T.

YI-MAZ ZTUNA

1402

Ail

KARA MU}IAREBE$
BAYAZT ile TlMUR'un LM
ue

FETRET DEvR

KENAN MAT".a,t sTANBUL '_ 9a6

KI SALTMALAR

ts t TEK 'IDY 'l"l'KY

:.l>k a,(}. a.y.

T.T.K, Bellelen, Anka-

g.rn.

ra 1937

tanbul 1940 v.dd. Tarih Encmeni Klli-

s16mAsiklopedisi,s-

v.dd.

g.v.

kr. ms. n. no.

s,

gsterilen mehazler. gsterilen yerler. karlatrnlz, kryas e'

diniz. mesel. neri. blm, ciz, fasikl. nfildfEl, Sitl.

SEEEPLERi

ANKA,RA

1r+oo-+oz) r,e

MUHAREBESi
ve

1402

S0NUL,ARi

yat, istanbul,
1932

1916-

Bayazt ile Timur'un lr (1903 ve 1405) Fetret Devri (1402-1413)

Ti-rkiy:t Enstits Yaynl; , istanbul l925

sayfa.

'l'ii

ld.

Y;.yll , Ak:t:

l 'I'.ril Kuur
VC

t.

i:l(;ltl, ltjl't3
;tyn l (|l;C aynr )'az:l;
.

v.dd.

;:i',lyl l;l<z

lr. ba. bk.

bin (oi.).
basrmr.

tIc. t.y. v.d. v.rld. ,'s. y.bk. ]'.n.

tahmini, talminen, aar yukarl, ortalama.

tercrnesi. trl yerler. ve devan,
Vesafe-

ve deva:inn devarnr.
yukal-iya baknz-

Ankara M.harebesi'nin sebepleri, 1399-19o2 Timur - Beyazt ilsileri A

ANKARA lVluharebesin; incelemee balam'ad41 nce, kon-y- anlybilek iin, muhakkak ki, Timurlenk (1)
i1e Gazi

yazla, yazrna

nsha,

- \aknz.

nshas.

Y]drm Bayazt ilgilerini teferruatiyic grmek 1Azrmclrr Tiinur, phe yok ki, tarihin -ve tabii bilhassa sanl tarihinrizin- en byiik bir simasdlr' I{attir bazr tarihciJ.er, onu, tarihin en byk uzkiisi sayarlar. Her ne katlar biz Cengiz'i Timtrr'cla daha byk sayai'sak da, gr1_ d gibi, bl asla Timtr'u kItmek deildir Topai ciha.rgir Tiirkille'i, kuzey Hindistan, BelAcistan, iran, Irak' gney Kafka",v-a ve dou Anadolu ile kuzeydou Suriye'yi eljnde t-tyol'dt. Yldrm Bayazt ise, phc 5'ok ki, yal( 1) <-lek, Farsa, naksak, topal' mur hem hafife aksaktl ve hem da sol mur>, galiba odemi, demekti. Timur, Emi Sahip-Klan Padiah Timur GrkAni

demekti; gerqekten Ti_ kolu biraz qolakt' nTiu urvalar tayordu: Be (Bk' TzkAt)'

.ANI<ARA

ANKARA MUHAREBESI

MTJEXAREBESI

nz osm'anl hanedanrnn cleil, tarihin en b'iik uzkiilcindenr. osrnan] tarilrile'inin tibiriyle rtNibolu zafer_i muazzamasndar Snra, ad, diyar-I alk ve diyar-r garp-

ta di]lere destan oirrt idi;. Anadolu, Trakya, Yunanistan' Bulgaristan ve Srbistan'a sahipti. Sonu udur ki, her iki Trk de, ta'ihin pek seyrek yetitirdii uzkiilerdendir' iti uiyti< koru hkmdarr ilgjsi, XIV. asiin son ylrn_ rla. bilhassa 1399 da balar vc Yrldrrrm'lr ina1 marurlt_ u ilc ara bozulur (2).

E
hkmdar'r ilgilerine girelim: Timur, os_ nrnlr]ar' ii bi' tehlike idi. Beyazt ise, btna lic nem ver.iyonidu; bunun sebeplerini ylece arklanak mmkndr: a) ok i;.'ur olmasr, b) Timur'u hez Anadolu'ya girmi grmenesi; c) Timur'u nemsiz gl-'nresi ve kendi kuvvetlerine gvenli olmas, d) Timur ve dev]eti hakknda kt bilgili olnas (3). Halbki Timur tehlikesi, mthiti; gittike de byVordu. 1390 da asya'ya (Anadolu. Irak, Suriye) dnen Aksah Cih:ugir, Hint'ten Sin-Kiang'a (Dou Trkili), Mos'kova'dan Suriye'ye m'ekik dokuyordu (4). stlik Timur, ga_ dip}omattr ve aceleciden fazla ihtiyet _yatltedbirli, akgz. ve'sabilyd, bu_ vaslf]ar, kendine ilke edinmiti (5)' 1394 yllnda Timur. Dicle'-vi geti ve Suriye ile Anadolu'ya Simcli.

iyice yaklakt, Msr-Suriye Kiernen Sultarrr Barkuk (6) tehtikeyi gr'iince, YIdrm ile dostluunu yeiijiyecek ted_ birler alma:t giriti. Anadolu Beylerinden bazlar, Timur ile birletiler; rk Bayazt. AnadoJ$yu gittike kaplyor'clu; gerekte' birka yll sonraya kadar, btnAnadolu Bey]iklerini osrnarl'lara kattr. 1399 da Barkuk lqii ve yerine geen olu bir ocuk olduundan, Msrr'darr yie kuvvetli ballklar Ve yal'dlmlar beklenemezdi; esase Bayazt da buna hi ald-rmryor ve Msrr'dan bir ey istemiyordu. Ayn 5'J, Timur iie iig.iler dahg slkta (7). 1399 da lkeleri Timur tarafindalr gaspedilen Karakoyunlu }kiim'darr Kara Yusuf ile CelAyir hkmdar Ahmet Ce1Ayir (8), Yldrm'a

iki

(6) Bunu biyogafyasl iin u iki makaleye bakllabilir: E' La Gtandc Enc7c1op6de, Y, 466 ve M. Soberrheim, Barkuk'" e, r, 555-556. (7) Mkrimin Halil YnAn, Bayezid I, IA, IT, 373-380, t'y'
A.,

den, Devletah Seme'kandi bahseder (Tezkere, Edvad G' Browne' n., 306). W. W. Bartold, yukada ad geen makalesinde, airliini

r, !6; a.Y., Azeri, iA, II, 130AIi r,iA, I,357, stun: 1)' Sairli$nl31 ve Ahmet Zeki Velidi,
afui, Hayat

(8)Ahmet CelAyi iin bk. W. Wiihelm Bartold' Ahmet CeIA' da bir airdi ve gzel arlarda ite..., 2lo'2lt geiir'de; Meha (Jmum.Bir Bak, Tijtk Dili

ancak bir rivayet gibi gstermitir. Halbuki airlii 'hakknda, M'

Fuat Kprl bilgi.vermitit (XIV. Astda Bit Azeri

(2) Timu, yalnz oru Bey, AI- osman, |8). (3) i Clavio,
kayt vardrr.

doffnutur;

fark 'ardr'

(Tevarih-i

Mecmuas, no. 82, istanbul, 2| haziran 1928). Sonra bu bilgi, SAdeddin Nzhet Ergun tarafndan zeten tekrarlanmtr (Ttk Ede. Daha sonfa a'y'! bu zelikte biya eys, Tiitk airleri' T, 293-294)' yeni eri Mzesi'nde bir divan olduBiz

I, 97 de' bu

(4) Bu zelikte, T.Y. ztuna, Babur, bibliyogafya, madde: Byktay..., basl, dei1; a.y., TziikAt' Tmur, not: i: bu sonuncu
eserimiz yaknda kacaktr; die neirleri iin kr' bibliyografya' (5) Bu zelikIede TzkAt 7inur okunrald, ty'

unue salon: gun'un lvarak _B'u

iRehbeti,S4, S' Nzhet Er_

nshalar top-

pmak' ok 1Azatn Badat'ta bastrd paralar iin bk' A' Markov' ,r-dr., Ce\Ayir Paralar Katalou (Rusa), XXII v'd'; buada Ahmet hak_

7\,/.-

ANKARA MUHAREBESi
dan,

ANKARA

MUHAREBESI

nc.e cal"sacaz (9)

slnd. Suita A]rmet, hkmetinin merkezi clan Badat Timur taraflrdai zaptedilince Barkuk'a Srnml. sonra tekrar Badat' bir zaman iin geri alabiimise ce, sonra devIetin| Timur elinden alnca, Yldrrm'a snmik m.ecbur].uun{a kalmt. Anado]u Beylerinden ou, arazileri _tAbir]erince- Yidrm taraflndarr gaspedildii iin, Timur'a srndlar (a.bk.). te bj,Iece Timur ile Ba;,a7rf, ada tarihilerin tAbirirrce: rik]im-i Trkistan ve Acem ile ik]im-l Rum'un AIi Su]tan]ar. i]eiide mrhakkak temasa geleceklerdi. Bu ilgi]eri ise zel tasnifimize sadk kalarak, mufassa]an incele-

C,
Timur, Sultar Ahmet ile Kara Yusuf'un .-sanki kendisiv]e a]av eder gibi- Bayazt tarafrndan pek tantanai bir olarak- krzd. Ge,ekten Sultan ekilde kabulne, -hak] Ahm.et Bursa'da pek iltifat grp, Ktahya kenti, Padiah tarafrndan keridisine trhAs olarak verilmiti. Kara Yusuf ise, -tabii birok maiyetiyle birlikte- bakent olan Bursa';za ycr'len]j Ve Aksaray vilAyeti de kendisine, oturma yeri ve lrhAs yani ttarPalrk olarak verilrniti. olak Cihangir', bir mektup gndererek, bu iki adamrn, osmanl toprak]arndan srlnesini istedi. Bu arzu, YIdrrn, tarafn-

kda bazr renli mehazlar da iaretlenmitir (bu eseri, gremedik); Stanley Lane-Poole, Cataloue oI the-maaleoriental Coins, I, 22l; Mehmet Mubarek Galip, Mesftkilt- Kadime-i sIAmiye Kata|ou, III', 202-206 ve levha: 3 (Lenigat Asya' Lon, dha British Muzeum ve istabul Arkeoloji Mzeleri'nde). S. N. Egun'un Ahmet CelAyi'in babasnrn adn her iki eserinde de

sef-

bi- di]le reddedi]di. M. Halil Ynan, demakaleside diyor ki: erii lBu iki byk dmann Bayazt tqrafnda bu ekilde kabul ve hiraye edilmesi, Timur'u izap etrri ve zaten Anadolu Sultanrna karr sava etmek zere hazrlanrp gelmi olan Asya cihargirinin bir an nce bi mtharebe vesilesi hazrlat7iaslna sebep olmu_tur. Timur, Bayazt'a bir mektup gnderer'ek, Sultan Ahrret i]e Kara Yusuf'un kendisine gnderilmesini veya iildrimelerini veya hi o|mazsa osman] lkesinden koulmalarnr istemi, aksi takdir_ de harekete geeceini bildirmiti. Bayazt bina menfi cevap vererek, muharebeye hazr olduunu bi]dirdi Ve artlk sava, nne geilmez bir hale geldi (10) stat M- H. Ynan'n u kk parasrnda. bizce baz pheli tarafl:r'vardr: Timur'un osmanlr la ra karsr savaa hazrlkl olarak gel'mesi, muharebe vesi]esi rkartmak istemesi. Y]drm'a karr harekete gececeini bildirmesi' artrk savarn nne geilemez bir hale geJ'mesi!.. Bunlar, osmalI geleneki tarihilerinin yazdl*larr eyler_ dir (11) Yalrz bu zelikteki fikirlerde kiisellii kaldr_ man ne kadai' zor olduunu takdi' ederim. Tl kaynaklarrn kart vc eitli bilgilerini karIatrmak. birletirmek Ve sonuc almak nkldr. Heie alk-aratrrmaiarrmz hyor- kat'i sou a]mak iin geni anlamda sk tenkid]er yetimiyor; f;kat kiisel birletirme ve fikir]erden uzak kalmann lzunluluu muhakkaktr. Mektup re atma ilgiierini jncelemenin byk zorluunun bir nisa]ini Velmek icin, eitli kaynaklarrn bu zelikteki fark] diince ve iddialarnln -Je bir seqilmi birkan aaya o-ercediyoruz:

tek iddetli

ara)rlnlz, g.y.

yerine nVeys, yazdn iaretlemeden de gemiyelim. (9) Ilgili kiilerin adlani Aziz b. Ardir-i Astabadihin Bezm ij R.ezm'inin (Kilisli Rifat (Bi!ge) n.) fihristinin birinci blmnde
<IJ_eys>

nutu.'

a)'

Tirrur' mektubunda, Bayazt'a emir verircesine ko-

ile k.

(0) IA, II, 380, siitun: 2. satr: 8-2l. (I1) M. SAdedcin. TAc-l-Tevar'l, I' I65

vdd., t.y. ile k.

aNKARA MUAREBEst

ANKARA

MUI{ARE,BESI
}ani

b) Ba5,a"r1 nektupta kendi adr. byk ve klrnz dmann adr da kk ve kara harflerle yazd" c)' Bayazt Timur'a, pek ar kelimeler sarfetti (a.bk')" d) Tirur' osmanlrla:n Anadolu snrrlarndaki belde]erini nahvetti ve a]d. e) Timur Bayazrt'tan gayet nazik ola.ak birka kti}< ey._tedi ve oidan gittike alrlaan cevaplar ald' f)] Timur bir slA,r-Tiirk devletini, Yani osmanllar mahvetmek, hattA onlarla almak istemezdi gi ki tarafr ihtiraslarr, zaten alprmaa firsat arryordt ve bu, kalnrlamaz bir gelecek olayr;'d. Timtrr: uGk yiizde asrl bir tek gnev (veya Tar-.) varsa, yer. yznde de bir tck hakan bulunma]drr; Yldrrm ise: rrBen acunda silAh talmak (12) ve benderr nde bululnanr mrrtlaka ye'nmek iin domuumduf) diyor.larci. . . ,. ... ..i.. D iki tarafta da kabahat
etti (a.bk.)
Gercekten, saydrmrz bu iddialarn co.nun doru oL_ masr muhtene]dir. Sonu olarak krsaca diyebiJiriz ki, her

Jarda, Yld.'m'Irr Timur'a trTim-r-lenk

tabii o]arak rrur dive yazdl sylenmektedir ki, -pek byk bir tahkirdir' Gene Bayazit'n Timur'a: bu- ok rTimurlenk delen kelb-i ak-rr (yani kuduru kpek) e l,Tanr'nlr lAreti de, senin Ve sana biat t-'denlerin ilA 1.-e,'rn-iI-kyan stne ol.surr dediini tariir]er yazlyor-. &Iaamafih bunlarn tarihsel deelerinin olduka pheii yanhs hiikme sbep vermern'ek oldu-u, -lcrhngi bir icin- bir diha tekrarlyalm. Buna ka'srlrk Timur'ur da Bayazl.t'a:,Emi-lcrimi dinlemelisin Ve'B:Va.zt deri1en
varalT|a'z ocLik Cezasn bulacaktrr)) tarzInda ruektuplar ;'azd, zamanlr. ka;laklarrnrn rivayetleri crrrlesndendir. TimLI'n dsaanrna dei} bir rimparatorl,, ancak bi' ubev,' gibi mekttp ):azdlna ait rivayeti de ek]emede[ gemiYe-ljm. Gene erefeddin'in bir rir,'ayetine gre' Timu' Yld-

tlTopa1 Ti_

temedi. Yldrm le Yirnur'un ara_larrrda birok mektup_ Iamalar olduu muhakkaks:, da, onlar .-naa]esef- zamanlmlza kadal gelmi olmadndan, ne g'ibi seyleri m-htevi olduklarrni, kat'i olarak bilmiyoruz (1a). Bu mektrp-

]f_ezir-i Azam andarl Ali Paa (13) her e kadar Yldr'rm'a Timur'un kuvvetinden, teh]ikesinden, tedbirsizlik ettiinden bahsettiyse de, maru pac:aha dinle-

Vardr; fakat Bayazt, 1edbir-sizlik

'm'a yazdr bir mektupta tonun (Bayazt') bi- Trkrnen neslinci.:r geldiinin keidisi (Timur) gil:,i btiin A1eme de bi]ini' old',uu, Trkmenlerinse, muhkeme sahibi rJ.ir'e mar-uf olm:dk]arnlD SJ/iemitir ki (15) tabii bt dahi, tar'ihsel dee'i olmlyan bir isnatt; bu rivayetin Bayazt tarafndar Timur'a byIe yazlm oidu- eklinde vani tersi eklinde cie iddia edildii.ni ekli;zelim. Gene baka bi' rnektub-nda Bayazt, Tim-r'a, yapt m'uha'ebe1eri' fetih1erini, baar1l'.i'ir. Avr'upa'daki muazzam zaferlerii (tr6). kendili bir ehit o1u (17) olduun- anlattkta soo_
Se/6/in, I, l25 v,d., 127 v.d., 132 v.d., v.s. Fakat buniarn uydurma jdur Bey Mw olduunu, daha ok nce H. Ylnan spatlamt: Fe Tarih-i Osnan-.E--4cm4i Lfe9muasr' np. 63-7'i, |61'768 'l'd' eat, saylarda. ibn Aapar. MevlAna erafeddio Ali Yezc'i ve Nizamed_ o'in ami'nin ese'leriide de bu nektuplara rastlar;. b.'nda). Bl:.

sebep yoktur.

(12) Gerekten tarihler, Bayazt'n dokuz yarrla miikemmelen silAh kullanp ata bindiini sylerler ki, inanmaak iin, hiqbir
a, andail, |A, T, 325-326.

(13) B zat icin imdilik: Ismail Hakk lJzulatl, (14) Bu i

A1 Fa-

Bey'de (Ahmet Feridun Paa'da) kayltldr: Mecmua

mektuplardan iki tarafa isnat edilen birka, Feridur

;l4'ea'f-s_

(15) ecfeddi Ali Yezdi, Zae-naie. I, 25g (Kalkta bir de'. Timulenk. Nedim Vefik trc., 175 v.dd. (16) Yai bilhassa byk Nibolu zaferi ki, br zelikte el ivi arastrma u basl olmyan eserimizdedir:. osnan|. Devletnin

'Serr eer

Bu ve asar1-a kaydettiimiz m.ektuplar. blmsel olsun dor'uluk]alna hkmolunabilir; o]a)zlarr gidii bunu ackl:d gibi, bna benziyen beylik sz]er. il<i clman hkin-dal. arasrild1 byk karIamalardan nce daima vulita geiegelmistir (19). Sonunda Timtr't krs: ve kat,i bir ncktrp yaz.1. Bayazt'a savatan kalnmak :stiyorsa Ahn'ct'i koruaktan vazgemesi ve Yusuf'u salrve:mesi lAzlm.geldiii selt bir 'ifadeyle sylediini kabl edebi]irz. Bunl, Y]d"m'n son mektubu takip etmitir ki, bu mektrp hekkda. Timur'un tarihcilerinde ses yol<tur. Herha]cletli ve tahki; edici bi. mektubu, Timur'a yaktrp tarihlerine derceder'ek onun Veya ahfadlnln gazaj]lar.rna uraak istemez]c-rdi. Bu son mektup iddiaslnl ca koyarak, bu zelikteki ria,v-etler silsi]esini krsaca tamarrlamaa a]sa]n_: Bayazt, mektubun en

istiyo.rduk. Tinrr'ya cok skr, imdi bunun zaman geldi. gelip bizi aranazsan, biz, Su]tAniJ/e'Ye (18) kadar senin arkara deceiz. Kimin zafer kazaip lkaca ve kii yerilip dsecei, o zaman belli olurl,.

10 ANKARA \4UHAREBES ra ciiyoldri ki: rrSeninle uzun zamandanberi

ANKARA
savasmak

.\.-.-.1-,.1

\.1
1I

MUHAREBESI

dir: osmanl tarihilerinin iddias doruysa, bu kadar

de bu sahih de olsa, kaydetmemelerini tabii grmek lAzm-

id-

yukalsna parlak yaldzla

m bir kentti. Hakknda Clavio'da.iyi bilgile vardrr: a.e.,

120 v.d.

(Binba) Mkcrem, I{osova 1389, Asker Mecmua: 79, LAhika. (18) Sultaiye' iran'da Rey ile Niapu arasrda ok kere Ti81ur'u ikinci rnerkezi ijdevini gren byk, zengin i'e bugn kI,

Kuult Devri, fasll. IV, imdilik bk. (Binba) Necati Salim, Nik_ bolu 13'98, Askcti Mecnua: 80, L5hika. (17) Babas Gazi Murat HudavendigAr,n (1359-1389) Kos,a'daki ehitliii kastediyor: Y. ztuna, a.e., fasl: IV; imdilik:

ve byk ha"f]e'le kendi adn, ontn a]trna da, kara Ve ga)et kk har'flerle Timur'un adrnl yazmr Ve lru adrn sontlla r-lenk ekini ekiemekten de ekinmemitir; bundan son." d_, i-r.'ur-gzdesi zevcelerinin de kedi hlremine alrnacarnl yaznlrtrr. -t<'" | ' Ispanya Kral III. Henri'nin Timur rezdinde eliii ve krain ba nabeyincisi olup, gayet nemIi bir se),ahatlare brrakair C]avio, iki hkmdarln ara]arlliln atlmaslna l<uvvetli bir sebep daha gsteriyor ki, gerelrtt,n bu sebep, Ankara muharebesinin en kuvvet]i Ami]]erinden biri saylabilir, Bu paray buraya aynen almayr, rasip rre fa;-rlal grdk: uBu sr'alardr Erzinran Prensi, Taharten (0) nannda bi:iydi. Pr-ensi topraklar, Trklerin topraklarma bitiikti. Trk Sultan, btn bu blgeye ,hkran olmak iilksnde idi' Bilhassa S-itan, Tharten'in elirde bulunan l<aleyi (yani Kemah kalesini) (21) zaptetmek isi,iyordu. Btnn stne Bayazrt, Tharten'e bir mektup gndererek, kenciire vergi vermesini istedi (22). Tharten veldji cevapta' Vergi Vermee hazlr olduunu ve Su]tan' kendine m'etbu tanyacarn, fakat Kemah ka]esini Trkle,'e ."'elemiyeceii bildirdi. Tharten'e bir cevap verilerek. bu kaleyi teslim ctmesinin kendisi icin iyi olaca sylenmi ve aksi halde hem ka]esini ve hem de btn lkesini kaybedecei an]atlmt. Thal'ten' bu srraiarda Timur'un krndan Ve yap(20) Ekseri tarihler ve en iyi bilmesi lAzn3elen Bezm ii Rezm, nMutahharter yazyor(ar. Ynan da zikredile' makalesinde br ekli kabul etmitir.
Ryktay. ..' Ankara Savas, Askeri Mecmua:92, LAhika,30-3 1' 34' 45. 54 ve koki: 2; u igiyle syliyelim ki, mer Halis Blyktay'n lu eseri. konuyu aydnlatmaktan uzak ve ok zayift.
g.y.

(21) Bu zat iin bk. Bezm Rezm, edeks, s. 45 b, mad., Bu Kemah kalcsi sorumu iin kr. (Tmgenerai) Omer Halis

(19) Bura ok misal verebiliriz: aybak Han - ah Ismail Safevi. Yavuz Sultan Selim - gene ismail gibi... (k. ilki iin Y. zt'una, Babsr, izahla ve Dzeltmeler; genel olarak: a.y. Osman! Devletinin Kqulu Devri, fasl: V sonlarnda).

idi. Timu, Yldr;n'r metbuuna hcumuna kt halde kzacaktr.

(22) Halbuki Mutahharten, claha nceden Tiur'un metbuu

i2

ANKARA MUHAREBESi

ANKARA

MUHAREBESi

3I

t byk islerden haberli bulunuyordu. 'Iimur'a adarnlar ve armaanlar gnderen Eharten, Trklere kar kendine yardm etrnesirri rica etmi ve btn ]kenin Timur emrine haz olduur-r sylemisti. Bunun stne Timur, Sultar Bayazt'a bir adam gndereek, Tharten'in kedi tAbiliine Ve ona ait arazinin de korunmasna girdiini, bylece, Tharten'e kar bil' hareketin vukuunu kabul etmiyeceini bildirmiti.
cl

Baya zrf, o Tsrrro,na kadar, Timut' hakktna bilgi sahibi deitdi. onun ir:in, acu1c]a. kerdi deIecesinde satVet sahili hkrr_ r1 a; bu]-rrrnadnr Sanryordu. Br" yzden Ti-

mur'a gnde'di'i tatai' (3) n verdii nane hiddet ve gazapla karlannir, Bayazt, Timur'un adamia, acunda Timur derecesinde ahmak bir adam bulundu.na atrn, Timur'un hangi cr'etie byle bir istekte bulunabileceini, keidisinin Thar'terr'e kar istedii gibi harekette serbest olduunu, acunda herhangi bir adam4 karl da aynr ekilde hareket edebileceini syeImi, sonra Tllnur'a, bir daha bu eit hayallere kaprimam.as iin onu araylp bulacarnr, Timur'7f, zeVcesini kuliarrndar biri ne Ver e T e k, onu utandlracaml anlatmrt. Timur' bu karshktan haberli olunca, Bayazt'a bir dbrs vermek icap etti'ine Aynen aldm bu iki palagrafta, Clavio bize, IslAm kay-nak]arn.n hemen yle bir getikleri bir oava sebebi gs_ teriyor ki, o da Mutahharten ve Kemah kale"i soruh\udur'. Ya]nz C]avio'nun bu zelikteki bilgisinir eksi}<liine hknedebiliriz. kti bize, ya|nz bu sebebi gsteriyor re biraz da 'mektuptanbahsediyor'. Daha fazla br kark islere
hkmetmit'I), (24).

lair fikjr yr'tmekten karp, asl konuya geeceiz. Ant';ik bu arada birka nemli [oktay iaretlemek jAzmdr' Yltlr-lm, tcdbirsiz, marur, inatl, abuk kzar ve lliesi cindaki olaylardan _dmanrn tamamen aksine ola'ak- birhayli habersizdi (25) ' Dmanr Timur ise, bunla_ ln tam aksi, soukkanl ve acunun btn olaylar-n gzli'ven, casusltlk kurul]ar esiz olan (26) bir hkmdardr' Cesur bir asker' olduu kadar, zeki bir siyasa adamrdrr' Sodemesek bile- ulusal ihtiraslarr cokun bir nunc]a -kiisel r:ihangir'dir. Bu zelikte Cengiz'i taklit ve takip etmi, bylcce ondan sonr'a' tarihin iki numaral cihargirl otmu ok lli_iyk bir uzkiidir. Bayazrt'rn da ok byiik bir rzkii oIrltlunda phe olmamakla birlikte, o, yukar'da anahatlarli cizmee qaltmz karakterin tutsadr'

E Simdi iik askersel har'eketlere geebiiiriz: Aksak cihar,gi kla 9]6n (araba'dair lrareket edip' rldusiyle, doru Anadolu'ya yrd. 1400 yl t'6mmuzunia Ti--ur, Anaclolu'ya gidi. ord.suna, Kara Yrk osman l<llr bir Trkln'e Beyi rehberlik'ediyordu. 9 austosta (27) 'l'inur, Srras'r kuatt. Kentte vali olarak, Bayazt'n byk
iljr

,}u (2B) ehzade Sleyman vard. Timur'un t'rdusunlln ne <ierece Tf|L|azzarn clduunu (a.b.k.) hatrlarsak -pek tabii-

ki-

kertteki]er iin ancak mitsiz ve yiite bir korun-

haber... (yakda kacak olan erimizde)'

(25) Yla ve . Halis Byktay adia geei eserlerinde bu_ ln aksini ispatlamaa alrnlarsa da, bunun yalir ortadadr' (26) Timur. eserinde bizzat anlratr: TziikAt" fasl XXVI:
}l tarih dolu olsa gerektir.

(23) uTatar, yani <postacr,; bu zelikte :kemmel bilgi iin bk. ksaca: F' Kprl. Berd, A, II, 541-549 (24) Cla'zio, r..., . Rza Dorul trc., I,91_92; tr, bir de
a e.,

(27) b Aiapah, Kitap Acayib'I'Makdur li

',

Kahire b',

88;

(28) Baz taihler Erturul'un Sleyman'dan byk olduunu uazarlarsada.onunkaledehemerhibirevkiiolredabak}rsa. burun yanllr, ortaya ka.

94 102; e'seir tiirl baslnlar iin de bk. bibli1'rg12fya, madde.

14

I.

ANKARA MUHAREBES

AI{KARA

MIITTAREBESi

15

ma kabildi. I(a].e komutanl, Malko oiu Mustafa Be (29) idi. Ayrca gene Bayazt'n olu Erturul eiebi de kaled'e bulunuyordu. Kuatma haberi melkezden duyuiunca, Mehmet elebi komutasnda biI. yardlmcr dorusu Timur'un ordusiyle Mehmet'inkini kyas -daha edersek- keif ordusu yolland. Fakat Emir Sleyman eIebi, bu ordu ile birlemekle fayda 'grmedi. Mehmet'in ordusu da, Kayserinin batrsrnda Timur'un nclerine yenildi Ve geri ekildi. Timur'un nciileri, o blgeyi, hafife tah.ip ve yama ettiler.

Timur, mancrnk, byk talar., giilieIer .e lAmlarla, Svas'a mthi ekilde basrc yapyordu. yle ki, osman]lar tarafndan gerekten mkemmei bir surette korunulan kale, ckmee ve dmee yz ttttu (0). Bun- gren Mustafa Be, halkn da basnciyle, dayanamlyar-ak su]h iS_ temee mecbur oldu ve bizzat kendi, Tinur"un huzuruna clktl. Mustafa Be, ister istemez, kaytsz ye Jartslz o]arak, kenti Timur'a teslim etti. Bi- rivayete gre hi kan dkmiyeceini vAdedeir Timur, hilAfra bir i grm, o1-Adeti mamak iin- 4.000 kiiyi, diri diri topraa gmdrd ve gene bazlar'rrrr atlarrn ayaklar altnda i.netti. Timur'lu tarihilerin ldriijen]eri yalnz Ermeri gster-ele.ri, ack bir yalandr (31). Eer baz tarihilere tarihi]erin.:- inarrrs;rk, inannamak iin -osnranl hiblr sebep yok-}<i tlr- Timur ,ot'ta Anadoiu'nun bu byk melkezini yama ettirdi. Ustelik-E'turul elebi'yi rie ]drtt ve Mustafa Be'i ise, grciikle'ini Bayazt'a an]atmak zei:e serbest br(29) Bu zatrn trunlar, XVL asr ortalarlnda da hayatta o1up, eevi'de adla kaytldl. (30) I{'. o.H. Byrktay, a.e., kroki: 2, ill< ve sotr pafta. ,(3) Nizameddin Sami' Zae-nane, 279 ve o.rian naklen Il. Ali Yezdi, ZaIx--ane, Kalkta b' II, 269. Atlarrr ayaklarl altnda ijldrie soiunu: Gelibolulu Ai e"ul, I{nh-I-Ahba, III, 95 v.d.; yana i':-' tahrip soIumu: Ibn Aapsah, a.e., 88 v.s.
P
\ (: '.-rt " 1i

rakt. Sleynian ise 2aten kuatmadan nce kaleden km ve ordusile birhayli geri akilmiti; kertin dmesindet sonra ise, Mehmet gibi_ tamamen nerkeze dn,..',;. cl. ij_--* -kardei ; jo;." ':. ,. .... l . ', ., l * .' ,' . .] '' .i ,;, 1.,.. ' Bundar sonra Timu., blbi.t".r,. yrd. Drdnc (sonuncr) olu nl ahruh, nclk edirv.o:du. Timur, 15 eyllde Malatya'y az bir urasma ile zap1, Trknenleri ger-iye ve dalai'a ekiimee mecbur Ve o kale;ri cle yama etti. Dulkadrr'larr itaate aldr. Dier taraftar 'Bayazt, slk tedbirler alriyor ve Ti_:'-r'u byk bir tehlike grmemekte devarn ecJ.iyordu. TimLr ise, osmanllar'r artlyor, -giz1eniyor cl1madrk ve Limit edilmedik yerlerden Ikryor, osmanllar'n yersel ve kk kuvvctlerini hrpaiyo ve byk Lir jse -imdilik- gi.iek istemiyordu. osmanlr merkezirrcic+ ise, artk tehlikenin fairkrna varrlmaa baslanmlt. EzcLin]e .y'ezir-i Azanr andarl zade Ali Pasa, Pacliahl ikaza lasladysa da. marur hkmdala dinletemedi. Yldrm, Tiinur'', Ana]olu kentler'iiii bir'er birer k'atp zaptetmek jstiyor. zannec'Iiyor'du. osa ki Timur, byle tehiikeIi, zanan kaybetiirici vt-l vpraticr islere giriecel< kadar sAf ,teildir (32). Dier tarifta Srvas'n dsmesi, ;a.ma ha.reket]eri ve Erturul'un ldr'lmesi, B-rrsa'da, kt ve acr bi. etki yapt. HattA osiT:alrlr tarihiieri, bu olay karssr<ia su fkray rivayet eder],:l: bi' gn Bayazt, krda gezerken, kaval cajan bir obal grr: ,,- a1 Coban, der; cal! IrIr: Svas gibi ykldi ve ne de Ertuul gibi olun 5ici,. belden B_'ntrr stille YIdrm, harekete geti. Slvas, geerek, Er'zjncan' fethetti. Bundan sonr'a, 1401 austoijluc]a, tekrar clo'_ Anado]-' kalelerini armut gibi dilrne': baslad. v(32) Bi arada Timur'un yaptl baz isler .;e yolu iin tk. 1;ir de: Ciavit. a e., 134_135. E1bistan hareketle5i iin: erefeddin.
't:86.
1946,

Croix trc., V, fasll: 16, v.dd. kr. M' H. Ynan, Blbistan, ie, rv.

.,, ,i,1, '..r.'rL1,i'-'',',-'i,"

\.

\';,."

" 't,.'.'; :". 1(

,qNKA"R.A"

MIIHAREBESi

'

ANKAna vuhanEB'Esi

17

rinde, Ahmet CelAyir ve Kara Yusuf'un epey yardtmt dokuidu; bu soruncusu, osman] orhustnda c kt'a]arn komutanyd. Ba5lg211'rn bn baarIarr stne, tekra iki taraf ara_ sincla su]h nrzakere]eri ve mektuplamalar olmaa baiad. Gene bir rivayete iarsak, iki taraf birbirlerine, cihangirliklerini sayp dktIer. Bayazt, Yakup Be'i; eli o]ar'ak gnderdi ve bir name ile, eer onun kadar kan dkse5d1, 6"1r" b), cilrangir olabileceini s;teci. Timur celabrnda, iki byiik istAm elev]etinin arpmasirn hi uyar olmryacarn, ikl- dinda ve rkta devletin hesapsrz kanlarrnm dklmesinin caiz olmadrn, sulh isteini kabul etmesini. ancak kedisine pek inanamlyacan, t-nun iin bir olunln rehin gderiimesii, ona baba evjn|:len daha iyi baklmaa al.slacaln, bylece iin bitmesii istedi. BayaZIt' bu isteklerir.topunu birden reddetti (33). Timur, Suriye'ni bir bImn zaptetti. Fakat dorudan doruya ]cuma gemee cesur]uk edemedi. Bu srada Bayazt, Kayseri'ye gitmi, orada drnar,, beklerrtekte ise cle, byk bi' kuvveti yoktu. Ya]nz Tim'. oIu ah_ rrrh'trrr komutasndaki bir ordu i]e, AnadoJ.u'ya girdi;'buniar. bi]]assa gneydou AnadoIu'yu gzliiyorla.rd. osmanli rica]i ve Ali Paa, Yrldrrm'i byle kuvvet]i br dmann niinde cekilmee ikna ede.ek sulha zorlamaa altlar. Esasen bu iki byk sIAm-Tr]< impar-atoriuunun zft ha-

ie ki, kuvvetli bir ordu i]e Badat'a inse, orada pek iyi sart}arlg bulunnyun ii-u.', yenebilirdi. Yldrrrn'n bu iJe-.

reket]eri, hibii' tarafia ho grlmyordu. Timur Irak'tan

k.: Ynan, Biyezid. I, iA, II. 380 v.d. Az ca yolu ve baz ilei iin bk. Clavio; a.e.,

(33) Buniar bizim fikrimiz zannedilmesin- Biz burada, Seefeddin Yezdi'ljn Zaer-name'sinde vazdklarn' (s. 396-416) bi zetini vermeu. altk. Burada sava suu Bayazt'a yklemek isteniyorsa da, doru tarafiarr da oktur. Bk. bir de: Iierbert Adbms Gibbons, osmal mpatatotluunun Kuruluu, 2l9 v.d.; bunu da
nce Timu'un bu ara_
134-145

ekilince, Bayazrt, Ahmet ile Yusuf'u, hkrnetleri ;blgesine gndererek, nlr toltm topraa katmalarrnr, halk kendi]erine ce]betmelerini, Bayazrt'n ve kiiliklerinin nfuzunu kullanarak, Timur'dan grdtleri kt rnu-esasen me]elerder nefret eden- ha]kr Timur'a isyan ettirmelerini' eteler kurulmasnl Ve ana orduya yardlrrrcrlar brrlunarak dmanln btna i arlmasn, ordusunun vrpratrlmasrnr em.retti. Bu sra]ardadr ki Timur, Ti-irkili'rden torunu (34) Su]tan Muhanrmet komutasrndaki en sekin Ve ar kuvvetLerini. kar- getirtmiti. -osnanllara Bunun stne Timur'a bir eli gndermek zorunda kaiar Y]drrlrn, ar'ada bozumak iin hibir sebep olmadrn bi]direrek, sulh istedi. osmanlr elileri, Kadl Ferideddin (veya Bedreddin) ile Yahi Be idi. Bu olay Timurlu taihiler, ballandra ballandrra an]atarak, Bayazt'n bir eit stnliik tanmasr,) sayallar. Her neyse, Tjmur, Yldlrim,'n dncelerini ve istek]erini kabu] etti; fakat ya|n|z btn bunlarrn olabilmesi, kat'i su]hun ku'ulabilmesi iin, Yusuf'un I veya diri kendine teslimini, hi olmazsa osrnanJ topraklarndan derhal kovulrnasnl, _kat'i bir dilleistedi. Ba5azlt cevabtnda, kendine sllnail, _kirn olursa 11j5qn- koruyacanl. bu)a hi kimsenin err ufak bir etkisiri kabul bile etniyeceini, srlnana kt bi" seki]'de davl'a]ma[In el''an caiz o]madr gibi, yiitlie slmadnr ve l:iisei, ulusal, geleneksel Adetierini kirleteceini anlatt; ek r]arak da, byle ufaktefek eylerle uranran]asrnr tavsj5,e r.tti ve gecici ola'ak ald (y.bk.) yerlerdb en kk bir Ilak bile iddia etmesini tarunyacanr, a}si takdirde ise, iiitn kuvvet]er'inin hazr olduunu bildirdi^ Bylece i gee ka'rtr ve Bayazrt, aksi bir siyasa kul]anmrs oldu. Timur

(34) Timur'un drt olunun en by, gen yanda len (|hangir'in iki olunun by olup, Timu'un en sevdii torunu;lr; kiisel erdcmli bir komutand.

18

ANKARA hruannepsr

ANKARA

MUiAREBEsi

19

Yrldrnm'a bir ders vermek isterken, yukartd.aki cevapla, kat'i kararrnr verdi. Ayn zamanda bu slra].arcla da, in iyice karrmrtr; Timur'un o ynden kat'iyen korktsu olarazdl; iistelik Timur, bu zengin tkey o,ktan gz dikmiti. Timur, 7407-1402 krnl Kaaba'da gecirdi ve nisarr 1402 de harekete balad. Bir kurulta; toplryarak, Mirza ve emirlerin fikirlerini ve oylartnr sordu. Her iki taraf r.icali. gibi- birbirleriyle savamak istemjyolard. -sylendii nk iki taraf da; slAm ve Trk iki byk devletti; stelik Bayazlt, <kAfirler ile nice gazalarda buiunmu bir m_ cahit ve gazi idi. Timur, hemen hemen kat'i kararnt ver_ miti. Fakat yrkarrda saydrmz sebeplerle. emirlerden hatrr sayllr birkar, Timur'un sava fikrine nuhaliftiler. Ku.rultayda bu fikirlerini sylemiyen emiller, Almaikh Semseddin'i Timur'a gndererek, Anadolu'nun gayet miis_ tahkem, fethi.zor, osmanl ordusLlnun mcahit gaziJ.erle do_ lu ve yiit olduunu, acele verilecek bir kararn tehlikesini bildirdiler. Sonunda Timur, o srrada grien bir kuyrukl. yldza gre Anadolu'nun fethinin kabil olup olamryaca.rn nl mneccinr Abdullah b. Lisan'dan Sordu ve muvafk ce. .zap alarak, kat'i kararrn bildirdi. Ancak byle orciusunu rnemnun etmiye bir savarr uunu Bayazrt'a vk]emek istediinden, onun kat'iyen kabul etmiyeceini bildii istek_ leri diirnee koyuldu (53). 13 mart 1402 de Tebriz'e giden Timur, Bayazrt'a bir mektup yolIad ve sulh peTclesi altnda sava istemek demek olan bu mektuptaki istekler, marur Yrldrrn tarafndan, iddetle redd.edildi. Kur.naz koca cihangir ise, emirlerini, Yldrm'n avas istediine kan_ clrd. Bayazrt ise, errrirlerine aksak cihargi.r'il maksadnr
(35) Tabii Nizameddin ve eref.eddin'de buolarr tersi yazImaktad. Btr brr olaylar, tenkid[i bir qzde YezCi'den takip etrelidir: Zater-nAme, 400
v.d"

ise, toruntl Sultan Muhamrnet Mirza ile $elen en seckir, son sistem tehizli ar ordu ile i5zice kuvvetlerirrceJ esasen

,l']ldadr Ve sulhL.n kabuln istiyenIer, siJdetie reddedildi' li;vaa, fiilen baslanmak zere idi. Timur'un lstekleri, un-

l;rdr: a) Kara Yusuf ile Ahmet CelAyir'ir' derhal teslimi'

,l;rt'ar VeICk

ilerin yaplmamas, hattA onun arzllsuna uy: lI Lyan eylerin olmamas... Dier taraftarr Timur, Avrupa devletleriyle ulatrrmaya l,i'isti: Fransa Krralrrra mektup gnderdi; Bizans ve Cere iz ile de uyutu-, Herbiri Bayazlt'tan nice muazzam darbel,' yiyen Hristiyan devletler, iki islAm <levle'tinin "p'- l lll:t.Slnl ve Yr]drrm'rn krrrlm'asnl ho grerek, Timur'u des_ ,'l<ledi]er. Hele Timur olmasa muhakkak Faiih'i beklerni',.cek olan Bizars, yarlm asrr daha khne hayairnr uzatma,,r verdii sevincle, Timur'a dalkavuklua balad' Bunlatarihilerinin birkarnrl kaydettii, iistne, -'osman]r gnderen Bayazt, burada, onu slAmlic mektubu Timuia li1n belAs vc savan sebebi gsteriyordu' ite bylece, iki taraf da birbirine yrd- Timur'un l1izli ve kork.n yiiryne karlk, Yldrrrn daha orduSava nizamr VeremeDjti; stelik ordusunda' "nu toplaylp ,':banc nsurlar da fazla idi (a.bk.). Timur, gizlice Anado'da yrmee geti; birok yel]ere hcum etti; yamala/e ulatlrmaslnln 'l ve alcir (36) Ytdrm ie, casusluunun .'lyfhndan, Timur hakknda bir tI] doru bilgi edinei.yordu. Halbuki Erzurum ve Erzincan'r alarak Srvas' ge,',, Timur, toi'unu Sultan Muhammet Mirza'yr Kernah'a yo1,il; Mirza ise orr be gnlk bir kuatmadan sonra, kaleyi i]e tcl . Timul.'un ei nl komutanlar Emir eyh N.reddin
l (36) .H. BlyktaY, a.e., kroki: 4te iki tarafrn yollar
1 edebiliz. ta

20

ANKARA MTJI{AREtsESi

Burunduk, Hafik ,e Sleyrnan at da Kayseri,yi ald. Etlras z islAn topraklaryd ve Timurlrrlar tarafndan fazla zarar grmed-i' Timur, Kayseri,ye girdi; yeni alnan rn, yz binlik ordusuna verdi ve bu ze]ikteki skntryr da ortadan kaldrd; sonra kuze;.g evrilen Timur, Kzlr-mar takibe balad; oidusunu erzak, Su, yorgunlik, u)rlr]u]iuk, silAhszjrk ve ]evazmsz]rkian hibir srknts )roktll. Haibuki Bayazrt'r. or'duunun, Timur'u alaya aIaya ,ok youlmas, ku.-az cihangirin isteini gerekletirmiti. Sonunda Kz]rmarr gney kiyrlarnda iki ordu iyice yaklasr gibi olduysa da, kurnaz aksak, dirmanr az daha ;rormak ve hrpalamak ii burada c]'a muharebeyi kabul etmedi ve Ankara'5adoruldi(3?); orada, tarihin en byk m--

II

}nnlara mrh'arebesi v sonularL

Yld rrn Bay,ozt'rn altu

lareb e]er'i'rden birini

ve{e"ceJ<ti

r.

Ankara nuharebesini an]atmadan nce, iki rrdunun va,'ivetleri stiu.de riurmak istiyoz. Bu gibi sonrmlarn, lilirir ki- luharebenin asldan fazla neini vardr' S :siyle inceIiyelim:
konrutanlarrndal tl'urduk, Ankara kalesini kuatt; kale j<ornutan Yakup l}c, iddetle korunuyordu. Acak Ankara'y. }evazrm ss ",, hareket noktasr ihtlhaz eden Bayazrt, bu ka]enin de Srr';s'n sonuna uryacan dnerek, Ankara'nrn batr,a vrldrrm gibi yeiiti; kuatmay kaldrrtamadrysa da ;lyflattr. Zeki cihangir btn o civar emeIerine, ubrrk V('ya Ankara ayrnln. Kzlcaky, nc"su ve Bent dere]erine ,.lir c]kt. Dmanrnr susuz brakmakla kalnadr; arkas,' Cubuk'a dayyarak kendi suyunu da temin etti ;esasen ,)(ltlsunda su klriullar gayet mkemmeldi (38)' Yldrlm ,,lvas Slrastnda faydalanmastn'diye de, o blgenin _eme' ,.li[, ktyu, Sal'ul' tarla, deirmen, depo, sr ve iftlik,.'ri yama, tahrip ve mahvetti. Qsmanh ordusunrrn ekse_ , 'iri vortrlmu .vayalar ktrmasna ramen, bei:ikinin dinc

1. o'd'ulan aldkla uaziuet. ^'\.' A) TimuI ordusu. Timur'un

(37) Clavio'un gsterdigi (c. I. s. 26da) Timur'un duakIayeri, kat'iyer yanlstr.

(38)

SAdeddin, TAc-t-Tevarifi,

I,

170'

22

ANKARA MUHAREB,ESi
iarda zrhli re

lt{KARA
.[-Azaravi ernrinde 10-20 Valad]ar;

MUI{AREBES

23

at]r ve fillilei.i vardl. in zeti udur ki, Tilrnur her ynce rakibine std.

2. 'ordularn bIii"le.i.

eden Srrplar, ok ie Bayazt'n kaynkardei oluyordu (a.bk.). -K1.al' Kara Yusuf'un Trkmenleri, ilk bozgunu kardrlar_ -ki rnerkeze yakrdllar. En arkada, Mehmet e}ebi'nin emlizrle rue ihti-vat teki1 eden Svas, Amasya, Tokat ve blgeleriir sadk trnarlr atllarl Vardr. B) TimuI ordusu. Timur, yksek bir tepede idi; ;tksak cihangir, kAh cadrrna girip kyor, kAh at iistnde el.rafi seyredip, emirler veriyoldu. Sultan Muhammet, zrh7 'e sekin Maverarnehir ordusiyle ihtiyatt2 idi; Pir Muhammet (42) ve skender (43) Mirzaiar da cnun emTinde idiler. Daha r,ce' tugay bulunuyordu ki bunlar, sol Ve sa cenahlarla nerkezin ikinci dizisini tekil ediyorlard. Soidakine Emir Sultan Hse5zin, sadakine ise Ebu Bekil' Mirza (4) komuta ediyordu. Keza Ernr Cihansah ve Kara Yrk osman Bayndrr (45) n idarelerindeki K.afkas, Irak, Trkmen. Mool ve Krt Jrer]i kabile unsurlali ise bu bj_de idi. Mekez, iki tmenden yapllm5t; soldakine Emir Ce]Al istAm (46 r,e sadakine de bizzat mer Seyh (47) kouta ediyordu. Timur, melkezde idi. T. lkrk kadar zrhh niithis fil, dehet saai bir nc kt'asi*idi. Sa cenahr

dinfiifffifielies-}il

bin Srp bulunuyordu; osman]-

idi.

(+2} Sultan Ivruhammed'in kardeidir; kr. yukarda not: 34. (43) Timur'.rn ikinci oIu mer eyh'in be olunun ikinci-

liid.

(44) Timur'un

nc olu Miranah'n be olunun en b-

(40) Kr.: 76c-f-Tevarih, I, 167 v.d. adnda bir olu daha vad .ki, babasy]ln mil KepioIu,... Tarihi Bil|iler ve Ves?a 4os-41o ve 4l9).

r'ard-.

(39) H. Byktay,

a.e., bilhassa s. 7o-74 te

iyi topografik bilgi

II. 373a ile a.y.. AkkoyunIular,'1.A. 257a-258a.

(45) Ynan, Dstutnane-i Envert, Methal' 95 ve a.y., IA,

(46) Bu bahiste geen Emir adlarndan bazla, Timu'l_o TziikAt'nde. ardr: bu adla' yaknda kacak oian nerimizin birinci dizinide araynz; burada, Timur'un bunlar hakkndaki dsiiceleri vard. (47} Timur'un ikixi
oIudur'

24
bahis sonlarnda.

;\NI(ARA MUHAREBESi

Miranah (48)' sotu ise ahruh iclare etekte idi; solda,

.yordu (49).

3' ord'larn

sd3Is2,
esasl

en d'orusu da budur. Ya]nrz tabiatiy'le, bazr nemli nok-

-hattA ok ayrlklarla- deiir. Biz burada ince eleyip slk dokuyarak bazr keifler ve tahminler yapmaktan uzaz; esasen
ta]arda duraca'z.

ordular' toplaininrn saylsl, tarihcilere gre,

Birok muharebelerde oldu.u gibi, bu rnu]rarebede dahi

KAtip elebiye gre (51), 700.000, Hayrullah Efendi.ye g.e, 850 000, Ernest Lavisse ve. Alfred Rambaud'ya gre (52), 200-300 bindir. Hayrullah Efendi bIinen mbajlasn devam ettirmekte, Sadeddin osmanlrlarrn kat kat l.'uvvet nnde yenildiklerini rspatiamak iin sayryr bilerek t:oaltmakta, onu osmanl tarihinde dairna birinci kaynak ,l]arak kulanmr olan Hammerona kapimakta, KAtip el.bi de Sadeddin'in miibaiAasn az indirmekten baka bir -;ty yapmainaktadrr_. Dier kaynaklarla modern arastrrrna_ ll'n ou, bu zelikte susmay hayrr'-lr bulmularctrir._EP: l,.lt bizce akla en uygun sayr t. 250.000 gelrrtektedir ki, I"a'isse-Rambord'larn fikirlerine ok tiyar (53).
i]]0.000,

M{JHAREtsESi B) Tirnur ordusu. Sadedin ve Halrner'e

ANKARA

25
gr'e.'

A) o5Iranl ordusu. Ak Paa zade ve Nesri* ye gre, 130.000, Sadeddin'e gre, 90.000, Hayru1lah Efenc]i_ ye gIe, 300.000, Hammer'e gre de 120.000. Daha misaller verebilirdik; fakat bunla, kafidir. Hayruilah Efenclininkinin ok mbalAal olduu phesizdir. Sadedn Efendi ise, daha az sylemitir. Bunu en iyi bilneieri -bilerek-lAzm'gelen Ask Paa zade i]e Neri'dir ki, Hammer dahi, btrnlara ok .yakn bir rakam alm.rstr. Herhajde en do rusu Hammer''ikidir ki, buu biz de kab-l ec[il,or'z: T.T. K. da ayn fikirdedir (50).
oIudur. Timur, Miranah, sol cenah komutanr olduunu teyit eder: TzkAt, Y. ztuna, n., son (XXIX.)

ka,lnd zafer]erden rkmekte idiler, [l iki tarafn da ordularncI3 yabanc1 'u:lsullaf val_dl (a' l v.bk.). Fakat buniar osmanlIarda faz].a ve gevsektiler
il<).

4. ordu\a"' kgas' 4 Benziyen taraf lar: a) Her iki ordt da slAm ve Trkt. Bilbirleinin

yor'gun, a, susuz. uykusuz, olevazrmlarl da Bayazt'rn tareket iiss idi; nemli ,, ;.t A.nkara kaiesinde kuatllmrs kal.mt. Tint'n or, su ise, b- artlarln aksini havi idi.
'iLI yaya

B) Zl taraf lar: a) Yldrrm'rn ordusu

(48) Timu'un ikinci

v.dd.).

(50) TzkAt'n Abu Talip,in Farsa trc de, Timur' osmanll ordusunu 4,000 gsteriyormu; bu tercme olduundan-yazma gremedik (.H. Byktay, a.e., 77-78)' Lagls ise. bunu tecme ederken, ral:amn nne iki sftr ekliyerek, bunu 400.000 yapm-

(lI, 422

(49) Krs.

sonda sekil: 3; burada erefeddin esas alnmtr

(s. 294, aalda bibliyografyaya bk.). Halbuki bu zelikte l-'art,ili.s'nii de, Byktay'n da fikirleri yanlrtr: Abu Talip metniain'' hehangi bir sebeple- yanlll, ortadadr.
kabul eder. Saylan birhay1i azaltldi gerek ,,',llila birlikte, yazallo bu 6ze1ikteki d]ince1eri dikkate deer
],1()000 olarak
(5 1) Takvin-iit-Tevaih'te ve Chavrna'da' (52) 1 iljsloire Gn&al'de, c. III (eser on cilttir)' (53) Byktay, Yldrm'n ordusunu 74,000, Timut'uokini

is':
o1_

7(]-7s). l"

i" ,,

(a

26

ANKARA MUHAREBEs

ANI(ARA

MUHAREBESi

27

b).. Y1-ltirrp'n kuvvetleri, clmaninnkinin yarlsuclar azd. stelik Timur'da fi ae vardr (54). c) Eayazt'rn komutan ve beylerinden, AnadolU askg1'

Fakat gerek ve muhakkak olan bir ey valsa' o da, savaa ba]aDld zaman, iki hkmcarrn da zafer]erinden emin oldu]<larrdr.

T.T.K. (5s)' H. B5z[1., (59), R6n6 Grousset (60) ve ekseri eserler b.nu kabui etmilerdir ki, biz de brna kat'i o]arak katrlyoruz. Ak Paa zadeye gre (61), bi cuma (h' o1d"u unutullamahdr).3n cuma namazl klrndktan son_ a muharebe balamrtr; bu ifadede bir gelenekilik ko_ lsu sezrnekle birlikte, tarihimizin bu tarihi doru bilmesi icap etmektedir; bu culnanln 21. zilhicce.h' cuma olmasr syleok muhtemeldir. Gibbons, tarih iin kat'i b;r ey mivor (62). P. Wittek, 1B temrnuz sah yani 19 zilhicce 804 maamafih )razarln bu ze]ikte kat'i bir fikri oimadl aniacuma lrnaktadr; nk baka bir eserinde de, 23 temmuz 804 cumartesi h. yi zikrediyor (94) ki' M H' vani 29 zilhicce

5.

Muht-ebenin gn.

Savain celeyan gnnde cle, tarililer arasnda ihiiiaf ardr. Muhar'ebe gn, 16 haziran- 5 austos yani 77 zitkade B04 pazartesj - 5 muhal'rerr B05 cumaltesi L. arasncla. elli gntk, 5zani yedi hafta]k t. ara ile iddia olunmaktad'. imdi, cn em.]i tarih]erin bu zelikte]<,] kavtlarnr zikredeiim: erefeddin (56) ve ibn Arapah (57) 20 temmuz per804 cuma h. tarihini ya.zarlar ki, bt embe ygnj 21.
-zilhicce

raki kaynaklarr metne almad; ancak bunlarn bahsimize lit sa.falar, bibliyografyamzda gsterilmistir; cnk bunlar. ancair seief]erine dayanmslardr (66)
A.e., 84; yalnz (pereme) yerir'e (cuma) demis-tir ki' b1_j* ', (cuma) siyle karlatrmaktan baka bir ey deildir' h nin (60) L'eipires des Sfeppes'531 (burada erefeddin esas tu-_'i

(58) iss)

Tarih, II' 326 ve IlT. 27'

(54) Bir riyavete ,gre, buna Varml. Fakat bui-un ne *ada. ka

gibi, olsa dahi b1k fayda tenin miyle yansona Bakulland Devletinin

Kutulu-s Devri, lX. (son) blm)'

6D Tuuar;h-i Al-i Osman' 78. (62) Osmanl mparatorlu 'un Kuruluu' 225 not: 1' co.r-il. gibi, olduka esasslz bir tarih zil<retmektedir (63) Metee BeyLii, 87 ve l57, n' 471 sonu' (64) Ankara Muharebesnden"',B' VII, no' 27' 57o'
(6-5) iA, rI,
386a.

tlmustur).

(63):

(55) Hayullah Efendi. Taih-i Devlet-i A\iye_i osmaniye' Y, 50: bk. bi de: Fanz Taeschner Ve Paul Wittek. Dle Vezirfamiie der andafi zade, Der 1s15n, XVIII, 75 ;.dd. (56) A.e.. Fansuca trc., IV, 11 v.d. (57) A.e.. Kahire b., I82.

(66) II. blmn A faslnda (yani bu bahiste) verdiimiz bilIII' 375 1iyi Lr. bir de bilhassa: eefeddin' a'e' Fransz'a trc'' v.dd.; ibn Arapah, _a.e., 180 v.dd.; AkPaazade' r,.rlrl. ve IV. 1

.:, 74 .dd.; Oruq Bey' Tevarih-i AI' osman' Franz Babinger n'' ]0 vdri.: Almaca trc.: 98; Anoriim, Tevarih'i A''i o'*un' Frederich

-90

ANKARA Mu&\REBES
ts

ANKARA

MUHAREBESi

29

z Ve en doru
nce Tirrur.ju]ar hcu rindeki Emil' Ciharrah ve man]r .sol cetrahn ykse riland; Srplar, b5zk k

bulcluumrz-

resine girdikJeri be,; o1 y11 o mI Ve alrernams olan An

"r",

.".1.,

",.yun

tinse

t (68)' Esase-, ---galiba- daha rce ikinci dizideki Mogoliar. Trkmen]er, Krtler, Ka3 Yrsuf,un Karakoyunlularr, Tatarlar ve ekser.iyeti kuran Kara Tatar] ar (69) osman] sol cenahrnr ar-kadan vurmaa balamlardr. Hemen yarsr iilen S:rpla ise, katllar ve bir rivayete gre del<ars;,'a getiler Krrallarl ise-zaytf ld ve Timur,a kat; silnd faraziyeleri, artrk tamamiyle rtlmtr. Zaman rileye yaklarken. osmanllar genel hcuma geti; merkezlcr caht ve Tinur]ular epey geliye atrld. Sonra Sultan |Iiiseyin hcuma getiyse de bozu]d'u: bunun {istne, Sul(an Muhammedi sekin ilrtiyatlar imdada .,etistiler; bua korunma eklinde- osmanl sa cenah c,evap -ancak vcrdi. Timur', sol cenahrnt yeniden takviye etti. te bu srra].arda idi ki, osmanl merkezi.de bozgun_ ltk ve kargalk a]Ametleri belirmee balad. Bu srada ahruh yani Tirurun so] cenah da hcuma gemiti' ll,cie son'a da, Timur, genel hcu.m emrini verdi. Vaziyelin nitsiz].iini gren SIeyman elebi, A]i ve Murat Pal,;la' Ve Hasa Aa ile ordusunu ekti ve kamaa balarl (a.bk.). Daha sonra ihtiyatta bulunan Mehmet ebn' Igayiyle mthi bir kahramanlk]a hcuma geti; o su't.l,lc ki, Timuru sol cenahr -hafife- bozulclu. Fakat '['irur, en Serne askerleri olan alr Ve zrh]l Sernerkant
(68) Anonim, Tevadh-i AH Osman, 40; .{lrnanca trc.: 54; ()uc Bey, a.e., 34; Almanca tc.: 103; Ak Paa zade, a.e., 70; Nesri,Tevar'I-i AI- osman ve kullah, Behet-i-Tevarft (bun-

l yazmadri kt.: bibliyografya). (69) Bunlar, Mogol istilAs zamannda Anadoluya gelmiler 'l' bu muhaebcden sonra, Timur tarafndan, Trkili'e gtrlm/'rrlir; bir bijlmii de Rumeli'ye gemitir (Kprlii, Azeri, iA .Ii, (67) TAc t.Te.arih, I.
toplanm ve bib.lyogafya veril17o

9r, 95, 105-107), tamamiyle 5'anltr. Bun,l. tk daha emli birok sebepler vardr (a. ve y.bk.) kr. bir ' . }J;rme:'. Trke trc.. II, 60.

|:l karsya gecnrelerini yenilmenin en nernli sebebi olarak

l' ll-esi (a.e., 84-85,

Il].tb' 34 ve Ynanc Anadolfnun feth, 2. b., 17o). Byktay,n bungs-

3I

ANKARA MUHAR,EBESi

ANKARA
()lilan'rn (72) enrr'iirdeki

MUHAREBESi

3i

.kuvvetleriyle bui-asrn takviye etii. ',Bu srrada Sleyman CIebi ve maiyeii;']e ordusunu muvaffakl*Slz bir takipter dnen sa cenal' kom-tanlandan n] Emir eyh Nureddin, tekrar SaVaSa giriti ve osmanlr]ar:'rr sol cenah Rumeli tmar]r sipahilerini bozdu, Fakat Padiah idaresindeki merkezin orta blm, mthi bir kahrarnan]kla dayanyordu. kindiye doru, Mehmet elebi dahi kuwetlerini muharebe blgesirde eker.ek karnaa balad. Henz on iki yalarnda olarr Mustafa Celebi'nin alay ise mahvo]du Ve ken-' cli de kayboldu (?0). sa elebi ise, aabeyisi Mehmedi tak]t etti. Musa elebi, merkezle bir.Ieti. Aftk osrnan]larrn sol cenahl da nahvo]mutu: kimi lm, kimi yaralanm, kimi tutsak edili ve ekseriyeti de Sleyrnan ile kamllard. Arado]ii asker.]erini ihtiva eden sa cenahrn karlya gemiyen, kacmyan ve Imiyen bir avtc kuweti de, ba]arlnda yiit komutan]arl Firz Be o]mak iizere, merkezle birlestiler. Artk tek bir ttimen haline geer osman]llar ok azalm.Slard. Padisah'rn idaresinde Mtsa elebi, nili Kara Timurtas Paa, Rumeli Belerbei Hoca Firuz Be, Malkocolu Mustafa ve SilAhtar Minnet Beler, yiite dvyorlard. Artk ikindi gemiti. Yldrm'n etraf1, hzla boalyordu. Akana dorr Bayazt, birka bin askeriyle ata1tepe'ye (vai simdiki Yarbay.lafna) ekildi;Minnet Bein cnc kan teklifini de reddetti ve iddetle kortlnmada devan etti (71 ). Artk gnes de batyordu. Timur oldusu' cliniennee cakijnis: yalnz aatay,Hanr Suitan Mahmut
mi- ,7g

bir tmen Bayazt' i.utmak ze:e l,kibe gndellmiti. Artk gne bairyordu; Yrldrm kayordu; etrafrda ancak 300 kii kalmltr (73). Bu arada, 1i,'miyan Beyi ve Bayazrt'n kaynbiraderi II. Yakup, kah|;llanlmlzl tard; 16 km. kadar sava bIgesinden uzakla_ ,lrstr; Bayazrt'rn at ksteklenmi ve Padiah atsrz kal-. s[; bunda. faydalanan Timurlular, hAIA iddetle dv,, Yldrrrm'1 Vuru]an- bir girz darbesiyle yere -alkadan ''titla; ve ksa sersemliinden faydalanarak bana bez ,,', lIar; ellerini arkasrna baladllar. olu ehzade Musa ',.|cbi, Hoca Firuz.Be, Tim.urta Paa ve byk olu, l.l:.;tafa ve Minet Beler de tutsaklar alasrnda idi]er. ''''lsi Be de, ehit olmutu (74). 'farihin belki en byk alan muharebesi olan Ankara l,lla'ebeside, on be saat gibi ok ksa bir mddet sr,iliiii halde, her iki taraftan 50.000 kiiden tazla lmt. \,''t'a ok sayida yarallar, kayplar, ba}q7r kacan]a.r _^.' ,,,. l.l.sakla' vardr. Timurun sevgili torunu Muhammet ao'-\"*;' l ;l1'yarali idi (75). Ertesi gn cle, Ankara kalesi kom-- "fi ,l Yakp Be, kaleyi Timurlulara tes]im etmitir (76).
,72) Cengiz'in dokuzuncu gbekten torunu ve Hzr Hoca Ill|i|' oullarr:idanri (Halil Ethem (Eldem), D'eI'i. sl6miye, (731 Li, xnr--Ahba, llI, 9o. (74) TAc-t-Tevarh, I' 176-|78. (75) Birka ay sonra bu yar1dan lecektir(7(r) Bu on be saat iin k. bir de.bilhassa: erefedclin \'",,li' Zafername, Franslzca trc., IV, 11 v.d., Ibn Arapah, a.ei., l82 ,l isk Pa zade. .a.e. 76 v.d.; or Bey, a.e.,33 v.d.; Alman |',: l02 v.d.; Anonim, Tevarih' AI-i o"^un,33 v.d.; Almanca 52 v.d ; Sadeddin, TAc't-Tevarih, I, |74 v.d ; Clavio, a.e., t' t t;,nmer. Hi:;tcic de lEmpire Ottoman, II, 85 v.d.; Temir|enk, i, l Tev{ik tc., 192-196; Alexandescu Dersca, a.e., t'y.'' Y' ,,,,, ' in. II, 386-387; Gibbons, a.e., 225'228; ztuna, a.e-, basl ' ] V liilijn. sondan ikinci bahis. Muharebeyi daima eseimizin ,'t!,,ki etit (harta): 3 te takip ediniz.
,1

1 li).

(7o) Mlstala Celebi, Timur tarafndan Semer.kant,a gtrlo lnce de salrverilmiti. Bu zat, sonadan -galiba-npadisahlku .iddia e,decek ve yapacakt:. imdilik bk. -hattiIVI.S, (M. Tuharl Tan = Mehmet Samih Feihi), Jlfsla/a Ce1ebi, 17 ayat .4si1:loperlisi. VII, 3360-336-+. (71) S<,i,k zade, 62 v.d,J.

.AF{KAR,A MUIiAREEES

ANKARA MUHAR,EBESI
D
ecie-

.1.)

C
]irr;

indi oslrlan]r]arlr yeniii sebeplerii ksaca zet

kadal olma]aTI. yani sa;-'daki byk oraszlrk, 9. osmanl o'dtrsnun abucak toplam,s bir vaziyette o]masna rame. Timur oIdusunun a),Iardanberi muharebeye hazir olnras ve hibir komutana nasip olmiyacak derecede Ti:lrr', ball:klar; tarihi en byk askeri ola Timr'un deevlilii ve or.dusuna istedii ekll rerebilmesi; Inrrharebeden nce. ve sol-a _satran oynal gibi- oTd-

r-e u5'k-suz oImasi' 8 Timur or'dusuntn yars

lar olciuu haide_ kamalar, 4. Siileyan elebi, Ali ve Murat Paa}arla Hasa ,Aani muhal.ebe bigesini tgrk etmeleri, 5. Mehrnet vu isa elebiierin de ayn ey! yapmaiar6, Bi. bl askerin babozuk kamalar (77), 7' Askeril ounun Yorgunl hattA biraz da susuz. ac

1. Kara Tatarlarn osma]iar arkadan Vulmalar, 2. ."raoiu be1likleri asker]erinin kar tarafa gemesi, 3. Srp ordusunun sa kalan yarisnn _bata kral-

kalImalar',

10. osnralla'n karsllarrnda dindas l,e lrktas grme leri; bu sebeiten dolayl muharebe istek]eriin azalmas; aynr zamat1da Tinrrr'un ne ]<adar kuvvetli oiduunu bi}dlkleri ve -.bir" clereceye kadar-- onlln propagandalarna

sunu ]areket cttirebilmesi,

Ankara luhar'ebesinden sorrra, Timur'un emriyle ilerl,.ildi. Sultan Muhammet, 30.000 kii iJ.e, maiyetinde ku,.li Ebu Bekir Mirza, Emir]erden eyh Nureddin, Cihan'.,,l Ve Syck olduu halde, Sleyman eleb.i ve mai''l.iyle ordusuun arkasna dt. nk Emir SIeyma, cmrinde 20.000'den fazla kuvvet vaidr Ve Bayazlt'n en lrLik olu olduundan, Vezir-i Azam da yannda Ve em tlc btrluhduuidan, kolaylkla babasnn yerine geebilli. Sleyn'an, Bursa'ya girdi ve klzkardei Fatma Hatrn l. ()Ir Va]arndaki kk kardei Kasrrr elebi'yi de ya,,ll ]alak, Bursa'da bulabiIdii pek az mal ve para ile .,,''lr' o]arak Rume]i'ne geti. Bu suretle Rumeli'ndekl os ;l toprak]arh ounu kurtarmrtr; babaslnn en sel 'rnirleri emrihde idi: Ali Paa, Gazi Evrenos ve Gazi N4llll o'lti Mehmet Beyler, Murat Paa, Hasan Aa v.s'; 'Jllsllnll da az zamanda ykseltti; birka ay sorrra 30.000 l l'ilik bir kuvvete sahip bulunuyoldu. B-rsa halknin bir bliirnii, eitli yerlere ve bilhassa \llrirya'ya katlar; hattA Uluda'a ekileler de oidu. \1l,'kezde ka]arlarrn birou, Timur]ular tarafndan tutsak ,.,liIli. Bu]ar arasnda, birok nller ve bu arada bi]hassa |,..' pek iit byk teologar (din bilginleri) de vard l ('/9), buIar Semerkand'a gtrlm ve

-Timur'un

za'as... (78)

11. Timu ol'dusunun Sayca stiinlnn tjnse] etkjsi ve bi]has-sa en ndeki zrhh fillerin dehet saan man(77) Bu zelii ilgilendien bi rivayet iin bk.:
37. 5611j]ggnjn

: Bartold, atk' Tetebbu Taih, Ragp Hu1si (zdem) trc., iIi TetebbtIa Mecmuasr, II, no.5,345. Bu zafe Tiiklk iin ,,,l kt ve zaran|, olmakla bilikte, Timur'un er -phesiz_ l,yiik zaferidir. Clavio,nun bu zafei Timu'un Toktam'a kar l z;rd 'muharebeierden daha az nemli saJInas bir -aslsz_ ,l,,.tice yanl; <lrnakla birlikte, incelenmee ve aksini isbata del,l.
1,,.
,

Trke ttc., I,

C1avi6, ae
c1 T?

(78) Bu

mahiyeti hakknda baz dsnceler

a.e., II, 89). Byktay' bu zelikdncelerinin (a.e., 93-110) heme hibiri kabul ,ll,t'ek gibi deildir; ..^""o iiiirra'Iium da yoktu(7g) M'H. Yran. A, II, 387b.

tii ok uzun

lir sorumdur (k.: Clavio,

34

ANKARA MITIiAREBESi

AIYI<ARA

IVIIJ}IAREBESI

35

Adeti vehile-- ok sayg grmlerdir. Gene Timurlulaurr etti ve hattA bir

n bir blm' Fa_

Sultan Ahnet CelAyir,in kzr ve Mustafa x'i:l: lsr, Srrp Krra]nrr kzkardei ve YIdr'm,n en Sevgili zev_ cesi iinI Prenses Despina (a.bk.), Bayazrt'rn iki kzr da tttsak edildi. Bayazt' iki kzndan by. Eb Bekir Mirza'ya ve Paa Melek adl k de Emr CelAteddin islAm'n (B0) oIu Emir emseddir Muhammed'e (B1) nikAh]and. Ebr Bekir Mirza, znik,i zapt, yama ve blmer de tahrip etti. Emir Synck de Marmara sahillerindeki d.ier beldeleri yamalad. Sultan Mahmut Han, skender' Mirza ve Emir Sultan Hseyin (B2) komutalar.ndaki kuvvetler, Korya, Aksaray, Akeh,ir ve Hamitili ni yama, b]men ahaliyi tutsak ve blgeyi tahrip ettiier. Aydn'd3 da fou ii, Emir Seyyit Hoca veya eyh Ali Bahadr (83) yapt. Bu slrada Ktahya.'da bu]unan Timur, torunu (B4) Sultan Halil Mirza'yr nemii kuwetler]e Semerkant,a yollad (B5). Az sonra' Tirrur, Ktahya'dan Altnta,a gitti; Yldrm da yarurda idi (a.bk.). Bu srada kahraman Mehmet
tanyd.

tlt'.lh

elebi, babasn kurtarnak zer'e, casulaf gnderdi. Bu lcdailer, IArm kazarken yakalandrlar ve Timur'un emriyle ijtrdrlder'. Timui, bunlarla da kaloryarak, bu ite trarna. olduurdan phelendti Firuz Bei dahi ldrtmek 11lftetinde bulundu (86). Timur, osmanlr devietine vuTduu darbeyi arlatrrrak, bt devleti siyasal b"ir varlk halinden karmak iin, tlaha da urat. Karaman, Germiyan, Saruhan ve HAmit ljcylikieri i]e daha bazr kk beylikleri diriltti. Timur, l-nu, herr muhaebede kendine yaldrn eden beyIeri ve T zilkdf, nda sy_ cylik askerlerini mkAfatlandrmak -ki de osman]rlarl bunlarla uratt.cliklerine uyar_ ve hem l.'mak iin yapp1t. Bu suretle bu Anadolu Trk beyliklt,'i, bir Zama daha _otduka kuvvetle- yaadl (B7). Til-r, 1402 son ayrnda, Ilire ve Rodos va}yelerinden de, 't.l< kuvvetle tahkim edilmi Hlristiyan 2miri'ni aldr ki, ll btn H-istiyanlrk Aiemi, zapt imkAnsZ gIdkieri bu ll;lcnin dnlesi stne, dehet icinde kaldlar; burasr da ';1ra edilerek dnIdii (Bs). Bu s[alarda Timur, Avrrr1: hkmda'lariyle nem]i u]astrmalara da girimiii ki,
l

l.r.uiTuz olnradndan, br.rrada bahsetmiyoruz (B9).

(80) Ankaa

muhaebesi,nde merkezin sol bliimrn kornu-

sa elebi,

-tabii imdiIik

ve 'szde- Timur'u tanr-

Tmrtriler Tarihi Hakknda Merba Tetkik, Halil inalck trc., B, VI, no. 2l-22, |13-|14 ve 1!.6 (Batold'dan nakle).

(8r) Bu zat iin: Walter Hinz,

(83) Muha;:ebede merkezin sol blm komutanlarndand ve Emir CeIAI slAnln emrindeydi. (84) Mianah'rn be olnun ncsii ve en stndiir. (85) Bu pa.agraf k': eefeddin, a.e., IV, 4l;-60; bn Aapah, a.e., 190 v'd.; Gibbons, a.e., Trke trc., 231-:34; lVI.H. Ynan, A, II. 387-388 ve Y. ztun^, \r. blm, sondan ikinci
bahis. ^."',

(82) Byktay'^ bu zat <Emir zade :Mirza> olarak gstermesi (a.e.. 87, sat. 14 sonu, 92, sat. 11, 98, sat. sordan 8 ve ekit 1) kattyen yanltr; b zat, bir emir (komutan) dir.

,t,.|t'ri. Eizars kaynakiarn gremedik. (s8) erefeddi, a.e., IV, 49 ve

,i" ni bilhassa Bizas kaynaklar zikrederle' (87) Br sorum iin bk.: erefeddin, a-e., E.Y.] Anonim, Tev..., 'l.t; Alnranca tc.,60; ou Bey b. Adi, a.e.,35; -i!k Paazade, ,,,' Sadeddifi' .1-E'., I' g.Y.: Ilammer, a.e., II, g.y.; Gibbons, a.e', (ok mkem|i y.; P. Wittek, IVIetee Beyli, Tiirke trc., 87'94 .ldir); Ynarr, IA, II, 388a ve El, bk. bu beylik adlann mad-

ltl.5; Gibbons, a.e.229 ve Yrnan, A, II,

(86)

eyh-l-IslAm Hoca SAdeddin Efendi, TAc-iit-Tevaih, I' s8sr. Bu <karma dene-

'

zelikte baz kayrtlar iio: Clavio, ae., Ir, 33 v's'; l ,'irlt'k, N. Vefik trc., 797'2o2 ve P'6n6 Grousset, L'empite des
/,,l,,/)l].]'

(s9) Bu

ibn Arapah, a.e.,

182-

531-533 iie oada g.m-

36

ANKARA MU}TAREBESX

AT.IKARA

MUTTAREtsEST

37

mak artiyle, Karesi vilAyetinde hkfmete baIdd. Mehmet Ce]eb'i $Gll szde Timur'u tanlmak artiyle, Karesi ,e diriltilen 6gy}iklerin arazilerinden baka osmanlr Anadolusunda hkmete baladl (a.bk.). Bu bozgundan faydalana Balkan devietleri, Dobruca, Srbistan ve Yunanistan'r geri aldIar. Geri ka1an'}kelerde, yani Trakya, Ma'kedonya ve Bulgaristanla dlha baz - yerlerde Sleyrnan hknrand (y.bk.: bu blrnn iik paragrafi). Timur, bu byk baarrsdan Sora' arkasnda hibir tehlike brrakmryarak. o zarnana kadar yenilmiyen Osman-

]]arr mthi bi' bozguna uratip Avrupalrlarr ve Klemen)eri dehet iinde brakarak ve birinci]eri aynr zamanda da

sevindirerek, osmanlrlarn Yeniden kuvvet bulmasnr n]e;ici tedbirlel' aldktan ve hazinesini de bir kat daha iirdil<ten sonl'a, 1403 ylr sonlarrnda, Anadolu'dan gitti ve yedi yidr grmedii lkesine gitti (a,bk., b,ij]m: III). Bu suret]e tarihin err hayrete deer bir seferi, ryedi yl seferi, ]l_99'_]_19-i:, bitmi oluyordu. l''1_l,' ', ''
E'

imdi tekr'ar, Ba*vazt'a dnelim. Yatsl zamaru osmanh Fadiah, olu ahruh ile satrai oyn]yan (90) Timur'un karrsna, eller'i balr o]arak crkarrldr. <l i<umaarn kontrmalar birtakrrn rivayetlerden iba'ettir. Bu rivayetleri oiarak_- bura;a derceyoruz: -zet Aksak cihangii dmanrnr karsnda grce, glmsiyen bir_ ehteyle yerinden ka]kt ve elle'ini zdrd. Baazlt:. -_ Tarrllr drd bahtsz bir insanla,, dedi, alay
edilmez.

)ll bu acunLl, senin gibi bir krle (9L), benim gibi bir togIyorum,, 1,; l brr'aktra Sonra koca cihangir, paha biilmez tutsanr karrsna ,,lt'ttu; onunla arkadaa konutu; t ve teselli verdi; i('tllun geiciliinden bahsetti; bu muharebeye Bayazrt'n ',,.lcp olduundan, fakat tahtn kendine geri verecei,l,'ll (?!) bahsetti. Eer kendinin ve arkada1arlnln Baya_ 'l'n sonuna usasaydlar, sonlarlnln ne oiacanrn bel1i ,,lllunu da ekledi. Yidrrm bu hakl szlere cevap ver_ ,,rli Ve barrr nne ,edi (22). Bayazt'rn her trl ral;ll temi edildi ve yaralarrnn bakrlmasrna irazlr Mes_ l vc Celleddin Arap gibi zamanriln en biiyk heki'mleri .llsis kilrrd. Aksak cihangir, rnaurIutr yznden bu l;l. gelen p^,tfihn onurunu'krracak b,ir ey ;'apmad; ga_ ,.l rirzik konutu ve bir istei olup olmadrrrr, olursa her ,,;n kendine bildirmekten ekinmemesini syledi' Yll , Musa ve },4[ustafa elebilerin bulunup serbest bl'a_ l,ll:llarn istecli' By bulunup babasrna verildiyse de' l\ll;l;[a iiir by1e bir eY yaprlmadr' Timur'tn ont rehir' ,l:;li saklalak istei, ortadadlr. Mustafa'nrn ancak Til|'tlri lmnder, sonra salrnrnas da, bu fikrimizi ku' ,.ll,riirir (93), :"<_ l}i'ka gr son:a Timur, byk bir zafer toyu verdi' lil l1,a btn m.ir'zalar, eniller, sekin ricai, tutsak padi,l r't,rlaj;,-eti de clavetliydi; Tim"r ve Musa elebi de varI l lJrrsa,dn getirilen Bayazt'rn muhteem elbise1eri sa_} ((l1) Bu sz iki an1ama a1nabilir: Y1dm' bir sznde.;| I-/ '' 'l Ii l<sakll< cImas veya vaziyeti grmeyip krce harekeiil 1.l) Enveri, Dstutname'i Everi'sinde (s' 81a), her ikisinin ll:l;lill yazat Dier osmanl tarihleri ve Arapah, tabii
((|l) Gibbons, a.e', 22E'229.

Timur gere gJ.msedi: Ha;'11. dedi, rnaksadm aiay etmek cleildir. Tanr-

(90)

Iramme, Devlet-i Osmaniye Tarhi' 1I' 66'

,,,l; 'l:trda "dJme, 1iini isbat iin- kaybolduunu zikyanlt' Bk' bir <i: M' ], l [i'il<rimizce ikincisi -kat'i;enll \'ll( DiisturnAme-i Etweri, Metha\. 97 ve a.y., IA, II, 387a-

38

ANKARA MUHAREBEs

AI\KARA

MUIAREBES

39

rahm:

Bu bahiste, Bayazrt,rn

lrc{em.ir kafes

rivayeti ni arat-

YIdrm Aksehir,e getirilirken, Timur tarafrndan _iltiyaten, nk bir kere karrlma deneyinde bu]unu]mustu paJagraf: 3)_ demir bir kafese Lo"r-.,iL. -({oT:-D, Ite iddia budur. Burayr aynen F. Kprlii,den zet etmeyi faydal grdk: trBayazt'ln demir bir ]<afes icinde naklirrden, birok osman}, Bizas ve Timur]u k"yrraklrr, bahsecler]er. Ancak bazlar' bunu bil- taht-r revan olarak kaydederler. Bu sarrmu jlk kere tafsi]le inceiiyen n] tarihci M. F. Gibbon olmutur ve bunun sahih olctuuna kanaat getirmitir. Fakat sonra Hamner' ayn riva5.eti incelediind*, bunun u5,durma olduunu sylemitir (Histoire d.e L'Enpire ottonan, II,97_101)' Bu ikineisinden tam bir asr sonra H.A.

l,llns, bu rivayetin tarihsel bir gerek oiduunu syle,,;'l' (oSmul,..., 2'29-230, no't: 1). Sona da N. Martine ,'l bir aratrrma ile- ayru fikirde bulundu (Le -ze] '' rILL Sultr Bagazt, roual Asiotqe, 1927, no. 1, 135l l'i ) Fakat Solum, hi de bu kadar basit deildir ve henz ,,,|lat]amarrrtlr. osmanl tarihlerinin ou' bu rivayeti , llikretmezler veya bir taht- revan"$eklide kaydederl' |.akat Evliya elebi gibi sarayla hemen hic ilgisi oIllll/;lll yazallar ve baz Timurlu tarihiler, bunun demir kal,. lduunu, arka yazal]al. osmanlr tarihilerinin byle ', l|IlllalaI ise, tabiidir; nk sarayla iliiklikieri Vardlr ve ,,l;s bile, osmalr hanedarurun onulunu krrmak isteme,lll''iden, bu ekilde hareket etmilerdir. Hem de demir l,lI,l;t' kapama solumu slAm A]eminde yaygndr ve bu zellll. vcdi misaI verebiliriz (96). Bylece, bu maka]eiizle, lll :i()l'Llmlln tarihse] bir,gerek olduunu, kat'i olarak orll \'; l(oymu bulunuyoruz (97)'. l,'. Kprl'derr zet ettiimiz bu paraya bir ey eklellr'()l'LlZ. Makalenin aslr okunur ve g.m. aratlrhrsa, rnl,llt;;:V& yeI kaln']ad anlalrr. Ylnan da buiu kabu1 et,,,.lllt'dir (98)-

G
Siimdi, Ea,azlt'ln lmiin inceliyelim: - ljayazlt'in iki ekiide ld idd.ia edilir: eceliyle, inl l:'ll. Birincisini iddia ede;]er, ztintden, yaralarrndan, ((}{') Biz da iki yeni misal v'erelim: Bahadr Gcerati'nin ka|:(,_VITa dsneyi: Cornbridge. The Histoty ot India, son b., rlr, vr. T.W. Haig. Bahadr al, iA' II, 279a, sat. sondan: 11-12 ,, : [}:lhedr Har'r ka_fese koydimas. (|)7) YIdrrn Bayezid'in Esareti ve ntihat Hakk.ncLa: I. ll. ,lir K.1fes Rivayet, B. I, no. 2. 59L-598.

(S4)

Clavio, T, 92.

!i,,' l il

(.)s) ia- ,

asaa.

40

ANKARA MUHAREBESI

A{I<ARA

nvfuHAR.EtsEst

'1l

romatizrradan Veya nekristen (99), hummadan, astm yani g's clarhndan gibi ok eitii lm]er gsterirli rntihar ettiin| yazanlarsa, baru taa veya dernir kafesi nin (y.bk.) demirlerine vurmakfa Veya yznde sakla d. zehirle kendini Idrdnii sylerler. Ms. Eviiya e ]ebi. trTimur'ur hapsinde iken hummA-yi muhrikadan s njiP erhun] o]up...)) (100) der. Ekseri osmarlr tarihleri, Timur]u ve Mslrl tarihiler, onun eceliyle ldiin. va1_ nrz Ibn Hacer ve Ayn (101) Timur tarafndan ldr]d, veya zehirletildiini yazarlar. Bunlarrn jfadeIerini, tabii bulmak lAzmdrr. nk bunlar Timur'a dmandrlar: perek osnan]i]ar ve gerekse KIemenler... is]Amlarda. _HrristiyaIarda da oldru gibi- intihar gahtr. B;1e_ ce osman]r tarihiierinin oLlnu onu eeeliyJ.e .lms gstermeleri, pek tabiidir. Tim;r]u tarihilerin bu ekilde hareketlerinin sebebi ise, YIdrrm'n intiharrna sebep olmayl Timtr'a yakrtrramam,alarrdr. Haibuki baz i]k Osnranlr ta_ rih]eri gerei sylemekten cekinmez]er ki, bunlar da Ak Paa zade (102). oru Bey (103), Giese Anonimi (104), I/e'zfu-i Azam Ltfi Paa (105), ibn iyas, Haclidi, Ber]in Bibliotek'indeki bir Anorirn Teuaril-i AL-i osfiLan (106), F. KprIii'nl ze] bibJ:yoteindek li Anonin Teua'ih-i. Al-i oynan'dl:c. B-n]ardan orrc i]*^ Hadidi Ve Son iki Ano(99) Ncrisseden lenleden taihteki ba1rcalar, BAbur adl byk eseriizde saylmt. . (100) SeyahatnAne, Ahmet Refik (Altnay) n., x, 9]. (101) Hacer, Anba-ijl-Gumt ve Ayni, kd-i1-cuman.'', yazfne Tke tfc.nde: <.Bazlar o zalim-i biaman (Ti-r) etbet_i ehadet ile tesmim eyledi dey rivayet ettiler>. (102) A.e.,

in, yzk tandaki zehirle intihar ettiini ka1'deder1er-" Yncl l ) iistu'' ame -i E u eri' nin sara ya intisa b l o ld uund an,

ve psikolojisini gz nne a]rrsak, irtihar soluill't'[11;1 bakimda. da- hak verebiliriz. imdi bu zeiikteki -[11 zikredebiliriz: 'll ;tstri_]Ialal'n fikirlerini cla ksaca (109), Yr]drrrm'n unzul : inme den ce Hammer ,,lliin yazar. Sonra Gibbons (110), eceliy1e ldr iItrcder. Fakat Prof. Necip Asrrn, intiharr kabt''l eder ve'bul

;l<l.erini

,,giis darlndan lcln' sylti1'or (115)' Sonra F' l;:i17ii l(ii1':i_I, aj,n] Sorum'u etraflrca inceIemis Ve '^''',I. l;ll<ladrl zehir].e intihar etiii 'gibi en clor- sonllca Var_ l, ;l.1 (116)' Ertesi yl, nl osm'anist $/ittek, F' Kp'li(

(03)

80.
3 7.

Y]dtm Bayazt Flan'n iaihat' Edebivat II, o. 1, 78-79. 11|1iIStl ^l,'l ( |12) Bj;as Karrsnda Ti:klet,28o-281' ( l 13) Byik Tarjh'j tJmm, vI, 374, sat' 10'

107) (108) (l09) ( 11C) (l] 1)

B, f, no. 2.
A.e., 230.

S, 9la.

Ilisr-ie de 1'Empite ottonan, 11, 460

FaI<Iiesj

601-602.

ztr osmanschen Gesci-icfie, trI, no. 1-2,

(104) S. 46 (10s) A.e., 59. (106) Jul llenri Mordtmann, Rthi Eclrenevi,
134.

A.c..

flIitteilune,t

42

ANKARA MUHAREBE"Sf

ANKARA MUHAREBESI

l '!

nn fikrini kabul ettii gibi (117), iki yl sonra da M.-i\[. A.-Dersca cla a5,11 fikre katr]mtlr (11B). Falrat ikinci yazsrndan drt i] nce \Mittek, bu zelikte libir ey sylemiyordu (I19). Halbuki Yrnarr, bu fikri let Ve Yldrrm'rn ece]iyle ldn kabu] ve iddia etmitir (120), A.y., on yll ce, bu, zelikte bir ey sylemiyordu (121). Bu fikir o]arak- Kprl tarafindan ret ve yeniaynl y], -hakl den intihal' sorun]u ispat eclilmjtir (122). Necip Asm ve T(pri'nrr arastlrmalarndan habersiz oi'duunu zannettiimiz Grousset, Bayazt'rn ]m hakknda, iipheli bir dil ku]lanrnaktadr (123) . Bu zelikte burada J,zlerce eserin fikrini yazmanln kati),en imkAn olrrad gibi, gene hi lzumu yoktu. XVI. asl ,.d. osrnan] tarihiierinin de ou ise, eceliyle ldii_ n -zikr'ettiimiz sebeplerle- yazar]ar; fakat bunlar icinde Solak zade (121) gibi sekin tarihci]er olduunu da
unutrnahdrl'.

l |

Irapatilm

' ;1'lmistT (125).

ve osmanlrlar tarafndan yeniden tI: * .'* t'-. ' "\

i{

, l lli'dii

pek ienli eyler bu kaybeditenlerin nemlileortacladr. nce ,'lilc teker grp, snora c]a baz dncelerde bulu, ,;, l1lU bi' hkm vereceiz: I Yldrm, Bizans'r almak ze're idi. Bizas Impara, , l r||lll o tAyin'ediyor' deitiriyor, tecimsel ve'siyasal bir,,,! l;t'llar- kullan;ordu. Bizans, Bayazrt'a la'a veriyor,, 1|il(i). Fakat douda Timur grniince, Bayazlt, kuat,,,., r li,]chrd. Bizans'r fethi ve bylece uzak fetihler iin ' l'l ill,lI( cclii]nes;, varlm asll geliye atr]mrs oldu' Baya,l l]iza;s'l alip rFatih;, olacar, en kk bir phe bile
,I.;l':l mllhai'ebesinirr, osmanllara

uk ay kadar tutsaklktan Soa' yznde saklad zehirle, hayatlna son verdi. Akehirde len padiah'n cesedi, oI Musa Celcbi'rre verildi ve o da, Bursa'daki ai]e trbesine gmdurd. Bu mezar, sonradan Karan'anhla tarafndan al]mts Ve Bayazrt'n kemikleri yakllmstr; Sonra

te b;,lcce Yr].drrm Bayazrt, 9 mart 1403 te, yedi br-

l',1,,

daha yaasaydl' m' l,' ,, A;c]o]u. Suriye, Mora, kuzey Srbistan ve Romanya,l.';i| ,'phesizdi. u vaziyete gre, artrk Kanuni')'e

'l ,, (l27).

' l3yazlt e

aasnda t. on

yl

Almanva, Polonya, Afganistan, Beliicistan,

"' fethi

'|rll

L l,r,lr

i Yl]durm, Trk tarihinde daha iyi bir yere sahip lll ,' bel]]<i os'rian]rlarn en byiik padiah da saylaI ll
l'\)

(777) A. akale, (118) 4.e.,94.

(12o>

15; Trke trc., 571, not:. 79.

Aladcl- be)zliklerinin diri]mesi (128), Mehmet eMurat, Fatih Mehm'et ve II. Bayazt' Ll#atlran

(1t9)

Mentee Be.ni, 9a.

(121) K9.: Dscurname-i Enveri, htethaI' 95'9J, (122> Y:Idtn Bayaz?n |tihar Meseles, E. vII, o.
59 r -599.

ia, r,

388b-389a.

27,

(123) '.Bayazt, bris6 par la catastrphe. meuti dans son orgueil. devait rouir quelques mois aprs> (L'empi:c des S/eppes"
i).

53

(12o

Bayaz,t'1 cesdi ve Tflezatl hakktnda: Y' ztua' os',,, I, vle'liriin..., bliim: V, son bahis ve blm: VI' l'1) Bu olaylar, ad'geen ve yaknda neretmeyi mit etm 'V' t'Y' , ',, rirni.:de, uzun hih olmasa bile l ,li ) Clavio'nun 6 ifadesiyle kr': ' l l' ,_l)k deet (I, 30) Il' 259. 'i l ', Ia Ia Tsquie, , i 'g) l\4. isfediyar Beylii'nin dirilmesi' Clavio'da da gee:

Tarih-.'', 90.

44

ANKARA MuHAREBESi sorumlar' oldu; osmanlr]ara azla zaman ve kuvvet kavbettirdi.

II
da-dalmas, Anadolu'nun yamas' ve tahribi, alnp gtriiien deerli adan,lar, Timur'u pek sulu grme u ii fazla ileri gip kabul-az etmesek bile, Bayazt'r siyseti belki ok 'daha suJudur. Timur'un r,kan dkciilri) Sol-umu ise, esiz cihangire bir ]eke sremez; nk byle acunsal fetihler, muhakkak surette milyon]arrn kairri aktr; .az bir insaf]a acun aprnda bir cihangirlik kaybedi]ebilir (130). Timur'un tutsar Bayazrt,r Se_ merkant'a zafer alayrnda teshir etmek iin gtrmek isteresi niyetire, pek kolay-ca inanamavz. Tjntr'un karrsndaki, cihangir, didar ve rkta bir imparator ve bilhassa bir ltazi idi Tiiur]un b54lq bir oiayrn, L:oyu islAm yerIerinde lasl k_arslaracan bi]memesi lnkAnszd. Betki Tim-r'ul osmanli slA]esini kknden kazrnamasr sebepjerincleri bazlarr da' bunlarilr (131).

6. osrranllara Verdii byk insan kaybr,

alt1ar'.

ordun-n

TMUR.'UN LM (1,03_405)
Bu ksa blmmzde, Timur'un Anadolu,ya kndan ksack zetii ve sor.unda da ksa l' [ifo]iyogafyaslr vereceiz. Timur Seerkant,a vardln,l., ay devam eden muazzam elenceler ve eniikler, ,,yIarla zaTrrau geirdi, eIendi, din]endi ve lazrlandr ki, l, iizelikte Clavio'da ok mufassal ve m,kemrnel tasvirler \',l'(l]r. Fakat Timur'un asI hedefi in idi. onun da gzlerilll SlI]aI .dolu-, geni, uyuturucu ve zengin lke5ze dikil,il;l'i. Bu zelik, Bo"buy'umuzda olarak- iaretledi,,iz Ve gibi,-ak As;a Trk hkmorta 'misallendirdiimiz |. lari-ln sembolik lksyd_. T-imur,un osmanllar. Kll'll(-.nler' CelAyirler ve Karakoyunlular gibi arkasndaki i,llliir kuvvet]i devjetleli _kendisiyle u-uzun zaman ,l:]:lm.lyaca]< kadar zedelemesi ve mahvetmesiin bir sebel'i de in soiuniyle rahata ve a::kasndan emir olarak t|,ll'asmak istemesinde aramalrdrr. Fakat henen ekliyeiim l ,, Timur'un girimek istedii bu 'oiay yalnz yorucu' ylp'r|C Ve tehlikeli ,deil, ayn zamanda da botu. Byk in l,,liinlie alramadr gibi, orada yerleilse dJ oranslz kt-, , icirde kaybolunur Ve erinilirdi. Timur'un bu ie tarnaiyle balryalrlamasr' bvk T.k tarjhi icin belki de clal,; hayrlr o]mustur. Cnk bt is :.y zamanc]:.. zaman cla r'|,l'clii oysa ki, -Clavio'nl l)('l( iyi t,;l:lI.rlii 11ili_ 'l'l]r]uI ok kocamt Timr, il i ir.i l:l: lil. l'l<I.,ll)ne kadai- olallarn

Her rre ol-rISa olsun, AnkaIa n]"harebesi, Trk tai.ihinde, acl biI hAtra t]arak ka: ]acaktr]..
(129) Ahmet Refik (Altnay), Bizans 1{asrda Tiitk\et,283 e Reat Eken (Kou), osman| Muahedeleti .e..., 12. (l30) B:- :orur, d: uzun zadya Babur adl biiyk eserimiz_
}zIamafih bu scrum da bu kadar basit deildir; osrnan/ Dev|etjnn'.' adl ese:;imizde incelenmiti (bliim: V ve VI da, t,y').

de mnakaa dilinitir.

(131)

,',.rli. 1404 sonund_a ha'ck'|,, 11.-Ii

''lar vani 250.000 tahnin ,rli],,lili. (''),i lil|, ll:lil

( ) |11.;11.

Al;l.;'l;l<i

18

ANKARA {UIIAREBEs

ANKI\RA

fikre, A. R. A1-; tnay (tr33) l,e M. Tur}5p Tan (134) gibi byk osmanist]er de katlr]ar. Fakat osmanh tarih"ilerinden hibiri, onu sa]tanatndan dolayr_ padiah tanmazlar ve be-rakipli ici 1-adiahlk erefini kardei M"hmet,u Verirler; bu ar.ahk devr'eye ttdevr^i-fetret, derler. Sleyman,n nfuzu yaIr:1z Avrupa toptaklarrna inhsar etmiyordu (y.bk.: II D, paragraf : 5); Aradolr,da da byk nfuzu vardr ve burada fetihlere bile kalksacaktlr. Sleyman, gittike, rfuzurrt' o.rdusuJu ve :rdamlarnr arttrryor'du; daha dorusu o bci;'Ie iierie pek uram'yor-du ,--r, tahtn meI; vArisi oIduundan. _irrdilik- onurl etrafinda toplananlar Bu arada esasen iir ve araptan ok zevk a]an ve oktu. ba-- ]<alem clereme.]erj de ;apan Suyrn"o, yanrna -galibilgin]eri, Ahmedi gibi byk sairleri cu]b" muv"ffak oluvor ve sarap ve bilgi kurultaylarndan hi lrzak bulun-ryo.du (135). Bl; ar;da hkmeti pek ihmal etnriyorsa da, sonradan kendini bsbtn isrete verdi ve devl.t iIerini iyice ihal etti. Bl- h] nce]eri yanndakilere clokunmuyordu jse de, sonralar adamlal onu sevmeT]e.e, yannd"r, ,r",lasmaa baladlla.. Sleyman, cok kere'sarhotu ve bu srac.ia da yaptiklaindan ve em,irlerinden hayr beklenmezdi; ltt sr'alrda biroklarln gcendirmitir. Fakat Ali Pa.a, kuclretiyle bu i]eri tmee calsyordu. 3 ]aziran 1403 te Cene,iz ile bir anl35p3 ),aptl (136) (137). lk oJaylara ge_ bol Olaak KulLanlmas, B, IX, no. 35,372 Ve not: 27de. Irasan

-sinci Osnanl Pacliah i.5,rr1"" ve Mehmet,i altnc yapa_ 'ak. Kanuni'5,;e uII. Sleyrnan, derler; bu

.ll'l nce. Anado]u'nun da

MUI{AREBES
hir tasrini yapalm:

49

,,.|. yelleti. Halk ve rical tarafndan Timur'un casusu(?!) 1',zivie bakrJ'ryosa da,' Musa imiik susuyold'u. Mehmet

Mrsa elebi, babasnr Bursa'ya gndkten sonra, artk

Il.l1ln711'6 hkmdarlk ferman vermiti. Ksa hayatnda l''nj a]tr yar.a ld s;zlenen Gazi Grei iVlehmet e|.Ili. Ankara muharebesinden kaarken kova]anms; fakat l,z';at okunu cekip koralyanlarn komutan Emir Kara l}.v]ctsah'r \/urup idrmt; babularl len dabay da l,,''i dnmst. Henz on be yamda bile olnyan en k_ '']<ler'i isa ise' B'-rsa'da oturuyordu; Balrkes..r, anakkale 'l;. ye de sahipti. nl Kara Timur.ta Paa, veziriydi; Mu': da hjzmetinde idi. En kuvvetlileri olan aa-gya-|,'1'leri Sle;';ma ise, 5za}nrz si;a5rl deil, askerseI hare|','l]er de yaplyor \.e bu ze]ikte, Ali Paaya dayanr5.g1,Il (13B). SIe;.r6gn, Ege adalarndan Srvas,a kadar nfu-

,llttla .iken, Mehmet'in hkmetini tanrmr ve elcisi Sofu

(l33) Ms. Bizas Karsnda Tiitk\er, 289. (34) Ms. SIeyman, Emfu, Hayat Ansklopedisi,Ix.
,217a.
154.

(135) A. Refik (Altnay),

4028b. a.e., 287-288 ve Kpriil, Ahmed,

(135) R. Eksn

(Kou) da (a.e., 12) yoktur; bk. aada not: IIukuk

(137) Osnao Tuan, Eski Trklerde ok,un

8j

Sem_

lzmgeleceini de ek.liyelin. . H. Ururr.'I. .4/i Faa, andarl - zade' iA, I, 325i26 ve bilhassa s.326bde g,m.a bk. AIi. l387de ]Vezh_i Azarn o1ll]Lis /e yini yI bu yerde aalksz kalmtr. Vezir!,ii. atan .:;a Yidrn devrii kaplar; a. da bk.

, l(un]asl

(t38)

50

l- -,; .-:i..i.',. ! zunu yapnriil Ite ksa bir giri o1a-r bu zetirizden somra, imdi bu devrin hareket ve olaylaf]na geeebilir Ye onlarr zet olarok inceliyebiliriz (139) (1a0).
.]...

ANI(ARA MU}{AREEES

ASIKARA

MT,JT{AREtsESI

5i

C Hi olmazsa imdilik yalnrz Anadoluya hAkir, olmak istiyen Mehmet. bunun iin sa'y temizlemenin ]Azm oldu_ unu biliyordu. Kurnazca hareket eden Mehmet, ansal bir hile ile bu iste muvaffak oLmutr. Mehmet, belki de ba_ hane iin baz tekliflerde bulunmu ve fakat sa, bulan reddetmiti. Bunu stne Metmet, ordusiyle yrd. Isa' aabeysini Ulubat civarrnda Dornani tepesi eteinde karlad. sa ordusulun komutanr Timurta Paa, dierininki ise Firuz Paa zade Ya\up Beydi. Muharebe Slrasrnda Timurta ehit olduundan, sa'nln askerlerinden bir blm' karya geti, bir bIm ,de kat. Bylece sa'nrn miilk aabeysine geti. isa, nce Bizans'a katr, sorrra Edirne'ye geldi ve Sle1"nrar'dan kk bir kuvvet a]ara]< Anad'olu_ ya geti. sa, bi' mddet iin Karesi'yi geri aldysa da. Mehmet'e gene yenildi ve sfendiyar Beyine snd. Kas_ tamonu hAkimi olan bu zat' Meh,rnet'i zayIaIrak istediin_ den, sa'ya yardmiarda bulundu. Mehrnet'in teh]ikesine maruz olan Aydn, Mentee, Saruhan (141) ve Teke Beyleri de sa ile birletiler. Fakat gerek kuvvetlerini ha:'camaz ve ge_ rekse Mehmet'i kizdrmak istemediklerinden, .bu birleme yalnrz szde ka].d. isa, Mehmet'e nc ]<ere de yeniidi ve bunur ste, taht kavgasrndan vazgemek akrlllnda (139) Sleyman devrinde Gelibolu iin bk.: M,C. ehabe'ddin Tekinda, anakkale, iA, Iu,343; kr. bir de: Clavio, I.35. (140) Clavio 1405 te <Tkiye Elileri> nin Semerkant'ta bu_ lunduunu yazar; bunlarrn kimin elisi olduunu bir tl aydnlatrnadk (kr. a.e,, II, 76 v.dd., t.y.). (141) t.H. Urrn".'l, Anadolt Beylikleti..''32.

,itafak, Karanran'da yerleti ve orada ld (142). tsu ,,.[le Sleynan Avrupa'da'ye Mehmet de Anadolu'da hl lcte baladlar Sleyma, Bizans, Ceneviz ve Venedik'e yeniden bazr l, ('lll}se] hak]ar ver&kten, ,kardeleri Kasrm Celebi ile Fat,,,. flatunu Bizansa braktktan, Srbistan'da baa kk l'lllcr yaptkta onra' Bizans'lr bir Prensesle de e,lenIl (l43). 1404te sa. Mehmet'in e]indeki Ankara'yr bir md'l,, liuatmrsa da alamamtl, 1406 da ise, Anadolu,ya ge,,', Ali Paa. Ankara'y Sleyman namlna aIrnsa da, az ,'lt $err Mehmet geri almtr. Siiieyman'rn kaleyi zapt. l,; cn$el oliak istiyen Mehmet'in ordusunun hafife ye,'llllcsine de sebep olmutur.'Gene aynr kaie, 1911 de Yal'l1 Be} ta'afindan alnmrssa da, bu zat sonra Mehmet,e ,'l;lc mecbur olmutur (744)' 7407 ilk aynda Ali Paa 1_ ll 'c Bursa'\a gmld; yokiuu derhal kendini $sterl t l43).

I]u sralarda zmir'deki osmanlr Strbarsnrn olu CiiHammer, Ilsloire de...,l' 470 v.dd. ve II, 1 v.dd. Claisa'y Bayazt'n en byk olu gstermesi, bi bilgi yan, l1,rIr (l, 27). Sikkeleri iin: Ali, sa e\ebi Sikke\eri, Tijtk l ' iI Ec. Mec.. 8 (85). (I43) wittek, B, VII, 372-576. Wittek,in baz fikirlerini ka,',-

(|42)

''

']i ,.(iemiyoruz Bu sorumlar. burada incelemek ise, konumuz d,',l;llr. Fakat Wittek'in hkmleri, acele ve artcdr. Bunu , liba_- rna iddiasnl isbat'iin yapmtk. Yukarda (II B, pa'':f : 2 sonlar) bahsettiimiz Stefan sorumu iin: Gibbons, 16tri \!'l.k' 572 ile k. (144) (M.) Besim Darkot, Ankara, i,, , qqqa.

-zavallli') Hanme, Devlet- osmaniye Tarihi, II,95 v.dd.; Ahmet TevlleskfrkAt- Kadime-i sLAmiye Katalou, IY, 378; A.R. (A1_ ' ' '\, Byk Taih-| Umum, \zI,376; i.tr. Urunarsl,. nadolu '
iikleri, 53-54 ve a.y., 1A. T, 326a.

(l45) Byktay'n Ali Paa'y deersiz bir vezir gstermesi ,'lslr ve gene eserin apolojik mahiyetinden iieri geli. Yazar, ,i,l-im'n sulalr Ali'ye yklemektedir (a'e., L04-

52

A.NKARA MUHAREBESI

AI{KARA

MUHAREBESI

53

nevt Bey, Kara.ir ve Germiyan iie birieerek, artrk Sleynran'r tanrrrladr ve hkfimete baIad. Sleyman, -birok iyitikler ettii-- Ciineyt'in kendisii tanlmadn grnce, stnt- ordu yollad. Karaman ve Germiyen, leyman'dan korktuklarrndan- Cneyt'i terk ettiler. -Soysa' yenileceini ..ijl]adr; Sleymanldan AyasLog'da af diledi; affedildi ve Rume]i'de bir yere vaii tAyin edildi. Ayn zat, Musa'nrn aabeyisiyle kavgalarr srrasrnda gene izmir'e dnp kavgalara giriecek ve fakat en sonunda Mehmet'e itaat niliyordu. Aydn, Saruhan, Mentee ve Teke Beylikieri, kAh hr, kAh da Sleyman veya Mehmet'e tAbi olarak geciniyorlard. Bu be},lik]er, Ier ne kadar fetretten sonra osrnan] devletir.e kat],mslarsa da, 1413 e vakn, artlk tamamen Mehmet'ir emrinde idiler (147).
D
\4usa elebi, Isa sahneder ekilince, Mehiet'e snd; gibi- flrsat gzlyordu, Mehmct de fakat -sylediimiz burir bildiirdc.n, aabeyisini bandan savmak istcdi. Musa' oILl Rume]i'e gei.p Sleyman' yenerek top'aklitrn I\4ehet namina za1tetmeyi tek]if edince o da, lt.m iki byk kardei airprtrp ypratmak ve 'hem cic - -1't sitL 'rkarmasrndan kortuundan- basndan atmak ici, [t 1cklifi kab] etti ve aabeyisine kck bir kuvve'" vt'l tii J\4rsa, man, Cneyd, iA, III' 239-240 ve Wittek, Menll':,,,' Il'|liili, 9496: Mordtmanr ve Wittek'te g.m.dan baka b. tli' l' lI;nmer, g.y. Cneyt iin k' bir de: Halil Ethem (Eldcul), I)i','l i IslArniye. 279-281.
na. asnanl Devletirin Kurulu Devri,

edecektir (146). Bu srra]arda Mehmet de bo durmuyor ve boyuna ge-

(|46> Sa<ieddin, TAc-t-Tevarih' I' 278 v.rl.;

.|

ll

Mordt-

son derece akllrca hareket etti. Rumeli'ne gecince, ktik ordusiyle aabeyisine yenileceini biidiinden, bir mddet bekliyerek kuvvetlendi ve Balkan devietleriyle mektuplat, anlatr. Musa, cret]i Hlristiyanlarla ordusunu takvlye etmekle kalmyor, Sleyman' byk bir tehIike gren Balkanlarda ve Bizans'tan da yardlm istiyoldu. Ulah ve Srpa'dan yardliT}Cr nemli kuvvetler teminine de muvaftak oldu. Bizans yakrn]arnda. iki kardes arpitJar. ordusundaki Srplan karr tarafa gemesi, Musa'nn yenilme.sine sebep oldu; bunun stne Ulah Beyine srrnd. Fakat iimidi l<rlmadl Vc gere alm"kt" du.r".', "tt'. Musa Srbistand bulunurken, Sleyman, sefihlii arasnda, baz muvaffak]kIar da kazanlyordu. Venedik, Arnavutiuktaki araziside kalmak iir onunla an]am ve 1409 da 1280 dka altr VerTniti. Keza Bizans da yll'I 20'000 ll]trn vermeyi kabul eclerek, Sleynranla anlamay yeniledi (148) Bu sralarda kAfi derecede kuwetlenen Mtlsa, Edirner.e yiird. Sleyman ise, artrk zevk Ve sefihlii iyice artrnlrs, ondan bir dakika ayrtlamlyor \re ayllamryordu. Kenrline tehlike}i s}zliven Mihal olu Mehmet Beye gid. l.Ivrenos Beve de: uNe te]As edersin koca, dedi; Musa kim o]a ki bedcn taht almaa gelsn. Sonunda Hasan Aa S]evman'a arca bir ihtarda buIununca, sakaIrnr tra et_ tirere]< (149) sokaa attrdr. Hasan ise. maiyetindeki Yenicerilerle Musa'y katld. Bu stretle birok kiisel erdem]cri olan Siilevma'dan hekes soum'aa balad. 13 ubat ]911 ani 8 zilhisse 813 perembe h. gnii Edirne'ye savaSizca giren Muisa. aabevisinin tam mirasna kondu S]evn-a jse b,_l sa]arda Sarhos olup, hamam safasnda idi.

(147> T6c-ijt-Tevarih' e.y. ve Wittek,

ka5'naklarn grmek mmkn olamad.

YI ve

(l7 Y oztrV]l [Vl;.l'l, l |]iz:ns

',
l)5

.Imstr.

(148) K. R. Ekrem (Kocu), a.e, 12-13. (.149) Sakal kestirmek, IslAm ve Hristiyanlarca byk bir [rettir. Bu zslikte misaller oktu ve baziar Babulumuzda
\

hasa_

54

ANKARA MUHAREBESI

ANKARA

MUHAREB.ESI

55

Sadk ac:lam]alr tarafndan kaclrr]dr ve .volda, Edirne'nin az dousunda, kyl gmenier tarafrndan tanmdr' ve Mrsa'ya yaranrnak istiyen bu cahil insanlar tarafndan ldrId_ Belki SIeyman'ri 17 ubat (12 zilhicce 813 pazartesi h.) g ldrlrnesi, osmanl tarihi ii: hayrl o1-

]Vlusa, phelerrdii Evrenos'un sahiden

mutur. nk yaasayd, Bizans'tan da yardrm grecek ve nfuziyle ,byk iler ve kargalar yapabilecekti. Fakat br ise, fetret devrini uzatmaktan baka bir ie yaramlyacaktr' son yrIlarda- zevk ve sefihlie fazla SIeyman,

-bilhassa dkn olmakla birlikte, air ve bilginleri koruyan, bilgi }<uruJtaylarrndan holanan, mel'hametli, iyiliksevel''Cesur ve zalim olmyari bi;: zattl. Saltanatl ekiz ylldan fazladlr ve lclnde 35 yalarnda tahmin olunabilir (150). E
sa.brsrz. hidcletli

Musa elebi de birok erdemleri haiz clakla birlikte, biraz da zalimdi. Bylece' ve -gali'badeerli adan]arrrr cendiri1zordu; o dahi, bu yzden aabeyisiir sonucul1 -rryacaktr. Nice emekli komutanlar durtrrken- Ko),gn Musa adlr oban1rktan yetime bir dev gib1 aclam, kiiside kabiliyetler grdiinden (?) bakomutan yapmrti. Bu srrada iinl Evrenos Bey, ya beIki'de

Evrenos Gazi sahiden kr deilse de, gzleri pek zayrft. kr olup o]madyemekte, herkes pili yerken' onun n anlamak ii, bir rne kurbaa krzartmasr koydu; eer Evrenos bunu grp yemezse, yalan sylediini anlyacak Ve cezalandracaktr. Evrenos, iin aslrnr anladr; fakat sonundan korktuundan belii etnedi ve kurbaa krzartmasrn vedi; yemekten sonra da kretti. Her ne kadar artrk Musa nn phesi kalmadrysa da. koca E'vr'enos, yreinde ona karr snmez bir kin beslenee balad ve gene dinlenmee ekildi. Her ne kadar bu olay bir masal olabilirse de, Musa'mn karakterini gsternrek bakmndan dikkate deer. Ali Paanln kardesi (151) ibrahim Paa, Musa'nn vezir'i ve nl eyh Bedreddin Simavi de kazasker (kadrasker) iydi (152) Musa, Tuna boylarna kadar akrn]ar yaptr; Srbistan'da epey yel']er a]dr. Sonra brahim Paanrn komutasndaki bir ordu ile, Bizans'r kuattrrdr. Bu, Bizhns'rn osmanllar tarafrdan Bayazt'n ilk iki kuatmasndan sonra, nc kuatrlmasryd. Fakat ibrahim Paa hain}ik ediyorclu; Mehmet elebi ile mektuplatr, onu davet ettii ve onun]a uyutuu gibi, Bizans ile de uyutu ve Bizans'r Mehmet'e dost vc yardlmcl yapt. brahim, Bursa'ya geldi ve Mehmet'in vezir-i A'zam. oldu. Musa, bir mddet daha

ve gzleri kr olmu olduundan, zir diledi' Fakat Mtsa israr edince. Eclirne'ye gitmee mecbur o]du'

zii

gernis

ile lramme, II, g' ve t'y'

deddia. 7, 248 v.d.

se n., dizin. ilgitri maddeier'

e, Giese n.. 73 v'd' r'e Sa-

1kkeler. Trk Tah Ec'

(151) Bunun -byle olduunu, vakf kayrtlarna dayarrarak, son yllarda, H. IJzunarl ortaya koymutur (IA, I, 326b ve a'y., Can' datl, tA, III, 353b). Daha nceki aratrmalar, _tabii ola-raktarihlere dayandndan ibrahim'i Ali'nin olu gstermiledir. Eu }trammer'den balyaak (Devlet-i asmaniye Tarihi, II), bu zelikteki --ok nahdut"- btn aratrmalarda devam etmitir. A. R. nak1en Turha Tan, (.Altnay). a.e., VI, 377 ve -qaliba -61j21 andarLIar, Ha-vat AnsikloFeds lI' 842a. (152) A. R. (Altnay) , Osmanl Devinde RAzilk ve Bekta' ,sifift, 1558-159I. Ed.,biyat Fakiiltesi Mecmuas, nisar, 1932. 2|; bkbir de: a.e., 27-22. Bedreddin ve bu zeli'in bibliyografyas iin: }I. zL, Osnan1 Devletinin.,., basi deil, bIm: YI, t.y.

.J6

ANKARA MUHAREtsESI

ANKARA

MUHAREBESI

b7

kuatmaya devam ettiyse de, ciaylar.o aieyhie drdn grnce' Bizans ile uyut ve ekildi (L53). Gene l-t arada Musa, tr2 austos-SeylI ].411 de Vened_ik ile bir an1ama yapt (154). Evrenos da, Mehnret'i dar'etle, kendisiyle bir]ikte olduunu syledi. Esasen iki kardein Catlmasl' kaclnrlmaz bir olaydi. iki ka'cle' t]nmu2 1412 de, istanbuI ;zakin'larncl' i^cek; civar';rlc]a karlatlar. Musa, esasen tedariksiz geiiz mis oliln k:deirri, Yenierilerin kahramaJrl sayesinde yendi ve pskrttii. Ne gariptjr ki bu ola;;, Siileyman'in Musa'yi ilk yenisine. benzer. Mehet, tekra' Ai-adolu'ya ekilerek, islcrii -vol.,a koydu, ordus.nu kuvvtlendirdi, s_ te].ik Bizans mparatoru, Slr.'p Krah ve Duikadr (135) Bei-i ile anlar"f1 Scnund Rume]i'ne geti ve M-sa stne -yrd. ordusunda yabancr k-rvvetler de vard. Ev-erros da Mehmet e kat:l,c Mahmet, aabeyisider Edirne'nin tesliredcietti. ]VIe[met' mini istedi}z;c cle, bcriki -tabiatiyleiyice ;aynst; kor'k_s-zc Tuna bo1'_ R-lmeli'ne,rfzun-r larna kad-ar gitti ve Srp Kiral'ndan bii- \:al'drnc ordu daha a]d. 5 lernrnuz 14t3 (5 rebilAhr 816 c-imartesi h ) giin' Sofya civarrr:da, Camtrlu ovada, il;i ordu karlat. Sa_ van bala'rncla, Yeniceri Aas Hasan, yiiksek bir tepe,ve lkt; hem Mehnret'in kuvvetini ve n-fuz-nu grdnclet ve hem de M-rsa'nrn zulmnden bktdan' Yenicerileri'5una car atan ni, karr tarafa gemee davet etti. tselki de Yenieriler" ise, aalarnrn emrini, heien yerine 9etirdi1er. R. (Altnay), Biza-ts Karssr;cla TrkLer, 289 v'd ve Wittek, B, VII, 576-583. (151) M.F. KprljJ,, Bizans D.Iuessese/erinin ()snan| Mi-as' sese/erjne Tesir.., Trk Hukk ve Iktisat Tarih ]\/ecmas, I. 254, ot. Bu anla-ma. R E (Koqu) da yokiu. Bk. bit de. yukarda not:136. (155) Araplar .Zlkadriye' ce::1e. Bk. Sadeddn, I .25-$ (153)
A.

l\{usa her e kadar derhal Hasan'rn barrr gvdesinder ayrciysa da, artk ordusu yenilmiti. 1\1[usa, kaarken Sarrca Paa tarafrrdan takip edildi. Yarala'rnclan Veya batakla gnleck ldiinde veya Sarrca'nn askerleri tara.'nda ldriildnde itilAf vardlr. Mllsa, iki yl be aydan az eksik hkmette bu]unmutu; lmnde t. 27 va_ Ia'nda kadard (156)' ite bu suret]e. Gazi ve Grei unvanlariyle de anrlan Celebi Su]tari Mehmet, yalnrz.barna kalmrs o]du ve fetret dcvri de bitti Fakat Mehmet, daha birtakm byk isyan_ iarla rras:caktr ki' bunlar anlatmak, ,konumuzun ok d;ncladr(157). Ark ara n- r ha r e b e s i'ni a nl a m a k

icLn, biitr b,l olaydan nce Ve sonra olanJarr teferr'uativle irrce1emek 1Az''md. Mulalebeni:_. tahii sonucL1 olsrak incejedii-

l'liz f t:tr et devrinin bitmesivle' it-. Son b,']uioI demektir-

eserirriz

(156) Bu o1ay1ar iqin bk. yuliarda not: 150de .rn.den ia; R. (Altnay), Bizans...' 293-294 ve Wittek, B, 1/II, 579, not: 3l. (157) Bu olaylar ii'n: ztuna, a.e.. VItr. Burada esaslr ayrn , bilgiler ve nehazler vard.

ANKARA MUHAREBESI

59

et-t-Tevarih, Nu-u Osrrianiye kt., no. 3059; Neri, Tevarih-i Al-i

Osman',, Tah- Nefi, Cihannma-i Ner veya Cihannm5, on be kadar y.n'sl \zaridf; Acem Hamidi, Tevarih-i AI-i osrnan, Mkrimin

Halil Ynanc, zel kt'; Mehmet b. Hac

Eihniyografya A) K,AYNAKLAR:
Di)sturname-i Enver, Miikrinin }Ialitr (Ynan) n., TEK. XV, ist. 1928, 88-93; Oru Bey, b. Adil, Tevark-i AI osman, Franz Bahinger n., }rannover 1925 (Almanca trc. ile), 30 v.dd,, 98 v.dd. (Almanca trc.nde); Ak Paa zade, Tevarih- Al-i o"mun, Ai Bey n., st. 1915, 65 v.dd.; Frederich Giese n., I-eipzig |929' bk. dizin, ilgili maddeler; Karamani Mehmet Paa, Te,arih-i AI-i Soletin- osmanye, Mkimin Halil (Ynan) n. 'e trc. (Aapa'dan), Trk Tarih Encmeni Mecmuas, yl:. 74, no. 2 (79), 92 v.d.; Ranrazan zade, Mit'at- KAinat, Bulak (Kahie), 1253 h, (1842), II; (Vezir-i Azam) Ltfi Paa, Tevarih-i AI i osman, st. 1341 h. (192.5), 46-6l; (Yezit-i Azam) Rstem Paa, Tevarh-i Al- Osma, George Yacob vc Rudolph Tschudi n., Trkische Biblothek, XXI, Leipzig 1923; Nianc Mehmet Paa, Tailh^i Nianc, 2. b., st. 1290 h. (1873), ll-t26; Fei,cun Be]r (Ahmet lreridun Paa), Mecmua- Mneaf-s,SelAtin, \sf. 1265 h. (1849) (bir b. daha vardr), I, 725-140; Gelibolu1u A "eti, Kiinh-iil ,Ahbar, ist' 12'77 h. (s81), ilI.93 v.dd.; eyh-l-slAm Hoca Saded'din Efendi, TAc-tTevatih, ist. 1279 h. (1863) I, 165-2|5; KAtip elebi, Takvn-ITevatih, ibrahim Mteferrika n., st, 1146 h. (1733); a.y., Cihanil{ehmet Hedemi, Tatlh-i Solak zade, lst. |297 h. (1880), 80 '. dd.; eyh-l-islAm Kara elebi-zde AbdlAziz Efendi, Ravzat-Ebrar, Bulak (Kahie), 7248 h. (1832), 350-362; Evliya elebi' Seyahatname, Ahmet Cevdet n., st. 73|4 h. (1897), I ve Ahmet Refik Altlnay .. ist. 1938, X,9l; Mneccimbas Ahmet Dede, Can-ijd-Dij,el, Ahnet Nedim Efen,di v,s' tc., Saha-I-Ahba IsL 1285 h. (1s59), III.315 v.dd.; Feaizi zade Mehnret Sait, GlI-i taa, Ist. 1252 h. (1838), I' bk. fihrist. h) Y.n.:dris_i Eitlisi, IJet Behit, Abdlbaki SAdi trc. (Farsa'dar), Hanidi1,e kt.. Murat Motrla yaz.. no. 928 krul'Iah, Ee'.h-

ran, Paris, Bibliotque Nationnale, Ancien Fonds Turcs; Behiti, Tevarih-j Al-i o''rorr, Londra, British Muzeum kt.: ibni Kemal

Ha11|, Te,arih-i

AI-i os-

1. osmaI kaynaklar: a) B a s a: Erveri,

(Kemal Paa zade), Tevarh-i AI-i o"-"n, .'. Kataloiar, I2O.l24e bk.; Muhyiddi (Muhiddin) Cemali, Tevaih-i A1- asman, Millet kt., Ati Emiri Efendi yaz., no' 17; Sar l(emal, Tqarih-i A-i o"man, niversit,-. kt, no 859; Hadidi, Tevatih-i AI-i osman 1r.ranzum), Sleynaniye kt.. Esat Efendi yaz.' l1o.2081 ve Mil1et kt., Ali Emiri Ef ' yaz., manzum eserler, no' 1377i Cenabi, AI-AyIAm-zZAhfu i ahval-I-Evail ve|-Evahr trc., Nur_u Osmaniye kt., no. 3097 ve 3107.

c) A n o - i m: Tevadhj AI-i os*an, Fredeich Giese n., Ereslau 1922, 30 v.dd. ve 43 v.dd. (Almanca trc.nde); Tevarih.i AI-i o"-un, Ftet Kprl, zel kt.; Tevarih-i AI-i osman, Beflir kt. (bk. yukarda not: 106); Tevaril-i AI-i o"^'rr, Bayazt IJmu_ mi kt., no 329 Fezleke-i Tarih-i Saltanat- AI-i osmn, }Iusrev Paa kt., no 866; HikAyat- Zuhut-u A\-i os^un eya Det-Beyan' Tevaih-i AI-i o"nr",r, bk. .,. KataloIar, 286-288 (yl.la grlmeiti).
Iran kayakla: Aziz b. Ardir_i Esterabadi, Bezrn ij Rezm, Ililisli Rifat (Bilge) n., TEY, ist. 7928, 372 v.d., 463 v.d., bk. bir <ie, dizin, ilgili naddeler; Nizameddin Arrr, Zafer-n6me, Felix Tauer n., Praha 1937, 217-222; MevtAna erefeddin Ali Yezdi, Zaer-name, Maulawi Muhammed-il-Ahdad ., Calcutta 1888, Bbliotheca Indica, II, 252-273' 284,289.506, v.s. v.s.; Petit de 1a Croix trc., Delft 7727,III ve IV; (gzel ve uzu bir nszle), burada Ingilizce trc.: J. Darby, IJstofue o Timur-Bec, London 1728; Timur, TzkAt' Farsa trc.: Abu Talip (XVII. asrda), aadaki tercmeler, hep bundan yaplmtr: Fraszca trc.: Langls, Paris 1776;2. basm, Inititts Poltique et MIitares dc Tan,:tlan, icrits par lui-m6me, Paris 17-87: ingilizce trc.: M Wwayt, oxford 1783 (Farsa metin de verilmitir); Dary ve Chales Ste'art, London 1830; Farsa metin: 'fahrafi, 1285 h.-emsi (1868?), (KAbus-name ile birlikte); Rusa trc.: N. Ostoumow, Kaza |8-94; Mlzat- Timur, Moskova 1929; Trke trc. (Franszcad3n. 1776): Mustafa Rabmi (Balaban), Timur ve
TzkAt,

2.

nina, brahin lVlteferrika n..

ist. 1144 h. (I73l); Solak

zade

ist l33E

(1923), yaptlan neirle-in en ki_tsd; gene

60

ANKARA MUHAREtsESI
L.342

ANKARA I\4UHAREB,ESi
Trk IJay. K1.. XV, isf. |927, 27?-294 a,y', Tiirki5'e Tarhi,
-- 1923, 208-218

6I
ist.

yaknda r_ Tkce tc. v.' -: T. Ylmaz ztuna, TzijkAt' Timu', maddeler). Die: altl Irar yazkacak (bunun diziine bk.: 1, ilgili mas iqin bk': M.H Ynanq, ia, r' ssrb.

3. Atap

kaynakLar:

rI, 39lb.

Temirlenk, Nacim Vefik trc.' b) LAtir harf leriyle:. ist 193i l75-2|o; Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti (T.T.K.), Tar, 2. b., ist. 1933, II, 317-330 ve III, 27'29; irngeneral omer lra]is Blyktay, Yed Yl Harbi Iinde Timur'un Anadolu Seed ve Ankaa Sava, Askei LlIecmua' no. 92, LAhika, Ist. 1934; M. Euat Kprl, YId;'m'Bayazt'n Esalefi ve Intihar Hakknda, B, 1, no. 2. Arkara, 1 nisan 1937, 591-603 1 a.y., YIdrm Bayaz(n n' thar Meselcsi, B, VII, no. 27, Ankara, temmz 1943, 49|-599; Miikrinir Halil Yna, Bayezd'. l, IA, IT, 369-392' trst. 1943; M. Turhan Tan (Mehnet Samih Fethi), Trnutlenk, Ist. t935; T. Ylmaz ztuna, Osiial, Devleti'nin /{urulu Deyr'i. basl deil, bIm: V ve VI. Abbe I\1[igot, IJis/oire de I'Empire attoman, Paris 1741; Alphonse de Lara'tie, Histoire de Ia Tuquie, Paris 1855. II; Ernest La,._sse ve Alptcd Rambaud. Histoire G6n&aI, Paris I895, III; De la Jonquie, f/sloie de I'Empire Ottoman,2. ba., Pais 1914' I' 74-82; N. Ma:'tiovitch, le Cae du Sultan Bayazt, Journal Asiaique, CCXII, nr-. 1. 135-137, Paris. temmuz'eylil L927; Lucien Bouvat, uuenpie: Monol, 2. phase, Histoire du A[onde Publi6e Sousla Directio da M.E. CataiEnac, VJII3, Paris 1927' 7-8 (M.E' Cavaignac'n nsznde), 24-25 (balca kaynaklar), 33-37, 45, 4951 ve 58_66, 90-91; Paul Wittek, De Ia DEa,te d'An!:ara d Ia Prise de Constnti'lople, fJt demi Sicle d'Histoire attoran, Reve des btud." Islamc1ue, Paris 1938, no. 1. 1 v.dd.; Trke tc.: Halil ialcl<. Ankara Boztnundan stanbu|'un Zapta, Yarm Asrlk osmanl Tatihi, B, VII, no. 27, Ankara. temmuz -t943. 557_589; Ren6 Gousset, L'enpire des Sleppes, Paris 1939, 504-514 ve 526I.j4; Marie-Mathildc Alexandrescu-Dersca. I'a Campagne de Timur en Anato|ie, 1402. Bucarest 1942.

2. Franszca:

haf,

ist.1935,2

cz'

B) ARASTIRMALAR: 1.
T :'tric
:

3. Almanca:
manischen
J.

J. Hellert, Histoire de l'Empire ottoma' Paris 1835-1843, I, Itr ve XIX (atlas); buadan Trke tc.: Mahmut Ata Ele-v, Devlet-i Osmani5,,3 Taihi, ist. l329-30 r. (1913-14), I ve Itr1 N.(icola) Jorga, Gescliclje des osranisclen Rejches Nach den Quel[en Dages'te'IIt,

Joseph von IIarr)mer-Baon von Purstgall, es:,'ichle der OsReci, Wien 1815, 2. ba.. Pest 1834-36. I; Fanszca trc':

62
I, Gotha 1908: Pc,l

ANKARA MLiHAREBEsi

wittlk, Das Fiirstentum Menlesche, st. 1934l Trke tc.: orhar sait ikyay, 7941,86_101.

ANKARA Mut{AR'EBEs

6i

4.

Inil::ce:

"";i-;.kata

is Gibbons, The Fo:ndation o the Ottoma ; Trke trc.: Ragp Hulsi (,d;',;;-;;;;EmKuruluu' TEY, st. 7928, 2lg-252'

,GA GA

Encyclop1die cc l'Is!ar..'.,.Leiden 1904-1933, 4f l::5 c. FjRGUN, SAADEDDN NZHET, Tfuk Edebyat Ta'hi ve Nmuneleti' ist. 1929; a. y. Ahmet ibni v"y", ?rft a.rIer,

I,

293-294.

st.

1936.

,ar-#lnr",

P.o,vdin,

II

ttomans,

Mze-i Hrn6y:n MesktkAt- , III, Ist. 1318 h (t90i). f, paris 1901,

Z0-104,

Retao

di Cenhiz-Khan, Firenze

1940,

HINZ' WALTER Zeitscfut det Deutschen

ALI' Emir

DiER F.AYDALNDIIMIZ EsERLER ABioiw--Anip Ayni,nin lkd-il-Cuman i Taih- Ehl-z-Zanan ad| Tarihjnde OsmalIafa Tarih Seineri Derisi, Ist.'it ""rii"n Maltmatn Tetkiki, 193a, iii, ,or_zs,
737_202

T istanbu| T
istanbul

Mcrentdrdis,chea Gesellschat, XC, no. 2,357-3g8, Leipzig 1936: Trke terc.: Mehmet Aita1 Ir.1iymgn, Timuriler Tatjh Htj<klnda Menba

bilhassa:

Silley1an Han

BART

ALTINAY. AHMET REFK, osma,n/ i"rii"a" Ra;ziiik ve Bekta'Iik' 7558-1597, Dadlnun Edebiyat FakItesi Mecmu.........aS' rX, ro' 2. st., risan 1932, 2L5;' A, E, Barqouq, La Granda nyvlooiae,, ou6, BALCIOLU. T. H., Edremit cir*rnau-Ttx Paris 1881 (t.). A;retleri, krci Tiik Ta:h Kontesi Zabtla, 923-;3s, TTKY, st. 1943
(s.
93 1-933,tc).

'Sikkeleri,

Trk Tarih En Mec., 6(83),

BAYUR, YUSUF FIKMET,

Arka.-a, 1943.

atk' Tetebbi Tatihi, Trkce terc.: ' MiIIi TetebbfrLar Mccmuashda tef31 (1915); a. y., Ahret Cetayit, A'
Vekaayi', BAbu'un Hlitat, TTKY,

BOUVAT, LUCIEN. Timou' Encyclopdie de l[slam, rV, Leida 1930. CAMBRIDGE, The History of India, son b., Canbridge. DARKoT. LI. BEsiM. Ankata, ie, .-iiz1s3, s:,. t94J. DEVLETSAH ' Tezketet _uara, Edward G. B.ov.," n., Leiden 1!.01. DIEHL, CHARIES I,es Grands Proplmes de l.Histoire Byzanlire, Pa-is 1943 (s. 29, 4o-4I, zs v. ,.'a; gerel bilgile; krs. bir de libliyografya icin: 175-t76).

Muhteli Ati' I{aytlarndan Toplanan ,Taihi Bilc11et ve Vesika|ar, VakIar Des, 7I, 4o5-42l, ist._Ankaia 1942 (s. 409-410 ve 413 b). i{oU, REAT ,EKREM, osmaIt Muahedeleri ve Kapit6syonlat, 1300-1920 ve Lozan Muahedesi, 24 Temmuz 1923. st.1934, s.12-13. IioPRL, MEHMET FUAT, XIV. Asttla Bi Azeri air., IJaj,at, 1.,o. 82, st., 27 hazitar. 1928; a. y., Tfuk Edebiyatn'a Unni Bir Bak,s, Birinci Tiitk Tarih I(o..jresi Zabtl*, 308-320; 2 b : a' y., Trk Dili ve Edebiyat Hakknda Arattma]a, ist 1934, 7-25; a y., Ahmedi, iA, I, 26-2'I. st. 194l; a y, Azcri., e, rr, 1l8-l51, ist. 1942: a. y., Berid, IA. II, 541-549, ist. 194s. LAMOUCHE, ALBAY, Histoite de Ia Tutquie, Pais 1934; Tk_ e tec.: Galip Kemali Sylemezolu, ?t/tjye Tarih' L.
lzIARKoV, A, Djalayitskie Monoti, Saint-Petesburg l897' IIEDZOPH, THOMAS de, Expos6 c1e Gueres de Tametlan
|/IORDTI\{ANN' Is't. 1943.
e

T<EPiOLU,

3 fasikl, st, 1943-.15. Mzelei, Trk ve sIAm Mzes iehberi, ist. t939. I'oANNIN ve Van GAVET, Turque..., Paris 1840.

85_120, AnkarA, ilkay_nisan 1942. otaya Yazmalar KataloIar, tr,

xArvi,

Butsa'da er' Mahkeme Sjcilletinden

v'e

F. Ncve, Buxelles 1860. JuL HENRCH,

de Schah-Rkh Dans l,Ase Cenfuole' eklerle Franszca terc.:

an'r bir . da F. Kpr1,deymi).

CiineycJ, i, l. 239-240, st' 1944; a. y,, Ruhi Edremev, Mitteilungut z,l osmaniscfien ceschicllc, II. o. 1-2, Leipzig 1925 (bu Ta,,arih- A-; o''

61

ANKARA MUHAREBESi

MKERREM, BiNBASI, Kosova |389' Askeri M<:cnua, o. 79, LAhika. ist. 1931. (.!ZTUI\iA, T: YTLMAZ. BAbur. PECEVi ien.qHie( EFENDi' TariI-i Peevi' ist. r283 h. (1867), I. iJooLE. STA]VLEY LANE, Cata\c)gue ot the oriental Coin n tle Bitish Mzeum, VI, London. RUMLU. HASAN BE, Ahsan-t-Teva, Sedclo:r n.. I, (Calcut_ ta 193 1); f : Nur-u Osmaniyl- bib., no. 3317. SALIM, BINBAI I\IECATi, Nikbolu 1396, Askei Mecmua, no. BA, Lihika, ist 1931. EREF, ABDi-IRRAHMAN, Tarih- Devlet-i Osmaniye, ist. 1J15,-1898, 2. ba., I, 97-123, TASCHNER, FRANZ ve pAUL WITTEK, Die Vezfu Familie cter andarlzade, (14-15 Jhdt') und lhre DerkmAler, Det Is]Am, XVIII, 60-115, Leipzig 1929. TAN. M. TURHAN, ( - Mehmet Turhan Ta' Hay. Ans.'nde ,.M. S., rutluzu kullanmtr), andarlIar, Flayat Ansiklopedisi, II, 480-483, Ist. 1932; a. y., Mustai:- elebi, a. e., VrI, 3360.3364, st. 1934; a' y., Sleyman, !mt, a. e., Ix' 4028. Ist. 1935. TEKiNDA. M.C. SEHABEDDiN, Canakkale, e, rr, 340-347,

ANKARA MUI{AREBESi
E12, Ist.1944

65
y', 'Bursa, A, IT,

i, Anadoldnun Fethi, 2. b., rst. 1944; a,

EK. J., L,Is]am ef /es Race Patis 1922, L, 2L7-272' EL.PEM, HALL ETIIEM, Diivel- sl6miye, ist.' gzz. xrn MEHMET FUAT, Bizans Miiesseselerinin osmat
.ANDRE, P.

TEVHIT AHI4ET, Mze-i Humayun Meskfrkyt- Kadirne-i sIAmiye Katatou, IV, ist. l32l h. (1904). TEXIER' CHI,RLES. Asie Mineurg Paris 1862; Trke terc.: Ali Suat, ist. 1339 r. (1923). ToAN, A}IMET zEKi IV,ELiD1, ai ir, iA, I, 349a-357b, ist.
TURAN, OSMAN, Esk Tiirkler'c]e okn Hukuki bir Sembol olaraLc Kul]arln-s. 1941.

st.1945.

ki levha. POOLE, STANLEY LANE, 1'he B on 1890, 2. ba, 1896, 3, Ea., 1915, 66 pt iin). SCHILDBERGER, HANS (burada bilgi ot_ mad gibi, bu konuda bu e caiz deildir; ns. muharebede Timur,un ordusu 1.500.000, dieri ise l.400.000 gsteriImitir). SLADE, TUAMiRAL s. ADULPHUS, (Mavipa_a), London 1s67, Ati Rza Seyfi c., Ttkiye ve Kr:n Harbi, 6, ist.
UZUNARILI, iSMAiL HAI(KI, Ktahya ehri, .st. L932, 44, 49. 52,56-57 82,107, 1tS, t2O, I7S,2tg, ZI7 ve 234.
1943.

UZUNARSILI.

945.

B, IX, no. 35,

305-3 18, Ankara. temmuz

YINAI{. mrnvrirv HALL, Feridun Bey Mneat, Tarih-i Osma;: Ecijen Mecmuas, no. 63-77, 16]-168 v. d. sa-

354a),

;urlu, Karlkc'yunlu Devletleti, TTKY, Ankaa 7937, a' y', Ali Pa'=' adarl-zade ie, r, 325a-326b, ist. l94I; a. y., andarl:, ia,'rrr, 351b-357a, ist. 1945 (bilhassa: 353b-

iSMAiL HAKKI,

Anado]u Beylikleri

ve

Akko-

;lada tefrika cdiIrr,itir, ist. 1923; a. y.. AkkoyunluLar, iA, T,257a 25Ba, st. l94l; a. y., Dstr-n6me-i Enve, Methal' TEK' XV, ist 1930; a. y., Trkiye Tarihi, Selukl'ular Dev-

Mehnet

ANKARA MUHAREBESi
nceiz nuharebesi).

67

ilt dost yapmas, Bursa'ya gitmesi ve Mehmet,in vezit-i Azar olmas; Musa'nn Mehmet,i yeoesi (temmuz:

l4r3 KRON OLOJ

Beyazt'a slmasr.
r

1'399 Timur'un onasya seferi; Kara Yusuf ile Ahmet Cetayir'ir

met'in rakiipsiz devini fonu^

ve lm (5 temmuz: ahurlu-c-va r.uharebesi); gene ayn gn EVrenos,un Mehmet'e katlmai ve Musa'nn Hasan Aa,y ldrmesi; M e h-

Musa'nr Mshrnet'e yenilmesi

hkmdarl1

ve fetrgt

1400 Timu'u Geydou Anadoiu Tiikmenleri stne sefei

net elebiler'in yenilmesi; Timur'un Malatya'y zapt
eyll).
(J.5

(temmu2); Tiur'un Sivas' kuatmas ve zapt (9 austor), Erturul'un ldlmesi' Svas'ln yamas. Sleyman ve M,eh_

1401 Ylldrm'r Dou Anadolu kalelerini geri almas (austos); Trur-Beyaz t mektuplamalar. 7402 Timrr'u Tebriz'e gidii (13 mart); Timu'un Anadclu s_
tne ymee balamas (aisan); Timur-Yldrm aasnda son mektu1-1:.ma1a; Ankara muharebesi, osmanhlar'n yeilrnesi l'a Pa'diah'n tutsakl (20 temmuz pe'embe); Timurlular'n Busaya girmesi (temmuz sonu); Aaadolu'nua yama !e tahribi (austos_kAnun); Timulular'ln rzmir ve

Tie'yi zaptl (sonay). 1403 Bayazl'n intilar (9 mart); Timut'un Anadolu'dan kmas, 1404 Timur'ul ir'- seferi'ne kmas (sonay); Mehmet-IsA kav_ galar ve IsA'nn yenilmeleri. 1405 Timur'ur hastalanmas (11 ubat); Timu'u otrar'da 1_ 1406 Sleynran'r - -geici olaak- Ankaa'yr zapt. 7407 Ali Paa'nn lm (ilkay). 1408 Sleynar-Musa muharebesi; Musa'nn yenilmesi ve 1409 Sleyma_Venedik
masl.

m (18

ubat)-

ka_

14l0

3 eylCrl). 14|2 Mehlct'in

Mehmet'in Anadolu'da Karadeniz'den Akdeniz'e ve Ege'de Erzincan'a kadar genislemesi. 1411 Musa'i Edirneye girmesi (13 ubat); Sleyman'n ld_ rImesi (17 ubat); Musa-Venedik anlasmas (12 austosRumeli'ne yaymasu Musa'nn stanbui'u kuatmas ve kuatmayl kaldrmas; ibahim Paa'nn oVunIar. Bizans'r
Anadolu Beylikleri'ni nfuzuna almas, nfuzun

anlamas.

ANKARA MUI{AREBES
D Darkot (M. Besim)

69

I)ersca (M at ie-M

51

D\ziN (yalnz metin iin) 1') Kii adla.

Y
A

Dev(etah Semerkand 5 Devletah (Kara Emir) 49 DotI (met Rza) 4, 72, 38

drescu) 28, gL, 42 Despina (Prenses) 34,

at hi Id e

Al e xen3g

Hadic| 40 Hai (T. W.) 39 Ha1il Sulta Miza 34, 45 Hanmet (Joseph von-Batom von Putstall) 24, 25, 28, 29, 31, 35, 36, 3g, 41, 51,

azar adlatt talik'tir.

8,A.5
Ebu
34

HasanAa
56, 57 Hasan Be

52, 54,55

22, 29, 32, 33, 59,

AIi 51, 54 Ali Bahadr (Emir eyh) 34 Ali Paa (Vezir-i Azan ada,rlr-zade) 8, 15, 16, 22'
Altnay (Ahmet Reik)
40, 47, 44, 46, 48,51, 55, 56, 57

AMullah b. Lisan 18 Ahmet Sultar CelAyir 5, 6, 7, tO, 16. t7, 19,24 Ahmedi 48 Ahmet Tevhit 5t At Etendi (Gelibolulu elebi) 14, 3t

Bayazt (Sofu) 49 Bayut (Yusuf Hikmet) 46 Bededdir Simavi (eyh) 55 Byktay (Geneta| met Halis) 4, ll, 13, 14, 19,22,24,25,

49, 51, 55 Bayazt:' II, Veli 43

30, 31, 32, 33, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 47, 42, 43, 44,

Ebu Bekir

Mirza
24, 25

29, 29, 33,

52
5,

E|dem (Halil

Talip
37

Drn 75u6udd Nzhet)

6

Enve

Etlem) 31;

I{enri: III (ispanya Kral) 1 Hzr }Ioca Han 31 Hinz (Waltefl 34 Ilseyin Sultan (Emfr) 23,
29, 34

Hapullah Eend. 24,

Rumlu 4t,

25

49

Bi|e (Kilisl Mual(im Riat}

Bouvat (Lucen) 5, 46 Btowne (Edward G.) 5 Burundrk (Emir) 20, 2|, 24 C
CelAl'eddin
6.

27

, 29, 33, 34.

4 I

5 1

Erturul elebi 73, 14, 75 Estebadi (Azz b. 4dir-) 6 Evlya eleb 39, 40 Errenos Bey (Koca Gazi) 33, 5s, 54, 55, 56

26, 29, 32, 33, 48, 49, 51, 54, 55.

Avni

Ak Paa-zade De*i Ahmet 24, 27,31, 35, 40, 54

40

CelAleddin slAm Cengiz

34

Aap (Hekim) 37 (Emir) 23,

F latma Hatun 33, 51 Feridun Bey (Lhmet Feridn Paa) 8 Firuz Bey ltroca 22, 30, 31,
35, 50

bn Ibrahim Paa (Vezir-i . andarlzade) 55Ina|ck (HaIiI) 34

Inebe

. 34,35,37, Ibn

bn Atapah g,
46 Hacet 40 yas 40

13, 14,26, 37,

Azatn

B
Babiner (Franz) 27 tsahadr ah 39 Eahadr ah Gcerati 39

Han 3, 13, 31 Cihangin Mirza b. Timur (MuCihanah (Emir) 23' 28, 33 CIao (Ruy Gonbzales de) 4,

harnmet) 17,49

calip (Mehmet Mbarek) Gibbon (M. F.) SB

Gbbons (Herbett

Barkuk (Sultan) 5, 6 tsarthold (W. WiIheIm)

34

5, 33'

Bayazt: l, Gazi Yldrm 3, 4, 5, 6, 7' 8' 9' 10, 11' 2' 73, 14, 15, 16, 17, L8, 19, 20, 2\, 22, 2.' 24' 25' 26'

Ctoix (Petit de [a) 15 Ci.ineyt t}ey (Izmi-olu) 51'

<,)

46, 50

10, 1r, 12, 15, 16, 20, 28, 31, 32, 33, 35, 38, 43, 45,

54 Cirousse/ 46

39, 41, 51 c/ese (Frede'c) 27, 28, 40,

27, 28, 31, 34, 35, 37,

Adams)

16, 38,

K Kad Ferideddin
17

Ismail ah Safevi 10 rstefan Petro L6zarovi pot) 22, 23, 5I

fskender

sa elebi 22, 30, 32,35, 4v, 49, 50, 51, 52

Mirza

23, 34

(Ds_

(Bededdin)

(Rend)

27,

35,

42,

Kaa Yusuf (Ka.akoyunlu) 5, 6, 7, 70, 16, 77, 79,23, 29 Kar-a Yrk Osran Bayndr
13, 28

70

ANKARA MI,HAREBES

ANKARA fr'tUHAREBEs
R
Ranbautl

7l
48,

53, 56 I(oyun Musa 54

48, 56

Kctip eLeb 25 Kou (Raai Ektem) .44, 48,

RepoIu

Kasm

elebi 33, 51 (KAnil) 22

Murat: I, Gazi HdavendigAr

Murat: fI, Koca
Mu'at
44
10

mh Fethi=M.S') i0,
25

Gazi

(Alted)
s

26, 49,
37,

Teknda (M. Tinurlerk-i

50

55

C.

ehabeddin)

KptiI (Mehet Fuat) 5, 72, 29, 39, 39, 40, 41, 42,
Lamartine (Alphonse de) 43 ZanIs 24, 25 Zauisse (.Ernes/) 2s Ltti Paa (Vezir-i Azam) 28,
40

Paa 22, 29, 32 Mustafa elebi 22, 30,

55, 56, 57

37, 42, 47, 49, 52, 53, 54,

Mutahhaten 77, 12, Mkerrem (Binba) N

Musa elebi 22 Musa elebi 2?.. 30, 3I, 32, 34,37, 47

24
10

3, 35, 52, 54' 56 Paa 57 Selim: f, Yavuz 10 Se5ry'it Hoca (Emir) Soberhem (M') 5
Sarca
Sle5rman:

Sa,deddin Eend.i (eyh I istr6m Hoca) 21', 24, 25, 28'

34

32, 33, 34, 3=", 36, 37, 38' 40, 43,44, 45 46,49 Timuta Paa (Kara) 22,30, Toktam
31, 49, 50 Toan (Ahmet Zeki

GkAi 3, 4, 5, 6,7r 8,9, 10, 11, 12, 13, t4' 15, 16, 17, 18, 19, 20, 2l' 22, 23, 24, 2'-:. 26, 28, 29'

Salak-zade Mehmet Hemdem

M Mahmut olan Han

Malko-oI\. Mustafa

30, 31, 34

(Sutta,n)

Matkov

30

Bey

|4,

Nzameddn

Necati Salim 10 Necip Asm 4l, 42 Nedim Veik 28. 31, 35, 46 Net Mehmet Eendi 24

Eendi 30, 42 I, Kauni 43, 48 Sleyman elebi (Emir) 13'

Tutan (Osma) 48

Han
U

VeLid)

33

Mailnovitch

(A.)

Mehmet: I, Grei Gazi e-

(N.)

39

Nuet1din (Emir 30, 33, 34

am 9, 74, 18 eyh) 19,24,

52, 53, 54, 56 Sleyman ah (Emir) 20, 24 Synck (Emir) 33, 34

14, 15, 22, 29, 30, 32, 33' 36, 44, 47, 48, 49, 50, 51,

tJzunarl (jsnail 49, 50, 51, 55

llakk)

8,

ti
veys CelAyir
6

lebi

Mehmet Eley (Menteaolu) Mes'ut (irazI Hekim) 37 Mihal-olu Mehmet Bey 33, Minnet Bey 30, 31 Miraah Mirza b. Timur
<o

57, 52, 54, 55, 56, 57 Mehmet: II, Fatih Gazi 43

24

34, 36, 43, 47,49, 49,

14, 75, 23, 29, 30, 32,

50,

o otu Bey b. Adil 4,27,

31, 35, 40

29,

ah Me1ik (Emi) ahruh 15, 16, 24'

Mehmet Bey (SilAhtar)

52

Tirn 23 zdem (Rap Hufts) 33 Oztuna (T. Ylmaz) 4, |o,24,

Omer eyh Mirza b.
57

36 a,ybak Han (Muhamrnet Ebii_l

emseddin (Mneccim AImaemseddin Muhammet (Emir) Sereleddin Mevl\nA AIi Yezdi

34

Feth) lkt)

10

26, 27, 35,'4l' Wittek 42, 51, 52, 56, 57

w (PaI) Y

18

26, 29,.33, 34, 43, 52, 55, P

g, 14, Ls,16, 18, 24,26,27'

31, 34,35, 38, 46
29

Bey 17, 3I Yakup: II (Germiyan-o|) 24'

Yahi Yakup

24, 29, 34 Mordtmann (JuI Henilch)

23,

40,
17,

Muhamrnet Sultan Miza 18, 19, 23, 29, 33

Pir Muhammet Cihangi 23

Paa Melek Hatun 34 Peev bahim Eend |4

ll/.(irza
6

kruIlah

b. Muh.
Taeschner

T
Tan (M. Tuhan-=Mehmet Si'

Poole (Stanley-Lane) Prawdn (Mihae|'; 46

(Fraz)

26

Yakup Bey (Firuz Paa-zade) Ynan (Mfumin HaID 5, 7, !|, 13,15, 6, 23' 27,29' 31, 33, 34, 35, 37, 39, 47'
42

Bey

16

ANKARA MI]HAREBEST

t,l

Fansa

19

2.) Ye
A

adlarr
British Muzeum 5 Bulgaristan 4, 36

Kant ve kaaba adtra italik,tir. Afganistan

43 6, 34

Oelibolu 50 Germiyan 24, 37, 35,

(ilrr-t1mrf
.+o

52

Kayseri 14, 15, 20 Kemah ll, t2. 19 Ktehir 49 Kzlcaky Deresi 2l Kzilrmak 20 Konya 34 Kosova 10 Ktahya 6,34 L
Lennlrael

Kastamonu

50

Aksatay Ak,sehit 34, 38, 4I,

A|tna Anasya 23, 49 Anadolu 3, 4,5,2, 8, 13, 14, 5' 16, 18, 19, 22, 26, 29, 30, 35, 35, 4?,, 44, 45, 48,
43, 44, 47, 49,50, 51, 57 Antalya
53
6
.+8,

Alaya

42

43 34

Eursa 6, 75, 3i, 42, 49,

55

Eurdu

H
S'j,,

a Cambide 39 Ceneviz lg, 4S, Sl

\-

HAmit-ili 34, 35 Elindistan 3,4

I

Ilaik

20

Lonlra

'
Ma(aya-1'5
Mansa

Ankata 9, 21, 25,31, 33,

49, 57, 56

34,

Asya 7,
Ayaslo
51

Arnavutluk

ataltepe (YarbaytIar) 30

ankr

Camurlu .5; Canakkale 49

49
45

frak
i
1-

3, 4, \7 I

Makedonya

36

Mamara 34
MAvera-n-nehir

Inceqrz

Asya Mzesi (Lennigrad)

19

Avrupa 9,

19,

22,53, 47,
52

buk (Ankara)
D

Corum

in

rB,

49

Icesu 2I Iran 3, 6, i.panya

5O

ay

21

Isfendiyar 24, 43,

11

16

50

Aydn

34, 50,
D

52

Betlin 40 Bileck 49 Eizans 19, 35, 43,

Bent Deresi 2l

E},elcistan 3,

Bafuat 5. 6, i6 Balkesir 49
/.3

DuIkadr

Dobrtca Domanic

Dicle

Denz|i
4 36
50

Istanbul 5,56 stanbul Arkeoloji Mzesi

Moskova 4 Mudanya 3a
Mula.

Mlsr Mora

Mentee 50'
5

23

52

43

Italya 43 Izmir 35, 51, Izmit 49 Iznik 34

l\.

52

N NIboIu

iVap

l+, 9

10

BoIu

52, 53,54, 55, 56

31, 49

44, SO, S!,

Es-kiefr

Edirne 47, 50, 53, 54 Ege Adalar 49 Elbistan 15 Elma Da 22 Erzincan 11, J.l,, 19 Ezurum 19
49

o
23

Kafkasya 3,

Kahrc 13' 26 Kalkiita 9, t4 Karaba 13, ls

Karaman 24,

Ottar

Ortaasya 45,
46

46

Karesi

36, 50

35. 51, 52

Onasya 4

74

ANKARA MUHAREBES
P
43

Polonya

Rumili
56

Romanya

Rev

10

6, 22, 30,33, 52, 53,

43

Teke 50, 52 Tire 35 Tokat 23,49 Trakya 4, 36 Tuna 55, 56 Trkili 3, 4, 6, Trkiye 50

77, 29

s
Saruhan 35, S0, 52 Semetkant 29, 33, 34, 44, 45,
46, 50

Trk ve slAm Eserleri Mzesi (Istanbul) 5

3.) Topluluk
Anadolu

Mill'et adlar ita]ik'tir.

ad1ar

Seyhun 46 Srbistan 36, 43, 44, 57, 53,

Ulubat Uluda

50
33

Anadolt

S',as 13, 14,

55

V Venedik 51, 53,

!t

Srcz Soya 56 S|taniye 10 Suriye 3, 4, 5, T

Sizop

Sin-Kiang
24 54

49

1.5. 19, 27, 23,

56

r
44

Ataplar 56 Awupallar 36 Aydn oullar 24 B Balkan Devletleri 36, 44, Bizansllar 38' 47' 51
Cel6yirler 5,
andallar C
45

Eeylei 5, 6, 28 Beylikleri 28, 32, 43

36, 40, 45 Krt|er 23, 29 Mentee

Kaa Tatarlar 22, 29, 32 Klemerler (Memlkla)

5,

53

Yozat 49 Yunanistan 4, 36,

16, 43

MoolLar 23, 29 o osmanllar 4' 7' 8' 14, 75, 76, 77, 18, 19, 21, 22, 23, 24,
25, 26, 28, 29, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 39, 39, 40, 43, 44, 45, 47, 48, 51, 52, 54, 55.

M oullar MsrlIar 40

24

z
Zonldak Zulkadriye
49 56

aatay

30

Tebriz 8

D Dlkadrltar 15' 56 E Ermeniler 74 H Hristiyanlar 19, 35, 40,

Osmanl _Trklei

Rodos valyelei 35

R
s

Srplar
53
12,

53, 56

23, 28, 29, 32, 34, 38,

slAmlar (Mslmanlar> 8, 5s

Tatala

T
20, 28,29,

TimuIular |4,

16, 18, 19, 28, 40, 47, 46,

I(afkasya1l,ar

KAfirler

K
18

Karakoyunlula 5' 29' Kararnan!lar 42

45

TrkLet 4, 8, 1.7, 72, 16, 18, 25, 28,35, 43, 44, 45, 46 Ttkmenler 9, 13, |5, 23, 29 T.T.K. (Tiik Tarih Kuumu) 24,27, 47, 45 U Uiahlat 53

33' 34' 38, 3, 40

3l,

ANKARA MUHAREBESi
Encyclop6die
46

'i

7'

de l,Islam

S3,

4.) Yaz
A

adlar
C

Esk Tijtk|etde ok,un Hukuki Bit Sembol Ojarak KuIIani-

La Gande Ecyclop6die 5 Le Cae du Sultan Bayazid 39 L'Empie des Steppes 27, 53, L'Empire Mopgol: I. phrase
5, 46
I\4

masr

48

42

Makale ad|ar itaIik'tir.

Alnedi 48 Ahmed CelAyir 5 Ahmet bd v"-" AIi r

Anadolu

F Feridun Bey Mneat

Akkoyunlular 23 A[i Paa, andat! 8, 49

5

Ahsan-tjfeva'ih 4s

in the Eritish-Muzeum Cihannma 28

Catalogue of the oiental Coins

6

mua-i Mneat s-SelAtin) 8'

(Mec_

Mentee
52

Beylii 27, 35,

42,

Cneyd

52

H Hayat Ansiklopedisi 30,

55

48,

Amba-l_Gunr 40
.Anadolu'nur
51

Ankara Savas 11 Askeri Mecnua J-0, Aze 5.29

Ankara

Beyliklcri Fethi

29, 50,51
29

andatl 55 andafllar 55
D De la Pr4faite d'Ankara A la Prise de Conslantinople 27
26
36,

anakkale

50

Hayat Mecmuas 5 Histoire de Ia Turquie--43 Histoire de l'Enrpie ottonan 28, 31, 38, 41, 51

MeskikAt Kadime-i isl6miye Katalou: III 6 Meskfikt Kadime-i slAmiye Katalou: IV 5l Mi]li Tetetbla Mecmuas 33 Mitteilungen zu osmanischen
Geschich,te 40 MusaIa Celebi 30

Histoire G6n6raie
I

25

11

Behet_t-Tev,ari1 29

BAbur 4, 10, .10. 44, 45, Bahadr Sah 39 Ba'kuk 5 Bayezid: I 5, t6

53

5, 55 Die Vezirfamilie de andal

Djalayi:skie
47 26

Devlet-i Osmaniye Tarihi

Der Islam

fi TArih-i Ehl_iz_ Zema 40 Il Retaggio di Cenghiz-Khan

ikd-i-Cman
46

Nikbolu 1389

N o

10

onddnci-i Astda Bir Aze

Elezrn

Berid

Belleten (T.T.K.) 34, 39, 41, 49, 51, 56, 57

12

Dstur-name-i E_veri 23, 37,

Dshlr_name_i Enveri, Methal

Monati

islAm Ansiklopedisi 5, 8, 12, 75, 23, 27, 2'q' 3, 33, 34, 35, 37, 39, 42, 48, 49, 50, 51, 52, 55 ^ IsA elebi Sjftke/eri 51 Jourral Asiaticue 39

ruluu 16,2?' 39 Osmanl Devletinin Kuulu

(Jsmarrl Imparatorluunun Ku-

Sarrr

Devri
s5

9, 10, 26, 28, 43, 52,

Bizans foIesseselerinin Osman_

Rezm

tr, 11

Dvel_i IslAmiye 3|,

37, 42

Osmanl Devrinde RAfzilik ve

52

l Messeselerine Tesiri Hak_ knda Baz MiiiAhazalar 56 Bizans Ka'rsnd;i Trklet 4I,
Biyl< Tarih_i

E
Edebiyat Fakiiltesi Mecmuas

44, 48, 56,57

IJnrui

41, 46,

Elbistan 15 Emir Siilevma,r Harr Sikkeleri

54

41, 55

I(osova 1389

Kitap AcAyib-il-Makdur fi Ahbar Neviib.i Timu t3

10

osmanl Muahedeleri ve Ka-

BektAilik 55

Lozan Mu,ahedesi, 24 tem-

pitIAsyo'rlat, l300-1920 ve

mz 1923
R

4+

La

Knh-l-Ahba 14,3l

Anatolie

Campagne
28

de Timu

en

Revue des Etrdus Islamique

Rih Edrenevi

40

.J

ANKARA MuHAR.EBE
s The Hisiory of
4

ieyahat-name (Clavio)

ieyahat-name (Evliya Celebi) iiiIeyman,

40

Emr

48

}ark' Tetebbu

Tarihi

33

muneleri 5 Trk Dili ve Edebiyat Hak_ k,nda Aratr'malar 5 Trk Edebyatna (Jmumi Bir
Trk Hukuk o'. iktisrt Turihi

Trk Edebiyat Tar,ihi ve N-

Tout 46 TmutIer Tarihi Hakknda Menba Tetkki 34

rdia

39

5.) Teimler
DiI adlar italiktit'
32, 33, 56 .\lmanca 27, 2!3, 29, 31, 35 Anonim 27, 29, 31, 35, 40
o
A

Bak

T lc-t-Tevarih
35, 52
27, 22' 28, 31,

|akvim-t-Teva;ih 25

]arih

Trk airlei 5 Tiirk Tarih Encmeni Mecmu_ as 5r' 54

lVIecmuas 56

Aa 22,

Fetet

Ftanszca 26, 27,37

18, 44,49,57

Devri
G

3, 47

Gazi 3,
General

larih-i Devlet-i Aliye-i

27' .4l, 4
26

'atihi BiIgiLer ve VeskaLat

niye

Osma22

Rehberi 5 TiiziikAt Tin-r

24, 35
\/

Trk ve istAm Eserleri Mzesi

Bey, E}e

3, 4, 13, 23,

larih-i Osrnani Eoci.imeri Mec_

Eeylik

Beylebevi

13, 14, 24, 26' 31, 33, 35, 50. 52, 53, 56 35, 36, 43.
30
52

3'

'arih-i Solak-tale 42 'smirlenk 9, 28, 35, 46 'evarih-i A-i Osman (Atk Paa-zade) 2?
'evarih_i
29

muas

Vakflar Dergisi 22 Vekayi (Babur'un HAtrat)

45

Cihangir 3, 4, 6, 7, 13, 21,36, 37, 38, 44

IIass 6 Hatun 51

Han

H
34

76,

Hristiyanlrk

Iloca

22, 34,

3|

35

A-i o'-a',

(Neri)

Y
Yldrm Bayazt Han'n IntiYIdrm Ba1zazt't Esarcti ve

Celebi

A-i osman (ou B.y) 4,27 'e.rarih-i Al-; Osman (Lfftf i Paa) 28 evaih-i At-i CJsnan (Giese
'evaih_i
evarih-i A1-
evaih-i A-i

55, 57

33, 35, 36,47, 49,5L,

Impa,rator 43,

-(6

K,
Kap-kulu
Kazasker (Kad_asker) 55

har

47

Anonimi) 27, 29,

YIdrm Bayazt'n intihar

Maselesi
42
L

Inthar'Hakl<nda 39, 4L

Devi 2 3 Divan 5
Iliendi
35

Kral

22' 23' 29. 32' 34, 56

ezkeret_ii-uara

Kt. Anonini) 40 os-"r, (Kprl Anonimi) 40

5

O'-a,

31, 35

Mirza

M
18, 23, 33, 34, 46

(Berlin Zafe-nAme
Zaf

Mneccim

},][i 17' 49, 50 limir 3, 13, 23, 24, 30, 33'

11

er-narre 9' 14, r 6, _l3,

(SAmi)

34. 46

Osnanist 41,4lj P Padiah 3, 6, 22, 30, 31,

Padiahlk
48
36,

31

Pasa 3' Iratih 43

F
24