141

8. STOKLAMA VE STOKTAN ALMA

8.1. Stoklama Genel olarak tesiste cevher ekil 8.1de grlen yerlerde stok edilebilir. Madenin ve birincil krmann kesikli almas, harmanlama yaplmas ve cevherin kurutulmas durumlarnda madenle kaba krma arasnda ara stok sahasna ihtiya vardr. Dier durumlarda cevher direk birincil krcya beslenebilir. Krma nitesinin 8 saat, tme nitesinin ise 24 saat almas durumunda krma ile, tme arasnda da ara stok yaplr.

Maden 1.Ara Stok Primer Krma 2.Ara Stok tme Sekonder krma Krma

ekil 8.1. Tesis Stok Yerleri Stok herhangi bir yere ak veya kapal olarak yaplabilir. Krclarn optimum en iyi bir ekilde almas iin belli ve sabit bir besleme yaplmas gerekir. Konsantratr tesisinin verimli bir ekilde almas iin ise hem sabit bir besleme yaplmas hem de cevherin sabit bir tenrde beslenmesi gerekir. Bunun iin hem madenle primer krma arasnda hem de krma ile konsantratr arasnda bir ara yma yaplmas gerekir. Herhangi bir stok sadece dzgn bir besleme yaplmasnda kalmyor ayn zamanda harmanlama yaparak cevherin tesise sabit bir tenrde beslenmesini de salyor. Hatta baz durumlarda zenginletirme ilemlerinin (kuru) herhangi bir aamasnda veya zenginletirme ilemlerinden sonra elde edilen konsantrenin veya artnda stok edilmesi gerekebilir. Ara Stoklarn Avantajlar: Eer cevherde hazrlama tesisinde ara stok olursa tesisin veriminin %10 ila %25 artt gzlenmitir. Dolaysyla ekonomik olarak ara stok yeri yapmann yararlar ak olarak

142

ortadadr. Verimin artmasnn nedeni, kapasitenin artmasndan dolay retim maliyeti dyor ve fazla bir ekipman ve insan gc harcanmyor. Yaplacak tek bir ey bir konveyr bant tesisidir. Ayn zamanda enerji gereksinimi de nemli lde drlebiliyor. Stok yn yapmak iin eitli konveyr dzenekleri vardr. Bunlar unlardr: 1. Sabit yc 2. Triper yc 3. Mekik yc 4. Hareketli kollu (kanatl) yc 5. Radyal yc 1. Sabit Yc Bu yclar konik yn yaparlar ve bu ynlarn ykseklii genellikle 30 m.yi gemez (ekil 8.2). Fakat zel durumlarda 50-60 ykseklii kadar yacak ekiller vardr. ekil 8.3deki gibi 180 ft. ykseklie kadar yn yaplabilir. Burada ynn iinde bir destek yoktur. Destek ynn dndadr. Sabit yclar en basit yclardr. Kk ve orta boyutlu stok yapmada kullanlr. Eer malzeme ok tozlu ise malzemenin banttan dkld yere aa yukar doru hareket edebilen bir ut yaparak toz miktar minimuma indirilebilir.

ekil 8.2. Konik yma yapan sabit yc

143

ekil 8.3. Ynn iinde destek olmadan 180 ft. Ykseklie kadar yma yapabilen sabit yc

ekil 8.4. st kapatlm sabit yc Sabit yc ak bir sahaya yma yapabildii gibi sahann st kapatlarak, kapal sahaya da yma yapabilir (ekil 8.4). Bu ycnn en nemli dezavantaj harmanlama yaplamamasdr. 2. Triper Yc Triper yc yatay bir bant ve bu bant zerinde ileri-geri haraket eden cevheri dikey dorultuda boaltan bir bant sisteminden oluur. Yaygn olarak kapal stoklamalarda kullanlrlar. ekil 8.5de grld gibi triper yc uzun bir yn yapmada kullanlr. Triper yc ayn zamanda ekil 8.6da grld gibi koni konide yn yapabilir. ekil 8.5de gsterilen yn daha avantajldr.

144

ekil 8.5. Uzunlamasna yma yapan triper yc

ekil 8.6. Seri halinde konik yma yapan triper yc 3. Mekik Yc Triper yclara alternatif olarak ekil 8.7de grlen mekik ycdr. Bu yc Triper ycya gre 2 uzun yn yapar. Band konveyr bir ray zerinde ileri geri hareket ederek her iki ynde de yma yapar.

ekil 8.7.Uzunlamasna iki yn oluturan mekik yc Mekik ycnn triper ycya gre en byk avantaj yn boydan boya kaplamyor. Hem triper hem de mekik yclar harmanlama yaplabilecek ekilde yma yapabiliyorlar. Her ikisinde de ileri geri hareket yapld zaman malzemeler katmanl olarak ylyor ve geri kazanma ileminde bu katmanlar kararak harmanlama yaplabiliyor ekil 8.8.a. Deiik tenrdeki malzemeler ayr ayr koni eklinde ylrsa, harmanlama deiik konilerden besleme ile yaplabilir ekil 8.8.b.

145

ekil 8.8.a. Tabakal ymada harmanlama

ekil 8.8.b. Farkl tenrlerdeki ynlardan beslemeyle harmanlama 4. Hareketli Kollu Yc Hareketli kollu yclar ok fazla miktarda malzemeyi ymada kullanlrlar. Fazla miktarda malzeme yma, kolun uzunluuna ve yma yaplan yerin byklne baldr. Kolun uzunluu 150-200 ft. olabilir. Bu makinalar tamamen otomatik alabilirler. Makinann iki tarafnda da kolu olabilir ve kollar aa yukar hareket edebilir ekil 8.9.

146

ekil 8.9. Haraketli kollu yc 5. Radyal Yc Radyal yc, ekil 8.10da grld gibi eldeki alann verimli bir ekilde kullanlmasn salayan bir ycdr. Sabit ycnn aynsdr. Fakat tekerlekler zerinde radyal ekilde hareket edebildii iin bbrek ekline ve at nal ekline benzer bir yma yapar. Radyal yc dk maliyette ok fazla miktarda yn yapabilir. 60 0 a yapabilen bir radyal ycnn ayn boyuttaki sabit bir ycdan 3 misli fazla yn yapt tesbit edilmitir. Bu a 3000 ye kadar kabilir.

ekil 8.10. Yma alannn verimli bir ekilde kullanlmasn salayan radyal yc Ymann yapld alan darsa ve sabit yc ekonomik olmuyorsa radyal yc verimli bir ekilde kullanlabilir. Radyal ycdaki harmanlama ycnn devaml ileri geri hareket etmesiyle salanr. Cevher bir tnel vastasyla geri kazanlrsa farkl katmanlar bu ilem srasnda kararak harmanlama yaplabilir ekil 8.11.

147

Ynn Uzayan Ksm

ekil 8.11. Yndan geri kazanma durumundaki radyal yc Bir baka etkin harmanlama metodu ise ayr ayr yerlere ylm konik ynlardan istenilen miktarda geri kazanma bandna malzeme alnmas ile salanr. Radyal ycnn avantaj; direk olarak geri kazanma bandnn zerine malzeme dkebilmesi ve canl olarak yma yapabilmesidir. Radyal ycda konveyr band aa yukar doru hareket ettirilerek tozlanma minimuma indirilebilir. Malzemenin bozulmas ve tozlanmay minimuma indirmek iin konik yma yaplr ekil 8.12.

ekil 8.12. Ufalanmay ve tozlanmay en aza indiren ve ynlarn birbirlerini izleyecek ekilde ylmasn salayan sistem 8.2. Ylan Malzemenin Geri Kazanlmas Ylan malzemeler stoklardan farkl sistemlerle geri kazanlr. 3 eit geri kazanma metodu vardr. 1. nden ykleyiciler 2. Geri kazanma tnel sistemi 3. Dner kepeli geri kazanclarla 1. nden Ykleyiciler Dk kapasiteli tesislerde ve malzemenin gravite etkisi ile akmayaca durumlarda nden kepeli loder ve kepeler kullanlr.

148

2. Geri Kazanma Tnel Sistemiyle Bizim iin orta boyutta en ekonomik yntemdir. En nemli avantajlar; 1. Fazla insan gc gerektirmiyor. 2. Genellikle yksek ve dk kapasitelerde rahatlkla alabiliyor. 3. Yma ile herhangi bir ilikisi yoktur. Malzemenin kendiliinden akma zelliine sahip olup yer ekimi etkisiyle band zerine dmesi gerekmektedir. Deiik utlardan malzeme alnarak harmanlama yaplabildii iin tercih edilir. Konik yndan malzeme, besleyicilerle stoun merkezine doru alm tneldeki geri kazanm bandna yklenerek gei kazanlr. ekil 8.13de grlen durumda noktal izginin st ksmnda kalan malzeme kendiliinden akar. Bu ksm canl (hareketli) ksmdr ve bu ksmn miktar stok asna ve besleyici aklna baldr. Bu ksm toplam hacmin %20-25ini oluturur. Stoun Canl Ksm

ekil 8.13. Toplam hacminin yaklak %25ini oluturan haraketli (canl) ksml konik yn Bir koniden deil de uzun bir sradan oluan yndan geri kazanm ynn merkezinden geen tnelde bulunan konveyr ile yaplr. Tnel uzunluunda bir snrlama olmamasna karn 1000 fti gememesi nerilir. Bu yndan geri kazanlacak miktar toplam miktarn % 30-35ini oluturur (kendiliinden akan miktar) ekil 8.14.

Stoun Canl Ksm

ekil 8.14. Toplam yn hacminin yaklak %35ini oluturan canl ksml uzun stok Radyal ynlardan geri kazanma, 600 salnm yaparak oluturulan ynn merkez izgisinden geen tek bir konveyr ile daha etkilidir ekil 8.15.

149

600 Salnm Ynn Tepesi Geri Kazanm Band

Radyal Yc

ekil 8.15. Radyal ynn altnda tipik geri kazanma tnel sistemi ekil 8.16de ise radyal ynn altnda iki tane banttan dier nc banda malzeme dklerek nakledilmektedir.

ekil 8.16. Konveyr tnelleri ile radyal geri kazanm sistemi ekil 8.17de ise nc banda gereksinim gstermeden malzeme 2 banttan birinden nakledilmektedir.

150

ekil 8.17. ift tnel ile radyal geri kazanm sistemi ekil 8.18da ise radyal ynn altnda 3 tane band vardr ve stten 3 banda da ayr ayr dklen malzeme ayr ayr bu bantlarla nakledilir.

ekil 8.18. Parelel tneller ile geri kazanm sistemi 3. Dner Kepeli Geri Kazanclarla Dner kepeli geri kazanclar yksek kapasitelerde kullanlrlar ve malzemenin %100n geri kazanan bir sistemdir. Her trl ygndaki malzeme askda bulunan bir kolun ucundaki dner kepe ile srekli olarak alnarak kolun zerindeki konveyre oradanda dier konveyrlere aktarlarak nakledilir. Geri kazanm ynn dndan olur.