1

TV DE DDET VE OCUKLARINIZ: ETKLENMEMELER N NELER YAPABLRSNZ? EV: PROF.DR. NESRN H. AHN Aratrmalar iddete ve saldrganla ynelik davranlarn yaamn erken dnemlerinde renildiini gstermektedir. Ancak, yine aratrmalar, ocuklarn duygularn iddet kullanmadan ifade edebilmeleri iin ailelerinin byk yardm olabileceini de gstermektedir. Bu yaz, anne-babalarn genlerde gzlenen iddeti azaltmak iin aile iinde, okullarda ve toplumda neler yapabileceklerini grmelerinde yardmc olmak zere hazrlanmtr. ocuklarnz iin yapabilecekleriniz: Anne-babalar ocuklarnn gven ve sevgi dolu bir evde yaamalarn salayarak iddeti azaltmada nemli bir rol stlenebilirler. Aada bu konuyla ilgili baz neriler verilmektedir. Bunlarn hepsini harfiyen yerine getiremeyebilirsiniz. Ama elinizden geleni yaparsanz, ocuklarnzn iinde yaayacaklar dnyay onlara daha az zarar verici hale getirebilirsiniz. ocuklarnza ynelik sevgi ve ilginiz srekli ve tutarl olsun: Kendisini gvencede hissedebilmesi ve dierlerine gvenebilmesi iin, her ocuun anne-babasyla ya da bir yetikinle gl , sevecen bir iliki, bir "ba" kurabilmesi gerekir. Kendisine sevgi ve ilgi gsteren bir yetikinle byle bir ba kuramayan bir ocuun, dmanlk duygular iinde gelimesi ve "zor" bir gen olmas ihtimali vardr. Kendileriyle ok kk yalardayken ilgilenilmi ocuklar arasnda , "sorunlu davranlar" olan genlere daha az sayda rastlanmaktadr. Bir ocua her zaman sevgi gsterebilmek hi de kolay bir ey deildir. Hatta eer gen, deneyimsiz ya da ocuunu tek bana yetitirmek durumunda kalan bir anne ya da babaysanz, ocuunuz hasta ya da zel ihtiyalar olan zrl bir ocuksa, bu i daha da zordur. Eer ocuunuzu idare etme konusunda herkesinkinden daha farkl glkler yayor ve ok zorlanyorsanz, bunu ocuunuzun doktoru ile ya da bir baka hekimle tartnz. Eer ocuunuzun grnen tbbi bir problemi yoksa, bu durumda bir psikoloa bavurabilirsiniz. Bylelikle, ocuk yetitirme konusunda bilimsel kantlara dayal baz yntemler hakknda bilgiler edinebilirsiniz. ocuklarn kendi akllarnn olduunu unutmamak ok nemlidir. ocuklarnzn giderek artan bamszlk ihtiyalar ve bu ihtiyac doyurmaya ynelik davranlar bazen sizleri kzdrabilir, engelleyebilir ya da hayal krklna uratabilir. Onlara herhangi bir tepki gstermeden nce, durumu ocuunuzun bak asndan deerlendirme konusunda gstereceiniz istek, sizin de kendi duygularnzla ba etmenize ve daha sabrl davranmanza yardmc olur. ocuklarnza fke ve dmanlk dolu

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

szler ve davranlarla tepki vermekten kanmak iin elinizden geleni yapn. ocuklarnz Gzetim Altnda Ynlendirin ocuklar kendi ayaklar zerinde duruncaya kadar, cesaretlendirilmek, korunmak ve destek almak iin ebeveynlerine ve aile yelerine muhtatrlar. Uygun ynlendirme ve gzetim olmad zaman, ihtiya duyduklar bu rehberlikten yoksun kalacaklardr. Aratrmalar, zamannda ve yapc bir ynlendirme almayan ocuklarn davran problemleri olduunu gstermektedir. ocuklarnzn her zaman nerede olduunu, arkadalarnn kimler olduunu bilmekte srarl olun. ocuklarnz kendiniz gzetemeyecekseniz, bir baka yetikinin gzetiminin altnda olduklarndan emin olun. ok ksa bir sre iin bile olsa ocuklarnz evde yalnz brakmayn. lk-okul yandaki ve daha ileri yata olan ocuklarnzn, bir yetikinin gzetiminde yaplan, okul-d spor faaliyetlerine, eitim programlarna ya da dzenli ve yaplandrlm elencelere, katlmalarn tevik edin. Deerlerine sayg duyduunuz kurum, kurulu ya da bireylerin ynetiminde olan toplumsal programlara kaydettirin. Gzetim altnda yaplan elence faaliyetlerine ocuklarnzla birlikte gitmeye aln ve dier kiilerle ilikilerini izleyin. Dier ocuklarn aalayc, tehditkar, kfrl konumalarna onun nasl cevaplar verdiine; vurma, arpma davranlar ile fke ifadelerine nasl tepki gsterdiine dikkat edin. Kzgnlk ve fkenin ifadesi iin bu tr davranlarn uygun yntemler olmadn ocuunuza anlatn ve benzer biimde davranmasn engelleyin. ocuklarnza Kendiniz Model Olun Uygun Davranlar retebilmek in

ocuklar genellikle taklit ederek renirler. Ailelerinin deerleri, tutumlar ve davranlarnn onlar zerindeki etkisi byktr. Sayg, drstlk, ailemizden ve akrabalarmzdan gurur duymak gibi deerler, ocuklarmz iin nemli bir g ve gven kayna olabilirler. ocuunuzun olumsuz arkada basks altnda olduu, iddetin youn rastland bir ortamda yaad ya da davran bozukluklar olan rencilerle ayn okullara gittii durumlarda bu deerler zellikle nemlidir. ocuklarn ou, bazen saldrganlap bir baka insana vurabilirler. Bu tr iddete yatkn davranlarn olas tehlikeleri hakknda ocuklarnzla konuurken kesin olun. Sorunlarn iddete bavurmadan daha yapc yntemlerle zmse, onu bunun iin takdir ettiinizi hemen belirtin ve dllendirin. yi davranlarna daha fazla dikkat gsterilerek ve takdir edilerek, ocuklarn bu davranlarn tekrar etmeleri ve srdrmeleri salanabilir.

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

ocuklarnzn sorunlarn saldrgan olmayan yntemlerle zmelerine yardmc olabilmek iin aadaki nerilerden yararlanabilirsiniz. Sorunlarn onlarla birlikte tartn. Sorunlarn olabileceini sorun. Sorunlarn olabileceini sorun. iddet iddet kullanarak kullanmadan zmeye zmeye kalkarlarsa kalkarlarsa neler neler

Bu tr bir, "birlikte sesli dnme" egzersizi, ocuklarnzn iddete bavurmann yararl bir yntem olmadn grmelerinde yardmc olacaktr. Anne-babalar bazen farknda olmadan iddet dolu davranlar tevik edebilirler. rnein baz ebeveynler, erkek ocuklarnn kavga etmeyi renmeleri gerektiini ileri srerler. ocuklarnza anlamazlklarn, tehdit, yumruk ya da silah kullanarak deil, sakin ve yerinde kullanlan szcklerle zmelerini retin. Bo zamanlar iin yapc, iddet-d oyunlar, faaliyetler bulmalarnda ocuklarnza yardmc olun. Onlara sizin de bir zamanlar holandnz oyunlar, spor faaliyetlerini, hobileri reterek, kendi beceri ve yeteneklerini gelitirmelerinde destek olun. Kk ocuklarnza hikayeler okuyun, daha byklerini ktphanelere gtrn ya da akrabalarnz arasndan deer verdiiniz, hayran olduunuz, evresi ve dier insanlar iin bir eyler yapm olanlarn hayat hikayelerini anlatn. ocuklarnza Vurmayn ocuklarnza ceza vermek iin onlar itmek, kakmak, tokatlamak, vurmak ya da dayak atmak gibi davranlar, onlara sorunlarn iterek, kakarak, vurup, arparak zmenin uygun olaca; ceza vermeleri gerektiinde onlarn da benzer ekilde cezalar verebilecekleri mesajn vermektedir. Fiziksel cezalar istenmeyen davranlar ancak belli bir sre iin durdurabilmektedirler. Hatta ocuklarn ok sert cezalara bile uyum yapabildii bu nedenle de cezann hi bir etkisi kalmad bilinmektedir. Oysa ki fiziksel olamayan disiplin yntemleri ocuklarn duygularyla daha kolay baa kmalarna yardmc olmakta; sorunlarn iddet-d yntemlerle zebilecekleri yollar retmektedir. Aada baz neriler bulacaksnz:

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

ocuunuzun her ya iin bir dakika srecek ekilde, sesini karmadan bir kede oturmasn isteyebilirsiniz. (Bu yntem ok kk ocuklarla kullanlamaz) Baz izinlerini ya da harln geri alabilirsiniz Arkadalar ile kmasna ya da baz okul/toplum etkinliklerine katlmasna izin vermeyebilir evden dar karmayabilirsiniz (Bu ceza daha ok byk yataki ocuklar ve ergenler iin uygundur) Harln, nceden verilmi izinlerin geri alnmas ya da evden dar karmama gibi cezalarn, tutarllkla ve ksa sreler iin uygulanmas daha uygundur. Hata yaptklar zaman ocuklarn bu hatalarn dzeltebileceklerine inanabilmeleri lazmdr. Hatalardan nasl renilebileceini onlara gsteriniz. Hatalarn bulmalarna, gelecekte benzer hatalar yapmaktan nasl kanabileceklerini anlamalarna yardmc olunuz. Bu tr durumlarda ocuklarnz aalamamanz, utandrmamanz zellikle nemlidir. ocuklarnzn her zaman iin sizin sevginizi ve saygnz hissetmeye ihtiyalar vardr. Davran deitirme yntemlerinden biri de hatal davranlar cezalandrmak yerine, olumlu davranlar dllendirmektir. Takdir etme, ilgi, evkat gstermenin en etkili dller olduunu unutmayn. Kurallarnz Ve Disiplin Yntemleriniz Konusunda Tutarl Olun Bir kural yaptysanz onu yerine getirin ve vazgemeyin. ocuklarn kendilerinden hangi davranlarn beklendii konusunda akla ve belirginlie ihtiyalar vardr. Oluturduunuz bir kuraln yerine getirilmesi konusunda geliigzel biimde davranrsanz, bu sadece ocuklarnzn kafasn kartracaktr ve "kaamak yollar" aramalarn destekleyecektir. Kurallarnz olutururken olanaklar lsnde ocuklarnzn da katlmlarn salamaya aln. Neyi beklediinizi ve kurallara uyulmad zaman ne tr sonularla karlaacaklarn aklayn. Byle bir yaklam, onlarn hem kendileri hem de evrelerindeki insanlar iin en iyi olan elde edebilmeleri amacyla neler yapmalar gerektiini renmelerini salayacaktr. ocuklarnzn Ateli Silahlara Ulaamayacaklarndan Emin Olun Silahlar ve ocuklar ok ldrc bir bileimdir ve biraraya getirilmemelidir. Eer kullanyor ya da evinizde bulunduruyorsanz, silahlarn ya da dier ldrc aralarn tehlikeleri konusunda ocuklarnz bilgilendirin. Eer evinizde tabanca ya da tfek varsa, iini boaltp, kurunlar ve silahlar ayr ayr kilitli dolaplarda saklayn. Doldurulmamam
DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

bile olsalar saklamayn.

bu

silahlar

asla

ocuklarnzn

bulabileceklari

yerlerde

Asla zerinizde tabanca ya da ldrc bir silah tamayn. Silah tamann ocuklara verdii mesaj, sorunlarn silahlarla zlebileceidir.

ocuklarnzn evrenizde Ya Da Evinizde iddet Grmelerini nlemeye aln Evdeki iddet ocuklar iin korkutucu ve zararldr. ocuklarn korku duymadan, sevgi iinde yaayabilecekleri gvenli bir eve ihtiyalar vardr. Evinde iddete tank olan ocuklarn, ileride mutlaka iddet gsterecekleri sylenemese de karlatklar sorunlar iddete bavurarak zmeye "yatkn" olacaklar sylenebilir. Evinizi iddetten uzak, gvenli bir yer haline getirmek iin elinizden geleni yapn ve kardeler arasndaki iddet ieren davranlar kesinlikle engelleyin. Anneler babalar arasndaki dmanlk ve saldrganlk dolu kavgalarn da ocuklar ok korkutacan ve onlar iin kt rnekler oluturacan unutmayn. Eer evinizdeki bireyler birbirlerini szel ya da fiziksel yntemlerle incitiyorlarsa ya da ktye kullanyorlarsa, evrenizdeki bir psikologdan yardm almanz neririz. Bu profesyonel kii, sizin ve ailenizin,iddetin hangi nedenlerle olutuunu ve durdurulabilmesi iin neler yaplabileceini anlamanzda yardmc olacaktr. Bazen ocuklarnzn sokaklarda, okulda ya da evde iddete maruz kalmasn engelleyemeyebilirsiniz. Bu durumlar olduunda, yaadklar korku duygularyla ba edebilmeleri iin kendilerine yardm etmeniz gerekebilir. Onlara bu konularda yardmc olabilecek kiiler arasnda okulundaki rehber retmeni ya da bir psikologu sayabiliriz. ocuklarnzn Medyadaki Kalmalarn nlemeye aln iddete ok Fazla Maruz

Televizyonda, sinemada ya da bilgisayar oyunlarnda ok fazla iddet izlemenin de ocuklarda saldrgan davranlara yol at bilinmektedir. Bir ebeveyn olarak ocuunuzun izledii iddet miktarn kontrol altnda tutabilirsiniz. Aada baz neriler bulacaksnz: Televizyon izlemeyi gnde bir ya da iki saat ile snrlandrn. ocuklarnzn hangi televizyon programlarn izlediklerini, hangi filmlere gittiklerini ve hangi tr bilgisayar oyunlarn oynadklarn bilin. Televizyon programlarnda, sinemalarda ve bilgisayar filmlerinde izledikleri iddet hakknda onlarla konuun. Bu tr davranlarn gerek

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

hayatta ne kadar ac verici olduklarn ve ne tr ciddi sorunlara yol aabileceklerini anlamalarn salayn. tartn Sorunlarn iddet kullanmadan nasl zlebileceini Olmayacaklar onlarla Yollar

ocuklarnza retmeye aln.

iddet

Kurban

ocuklarnzn iddet kurban olmamalar iin ne tr nlemler almalar gerektiini renmeleri ok nemlidir. Aada kendinizi ve ocuklarnz iddetten korumanzda yardmc olabilecek baz yollar nerilmektedir: ocuklarnza evrenizdeki gvenli sokak ve caddelerin hangileri olduunu retin Her zaman iin aydnlk, kalabalk yerlerde ve bir arkadala yrmelerini t verin Grdkleri kukulu davranlar ya da tank olduklar sular size, retmenlerine, gvenilir bir baka yetikine ya da polise bildirmelerinin ne kadar nemli olduunu anlamalarn salayn. Polis Acil 155 nolu telefondan nasl arayacaklarn retin. Kendilerine zarar vermeye kalkan biri olduunda , "Hayr" deyip kamalarn ve gvenilir bir yetikine bu konuyu mutlaka sylemeleri gerektiini anlatn. Yabanclarla konumann tehlikelerini vurgulayn. Bilmedikleri ve gvenmedikleri kimseye kapy amamalarn ve bir yere gitmemelerini tleyin. ocuklarnza iddete Kar Olmalarn retin iddete kar davranlar sergiledikleri her ortamda ocuklarnz destekleyin ve dllendirin. Arkadalarndan birinin dierine vurduu, kfrettii, tehdit ettii durumlarda ocuunuza sakin ama kesin szcklerle nasl tepki gsterebileceklerini retin. iddete kar durmann ve diren gstermenin, daha fazla cesaret gerektirdiini anlatn. ocuklarnzn farkl yrelerden, farkl aile yaplarndan gelen kiilerle geinmelerine, onlar kabullenmelerine yardmc olun. nsanlar sadece farkl olduklar iin eletirmenin ve etiketlemenin ac verici, incitici olduunu retin ve kesinlikle bu tr davranlara izin verilmeyeceini anlamalarn salayn. iddeti balatan ya da cesaretlendiren szckleri kullanmann ya da iddet dolu davranlar sessizce seyretmenin, yanl ve zararl olduunu anlatn. Tehditlerin ve itip-kakmann iddeti krkleyen davranlar olduklar konusunda kendilerini uyarn. Yetikinler in Ekstra neriler

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

Ailenizle, arkadalarnzla, evrenizdekilerle yakn olun ve onlarla ilgilenin. Arkadalardan oluan bir grup, size ho zaman geirmenizde katkda bulunabilecei gibi, zor zamanlarnzda destek vererek, yardm iletebilir. ocuklarnz bytrken stresi ve yalnzl azaltmak ok yararl olacaktr. evrenizle ilikiye gein, komularnz tanyn. ldrc silahlarn komu evlerde de bulundurulmamasn salayn. Sululuu ve iddeti azaltmaya ynelik sivil toplum giriimlerine gnll olun. evrenizde bu tip programlar yoksa, siz balatn. Setiiniz milletvekillerinin ve belediye grevlilerinin iddet konusundaki hassasiyetinizi bilmelerini ve konuyla ilikili nlemleri almalarn salayn, bask gruplar oluturun. iddet ieren programlar sunan televizyon kanallarna, onlara reklam veren ya da sponsor olan irketlere ikayetlerde bulunun. ocuklarnzn evrenizdeki "evre temizlii", "aa dikme", vb. etkinliklere katlmalarn ve iinde yaadklar toplumla btnleip, onunla gurur duymalarn salayn. Bu tr gruplar, bir yandan evrenizi daha "yaanr" ve gvenli bir hale getirmeye alrken, dier bir yandan da ocuklarnzn gvenli, yararl ve dllendirici etkinlikler iinde ho zaman geirmelerine yardmcdrlar. Potansiyel Tehlike aretleri ocuklar aadaki belirtileri gsteren ebeveynler, bu konular profesyonel bir kiiyle grmeli ve ocuklarn anlamaya almaldrlar. Bebekler ve okul-ncesi ocuklarda gzlenen tehlike iaretleri Bir gn iinde ok sk olarak ortaya kan, 15 dakikadan daha uzun sren ve ebeveynler, bakclar ya da dier aile yeleri tarafndan sakinletirilemeyen fke nbetleri Nedeni olmadan ok sk ortaya kan saldrganlk patlamalar ocuunuzun ar aktif, kontrolsz ve korkusuz olmas Yetikinleri ve kurallar hie saymas Ebeveynlerine ynelik ballk davranlarn gstermemesi, yabanc yerlerde onlar aradn, onlarn yaknnda olmak istediini gsteren davranlar sergilememesi Televizyonda sklkla iddet ieren programlar aramas, iddet temas olan oyunlara girmesi, dier ocuklara ynelik hain davranlarda bulunmas Okula giden ocuklarla ilikili tehlike iaretleri Dikkat ve konsantrasyon sorunlarnn olmas
DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

Snf aktivitelerinde "oyun-bozan davranlar" gstermesi Okulda baarsz olmas Okulda dier ocuklarla sk sk kavga etmesi Hayal krklklar, eletiriler ve alaylara, youn fke patlamalar, sulamalar ya da intikam temal davranlarla tepki gstermesi Televizyonda ok sayda iddet ierikli program seyretmesi, bu tr filmlere gitmesi ve bu tr bilgisayar oyunlar oynamas ok az sayda arkada sahibi olmas, davranlar yznden arkadalar tarafndan dlanmas Saldrgan, kural dinlemez olduu bilinen ocuklarla arkadalk kurmas Dierlerinin duygu ve dncelerine duyarsz olmas Ev hayvanlarna ya da sokaktaki hayvanlara ynelik hainlikler yapmas Kendini ok abuk engellenmi hissetmesi Ergenlik-ncesi ve ergenlik dnemi ocuklarnz iin tehlike ,iaretleri Otoriteye srekli kar durmas Dierlerinin duygu ve davranlarn hie saymas nsanlara kt davranmas ve problemlerinin zm iin fiziksel iddete ya da iddet tehditlerine bavurmas Sk sk hayatn kendisine hakszlk ettiini vurgulamas Okulda baarsz olmas ve "ders asma" davranlarnn skl Herhangi bir nedeni olmad halde okula gitmemesi Okuldan uzaklatrlmas ya da atlmas etelere, kavgalara katlmas, hrszlk ya da vandalizm gibi davranlarda bulunmas Alkol, ila ya da uucu madde kullanmas

Trk Psikoloji Blteni 4 (8) 76-82.

Trk Psikologlar Dernei, 1999

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999