SNGER DEMRN TANIMI Snger demir, toz, para ya da pelet halindeki demir cevherinin gaz ya da kat redkleyici kullanlarak

ergime scaklnn altnda (950-11000C'de) redklenmesi sonucu elde edilen rnn addr. Elde edilen bu rn, yksek oranda metalik demir iermesinin yannda, indirgenmemi demir oksitler ile bir miktar karbon ve cevherden gelen gang bileenlerini tamaktadr.Redklenen cevher, sngerimsi bir grntye sahip olduu iin 'snger demir' ad verilmitir. Bu rnn bir baka ad ise 'direkt redklenmi demir'dir. SNGER DEMRN YAPISI Snger demirin tad zellikler byk oranda kullanlan hammadde zellikleri ve retim yntemiyle belirlenmektedir. ok az miktarda istenmeyen kirletici elemanlar tayan snger demirde genellikle toplam demir ierii %85'in zerindedir ve %2,5'a kadar karbon tamaktadr. Kalan ksm ise redklenmeyen demir oksitler ile gangdr. Snger demirin grnr younluu 4 g/cm3 kadardr, ancak briket haline getirildiinde younluu artmaktadr. SNGER DEMRN STNLKLER Snger demir (DRI) birtakm stn zelliklere sahiptir. Bu zellikleri; 1. Hurda dnda, metallemi demir malzeme (DRI) geni lde temin, kalite veya fiyat dalgalanmalarna maruz kalmaz. 2. Hurda ve snger demirin karm veya tamamen snger demir kullanmyla daha yksek ergitme hzlarna ulalmas sonucu iletme verimlilii artar ve sonu rn daha iyi kontrol edilir. 3. niform fiziksel ve kimyasal zellikler, arj ileminin sonunda sl ve kimyasal arjlarn gvenilir tahminine ve bu da ergitme periyodu srasnda C, S ve P kontrolne imkan salar. Bylece rafinasyon periyodunda da ksalma salanr. 4. Snger demirin safl, ok dk seviyede kirleticiler bulunmas gereken yksek kaliteli eliin retimini mmkn klar. 5. Hurda ile kartrlarak kullanldnda ticari olarak kaliteli eliklerin en ekonomik ekilde retilmesinde dk kaliteli hurda kullanmn salar. 6. Snger demirin kararl birim fiyat ve srekli arj, E.A.F.'nn verimliliini arttrarak elik yapm maliyetini byk oranda iyiletirir. DEMR CEVHERNN NDRGENMES Metal tozlarnn kimyasal yntemle retimi, metal oksitlerin (demir, bakr, tungsten, molibden, nikel ve kobalt) CO veya hidrojen gibi indirgeyici gazlarla oksitlerinden kimyasal olarak indirgenmesidir. Kimyasal yntemle retilen

snger-demir tozu bu yntemin nemli bir uygulama rneidir. Snger demir, demir oksit cevherinin uygun nitelikte indirgeyici elemanlara indirgenerek
ekil 1: ndirgenmi snger-demir tozu

sngerimsi bir ktleye dntrlmesiyle elde edilir. Magnetit (Fe3O4), kok ve kire ta ile kartrlr ve seramik kaplara doldurulur. Karm seramik kaplar ierisinde 1260 C scaklktaki frnlarda 68 saat bekletilir. ndirgenmenin tamamlanmas ile snger demir elde edilir. ekil 1de kimyasal yntemle demir tozu imalat grlmektedir. Elde edilen snger demir kleleri yksek scaklkta (1260 C) birbirine kaynak olmu tozlardan olutuundan tlerek istenilen tane byklne getirilir. Hidrojen gaz altnda 870Cde tavlanarak oksijen ve , demir oksit cevherinin uygun nitelikte karbondan mmkn olduu kadar artlr indirgeyici elemanlara indirgenerek ve son olarak elekten geirilir.

ekil 2: Snger demir tozu imalat

SNGER DEMR RETM YNTEMLER Snger demir retimi 100 yldan fazla bir sredir dnya demir elik retiminin gndeminde olan bir konu olmutur. lk snger demir tesisi 1873 ylnda ngiltere'de kurulmu, drt yllk bir almadan sonra retim maliyetlerinin yksek olmasndan dolay kapatlmtr. Demir elik retiminin byk bir ksm yksek frn ve elektrik ark frn teknolojisi ile salanmaktadr. Birok elik reticisi snger demiri elektrik ark frnlarna arj malzemesi olarak kullanmaktadr. Artan hurda fiyatlar da gz nne alnacak olursa kaliteli elik retiminde hurdann yerini snger demir almaktadr. Direkt redklenmi snger demir ve scak briketlenmi snger demir gnmzde birok lke tarafndan yksek frn arj malzemesi olan pelet ve sinterin yerine kullanlmaya balanmtr. Konu ilgili almalar devam etmekte olup birok snger demir retim yntemi gelitirilmitir.
3

 Kmrn ndirgeyici Olarak Kullanld Yntemler: Redkleyici madde olarak kat yaktlar kullanldnda daha ok kmr tozu, ucuz kmrler veya linyit tercih edilir. Her durumda ana redkleyici eleman karbondur. Genellikle frn iinde kat karbonun oksitlenerek CO oluturmas ve bu CO'in demir oksitleri redklemesiyle ilem gerekletirilir. Kat redkleyici kullanldnda kmrn ierdii kkrdn etkisini ortadan kaldrmak iin bir miktar deslfrizasyon maddesi ilave edilir. -Krupp Renn Prosesi: Direkt redksiyon usullerinden olan Krupp-Renn usulnde ince taneli cevher kmr veya kok ve eritici maddelerle kartrlarak bir dner frna arj edilir. Dner frn zondan oluur. lk zon stma iini grr ikinci zonda redksiyon olay cereyan eder. Redksivona uram cevher demir krecikleri has! Ederler ve crufla rtlrler. Bu rt savesinde tekrar okside olmaktan kurtulurlar. nc zon nodlleme zonudur. Frn masulnde % 0.7 - 0 . 9 karbon % 95 Fe mevcut oluo nodllerin byklkleri 1- 8 mm arasndadr. Normal scakla kadar solutulan frn dearj demiri cruftan ayrmak iin krlr ve manyetik seperatrlerle demir cruftan ayrlr. -RN Prosesi: Bu yntem Ala,Birmingham'da ki bir pilot fabrikada uygulanm ve 1954-1960 yllar arasnda 160.000 tondan fazla cevher ilenmitir. Frn 150 feet (45. 72 m) uzunluunda ve 19 feet (2. 74 m) apndadr.Japonya'da 1.200.000 ton kapasiteli ticari byklkte bir fabrika Yawata elik irketi tarafndan yaplmaktadr.R-N usulnde genellikle 1 inten kk taneli cevher, kalker veya dolomit ve kok tozu, antrasit tanesi veya kmr gibi katkarbon redktan fazlalar dner bir frn iinde muamele edilir. Bu yaktlar redkleme gazlarndan bir ounu temin ederler. Yakt fazlas redklenmi malzemeyi korur ve curuflanma temayln azaltr. Dakikada 0,25 devir yapsn frn doal gaz, petrol veya kmr tozu ile atelenir. Yakt frnn tamam boyunca saysz hava jetlerinde yanar ve frnda s kontroln garantiler. R-N frn, iindekilerin erime noktalar altnda bir syla da iletilebilir. Bu ekilde metal halindeki rn yakttan kkrt toplamaz. Frn mahsul eleme, manyetik ayrma, tablalarda ayrma ilemine tab tutulur ve tekrar devredilenkarbon fazlas elde edilir. Redklenmi demir muhteval manyetik ksmdan kademeli taneleme, manyetik ve arlkla ayrma yollarndan faydalanlr ve bir filtre kalb elde edilir. Bu kalp (% 90 veya daha fazla demir,% 3 den az silis muhteval) ksmen kurutulurve her biri 5 - 7 pound (2, 27-3, 18kg) arlnda kalplanr. Eer dk dereceli cevher kullanlrsa biri % 90 Fe den fazla dieri %80-85 Fe ieren iki cins rn elde edilir. Bu yntemi daha da gelitirmek iin almalar srdrlmektedir. -SL Prosesi: Bu yntem Labrodor'dan gelen yksek dereceli cevher konsantrelerini ileme, mnavebe ile kullanlmak zere Kanada elik irketi tarafndan gelitirilmitir.J. G. Siliakin'in tarifine gre dakikada 0.25 -0.4 devir yapan bir dner frn ve dner soutucudan ibaret olan tesiste frn ve
4

soutucu yatayla 2 lik bir meyil yaparlar. Pilotfabrikadaki frn Lurgi tipindedir ve yakclar frn yapsnn zerindedir. Bu yakclar her dirsekten 72 meyilli ve eit uzaklktadr. Bir mihveri yakc frnn sonuna yerletirilmitir.Frn 115 feet (35,05 m) uzunlukta ve i ap 7,5 feet (2,28 m) dir. Frnn altna bindirilen rotari soutucu 65,5 feet (19,96 m) uzunlukta ve d ap 5 feet(1.52m)dir. Kuvvetli iki halka frn e bler. Frn yakclar, ocak yapsna da s temin edebilmek iin ocak gazlar akmna ters ynde yanacak ekilde plnlanmtr. Kullanlan ham madde sama gibi (% 66.7 Fe) muhteval konsantre, dolomit, kmr veya antrasittir. Redksiyon ve s hasl etmek iin lzumlu karbonfazlas da doldurulur. Sama bykl en iyisi olmamakla beraber 5/8 in ile 1/4 in arasndadr. Frnda, s kontrol ile birlikte tanelerinyok edilmesi, duvara yapmalar ve arjn toplanmasna mani olur. letme ss 1090C civarndadr. Bu sda braklan malzeme daha serin frnlarda 65C a kadar soutulur. '% 93 Fe havi snger demirin kkrd dktr. Snger demirin elektrik frnlarnda,Linz Donawitz konvertrlerinde tasfiyesi mmkn olmakla beraber ak ocakl frnlarda briket olarak kullanlmas faydal ve esas olarak dnlmektedir. -ACCAR Prosesi: Bu usul iin iki tane bir merkezli frn kullanlmaktadr. -Kalling - Domrarvet Prosesi: Bu yntemde snger demir retimi dner frnlarda yaplmaktadr. Yakt ve redkleme vazifesini kok yapmaktadr. Kok ve redksiyon iin gerekli karbon monoksiti tututurmak iin, hava merkezi bir boru sistemi ile frna sokulur. Bunun sebebi ayn derecede bir s temin etmek ve frn iinde topaklanmay nlemektir. Kok tketimi 1 ton demir iin 500 gr dr.Bu usul sve'te Domrarvet'de ki pilot fabrikada gelitirilmitir. Strategie Udy prosesi : Bu yntemi gelitirmekiin Kanada'da Niyagara elalelerindeki bir pilot fabrikada 1956 dan beri allmaktadr.Bu usuln faydalar hakknda ileri srlen iddialara gre; usul baka ekle dnebilmekte ve her trl cevher kullanlabilmektedir. Taneli cevher mahzurlu olmayp istihsal olunan ham demir scak metalden ibarettir.Usuln esas; karbonlu redkleyici ile karm demir cevheri ve kire tann bir dner frnda n redklemeye tabi tutulmas ve redklenmi scak cevheri br elektrik frnna doldurmaktan ibarettir. Redkleyici olarak her hangi bir kat yakt kullanlabilir. Elektrik frnlarnda elektrotlar en fazla3 in kadar frn banyosuna girmi vaziyettedir. Frnda, kullanlan elektrik enerjisi cevher kalitesine, frn malzemesinin s derecesine ve n redksiyon derecesine bal olarak deiir 1 ton iin 1000-1300 KW/saat olan elektrik enerjisine mukabil kmr tketimi 425 kg civarndadr. Bu usul ile ticar mahiyette ilk elik retimi 1963 Temmuzunda Corporacion Venezelanave Guayna'nm Ornoca elik letmesinde yapld bildirilmektedir. Burada ylda 750 000 ton elik retimi yapmak zere 9 adet Elkem (20 000 KW) frn kurulmutur.Bunlardan br tanesi deitirilmi ve 351 feet (106.98 m) dner frnda n redkleme

yaplm cevher kullanlacak ekle getirilmitir. Strategic Udy yntemi kullanmayan dier frnlarn gnlk retimi 250 ton olduuhalde bu frnn ki 400 ton/gn kapasiteli olmas beklenmektedir.

ndirgeyici Olarak Gazn Kullanld Yntemler: Gaz Redkleyici kullanlan yntemlerde frn haricinde bir dntrc iinde doal gaz, petrol ya da kmrden elde edilen redkleyici gazlarla ilem gerekletirilir. Cevherdeki demir oksitler, bu redlleyici gazlarla reaksiyona girerek redklenirler. Redksiyon gazlarnn kullanlmas yannda reaksiyon hzlar da nemlidir. Hidrojeni zengin gazlar demir oksidi CO'e nazaran daha hzl redkte ederler. CO ise) yksek slarda daha sratli redksiyon yapar. Fakat baz derecelerde redkte olmu demir paralar frn cidarna yapma temayl gsterir ve meyillemeyi nler. Bunun gibi her iki redktrn avantaj ve dezavantajlar vardr. -HYL III Prosesi: Meksikal elik istihsalcisl Hojalata y Lamina'dan isim alan bu metodta 200 ton/gn kapasiteli bir frnla ie balanmve 1960 da 500 ton/gr bir frn daha ilave edilmitir. 200 tonluk frnda 5 tane dnc distile kab vardr. Bunlardan ikisi ilk redklemeyi ikisi ikinci redklemeyi dieri de doldurma veya boaltma iini yapar. Toplam devir zaman 5 saat olup cevher % 90 redklenerek snger demir haline gelir. Redktan olarak tabii gazdan elde edilen hidrojen kullanlmaktadr. Bu metotla fosfor ayrlmakta fakat kkrt miktar% 85 azalmaktadr. 500 tonluk frnda kullanlan cevherde % 65 Fe mevcut olup ince taneli ksm azdr. Sinter ve peletizasyon ile yaplan testler bu metodun kullanlabileceini gstermitir. 1 ton Snger demir iin 70 kva enerji ve 21000 kbik feet tabii gaza ihtiya vardr.

ekil 3: HYL III gaz emas

Elde edilen snger demir, normal olarak elektrik frnlarna giren arjn% 60-75 kadardr. Fakat 1% 100 nisbetine kadar snger arj frnda muvaffakiyetle eritilmitir. H-Demir Prosesi: Hidrokarbon aratrmave Bethlehem elik irketi tarafndan gelitirilenbu usulde redktan olarak Hidrojen kullanlmaktadr. Hidrojen; tabii gaz; kok gaz, metan, petrol ve dier yaktlardan elde edilmektedir.Metoda gre 20 il 325 mesh arasndaki demir tozlar nce 480"C a kadar stlarak ykleyicilere tanr ve hidrojenle tazyik altnda braklr. Tazyik redksiyon kabndakinden150 Ib/n8 fazla olduu zaman cevher bir musluk vastasyla redksiyon kabna geirilir. Kuru hidrojen 540C a kadar stlarak indirgeyicinin tabanna geirilir ve seri halindeki sv yataktan geirilir. rn youn faz nakli vastasyla bir siloya nakledilir ve burada oksidasyonu nlemek iinhidrojenli bir hava iinde saklanr. Sonra nonpyrophorc (havada yanmaz) hale getirmek iin 815-870C a kadar str. Bir ton snger iin 17000 f i * metan gazna ihtiya vardr. Bu metodun ticar olarakilk kullanl 1959 da 50 ton kapasiteli bir frnda olmutur (Alan Wood elik irketi Conshohocken, Penslvanya ). -Esso - Aratrma Prosesi : Bu ynteme devaml meyilletirilmi yatak usulu ad verilmektedir.Redktan olarak C0 ve H2 doal gazn ksmen yaklp paralanmasndan elde edilmektedir. Sulandrlm nitrojen (azot) s taycs olarak kullanlr. Reaksiyon 1-4 atmosfer basn altnda ve 700 - 900*C sda olur. Hava nce 815-870C a kadar doal gaz da 650C a kadar stlarak birbirinden ayr ayr olarak ksmen oksidasyon gaz jeneratrne verilir. Ksmi yanma redksiyon iin gerekli sy temin eder. Cevher, nce nceden stc ve redkleyici bir mayiletirilmi yataa alnr. Burada gazlarn bir ksm yaklarak cevher stlr ve cevher Gravite yardm ile indirgeyici reaktre alnr ve mayiletirilmi yataktan geirilir jeneratrden kan CO ve H redktre alt ksmdan 921 C syla girer ve yata geerek yukarya kar. Demir cevheri nce ferro-demir haline ye daha sonra dier iki merhaleden geerek metal demir haline gelir. Tabii gaz ihtiyac % 85 metalik demir tonu bana 1400 feettir. Bu metod nce 4 in apl bir sv yatakla denenmi ve daha sonra 1 feet apl bir pilot frnda 4 er ayda 2 defa olmak zere iletme yaplmtr. -Nu - Demir Usul : B. Amerika elik irketi gney ikako'daki bir frnda bu usul incelemitir. Bu usulde demir cevheri iki yatakl bir akuli reaktrde devaml olarak redklenmektedir. Reaktr dardan stlr ve 15 1b/in2 tazyik altnda alr. Sistem iki kademeden ibaret olup birinci kademede FS03ve Fea04, FeOe indirgenir ve FeO da ikinci kademede taze indirgeyici gazlar vastasyla Fe'e indirgenir 705C da Fe3 n FeO ya hidrojen kullanlarak indirgemesi iin gerekli muvazane sabiti; FeO'nun Fe'ye ingemesi iin gerekli sabitten yksek olmas bu usul mmkn klmaktadr. Yksek kaliteli ve 10 mesh incelikteki demir cevheri nce 370C a
7

kadar kullanlm gazlarla stlr daha sonra tabii gaz ve dier yaktlar vastasyla s 870C'a ykseltilir. Istlma esnasnda FeA veya Fe,0 ayn zamanda FeO ya indirgenir. Bu stlm mahsul devaml olarak 705C sdaki iki basamakl reaktrn ilk basamana nakledilir. Hidrojen 870C a kadar stlarak ikinci basaman 50 Ib/in tazyikle verilir. Elde edilen % 90 - 95 lik demir tozu briket haline getirilebilir. Gazlar ikinci basamaktan sonra 705c sdadr. Bu s ksmen kullanlarak souk hidrojen stlr scak hidrojenin yardm ile soutma iine devam edilir ve suyu ayrmak iin daha ok soutulur ve hidrojen sktrlarak tekrar devreye alnr. Bu usul iin 2000 ton/gn kapasiteli bir frn projesi yaplm fakat yksek frnlar daha ekonomik olduu iin ina edilmemitir.

Dier Yntemler: -Dwight - Lloy - Mc Nane (DLM) yntemi :Bu usulde esas n redksiyon ve elektrikfrnlarnda mteakip redksiyondur. -Orcorb - elektrik frn yntemi: ACAR prosesindeki gibi topaklama, n redkleme ve elektrik tasfiyesi safhalarndan ibaret bir usuldr. -Cyclosteel usulu : Dikey siklon frn iinde oksijen tasfiye esasna dayanan bir yntemdir. Bu yntemde karmn yapkan olmanoktasnn altndaki bir sya kadar bir sv yatak reaktrnde nceden stlm cevher kmr karm kullanlr.

SNGER DEMR FIRINLARI Dorusal tnel frn (BHF) Demir cevheri ve kmr tozu kartrlarak, metal dkm kalplarna beslenir. Set halindeki bu kalplar, mekanik besleme mekanizmas yardm ile frn ierisinde ilerler. Frnn dier ucunda scak halde boaltlan kalplar, kendi halinde soumaya braklr.

Dairesel Tnel Frn (RHF) Demir cevheri ve kmr tozu kartrlp peletler ierisinde toplanr ve tek bir katmanda dorudan dairesel tnel frnlara beslenir. Meydana gelen indirgenmi demir, dairesel tnel frndan bir vidal konveyr ile boaltlr.

KAYNAKLAR:

www.demircelikstore.com/detay.asp?haber_id=3118 mf.dpu.edu.tr/~runal/toz/tozuretimi/powder_product.html erhanozkan.com/Toz.html https://www.veribaz.com/viewdoc.html?/www.veribaz.com:443/login.html m=1&ul=doner-firinda-sunger-demir-uretimi-371008.html www.marzinc.com.tr/Snger_Demir.pdf www.vesta.com.tr/firinlar/diger/sunger-demir/