MEGEP Tarih Caglari

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
GRAFK VE FOTORAF
TARH ALARI
ANKARA 2007
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ................................................................................................... 3 1. SANAT VE SANAT TARH LE LGL TEMEL KAVRAMLAR................................. 3 1.1. Sanat Nedir?.................................................................................................................. 3 1.2. Sanat Felsefesi / Estetik ................................................................................................ 4 1.3 Sanat Kimdir? ............................................................................................................. 4 1.4 Sanat Eseri Nedir?.......................................................................................................... 4 1.5 Sanat Tarihi.................................................................................................................... 5 1.6. Sanat Tarihi ve Arkeoloji.............................................................................................. 5 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 6 RENME FAALYET- 2 .................................................................................................... 7 2. PREHSTORK (TARH NCES) DNEM ..................................................................... 7 2.1. Paleolitik a................................................................................................................ 7 2.2. Mezolitik a................................................................................................................ 8 2.3. Neolitik a .................................................................................................................. 8 2.4. Kalkolitik a............................................................................................................... 9 2.5. Maden a................................................................................................................... 9 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11 RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 14 3. MEZOPOTAMYA SANATI ............................................................................................. 14 3.1. Mezopotamya Sanat................................................................................................... 14 3.2 Eski Smer Sanat (M.. 2600- 2500)......................................................................... 15 3.3. Cemdet Nasr Sanat..................................................................................................... 16 3.4. Mesilim Sanat (M 2600-2500) ................................................................................ 17 3.5. lk ve Yeni Smerler (M.. 5000-2400; M 2150-1950).......................................... 18 3.6. Akkad Sanat............................................................................................................... 20 3.7. Eski ve Yeni Babil Sanat (M 1900- 1600; M 626-539) ....................................... 21 3.8. Asurlular ..................................................................................................................... 23 RENME FAALYET- 4 .................................................................................................. 31 4. MISIR SANATI ................................................................................................................. 31 4.1. Akrep Zekhen ile ki Tal Narmer............................................................................. 31 4.2. Yukar Msr Dnemi .................................................................................................. 31 4.2.1. Badarian (M 4500- 4000) ................................................................................. 32 4.2.2. Naqada I (Amratian) (M 4000-3500)................................................................ 32 4.2.3. Naqada II (Garzean) ............................................................................................ 33 4.3. Eski Krallk (M 2900-2270)..................................................................................... 34 4.4. I.Ara Dnem (M 2270-2100) ................................................................................... 35 4.5. Orta ve Yeni Krallk Dnemi...................................................................................... 35 4.5.1. I. Ara Dnem (M 2100-1700)........................................................................... 35 4.5.2. II. Ara Dnem (Hiksoslar) (M 1700-1555)....................................................... 35 4.5.3. Yeni Krallk (M 1555-1090)............................................................................. 37 4.6. Ge Dnem (M 712-670) ......................................................................................... 38 4.7. Hellenler ve Ykl ..................................................................................................... 38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 42 RENME FAALYET- 2 .................................................................................................. 45
5. ANADOLU UYGARLIKLARI SANATI ......................................................................... 45 5.1. Hititler (M 1650/1620-650)...................................................................................... 45 5.1.1. Ge Hitit Uygarl (M 1200-650).................................................................... 45 5.2. Frigyallar (M 750-300) ........................................................................................... 47 5.3. Lidyallar (M 700-300) ............................................................................................ 48 5.4. Urartular (M 860-580).............................................................................................. 50 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 53 RENME FAALYET- 6 .................................................................................................. 56 6. YUNAN SANATI.............................................................................................................. 56 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 64 RENME FAALYET- 7 .................................................................................................. 67 7. ROMA SANATI ................................................................................................................ 67 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 74 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 77 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 80 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 83 KAYNAKA ......................................................................................................................... 84
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 211GS0112 Grafik ve Fotoraf Alan Ortak Tarih alar Tarih alar dnemlerinin zelliklerini kavrayarak tarih eridi ve eserlerinin ikonografik zmleme becerisinin kazandrld renme materyalidir. 40/16 n koul yoktur. Tarih alarn incelemek. Genel Ama Tarih alar dnemlerinin zelliklerini kavrayarak tarih eridi ve eserlerinin ikonografik zmlemesini yapabileceksiniz. Amalar 1. Sanat ve sanat tarihi ile ilgili temel kavramlar inceleyebileceksiniz. 2. Prehistorik a dnem zelliklerini inceleyerek tarih eridi hazrlayacak ve dnemlerin tarihlerini, isimlerini ve nemli yerleim blgelerini erit zerinde doru yerletirebilecek. 3. Mezopotamya sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini yapabilecek. 4. Msr sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini yapabilecek. 5. Anadolu Uygarlklarn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini yapabilecek. 6. Yunan sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini yapabilecek. 7. Roma sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini yapabilecek. Bilgisayar, projeksiyon, internet, sanat galerileri, mzeler, slayt makineleri, atlye ortam, dnemlere ait sanat eserleri Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
SRE N KOUL YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME
iii
GR GR
Sevgili renci; Sanat tarihi dersi ve bu dersi oluturan 5 adet modl kitap size bir insan olarak gemiten gnmze gelen eserleri tanma, inceleme ve aratrma frsat sunacaktr. Bu modl kitapklar sayesinde renmeyi uygulamayla kalc hale getirecek ve uzun yllar boyu rendiklerini unutmayacak ve insanlarla paylarken bir birey olarak dnya gemiinin muhteem sanat krntlarn fark ettike evrenizle daha uyumlu ve bark yaamay reneceksiniz. Tarih alar modl, sanat, sanat ve dier bilim dallar ile sanatn ilikisini ortaya koyarken, sanat tarihi dersinin temelini de oluturacaktr. Bu sebeple bu modldeki kavramlar alglamay ve kavramay istemelisin. Dnya sanatna temel oluturan alar sanat, Mezopotamya, Msr, Anadolu Sanat, Yunan ve Roma sanat insanln geliimi ve insanca yaamnn en nemli zgrldr.
RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

AMA
1 Sanat ve sanat tarihi ile ilgili temel kavramlar inceleyebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Sanat ve sanat tarihi ile ilgili kavramlar aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortam, ktphane, niversitelerin sanat tarihi ve arkeoloji blmleri
1. SANAT VE SANAT TARH LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

1.1. Sanat Nedir?
Sanat, insanlk tarihinin her dneminde var olan bir olgudur. nsanln geirdii evrimler yaama biimlerini, yaama baklarn, sanat biimlerini ve sanata baklarn deitirmi, her dnemde ve her toplumda, sanat farkl grnmlerde ortaya kmtr. Bugn sanatn "duygusal ve dnsel etkileme gc"ne sahip oluu daha belirleyicidir. Bu anlaya en uygun tanm yapan Thomas Munro'ya gre; "sanat doyurucu estetik yaantlar oluturmak amacyla drtler yaratma becerisidir." Sanat, gzel ile uratr. Gzel greceli bir kavramdr. Kendi iinde tutarl bir btnl tayan ey irkin, ac verici, irendirici bile olsa estetik adan gzeldir. Sanat, nesnel ve znel yaklamlara gre farkl aklanr. Nesnel yaklamda sanat, toplumsal etkilerle, znel yaklamda ise salt bir bireysellikle yaratlr. Kant'a gre; sanatn kendi dnda, hibir amac yoktur. Onun tek amac kendisidir. Gzel sanat ancak deha yaratabilir. Hegel'e gre; sanattaki gzellik doadaki gzellikten stndr. Sanat, insan aklnn rndr. Kendisine doann taklidinden baka ama bulmaldr. Marks'a gre; yaratc eylem, insann ve doann karlkl etkileiminin bir aamasdr. Bu, toplumsal bir karakter tar. Sanat, yaam insaniletiren bir olgudur. Aratrc, yaratc, ok ynl tmel insana ulama abas iinde sanatlar geliebilir.
B. Croce; gzelliin yerine anlatm ne karr. Sanat, sezginin ve anlatmn birliidir. Bireysel ve teorik bir etkinliktir. Doa, sanatnn yorumu ile gzel olabilir. Sonu olarak sanat, deha dzeyindeki zekann, var olana kar tepkisinin, tutarl bir btnlk ierisinde somutlat bir alandr. Sanat, zekas ve sezgileriyle ann nnde giden insan olduu iin gerek sanatn anlayan azdr. Onu anlamak iin aba gerekir.
1.2. Sanat Felsefesi / Estetik

Estetik sz, konunun karmak ve zengin olmasndan tr, akla pek ok eyi getiriyor. Bu kelime kken olarak eski Yunana kadar iner. "Aisthetices" ; duyum, duyulan, alg, duyu ile alglamak gibi anlamlar vermekteydi. Estetik, bu anlamda duyulur algnn, duyusalln salad bilgi ile ilgili bir bilim olarak dnlyor. Estetik kelimesi ilk kez belirli bir bilim daln adlandrmak zere Alman felsefecisi A.G. Baumgarten (1714-1762) tarafndan kullanlmtr. Baumgarten, 1750-1758 yllar arasnda yaymlad Aesthetica adl kitabyla bu bilim daln temellendirir, konularn ve snrlarn belirtir. Bylece, felsefeden kesinlikle ayrlan yeni bir disiplin domutur. Bu sebeple, estetiin bir ad da sanat felsefesidir.
1.3 Sanat Kimdir?

Estetiin ele ald sorunlarn en banda herhalde sanat vardr. nk insan olan sanat olmasayd, sanat domazd. Sanatda, dier insanlarda grlmeyen kurma gc, duyarlk ve duygu stnl, arm zenginlii gibi zelliklerin bulunduundan bahsedilebilinir. Fakat bunlardan daha ayrc zellik, sanatnn algsndadr. Sanatda, dier insanlarda grlmeyen kurma gc, duyarlk ve duygu stnl, arm zenginlii gibi zelliklerin bulunduu sylenmektedir. Fakat, asl ayrc zellik, sanatnn algsndadr. Sanat, gerekliin taklidine o kadar kardr ki, modern estetik, temel ilkelerinden birini, sanat eserini gereklikten soyutlamada buluyor. te bu bakalklar, sanatnn yaratc kiiliinden gelmektedir.
1.4 Sanat Eseri Nedir?

Bir sanat eserinde ne var ki bizi bylesine etkiliyor, bizi bizden alp gtryor? Bir tabloya, bir heykele, bir romana, bir iire sanat niteliini kazandran ey nedir? nsan kendisini bir sanat eseri, szgelimi bir tablo karsnda bulunca, Delacroixnn dedii gibi; Renklerin, klarn, glgelerin bir dzene girmesinden doan ve tablonun musikisi denen bir izlenim alr. Tablonun daha ne dediini anlamadan, bu sihirli uyum insan kavrar. Sanat eserini, eitli elerin kaynamasyla biimlenen, ii ile d bir olan, duygu+dnce+renk+izgi ve ses bileimi olarak grmek, yanl olmaz. Sanat eserinde deien ey, ierik deil biim ya da biimsel baktr.
1.5 Sanat Tarihi

"Sanat tarihi nedir?" sorusunun en kestirme cevab, "sanatn tarihidir" eklinde verilebilir. Ancak bu tanmlama ok ksa ve kapaldr. Bu bilim dalnn zenginliini ve ok boyutlu muhtevasn yanstabilmek zere, u tarif yaplabilir: Sanat tarihi, tarih artlarndan doan madd kltr eyasn inceleyen bir bilimdir. Bugn bamsz bir bilim dal olan sanat tarihi, yeryznn gelmi gemi btn sanatlarn kapsayan birok konuyu ilgi alan iine alr. Dnyann herhangi bir kesinde ya da herhangi bir an belirli yllarndaki sanat hareketi, zetle insann sanat deneyleri olarak yaad her ey, sanat tarihinin ilgi alanna girer. Bundan da anlalyor ki genel bir sanat tarihi yannda, yalnzca belirli bir sanata ynelik sorunlar konu edinen zel sanat tarihleri vardr: in sanat, Trk sanat, Msr sanat gibi. Belirli karakteristiklerle birbirinden ayrlan bu sanatlar arasndaki ilikiler kadar ayn sanatn iinde yer alan slp ve ekollerin birbiriyle olan ilikileri de sanat tarihinin inceleme alanna girmektedir.
1.6. Sanat Tarihi ve Arkeoloji

Bu iki bilimin birbirleriyle olan ilikisi veya farkllklar ou defa yanl anlamalara yol aabilecek ekilde kartrlmaktadr. Arkeoloji ve sanat tarihinin ayr ayr bilim dallar olduunu ileri srenler bu ayrl u noktalarda toplarlar: 1. Her iki bilim, sanatn farkl devrelerini inceler. Arkeoloji, ncelikle eski Yunan ve Roma sanatn ele alr. Yunan-ncesi, Prohistorya ad verilen arkeolojinin zel bir alanna girerken, Roma devrinden sonraki sanatlar yani Bizans ve slm sanatlarn sanat tarihi inceler. Arkeoloji, insan elinden kan her trl (estetik deer tayan veya tamayan) malzemeyi inceler. Sanat tarihi ise bunlarn "gzel" olanlarn inceler. Arkeoloji, kendi eserlerini bulmak iin kazya aratrmalarda kaz esastr veya nemli bir yer tutar. bavurur. Arkeolojik
2. 3.
Grld zere, sanatn eitli tarih dnemleri iin ayr ayr bilim dallar domu gibi bir durum sz konusudur. Yunan ve Roma uygarlklarnn madd kalntlarn ortaya karp inceleyen arkeoloji, klsik arkeoloji adyla tanmlanmakta, klsik arkeolojinin balangc yaznn icadna kadar indirilmektedir. Gerekte, "eskinin bilimi" (arhaios + logos) anlamna gelen arkeolojinin, ilgi alanna bir zaman snr koymamas gerekirdi. teden beri bilim dnyasnda, enstit ve niversitelerdeki krslerde yerlemi olan bu yanllk, arkeoloji biliminin kurulu yllarndaki aratrmalarn, zellikle Yunan-Roma eserlerine ynelik olmasndan kaynaklanmaktadr. Daha sonralar Gney Amerika'dan Asya'ya, Afrika'dan Anadolu'ya kadar youn bir arkeolojik kaz faaliyetlerinin olduunu gryoruz. Bu kazlarda Ortaa kentleri kazld gibi, tarih ncesi yerleim merkezleri de kazlmtr.
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (OKTAN SEMEL SORULAR)
Aadaki sorular cevaplaynz. 1. 2. 3. 4. 5. Sanat nedir? Sanat kimdir? Sanat eseri nedir? Sanat tarihi nedir? Sanat ve arkeoloji bilimleri arasndaki farklar nelerdir?
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
RENME FAALYET- 2 RENME FAALYET- 2

AMA
Prehistorik a dnem zelliklerini inceleyerek tarih eridi hazrlayacak ve dnemlerin tarihlerini, isimlerini ve nemli yerleim blgelerini erit zerinde doru yerletirebileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Prehistorik a dnem zelliklerini inceleyerek tarih eridi hazrlaynz. Dnemlerin tarihlerini, isimlerini ve nemli yerleim blgelerini erit zerinde doru olarak yerletiriniz.
Aratrma ilemleri iin nternet ortam, ktphane, niversitelerin sanat tarihi ve arkeoloji blmlerini ziyaret ediniz.
2. PREHSTORK (TARH NCES) DNEM

2.1. Paleolitik a
Tarih ncesi uygarlnn gelime srecinde, kltrel evrelerin en uzunu ve buzul alarnn kltrel karl olan; insanln ilk ortaya kndan, M yaklak 10.000 yl ncesine kadar sren arkeolojik a. Bu ada ayta, akmakta, hayvan kemikleri ve aa gibi doal maddelerden yaplan ilk aletlerin kullanlmaya baland ve insanlarn maara, kaya sna gibi yerlerde "byk gruplar"/"kalabalk aileler" biiminde yaadklar bilinmektedir. Paleolitik insan, besinini avclk ve toplayclk yoluyla tketime hazr olarak salamakta; kendisi besin retmemekteydi. Ate, bu ada bulunmu ve i yenemeyen besinleri piirmeye, snmaya, yrtc hayvanlardan korunmaya yaramtr. Maara ve kaya snaklarnn duvarlarna izilen resimler yine bu an belirgin zelliklerindendir. Paleolitik alt, orta ve st olmak zere alt dneme ayrlmaktadr. Epipaleolitik a ise, doay denetimi altna almaya balayan insann, besi retimine geiinin hemen ncesinde yer alan adr. Anadolu ve Trakya iin ise, bugne kadar bilinen 212 Paleolitik/Epipaleolitik yerleme arasnda Yarmburgaz (stanbul) ve Karain (Antalya) maaralar, bu a en iyi yanstan yerlemelerdir (Resim 2.1).
Resim 2.1 Maara resmi, lascaux (Fransa)
2.2. Mezolitik a
Paleolitik adan byk farkllk gstermez. Paleolitik a ile neolitik a arasnda bir gei dnemidir. Bu an en zgn buluntular mikrolit diye adlandrlan akmaktandan yaplm geometrik biimli minik aletlerdir. Anadoluda Mezolitik ada, Samsun Tekkeky, Antalya Beldibi ve belba kaya snaklarna rastlanmtr (Resim 2.2).
Resim 2.2: Ta balk, beldibi (Antalya)
2.3. Neolitik a
Yeni Ta veya Cilal Ta Devri olarak da anlr. lk retim ve maara dnda ilk ky yerleimi balamtr. Yine bu ada gebeliin yerini tarm ve hayvanclk almtr. Anadoluda St Tarlas-Urfa, atalhyk-Konya, Haclar-Burdur, Kkhyk-Nide bu an nemli yerleim merkezleridir.
2.4. Kalkolitik a
Avcla olan ilgi azalm, maara duvarlarna yaplan avclkla ilgili duvar resimleri nemini kaybetmi ve giderek ortadan kalkmtr. Bu dnemde genellikle eitli anakmlekler zerine geometrik bezemeler biiminde resim yaplmtr. Anadoluda Beyce Sultan-ivril, Denizli, Fikirtepe-stanbul, kiztepe-Samsun ve Kumtepe-anakkale bu dnemin nemli merkezlerindendir (Resim 2.4).
Resim 2.4: Beyce sultan, ivril
2.5. Maden a
Maden a drt ksmda incelenir: Eski Tun (M.. 3000-2000) Orta Tun (M.. 2000-1500) Son Tun (M.. 1500-1000) Demir a (M.. 1000) Bu dnemde ta aletler yerlerini parlak perdahl, yzleri, kulplar, yiv biimindeki bezemeleriyle madeni kaplarn taklit edildii anak mlee brakmtr. Anadolunun Maden a, Orta Tun dneminde itibaren tarih alarna girer. Bu adaki yerleim alanlar, gneyde ukurova ve Amik blgesinde, batda Troia (Truva) evresinde, Anadoluda Ahlatlbel, Polatl-Gordion, Aliar, Alacahyk ve Kltepede arlkl olarak karmza kmaktadr (Resim 2.5).
Resim 2.5 :Vazo (Bronz a)
Resim 2.6:rnek Tarih eridi
10

B- OBJEKTF TESTLER (OKTAN SEMEL SORULAR)
Aadakilerden doru olan kk iaretleyiniz. 1. Hangisi tarih ncesi devir deildir? A) Maden Devri B) Kalkolitik Devir C) Neolotik Devir D) Mitolojik Devir Neolitik ada hangisi Anadoluda nemli yerleim yeri deildir? A) Haclar-Burdur B) St Tarlas-Urfa C) atalhyk-Konya D) Kumtepe-anakkale Hangi dnemde genellikle eitli anak-mlekler zerine geometrik bezemeler biiminde resim yaplmtr? A) Paleolitik B) Neolitik C) Kalkolitik D) Mezolitik Maden a aadakilerden hangisinden olumaz? A) Eski Tun (M.. 3000-2000) B) Orta Tun (M.. 2000-1500) C) Gm a (M.. 4000-3500) D) Demir a (M.. 1000) Hangi olay Yeni an balangc kabul edilir? A) stanbulun fethi B) Fransz htilali C) Yaznn bulunuu D) Kavimler g
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
11
UYGULAMALI TEST
Tarih alarna ait tarih eridi hazrlayarak, stnde alarn isimlerini ve nemli yerleim yerlerini iaretleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda tarih alarn ksaca incelemi olacaksnz. 1. 2. 3. 4. alarn tarihini karnz. Tarih eridini oluturmak iin cetvelle kada bir doru iziniz. Tarih srasna gre alarn isimlerini ve tarihlerini doru zerine yaznz. Anadoludaki yerleim merkezlerinin isimlerini tarih eridinde alara gre yerletiriniz.
12
DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Tarih eridi izdiniz mi? eridin zerinde tarih alarn iaretlediniz mi? nemli tarih olaylarn eridin zerinde gsterdiniz mi? Sanat ve ilgili kavramlar aratrdnz m? Aadaki ltlere gre almanz deerlendiriniz. EVET HAYIR
DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam EVET ise dier renme faaliyetine geiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
13

AMA
Mezopotamya sanatn inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Mezopotamya sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz. Bir sanat eserini plastik ve ikonografik adan inceleyiniz.
Aratrma ilemleri iin nternet ortam, ktphane, niversitelerin sanat tarihi ve arkeoloji blmleri
3. MEZOPOTAMYA SANATI
3.1. Mezopotamya Sanat
Mezopotamya szc Greke Potamos (nehirler) ve Mezos (aras) szcklerinin birleiminden domutur ve bu yeni szck genel anlamda Frat ve Dicle nehirlerinin Anadolu'yu terk ettii blgeden balayp iki nehrin birleerek Basra krfezine dkld noktaya dek uzanan nehirler arasndaki geni alan kapsar. Mezopotamya bataklk ve balk bir blgedir. Her yl iki nehrin taknlaryla blge sular altnda kalr; ama bu taknlar ayn zamanda blgenin bereketidir. Bu nedenle ok eskiden beri blgede yaam vardr. Blgeyi, Badat' orta nokta alp Aa ve Yukar Mezopotamya olarak adlandrabiliriz. Yukar Mezopotamya Asur yurdudur. Badat'n hemen aasnda Akad ve Babil, onun altnda Smerler ve nn dousunda Elemler grlr. Smerlerle balayan Mezopotamya mimarisi M 5000 yllarnda balar ve gnmze kadar gelir. Smerler M 3000 banda Frat ve Dicle Nehirlerinin mecralarna yerletiler. Bu insanlarn geldikleri yer yksek ran yaylalardr. Mezopotamya'nn corafi durumu yznden burada, Babil ve Asur'da ayr ayr uygarlklar doar. . ilk binlerde Mezopotamya'da kk kent devletleri vardr. Bu kent devletleri aralarnda durmadan savarlar. Ve bylece ynetim bir kentten dierine geerdi. Ayrca dtan gelen gler yznden bu blge sresiz olarak deimi ve gelime olana bulamamtr.
14
te bu yzden Mezopotamyada sanat, Msr'da olduu gibi mantkl bir geliim gsterememitir. Bu nehir boyu sanat, arkaik yn ile akla uygun ve salamdr. Ancak Msrdaki gibi portre anlayl ve insani deildir. Heykel sanat Msr'a gre daha inaidir. Yani tasvir etmiyor, buna karn eleri yan yana getirerek ina ediyor. Bu bakmdan monoton ve dekoratiftir. Mimari zengin bulular ve yaratclk iindedir. Mezopotamya'nn mimari sanatnda Msr'da olduu gibi stun, filpaye gibi eler ile cepheden anlatm, simetrik olu ve dikey kurulu vardr. Rlyeflerde teknik bakmndan derin bir kazma yoktur. Geni yzeylerde kbik bir anlatm iindedir. Bacaklar birbirine paralel ve vcut dar bir biimde gsterilmitir. Elbiseler btn vcudu rtmektedir. Bu kat, cepheden anlatm, simetri ve paralellik, arkaik sanatlarn ortak zelliidir. nasya heykeli Msr sanatna nazaran bir vcut heykelinden ok, bir elbise heykelidir. nasya sanatnda figr, Msr da olduu gibi bir blok iinde olmayp, figr bizzat bir bloktur. Yani nasya'da form ve tasvir bir btn iindedir bylece figr temsil edici bir grn kazanmtr. Mezopotamya mimarisindeki baz zellikler bize nasya sanatnn tasvir edici deil, inac olduunu gsterir. Bu ynden inceleyince Mezopotamya sanatnn ssleme sanatlarnda baarl olacan ve olduunu anlatr. Ss ve ziynet merak, kaplarda, mimaride, silahlarda ve mobilyalarda ak olarak gzlemlenir. Eya ve mimarideki ssler bir dzey zerinde gelii gzel datlmam olup ufki ve dikey olarak dzenlenmitir. Yani tasvirsiz motif, Mezopotamya sanatnn balca zellii olmutur. Mezopotamya sanatnn ilk zamanlarnda, organik biimlerin geometrikletirildii ve ss esi haline getirildii grlr. rnein; Fara'da bulunmu olan pimi topraktan bir levha zerindeki ylanlarn, bir rg motifi haline getirildii grlmektedir. Bu ekil deitirme, bizim kilimlerimizde olan durumdur. Germenlerin Gler andaki hayvan sslerine de benzemektedir. Ancak bu zellik, Orta Asya'da Avrupa'ya gemitir. Bitki saplar, sarmak yapraklar, iekler, gller ve palmiyelerin geometrik stilizasyon, nasya sslemeleri meydana getirir. Btn bu eler, Asur dininin gsterili tapnma sembolnde de vardr. nasya sanatna hakim olan bu inac anlay, belki sanatta bir tasviri anlatma engel olduysa da, bu lkelerin mimari eserlerinde bir gerilemeye sebep olmamtr. nasya sanatnn mimarisi, doa formlarnn taklidinden doan motifler olmad gibi, belli bir hayat durumunu anlatan motifler de deildir.
3.2 Eski Smer Sanat (M.. 2600- 2500)

Mezopotamya sanat, nasya sanatlar iinde yer alr. Bu blgede eitli halklar yerlemi, birbirleriyle kltr ilikilerinde bulunmu, savamlardr. Geni zaman aralklar iinde, kltr nderlii birinden dierine gemitir. Bu halklar iinde Sami rkndan olmayanlar Kassitler, Hurriler, Mitanniler ve Smerlerdir. Bu kavimlerin nerden geldikleri belli deildir. (Resim 3.2)
15
Resim 3.2: Kral Shaushatarn mhr (Mitanni)
Mezopotamyann ilk sanat hareketi, muhtemel olarak M 4000 yllarnda bir seramik zelliinde ak olarak grlr. Seramik kaplarda geometrik motifleri olan derin sevgi aka belirir. Bu an kaplarnda geometrik ssleme yannda, havyan ve bitkilerin geometrik bir biimle modl edilerek kap yzeyinde dzenlendii grlr. Bu kaplar ayrca renkli olarak yaplm ve bu renkli seramiklere Tell-Halaf kltr renkli seramii denmitir. Bu eit dekorasyonlu seramik, samarra da en olgun seviyesini bulur. Bitki motiflerinin stilize edilerek gayet ak kati formlar halinde, yzey doldurucu bir karakterde zellikle dokuma motiflerinde grlmektedir (Resim 3.2.1)
Resim 3.2.1 Seramik (Tell-Halaf)
3.3. Cemdet Nasr Sanat

Uruk'ta Gaura tepesinde mimari btnl olan bir yap bulunmutur. Bu yap bir esas salon ile yan odalardan ibarettir. Temel planlarndan anlald gibi bina matematik bir katiyettedir. Paralarn birbirine balan ve i mekan formlar da bir amaca gre biimlendirilmitir. Mezopotamya mimarisinin birok deneyden sonra bu plana ulatn anlyoruz.
16
Yerli halkn eserleri, mozaik gibi bir teknikle ve geometrik anlaytaki sslemelerdir. Bugn Berlinde bulunan mozaik bir duvar, bu ilk yerli halkn eserleri arasndadr. Bylece Uruk ve Cemdet-Nasr alar incelendiinde iki anlayta eserler grlr. Bunlardan biri geometrik anlamda bir ssleme-dekorasyon anlaydr. Dieri ise tasviri rlyef ve heykel sanatdr. Uruk-CemdetNasr kltrn sonuna doru, birden geometrik soyut anlatm yeniden oalr ve birinci plana geer. Buradan da eski yerli halkn yeniden kendi ynetimlerini ellerine geirdikleri sonucu karlmaktadr. te bu deime srasnda biz tarihte ilk kez olarak yaznn bulunduunu gryoruz. Bylece bu ada Mezopotamya, dnyada ilk kez yazy Msrdan nce icat etmi oluyor. Bu, dnya ve insanlk tarihinde nemli bir olaydr (Resim 3.3).
Resim 3.3: Yaz Tableti (Uruk)
3.4. Mesilim Sanat (M 2600-2500)

Bu a Cemdet-Nasr ile Akkad kltr arasndaki zaman kapsar. Bu an eserlerinde kahraman motifleri, yars insan, yars hayvan figrleri yannda vahi hayvanlar, boalar, yrtc kular ve bilhassa aslanlar yer alr. Lagal Entemenann vazosu ile El-Obedte bulunan bakr rlyef bu an en iyi eserlerindendir (Resim 3.4).
17
Resim 3.4: Gobelet (Laga)
Mesilim ann ilk, kaba ve derinlii olmayan figrl heykel slubu, Kili Mesilim kralnn adna gre isimlendirilmitir. lk bakta bu figrlerde bir Cemdet-Nasr rnei grlr. yleki, Cemdet-Nasr kaplarndaki yksek rlyefin kntl ifadesi iinde, boa yerine aslan biimlendirilmitir. Ne var ki bu kntlarn yzeyler halinde olduu da dikkat edilince anlalr. Bu an biimlendirmesi dekoratiftir. Bu ada yeni gelen bir kavmin mimarisi de deiiktir. Yaplarnda kullandklar tulalarn bir taraf dz, dier taraf hafif bombelidir. Tulalar, dikine bir balk kl gibi dizilmekte ve bylece binann yznde bir ssleme meydana getirilmektedir. Bu kavimden nceki Cemdet-Nasr halknn kulland tulalar ise, dzgn dikdrtgen prizma biimindeydi. Bir taraf bombeli tulalarn seimi, bu halkn eskiye ait bir inaat alkanln vermektedir. Esasen Cemdet-Nasr ann kuvvetli kaln yaplar bu tula ile ina edilemezdi.
3.5. lk ve Yeni Smerler (M.. 5000-2400; M 2150-1950)

Smerler yazy ilk bulan uygarlktr. Tapnaklarda mallarn depoladklar odalarn kaplarna, ne tr rn olduunu gsteren iaretler koymular ve bu iaretler gelitirilerek bir yaz diline dntrlmtr. iviyazs olarak adlandrlan Smer yazs yumuak kil tabletler zerine metal paralarnn bastrlmasyla yazlr ve sonra bu tabletler frnlanarak sertletirilirdi. Smerler, Mezopotamyann batak ve balk konumundan tr antsal yaplarn taknlara kar korumak gayesiyle daima yksek bir set zerine ina etmilerdir. (Resim 3.5.1-2-3)
18
Resim 3.5(1):Plaka (smer)
Resim 3.5(2): Smer Tapna (Zigurat)
Resim 3. 5: Silindir Mhr (Smer)
Her kentin merkezinde, kentin koruyucu tanrsnn tapna ve yneticinin saray bulunurdu. Kent kaln duvarl surlarla kuatlmt, ayn ekilde Smerlerin ilk dnem tapnak ve saraylar da nehir taknlarna kar ok kaln kerpi d duvarlarla korunuyordu. Saraylarn belirgin bir plan yoktur. htiyaca gre bykl kkl avlu evresinde sralanm oda ve salonlardan meydana gelir. Smer tapnaklar basit bir platform veya bir teras zerinde yer alr. Genellikle ilk nce st katlar tahrip olduu iin tapnan mimari blmlenmesi iin bir ey sylemek gtr. Ancak yine de tapnan merkezini, iinde klt heykeli ve sunan bulunduu byk bir salonun oluturduunu syleyebiliriz. Smerlerin, Zigurat ad verilen 3-7 kat aras deien yksekliklere sahip tapnaklarn geliimi yeni Smerler dneminde olmutur. Bu dnemin tapnaklar giderek klen katlar halinde birbiri zerine yerleen teraslardan oluur ve en stte yine asl tapnak blm yer alr. lk dnem yaplarnda farkl olarak bunlarda frnlanm tulalar kullanlmtr. st kat Tanrnn gkten inmesini salayan bir merdivenin balangc kabul edildiinden burada bir karlama tapna bulunur. Zemin kat ise Tanrnn evi kabul edilir ve iki blm arasndaki merdivenler cennet ile dnyann balantsn simgeler. Her katn d yzleri frnlanm tulalarla kaplanmtr ve sra sra da takn ayaklar katlarn cephelerini monotonluktan kurtarr (Resim 3.5).
19
3.6. Akkad Sanat

Mezopotamyann sanat hayatnda, da kavimlerinin gleri, kabartma formlu, grntye uygun hareketli, anatomiye dkn bir sanatn ortaya kmasna sebep olmutur. Bu sanat, derinlii olan bir heykel anlay olup, her yeni kavmin Mezopotamyaya gelii ile ortaya kan bir anlatm biimi yaratmtr. (Resim 3.6.1-3.6.2)
Resim 3.6: Bronz heykel (Akkad Kral)
Resim 3.7: Zafer Ant (Akkad)
Akkadlarda mimar, ssleyici bir ihtiama nem verdii gibi, insan artan plastik anlatmyla da dikkati eker. Bu Cemdet-Nasrn biimlendirme ekline balanabilen ya da hi olmazsa Cemdet-Nasra iten bir akrabalk gsteren bir sanattr. Akkad ana ait bulunan btn rlyeflerde, esirlere yaplan ikence, nem kazanan bir konu olmutur. Sava sahneleri Mezopotamyal iin ok nemlidir. Bu eserlerin Smer kltr ile doduu, ancak Akkad anda yapld kabul edilmektedir. Sava, zafer, esirler, esir dm asker, hep iki kii halinde kar karya ve yan yana olarak anlatlmlardr. Figrler st ste getirilmediinden vcutlar bamsz olarak ifade edilmilerdir. Mimarinin ilk geliim basamanda rlyeflerdeki bu husus, hep byle olmutur. Eserlerde, elbise kumann altndan vcudun formlar belli olmaktadr. Ayak, bacak ve ban profilden, vcudun cepheden oluu btn rlyeflerde korunan bir anlatm eklidir. Figr olarak evresi ile bamsz, ayakta duran bir heykel, bu ada Mezopotamyada ok az grlmektedir. Ancak byle, tam ba heykeli olarak kimi paralarn bugne dek kaldn gryoruz. Akkadlar zamannda dikkati eken zelliklerden biri byk ant heykellerin azldr (Resim 3.6).
20
Resim 3.8: Rlyef M 2300
3.7. Eski ve Yeni Babil Sanat (M 1900- 1600; M 626-539)

Smerlerin aa Mezopotamyada gcn kaybetmesi zerine egemenlik Babil Krallna gemitir. Bu dnemde mimari fazla gelimemi ama astronomide gelimeler kaydedilmitir. Eski dnemin en nemli yaps Ischalide Ishtar tapnadr. Tapnak ayr kutsal blm ieren dikdrtgen planl bir yap kompleksidir. Mimaride asl gelime yeni Babil anda ve zellikle Nabukatnezar dneminde grlmtr. Onun dneminde ortaya konulan eserler bakent Babilin mimarisinde nemli bir pay sahibi olmutur. Bu mimari eserler arasnda ehrin tanrs Marduk adna yaplan yedi katl Zigurat, kral saray, asma baheleri ve tapnaa gtren tren yolunun balangcndaki Ishtar kaps saylabilir. Babil Fratn Nabukatnezar tarafndan surlar dou ve kuzey ynnde geniletilmi ve en kuzey keye kraln saray yaplmtr (Resim 3.11:3.11:).
21
Resim 3.9: shtar Kaps
Kentin ok sayda kaps vardr ama bunlardan en nls Mardukun tapnana gtren tren yolunun balangcna iaret eden Ishtar kapsdr. Berlin mzesinde n cephesi ayaa kaldrlm, 12m yksekliindeki kapnn iki kemerli kaps vardr ve kaplar iki yannda yer alan mazgall kulelerin korumas altndadr. Kentin kuzeyinde bulunandan ayr asl saray bu tren yolunun sol tarafnda kalmakta ve avlu evresinde sralanm salonlar ve teraslardan olumaktadr. Sarayn hemen karsnda dnyann 7 harikasndan biri olduu kabul edilen Asma Baheleri yer almaktadr. Bu baheler kral Nabukatnezarn dalk bir lkeden olan ei Semiramisin vatan hasreti ekmemesi iin gerekletirilmi yapay setler zerine kurulmutur. Tanr Marduk adna yaptrlan tapnak, 7 katl, st katna rampa ile ulalan 90m yksekliinde bir zigurattr. Tevratta ad geen Babil kulesinin bu yap olduu sanlr. (Resim 3.13)
22
Resim 3.10 Zigurat (Babil)
3.8. Asurlular
Sava bir kavim olan Asurlar yukar Mezopotamyann dalk corafi karakteri ile tam bir uyum gsterirler. lk yerlemeleri Dicle ile Zap suyu arasnda, bakenti Asur olan blgedir. Asur lkesi dalk bir blge olduu halde, mimaride Mezopotamya gelenekleri esas alnarak, mimari yaplarnda frnlanm kerpi tula ve srl tulalar kullanlmtr. Asur kent surlar Hitit geleneinde olduu gibi kalnlklar 15myi bulan ift sra surla kuatltr ama farkl olarak malzeme kerpi tuladr. Kent kaplarna da nem verilmitir. Konut mimarisinde Bit-Hilani tarz konutlar yaplm ama bu ev emasnn ad, onlarn koyduu isim ile tannmtr. Mezopotamya geleneine uyularak burada da antsal yaplar bir set ya da teras zerine ina edilir. Saray yaplar kompleks binalar olup birbirine geileri olan avlular evresinde sralanm salonlardan meydana gelir ve bu tr yaplarn duvarlarnda nak izlerine rastlanmtr. Antsal yaplarn kaplarn Lamassu denen insan bal, kanatl ve be ayakl ok iri boa heykelleri korumaktadr. En nemli saraylar Khorsabadda II.Sargonun ve Kalhuda II. Asurbanipalin saraylardr (Resim 3.13).
23
Resim 3.11: Lamassu, Asur
Smer geleneine uygun olarak Zigurat formunda yaplrlar ve 7 katldr. En st kademede asl tapnak bulunur. Ziguratlarn 7 katnn her biri gne tayfndaki 7 renkten birinin rengini tar. Asur ehirlerinde kent d bir mezarlk sz konusu deildir. Halk cenazesini yaad evin bir odasnn zeminine gmer. Kral ve soylular iin kare yada dikdrtgen planl yer alt mezar odalar yaplrd. Derinlii 2 metreyi gemeyen bu mezar odalarnda l toprak altna gmlr ya da zemin stne bir sanduka ile braklr, yanna da eitli eyalar konurdu.
24
SANAT ESERNN NCELENMES

Aadaki ilemleri tamamladnzda sanatsal bir eseri incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge. z (erik) Resmin dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
25
RNEK SANAT ESERNN NCELENMES
Resim 3.12: Rlyef, Akkad
Mezopotamya dnemine zmlemesini yapmak.
ait sanat eserinin ikonografik ve
plastik adan
26
1.
Kullanlacak ara ve gereler: nternet ve ktphanelerden faydalanlmtr. Aratrma: Secreter Kalkinin kabartma silindir mhrdr. Eserin Genel Tanm Kabartma Mhr: Akkadlar dneminde M.. 2300l yllarda yaplmtr. Madde ve Teknik Bu Rlyef yap iin ta oyularak kabartma teknii (rlyef) elde edilmitir. Konu Silindir Mhr: Bu parada savata yakalanan esirlerin tutukluluu gsteriliyor. Sava anlatmyor. Bu da savalardan sonra esaretin varln ve insanlarn sava sebebiyle ldrlmediini ve sava sonras hukukun varln ortaya koymaktadr. Figrlerin durumu Erkek insan figrleri kullanlmtr. Ve bu kompozisyonda hareket vardr. Hayvan ve bitki motiflerine rastlanmamaktadr. Duraanlktan uzak ama simetrik te olan bu kompozisyon Akkadl iilerin sanat anlaynda genelde kyafet altnda vcut yapsn ortaya koyabilmek iken burada esirlere kyafet giydirilmemitir. Form ve ina nsan figrlerindeki vcut yaps gayet salkl ve ayakta yryor dengesindedir. Desenlerde paraya oturmu ve iyi ilenmitir. Eklemlerdeki kvrmlarn verilii ve ukurluklara den k miktar bie k-glge anlaynn da ne denli oturduunu gstermektedir.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
27
LME DEERLENDRME LME VE VE DEERLENDRME

C- OBJEKTF TESTLER (OKTAN SEMEL SORULAR)
Aadakilerden doru olan kk iaretleyiniz. 1. Hangisi sami rkndan deildir? A. Kassitler B. Hurriler C. Smerler D. Hepsi Eski Smer dneminde kaplarda hangi seramik kltr hakimdi? A. Tell-Halaf kltr B. Samarra Kltr C. El Obed Kltr D. Akkad Kltr Mesilim Sanatnn en nemli eseri hangisidir? A. Lagal Entemenann vazosu B. shtar Kaps C. Piramitler D. Babil tapna Lamassu denilen insan bal, kanatl ve be ayakl ok iri boa heykelleri hangi dnemin eserleridir? A. Babil B. Asur C. Akkad D. Smer Marduk Tapna hangi dneme ait sanat eseridir? A. Babil B. Smer C. Akkad D. Cemdet Nasr
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
28
UYGULAMALI TEST
Mezopotamya dnemine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik: Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu: Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu: Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge z (erik): Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
29

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi ? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg) EVET HAYIR
Aadaki ltlere gre almanz deerlendiriniz.
DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evet ler kazandz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam Evet ise dier renme faaliyetine geiniz.
30

AMA
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. RENME
ARATIRMA
Msr sanatn yapabilecektir. inceleyerek dneme ait eserleri ikonografik zmlemesini
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Msr sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.
4. MISIR SANATI
4.1. Akrep Zekhen ile ki Tal Narmer
Corafyasna gre biri "Delta" ve dieri "Vadi" olarak tanmlanan aa ve yukar Msr, tarih ncesi alarn sonuna doru, snrlar belirlenmemi bu yeil alanlarda kaynama sreci iine girmilerdi. Arkeolojik buluntulara gre Yukar Msr'n dank Sepatlar merkezi bir ynetim altnda birleme giriimlerinin simgesi akrep olmas nedeniyle "Akrep Kral" olarak bilinen Zekhan tarafndan balatld sanlmaktadr. Onun bu abasn brakt yerden devam ettiren ve snrlar Delta bataklklarna doru genileten dier kral ise Narmer'dir. Her iki kral da Msr'n birliini kurmakla nlenen efsanevi Menes'in ncln yapmlardr. Bunlardan zellikle Narmer'in Kekhen'deki (Hierakonpolis) mezarnda bulunan kayan tatan yaplm bir adak paletinde, Msr'n birlemesi ynnde yapt giriimlere ait tasvirler ve banda her iki lkenin simgeleri bulunan tac tad grlmektedir. lk birleik ta Aa Msr'a ait (Deshret) ile Yukari Msr'a ait (Hedjet) iie geirilerek btnletirilmi, bylelikle iki Msr ok anlaml bir ekilde birletirilmistir.
4.2. Yukar Msr Dnemi

Burada gnmzden yaklak 6500 yl ncelerine ait 3 kltrel tarih sreci ve blge belirlenmitir.
31
4.2.1. Badarian (M 4500- 4000)
Resim 4.1: Sava silahlar (British Museum)
Yukar Msr'n Nil Blgesinde El-Hammamiya, El-Matmar, El-Mostagedda, Erment, Hierakonpolis, Hammamat vadisinde ve El-Badari de Badarian olarak tanmlanan kltr sreci bulunuyordu. Bu blgedeki ilkel yerleimlerde hayvan derisinden yaplm adrlarda oturan, post ve hayvan derisinden yaplm giysileri kullanan, avclkla geinen "Semisedentary" insan topluluklar yaamaktayd. Nil'in dou yakasnda El-Matmar ve ElEtmantieh arasndaki l kysnda, bu dneme ait mezarlarda, bu dnem kltrn tanmlamamza yardm eden silahlar, aletler, ta ve fildii objeler, hanedanlar ncesi dnemde retilenlerin nc rnekleri olan kaliteli anak mlek buluntular ortaya karlmtr (Resim 4.1)
4.2.2. Naqada I (Amratian) (M 4000-3500)

Bu srete, Abydos ve Hierakompolis'de penceresiz oval kulbelerde yasayan daha gelimi topluluk rnekleri ortaya kyor. Metalin az kullanld Naqada kltr eserlerinden balca elde edilenler; zerlerinde tren, hayvan tasvirleri bulunan fildii akmakta ve bazalt tandan retilmi eyalar, elle ekillendirilmi anak mleklerdi. (Resim 4.2.)
32
Resim 4.2: Vazolar (British Museum) (M 3500-3000)
4.2.3. Naqada II (Garzean)

Bu dnemin en nemli zellii, Yukar Msr in giderek gelimesi ile kuzey Deltadan gnmzdeki Nubye blgesine yaplan gler ve Abydos'un gneyinde oluan youn yerleimlerdir. ki blge halknn kaynamaya balad bu dnemde ticaret ve el sanatlar geliti. Bakr, altn ve gm madenleri kullanlmaya baland: Dz daml drt ke kerpi evlerin yansra Hierakonpolis'de bir tapnak ina edildi. Duvar kabartmalar, boyal plasterler yapld. Gemi ve hayvan tasvirli anak mleklerin olduka ok retildii Naqada II kltr sresinde, Nil kylarnda retim faaliyetleri younlat. Erken dnemlerdeki bu gelimeler daha sonraki yksek uygarln habercisiydi. (Resim 4.3)
Resim 4.3: Hayvan figrl vazo (Brooklyn Sanat Mzesi - New York)
33
4.3. Eski Krallk (M 2900-2270)

Eski Msr kaynaklar lkeyi birletiren ilk kral olarak Menes'i kabul eder. Bu Kral la birlikte, Msr tarihi ve Hanedanlar dneminin balad kabul edilir. 3000 yl gibi ok uzun olan bu srenin ve artarda gelen yaklak 31 hanedann kolay kavranabilmesi iin, Msr tarihi "eski "orta" "yeni" olmak zere ana, bunlarda kendi iinde ara bolmler ayrlmlardr. Palermo ta, hanedanlar ncesi dnemde 120 kadar kral ismi verir. Msr birliinin saland ve 5 hanedann hkm srd bu erken doneme ait siyasi belgeler yeterli olmad iin ok byk belirsizlik vard. Bu dnem baz hanedan ekimelerine ramen kuzey ve gneyin birletirilmesi; firavun denen hkmdarlarn, monarik ynetimlerin balamas; ilk yasalarn, yaznn, takvimin, din, kltr, sanat biimlerinin temelini oluturan yksek dzeydeki Msr uygarln douudur. Menesin kurduu I. ve II. hanedan dneminde, nceleri Abydos yaknlarnda olduu sanlan Tinis kenti ynetim merkeziydi ama daha sonra iki lkenin tam snrnda bulunan Memphis kenti nem kazand. III. hanedann 2.firavunu Zoser, Sakkara'da basamakl ilk ta piramit grubunu yaptrd. Bu kompleksin nl mimar; Msr Tarihinin nl devlet adam, ayn zamanda hekim, air, din adam ve ba vezir olan Imhoteptir. IV. hanedann kurucusu Snofrudur ki kendisi iin Dashur'da iki piramit ve ller kompleksi yaptrmtr. Daha Sonra gelen firavunlar Msr'n byk Giza Piramitlerini yaptran Keops, Kefren, Mikerinosdur. Keops, Msr tarihi boyunca Gne Tanrs Ra ile zdeletirilmi, yasayan bir tanr olarak alglanmtr. Kefren ise kendi piramidinin yanna koruyucu Sfenks'i yaptrmtr (Resim 5.3).
Resim 4.3: Giza Piramitleri -Msr
Eski Krallk dnemi Firavunlar, Sina yarmadas ve Nubian'in gney kesiminde gvenli tampon blgeler ve kendi denetimlerinde ticaret yollar yaptrdlar. Msr gemileri Kzldeniz, Somali ve Dou Akdeniz adalarna ticari seferlerde bulundular. Lbnandan Sedir am, Afrika'dan fildii ve deerli talar ile Sina'dan bakr cevheri getiriliyordu. 5.hanedann son firavunu Unas'tan sonra firavunlarn denetiminin azalmas nedeniyle blgelerin merkezden kopma eilimleri ba gsterdi.
34
4.4. I.Ara Dnem (M 2270-2100)

Bu dnem 4 hanedandan olumaktadr. Eski Krallk dneminde salanan birlik, ara dnemin balangcnda ortaya kan siyasi ve ynetimsel olumsuzluklarla beraber dalmaya balad. Otoritesi zayflayan, nceleri direndilerse de zamanla yksek brokratlar, saray evresi ve Sepat beyleri kendilerine armaan ve tmar olarak verilen geni arazi ve grevleri, babadan oula geen byk maliknelere ve makamlara dntrdler. Bu ise giderek merkezden kopma, sorumsuz ve bana buyruk giriimlere neden oldu. Adaletli kamu ynetimi, yerini baskc ve karc feodallere brakt. Ardndan gelen kuraklk, ktlk, yoksulluk, baskc ve anari ile birlikte feodallerin toprak kavgalarn nleyemeyen merkezi ynetim paraland ve Eski Krallk kt. Orta Krallk dnemine kadar suren bu olumsuzluklar, zellikle Yukar Msr'n giderek ktleen durumuna ramen, firavunlar geleneksel glerini ve otoritelerini devam ettirebildiler. Byk boyutlu olmasa da piramitlerin, mezar ve tapnaklarn yapm srd. lke d glere kar korundu. Ticaret ve d ilikiler devam ettirildi.
4.5. Orta ve Yeni Krallk Dnemi

4.5.1. I. Ara Dnem (M 2100-1700)
Teb Kkenli, Antefin (X.Hanedan) yeniden Msr'da birlii salad. Ondan sonra II. Mnetuhotpe, ncelikle dank ordular bir bakanlk ve tek askeri ef altnda birletirerek lkenin zlemini duyduu bar ve huzur ortamn salad. XI. Hanedan n son firavunu V.Mentuhotpe 'in olumu veya kan i karklklar srasnda darbeyle ynetime el koyan vezir I.Amenemhet XII. hanedan kurdu.50 yanda iktidar ile alan Kral I.Amenhotep lke gvenliine ve kalknmasna ok nem verdi. Karada ve denizde askeri seferler dzenledi. D saldrlara kar "Prens Duvarlar" olarak nlenen kale dizilerini ina ettirdi. Devlet adamlar ve Krallar iin hazrlatt ynetim kurallar (Amenemhet and Instructions) bu konuda dnyadaki ilk yazl belgedir. O ve ondan sonra gelen firavunlar Giza'nn gneyinde (Listht) denen siyasi ve askeri yeni bir merkez kurarak lkeyi buradan ynettiler.
4.5.2. II. Ara Dnem (Hiksoslar) (M 1700-1555)

XII. Hanedan n karanlk bir biimde ortadan kalkmasyla, lke ikinci defa bir ara dnem ve blnme srecine girer. XIII. Hanedann ilk Firavunu Wegaf ve ardllar Yukar Msr'da Teb blgesinde, XIV. Hanedan n gsz firavunlar Aa Msr'da hkm srmekteydiler. Ancak kendilerini bekleyen acmasz Asya kkenli Hiksos ayaklanma ve istilasna kar aresiz kaldlar.
35
"Hikau" , "Khoswet" , "Amu" , "Seteyu" gibi adlarla anlan Hiksoslar atl sava arabalar, ar dz bronz kllar ile Aa Msr'i ele geirdiler. Ve deltann dousunda oluturduklar Avaris kentinde XV. Hanedan kurdular. Hiksoslar 150 yl Msr'da egemen oldular ve zamanla Msr kltrnden etkilendiler. lk kez byle bir igali yaayan Msr halk arasnda giderek ulusal duygular ve bamszlk eilimleri ortaya kt. Hiksoslardan kurtulmak iin Teb'li firavun II. Sekenenre-tao'nun Hiksos kral Apophis'e kar balatt sava, olu Kamose devam ettirdi. Onun lmnden sonra kardei I.Ahmose, Hiksoslar lkesinden kartarak Filistin'e oradan da Suriye'ye kadar srd. Gl Kadn Firavun Hatepsut, Cengver III. Tutmosis, Gnein Hizmetkr Akhenaton ve Ei Nefertiti, Taht Mezar olan Tutankamon, gnein donatt byk Firavun II. Ramses gibi hkmdarlarn ve eski msr tarihinin en parlak ve ilgin dnemidir (Resim 4.5).
Resim 4.5: Mezar, Nubyan
36
4.5.3. Yeni Krallk (M 1555-1090)

I.Ahmose lkeyi Hiksos igalinden kurtaran ve XIII. Hanedan kurarak yeni bir dnem balatan firavun oldu. Yaklak 500 yl boyunca 3 hanedann hkm srd bu uzun dnem "yeniden kurulu" "Amarna" ve "Ramsesler" olmak zere sreten oluur. Yeni Krallk dnemindeki monari lkede birlii salam, Akdeniz'de, n Asya'da, Afrika'da gvenlik ve egemenlik alanlar geniletilmi, yeni ekonomik kaynaklara sahip olmu, tarihindeki en varlkl, en retken ve en gl konumuna gelmitir. I.Ahmose'nin rehabilitasyon ve yeniden yaplandrma sreci ardndan gelen I.Amenhotep ve zellikle I.Tutmosis, igalinden alnan derslerle n Asya'da Filistini, Afrika'da Nubian ve Sudan'i birer eyalet olarak Msr'in egemenlik alan iine aldlar. I.Tutmosis ldnde, iki ayr einden biri kz dieri erkek ocuu birbirleri ile evlendiler. II.Tutmosis Tahta kt ama kars onun yerini ald. Msr'n ikinci kadn firavunu olan Hatepsut, 60 yanda ldnde III.Tutmosis uzun sre sabrszlkla bekledii ynetimi eline ald. Msr tarihinin en sava Firavunu oldu. Kade'e ard ardna seferler dzenledi. Daha sonraki Firavun II.Amenhotep babasnn oluturduu imparatorluk politikasn srdrmtr. Gize'deki byk Sfenks'i kumlardan temizletmi ve ayaklarnn arasna kitabesini koydurtmutur. Hattiler ve Mitanniler ile iyi geinmi barl bir politika izlemitir. XVIII. Hanedann btn firavunlarnn yatrmlarn Teb kenti ve tanr Amon inanc ynnde yapmalar ve bu olaanst byme ve glenme karsnda, dier tanr inanlar ve kentler ile bunlara bal rahip ve halk topluluklarn giderek Teb ve Amon inanc hegemonyasna girmekte veya buna zorlanmaktayd. Bu Hanedann 9.firavunu IV. Amenhotep bu duruma farkl bir yaklam gsterdi ve ok tanrl dinlere kar tek Gne'e (Aten) tapt. Teb'i terk ederek merkezi lde kurduu ve adna "Gnein ufku" anlamna gelen "Akhet-Aten" dedii yere nakletti. Kendiside "Aten'in hizmetinde" anlam olan Akheneton adn ald. Mitanni kralnn kars ile evlendi. Gzellii ve zarafetinden dolay karsna da Nefertiti ad verildi. Ama tek tanrl din anlay Msr tarihinde pek uzun srmedi. Firavunun lmesi ile Amon Rahipleri bask ile ok tanrl dine geri dndrdler halk. Msr'da Aten ve Akhenaton adlar silindi. Akhenaton'un ardndan Smenkhare ve Tutankamon baa getiler. Tutankamon'un ok kk yata lmesi yznden onun komutan olan Horemheb ynetimi ele ald. Kendisinin de varis brakmadan lmesi sonucunda ordularnn nl komutan olan I.Ramses 19.hanedann ilk firavunu oldu. Ardndan gelen olu I.Seti dnemi boyunca Asyadan gelen saldrlarla savat. Ad "Gne Tanrs Ra'nn Donatt" anlamna gelen eski Msr'n en byk ve en nl firavunu olan II.Ramses'in baa gemesi ile Msr 66 yl srecek olan parlak bir dneme girdi. Bu dnemde Hattilerle savaan Msr, Kades nlerinde Hattilerle Tarihin ilk yazl antlamas olan "Kades Antlamasn" imzaladlar. Asya sorununu zen ve lkesinde gl bir ynetim kuran II. Ramses mimariye de ok nem verdi. Kendisi iin Abu-Simbelde iki byk tapnak, Pelusiacda Pi-ramses adn verdii ynetim ehrini ve Teb'de Ramesseum olarak bilinen iinde astronomi odasnda bulunan antsal kompleksi yaptrd.
37
II. Ramses'den sonra zayflayan Msr Asya'dan gelen istilaclarla uzun sre savat. 124 ylda 11 Ramses daha firavun olarak Msr' ynetti. Yeni Krallk dneminin sonlarna doru III. Ramses'in sistemi ayakta tutan gayretlerine karn ondan sonraki XX. Hanedan ykm ve felaketin habercisi olmutur. Msr'n 2000 ylda oluturduu kkl yaps ve geleneklerine ball nedeniyle, Bu ykm nn snmesi iin yinede 1000 yl kadar ok uzun bir zaman geecektir(Resim 4.5)
Resim 4.6: Akhenaton, Nefretiti ve Tut
4.6. Ge Dnem (M 712-670)

Msr'n eski merkezi gcn yitirmesiyle ierden ve dardan ksa aralklarla ortaya kan yerli ve yabanc gler Msr ynetimine el koyabilmekteydi. Msr halk ve ekonomisi byk skntya dmt. XXV. Hanedan kuran Schabaka, Msr geleneklerine bal olarak ynetimi yeniden dzenledi. Kent ve tapnaklarda onarmlar ve yeni eklentiler yaptrd. Bar ve huzur geri geliyor gibiydi. Olu Schabataka ve sonraki Firavun Tharka da bu gelitirmeleri srdrdlerse de bu defa da Asur tehlikesi kaplarn ald.
4.7. Hellenler ve Ykl

Pers istilasndan sonra Msra gelen Byk skender bir fatih, bir kurtarc gibi karland. Gen Kral, l ortasndaki Siva vadisinde bulunan Amon rahipleri ve khinlerini ziyaret ederek tapnakta kutsal Apis boas iin kurban kestirdi. Amon inancna olan bu saygs rahipleri ok etkiledi ve onu "Amon'un Olu" olarak bir tanr gibi kutsadlar.
38
skenderin beklenmedik lmnden sonra Msr topraklar onun generallerinden Ptolemaios lara kald. Msr ve Helen geleneklerinin bir sentezi olan yeni bir kltr anlay ile Akdeniz ekonomi dnyas ile yakn bir ilikiye girildi. Bu amala bakent Memphisden skenderiyeye tand. Zira bu hanedann egemenlii smrgecilie dayanmaktayd. Geleneksel Msr merkeziyetilii ile lkeyi yneten ve denetleyen Ptolemaioslar'n Msra getirdii en byk yenilik skenderiyeyi bir ticaret liman olarak gelitirmeleriydi. Bu hanedann firavunlar gneyde Yukar Msr boyunca uzanan vadi evresinde geleneksel Msr mimari tarznda ok gzel tapnaklarda ina ettirdiler. Bunlardan bazlar bugn bile ayakta kalmay baarabilmitir. Son kralie VII.Kleopatra ile Msrda hanedanlar dnemi son bulmutur.
39
RNEK ESER NCELEMES
Resim 4.7: Apis Boas
Msr dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Bizim semi olduumuz sanat eseri Msr dnemi sanatna ait bir boa heykeli.
1.
Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler Dvd, vcd nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Msr Dneminde yaplm bir heykeldir. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi : Eski Msr dnemi Eserin ad : Apis Boas Yapm yl :
2.
3.
40
4.
Madde ve Teknik: Ta malzeme kullanlm, o dnemde metal malzeme kullanlmamaktayd. Konu: Muhtemelen sadece hayvan olarak betimlenmi ve hibir zaman hayvan bal bir insan olarak gsterilmemi eski bir Msr Tanrsdr. Apis ounlukla Ptahla balantl olmutur ve kltnn merkezi Memphistir. Aslnda Apis verimlilik tanrsdr. Gne diski ve uraeusserpentten oluan boa tacyla betimlenmitir. Kutsal Apis boas Memphiste bulunurdu ve Serapumda byk bir kitle halinde Apis boalarnn mezar bulunuyor. Figrlerin durumu: Hareketli, detaylar gayet dzgn, ba blgesi zenli. Form ve ina: Son derece dzgn bir hareket var. Hayvann oran- orants dzgn. z (erik): Eski Msr'a aittir. "Apis kz" ad verilen ve tanrnn ruhunu tadna inanlan hayvan, bu ynde ok gzel bir rnek oluturur. Memphiste kutsanan Apis kz'nn, belirli baz fiziksel zellikler tamas gereklidir. Bu hayvann, Memphis blgesinin yresel tanrs olan Ptah'n ruhunu tayp tamadna ancak rahipler karar verir. Gvdesinde beyaz lekeleri olan siyah renkli bu kzn, banda gen eklinde beyaz bir iaret vardr. Bu iaret dnda, srtnda da akbabaya benzeyen bir ekil, sa yannda hilal biimli bir belirti ve dilinin zerindeyse hamam bceine benzer bir iaret bulunur. Ayn zamanda kuyruk tylerinin de ift olmas gereklidir. stte belirtilen bu zelliklere sahip olan Apis kzne, yaad srece, Memphisteki Ptah Mabedi'nin karsna yaplm olan bir tapnakta ok byk bir zen ve dikkatle rahiplerce baklr. Gndzleri belirli saatlerde hava almas iin avluya kartlan kutsal kzn her hareketinden, tapnaktaki rahipler bir anlam kartrlar. Bu hayvann lm, Msrllar iin byk bir mateme neden olur. len kzle ayn fiziksel zelliklere sahip yeni bir kz bulunmaldr. Rahipler sratle kutsal iaretleri bedeninde tayan yeni kz ararlar. Yeni Apis kz'nn bulunup meydana karlmas ise byk sevin gsterileriyle kutlanr.
5.
6.
7.
8.
41

Bu faaliyet ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.
D- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. Badarian dnemi M 4500-4000 yllar arasndadr. Amratian dnemi msr sanatnda heykellerde malzeme olarak metal ok kullanlrd. Giza piramitleri Yeni Krallk dnemi Msr sanat rndr. Msrda son kralie 4. Kleopatradr. Tarihin ilk yazl antlamas olan "Kades Antlamasn" imzaladlar.
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
42
UYGULAMALI TEST
Msr dnemine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler Dvd, vcd nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik: Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu: Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu: Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge z (erik): Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
43

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR EVET HAYIR Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi ? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg)
Aadaki ltlere gre yukardaki almanz deerlendiriniz.
DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evet ler kazandz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam Evet ise dier renme faaliyetine geiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
44

AMA
RENME Anadolu Uygarlklarn inceleyerek dneme ait eserlerin ikonografik zmlemesini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Anadolu uygarlklar sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.
5. ANADOLU UYGARLIKLARI SANATI

5.1. Hititler (M 1650/1620-650)
Asur Ticaret Kolonileri anda Anadolu irili ufakl birok beylik arasnda paylalm durumdayd. Yazl kaytlarda adlarna rastlanan baz beylikleri yle sralyabiliriz : Nea (Kane), Hattu, Mama, Puruhanda, Kuara, Zalpa. Yazl belgelerde Kuara'l olduu belirtilen Pithana ve olu Anitta zamannda Anadolu' da merkezi bir devletin kurulmasna doru yol alnmtr. Anitta Nea, Zalpa ve Hattu'u ele geirerek ilk kez byk kral unvann almtr. Asl olarak Anitta'dan yzyl sonra ayn soydan gelen Kuaral Labarna, Hattu'u bakent yapp, kente Hattua, kendine de Hattual anlamna gelen Hattuili adn vermi, bylece M 1650-1620 yllarnda Hitit Devleti resmen kurulmutur. I.Hattuilinin Hattuay bakent yapmasndan sonra Hitit Devleti hzl bir biimde gelimeye balad. I.Murili dneminde Halep ve Babilin alnmasyla Hitit Devleti Yakn Dounun en etkili siyasal glerinden biri haline geldi. Bu dnemde kap formlarnda sadeleme gze arpan zelliklerdendir. Fakat Hititlerin bibru dedikleri hayvan eklinde trensel kaplar (Rithon) yapma gelenei srmektedir. Kap formlarna eklenen bir yenilikse byk vazolar zerine kabartma frizler eklinde yaplan ve daha ok dini trenlerle ilgili olan sslemelerdir. Bu sanat daha sonraki kaya kabartma sanatnn ncs durumundadr.
5.1.1. Ge Hitit Uygarl (M 1200-650)

Hattuann M 1200 dolaylarnda tahrip edilmesinden sonra Hitit gelenei Gneydou Anadolu ile Kuzey Mezopotamyada sregider. Hattuada, Alacahykte ve daha birok Anadolu yresinde tanyageldiimiz sanat eserleri deiik biimlere brnr. Dzinelerce kent devletiklerinden oluan bu beyliklerde, balca drt sanat dnemi grlmektedir:
45
Geleneksel Ge Hitit Stili (M 1050-850): Malatya Aslantepe (Byk Hitit Krall ikonografisini devam ettirirler - Halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde sergilenmektedirler)
Kargam (Eserler Ankara AMMde olup bazlar 8. yzyln sonunda Korinth vazo ressamlarna rnek olmutur). (Resim 5.1.1)
Resim 5.1.1: Kral Ashurnasirpal II (M.. 883-859)
Asur Etkisi Gsteren Ge Hitit Stili (M 850-800) : Zincirli (Bu eserlerde Hitit biimi salar yannda, kraln ensesinde Asur sa topuzu da grlmektedir stanbul, Eski ark Eserleri Mzesi) Asurlam Ge Hitit Stili (M 800/750-700):Ge Hitit sanatna Aram eleri yannda Asur zelliklerinin girdii dnem. Bu eserlere zellikle Zincirli, Sakegz, Kargam, Malatya ve Tell Halaf rnekleri bu dneme ait eserlerdendir. rnein, Hitit aslanlarndaki stilize edilmi yrek biimindeki kulak yerine bu dnem aslanlarnda natralist kulak grlmektedir. Ayrca kaladaki W-motifi N biimini alm, oradan da Urartuya ve bozulmu Wmotifi biiminde Hellen sanatna gemitir. Geleneksel Hitit ku adamlar da Kartal bal, at kulakl ekle dnmtr. Hellen vazo ressamlar Sakegz ku adamlarn aynen kopya ederek kullanmlardr. Aramlam ve Fenikelemi Ge Hitit Sanat: Semitik topluluklar olan Aramlar ve Fenikelilerin gneyden gelip Kuzey Mezopotamyaya yaylmalar sonucu, Hitit sanatna bu unsurlar da egemen olmaya balar. Zincirli (ksmen Berlin Mzesinde), Sakegz, Mara (Louvre ve Adana Mzelerinde), vriz Kaya Kabartmas, Karatepe heykel ve kabartmalar bu dnemin en bilinen eserleridir. (Resim 5.1.2)
46
Resim5.1.1.2 Tarhunpiyas Kabartma (M 8 yzyl)
Hellenler M 8. yzyl balarnda gemiler ina edip Dou Akdenizde ticaret yapmaya baladklar zaman (M.. 750 tarihinde kurulan Antakyann gneyindeki Al Mina Hellen kolonisi gibi) ark sanatnn (Msr, Fenike ve Ge Hitit) etkisi altnda kaldlar.
5.2. Frigyallar (M 750-300)

Hitit mparatorluunun kmeye balad yllarda Anadolu Kafkaslar ve Boazlar zerinden gelen baz gmen gruplarn etkisi altna girmeye balamt. Doudan gelenlere Mukiler deniyordu ve Elaz yresine yerlemilerdi. Batdan (Makedonyadan) gelenler ise Bryg adn tayorlard ve Marmara denizinin gney blmne yerlemilerdi. Anadoluda Phrygler adn alan grup M 10 yzyldan balayarak daha ieriye, Gordion yresine ulamlard. M 8. yzyln ortalarnda merkezi bir devlet kuran Friglerin kurucularnn Gordios olduu sanlmaktadr. Asurlularn Mukili Mita dedikleri olu Midas ise nceleri Urartu ve Tabal Krallklar ile birleip Asura kar bir koalisyon oluturmusa da M 8. yzyln sonlarnda doudan gelen Kimmerlere kar Asur ile dostluk anlamas yaparak dikkatini batya yneltti. Yunanistandaki Delphoi tapnana armaanlar yollad, Lydia Krall ile dostluk ilikileri kurdu ve Bat Anadolu kylarndaki Kyme kenti NemrutkaleAliaa) kralnn kz ile evlendi. Frig soylular llerini ya kayaya oyulmu mezarlara ya da tmls denen yma mezar tepelerinin altndaki odalara gmerlerdi. Kaya mezarlarnn kimilerinde cephe kabartmalarla sslenmiti. Tmlslere Gordion, Ankara ve Kerkenezda blgelerinde youn olarak rastlanmaktadr. Bunlardan en by Midasa ait olduu sanlan 300 m apnda ve 53 m yksekliindeki Byk Tmlstr. Tmls gelenei Anadoluya yabancyd ve Frigler tarafndan Makedonyadan getirilmiti.
47
Frig kentleri iinde Gordionun zel bir yeri vardr. Saray yaplarnn bulunduu kesim bir tepe zerine kurulmutu. Bu yaplarn en dikkat ekici zellii tmnn megaron planl olulardr. Bat Anadoluda M 3. binyln balarndan beri kullanlan bu tr yaplar nde bir giri hol ile arkadaki byk salondan oluuyordu. Hint-Avrupa kkenli bir dil kullanan Friglerin yazlar tam olarak zlememitir. Frigler dokumaclk, marangozluk ve madencilikte ok ustaydlar. Gordion tmlslerinde bulunan ivi kullanlmakszn birbirine gemelerle tutturulmu panolar ve mobilyalar ile fibula ad verilen engelli ineler ve makara kulplu kaseler Friglere zg eserlerdir. Frig sanat, Hititlerin yan sra Urartu, Asur ve Eski Yunan sanatnn da izlerini tar. Frigler, kaya antlar eitli insan ve hayvan motifleriyle bezediler. Tanra Kibele iin yaptklar tapnaklarn duvarlarn, pimi topraktan levhalarla sslediler (Resim 5.3).
Resim 5.3: Tanra Kibele
5.3. Lidyallar (M 700-300)

Bat Anadoluda Gediz ve Kk Menderes yrelerinde oturan bu halkn nereden geldii kesin olarak belirlenememitir. Antik dnem yazarlar onlarn gneydeki Karyallar ile kuzeydeki Mysiallar ve Frigler ile akraba olduklarn sylerler. Hint-Avrupa karakterli bir dilleri olan Lidyallarn Bat Anadoluda M 2. binyln ikinci yarsndan itibaren varolduklar kabul edilmektedir. En ileri dnemlerindeki krallar aada verilmektedir:
48
Gyges M 680-652 Ardys M 652-625 Sadyattes M 625-610 Alyattes M 610-575 Kroisos M 575-546 Lidyann parlamasnn nedeni blgede bulunan altn madenleriydi. Bu madenin M.. 7. yzyln bandan beri Sardeste iletilmeye balamas Lidyallar zenginletirmi ve glendirmiti. Lidyann Anadoludaki uygarla katks daha ok ekonomi dalnda olmutur. Altn sikkeler basarak ticaretteki dei-toku usuln deer ekonomisine evirmilerdir. (Resim 5.3.1-5.3.2) Lydia soylular llerini, Friglerdeki gibi tmlslere gmyorlard. Bu tmlsler Sardesin kuzeyinde Marmara Gl kysnda yer alrlar. Bunlardan 355 m. apnda ve 61 m. yksekliindeki tmls Anadoludaki en yksek yma mezar rneidir. ok zengin olan Anadolu mozayiinde sz edilmesi gereken ve bugn de izlerine rastladmz baka uygarlklarda vardr. Demir anda incelenmesi gerekenler arasnda Karia ve Lidya uygarlklarn sayabiliriz. Hint-Avrupa ailesinden olan dilleri Hitit ncesi eler tamaktadr. Kariallarn daha nceleri Bat Anadoluda yerlemi olduklar bilinen Leleglerden, Lykiallarn ise Luvilerden geldikleri sanlmaktadr. Lidya uygarlnn en zgn rnekleri arasnda kayalara oyulmu antlar yer almaktadr. Lidya devletinin M 546 ylnda son bulmasyla ranllar Ege Denizi kylarna kadar tm Anadoluyu ellerine geirdiler. Pers egemenlii M 333 ylna dein srd. Bu dnemden sonra yerli kltr geliiminin yerini Batdan gelen yeni etkiler ve bunun sonucunda ortaya kan bir kltr almaya balad.
Resim 5.4: Lidya altn para
Resim 5.5: Sardes
49
5.4. Urartular (M 860-580)

Urartularn en nemli almalar bayndrlk alannda olmutur. Bunun nedeni de blgenin sarp kayalk yaps nedeniyle son derece ll biimde ina edilmesi gereken kaleler ve ehirlerin gerekli olmasdr. Urartular tarafndan ina edilen kale, kent, baraj, su kanal, tapnak ve kaya antlar bu bayndrlk almalarnn en canl tanklardr. Ayrca Tupada kayalara oyulmu olan Urartu kral mezarlar trnn dnyadaki ilk temsilcileridir. Urartu dini ok tanrlyd. En nemli tanrlar Haldi (Sava Tanrs), Teieba (Frtna Tanrs-Hititlerde Teup) ve ivini (Gne Tanrs) idi. Urartular bu tanrlara ak hava kutsal alanlar yannda kendilerine zg byk bir kompleks oluturan tapnaklarda da trenler dzenlerlerdi. Bu tapnaklarn en ilgin zellii tanr heykelinin durduu kare planl yksek kuledir. D yzlerine tanrlara adak olarak sunulmu tun kalkanlarn asl olduu bu yaplarn i duvarlar mavi ve krmznn egemen olduu duvar resimleriyle bezeliydi. Bu tr tapnaklara rnek olarak Arnn Patnos ilesindeki Aznavurtepe kalesindeki tapnak ile Toprakkaledeki tapnak verilebilir. Urartu saraylar genellikle iki katlyd. Alt kat mutfak, banyo, tuvalet gibi hizmet birimlerine ayrlmt. st katta ise byk bir kabul salonu ile yatak odalar bulunmaktayd (avutepe ve Adilcevaz Urartu saraylar gibi). Urartu devletinde her trl alt yap hizmeti devlet tarafndan planlanmt. Bunlar arasnda sulamaya zel bir nem verilmiti. Kral Menuann yaptrtt 56 km uzunluundaki su kanal (amram Kanal) 2800 yl nce yaplm olmasna ramen bugn hala Vanda hizmet vermektedir. Ayn ekilde Toprakkale iin ina edilmi olan Keigl Baraj baz onarmlarla gnmzde de kullanlmaktadr. Ayrca Urartu ehirleri arasndaki ulam salayabilmek iin bir karayolu ebekesi kurmulard. Dnyann en eski ulam sistemlerinden olan Urartu karayollarnn en etkileyici kalntlar Bingl dalar zerindedir. Vandan Palu, Harput ve Malatyaya uzanan bu karayolu ortalama 5.40 m geniliinde olup, her 25- 30 km de bir konaklama istasyonu bulunuyordu. Kuyumculuk, kabartmalarla ssl tun kemerler, tuntan heykeller, kazanlar, at koum takmlar ve silahlar ile demirden amdanlar dikkat ekicidir (Resim 5.6-5.7)
Resim 5.6: Heykel
Resim 5.7:Madalyon
50
RNEK ESER NCELEMES
Resim 5.8: MS 780-756 Urartular Dnemi bronz an-Metropolitan Mzesi
Urartu dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Bizim semi olduumuz sanat eseri Urartu dnemine ait bronz an.
51
1.
Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Uratular dneminde Urartulardan Kral Argishti iin yaplm bir an. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi : Urartular dnemi dnemi Eserin ad : Urartu kraliyet isim argishti yazl an Yapm yl : MS 780-756 Madde ve Teknik: Bronz,metal den yaplmtr; (8.71 cm) Konu: Kral Argishti iin yaplan bu an metal, ta ve bronzun beraber uygulanmasnda ba elemanlar ve malzeme ierii asndan ne kadar kuvvetli olduunu ortaya koymaktadr. Figrlerin durumu: Figr kullanlmamakla beraber kubbe gibi olan ksmda yaprak eklindeki kabartma biim sslemenin de nemini ortaya koymaktadr. Form ve ina: Bronzun ve dier metallerin birbirine entegrasyonu ve ann grsellii kullanlan eyalarda ve dolayl olarak ta mimarlk gelinen noktay ortaya koymaktadr. z (erik): Dairesel yaplar ve pencereciklerdeki baarl uygulamalar ve metallerin kullanm Urartularn sanata olan ilgisini ve gelimi bir sanat birikimlerinin olduunu ortaya koymaktadr.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
52

E- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. M 1650-1620 yllarnda Hitit Devleti resmen kurulmutur. Hititlerde balca 7 sanat dnemi grlr. Ge Hitit sanatna Aram eleri yannda Asur zelliklerinin girdii dneme Asurlam ge Hitit stili denir. M 8. yzyln ortalarnda merkezi bir devlet kuran Friglerin kurucularnn Gordios olduu sanlmaktadr. Tmlslere Kayseri, Hatay ve Alacada blgelerinde youn olarak rastlanmaktadr. Lidya soylular llerini, Friglerdeki gibi tmlslere gmyorlard. Urartu saraylar genellikle yedi katlyd. Dnyann en eski ulam sistemlerinden olan Urartu karayollarnn en etkileyici kalntlar Bingl dalar zerindedir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
53
UYGULAMALI TEST
Msr Dnemine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik: Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu: Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu: Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge z (erik): Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
54

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi ? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg) Aadaki ltlere gre yukardaki almanz deerlendiriniz. EVET HAYIR
DEERLENDRME
55

AMA
RENME Yunan sanatn inceleyerek dneme ait eserlerin ikonografik zmlemesini yapabilecektir.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Yunan Sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.
6. YUNAN SANATI
Anadolu, M II. binden balayarak daha ok Doudan gelen etkilere akt. Ama bu durum M 1200 yllarndan sonra deierek, Bat ile ilikiler nem kazanmaya balam ve Roma ann sonuna kadar srmtr. Bugnk Bat uygarl kkenini, byk lde Anadolu topraklarnda M 1200de balayan ve uzun yllar srecinde gerekleen kltr geliimine borludur. Ege dnyas M 16. yzyldan M 1200e kadar Miken ann etkisinde kalmtr. Miletos, Troja, Ephesos, Mskebi buluntular da bu etkiyi kantlamaktadr. M 1200-1050 yllar aras Bat Anadolu iin karanlkta kalm bir dnemdir. M 1050 yllarndan sonra ise genelde Polis ad verilen ilk kent devletleri kurulmaya balamtr. Bu kentler, evresinde bir sur bulunan aa kent ve gerisindeki Akropolis ad verilen yksek bir tepeden oluuyordu. Balangta dzensiz bir plana sahiptiler. M 5. yzyldan balayarak dzenli plan uygulanan kentler de vardr ki, bunlara tasarmnn Hippodamosa ait olduu dnlen dama tahtas planl Miletos ve Priene kentleri rnek gsterilebilir. Bu kentlerin ana merkezlerinde devlet oca, tapnaklar, resmi yaplar, pazar meydanlar (agora) ve dier yaplar yer alyordu. Antik mimarinin en nemli yap tipi Tapnaktr. Tanrnn evi olduuna inanlan tapnaklar tanrnn heykelini ve ona adanan kutsal eyalar korurlard. Yunan tapna Megaron denen bir yap tipinin gelimesiyle ortaya kmtr. M 7. yzyldan beri tatan yaplan tapnaklarda nceleri yon ve Dor ad verilen iki dzen hakimdi, sonradan bunlara Korint dzeni de eklenmitir. Tapnaklar M 6. yzylda ana biimlerini alm, Yunanistanda ortaya kan Dor dzeni daha ok Gney talya ve Sicilyada kullanlmtr. yon dzeni ise Bat Anadoluda ortaya karak yaylmtr. Ama Bat Anadoluda da Dor dzeninde tapnaklar vardr. Buna bir rnek olan Assosdaki (Behramkale) Athena Tapna kabartmal arkhitravlar ile klasik Dor tapnaklarndan ayrlmaktadr (Resim 6.1-6.2)
56
Resim 6.1: Dor yon Korint Nizam Stun Balar
Resim 6. 2: Assos Athena Tapna (Dor Nizam)
Klasik a, M 5. yzyl tapnaklarnn en gzeli, Atina Akropolndeki Parthenondur. Bu tapnan tasarm ve heykeltralk ileri zamann nl heykeltar Phidias tarafndan yaplmtr. Ama Parthenon saf bir Dor tapna olmayp yon dzeninin de etkisinde kalmtr. yon dzenini Dor dzeninden ayran en nemli zellik, stunlardr. yon dzeninde stunlar daha ince ve yksek olup bir kaideye ve voltl bir bala sahiptirler. M 6. yzyl ait yon tapnaklarnda cella, iki stun dizisi ile evrelenmitir. Bu tipteki tapnaklarn en nlleri, Samos (Sisam) Hera, Efes Artemis ve Didyma Apollon tapnaklardr. yon mimarl Anadolunun gneybatsndaki Lykia ile douda rana kadar olan blgede, batda da M 5. yzylda Atinada etkili olmutur. (Resim 6.1.3)
Resim 6.3: Parthenon Tapna
57
M 4. yzyl ve Hellenistik dnem (M 330- 30) mimarlnn en nemli rnekleri Priene Athena Tapna ve Didymadaki Apollon Tapnadr. Hellenistik dnemin teki nemli tapna ise mimar Hermogenes tarafndan M 2. yzyl ortalarnda Menderes Magnesiasnda yaplan Artemis Tapnadr. Bu tapnak saaklnda friz kullanlmasyla sonraki tapnaklarla rnek olmutur. Korint dzeni ile M 5. yzylda olumaya balam ama M 4. yzylda gelimitir. yon dzeninden fark, akant yapraklarndan oluan stun balklardr. Silifke dolaylarndaki Uzuncabur Zeus Tapnanda ve Atinada Zeus Olympos Tapnanda grlen bu dzen, daha ok Roma anda kullanlmtr (Resim 6.4)
Resim 6.4: Zeus Olimpos Tapna (Atina)
Tapnaklarn dndaki mimari tipler, rnein evler hakkndaki bilgilerimiz ise M4. yzyla dayanmaktadr. Anadoluda genellikle avlulu ev planlar uygulanmtr. Priene kenti ile Delos adasnda gn na karlan evler en iyi rnekleri olutururlar. Saraylarn en iyi rnei ise Bergamadadr. Antik kentlerde ayrca, pazar yerleri, bir yamaca yaslanm oturma kademeleriyle tiyatrolar, konser binas (odeon), ehir meclisi binalar (buleuterion), fikir ve beden eitiminin yapld gymnasionlar, atletizm yarmalarnn yapld stadionlar da bulunmaktayd. Antik kentlerde nekropol ad verilen mezarlklar da nemli bir yer tutar. zellikle kral mezarlar arasnda Anadoludaki tmls mezarlar, Ksanthosdaki (Harpiler) gibi kule ya da paye tipli mezarlar ve tapnak tipli mezarlar nemlidir. Tapnak tipli mezarlarn en nemlileri ise nereidler, Belevi Mausoleumu ve Halikarnassos Mausoleumudur. teki mezar tipleri arasnda kaya mezarlar ve lahitler de nemli yer tutar.
58
Heykeltralk sanatnda ise nceleri kil, ta, kemik, fildii ve tun gibi malzemelerden yaplan ilkel heykeller, M 7. ve 6. yzyldan balayarak antsallamlardr. Bu arada baz ekoller olumutur. rnein, Girit-Peleponnes ekolne giren sanatlar, Msr etkisi altnda frontal, dimdik ayakta duran antsal plak erkek heykelleri yapmlardr. Bir baka ekol ise yonyada gelimitir. Miletostan Didymaya giden kutsal yol zerindeki oturan heykeller bu ekole aittir. Her iki ekol de Atinay etkilemi ama Atinal sanatlarda farkl zellikler gstermitir. M 5. yzylda frontal duru deierek, doaya daha uygun bir duru biimi salanm ve Atinal sanatlar zgn yaptlar vermeye balamlardr. Disk atan heykeli ile Myron, iki hareket arasndaki an vermekte baar gstermitir. Atina heykelcilii Phidias ile doruk noktasna ulamtr. Parthenon heykeltra olan Phidias, teknik glkleri yenmi, elbise ile vcut arasndaki uyumu salamada baarl olmutur. Polykleitos ise, tanr heykelleri ile erkek vcudunun gzellik ve gcn gsteren atlet heykelleri ve vcudun eitli ksmlar arasndaki oranlar saptayan kitab ile nldr. M 4.yzylda ise Praksiteles, gen tanrlar insanlatrm, onlar belirli bir i grrken betimleyerek vcut gzelliklerini ustalkla belirtmitir. nl Belvedere Apollonu heykelini yapan Leohares de gzellik ve grkemi ile gze arpan, ayn zamanda zarif vcutlu olan tanr heykelleri yapmtr. Skopak, yaptlarnda tanr ve insanlarn hiddet ve kendinden geme hallerini konu olarak ilemitir. Skopas ve Leoharesin yan sra Halikarnassosdaki (Bodrum) Mausoleumda alan Briyaksis ise doal bykln stnde yapt heykeller ile n kazanmtr (Resim 6.5)
Resim 6.5: Apollo, Ares, Artemis, Aphrodite
Hellenistik dnemde karakter portreleri de gelimitir. En nl sanat Lysipposdur. Lysippos yapt tun heykellerde insanlar olduklar gibi deil, kendisine grndkleri gibi betimlemeye nem vermitir. Ayrca balar klterek, yeni bir oranlar sistemi ortaya koymutur. Bu dnemin en nemli yaptlarndan biri, stanbul Arkeoloji Mzesindeki skender Lahdidir. Suriyede Saydada bulunmu olan bu lahdin zerinde Byk skender tasvir edilmitir. Ama bu lahit aslnda Fenikede yerli bir krala aittir. Kral byle bir lahit yaptrmakla kendisine skender ss vermek istemitir. Hellenistik dnem heykeltralnda Bergama ekol de nemli bir yer tutar. stanbul Arkeoloji Mzesindeki skender Ba da bu ekole aittir. Yine M 2. yzyln ortalarna tarihlenen Bergamadaki Zeus Sunann frizinde ise tanrlarla devlerin sava sahnelenmitir. iddet, ar hareketler ve yzlerde patetik ifadelerin grld bu kabartmalarda bir dram havas sezilir.
59
Resim sanat hakknda en iyi bilgiler ise vazo resimlerinden elde edilir. Sanatn geliimi en ak ve doru olarak anak-mleklerde izlenebilir. Aka geleneine bal Submiken vazolardan sonra M 11.yzyln sonlaryla 10. yzylda Proto-geometrik ad verilen bir slup ortaya kmtr. Bu slupta bezeme ile vazo biimi arasnda tam bir uygunluk salanmtr. Ak renkte yaplan vazolarn d yzleri siyah parlak boyayla eritlere ayrlr, bu eritlerin ii dz hatlar, iie gemi daireler ya da dalgal hatlarla doldurulurdu. Bu vazo bezemesi, yerini M 9. yzyldan 7. yzyla dek Geometrik denilen sluba brakmtr. Bu slupta ise vazo yzeyi yine yatay eritlere ayrlyor, bunlar da dikey izgilerle kare ya da dikdrtgen alanlara blnyordu. Bu blmler de zigzag hatlar, menderes, gamal ha, dama tahtas gibi geometrik bezemelerin yan sra o dneme zg insan ve hayvan motifleriyle doldurulmaktayd (Resim 6.6).
Resim6.1.6 Yunan Vazolar
Dou ile ilikilerin artmas sanat yaptlarn da etkilemitir. Vazolarda doulu bitki ve hayvan motifleri yer almaya balam, bylece M..700 yllarnda Orientalizan ya da arkkari denen slup ortaya kmtr. M 7. yzylda Atinada iyi bir teknikle ok gzel bezenmi vazolar yaplyordu. M 6.yzylda ise siyah figrl denilen teknikte yaplm vazolarda geometrik bezemenin yerini insan figrlerinin ald grlr. Bu dnemde vazoyu yapan ve piiren mleki ile boyayan ressamn imzalarn atmalar, yaptklarnn bir sanat yapt olduuna inandklarn gsterir. Buna en gzel rnek Franois Vazosudur. M 530520 yllarnda Atina vazo tekniinde siyah figrl vazolarn yerini krmz figrl vazolar almtr. Bu teknikte, figrler siyah zemin zerine krmz boya ile yaplmaktayd. Atina vazo sanayii tm grkemine karn, M 4. yzyln sonunda gerileyerek ortadan kalkmtr.
60
Bu dnemde yaplm olan byk tablolar kaybolduundan etkileri ancak mozaiklerde izlenebilmektedir. Pompeideki bir evde bulunmu olan skender Mozaii, skender dneminde yaplm bir sava tablosu hakknda fikir vermektedir. Yine skender Lahdinin zerindeki sava kabartmasnn da byk bir tablonun etkisiyle yapld kabul edilmektedir. (Resim 6.1.7)
Resim 6.7: skender Mozaii
61
RNEK ESER NCELEMES
Resim 6.8: Mimari kiremit paras - Sardis
Yunan dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Mimari bir kiremit parasn inceleyeceiz. 1. Kullanlacak Ara Ve Gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Yunan dneminde yaplm bir kiremit parasdr. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi : Yunan Dnemi Eserin ad : Kiremit Paras Yapm yl : 6 y.y.
2.
3.
62
4.
Madde ve Teknik: Krmz lleci amuru piirilmi ve kazlm, siyah ile de dekoratif olarak boyanm. Konu: Ssleme amal yaplan kiremitlerde iek motifleri ve dekoratif motifler bulunmaktadr. Simetrik ekilde desenler devam ediyor. Figrlerin durumu: Strktrel anlamda motifler devaml, hareketsiz ve bitkiler ile cansz modllerden oluuyor. Form ve ina: Yap ve inalarn st ksmnda, at ve stn st kemerlerinde kullanlan bu kemerlerin kabartma bitkilerle sslendii, bunun da krmz boya katlm amurun piirildikten sonra kazlmasyla elde edildii grlmektedir. Siyah boya ile de dekoratif sslemeler yaplmtr. z (erik): O dnemde sanatn ok ilerlediini en kk kiremit parasnda dahi grmekteyiz. Bitki motifleri, alt sslemeler, boyamalar, amur piirme ve kazmadaki ustalk, kenar sslemeleri ve tamamnn sistematik olarak uyumu ve birbirine balannca ortaya kan devamllk heykelciliin ve mimarinin hem i ie hem de baarl uygulamalarla hayat bulduunu grmekteyiz.
5.
6.
7.
8.
63

F- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Antik mimarinin en nemli yap tipi Saraydr. Tapnaklarda yon Korint ve Dor ad verilen dzen hakimdi. Korit dzeninin iyon dzeninden fark, akant yapraklarndan oluan stun balklardr. Helenistik dnemde heykel balar kltlerek, yeni oranlar sistemi ortaya konmutur. Resim sanat hakknda en iyi bilgiler ise duvar resimlerinden elde edilir. Proto-geometrik vazo bezemesi yerini, M 9. yzyldan 7. yzyla dek Geometrik denen sluba brakmtr.
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
64
UYGULAMALI TEST
Yunan dnemine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik: Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu: Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu: Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge z (erik): Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
65

Aadaki kriterlere gre almanz deerlendiriniz.
DEERLENDRME
66

AMA
Roma sanatn inceleyerek dneme ait eserlerin ikonografik zmlemesini yapabilecektir.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Roma sanat genel zellikleri ve nemli sanat eserlerini inceleyiniz.
7. ROMA SANATI
Hellenistik an bitimiyle sanatn merkezi Bat Anadolu ve Yunanistandan Romaya kaymtr. Roma sanatnn kklerini ise italik Etrsk ve Hellenistik sanatta aramak gerekir. Etrskler, olaslkla M1. binin balarnda Anadoludan talyaya gemiler ve byk bir uygarlk kurmulardr. Surlarla evrili ehirlerde ta temeller zerine kerpi duvarl ve ahap atl evler ile tapnaklar yapmlardr. Mezar mimarisine de byk nem vermiler, mezar odalarn kabartmalarla ya da fresklerle sslenmilerdir. Etrsk yap tekniine ek olarak kire harcnn kullanlmas da Roma mimarisinin gelimesinde byk etken olmutur. Harcn kullanlmasyla kemer ve kubbe teknii ilerlemi ve geni meknlarn zerleri rtlebilmitir. Etrsk geleneini srdren Roma tapna ise, yksek bir kaide zerinde, n cephesinde geni bir merdivenle klan derin bir portik ve geresindeki dikdrtgen celladan oluur. Genellikle Korint dzeni yaygndr. Cellann duvarlarnda ise n cephenin stunlar yarm stun eklinde devam ettirilmitir. Ayrca yuvarlak tapnaklar da yaplmtr. En nemlisi mparator Hadrianus dneminde Romada yaplan Pantheondur. zeri byk bir kubbe ile rtlmtr. Anadolu ise Roma egemenlii altnda olmasna karn, mimaride eski geleneini srdrmtr. Ankara Augustus Tapna ile Aizanoideki (avdarhisar) Zeus Tapna da Roma anda Yunan geleneini srdren yaplardr (Resim 7.1)
67
Resim 7.1: Roma Phanteon
Roma tapnaklar, avlularn ortasnda ya da gerisinde ama hep tam eksende yer alacak ekilde yaplmlardr. Bu avlulara toplant ve Pazaryeri olan agorann karl olarak Romada forum ad verilir. zellikle imparator forumlar ok grkemli komplekslerdir. Tiyatro yaplar da Roma mimarisinin en nemli yaptlar arasnda yer alrlar. Bu tiyatrolar, Yunan tiyatrolar gibi sahne binas, yarm daire eklinde meydan ve oturma kademelerinden olumaktayd. Ama sahne binas ok gelimi olup, oturma basamaklar ile birletirilerek mimari bir btnlk salanmtr. Bu tiyatrolarn en iyi rnei, Antalya yaknlarndaki Aspendos Tiyatrosudur. Gelien kemer ve tonoz yapm sayesinde, oturma basamaklar kemerli meknlar zerine oturtulabilmekte, bylece Sidede olduu gibi dz bir arazide de tiyatro yaplabilmekteydi. Ayrca oval bir alan tamamen evreleyen oturma kademelerinden oluan anfitiyatrolar, gladyatr oyunlar ya da vahi hayvanlarn boumalar iin yaplmlardr. Bunlarn en baarl rnei Romadaki Colosseumdur. Bu yapnn d cephesinde bilinen her dzen de kullanlmtr. (Resim 7.1.2)
Resim 7.2: Roma Collosseum
68
Roma mimarisinin en nemli yap tiplerinden biri de hamamlardr. Bu hamamlarda baz blmler alttan ve duvardan stlarak scak mekanlar elde edilmiti. Soyunma yerleri, souk, lk ve scak mekanlar hamamn en nemli blmlerini oluturuyordu. Hamamlar imparatorluk dneminde kitaplklar, konferans salonlar, havuzlar, spor salonlar ile birletirilerek grkemli yaplar halini almtr. Romada Diokletianos ve Carakalla hamamlar ile Anadoluda Miletos, Ankara, Ephesos ve Pergedeki hamamlar en nemli rneklerdir (Resim 7.3-7.4).
Resim 7.3: Roma Diocletian Hamam
Resim 7.4: Roma Caracalla Hamam
ehirlere ve hamamlara su, kaynaktan su kprleri ile salanrd. Fransadaki Pont du Gard ve Antalyadaki Aspendos su kemerleri gnmze kalan en iyi rneklerdir. mparator Valens zamannda yaplm olan stanbuldaki Bozdoan Kemeri de bu tip yaplarn ge rneklerinden biridir. Roma mimarisi hakknda en iyi fikir veren evler, Pompei ve Herkulaneumdakilerdir. Bu evlerin esasn atrium denilen zeri rtl, tavannn ortasnda bir delik ve tam altnda havuz bulunan bir mekn oluturmaktadr. Bunun evresinde ise dkknlar, yemek ve yatak odalar ile bahe yer almaktayd. Bu tip evlerin yan sra stunlu avlulu Yunan tipi evler ile apartman tipinde ok katl evler de yaplmtr. Evlerden baka, zengin kiilerin villalar ve imparator saraylar da Roma uygarlnn zenginliini ve grkemini gsteren yaplardr. Roma kentinin en nemli elerinden biri de her iki yannda dkknlar bulunan direkli caddelerdir. Bu caddeleri ya da meydanlar ssleyen taklar ise heykel tayc olup, zeri tonoz kemerle rtl bir ya da gzl geitlere sahiptirler. Tek gzl taklara Romada Titus, gzllere yine Romadaki Konstantin tak rnek gsterilebilir (Resim 7.5).
69
Resim 7.5: Roma Constantin Tak
Heykeltralkta ise Romallar, Yunanllar kadar yaratc olamamlardr. Yunan yaptlarn toplayarak lkelerine getirmiler, kolleksiyonlar yapmlar ve bunlar kopya ederek oaltmlardr. Bu kopyalar Yunan heykeltral hakknda nemli bilgiler edinmemize neden olmutur. Romallar, plastik sanatlarn portre ve tarihi kabartma kolunda ise orijinal yaptlar ortaya koymulardr. Roma portre sanat ller kltnden domutur. Yunan portrelerinde grlen idealizm yerine realist bir slup uygulamlar ve bugnklere benzer portreler yaratmlardr. Roma cumhuriyet dneminde portrelerde kiisel hatlarn realist bir tarzda gsterilmesine nem verilmitir. Augustusun Primaporta heykeli bunun en gzel rneidir. Flavuslar dneminde de bu slup srm, ancak imparator Trajanus ve Hadrianus dneminde glge-k oyunlarndan ve hareketli ifadelerden vazgeilerek, yunan etkisi altnda, realist hatlar hafifletilmi olarak verilmitir(Resim 7.6-7.7).
Resim 7.6: Trajanus Bst
Resim 7.7: Augustus Heykeli
70
Belirli bir zaman ve yerde meydana gelen bir olay betimleyen tarihi kabartmalarn en nemlilerinden biri, Augustus zamannda Romada yaplm olan Ara Pacis yani Bar Sunann kabartmalardr. Bu kabartmalarda Roma kentinin gemii ile ilgili sahneler, imparator ve ailesinin, yksek memurlarn portreleri tasvir edilmitir. Romadaki Titus Zafer Taknn kabartmalarnda ise imparatorun zafer alay ve ele geirdii ganimetler gsterilmitir. mparator Trajanusun stunu zerinde de imparatorun Dakia seferi ile ilgili sava sahneleri devam eden bir tablo gibi betimlenmitir. (Resim 7.1.8)
Resim 7.8: Roma, Ara Pacis Bar Suna Kabartmalar
Roma sanatnn tm dallarnda eyaletlerin etkisi aka grlmektedir. Bu eyaletlerin en nemlilerinden biri de Anadoludur. Anadolu, daha tarih ncesi alardan beri byk bir uygarln beii olmu ve etkilerini alar boyunca srdrmtr.
71
RNEK ESER NCELEMES
Resim 8.9: Ephesos
Roma dnemine ait sanat eserinin ikonografik ve plastik adan zmlemesini yapmak. Bizim semi olduumuz sanat eseri Roma dnemi sanatna ait Ak Hava Tiyatrosudur.
1.
Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Roma dneminde yaplm ak hava tiyatrosu Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi : Roma Dnemi Eserin ad : Efes Byk Tiyatro Yapm yl : M 5. yy
2.
3.
72
4.
5.
6.
Madde ve Teknik: Panayr Dann eiminden yararlanlarak yaplan tiyatro, ilk kez Lysimakhos Dneminde ina edilmi, daha sonra eitli deiikliklere uratlmtr. Tiyatro, dier tm antik tiyatro yaplar gibi ana blmden olumutur. Bunlar; sahne yaps (scene), orkestra denilen alan ve izleyicilerin bulunduu cavea blmleridir. Konu: Oyunlar srasnda geitlerden giren koro, orkestrann iki yannda yer alr ve sz sras kendilerine gelince topluca konuurlard. Oyunlarn balamasndan nce tanr Dionysos iin, orkestrann tam nnde bulunmas gereken sunak nnde tren yaplyordu. Tiyatro oyunlarnn kkeninde arap tanrs Dionysosa yaplan ayin ve trenler bulunur. Bu yzden her oyun ncesinde Dionysos iin tren yaplp ounlukla kurban kesilmesi bir gelenekti. Figrlerin Durumu: Ykseklii yaklak 18 m yi bulan sahne binas yapnn en gsterili yeriydi. Buras daha ok izleyicilere doru ynelen i cephesine nem verilerek katl ve stunlu olarak yaplmtr. Stunlarn arkasndaki gen ve yarm yuvarlak alnlkl nilerde heykeller bulunmaktayd. Halen salam durumdaki zemin kat, kuzey-gney ynnde uzanan bir giri ve bunun bat yannda sralanm sekiz odadan olumutur. Bunlardan iki utakiler, yapnn batsndaki dar bir terasa alrlar. Tam ortada orkestraya geit veren dar bir kap vardr. Klasik Dnemde (M 5. yy) tiyatrolarda ayrca bir sahne yaps yaplmamtr. Sanatlar oyunlarn orkestrada bulunan koro ile ayn dzeyde oynarlard. Bu bazen ok az farkl bir ykseklikte yaplrd. Hellenistik a ile birlikte orkestra kltlm, aktrler iin kk, dar sahneler kullanlmaya balanmtr. Bu tr uygulamada uzakta bulunan izleyiciler daha rahat duyabiliyor, ndekiler ise daha rahat grebiliyorlard. Form ve na: Gnmzde kanalna ait kalntlar grlen Hellenistik tiyatronun orkestras daha kkt. Roma mparatorluu dneminde ap 5 m. kadar geniletilmitir. Taban, bir blm yeil olan mermer plakalarla kapldr. zleyicilerin oturduklar cavea da yarm daireyi aar. Orkestra tabanndan en st noktasna kadar olan ykseklii 38 m. yi ap da 154 m. yi bulur. 24.000 kiiyi alabilecek geniliktedir. ki diazoma ile e blnmtr. Kerkides denilen dikine merdivenlerin says on ikidir. z (erik): Tiyatro o dnemin en nemli etkinliidir. Efes Byk Tiyatrosunda demos denen, tm Efeslilerin katld toplantlar da yaplmtr.
7.
8.
73

G- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. En nemli Roma tapna hangisidir? A) Zeus-Aizanoi B) Augustus-Ankara C) Artemis-Efes D) Pantheon-Roma Colloseum hangi ehirdedir? A) Atina B) Roma C) Miletos D) Aspendo Aadaki Roma hamamlarndan hangisi Anadoluda deildir? A) Perge B) Miletos C) Ephesos D) Caracalla Hangisi gzl zafer takdr? A) Titus Tak B) Zeus Tak C) Apollon Tak D) Konstantin Tak Roma heykel sanatnda hangi slup gze arpar? A) dealist B) Realist C) Klasik D) Modern
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
74

Roma dnemine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak ara ve gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik: Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu: Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu: Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge z (erik): Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
75
Aadaki ltlere gre almanz deerlendiriniz.
DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evet ler kazandz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam evet ise dier renme faaliyetine geiniz.
76
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz. Bu modl ile ilgili hangi bilgileri kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.
H- OBJEKTF TESTLER (OKTAN SEMEL SORULAR)

Aadakilerden doru olan kk iaretleyiniz. 1. Mikrolit diye adlandrlan akmaktandan yaplm geometrik biimli minik aletlere hangi tarih alarnda rastlanr? A) Mezolitik a B) Kalkolitik a C) Neolitik a D) Paleolitik a Aadakilerden hangisi Mezopotamyada var olan bir medeniyet deildir? A) Asurlular B) Smerler C) Karahanllar D) Akkadlar Tarihte Yukar Msrda, aadakilerden hangi kltrel dnem var olmamtr? A) (Hiksoslar) (M.. 1700-1555) B) Badarian (M.. 4500-4000) C) Naqada II (Garzean) D) Naqada I (Amratian) (M..4000-3500) Hitit Devletinin Bakenti neresidir? A) Hattua B) Tmls C) Lydia D) Tupa Yunan Sanat tatan yaplan tapnaklarda hangi dzen hakimdi? A) Dor B) yon C) Korint D) Hepsi
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz bir sonraki modle geiniz.
77
PERFORMANS TEST( YETERLK LME)

Tarih alar ve Roma, Yunan, Mezopotamya, Msr, Anadolu uygarlklar dnemlerinden birine ait bir eser seerek nerilen ilem basamaklarna gre eseri inceleyiniz. Aadaki ilemleri tamamladnzda setiiniz sanat eserini incelemi olacaksnz. 1. Kullanlacak Ara ve Gereler: ncelenecek dneme ait eserler Dnemle ilgili yazl, grsel bilgiler DVD, VCD nternet, galeri, mze kaynaklar Kalem, kt Aratrma: Sanat ve eseri hakknda ayrntl bilgi yaznz. Eserin Genel Tanm: Eserin Dnemi Eserin ad Yapm yl Madde ve Teknik: Eserin ebatlar ve kullanlan malzeme, teknii Konu: Kitabe, ant, mezar, resim, figr, tapnaklar, heykel gibi Figrlerin durumu: Eserde bulunan motifler, simgeler, insan ve hayvan figrlerinin durumu gibi Form ve ina: Eserin kuruluunda bulunan kompozisyon elemanlarnn durumu: denge, hareket, ritm, k-glge z (erik): Dnce ynnden deeri, esas uygulanmak istenen ierik
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
78
AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Gzlenecek Davranlar Aratrma ve veri topladnz m? Bilgilerinizi gzden geirdiniz mi? Sanat eseri aratrmas yaptnz m? Sanatnn adn, eserin adn, yapm yln aratrdnz m? Madde ve teknik ynnden incelendiniz mi? Konu ynnden incelediniz mi? Figrlerin durumu ynnden incelediniz mi ? Form ve ina ynnden incelediniz mi? z ynnden incelediniz mi?(ierik-yorum-yarg) Evet Hayr
Yukarda yaptnz rnek uygulama ile modl ile kazandnz yeterlii leceksiniz. Bu uygulamay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.
DEERLENDRME
Bu uygulama ile kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evet ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayr larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam evet ise bir sonraki modle geiniz.
79
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1. Sanat nedir? Sanat, insanlk tarihinin her dneminde var olan bir olgudur. nsanln geirdii evrimler yaama biimlerini, yaama baklarn, sanat biimlerini ve sanata baklarn deitirmi, her dnemde ve her toplumda, sanat farkl grnmlerde ortaya kmtr. 2. Sanat kimdir? Sanatda, dier insanlarda grlmeyen kurma gc, duyarlk ve duygu stnl, arm zenginlii gibi zelliklerin bulunduu sylenmektedir. Fakat, asl ayrc zellik, sanatnn algsndadr. Sanat, gerekliin taklidine o kadar kardr ki, modern estetik, temel ilkelerinden birini, sanat eserini gereklikten soyutlamada buluyor. te bu bakalklar, sanatnn yaratc kiiliinden gelmektedir. 3. Sanat eseri nedir? Sanat eserini, eitli elerin kaynamasyla biimlenen, ii ile d bir olan, duygu+dnce+renk+izgi ve ses bileimi olarak grmek, yanl olmaz. Sanat eserinde deien ey, ierik deil biim ya da biimsel baktr. 4. Sanat tarihi nedir? "Sanat tarihi nedir?" sorusunun en kestirme cevab, "sanatn tarihidir" eklinde verilebilir. Ancak bu tanmlama ok ksa ve kapaldr. Bu bilim dalnn zenginliini ve ok boyutlu muhtevasn yanstabilmek zere, u tarif yaplabilir: Sanat tarihi, tarih artlarndan doan madd kltr eyasn inceleyen bir bilimdir. 5. Sanat ve arkeoloji bilimleri arasndaki farklar nelerdir? Her iki bilim, sanatn farkl devrelerini inceler. Arkeoloji, ncelikle eski Yunan ve Roma sanatn ele alr. Yunan-ncesi, prohistorya ad verilen arkeolojinin zel bir alanna girerken, Roma devrinden sonraki sanatlar yani Bizans ve slm sanatlarn sanat tarihi inceler. Arkeoloji, insan elinden kan her trl (estetik deer tayan veya tamayan) malzemeyi inceler. Sanat tarihi ise bunlarn "gzel" olanlarn inceler. Arkeoloji, kendi eserlerini bulmak iin kazya aratrmalarda kaz esastr veya nemli bir yer tutar. bavurur. Arkeolojik
80
RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

Sorular 12345Cevaplar D D C C A

Sorular 12345Cevaplar D A A B A

Sorular 12345Cevaplar D Y Y D D

Sorular 12345678Cevaplar D Y D D Y D Y D
81

Sorular 123456Cevaplar Y D D D Y D

Sorular 12345Cevaplar D B D D B
MODL DEERLENDRME TEST CEVAP ANAHTARI

Sorular 12345Cevaplar A C A A D
Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.
82
NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Resimler iin Google grafik arama motoru www.archnet.org www.bbc.co.uk www.metmuseum.org www.harpy.uccs.edu www.ancientgreece.com www.louvre.fr www.hp.uab.edu www.lexicorient.com www.culture.gouv.fr www.insecula.com
83
KAYNAKA KAYNAKA
AKYZ A.Kerim, Yaymlanmam Ders Notlar, Ankara, 1995. BALKI Zafer, Yaymlanmam Ders Notlar, stanbul, 1999. DKMEN Zeki, Yaymlanmam Ders Notlar, Ankara, 1990. GOMBRICH E. H., Sanatn yks, Remzi Kitabevi, stanbul 1992. TURAN Adnan, Dnya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul 1992. www.kultur.gov.tr www.petekarici.com www.wikipedia.org
84

MEGEP Tarih Caglari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MEGEP Tarih Caglari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

SRE N KOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET 1 RENME FAALYET 1

1. SANAT VE SANAT TARH LE LGL TEMEL KAVRAMLAR

1.2. Sanat Felsefesi / Estetik

1.3 Sanat Kimdir?

1.4 Sanat Eseri Nedir?

1.5 Sanat Tarihi

1.6. Sanat Tarihi ve Arkeoloji

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET- 2 RENME FAALYET- 2

2. PREHSTORK (TARH NCES) DNEM

Resim 2.1 Maara resmi, lascaux (Fransa)

Resim 2.2: Ta balk, beldibi (Antalya)

Resim 2.4: Beyce sultan, ivril

Resim 2.5 :Vazo (Bronz a)

Resim 2.6:rnek Tarih eridi

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

RENME FAALYET- 3 RENME FAALYET- 3

3.2 Eski Smer Sanat (M.. 2600- 2500)

Resim 3.2: Kral Shaushatarn mhr (Mitanni)

Resim 3.2.1 Seramik (Tell-Halaf)

3.3. Cemdet Nasr Sanat

Resim 3.3: Yaz Tableti (Uruk)

3.4. Mesilim Sanat (M 2600-2500)

Resim 3.4: Gobelet (Laga)

3.5. lk ve Yeni Smerler (M.. 5000-2400; M 2150-1950)

Resim 3.5(1):Plaka (smer)

Resim 3.5(2): Smer Tapna (Zigurat)

Resim 3. 5: Silindir Mhr (Smer)

3.6. Akkad Sanat

Resim 3.6: Bronz heykel (Akkad Kral)

Resim 3.7: Zafer Ant (Akkad)

Resim 3.8: Rlyef M 2300

3.7. Eski ve Yeni Babil Sanat (M 1900- 1600; M 626-539)

Resim 3.9: shtar Kaps

Resim 3.10 Zigurat (Babil)

Resim 3.11: Lamassu, Asur

SANAT ESERNN NCELENMES

RNEK SANAT ESERNN NCELENMES

Resim 3.12: Rlyef, Akkad

Mezopotamya dnemine zmlemesini yapmak.

ait sanat eserinin ikonografik ve

LME DEERLENDRME LME VE VE DEERLENDRME

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES

Aadaki ltlere gre almanz deerlendiriniz.

RENME FAALYET- 4 RENME FAALYET- 4

4.2. Yukar Msr Dnemi

4.2.1. Badarian (M 4500- 4000)

Resim 4.1: Sava silahlar (British Museum)

4.2.2. Naqada I (Amratian) (M 4000-3500)

Resim 4.2: Vazolar (British Museum) (M 3500-3000)

4.2.3. Naqada II (Garzean)

4.3. Eski Krallk (M 2900-2270)

Resim 4.3: Giza Piramitleri -Msr

4.4. I.Ara Dnem (M 2270-2100)

4.5. Orta ve Yeni Krallk Dnemi

4.5.2. II. Ara Dnem (Hiksoslar) (M 1700-1555)

Resim 4.5: Mezar, Nubyan

4.5.3. Yeni Krallk (M 1555-1090)