T.C.

UKUROVA NVERSTES

SERBEST BASIN DENEY

(ekil 1)

Dn: Prof. Dr. Mustafa LAMAN Hazrlayan: Deha Alper TR

SERBEST BASIN DENEY

Referanslar :
TS 1900 (Mart, 2006) Zemin mekanii (Kutay zaydn) Zemin Mekanii Problemleri (Kumbasar; Kip, 1999) Geoteknik Mh. Giri (Holtz; Kovacs, 2002) ukurova niversitesi Ders Notlar

SERBEST BASIN DENEY

Deneyin Amac ve Tanm:
Serbest basn deneyleri; temel zeminlerini, zerine gelecek yk karsnda gsterecekleri direnci tanmlamak amacyla yaplan deneylerdir. Serbest basn deneyinde silindirik bir zemin numunesi yalnzca eksenel dorultuda yklemeye tabi tutulmaktadr. (ekil 1) Eksenel yk artlar altnda meydana gelen numunenin boy ksalmas llmekte ve gerilme-ekil deitirme erileri elde edilmektedir.
Eksenel gerilmenin en byk deeri (veya gme kabul edilecek ekil deitirme seviyesine karlk gelen deeri) zeminin serbest basn deerini (qu) vermektedir. Kohezyonlu zeminlerde kayma mukavemeti parametrelerinden olan Cu deeri ise qu/2 olarak bulunmaktadr. Bylece kayma mukavemeti olan hakknda bilgi edinip, kayma mukavemetini hesaplayabiliriz. Serbest basn deneyi ancak herhangi bir yanal destek olmakszn kendi kendini dik olarak ayakta tutabilecek zellie sahip zeminler zerinde uygulanabilmektedir. Bu ynden kumlar zerinde uygulanabilmesi mmkn deildir, genelde yalnzca killi zeminler iin uygulanan bir deney yntemi olmaktadr.

SERBEST BASIN DENEY

Serbest basn deneyi iin genel olarak ince taneli ve kohezyonlu zeminlerden alnan rselenmi ve rselenmemi numuneler zerinde deney yaplr. Bu deneyde zeminlerin skma dayanmlar hakknda kontitatif (niceliksel) yaklamda bulunmak mmkndr. Deney srasnda numunenin drenaj koullar kontrol edilemedii iin, hzl ykleme yaplarak zeminin drenajsz kayma mukavemetinin elde edildii kabul edilmektedir. Ancak dikkat edilmesi gereken elde edilen drenajsz kayma mukavemetinin ancak zel arazi ykleme ve drenaj koullarnda geerli olacadr. Ayrca eksenel yklemeden nce zemini konsolide etmek ve eksenel ykleme srasnda oluan boluk suyu basnlarn lmek de mmkn olmamaktadr. Bu kstlayc ynlerine karn, serbest basn deneyi killerin drenajsz kayma mukavemetini belirlemekte yaygn olarak kullanlmaktadr.

SERBEST BASIN DENEY

Malzeme ve Numune zellikleri:
Serbest basn deneyinde kullanlacak olan deney numunesinde baz nemli zellikler aranmaktadr. Bunlar: lk olarak numune hazrlanrken, numuneyi oluturan tanelerin ap ve numune arasnda bir iliki vardr. Numune ap en byk tane apndan 6 kat byk olmaldr. Deneyde kullanlacak numunenin doygun ve klcal atlak iermeyen kohezyonlu (Numune rnei) zemin olmas istenir.

Deneyde kullanlacak numunenin 50mm apnda, boyu yksekliinin 2 kat olmaldr.Ancak zorunlu durumlarda hazrlanan raporda belirtilmek zere numune ap 38mm olan numuneler zerinde de gerekletirilebilir.

SERBEST BASIN DENEY

Numune alnmas

Silindirik kalbn zemine kuvvet ile itilmesi

Silindirik kalbn keskin ucu ortaya kana kadar etrafnn boaltlmas

Kazdan numunenin kesici ucun alt noktasndan kesilerek kalpla beraber alnmas

Metal ambalajlama kaplar Numunenin saklanmas ve ambalajlanmas iin

SERBEST BASIN DENEY

Kapak ve izole edilmi silindir numune

Numune Kaplar

Numune alma aletleri

Numune alma aletleri

SERBEST BASIN DENEY

Numuneyi rselenmeden karmaya Yarayan Alet

SERBEST BASIN DENEY

Deneyde Kullanlan Aletler:
elik numune alclar, doal veya sktrlm zeminden numune alabilecek, i ap 50 mm d ap ise en fazla 56 mm olan (zeminde iri daneler varsa numune alc ap en iri dane apnn 6 katndan byk olmaldr),

Numune itici; numuneyi tpten karmaya yarayan,

(Numune tici) Kalp, tpten kan numuneyi korumak ve tralamak iin istenilen ap ve ykseklikte, iki paral,

SERBEST BASIN DENEY

elik kl testere, numuneyi tralamada kullanlacak,

(elik kl testere)

Kumpas,

Kumpas

SERBEST BASIN DENEY

Kronometre, Terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilen, Basma presi, motorla hidrolik veya mekanik olarak hareket ettirilebilen, uygulanan edeer kuvveti 10 kPa dorulukla gsterebilir zellikte olan. Cihaz 100 kPaa kadar dayanmlar iin 1 kPa, bundan direnli numuneler iin 5 kPa dorulukta olacaktr. Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen, kapasitesi en az numune yksekliinin % 20si kadar olan, (Basma Presi)

Kuvvet halkas, deney numunesine uygulanan eksenel yk 5 kPa dorulukla lebilen.

SERBEST BASIN DENEY

Tarifler:
Laboratuarda numunenin hazrlanmas esnasnda eksenli basn deneyi iin yeterli numune olmamas durumunda veya arazi almalar esnasnda kohezyonlu zeminin kayma muk. hakknda ok ksa zamanda bir fikir sahibi olmak isteniyorsa serbest basn deneyinin kullanlmas uygun olmaktadr. Bu deneyde zemin numunesine yanal basn uygulanmaz, sadece eksenel ykleme yaplr. Eksenel yk artlar esnasnda numunenin boyundaki ksalmalar kayt edilir. Hesaplamalar sonunda gerilme ekil deiim erisi elde edilir. Gerilmenin en byk deeri (gmeye karlk gelen) zemin serbest basn mukavemetini verir. Bu deney kendini dik olarak ayakta tutabilen zeminler zerinde uygulanabildii iin, kohezyonsuz zeminler iin uygun deildir. Ykleme srasnda drenaj koullar kontrol edilmedii iin hzl ykleme yaplarak zeminin drenajsz kayma muk. Elde edildii kabul edilebilmektedir; dier bir deyi ile numune abuk kesildii iin konsolidasyonsuz drenajsz (UU) bir deney nitelii tamaktadr.

=Cu=qu/2

= drenajsz kayma mukavemeti

= /2
c

cu= = /2=qu/2

SERBEST BASIN DENEY

Ayrca serbest basn deneyi ile zeminlerin hassaslk derecesi de tespit edilebilmektedir.
S=qu/qr S: Hassaslk derecesi qu: rselenmemi numunenin serbest basn dayanm qr: rselenmi numunenin serbest basn dayanm

Serbest basn deneyi, hcre basnc sfr olduu durumdaki UU deneyinin( 3 eksenli basn deneyi) zel bir eididir. Pratikte UU deneyi ile serbest basn deneyi ayn sonular verdiine gre baz varsaymlarn salanm olmas gerekir. Bunlar: Numune %100 doygun olmal; aksi takdirde gzeneklerdeki havann skmas sz konusu olur ve buda boluk orannda bir azalmaya sebep ve dayanmda arta neden olur. Numune herhangi bir fisr, silt damar, varva veya dier defolar iermemelidir. Yani numune srekli homojen kil olmaldr. Ar konsolide killer pek ender durumda sreklidir ve normal killer bile bazen fisrlu olabilmektedir. Zemin ok ince taneli olmaldr. Sebep olarak balang efektif gerilmeler rezidel kapiler gerilme olup, rezidel boluk suyu basncnn bir fonksiyonudur. Bunun anlam serbest basn deneyi sadece killer iin elverilidir.

SERBEST BASIN DENEY

Numune ok abuk yenilecek ekilde test edilmelidir.Deney bir toplam gerilme deneyidir ve deney srasndaki artlar bandan sonuna drenajsz olmaldr. Yenilmeye kadar geen zaman ok uzun ise, buharlama ve yzey kurumas evre basncnn artmasna sebep olur ve sonuta yksek bir dayanm ortaya kar. Yenilmeye kadar geen zaman tipik olarak 5-15 dk arasnda deiir.

SERBEST BASIN DENEY

Deneyin Yapl:
1)Alet deney iin hazrlanr, Gstergeler (dial) yerletirilir, yk verecek dzen alr hale getirilir. 2) Deney numunesi hazrlanr: * rselenmemi deney numunesi; yerinden blok, prizma veya silindir eklinde alnan numunelerden kesip tralayarak, * rselenmi deney numunesi ise, istenen su ierii ve birim arlkta grlen numune hazrlama takmyla sktrlarak hazrlanr. 3)Numuneye elle dokunmak suretiyle konsistans tespit edilir ve zemine uygun yay seilir, alete yerletirilir. Yay faktr deney fyne kaydedilir. 4)Numune alete yerletirilir, deformasyon ve kuvvet halkalar sfra ayarlanr.

SERBEST BASIN DENEY

5)Numuneye uygun sabit hzla yk verilmeye balanr.

6)Dzenli olarak deformasyon ve kuvvet halkas okumalar alnr ve fye kaydedilir.

7)Yk artnn dme gstermeye balamasyla numunenin krlma hali tespit edilir. 8)Deney sonunda yay boaltlr ve numune karlr Krlma ekli fye izilir.

Krlma as ve ekli

9)Deney sonunda numunenin su ierii deitirilmeksizin iyice yorularak, rselenmemi durumundaki birim hacim arlnda para halinde, apnn iki kat boyda sktrlarak deney tekrarlanr, krlma ekli ve deerler kaydedilir.

SERBEST BASIN DENEY

Deneyin yaplnda dikkat edilmesi gereken birka unsur ise yledir: Her durumda deney sresi 10 dk. yi gememelidir. Deney, numunede kesin gme elde edilene, en byk dayanmn belirmedii yumuak killerde ise %20 birim boy ksalmasna kadar srdrlr. Ykleme, numune dakikada %0,5-2 orannda boy ksalmas oluturacak ekilde yaplr, yk ve boy deitirme okumalar istenilen aralkta tekrarlanr.

SERBEST BASIN DENEY

Deney srasnda verilerin alnmas

Deney sonras deformasyona uram numunenin kumpasla lm

Numunede eksenel ykleme nedeni ile gzle grlr deiim olmas

SERBEST BASIN DENEY

Hesaplamalar:
Numunenin serbest basn dayanm testi yaplmadan nce su muhtevas, doal birim hacim arl kuru birim hacim al, porozite, boluk oran, doygunluk derecesi, suya doygun birim hacim arl ve su altndaki birim hacim arl gibi zellikleri raporda belirtilmek zere belirlenebilir. Buna rnek olarak:

SERBEST BASIN DENEY

qu hesab iin: Numunede Eksenel birim ekil deitirme (%): =(H/H) x 100 Burada; H:Numunede llen Eksenel ekil deitirme(mm) H:Numunenin ilk boyu(mm) Buna karlk gelen ortalama kesit alan ise A=[A/(1- )x100 ]ile hesaplanr. :Numunenin dey yndeki Eksenel birim ekil deitirmesi A:Numunenin balangtaki kesit alan Numunenin serbest basn dayanm ise qu=P/A ile elde edilir. P:Gmeyi salayan yktr.

=Cu=qu/2 :Drenajsz kayma mukavemeti

SERBEST BASIN DENEY

Yukarda belirtilen tablo yardm ile deney sonucu numuneye ait qu deeri ile, numunenin kvam tespit edilmektedir. Daha ncede bahsedildii gibi serbest basn deneyi ile ayrca zeminlerin hassaslk derecesi de tespit edilebilir. Ancak bunun iin numunenin hem rselenmi hem de rselenmemi serbest basn dayanmlarn elde etmek gerekmektedir. Elde edilen sonu ile aadaki tablodan numunenin hassasl yorumlanabilir. S=qu/qr qu: rselenmemi numunenin serbest basn dayanm qr: rselenmi numunenin serbest basn dayanm
S Grup Hassas deil

2<

2 ile 4

Orta hassas

4 ile 8

Hassas

8 ile 16

ok Hassas

SERBEST BASIN DENEY

Krlma ekline ve asna gre de zemin hakknda baz yorumlar yaplabilir:

SERBEST BASIN DENEY

SERBEST BASIN DENEY

SERBEST BASIN DENEY

SERBEST BASIN DENEY

SERBEST BASIN DENEY