1

ALAN TANITIMI: GELMSEL PSKOPATOLOJ Y. Do. Dr. Sibel Kazak Berument* Geliimsel psikopatolojinin tarihsel geliimi Bugn ayr bir disiplin olarak kabul edilen geliimsel psikopatoloji alannn temelleri, deneysel psikoloji, geliim psikolojisi, klinik psikoloji, psikiyatri, etiyoloji, embriyoloji ve sinirbilimi (neuroscience) alanlarndaki kuramclar tarafndan atlmtr. Bu kuramclar, geliimin normal geliimden sapmalar aratrarak daha iyi anlalabileceini, ve normal geliimi anlamada ilerleme salandka da patolojinin daha iyi anlalabileceini savunmaktadrlar (Cicchetti & Cohen, 1995). Ayrca bu kiiler patolojiyi normalin abartlm veya bozulmu hali olarak kabul edip, bu alandaki aratrmann normal srelere k tutacan ileri srmlerdir (Cicchetti, 1984). Geliim psikolojisi alanndaki ilerlemeler sonucunda, geliimsel normlarn belirlenmesi, normalden sapmalar deerlendirebilme olana salad iin, geliimsel psikopatolojiye dorudan katkda bulunmutur. Ayrca psikobiyolojik, algsal, bilisel, linguistik, sosyal, sosyal-bilisel, duygusal ve motivasyonel srelerle ilgili temel bilgilerde salanan ilerlemeler, geliimsel psikopatologlarn psikopatoloji srelerinde yeni keifler yapabilmeleri iin gl bir temel salamtr (Cicchetti & Cohen, 1995). Geliimsel psikopatolojinin ayr bir alan olarak ortaya kmasnda geliim psikolojisinin nemli bir rol olmasna ramen, 1960 ve 1970li yllarda geliim psikologlar daha ok temel teorik ve deneysel konularla ilgilenmilerdir (Cicchetti, 1984). Ayn yllarda baz geliim psikologlar ise sosyal politikalar konusuyla ilgilenmeye balamlardr. rnein, yalanma ve olumsuz koullardaki ocuklara erken yata uygulanan destek programlarnn deerlendirilmesi gibi uygulamal alanlardaki ilk aratrmalar balatmlardr. Geliim psikolojisinde uygulamaya ynelim arttka geliim psikolojisi iinde uygulamal geliim psikolojisi adyla yeni bir alt alan olumutur. Geliim psikologlar kuram ve aratrma yntemlerindeki uzmanlklarn; yoksulluun, boanmann, istismar ve ihmalin ocuun geliimine etkisi, tek ebeveynle yetien ocuklarn ve alan annelerin ocuklarnn geliimi gibi sosyal problemleri almaya yneltmilerdir (Cicchetti ve Cohen, 1995). Bylece geliimsel sreleri anlamada birey evre etkileimi nem kazanm ve geliim psikolojisi geliimsel psikopatolojinin douunu hazrlamtr. Geliimsel psikopatolojinin tarihsel dnm noktalar ise Achenbachn 1974te yaynlad Developmental Psychopathology (Geliimsel Psikopatoloji) kitab, Rutter ve Garmezy nin (1983) Handbook of Child Psychology (ocuk Psikolojisi El Kitab) kitabndaki bir blm, Child Development (ocuk Geliimi) dergisinin 1984te kan zel says ile nihayet 1989 ylnda yaynna balanan tamamen bu alana ait olan Development and Psychopathology (Geliim ve Psikopatoloji) dergisidir (Cicchetti ve Cohen, 1995). Geliimsel psikopatolojinin tanm Achenbach 1974te yaynlad Geliimsel Psikopatoloji kitabnda, bu kitabn hemen hemen var olmayan bir alan hakknda olduunu sylemiti (Achenbach, 1974). Daha sonra Sroufe ve Rutter (1984) geliimsel psikopatolojiyi balang ya ne olursa olsun, nedeni ne olursa olsun, davransal zelliklerde ne gibi farkllamalar olursa olsun ve geliimsel sreci ne kadar karmak olursa olsun, davransal uyumsuzluun kkenlerinin ve srecinin allmas (s.18) olarak tanmlamlardr. Rolf ve Read (1984) ise geliimsel psikopatolojiyi anormal davrann, kaltsal, birey dzeyinde yapsal (ontogenic), biyokimyasal, bilisel,
DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

duygusal, sosyal adan veya herhangi bir geliimsel etkinin lld bir durumda incelenmesi (s.9) olarak tanmlamlardr. Lewis ve Millern tanmnda da (1989) geliimsel psikopatoloji, uyumsuz davranlarn geliimini ve srelerini tahmin etmenin allmasdr (s. xiii). Geliimsel psikopatolojinin tanmlarna daha pek ok rnek verilebilir. Fakat btn bu tanmlamalarda ama geliimsel psikopatolojiyi ayr bir alan yapan zellikleri vurgulamaktr. Geliimsel psikopatolojinin temel zellikleri Geliimsel psikopatolojinin en nemli zelliklerinden biri klasik geliimsel kuramn ilkelerini, normalden sapm durumlar anlamak iin kullanmasdr. Bu sayede patolojik durumlar daha iyi anlalabildii gibi normal geliim kuramlar da ilerleme gstermektedir. Dier bir zellii de geliimsel, klinik yaklamlar dier disiplinlerin de (rn. fizyoloji, biyoloji, sinirbilimi vb.) bak alaryla bir araya getirerek, btncl bir yaklam oluturmasdr (Luthar, Burack, Cicchetti & Weisz, 1997). Geliimsel psikopatolojiyi ayr bir alan olarak belirleyen bir zellii de alma konulardr. Geliimsel psikopatologlar geliimsel izgileri (developmental pathways) ve bu yollarn belirledii sonular ortaya kartmaya alrlar. rnein, hangi farkl geliimsel izgilerin benzer geliimsel sonulara ulatrdn (farkl evre koullarnn ve yaam zelliklerinin ayn davran problemlerine yol amas gibi), bu sonulardaki bireysel farkllamalar ve bunlarn nedenlerini aratrrlar (Ross & Jennings, 1995). Ayn zamanda geliimsel psikopataloglar ayn yollarn nasl farkl sonulara (ayn evresel koullarda yetien iki bireyin farkl davran zellikleri gstermesi gibi) yol atn da anlamaya alrlar. rnein zellikle pek ok risk faktrne maruz kalanlar arasnda dier bireylerden farkl olarak dayankllk gsterenlerin ortak zelliklerini aratrrlar. Bu almalarn sonular, risk faktrleriyle kar karya olan bireylerin olumlu ynde gelimeleri iin gelitirilen destek programlarna ok nemli veriler retmektedir. Geliimsel psikopatolojinin dier bir ilgi alan da boylamsal almalarla davranlarn, zellikle patolojik durumlarn srekli olup olmadn ortaya kartmaktr. rnein, saldrgan davran gsteren ocuun bu davran genlik yllarna ve yetikinliine kadar sreklilik gsterecek midir? Bu konudaki aratrmalar eer davran sreklilik gsteriyorsa buna katkda bulunan faktrleri de ortaya kartmaya alrlar. Gzden karlmamas gereken bir nokta da sreklilii deerlendirirken davranlarn geliimsel bir bak asyla incelenmesidir (Achenbach, 1989). Drt yandaki bir ocuun bilisel ve sosyal geliim dzeyi, 10 yandaki ocuktan, 10 yandakinin de bir yetikinden farkldr. Bu nedenle, ayn durumda ya da patolojide gzlenen davran zellikleri yaa gre farkllk gsterebilir. Geliimsel psikopatolojinin dier alanlarla karlatrlmas Geliimsel psikopatoloji, yetikinlie kadar geliimsel sreleri incelemesiyle, ayn zamanda tehis ve tedaviye fazla odaklamamasyla, klinik ocuk psikolojisinden; normal d geliimin yannda normal geliime de nem vermesiyle, anormal psikolojiden; ve normalden sapmalara daha fazla nem vermesiyle de geliim psikolojisinden ayrlmaktadr (Ross & Jennings, 1995). KAYNAKLAR Achenbach, T. (1974). Developmental psychopathology. New York: Wiley.

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

Achenbach, T. (1989). Conceptualization of developmental psychopathology. Lewis, M. & Miller, S. M.(Eds). Handbook of developmental psychopathology. New Yok: Plenum Press. Cicchetti, D. (1984). The emergence of developmental psychopathology. Child Development, 55, (1), 1-7. Cicchetti, D. & Cohen, D. (1995). Perspectives on developmental psychopathology. Cicchetti, D & Cohen, D. (Eds.) Handbook of developmental psychopathology theory and methods. Vol.1. New York: Wiley & Sons, Inc. Lewis, M. & Miller, S. M. (1989). Handbook of developmental psychopathology. New York: Plenum Press. Luthar, S.S., Burack, J.A., Cicchetti, D. & Weisz, J.R. (Eds.) (1997). Developmental psychopathology perspectives on adjustment, risk and disorder. Cambridge: Cambridge University Press. Rolf, J. & Read, P.B. (1984) Programs advancing developmental psychopathology. Child Development, 55, (1), 8-16. Ross, S. & Jennings, K.D. (1995). Development and psychopathology. M. Hersen & R.T. Ammerman (Eds.). Advanced abnormal child psychology. New Jersey: Lawrence Erlbaum Ass. Rutter, M. & Garmezy, N. (1983). Developmental psychopathology. P. H. Mussen (Series Ed.) & E. M. Hetherington (Vol. Ed.), Handbook of child psychology: Vol.4. Socialization, personality, and social development (4th ed.). New York: Wiley. Sroufe, L. A. & Rutter, M. (1984). The domain of developmental psychopathology. Child Development, 55, (1), 17-29.

ODT Psikoloji Blm Trk Psikoloji Blteni 4 (10) 93-94

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999