alnabilir. Mekanizmalar iin ise %5lik bir hacim dnlebilir. Bylece net kullanlr hacmi hesaplamak iin izelgede verilen nominal deerlerin %80nini almak gerekir. Pnmatik flotasyon makinalarnda mekanik bir kartrc bulunmaz. Aygt iine gnderilen hava hem kpk oluturulmasn hem de tanelerin plp iinde sspansiyonda tutulmasn salar. Flotasyon kolonlar ve Jameson Flotasyon Hcresi pnmatik tip aygtlardr. Bu makinalar zellikle temizleme flotasyonunda baz lkelerde baar ile kullanlmaktadr. Bu makinalar ok iyi derecede serbestlemi ve kolay yzme zellii olan minerallerin flotasyonunda tercih edilmelerine ramen iri ve ince tm minerallerde de daha ekonomik olarak yaygnlaaca dnlmektedir.

110

5.6.2. Flotasyon Sell Says ve Bykl 5.6.2.1. Kaba Flotasyon Seilen flotasyon makinasnn minimum yatrm ve iletme maliyetinde buna karn ise maksimum iletme verimliliinde olmas istenir. Sell boyut hesaplamasnda aadaki faktrlerin bilinmesi gerekir. 1. 2. 3. 4. Beslenen cevher kat miktar ( ton/gn ) Kat madde younluu ( zgl arl ) Plp younluu Flotasyon sresi

111 izelge 5.18. Baz retici Firmalarn rettii Mekanik Flotasyon Makinalar ve zellikleri
Tank i Boyutlar Firma Ad Model No En L m Boy W M Ykseklik Tank D i m Hacmi m3 Yzey Alan m2 Selln stndeki Alann Beher m3 Bana Alan m2/m3 Spesifik Uzunluk m/m3 fleyici Gereksinimi (beher m3 plp iin)Spesifik Hava Akm Pervaneyi Dndrmek in Gerekli G Motor Spesifik kW kullanm kW/m3 Kartrc Boyutlar ap m Kartrc ap 2 (L + W)

Denver D-R Kmr Denver D-R Mineral

FM-1 FM-2 FM-5 FM-10 FM-20 FM-40 48 66 96 120 100 180 300 500 1275 100 180 300 500

1.00 1.45 1.90 2.40 3.00 3.75 1.22 1.68 2.44 3.05 1.53 1.82 2.23 2.69 4.26 1.57 1.82 2.23 2.69

1.00 1.45 1.90 2.40 3.00 3.75 1.22 1.68 2.44 3.05 1.57 1.82 2.23 2.69 3.45 1.57 1.82 2.23 2.69

0.75 1.00 1.40 1.80 2.25 2.85 0.61 0.84 1.22 1.52 1.21 1.62 1.82 2.01 2.59 1.21 1.62 1.82 2.01

0.75 2.10 5.10 10.4 20.3 40.0 1.1 1.8 6.4 14.2 2.8 5.1 8.5 14.2 36.1 2.8 5.1 8.5 14.2

1.00 2.10 3.61 5.76 9.00 14.1 1.49 2.82 5.95 9.30 2.46 3.31 4.97 7.24 14.7 2.46 3.31 4.79 7.24

1.33 1.00 0.71 0.55 0.44 0.35 1.35 1.57 0.93 0.65 0.88 0.65 0.58 0.51 0.41 0.88 0.65 0.58 0.51

1.33 0.69 0.37 0.23 0.15 0.094 1.11 0.93 0.38 0.21 0.56 0.36 0.26 0.19 0.12 0.56 0.36 0.26 0.19

Var Var Var Var Var Var Yok Yok Yok Yok Var Var Var Var Var Var Var Var Var

1.5

Aker

1.7-2.0 1.5 1.4

1.1 8 5 1.4 1.0 0.9 0.8 0.6 1.2 0.9 0.8 0.6

5.5 11 30 45 11 15 22 30 55 7.5 11 18.5 22

1.1 4.1 4.9 3.8 2.5 3.1 2.4 2.1 1.7 1.2 2.1 1.7 1.5 1.2

0.23 0.31 0.38 0.51 0.70 0.85 0.61 0.69 0.84 0.84 1.27 0.61 0.61 0.69 0.84

0.23 0.21 0.20 0.21 0.23 0.23 0.39 0.38 0.38 0.31 0.33 0.39 0.34 0.31 0.31

Booth

112
Humboldt Wedag Agitair Kmr Agitair Mineral 78Ax200 90Ax300 102Ax500 144Ax1000 165Ax1500 90Cx 300 102Cx500 144Cx1000 3 5 8 10 12 TR 5000 M-MO-1.2 M-MO-1.2 M- MO-1.6 M-MO-1.6 MP-25C MP-25C MP-25P M3-3.2 M3-3.2 KM-63 KP-63C 850 1050 1350 1650B 1650H 2350B 2350H 1.5R 3R 8R 16R 16U 1.98 2.29 2.74 3.58 4.21 2.29 2.74 3.58 2.20 2.37 2.60 1.82 1.98 2.29 2.74 3.30 3.66 2.29 2.74 3.30 3.80 4.10 4.30 2.77 1.45 1.73 2.01 2.24 2.98 1.73 2.01 2.13 1.20 1.50 1.20 1.30 1.40 1.60 5.7 8.5 14.2 28.3 42.5 8.5 14.2 28.3 3 5 8 10 12 5 1.2 1.2 1.6 1.6 2.5 2.5 2.5 3.2 3.2 6.3 6.3 0.65 1.10 1.80 2.8 4.4 8.5 12.0 1.5 3 8 16 16 3.92 5.24 7.51 11.8 15.4 5.24 7.51 11.8 3.53 5.51 8.36 9.72 11.2 5.04 0.69 0.62 0.53 0.42 0.36 0.62 0.53 0.42 1.18 1.10 1.05 0.97 0.93 1.00 0.35 0.27 0.19 0.13 0.099 0.27 0.19 0.13 0.28 0.24 0.22 0.32 Var Var Var Var Var Var Var Var Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Var Yok Var Yok Var Yok Yok Var Yok Yok Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.6 0.5 0.4 11 18.5 30 45 55 15 18 30 15 18 30 30 37 15 10 5.5 10 5.5 13 10 13 10 5.5 >30 >30 2.25 3.75 7.5 11 11 18.5 18.5 5.5 7.5 15 30 30 1.5 1.7 1.7 1.3 1.1 1.4 1.0 0.8 4.0 3.0 3.0 2.4 2.5 2.4 6.7 3.7 5.0 2.8 4.2 3.2 4.2 2.5 1.4 >3.8 >3.8 2.8 2.7 3.3 3.1 2.0 1.8 1.2 1.0-2.7 1.0-2.0 1.0-1.6 0.9-1.4 0.9-1.4 0.69 0.76 0.84 1.02 1.14 0.69 0.76 0.84 0.58 0.63 0.75 0.75 0.85 0.35 0.33 0.31 0.30 0.29 0.30 0.28 0.24 0.25 0.23 0.25 -

Krupp Machinoexport

0.85 1.05 1.35 1.65 1.65 2.35 2.35 1.52 2.29 2.95 -

0.85 1.05 1.35 1.65 1.65 2.35 2.35 1.52 2.29 2.69 -

0.90 1.00 1.00 1.05 1.65 1.70 2.30 1.21 1.88 2.46 -

0.72 1.10 1.82 2.72 2.72 5.52 5.52 2.31 5.24 7.94 -

1.11 1.00 1.01 0.97 0.62 0.65 0.46 0.77 0.66 0.50 -

1.31 0.95 0.75 0.59 0.38 0.28 0.20 0.51 0.29 0.18 -

0.9-1.5 0.9-1.4 0.9-1.3 0.8-1.6 0.5-1.0 0.8-1.2 0.6-0.8 0.3-1.3 0.3-1.0 0.5-1.3 0.5-1.1 0.5-1.1

0.37 0.44 0.50 0.70 0.70 1.00 1.00 0.43 0.50 0.63 0.75 0.75

0.44 0.42 0.37 0.42 0.42 0.57 0.57 0.53 0.29 0.27 -

OK

BCS

113
38U AS2-1 AS2-3 AS2-4 AS2-6 AS2-9 AS2-12 AS2-15 AS2-18 AS2-22 AS2-28 AS4-36 AS4-44 44 56 66 66D 84 120 144 164 100 200 300 400 500 3.49 1.76 2.47 2.47 3.48 3.48 4.26 4.26 4.92 4.92 5.62 4.92 4.92 1.12 1.42 1.52 1.52 1.60 2.29 2.74 3.02 1.52 1.83 2.10 2.30 2.70 3.59 0.88 1.24 1.24 1.74 1.74 2.13 2.13 2.46 2.46 2.46 4.92 4.92 1.12 1.42 1.68 1.68 2.13 3.05 3.66 4.17 1.52 1.83 2.10 2.30 2.70 3.23 0.77 0.87 1.32 1.06 1.51 1.28 1.63 1.44 1.79 1.79 1.44 1.79 0.51 0.61 0.69 1.19 1.35 1.35 1.60 2.36 1.22 1.59 1.89 2.12 1.98 38 1.2 2.7 4.0 6.6 9.1 12 15 18 22 28 36 44 0.57 1.1 1.7 2.8 4.2 8.5 14.2 28.3 2.8 5.7 8.5 11.3 14.2 12.5 1.55 3.06 3.06 6.06 6.06 9.07 9.07 12.1 12.1 13.8 24.2 24.2 1.25 2.02 2.55 2.55 3.41 6.98 10.0 12.6 3.91 4.72 6.83 8.18 10.8 0.33 0.092 1.29 1.47 1.13 0.91 0.77 0.62 0.92 0.53 0.67 0.38 0.76 0.36 0.60 0.28 0.67 0.27 0.55 0.22 0.49 0.20 0.67 0.14 0.55 0.11 2.19 1.96 1.84 1.29 1.50 0.89 0.91 0.54 0.81 0.38 0.82 0.27 0.70 0.19 0.45 0.11 HCREDEN HCREYE 1.40 0.54 0.83 0.32 0.81 0.25 0.72 0.20 0.76 0.19 Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var Var Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok 0.3-0.8 1.3 0.9 0.6 0.8 0.6 0.8 1.0 0.8 0.6 1.0 0.8 1.0 1.0 1.0 0.9 0.8 0.8 0.8 0.7 55 4 11 11 22 22 37 44/60 44/60 44/60 88/120 88/120 3.75 5.5 7.5 7.5 11 22 30 45/55 11 15 18.5 30 37 0.9-1.2 2.3 2.9 1.9 2.3 1.7 2.2 1.7/2.3 1.4/1.9 1.1/1.5 1.7/2.3 1.4/1.9 3.9 3.8 3.5 2.1 2.1 2.1 1.7 1.3/1.6 3.1 2.1 1.7 2.1 2.1 0.90 0.55 0.77 0.95 1.10 1.10 1.10 1.10 0.22 0.28 0.32 0.33 0.41 0.56 0.66 0.76 0.61 0.69 0.69 0.84 0.84 0.25 0.44 0.44 0.45 0.45 0.45 0.45 0.45 0.20 0.20 0.20 0.21 0.22 0.21 0.21 0.21 0.40 0.38 0.33 0.37 0.31

Denver Sub-A Kmr

1 + 1Wemco

Sala

MX4 MX6 MX8 MX10 MX12 MX14

Maxwell

ap Ykseklik Kadardr

1.22 1.83 2.44 3.05 3.66 4.27

1.1 4.2 9.9 19.8 40.0 56.7

2.22 4.07 6.20 8.61 -

0.53 0.41 0.31 0.22 -

Var Var Var Var Var Var

0.33 0.21 0.21 0.17 0.17

2.25 3.75 7.5 15 22 30

1.6 0.7 0.6 0.6 0.4 0.4

0.31 0.46 0.61 0.76 0.92 1.07

0.25 0.25 0.25 0.25 0.25 0.25

114 Bylece flotasyon devresinin her sell iin gerekli hacim hesaplanabilir. Flotasyon selllerinin toplam hacmi, plp hacmine ve zamana baldr. Laboratuar testleri sonucunda elde edilen flotasyon sresi 2 2,4 kadar lek bytme ile alnarak, tesis apnda bu kalma zamann elde edebilmek iin genellikle flotasyon makinalar veya hcreleri seri halinde birletirilerek flotasyon bataryalar oluturulur. Yeterli kalma zamann salamak iin bataryalarn oluturulmasnda ok sayda kk hacimli hcrelerin mi yoksa az sayda byk hacimli hcrelerin mi kullanlabilecei aadaki faktrlere baldr. 5.6.2.1.1. Kk Hacimli Selllerin Seimi 1. Kk ve orta kapasiteli tesisler 2. Slfr cevherlerinin kaba flotasyon devresi bataryalarndaki sell saysnn, olmas ngrlr. Bu deerin 12 18 arasnda olmas nerilir. Slfr olmayan minerallerin flotasyonunda ise bir dizi 4 10 sell arasnda olabilir. 5.6.2.1.2. Byk Hacimli Selllerin Seimi 1. 2. 3. 4. 5. Byk kapasiteli tesisler Daha az enerji, yatrm ve daha az bakm gerektirirler. Montaj masraf daha dk Plpn ksa devre yapmas nlenmitir Kaba sprme devresi selller dizisine ayrlabilir.

Ayrca aadaki faktrlerde gz nnde bulundurulmaldr. 1. Tesis kapasitesi piyasaya gre yeterli esneklikte olmaldr. 2. Cevher yaps ve tenrndeki deiikliklere ve bunlarn sonulara etkisini nleyebilecek elastikiyette olmaldr. 3. Tamir ve bakm ileri tm tesis durmadan yaplabilmelidir. 4. Reaktif cinslerinin ve teknolojik gelimelerin uygulanmasna ak olmaldr. izelge 5.19da baz mineraller iin kaba flotasyon bataryalarnda kalma zamanlar ve hcre saylar ve plp kat oranlar verilmitir. Bu deerler her cevher iin farkllk gstereceinden sadece yaklak deerler olarak bilinmelidirler. izelge 5.19. Baz minerallerin kaba flotasyon devrelerindeki plp kat yzdeleri, flotasyon zamanlar, hcre saylar Mineral Barit Bakr minerali Florspar Feldispat Galen Molibden Nikel minerali Plp Kat Yzdesi, % 30 40 32 42 25 32 25 35 25 35 35 45 28 32 Flotasyon Zaman, Dakika 8 10 13 16 8 10 8 10 68 14 20 10 14 Bataryadaki Hcre Says 48 12 18 5 10 48 48 12 18 10 16

115 Fosfat elit Sifalerit Kmr 30 35 25 32 25 32 4 - 12 46 8 12 8 12 4-6 36 6 10 6 10 3-6

5.6.2.2. Temizleme Flotasyonu Bu kaba flotasyon devresini takip eden sprme ve temizleme devrelerinin hcre saylarnn belirlenmesi iin tm devredeki ktle denkliinin zlmesi ve sprme ve temizleme devrelerine giden plp ak hzlarnn belirlenmesi gerekir ki, bu da beslenen cevherin tenrnn ve baz rnlerin tenrnn veya ilgili olduklar blmlerdeki randmanlarn bilinmesini gerektirir. Genel olarak sprme flotasyon bataryalar kaba flotasyonun tekrar gibidir. Temizleme flotasyonu bataryalarnda daha dk kat yzdesi ve daha az sayda flotasyon hcresi kullanlr; her bir bataryadaki hcre says da daha azdr ve daha kk hacimli birim hcreler kullanlabilir. Her bir temizleme aamasndaki flotasyon zaman kaba flotasyon zamannn yaklak %65 75i kadardr.