TOPRAKLAMA 2

Prof.Dr. Nurettin UMURKAN

TOPRAIN ELEKTRKSEL ZELLKLER

Toprak zgl direncini etkileyen faktrler

Topran nemlilik oran Topran kimyasal ierii (tuz oran v.s.) Topran scakl

Topran nitelii Bataklk Balk, mil Humus Nemli turbo Plastik kil Marnlar ve skk kil Jurassik marn Killi kum Silisli kum lak tal toprak imle kapl talarn bulunduu toprak Gevrek kalker Skk kalker ist Mikaist Granit ve kum talar Bozulmu kum talar ve granit

zgl Diren(ohm.m) birka-30 20-100 10-150 5-100 50 100-200 30-40 50-500 200-3000 1500-3000 300-500 100-300 500-1000 50-300 800 1500-10000 100-600
3

Nem oran (%) 0 2.5 5 10 15 20 30

zgl diren ( .m)

> 107

Eklenen tuz oran (%nem;15.2) 0 0.1 1.0 5 10 20

zgl diren ( .m) 105 18 4.6 1.9 1.3 1

Scaklk (C)

zgl diren ( .m) 72 99 138 300 790 3300

1500 430 185 105 63 42

20 10 0 (su) 0 (buz) -5 -15

Toprak zgl Direncinin llmesi

Wenner drt elektrot yntemi

U = 2a = 2a R I
: Toprak zdirenci (ohm.cm); a: Elektrotlar aras uzaklk (cm); U: elektrodlar arasndaki potansiyel fark (mV); I: D elektrodlardan geen akm iddeti (mA); R: Aletten dorudan okunan direntir (ohm).

Wenner drt elektrot yntemi

~ V C1 Akm elektrodu P1

Akm kayna A P2 C2 a Potansiyel elektrodu Akm elektrodu 10 mm

200-300 mm Akm-potansiyel elektrodu (elik)

a Potansiyel elektrodu

Topraklama tesislerinde denetim, yoklama ve lme

Toprak zdirencine bal olarak topran korozyon etkisi

Toprak zdirenci, (ohm.m) < 10 10 - 30 30 - 100 > 100 Topran korozyon etkisi ok korozif Korozif Orta korozif Az korozif

10

11

Yaylma Direncinin ve Topraklama Empedansnn llmesi

Akm kayna A E (C1 +P1) Topraklayc V P2 Potansiyel elektrodu > 40 m C2 Akm elektrodu ~

> 20 m

12

Topraklayc > 20 m

Gerilim Sondas

Akm Sondas > 20 m

13

14

L1 L2 L3 N

NEREYE ?
15

L1 L2 L3 N

16

EBEKE ETLER
lk harf trafonun sfr (yldz) noktasnn toprakla balant durumuna iaret etmektedir. T Topraa bal, I Topraktan yaltlm. kinci harf ise cihazlarn d metal gvdelerinin balant durumunu gstermektedir. T Topraa bal N Sfr hattna bal ana sistem TT, TN, IT eklinde olumakta, TN sistemin ise yine adet alt grubu meydana gelmektedir. TN-C, TN-S, TN-C-S
17

L1 L2 L3 N

TT Sistemi
18

L1 L2 L3 PEN

TN-C Sistemi
19

L1 L2 L3 N PE

TN-S Sistemi
20

L1 L2 L3 PEN N PE

TN-C-S Sistemi
21

L1 L2 L3 N

IT Sistemi
22

TT ebeke letme asndan ekonomik sistem, hata akm topraklama direnci ile snrl olduu iin sistemde hasara yol amaz, Ntrden ayr topraklama hattna gerek vardr, kurulum maliyeti fazla TN ebeke Montaj asndan en ekonomik sistem, faz iletken kesiti 10 mm2 den bykse TN-C uygulanabilir, Hata annda devrenin kesilmesi gerekir. Her yaltm hatas ksa devreye edeer, yangn riski, baralar, vs. zorlanmas nedeniyle, letme asndan pahal
23

IT ebeke lk hatada devrenin kesilmemesi en iyi alma srekliliini salar, lk yaltm hatas, sistem yaltm cihaz ile srekli izlenerek ikinci bir yaltm hatas meydana gelmeden zamannda ortadan kaldrlrsa insanlar iin en iyi korumay salayan sistemdir. Hastane gibi kaak akmn olmas istenmeyen zel yerlerde uygulanabilir tek sistemdir. Sistemde meydana gelecek ilk yaltm hatasnda arzann yerinin belirlenmesi ok nemlidir. Uyguland yerler: Hastane, Madenler, Gemiler, Hava Alanlar
24

Topraklama Sistemlerinde Kontrol Periyotlar

Elektrik retim, iletim, datm tesisleri Enerji nakil ve datm hatlar Sanayi tesisleri ve i merkezleri diren deerleri Topraklama tesisleri ile ilgili dier kontroller Sabit iletme elemanlar Yeri deiebilen iletme elemanlar 2 yl 5 yl 1 yl 2 yl 1 yl 6 ay

Parlayc, patlayc, tehlikeli ve zararl maddelerle allan iyerleri ile slak ortamlarda allan iyerleri iin kontrol periyotlar 1 yl aamaz.

25

E POTANSYEL SSTEM
Topraklamada en gvenli sistem e potansiyel sistemdir. Bu sistemde tm topraklamalar, tm metal blmler e potansiyel baralar ile birbirine irtibatlanr. Tesis ierisinde herhangi iki noktada oluabilecek gerilim fark nlenmi ve tm noktalarda e potansiyel salanm olur. Bu sistemde Ar Gerilim Darbe Koruyucu kullanlmas gerekir, sebebi ise d yldrmlk sistemini e potansiyel sisteme irtibatlarken bu sistemin oluturabilecei ar gerilimlere kar da nlem alnmaldr. Aksi takdirde bu sistem cihazlar iin byk tehlike oluturur.

26

3. Anten Topraklama balants 7. Metal Pencere Topraklama balants 6. Yangn merdiveni Topraklama balants

Dier metal ksmlarn Topraklama balants 27

elik Konstrksiyon Topraklama balants

D Yldrmlk Sisteminin Topraklama balants

Radyolink Kulesi Topraklama balants

28

TEMEL TOPRAKLAMASI

Tm metaller topraklama sistemine bal

29

BRKA METREDE BR N. DEMRNE RTBAT

30*3 GALVANZ LAMA

TEMEL TOPRAKLAMASI

Temel Topraklayc kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarnn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir.evresi byk olan binalarda temel topraklayc 20x20 mlik gzlere blnmelidir.
30

31

32

33

34

35

36

37

Toprak Yaltm

Bodrum d duvar En az 150 cm.lik balant filizi Zemin betonu

Bodrum d duvar Balant filizi Zemin betonu

Temel Drenaj ~ 5 cm ~ 5 cm Tespit eleman Temel topraklayc

Temel

Temel topraklayc

Demir donats bulunmayan temel

Demir donats bulunan temel

38

naat demiri balants

Pot.D.B.

Yldrmlk balant filizi

Balant filizi

Temel topraklama 30x3.5 mm

39

40

41

ETL TOPRAKLAMA MALZEMELER

42

43

44

TERMOKAYNAK

Termokaynak balant sistemi yar kalc bir grafit kalp ierisinde toz bakroksit ve alminyumun yksek sdaki tepkimesi ile yaplan bakr ve elik kaynak ilemidir.

45

Bu bileenler ( ekil 2 ve 3 ) atelendiinde bir tepkime oluur,

Ve bu tepkime neticesinde cruf ve ergimi bakr meydana3 gelir. Ergimi Bakr da daha nce kalptan geiini engelleyen ince bir elik diski eriterek birbirine eklenecek iletkenlere ular. Bu iletkenlerde eriyerek aralarnda bir fzyon kayna oluturur.

46

 Harici s kayna gerektirmez.

Malzeme bulunduu yerde, birka saniyede kaynaklanr. Kaynak balants molekler olarak gereklemesi sebebiyle ;
Mekanik balantnn aksine kaynak noktasnda gerilim dm olmaz. Ar akm tama kapasitesi en az kaynaklanan iletken kadardr. Mekanik balantlarda grlen, zamanda geveme ve korozyon grlmez.

47

DREN DRC KMYASAL

Her trl toprak yapsnda (Kayalk, Kumlu toprak gibi) topraklama direncini dren ve iletkenlii zayf olan topraklar iin ideal bir malzemedir.

Zamanla zlmez veya bozulmaz. Donma dayanklln yaklak %10 artrr. Periyodik olarak kontrol edilmesine gerek yoktur. Topraa zararl bir etkisi yoktur ve yer alt sularn kirletmez.
48

Kaak Akm Koruma

49

50

51

52

53

54

55

YILDIRIMDAN KORUNMA

56

57

58

Cumulonimbus
59

60

61

Akm iddeti 2 kA ile 250 kA arasnda deiir. Ik, Is, Ses, Mekanik ve Kimyasal etkiler oluturur.
62

Riskli yerler

Adm gerilimi

Yldrm dmesi muhtemel havalarda ak arazide ncelikle gvenli bir yer aranmal, arazide tek veya yksek aa altlarndan uzak durulmal yldrma kar ve adm gerilimine kar dikkatli olunmaldr.
63

YILDIRIMLI GN HARTASI(Nk)

64

65

NASIL KORUNULUR ?
YILDIRIMDAN KORUNMA TSE622

DI YILDIRIMLIK

YILDIRIMLIK

FRANKLN UBUU

FARADAY KAFES E.S.E ERKEN AKIM YAYAN PARATONERLER

B TP KORUMA

C,D TP KORUMA

ELEKTROSTATK PARATONER PEZOELEKTRK PARATONER PEZOELEKTRK PARATONER

ELEKTRONK PARATONER

ZAYIF AKIM KORUMA

66

DIYILDIRIMLIK SSTEMLER

A- PASF SSTEMLER 1- FRANKLN UBUU 2- GERG TEL METODU 3- FARADAY KAFES

67

1- FRANKLN UBUU

68

69

FRANKLN UBUU UBUU

UYGULAMA YERLER
KK TABANLI YAPILAR
Cami Minaresi,Deniz Feneri,Nbetci Kulbesi v.b.

FARADAY KAFESL YAPILARDA ZEL NOKTA KORUMASI

Baca kntlar,zellikle dz atlardaki cihazlar FRANKLN UBUU KORUMA KONS TEPE YARI AILARI
H(YKSEKLK) K.SEVYES

aclar

20 M

30 M

45 M

60 M

SEVYE-1 SEVYE-2 SEVYE-3 SEVYE-4

25 35 45 55

*
25 35 45

* *
25 35

* * *
25
70

2- GERG TEL METODU

71

3- FARADAY KAFES
UYGULAMA YERLER
BYK TABANLI YAPILAR
FARADAY KAFES UYGULAMA BLGLER

KORUMA SEVYES

KAFES ARALII

N LETKEN ARALII (Yap evresinde)

SEVYE-1 SEVYE-2 SEVYE-3 SEVYE-4

5X5 m 10x10 m 15x15 m 20x20 m

10 m 15 m 20 m 25 m

72

73

74

75

76

B- AKTF SSTEMLER

1- ELEKTROSTATK PARATONER 2- PEZOELEKTRK PARATONER

77

ELEKTROSTATK PARATONERLER

FOREND EU

TESLA ST

PETEX

Yldrm ncesi ani olarak deien ve artan elektrik alan etkisi ile yakalama ucunda oluan yksek gerilim iyonizasyon oluturur. yonizasyonun etkisi ile oluan yldrm kanalndan yldrm gvenli bir ekilde topraa aktarlr.
78

PEZOELEKTRK PARATONER

Cihazda bulunan piezoelektrik kristalin ald titreimlerle rettii yksek gerilim darbeleri,balk civarnda youn bir iyonizasyon oluturur. yonizasyonun etkisi ile oluan yldrm kanalndan yldrm gvenli bir ekilde topraa aktarlr..

79

VENTUR SSTEML YAKALAMA BALII YON YAYICI U

PASLANMAZ GVDE

PEZOELEKTRK KRSTAL

80

PARATONER (L SSTEM)

ELEKTROSTATK YON JENARATR FOTOVOLTAK YON JENARATR RZGAR ENERJL YON JENARATR

81

82

Paratonerler in Koruma Y.ap Ve Koruma Hacmi Tanm

RP h

83

84

85

86

yon Plazma Generatr

87

88

89

90

YILDIRIMLIK VE DER TESSAT LKLER

91

92

93

94

AIRI GERLM DARBE KORUYUCULARI

( YILDIRIMLIK -- AG PARAFUDR)
95

Ar Gerilim Darbesi
Ani ar gerilimler birka mikro saniye ile birka milisaniye arasnda bir meydana gelen ve bykl 1...10 kV arasnda deerler alabilen olaylardr. Bu byklkteki gerilimler, elektronik cihazlarn dayanma snrlarnn 10...15 katna eittir.
Yldrm Dearj Anahtarlama Etkisi ve Yldrmn ikincil etkileri

96

Ar Gerilimler 1 -Yldrm kaynakl 2 - alt hareketleri kaynakl

Yldrmlar elektrik tesisat, telefon ve veri iletiim hatlarnda Ani Ar Gerilimlere sebep olabilmektedir. Bu etkiler;

97

Endktif Kuplaj Etkisi

RE1

RE2

ndktansl kuplaj, yldrm akm ile hatlar arasndaki transformatr etkisi olarak tanmlanabilir. ok byk deerdeki yldrm akm bir manyetik alan oluturur ve bu manyetik alan yakn hatlarda gerilimler indklenmesi ile Ani Ar Gerilim meydana getirir.
98

Galvanik Kuplaj Etkisi

Direnli kuplaj, aralarnda L i2 i1 RE1 UE = RE . i1 i2 elektriksel balant bulunan binalar veya binalar grubuna yldrm dmesi halinde meydana gelir. RE2

Yldrmn dt yere yakn binann topraklama sistemi yldrmn oluturduu potansiyel adrnn (gerilim gradyentinin) tesiri altndadr. Buna karlk aralarnda elektriksel balant bulunan komu binann topraklama sistemi yldrmn potansiyel adrna gre referans topraktr. Bu durumda aradaki elektriksel balantlar zerinden dolam akmlar geer ve cihazlar zerinde ar gerilimler oluur.
99

Bir Yldrm Koruma Sistemi Ar Gerilim Korumas Salar m ?

Ar gerilimlere kar bir paratonerin veya yakalama ular sisteminin, tesisi tmyle koruduu yanl bir dncedir. Paratonerler, yapya dorudan yldrm dmesine kar, bilhassa can gvenliinin salanmas iin gereklidir. Bunun dnda havai hatlardan ve kablolardan gelecek darbelere kars zel nlemlerin alnmas gerekmektedir.

100

Ani Ar Gerilim Sonular

Elektronik Cihazlarda kart yanmalar ve lojik Kontroll cihazlarda program silinmeleri sonucunda ;

Endstriyel tesislerde lm-kontrol sistemlerinin durmas sonucu zararl maddelerin maddelerin szmas. Robotik sistemlerin kontrolden kmas sonucu zarar ve aksamlara sebep olmas. Telefon santrallerinin hasar grmesi sonucu haberlemenin durmas. Hastanelerde kullanlan elektronik cihazlarnda ve yasam destek nitelerinde hasar ve aksamalar
101

Ekipman arzalarna bal olarak retim kayplar ve verimliliin dmesi sebebiyle ; Pahal ekipmanlarn zarar grd iin yenilenmesi. Fabrikalarda imalatn durmas.(zellikle bilgisayar destekli imalatn CAD-CAM lerin bulunduu tesisler)

102

Hasarlarn statistikleri
Ar Gerilim/Dolayl Dearj Drme Hrszlk hmal Ksa Devre Su Baskn Yangn Araba Hrszl Dierleri
Analysis of the Wrttenbergische Assurance Company

32%
11,1 % 9,3 % 8,7 % 4,3 % 3,6 % 3,4 % 2,2 % 23,6 % 0 5 10 15 20 25 30 35

103

Koruma Sistemi Nasl alr ?

Aktif Enerji Kontrol devre emas

elektronik tetikleme

Ures

Ures

Alak gerilim sisteminde fazlarla toprak ve ntr ile toprak arasna balanan ar gerilim darbe koruyucular, darbe gelmesi durumunda ak devre durumundan iletime geerek ar akm kendi zerlerinde sndrrler.

Ar Gerilim Koruma (Snf I/B)

Electronik Electronic

Ar Gerilim Koruma (Snf II/C)

Bunun iin DIN-IEC normlarnda kademeli bir koruma ngrlmtr. Her kademe darbe gerilimini bir derece azaltarak neticede sistem iin zararsz hale getirir. Kaba koruma iin B snf; orta seviye iin C snf ve hassas koruma iin D snf koruma modlleri kullanlr.
104

AIRI GERLM DARBE KORUYUCULARI SEM ZELGES

KORUMA SEVYES SEVYE 1 VE EK NLEM SEVYE 1 SEVYE 2 SEVYE 3 SEVYE 4 ANA PANO TAL PANO C SINIFI C SINIFI ---MAKNA TEL. SANTRAL HAT KORUMA ----KAMERA SSTEM KOAKSYEL KORUMA -----

B SINIFI B SINIFI B+C SINIFI C SINIFI D SINIFI

D SINIFI D SINIFI ----

105

B SINIFI AIRI GERLM KORUMALARI Ana datm panosunda kullanlr. Dier ar gerilim koruma rnlerine gre daha yksek gerilim ve akmlara kar koruma salar. 1 faz iin 1 adet 1faz +toprak iin 2 adet 3 faz iin 3 adet 3 faz + toprak iin 4 adet
1. faz 2. faz 3. faz toprak ntr

106

C SINIFI AIRI GERLM KORUMALARI kincil ( tali ) datm panosunda kullanlr. Ana panoda yaplan korumann yetersiz kald ve ana pano ile tali pano arasnda bir yerden gelebilecek ani yksek gerilim ve akmlara kar koruma salar.

1 faz 1 faz +toprak 3 faz 3 faz + toprak

1. faz 2. faz 3. faz toprak ntr

107

1 faz + toprak 3 faz + toprak

1. faz 2. faz 3. faz toprak ntr

108

POWERSET B VE C BRARADA AIRI GERLM KORUMALARI

1 faz 1 faz +toprak 3 faz 3 faz + toprak

1. faz 2. faz 3. faz toprak ntr

109

1 faz +toprak 3 faz + toprak

1. faz 2. faz 3. faz toprak ntr

110

CHAZ PRZ KORUMALARI

Deerli cihazlarnz Ar Gerilime kar korumak ve ihtiyalarnza cevap verebilecek eitlilikte ve klkta priz korumalar mevcuttur. D snf Ar Gerilim korumalar sadece bal olduklar cihazlar korurlar.B ve C snf korumalarn mevcut olduu binalarda D snf korumalara genelde ihtiya yoktur. Ancak ok nemli cihazlar varsa B+C+D snf korumalar bir arada kullanlabilir.ok yksek risk iermeyen yerlerde D snf tek bana yeterli koruma salayabilir.

111

KOAKSYEL + PRZ KORUMA( TELEVZYON KORUMA )

Televizyon koruma olarak tasarlanm bu rn Televizyonunuzu Elektrik ebekesinden, anten ve anten kablosu araclyla gelebilecek ar gerilimlere kar koruma salayan kompleks bir rndr.

112

DATA KORUMALAR

santralinin kartlarnn yanmasnda veya bilgisayarlar donanmlar, Hub, switch gibi network donanmlarnn yanmalarnda yeni bir cihaz almak veya tamiratn yaptrmak iin harcanan para ve zaman kayplarn nlemek iin daha ekonomik 2li (2 hat girili), 4l, 6l ve 10lu seriler halinde bulunan DATA TELEFON KORUMA sistemleri mevcuttur.
113

Telefon

Telefon Hat Koruma

Data Korumalar

Telefon Hat Koruma Balant rnei

Data Koruma Balant rnei

114

KOAKSYEL , UHF , BNC VE KAMERA KORUMALAR Genellikle bina atlarnda bulunan uydu alclar, anak antenler ile kablolu TV bina girii gibi ar gerilim darbesinin binanza giriini salayacak koaksiyel data girilerini korumada kullanlr. Bunlar data girii ncesinde sisteme seri olarak monte edilmektedirler. Farkl adaptrleri ve mekanizmalar ile her trl sisteme uygun olarak kullanlabilirler. Bal olduklar Televizyon ve Televizyon sistemini koruduklar dnldnde ne kadar ekonomik bir zm olduu grlecektir.

115

POTANSYEL DENGELEYCLER Paratoner tesisat ile varsa yaknlarndaki yanc ve patlayc madde ieren yakt tanklar, doalgaz borular v.b. gibi yangn tehlikesi bulunan sistemler ve farkl iki topraklama e potansiyel oluturmak amacyla birbirine potansiyel dengeleyiciler zerinden balanmaldr..Bu sistem yangn tehlikesi olabilecek yerlerdeki topraklamalar iinde kullanlabilir.

Balant rnei

116

Endstriyel Tesisler in Ar Gerilim Koruma Sistemleri

1 -- B Tipi Koruma 2 -- C Tipi Koruma 3 -- C Tipi Koruma 4 -- D Tipi Koruma 5 -- D Tipi Koruma 6 -- D Tipi Koruma 7 -- D Tipi Koruma 8 -- Telefon Koruma 9 -- Data Koruma

117

Normal Binalar iin Ar Gerilim Koruma Sistemi

1 -- B+C Tipi Koruma 2 -- C Tipi Koruma 3 -- C Tipi Koruma 4 -- D Tipi Koruma 5 -- D Tipi Koruma 6 -- D Tipi Koruma 7 -- D Tipi Koruma 8 -- Telefon Koruma 9 -- Data Koruma 10--Data Koruma 11--Koaksiyel Koruma

118

Kaynaka Kaynak a
M. BAYRAM, Elektrik Tesislerinde Topraklama N. TAYLAN, Elektrik Tesislerinde Topraklama ve Ksa Devre . KALENDERL, Topraklama Semineri . LSU, Topraklama Semineri N. UMURKAN, Topraklama Ders Notlar A.C. URYAN, Elektrik Akmnn Etkileri Schneider Elektrik Topraklama Seminerleri Schneider Elektrik Kaak Akm Koruma AMPER Elektrik Topraklama Semineri Elektrik Tesislerinde Topraklama Ynetmelii IEEE Std 80 www.electrical-installation.org www.mto.com.tr www.lightningeliminators.com
119