Yap Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 6, No: 1, 2010 (11-18)

TEKNOLOJ K ARATIRMALAR
www.teknolojikarastirmalar.com e-ISSN:1305-631X

Electronic Journal of ConstructionTechnologies Vol: 6, No: 1, 2010 (11-18)

Makale (Article)

Uucu Kl eriinin Beton Basn Dayanm ve Geirimlilii zerine Etkisinin Aratrlmas

Kadir GLER, Osman NAL kgucluer@hotmail.com, unal@aku.edu.tr, Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Yap eitimi Blm, 03030 Afyonkarahisar/TRK YE

ZET Uucu kl (UK), termik enerji santralleri iinde tlm kmrn yaklmasyla elde edilen, puzolanik zellii bulunan atk malzemedir. Bu almada uucu kl ieren beton karmlarnn basn dayanmlar ve geirimlilik zellikleri incelenmitir. Uucu kl, beton ierisine arlk olarak imentonun %10, %20 ve %30 oranlarnda yer deitirilerek ilave edilmitir. retilen beton numunelerde, su/imento oran 0,5 ve imento dozaj 300 kg/m3 alnmtr. 7, 28 ve 56 gnlk 15 cm standart kp numuneler zerinde, basn, ultrases gei sresi, 60 gnlk numuneler zerinde permeabilite deneyleri yaplmtr. Bu deneylerde elde edilen sonular ahit numune ile karlatrlarak sonularn uygunluu belirlenmitir. Bulunan sonulara gre, uucu kl miktarnn %10-20 orannda arlka imentonun yerine kullanlmas halinde betonun dayanmnn artt ve geirimlilik miktarnn azald gzlenmitir. Anahtar Kelimeler: Uucu kl, beton, dayanm, permeabilite.

Investigation of Effect of Fly Ash Content on the Concrete Compressive Strength and Permeability
ABSTRACT Fly ash (FA) is obtained from the burning coal in thermal power plants and its waste material what has the pozzalan properties. In this study, the compressive strength and the permeability properties of concrete mixtures with fly ash were investigated. Fly ash was added in ratios 10 %, 20 % and 30 % by weight into cement. The water/cement ratio and the dosage of the produced concrete samples are 0.5 and 300 kg/m3, respectively. Since the compressive strength and ultrasound velocity tests were used 15 cm standard cube concrete samples which 7, 28 and 56 days aged. The permeability test was made on the concrete samples which 60 days aged. According to the results of present study, t can be observed that, fly ash addition, which was made up to %20 into cement, was increased the compressive strength of the concrete samples. In addition to this, the permeability values of the same concrete samples were decreased. Key Words: Fly ash, concrete, compressive strength, permeability.

Bu makaleye atf yapmak iin Gler, K., nal, O. Uucu Kl eriinin Beton Dayanm ve Geirimlilii zerine Etkisi Yap Teknolojileri Elektronik Dergisi 2010, 6(1) 11-18 How to cite this article Gler, K., nal, O. Investigation of effect of fly ash content on the concrete compressive strength and permeability Electronic Journal of Construction Technologies, 2010, 6(1) 11-18

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

Uucu Kl eriinin Beton Dayanm ve Geirimlilii

1. G R Trkiyede elektrik enerjisi, kmre dayal termik santrallerden ve hidroelektrik santrallerinden elde edilmektedir. Son yllarda bunlara nc olarak doalgaz santralleri de katlmtr. Dk kalorili linyit kmrlerinin yakld termik santrallerde, elektrik retimi srasnda toz haldeki kmrn yanmas sonucu baca gazlar ile srklenen ve elektro filtreler yardm ile tutularak atmosfere k nlenen mikron boyutunda kl tanecikleri meydana gelmektedir. Endstriyel bir atk olan bu kllere uucu kl (UK) denilmektedir [1,4]. Uucu kl puzolanik zelii olan ve betonun bir ok zeliini olumlu etkileyen deerli bir beton katksdr. Uucu kl kresel yaps nedeniyle betonun ilenebilme zeliini iyiletirmekte, taze betonda su kusmay (terleme) azaltmakta, betonun hidratasyon ssn azaltarak ktle betonu dkmne imkan tanmakta, puzolanik reaksiyon sayesinde betonun uzun dnemli dayanmna katkda bulunmakta, betonun geirimliliini azaltmakta ve betonun i ve d kaynakl ypratc etkilere dayanklln arttrmaktadr. Bu yararl zelikleri uucu kln beton retiminde yaygn olarak kullanmna ve aratrmalarn bu konu zerinde younlamasna yol amtr [2]. UKlar beton teknolojisinde ya imento ile birlikte dorudan betona katlarak, ya da betonda kum yerine kullanlabilirler. imento retimi srasnda klinkere katlp tlerek uucu kll imento olarak da deerlendirilebilirler. Kum yerine kullanldnda zgl yzey artarsa da kumdan az da olsa tasarruf salanr. UKlarin puzolanik zellikleri de olduundan bunlar imento yerine kullanmak daha avantajldr. UKlar daha byk zgl yzey ve incelie sahip olduklarndan balayc hacminin artmasn ve imentodan ekonomi yaplmasn salarlar. Aratrmalar arlka % 20 orannda UK kullanlmasnn beton basn dayanm asndan olumlu sonular verdiini gstermitir [3]. UK, hem normal ve hem hafif betonda hem de giderek kullanm yaygnlaan hazr beton retiminde gerek katk gerekse ikame malzemesi olarak kullanlmaktadr. Bundan baka UK, n retim ve n gerilmeli beton elemanlarnn yapmnda da kullanlmaktadr[4]. Uucu kller betonun taze ve sertlemi haldeki bir ok zelliine ve sertlemi betonun durabilitesine etki etmektedir. Uucu kller, dier puzolanlarn aksine genellikle taze betonda su ihtiyacn azaltmakta ve ilenebilmeyi iyiletirmektedir. Ancak kullanlan kl miktar, kln incelii ve karbon ierii bu konuda etkileyici faktr olmaktadr[5]. UKlar kresel bir yapya sahip olduklarndan su gereksinimini arttrmazlar ve dk bir su-imento oran ile istenilen ilenebilirlik salarlar. UKlar sulu ortamda kireci baladklar iin betonu d etkilere daha dayankl yapar, su geirimliliini azaltr [3]. UKlar sulu ortamda kireci balayarak ekstra tobermorit jellerinin oluumunu salar. Bu jeller beton porozitesini azaltr, dayankll arttrr. Yaplan almalarda, UK kullanlan betonlarn geirimliliinin katksz betondakinden daha az olduunu grlmtr [6]. Bu almada, imentonun uucu kl ile deiik oranlarda (% 10, 20, 30) yer deitirilerek betonun dayanm ve geirimlilii zerine uucu kl miktarnn etkisi aratrlacaktr.

2. DENEYSEL ALIMA 2.1 Kullanlan Malzemeler 2.1.1. Agregalar Beton karmnda iri agrega olarak 6-12mm tane dalmna sahip krma ta I (KTI) ve 12-22mm tane dalmna sahip krma ta II (KTII), ince agrega olarak ise 0-6mm tane dalmna sahip doal kum (DK) ve 0-3mm tane dalmna sahip krma kum (KK) malzemeleri kullanlmtr. Beton bileimine giren 12

Gler, K. nal, O.

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

agregalarn elek analizleri TS 706 EN 12620ye gre yaplarak granlometri erileri ekil 1de ve fiziksel zelikleri Tablo 1 de verilmitir.

Tablo 1. Agregalarn granlometri deerleri ve fiziksel zellikleri

Karm % oran 20 32 25 23 100 Su emme miktar (%) 2.0 1.03 0.65 0.52

Elek ap Krma Kum Doal Kum KTI KTII Karm

31.5 (mm) 100 100 100 100 100

16 (mm) 100 100 100 66 92

8 (mm) 100 100 53 1 65

4 (mm) 100 98 2 1 52

2 (mm) 74 77 2 1 40

1 (mm) 48 56 2 1 28

0.5 (mm) 30 35 2 1 17

0.25 (mm) 21 19 2 1 11

Younluk (kg/dm3) 2.62 2.68 2.65 2.70

120

Elekten Geen Malzeme (%)

100

80
TS 706(MAX) TS 706(M N) KARIIM

60

40

20

0 0 0.25 0.5 1 2 4 8 16 31.5

Elek Akl (mm)

ekil 1. Agregalarn granlometri erisi 2.1.2. Uucu Kl almada retilen beton numunelerinde Ktahya Tunbilek termik santraline ait UK kullanlm olup, kullanlan UKnn kimyasal zelikleri Tablo 2de verilmitir.

Bileik ad %

SiO2 53.44

Tablo 2. Tunbilek UKs kimyasal zellikleri Al2O3 Fe2O3 CaO MgO SO3 K.K Rutubet 21.76 12.52 0.24 2.70 0.48 0.84 0.27

Cl 0.008

2.1.3. imento Beton karmlarnda Afyon SET imento fabrikasnn retimi olan CEM I 42.5 R Portland imentosu kullanlmtr. imentonun younluu 3.10 gr/cm3 olup, kimyasal zellikleri Tablo 3de verilmitir. 13

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

Uucu Kl eriinin Beton Dayanm ve Geirimlilii

Tablo 3. CEM I 42.5 R Portland imentosunun kimyasal zelikleri SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO SO3 Bileik ad % 20.20 5.80 3.23 64.10 0.44 2.66

K.K 2.9

2.2 Beton Karm ve Numune retimi UK katkl betonlarda imento dozaj 300 kg ve su-imento oran 0.5 alnarak 4 seri karm retilmitir. Bu serilerde karmlara katlan uucu kl miktarlar imento arlnn % 0, % 10,% 20 ve % 30 oranlarnda imento miktarlar ile yer deitirilmitir. Karmn granlometri erisi TS 706 referans erileri arasnda kalacak ekilde agrega oranlar krma kum % 20, doal kum % 32, KTI % 25 ve KTII % 23 olarak belirlenmitir. retilen numunelerde UK0 ile referans numuneler, UK10, UK20 ve UK30 ile de UKl beton numuneleri gsterilmitir. Hazrlanan beton karmlar masa vibratr ile 15x15x15 cmlik kp kalplara yerletirilip scakl 232 C ve % 65 bal nemli laboratuar ortamnda 24 saat bekletildikten sonra kalplarndan karlarak normal scaklkta kirece doygun su ierisinde bekletilmilerdir. 7, 28 ve 56 gnlk basn dayanm ve ultrases gei hz deneyleri iin her seriden 9 adet 15x15x15 cm lik kp numunesi retilmitir. Her seride nce ultrases gei hz, daha sonra basn dayanm deneyi yaplmtr. 60 gnlk numuneler zerinde geirimlilik deneyi TS 3455e gre yaplmtr.

3. DENEY SONULARININ DEERLEND R LMES Yaplan almada, balayc malzemenin belirli oranlar UK ile deitirilerek retilen beton numunelerinin dayanm ve geirimlilik zellikleri aratrlmtr. ekil 2de 7, 28 ve 56 gnlk beton numunelerinde yaplan ultrases gei hz deney sonular verilmitir. Uygulamalarda beton kalitesi tahribatsz olarak ultrases hzna bal olarak Tablo 4te verilmitir. Yaplan almada uucu kl miktarnn beton retiminde kullanlmasnn olumlu sonular verdii sylenebilir. Tablo 4. Ultrases hz deney sonucuna gre beton kalitesinin deerlendirilmesi[6.] Ses hz (km/s) >4.5 3.5-4.5 3.0-3.5 2.0-3.0 <2.0 Beton kalitesi Mkemmel yi pheli Zayf ok zayf

Ayrca ekil 2. incelendiinde 232 C su ierisinde saklanm % 10, % 20 ve % 30 UKl betonlarn referans betonundan yksek ultrases hz deerlerine sahip olduu grlmektedir. retilen betonlarn kalitesinin iyi olduu grlmtr.

14

Gler, K. nal, O.

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

ekil 2. UK miktarnn ultrases hz ile ilikisi

ekil 3.de 7, 28 ve 56 gnlk numunelerde uucu kl miktarnn basn dayanm ile arasndaki iliki incelendiinde, genel olarak beton ierisine katlan uucu kl basn dayanmn artrma eilimindedir. zellikle %10 ile %20 arasndaki uucu kl miktarlarnda ahit numuneye gre belirgin bir art eilimi grlmtr. Ancak %30 uucu kl miktarnda ahit numuneye gre 28.gnden sonra art olmasna ramen dier UK betonlarnn deerlerine gre d grlmektedir. %10-20 oranlarda uucu kl kullanarak retilecek betonda nemli lde ekonomi salanmas mmkn olabilir.

ekil 3. Uucu kl miktarnn beton basn dayanmlar ile ilikisi Puzolanik betonun dayanm kazanabilmasi iin nce, puzolansz betonun yapmna kyasla daha az miktarda kullanlm olan portland imentosu hidratasyon yapmaya balamakta, ve daha sonra, ortaya kan kalsiyum hidroksit ile puzolanlarn arasndaki reaksiyonlar yer almaktadr. lk aamada, puzolanik betonun ierisindeki portland imentosunun hidratasyona balamasyla balayclk salayan bir miktar C-S-H jeli retilmekte, ve ikinci aamada puzolanik reaksiyonlarn devam etmesiyle yeni C-S-H jelleri ortaya kmaktadr. O nedenle, puzolanik betonun ilk gnlerde kazanabilecei dayanmn puzolansz betonunkine gre daha azdr. Ancak, puzolanik reaksiyonlarn olumas ve yeni C-S-H jellerinin retilmesiyle, puzolanik betonun nihai dayanm, puzolansz betonunkinden daha az olmamaktadr [6].

15

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

Uucu Kl eriinin Beton Dayanm ve Geirimlilii

Yaplan almada, geirimlilik deneyleri ve geirgenlik katsaylar hesaplamalar TS 3455e gre yaplmtr. Her deney iin retilen 60 gnlk beton numunelerden 3er adet kullanlm ve bulunan deerlerin aritmetik ortalamas alnmtr. Geirimlilik deneyleri scakl ortalama 25 C olan laboratuar ortamnda gerekletirilmitir. Deney iin TS 3455e uygun geirimlilik aleti ve hava kompresr kullanlmtr. Her bir deney numunesi geirimlilik aletine yerletirildikten sonra 72 saat boyunca, her 8 saate bir su seviyesi okunarak deneyler gerekletirilmitir.

ekil 4. Geirimlilik deney cihaz

ekil 5. Geirimlilik deney sonular ekil 4te gsterilen TS 3455e uygun hazneli deney cihaznda gerekletirilen geirimlilik deneyleri sonularna gre bulunan deerler ekil 5de grlmektedir. Bu sonulara gre geirimlilik erken yalarda daha fazla olmasna ramen uucu kl miktarnn artmasyla birlikte azal gstermektedir. Literatrden de bilindii gibi betonda kullanlan ince malzeme oran arttka beton geirimliliinde 16

Gler, K. nal, O.

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

azalma gereklemektedir. Bu azalmaya beton bnyesinde bulunan boluklarn miktar ve yapsnn sebep olduu sylenebilir. nce malzeme oran arttka beton bnyesinde yer alan boluk miktar daha az olmakta ve geirimlilik azalmaktadr. TS 3455de verilen aadaki bantya gre retilen 60 gnlk numunelerin geirgenlik katsaylar hesaplanarak Tablo 5.de verilmitir. Bu deerden yararlanarak deiik gnlerdeki geirgenlik katsaylar belirlenmitir.

K60 = 60 gnlk betonun geirgenlik katsays (cm/sn) Vs = ts saat aralkla llen toplam su miktarlar fark V2-V1(cm3) L = Numune ykseklii (cm) ts = V1 ve V2 toplam su miktarlar lmleri esnasnda geen zaman (s) P = Uygulanan su basnc ( cm su stunu ) A = Su basncnn uyguland deney numunesi yzeyinin alan (cm2) Ky = t gnlk betonun geirimlilik katsays (cm/sn) Fy = 60 gnden farkl yalarda yaplan geirimlilik deneyi sonularndan K60 geirgenlik katsaysn hesaplamak iin kullanlan yaa bal evirme katsays

Tablo 5. 60, 90 ve 120 gnlk permeabilite katsaylar. Karm UK %0 UK %10 UK %20 UK %30 60 Gnlk 3.20x10-9 cm/sn 2.71x10-9 cm/sn 2.21x10-9 cm/sn 1.97x10-9 cm/sn 90 Gnlk 2.40x10-9 cm/sn 2.03x10-9 cm/sn 1.65x10-9 cm/sn 1.47x10-9 cm/sn 120 gnlk 2.08x10-9 cm/sn 1.76x10-9 cm/sn 1.43x10-9 cm/sn 1.28x10-9 cm/sn

4. SONULAR ve NER LER Beton retiminde imento yerine ikame edilen UK miktar artna paralel beton dayanmlarnda ksmi artlar elde edilmektedir. Ancak UK oran %20 den fazla karmlara katldnda artrc etkinlii azalmaktadr. Geirimlilik betona katlan UK miktarna bal olarak zamanla azalma eilimi gstermitir. Bu sonuca gre UKnn inaat sektrnde baraj,yol, kpr v.b yerlerdeki inaatlarda su geirimliliinin azaltlmaya alld durumlarda imento ile birlikte kullanlmas ile beton zeliklerinin iyiletirildii grlmtr. Tunbilek UKsnn da dier UKlar gibi beton retiminde % 10-20 oranlarnda kullanlmasnn basn dayanm ve geirimlilik zerine olumlu etkisinin grlecei dikkate alnarak ekonomik katma deerinin ykselmesi ile lke ekonomisine yarar salanaca ve atk endstriyel malzemelerin bu ekilde nemli oranda deerlendirilebilecei dnlebilir.

17

Teknolojik Aratrmalar: YTED 2010 (1) 11-18

Uucu Kl eriinin Beton Dayanm ve Geirimlilii

KAYNAKLAR [1] Tokyay, M., Erdodu, K., Trkiye Termik Santrallerinden Elde Edilen Uucu Kllerin Karakterizasyonu, TMB, Ankara, 1998. [2] Yiiter H., Aydn S., Yazc H., Baradan B., C Tipi Uucu Kl Katkl Betonlarn Baz Fiziksel, Mekanik ve Durabilite zelliklerinin Aratrlmas , Dokuz Eyll niversitesi, zmir. [3] Topu . B., Canbaz M., Uucu Kl Kullanmnn Betondaki Etkileri, Osmangazi niversitesi Mh.Mim.Fak.Dergisi, C.XIV, S.2, 2001. [4] Arunta, H., Uucu Kllerin naat Sektrnde Kullanm Potansiyeli, Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der. Cilt 21, No 1, 193-203, Ankara 2006. [5] zturan T., Beton retiminde Uucu Kl Kullanmnn rdelenmesi, Boazii niv. [6] Erdoan T.Y., Beton , METU Press, Mart 2007. [7] TS 706 EN 12620 Beton Agregalar, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 2003. [8] TS 3455 Betonda Geirgenlik Katsays Tayin Metodu, Trk Standartlar Enstits, Ankara, 1981.

18