Analitik Kimya Lab F y 2012

1
KATYONLARIN SSTEMATK NTEL ANALZ

Giri Bir maddenin bileimini nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) olarak belirlemek amacyla kullanlan yntemlerin kurumsal ve deneysel ynlerini inceleyen bilim dalna analitik kimya denir. Nitel analiz organik ya da inorganik zellikte olan bir maddenin bileenlerini, nicel analiz ise bu bileenlerin miktarlarn belirler. Gerek nitel (kalitatif) gerekse de nicel (kantitatif) analiz analitik kimyada tehis ve tayin bilinen bir madde ile karlatrma eklinde yaplr. Nitel (kantitatif) analitik kimya, kullanlan ynteme bal olarak genelde blmde incelenir: Gravimetrik analiz Volimetrik analiz Aletli (Enstrmental) Analiz Nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) analizde kullanlacak yntemin aadaki koullar salamas gerekir. a. Reaksiyon belirli ve tek olmaldr. b. Reaksiyon tek ynde olumaldr. c. Reaksiyon hzl olmaldr. d. Reaksiyonun bitimi kolay saptanabilmelidir. e. Reaksiyon tekrarlanabilir olmaldr. Pozitif ykl iyonlar olan katyonlarn gruplandrlarak tannmasna katyonlarn sistematik nitel analizi denir. Baz deiiklikler ile bu blmde uygulanan Freseniusun 23 katyon ieren sistematik analiz yntemi ilk kez 1840 ylnda yaynlanm ve gnmze dek gncelliini korumutur.
Bilecik eyh Edebali niversitesi Kimya ve Sre Mhendislii Blm Analitik Kimya Laboratuvar Fy
2
izelge 1. Katyonlarn gruplandrlmas
Grup ktrme zellikleri
Katyonlarn Forml Ag+ Seyreltik HCl ile klorrleri Pb+2 ker. Hg2+2 Hg+2 Cu+2 Bi+3 Seyreltik HClli ortamda Pb+2 H2S ile slfrleri ker. Cd+2 As+3, As+5 Sb+3, Sb+5 Sn , Sn
+3 +4
Oluan keleklerin Forml ve Rengi AgCl PbCl2 Hg2Cl2 HgS CuS Bi2S3 PbS CdS As2S3 As2S5 Sb2S3 Sb2S5 SnS SnS2 Al(OH)3 Cr(OH)3 Fe(OH)3 Fe2S3 MnS NiS CoS ZnS BaCO3 SrCO3 CaCO3 MgCO3(NH4)2\CO3.4H2O Ba3(PO4)2 Sr3(PO4)2 Ca3(PO4)2 MgNH4PO4.6H2O ---------------------------------beyaz beyaz beyaz siyah siyah kahverengi-siyah siyah sar sar sar turuncu-krmz turuncu kahverengi sar beyaz yeil kahverengi siyah ak pembe siyah siyah beyaz beyaz beyaz beyaz beyaz beyaz beyaz beyaz beyaz
NH4Cll ortamda seyreltik NH3 zeltisi ile hidroksitleri ve NH4Cl ve seyreltik NH3li ortamda H2S ile slfrleri ker.
Al+3 Cr+3 Fe+3 Fe+3 Mn+2 Ni+2 Co+2 Zn+2 NH3 ve NH4Cll Ba+2 ortamda (NH4)2CO3 Sr+2 zeltisi ile karbonatlar Ca+2 ker. Mg+2 (ya da) Ba+2 Kuvvetli NH3li ortamda Sr+2 (NH4)2HPO4 zeltisi ile Ca+2 fosfatlar ker. Mg+2 Belirli bir ktrc yoktur NH4+ Na+ K+
Katyonlarn gruplandrlmas klorr, slfr, hidroksit, karbonat ve fosfat tuzlarnn znrlklerinin farkl olmas temeline dayanr. Uygulanan yntemde katyonlar nce uygun tepkenlerle klorr, slfr, hidroksit, karbonat ve fosfat tuzlarna dntrlerek, drd grup tepkenleri ile ken biri znm halde olan be ana grupta toplandktan sonra her bir gruptaki katyonlar ayrt edici zellikler ile birbirlerinden ayrlarak tek tek tanmlanr.
izelge 1de katyon gruplarnn ktrc tepkenleri ve ktrme ortamlar ile oluan keleklerin kimyasal formlleri ve renkleri grlmektedir. Katyonlarn sistematik nitel analizinde NH4+ katyonu ieren tepkenler kullanldndan tm dier katyonlarn analizinden nce zgn rnekte bu katyonun belirlenmesi gerekir.
Deney No: 1 1. GRUP KATYONLARIN NTEL ANALZ Deneyin Amac Verilen rnek zelti ierisindeki 1. grup katyonlarn ayrlmas ve tannmas. Deneyin Kuram 1.grup katyonlar, klorrleri souk seyreltik asitlerde znmeyen Ag+, Hg2+2 ve Pb+2 katyonlarn ierir (gm grubu). Gm grubu klorrlerin znrlk arpm (K) deerleri ve znrlkleri () izelge 2de verilmitir. izelge 2. Gm grubu klorrlerin znrlk arpm (K) deerleri ve znrlkleri () Tuz AgCl Hg2Cl2 PbCl2 K 1,6*1010 2,0*1018 1,0*104 (M) 1,3*105 7,9*107 3,0*102
izelge
2deki
deerlerden
de
grld
gibi,
PbCl2n
znrl
AgCln
znrlnden yaklak bin kat, Hg2Cl2den ise yaklak yz bin kat daha fazladr. ktrc anyonun fazlal durumunda, bu znrlklerinin ortak iyon etkisi nedeniyle daha da azalaca aktr. Bu da AgCl ve Hg2Cl2n ktrme ortamnda hemen hemen tamamen keceini, PbCl2n ise ou zaman tam olarak kmeyeceini ve dk deriimlerde olduunda ise hi kmeyebileceini gsterir. 1.grup katyonlar klorrleri olarak dier gruplardan ayrldktan sonra, tek tek tannabilmesi iin baz zelliklerinin bilinmesi gerekir. rnein; PbCl2, AgCl ve Hg2Cl2den scak suda daha ok znmesi ile ayrlabilir. PbCl2n 0 C ve 100 C scaklklarnda sudaki znrlkleri srasyla 0,673g/100mL ve 3,34g/100mL olup 100 Cdeki znrlk deeri 5 kat daha byktr. Fakat yine de bir miktar PbCl 2 znmeden AgCl ve Hg2Cl2 ile birlikte kalabilir ve bu nedenle Ag+ ve Hg2+2 katyonlarnn tannmasn zorlatrabilir. AgCl ise Hg2Cl2den amonyakta znerek, znr Ag(NH3)+ kompleks iyonunu oluturmas ile ayrlabilir. NH3 ayn zamanda Hg2Cl2 ile her ikisi de suda znmeyen
metalik civa (Hg, siyah) ile civa (II) amino klorr (HgNH2Cl, beyaz) oluturarak Hg2+2 katyonunun zeltideki siyahlama ile tannmasn da salar. DENEYN YAPILII 1.Grup katyonlarnn ktrlmesi: 1. Analizi yaplacak zeltiden 10 damla alnarak zerine, 3M HCl zeltisinden 34 damla eklenir, iyice kartrlr ve santrifjlenir (HClnin az miktarda fazlas, ortak iyon etkisi nedeniyle 1.grup klorrlerinin daha iyi kmesini salar. HCl ya da Cl- iyonunun fazla miktarda eklenmesi ise znr AgCl3-2 ve PbCl4-2 komplekslerinin aadaki tepkimeler sonucu olumasn salar.) AgCl (k) + 2Cl- AgCl3-2 PbCl2 (k) + 2Cl- PbCl4-2 2. kmenin tam olup olmadn anlamak iin stteki zeltiye, bir damla daha 3M HCl zeltisi damlatlr. Yeniden kelek olursa zelti bir kez daha santrifjlenir ve kelek ile zelti ayrlr. 3. Tpte kalan kelek, 1 damla 3M HCl ieren 10 damla souk su ile ykayp yeniden santrifjlenir ve ykama suyunu atlr. (PbCl2 ykama srasnda nemli lde znebilir. Ortak iyon etkisi PbCl2n znrln azaltacandan ykama suyuna HCl eklenir.) Pb+2 + 2Cl- PbCl2 (k) beyaz Ag + Cl AgCl (k) beyaz Hg2+2 + 2Cl- Hg2Cl2 (k) beyaz kelek 1: Elde edilen beyaz kelek, PbCl2, AgCl ve Hg2Cl2 olabilir. Bu kelek 2. ilemde Pb+2 katyonunun ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. zelti 1: 25. grup katyonlarn ierebileceinden bu gruplarn analizi iin saklanacaktr.
+ -
Pb2+ katyonun ayrlmas ve tannmas: 4. kelek 1in zerine, 67 damla damtk su eklenerek, kaynar su banyosunda 45 dakika kartrarak stlr. 5. Karm scakken derhal santrfjlenerek, zelti hemen dikkatle ayrlmaldr. (PbCl2 scak suda olduka iyi znmesine karn, zelti souduunda ker. Pb+2 iyonu iin deneyin ou kez yanl kmas, bu nedenledir.) 6. kelekte PbCl2 kalmamas iin, kelek iki kez daha scak suyla ykanr. 7. Ykama suyundan alnan 1 damla zeltiye, 1 M K2CrO4 zeltisi damlatlr. 8. kelek olumazsa, kelekte PbCl2 yok demektir. kelek oluursa, kelek olumayana dek ykama ilemini srdrlr. kelek 2: AgCl ve Hg2Cl2 ierebilir ve 3. ilemde Ag+ ile Hg2+2 katyonlarnn ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. zelti 2: PbCl2 ierebilir ve Pb+2 katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. Pb2+ katyonun tannmas: 9. zelti 2nin bir ksmna, 4 damla 1M K2CrO4 zeltisi eklenir. Oluan SARI KELEK Pb+2 katyonun varln gsterir. 10. zeltinin dier ksmna ise, birka damla 3 M H2SO4 zeltisi eklendiinde oluan BEYAZ KELEK Pb+2 katyonun varlnn dier bir kantdr. Pb+2 + CrO42 PbCrO4 (k) sar Pb +
+2
SO42
PbSO4 (k) beyaz
Ag+ ile Hg22+ katyonlarnn ayrlmas ve Hg22+katyonunun tannmas: 11. kelek 2 zerine, 10 damla 3M NH3 zeltisi eklenerek iyice kartrlr. 12. Santrifjlenerek kelek ile zelti ayrlr: Hg2Cl2 (k) + 2 NH3 Hg (s)+ HgNH2Cl (k) + NH4+ + Clsiyah beyaz AgCl (k) + 2 NH3 Ag(NH3)2+ + ClBilecik eyh Edebali niversitesi Kimya ve Sre Mhendislii Blm Analitik Kimya Laboratuvar Fy
kelek 3: Oluan SYAH ya da GR KELEK, Hg Hg22+ katyonu varln gsterir.
(s)
ile HgNH2Cl
(k)
karmdr ve
zelti 3: Ag(NH3)2+ ve Cl- iyonlarn ierebilir ve 4. ilemde Ag+ katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. Ag+ katyonunun tannmas: 13. zelti 3n bir ksm, 3 M HNO3 zeltisi ile asitlendirilir. Oluan BEYAZ KELEK Ag+ katyonu varln gsterir. (zeltinin asidik olup olmad turnusol kd ile denetlenmelidir. Ag(NH3)2+nin AgCle dnmesi iin zelti asidik olmaldr. zelti asidik deilse zeltide Ag+ iyonlar bulunmasna karn kelek gzlenemez.) Ag(NH3)2+ + Cl- + 2H3O AgCl (k) + 2NH4+ + 2H2O beyaz
Deney Verileri: Bilinen ve bilinmeyen rneklerin her ikisi iin de bulgularnz aadaki rnek izelgede verildii gibi yazn (izelge 3). Bu izelgeyi tm katyon ve anyon analizlerinin veriler ve sonular blmlerinde kullann. izelge 3. Sistematik analizde verilerin sunulmasnda kullanlacak rnek izelge
Sorular 1. 1.grup katyonlarn ktrme zelliini yaznz? 2. 1.grupta ktrlen katyonlar hangileridir? ken tuzlarn formlleri ve isimlerini yaznz. 3. Kurun katyonunun tannmas deneyinde kelein scak su ile ykanmasnn nedeni nedir?
4. Renksiz bir bilinmeyen rnee (U), HCl ilave edildiinde beyaz bir kelek (k1) olumaktadr. k1 keleine scak su eklendiinde, bir zelti (z) ve beyaz kelek (k2) gzlenir. z zeltisi, K2CrO4 ve asetik asit ile muamele edildiinde kelek gzlenmez, U zeltisinin bir ksmna ayn ilemler uygulandnda ise CrO4-2 iyonunu ieren renkli bir zelti gzlenir. k2 keleine amonyak eklendiinde tamamen znd grlmtr. Bu rnekte 1. gruptan hangi iyonlar bulunur, hangileri bulunmaz ve bulunma ihtimali olanlar hangileridir? 5. Aada verilen K deerlerini kullanarak belirtilen scaklkta gm (I) klorrn sudaki molar znrln hesaplaynz. a) 50 Cde K = 1,3x10-9 b) 100 Cde K = 2x10-8
Deney No:2 II. GRUP KATYONLARIN NTEL ANALZ Civa (II) (Hg2+), kurun (Pb2+), bizmut (III) (Bi3+), kadmiyum (Cd2+), arsenik (III) (As3+), antimon (III) (Sb3+), kalay (II) (Sn2+) ve bakr (Cu2+) gibi katyonlara II. grup katyonlar denir. Bu grup katyonlarn temel zellii 0,3 M HClli ortamda slfr ile renkli kelek vermeleridir. Ortamn asitliinin ok iyi ayarlanmas gerekir. nk yksek pHlarda III. grup katyonlar da slfrleri halinde ker. II. ve III. grup katyonlar slfrlerinin znrlk arpmlar izelge 1de verilmitir. izelge 1. II. ve III. grup katyonlarn slfrlerinin znrlk arpmlar II grup katyon slfrleri Forml ve K deerleri CdS:2,0xl0-28 PbS : 7,0 x 10-28 CuS : 6,0 x 10-36 HgS : 1,6 x 10-52 Sb2S3 : 1,7 x 10-93 Bi2S3: 1,0x10-97 Renkleri Ak Sar Siyah Siyah Siyah Turuncu Koyu Kahverengi SnS: 1,2x10-27 Kahverengi III grup katyon slfrleri Forml ve K deerleri MnS : 1,4 x 10-15 FeS: 6,0 xl0-18 NiS : 1,0 x 10-22 CoS : 5,0 x 10-22 ZnS : 4,5 x 10-24 Renkleri Pembe Siyah Siyah Siyah Beyaz
As2S3: bilinmiyor fakat ok Sar kk
II. ve III. grup katyonlar ayrmak iin bu slfrlerin znrlkleri arasndaki farkllktan yararlanlr. Hidronyum iyonu deriimi, slfr iyonu deriimini kontrol ettiinden dolay nemlidir. Slfrleri ktrmek iin gerekli olan S2- iyonlar H2Sin ayrmasyla
10
salanr. H2S gaz suda znen zayf bir asittir ve iki basamakl ayrma tepkimesi verir. II. ve III. grup katyonlarn ieren bir karm H2S ile doyurulduunda ken slfrlerden birbirine karmas en muhtemel olanlar ZnS2 ve SnSdir (Kleri birbirine en yakn olanlar). H2S H+ + HSHS- H+ + S2 2 tepkime toplanarak, H2S 2H+ + S2 Doygun H2S zeltisi yaklak 0,l Mdr. Bu durumda, [H3O+]2 [S2-] = 6,8 x 10-24 II. grup katyonlarn slfrleri halinde kmesini salayan hidronyum iyonu deriimi 0,3 M (pH= 0,5) kabul edilirse katyonu ktrmek iin gerekli S2- iyonu deriimi: (0,3)2 [S2-] = 6,8xl0-24 [S2-] =7,5xl0-23 M olur. Yar mikro analiz ynteminde katyonlarn kme ileminden nceki balang deriimleri 0,01 M deerine eit veya daha kktr. Bu durum dikkate alndnda iki deerlikli bir katyon (M2+) slfrnn znrlk arpm: MS(k) M2+ + S2K= [M2+][S2-] = (0,01) (7,5 x 10-23) = 7,5 x 10-25 olur. Daha nce verilen II. grup katyon slfrlerinin znrlk arpm deerlerinin tamam [H3O+] = 0,3 M olan bir zeltide elde edilen znrlk arpm 7,5 x l0-25 deerinden kk, III. grup katyon slfrlerinin znrlk arpm deerleri ise 7,5 x l0-25 deerinden daha byktr. Dolaysyla bu ortamda yalnzca II. grup katyonlar kecektir. III. grup katyonlarn slfrleri halinde ktrmek iin ortamn pHn yeniden ayarlamak gerekir. II. ve III. grup slfrlerinin ktrlmesi iin gerekli olan H2S; tiyoasetamid (CH3CSNH2) ve demir slfr gibi eitli bileiklerden elde edilebilir. Bu uygulamada H2S yerine tiyoasetamid bileiinin kullanlmas nerilmitir. nk tiyoasetamid bileii, suda kolay znr ve H2S oluturmas iin sadece stmak yeterlidir. Tiyoasetamidin tek dezavantaj pahal olmasdr. Tiyoasetamid stlnca hidrolizlenerek H2S oluturur.
11
CH3CSNH2 + 2H2O CH3COO- + NH4+ + H2S DENEYN YAPILII Analizi yaplacak zeltinin 1mLsi bir deney tpne alnr ve zerine 2 damla 3 M HNO3 zeltisi ekledikten sonra, su banyosunda 3 dakika stlr. (Not 1) zeltiye, nce krmz turnusolun rengi maviye dnene kadar 3M NH3 zeltisinden, daha sonra yine tam krmz renge dnene kadar 3M HCl zeltisinden eklenir. zelti, hacmi 1 mL oluncaya kadar buharlatrldktan sonra, 2 damla deriik HCl eklenir. Elde edilen bu zelti yaklak 0,3 M HCl deriimindedir. zeltiye, 5 damla tiyoasetamid zeltisi eklenerek su banyosunda 5 dakika stlr. Arseniin H2S ile kmesi iin ortam scak ve asidik olmaldr.
zelti zerine, 0,51 mL damtk su ve 23 damla daha tiyoasetamid zeltisi eklenip, su banyosunda 5 dakika daha stldktan sonra santrifjlenir.
kelek ile zelti ayrlr. 3HgCl2 + 2H2S + 4H2O HgCl2.2HgS (k) + 4H3O+ + 4Clbeyaz HgCl2.2HgS + H2S + 2H2O 3HgS (k) + 2H3O+ + 2Clsiyah Cu+2 + H2S + 2H2O CuS (k) + 2H3O+ siyah 2Bi+3 + 3H2S + 6H2O Bi2S3 (k) + 6H3O+ kahverengi-siyah Pb+2 + H2S + 2H2O PbS (k) + 2H3O+ siyah Cd+2 + H2S + 2H2O CdS (k) + 2H3O+ sar 2H3AsO3 + 3H2S As2S3 (k) + 6H2O sar
12
2H2AsO4- + 5H2S + 2H3O+ As2S5 (k) + 10 H2O arsenat iyonu sar 2SbCl4- + 3H2S + 6H2O Sb2S3 (k) + 6H3O+ + 8Clturuncu-krmz 2SbCl6- + 5H2S + 10H2O Sb2S5 (k) + 10 H3O+ + 12Clturuncu Sn+2 + H2S + 2H2O SnS (k) + 2H3O+ kahverengi SnCl62 + 2H2S + 4H2O SnS2 (k) + 4H3O+ + 6Clklorostannat iyonu sar kelek 1: HgS, CuS, Bi2S3, PbS, CdS, As2S3, As2S5, Sb2S3, Sb2S5, SnS ve SnS2 olabilir. Bu kelek ikinci ilemde 2A ve 2B katyon gruplarnn ayrlmasnda kullanlacaktr. zelti 1: 35. grup katyonlarn ierebilir. H2Sin uzaklatrlmas iin zelti kaynatlr ve dier gruplarn aranmas iin saklanr. (Not 2) 2A ve 2B gruplarnn ayrlmas: Slfr keleklerini ieren kelek 1, 1 damla tiyoasetamid ve 1 damla doymu NH4Cl zeltileri ieren 10 damla damtk su ile ykanp ykama suyu atlr. kelee, 8 damla 3 M KOH zeltisi eklenip su banyosunda 3 dakika kartrarak stldktan sonra santrifjlenir ve zelti temiz bir deney tpne aktarlr. Kalan kelee yeniden 8 damla 3 M KOH zeltisi eklenip santrifjlenir ve her iki zelti birletirilir. 2As2S3 (k) + 4OH- AsO2- + 3AsS2- + 2H2O 3Sb2S3 (k) + 4OH- Sb(OH)-4 + 3SbS-2 3SnS2 (k) +6OH- Sn(OH)62 + 3SnS32 HgS (k) + S2 HgS22
13
kelek 2: 2A grubu katyonlarnn slfrleri olan HgS, CuS, Bi2S3, PbS ve CdS ile az miktarda S ierebilir ve 3. ilemde 2A grubu katyonlarnn ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. zelti 2: 2B grubu katyonlar olan arsenik, antimon, kalayn ve az miktarda da civann znr kompleks iyonlarn ierir ve 6. ilemde 2B grubu katyonlarnn ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. 2A grubu katyonlarndan Hg2+ katyonunun ayrlmas ve tannmas: kelek 2, ortamdaki fazla KOHi uzaklatrmak iin 10 damla damtk su ile ykanp
ykama suyu atlr.
kelek zerine, 10 damla 3M HNO3 zeltisi eklenerek su banyosunda 3 dakika
kartrarak stldktan sonra santrifjlenir. Eer ok miktarda kelek kalmsa ayn ilem tekrar edilir ve zeltiler birletirilir.
zelti zerine kan serbest kkrt, cam ubuk yardmyla alnp atlr. Bakr, bizmut,
kurun ve kadmiyum slfrleri, slfr iyonunun HNO3 zeltisinde serbest kkrde ykseltgenmesi ile znrler. Civa slfr, HNO3 zeltisinde znmez. 3CuS (k) + 2NO3 + 8H3O+ 3Cu+2 +2NO + 3S + 12H2O Bi2S3 (k) + 2NO3 + 8H3O+ 2Bi+2 + 2NO + 3S + 12H2O 3PbS (k) + 2NO3 + 8H3O+ 3Pb+2 + 2NO + 3S + 12H2O 3CdS (k) + 2NO3 + 8H3O+ 3Cd+2 + 2NO + 3S + 12H2O kelek 3: HgS (siyah) ya da Hg(NO3)2.2HgS (beyaz) ve S olabilir ve Hg2+ katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. HgS, HNO3 ile beyaz Hg(NO3)2.2HgS keleini verir. zelti 3: Pb2+, Bi3+, Cu2+ ve Cd2+ iyonlarn ierebilir. 4. ilemde bu iyonlardan Pb2+nin ayrlmasnda kullanlacaktr.
14
1. Hg+2 katyonunun tannmas: kelek 3 zerine, 3 damla deriik HNO3 ile 9 damla deriik HCl (kral suyu) ekledikten sonra 10 damla da damtk su eklenip su banyosunda 2-3 dakika kelek znene kadar kaynatlr. zelti souduktan sonra, 2 damla SnCl2 zeltisi eklenir. BEYAZ (Hg2Cl2) ya da GR (Hg ve Hg2Cl2) KELEK Hg2+ katyonu varln kantlar. (Not 3) 3HgS (k) + 2NO3- + 8H3O+ 3S + 2NO + 12 H2O +3Hg+2 3Hg+2 + 12Cl- 3HgCl42 Toplam reaksiyon, 3HgS (k) + 2NO3- + 8H3O+ + 12Cl- 3HgCl42 + 2NO + 3S + 12 H2O 2HgCl42 + SnCl42 Hg2Cl2 (k) + SnCl62 +4Clbeyaz Hg2Cl2 + SnCl42 2Hg (s) + SnCl62 Siyah 2. Pb2+ katyonunun Bi3+, Cu2+ ve Cd2+ katyonlarndan ayrlmas ve tannmas: zelti 3, bir kapsle alnarak zerine 3 damla deriik H2SO4 eklenir ve koyu beyaz dumanlar grnene dek eker ocakta stlr. Bu ileme, kapslde 23 damla madde kalana kadar devam edilir. Kapsl iyice souduktan sonra, zerine dikkatle 1 mL damtk su eklenir ve cam ubukla kartrlr.
Santrifj tpne aktarlarak santrifjlenir. Pb+2 iyonu PbSO4 eklinde ker. Bu kelek HNO3li ortamda Pb(HSO4)2 oluumuyla znr. Beyaz SO3 dumanlarn grlmesi HNO3,n zeltiden uzaklatrldn gsterir. Pb+2 + SO42 PbSO4 (k) beyaz H2SO4
s
SO3 (g) + H2O (g)
15
kelek 4: PbSO4 olabilir ve Pb+2 katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. zelti 4: Bi+3, Cu+2, Cd+2 iyonlarn ierebilir ve bu iyonlardan Bi+3un ayrlmasnda kullanlacaktr. 3. Pb2+ katyonunun tannmas: kelek 4, 4 damla damtk su ile ykanr ve ykama suyu atlr. Daha sonra zerine 10 damla doymu amonyum asetat (NH4CH3COO) zeltisi eklenir ve su banyosunda 3 dakika kartrarak stlr. Bu ilem sonunda zelti bulank ise santrifjlenir ve oluan kelek atlr.
zeltiye, 1 damla deriik asetik asit ve 2 damla 1 M K2CrO4 zeltisi eklenir. SARI KELEK Pb+2 katyonunun varln kantlar. (Not 4) PbSO4 (k) + 2CH3COO- Pb(CH3COO)2 + SO42 Pb(CH3COO)2 + CrO42 PbCrO4 (k) + 2CH3COOSar 4. Bi3+ katyonunun Cu2+ ve Cd2+ katyonlarndan ayrlmas ve tannmas: zelti 4n zerine, bazik oluncaya kadar, srekli kartrarak, damla damla, deriik NH3 zeltisi eklenir. Daha sonra 3 damla daha eklenir ve santrifjlenir. Bi+3 + 3NH3 + 3H2O Bi(OH)3 (k) + 3NH4+ Bi(H2O)6+3 + 3NH3 Bi(H2O)3(OH)3 (k) + 3NH4+ Cu+2 + 4NH3 Cu(NH3)4+2 mavi Cd + 4NH3 Cd(NH3)4+2 renksiz kelek 5: Bi(OH)3 olabilir ve Bi+3 katyonun tannmasnda kullanlacaktr. zelti 5: Cu(NH3)4+2 ve Cd(NH3)4+2 komplekslerini ierebilir ve Cu+2 ve Cd+2 katyonlarnn tannmasnda kullanlacaktr.
+2
16
5. Bi+3 katyonunun tannmas : kelek 5, 5 damla damtk su ile ykanarak ykama suyu atlr. Daha sonra kelek zerine, 1012 damla yeni hazrlanm potasyum stannit zeltisi eklenir. kelekteki ani siyahlama Bi+3 katyonunun varln gsterir. Potasyum stannit zeltisi hazrlamak iin, 2 damla SnCl2 zeltisi zerine damla damla 3 M KOH zeltisi eklenir ve oluan jelatimsi bir kelek olan Sn(OH)2 znene dek KOH zeltisi eklenmesi srdrlr. Sn+2 + 2OH- Sn(OH)2 Sn(H2O)4+2 + 2OH- Sn(H2O)2(OH)2 (k) + 2H2O Sn(OH)2 + OH- Sn(OH)3 Sn(H2O)2(OH)2 (k) + (OH)3 Sn(H2O)2(OH)2 + H2O 2Bi(OH)3 + 3Sn(OH)3- + 3OH- 2Bi (k) + 3Sn(OH)62 2Bi(H2O)3(OH)3 + 3Sn(H2O)(OH)3- 2Bi (k) + 3Sn(H2O)(OH)5- + 6H2O siyah 6. Cu2+ katyonunun tannmas: zelti 5in rengi mavi ise, Cu+2 katyonu varlnn bir kantdr. Bu zeltiden alnan 1 damla zerine, 1 damla 6 M asetik asit ve 1 damla 0,05 M K4Fe(CN)6 zeltisi eklendiinde oluan KIRMIZI KELEK Cu+2 katyonu varlnn dier bir kantdr. 2Cu+2 + Fe(N)64 Cu2[Fe(CN)6] (k) koyu krmz 7. Cd2+ katyonunun tannmas: zelti 5 mavi renkli ise, rengini gidermek iin 1 M KCN zeltisinden renk kaybolana kadar, damla damla eklenir. 3 damla da fazladan 1 M KCN zeltisi ve 23 damla tiyoasetamid zeltisi eklenerek su banyosunda 5 dakika stlr.
17
Oluan sar kelek Cd+2 iyonu varln kantlar. Eklenen KCN ile Cu(NH3)4+2 kompleksinden Cu(CN)3- kompleksi oluur. Cu+2 yoksa zelti renksiz olacandan KCN eklemeye gerek yoktur. 2Cu(NH3)4+2 + 7CN- + 2OH- 2Cu(CN)32 + 8NH3 + CNO- + H2O Cd(NH3)4+2 + 2CN- Cd(CN)2 (k) + 4NH3 beyaz Cd(CN)2 (k) + 2CN- Cd(CN)42 (k) Cd(CN)42 + H2S CdS (k) + 2HCN + 2CNsar 8. 2B grubu katyonlarndan arseniin ayrlmas ve tannmas : zelti 2ye, asidik olana dek 3 M HCl zeltisi eklenir ve santrifjlenerek, elde edilen zelti atlr. kelee, 10 damla deriik HCl zeltisi eklenerek, su banyosunda 45 dakika kartrarak stlr ve santrifjlenir. zelti temiz bir deney tpne aktarlarak saklanr. kelek ile ilemlere devam edilir.
kelek zerine, 8 damla su ve 4 damla deriik HCl zeltisi eklenerek ykanr, santrifjlenir ve zelti bir nceki saklanan zelti ile birletirilir. zeltideki H2Si ortamdan uzaklatrmak iin karm stlr. H2S uzaklatrlamazsa antimon ve kalay, HCl zeltisi seyreltildiinde yeniden ker. kelek sar olana dek stlmaldr. AsO2- + 3AsS2- + 4H3O+ 2 As2S3 (k) + 6H2O sar Sb(OH)4- + 3SbS2- + H2O 2Sb2S3 (k) + 8H2O turuncu-krmz Sn(OH) + 3SbS2 + 6H3O 3SnS2 (k) + 12H2O sar kelee deriik HCl eklenmesiyle aadaki tepkimeler oluur. Sb2S3 + 6H3O+ + 12Cl- 2SbCI63 + 3H2S + 6H2O SnS2 + 4H3O+ + 6Cl- SnCl62 + 2H2S + 4H2O As2S3 + Deriik HCl Tepkime vermez
4+
18
kelek 6: As2S3, As2S5, ve S ierebilir. 2A grubundan kalan kk bir miktar HgS de burada ortaya kabilir. Bu kelek arsenik katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. zelti 6: Sn+4 ve Sb+3 iyonlar ierebilir ve bu iyonlarn tannmasnda kullanlacaktr. 9. Arsenik iyonunun tannmas : kelek 6, scak su ile 3 kez ykanr ve ykama sular atlr. Ykama ilemi Cl- iyonlarn ortamdan uzaklatrmak iin yaplr. Bu ilem yaplmadnda arsenik iyonu gzlenemez. kelek zerine, 4 damla deriik HNO3 zeltisi eklenerek, 5 dakika su banyosunda stlr.
Oluan zeltinin zerine, 5 damla 0,5 M AgNO3 zeltisi eklenir ve kartrlr. Eer kme olursa santrifjlenip kelek atlmaldr. Oluan kelek ortamdan uzaklatrlamayan Cl- ile Ag+n AgCl oluturmasndan olabilir.
Duru zeltiye, 15 damla 2,5 M sodyum asetat zeltisi eklenir. Oluan KIRMIZIMSIKAHVERENG KELEK Ag3AsO4 olup arsenik iyonunun varln gsterir. As2S3 (k) + 10NO3- + 8H3O+ 2H2AsO4- + 3S + 10NO2 + 10H2O 2CH3COO- + H3O+ 2CH3COOH + OHH2AsO4- + 2 OH- AsO43 + 2H2O AsO43 + 3Ag+ Ag3AsO4 (k) Krmzms-kahverengi 10. Antimon iyonunun tannmas: zelti 6, biri az biri ok olacak ekilde iki ksma ayrlr ve az olan zelti ile antimon iin aadaki iki deney yaplr. ki ayr saat camna ok az miktarda NaNO2 kristallerinden koyup zerine 3er damla 3 M HCl zeltisi eklenerek, NO2 gaz giderilene kadar kartrlr. Daha sonra her ikisine de, 2 damla rodamin-B zeltisi ekledikten sonra birine 1 damla damtk su dierine ise 1 damla zelti 6dan damlatlr ve renkleri karlatrlr.
19
Rodamin-Bnin krmz renginin LEYLAK-MOR renge doru dnmesi antimon iyonunun varln gsterir. Sodyum nitrit Sb3+ Sb5+e ykseltger. Sb5+ ise rodamin-Byi ykseltgeyip renk deiimini salar. ok miktarda NaNO2 kullanldnda da ayn renk deiimi gzleneceinden NaNO2 miktarna dikkat edilmelidir.
zelti 6 dan 12 damla alp zerine, 1 damla tiyoasetamid zeltisi eklenir ve stlr. Bu ilemler sonucunda oluan TURUNCU KELEK antimon iyonunun varln gsterir. 2SbCl63 + 5H2S + 10 H2O Sb2S5 (k) + 10H3O+ + 12Clturuncu 11. Kalay iyonunun tannmas: zelti 6dan ayrlan miktarca ok olan zeltiye, kendi hacmi kadar 3 M HCl zeltisi ve bir para Mg erit eklenerek, Mg erit tamamen znene dek kartrlr. Bu zeltiye 4 damla doymu HgCl2 zeltisi eklenir. Oluan beyaz ya da gri kelek kalay iyonunun varln gsterir. Metalik Mg, Sb3+u metalik antimona ve Sn4+a, Sn2+a indirger. zeltideki kk siyah taneciklerin oluumu antimon varlnn kantdr. 2SbCl63 +3Mg 2Sb (k) + 3Mg+2 + 12Clsiyah SnCl62 +Mg SnCl42 + Mg+2 + 2ClSnCl42 + 2HgCl2 Hg2Cl2 (k) + SnCl62 beyaz Hg2Cl2 + SnCl42 2Hg(s) + SnCl62 siyah Notlar: 1. Asidik karakteri nedeniyle SnS2nin KOHdaki znrl bazik karakterdeki SnSye oranla ok daha fazladr. Bu nedenle Sn+2 iyonlarn Sn+4 iyonlarna ykseltgemek gerekir. Bu ilem yaplmazsa KOH ile II. grup katyonlarnn 2A ve 2B alt gruplarna ayrlmas srasnda, kalay kaybedilebilir. Sn+2 iyonlarnn Sn+4 iyonlarna ykseltgenme tepkimesi, 3 Sn+2 + 2 NO3- + 8 H3O+ + 18 Cl- 3SnCl62 + 2NO + 12 H2O eklindedir ve ilem klorr iyonlar varlnda zeltinin nitrik asit ile stlmasyla yaplr.
20
2. zeltideki H2Sin uurulmad durumda, ak havann etkisiyle S2 iyonlar SO42 iyonlarna ykseltgenerek 4. grup katyonlarnn, zellikle de BaSO4n kmesine neden olur. zeltide 2. grup katyonlardan baka katyon grubu yoksa ya da 3. grup katyonlarnn nitel analizine hemen devam edilecekse S2 iyonlarnn SO42 iyonlarna ykseltgenmesi olduka yava yrdnden bu ileme gerek yoktur. 3. Kral suyu (i) HNO3n ykseltgeme gc ile HgS deki slfr iyonunu serbest kkrte ykseltgeyerek ve (ii) HCldeki klorr iyonunun kararl kompleksler oluturma eilimi ile kararl HgCl42- iyonunu oluturarak HgSi zer. znmeden kalan ksm ise serbest kkrttr. 4. Kurunu, PbCrO4 eklinde ktrmeden nce zelti asetik asit ile asitlendirilmelidir. Bu yaplmad durumda ortamda bulunabilecek olan bizmut, kromat olarak kebilir.
Sorular 1. II. grup katyonlar nelerdir? simleri, formlleri ve deerlikleri ile yaznz. 2. II. grupta bulunan metal katyonlarnn tiyoasetamid ile ktrlen tuzlarnn formllerini ve kelek renklerini yaznz. 3. 2A ve 2B gruplarnn birbirlerinden ayrlmas iin deneyde kullanlan kimyasallar ve uygulanan ilemler nelerdir? Ksaca aklaynz. 4. II. Grup katyonlar ktrlmeden nce ortamn pHnn ayarlanmas neden ok nemlidir? 5. II. grup katyonlarn tannmas deneyleri sonucunda bu katyonlarn oluturduklar kelekleri ve bu keleklerin renklerini yaznz.
21
Deney No: 3 III. GRUP KATYONLARIN NTEL ANALZ Deneyin Amac: 3. grupta yer alan katyonlarn nitel analiz yntemleriyle gzlemlenmesi ve tanmlanmas. Deneyin Kuram Freseniusun sistematik analizine gre 3.grupta; Al+3, Cr+3, Zn+2, Co+2, Ni+2, Mn+2 ve Fe+2, Fe+3 katyonlar yer almaktadr. Bu katyonlar I. ve II. grup katyonlarnn ktrc reaktifleriyle kelek oluturmazlar. NH3 ve NH4Cl zeltileri ile pH yaklak olarak 9a ayarlanm H2S ieren bir ortamda kelek verirler. Al+3 ve Cr+3 katyonlar, hidroksitlerinin slfrlerinden daha az znr olmas nedeniyle hidroksitleri olarak, dierleri ise 2. grup katyonlar gibi slfrleri olarak kerler. 3. grup slfrlerinin deerleri 2. grup slfrlerinin znrlk arpm (K) deerlerinden daha byk olmas nedeniyle 3.grup slfrleri benzer koullarda 2. grup slfrlerinden daha ok znrler. Bu nedenle 3. grup slfrlerinin ktrlebilmesi iin 2. grup slfrleri iin gerekenden daha byk bir S2 iyonu deriimi gerekmektedir. zeltinin H2S gaz ile doygun hale getirilmesi durumunda ktrme iin gerekli olan S2 iyonu deriiminin daha byk olabilmesi iin;
verilen eitlie gre [H+] 0,3 M olmas gerekir. Bunun salanabilmesi iin zeltinin daha az asidik veya daha fazla bazik olmas gerekmektedir. Baziklik ortama NH3 zeltisi eklenerek salanabilir. NH3n ayrmas ile oluan OH- iyonlar ortamn pHn arttrrken Al+3 ve Cr+3 katyonlarnn da hidroksitleri olarak kmesini salar. OH- iyonu deriimi ok yksek olursa 4. grup katyonlarndan Mg2+, Mg(OH)2 (K=1,1x1011 ) olarak kebilir. Bu durumda ortamdaki OH- iyonlar deriimi; S2- iyonu deriimini 3. grup katyonlarnn slfrlerinin kebilecei bir deriime kadar arttracak, Al(OH)3 ve Cr(OH)3n kmesine yeterli olacak ayn zamanda Mg(OH)2yi ktrmeyecek bir deerde olmaldr. Bu da pHn yaklak olarak 9 deerinde tutulmas ile salanabilir.
22
Ortamn pH deerini sabit tutabilmek amacyla kullanlan zeltiler tampon zeltilerdir. Tampon zeltilerinin pH, zeltiye asit veya bazn kk miktarlarnn eklenmesinden etkilenmez. Tampon zeltilerinin kullanlan iki yaygn tr vardr. Bir zayf asit ile bu zayf asidin bazik tuzundan oluan (CH3COOH ve NaCH3COO gibi) tampon zeltiler. Bir zayf baz ile bu zayf bazn asidik tuzundan oluan (NH3, NH4Cl gibi) tampon zeltiler. Analizlerde pH yaklak 9 deerinde tutabilmek iin NH3 ve NH4Cl tampon zeltisi kullanlacaktr. NH4+ iyonlar deriiminin arttrlmasyla OH- iyonlar deriiminin azalaca NH3n ayrma dengesiyle ispatlanabilir. NH3 + H2O NH4+ + OH-
veya Ortama NH4Cl zeltisi eklenmesi OH- iyonu deriimini yukardaki koullar salayabilecek bir deerde tutacak; bir baka deyile eklenen zelti tampon ilevi grerek OH- deriiminin istenen deerde tutulmasn salayacaktr. 3. grup katyonlar kuvvetli bir bazn fazlas ile etkiletirilerek iki alt gruba ayrlr. KOH fazlas eklendiinde hidroksitleri znen alminyum, krom ve inko 3A katyon grubunu, hidroksitleri znmeyen kobalt, nikel, mangan ve demir ise 3B katyon grubunu olutururlar. Bu ayrma nitel analizde byk kolaylk salamaktadr.
ALMNYUM Alminyum periyodik cetvelin IIIA gurubu elementidir. Alminyum, yumuak ve hafif bir metal olup mat gmms renktedir. Bu renk, havaya maruz kalmas nedeniyle zerinde oluan ince oksit tabakasndan ileri gelir. Alminyum, zehirleyici ve manyetik deildir. Younluu, eliin veya bakrn yaklak te biri kadardr. Atom arl 26.98 g/mol, ykseltgenme basama: 3+dr.
23
KROM Krom periyodik cetvelin VIB gurubu elementidir. Krom, cilal parlakl ile beyazmavi renkte sert bir metaldir. Younluu 6,9 g/cm3 tr. Erime noktas 1550 C ve kaynama noktas 2482 Cdr. Atom numaras 24 ve atom arl 51,996dr. Elementin tabi olarak ve ktle numaras Cr50, Cr52, Cr53, Cr54 olan drt izotopu vardr. Bunlardan en bol bulunan Cr52dir. Ykseltgenme basama: 1+, 2+, 3+, 4+, 5+, 6+ dr. Krom doada +3 deerlikli bulunur, indirgenme reaksiyonuyla +6 deerlik alr. NKO inko periyodik cetvelin IIB gurubu elementidir. Mavimsi ak gri renkte, krlgan bir metaldir. Elementlerin periyodik tablosunda gei elementleri grubunda yer alr. Dk kaynama scakl dikkat ekicidir. Dklm halde sert ve krlgandr. 120 Cde ekillendirilebilir. Atom arl 65,37 g/mol ve ykseltgenme basama 2+dir. MANGAN Mangan periyodik cetvelin VIIB gurubu elementidir. Mangan, gm parlaklnda, sert ve krlgan bir metaldir. Toz haline getirilebilir. Erime noktas 1245 C, kaynama noktas 2150 Cdir. zgl arl 7,43 g/cm3 tr. Mn sembolyle gsterilip, atom numaras 25dir. Atom arl 54,94 g/mol, ykseltgenme basama 1+, 2+, 3+, 4+, 5+, 6+, 7+dir. Grimsi metal renklidir. DEMR Demir periyodik cetvelin VIIIB gurubu elementidir. Atom arl 55,85 mol/g, ykseltgenme basama: 2+, 3+, 6+dir. Demir, yerkabuunda en ok bulunan metaldir. KOBALT Kobalt periyodik cetvelin VIIIB grubu elementidir. Atom numaras 27, atom arl ise 58,9332 g/mol'dr.
24
DENEYN YAPILII III. Grup Katyonlarnn ktrlmesi 1. Analizi yaplacak rnein (gruplarn analizi sryorsa 2. grup katyonlarnn nitel analizinde 1. ilemden ayrlan zelti 1) 1 mLsi bir deney tpne alnr ve zerine 4 damla doymu NH4Cl zeltisi ve zelti iyice bazik oluncaya kadar damla damla deriik NH3 zeltisi eklenir (Not 1). Al+3 + 3NH3 + 3H2O Fe+3 + 3NH3 + 3H2O Cr+3 + 3NH3 + 3H2O deimektedir. Al(H2O)6+3 + 3NH3 Fe(H2O)6 + 3NH3 Cr (H2O)6+3 + 3NH3 Ni+2 + 6NH3 Co+2 + 6NH3 Zn+2 + 4NH3 Mn+2 + NH3
+3
Al(OH)3(k) + 3NH4+ Fe(OH)3 (k) + 3NH4+ Cr(OH)3 (k) + 3NH4+
Bu iyonlarn sulu (hidrat) ekilleri kullanldnda tepkimeler aada verildii gibi
Al(H2O)3(OH)3 (k) + 3NH4+ renksiz-jelatinimsi Fe(H2O)3(OH)3 (k) + 3NH4+ kahverengi-jelatinimsi Cr (H2O)3(OH)3 (k) + 3NH4+ grimsi-yeil-jelatinimsi Ni(NH3)6+2 Co(NH3)6+2 Zn (N3)4 +2 Tepkime vermez.
2. zelti zerine 10 damla tiyoasetamid zeltisi eklenir. Ardndan 5 dakika su banyosunda stlr ve santrifjlenir. kmenin tam olarak gerekletiini denetlemek iin stteki duru zeltiye 1 damla daha tiyoasetamid zeltisi eklenir ve 5 dakika daha stlp santrifjlenir. kelek ile zelti ayrlr (Not 2). 2Fe(OH)3 + 3S2 + 6NH4+
Fe2S3 (k) + 6NH3 + 6H2O siyah
Al(OH)3 ve Cr(OH)3, (NH4)2 Sden etkilenmez.

25
Mn2+ + S2Ni(NH3)62+ + S2Co(NH3)62+ + S2Zn (NH3)42+ + S2-
MnS (k) pembe NiS (k) +6NH3 siyah CoS (k) +6NH3 siyah ZnS (k) + 4NH3 beyaz
kelek 1: Al(OH)3, Cr(OH)3, Fe2S3, MnS, NiS, CoS ve ZnS ierebilir. 3A ve 3B gruplarnn ayrlmasnda kullanlacaktr. zelti 1: 45.grup katyonlarn ierebilir. zelti 3 M HCl zeltisi ile asitlendirildikten sonra hacmi yarya inene kadar su banyosunda stlr. kelek oluursa zelti santrifjlenir ve kelek uzaklatrlr. Duru ve renksiz zelti 4.grup katyonlarn analizi iin saklanr (Not 3). 3A ve 3B gruplarnn ayrlmas 3. kelek 1 zerine 5 damla deriik HCl zeltisi eklenir ve kartrlr (Not 4). Al+3 + 6H2O Al(H2O)6+3 + 3H2O Cr+3 + 6H2O Cr(H2O)6+3 + 3H2O 2Fe+3 +3H2S + 6H2O Mn+2 + H2S + 2H2O Zn+2 + H2S + 2H2O
Al(OH)3(k) + 3H3O Al(H2O)3(OH)3(k) + 3H3O Cr(OH)3(k) + 3H3O Cr(H2O)3(OH)3(k) + 3H3O Fe2S3(k) + 6H3O MnS (k) + 2H3O ZnS (k) + 2H3O
4. HCl eklenmi zelti zerime 3 damla deriik HNO3 zeltisi eklenir ve su banyosunda tam zelti oluuncaya kadar stlr. NiS (k) + 2NO3- + 4H3O CoS (k) + 2NO3- + 4H3O Ni+2 + 2NO2 + S + 6H2O Co+2 + 2NO2 + S + 6H2O
26
5. zelti 3 M KOH zeltisi ile bazikletirildikten sonra yaklak 0,2 g Na2O2 dikkatle ve kartrlarak zeltiye eklenir. zelti su banyosunda 3 dakika stlr ve santrifjlenir. kelek 10 damla su ile ykanr ve ykama suyu zelti ile birletirilir (Not 5). kelei oluturan tepkimeler aada verildii gibi gereklemektedir. Mn+2 + 2OHMn(OH)2(k) + O22 + H2O Mn(H2O)4+2 +2OHMn(H2O)4(OH)2(k) + O2-2
Mn(OH)2(k) MnO(OH)2(k) + 2OHMn(H2O)4(OH)2(k) + 2H2O beyaz MnO(OH)2(k) + 2OH-+ 2H2O kahverengi
Son iki tepkimenin toplanmas ile elde edilen tepkime; Mn(H2O)4+2 + O2-2 (bazik zelti) eklinde gerekleir. Demirin en kararl hali Fe+3 olmas nedeniyle tm 3. grup analizi sresinde demir yksek olaslkla Fe+3 olarak bulunur. Fe+3 + 3OHFe(H2O)6+3 +3OHCo+2 + 2OHCo(H2O)6+2 +2OH2Co(OH)2(k) + O22 + 2H2O 2Co(H2O)4(OH)2 + O22 Ni+2 + 2OHNi(H2O)6+2 +2OHMnO(OH)2(k) +3H2O
Fe(OH)3(k) Fe(H2O)3(OH)3(k) + 3H2O Kahverengi-jelatinimsi Co(OH)2(k) Co(H2O)4(OH)2 + 2H2O Pembe Co(OH)3(k) + 2OH2Co(H2O)3(OH)3 + 2OHKahverengi Ni(OH)2(k) Ni(H2O)4(OH)2 + 2H2O Yeil-jelatinimsi
27
zeltiyi oluturan tepkimeler aadaki gibidir: Al+3 + 3OHAl(OH)3(k) + OHAl(H2O)6+3 +3OHAl(H2O)3(OH)3(k) + OHZn + 2OH Zn(OH)2(k) + OHZn(H2O)4+2 +2OHZn(H2O)2(OH)2(k) + OHCr+3 + 3OHCr(OH)3(k) + OH2Cr(OH)4-(k) + 3O2Cr(H2O)6 +3OH
+3 +2 -
Al(OH)3(k) Al(OH)4- (veya AlO2- + 2H2O) znr Al(H2O)3(OH)3(k) + 3H2O Beyaz-jelatinimsi Al(H2O)2(OH)4- + H2O znr Zn(OH)2(k) Zn(OH)3- (veya HZnO2- + 2H2O) znr Zn(H2O)2(OH)2(k) + 2H2O Beyaz-jelatinimsi Zn(H2O)(OH)3- + H2O znr Cr(OH)3(k) Cr(OH)4znr 2CrO42+ 4OH- + 2H2O znr Cr(H2O)3(OH)3(k) + 3H2O Grimsi-yeil-jelatinimsi Cr(H2O)2(OH)4- + H2O znr 2CrO42+ 4OH- + 6H2O znr
Cr(H2O)3(OH)3(k) + OHCr(H2O)2(OH)4- +3O2-
kelek 2: MnO(OH)2 (hidrat mangan (IV) dioksit MnO2H2O), Fe(OH)3, Co(OH)3 ve Ni(OH)2 ierebilir ve 5. ilemde 3B grubu katyonlarnn ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. zelti 2: Alminat (AlO2-), kromat (CrO4-2) ve inkat (HZnO2-) iyonlarn ierebilir ve 3. ilemde 3A grubu katyonlarnn ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr.
28
3A grubu katyonlarndan Al+3 katyonunun ayrlmas ve tannmas 6. zelti 2 zerine 10 damla doymu NH4CH3COO ve zelti tam asidik olana kadar 3 M CH3COOH zeltisi eklenir. Ardndan zelti hafife bazik olana kadar 3 M NH3 zeltisinden damla damla eklenir ve santrifjlenir. 7. Santrifj ileminin ardndan kelek ve zelti ayrlr (Not 6). Al(OH)4- + CH3COOH Al(H2O)2(OH)4- + 4CH3COOH Al+3 + 3NH3 + 3H2O Al(H2O)6+3 + 3NH3 Al+3 + CH3COO- + 4H2O Al(H2O)6+3 + 4CH3COOAl(OH)3(k) + 3NH4+ Al(H2O)3(OH)3(k) + 3NH4+ Renksiz-jelatimsi kelek 3: Al(OH)3 olabilir. Al+3 katyonunun tannmas iin kullanlacaktr. zelti 3: CrO42- ve Zn(NH3)42+ iyonlarn ierebilir. Krom ve inko iyonlarnn birbirlerinden ayrlp tannmasnda kullanlacaktr (SARI RENKL zelti krom iyonu varln gsterir). Al+3 katyonunun tannmas 8. kelek 3, 10 damla damtk su ile ykanr ve ykama suyu atlr. kelek znene kadar zerine 3 M HCl zeltisinden damla damla eklenir. Oluan zelti zerine 3 damla doymu NH4CH3COO zeltisi ile 3 damla alimnon eklenir. 9. Ardndan zelti 3 M NH3 zeltisi ile hafif bazik duruma getirilir ve 2 dakika bekletilip ve santrifjlenir. Oluan KIRMIZI KELEK Al+3 katyonunun varln gsterir. Al(OH)3(k) + 3H3O+ Al(H2O)3(OH)3(k) + 3H3O+ Al+3 + 3NH3 + 3H2O Al(H2O)6+3 (k) + 3NH3 Al(H2O)3(OH)3(k) + Aliminon adsorpsiyonu Krom ve inko iyonlarnn ayrlmas ve tannmas 10. zelti 3 zerine kme tamamlanncaya kadar 2M Ba(CH3COO)2 zeltisi eklenir ve zelti santrifjlenir.
Al+3 + 6H2O Al(H2O)6+3 (k)+ 3H2O Al(OH)3(k) + 3NH4+ Al(H2O)3(OH)3(k) + 3NH4+ Renksiz-jelatimsi KIRMIZI KELEK
29
11. Santrifj ileminin ardndan kelek ile zeltiyi ayrlr. kelek 4: BaCrO4 veya BaSO4 olabilir. Kromun tannmasnda kullanlacaktr (zeltideki S2 iyonlar Na2O2 etkisiyle SO42 iyonlarna ykseltgenir ve SO42 iyonlar Ba2+ iyonlar ile BaSO4 olarak ker). Ba+2 + CrO42 Ba+2 + SO42 BaCrO4(k) Sar BaSO4(k) Beyaz zelti 4: Zn(NH3)4+2 iyonlarn ierebilir. inko katyonunun kullanlmasnda kullanlacaktr.
Kromun CrO42 iyonu olarak tannmas 12. kelek 4, SARI RENKL ise CrO42 iyonlarnn varln gsterir. kelek zerine 10 damla 3 M HCl zeltisi eklenir ve su banyosunda 1 dakika stldktan sonra oluan beyaz kelek alnr (BaCrO4 HCl de znecek, BaSO4 ise znmeyecektir). 13. Bir para szge kd zerine zeltiden 2 damla damlatp zerine 2 damla H 2O2 zeltisi damlatlr. Hzla kaybolan MAV RENK krom varlnn bir kantdr (Not 7). BaCrO4 (k) + H3O+ HCrO4- + 2H2O2 + H3O+ 4CrO5 +12H3O
+
Ba+2 + HCrO4- + H2O CrO5 + 4H2O Mavi 4Cr+2 + 7O2 + 18H2O
Zn+2 katyonunun tannmas 14. zelti 4, 3M CH3COOH zeltisi ile hafife asitletirildikten sonra 5 damla tiyoasetamid zeltisi eklenir ve kaynayan su banyosunda 5 dakika bekletilir. Oluan BEYAZ KELEK Zn+2 kayonu varln gsterir (Not 8). Zn(NH3)4+2 + 4CH3COOH Zn+2 + H2S + 2H2O Zn+2 + 4NH4+ + 4CH3COOZnS(k) + 2H3O+ Beyaz
30
3B grubu katyonlarnn ayrlmas ve tannmas 15. kelek 2, 10 damla damtk su ile ykanr ve ykama suyu atlr. kelek 2-3 damla deriik HCl zeltisi ile zlr ve zeltiye, hacmi yaklak 2 mL olana kadar damtk su eklenir. Oluan zelti drt eit ksma blnr. Ni(OH)2(k) + 2H3O+ Fe(OH)3(k) + 2H3O+ 2Co(OH)3(k) + 6H3O+ + 2ClMnO(OH)2(k) + 4H3O+ + 2ClMangann MnO4- iyonu olarak tannmas 16. zeltinin birinci ksmna yaklak 0,2 gram kat sodyum bizmutat (NaBiO3) eklenip iyice kartrldktan sonra santrifjlenir. KIRMIZIMSI-MOR bir zelti rengi permanganat (MnO4-) iyonunun varln gsterir (Not 9). 2Mn+2 + 5BiO3- + 14H3O+ 2MnO4- + 5Bi+3 + 21 H2O Krmzms-mor Fe+3 katyonunun tannmas 17. zeltinin ikinci ksmna 2 damla 3M NH4SCN zeltisi eklenir. KOYU KIRMIZI bir zelti rengi Fe3+ katyonunun varln gsterir (Not 10). Fe+3 + 6SCNFe(SCN)6-3 Koyu krmzms-kahverengi Co+2 iyonunun tannmas 18. zeltinin nc ksmna znmeyen kat kalana kadar para para kat NaF eklenir (Not 11). Ni+2 + 4H2O Fe+2 + 6H2O 2Co+2 + Cl2 + 12H2O Mn+2 + Cl2 + 7H2O
19. zeltiye, bir spatl ucu NH4SCN eklendikten sonra, 10 damla alkoll NH4SCN zeltisi, tp hafife eerek kenarndan ve iindeki svya kartrmadan yavaa eklenir. ki svnn yzeyinde oluan MAV-YEL renk Co+2 katyonunun varln gsterir.
31
Co+2 + 4 SCN-
Co(SCN)4-2 Mavi-yeil
Ni+2 katyonunun tannmas 20. zeltinin drdnc ksmna znmeyen kat kalana kadar para para kat NaF eklenir. 3M NH3 zeltisi ile zelti bazikletirilip zerine 4 damla dimetilglioksim eklenir. Oluan KIRMIZI KELEK Ni+2 katyonunun varln gsterir (Not 12). Ni+2 + 2NH3 + 2C4H8O2N2 (C4H7O2N2)2Ni (k) + 2NH4+ Krmz
Notlar: 1) Eer zelti; 2. gruptan kalan ve H2Si uurulduktan sonra saklanan zelti ise NH3 eklendiinde oluan ve ar NH3de znmeyen krmz kahverengi kelek Fe3+ iyonunun, renksiz jelatinimsi kelek ise Al3+ iyonunun varln gsterir. 2) Beyaz bir kelek oluumu zeltide inko iyonlarnn bulunduunu, demir, kobalt ve nikel iyonlarnn ise bulunmadn gsterir. 3) S2- iyonlar asitlendirme ve kaynatma ile ortamdan uzaklatrlmazsa, atmosferdeki oksijenin etkisiyle SO42- iyonlarna ykseltgenerek 4. grup katyonlarndan bazlarnn slfatlar olarak kmelerine ve ortamdan ayrlmalarna neden olurlar. 4) kelein tmyle znmesi Ni+2 ve Co+2 iyonlarnn bulunmadn gsterir. Bu katyonlar HClde olduka yava znrler. Bundan dolay bu aamada elde edilen ve yalnzca karma HNO3 eklendiinde znen siyah kelek, Ni+2 ya da Co+2 ya da her ikisinin birlikte bulunduunu gsterir. 5) Fazla miktarda Na2O2 eklenmesi sakncaldr. Fazla miktarda eklenen Na2O2 nedeniyle demir, kobalt ve nikel hidroksitleri kuvvetli bazik bir zeltide dalabilir ve alminyum ve inko iyonlarnn bulunmas gletirirler. Bu nedenle zeltiden 1 dakika sreyle hava kabarcklar kacak kadar Na2O2 eklenmesi yeterli olacaktr. Na2O2 eklenmesinin nedeni Cr3+ iyonunu CrO42- iyonuna, Fe(OH)2 ve Co(OH)2yi Fe(OH)3 ve Co(OH)3e, ayrca Mn(OH)2yi MnO(OH)2ye ykseltmektir.
32
6) NH3 ve NH4CH3COO ile tamponlanm bir zeltide Al(OH)3 tmyle ktrlebilir. Bu zeltide inko, hidroksiti olarak kmeyip Zn(NH3)42+ kompleksi olarak zeltide kalr. 7) CrO42- ieren asidik bir zeltiye H2O2 zeltisi, CrO5 (perkromat) oluumu nedeniyle mavi renk oluturur. Bu bileik kararsz olup oksijen gaz kartarak hemen bozunur ve bu nedenle renk kaybolur. 8) St grnmmdeki beyaz kelek Zn+2 varln gsterir. Az miktarda Fe+2 ve Co+2 iyonlarnn ya da 2. grupta kalabilen Pb+2 iyonlarnn FeS, CoS ve PbS olarak kmeleri kelei siyahlatrabilir. Byle bir kelee 3M HCl zeltisi eklendiinde ZnS, FeS ve PbS znr. CoS ise znmeden kalr. Santrifjlenerek alnan duru zeltiye 0,05 g Na2O2 ve 20 damla 3M KOH zeltisi eklenip 1 dakika kaynatldktan sonra kelek oluumu varsa santrifjlenerek kelek atlr. zelti 1,5 M H2SO4 zeltisi ile asitlendirilir. Tekrar kelek oluumu varsa santrifjlenerek kelek atlr. zelti 3M NH3 zeltisi ile hafife bazikletirilip ardndan 3 M CH3COOH zeltisi ile asitlendirilir ve zerine 23 damla tiyoasetamid zeltisi eklenir. Oluan beyaz kelek ZnS olup Zn+2 kayonu varln gsterir. 9) Asidik zeltiye NaBiO3 yerine PbO2 eklendiinde Mn+2 iyonu mor renkli permanganat iyonuna ykseltgenir. 10) zeltinin rengi koyu krmzms kahverengi olmaldr. Kullanlan malzeme ve maddelerden gelebilecek eser miktardaki Fe3+ iyonu ak krmz renk verir. 11) Fe+3 iyonunun varl Co+3 ve Ni+2 iyonlarn kapatr. Fe+3, Co+2 ve Ni+2 iyonlarn ieren bir zeltiye eklenen F- iyonu, Fe+3 iyonunu renksiz ve kararl ferriflorr kompleks iyonu oluturarak tutar. Fe+3 + 6FFeF63 FeF63 iyonu Co+3 ve Ni+3 katyonlarnn tannmasnda kullanlan tepkenlerin hibiri ile tepkime vermez. 12) zeltide Co+2 iyonunun varl, dimetilglioksim ile koyu renkli bir kompleks oluturarak Ni+2 iyonunu kapatabilir. Bunu nlemek iin 12 damla fazla dimetilglioksim eklenerek krmz renkli nikel dimetilglioksimin kmesi salanmas gerekmektedir.
Sorular 1. nc grup katyonlar nelerdir?

33
2. nc grup katyonlarn nitel analizinde ortam pHn yaklak 9da tutmann nedenini aklaynz. 3. Tampon zeltisini tanmlayarak en yaygn olarak kullanlan iki trn yaznz. 4. NH3 ve NH4Cl tampon zeltilerinin kullanlmasnn nedenini aklaynz. 5. nc grup katyonlarn oluturduklar keleklerin yaps ve rengi nasldr?
34
Deney No: 4 IV. ve V. GRUP KATYONLARIN NTEL ANALZ A) IV. GRUP KATYONLARININ ANALZ Deneyin Amac: IV. grupta yer alan katyonlarn nitel analiz yntemleriyle gzlemlenmesi ve tanmlanmas. Deneyin Kuram Bu grubun katyonlar baryum (Ba2+), kalsiyum (Ca2+), magnezyum (Mg2+) ve stronsiyum (Sr2+) dur. IV. grup katyonlar olarak ken drt element, periyodik cetvelin II A grubu elementleridir. Kimyasal zellikleri olduka birbirine benzeyen bu katyonlar sadece 2+ ykseltgenme basamana sahiptirler ve kompleks iyon oluturma eilimleri ok zayftr. Ayrca Ba2+, Ca2+ ve Sr2+ katyonlar karakteristik alev renkleri verirler. IV. GRUP KATYONLARININ KTRLMES IV. grup katyonlarnn hepsinin suda az znr tuzlar karbonat ve fosfatlardr. Bu tuzlarn znrlkleri ve znrlk arpmlar izelge 1de verilmitir. Grld gibi znrlkleri kk olup, magnezyum tuzlar dndakiler iin 10-3 g/100 mL deerindedir.
izelge 1. IV. grup katyonlar tuzlarnn znrlkleri ve znrlk arpmlar
Bileik BaCO3 Ba3(PO4)2 CaCO3 Ca3(PO)2 MgCO3 MgNH4PO4.6H2O SrCO3 Sr3(PO4)2
g/100 mL 10-3 10-3 10-3 10-3 10-2 10-2 10-3 10-3
K 10-9 10-39 5.10-9 10-29 10-5 10-13 10-9 10-31
35
IV. grup ktrc reaktifi olan amonyum karbonat ve amonyum hidrojen fosfat, NH4+ iyonu ve NH3 ortamnda ayn etkinlikte deildir. Her iki anyonda grubun tamamen ayrlmasn salayamaz. IV. GRUP KTRCS OLARAK KARBONAT YONU Avantaj: BaCO3, SrCO3 ve CaCO3 ieren IV. grup kelei asitte kolay znr ve zme ilemi srasnda CO32- iyonu karbon dioksit halinde ortamdan uzaklar. Dolaysyla alev testi bu iyonlara kolaylkla uygulanr. Dezavantaj: NH4+ iyonu ieren amonyakl bir zeltide IV. grup iyonlar tam olarak CO32- anyonu ile ktrlemez. rnek zeltisinden I., II. ve III. grup katyonlarnn ayrlmas ilemi srasnda ortama NH4+ tuzlan eklenmektedir. NH4+ iyonu aadaki tepkime gereince karbonat iyonuna proton vererek karbonat iyonunun etkinliini azaltmaktadr. NH4+ + CO32- + HCO3-
NH3
IV. GRUP KTRCS OLARAK FOSFAT YONU Avantaj: Fosfat anyonu, Ba2+, Ca2+ ve Sr2+ katyonlarn NH4+ ve NH3 ortamnda tersiyer fosfat tuzlan halinde tam olarak ktrr. Mg2+ iyonu ise MgNH4PO4 eklinde tam olarak ker. Dezavantaj: Fosfat tuzlan, asidik ortamda karbonat tuzlar gibi kolay znmedii iin deriik asidin arsnn kullanlmas ve tam bir znme salamak iin rnek zeltisinin seyreltilmesi gerekir. Ayrca ayrma iin fosfat anyonu kullanlmas alev testini gletirir. IV. GRUP KTRCS OLARAK FOSFAT - KARBONAT KARIIMI Fosfat veya karbonat iyonlarnn grup reaktifi olarak tek balarna kullanlmas yukarda akland gibi baz sakncalarn ortaya karr. Dier yandan fosfat-karbonat karmnn kullanlmas avantajlardan bazlarm korurken, dezavantajlarnn hepsini de
36
tamaz. Bu nedenle IV. grup ktrcs olarak (NH4)2HPO4 ve (NH4)2CO3 karm kullanlr.
BARYUM
Baryum element halinde beyaz-gri metalik rengindedir fakat yksek reaktivitelikten dolay element halinde bulunmaz. Baryum'un hemen hemen btn bileikleri ise zehirlidir. Metalik Ba yakldnda elma yeili bir renk verir. Metalik halde saklanmas ok zordur. Aktif bir element olduu iin su, hava ve asitlerle kolayca reaksiyon verir. Baryum periyodik cetvelin II A gurubu elementidir. Atom arl 137,34 g/mol ve ykseltgenme basama 2+ dir. STRONSYUM Gmms beyaz metalik kat bir elementtir. Sembol Sr'dir. Toprak alkali metaldir. Stronsiyum periyodik cetvelin IIA gurubu elementidir. Atom arl 87,62 g/mol ve ykseltgenme basama 2+ dir.
MAGNEZYUM Magnezyum (Mg), gm beyazlnda bir metaldir ve genellikle alam maddesi olarak, yani baka metallerle kartrlarak kullanlr. Kimyasal simgesi Mg, atom numaras 12; atom arl 24,312 olan bu element en hafif metallerden biridir. Magnezyum periyodik cetvelin IIA gurubu elementidir. Ykseltgenme basama 2+ dir. DENEYN YAPILII 1. Analizi yaplacak zeltiden 1 mL alnp zerine hafif bazik olana dek damla damla deriik NH3 zeltisi eklenir. 2. zelti zerine 1012 damla 2M (NH4)2CO3 zeltisi ile tpteki zelti hacmi kadar etil alkol eklenir daha sonra bir cam ubukla iyice kartrarak souk suda 1012 dakika bekletilir ve santrifjleyerek, kelek ile zelti ayrlr.
37
Ba+2 + CO3-2 BaCO3 (k) beyaz Sr+2 + CO3-2 SrCO3 (k) beyaz Ca+2 + CO3-2 CaCO3 (k) beyaz Mg+2 + 2CO32 + 2NH4+ + 4H2O MgCO3(NH4)2CO3 + 4H2O beyaz kelek 1: BaCO3, SrCO3, CaCO3 ve MgCO3(NH4)2CO3. 4H2O ierebilir ve 2. ilemde Baryum katyonunun ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. zelti 1: 5. grup katyonlarn ierebileceinden 5. grup analizi iin saklanacaktr. Ba+2 katyonunun ayrlmas ve tannmas 3. kelek 1 zerine 56 damla 6 M CH3COOH zeltisi eklenir ve su banyosunda 2 dakika kartrarak stlr. kelek znmezse 2 damla daha 6 M CH3COOH zeltisi eklenir. 2 dakika daha stlr. (Not 1)
4. Duru zeltiye 1012 damla 2 M NH4CH3COO ve 2 damla 0,5 M K2CrO4 zeltilerinden eklenir. Su banyosunda 2 dakika kartrarak stldktan sonra zelti santrifujlenir. kelek ile zeltiyi ayrlr. zelti zerine 1 damla daha 0,5 M K2CrO4 zeltisi eklenir ve kmenin tam olup olmadn denetlenir. BaCO3 (k) + 2 CH3COOH Ba+2 + 2 CH3COO- + CO2 + H2O SrCO3 (k) + 2 CH3COOH Sr+2 + 2 CH3COO- + CO2 + H2O CaCO3 (k) + 2 CH3COOH Ca+2 + 2 CH3COO- + CO2 + H2O MgCO3(NH4)2CO34H2O (k) + 4 CH3COOH Mg+2 + 4 CH3COO- + 2CO2 + 2 NH4+ + 6H2O Ba+2 + CrO4- BaCrO4 (k) (sar)
38
kelek 2: BaCrO4 olabilir ve Ba+2 katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. zelti 2: Sr+2, Ca+2, Mg+2 ve CrO42 iyonlarn ierebilir ve 3. ilemde Sr+2 katyonunun ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr. Ba+2 katyonunun tannmas 5. kelek 2, 10 damla damtk su ile ykanr ykama suyunu atlr. kelek zerine 10 damla 12 M HCl zeltisi eklenir, su banyosunda starak znmesini salanr ve daha sonra bu zelti bir kapslde kuruyuncaya dek stlr. 6. Kapsl souttuktan sonra 5 damla damtk su eklenir ve bu zelti ile alev deneyi aada anlatld gibi uygulanlr. Alevdeki SARI-YEL renk Ba katyonunun varln gsterir. (Not 2) 7. Alev Deneyi: Bir platin (ya da nikel-krom) tel paras bir cam ubuun ucuna bek alevi ile cam ubuu yumuatarak sabitletirilir. Telin uzunluu yeterli ise ucunda kk bir halka oluturulur. Daha sonra tel temiz deriik HCI zeltisine batrlr ve tel akkor hale gelene dek kzdrlr. Alev renklenirse ayn ilem yinelenir ve bu ilem alevde bir renklenme gzlenmeyinceye dek srdrlr. Temizlenen tel alev deneyinin uygulanaca zeltiye batrlarak bek alevinin ykseltgen blgesine tutulur ve alevdeki renklenme gzlenir. lem renkten emin olana dek yinelenir. Sr +2 katyonunun ayrlmas ve tannmas 8. zelti 2, su banyosunda 3 dakika stlr ve scak iken zerine 12 damla 1M (NH4)2SO4 zeltisi eklenerek 2 dakika daha stlr. Tp eme suyunda soutulurken bir taraftan da iindeki zelti kartrlr. Daha sonra zeltiyi santrifujlenir ve kelek ile zeltiyi ayrlr. Sr+2 + SO42 SrSO4(k) (beyaz) kelek 3: SrSO4 olabilir ve Sr+2 katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. (Not 3) zelti 3: Ca+2, Mg+2 ve CrO42 iyonlarn ierebilir ve 4. ilemde Ca+2 katyonunun ayrlmas ve tannmasnda kullanlacaktr.
39
Sr+2 katyonunun tannmas 9. Beyaz renkli kelek 3 zerine 10 damla 1,5 M Na2CO3 zeltisi eklenir ve su banyosunda 5 dakika stlr. Oluan SrCO4 kelei, zelti santrifujlenerek ayrlr ve zerine 810 damla 3 M HCI zeltisi eklenip kartrlr. znmeyen ksm santrifujlenerek atlr. Duru zelti ile alev deneyi ilem 7 de anlatld gibi yaplr. Alevdeki KARMEN KIRMIZISI renk Sr katyonunun varln gsterir. Ca+2 katyonunun ayrlmas ve tannmas 10. zelti 3e; 7 damla 0,25 M (NH4)2C2O4 zeltisi eklenir ve su banyosunda 5 dakika kartrlarak stlp zerine 20 damla etil alkol eklenir. Tp eme suyunda soutulduktan sonra zelti santrifujlenir. kelek ile zelti ayrlr. (Not 4) Ca+2 + C2O42 CaC2O4(k) (beyaz) kelek 4: CaC2O4 olabilir ve Ca katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. zelti 4: Mg+2 ve CrO42 i ierebilir ve Mg+2 katyonunun tannmasnda kullanlacaktr. Ca+2 katyonunun tannmas 11. kelek 4 zerine, 1015 damla 1,5 M Na2CO3 zeltisi eklenir ve su banyosunda 5 dakika kartrlarak stlr. Oluan CaCO3 keleini C2O42 iyonundan kurtarmak iin kelek yeniden 10 damla 1,5 M Na2CO3 zeltisi ile ykanr ve ykama suyu atlr. kelek zerine 1012 damla 3 M HCI zeltisi eklenir ve zeltinin znmesi salanr. zeltiye alev deneyi 7. ilemde anlatld gibi uygulanlr. Alevdeki TULA KIRMIZISI renk Ca+2 katyonunun varln gsterir. Mg+2 katyonunun tannmas 12. zelti 4, iindeki NH4+ iyonunu uzaklatrmak iin stlr ve damtk su ile yar yarya seyreltilir. zeltiye bazik oluncaya dek deriik NH3 ve 6 damla da 0,5 M (NH4)2HPO4 zeltisi eklenir. zelti srekli kartrlarak 10 dakika bekletilir. Oluan kristal yapdaki ufak taneli BEYAZ KELEK Mg+2 katyonunun varln gsterir. Mg+2 + HPO42 + NH3 + 6H2O MgNH4PO4.6H2O (k) (beyaz)
40
Sorular 1. znrlk ve znrlk arpm ifadelerini aklaynz. 2. 4. Grup Katyonlarn ktrlmesi iin yaplan ilemler nelerdir? Aklaynz 3. Alev deneyi nasl yaplr? Ksaca aklaynz. 4. 4.Grup katyonlarn analizinde alev deneyi uygulamasnn nedenlerini yaznz. 5. Sr+2 ve Mg+2 ieren bir zeltiye damla damla CO3-2 ilavesiyle nce hangi kelek oluur? Neden? B) V. GRUP KATYONLARININ ANALZ Deneyin Amac: IV. grupta yer alan katyonlarn nitel analiz yntemleriyle gzlemlenmesi ve tanmlanmas. Deneyin Kuram Bu grubun katyonlar amonyum (NH4+), sodyum (Na+) ve potasyumdur (K+). Bu iyonlarn birka istisna dnda btn tuzlar suda znr. Bu nedenle bu grup iin herhangi bir ktrc reaktif yoktur.
SODYUM Sodyum periyodik cetvelin I A grubu elementidir. Atom arl Na = 22,99 olan kimyasal elementtir. Alkali madenler grubunda, lityum ile potasyum arasnda yer alr. Dvlgen ve yumuak bir madendir; krk yzeyleri yeni olduu zaman parlak beyaz renktedir, fakat havada hzla oksitlenerek donuklar. 0.97 g/mL, younluundadr, 98 Cde erir. Ykseltgenme basama 1+dir.
POTASYUM Potasyum periyodik cetvelin IA grubu elementidir. Potasyum yumuak, gm-beyaz renkli alkali bir metaldir. Doada deniz suyunda ve pek ok mineralde dier elementlere bal olarak bulunur. Havada hzla oksitlenir ve suya kar da ok aktiftir. Atom arl 39,10 gr/mol ve ykseltgenme basama 1+dir.
41
AMONYUM YONU (NH4+) Amonyum iyonu ancak asidik ortamda mevcut olabilir. Bazik ortamda aadaki tepkimeye gre ayrr. NH4CaPO4.7H2O, NH4CoPO4. H2O gibi birka istisna dnda tm, amonyum tuzlan suda znrler. NH4+ DENEYN YAPILII NH4+ katyonunun tannmas 1. Bir deney tpne 4. grup katyon analizinden alnan zeltiden (zelti 1) 5 damla damlatlp zerine 5 damla da damtk su eklenir ve 3 M KOH zeltisi ile bazikletirilir. 2. Tpn az slak turnusol kd ile kapatlr ve zelti su banyosunda kaynamayacak ekilde 1 dakika stlr. Turnusol kdnn renginin MAVye dnmesi NH4+ katyonunun varln gsterir. Ayrca NH3 kokusu da hissedilebilir. NH4++OH- NH3(g) + H2O NH4+ katyonunun varln destekleyici deneme 3. Bir deney tpne rnekten (zelti 1) 12 damla damlatlr zerine 23 mL damtk su ve 23 damla deriik NaOH zeltisi eklenir. Bu zeltiden szge kdna 1 damla damlatlr ve zerine 1 damla da Nessler zeltisi damlatlr. Oluan KAHVERENGI KELEK NH4+ katyonunun varln destekler. (Not 5) Na+ ve K+ katvonlarnn NH4+ katyonundan ayrlmas ve tannmas 4. Analizi yaplacak zelti (zelti 1) bir kapsle alnr ve iyice kuruyuncaya dek stlr. Kapsl soutulduktan sonra zerine yeni hazrlanm kral suyundan 15 damla eklenir (Not 6). Kapsl yeniden kzl renk olana dek stlr. Istma ilemi kapslden beyaz duman k bitene dek srdrlr. Kapsl iyice souduktan + OH- NH3 + H2O
42
sonra 56 damla damtk su eklenir ve geride kalan kat ksm zndrlr. Oluan zeltiyi Na+ ve K+ katyonlarn tanma deneyleri iin saklanacaktr. Na+ katyonunun tannmas 5. Hazrlanan zeltiden bir saat camna 1 damla konur ve zerine 78 damla doymu inko uranil asetat zeltisi eklenir, zelti kartrlr ve 5 dakika beklenir. Oluan SARI KELEK Na+ katyonunun varln gsterir. (Not 7) Na+ + Zn+2 + 3UO2+2 + 9CH3COO- NaZn(UO2)3(CH3COO)9(k) (sar) 6. Hazrlanan zeltiden 12 damla alnp 12 damla damtk su ile seyreltilir ve 12 damla deriik HCI zeltisi ile asitlendirildikten sonra 4. grup katyonlarnn nitel analizinde anlatld ekilde alev deneyini uygulanr. Alevde 5 saniye kalan PARLAK SARI renk Na+ katyonunun varln gsterir. K+ katyonunun tannmas 7a. Hazrlanan zeltiden bir saat camna 1 damla konur ve zerine 1 damla yeni hazrlanm sodyum kobalt (III) hekza nitrit zeltisi eklenir. Biraz beklendikten sonra oluan AIK SARI KELEK K+ katyonunun varln gsterir. kelek su banyosunda starak zldkten sonra soutulur ve yeniden sodyum kobalt (III) hekza nitrit zeltisi eklenir. Oluan AIK SARI KELEK K+ katyonunun varln destekler. 2 K+ + Na+ + Co(NO2)63 NaK2Co(NO2)6(k) Ak sar 7b. Hazrlanan zeltiden 12 damla alnr 12 damla damtk su ile seyreltilir ve zerine 12 damla deriik HCl zeltisi eklenir. Daha sonra alev deneyi uygulanr. Alevde 2 saniye kalan AIK EFLATUN renk K+ katyonunun varln gsterir.
Sorular 1. 5. grup katyonlarn ortak ktrclerinin olmamasnn nedeni nedir? 2. NH4+ katyonunun analizinin zgn rnekten yaplmasnn sebebi nedir? 3. Amonyum bir iyon olduu halde buhar nasl turnusol kadn maviye evirir?
43
4. Kral suyu hazrlann anlatnz. 5. Sodyum katyonunun tannmasnda alev deneyi neden uygulanmak zorundadr?
Notlar: 1. Kuvvetli asidik ortamda BaCrO4 kemeyeceinden zayf bir asit olan CH3COOH kullanlr. 2. BaCrO4 alev deneyinde kullanlacak kadar uucu bir madde olmadndan, UUCU bir ekle dntrlmelidir. HCl ile stldnda kromat iyonu, Cr+3 iyonuna indirgenir ve CI- iyonu Cl2 gazna ykseltgenir. 2BaCrO4(k) + 16 H3O+ + 6Cl- 2Ba+2 +2Cr+3 +3C12 +24 H2O Ba+2 iyonunun alev deneyi fazla miktarda HClli ortamda daha iyi bir sonu verir. 3. Sr+2 iyonu SrSO4 halinde ktrlerek Ca+2 iyonundan tmyle ayrlamaz. Deriik zeltilerinde CaSO4, SrSO4 ile birlikte kebildii gibi, SrSO4n znrlk arpmnn byk olmas nedeniyle tm Sr+2, SrSO4 olarak kmeyip bir sonraki deneyde SrC2O4 olarak CaC2O4 ile birlikte de kebilir. 4. CaC2O4n znrl az olmasna kar ar doymu zelti oluturma eilimindedir. Bu nedenle zelti stlp bir cam ubukla kartrlmal ve bekletilmelidir. kme yava ve kelek taneli olmaldr. Hemen ken kum grnmndeki beyaz kelek SrC2O4 olabilir. 5. Nessler tepkeni ile ar metal iyonlar da ktnden yalnzca yardmc bir denemedir. 6. Kral suyu hazrlanrken 1 hacim deriik HNO3 ve 3 hacim deriik HCI kartrlr. 7. Doymu inko uranil asetat zeltisi sodyum aranrken fazla bekletildiinde saat camnn kenarnda ine seklinde kristalleebilir. Sodyum inko uranil asetat ise saydam olmayan kum grnmnde bir kelektir. kelein grnmnden kesin sonu karlamazsa, kelek zerine 45 damla damtk su eklenip kartrlr. Bu durumda inko uranil asetatn znd gzlenir. Alminyum, amonyum, baryum, kalsiyum, kadmiyum, kobalt, bakir, magnezyum, civa, mangan, nikel, potasyum, stronsiyum ve inko iyonlan da benzer kelek oluturabilir. Bu nedenle alev deneyi de mutlaka yaplmaldr.
44
Deney No:5 GRAVMETRK YNTEMLE DEMR TAYN Deneyin Amac: Demir iyonu miktarnn gravimetrik yntem yardmyla belirlenmesi. Deneyin Kuram Gravimetrik yntem: Analit miktarnn ktle lmne dayanlarak tayin edildii metotlarn ortak addr. Bunun yannda stma ile ortamdan uzaklaan su ve karbondioksit gibi maddeler arlk azalmas gsterdikleri iin gravimetri yntemiyle tayin edilebilir. Gravimetrik analiz nisbeten az alet istemesi ve renilmesi kolay olmas nedeni ile hem kimya eitimi uygulamalarnda hem de pratik uygulamada ok yararldr. Gravimetrik yntemle demir tayini; zeltideki btn demir iyonlarnn demir (III)e ykseltgenmesinden sonra amonyak zeltisi ile demir (III) hidroksit halinde ktrlp Fe2O3 halinde tartlmas temeline dayanr.
DENEYN YAPILII 1. znr demir tuzundan 0,5-1,0 g dolaynda duyarl olarak ayr ayr tartm alnr ve 400 mllik beherlere konur, daha sonra 100 ml saf suda zlr. 2. rneklerden biri alnr ve iine 1 ml deriik HNO3 eklenip stlr. Bylece demir (II)nin, demir (III)e ykseltgenmesi salanr. 3Fe2+ + NO-3 + 4H+ 3Fe3+ NO + 2H2O 3. zelti kaynama noktasna kadar su banyosunda stlr. Daha sonra 6 N NH3 zeltisinden kartrlarak damla damla eklenir. Kahverengi kelek olumaya baladnda amonyak zeltisi daha dikkatle eklenmeye balanr. Amonyak eklenme ilemi btn demir ktrlnceye kadar devam edilir. zeltinin amonyak kokmas kmenin tam olduunu gsterir. Fe+3 + 3NH4OH Fe(OH)3 +3NH4+
45
4. kelek yarm saat su banyosunda dinlendirilir. 5. Scakken siyah bant szge kadndan szlr. Bunun iin nce, beherdeki kelek zerindeki berrak sv bir baget yardmyla aktarlr. Daha sonra kelek 25 ml % 1lik NH4NO3 zeltisi ile ykanr. Bu ilem 3-4 kez tekrarlanr. Daha sonra kelek szge kadna alnr. 6. Szge kd dikkatle katlanr ve nceden sabit tartma getirilen porselen krozeye alnr. 7. Kroze bir kil gene yerletirilir ve nce dk alevde yaklr. 8. Kroze bir alev frnna alnr ve 800 Cde 1 saat kzdrlr. Bylece, Fe(OH)3in Fe2O3e dnmesi salanr. 2Fe(OH)3 Fe2O3 +3H2O
9. Kzdrma tamamlandktan sonra desikatrde soutulur ve tartlr. kelek sabit tartma gelinceye kadar kzdrma ve tartma ilemine devam edilir. Tartm miktar yardmyla demir miktar hesaplanr. 10. Btn ilemler dier iki rnek iin de tekrarlanr. Her analizin ortalamas alnarak rnekteki demir miktar bulunur. Deney Verileri:
rnek No 1 2 3
rnek Tartm(g)
Kroze Bo Tartm(g)
Kroze Dolu Tartm(g)
kelek Tartm(g)
Deney Hesaplanmas
46
Notlar: 1. Demirin ktrlmesi iin baka bir baz kullanlabilse de, en uygunu amonyak zeltisidir. Alkali bazlarda, katyonlar kelek tarafndan kuvvetle adsorplandndan birlikte kerler. Bunlar ykama veya kzdrma srasnda kolaylkla uzaklatrlamazlar. Amonyum tuzlar ise kzdrma srasnda bozunduundan kolaylkla uzaklatrlrlar. 2. Ortamdaki suyun kelek ile birlikte srklenmi olmas nedeniyle kelek, peltemsi grnmdedir. Bu nedenle kelei Fe(OH)3 eklinde deil Fe2O3xH2O eklinde gstermek daha uygundur. 3. Saf su ile ykama kolloidlemeye neden olduundan kelek bir elektrolit zeltisi ile ykanr. Burada asit zeltisi uygun deildir, kelei zer. kelein znrl yeterince az olduundan baz zeltisine de gerek yoktur. Bu nedenle kzdrldnda buharlaabilen ntral bir tuz zeltisi, ounlukla amonyum nitrat kullanlr. Amonyum klorr zeltisi ise tercih edilmez. nk kzdrma srasnda FeCl3 oluabilir ki, bu da uucudur. Fe2O3+ 6NH4Cl 2FeCl3 + 6NH3 + 3H2O 4. Amonyum nitrat yksek scaklkta aadaki tepkime gereince bozunup uzaklar. NH4NO3 NH3 + NO2 + H2O 5. Kzdrma srasnda szge kadnn karbonu, demiri indirgeyebilir. Fe2O3 + 3C2Fe + 3CO bu indirgenme szge kadnn dk scaklkta yaklmasyla nlenebilir. Kzdrma ok yksek scaklkta (1200 C dolaynda) yaplrsa manyetik demir (Fe3O4) dnme olabilir. Kzdrmann bek alevinde yaplmas yeterlidir. 6. Silis, SiO2 ve Silikat SiO32- iyonu Fe (III) hidroksit tarafndan sourulabilir veya tutulabilir. Bu nedenle ktrme ileminden nce bunlarn uzaklatrlmas ve kullanlacak bazda znm olarak bulunmamalar gerekir. 7. ktrme ortamnda Al3+, Cr3+, Ti3+,Co3+, gibi deerlikli katyonlarn bulunmamas gerekir. Bunlar amonyak ile hidroksitleri halinde kelek verir. Zn2+, Ni2+ gibi baz
47
katyonlar yalnz bulunduklarnda kelek vermezken, demir ile birlikte kerler. Dolaysyla da ortamda bulunmamas gerekir. 8. Katyonlar gibi, fosfat (PO43-), arsenat (AsO43-), vanadat (VO43-) gibi anyonlar demir ile birlikte ktklerinden, tartarat (C4H4O6)2- ve Sitrat (C6H5O7)-3 gibi anyonlar ise demir ile salam kompleksler vererek amonyak ile demirin kmesini nleyebileceklerinden ortamda bulunmamalar gerekir. 9. Bu yntemle demirden baka, Al, Cr ve Ti gibi birok metaller hidroksitleri halinde ktrlr. Mangan ise brom, peroksit veya perslfat ile amonyakl ortamda mangandioksit keleini verir. kelekler kzdrlp Al2O3, Cr2O3, TiO2 ve Mn3O4 ekline dntrlp tartlrlar. Sorular 1. Gravimetrik yntem nedir? Gravimetrik demir iyonu tayini hangi temele dayanr? 2. Demirin ktrlmesi iin kullanlan zelti ve zeltinin zellii nedir? 3. Oluan kelek peltemsi grnmdedir. Neden? 4. Oluan kelek neden amonyum nitrat zeltisi ile ykanr? 5. Kroze sabit tartma geldiinde iinde 1 gram kelek (Fe2O3) olumas iin % 75 demir ieren demir tuzu rneinden ka gram almak gerekir? (Fe= 56 g/mol, H= 1 g/mol, O:16 g/mol).
48
Deney No: 6 GRAVMETRK YNTEMLE SLFAT YONU TAYN Deneyin Amac: Nicel analitik kimyada kullanlan gravimetrik analiz yntemiyle slfat iyonunun tayinini gerekletirmek. Deneyin Kuram Gravimetrik yntemle slfat tayini; slfat iyonunun zayf asitli ortamda baryum klorr zeltisi ile baryum slfat olarak ktrlmesi ve tartlmas esasna dayanr. SO4-2 + BaCl2 BaSO4 + 2Clktrme zayf asidik ortamda yapld zaman Ba+2 ile beraber PO3-3, CO3-2 ve OHiyonlarnn kmesi ile nlenir. Asitlik ok fazla olursa BaSO4n znrl artacandan tam olarak kme olmaz ve alnan sonularda hata oran byr. DENEYN YAPILII 1. rnek etvde 105110 Cde 1 saat kurutulur ardndan desikatrde soutulur. 2. Soutulan rnekten 0,51,0 gram civarnda tartlr ve 400 mLlik beher iinde 150-200 mL suda zlr. (rnek rencilere nemi alnm ve tartlm ekilde verilecektir.) 3. zelti zerine 6N HClden 1mL eklenir, az saat cam ile kapatlr ve su banyosunda kaynama noktasna kadar stlr. 4. Hazrlanan %10luk BaCl2.2H2O kaynama noktasna kadar stlr. 5. Scak baryum klorr zeltisinden 10mL alnr ve scak rnek zeltisi zerine damla damla kartrlarak tamam eklenir. 6. Beherin az saat cam ile kapatlp su banyosunda bekletilir. 7. kelek zerindeki berrak svya 1-2 damla baryum klorr zeltisi daha eklenip kontrol denemesi yaplr. kme tam deil ise 5mL daha baryum klorr zeltisi eklenip kartrlr. kme tam ise 1-2 mL baryum klorr zeltisinin ars eklenir.
49
8. kelek su banyosunda 1 saat bekletilir. 9. kelek mavi bant szge kdnda szlr. Bunun iin nce stteki berrak sv aktarlr, ardndan scak su ile kelek ykanr. 10. Szge kd dikkatle katlanr ve nceden sabit tartma getirilmi olan porselen krozeye yerletirilir. 11. Kroze kil gene yerletirilir ve nce dk alevde kurutulup, daha sonra alev ykseltilerek yaklr. 12. Kroze bir alev frnna alnr ve 800Cde yarm saat kzdrlr. Ardndan soutulur ve tartlr. 13. Kzdrma ve soutma ilemine kroze sabit tartma gelinceye kadar devam edilir.
Deney Verileri rnek tartm, g Bo kroze, g Dolu kroze tartm, g kelek tartm, g
Deney Hesaplamas
Notlar: Baryum slfat oda scaklnda 100 gram suda 0,30,4 mg dolaynda znr. znrlk mineral asitlerle nemli artar. ktrmenin asitli ortamda yaplmas gerekir. nk Ba+2 iyonlar ntral veya bazik ortamda PO4-3, CO3-2 veya OH- iyonlar ile kelti verir. Bu nedenle ktrmenin zayf asitli ortamda, yaklak 0,05 N deriimde yaplmas ve asitin arsnn eklenmemesi gerekir. Zayf asitli ortamda ktrmenin yaplmas ile iri taneli kelein elde edilmesi salanm olur. ktrme ortamna eklenen baryum klorrn biraz ars, ortak iyon etkisi nedeniyle znrl nemli lde azaltr. Dinlendirme srasnda; BaSO4 Ba+2 + SO4-2
50
dengesi srdnden kk BaSO4 tanecikleri znerek zeltiye geerken, zeltideki iyonlar yeni tanecikler oluturma yerine nceden olumu taneler zerinde toplanarak, iri taneli kolay szlebilir kelein olumasn salar. Kk BaSO4 taneciklerinin znmesi srasnda hapsedilmi olan yabanc iyonlar da zeltiye geeceinden kelein saflnn artmasna katkda bulunur. Baryum slfat yksek scaklkta szge kdnn karbonu ile kolaylkla indirgenir. BaSO4 + 4C BaS + 4CO Bu indirgenme szge kadnn dk scaklkta yaklmasyla giderilir. Byle bir indirgenme olduunda kelek H2SO4 ile nemlendirilip tekrar kzdrlarak hata giderilir. Kzdrmann 800 C civarnda yaplmas gerekmektedir. nk baryum slfata adsorplanm olan su moleklleri ancak bu scaklkta uzaklatrlabilir. Kzdrma 500 Cnin altnda yaplrsa %0,6lk bir hataya neden olunur. Scakln ok yksek olmas halinde; BaSO4 BaO + SO3 gereince BaSO4 bozunabilir. Baryum slfatn ortamda bulunan yabanc iyonlar beraberinde srkleme eilimi yksek olduundan saf bir kelein elde edilmesi pratik olarak mmkn deildir. Bunun neden olduu hata birlikte srklenen iyonlarn trne gre deiir ve bu yntemle slfat tayini art veya eksi ynde mutlaka hata olasl tar. Yabanc iyonlardan rnein; klorr, nitrat ve klorat, baryum tuzlar olarak baryum slfat ile birlikte ker. Bu durum gerek deerden daha yksek bir sonucun bulunmasna neden olur. Baryum klorrn zeltiye ok yava kartrlarak eklenmesiyle klorrn baryum slfat ile birlikte kmesi nlenebilir, nitrat ve kloratn birlikte kmesi ise nlenemez. Bu nedenle bu iyonlarn ortamda bulunmamas veya varsa HCl ile kaynatlarak uzaklatrlmas gerekir. Yabanc katyonlarda rnein alkali metaller, kalsiyum ve demir (III), slfat tuzlar halinde birlikte ker. Eer bunlar kzdrma srasnda bir deiiklie uramazlarsa sonucun gerek deerden daha az bulunmasna neden olurlar. nk baryumun edeer arl dier birok katyonun edeer arlndan daha byktr. te yandan yabanc slfatlar kzdrma srasnda bir deiiklie urasalar bile ayn ekilde gerek
51
deerden daha az bir sonucun kmasna neden olurlar. rnein amonyum veya demir slfat kzdrma srasnda; (NH4)2SO4 NH3 + SO3 + H2O Fe2(SO4)3 Fe2O3 + 3SO3 Bu yntemle slfat ve baryum tayinlerinin dnda slfat ile zor znen ve bileik veren kurun ve stronyum tayinleri de yaplabilir. Ancak bu katyonlarn znrlkleri daha fazla olduundan ktrme ve ykama srasnda bir takm nlemlerin alnmas gerekir.
Sorular 1. Gravimetrik yntemle slfat iyonu tayini hangi prensibe dayanlarak yapldn aklaynz. 2. ktrme ileminin zayf asidik ortamda yaplmasnn nedenini aklaynz. 3. Kzdrma ileminin 800 Cde yaplmasnn nedenini aklaynz. 4. Yabanc iyonlarn slfat tayinine etkisini aklaynz. 5. Yabanc katyonlarn slfat tayinine etkisini aklaynz. 6. Ka eit szge kad vardr?
52
Deney No: 7 AST-BAZ TTRASYONLARI Deneyin Amac: Asit zeltisinin ayarlanmas ve bu ayarl zeltiye dayanarak bilinmeyen bir rnekteki baz miktarnn titrimetrik olarak hesaplamasdr. Deneyin Kuram Sulu ortamda bir asit ile bir baz arasnda meydana gelen H3O+ + OH- 2 H2O Reaksiyonuna ntralleme reaksiyonu denir. Her asit veya baz ntrallemede kullanlmaz. Bu amala kullanlacak asit ve bazlarda aranan balca zellikler unlardr: 1- Sulu ortamda nemli lde iyonlarna ayrlmaldrlar. 2- Seyreltik zeltilerinde uucu olmamaldrlar. 3- Seyreltik zeltilerinin hava ve ktan kolaylkla etkilenmemeleri gerekir. 4- Seyreltik zeltilerinin kuvvetli ykseltgen veya indirgen olmamalar gerekir. 5- Ortamda bulunan tuzlarn suda znmeleri gerekir. Asit-baz titrasyonlarnda analiz zeltisi veya ayarl zeltinin biri asit dieri ise bazdr. Ancak aranan madde titrasyon ortammda nceden asit veya baz halinde bulunmayabilir, belli tepkimeden sonra oluturulabilir. Asit-baz titrasyonlar ayarl bir asit zeltisi ile baz tayini ve ayarl bir baz zeltisi ile asit tayini olmak zere iki grupta incelenebilir. Bir zeltideki baz miktarn tayin edilmesi iin ayarl bir asit zeltisinin hazrlanmas gerekir. Ayarlama ilemi srasnda kullanlan saf kat maddeye birincil (primer) standart, ayarl zeltiye ise ikincil (sekonder) standart denir. Tayini yaplacak bazn zelliine gre uygun bir indikator seilir.
53
DENEYN YAPILII A) 0,1 N HCl zeltisinin hazrlanmas ve ayarlanmas Hazrlanmas Asit-baz titrasyonlarnda ayarl zelti olarak genellikle HCl veya H2SO4 zeltileri kullanlr, zayf asitler pek kullanlmaz. Nitrik asit kuvvetli bir asit ise de azot oksitlerini safszlk olarak bulundurur ve asidin ayar zamanla bozulur, bu nedenle pek kullanlmaz. lem 1) Litrelik l balonu nce kromik asit zeltisi ile temizlenir. Daha sonra srasyla eme suyu ve saf su ile ykanr. 2) Deriik HClden (younluu 1,18 g/mL, %36lk), 10 mLlik bir mezr yardmyla 8,6 mL llr ve yukarda hazrlanan balon jojeye aktarlr. Mezr 23 kez saf su ile alkalanr ve balon jojedeki zeltinin zerine eklenir. Daha sonra balonun yarsna kadar saf su eklenip alkalanr. l izgisine kadar saf su eklenerek balonun az kapatlr ve ayarlanmak zere saklanr. Not: Bir litre 0,1 N HC1 zeltisini hazrlamak iin 36,5 x 0,1= 3,65 g HC1; (100/36)x3,65= 10,14 g %36lk asit veya (10,14/1,18)=8,59 mL %36lk asit gereklidir. Ayarlanmas Yaklak deriimde hazrlanan HC1 zeltisi ya ayarl bir baz zeltisi ile veya birincil standart bir maddeye kars ayarlanr. Genellikle ayarl bir zelti olarak NaOH, birincil standart madde olarak da Na2CO3 kullanlr. B) 0,1 N HC1 zeltisinin saf Na2CO3 ile ayarlanmas Asit zeltisinin Na2CO3 ile ayarlanmas ya ayarl Na2CO3 zeltisi ile veya belli miktardaki kat Na2CO3 ile yaplr. 1) Ayarl Na2CO3 zeltisini hazrlamak iin; saf Na2CO3 etvde 100 C de kurutularak sabit tartma getirilir. Buradan yaklak 5 gram civarnda duyarl olarak, litrelik bir l balonuna
54
aktarlr. Az miktarda saf suda zldkten sonra litreye tamamlanr. Tartlan Na2CO3 yardmyla hazrlanan zeltinin normalitesi hesaplanr.
2) Hazrlanan bu ayarl tartlan Na2CO3 zeltisinden bir pipet yardmyla 1020 mL aralnda alnr. ine metil oranj indikatrnden 2 damla eklenir. ndikatrn rengi koyu krmz oluncaya kadar titrasyon srdrlr. zelti 10 dk sre ile kaynatlr. Soutulur ve tekrar krmz renk oluncaya kadar bretten HCl eklenir. Toplam harcanan HC1 miktar bretten okunur, HC1 zeltisinin normalitesi hesaplanr.
lem en az iki rnekte daha tekrarlanr. Titrasyon sonularnn ortalamas alnarak asit zeltisinin normalitesi bulunur.
Notlar: Saf Na2CO3 bulunmad veya saflndan endie edildii durumlarda NaHCO3n 270300 Cde kzdrlmasyla saf Na2CO3 elde edilebilir. Bu amala yaklak 10 gram kadar tartlan Na2CO3 porselen bir kapsle alnr. Dk bek alevinde stlr. rnek iine daldrlan termometre ile scaklk kontrol edilir. Yaklak 270300 Cde bir saat kadar daha kzdrlr. Kzdrma srasnda scakln 300 Cyi gememesine dikkat edilmelidir. Aksi halde Na2CO3 bozunabilir. 2NaHCO3 Na2CO3 + H2O + CO2 Na2CO3 Na2O + CO2 Bir saatlik kzdrmadan sonra desikatrde soutulur ve tartlr. Tekrar yarm saat sre ile kzdrlr, soutulur ve tartlr. Bu ileme sabit tartma gelinceye kadar devam edilir. Bu ekilde hazrlanan Na2CO3 az kapal bir rnek kabnda desikatrde saklanr.
55
Asit zeltisi, ayarl baz veya Na2CO3 in yan sra CaCO3, veya HgO gibi baka maddelerle de ayarlanabilir. C) Ayarl asit zeltisi ile baz miktar Ayarl 0,1 N HC1 zeltisi ile NaOH miktar tayini Tayini yaplacak baz zeltisi 250 mLlik bir erlene alnr ve 50 mLye seyreltilir. ine fenolftaleyn indikatrnden 2 damla ilave edilir. Bir bretteki ayarl asit zeltisi ile indikatr krmzdan renksize dnnceye kadar titre edilir. Harcanan asit miktar bretten okunur ve baz miktar hesaplanr.
Genel olarak herhangi bir bazn miktar bilinmek istenirse;
Ayarl 0,1 N HCl zeltisi ile yemek sodasnda toplam baz tayini Yemek sodas, NaHCO3 etvde 110 Cde kurutulduktan sonra 0,30,4 g civarnda hassas olarak tartlr. Bir erlende 50 mL suda zlr, 100 mLye seyreltilir. ine 12 damla metiloranj indikatrnden damlatlr. Renk portakal sarya dnnceye kadar HCl zeltisi ile titre edilir. zelti 2 dk kaynatlr ve tekrar titre edilir. Harcanan asit miktar bretten okunur ve baz miktar tayin edilir.
Veya NaHCO3 miktar iin;
56
Sorular 1. Primer standart ve sekonder standart terimlerini aklaynz. 2. Ayarlama ilemi neden nemlidir? 3. Titrasyon ileminde indikatr neden kullanlr? 4. Ntrallemede kullanlacak olan asit veya baz zeltilerinin zellikleri nasl olmaldr? 5. Asit zeltisi hazrlarken hangi hususlara dikkat edilmelidir?
57
Deney No:8 MOHR YNTEM LE KLORR TAYN
Deneyin Amac: Tuz kimyasal olarak sodyum klorr (NaCl) formunda bulunur. Bu deneyde ama, belirli miktardaki NaClnin, normalitesi belli olan AgNO3 zeltisi ile titre edilerek, yapsndaki klorr miktarnn saptanmasdr. Deneyin Kuram Mohr yntemi ile; bromr, klorr ve siyanr miktarlar, kromat indikatr kullanlarak ve gm nitratla titrasyon edilerek tayin edilebilirler. Titrasyon ileminde dnm noktas, krmz renkli Ag2CrO4n meydana gelmesinden anlalabilir. Bu reaksiyonda indikatr vazifesini gren madde, yine az znen renkli bir tuzdur. Kromat indikatrnn ortamda olduka snrl oranlar ierisinde bulunmas gerekir. nk sar renkli kromat iyonunun konsantrasyonu byk olursa, zeltinin sar rengi, dnm noktasn gsterecek olan krmz kelein rengini maskeler. Bu nedenle, 100 mL zeltide 0,05 gramdan fazla potasyum kromat bulunmamaldr. Titrasyon ilemi pHa byk lde baldr. pHn dmesi, gm kromatn znrln arttrdndan, ykselmesi de gm oksit halinde ktrdnden zararldr. Bu nedenle pH 6,5-10 arasnda almak en uygundur. DENEYN YAPILII Klorr ieren zelti, ayarl AgNO3 zeltisi K2CrO4 indikatrl altnda titre edilir. 1. Yaklak 8,5 gram AgNO3 tartlr ve renkli bir iede 500 mL saf suda zlr, iyice alkalanr.
58
2. Analitik saflktaki NaClden bir numune kabna yaklak 0,25 gram alnr. Etvde 110 Cde bir saat sre ile kurutulur. Bu rnekten duyarl olarak 0,25gram dolaynda tartm alnr ve 250 mLlik erlenlere aktarlr. 3. rneklerden biri alnr ve 50 mL saf suda zlr. ine 0,1 M K2CrO4 zeltisinden 2 mL eklenir. Bir bretteki ayarlanacak AgNO3 zeltisi ile krmz portakal renk oluuncaya kadar titre edilir. Bretten harcanan AgNO3 miktar okunur. Gm nitratn normalitesi aadaki forml yardmyla hesaplanr.
lem teki iki rnek ile tekrarlanr. Her titrasyonun sonularnn ortalamas alnarak AgNO3 zeltisinin normalitesi bulunur. 4. znr klorr tuzu rnei etvde 110 Cde bir saat sre ile kurutulur. Bu rnekten 0,2 0,3 gram dolaynda dikkatle tartm alnr, 250 mLlik erlenlere aktarlr ve her biri 50 mL saf suda zlerek zerlerine 0,1 M K2CrO4 zeltisinden 2 mL (veya % 5lik K2CrO4 zeltisinden 1 mL) eklenir. Daha sonra ilk olarak rneklerden biri bretteki ayarl AgNO3 ile krmz - portakal renk oluuncaya kadar titre edilir. Harcanan AgNO3 miktar bretten okunur. rnekteki klorr miktar hesaplanr.
lem teki iki rnekle tekrarlanr. Her titrasyonun sonularnn ortalamas alnarak rnekteki klorr yzdesi bulunur.
Notlar: Bu tayinde kullanlan saf suyun klorr ierip iermedii kontrol edilmelidir. Analiz zeltisi ntral olmaldr. nk bazik ortamda
59
gereince gm oksit ker. Asidik ortamda ise
gereince indikatr olarak eklenen kromatn bir ksm bikromata dnerek deriimi azalr. Bu da dnm noktasnn grlmesini gletirir. Ortam ntral yapmak iin zeltiye 12 damla fenolftaleyn damlatlr. Krmz renk olumazsa (ortam bazik deilse) 1 M NaOHden damla damla eklenerek krmz renk oluturulur. Daha sonra 0,2 M HNO3ten damla damla indikatrn krmz rengi kayboluncaya kadar eklenir. Bu yntemle klorr tayini u ortamlarda yaplamaz: a) Ntral ortamda gmle kelti veren anyonlar bulunduunda (Br-, I-, AsO2- , S-2, PO4-3 gibi) b) Gm indirgeyecek indirgenler bulunduundan (Fe+2 gibi) c) Kromatla kelek veren katyonlar bulunduunda (Pb+2, Ba+2 gibi) d) Klorrle kararl kompleks veren katyonlar bulunduunda (Cd+2, Hg+2 gibi) e) Dnm noktasnn grlmesini engelleyici renkli katyonlar bulunduunda (Cu+2-Ni+2 gibi) f) Ntral ortamda bazik klorrleri halinde kelek veren katyonlar bulunduunda (Bi+3, Sn+2 gibi) Yntem klorun, klorr dnda teki ekilleri iin (klorat, perklorat gibi) kullanlmaz. Bunlar baz ilemlerden sonra klorre dntrldkten sonra tayin edilebilir. Yntem gm tayini iin de kullanlabilir. Bunun iin gm rneine belli miktarda, gerekenden biraz fazla ayarl NaCl zeltisi eklenir. Klorrn ars ayarl AgNO3 ile geri titre edilir.
60
Sorular 1. Mohr yntemi ksaca aklaynz. 2. Deneyde kullanlacak olan analiz zeltisi hangi nedenlerden dolay ntral olmaldr? 3. Klorr tayini hangi ortamlarda yaplmaya uygun deildir? 4. Bu yntem ile gm tayini nasl yaplr? 5. 0,2 g znr klorr tuzu rnei ieren zelti ierisine 0,1 M K2CrO4 zeltisinden 2 mL eklenmi ve 0,1 N AgNO3 zeltisinin toplam sarfiyat 20 mL olarak belirlenmitir. %Clyi hesaplaynz.
61
Deney No:9 EDTA ZELTS LE TTRMETRK SU SERTL TAYN Deneyin Amac: Su kalitesinin bir lsn veren su sertliinin EDTA zeltisi yardmyla tayin edilmesi. Deneyin Kuram EDTA (Etilendiamintetraasetikasit) kompleksletirme titrasyonlarnda kullanlan en nemli kompleksletiricilerden birisidir ve pek ok metal katyonunun tayininde kullanlr. Yapsnda drt deerlikli bir ayra bulunan EDTA, uzun forml yerine H4Y eklinde gsterilir. Titrasyonlarda EDTAnn suda znr sodyum tuzu olan Na2H2Y.2H2O kullanlr. EDTA iki deerlikli katyonlarla kompleks verir ve bir mol EDTA bir mol metal katyonu ile tepkimeye girer. Bir baka deyile EDTAnn edeer arl, molekl arl olan 372,242 g/moln yarsdr. Birincil standart olarak da kullanlan EDTA; ticari olarak Tripleks III, Trilon B ve Komplekson gibi deiik adlar altnda %99,5den daha saf olarak bulunur. EDTAnn yapsal forml ekil 1de verilmitir.
DENEYN YAPILII 1. 0,01 M EDTA zeltisi hazrlamak iin Na2H2Y.2H2O tuzu etvde 80 Cde 2 saat kurutulur. 2. Kurutma ileminin ardndan zelti soutulur ve duyarl olarak 3,7224 gram tartlarak litrelik balon jojeye konulur. lk olarak az bir miktar saf suda zlr ve ardnda balon joje bir litreye tamamlanr. Eer tam olarak 3,7224 gram tartmak mmkn olmazsa bu deere yakn bir tartm alnr. Tartmn EDTAnn molekl arl olan 372,242 g/mole
62
blnmesi ile zeltinin molaritesi, edeer arl olan 186,121e blnmesi ile normalitesi hesaplanr. 3. Eriokromsiyah T indikatr kat halde veya zelti halinde kullanlabilir. Bir havanda homojen bir ekilde tlen 20 gram NaClye 0,1 gram Eriokromsiyah T indikatr eklenir ve tme ilemi karm toz haline gelinceye kadar devam edilir. Hazrlanan toz karm numune iesinde saklanr. Titrasyon iin karmdan 30-40 mg yeterlidir. ndikatr zeltisi 0,5 gram Eriokromsiyah T indikatrnn 100 mL etil alkolde zlmesiyle hazrlanr. Hazrlanan indikatr zeltisi 1 ay kullanlabilir. ine eklenen az miktardaki sodyum borat veya benzeri bir koruyucu (%2lik NH4Cl veya %2lik NH4OH zeltisi vb) daha uzun sre saklanabilmesini salar. 4. Titrasyon ortamnn pHnn yaklak 10 civarnda olmas iin 58 mL deriik amonyak zeltisi ierisine 6,75 gram NH4Cl katlr ve karm 100 mLye tamamlanarak tampon zeltisi hazrlanr. 5. Sertlik tayini yaplacak su rneinden 50 mL alnr ve 250 mLlik erlene konulur. zerine 25 mg toz indikatr ve 1 mL tampon zeltisi eklenir. EDTA ile gk mavi oluuncaya kadar titre edilir. 6. Tm deneyler iki kez tekrarlanr ve ortalamas alnarak rnekteki toplam sertlik ppm CaCO3 olarak hesaplanr. Deney Verileri Harcanan EDTA miktar (mL)
rnek No
Sertlik (ppm CaCO3)
Deney Hesaplamas
63
Notlar : Hazrlanan EDTA zeltisinin ayarndan emin olunmazsa zeltinin birincil standart bir maddeye ayarlanmas gerekir. Birincil standart madde olarak 110 Cde kurutulmu analitik saflktaki CaCO3 veya metalik inko kullanlr. Sert suyun titrasyonu srasnda EDTA sarfiyat; 25 mLnin stnde olursa su rnei 10 mL, 10 mLnin altnda olursa 100 mL alnp titrasyon tekrarlanr. EDTA; Kalsiyum iyonlar ile CaY-2,
Magnezyum iyonlar ile MgY-2,
komplekslerini oluturur. Daha kararl olmas nedeniyle ilk olarak Ca+2 iyonu tamamen ker. EDTAnn fazlasyla Mg+2 ker. Titrasyonda dnm noktas Mg+2 iyonlarnn tamamen kt noktadr. Magnezyum Eriokromsiyah T indikatr ile renkli bir kompleks vermesi nedeniyle MgY-2den daha az kararl olduu grlmtr. EDTA eklendiinde;
renk deiimi yukardaki dnm tam olarak salandnda grlr. Bu nedenle EDTA ile kalsiyum tayininde ortamda mutlaka magnezyum iyonlar bulunmaldr. Eer kalsiyum rnei nceden magnezyum iyonlarn iermiyorsa hazrlanan EDTA zeltisine veya tampon zeltisine litrede 12 gram olacak ekilde MgCl2 eklenmelidir. inde kalsiyum, indikatr ve magnezyum iyonlar bulunan zeltiye EDTA eklendirse ilk olarak;
64
tepkimesi gereince Mg+2 iyonlar aa kar. Bu iyonlar indikatr ile;
tepkimesi gereince tepkimeye girer ve renk deiimi btn kalsiyum iyonlar komplekse alndktan sonra grlr. zeltide bulunan Cu+2, Zn+2, Mg+2 iyonlar bu yntemle sertlik tayininde zararldr. Bakr ve inko; zeltiye %1,52,0lik eklenen Na2S zeltisinden ken slfrlerin szlmesiyle, mangan ise zeltiye %1lik hidraksilamin hidroklorrn az miktarda eklenmesiyle nlenebilir.
Sorular 1. Su sertliini nedir? Aklaynz 2. Su Sertlii tayini deneyinde EDTA zeltisi kullanlmasnn nedenini aklaynz. 3. Su Sertlii tayini deneyinde Eriokromblack T indikatr kullanlmasnn nedenini aklaynz. 4. Su sertlii tayininde magnezyum iyonlarnn bulunmasnn nedenini aklaynz. 5. Suyun sertlii iin kullanlan ppm birimini aklaynz.

Analitik Kimya Lab F y 2012

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analitik Kimya Lab F y 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

KATYONLARIN SSTEMATK NTEL ANALZ

Grup ktrme zellikleri

PbSO4 (k) beyaz

kelek 3: Oluan SYAH ya da GR KELEK, Hg Hg22+ katyonu varln gsterir.

As2S3: bilinmiyor fakat ok Sar kk

ykama suyu atlr.

kelek zerine, 10 damla 3M HNO3 zeltisi eklenerek su banyosunda 3 dakika

SO3 (g) + H2O (g)

Al(OH)3(k) + 3NH4+ Fe(OH)3 (k) + 3NH4+ Cr(OH)3 (k) + 3NH4+

Bu iyonlarn sulu (hidrat) ekilleri kullanldnda tepkimeler aada verildii gibi

Fe2S3 (k) + 6NH3 + 6H2O siyah

Al(OH)3 ve Cr(OH)3, (NH4)2 Sden etkilenmez.

Mn2+ + S2Ni(NH3)62+ + S2Co(NH3)62+ + S2Zn (NH3)42+ + S2-

Mn(OH)2(k) MnO(OH)2(k) + 2OHMn(H2O)4(OH)2(k) + 2H2O beyaz MnO(OH)2(k) + 2OH-+ 2H2O kahverengi

Cr(H2O)3(OH)3(k) + OHCr(H2O)2(OH)4- +3O2-

Ba+2 + HCrO4- + H2O CrO5 + 4H2O Mavi 4Cr+2 + 7O2 + 18H2O

Sorular 1. nc grup katyonlar nelerdir?

Bileik BaCO3 Ba3(PO4)2 CaCO3 Ca3(PO)2 MgCO3 MgNH4PO4.6H2O SrCO3 Sr3(PO4)2

g/100 mL 10-3 10-3 10-3 10-3 10-2 10-2 10-3 10-3

K 10-9 10-39 5.10-9 10-29 10-5 10-13 10-9 10-31

Kroze Dolu Tartm(g)

Genel olarak herhangi bir bazn miktar bilinmek istenirse;

Veya NaHCO3 miktar iin;

Deney No:8 MOHR YNTEM LE KLORR TAYN

gereince gm oksit ker. Asidik ortamda ise

Sertlik (ppm CaCO3)

Magnezyum iyonlar ile MgY-2,

tepkimesi gereince Mg+2 iyonlar aa kar. Bu iyonlar indikatr ile;

You might also like