Kronolojik Trk Sinema Tarihi (1914-2000) 1910 - 1930 Dnemi 1914 1908 yllarndan balayarak eitli kentlerde halka

alan sinema salonlar, gsterilerini yabanc uyruklu ve Trkiye'de ki aznlklarn egemenliinde srdrrken devreye Cevat Boyer'le Murat Bey'ler girer. Ve ehzadeba'nda Milli Sinema ad verilen "ilk Trk sinemas" alr (19 Mart). Ardndan, stanbul Sultanisi'nde film gsterileri dzenleyen akir Seden'le Fuat Uzknay, Sirkeci'de lokantaclk yapan Ali Efendi'yi (ztuna) ikna ederek ikinci Trk sinemasnn almasn salarlar (6 Temmuz). Ve sinemaya Ali Efendi ad verilir. nk Ali Efendi, bu kuruluun asl byk hissedarlar olup, akir ve Kemal Seden kardelerin de amcalardr. I.Dnya Sava'nn balad gnlerde yedek subayln yapan Fuat Uzknay, Trk sinema tarihinin ilk filmini eker. Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Ykl adn tayan ve tarihi ans olan bu film, 150 metre uzunluunda bir belgeseldir. Ve ite 14 Kasm 1914'le Trk sinemasnn gerek doum tarihi gerekleir. Bir yl sonra (1915) Harbiye Nazr Enver Paa'nn emriyle Merkez Ordu Sinema Dairesi kurulunca, Trkiye'de sinemay tantma konusunda byk katklar olan Sigmund Weinberg de bu kurumun bana getirilir. Yardmcs da Fuat Uzknay'dr. Weinberg, savala ilgili ve Trkiye'yi ziyarete gelen imparatorlarn gezi belgesellerini ekerken, bu ara Enver Paa'y ikna edip ykl uzun film denemesine de giriecekti. Dnemin en ok tutulan tiyatro oyunu Leblebici Horhor'u ekmeye baladktan bir sre sonra, oyuncularndan birinin lmesiyle film yarm kald. kinci ykl filmi olan Himmet Aann zdivac'nn ise oyuncular anakkale Sava nedeniyle askere alnnca, bu denemesi de ilkinin akbetine urad. Ancak, Ordu Sinema Dairesi Bakanl'na getirilen Fuat Uzknay, yarm kalan Himmet Aann zdivac'n savatan sonra (1918) tamamlad. 1917 Mdafaa-i Milliye Cemiyeti, sinemann ilk yllarndaki askeri nitelik tayan ikinci kuruluuydu. Belge filmi ynetmeni olarak kurumun bana getirilen Fuat Uzknay bu ynde almalarn srdrrken cemiyet, ilk kez ykl filmlere de el atar. Ve ykl filmlerin ekimi, o yllarda 20 yalarnda bir gazeteci olan Sedat Simavi'nin abalaryla gerekleir. Gen Simavi'nin ynetmenliini yapt Pene'yle Casus, Trk sinemasnda yarm kalmadan ekilen ilk ykl filmlerdir. 1919 Bu yl yalnzca iki ykl film ekildi. Mrebbiye ile Binnaz. Her iki filmin ynetmeni, Trk tiyatrosunun kuruluunda byk katklar olan 62 yandaki Ahmet Fehim'di. Ve oyuncular da Rait Rza Samako, Behzat Butak, Hseyin Kemal Grmen gibi tiyatro sanatlarndan oluuyordu. Kadn oyuncular ise Mm. Kalitea, Eliza Binemeciyan ve Bayzar Fasulyeciyan'd. 1921 Dnemin n yapm gldr sanats olan tiyatrocu adi Fikret Karagzolu, Bican Efendi Vekilhar adl 22 dakikalk ksa filmiyle Trk sinemasnda ilk gldr tipini yaratr. Bican Efendi Mektep Hocas ve Bican Efendinin Ryas ise giderek bir diziyi oluturur. Bu, konulu ksa filmin ynetmen ve ba oyuncusu ise Karagzolu'dur. Ali Efendi, yeenleri akir ve Kemal Seden kardelerle yeni bir "aile ortakl" giriiminde bulunup, "Sinema ileri irketi"ni kurarlar. Yabanc filmleri yurda ithal etmek amacyla kurulan irket, almalarn 1928'li yllara kadar srdrr. 1922 1916 ylndan beri Almanya'da oyuncu ve ynetmen olarak film almalarn srdren tiyatrocu Muhsin Erturul'un yurda dn ve ilk zel yapmevi olan Kemal Film irketinin kuruluuyla Trk sinemasnda yeni bir dnem balar. Kemal Film irketini ve Eyp'teki Feshane Fabrikas'nn bir blmnde (dikimevi atlyesi) Kemal Film Stdyosu'nu kuran

Kemal ve akir Seden kardelerdir. Sinema ile ilgili ilk deneyimlerini yurt dnda gerekletiren Muhsin Erturul; Kemal ve akir Seden kardelerle yapt ibirlii sonucu bu zel yapmevi adna iki film eker; stanbul'da Bir Facia-i Ak (ili Gzeli Mediha Hanmn Facia-i Katli) ve Boazii Esrar (Nur Baba). kincisi olayl bir filmdir. Yakup Kadri Karaosmanolu'nun romanndan sinemaya uyarlanan Nur Baba'nn ekimi srasnda Bektailer, film setini basarlar. Olaylar kar. Bektailer filmin aleyhlerine ekildii yanltmacasyla kkrtlmlardr. Ancak polisin olaya el koymas sonucunda almalara devam edilir. 1923 Muhsin Erturul, tek adam olarak Trk sinemasnda kurduu egemenliinin balang yllarndadr. Ve birbiri ardna film eker. lki Halide Edip Advar'dan uyarlad Ateten Gmlek'tir. Kurtulu Sava'n konu alan bir ilk filmdir. Trk sinemas adna bir dier zellii de Ateten Gmlek'te ilk kez Trk kadnlarnn oynamasdr. Ve bylece Cumhuriyet'in ilannn (1923) Mslman Trk kadnlarna alma zgrl tanmas sonucu, Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir'le yeni bir dnem alr. Leblebici Horhor ve Kz Kulesinde Bir Facia, Erturul'un 1923 ylnda evirdii dier iki filmdir. 1924 Muhsin Erturul, bu kez bir filmle yetinir. Peyami Safa'nn ayn ismi tayan romanndan uyarlad Szde Kzlar' ektikten bir yl sonra (1925) Rusya'ya gidip film almalarna orada devam eder. 1928 1924 ylnda sinema iletmeciliine balayan peke Kardeler, bu kez film yapm iin bir irket kurarlar. Ad pek Film olan kurum, Trk sinemasnn ikinci zel yapmevidir. Yurtdndan dnen Muhsin Erturul, bu yeni irketin ilk filmi olan Ankara Postas'nn ekimine balarsa da, filmi baz nedenlerle ancak bir yl sonra (1929) bitirir. Ayn yl ekime balad Kaaklar'a geirdikleri bir kaza sonucu oyunculardan birinin hayatn yitirmesiyle ara verilir. Ve film de gene ertesi yl (1929) tamamlanr. 1931-1950 Dnemi Kronolojik Trk Sinema Tarihi (1914-1988) 1931 - 1950 Dnemi 1931 Muhsin Erturul'un stanbul Sokaklarnda adl filmi, Trk sinemasnn ilk ortak yapmdr (Trk-Msr-Yunan). Semiha Berksoy, Talat Artemel, . Galip Arcan gibi Trk oyuncularn yan sra Msrl Azize Emir, Yunanl Gavrilides'in barollerini paylat filmin seslendirme (dublaj) ilemi Paris'teki Espinay stdyolarnda yaplr. Bu nedenle stanbul Sokaklarnda ilk film saylr. Yani sessiz ekilip sonradan dublaj sistemiyle seslendirilmitir. 1932 Dr-l-bedayi (tiyatrocular) oyuncularndan (Atf Kaptan, Ferdi Tayfur, Mahmut Moral, Hadi n, Hazm Krmk, Sait Kknar, Ercment Behzat Lav) egemen olduu dnemde ve bu oyuncularla ekilen Bir Millet Uyanyor Muhsin Erturul'un en nemli filmi kabul edildii gibi, Trk sinema tarihimizin de ilk yz ak filmlerimizden biridir. Ve ilk kez bir oyuncu halk iinde nlenip ne kar. Bu oyuncu Yahya Kaptan rolyle Atf Kaptan'dr. Erturul, Kaaklar'la almalarn srdrrken, pek Film irketi de Nianta'nda ilk sesli stdyoyu kurup ilemlere balar. Bu yl, ilk ekliyle hazrlanan Sinema Filmlerinin Kontrol Hakknda Talimatname'de yrrlktedir. 1933 4 uzun, 3 ksa ykl film ekildi. Gldrler, vodviller ve operet tr filmlerin yldr. Muhsin Erturul, Karm Beni Aldatrsa, Sz Bir Allah Bir ve Fena Yol adl filmlerini gerekletirir. Fena Yol, Trk sinemasnn ikinci ortak yapmdr (Trk-Yunan). Bu ara

Erturul; Mmtaz Osman takma (mstear) adyla senaryo almalar yapan Nzm Hikmet'le (Ran) birlikte Cici Berber'i ynetir. Nzm Hikmet'in ksa ykl film almas Dn Gecesi/ Kanl Nigr'dan sonra Dr-l-bedayi oyuncularndan Hazm Krmk'de Yeni Karagz'le ynetmenlii dener. 1934 Ha-Ka Film irketi (Halil Kamil) kurulur. Erturul, Milyon Avclar ve Leblebici Horhor Aa; Nzm Hikmet ise stanbul Senfonisi ile (ksa film) almalarn srdrr. Erturul'un ikinci kez perdeye uyarlad Leblebici Horhor Aa'nn nemi Venedik 2. Uluslararas Film enlii'ne katlp onur diplomas almasdr. Ve bu Trk sinemas tarihinde yurt dndan gelen ilk dl saylr. 1935 Muhsin Erturul Aysel Batakl Damn Kz'yla Trk sinemasna ilk ky filmini kazandrr. Sovyet sinemasnn etkilerini tayan filmin bir zellii de oyuncu Cahide Sonku'yla ortaya kar. 1933 ylnda Dr-l-bedayi oyuncusu olarak sinemada iba yapan Sonku, Aysel rolyle kendinden sonra gelen kuaa yldzlk yolunu aar. nk Cahide Sonku Trk sinemasnn ilk kadn yldzdr. 1939 1916'lardan balayp 1939 ylna kadar uzanan, Muhsin Erturul ve tiyatro oyuncularnn damgasn vurduu bu dnemde Ta Paras'yla bamsz bir ynetmen araya girer. Tiyatrocularn dndan gelen bu ynetmen Faruk Ken'tir. Almanya'da Fotoraflk ve Film Okulu'nu bitirip 1938 ylnda yurda dnen Ken, zorunlu olarak Muhsin Erturul'un takmndaki tiyatro oyuncularyla bir sre alacaktr. nk o gnn koullar iinde ehir Tiyatrosu oyuncular, hocalar Erturul'un izinde olup, Trk sinemasn ellerinde tutmaktadrlar. 1940 Faruk Ken'in sinemaya girmesiyle ekilen film says 5'e ykselir. Erturul'un ehvet Kurban ve zelliklede Faruk Ken'in Ylmaz Ali adl ilk polisiye film denemesinde oynayan Suavi Ted'yle ilk jn tipi (Jeune premier) ortaya kar. 1942 Bir yl nce Erturul Muhsin Kahveci Gzeli'yle 1941'i kapatrken, ekoslavakya asll ve eitli tiyatrolarda takdimcilik yapan Adolf Krner'in sinemacla atlmasyla bu say drde kar. Yapmc Halil Kamil'in srarlaryla ie balayan Krner pe pee film ekti: Duvaksz Gelin, Srtk ve Kerem ile Asl. Ve Krner'in bir tiyatro oyunu (Pigmalyon) uyarlamas olan Srtk daha sonraki yllarda defalarca ekilerek, koyu melodramatik yaps nedeniyle Trk sinemasn etkileyecektir. 1943 Burhan Felek'in senaryosunu yazp Muhsin Erturul'un pek Film adna 1940 ylnda ekimine balad Nasrettin Hoca Dnde adl filmi yarm kalr. Bu kez de oyuncu ve seslendirme sanats Ferdi Tayfur devreye girip filmi tamamlayacaktr. Bu yl kurulan yeni yapmevi Ses Film (Necip Erses) almalara balar. Yapmevinin ilk filmi de Faruk Ken'in ynettii bir ky melodram olan Dertli Pnar'dr. 1944 Baha Gelenbevi; Faruk Ken'ten sonra tiyatro dndan gelen ikinci sinemacdr. Uzun sre Paris'te kalp 1939 ylnda yurda dner. Faruk Ken'in Dertli Pnar filminde (1943) grnt ynetmeni olarak alan Gelenbevi bu kez ynetmenlik denemesini gerekletirdi; Deniz Kz. 1945 Kendi adna stanbul Film'i (1944) kuran Faruk Ken yapmevinin ilk filmi olarak Hasret'i

ynetti. Bir ky filmi olan Hasret'te Mnir Nurettin'le barol paylaan Oya Sensev, tiyatro dndan gelen yeni bir oyuncuydu. Trk sinemasnda ehir Tiyatrosu oyuncularnn dnda yeni oyuncu denemeleri Faruk Ken'in giriimleriyle balyordu. Almanya'da fotoraflk renimi yapan adan Kamil (On Kahraman) ve ehir Tiyatrosu oyuncularndan Talat Artemel'le (Hrriyet Apartman), Refik Kemal Arduman (Krolu), ilk filmlerini bu yl ektiler. Ve yeni film irketi almalarna balad. Halk Film (Fuat Rutkay), Atlas Film (Nazif Duru, Murat Kseolu) ve And Film (Turgut Demira). Rutkay, Samatya ve Bakrky'deki sinemalarn sahibi; Duru, sinema iletmecisi Turgut Demira'da Amerika'da sinemaclk tahsili yapmt. 1946 Tiyatro dndan gelen oyunculara Gnahszlar'la (Faruk Ken), Sadri Alk da katld. Film irketleri saysnda ise belli bir art grld. Erman Film (Hrrem Erman), Duru Film (Naci Duru) bu yapmevlerinin balcalarn oluturdular. Yln en nemli sinema olay ise Yerli Film Yapanlar Cemiyeti'nin kurulmas oldu. nk YFYC, yapmclar bir araya getiren bamsz bir sinemaclar kuruluudur. Kuruluun dare Heyeti'nde ise Faruk Ken (stanbul Film), hsan peki (pek Film), Turgut Demira (And Film), Fuat Rutkay (Halk Film), Necip Erses (Ses Film), Murat Kseolu (Atlas Film), Refik Kemal Arduman (Ankara Film), skender Necef (Birlik Film), Hikmet Aydn (ark Film) ve Yorgo Saris (Elektra Film) grev ald. 1947 Film says 12'ye trmand. Msr sinemasnn kuruluunda byk katklar olan oyuncu Vedat rfi Bengl (Bada Gl), Burhanettin Tepsi ve Sadi Tek gibi tiyatro topluluklarnda sahneye kan Seyfi Havaeri (Yara, Klbklar), ehir Tiyatrosu oyuncularndan Ferdi Tayfur (Senede Bir Gn, Kerim'in ilesi), Kni Kpak (Yuvam Ykamazsn) bu yl ynetmenlie svanp ilk filmlerini ektiler. Ve hocalar Muhsin Erturul'un etkileriyle filmlerinde, tiyatrolatrlm, adal, ar makyajl bir sinema uygulaym egemen oldu. Ayrca, Msr kaynakl Arap filmleri'nin II. Dnya Sava yllarna rastlayan dnemde yurda ithal edilmesi, ikinci byk etkiyi oluturuyordu. Bu yl sinemaya giren ynetmenlerden yalnzca Turgut Demira, dikkati ekti. nk Demira, tiyatro d bir sinemacyd. Hollywood'da iki yl sreyle mesleki incelemelerde bulunmutu. Bir Reat Nuri Gntekin uyarlamas olan Bir Da Masal, o dnemin koullar iinde yaplm ilk stn yapm denemesiydi. 1948 18 film ekildi. 5'inin ynetmenliini Vedat rfi Beng yapt. 7 film ise Halk Film (Fuat Rutkay) yapmyd. Ve Fuat Rutkay, daha sonraki yllarda en ok film yapan prodktr olarak almalarn srdrecekti. Yeni kurulan may Film (mer Aykut), Ik Film (Agop Fndkyan), Milli Film (Sabahattin Tulgar), yapmevleri almalarna baladlar. Muhsin Erturul'un takmndaki oyunculardan Sami Ayanolu (Harmankaya) ve Kadri gelman (Kahraman Mehmet) ynetmen olarak devreye girdiler. akir Srmal (Domani Yolcusu) ve etin Karamanbey (Silik ehreler) de tiyatro dndan gelen ynetmenlerdi. Film saysnn her yl giderek artp yeni yapmevleri'nin devreye girmesinin balca nedenlerinden biri, yerli yapmlara Belediye Gelirleri Kanunu gereince bir ayrcalk tannmas oldu. nk yerli yapmlarn rsumu % 25'e drlmt. Trk sinemas ilk kez, gayrisafi haslat asndan korunmaya alnyordu. Yurt iinde Trk sinemasnn ilk resmi yarmas da ayn yl Yerli Film Yapanlar Cemiyeti tarafndan dzenlendi. Ve "Milli filmciliin inkiafna, almalar tevik etmek gayesiyle muhtelif ve mteaddit msabakalar tertibine" karar veren Cemiyet, yerli film msabakasnn sonularn yle saptad:

- En gzel film: Unutulan Sr (akir Srmal) - En gzel 2. film: Bir Da Masal (Turgut Demira) - En ok muvaffak olan rejisr: Turgut Demira, (Bir Da Masal) - En ok muvaffak olan operatr: Kriton lyadis - En ok muvaffak olan ses ynetmeni: Yorgo lyadis - En ok muvaffak olan kadn artist: Nevin Aypar - En ok muvaffak olan erkek artist: Kadri Erogan (Bir Da Masal) - En ok muvaffak olan kadn karakter artisti: Cahide Sonku - En ok muvaffak olan erkek karakter artisti: Talat Artemel En iyi senaryo: Turgut Demira (Bir Da Masal) - En iyi hikye: Reat Nuri Gntekin (Bir Da Masal) - En iyi laboratuvar: Ses Film (Necip Erses) - En iyi montaj: zen Sermet - En iyi orijinal ark: Unutulan Sr'da - En iyi dekor: Kadri Erogan (Yuvam Ykamazsnz) Makyaj ve fon mzii dallarnda ise dle layk bir alma oybirliiyle grlmedi. 1949 Film says 19'a ulat. Artk, Trk sinemas yeni bir dnemin balangcnda. Gnn deien ekonomik ve toplumsal koullar iinde bamsz, zgn ve de sahici sinemaclar birer ikier bu dnemde yerlerini alacaklardr. te sinemamzn ilk gerek prltlarndan biridir Ltfi . Akad Trk sinemasnn geliim tarihi iinde ok nemli yeri ve gereki bir kurtulu sava filmi olan Vurun Kapheye ile Akad, yeni sinema anlaynn ilk belirtilerini ortaya koyar. Ayn deiim ve dinamizm yeni denenen oyuncular iin de geerlidir. rnein Sezer Sezin (Vurun Kahpeye), Muzaffer Tema (lk), Glistan Gzey, Hmaah Hian, Orhon M. Arburnu, Reha Yurdakul bu yeni oyuncu kua'nn bazlardr. zellikle de Sezer Sezin ve Muzaffer Tema, daha sonraki yllarda seyirci zerindeki etkinlikleriyle ne kacaklardr. Ayrca Tema, Suavi Ted'den teslim ald jeune prmier tipini poplarize ederek daha ilerilere gtrebilmeyi baaracaktr. 1950 Bu yl ekilen 22 film iinde say olarak arlk gene eski kuaktan Vedat rfi Beng'dedir.nk, Msr sinemasnn Trkiye'deki mirass Beng, 7 film birden ynetmitir. Ama Beng de tiyatro arlkl ynetmenler gibi Trk sinemasnda son dnemini yaamaktadr. Muhsin Erturul'un 1922'lerden 1947'ye geldikten sonra zorunlu olarak ara verdii ilkel dzeydeki sinema almalarn iz sren miraslardan Kadri gelman, Cahit Irgat, Avni Dilligil, Mmtaz Ener; daha sonraki yllarda ise Sami Ayanolu (1951), Kni Kpak (1951), Talat Artemel (1952), Suavi Ted (1953) srdrmeye alacaklardr. Faruk Ken, etin Karamanbey gibi nceki yllardan gelenlerle birlikte, yeni sinemaclardan Orhon M. Arburnu, Semih Evin, Mehmet Muhtar, Hseyin Peyda tiyatrocu egemenliini bir lde yavalatacaklardr. Neriman Kksal ile Mesiha Yelda bu sinemac kuann oyuncular olarak dikkati ekerler. 1951-1960 Dnemi Kronolojik Trk Sinema Tarihi (1914-1988) 1951 - 1960 Dnemi 1951 36 film ekildi. Tarihsel film dnemi balarken, stiklal ve Kore Sava filmleri de arln gsterdi. 8 Kurtulu Sava ve 5 tarihi filmin ekildii bu yl, Cahide Sonku da kendi adna Sonku Film yapmevini kurdu. teki yapmevleri ise Lale Film (Cemil Filmer), Adal Film (Handan Adal) ve Yakut Film'di (Dr. Aravir Alyanak). Nuri Aknc, Dr. Alyanak ve hsan Toma dnemin yeni ynetmeni oldular. Ama yln en

nemli filmlerinden birini kukusuz. Orhan M. Arburnu Srgn'le gerekletiriyordu. Oyuncu olarak da Turan Seyfiolu'nun yldz parlamak zereydi. 1952 Trk sinemas srekli bir rekora doru gidiyor. nk bir yllk sre iinde ekilen film says 61'dir. Ama 1952 ok nemli bir yldr. 4 film yneten Ltfi . Akad, zgn bir yaam yksne dayanan Kanun Namna ile Trk sinemasna ilk kilometre tan koyacaktr. Gerekten Akad, yllardr anlatm aksaklklaryla yaamaya alan kekeme bir sinemaya bir dil kazandryor, yeni soluk getiriyordu. Yaayan tipler, gndelik olaylar ve doal evrenin kullanm Kanun Namna'y tarihsel sre iindeki yerine oturtuyordu. Bu ilk ustann ardndan gelen nemli bir sinemac da Metin Erksan'd. Karanlk Dnya (Ak Veysel'in Hayat) adl ilk gereki ky denemesiyle, daha ilk aamada sz edilen bir ynetmen oldu. Erksan'n bu aamadaki talihsizlii elbette sansrd. Gei dneminden sonra bir sinemaclar dnemi de balamt. Trk sinemasnda. Ama bu arada Muhsin Erturul'un geleneksel sinemasn da bu yeni dnem iinde ortaya kp srdrenler olacakt. te Muharrem Grses (Zeynep'in Gzyalar), bu ilgin rneklerden biriydi. Grses, sonraki yllarda belli bir sre, ticari sinemann nde gelen isimlerinden biri olacakt. Halka inmesi asndan da zerinde durulmas gereken tipik bir ynetmendi. nk kendinden sonra gelen baz ynetmenleri etkileyerek bir Grses Okulunu oluturacakt. Yllardr Erturul'un yararland tiyatro oyuncularndan Vahi z'le Hayri Esen ynetmenlie baladlar. Dorudan doruya sinemayla iliki kuran yeni ynetmenler de pek Film stdyosunda montajc olarak alan Orhan Atadeniz'le Nedim Otyam'd. Yln en nemli filmi olan Kanun Namna ile Trk sinemasnda ilk byk yldz douyordu. Bu gen, Ayhan Ik't. Bir dergi (Yldz) yarmas sonucunda Yavuz Sultan Selim ve Yenieri Hasan'la (1951) sinemaya gelmiti. Ayn yarmadan gelip de dikkati eken bir yldz da Belgin Doruk oldu. Ayn yl Ltfi . Akad, Aydn Arakon, Orhan M. Arburnu, Hsamettin Bozok (yaync), Burhan Arpad (yazar) ve Hfz Topuz (yazar) tarafndan TFDD (Trk Film Dostlar Dernei) kuruldu. Dernein temel amac: "Trk filmciliinin sanat bakmndan inkiafn ve milletleraras filmcilik aleminde mmtaz ve mevkie ulamasn temin etmek" grne dayanyordu. 1953 Yl 44 filmle kapand. Sinemaya geen yl giren Atf Ylmaz Batbeki, almalarn Hkrk ve Ak Istraptr gibi melodram arlkl piyasa roman uyarlamalaryla srdrd. Batbeki, ynetmenlie balamadan nce Semih Evin'e bir sre asistanlk yapmt. Halc Kz'la 6 yllk bir aradan sonra yeniden bir hamle yapan Muhsin Erturul, nceki filmlerinden daha byk bir baarszla urad. Atlas sinemasnda halk nne kan ilk renkli Trk filmi olmann dnda bir zellik tamad. Ve daha ilk geceki gsterimde seyircinin tepkiyle karlad Halc Kz, Erturul'un sonunu oluturdu. Oysa, tmyle renkli ekilen ilk renkli Trk filmi Ali Ipar'n ynettii Salgn'd. Ne var ki, baz nedenlerle Halc Kz'dan sonra gsterime girmiti. Akad, Katil'le baarsn srdrrken birok ynetmeni de etkiledi. Orhon Arburnu Kanl Para'yla, Nedim Otyam Toprak'la baarl bir snav verdiler. Kemal Kan ve inasi zonuk, ilk almalarna baladlar. zonuk'un Affet Beni Allah'm adl filminde Eref Kolak, stanbul Canavar'nda Nazm nan, yeni oyuncular olarak ilgi ekip arlklarn koydular. Bu ara TFDD'nin I. Trk Film Festivali adyla dzenledii enliin sonular da u sray izledi:

- En iyi film: Kanun Namna (Ltfi . Akad) - Dier iyi filmler: Kanl Para (Orhan M. Arburnu), ki Sng Arasnda (adan Kamil), Drakula stanbul'da (Mehmet Muhtar), Efelerin Efesi (akir Srmal). - En iyi rejisrler: Ltfi Akad, Orhon M. Arburnu, adan Kamil, Mehmet Muhtar, akir Srmal - En iyi operatrler (kameraman): Enver Burkin, Kriton lyadis, zen Sermet, lhan Arakon, adan Kamil - En iyi senaryocular: Osman Seden, Adnan Fuat Aral, Orhon M. Arburnu, mit Deniz. - En iyi fon mzii bestecileri: Orhan Barlas, Nedim Otyam. - En iyi erkek oyuncular: Turan Seyfiolu, Ayhan Ik, Atf Kaptan, Orhon M. Arburnu. - En iyi kadn oyuncular: Lale Oralolu, Nedret Gven, Ayfer Feray. 1954 48 film evrildi. 1950 ncesi Mnir Nurettin Seluk'la balayp biten arkl filmler dnemi bu kez Zeki Mren'le srdrld. ldren ehir (Ltfi . Akad), kent sorunlarna yaklamyla dikkati ekerken, Kaak (adan Kamil) yln dier nemli filmiydi. En Baarl Film'in seilemedii TFDD II. Yarmas yle neticelendi: - En baarl rejisrler: Ltfi . Akad (ldren ehir), Ali Ipar (Bir ehrin Hikayesi) - En baarl senaryocu: Ali Ipar (Bir ehrin Hikayesi) - En baarl kameramanlar: Yuvakim Filmeridis (Mahallenin Namusu), lhan Arakon (Salgn), Mike Rafaelyan (lm Saati), Kriton lyadis (ldren ehir) - En baarl artistler: Lale Oralolu (Leylaklar Altnda), Aliye Rona (Mahallenin Namusu), Belgin Doruk (ldren ehir), Cahit Irgat (Alt l Var), Orhan Elin (lm Saati). - En baarl fon mzikisi: Nedim Otyam (lm Saati) 1955 Film says 61'e ulat. Trk sinemasnn ilk zel yapmevi olan Kemal Film'in bana geen ve senaryo almalar yapan Osman F. Seden, Kanlaryla dediler'le ynetmenlie balad. Memduh n, Abdurrahman Palay ve Mmtaz Alpaslan bu dnemde sinemaya girdiler. Muhterem Nur, Lale Oralolu, Blent Oran, Mualla Kaynak ve Nee Yula ise sinemann yeni tipleridirler. Ara kuan nemli ynetmeni Ltfi . Akad, bir Yaar Kemal uyarlamas olan Beyaz Mendil'le yeni bir baar elde etti. Bu gereki ky filminde oynayan Fikret Hakan, gl oyunuyla tm dikkatleri zerine toplad. Bu, bir oyuncu aamasyd kukusuz. Ve sinemaya ilk kez bir sahici oyuncu geliyordu. Tiyatrocular kuandan gelen Sami Ayanolu'nun ynettii Beyaz ehir filmine Franszca dublaj yapld. Ve svire'de dzenlenen Kzl Ha Kongresi'ndeki gsteri srasnda bir zel armaan kazand. Trk Film Dostlar Dernei'nin dzenledii II. Trk Filmcileri Yarmas'nda ise yaplan oylama sonucu kazananlar yle belirlendi: - En baarl filmler: Kaak (adan Kamil), Sevdiim Sendin (Agh Hn), Bulgar Sadk (Ltfi . Akad) - En baarl rejisrler: adan Kamil, Ltfi . Akad, Agh Hn. - En baarl senaryocular: Haldun Taner (Kaak), Lale Oralolu (Sevdiim Sendin) - En baarl kameramanlar: Turgut ren (Sevdiim Sendin), Kriton lyadis (Bulgar Sadk), lhan Arakon (Kaak) , Enver Burkin (Ecel Kprs) - En baarl prodktrler: Nazif Duru (Kaak), Ali Oralolu (Sevdiim Sendin) - En baarl kadn artistler: Sezer Sezin (Kaak), Lale Oralolu (Sevdiim Sendin) - En baarl erkek artistler: evki Artun (Bulgar Sadk), Turan Seyfiolu (Kaak), Cahit Irgat (Sevdiim Sendin)

1956 50 film evrildi. Piyasa koullarna ok iyi uyum salamasn bilip ky melodramlaryla nn srdren Muharrem Grses bir altn a yaamaktadr. Pe pee 7 filmde ynetmenlik yapar. Bu yln dikkati eken bir oyuncusu da Ekrem Bora'dr. Aln Yazs'yla (Mehdi zgrel) sinemaya giren Bora; Ayhan Ik ve Belgin Doruk gibi bir dergi (Yldz) yarmas sonucu sinemaya gelmitir. Uluslararas Berlin Film enlii'nde bir Trk filmi, ikincilik dl olan Gm Ay'y kazand. Sabahattin Eyubolu ile Mazhar evket pirolu'nun bu dll Hitit Gnei, bir belgesel ksa filmdir. 1957 61 film ekildi. Grses, bu yl da hzl film almalarna devam etti. Memduh n Yetim mer ve Gll Fatma gibi Grses tipi melodramlarla bir yl geirdi. Yeni ynetmenler, Nejat Saydam'la Ziya Metin'di. Muzaffer Arslan'n As Film, zdemir Birsel'in kurduu Birsel Film de, ayn yl almalarna baladlar. Ltfi . Akad'n Ak Altn adl filminde Fettah rolyle Osman Alyanak, yardmc oyuncu olarak ne kt. Fatma Girik, Leyla Sayar ve Orhan Gniray, oyunculuklarna bu yl baladlar. Arabesk tr pembe piyasa romanlaryla kendine bir yol arayan Atf Ylmaz, ilk kk kn Gelinin Murad ile yapt. Bir kasaba gereini yanstan bu film, Kemal Bilbaar'n yklerinden uyarlad ilgin bir almayd. Uluslararas Berlin Film enlii bu yl da Trk sinemas adna kk bir zaferle sonuland. Sabahattin Eybolu-Mazhar pirolu ikilisinin Siyah Kalem adl ksa filmi mansiyon kazand. 1958 Film says 80'e trmand. Yeni yapmevleri kuruldu. Bunlarn en nemlileri Gven Film (Yuvakim Filmeridis), Melek Film (ahan Haki), Kervan Film (mit Utku) ve Pesen Film (Nevzat Pesen)'dir. Ynetmenlere Nuri Ergn, Hulki Saner, Nevzat Pesen, Nian Haner; oyunculara da Ahmet Mekin, olpan lhan ve Gksel Arsoy katldlar. Ve Trk sinemas ok nemli bir film olay yaad. Bu olay Arkada't. Ynetmeni de Memduh n'd. Daha nceki yllarda piyasa melodramlaryla sradanl aamayan n'n bu beklenmedik k, Akad'n Kanun Namna'sndan sonra sinemasal adan ikinci bir devrimi gerekletirdi. Dostluu, sevgiyi, dayanmay duyarl bir sinema diliyle sergiledi. Ayrca Fikret Hakan'n, Salih Tozan'n, Semih Sezerli'nin, zelliklede Muhterem Nur'un mkemmel oyunlaryla, bir ekip almasnn ilk kez zaferini vurguluyordu. Kald ki filmin senaryosunu da Aydn Arakon, Metin Erksan, Muammer ubuku, Memduh n, Ertem Gre ve Atf Ylmaz'dan oluan bir grup ortaklaa yazmlard. Diyaloglarn bir blmn yazan da Orhan Kemal'di. Yln dier baarl bir filmi de Metin Erksan'dan geldi. Bir efe filmi denemesi olan Dokuz Dan Efesi, bu trde yaplanlardan bir hayli farklyd. 1959 76 film evrildi. Aydn Arakon'un Fosforlu Cevriye adl filmiyle sinemada erkek tipli kadn kahramanlar modas balad. Bu tr kahramanlarn ilk oyuncusu Neriman Kksal'd. Cilal bo serisiyle de yeni bir gldr oyuncusu dodu; Feridun Karakaya. Nevzat Pesen'in bir roman uyarlamas olan Samanyolu, Gksel Arsoy'a n yaptrd. Arsoy, Belgin Doruk'un karsnda romantik, zelliklede sarn havasyla sinemaya yeni bir erkek tipini getiriyordu. Ayrca film gie baarsyla dikkati ekti ve bylece de sinemada bir ift anlaynn (Belgin Doruk- Gksel Arsoy) temelleri atld.

Gldr oyuncusu Suphi Kaner, ynetmenlie; Ylmaz Gney, ilk oyunculuk denemelerinde (Bu Vatann ocuklar) balad. air Atill lhan, Ali Kaptanolu takma adyla, Ltfi . Akad'n ynettii Yalnzlar Rhtm'nn senaryosunu yazd. Yabanc etkiler tayan filmiyle Akad, zellikle de Atill lhan'n senaryosu eitli tartmalara yol at. Yln en zenli filmlerini Atf Ylmaz (Bu Vatann ocuklar, Karacaolan'n Kara Sevdas, Alageyik) ekti. Nejat Saydam, stiklal Sava filmi Kalpakllar'la en baarl filmini gerekletirebilmeyi baard. Bu yl kurulan TSSD (Trk Sinema Sanatlar Dernei), Gazeteciler Cemiyeti ile yapt ibirlii sonucu Trk Film Festivali'ni dzenledi. 15 filmin katld festivalde en baarl film, senaryocu ve kadn oyuncu seilmedi. teki sonular: - En baarl ynetmen: Atf Ylmaz Batbeki - En baarl fotoraf direktr: Kriton lyadis (Beraber lelim) - En baarl fon mzii: Yaln Tura (Zmrt) - En baarl erkek oyuncu: Sadri Alk (Zmrt) Jri zel armaan :Dokuz Dan Efesi (Metin Erksan). 1960 78 film ekildi. Yeni film irketi kuruldu: Be-Ya Film (Nusret kbal), Saner Film (Hulki Saner), Uur Film (Memduh n), Yerli Film (Atf Ylmaz- Orhan Gniray), Erler Film (Trker nanolu), Metro Film (Aram Glyz), Site Film (lhan Filmer), an Film (Baki skdarl), Kurt Film (Mehmet Aranc). Zeynep Deirmenciolu'nun oynad Ayecik'le ocuk kahramanl filmler dnemi balad. Deirmenciolu da Memduh n'n bu filmiyle Trk sinemasnda ilk ocuk yldz oldu. Bir a filmi olan Akad'n Yangn Var'nda, Ayhan Ik karsnda ezilmeden ve giderek onu aan mkemmel bir oyunla Turgut zatay ilgi ekti. Trkan oray, Gnl Yazar yeni oyuncular; Trker nanolu, Burhan Bolan, Hsn Cantrk, Yavuz Yalnkl ve Fikret Uak yeni ynetmenler olarak sinemaya girdiler. Trk Silahl Kuvvetleri'nin 27 Mays'ta siyasal ynetime el koymasndan sonra Trk sinemasnda yeni bir dnce hareketi ortaya kt. Ad toplumsal gerekilikti. Ve bu sinemasal hareket, ilk kez Metin Erksan'n Gecelerin tesi'yle dodu. Toplumsal ierikli bir filmle birlikte Namus Uruna (Osman F. Seden), Kanl Firar (Orhan Elmas), Dolandrclar ah (Atf Ylma) ve Memduh n'n Krk anaklar'yla Ateten Damla nemli yaptlardr. Atilla Tokatl'nn Trk sinemas iin ok zel bir denemesi olan Denize nen Sokak gie asndan byk bir baarszla urad. Venedik ve Karlovy-Vary film enliklerinde gsterilen film Locarno enlii'nde ise eref diplomas ald. 1961-1970 Dnemi Kronolojik Trk Sinema Tarihi (1914-1988) 1961 - 1970 Dnemi 1961 Film says giderek trmanyor. Bu yl tam 113'e ulat. Trker nanolu'nun Hanc's ile mit Utku'nun Yaban Gl byk gie haslatlar elde ettiler. Nejat Saydam'n Kk Hanmefendi adl filmi oyuncu Belgin Doruk'a yeni bir n salarken, bu arada "hanmefendi-beyefendi" trnde dizilerin modasna da yol at. Mnir Hayri Egeli Kolsuz Bebek'le ilk kez sinemamzda birbirinden bamsz, ykl film denemesini gerekletirdi. Oyunculardan Muzaffer Tema ile Kenan Pars ynetmenlie baladlar. lk Erakaln, Sreyya Duru, Natuk Baytan ve Halit Refi ilk filmlerini ektiler. Oyuncu Orhan Gniray, polisiye filmlerin "yerli Mayk Hammer"i olarak tipine otururken, bu tr sinemaya da yeni bir aksiyon getirdi. Senaryocu Vedat Trkali ile ibirliine girien Ertem Gre olumlu bir baar kazand. Konut sahibi olmak iin rpnan bir avu insann yksn drst bir aba iinde grntledii

Otobs Yolcular, yln en iyi filmlerinden biri oldu. Sinema eletirmeni Halit Refi, geirdii asistanlk dneminden sonra Yasak Ak'la bir ilk film ortaya koydu. stanbul Belediyesi, Sanat Festivali'ne ek olarak, bir "Yerli Filmler Yarmas" dzenledi: En baarl film: Krk anaklar (Memduh n) En baarl ynetmen: Memduh n En baarl senaryo: Metin Erksan (Gecelerin tesi) En baarl grnt ynetmeni: Turgut ren (lm Peimizde) En baarl kadn oyuncu: Lale Oralolu (Krk anaklar) En baarl erkek oyuncu: Eref Kolak (Namus Uruna) En baarl yardmc kadn oyuncu: Mualla Kaynak (Krk anaklar) En baarl yardmc erkek oyuncu: Kadir Savun (Gecelerin tesi) Jri zel armaan: Atilla Tokatl, Seluk Bakkalba (Denize nen Sokak) stanbul Belediyesi zel armaan: Zeynep Deirmenciolu (Ayecik) zmir'de dzenlenen I. Sanat Festivali'ne bu yl sinema dal da eklendi. Ve Fuar Filmleri Yarmas ad verilen bu blmde sonular yle saptand: En baarl film: Denize nen Sokak (Atilla Tokatl) En baarl senarist: Seluk Bakkalba (Denize nen Sokak) En baarl kameraman: Enver Burkin. En baarl kadn oyuncu: Nurhan Nur. En baarl erkek oyuncu: Ulvi Uraz (Denize nen Sokak ) - En baarl rejisr ise seilemedi. 1962 131 film ekildi. Bu yln yeni yapmevleri: Artist Film (Recep Ekicigil), Kazankaya Film (Hasan Kazankaya), Sibel Film (Mfit lkiz). Filiz Akn ve Tanju Grsu, bir dergi (artist) yarmas sonucu sinemaya girdiler. Akn, modern gen kz tipinin Trk sinemasndaki yeni simgesiydi. Ve sinema, nl kalemlerin ilgi duyduu bir sanat dal oldu. Yazar ve ykc Tark Dursun K. Ynetmenlik, romanc Kemal Tahir de senaryoculuk denemelerine baladlar. Bir yeni ynetmende Mehmet Dinler'di. Sami ekerolu'nun giriimleriyle ilk zel sinema kulb kuruldu. Kulp Sinema 7. Metin Erksan; Fakir Baykurt'un ayn ismi tayan romanndan uyarlad Ylanlarn c'yle edebiyat-sinema ilikilerinin baarl bir rneini verdi. Gereki bir ky romanndan gereki bir sinemaya dnen Erksan'n bu olayl filmi, yln en baarl yaptyd. kinci kez sansrle kar karya gelen Erksan'n filmini Cumhurbakan Cemal Grsel ankaya Kk'nde izledikten sonra tm sanatlar kutlad. Nevzat Pesen de ilk kez artc bir aama yapt. John Steinbeck'in Fareler ve nsanlar adl romanndan Orhan Elmas'n baaryla Trk toplumuna uyarlad senaryo, Nevzat Pesen'in elinde deerini buldu. Ve Pesen'in ynetiminde kimize Bir Dnya, sinema tarihimizin en scak ve duyarl filmlerinden biri oldu. Ne var ki Pesen, bu ilgin baarsndan sonra kendini yenileyemeyecek; kimize Bir Dnya, bir ynetmenin ilk ve son aamas olacakt. Gerekte bu, bir ekip almasnn ortak baarsyd. Ve Kadir Savun'un incelikli oyunu uzun sre akldan kmad. 1963 Film says 128. Yeni oyuncular Ajda Pekkan ve Tamer Yiit. ki oyuncu da bir dergi (Ses) yarmas araclyla sinemada iba yaptlar. Gldr oyuncusu ztrk Serengil Adanal Tayfur'la (Zafer Davutolu) sradan bir lahmacuncu tipi yaratarak en parlak dnemine girdi. Uzun sre usta ynetmenlerin yannda asistanlk yapan Zeki kten'le gazeteci lhan Engin ilk kez ynetmenlik yaptlar. Engin'in sinemayla ilikisi ise senaryo yazarlyla balamt. Yln en baarl filmleri gene Metin Erksan imzasn tayor; Ac Hayat ve Susuz Yaz. Ayn zamanda yln i yapan filmlerinden biri olup sinemaya sokaktaki adamn dnda aydn bir

10

seyirci kesimini getirebilmeyi baaran Ac Hayat, ilgin bir kent filmiydi. Trkan oray ve Ekrem Bora bu filmdeki rolleriyle snf atladlar. Ky gereklerinin yan sra cinsel bir tutkunun da altn izen Erksan'n Susuz Yaz'nda Hlya Koyiit ve Erol Ta baarl bir oyun sergilediler. Bylece de Metin Erksan, bir biri ardna elde ettii baarlarla giderek kendini yenileyen bir sinemac olduunu her frsatta gsteriyordu. Gen sinemaclar kuandan Atf Ylmaz'n ise kararsz ve tekrarlar iinde yoluna devam ettii grlyordu. rnein Yarn Bizimdir yln dzeyli filmlerinden biri olmasna karlk, bir Gelinin Murad'n am saylmazd. Bu yl sinemayla ilgili iki kurum faaliyet gsterdi. Trk Film Prodktrleri Cemiyeti ile Sine (Sinema ileri Sendikas). Oyuncu Nilfer Aydan, ehirdeki Yabanc ile (Halit Refi) Moskova Film enlii'nde eref diplomas ald. 1964 Film says 180'e ulat. Yalar gen, yeni bir sinemaclar kua da giderek etkinliini gsteriyordu. Gen sinemaclar taze ve yeni projelerle toplumsal ierikli filmlere arlk veriyorlar. Feyzi Tuna, bu gen sinemaclardan. Aka Susayanlar'la adndan sz ettiriyor. Tun Baaran, Kemal nci ve Remzi Jntrk, ilk filmlerini ynetiyorlar. Daha nce senaryo almalar yapan ykc Tark Dursun K. da Kelebekler ift Uar'la anlatm olarak yeni bir soluk getirmeye alyorlar. Yeni ynetmenlerden Cevat Okugil, Ertem Eilmez, Orhan Aksoy, Ylmaz Atadeniz almalarn srdryorlar. Daha nceki kuan sinemaclarndan Nevzat Pesen Ahtapotun Kollar, Orhan Elmas Duvarlarn tesi ve Memduh n Aalar Ayakta lr'le, ok saydaki kt film arasndan ne kmay baarabiliyorlar. Daha eskilerden ise Atf Ylmaz, gerek kiiliini bulabilme abas iinde hem hzl alyor, hem de srekli tr deitiriyor. Erkek Ali ve Keanl Ali Destan bu yl ektii dzeyli filmlerden ikisi. Ama yln en nemli filmi Ertem Gre, Halit Refi ve Metin Erksan'dan geliyor. Ertem Gre'in Karanlkta Uyananlar' bir boya fabrikasndaki iileri konu alan ilk grev filmi Trk sinemasnda. Halit Refi Gurbet Kular'yla ilgin bir i g filmi ortaya koyuyor. Metin Erksan, Sulular Aramzda'yla, arpc grntler ieren bir burjuva melodram sergiliyor. Erksan, estetik ustas bir sinemac kukusuz. Yer yer yabanc etkiler tayan anlatm ou kez polemikler yaratyor. Hrn bir ynetmen Erksan, ama sinemac. Cneyt Arkn, yeni bir oyuncu. Leyla Sayar, ehrazat (Halit Refi) ve Sulular Aramzda adl filmiyle Trk sinemasnda vamp kadn tipine yeni bir derinlik kazandryor. Feti tutkularn, gizemli erotizmin giderek yldz vamp oluyor Sayar. Ve Berlin Film enlii'nde Trk sinemasnn ilk byk zaferi: Metin Erksan, bu uluslararas enlikte en iyi film seilen Susuz Yaz'la byk dl altn ayy kazand. Daha sonra bu baar nedeniyle Turizm ve Tantma Bakan A. . G, yapt bir basn toplantsnda filme emei geen tm sanatlara armaanlar veriyor. Ve bu ilk filmindeki baarl rol iin Trk Kadnlar Birlii tarafndan Hlya Koyiit yln kadn sanats seildi. Trk Film Prodktrleri Cemiyeti ve Antalya Belediyesi'nin ortak giriimleriyle, sinema tarihimizin hl srmekte olan en nemli Film enlii dzenlendi. Ve I. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Gurbet Kular (Halit Refi) En iyi ynetmen: Halit Refit (Gurbet Kular) En iyi grnt ynetmeni: Ali Uur (Ac Hayat) En iyi kadn oyuncu: Trkn oray (Ac Hayat) En iyi erkek oyuncu: zzet Gnay (Aalar Ayakta lr) En iyi yardmc kadn oyuncu: Yldz Kenter (Aalar Ayakta lr) En iyi yardmc erkek oyuncu: Ulvi Uraz (Yarn Bizimdir)

11

Bu arada Metin Erksan, Susuz Yaz'la Venedik Film Festivali "Merito Biennale"de bir dl daha kazand. 1965 Bir yllk sre iinde ekilen 213 filmle Trk sinemas, nlenmesi mmkn olmayan bir film enflasyonu balatt. Altyapsz ve byk bir karmaa iinde film says artarken bu salksz hzl tempo yeni smr kaynaklarn da beraberinde getiriyordu. rnein yldz egemenliinin doruk noktalara ulamas, blge iletmecilerinin Trk sinemasn ynlendirme abalar ve tefeci-yapmc ilikisinin ortaya kard bono sistemine dayal arpk ekonomi, bu smr dzeninin balca kaynaklaryd. Semih Evin'le balayan "i ie ekilen film furyas", yapmc Hasan Kazankaya ile daha ileri ulara trmand. Ve bu drt ya da alt gnlk gibi ok ksa srelerde, ayn meknlarda, ayn oyuncularla "ipak" ekilen bu ucuz "ikiz filmler" bir "gecekondu sinemas", baka bir deyile "konfeksiyon sinemas" dnemini balatt. Ucuzluk ve babozukluk birbiri ardna yeni sinemasal modalar getirdi. Yln bir yeni tr de "hazretler sinemas"yd. Bylece 1965, Nuri Aknc'nn Hazreti Yusuf'un Hayat adl filmiyle bir "din smrs"nn balang yl oldu. Kalitesiz filmlerin byk bir sayya ulat bu dnemde, tek tk de olsa baz olumlu abalar grlmyor deildi. Bu dnemde sinemaya girenlerden Erdoan Tokatl Son Kular'la baarl bir ilk film denemesi ortaya koydu. Memduh n'n asistan Bilge Olga, bir aray iindeydi. Tiyatro sanats Haldun Dormen Bozuk Dzen ve Gzel Bir Gn in'le dikkati ekti. Filmlerde dekoratr olarak alan Duygu Sarolu'nun Bitmeyen Yol adl ilk filmi i-g' ieren gerekilik abalar, olumlu bir alma olarak karland. Feyzi Tuna'nn elle tutulur bir ilk genlik filmi olan Yasak Sokaklar' eski kuaktan Abdurrahman Palay'n syanclar', Atf Ylmaz'n Muradn Trks, Halit Refi'in Krk Hayatlar' yln kayda deer yaptlaryd. Senaryo almalaryla Trk sinemasna nemli katklar olan Vedat Trkali ve gazeteci romanc Cengiz Tuncer'de birer film ynettiler. Tuncer'in Sevmek Seni adl filmi, ok ar ve bireysel bir sinema denemesi olarak kendi iinde bouldu. Ve halk nne de kamad. Yln en nemli ve tartmal iki filmi gene Metin Erksan'la Halit Refi'den geliyordu. Ersan'n Sevmek Zaman, yerli motiflerle bezenmi bir tutkunun, bir kara sevdann filmi olmasna karlk, bizden olan kahramanlarnn davran biimlerinde bir yabanclama da arlktayd. Ama filmin estetik ve grsel zenginlii, yalnzca Erksan'a zg boyutlardayd. Senaryosunu Kemal Tahir'in yazd, Halit Refi'in Haremde Drt Kadn' bir a filmi olarak belli bir kesimin ilgisini ekerken, Erksan'n Sevmek Zaman'nda olduu gibi byk bir ticari baarszla urad. Bireysel adan ilgin sinema denemeleri olan bu "halktan kopuk" filmlere karlk, Ertem Eilmez'in "yerli Pigmalyon"u Srtk yln en byk i yapan filmlerinden biri oldu. Ayrca Fstk Gibi Maallah (Hulki Saner), Fabrikann Gl (mit Utku), 1964-65 sezonunun en ok i yapan filmleri listesinde yer ald. Grld gibi yllar yl artlandrlm yerli film seyirci beenisinin hangi snrlarda olduu ortaya kyor. Ve stanbul Belediyesi'nin tuttuu rapora gre ise, bir yl iinde yalnzca kentteki sinemalara 34 milyon 393 bin 634 seyirci girmi. Demek ki bu adan Trk sinemas bir altn a yayordu. Bir resimli roman kahraman olan Karaolan dizisiyle Kartal Tibet n yapt. Tun Okan, Selma Gneri de bu yl sinemaya girdiler. Gene yln en ok i yapan filmlerinden bir olan On Korkusuz Adam'da (Tun Baaran) minicik rolyle dikkati eken Ylmaz Gney; Duygu Sarolu'nun Ben ldke Yaarm filmindeki duyarl oyunuyla n plana geti. Trk Sinematek Dernei kuruldu. Ve byk ounluu rencilerden oluan yelerine yerli ve yabanc film gsterileri dzenlemeye balad. 2. Antalya Film Festivali yapld: En iyi film: Ak ve Kin (Turgut Demira) En iyi 2. film: Keanl Ali Destan (Atf Ylmaz)

12

 En iyi 3. film: Karanlkta Uyananlar (Ertem Gre) En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Keanl Ali Destan) En iyi senaryocu: Vedat Trkali (Karanlkta Uyananlar) En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl (Ak ve Kin) En iyi zgn mzik: Nedim Otyam (Karanlkta Uyananlar) En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Keanl Ali Destan) En iyi erkek oyuncu: Fikret Hakan (Keanl Ali Destan) En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona (Hepimiz Kardeiz) En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta (Duvarlarn tesi) En iyi stdyo: Acar Film En iyi ksa metrajl film: Bir Damla Suyun Hikyesi (Behll Dal) 34. zmir Enternasyonal Fuar I. Film enlii dzenlendi: En iyi film: Tekerlekli Bisiklet (Ltfi . Akad) En iyi 2. film: Sahildeki Ceset (Natuk Baytan) En iyi 3. film: Ahtapotun Kollar (Nevzat Pesen) En iyi ynetmen: Metin Erksan (Sulular Aramzda) En iyi senaryocu: Natuk Baytan (Sahildeki Ceset) En iyi kameraman: Kriton lyadis (Ahtapotun Kollar) En iyi kadn oyuncu: Sezer Sezin ( Tekerlekli Bisiklet) En iyi erkek oyuncu: Fikret Hakan (Keanl Ali Destan) En iyi yardmc kadn oyuncu: olpan lhan (Ahtapotun Kollar) En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta (Sahildeki Ceset) En iyi stdyo: Acar Film En iyi mzik: Yaln Tura (Keanl Ali Destan) lk kez bu yl dzenlenen Gaziantep Film enlii'nde ise Krk Hayatlar (Halit Refi) en iyi film seildi. Milano'da (talya) Mifed'deki yarmada Metin Erksan, Sulular Aramzda'yla "en iyi sosyal ierikli film armaan"n ald. 1966 Trk sinemas rekora doru gidiyor. Film says 240. Oyuncu Ylmaz Gney, ynetmen olarak ilk filmini ekti: At, Avrat, Silah. Ycel Uanolu, Nazmi zer, Ferit Ceylan ve Yavuz Figenli yeni ynetmenler. Alp Zeki Heper, Soluk Gecenin Ak Hikyeleri'nde amatr oyuncular kulland. iirsel grntlere dayal, ama soyut bir ak filmi denemesi olan film, halk nne kmad. Yalnzca zel gsterilerde izlendi. Metin Erksan lmeyen Ak'la halktan kopuk, yalnzca kendisi iin ektii zgn sinema almasn srdrd. Osman Seden, bir a filmi olan, Reat Nuri Gntekin uyarlamas olan iki blml alkuu'yla en baarl filmini yapt. Topran Kan, Pembe Kadn, Ah Gzel stanbul ve lm Tarlas Atf Ylmaz'n bu yl ektii deiik trdeki denemeleriydi. Ve Ltfi . Akad, Srat Kprs adl filmiyle Trk sinemasnda ilk kez geni perde (cinemaskop) sistemini uygulad. Trk sinemas kuramclarnn eitli kamplara ayrlp "ATT sinemas", "halk sinemas", "ulusal sinema", "toplumsal gerekilik" gibi grleri tarttklar dnemde Ltfi . Akad, ok nemli bir film patlatt: Senaryo almasn Ylmaz Gney'le birlikte yapt Hudutlarn Kanunu, Trk sinema tarihinin en nemli filmiydi. Akad, ikinci kez doarken, Ylmaz Gney'in "byk oyun"u da uzun sre unutulmayacakt. Gksel Arsoy Altn ocuk dizisiyle tipini deitirdi. Cneyt Arkn, izgi roman kahraman Malkaolu dizisine yneldi. Sadri Alk Turist mer'le bir gldr sinemas tipine arlk verdi. Sinemaya bu yl giren Ylmaz Gndz ise btesi snrl, ucuz maliyetli filmlerin yerli James Bond'u oldu. 3. Antalya Film enlii'nin sonular:

13

 En iyi film: Bozuk Dzen (Haldun Dormen) En iyi 2. film: Topran Kan (Atf Ylmaz) En iyi 3. film: Muradn Trks (Atf Ylmaz) En iyi ynetmen: Memduh n (Namusum in) En iyi senaryo: Erol Keskin, Haldun Dormen (Bozuk Dzen) En iyi grnt ynetmeni: Mustafa Ylmaz (Namusum in) En iyi zgn mzik: Nedim Otyam (syanclar) En iyi kadn oyuncu: Selma Gneri (Son Kular) En iyi erkek oyuncu: Ekrem Bora (Srtk) En iyi yardmc kadn oyuncu: Yldz Kenter (syanclar) En iyi yardmc erkek oyuncu: Mfik Kenter (Bozuk Dzen) En iyi stdyo: Acar Film (Namusum in) En iyi ksa metrajl film: Talarn Ak (Behll Dal) Tunus'ta Kartaca Sinema Gn'nde Erksan'n Ylanlarn c eref madalyas kazand. 1967 208 film ekildi. Gnlk gazetelerde ve dergilerde yaynlanan izgi-romanlarla fotoromanlarn okuyucu zerindeki etkinlii bu yl sinemaya da yansd. Ve Trk sinemasnda yeni bir avantr filmler modas balad. Bata Killing olmak zere, Baytekin, Fantoma, Mandrake, Uan Adam gibi darlkl, yani kahramanlar yabanc kkenli bir dizi film yapld. rfan nal Ak-n, Berker nanolu Er, Kadri Yurdatap Kadri ve sosyete terzisi Mualla zbek Efes Film yapmevlerini kurdular. Yapmc-ynetmen Osman F. Seden bol yldzl filmler yapmaya devam etti. Oyuncu Trkn oray Taplacak Kadn ve lmsz Kadn gibi, adna yazlan senaryolarda ynetmen sinemasnn nne kp "yldz sistemi"ni bir "mitos" yani "efsane" boyutlarna kard. Erkek oyunculardan Ayhan Ik ise bu "star sistemi"nin ilk byk kuramcs olarak yapmclar zerindeki egemenliini srdrd. Sokaktaki adamn, lumpen seyircinin szcs olarak devreye giren Ylmaz Gney, yllardr Trk sinemasna egemen olan yakkl adam-gzel kadn anlayn deitirip bu kalplar krd. nceleri dknt, srad filmlerle marjinal bir sinemac havas veren Gney, sonralar Atf Ylmaz ve Ltfi . Akad gibi dzeyli ynetmenlerle alarak bu aamada gerek oyunculuu yakalad. rnein Ltfi . Akad'n Kurbanlk Katil adl filminde son derece artc bir oyun sergiledi. Ayn yl gene Akad'n Kzlrmak-Karakoyun'u, Atf Ylmaz'n Balatl Arif ve Kozanolu adl filmleri, yln salam yaptlaryd. zelliklede Kzlrmak-Karakoyun yln filmiydi. Bu arada Trkn oray da Gney'in yolunu izleyip Ltfi . Akad'la alt. Bu ibirliinin ilk filmi Ana'yd. Ve ilk kez oray, Otobs Yolcular ve Ac Hayat saylmazsa gereki bir tipi canlandrp bir kyl kadnn oynad. 4. Antalya Film Festivali yapld: En iyi dram filmi: Zalimler (Ylmaz Duru), En iyi tarihi film: Bir Millet Uyanyor (Ertem Eilmez) En iyi komedi filmi: Gzel Bir Gn in (Haldun Dormen) En iyi ynetmen: Ylmaz Duru (Zalimler) En iyi oyuncu: Erol Gnaydn, Erol Keskiner (Gzel Bir Gn in) En iyi grnt ynetmeni:Ali Uur (Zalimler) En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Srtn Kz) En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Hudutlarn Kanunu) En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona (Zalimler) En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Gnaydn (Gzel Bir Gn in) En iyi film stdyosu: Acar Film (alkuu) En iyi ksa metrajl film: Ay Doarken (Behll Dal) En iyi 2.dram filmi: Hudutlarn Kanunu (Ltfi . Akad)

14

Bu yl bir dlde yurt dndan geldi. Atf Ylmaz'n Ah Gzel stanbul'u, Bordighera'da (talya) dzenlenen Komik ve Mizahi Filmler Yarmas'nda gm aa dln kazand. 1968 117 film ekildi. Renkli film yapm hzlandrld. Yeni ynetmenler Aykut Dz, etin nan ve Melih Glgen. Bu yenilerden etin nan, piyasa koullarna uygun ucuz serven filmleriyle n plana kt. Yeni oyunculardan biri, Uur Gl oldu. Seyfi Havaeri'nin Kara Sevda adl arkl-trkl melodram, zelliklede Anadolu blgelerinde byk i yapt. zdiham nedeniyle baz sinemalarn kaplar krld. Ustalardan Atf Ylmaz (Yasemin'in Tatl Ak, Krolu, Cemile), Memduh n (Vuruldum Bir Kza, lk ve Son) ve Ltfi . Akad'da (Kader Byle stedi) bir yorgunluk belirtileri grld. lerinden yalnzca Akad, Vesikal Yarim'le durumu dengelemeye alt. Orhan Elmas ise Ezo Gelin'le en iyi filmini ortaya koydu. Metin Erksan, gene Kuyu ile yeni tartmalar getirdi. Erksan'a zg "iddet sinemas"nn yeni ve son bir rneini verdi. Grkemli gsteri biimleriyle sapkla varan bir tutkulu akn trajik yksyd anlatt. Ylmaz Gney'in Seyyit Han' yln nemli filmlerinden biri oldu. Halk sinemas koullarna uygun, iirsel ve destans anlatm Trk sinemasna bir "umut " getiriyordu. Taze ve diri bir soluktu bu. Geleneksel bir biimde srdrlen Antalya Film enlii'nde sonular yle geliti: En iyi film: nce Cumali (Ylmaz Duru) En iyi 2. film: Vesikal Yarim (Ltfi . Akad) En iyi 3. film: lm Tarlas (Atf Ylmaz) En iyi ynetmen: Ylmaz Duru (nce Cumali) En iyi senaryocu: Trkn Duru (nce Cumali) En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl (lm Tarlas) En iyi kadn oyuncu: Trkn oray (Vesikal Yarim) En iyi erkek oyuncu: Fikret Hakan (lm Tarlas) En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona (Son Gece) En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta (nce Cumali) En iyi stdyo: Erman Film (Kurbanlk Katil) En iyi ksa metrajl film: Altn Baklar (Behll Dal) Trk Filmi Arivi, T.C. Dileri Bakanl ve Fransz Kltr Bakanl'nn ibirlii sonucu Paris'te Trk Filmleri Haftas dzenlendi. Ve gsteriye Sevmek Zaman (Metin Erksan), Kzlrmak-Karakoyun (Ltfi . Akad), Bitmeyen Yol (Duygu Sarolu), Denize nen Sokak (Atilla Tokatl) katldlar. 1969 Film says 230. Zorro tr serven filmlerinin giderek artt bir dnemde Metin Erksan'da Ateli ingene, Dalar Kz Reyhan gibi filmlerle bir gerileme balad. D kaynakl izgi roman kahramanlarna karlk yerli bir izgi roman kahraman ortaya karld. Orta Asyal bu tarihsel serven kahraman Tarkan'd. Bu tr eitli denemelerin yapld sra, yln en dikkati eken filmi Halit Refi'den geldi. Batl bir kadnla bir Trk erkeinin insancl adan birbirlerine yaklamlarn, evrensel boyutlara ulaan sevecenliklerini ileyen Bir Trke Gnl Verdim, Refi'in yeni bir aamasdr. Ve Ahmet Mekin'in oyunu da gerek bir yaamdan alnm yk iinde yerini bulur. Adana Sinema Kulb, Adana Belediyesi ve Devlet Film Arivi'nin ilk kez dzenledikleri I. Altn Koza Trk Filmi Festivali sonular yledir:

15

 En iyi film: Kuyu (Metin Erksan) En iyi 2. film: Ezo Gelin (Orhan Elmas) En iyi 3. film: Seyyit Han (Ylmaz Gney) En iyi ynetmen: Metin Erksan (Kuyu) En iyi senaryo: Safa nal (Meneke Gzler) En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl (Seyyit Han) En iyi fon mzikisi: Nedim Otyam (Seyyit Han) En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Ezo Gelin) En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Seyyit Han) En iyi yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona (Kuyu, Kader Byle stedi) En iyi yardmc erkek oyuncu: Hayati Hamzaolu (Kuyu) En iyi stdyo: Lale Film En iyi film ve ynetmenin seilmedii 6. Antalya Film Festivali'nde ise u sonular alnd: En iyi 2. film: Bin Yllk Yol (Ylmaz Duru) En iyi 3. film: nsanlar Yaadka (Memduh n) En iyi senaryocu: Trkn Duru (Bin Yllk Yol) En iyi grnt ynetmeni: Ali Yaver (ksz) En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyiit (Cemile) En iyi erkek oyuncu:Cneyt Arkn (nsanlar Yaadka) En iyi yardmc kadn oyuncu:Muazzez Aray (Bin Yllk Yol) En iyi yardmc erkek oyuncu:Ferit evki (Cemile) En iyi ocuk oyuncu: Zafer Karaka (Cemile) En iyi ksa metrajl film: Rya Gibi (Behll Dal) 1970 226 film ekildi.Yeni oyuncu Selda Alkor. Yeni ynetmenler Ycel akmakl ve Temel Grsu. Yapmc Trker nanolu'nun giriimleriyle Trk -ran ortak yapm almalar balad. Ve bu almalar geni perde sistemiyle (cinemaskop) srdrld. Ertem Gre'in Pamuk Prenses ve Yedi Cceler'iyle Trk sinemasnda masal filmleri dnemi ald. Yumurcak (Trker nanolu) ve Afacan (Menderes Utku) gibi filmlerle "ocuk kahramanlar ar basan" bir sinema tr ortaya kt. eko (etin nan), yln i filmlerinden biri oldu. Ayn zamanda Ylmaz Kksal'a n yaptrd. ddial ve nl ynetmenler "suskunluk dnemi"ne girdi. Eyvah (Metin Erksan), Mehul Kadn (Duygu Sarolu), Kara Gzlm (Atf Ylmaz) gibi "arabesk-melo" tr filmlere arlk verdikleri dnemde Umut, yeni bir "dnm noktas" getirir Trk sinemasna. nk, Ylmaz Gney'in mizansen cambazlklar arkasna snmadan sade ve yaln bir dille meydana getirdii Umut, gereki abalar belgeci bir tutumla en iyi yanstan bir yaptt. "Umudu umutsuzlua dntren" ilgin bir sinema rneiydi kukusuz... Temel Grsu'nun ilk filmi Dikkat Kan Aranyor, Bilge Olga'n Kerim Korcan uyarlamas Lin, yln sz edilen filmleriydi. Ycel akmakl ise, Birleen Yollar'la slam dncesinin ilk rneini oluturan, "milli sinema" akmn balatt. 2. Adana Film Festivali yapld: En iyi film: Umut (Ylmaz Gney) En iyi 2.film: Bir Trke Gnl Verdim (Halit Refi) En iyi 3.film: Lin (Bilge Olga) En iyi ynetmen: Bilge Olga (Lin) En iyi senaryocu: Ylmaz Gney (Umut) En iyi grnt ynetmeni: Ali Yaver (Lin) En iyi ton mzii: Arif Erkin (Umut) En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Byk Yemin)

16

 En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Umut) En iyi yardmc kadn oyuncu: Seden Kzltun (Bir Trke Gnl Verdim) En iyi yardmc erkek oyuncu: Bilal nci (Byk Yemin) En iyi stdyo: Lale Film. 7. Antalya Film Festivali'nin sonular: En iyi film: Bir irkin Adam (Ylmaz Gney) En iyi 2.film: Knal Yapncak (Orhan Aksoy) En iyi 3.film:Byk (Ylmaz Duru) En iyi ynetmen: Ertem Eilmez (Kalbimin Efendisi) En iyi senaryocu: Sadk endil (Kalbimin Efendisi) En iyi grnt ynetmeni: Kriton lyadis (Knal Yapncak) En iyi kadn oyuncu: Belgin Doruk (Yuvann Bekileri) En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (Bir irkin Adam) En iyi yardmc kadn oyuncu: Lale Belks (Kalbimin Efendisi) En iyi yardmc erkek oyuncu:Hayati Hamzaolu (Bir irkin Adam) En iyi ocuk oyuncu: lker nanolu (Yumurcak) En iyi ksa metrajl film: Vurgun (Behll Dal) Bu yl ayrca iki Trk filmi yurt dnda dllendirildi. Umut (Ylmaz Gney), Grenoble Film enlii'nde (Fransa) zel jri dl; Yara (mit Utku) Tanca Film Festivali'nde nclk dln kazandlar. 1971-1980 Dnemi Kronolojik Trk Sinema Tarihi (1914-1988) 1971 - 1980 Dnemi 1971 Film says gene giderek trmanyor. Bu kez tam 265 film ekildi. Arzu Okay, Tark Akan ve Murat Soydan sinemann yeni oyuncular. Oyuncu Lale Oralolu ve Fikret Hakan, ynetmenlie soyundular. Metin Erksan, Emel Sayn'l Makber, Feride ve Hicran gibi filmlerle tr deitirerek tm ustaln gizli bir "arabesk"e teslim etti. Ancak ierik ynnden, yani setii konularda byk bir gerileme kaydederken, usta sinema anlatmnda bir ey yitirmedi. Ltfi Akad da "arklar" modasna uyup Zeki Mren'le Rya Gibi'yi, Orhan Gencebay'la Bir Teselli Ver'i ynetti. Ne var ki ilk arabesk eilimli filmlerden biri olan Bir Teselli Ver her ynden Akad iin byk bir "fiyasko" oldu. Sreyya Duru'nun Kelolan adl masal trndeki filmi, tm blgelerde beklenmedik bir "gie haslat" elde etti. Ylmaz Gney, At'la destans sinemasn gelitirirken Ac'yla, zelliklede Umutsuzlar'la iirli ve olgun bir anlatm biimi ortaya koydu. Bir kaak etesinin yks zerine kurulan ve bir tragedya boyutlarna ulaan At, Venedik Film enlii'nde elemeyi kazanp 10 film arasna girmeyi baarr. Baba ise yaygn bir seyirci kesimine inip yln "byk i" yapan filmi olur. 3. Adana Film Festivali sonular: En iyi film: At (Ylmaz Gney) En iyi 2.film: Ac (Ylmaz Gney) En iyi 3.film: Umutsuzlar (Ylmaz Gney) En iyi ynetmen: Ylmaz Gney En iyi senaryo: Ylmaz Gney (At) En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl (Ac, At, Umutsuzlar) En iyi film mzii:Metin Bkey (Ac) En iyi kadn oyuncu: Fatma Girik (Ac) En iyi erkek oyuncu: Ylmaz Gney (At) En iyi yardmc erkek oyuncu: Sleyman Turan (Yarn Son Gn)

17

 En iyi stdyo: Lale ve ren Ayrca Aliye Rona, sinemaya hizmetleri nedeniyle jri zel dl ald. 8. Antalya Film Festivali sonular yle oldu: En iyi film: Ankara Ekspresi (Muzaffer Aslan) En iyi 2.film:leceksek lelim (Orhan Elmas) En iyi 3.film: Pamuk Prenses ve 7 Cceler (Ertem Gre) En iyi ynetmen: Muzaffer Aslan (Ankara Ekspresi) En iyi senaryo: Blent Oran (Ankara Ekspresi) En iyi grnt ynetmeni: Cengiz Tacer (Ankara Ekspresi) En iyi kadn oyuncu: Filiz Akn (Ankara Ekspresi) En iyi erkek oyuncu: Fikret Hakan (Hasret) En iyi yardmc kadn oyuncu: Suna Selen (Pamuk Prenses) En iyi yardmc erkek oyuncu: Sadri Alk (Afacan Kk Serseri) En iyi ocuk oyuncu: Menderes Utku (Afacan) En iyi ksa metrajl film: Hasret (Behll Dal) Gene bu yl Milano ocuk Filmleri Festivali'nde Afacan Kk Serseri (lk Erakaln) birincilik dl ald. 1972 Bir yllk sre iinde 299 filmle, Trk sinema tarihinin en byk rekoru krld. Bu arada renkli film yapm da 185'le, siyah-beyaz almalar geride brakt. Yeni oyuncu Serdar Gkhan. Oyuncu Trkn oray, Dn'le ilk ynetmenlik denemesinde baarl oldu. Metin Erksan'n Kelolan Can Kz adl filmi ise sinema gielerinde bekleneni vermedi, bu adan "fiyasko"yla sonuland. "Milli sinema"nn kuramcs Ycel akmakl, slami dnceyi ile ve Zehra'yla srdrd. Melih Glgen, Parala Behet'le seks ve avantr filmlerine yeni bir yol at. Ar iddet sahneleriyle dolu bu tr filmlerin oyuncusu da Behet Naar'd. Atf Ylmaz Utan'la toplumun ezildii kadn sorununa yaklat. Ltfi . Akad, Irmak ve Gke iek'le eski trelerin, geleneklerin altn izen almalar yapt. Her iki film de yeni atlmlarn 1972 ylndaki ilk rneklerini oluturdu. Ylmaz Duru, nce Cumali'den sonra en baarl filmini ortaya koydu. Bu, Kara Doan'd. 9. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Zulm (Atf Ylmaz) En iyi 2.film: Sev Kardeim (Ertem Eilmez) En iyi 3.film: vey Ana (lk Erakaln) En iyi ynetmen:Atf Ylmaz (Zulm) En iyi senaryocu: Sadk endil (Sev Kardeim) En iyi grnt ynetmeni: Cengiz Tacer (Zulm) En iyi kadn oyuncu: Zeynep Aksu (vey Ana) En iyi erkek oyuncu: Murat Soydan (vey Ana) En iyi yardmc kadn oyuncu: Fatma Karanfil (vey Ana) En iyi yardmc erkek oyuncu: Sleyman Turan (Gll) En iyi kadn karakter oyucusu: kriye Atav (Emine) En iyi erkek karakter oyuncusu: Mnir zkul (Sev Kardeim) 4. Adana Film Festivali: En iyi film: Kara Doan (Ylmaz Duru) En iyi 2.film: Yaral Kurt (Ltfi . Akad) En iyi 3.film: Irmak (Ltfi . Akad) En iyi ynetmen: Ylmaz Duru (Kara Doan) En iyi senaryocu: Sabah Duru (Kara Doan) En iyi grnt ynetmeni: Ali Uur (Kara Doan)

18

 En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyiit (Zehra) En iyi erkek oyuncu: Cneyt Arkn (Yaral Kurt) En iyi yardmc kadn oyuncu: Muhterem Nur (Kara Gn) En iyi yardmc erkek oyuncu: Osman Alyanak (Irmak) 1973 209 film evrildi. Siyah-beyaz film says ise bu yl 30'a dt. ifte Rabialar'la dinsel filmler gene yeni bir trmana geti. Trkan oray, ikinci ynetmenlik denemesi Azap'la byk bir baarszla urad. Safa nal Umut Dnyas, Ertem Eilmez Canm Kardeim'le kk insanlarn dnyalarn insancl bir yaklam iinde verip kendi izgilerini atlar. Ltfi . Akad, nce Gelin ve sonra da Dn'le i-g olayna yeni bak alar getiriyordu. Akad'n Gelin'i 2. Uluslararas Tahran Film enlii'nde 72 filmlik n elemeyi kazanp yarmaya girmeyi baard. Ve Paris'te "Ylmaz Gney Haftas" dzenlendi. Dn (Trkan oray), Moskova Film enlii'ne katld. 10. Antalya Film Festivali yapld: En iyi film: Hayat m Bu (Orhan Aksoy) En iyi 2. film: Dinmeyen Sz (Nejat Saydam) En iyi 3. film: Sulu (Mehmet Dinler) En iyi ynetmen: Nejat Saydam (Dinmeyen Sz) En iyi senaryo: Hamdi Deirmenciolu (Hayat m Bu) En iyi grnt ynetmeni: Melih Sertesen (Dinmeyen Sz) En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyiit (Tanr Misafiri) En iyi erkek oyuncu: Tark Akan (Sulu) En iyi yardmc kadn oyuncu: Semra Sar (Hayat m Bu) En iyi yardmc erkek oyuncu: Yldrm nal (Dinmeyen Sz) En iyi ocuk oyuncu: Menderes Utku (Afacan Harika ocuk) En iyi stdyo: Acar Film (Dinmeyen Sz) En iyi ksa metrajl film: Yuva Hasreti (Behll Dal) 5. Adana Film Festivali sonular ise yle oldu: En iyi film: Gelin (Ltfi . Akad) En iyi 2. film: Canm Kardeim (Ltfi . Akad) En iyi 3. film: Mahpus (Nejat Saydam) En iyi ynetmen: Ertem Eilmez (Canm Kardeim) En iyi grnt ynetmeni: Erdoan Engin (Canm Kardeim) En iyi mzik: Cahit Oben (Canm Kardeim) En iyi kadn oyuncu: Trkan oray (Mahpus) En iyi erkek oyuncu: Kadir nanr (Utan) En iyi yardmc kadn oyuncu: lk lker (Utan), Nazan Adal (Gelin) En iyi yardmc erkek oyuncu: Kamuran Usluer (Gelin) En iyi stdyo: ren Film 1974 189 film evrildi. Siyah-beyaz film says 6'da kald. Yeni ynetmenler mer Kavur'la Tun Okan, yeni oyuncu ise Glen Bubikolu ve Kemal Sunal. Trk Sinemasnda sendikalama faaliyetleri balad. Nazif Tatepe'nin bakanln yapt Trk ileri Sendikas'na Film-Sen (Trkiye Film Emekileri Sendikas) katld. Bakan da erif Gren'di. Oksal Pekmezolu, Lando Buzzanhca'l talyan komedi filmlerinden uyarlad Be Tavuk Bir Horoz'la yeni bir moda balatt. Ve bu "seks komedileri modas" Trk sinemasndaki bunalm iyice krkledi.

19

Avantr filmlerle n yapan oyuncu Tun Okan, ilk ynetmenlik denemesini sve'te gerekletirdi. Ve son derece baarl bir film ortaya koydu. Yurt dna kaak girip yabanclaan Trk iilerini gereki gzlemlere dayanarak yklerini bir kara mizah diliyle aktard Otobus'le. Yln en baarl filmlerinden biri de erif Gren'den geldi. Ylmaz Gney'in senaryosu zerine kurulan Endie pamuk iilerinin iverenle olan atmalarn, smrlmelerini ve bir kan davasn grntledi. Gene bir ilk film olan Yatk Emine'yle mer Kavur, I. Dnya Sava dneminde srgndeki bir fahienin yksn anlatt. Ltfi . Akad, Dn ve Gelin'i izleyen "i g lemesi"nin sonuncusu olan Diyet'i ekti. Yllardan beri nceki almalaryla sradanl bir trl aamayan Sreyya Duru, Bedrana'yla sinema serveninin "ilk byk k"n yapt. Bedrana usta ii bir film oldu. Ylmaz Gney'in tutuklanmas nedeniyle yarm brakmak zorunda kald Zavalllar' ustas Atf Ylmaz tamamlad. Ve bu "ki ynetmenli film", aksamayan bir anlatm iinde artc bir dil btnlne, ortak bir baarya ulat. Bu ara Ylmaz Gney, Umut'tan sonra Arkada'la yeni bir dnem daha ayordu Trk sinemasnda. 1974 Trkeye'sinin genel panoramas iinde toplumsal elikileri olgun ve usta bir sinema diliyle yanstlan Arkada; deil yln, giderek yllarn filmi olmay baarrken, her trl "tartmaya ak" olsa da tm scakl ve tazeliiyle Trk sinemasndaki yerini koruyacakt. Ayrca Arkada, ticari adan, yabanc film gsteren sinemalarda (Yeni Melek, Reks, afak, Gne) byk bir baar salad. Bylece de stanbul blgesinde bugne kadar en ok i yapan (1.200.000 TL brt gelir) film durumuna geliyordu. Bu yl Adana Film Festivali'ne son verildi. 11. Antalya Film Festivali'nde ise u sonular alnd. En iyi film: Dn (Ltfi . Akad) En iyi 2. film: Bedrana (Sreyya Duru) En iyi 3. film: Umut Dnyas (Safa nal) En iyi ynetmen: Ltfi . Akad (Dn) En iyi senaryo: Sadk endil (Oh Olsun) En iyi grnt ynetmeni: Enver Burkin (Pir Sultan Abdal) En iyi zgn mzik: Ylmaz Duru (Namus Borcu) En iyi kadn oyuncu: Perihan Sava (Bedrana) En iyi erkek oyuncu: Hakan Balamir (Yunus Emre) En iyi yardmc kadn oyuncu: Yldz Kenter (Kzm Aye) En iyi yardmc erkek oyuncu: Orun Sonat (Sokaklardan Bir Kz) Trk sinemas ayrca yurt dnda da dikkati ekti. Bu adan olumlu ve parlak saylabilecek bir yl geirdi. rnein, Paris Sinematek'inde Trk Filmleri Toplu Gsterisi dzenlendi. Ve bu gsteride At (Ylmaz Gney), Bir Millet Uyanyor (Muhsin Erturul), Dn (Ltfi . Akad) ve Kzgn Toprak (Feyzi Tuna) yer ald. Gene Kzgn Toprak, Takent'te dzenlenen Asya ve Afrika lkeleri Film Festivali'nde ilgi ekti ve Fatma Girik'e Kadnlar Komitesi tarafndan zel bir dl verildi. Bedrana (Sreyya Duru) Karlov Vary Film enlii'nde (ekoslavakya) Cidalc dln kazand. Erkan Ycel, Endie'yle 20. San Remo Film enlii'nde (talya) en baarl oyuncu seildi. Tun Okan'n yurt dnda ektii Otobs Trk sinemasna yurt dndan eitli dller getirdi: Taormina Film Festivali'nde (Sicilya) byk dl (altn charybe) kazand. Karlovy Vary Film enlii'nde (ekoslavakya) Uluslararas Sanat ve Deneme Sinemalar dlyle dnya Sinema Kulpleri Federasyonu'nun Donkiot dln ald. Ayrca Strasbourg (Fransa) nsan Haklar Film Festivali dl ile deerlendirildi. Portekiz'de Santarem Festivali byk dl ile birlikte Sinema Eletirmenleri zel dln kazand.

20

1975 225 film ekildi. Tm de renkli alma oldu. Ve bylece de Trk sinemasnda siyah-beyaz film dnemi sona erdi. 1967'de Trk Film Arivi ve 1969'da ise Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Film Arivi olarak almalarn srdren Kulp Sinema 7, bu kez Sinema-TV Enstits'ne dnt. Ve dzenlenen sinema kurslarnda Ltfi . Akad, lhan Arakon, Metin Erksan, Halit Refi hocalk yaptlar. Yeni oyuncu Mjde Ar. Ayhan Ik'la Fikret Hakan yapmcla baladlar. Ertem Eilmez'in tek kahramana dayal olmayan ok kiilikli Hababam Snf gldrleri yln en popler filmleri oldular. yapan filmler listesinde ilk sralar aldlar. Yln sinema modas ise 'komedi arlkl seks filmleri'ydi. Nazmi zer'in Civciv kacak Ku kacak adl seks komedisi, bu furyay hzlandran film oldu. Bu tr filmler sinema gieleri nlerinde artc kuyruklar oluturdular. Ylmaz Gney'in gerekte bitirilmeyen, taslak olarak hazrlanan senaryolarndan yola kan Temel Grsu zin'le, Bilge Olga Bir Gn Mutlaka ile birer "yarm baar" elde edebildiler sadece. Melih Glgen, Cemil filminde gereki bir polisiye konu yakalamken, oyuncusu Cneyt Arkn'n mdahalesiyle, baar yolunda byk bir frsat karm oldu. Seks komedisi trndeki filmlerin egemen olduu dnemde yln en iyi filmini Kara arafl Gelin'le gene Sreyya Duru gerekletirdi. Trk Filmciler Dernei, meslekte 25 yln dolduran 43 sanatya onur belgesi verdi. 12. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Endie (erif Gren) En iyi 2. film: Arkada (Ylmaz Gney) En iyi 3. film: Zavalllar (Ylmaz Gney, Atf Ylmaz) En iyi ynetmen: erif Gren (Endie) En iyi senaryo: Ylmaz Gney (Endie) En iyi grnt ynetmeni: Kenan Ormanlar (Endie) En iyi zgn mzik: Atilla zdemirolu, anar Yurdatapan (Arkada) En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyiit (Diyet) En iyi erkek oyuncu: Erkan Ycel (Endie) En iyi yardmc kadn oyuncu: Seden Kzltun (Zavalllar) En iyi yardmc erkek oyuncu: Erol Ta (Diyet) Association Franaise de Cinemas d'Art et d'Essai tarafndan Paris'te Trk Filmleri Haftas dzenlendi. Arkada (Gney), Kuma (Atf Ylmaz), Umut (Gney), Endie (erif Gren), Yatk Emine (mer Kavur); ksa metrajl filmlerde Bebek, Yollar Boyunca Trkiye (Cengiz Tacer) ve Karagz'n Dnyas (Sabahattin Eyubolu) Paris'te bir sinemada gsterildi. Avrupa Sinema-TV ileri Sendikas'nn dzenledii (Paris) 8. Ksa Filmler enlii'nde Behll Dal'n Gnein Batt Yer adl filmi zel eref dl ald. zmit'te dzenlenen 4. Yarmca Sanat enlii'nde Arkada en iyi film seildi, Bedrana ise ikinci oldu. 1976 Film says 164. Oyuncu Cneyt Arkn ve Kartal Tibet (Tosun Paa) ynetmenlie balad. Seks komedileri ayn hzla srd. Ve bu tr filmlerle tiyatro oyuncular piyasada yeni bir egemenlik kurdular. Ali Poyrazolu, Aydemir Akba, Sermet Serdengeti, Mete nselel, Hadi aman, lhan Daner, Alev Sezer, Rtr Asyal, zcan zgr, Yksel Gzen "seks sinemas"nn "vamp erkekler"ini oluturdular. Trn yaratt kadn oyuncular da Arz Okay ve Mine Mutlu'ydu. 13. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Deli Yusuf (Atf Ylmaz) En iyi 2. film: Malup Edilemeyenler (Atf Ylmaz)

21

 En iyi 3. film: Pisi Pisi (Zeki kten) En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Deli Yusuf) En iyi senaryo: Umur Bugay (te Hayat) En iyi grnt ynetmeni: Gani Turanl (Ar Da Efsanesi) En iyi zgn mzik: Melih Kibar (Hababam Snf Snfta Kald) En iyi kadn oyuncu: Adile Nait (te Hayat) En iyi erkek oyuncu: Cneyt Arkn (Malup Edilemeyenler) En iyi yardmc kadn oyuncu: Diler Sara (te Hayat) En iyi yardmc erkek oyuncu: hsan Yce (te Hayat) stanbul Uluslararas I. Film Festivali dzenlendi: Turizm Bakanl ile mit Utku'nun Bakanln yapt Film San Vakf'nn gerekletirdii festivalde u sonular saptand: En iyi film seilmedi. En iyi 2. film: Ben Sana Mecburum (lk Erakaln) En iyi 3. film: Yazg (lk Erakaln) En iyi ynetmen: Natuk Baytan (Babacan) En baarl grnt ynetmeni: Enver Burkin (Ben Sana Mecburum) En iyi mzik: Cahit Berkay (Ben Sana Mecburum) En baarl kadn oyuncu: Meral Orhonsay (Ben Sana Mecburum) En iyi erkek oyuncu: Sadri Alk (Ben Sana Mecburum) En baarl yardmc kadn oyuncu: Aliye Rona (Syleyin Anama Alamasn) En baarl yardmc erkek oyuncu: Macit Flordun (Ben Sana Mecburum) Yurt dnda ise iki film dllendirildi. Ergin Orbey'in Bizim Aile adl filmi Takent Film enlii'nde zbekistan i Konfederasyonu'nun zel dln kazand. Ali zgentrk'n Yasak adl belge filmi ise, Moskova Film enlii'nde ikincilik dl olarak gm madalya ald. 1977 Film says 124. Yeni ynetmenler Korhan Yurtsever ve mit Efekan. Uzun bir suskunluk dneminden sonra tekrar sinemaya dnen Metin Erksan Sensiz Yaayamam'la tekrar bir hamle yapt. Kendini ldrmesi iin kiralk bir katil tutan bir kadnn alkantl i dnyasna k tutan Sensiz Yaayamam, Erksan'n bu "ara dnemi"nin "son filmi" oldu. Gen sinemac Korhan Yurtsever, Osman ahin'in bir yksnden yola karak Fratn Cinleri'yle baarl ve ilgin bir deneme ortaya koydu. Sreyya Duru, Gneli Bataklk ile ii ve holding patronlarnn dnyasna eilen bir kent filmi almas yapmasna karlk, tam bir baarya eriemedi. Atf Ylmaz "sevgi mi emek mi" sorunsal zerine kurduu Cengiz Aytmatov uyarlamas Selvi Boylum Al Yazmalm'la, insancl ilikilere yeni bir yaklam getirdi. Duyarl ve scak bir anlatm iinde aktard filmde, oyuncu olarak Kadir nanrTrkan oray-Ahmet Mekin lsnn itenlikli oyunlar da bu arada dikkati ekti. 14. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Kara arafl Gelin (Sreyya Duru) En iyi 2. film: Kapclar Kral (Zeki kten) En iyi 3. film: Merhaba (zcan Arca) En iyi ynetmen: Zeki kten (Kapclar Kral) En iyi senaryo: Vedat Trkali (Kara arafl Gelin) En iyi grnt ynetmeni: etin Grtop (Ba Belas) En iyi kadn oyuncu: Semra zdamar (Kara arafl Gelin) En iyi erkek oyuncu: Kemal Sunal (Kapclar Kral) En iyi yardmc kadn oyuncu: Gnl Hanc (Kapclar Kral) En iyi yardmc erkek oyuncu: Hseyin Peyda En iyi ksa metrajl 1. film: Safranbolu'da Zaman (Sha Arn)

22

 En iyi ksa metrajl 2. film: pler (Feyzi Tuna) En iyi ksa metrajl 3. film: Piri Reis Haritas (A. Ulvi, L. Dnmez) 1978 126 film ekildi. Yeni oyuncu Bulut Aras, yeni ynetmen Erden Kral. Seks komedilerinin yan sra mafya tr film says artt. Ve bu tr filmlerin en geerli oyuncusu da Cneyt Arkn'd. Arkn, ok sayda yurda giren Hong-Kong (Japon) karate filmlerinin etkisiyle Trk sinemasnda bir "stn insan mitosu" yaratt. Ferdi Tayfur, brahim Tatlses, Orhan Gencebay'la "arkc oyuncu saltanat" ve arabesk eilimler hzland. Kltr Bakanl, olumlu bir adm att. Ve Bakanln bnyesinde Sinema Dairesi kuruldu. Kltr Bakan Ahmet Taner Klal, sinemayla ilgilendi. Ve Sosyal Gvence Yasas kartld. TFS (Trkiye Film ileri Sendikas) kuruldu. Bakanla Semih Servidal seildi. Yavuz Turgul'un senaryosunu yazd Sultan, Kartal Tibet'in ynetmen olarak en iyi filmi oldu. Erden Kral'n, eltik aalarna kar sava veren bir kaymakamn anlarndan oluan Kanal', dn vermeyen drst bir sinema yaptyd. Yavuz zkan, Maden'le yln en iyi filmlerinden birini ve ayn zamanda bir maden ocandaki smrye bakaldran iiler zerine kurulu bir politik sinema rnei verdi. Senaryosunu Ylmaz Gney'in yazd ve Zeki kten'in byk baaryla ynettii Sr, son yllarn en nemli filmi oldu. Krsal kesimde balayp, byk kentte yok olan bir airetin trajik yks, etkili sinema diliyle arpc bir ekip baarsna ulayordu. Ulusal bir sinema, evrensel boyutlara ulaan bir insan dram... 15. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Maden (Yavuz zkan) En iyi 2. film: Selvi Boylum Al Yazmalm (Atf Ylmaz) En iyi 3. film: Fratn Cinleri (Korhan Yurtsever) En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Selvi Boylum Al Yazmalm) En iyi senaryo: Umur Bugay (pler Kral) En iyi grnt ynetmeni: etin Tunca (Selvi Boylum Al Yazmalm) En iyi zgn mzik: Cahit Berkay (Fratn Cinleri) En iyi kadn oyuncu: Hale Soygazi (Maden) En iyi erkek oyuncu: Tark Akan (Maden) En iyi yardmc kadn oyuncu: Meral Orhonsay (Maden) En iyi yardmc erkek oyuncu: ener en (pler Kral) En iyi ksa metrajl 1. film: Urartu'nun ki Mevsimi (Sha Arn) En iyi ksa metrajl 2. film: Ladik (Gner Sarolu) En iyi ksa metrajl 3. film: Blmlk Ksa Film (zcan Arca) Filmciler Dernei'nin dzenledii gecede, Trk sinemasna katklar nedeniyle Muhsin Erturul, Baha Gelenbevi ve Bedia Muvahhit'e madalya ile onur belgesi verildi. Bulgaristan'da Trk Filmleri Haftas dzenlendi. Selvi Boylum Al Yazmalm (Atf Ylmaz), Kzgn Toprak (Feyzi Tuna), Kara arafl Gelin (Sreyya Duru) ve Kapclar Kral (Zeki kten) gsterildi. Takent Film enlii'nde Trkan oray, Selvi Boylum Al Yazmalm'daki rolyle en iyi kadn oyuncu seildi. Kara arafl Gelin ise Karlovy Vary Film enlii'nde (ekoslovakya) Sendikalar Birlii zel dl'n kazand. 1979 Film says 195. Seks komedileri byk bir trmana geti. Bu trde tam 131 film ekildi. Ve giderek de seks furyas, yle Bir Kadn Ki (Naki Yurter) adl filmle pornografiye dnt. Ve Zerrin Egeliler bir yllk sre iinde evirdii 37 filmle dnya rekorunu krd. Oyuncu Tuncer Kurtiz, sve'te Trk iilerini konu alan Gl Hasan adl bir film ynetti. Ali zgentrk ynetmenlie balad. Dou Anadolu'da grc usulyle evlenen bir kyl kadnn dram zerine kurulu Hazal, zgentrk'n "ilk filmi" oldu.

23

Erden Kral, Bereketli Topraklar zerinde'yle o gne dek ekilen en baarl bir Orhan Kemal uyarlamas gerekletirdi. mer Kavur'un da, ocuk dnyasn gereki ve oku dolu bir anlatmla ortaya koyduu Yusuf ile Kenan', yln filmlerinden biriydi. erif Gren Almanya'daki kadn iilerin yksn Almanya Ac Vatan'da, Yavuz zkan demiryolu iilerinin grev olgusunu Demiryol'da baaryla beyaz perdeye aktard. Gerek bir olaydan yola kan Atf Ylmaz, Adak'la yeni bir deneysel sinema rnei ortaya koydu. Gerekten 2,5 aylk olunu tanrya kurban eden Mslm'n yks Ylmaz'n anlatmyla bir arpclk kazand. Zeki kten'in Ylmaz Gney senaryosu zerine kurulu Dman' ise gnn toplumsal sorunlarndan biri olan isizlie eilen, uzun soluklu gerek bir yaam yksyd. nce ezilen, sonra da bilinlenerek direnen ii smail rolndeki Ayta Arman da sinema yaamndaki en byk oyununu sergiledi. Sade ve yaln anlatmnn dnda Dman, bir btn olarak oyuncu ynetimiyle de dikkati ekti. Bu yl Sansr Kurulu'nun 16. Antalya Film Festivali'ne katlan filmlerin bazlarn yasaklayp baz blmlerini de kesmek istemesi zerine itiraki yapmclar yarmadan ekilme karar aldlar. Ve bylece de yalnzca ksa metrajl film yarmas yaplabildi. Sha Arn'n Tahtac Fatma adl ksa filmi, en iyi film seildi. Bu yl Trkiye'de ilk kez izgi filmleri yart. Kltr Bakanl'nn dzenledii Nasrettin Hoca izgi Filmleri Yarmas'nda u sonular alnd: Birincilik dl: Hoca ile Hrszlar (Tun zberk), Sulu Kim (Tongu Yaar), kincilik dl: Ate Benice nclk dl: Emre Senem Bu yl yurt dnda Trk sinemasna gsterilen ilgi byk bir trmana geti. zellikle de Trk sinemasnn dnyaya almasnda Sr, etkin bir rol oynad. 32. Locarno Film enlii'nde Sr, en iyi film seilip Altn Leopar dl'n kazand. Ayrca Melike Demira en iyi kadn oyuncu dln Rebecca Horn ile paylat. Yapmcs ve senaryocusu olmas nedeniyle de Ylmaz Gney'e enlik zel dl verildi. 29. Berlin Film enlii'nde ise Sr, Uluslararas protestan Film Jrisi ile Katolik Film Organizasyonu dllerini ald. Belika Kraliyet Film Arivi Uluslararas Sekin Filmler Yarmas'nda byk dl kazand. 3. Balkan Film enlii'nde Sha Arn'n Tahtac Fatma adl ksa metrajl filmi birinci oldu. Oberhausen 25. Ksa Film enliinde zcan Arca'nn Blmlk Ksa Film'i Federal Almanya Genlik, Aile ve Salk Bakanl'nn dln kazand. 1980 Film says 68'e dt.Yeni ynetmenler: Sinan etin (Bir Gnn Hikyesi) ve ahin Gk (Kurban Olduum). Sinan etin'in Bir Gnn Hikyesi bir ilk film'in getirdii acemilikleri tamasna karn, filmde sinemac kiiliini yer yer ortaya koyduu da gzden kamyordu. Kartal Tibet; Aziz Nesin uyarlamas Zbk'le kendini aarken, yalnzca gldren bir film deil, dndren bir film ynetmeni olarak da nem kazanyordu. Snf atlayan kt bir politikac tipi byk bir baaryla yanstlmt. te yandan Baar Sabuncu'nun salam ve derinlikli senaryosuyla Atf Ylmaz yln en baarl filmini yapt. Bir reklam yldz olarak keyi dnen, ama sonunda arpk sermaye oyunlarna kurban gidip ldran bir duvarc ustasnn yks, Atf Ylmaz'n Talihli Amele'sinde deerini bulurken, toplumsal bir eletiriyi de beraberinde getiriyordu. 12 Eyll askeri mdahalesi ve ardandan tm lkede skynetim ilan edilmesi nedeniyle 17. Antalya Film enlii bu yl yaplmad. Kltr Bakanl Sinema Dairesi tarafndan dzenlenen Milli Sinema Kongresi'nde meslekte 25 yln dolduran baz sanatlara takdirname verildi.

24

Trk sinemas, bu yl da dnya sinemasnn gndeminden inmedi. Srekli yeni yeni zaferler tazelendi. rnein Sr, Zrih'te (svire) 8, Basel'de 7 hafta oynad. Londra Film Festivali'nde katlan 93 film arasndan syrlp en iyi film seildi. Ve ardndan Rotterdam enlii'nde Sinema Eletirmenlerinin yapt soruturma sonucu en iyi film arasna girdi. 10. Uluslararas Antwerp enlii'nde (Belika) en iyi film seildi. Yine Zeki kten'in Dman filmi 30.Berlin Film enlii'nde jri zel senaryo dl ile Uluslararas Katolik Film Organizasyonu Byk dl'n ald. Ali zgentrk'n Hazal', bu yl Trk sinemasna 5 dl birden kazandrd: Prades Film enlii'nde (Fransa) birincilik dl; San Sebastian Film enlii'nde (spanya) byk dl. 29. Uluslararas Manheim Film Festivali'nde (Almanya) altn dka ile Katolik Jrisi ve Halk Jrisi olmak zere dl; Lahey Film enlii'nde (Hollanda) bir dl. Yurt dnda szn ettiren bir film de Erden Kral'n ynettii Bereketli Topraklar zerinde oldu; Uluslararas Nantes Film enlii'nde (Fransa) jri zel dl ile Elal-Fransa Sanat ve Deneme Sinemalar Birlii dl. mer Kavur'un Yusuf ile Kenan' Uluslararas Milano Film Fuar'nda (talya) byk dl kazand. 1981-1990 Dnemi Kronolojik Trk Sinema Tarihi (1914-1988) 1981 - 1990 Dnemi 1981 72 film ekildi. 100. yldnm nedeniyle Atatrk Yl olan 1981'de Remzi Jntrk, Cneyt Arkn'la retmen Kemal'i ekti. Ancak bu frsat yeteriyle deerlendiremedi. Byk bir yatrmla sper prodksiyon zellikleri tayan Topran Teri, Natuk Baytan'n en iyi filmi oldu. Ancak eitli lkelere satlan film, konusu asndan Trk sinemasna nemli bir ses getiremedi. Trkan oray, Yaar Kemal'in romanndan beyaz perdeye uyarlad Ylan ldrseler'le ynetmenlii tekrar denedi. mer Kavur'un Fruzan'dan uyarlad Ah Gzel stanbul ile Krk Bir Ak Hikayesi; Atf Ylmaz'n Deli Kan', Ali zgentrk'n At' ve Sinan etin'in irkinler de Sever'i yln zgn denemeleri olarak dikkati ektiler. En iyi birinci filmin seilemedii 18. Antalya Film Festivali, 2 yllk bir aradan sonra tekrar dzenlendi. En iyi 2. film: Ah Gzel stanbul (mer Kavur) En iyi 3. film: Gl Hasan (Tuncel Kurtiz) En iyi ynetmen: Erden Kral (Bereketli Topraklar zerinde) En iyi senaryocu: Tuncel Kurtiz (Gl Hasan) En iyi grnt ynetmeni: Salih Dikii (Bereketli Topraklar zerinde) En iyi zgn mzik: Nedim Otyam (Derya Gl) En iyi kadn oyuncu: Meral Orhonsay (Derya Gl) En iyi erkek oyuncu: hsan Yce (Derya Gl) En iyi yardmc kadn oyuncu: Meral etinkaya (Hazal) En iyi yardmc erkek oyuncu: Yaman Oktay (Bereketli Topraklar zerinde) Strasbourg Avrupa Film Festivali'nde Erden Kral'n Bereketli Topraklar zerinde adl yapt byk dl kazand. 1982 Film says 72. Halit Refi'in ynettii Leyla ile Mecnun, arabesk eilimli sinemasnn ba yapt olarak halka indi. Ve "yln en ok i yapan filmi" olan Leyla ile Mecnun, sinemasal adan baz tartmalara yol at.

25

Zeki kten, halk arasnda gncel bir olay durumuna gelen "banker ve faiz sorunu"na Faize Hcum'la toplumsal bir eletiri getirip yln nemli filmlerinden birin ortaya koydu. Atf Ylmaz; Necati Cumal uyarlamas ile Mine'yle "kadn sorunlar"na eildi. Ve Mine'yle bir "kadn filmleri dnemi" ald. Bu arada Trkan oray, cinsel arlkl, yan sra gereki bir kadn tipine ynelip yeni bir oyunculuk aamasna geti. mer Kavur'un Gl', Feyzi Tuna'nn Seni Kalbime Gmdm' kadnn i dnyalarna eilen "kadn filmleri"ydi. Memduh n, Kaak'ta "yalnz bir kadn"n i dramna yaklarken; erif Gren, Tomruk'ta doay yanstmaya devam etti. 19. Antalya Film Festivali sonuland: En iyi film: irkinler de Sever (Sinan etin) En iyi 2. film: At (Ali zgentrk) En iyi 3. film: Krk Bir Ak Hikyesi (mer Kavur) En iyi ynetmen: mer Kavur (Krk Bir Ak Hikyesi) En iyi senaryocu: Yavuz Turgul (iek Abbas) En iyi grnt ynetmeni: Salih Dikii (Krk Bir Ak Hikyesi) En iyi zgn mzik: Cahit Berkay (Krk Bir Ak Hikyesi) En iyi kadn oyuncu: Nur Srer (Bir Gnn Hikyesi) En iyi erkek oyuncu: Genco Erkal (At) En iyi yardmc kadn oyuncu: Gler kten (Krk Bir Ak Hikyesi) En iyi yardmc erkek oyuncu: Orhan aman (Krk Bir Ak Hikyesi) Yurt dnda Trk sinemas bir altn a yaad. Ylmaz Gney'in senaryosunu yazp eref Gren'in ynettii Yol, 35. Cannes Film enlii'nde Costa Gavras'n Missing/Kayp adl filmiyle birlikte en iyi film seilerek byk dl altn palmiyeyi paylat. Metin Erksan'n Susuz Yaz'la Berlin'de kazand byk baardan sonra, bir Trk filminin "ikinci byk zaferi"ydi bu. nsanolunun temel sorunlarn sergileyen Yol, bir "sinema ba yapt" ve de "Trk sinemasnn son yllarda gerekletirdii en gl filmlerinden biri" olarak kabul edildi. Hyeres Gen Sinema Festivali'nde (Fransa), Sinan etin'in Bir Gnn Hikyesi halk jrisi byk dln kazand. Ve Ali zgentrk'n At adl filmi ise 14. Akdeniz lkesinin katld Valencia Akdeniz lkeleri enlii'nde (spanya) nclk dl ald. 1983 78 film ekildi. Yeni oyuncular: Hlya Avar (Haram), Zuhal Olcay (htiras Frtnas). Yeni ynetmenler: Yusuf Kurenli (Ve Recep Ve Zehra Ve Aye), Nesli lgeen (Kardeim Benim). Mjde Ar, mer Kavur ynetiminde Ah Gzel stanbul'la (1981) balatt kadn "kimlik aray"n, bu yl Aile Kadn (Kartal Tibet), Gnein Tutulduu Gn (erif Gren) ve alvar Davas'yla (Kartal Tibet) srdrd. Ve ba kaldran zgn kadn tipinin kuramcs olarak Trkan oray dahil, birok oyuncuyu etkiledi. Bu aamada dibe bastrlm kadn cinsellii ve i dnyas da n plana kt. Halit Refi, Beyaz lm'le uyuturucu madde ve bu dzenin kurbanlar olan genlik dnyasna ilk kez ciddi olarak bakarken, ayn zamanda gie haslat asndan Trk sinemasnn ilk byk rekoru krld. Yalnzca stabul blgesinde 30 milyon (TL) toplad. Doa ile insan ilikilerini anlatan erif Gren'in Derman', kyl kadnlarn erkek egemenliine bakaldrd, Kartal Tibet'in gldr trndeki alvar Davas ilgi eken filmler oldular. Budapete ve Kveyt'te Trk Filmleri Haftas dzenlendi. 20. Antalya Film Festivali yle sonuland: En iyi film: Faize Hcum (Zeki kten) En iyi 2. film: Derman (erif Gren) En iyi 3. film: Tomruk (erif Gren) En iyi ynetmen: Zeki kten (Faize Hcum)

26

 En iyi senaryocu: Fehmi Yaar (Faize Hcum) En iyi grnt ynetmeni: Orhan Ouz (Tomruk) En iyi zgn mzik: Yeni Trk Topluluu (Derman) En iyi kadn oyuncu: Hlya Koyiit (Derman) En iyi erkek oyuncu: Genco Erkal (Faize Hcum) En iyi yardmc kadn oyuncu: Asuman Arsan (Faize Hcum) En iyi yardmc erkek oyuncu: Talat Bulut (Derman) En iyi ksa metrajl film: Kula'da Gn (Sha Arn) En iyi 2. ksa metrajl film: ocuklar iektir (Yaln Yelence) En iyi 3. ksa metrajl film: Sentez (Ate Benice) Onur dl: Ltfi . Akad. Her yl dzenlenen Sedat Simavi Vakf dlleri'ne ilk kez bu olan Kardeim Benim, en iyi film seildi. Erden Kral'n Hakkri de bir Bir Mevsim'inin yurt dndaki yanklar olumlu biimde srd. Ve 33. Uluslararas Berlin Film enlii'nde 5 dl birden getirdi Trk sinemasna: Jri zel dl (Gm Ay) Uluslararas Sinema Yazarlar Federasyonu (Fpresc) dl (Bu dl Fransz yapm Paluline la plage ile paylat). Uluslararas Sanat ve Deney Sinemalar Birlii (Cicae) dl (Bu dl de Avusturya yapm Der Stille Ozean ve Brezilya yapm Pra Frenta Brazil ile aralarnda bltrld). nter film dl. - Ayrca 2. Akdeniz Kltrleri Film Festivali'nde (Korsika) en iyi film dl ald. Ali zgentrk'n At' 1983 Lecce Uluslararas Film Festivali'nde (talya) en iyi film dln kazand. erif Gren'e Derman'la Valencia Film Festivali'nde (spanya) jri zel dl verildi. 1984 124 film ekildi. Yeni bir ynetmen: Yavuz Turgul. Orhan Elmas'n Kayp Kzlar' "yln i filmi" oldu. Video olaylarnn Trk sinemas iin bir tehlike oluturduu bu dnemde, ustalar ve genler birbirinden ilgin filmler ortaya koydular. erif Gren, aresiz ve ezilen bir kadnn yks zerine koyduu Firar'da cinsellii gereki bir bak as iinde ele ald. Ve bylece yln en cesur klarndan birini gerekletirdi. Yusuf Kurenli'nin lmez Aac bir Trk kzyla bir Yunanl gencin akn, insani ve evrensel bouytlara ulatrd. Yavuz Turgul Fahriye Abla'da, Atf Ylmaz Bir Yudum Sevgi'de, bakaldran "yeni kadn imaj"n getirdiler beyaz perdeye. Ve "kadnn kurtuluu" asndan, zellikle de Bir Yudum Sevgi, Trk sinemasnn son yllarda evrilen en nemli filmlerinden biri oldu. Beki (Ali zgentrk), Fidan (Erdoan Tokatl), Gizli Duygular (erif Gren), Kak Dman (Bilge Olga), Namuslu (Ertem Eilmez), Pehlivan (Zeki kten) ve Tun Okan'la (Cumartesi Cumartesi) Muammer zer'in yurt dnda ektikleri filmler, yln zerinde durulmas gereken almalaryd. Film Yapmclar Dernei (FYAP) kuruldu. Yapmc Trker nanolu'nun bakanlndaki kurulu, Trk sinemasnn aleyhinde "video korsanl"na dikkat ekmek amacyla bir rapor hazrlayp hkmet yetkililerine sundu. 21. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Bir Yudum Sevgi (Atf Ylmaz) En iyi 2.film: Kardeim Benim (Nesli lgeen) En iyi 3.film: Kak Dman (Bilge Olga) En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Bir Yudum Sevgi) En iyi senaryocu: Bilge Olga (Kak Dman) En iyi grnt ynetmeni: Seluk Taylaner (Kardeim Benim)

27

 En iyi zgn mzik: Yaln Tura (Bir Yudum Sevgi) En iyi kadn oyuncu: Zuhal Olcay (htiras Frtnas) En iyi erkek oyuncu: Tark Akan (Pehlivan) En iyi yardmc kadn oyuncu: Zuhal Olcay (htiras Frtnas) En iyi yardmc erkek oyuncu: Macit Koper (Bir Yudum Sevgi) Onur dl: Sezer Sezin Trk sinemas bu yl gene yurt dnda baarlar kazand. Erden Kral'n Hakkari'de Bir Mevsim'i 1984 Los Angeles Olimpiyatlar'nn "al filmi" oldu. 24. Karlovy Vary Festivali'nde (ekoslavakya) erif Gren'in Derman' iki dl birden ald: Uluslararas Sinema Eletirmenleri dl. Uluslararas Film Kulpleri Federasyonu dl. 3. Akdeniz Kltrleri Film Festivali'nde Erden Kral'n Ayna's "eletirmenler dl"n ald. 1984 Sao Paolo Uluslararas Film Festivali'nde (Brezilya) At (Ali zgentrk), byk dl kazand. 1985 127 film ekildi. Yeni ynetmenler: Baar Sabuncu (plak Vatanda) ve mit Eli (Kurun Ata Ata Biter); yeni yapmc: Cengiz Ergun (Estet). Halit Refi'in Alev Alev adl filmi yln gie rekorunu krd. arkc Kk Emrah'la arabesk eilimli filmler modas srd. Belli dzeyi aan filmlerin says oald. Yeni umut klar grld. Atf Ylmaz Ad Vasfiye ile "sosyal ierikli fanstatik film" trne arlk verdi. Nesli lgeen, Yavuz Turgul'un senaryosundan aktard Zrt Aa ile gldr sinemasnda yeni bir aamay gerekletirdi. Ve ener en bu filmdeki baarl oyunuyla "yldz"la ilk admlarn att. Sosyal ierikli gldr sinemasnn bir baka baarl rneini de Baar Sabuncu plak Vatanda'la verdi. kinci kez sinemaya uyarlanan Ylanlarn c'ne, erif Gren yeni bir yorum getirdi. Amansz Yol (mer Kavur), Bir Avu Cennet (Muammer zer), Dul Bir Kadn (Atf Ylmaz), Glan (Bilge Olga), Kan (erif Gren), Krlang Frtnas (Atilla Candemir), Krebe (mer Kavur), Kurbaalar (erif Gren), Kuran Ata Ata Biter (mit Eli), Kuyucakl Yusuf (Feyzi Tuna) ve 14 Numara (Sinan etin) yln dzeyli filmleriydiler. Mimar Sinan niversitesi Genlik in Trk Sinemas gsterileri dzenlendi. 22. Antalya Film Festivali'nde u sonular alnd: En iyi film: Dul Bir Kadn (Atf Ylmaz) En iyi 2. film: 14 Numara (Sinan etin) En iyi3. film: Bir Avu Cennet (Muammer zer) En iyi ynetmen: Sinan etin En iyi senaryocu: Muammer zer (Bir Avu Cennet) En iyi grnt ynetmeni: Orhan Ouz (Dul Bir Kadn) En iyi zgn mzik: Tark cal (Bir Avu Cennet) En iyi kadn oyuncu: Zuhal Olcay (Amansz Yol) En iyi erkek oyuncu: Hakan Balamir (14 Numara) En iyi yardmc kadn oyuncu: Keriman Ulusoy (14 Numara) En iyi yardmc erkek oyuncu: Engin nal (Bir Kadn Bir Hayat) Kltr Bakanl, "sinema tevik dlleri" adyla dramatik, belgesel ve animasyon olmak zere 3 dalda, ilk kez bir yarma dzenledi. Ve dramatik trdeki uzun metrajl filmlerin yapmclarna 4'er milyon TL. verildi. Uzun metrajl dramatik filmler: Amansz Yol (mer Kavur) - Yapmcs mer Kavur Krebe (mer Kavur) - Yapmcs Atf Ylmaz Alev Alev (Halit Refi) - Yapmcs Trker nanolu Pehlivan (Zeki kten) - Yapmcs eref Gr

28

1.500.000 TL kazanan belgeseller: Yeile Renk Veren Bursa (Yapmcs zdemir Birsel) Egemenlik Kaytsz, artsz Milletindir (Y.: Behll Dal) mleki (Y.: Neet Krcaolu) Sultanahmet Meydan (Y.: Arif Keskiner) Neet Gnal (Y.: Arif Keskiner) Neet Gnal (Y.: Prof. Sami ekerolu) 2 milyon kazanan animasyonlar: Hocann Eei (mit Solak) Kaplumbaa ile Tavan (Tongu Yaar) Ya Tutarsa (mik Solak) Bu yl yurt dnda ilk dl Derman (erif Gren) filmiyle geldi. 25. Karlovy Vary Film enlii'nde (ekoslavakya) Talat Bulut'a Prag niversitesi Sinema Enstits tarafndan "karakter oyunculuu dl" verildi. Ve gene Derman, 4. Uluslararas am Film Festivali'nde (Suriye) birinci seilerek altn kl dln kazand. 4. Yeni Alman Sinemas Film enlii'nde (Lksemburg) Hakkari'de Bir Mevsim (Erden Kral), seyirci oylaryla en iyi film seildi. 35. Uluslararas Berlin Film enlii'nde Tark Akan'a, Pehlivan'daki rolyle jri zel mansiyonu verildi. 7. Uluslararas Kadn Filmleri enlii'nde (Paris) Kak Dman (Bilge Olga), en iyi film dl ile Fransz gazetecilerinin basn zel dln kazand. Ve Halil Ergn'de seyirci tarafndan en iyi oyuncu seildi. 1.Uluslararas Tokyo Film Festivali'nde (Japonya) Ali zgentrk'n At adl filmi, 250 bin dolarlk dl kazand. New York Amerikan Film Festivali'nde bir Trk-Alman ortak yapm olan Glibik, Educational Film Library Asociation (Eitsel Film Ktphaneleri Birlii) dln ald. Gene dll bir film olan Erden Kral'n Ayna's Portekiz'den eli bo dnmedi. Figuera da Foz Uluslararas Film enlii'nde byk dl kazand. Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu ile Kltr ve Turizm Bakanl'nn ortaklaa hazrladklar Sha Arn'n Kapalar'da Krkbin Adm adl ksa filmi, Turizm Filmleri Festivali'nde (Viyana) Jri eref dl ald. Uluslararas stanbul Sinema Gnleri dzenlendi: stanbul Kltr ve Sanat Vakf'nn dzenledii Uluslararas stanbul Sinema Gnleri'nin Altn Lale dl blmnde Ayna'ya (Erden Kral) zel mansiyon dl verildi. Sinema Gnleri'nin 1 milyon liralk Eczacba Vakf dl'n ise Bir Yudum Sevgi'nin yapmcs ve yntemeni Atf Ylmaz kazand. Ayrca Pehlivan'daki baars nedeniyle Zeki kten, stn baar belgesiyle deerlendirildi. 1986 Film says yeni bir trmana geti. Ve bu yl 185 film ekildi. Yeni oyuncular: ahika Tekand, Sibel Turnagl Yeni ynetmenler: Erdoan Kar, Nisan Akman, smail Gne ve Tevfik Beer Yeni yapmc: Lokman Kondak (Varlk Film). Atf Ylmaz'n Mjde Ar'la Aaahh Belinda's yln en ok i yapan (40 milyon TL) filmi olarak yeni bir rekor krd. Sinemaya ilgi yeniden dodu. Ve seyirci sinemaya dnd. "Sinema, Video ve Mzik Eserleri Yasas" meclisten kp yrrle girdi. Yeni araylara ve klara ynelen 20'ye yakn nitelikli film, Trk sinemasna bir hareket getirdi. zellikle de Atf Ylmaz'n Aaahh Belinda, mer Kavur'un Anayurt Oteli, Baar Sabuncu'nun Aslacak Kadn, Nesli lgeen'in Zrt Aa ve Yavuz Turgul'un Muhsin Bey adl filmleri yln en ilgin denemeleri oldular. mer Kavur'un kendine zg sinemas ve Macit Koper'in oyunuyla Anayurt Oteli, edebiyat-sinema ilikilerinin en byk baarlarndan birini rnekledi.

29

Gene Bekir Yldz'dan bir edebiyat uyarlamas olan Halkal Kke'yle mit Efekan, kendini aan bir k yapt. Ve Zuhal Olcay'n "usta ii oyunu" ayrca dikkati ekti. Sinan etin siyasal arlkl filmi Prenses ile ierik asndan baz tartmalara yol aarken, Gkyz ile de biime dayal bir "ka sinemas" rneini verdi. Atf Ylmaz'n Asiye Nasl Kurtulur'u epik bir deneme, Deirmen ise bir "a filmi"ydi. Teyzem (Halit Refi), Fatma Gl'n Suu Ne (Sreyya Duru), Gn Domadan (smail Gne), Kupa Kz (Baar Sabuncu), Beyaz Bisiklet (Nisan Akman), 40 Metrekare Almaya (Tevfik Baer), Merdolu mer Bey (Yusuf Kurenli), Ses (Zeki kten), Suda Yanar (Ali zgentrk), Beyolu'nun Arka Yakas (erif Gren), Uzun Bir Gece (Sreyya Duru), Suumuz nsan Olmak (Erdoan Tokatl) ve Dilan (Erden Kral) eitli zellikler tayan ilgin filmlerdi. 23. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Aaahh Belinda (Atf Ylmaz) En iyi 2. film: Ylanlarn c (erif Gren) En iyi 3. film: Ad Vasfiye (Atf Ylmaz) En iyi ynetmen: Atf Ylmaz (Aaahh Belinda) En iyi senaryocu: Yavuz Turgul (Zrt Aa) En iyi grnt ynetmeni: Aytekin akmak En iyi zgn mzik: Atilla zdemirolu (Kurbalar, Zrt Aa) En iyi kadn oyuncu: Mjde Ar (Aaahh Belinda, Ad Vasfiye) En iyi erkek oyuncu: Kadir nanr (Ylanlarn c) En iyi stdyo: Fono Film Jri zendirme dl: Beyaz Bisiklet (Nisan Akman) Uluslararas stanbul Sinema Gnleri'nin Eczacba Vakf dl iin seici kurul, bir yerine 3 film semek zorunda kald; Ad Vasfiye (Atf Ylmaz) Zrt Aa (Nesli lgeen) Amansz Yol (mer Kavur) Bylece 2 milyonluk para dl filmin ynetmenleri arasnda paylatrld. Kltr Bakanl'nn "sinema tevik dlleri"ni kazanan filmler de unlard: Uzun metrajl dramatik filmler (dl tutarlar 4'er milyon TL): Zrt Aa (Nesli lgeen), yapmcs: Kadri Yurdatap Gn Domadan (smail Gne), yapmcs: Lokman Kondak Merdolu mer Bey (Yusuf Kurenli), yapmcs: Lokman Kondak Beyaz Bisiklet (Nisan Akman), yapmcs: Kadri Yurdatap Kurbaalar (erif Gren), yapmcs: Selim Soydan Kan (erif Gren), yapmcs: smet Kazancolu 2 milyon kazanan belgeseller: Austos Bcei (Bahattin Alka) Nasreddin Hoca (Tongu Yaar) Bu yl da Trk sinemas yurt dndaki enliklerde ilgi toplamaya devam etti. Amansz Yol Takent Film enlii'nde gsterildi. Venedik Film enlii'nin eitli blmlerinde ise Hakkari'de Bir Mevsim, Ayna, Beki, Kak Dman ve Kan adl filmlerimiz yart. Rimini Avrupa Sinemas enlii'nde (talya), Ad Vasfiye kadn sorunlarna getirdii bak as nedeniyle hayli ilgi grd. 14. Strasbourg Film enlii'nde (Fransa), Beki'yle (Ali zgentrk), Bir Avu Cennet (Muammer zer) ikincilik dln paylatlar. 32. Oberhausen Ksa Film Festivali'nde (Almanya) Dilek Gkin'in Yoku adl ksa filmi uluslararas byk jri dln ald. 11. Uluslararas Spor Filmleri enlii'nde (Fransa) Pehlivan (Zeki kten) 31 film arasndan syrlarak Uluslararas Olimpiyat Komitesi dln kazand.

30

Gene Bir Avu Cennet, 7. Krsal Dnya Sinema enlii'nde (Fransa) seici kurul tarafndan mansiyona deer bulunurken, 3. Uluslararas Gmen Filmleri Festivali'nde (sve) byk dl ald. Yurt dndan gelen yln son dln de Hlya Koyiit'in baarsyla gerekleti. Ve Koyiit, 8. Nantes Kta enlii'nde (Fransa) Kurbaalar'daki yorumuyla en iyi kadn oyuncu seildi. 1987 185 film ekildi. Yeni ynetmenler: ahin Kaygun, Zlf Livaneli, Engin Aya, Orhan Ouz, Muzaffer Hidurmaz, mer Uur ve Yavuzer etinkaya. Kaliteli ve izgi d filmlerin yapm bu yl daha artt. Ve i yapan film listesinde arlk yldz ya da oyuncu sinemasna deil, ynetmen sinemasna geti. Yani yllar nce Ltfi . Akad'la balayp Metin Erksan'la, Atf Ylmaz'la Ylmaz Gney'le devam eden ynetmen sinemas (Cinema d' Auteur), gnmzde Erden Kral'la, mer Kavur'la tazelendi. Bu aamada Zuhal Olcay, ehika Tekand, Nur Srer, erif Sezer, Fato Sezer, Glsen Tuncer gibi yldz olmayan, ama olgunluk an yaayan kadn oyuncular yeni bir ata oluturdular. Atf Ylmaz, Hayallerim, Akm ve Sen'le "sosyal ierikli fantastik film lemesi" 'ni (ilk ikisi: Ad Vasfiye ve Aaahh Belinda) sonulandrd. Yln teki nemli filmleri: Afife Jale (ahin Kaygun), Av Zaman (Erden Kral), Bez Bebek (Engin Aya), Bir Avu Gkyz (mit Eli), Biri ve Dierleri (Tun Baaran), ark (Muzaffer Hidurmaz), il Horoz (Sreyya Duru), Dolunay (ahin Kaygun), Dnden Sonra Yarndan nce (Nisan Akman), 72.Kou (Erdoan Tokatl), Gece Yolculuu (mer Kavur), Gramafon Avrat (Yusuf Kurenli), Her eye Ramen (Orhan Ouz), peke (Bilge Olga), Kaamak (Baar Sabuncu), Kadnn Ad Yok (Atf Ylmaz), Kara Sevdal Bulut (Muammer zer), Katrclar (erif Gren), On Kadn (erif Gren), Zincir (Korhan Yurtsever), Yer Demir Gk Bakr (Zlf Livaneli), Yarn Yarn (Sami Gl), Yamur Kaaklar (Yavuz zkan), Rumuz Goncagl (rfan Tzm), Selamsz Bandosu (Nesli lgeen). Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birlii (SESAM) kuruldu. Ve bakanla Trker nanolu seildi. 24. Antalya Film Festivali sonular: En iyi film: Muhsin Bey (Yavuz Turgul) En iyi 2.film: Anayurt Oteli (mer Kavur) En iyi 3.film: Hayallerim, Akm ve Sen (Atf Ylmaz) En iyi ynetmen: mer Kavur (Anayurt Oteli) En iyi senaryocu: Yavuz Turgul (Muhsin Bey) En iyi grnt ynetmeni: etin Tunca (Hayallerim, Akm ve Sen) En iyi zgn mzik: Atilla zdemirolu (Muhsin Bey) En iyi kadn oyuncu: Trkan oray (Hayallerim, Akm ve Sen) En iyi erkek oyuncu: ener en (Muhsin Bey) En iyi yardmc kadn oyuncu: Hmeyra (Asiye Nasl Kurtulur) En iyi yardmc erkek oyuncu: Uur Ycel (Muhsin Bey) Onur dl: Metin Erksan. Uluslararas Sinema Gnleri'nde Eczacba Vakf dl'n en iyi film seilen Anayurt Oteli kazand. Kltr Bakanl bu yl, 'sinema tevik dlleri'ni' 8 milyona kard: 8 milyon TL kazanan uzun metrajl dramatik filmler: Muhsin Bey (Yavuz Turgul)-yapmcs: Abdurrahman Keskiner. Bir Krk Bebek (Nisan Akman)-yapmcs: Kadri Yurdatap. Gece Yolculuu (mer Kavur)-yapmcs: mer Kavur. Hafz Yusuf Efendi-Gnlden Gnle (Trker nanolu)-yapmcs: Trker nanolu peke (Bilge Orta)-yapmcs: Lokman Kondak.

31

Belgeseller: Abant'ta Bir Gn (Behll Dal), dl tutar: 2.500.000 TL. Bir Oba Bir Hal (Seyide Parsa), dl miktar: 1.250.000 TL. Dnyann Merkezi (etin ner), dl tutar: 2.000.000 TL. Mavi Cennet (. Seluk Kzlkaya), dl tutar: 2.000.000 TL. Ormanlarmz (nlem Demiralp), dl tutar: 1.250.000 TL. ada Trk Kadn (zzet z), dl tutar: 2.000.000 TL. Animasyonlar: Avc ile Ku (Tongu Yaar, Meral Simer), dl tutar: 2.500.000 TL. Tombiin yks (Bahattin Alko), dl tutar: 2.500.000 TL. retmenin Deeri (Ahmet Nuri ktem), dl tutar: 2.500.000 TL. Trk sinemas bu yl yurt dnda gene parlak bir dnem yaad. Ve yeniden kefedilen Metin Erksan iin, Nantes 9. Kta Film Festivali'nde (Fransa) bir toplu gsteri dzenlendi. Be filmi gsterildi. Yavuz zkan'n Maden'i Paris'te drt sinemada birden gsterime girdi. Zlf Livaneli'nin Yer Demir Gk Bakr' Cannes Film Festivali'nin Un Certain Regard blmnde gsterildi. Valencia Film enlii'nde (spanya) mer Kavur'un Anayurt Oteli ve Zeki kten'in Ses adl filmleri yart. Daha nceki yllarda eitli dller toplayan Muammer zer'in Bir Avu Cennet adl filmi bu kez 13. Uluslararas Santarem Film Festivali'nde (Portekiz) senaryo dalnda birinci seilip altn buket dln kazanrken, ayrca en iyi film dl olan bronz buketi de alyordu. 44. Uluslararas Venedik film enlii'nde Anayurt Oteli, Uluslararas Sinema Yazarlar Federasyonu (Fipresci) dln Ermanno Olmi'nin Hanmefendiye Uzun mrler adl filmiyle paylat. mer Kavur'un bu filmi ayrca 8. Valencia Akdeniz Film Festivali'nde talyan ynetmen Mazzacura'nn talyan Gecesi adl filmiyle nclk dl bronz madalyay paylat. 9. Nantes 3. Kta Film enlii'nde ise byk dl kazanrken, Macit Koper de ayn filmdeki rolyle en iyi erkek oyuncu seildi. Yln sonuncu dl de Zlf Livaneli'nin Yer Demir Gk Bakr'yla geldi yurt dndan. Livaneli'nin bu filmi San Sebastian Film enlii'nde Hristiyanlar Sinema rgt (Ocic) dln kazand. 1988 yeni kadn ynetmen: Mahinur Ergun ruzan, ressam Glsn Karamustafa (Benim Sinemalarm). Atf Ylmaz'n Duygu Asena uyarlamas Kadnn Ad Yok, Trk sinema tarihinin en byk gie rekorunu (stanbul sinemalarnda 6 haftada 140 milyon TL) krd. Yazar Cengiz Aytmatov'un bir eserinden Hocakulu Narlyev'in sinemaya uyarlad TrkSovyet yapm Gn Uzar Yzyl Olur ekildi. Gen kuak oyuncular iinde ne kp dikkati eken yalnzca Tark Tarcan oldu. Trk sinemasnda "sosyal gvence" giriimleri balad. Ve devlet sinemayla ilk kez ciddi bir ekilde ilgilenmeye balad. zellikle de Devlet Bakan Adnan Kahveci'yle Dileri Bakan Mesut Ylmaz, Trk sinemasna olumlu yaklamlarda bulundular. Adnan Kahveci, 'yabanc sermayeyi' Trkiye'ye ekmeyi amalayan "Off-Shore Media projesi" 'ni sundu. SODER (Sinema Oyuncular Dernei) kuruldu. Ve bakanla Trkan oray seildi. Himaye edilmeye muhta sinema sanatlar iin yaplacak "huzurevi" 'nin temelini Babakan Turgut zal att. Zengin mutfa (Baer Sabuncu), Dttr Dnya (Zeki kten), Gmlek (Bilge Olga), Polizei (erif Gren) ve Benim Sinemalarm (Fruzan) bu yln dzeyli almalaryd. 7.Uluslararas stanbul Sinema Gnleri'nde Eczacba Vakf dl, en iyi film seilen Biri ve Dierleri'ndeki baarsyla Tun Baaran'a verildi. stn baar belgesini de Sabahattin Ali uyarlamas Gramafon Avrat'la Yusuf Kurenli kazand. Ayrca Yavuz Turgul'un Muhsin Bey adl filmi de seici kurul dlyle deerlendirildi.

32

1.Ankara Film enlii yapld. Gen ynetmenleri desteklemek amacyla Trkiye'de ilk kez yaplan ilk filmler yarmasnda sonular yle saptand: En iyi film: Her eye Ramen (Orhan Ouz) En iyi 2.film: Bez Bebek (Engin Aya) En iyi ynetmen: (Orhan Ouz) En iyi kadn oyuncu: erif Sezer (Her eye Ramen) En iyi erkek oyuncu: Talat Bulut (Her eye Ramen) En iyi yardmc kadn oyuncu: Derya Ycel (Bir Krk Bebek) En iyi yardmc erkek oyuncu: Orhan aman (Bir Krk Bebek) En iyi senaryo: Engin Aya (Bez Bebek) En iyi grnt ynetmeni: Salih Dikii (Dolunay) En iyi mzik: Cahit Berkay (Her eye Ramen, ark, Sz, Sis) Ksa Film Yarmas: En iyi ksa film: Marjinal (Ouzhan Tarcan) En iyi 2.ksa film: Uslu Kyn Masal (Neat Krcalolu) En iyi 3.ksa film: Vapurlar (Mehmet Greli) Trk sinemas yurt dndaki gsterilerde, yarmalarda ilgi ekmeye devam etti. rnein 16. Strasbourg Film enlii'nde Sinan etin'in 14 Numara adl film yart. Ve bir aylk sre iinde (eyll) filmimiz pe pee dllendirildi. Kln'de dzenlenen Foto Kino Fuar'nda Zlf Livaneli'nin Yer Demir Gk Bakr'daki kameraman Jugen Jurges'e Alman Kamera dl verildi. 5. Avrupa Sinama Festivali'nde (talya) Her eye Ramen (Orhan Ouz) eletirmenlerin setii Avrupa'nn en iyileri blm'nde birincilik dlne deer grld. Ve daha nce de Cannes Film enlii'nde genlik dl almt. 36. San Sebastian Film Festivali'nde Muhsin Bey de (Yavuz Turgul), jri zel dl kazand. 37. Uluslararas Mannheim Film Festivali'nde (Almanya), Her eye Ramen 20 bin marklk (yaklak 19 milyon) byk dl ald (ekim). En iyi senaryo dlnn verilmedii 25. Antalya Film Festivali'nde u sonular alnd: En iyi film: Gece Yolculuu (mer Kavur) En iyi 2.film: Dolunay (ahin Kaygun) En iyi 3.film: Zincir (Korhan Yurtsever) En iyi ynetmen: mer Kavur (Gece Yolculuu) En iyi grnt ynetmeni: Salih Dikii (Gece Yolculuu) En iyi zgn mzik: Atilla zdemirolu (Gece Yolculuu) En iyi kadn oyuncu: Glen Bubikolu (Kurtar Beni) En iyi erkek oyuncu: Ayta Arman (Gece Yolculuu) En iyi yardmc kadn oyuncu: Fato Sezer (Kurtar Beni) En iyi yardmc erkek oyuncu: Tanju Grsu (Kurtar Beni) Onur dl: Sreyya Duru Ankara'da Trk-Amerikan Dernei, dll Trk Filmleri Gsterisi dzenlendi. 1988 yl sona ererken Trk sinemas, yurt dnda birbiri ardna eitli baarlar yeniledi. rnein bu baarlardan balcas Hlya Koyiit'in Fransa'da dzenlenen 8. Uluslararas Amiens Film enlii'nde Bez Bebek adl filmindeki yorumuyla en iyi kadn oyuncu seilmesi oldu.

Doksanl yllar hem Trk Sinemas hem de Trk toplumu byk ve kkl deiimlerin yaand yllardr.

1990 SONRASI TRK SNEMASI

33

1. GR Oluum srecini 195060 yllar arasnda tamamlayan Trk sinemas 1960l yllar ulusal bir sinema aray ierisinde geirir. Pek ok baarl filmin retildii bu on yln ardndan melodramlarn arlkta olduu 70li yllar gelir. Fakat 1970ler sadece melodramlarn deil, Trk sinema tarihinde iz brakacak filmlerin de ekildii bir dnem olur. Sonradan zerinde ok konuulacak, tartlacak ynetmenler bu dnemde yetiir ve Trk sinemasn 80li yllara tarlar. 1980ler ve 1990lar Trk sinemasnda yeni akmlarn, yeni anlatm dillerinin olutuu dnemlerdir. te yandan, Trk sinemas sk sk ekonomik krizlerle de sarslm ve gerekte her krizin sonunda yeni bir dneme gemitir. Abisele gre (2005: 103), Trkiyede gelecei zerine sk sk umutsuz grlerin ileri srld ekonomik bir sektr var: sinema. Gerekten de sinemamz periyodik olarak bunalma giriyor. Ancak, bunlar atlatarak yeni bir sarsntya dek ayakta kalabiliyor. lk ciddi krizini 1950lerin sonundaki devalasyonla yaayan Trk Sinemas sonraki on yl iinde kendini toparlayp rekor sayda film retmeyi, seyircisinin saysn ve koltuk kapasitesini arttrmay baarmt. 1978e gelindiinde ise yeni bir bunalm yayordu ve olumsuz sonulanacakm gibi grnen bir lm kalm savann tam ortasndayd. 1980lerde durum bir kez daha deiti ve sinema alannda yeni bir canllk grld. Geri salonlarn kapanmas, seyircinin azalmas nlenememiti ama sinema varln srdrmeyi garantilemi gibiydi. 1987 yl zlemeyen sorunlarn, sistemin temel eksikliklerinin yaratt bunalmn ilk sinyallerini de birlikte getirdi. 1980lerin sonunu bir krizle karlayan Trk sinemas bu krizin ardndan da yeni bir dneme girecek ve 1990lar yeni bir Trk sinemasnn ortaya kndan sz edilen bir dnem olacakt. 90l yllarn en nemli yanlarndan biri de kendi kiisel dnyalarn daha kk lekli ykler ve filmlerle anlatmak isteyen ynetmenlerin artk belli bir dzey tutturan yaptlarla seyirci nne kmalaryd, (Vardan, 2003: 751). 1990larda ortaya kan bu yeni dnem Trk sinemasnn gidiatnda ok nemli bir noktada durmaktadr. 80lerin sonundaki krizin ardndan balayan yeni dnemde, Trk sinemasnn bugnk dinamikleri ekillenmi ve Trk sinemaclar dnya sinemasnda da seslerini duyurmaya balamlardr. Btn bunlar nda 1990 sonras Trk sinemasnn ve bu dnem ynetmenlerinin ayrntl olarak incelenmesi gerektiini sylemek mmkndr. Fakat bu derecede ayrntl bir alma ve her ynetmeni incelemek ok daha ayrntl ve uzun bir almann kapsamndadr. Bu makalede 1990 sonras Trk sinemasnn geliimi daha genel bir erevede incelenecek ve 90 sonras Trk sinemasnn temel dinamikleri analiz edilmeye allacaktr. 2. 1990 SONRASI TRK SNEMASI Trk sinemasnn atlatt her kriz dneminin ardndan yeni bir dneme ve yeni anlatm araylarna girdii sylenebilir. Yeilam anlats denilebilecek dnemin zellikle 1960larn sonu ve 1970lerde etkili olmasnn ardndan, 12 Eyll 1980 askeri darbesi ile balayan 80li yllar yeni bir dneme kap at. 70li yllarn ortasndan itibaren balayan erotik filmler dneminin de sonu gelmiti ve Ltfi Akad, Metin Erksan gibi ustalar artk ok daha az film ekiyorlard. Video sektr sinema iletmelerinin yerini almaya balamt ve btn dnyay saran feminizm akm Trkiyeye de ulamt. Bu dnemde, video filmleri sektrn bir kenara koyarsak, kadn zerine younlaan bir sinema dili olutu. Feminizm, kadn haklar, cinsel zgrlkler zerine baarl filmlerin ekildii 80li yllarda mer Kavur, Zeki kten, Nesli lgeen, Nisan Akman, Tun Baaran gibi ynetmenler de iz brakan filmler ektiler.

34

1987 yl ise zlemeyen sorunlar eliinde yeni bir krizin habercisiydi. Video sektrnde seyirciler ilk heyecann gemi olmasnn da katksyla, filmlerin kalitesinden yaknmaya balamt. Birbirinin yinelemesi olan, grnt ve ses kalitesi bozuk bu kt filmler yerine, daha izlenebilir eyler istiyorlard, (Abisel, 2005: 124). Yine 1987de yapmclarn ellerinde hazr ya da proje halinde film fazlas kald, (Abisel, 2005: 124). Btn bunlar byk bir durgunluu da beraberinde getirdi. 80li yllar bu ekilde kapatan Trk sinemas 90l yllarda yepyeni bir dneme girecekti. 1990l yllardan itibaren byk Amerikan irketlerinin Trkiyedeki datm alarnn kontroln ele geirmi olmas, Trk Sinemasnn Eurimages, yerli ve yabanc festivallerin dlleri, reklm ve sponsorluk anlamalar, zel televizyonlar gibi yeni finansal kaynaklarla tanmas, reklm ve medya sektr sayesinde teknik kalitesini had safhaya kartabilmi olmas yeni bir ayrmn varln zorunlu klmaktadr (Tun, 2006: 2). Bu yeni ayrm birka balk altnda yapmak bu almann snrlar ierisinde daha doru olacak gibi grnmektedir. Buna gre, devlet- sinema ilikisi, Eurimages yelii, televizyonsinema ilikisi, sponsorluk anlamalar, beyaz sinema ve sanat filmleri balklar altnda genel olarak incelenebilir. 2.1 Devlet-Sinema likisi 1990 sonras dnemde devlet-sinema ilikisine baktmzda, devletin sinemaya daha ok destek olmaya baladn, sinema projelerinin gerekletirilebilmesi iin maddi kaynak salanmas ynnde uygulamalar balatldn grmekteyiz. 1990 ylnda (tam tarihi ile iletirsek 5 Mays 1990da) dnemin Kltr Bakan Namk Kemal Zeybek nclnde Trk Sinema Kurultay dzenlendi. Kurultayda; devletin sinemaya destei, korumalar/nlemler, tevik, sosyal gvence sorunlar tartlr. Kurultayda; zerk Trk Sinema Kurumunun kurulmas, sinema-i yasasnn kartlmas, filmlerin sanatsal btnlnn zedelenmemesi iin denetimine yasal gvence getirilmesi, televizyonda devlet tekelinin kaldrlmas, sinema ve televizyon sektr ibirlii iin yasal dzenleme getirilmesi ile Trk Sinemasnn yabanc sinemalar karsnda varln koruyabilmesi iin yasal dzenleme yaplmas hususunda kararlar alnr. Bu kararlardan sadece televizyonda devlet tekelinin kaldrlmas karar hayata gemitir (1993) (Tun, 2006: 84). Bu kurultayn dnda, 1990 ylnda Film Yaptrma ve Destekleme Esaslar Ynergesi uygulamaya konuldu. Film projeleri arasndan seim yapmak zere Kltr Bakanlndan iki, sinema profesyonellerinden drt, niversiteden bir olmak zere yedi kiiden oluan bir Deerlendirme Komisyonu kuruldu. Komisyonun her yl belirledii 1012 film projesine, her birinin btesinin yzde 40 orannda destek salanmaya baland (Ulusay, 2004). Kltr Bakanl, 1990 ile 1995 arasnda, fon araclyla toplam 44 uzun metrajl kurmaca filmin yapmn destekledi ve bu erevede 12 gen ynetmen ilk filmini gerekletirdi (Ulusay, 2004). Fakat ekonomik sorunlar ve hkmetlerin ksa mrl olmas bu fonun etkisini ve ilerliini azaltt. Bu dnemde devlet-sinema ilikisinin baka ve ok nemli bir aya olan Eurimages yeliinden de bahsetmek yerinde olacaktr. 2.2 Eurimages yelii

35

Balangta Avrupa Sinemas Destek Fonu (Eurimages); Avrupallk kltrnn ve deerlerinin desteklenmesi iin sinema endstrisine katk amacyla Avrupa Konseyi tarafndan oluturulan zel bir fondu. 1988 ylnda, kurucu 12 Avrupa lkesiyle faaliyetlere balayan Avrupa Sinemas Destek Fonuna Trkiye, on sekizinci ye olarak 28 ubat 1990 ylnda ye olmutur (Yavuz, 2006: 7 iinde Tun, 2006: 88). 2000li yllardan itibaren Eurimagesn yapsnda nemli deiiklikler olmutur, ye lke says artarken, ye olmayan lkelerin filmlerine katk yaplmas gndeme gelmitir (Tun, 2006: 90). 1990 sonrasnda Trk sinemasna Eurimagesn ok byk katks olmutur. Eurimages 1997 2000 yllar arasnda Trk sinemasna 29 milyon 340 bin Fransz Frang destek salamtr. Temmuz 2000de Kltr Bakanlndan yaplan yazl aklamada, Trkiyenin Eurimagese 1990 ylndan beri ye olduu belirtilerek, bu sre iinde fona 21 milyon Fransz Frang katk aidat dendii belirtilmitir. http://www.beyazperde.com/haber/622 Eurimages yeliinin getirdii dier nemli sonulara bakacak olursak, Ulusaya gre (2004) Trkiyenin Eurimages yelii yerli sinema asndan nemli sonular dourdu. Bunlarn ilki, Trkiyedeki sinema profesyonellerinin ikili ya da l ortak yapmlar sayesinde baka lke sinemaclarnn pratikleri ile tanmas, bu sinemalarn sahip olduu teknik olanaklardan yararlanmasdr. Trk sinemasnn nceki dnemlerinde komu lkelerle ortak yapmlar gerekletirilmi, baz star oyuncularn filmleri d pazarlara satlmt. Ancak, yerli sinema zellikle uluslararas ortak yapm asndan gemite fazla bir deneyime sahip olamad. 19902002 arasndaki dnemde, ylda retilen film saysndaki snrlla karlk Eurimages destekli uluslararas ortak yapmlarn says dnldnde, fonun Trkiyede film endstrisinin yapm aya iin nemli bir kaynak oluturduu anlalr. Bu arada, sz konusu dnemde, baz yerli filmler Eurimagesn datm desteinden yararland ve baz Avrupa lkelerinde gsterim olana buldu. Btn bunlar nda diyebiliriz ki, Eurimages yelii sayesinde elde edilen destekle 1990 sonrasnda ok iyi filmler ekilebilmi ve bu filmler yurt dna ulaabilme olanana sahip olmutur. 2.3 Televizyon-Sinema likisi 1990 sonrasnn bir dier nemli gelimesi zel televizyon kanallarnn almasdr. zel televizyon kanallarnda Trk filmleri nceleri sadece belirli saatlerde gsterilirken, zamanla Trk Sinemas televizyonda kendi talebini yaratm, bal bana bir ama bir kuak halini almtr (Tun, 2006: 86). Bu gelime zerine, televizyon kanallar filmlerin haklarn sahiplerinden tmyle satn almaya balamlardr. Bu dnemde televizyon-sinema ilikisindeki bir baka nokta ise, n sat yntemidir. Bu yntemle beraber televizyon kanallar sinema filmlerine senaryo aamasndan itibaren mali destek salamlar ayrca reklm, tantm ilerini de stlenmilerdir, (Tun, 2006: 86). Bylece, televizyon kanallar filmi daha yapm srecinden itibaren elde etmiler ama ayn zamanda da birok yeni filmin ekilmesini salamlardr. Atf Ylmazn D Gezginleri, Memduh nn Zkkmn Kk (Kanal 6), Zlf Livanelinin ahmaran, Orhan Ouzun Manisa Tarzan (ATV), Sinan etinin Berlin in Berlin, Ersin Pertann Tersine Dnya (SHOW TV), Yavuz zkann Yenge Sepeti (Kanal D) filmleri bu tip yapmlara rnek gsterilebilir ( Kaynak: Erkl, 2003: 166 iinde Tun, 2006: 8788). 2.4 Sponsorluk Anlamalar

36

1990 sonras dnemde ortaya kan bir baka nemli gelime ise sponsorluk sistemidir. Uzun dnemler boyunca baka hibir sektrden destek almadan ayakta kalmaya alan Trk sinemas, atlatt krizler, artan maliyetler ve deien sistemler neticesinde sponsorluk sistemine kaplarn amtr. rnein, eitli alanlarda yatrmlar olan Anadolu Grubuna bal Efes Pilsenin yapm alannda balatt ve srmekte olan maddi destek, Trkiyede byk sermayenin sinemaya hibir dnem ilgi duymam olduu gerei karsnda aykr ve ilgin bir rnek olarak kaydedilmelidir (Ulusay, 2004). Efes Pilsen, stanbul Film Festivalinde Fipresci dln alan ynetmene bir sonraki almasnda kullanlmak zere 30.000$ katk salamaktadr, ayrca yine Efes Pilsen; zlmeler, Akrebin Yolculuu, Kz Kulesi Aklar, Bir Erkein Anatomisi ve Mektup filmlerine sponsor olmutur. Ata Menkul Kymetler; Bir Erkein Anatomisine, Kodak Sar Tebessm filmlerine sponsor olmutur. Telsim; Herey ok Gzel Olacak, arkc ve Vizonteleye, Persil de Hemoya sponsorluk yapmtr (Erkl, 2003: 171 iinde Tun, 2006: 93). 2.5 Beyaz Sinema 1970lerde ynetmen Ycel akmakl tarafndan balatlan milliyeti-mukaddesat sinema anlaynn 1990lardaki uzantsna beyaz sinema akm ad verilmektedir (Tun, 2006: 95). Bu sinema, ayn dnemde ykselen siyasal slamn gndemine de paralel olarak , slm kimlik zerindeki bask konusunu tarih/din kiiliklerin ya da gnmzde yaayan sradan insanlarn ykleri araclyla perdeye tad (Ulusay, 2004). skilipli Atf Hoca (Mesut Uakan, 1993), Minyeli Abdullah (Ycel akmakl, 1989) ve devam filmi Minyeli Abdullah 2 (Ycel akmakl, 1990), trban sorununu ele alan Yalnz Deilsiniz (Mesut Uakan, 1990) Beyaz Sinema yaklamnn rnekleridir ve son iki yapm 1990li yllarn giede en ok baar kazanan filmleri arasnda yer almaktadr (Ulusay, 2004). Bu filmler 90l yllarda nemli miktarda izleyici bulmu ve de tartlmtr. 2.6 Sanat Filmleri 1990 sonras Trk sinemasnn en nemli ayan bamsz filmler oluturmaktadr. Bu dnemde birok yeni ynetmen film ekmeye balamlar ve de yeni bir tarz oluturmulardr. Vardana gre (2003: 745) Trk sinemas tarihi boyunca Fransz Yeni Dalgas ya da talyan Yeni Gerekilii trnden, kendine zg derli toplu bir akm yaratamamtr. Fakat 1990l yllar artan bamsz filmlerin ve de ynetmenlerin de etkisiyle sanat filmi ile ticari filmlerin ayrmaya balad, yeni bir sinema dilinin aratrld bir dnem olmutur. Yeni dnem, film yapm saysnn az olmasna karn konular, temalar, biimsel yaklamlar asndan ilgi ekici bir eitlilik gstermektedir. Bu balamda, Yeilamn son bulmasyla kalplarndan kurtulan yerli sinemann zgrletii sylenebilir, (Ulusay, 2004). 90larn ilk yarsna kendi kiisel dnyalarn aktarmak isteyen ynetmenlerin damgasn vurduu sylenebilir, (Vardan, 2003: 748). 1990larn bandaki temel vurgulardan biri de marjinalliin bir ekilde kendilerine yer bulabilmeleridir (Vardan, 2003: 749). rnein, Atf Ylmaz lezbiyenlik ve ecinsellik temal (D Gezginleri- 1992 ve Gece, Melek ve Bizim ocuklar- 1993) filmler ekti. Orhan Ouzun 1992 yapm filmi Dnersen Islk al da bu tarza rnek gsterilebilir.

37

Bu dnemde daha nce Ltfi Akad, Metin Erksan, mer Kavur gibi ynetmenlerle zdeletirilen auteur kimlii yeni isimler bulmutur. Film ekmeye devam eden mer Kavur, Yavuz Turgul, Ali zgentrk gibi isimlerin yan sra, bu yeni kuak ynetmenler Trk sinemasnda yeni bir dil oluturmu ve iz brakan filmler ekmilerdir. Vardann (2003: 751) 90larn onca toz bulutu iinde en nemli yanlarndan biri de kendi kiisel dnyalarn daha kk lekli ykler ve filmlerle anlatmak isteyen ynetmenlerin, artk belli bir dzey tutturan yaptlarla seyirci nne kmalaryd, diyerek tanmlad, Ulusayn ise (2004) Kiisel sluplarn cesurca ifadesini bulduu, auteur sinemaclara zg tematik ve grsel ilgilerin, takntlarn bir filmden dierine srdrld, kitlesel bir seyirci topluluunu hedeflemeyen ancak kendi seyircisi de olan bir sinema ortaya kt, eklinde aklad bu dnemin sinemaclar 1990 sonras Trk sinemasn oluturmulardr. Zeki Demirkubuz (C Blok- 1994, Masumiyet- 1997, 3. Sayfa- 1999, Yazg- 2001, tiraf- 2002, Bekleme Odas 2004 ve Kader- 2006), Nuri Bilge Ceylan (Koza1995, Kasaba- 1997, Mays Sknts1999, Uzak- 2002, klimler- 2006), Reha Erdem (A-ay1988, Ka Para Ka1999, Korkuyorum Anne2004, Be Vakit2006), Serdar Akar (Gemide1998, Dar Alanda Ksa Paslamalar 2000, Maruf2001, Barda2007), Yeim Ustaolu (z1994, Gnee Yolculuk1999, Bulutlar Beklerken2003), Bar Pirhasan (Kk Balklar zerine Bir Masal1989, Yerekimli Aklar1996, Usta Beni ldrsene1997, O da Beni Seviyor- 2001, demin Trenleri2007) ve Dervi Zaim (Tabutta Rvaata1996, Filler ve imen2001, amur 2003, Cenneti Beklerken2006) bu dnemde film ekmeye balayan auteur ynetmenler arasnda saylabilir.1 Bu dnemde ekilen sanat filmlerinin izlenme oranlarna baktmzda, her biri zerinde ok konuulan filmler olmalarna ramen, az sayda seyirci tarafndan izlendikleri grlr. Fakat 1990 sonras dnemde ekilen, ok iyi i yapan ve sadece ticari film olarak nitelendirilemeyecek, nitelikli filmler de vard. Bunlara en tipik rnek Yavuz Turgulun Ekyasdr. 2.6.1 1990 Sonrasnda ekilen Filmlerin Genel zellikleri Bu noktada 1990 sonras ekilen filmlerin tarz ve tema asndan genel olarak incelenmesi yerinde olacaktr. rnein, yabanclama, iletiimsizlik ve zaman temalarn, ikonografik dnyalarn yollar, suskun ya da terkedilmi kasabalar, eski fotoraflar ve saat kuleleri ile zenginletirdii filmler eken mer Kavur; amatr oyuncularn rol ald ve otobiyografik zellikler tayan minimalist filmler eken Nuri Bilge Ceylan ve birka kii arasnda geen, sradan gibi grnen, ykc ilikileri anlatt filmler eken Zeki Demirkubuz (Ulusay, 2004) 90l yllar sinemasnn temel yapsn oluturmulardr. Yine bu dnemde sinemaya balayan Reha Erdem ve Dervi Zaim de daha ilk filmleriyle farkl bir tarz oturmulardr. Fakat btn bu filmlere genel olarak baktmzda bir aidiyet sorununun ve de tara kimliinin zerinde durulduunu grrz. 1990lardan bu yana Trkiye sembolik krizlerin younlat bir dnem yaamaktadr. Bu dnemde treni yakalama tela dikkat ekici biimde belirginlik kazanm, farkl alanlarda gl biimde sesini duyuran deiim, dnm ve yeniden yaplanma talepleri, kreselleen dnyay yeniden yakalama sylemi iinde dile getirilir olmutur. Paradoksal
1

1990 sonrasnda film ekmeye devam eden ya da film ekmeye balayan birok ynetmen bulunmaktadr. Fakat film ekmekte gsterdikleri sreklilik ve de bahsedilen dnem iin uygun birer rnek olmalar sebebiyle sadece Demirkubuz, Nuri Bilge Ceylan, Serdar Akar, Reha Erdem, Yeim Ustaolu, Bar Pirhasan ve Dervi Zaimin isimleri belirtilmitir. Bu liste Tomris Giritliolu, Reis elik, Kutlu Ataman gibi isimler eklenerek uzatlabilir.

38

biimde, getiimiz on yldr Trkiye bir yandan dnyay yakalayabileceine her zamankinden fazla kendini inandrmken, bir yandan da darda braklma(taralama) tedirginliini her zamankinden gl hissetmektedir (Suner, 2002 (a): 181). Trkiyenin genel durumunda yaanan bu karmaann, o dnemde ekilen filmlere de yansm olduunu, karakterlerin hep bir aidiyet krizi yaadn, ait olamama, ait hissedememe sorunlaryla boutuklarn grrz. Aidiyet kavram sz konusu olduunda aileyle, kltrel kkenle, ulusla kurulan aidiyet ilikilerinin tmnde, sz konusu aidiyetin, aslnda vazgeilemez, terk edilemez olmasndan kaynaklanan kanlmaz bir metazori durum sz konusudur. ine doulan aidiyet ilikileri znellii biimlendirici bir rol oynar, (Suner, 2002(a): 177). Bu nedenle de, aslnda aidiyetlerden kamak, kanmak pek de mmkn deildir. Bu durum 1990 sonras dnemde, genelde Trkiyenin, zelde film karakterlerinin yaad sknt ve sarsntlarn da aklaycsdr. 1990 sonras film karakterleri bir yandan ait olmakla ilgili sorunlar yaarlarken, te yandan da tara kavram ile alakal sorunlar da yaamaktadrlar. Hem taral, hem hem deil olarak tanmlayabileceimiz bu ruh hali filmin tmne yansr. Bu noktada baka bir nemli noktay da belirtmekte yarar var. 90 sonras ekilen filmlerde taray grsel olarak kurmak konusunda zenli bir aba (Suner, 2002(a): 182) gsterilmitir. Mekn olarak tarann kullanlmas, kullanlmasa bile taraya gndermeler yaplmas, ya da karakterlerin tara ile balantsnn olmas bu dnemde ne kan zelliklerdir. Bir mekn olarak tarann kullanlmas ilerleyen yllarda da devam edecek ve stanbul artk btn filmlerin ekim mekn olmaktan kacaktr. kinci bir nemli nokta da filmin kurmacalna ilikin aka ifade edilen farkndalk tavrdr... Yeni Trk filmlerinde, filmin kurmacalna ve gerekliin ok katmanl, karmak yapsna dair bir farkndalk ne kar, (Suner, 2002(a): 182). Sonuta, sinema bir popler kltr biimidir... nsanlarn kendilerini ve toplumdaki yerlerini anlamalaryla, kltrel biimlerin sunduu kurmaca anlatlar arasnda nasl bir iliki olduu sorusu uzun sredir sorulmaktadr, (Abisel, 2005: 135). 4. SONU 1990 sonras Trk sinemasna baktmzda yeni bir sinema dilinin olutuunu ve Trk sinemasnn klasik anlatm yaplarndan syrlmaya baladn grrz. Bu dnem devletin de sinemaya daha ok destek vermeye balad, Eurimages yeliinin gerekletii ve bylece daha byk lekli yapmlarn gerekletirilebildii bir dnem olmutur. Bunun yan sra zel televizyon kanallar ve sponsorluk destekleriyle birlikte ekilen film saysnda art olmutur. Ama hi kukusuz, 1990 sonras Trk sinemasn oluturan ve tayanlar sanat filmleridir. Bamsz alan ynetmenlerin ektii bu filmler Trk sinemasnda iz brakm ve yurt dnda dller almtr. 90 sonras Trk sinemas bylelikle klasik Yeilam anlatsndan syrlm ve de yeni bir dil gelitirmitir. Minimalist sinemann yan sra, daha deneysel filmler de ekilmi, 90lar sonras Trkiyesinin sorunlar tartlm ve tm bunlar gerekliin daha ok katmanl biimde gsterildii filmlerde yer bulmutur. Son olarak, en banda belirttiimiz saptamay tekrarlamakta fayda bulunmaktadr. Trk sinemas atlatt her krizin ardndan toparlanmakta ve yeni bir dneme girmektedir. Her yeni dnemde de yeni araylar iine girmekte ve yeni sinemaclarla farkl bir dil oluturmaktadr. Btn bunlar Trk sinemasnda salam ve srekli bir akm olumasna engel olsa da, filmler ve trler asndan bir zenginlik ve eitlilik oluturmaktadr.

39