T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

K HACMDEN OLUAN ORTASI DELK TABAKALI KOMPOZT PLAKANIN BURKULMA ANALZ

ARATIRMA PROJES brahim E.NAL

Projeyi Yneten Prof. Dr. Ramazan KARAKUZU

Ocak, 2006 IZMIR

TEEKKR

Projenin yapmnda yardm ve desteini esirgemeyen Sn. Prof. Dr. Ramazan KARAKUZU ve Sn. Ara. Gr. Yusuf ARMAN a teekkr bir bor bilirim.

brahim E.NAL

{PAGE }

BLM BR

GR
1.1 Kompozit Malzemelerin Tanm
Kompozit malzemeler; iki ya da daha fazla malzemenin uygun zelliklerini tek malzemede toplayarak veya yeni bir zellik karmak amacyla makro dzeyde birletirilmesi sonucu oluturulan malzemelerdir. Genel olarak bu malzemelerde hacimsel olarak %50nin zerinde fiber bulunur. Kompozit malzeme kullanlarak retilecek olan paralar tasarlanrken, parann hangi alanda kullanlaca ve kullanma ynelik spesifik ihtiyalarn neler olduunun bilinmesi gereklidir. Kompozit bir para tasarlanrken maliyet, ham malzeme zellikleri, evre koullarnn paraya etkisi, imalat yntemi, kalite kontrol metotlar gibi bir dizi faktr birlikte deerlendirilmelidir. Tasarmda en byk zorluklardan birisi kompozit malzemelerin izotropik zellikler gstermemesidir. Bu yzden tasarmc, paraya her ynden ne kadar yk geleceini ve parann hangi noktasnda ne kadar mukavemete ihtiya olduunu iyi anlayp, fiberlerin yerleim alarn ona gre hesaplamaldr. Kompozit malzemelerde ekirdek olarak, bir fiber malzeme ve bu malzemenin evresinde hacimsel olarak ounluu oluturan bir matris malzeme bulunmaktadr. Burada fiber malzeme, kompozit malzemenin mukavemet ve yk tama zelliini salamaktadr. Matris malzeme ise, plastik deformasyona geite oluabilecek atlak ilerlemelerini nler ve kompozit malzemenin kopmasn geciktirmektedir. Matris olarak kullanlan malzemenin dier bir amac da, fiber malzemeleri yk altnda bir arada tutabilmek ve yk lifler arasnda homojen olarak datmaktr.Bylelikle fiber malzemelerde plastik deformasyongerekleinde ortaya acak atlak ilerlemesi olaynn nne geilmi olunur. Kompozit malzemelerin, para btnl, hafiflik, yksek mukavemet, darbe dayanm ve uzun kullanm mr gibi zellikleri, geni kullanm alanlarnda avantajlar salamaktadr. Cam elyaf elastik bir malzemedir. Yk altnda dzgn olarak kopma noktasna kadar uzayan cam elyaf, ekme yknn kalkmas sonucunda herhangi bir akma zellii gstermeden balang boyutuna dner. Dier metallerde ve organik liflerde bulunmayan bu elastiklik ve yksek mukavemet zellikleri; cam elyafna byk miktarda enerjiyi, kaypsz olarak depolama ve brakma olana salamaktadr. Bu zellik, dinamik yorulma dayanm, anmaya kar korunmas koulu ile otomobil, kamyon amortisr yaylar ve {PAGE }

mobilya yaylar gibi rnlerin cam elyaf takviyeli plastik malzemeden yaplabilmesini salamaktadr. Cam elyaf takviyeli plastiklerde, cam elyaf takviyesinin yn nemli bir etkendir ve bu,cam elyafnn reine ile kaplanabilirliini de etkiler. Dolaysyla takviye miktarnn art ile birlikte cam elyafnn mukavemeti de artar. Kompozit malzemelerin bu stn zelliklerine ramen, yk tama kabiliyetinde zamanla azalma grlmektedir. Bu nedenle, tasarm yaplrken uygun bir emniyet faktr n grlerek, ani krlmalarn nne geilmesi gereklidir. Zamana bal olarak mukavemetin azalmas, ekme dayanmnn balang deerinin 2/3'ne ok ksa srede dmesi ve 1/2'sine 50 yl gibi bir srede dmesi eklinde grlmektedir.

1.2 Tabaka Yapl Kompozitler

Bu tr kompozitler, farkl zelliklere sahip en az iki tabakann kombinasyonundan oluur. ok dediik kombinasyonlarla tabakalanm kompozitlerin retimi mmkndr. Korozyon direnci zayf metaller zerine, daha yksek direnli metallerin veya plastiklerin kaplanmasyla; korozyona dayanm zellii, yumuak metallerin sert malzemelerle birletirilmesiyle; sertlik ve anma direnci, farkl fiber ynlenmesine sahip tek tabakalarn birletirilmesiyle; ok ynl yk tama zellii gelitirilebilir.

Tablo 1.2 Kompozitlerin ve baz yaygn metallerin zellikleri

{PAGE }

BLM K

BURKULMA VE SONLU ELEMANLAR METODU

2.1 Burkulma
Mukavemet ve yap elemanlarnn boyutlandrlmasnda temel karakteristik bulunmaktadr. Bunlar, mukavemet (akma veya krlma), rijitlik ve buna bal olarak deformasyon ve stabilitedir. Stabilitede kritik parametreler dierlerinden ok daha farkldr. Akma ve kopmada sistemdeki gerilmeler belirli bir deeri amsa sistemde emniyet kalmamtr denir. Bu tip problemlere gerilme problemi denir. Burkulmada ise bir denge problemi sz konusudur. Eer denge konumu kararl deilse sistemde doabilecek en kk bir farkllk sistemde ok byk ekil deitirmelere sebep olur ve sistemin tekrar ilk konumuna gelmesi imkanszlar Bu tip problemlere ksaca denge (stabilite) problemleri ismi verilir. Burkulmada karlatrma kriteri kritik burkulma ykdr.

2.2 Sonlu Elemanlar Metodu

Mhendisler uratklar kompleks problemlere dorudan yaklaamadklar zaman ya da dorudan yaklamla zmn daha zor olduu durumlarda ana problemi daha kolay anlalabilen.alt problemlere ayrp, sonra bu alt problemlerin zmnden orijinal problemin zmn elde etmeleri ou zaman kullanlan tabii metodtur Problemin zmnde, iyi tanmlanm sonlu sayda eleman kullanarak yeterli bir model elde edilebilir. Byle problemler sonlu olarak adlandrlr. Baz problemler matematiksel sonsuz kk kurgusuyla tanmlanabilir. Bu tanm diferansiyel denklemlere veya sonsuz sayda eleman kullanmna gtrr. Bu sistemler srekli olarak vasl adlandrlr. Gerekte elastik srekli ortamda elemanlar aras balant noktalarnn says sonsuzdur. Sonlu elemanlar metoduyla bu sonsuz saydaki balant sonlu bir sayya indirgenir. Cisim sanki sadece bu noktalardan birbiriyle balym gibi dnlr. Sonlu sayda bu balant noktalar ne kadar oaltlrsa bu metodla yaplan zmdeki hata oran o kadar klr. Dier taraftan bu saymn ok fazla artmas da saysal zmlemede byk zorluk getirir. Bilgisayarlar yardmyla bu zorluk bir derece giderilmitir .

{PAGE }

Sonlu eleman metodunun nemli bir ze1lii, tm problemi temsil etmek zere elemanlar bir araya koymadan nce, her bir elemann ayr formle edilebilmesidir. Eer bir gerilme analizi problemi ile urayorsa her bir elemana etki eden d kuvvetler ile elemann dm noktalarnn, yer deitirme bantlar bulunduunda tm sistem zlm olur.Bu ekilde kompleks bir problem olduka basit bir probleme dnr. Sonlu elemanlar metodunda eleman zellikleri deiik yollardan formle edilir. Genelde uygulanan zm metodlar; 1- Direkt yaklam 2- Varyasyonel yaklam 3- llm kalc yaklam 4- Enerji dengesi yaklam Kullanlan yaklam ne olursa olsun sonlu eleman metoduyla problem zmnde aadaki yol takip edilir. A) Srekli ortamn (cisimin) hayali izgilerle veya yzeylerle elemanlara blnmesi elemanlarn geometrisi ortamn fiziki yapsna uygun seilmelidir. B) Komu elemanlar birbiriyle belirli sayda dm noktalar vastasyla, balanm kabul edilir. Bu dm noktalarnn yer deitirmeleri basit yaplarn analizinde olduu gibi problemin bilinmeyen ana parametreleridir. C) Her bir sonlu elemann yer deitirmesini tanmlamak iin dm noktalarnn yer deitirmeleri cinsinden fonksiyonlar seilir ( genelde bir polinomdur ). Polinomun derecesi elemana konulan dm saysna baldr. D) Elemanlar ve yer deitirme fonksiyonlar seildikten sonra her bir elemann zelliklerini ifade eden matris denklemleri tekil edilebilir.' Bunun iin yukarda bahsedilen drt yaklamdan biri kullanlr. E) Elemanlara blnen sistemin zelliklerini bulmak iin elemanlarn zelliklerini toplamak gerekir, dier bir ifadeyle elemanlarn davranlarn ifade eden matris denklemlerini birletirerek sistemin davrann ifade eden matris denklemlerini oluturmak gerekir. Sistemin matris denklemleri, bir elemann matris denklemleriyle ayn formdadr. Ancak sistem denklemlerinin terim says daha fazladr. F) Dm noktalarnda toplanm farz edilen ve snr gerilmelerin dengeleyen kuvvetler ile dm noktalarnn yer deitirmeleri arasnda .

{PAGE }

P.=.K. {U} bants bulunur. Burada .P. stun matris olup d kuvvetlerin tamamn gstermektedir. Bu matris iinde r,e,z ynndeki kuvvetler ile momentler bulunabilir. .K. sistemin toplam katlk matrisidir .{U} ise r,e ve z ynndeki dm yer deitirmelerini gsteren stun matristir. .P. kuvvet matrisi ile .K. katlk matrisi biliniyorsa yerdeitirmeler ve daha sonra gerilmeler hesaplanabilir.

{PAGE }

BLM

MALZEME VE YNTEM
3.1 Burkulma Yknn Teorik Hesab
oriantasyon asna sahip fiberlerle takviye edilmi kenarlarndan basit mesnetli tek tabakal veya 0 ve 90 derece fiber al simetrik antisimetrik ok tabakal plaklar iin kritik burkulma yk ;
(Ref. Mechanics of Composite Materials sf.72-73)

Denklemi ile hesaplanmaktadr....

{PAGE }

Ayrca antisimetrik angle-ply plakalar iin ise burkulma yk;

Forml ile hesaplanr.

{PAGE }

BLM DRT

ANSYS 8.0 DA K HACMDEN OLUAN DELAMNASYONLU TABAKALI KOMPOZT PLAKA MODELNN OLUTURULMASI VE BURKULMA ANALZ

4.1 Modelin Oluturulmas 1) PROCESSOR / MODELING / CREATE /AREAS / RECTANGLE / BY CENTR&CORNR

ekil 4.1.1 Plakann oluturulmas

{PAGE }

Yukardaki komut srasn takip ederek global eksen takm ortaya gelecek ekilde (200x200) mm boyutlarnda dikdrtgen plaka oluturulur.( BY CENTR&CORNR) Komutu kullanlmas direkman eksen takm dikdrtgenin orta ksmna atanmasn salar

ekil 4.1.2. Modelin temel alan

{PAGE }

2)PROCESSOR / MODELING / CREATE /AREAS / CRCLE / SOLD CRCLE

ekil 4.1.3 Delaminasyonun oluturulmas d=15mm olan delaminasyon blgesi r=7.5mm girilerek oluturulur

{PAGE }

Delaminasyon blgesi(d=15mm)

ekil 41..4 Delaminasyonlu plaka

3)PROCESSOR / MODELING/OPERATE/BOOLEANS/OVERLAP/AREA/PCK ALL

Alanlarn bir biri iine yerletirilmesi Pick all komutunu seerek dairenin olduu alan dikdrtgenin iine yerleretirmi oluruz

4)PROCESSOR / MODELING / CREATE /KEYPONT/N ACTVE CS

{PAGE }

ekil 4.1.5 Keypointlerin oluturulmas Aadaki deerler apply komutu da kullanarak girilir.belirtilen noktalarda keypoint ler olumu olur.Dier keypoint leri otomatik olarak kendisi atamt.

X 100 -100 0 0

Y 0 0 100 -100

Tablo 4.1.1. Keypoint noktalar

5)PLOTCTRLS/NUMBERNG/KEYPONT ON

{PAGE }

ekil 4.1.6 Keypointlerin gsterimi Keypoint on ,tm key pointleri grebiliriz

{PAGE }

6)PROCESSOR / MODELING / CREATE/LNES/STRAGHT LNE

ekil 4.1.7 Karlkl keypointlerin izgilerle birletirilmesi

{PAGE }

7)PROCESSOR / MODELING/OPERATE/BOOLEANS/DVDE/AREA BY LNE

ekil 4.1.8 Plakann alanlara blnmesi lk nce pick all ile tm alanlar sonra teker teker izgiler seilir ve izgilerin snrlad alanlar itibariyle yeni alanlar olumu veya dikdrtgen alanlara blnm olur

{PAGE }

8)PROCESSOR / MODELING/OPERATE/EXTURUDE/AREAS/BY XYZ OFFSET/PCK ALL/DZ=2mm

ekil 4.1.9

z ynnde 2mm telenerek 200x200x2 boyutlarnda hacim oluturulur.

9)PROCESSOR / MODELING/REFLECT/VOLUMES

ekil 4.1.10 Bu ilemle ilk hacmin simetrisi olan bir tabaka daha elde edilmesi

{PAGE }

ekil 4.1.11 Hacimlerin elde edilmesi

10)PROCESSOR / MODELING / CREATE /AREAS / CRCLE / SOLD CRCLE

ekil 4.1.12 Hacimlerin ortasnda 5 mm apnda delik oluturmas Daha nce izlediimiz yntemle r1=2.5 mm olan circle oluturulur.EXTRUDE ve REFLECT komutlaryla dikdrtgen hacim iinde iki tabakadan oluan dairesel hacim oluturulur

{PAGE }

ekil 4.1.13 Deliin oluturulaca blge,

{PAGE }

11)PROCESSOR / MODELING/ OPERATE/BOOLEANS/SUBTRACT

ekil 4.1.14 SUBTRACT;hacim karma ileminde kullanlr.lk nce hacmi nereden karacaksak o yzeyi seeriz.Daha sonra kartacamz hacmi seeriz.Bu ilemi her iki hacim iinde iinde uygularz.

ekil 4.1.15

5 mm delik oluturuldu. {PAGE }

ekil 4.1.16 Bylelikle simetrik hacimden oluan d=15 mm, d1=5 mm olan geometrik modelini oluturmu olduk. kompozit malzemenin

{PAGE }

4.2 Malzeme zellikleri ve Mesh lemi 1)PREPROCESSOR / ELEMENT TYPE / ADD EDIT DELETE / ADD / SOLID LAYERED 46

ekil 4.2.1 Element tipi solid layered 46 olarak seilir

2)PREPROCESSOR / REAL CONSTANT / ADD

ekil 4.2.2 set 1 iin 8 tabaka tanmlanmas

{PAGE }

ekil4.2.3. set 1 iin kesit alan ve fiber alar belirlenir set 1(ilk hacim) iin 8 tabaka seilmesi Bu ksmda hacimler tanmlanr.Alt ksmdaki hacmi SET1 olarak tanmlayalm ve bu SET ler 8 adet layer(tabaka) dan oluuyor

{PAGE }

ekil4.2.4. set 1 iin kesit alan ve fiber alar belirlenir MAT; material numarasn, THETA;layerlerdeki fiber asn , TK; her layerin kalnln (2/8)=0.25 mm belirtiyor. Layer 1 ;SET 1 in en alttaki tabakasn, Layer 8 ise en stteki tabakasn temsil eder.

Bu ilemi SET 2 iinde yapalm.fiber alar SET 1 deki alarn simetriidir

{PAGE }

ekil 4.2.5

Fiber alar SET 1 e gore simetrik olarak yerletirildi

3)PREPROCESSOR / MATERIAL PROPS / MATERIAL MODELS / STRUCTURAL/LINEAR / ELASTIC / ORTHOTROPIC

ekil 4.2.6 Malzeme zelliklerinin belirlenmesi {PAGE }

4)WORKPLANE/LOCAL CS/CREAT LOCAL CS/AT WP ORGN/11

Local kordinat sistemin oluturulmas

5)PREPROCESSOR / MESHING/MESH ATTRBUTES/DEFAULT ATTRBS

SET 1

ekil 4.2.7 Set 1 iin mesh iin tanmlanmas Bu ilem mesh ilemin daha salkl ,sonucun geree daha yakn kmasn salayacaktr

{PAGE }

12)PREPROCESSOR / MESHING / SIZE CTRLS / MANUAL SIZE / GLOBAL/SZE=5X5

ekil 4.2.8 Mesh boyutunun belirlenmesi

13)PREPROCESSOR / MESHING / MESH TOOL SET SEILIRHEX MAPPED SEILIRMESH

ekil 4.2.9 Set 1 e mesh ileminin yaplmas SET 1 box kutucuuyla seilerek mesh yaplr. Ayn mesh ilemler SET 2 iinde yaplr

{PAGE }

ekil 4.2..10 Set 2 nin mesh iin tanmlanmas SET 1 in mesh olams iin yaplan tm ilemler SET 2 iinde yaplr

ekil 4.2..10 Modelin meshlenmi hali {PAGE }

ekil 4.2..11 Deliin meshlenmi halinin yakndan grn

14) PLOT/LAYERED ELEMENTS/SET 1 DEN herhangi bir element seilir

ekil 4.2.12 SET 1 in fiber alarnn gsterimi {PAGE }

15) PLOT/LAYERED ELEMENTS/SET 2 DEN herhangi bir element seilir

ekil 4.2.13 SET 2 nin fiber alarnn gsterimi

{PAGE }

4.3 Snr artlarnn Belirlenmesi ve zm 1)PREPROCESSOR / ELEMENT TYPE / ADD DOF// UX UY UZ ROTX ROTY ROTZ

ekil 4.3.1 Kullanlacak parametrelerin seimi

2)SOLUTION / DEFINE LOADS / APPLY / DISPLACEMENT / ON NODES/BOX

ekil 4.3.2 Sol taraftaki nodlarn seimi

{PAGE }

ekil 4.3.3 Ankastre snr artnn(ALL DOF=0) uygulanmas

3)SOLUTION / DEFINE LOADS / APPLY / DISPLACEMENT / ON NODES/BOX .. sadaki nodlarn seimi

ekil 4.3.4 x ynnde deplasmann serbest braklmas

{PAGE }

4) SOLUTION / DEFINE LOADS / APPLY/PRESSURE/ON AREAS/BOX .sagdaki yanal alan seimi

ekil 4.3.5 Sa yanal alana birim basn uygulanmas (PRESSURE VALUE=1)

{PAGE }

5)SOLUTION/ANALYSS TYPE/ ANALYSS OPTONS

ekil 4.3.6 Statik analiz yaplrken prestress ON ak bulunmal

6) SOLUTION / SOLVE / CURRENT LS

ekil 4.3.7 Statik analizin zmlenmesi

{PAGE }

7)SOLUTION / NEW ANALYSIS / EGEN BUCKLNG

ekil 4.3.8 Burkulma analizi yapmak iin EGEN BUCKLNG seimi

ekil 4.3.9

Subspace Nmode=1

{PAGE }

ekil 4.3.9

Subspaces working size=1

8) SOLUTION / SOLVE / CURRENT LS

zmde hata olutu (size (5x5) )lik element boyutunu zemedi.Daha byk deer vererek mesh ilemi yapmamz gerekecek. size (10x10) ile mesh yapalm. Bu element boyutunda zm elde edilmitir.

{PAGE }

BLM BE

SONU
(200x200x2) boyutlardaki hacim zerine ayn ebat ve boyutlarda hacimden bir tane daha konmu ve birbirine yaptrlm ve delik aplar ,delaminasyon aplar deitirilerek bu deiim srecinde sa yanal alana etkiyen birim bas neticesinde kritik burkulma yk deerleri elde edilmitir.
delaminasyon ap (mm) 0 15 20 25

delik ap (mm)

tme/freq

ort. 10 5 10 15

16,922 16,910 16,805 16,702

Tablo 5.1 Delaminasyon aplarna gre bulunan time/freq deerleri time/freq deerleri birim basncn etkidii yanal alan (200x4) mm2 ile arplarak kritik burkulma yk elde edilir.

delaminasyon ap (mm)

Pcr (N)

0 15 20 25

13537,6 13528 13444 13361,6

Tablo 5.2 delaminasyon aplarna gre kritik burkulma yk deerleri

{PAGE }

{ EMBED Excel.Chart.8 \s } Grafik 5.1 delaminasyona gre kritik burkulma yk degerlerinin grafik zerinde gsterimi

BLM ALTI

DEERLENDRME

ki hacimden oluan ortas delik,delik evresinde delaminasyon olan tabakal kompozit plakann sol ksmna ankastre snr art uygulanp sa (200x4) mm2 taraftan birim basn uygulanarak burkulma analizi yapld.Delaminayon aplar deitirilek bu deerler iin kritik burkulma ykleri elde edildi.Grld ki, delaminasyon ap arttka kritik burkulma yk deerleri azald.Diyebiliriz ki , delaminasyon apnn artmas burkulmay azaltabilir,malzemenin burkulma mukavemetini arttrabilir. Analiz esnasnda grld ki ,her delik ap iin delie oranla belli oranda delaminasyon ap kullanlmal.Bu orann almas halinde yksek burkulma ykleri elde

{PAGE }

edildi.Bu yksek burkulma yklerinde malzemenin hasara urayabilecei anlalm oldu.

{PAGE }

Dosya ad: BRAHM E. NAL (K HACML TABAKALI KOMPOZT PLAKANIN BURKULMA ANALZ) Dizin: D:\c\Desktop\ANSYSBILGIHAVUZU ablon: C:\Documents and Settings\Mehmet Zor\Application Data\Microsoft\Templates\Normal.dot Balk: Konu: Yazan: pasha Anahtar Szck: Aklamalar: Oluturma Tarihi: 26.01.2006 11:19 Dzeltme Says: 2 Son Kayt: 26.01.2006 11:19 Son Kaydeden: pasha Dzenleme Sresi: 2 Dakika Son Yazdrma Tarihi: 10.04.2006 3:26 En Son Tm Yazdrmada Sayfa Says: 40 Szck Says: 2.720(yaklak) Karakter Says: 15.509(yaklak)