You are on page 1of 109

Necip Fazl Ksakrek - Son Devrin Din Mazlumlar

TAKDM

Bu eser, Tarih Boyunca Byk Mazlumlar dan sonra beklenmesi ve ona eklenmesi gereken bir bahsi ereveliyor. mn ve ideal urunda umum mazlumluk davasnn ok yakndan, z hayatmzdan, yakn tarihimizden ele alnmas ve husus plnda gsterilmesi... Bu yakn tarih ve husus pln, tti-had ve Terakki ile balayp Cumhuriyetle yerletiini grdmz slm nefretinin zeminini izer ve o zemin zerinde en kuduz zalim klcyla drlen masum balarn hikyelerini anlatr. Bu hikyeleri, zaman ve mekn artlarna gre mmkn olabildii kadar ifadelendirme ve mnalandrma yolunda elimizden geleni yaptk; ve sebep ve netice hkmn, son zamanlarda inkiafna ahid olduumuz slm dvasnn dost ve dman kutublar tanmak gibi bir borcu yerine getirmeleri kaydiyle okuyucunun takdirine braktk. Allahtan, mazlumluumuza nihayet verecek sabahn nurlu afan diliyoruz. N. F. K.

BYK DOU ideolocyasn bilenlerce en derin ve mahrem sebepleriyle malm olduu gibi, eer din balarnn ruhunu kaybettii devir Kanun ve Tanzimat aras ise kastla zlmeye baland devir de Tanzimat ve Merutiyet arasdr.

Tanzimat devri, Bat'nn maymunvri kopyas hareketi olduuna ve hibir zaman dnyalar aras mahsup srrn kefettirici bir nefs ve tarih murakabesine yol amadna gre, her ey, vicdanlarda ldrc bir slm phesiyle balamken dorudan doruya slmiyete kar ve aykr grnmemi, her n kfr dnyasna ivaz verici ahmak bir idare-i maslahatlkla, hem imn, hem de inkr cephesinin yarm, hatt eyrek adamlar elinde it-tihad ve Terakki Komitesine kadar gelmitir. Bu bakmdan, ister Kanun sonras, ister Tanzimat devrinde, slmiyet, feci bir idraksizlik yznden mnda zulm grr ve eya ve hdiselere tahakkm kudretinden derken, szde kaim bulunduu ve henz resmen aleyhine dnlmemi olduu iin, din adamlar kadrosuna herhangi bir zulm eli uzanamamtr.

Yni Merutiyete kadar din adamlar kadrosunda mazlumlar aranamaz. Merutiyetle Cumhuriyet aras 15 yllk sre, kabukta slmiyet yaftasna ve Kanun-u Esasi de devletin resm dini slmdr kaydna ramen artk slmiyetin kh resm, kh yar resm ve kh husus ellerde rtlmeye ve ite resm, yar resm ve husus plnlarda byle bir kast gdlmeye balandn gsterir. Ziya Gkalp'n slmiyet esas zerine kurmak deil de, slmiyetle yer deitirmekten baka gayesi olmayan posa milliyetilii, Enver ve Cemal Paalarn Birinci Dnya Savanda apkaya doru yol amak niyetiyle icat ettikleri Enveriye ve Cemliye serpular, yine Enver Paa'nn kumar paras gibi harcad Trk ordusunu dnmek yerine Trk Elifbasna musallat olmas ve Ltin alfabesi eklinde birbirinden ayr ve rabtasz harflerle bir iml hayal etmeye kalkmas, Tevfik Fikret ve Abdullah Cevdet'lerin alen inkra sapmalar ve mill ruh kkn rtc kalem faaliyetlerine girimeleri, felketin Tanzimat ile beslenen mikroplarna ilk tecelli zemini olarak Merutiyet devresini ereveler. Byleyken, akllarnca medenlemeye engel saydklar slmiyete kar dmanlk bsbtn resm ve alen plna kamaz, daima tutuk ve kekeme bir zemin zerinde cereyan eder ve tam tezahrn bulmak iin Cumhuriyet yllarn bekler. Bu yzden, Merutiyet devresinde de din mazlumlar bakmndan fazla bir misale mlik bulunmuyoruz. Fakat, ters tarafndan, 31 Mart vak'as gibi, din adamlarnn zulm eklinde gsterilip hakikatte din ve din adamlarna bir tuzak olarak tertip edilen hdiseyi baa almak zorundayz.

Birinci Fasl 31 Mart Vak'as MLD 1909 ylnn 31 Mart (Rum 1325 - 13 Nisan> Sal sabah, stanbul, uzak ve yakn btn semtlerini dehete boan tfek sesleriyle yatandan frlad. Zaten tarih ehir, tabilik d bir hayat srdnn, yaprak kmldamaz bir havada zelzele bekler gibi bir hl iinde olduunun farkndadr. Taksim'den Fndkl ve Tnel istikametinde ikiye ayrlan, bir ksm Beikta'a sapan, sonra geriye dnen ve bu iki hat zerinde sokak sokak yelpaze gibi blnp Ayasofya Meydannda toplanmaya doru ilerleyen kollar, stanbulun mahmur semalarn kurunlaryla delik deik etmektedir. Bunlar, bir gece baskn eklinde sabaha kar stanbul zerine ullanm bir ekiya srs deil, hakik asker... ttihadlarn Merutiyet Muhafzlar ismiyle ve bir inzibat vesilesiyle Rumeliden getirtip Taksimde Ta-klaya yerletirdikleri avc taburlar...

Zabitlerini iplerle balayp klada hapsetmiler, silh depolarn yamalamlar ve ilerindeki btn tfek ve mermileri ele geirmilerdir. nlerine kabilene; ne yapmak istediklerini, hareketlerinin neye varacan dnp dnmediklerini sorabilene ak olsun!... Yn psikolojisine gre ahlannca ate ve dan daha lf anlamaz hle gelen bir gruh, btn inzibat balarn krm, eline vatan mdafaas iin verilen silh eriat gibi mukaddes bir kelimenin maskesi altnda nefsaniyet leti olarak kullanmaya kalkmtr. Sultan Hamd piyesinde gsterdiim gibi onlara sorunuz ve her sualinize ayn klie cevab alacanzdan emin olunuz : Ne istiyorsunuz? eriat istiyoruz! eriatten ne anlyorsunuz? eriat istiyoruz! eriat kimler ve nasl bozdu ki, eriat istiyorsunuz? eriat istiyoruz! eriati tam yerine getirecek ve btn dnyada rnekletirecek insanlar olarak kimleri gryorsunuz ki, eriat istiyorsunuz? eriat istiyoruz! eriati getirmenin ilmine, irfanna, zeksna, siyasetine, i murakabesine, d muhasebesine malik misiniz ki, eriat istiyorsunuz? eriat istiyoruz!

Heyhat! Bu trl eriat istei, onun btn kinat kuatc ve ferd - itima sonsuz saadeti tekeffl edici hikmetlerine yabanc olmak bakmndan hi istememeye nispetle daha zararldr ve zaten yahudi, dnme, mason tahriklerinden ibaret olan bu hareket, o mukaddes nizam, gafil insanlar erevesinde karartmak iindir. Gizli niyet, gafil srlerin ahsnda evvel eriati tepelemek, sonra da o vesileyle, biricik eriat bals ve koruyucusu Abdlhamd'i devirmek... Merutiyeti iln ettikten ve Mebusan Meclisini atktan sonra memleket meselelerini mill iradeye ve hakkn Allaha havale etmi bir halife ve padiah sfatiyle, sessiz ve hareketsiz, saraynda oturan kinci Abdlhamd Han'n seyrettii manzara : Vatan bir nda Yahudi havrasna dnm ve her kafadan bir ses ifadesiyle (kakofoni) lerin en ldrtcs hkm srmeye balamtr. Ortada hrriyet isimli, ne olduu belirsiz, kiminin insan, kiminin hayvan, kiminin nebat, kiminin cemd sand, putlatrlm bir lftan baka hibir mevcut kalmamtr. Mutlakiyet gnlerinde sansre tbi tutulduu, yni kuduz dilerine azlkl tasma geirildii iin zulme uram farzedilen matbuat, imdi bamuharrirlerinin kpr stlerinde kurunlanmas suretiyle kuduz kpek muamelesi grmeye balamtr. Ayn matbuatn ttihat ve Terakki finolar, serseri koularnda bile duyulmam kfrlerle Padiaha ulumakta ve Ulu Hakan bu alaklklar, sessiz sessiz saraynda takip etmektedir. Siyaset orduyu kemirmekte, Balkan Yarmadasndaki Trk lkesini kuatan dnk tebea devletikler artk ev sahibini talan etme gnnn geldiini anlayp hazrlanmakta, ierideki ekalliyetler de yzszlk ve azgnln her trlsne ba vurmakta, koca Anavatan, masum ve mahzun Anadolu ise, basz ve rehbersiz, bu hle gafil bir hayret ve dehetle bakmakta ve imparatorluk her tarafndan atrdamakta, kendi kendisine yarlmakta, kopmakta, dklmektedir. Bu vaziyette Abdlhamd'in, zaten bata yapmas gerektii gibi eriat bahsini etmeksizin, derhal ordularn harekete geirip, hak adna, halk iradesi dolandrcln ortadan kaldrma ve yine hak adna eski hkimiyetini iade etmesi icap ederdi.

Ne mmkn!.. Kendisine mutlaka bir su aranmas lazmsa, tad Kzl Sultan damgasna ramen yalnz hastalk apnda merhameti gsterilecek olan kinci Ab-dlhamd Hn bu mevzuda kararn oktan vermi ve kendisine hamle ve hareket telkin edenlere yle demiti: Benim yzmden tek damla mslman kan aktlmasna raz deilim! lh kader ne ise, o tecelli eder. Makedonyann netameli rzgriyle stanbul zerine sevkedilen ve Padiah kurtaracaz! yalaniyle yola karlan srleri yalnz nlerine ekmek ve Hassa Ordusunun birka birliine havale etmek durdurmaya yeterken, Abdlhamd kendisi iin bir kahve emretmekten daha basit bu tedbiri kabul etmemi ve kan aktamad iin, vatan ileride kana boacaklara boyun emiti. Hdise, dokunduumuz gibi, aslnda en bir istismara vesile edilmek zere ve hakikati ters - yz etme yoliyle, sulu gstermek istedikleri din dvasna vurulan ilk darbedir; ve her noktasiyle sahtekrca tertiplenmi bir ttihat ve Terakki oyunudur. yle ki: 1 Hdiseyle, gerek din temsilcilerinin hibir alkas yoktur. 2 eriat isteriz! diye gya ayaklanan ynlar, eriatn ruh ve gayesi zerinde en kk bir bilgi ve anlay sahibi deildir. 3 Ayaklanan hi kimse yok, sadece ahslarnda din dvasnn maskara edilmek istendii, ayaklandrlm bir zmre vardr. 4 Gaye, Yahudiler, dnmeler ve masonlarca, din inceliklerine en uzak insanlar kkrtarak, tadklar veya tamak iddiasnda bulunduklar mukaddes eriat kaynan toy ve mukallit komitecilere inetmektir. 5 Ve nihayet, tertibi Ulu Hakan kinci Abdlhamd Hna balayarak, tacnda Tevhid Kelimesi prldayan byk hkmdar topyekn tasfiye etmek... 6 Abdlhamd, balangta kendisini hayret ve dehete boacak kadar (srpriz) tesiriyle karlad ve teskini iin elinden geleni yapt hdiseyi tam gelime nndan istismar etmek ve basz askerleri bir nda tekiltlandrp Hassa birlikleriyle desteklemek ve balarna gemek imkn apak ortada dururken bunu yapmam ve tevekkllerin en masumu iinde sonuna kadar hareketsiz kalmtr. Hdise onun eseri olsayd armut pi, azma d! hline gelen ese* meyvesini vermez miydi? 7 lemde, 31 Mart Vak'as kadar, (mizansen) lerin en budalas hlinde tertip edilmiken, ithamlarn en glnc eklinde Abdlhamd'e mal edilmek istenmi ve yeni nesillere yutturulmu, abes aheseri bir misal gsterilemez. Tarihi smail Hami Danimend, Sadrzam Tevfik Paann ilm ve husus vesikalarndan meydana getirdii 31 Mart Vak'as adl eserinde Abdlhamd'e ait masumiyeti izah ve 9 madde iinde ispat ederken, bizim ahsen malik bulunduumuz en byk vesikadan mahrumdur. Bu vesika, (pozitif) hendese ispatlan gibi, 31 Mart komedyasnn Abdlhamd tarafndan yaplmadn deil de, kimlerce ve ne trl krklendiini, itirafa dayal tam bir hccet hlinde gsterir. Yahudi, dnme ve mason telkinleriyle hdiseyi tertipleyen ttihatlar, bu mevzuda balca iki kiiyi kullanmlardr: Malm ve mehur beden terbiyecisi Selim Srr ile filozof Rza Tevfik... Bakn, nasl?

Birinci hapsim 1947 ylnda Byk Dou'da nerettiim, Rza Tevfik'in Abdlhamd'in Ruhaniyetinden stimdat isimli iiri yzndendir. Ondan sonra Franszca bir ansiklopedinin hakkmda kaydettii gibi niversitelerimi geen zindan hayatma balang tekil ve 20 ksur gn devam edici bu ilk hapse, bu iiri yaynladm iin Trk milletine hakaret isnadiyle atlmtm. nce, itham yerlerini noktalayarak iiri bir ksmiyle gz nne serelim : Nerdesin evketli Abdlhamd Hn? Feryadm varr m brighna? lm uykusundan bir lhza uyan! u nankr milletin bak gnahna! Tarihler adn and zaman, Sana hak verecek ey koca sultan!! Bizdik utanmadan iftira atan Asrn en siyas Padiahna! Divne sen deil, meer bizmiiz, Bir rk iplie hlya dizmiiz. Sade deli deil, edepsizmiiz, Tkrdk atalar kbleghna! Milliyet dvas fska brnd Rida-y diyanet yerde srnd, Trkn ruhu zorla si grnd, Hem Peygamberine, hem Allahna. Sonra cinsi buruk, ahlk fena, Bir sr tredi, girdi meydana Nerden kt bunca veled-i zina? Yuh olsun onlarn ham ervahna! te, ilk zamanlarda, ttihat ve Terakkinin dolaplarna kaplp ona var gcyle yardm eden, sonra her eyi gren ve anlayan ve zt istikamete dnen Rza Tevfik, bu iiriyle, ihtiyarlnda ektii vicdan azabn dile getirmek ulviyetini gstermi ve Abdlhamd'in bykl mevzuunda dvamza en byk vesikay hazrlam bulunuyordu. Hayal ve kbus leminde bile Trk milletine hakaretle en kk alkas dnlemeyecek olan bu iirin hangi gayeyle yazldn tahkik etmek iin Avukatm Abdurrahman eref L, mahkeme karariyle, o srada hastahnede bulunan Rza Tevfik'i hkim refakatinde suale ekmeye gitmi ve byk bir heyecan iinde yatandan dorulan hasta adamdan resmen u ifadeyi almt: Ben bu iiri, Trk milletine hakaret kasdiyle deil, tamamiyle aksi olarak, Trk milletini lme gtren bir zmreyi tehir ve Abdlhamd Hn'a edilen iftiralar tesbit gayesiyle yazdm. 31 Mart vak'asn tertipledii isnad altnda tahtndan al aa edilen byk Hkmdar, bu isnatla, sade iftiralarn deil, tertiplerin de en hamine hedef tutulmutur. 31 Mart tertipleyen ittihatlar ve bu ie memur edilenler arasnda bizzat ben varm! 31 Mart kkrtma ve krkleme iini Selim Srr (Tarcan) ile Rza Tevfik idare etti. Hasta yatandan sylediim bu szlere tarih kulan kabartsn! u anda mebus ve gazeteci, Avukat Abdurrahman eref L ile refakatindeki hkim ve mahkeme ktibi sa olduklarna gre, hdisenin iyzn, en arpc vesika hlinde takdim ederim.

Bu kymet hkmlerinden sonra, braktmz yerden .alarak 31 Mart vak'asmn hikyesine devam edelim : smail Hami Danimend'in eserinden, vak'ann cereyan ekline ait nakil: 31 Mart, yni 13 Nisan Sal sabahndan 24 Nisan Cumartesi sabah Selanik'ten gelen Hareket Ordusu stanbul'a girinceye kadar 11 gn sren bu mehur irtica vak'asnda en mhim hareket, birinci gn ilk kurunlar havaya skldktan sonra Ayasofya meydanndaki Meclis binasna yryen silerin: eriat isteriz! Nralariyle balam, bz sarkl mebuslar aaya inip nasihat etmek istemilerse de hibir tesiri olmam, siler yalnz eriat deil, daha baka eyler de istemi, Sadrzam Hseyin Hilmi Paa ile Meclis-i Mebsan Reisi Ahmed Rza Beyin istifalariyle ttihadlarn nefyi ve alayl zabitlerin vazifelerine iadeleri de istenilmi, mtemadiyen atlan kurunlar bz kazalara sebep olmu ve nihayet o srada Meclis'e gelen Adliye Nzn Nzm Paa yanllkla Ahmed Rza Bey zannedilerek kalbinden vurulup ldrlm ve Lzkyye Mebusu Mehmed efik Arslan da yine yle bir yanlla kurban gitmitir. Bu 11 gnlk irtica devrinin en mhim vak'alarndan biri de Yldz Sarayn topa tutmak istediinden bahsedilen (sr- Tevfik) svarisi Ali Kabul Bey'in kendi gemisindeki bahriyeliler tarafndan Yldz'a gtrlp ldrlmesinde gsterilir: siler, Sultan Hamd'in pencereye gelmesini istemiler ve Kabul Kaptan, onun muhalefetine ramen gznn nnde ldrmlerdir. Sokaklarda ve kpr stnde bz gen zabitlerin de Mektepli olduklar iin ldrldklerinden bahsedilirse de says belli deildir. Bu badirede (Tanin) ve (ry- mmet) gibi bz gazetelerin idarehaneleri de tahrip ve yama edilmitir. Sadrazam Hseyin Hilmi Paa vak'ann kt gn saraya gidip istifa ettikten sonra bir dostunun evinde saklanm ve ertesi gn btaraflndan dolay herkesin itimdn kazanm olan Hriciye nzn Tevfik Paa yeni kabineyi tekile me'mur olmutur. Askerin istemedii Meclis-i Meb'usan Reisi Ahmed Rz Bey'le birok ttihat mebuslar da saklanmlardr. Sultan Hamid'in vak'a esnasndaki vaziyeti ok drsttr. Zuhurunda hibir dahili ve tesiri olmayan irtica hareketinin kendi lehindeki seyrinden istifdeyi bile aklndan geirmemi olduunu isbt edecek resm bir vesika vardr. siler merutiyetin aleyhinde bulunduklar ve hatt mehur Dervi Vahdeti (Volkan) gazetesinde Meclisin kapatlmasn istedii halde, Sultan Hamid yeni Sadrzam Paa'ya hitb eden Sadret Hatt- Hmynunda Kanun- esasnin muhafazas ile asayiin idmesi lzumundan bahsetmi, ihtillin ilk gn Mbeyn Baktibi Cevad Bey'i silere gndererek istedikleri eriat'e daima olduu gibi riayet edileceini ve isyandan vazgetikleri takdirde haklarnda Aff- umum iln edeceini bildirmi, bu hl iin biraz yatmasna sebep olmusa da tahrikilerin tesiriyle siler ertesi gn tekrar azgnla balam ve nihayet asker zerindeki nfuzundan dolay yeni kabinede Harbiye nezretine tyin edilen Tesalya kahraman mir Gazi Edhem Paa da Pdih nmna si askerlere gidip bir kere daha teskine almtr. Kendi sarayn muhafaza eden kinci Frka efrad bile silere tarafdar olduu iin. Sultan Hamid'in nasihatten fazla bir ey yapmas ve mesel asker bir tenkil hareketine kalkmas maddeten imknszdr. Hdise zerine Hnkra ekilen u edepsiz telgrafa bakn: Padiah, iftihar ediniz! Bir irtica mel'anetiyle biny- merutiyyet hedm ve hkmet-i mstebidde ikaame edildi. Umum bir milletin hukukunu muhafaza etmek vazifeden iken bu irtica keml-i mehretle tatbik olundu. Mlevves bir stanbul halknn ml-i mel'nnelerine tebean otuz milyon kuvvetinde bir millet-i muazzamamn eyd-i kahriyyeye geirilmesi istenildi. Fakat heyhat! O cehennemlikler iin buna muvaffakiyet deil, mezr- a-dem nasb olacaktr. Bundan evvel size Hilmi Paa kabinesinin mevki-i iktidara getirilmesi hakkndaki lzum ve vcbu m'ir ekilen telgrafnmeye muayyen olan mddet dhilinde cevap vermediiniz iin ite btn millet ve ordu

stanbul'a yryor. Baknz, bu kudret-i kahhra mlik olan millet nasl istihsl-i matlab edermi! Milletin kudreti ve ordunun satveti altnda tevkifaat- Samedniyyeye bizleri mazhar edip ikna eden alaklar derhal dar-aacna ektirsin! Bundan baka hi bir trl icraatn bizi msterih edemiyeceini ve milletin bu suretle intikamnn alndna dair bugn saat onikiye kadar cevap gelmedii takdirde bata ordumuz kumandan olduu halde btn ordu ve milletle yarn stanbul zerine yrnecei suret-i kat'iyyede bilinsin! te artk bizim iin lmek var, dnmek yoktur! Osmanl ittihad-ve-Terakk Cem'iyyeti Merkez-i umumsi Bu telgraf; bizzat hdise mrettiplerinin suu Ulu Hakan'a nispet etmelerindeki enaat ve dorudan doruya eriat ykmak emelleri bakmndan hayszlk ve namussuzlukta esizdir. Bin kere tekrarlasak da yeri olduu gibi, suu, eriat ballarna atarak onlarn ahslarnda bu ball tepelemek, arkasndan da Abdlhamid'i btn btn tasfiye etmek plnndan ibaret 31 Mart Vak'asn, phesiz ki ttihatlara frsat verici baz hdiseler beslemekte ve gelitirmekteydi. Bunlar arasnda baz alayl zabitlerin ordudan karlmalar, medrese talebelerinin askere alnmalar, ilericilik tasla baz subaylarn, askere: Hocalarla katiyyen grmeyeceksiniz! Askerlikte diyanet meselesi aranmaz ve Allahtan baka kimse tannmaz! Halk, ttihat ve Terakki Cemiyetinin elindedir! Tarzndaki telkinleri (31 Mart Hdisesi - S. 22 - smail Hami Danimend), ksa zamanda halkta meydana gelen hayal sukutlar ve inkisarlar, ttihatlar dinsiz ve mason kuklas kabul edici halk kanaati, bu arada baz yaynlar ve bilhassa Dervi Vahdeti isimli basit ve dvay temsil etmekten ciz bir ahsa karlan (Volkan) gazetesi ve giriilen hcumlar byle bir tepkiyi hazrlarken kar tarafa tepeden inme bir tegallp frsatn ilham etmekte rol sahibiydi. ttihat ve Terakki, kendi eseri, bu plnsz, mihraksz, tekiltsz, devlet tarafndan desteksiz tepkiyi, ortada mukavemet diye bir eye imkn bulunmadn grmekten ve btn bunlar evvelce hesap etmi olmaktan gelen bir gz karalkla ve istismarlarn en kstahiyle karlam; ve eer Padiah dileseydi birka saat iinde Hassa ordusuna tepeletecei muhakkak bir sry Selanik'ten yola kararak Payitaht ele geirmeyi bilmitir. Yni, saray bahesine soktuklar birka bekiye kendilerine uzaktan yumruk sktrmak yoliyle, ttihat ve Terakki komitecileri baheye girip, etrafnda koskoca muhafz halkasna ve btn bir halk barikatna ramen saray talan etmek ansna ermilerdir. Abdlhamid, her ite kendi z dvasna engel, dmanlarna da yardmc bir ruh haletine sahiptir ki, onun ismi merhamettir. Ve ite stanbul kaplarnda Hareket Ordusu!.. Birka komiteci elinde bu uursuz srnn stanbul'a giriini, o srada Sadrzam Tevfik Paann Berlin'deki oullarna ktiplik eden Ali evki Beyden daha canl ve renkli ifade edebilen olmamtr. Ali evki Bey, Tevfik Paann oluna yazd uzun mektupta, bilhassa u ksmlarla tabloyu en mahrem erevede izmektedir: Selmlk merasiminden sonra Davutpaa ve Rmiz klalarnn Hareket Ordusu tarafndan igal edilmi olduu hakknda heyecanl bir haber aldk. Bunun sebebi, bo kalan klalardaki askerlerin Selmlk merasimine gitmi olmalaryd. Edhem Paa pr-tel gelip haberi getirdi. Aradan biraz geince Padiah alelacele babam saraya artt. Babam giderken, annemle ikisi arasnda messir bir sahne oldu. Babam anneme: Ben bu akam eve dnebileceimi zannetmiyorum! Eer lecek olursam ocuklarma iyi bak. Dedi. Bu sahnenin, annem Melek Hanmla benden baka ahidi olmad halde hepimiz matem iindeydik. Yldz Saray ile klalara her n bir hcum bekliyorduk.

Mektup, birka paragraf sonra yle devam ediyor: Sabahleyin alaturka saat onbuua doru Melek Hanm beni armak iin koa koa aa indi. Korkudan titriyor ve u szleri glkle sylyordu: Harp balad! Taksim Meydanna yerletirilip Topu klasn hedef ittihaz eden toplarla tfek seslerinden baka bir ey iitmiyorduk. Kapmzn nndeki cadde askerlerle dolmutu. Bunlar Selnikten gelmi olan eski Avcu ktalarnn efradyd. Klalarndan kam olan bu askerler bir taarruza uradklar takdirde mukabelede bulunmak zere hazrlanyorlard. Sokakta mtemadiyen mavzer kurunlar yayor ve hatt bizim baheye bile dyordu. Annem, alacak bir soukkanllkla bana dedi ki: Bu top gllelerinin klalar yakacaklar muhakkaktr ama, ilerinde kaynaan kelleleri ldrp ortal temizliyecekleri de phesizdir! Sonra pencereleri ap gramofon ald takdirde sokaklar dolduran si askerlerin sknet bulup bulamayacaklarn sordu. Ben de pek tabi olarak kendisini o fikirden vaz geirdim. Klalarnda teslim olmadklarna piman olan si askerler affedilmelerini temin edecek bir re aryorlard. Ben kendilerine bir nutuk irad edip hepsini etrafma topladktan sonra bombardman edilmekte olan klalarna gtrmek ve silhlarn teslim ettirip af olunmalarn temin etmek zere sokaa ktm. Fakat konan arkasndaki caminin nnde bizim abann geirmi olduu Cehennem azabn duyunca o sevdadan vazgetim. Halil Aa, silerin muhasara kuvvetlerine teslim olmak istediklerini grnce kendilerine camie girip tfeklerini teslim almeti olarak kapnn nne brakmalarm teklif etmi, bunun zerine ilerinden nefer silhlarn zavallnn stne evirmi... Nihayet oraya biriken mahalle halknn ricalar sayesinde adamcaz lmden kurtulup ahra snm. Kurun sesleri de, bombardmanda ikindiye doru nihayet buldu. nk artk btn klalar teslim olmutu; yalnz Takla akama kadar mukavemete devam etti. Kurun sesleri durur durmaz ben yaya olarak sokaa ktm ve babam grmek iin saraya doru yrdm. Kamilen msellh asker kaaklariyle dolup tasan sokaklarda bz hamallarla tulumbaclar da dolayordu. Btn caddeler harp sahnelerine dnmt. Nihayet sa, salim Yldz'a vsl oldum. kapc ile iki asker muhafazasndaki saray kapsndan geip babamn Edhem Paa ve Cevad Bey'le grmekte olduu odaya girdim; koridorlarda ne bir uak, ne de bir hademe grebildim: Hepsi kamt! Babamla 'yanndakiler bana ehirden havadis sordular; grp iittiklerimi anlattm. si askerlerin sokaklarda silhlariyle dolatklarn ve can vermeden tfeklerini vermiyeceklerini sylediim zaman Edhem Paa (Harbiye Nazr) hayretler iinde kald. sileri teslim olmaya mecbur etmek iin Hareket Ordusu devriyelerinin sokaklarda dolamaya balayp balamadklarn sordu. Bilmediimi syledim. Edhem Paa'nn btn vukuata alelade bir seyirci gibi, hatt iyi haber alamayan bir seyirci gibi hid olduunu ve Mahmud evket Paa'nn plnndan bihaber bulunduunu anladm. Babam benimle beraber bitiik odaya geti. Geceyi hi gz yummadan geirdiini syledi. Saat dokuza kadar uyank kaldktan sonra biraz istirahat etmek iin kanepeye uzanm ve nihayet saat onda top ve tfek sesleriyle uyanmt. Pdih Rumeli askerinin Sadkat ve merbutiyetin-den son derece emin ve msterih grnyordu. Babama ite bu emniyetle: Onlarn hepsi benim evltlarmdr ve hepsi Mslmandr; hi bir zaman bana fenalk etmezler. Demiti. Babam saraya gitmekle hayatn tehlikeye atm, fakat ok mhim bir hizmette bulunmutu: Yldz klalarn muhasara eden mfrezeler sayca mahsurlardan daha zayft. Muhasara edilen kuvvetler mhimmat almak iin depolara saldrmlar ve mukavemete hazrlanmlard. Bunun zerine babam muhasaray idare eden evket Paa ismindeki kumandanla Enver Bey'e haber gnderip

muvaffak olmalar iin daha fazla kuvvet getirmelerini bildirdi. Onlar da imdilik daha fazla kuvvet celbine imkn olmadn arzettiler. te bunun zerine silerin muvaffakiyetlerinden doabilecek neticelerin vehmetini hesap eden babam onlar birbirlerinden ayrmak suretiyle zayflatma arelerine bavurdu. Kimisine Padiahn muhasara kuvvetlerini kardee kabul edip silhlarn teslim etmelerini istediinden bahsettirdi ve kimisine de tfeklerini alp memleketlerine gidebilme msaadesini verdi. te bunun zerine bin kadar asker skdar tarafna geince bo kalan klalar muhasara kuvvetlerinin eline gemi oldu. Grlyor ki Sadrzam Tevfik Paa, inmeli ve yatalak bir hkmetin reisi sfatiyle adet ttihatlarn ieriden memuru gibi hareket etmekte ve Hareket Ordusunun iini abuk bitirmesine yardm etmektedir. Vaziyet bu kadar periandr. Vak'a srasnda sarayn hali o kadar ackldr ki, Trk cemiyetinin asrlardr ne kadar rtldnden ve Abdlhamid Hn'n ne erden pten insanlarla evrili olduundan deta nianedir. Tam 33 yl dhice idaresiyle cemiyetin seciye zaafn peeleyen, darya gstermeyen ve devaml bir yalnzlk hayat sren Abdlhamid, kk bir buhran zuhur edince btn yldzlarn dklmesine ve iyzlerinin meydana kmasna mni olamamtr. Hareket ordusu stanbul surlarnn nnde boy gsterir gstermez sarayda ne bir uak, ne bir kapc, ne bir bahevan, ne bir a, ne bir ktip, ne bir haremaas kalm; btn hizmetiler ve Bendegn kadrosu bam ald gibi kam ve saa sola snmtr. Tek emriyle Hassa Ordusunun tek tmenine, Hareket Ordusunu tek darbede inetmek gcndeki Padiah, sarayda tek bana, sadece harem halkndan ve iki yaknndan ibaret kalmtr. yle ki, Makedonya kaynakl apulcu srsn mutlaka tepelemek, bunun iin de hassa ordusunu kullanmak gerektiini, nnde diz kerek istirham eden bir kumandana, Abdlhamid, kap aralndan bir kadn elinin uzatt kahveyi eliyle alp vermek zorunda kalm, mirin tel ve strab zerine de: Ne yapalm Paa, i bize dt! Btn etrafm kat! Cevabn verip, bildiiniz gibi, silhl mukabele ve mukavemeti kknden reddetmitir. Manzaray, Sadrzam Tevfik Paann oluna yazlan mektup pek gzel izer : Yldz Saraynn bombo olduu anlalyordu. Herkes kamt. Askerler tfekleriyle odalara kadar girmilerdi. Babam doru padiahn huzuruna gitti. Btn adamlar kendisini terkedip gitmilerdi! Sultan Hamid babama ac ac dert yanarak kendisine sadk zannettii btn adamlarnn ekilip gitmi olduklarndan ve hi kimsenin imdadna yetimediinden bahsetti. Sonra szne yle devam etti: Ben sizi bana daha merbut ve daha sdk zannederdim. u perian halimi gryorsunuz da beni bu vaziyetten kurtaracak bir ey yapmyorsunuz. Ben sizden selmetimi temin hususunda daha fazla gayret beklerdim. Odalarma kadar girmi olan u vahilerden kat'iyyen emin deilim. Her hangi bir anda, her hangi birinin sngs altnda can vermekten mtemadiyen endie ediyorum. Eer isterlerse beni hal'etsinler; ama u herifleri bamdan savsnlar ve hayatmn masuniyetini temin etsinler.. Sarayn suyu ve elektrii kesilmi, kilerlerde de tek kiilik gda malzemesi kalmamtr. Yzmilyonlarn Halife ve Padiah, harem halkiyle beraber atr. Nihayet saray kuatan Hareket Ordusu birliklerine ba vuruluyor ve onlardan a kalm saray adna gda maddesi isteniyor. Ltfedip bir araba ekmek gnderiyorlar. Bu ekmee biraz da katk bulamaz myz? Ricasna da u cevab veriyorlar : Biraz da katksz ekmek yeyin! Nihayet rf idare ve Divan- Harp... Hareket Ordusunun Yeilkyde (Ayastefanos), manev ota iinde toplanan ve Meclis-i Umum-i Mill yi tekil eden Mebusan ve Ayan Meclisleri; bata her skt zaman ecnebilere snmakla maruf Said Paa olmak zere Abdlhamid'e hiyanet

mesleinin ustalarndan ibaret ttihat ve Terakki dalkavuklarnn ie meru bir ekil vermek gayretleri ve din adna en byk dinsizlik vesikas olan mehur fetva... eyhlislm Mehmed Ziyaddin imzasn tayan bu fetva, Trk tarihini din celdet ve sadakatla dolduran ulv eyhlislmlara karlk, korku ve menfaat fetvalar vermekten ekinmemi sfliler arasnda en sfli olandr. En byk hasleti dindarlk olan Abdlhamid'i din adna sulamakta ve bylece, gayesi baz gafilleri din adna harekete getirip dindarl ezmek olan ttihat ve Terakki zlimlerine hizmet etmektedir. Demek ki, ilk din mazlumlarna zemin aan tertip, dayanan yine dinde gstermek suretiyle kfrn en zehirli ubesi olan mnafklkta bir aheser vermekte ve buna let olacak eyhlislm da bulmaktadr. Evvel, ayniyle fetvay okuyalm: FETVAYI ER': mm-l mslimn olan Zeyd baz mesil-i mhimme-i er'iyyeyi ktb-i er'iyyeden tayy-u-ihrc ve k-tb-i mezkreyi men--hark-u-ihrak ve Beyt-l-ml'de tebzr--isrf ile msevveg-i er' hilfnda tasarruf ve bil-sebeb-i er' katl- haps ve tarb-i raiyye ve sair gne mezlimi itiyad eyledikten sonra salha rc etmek zre ahd--kasem etmi iken yemininde hnis olarak ahvl ve umr-i mslimni bil-kl-liyye mhtel klacak fit-ne-i azme ihdasnda srar ve mukatele kaa etmekle me-nea-i mslimn Zeyd-i mezbrun tagallbn izle ettiklerinde bild- slmiyyenin cevnib-i kesresinden mez-bru mahl tandklarna dir ahbr- mtevliye vrd edip mezbrun bekaasnda zarar muhakkak ve zevalinde salh melhuz olman Zeyd-i mezbra mamet ve Saltanattan feragat teklif etmek veya hal'etmek suretlerinden hangisi erbb- hall--akd ve evliyy-^ umur tarafndan rcah grlr ise icras vcib olur mu? El-cevb : olur. KETEBEHU-L-FAKR ES-SEYYD MEHMED ZIYDDN UFYE ANHU Kelimesi kelimesine tercmesi: Mslmanlarn ba olan Zeyd (filn adam) baz mhim eriat meselelerini eriat kitaplarndan sildirir ve karr ve eriat kitaplarn yasaklar ve yakar mslmanlarm hazinesini israf eder ve din l dnda kullanr, tebaasn din hkmlerince aykr ekilde ldrr, hapseder, srer ve ayrca bir ok zulm alkanlk haline getirir; ve sonra doru yola gelmek zere ahd ve yemin eder de yeminini ineyerek mslmanlarn halini ve ilerini tamamiyle bozan byk fitneler karmakta devam eder ve kan dklmesine sebep olursa, mslmanlarn vastalar o adama ait basky kaldrdklarnda slm memleketlerinin bir ok yerinden adam tahtndan indirilmi tandklar yolunda haberler gelince, adamn yerinde kalmasnda zarar ve yerinden atlmasnda fayda grld takdirde, adgeen Zeyd'e saltanattan vaz gemesi teklif edilmek veya dorudan doruya tahtndan indirilmek yollarndan i bandakilere elverili saylan hangisiyse yerine getirilmesi vcib olur mu? Cevap: Olur! Bu fetvaya gre Abdlhamid, eriat kitaplarn deitirmek, bozmak ve yakmak, devlet hazinesini keyfine gre harcamak ve israf etmek, tebaasn da kanunsuz ldrmek, zindanlara atmak ve srmekle sulandrlmaktadr ki, ithamlarn birden gnee katran kuyusu demek apnda birer yalandr.

Sadece mason ve dnmelerin din tahrifisi kitaplarn yaktran, 3 milyon altnlk Dyun-u Umumiye borcunu kesesinden deyen ve saltanat boyunca tek bir harem aas kaatil mstesna hibir idam kararn imza etmemi olan bir Padiah bu mcadelelerde sulamak her misalde de ak'a kara demekten ve vakalar tam ztlariyle ele almaktan farkszdr. Ve baknz, gya din eliyle dini tepelemek iin hangi alaklk derecesine kadar dlmektedir! Ve Padiah tahttan indirdiler. Sahneyi, Baktip Ali. Cevat Beyden dinleyelim : Meclis-i Ayan zasndan ve yveran- ehriyrden Bahriye Feriki Arif Hikmet Paa ile ermeni katolik cemaatinden Aram Efendiye Meclis-i Mebusan zasndan Bra mebusu, Jandarma levas Esat Paa ve Selanik mebusu Cemaat-i Museviyyeden Emanel Karasu Efendiden mrekkep bir heyet gelerek bilvasta vuku bulan arz zerine heyetin huzura girmesi ferman buyruldu. Zat- Hmayunlar birka gnden beri ikamet buyurduklar kk Mabeyn tesmiye olunan dairedeki salonda bulunuyorlar idi. Heyet ve miralay Galip huzura girdiler. ehzade Abdurrahim Efendi hazretleriyle abdi hakir ve dier baz hademe salon kapsnn yannda bulunan paravanann nnde durduk. Heyetten Esat Paa Biz Meclis-i Mebusan tarafndan geldik. Fetvay- erif var. Millet seni hal' etti. Ama hayatnz emindir dedi. Bunun zerine Zat- Hmayunlar kemal-i metanet ve vekar ile mumaileyhe biraz takarrub ederek Bu ii ben yapmadm. Sebep olanlar millet arasn, bulsun! Ben milAtimin iyilii iin altm. Hepsi mahvoldu. Hepsinin stne snger ekildi! Kaderim byle imi. Msebbiblerini varsn millet bulsun! Yalnz bir ricam var. O da hayatmn raan saraynda muhafaza edilmesidir. Ben orada hasta biraderimi bunca sene muhafaza ettim. Yarn baheden oluk ocuumla beraber oraya giderim. Zaten ben yorulmu idim. Hibir ey istemem ve hibir eye karmam. Milletten bunu rica ederim. buyurdular. Esat Paa ile Arif Hikmet Paa hayat- ahanelerinin emniyette olduunu ve ancak mahall-i ikamet tyini iin bir gna memuriyeti olmayp bu arzuy- ahanelerini Meclise bildireceklerini beyan ederek gittiler ve Zat- ahane de yanndaki odaya avdet buyururlar iken, bana bakarak Bu ilere sen sebeb oldun buyurdular. Ben de alayarak dedim ki: Efendimiz, ben ne yaptm ve ne yapabilirim? Ben gebermeli idim de bu gn grmemeli idim. Sultan Abdlhamid Han- Sni hazretleri aklen ve cismen kavi ve metin, sahib-i kiyaset ve fetanet bir padiah- vakur ve mekn olduu halde, madde-i hal'in tevehhm ve tahayyl ve hatt hn-i telffuzda hal' kelimesine mabeheti olan hal kelimesi bile muvazene-i asabiyesini mteessir ve miteheyyic ettii cihetle, daire-i kitabete bu kelimenin istimalinden daima tevakki ve ihtiraz olunur idi. te bunun iin vkeldan ve ulemadan ve mirandan velhasl eal ve esafilden bir snf halk ve vehim ve hayali bin trl ekil ve surete sokup kendilerine sermaye-i terakki ve maiet ittihaz ederek, Zat- Hmayunlarnn bu babdaki zaafndan istifadeye kyam etmilerdir ki, bu alaklar memleket ve halkn ve sultan Abdlhamid Hn Hazretlerinin felketini mucib olmutur. Abdlhamid Hnn, teden beri phelendii Baktibine nihayet nasl hitap ettiini gryor, onun bu ithama kar da neler gevelemeye altn gzden karmyoruz. Gerekten phe mevzuu olan bu ahs, Hnkrn hal'i tebli eden heyete sylediklerini de gizlemektedir. Ulu Hakan, hal'in tebliinde takdir Allahndr mealinde yasin sresinden bir yet okumu, peinden Esad Paaya Yahudi Karasu'yu gstererek: Trklerin padiah ve Mslmanlarn Halifesi olan bana, hal'ini tebli iin u yahudiden bakasn bulamadnz m? Bu adam siz, Trk ve Mslman olarak karma karmaktan utanmyor musunuz? demitir. Derken Selnie, yahudiliin Abdlhamid'den intikam halinde Selniin yahudi Altini kkne gnderilii... Abdlhamid'in Selnie gnderiliine ait, Baktip Ali Cevat Beyin Fezlekesinden, vesika mahiyetinde bir tesbit:

Geen aramba gecesi saat yedi raddelerinde Abdlhamid-i Sani, ihzar olunan bir tren ile Selnik'e gnderilmitir. Trenin hareketinden evvel Sirkeci stasyonu mikdar- kfi askerle taht-u muhafazaya aldrlm ve Hareket Ordusu Birinci Frka Kumandan Hsn Paa ve Dersaadet Polis Mfetti-i Umumisi Miralay Galip Bey dahi zrhl otomobil ile istasyona gelmilerdi. Abdlhamid-i Sani bir arabada ve maiyeti dahi dier bir ka arabada olduklar hlde saat yediye yakn imendifer istasyonuna getirilmilerdir. Abdlhamid'in azimetine tahsis edilmi olan tren, ark Demir Yollar Mdir-i Umumisi Msy Gross'un rkbuna mahsus olarak yaplm gayet mzeyyen bir vagon ile dier bir vagondan ibaret idi. Abdlhamid, redingot beyaz yelek iktisa etmi idi. Vehinde alm-i yeis ve keder nmayan oluyordu. Abdlhamid'in maiyetinde onbir kadn, iki harem aas ve daha bir ka hademe bulunuyordu. Kk mahdumu Abdrrahim Efendi dahi birlikte idi. Abdlhamid'in ikameti iin Selanik'te Altini kk tahsis edilmitir. Bu kk Selnik'in en gzel binasdr. Abdlhamid'in yannda orta byklkte anta bulunuyordu. Sirkeci istasyonunda bir bardak Tadelen suyu istemi, suyu getirene 30 kuru kadar bahi vermitir. Tren nsflleyli bir saat elli dakika geerek hareket etmi ve dn gece Selnik'e varmtr. Abdlhamid'i Selnik'e gtren zat Binba Fethi Bey olup maiyetinde bir miktar asker vardr. Dini vesile ederek, dini tepelemek ve Abdlhamid'i devirmek taktiinin mazlumlar, stanbul meydanlarn dehete boan ayakl sehpalarda, bir sr gafil, belki de safdil insan oldu. Hareket Ordusu, bedavadan vaziyete hkim olunca rf dare iln etti, Divan- Harb m kurdu ve dnmelerden ilk Trk zabiti olan, Avc Taburlar kumandam Binba Remzi Beyi (Remzi Paa) bu Divan- Harb iine memur ederek, eriat isteriz diye bartt gafillerin elebalarn teker teker ipte sallandrd. Son Devrin Din Mazlumlar adn verdiimiz eserimizde bu gafiller hibir ahsiyet rol oynamasa da (anonim) olarak ilk din zulmnn, ou isimsiz rnekleridir ve hakikatte bu zulm, birdenbire gze grnmeden Abdlhamid'i hedef tutmaktadr. Fakat biz, srf dine, milliyetine ball yznden Yahudi intikamna urayan yce Hkmdar dorudan doruya ele almakszn, birtakm gafiller ve safdiller plnnda mcerret dine kar giriilen Yahudi oyununu, memleketimizde din mazlumluu rn ilk aan hareket olarak baa almak ihtiyacm duymu bulunuyoruz. Fert ve ferd ahsiyet plnnda din mazlumlar bundan sonra gelecek ve Cumhuriyet devri erevesinde tecelli edecektir. Yahudi ve mason kuklas ttihat ve Terakki'nin dini batrrken nasl bir din maskesi kullandn Cemiyet-i lmiye-i slmiye isimli teekkln 2 Nisan 1325 tarihli u beyannamesi ahittir: MEBUSAN-I KRAM HEYET- MUHTEREMESYLE MLLET NECBE! OSMAN1YYEYE: Esselmn aleykm... Mebusan- kiramdan bazlarnn emniyet-i hayatiyelerince endieye derek istifa etmek niyetinde bulunduklar ve ahalimizce istibdadn avdeti ihtimalinden korkulmaya baland hakknda baz hissiyat ve istitlat hasl olduu anlaldndan meveret ve merutiyetin er'i erif-i Ahmed ahkmna katiyyen muvafk olduunda zerre kadar tereddd olmayan ve derv-i istibdatta ktb-i slmiyemizin klhanlarda yakldn henz unutmayan Cemiyet-i lmiye-i slmiyenin ahkm- er'iyeye hadim olacak Meclis-i Mebusanmzla merutiyet-i meruamzm muhafazas urunda btn efradiyle son dereceye kadar sarf- mesaiye azmetmi olduu ve merutiyetin muhafazas iin

bezl-i hayat etmeyi bir farza-i diniye bildii cihetle, bugne kadar istifa edenler veya firara tasadd etmek suretiyle mstafi addolunacaklardan maada, mslim ve gayr-i mslim mebusan- kirama, ulema ve btn milletin itimad berkeml olup badema istifaya teebbs edenler hain-i vatan addedilecekleri cihetle cmlesinin kemal-i hakkaniyet ve adalet ve istikamet dairesinde ifay- vazifeye mdavemetleri ve tevfikat- rabbaniyeye mazhariyetleri hususunda kemal-i hulsi kalb ile dergh- icabet-i Rabb-i muttele ref-i niday- tazarru edilmekte olduu ve ruhaniyet-i Muhammediyyeye msteniden btn millet zahiriniz bulunduu arz ve beyan olunur. anl asker evltlarmzdan da ricamz udur ki, sknet ve itaatlerini muhafaza ederek ulemay- eriatn nasihatla-riyle mil olsunlar ki, Cenab- Hak da vatanmza selmet, dnya ve hirette cmlemize saadet ihsan buyursun, .min. 31 Mart hdisesi, ortada fert ve ahsiyet ismi bulunmayan bir umumlik plnnda, ileride dine kar giriilecek zulmn ilk hazrlayc. ve gelitirici iklimini getirmitir. kinci Fasl

skilipli Atf Hoca FERT erevesinde ilk din mazlumluunu, nklp tarihine gz atar atmaz, skilipli Atf Hocada gryoruz. Bu muazzam ehit, hibir alkas bulunmayan apka tepkisinin ruhu farz edilmek veya bu mevzuda eriat lsn temsil edici ahsiyet kabul edilmek gibi bir anlaya kurban gitmitir. Dvamz kanun ve hkmete herhangi bir isyan tavr almadklar halde mazlumlatrlan masumlar olduu iin, Atf Hocay, ite bu soydan bir zulmn ba kurbanlarndan biri olarak, esasen zaman srasna gre de icap ettii gibi, baa alyoruz. Atf Hocann hayat batan baa macera ve ile doludur. Temsil ettii parlak din ahsiyet her devrin din (alerji)si belirten hareketlerini Atf Hocaya ynelttii iin ilk tutuklan Merutiyetin banda ve Mahmut evket Paa suikastnn pheliler kadrosu iindedir. ttihatlara, hususiyle Donanma Cemiyeti faaliyetleri bakmndan byk yardmlar dokunan ve bu is iin Nazar- eriatte Kuvve-i Bahriye ve Derriye isimli bir eser kaleme alan Atf Hoca Zlime yardm edene Allah ayn zlimi musallat eder mealindeki hads gereince ayn tti hatlarn zulmne uram ve Komite kendisini Mahmut evket Paann ldrlmesi zerine harman ettii din adamlar arasnda Eser-i Cedid isimli bir vapura bindirerek Sinop Kalesine srmtr. Oradan orum'a, arkasndan Boazlyan'a ve peinden Sungurlu'ya srgn ve derken: Affedersiniz; bir yanllk oldu! Hitabiyle serbest brakl... Bir de stelik teselli mkfat: Atf Hoca, ptida Dahil Medresesi Umum Mdr... Medreseyi ksa zamanda yle slah ediyor ki, ismi her tarafa yaylyor ve hem madde, hem de mna cepheleriyle rnek medresenin ne demek olduu grlyor. Ecnebiler bile bu rnek medresenin manzarasna hayran... Bir gn Amerikan eliliinden bir grup Atf Hocay ziyarete geliyor, ona slmiyet hakknda sualler yneltiyor ve ayrlrken ihtiramlarn en taknn gsteriyor. Gruptan yal bir Amerikal Atf Hocaya yle hitap ediyor: Keke gen olsaydm da talebeniz sfatiyle yannzda kalsaydm. Sizden feyz alsaydm... Dnyaca mehur bir talyan msteriki de eyhlislmlk kapsna ba vurarak baz suallerine cevap istiyor. Onu Atf Hocaya gnderiyorlar. Atf Hocayla saatlerce grp ilmine hayran kalan msterikin szleri: Ben Arap ve Hind illerini gezdim ve bir ok din limiyle grtm. Hibiri beni sizin kadar doyuramad. Yllardr fikrimi harmanlayan en kark ve girift meseleleri siz zdnz. Her tarafa yaylan hretinizin ne kadar hakl olduunu imdi anlyorum.

Atf Hoca, slm leminin her tarafndan mektuplar alyor, birok dergide kan yazlar ve baz risaleleriyle Fas'tan Hindistan'a kadar adn ulatrm bulunuyordu. Hatt Fransa'da msteriklerin yaynlad bir dergi, kendisinden yksek bir telif creti karlnda slmiyete ait yazlar istemiti. Baz ecnebi idareler altnda bulunan slm topluluklar, Trkiyeye heyetler gndererek Atf Hocay ziyaret ettirirler ve bata medreseler bulunmak zere giriilecek slah hareketlerini Atf Hocadan renmek isterlerdi. Atf Hocadan faydalanmak isteyen slm leminin banda Krm vard. Atf Hocaya belki makamlarn en stn olan ayakl sehpann hazrlanmakta olduu gnlerde Krm Mslmanlarnn reisi stanbul'a gelmi, Atf Hocay Krm'a davet etmi ve kendisine Evkaf Nezaretiyle beraber Krm'daki btn din messeselerin slah iini sunmutu. Fakat Atf Hoca, bu teklife, benzerlerine verdii cevapla mukabele etmiti: Vatanmdan ayrlamam! slm kalknma dvasnn i merkezi Trkiye'dir. Baka bir yer olamaz! Atf Hoca, yalnz ezberleme bir ilimle deil, o ilmin tefekkr hassas ve en ince hikmetleriyle de doluydu. Yani gerek ve derin mmin... Hoca, bir akam Yldz Saraynda Vahidddin'in iftar sofrasnda... Tam bir Avrupal edasiyle yemek yiyor ve atal - ban bir diplomat itinasiyle kullanyor. Beyaz sark altnda bu zarafet edas Sultann gznden kamad: Sizi tebrik ederim Hoca Efendi Hazretleri; atal-bak kullanmaktaki zarif ve hkim edanz pek beendim. Halbuki atal - bakla yemek yemeyi gnah sayanlar bile var... Hoca, gzel yzn parldatan bir tebessmle cevap verdi: Hayr, evketmaab; bu ide hi bir gnah yoktur! Peygamber Efendimiz, ataln prensibini ortaya koyan ucu trtll bir dal parcasiyle de yemek yedikleri gibi, kendilerinden sonra icat edilen temizlik vastalar ve faydal letlerin kullanlmasnda da hibir din engel dnlemez! Bundan sonra Atf Hoca, baz yeniliklere kar bid'at iddiasiyle kar duranlarn halini ve bid'at snrlarnn ince noktalarn izah ediyor ve btn iftar sofrasn kuatanlarla beraber Padiahn hayranln kazanyor. Kendisine, ayrlrken bir hediye vermek isteyen Hnkra da, eine az rastlanr bir faziletin u szleriyle karlk veriyor: Kulunuzu ihsan almaya altrmamanz niyaz ederim, Efendimiz! Padiah bsbtn hayran... Atf Hocada, madd menfaat tiksintisi ve hediye kabul etmemek prensibi o kadar kklemiti ki, bir gn evine, karsnn iyi baklava yapt ifadesiyle bir tepsi getiren eski ve emektar bir odacsnn masum ricasn da reddetmi; ve ertesi gn, adamn kalbini almak arzusiyle yle demiti: Hediyeni kabul edemediim iin beni affet evldm! yle bir meslek ve dva zerindeyim ki, madd menfaatin miskal kadarna bile tahamml edemez. Atf Hoca, ayn zamanda slm ruhun byk hamle ve hareket (aksiyon) mizacna da sahip... Teali-i islm : slmn Ykselii isimli bir cemiyet kurmu ve zmir'in Yunanllarca igalinde ilk protesto sesi bu dernekten ykselmitir. Atf Hoca, bu dernein kurucusu ve reisi sfatiyle, yanna o devrin din limlerinden bir heyet alarak, igal altndaki stanbul'da bulunan tilf kuvvetleri mmessillerine gidiyor. Yunanllarn zmir'i igal etmelerini iddetle protesto ediyor ve istilclarn ehrelerini hayret ve dehet izgileriyle dolduran u szleri sylyor: Kt politika yznden zebun dm bir milletin zaafn bu dereceye kadar istismar etmek, hibir din ve insaf lsne sdrlamaz! Gayeniz, Trk milletinin ahsnda slama darbe vurmaksa bunu aka bildiriniz ki, biz de ona gre bamzn aresine bakalm. ESERLER:

Japonya Byk Elisi Baron Uida, stanbul'a ayak basar basmaz, ilk i olarak, resm ziyaretlerinin peinden, hreti Japonya'ya kadar erien Atf Hocay ziyaret etmi, onunla babaa saatler geirmi, ayrlrken de yle demiti: Sizin gibi birka hoca daha olsayd slmiyet btn Douyu, bu arada da Japonyay fethederdi. te bu tesir ve mnann sahibi Atf Hoca, din yolundaki gayretlerinin fikir zemini olarak Atf Efendi Ktphanesi ismiyle bir yayn erevesi kurmu ve u eserleri kaleme alp neretmiti: Mir'at-l-lslm (slmn Aynas) slm Yolu slm n Din-i Islmda Mskirat Nazar- eriatte Kuvay- Berrye ve Bahriye ; Tesettr- er' (er' rtnme) Muayyene-tt-Talebe (renci lleri) Medeniyet-i er'iye (eriat Terakkileri) Ve bu 8 eserden sonra, kendisini daraacna gndermekte mil olan veya kendisi gibi bir adamn yaatlmamas fikrini ilham eden mehur eseri: FRENK MUKALLTL Cumhuriyetin birinci yln tamamlamaya doru gittii bir zamanda (1340 -1924) ve henz Islmi ller hor grlmeye balamamken, hususiyle apka Kanunundan mevsimlerce evvel kan bu eser, ahsiyet ve asliyet mdafaacs ve slm ruhuna tam uygun bir fikir yaps arzeder ve sahibini mimletmekten ve ilk frsatta yok etmek frsatn alamaktan baka bir su belirtmez. Zira Atf Hoca, herhangi ezberci bir eriat adam deil,, din fke ve hamlesine sahip, som bir ahsiyettir ve bylelerinin yaatlmas, giriilecek baz iler bakmndan ok korkulu... TEVKF EDL Sene 1926... Sonbahar... skilipli Atf Hocann, Aksaray'da, Lleli'de, Fethibey caddesinde 14 numaral evi... Hoca, ikinci kattaki odasnda sedire oturmu, Akam namaznn ezann bekliyor. Birden yakndaki camiin minaresinden yank bir ses... Hoca, ezan, iinden kelimesi kelimesine tekrar ettikten sonra kbleye dnyor ve tekbir getirerek namaza giriyor. Tam o anda bir zil sesi... Kap alnmakta... Atf Hocann haremi Zahide Hanm kapda... Darya sesleniyor: Kim o? Atf Hocay grmek istiyoruz! Hoca namazda... Siz kapy an da... Bekleriz... Kadn kapy ayor. Klk ve edalar phe verici adam... Sivil olduklar halde ayn meslekten olduklarn ihtar eden, niformaya benzer bir slp birlii iindeler... Balarnda, yeni kabul edilmi bulunan apka Kanunumuzun tatbikatna ait (ftr) biimindeki rnekler... Mehul insanlar ieriye girip talkta beklemeye balyorlar. Zahide Hanm, kadnlara mahsus bir sezile bu adamlardan tevakkuf halinde... Ne istiyorsunuz Hocadan? Arzunuz nedir? Biri, gayet kapal ve sinsi bir tavr ve tonla cevap veriyor: Greceiz... Kendisiyle grlecek bir iimiz var!. Zahide Hanm yukarya kp selm vaziyetinde bulduu kocasna vaziyeti haber veriyor: Aada meymenetsiz suratl birka adam sizi grmek istiyor. Hallerini beenmedim.

Atf Hoca, gayet vekarl, aaya inerken en byk tela, Melhat isimli,biricik kznda ahit oluyor. Gelenleri gren gen kz fevkalde rkm, babasna komaktadr: Baba, kim bunlar? Ne istiyorlar? Sakin olun! Heyecana kaplmann mnas yok... Ben de bilmiyorum gelenleri... imdi greceim... Ama ka gndr etrafmda dolanan hafiye klkl insanlara baklrsa her halde polis... Atf Hoca, gayet metin aaya inip gelenlerle karlayor: Selmn aleykm... Aleykm-s-selm... Ne istiyorsunuz? Evi aryacaz! Siz polis misiniz? ---- Evet, Birinci ube memurlarndan. Bu hususta resm bir vesikaya, mahkeme kararna malik misiniz? __Hayr; fakat aldmz emir byle!. __ Emir kfi deil... Kanun selhiyetinizi tesbit edici bir vesika lzm... Ama buyurun, hakkm aramyorum, her taraf arayabilirsiniz!

Memurlar st kata karak Atf Hocann ktphanesine giriyorlar. Hoca, kendilerini, rahat i grmeleri iin yalnz brakyor ve yatak odasna ekiliyor. Memurlar, girdikleri ktphane odasnda tavana kadar ykselen kitap raflarna atlyor ve tek tek kitaplar elden geirmeye balyorlar. Yaz masasnn da stn ve gzleri en kk kt parasna kadar eleniyor ve zavall din adamnn yllardr en titiz emekle nizamlad oda, yangn yerine dndrlyor. Manzaray kap aralndan takip eden kz Melhat, birdenbire yere dp baylyor. Atf Hoca bir taraftan kzn ayltmaya alrken, br taraftan da haremine, misafirlere kahve piirmesini tembihlemeyi ihmal etmiyor. Zahide Hanm nefretle haykryor : Aman efendi, evimizi basanlara bir de kahve mi ikram edeceiz? Atf Hocann cevab: Ziyan yok hanm, onlar da insan ve mslman... Ne yapsnlar, emir kulu onlar... Kahveler piirilip getiriliyor, Atf Hoca onlar memurlara eliyle ikram ediyor. Evin aranmas gecenin ge vaktine kadar srd. bittikten sonra polis ekibinin efi Hocaya yle hitap etti: imiz bitti Hoca Efendi, alacaklarmz aldk. imdi i sizi Mdriyete gtrmeye kald! Haremi ve kz birer lk sesi karrken Hocada arpc bir vekar ve tevekkl: Buraya kadar m emir aldnz? Evet, Hocam! Elinizde, tabi bir tevkif mzekkeresi de yok!.. Dedik ya, emir byle... Hem biz sizi tevkif etmiyoruz ki... Be dakika iin Mdriyete kadar gelip birka tesbitten sonra evinize dneceksiniz! yle olsun, diyor Hoca; kapnza kadar da gidelim. Buyurun!.. Hoca, bana sarkl fesini ve srtna latasn geirirken, kadnlar hkra hkra alamaktadr. Melhat, babasna sarlm, haykrmakta: Baba beni kimlere brakp da gidiyorsun? Seni Allaha emanet ediyorum.. Allahn kaderine ba emeyi biliriz! Atf Hocann daraacnda ehid oluundan bir mddet sonra btn bu tevkif tablosunu izen Melhat Hanm : Babam, diyor; ite bu son grmd.

Atf Hocay Mdriyette bir hcreye tkyorlar. Penceresi tepeden avlu tarafna alan lo ve pis bir oda... inde (banko) dedikleri tahta bir sradan baka eya yok... Memurlar : imdi arlrsn! in biter, evine dnersin! Diyerek Atf Hocay diri diri topraa gmmlerdir. Ne soran, ne arayan, ne de hesaba eken... Fakat Atf Hocay en ok zen ey, btn bunlar deil de, namazlarn kaybetmemek kaygs... O gece yatsy karmamak iin abdest almak zere kapsn vurup izin almak istedii halde kendisine ses veren olmuyor. Sabah namaz iin de ayn ey... Bu in ikencesine benzer vaziyet karsnda Hocann ektii acy hayal edebilmek lzm... Ne evinde su belirtici bir ey bulunabilmi ne de suunun ne olduuna dair bir itham karsnda kalmtr. Sabahleyin Zahide Hanm Mdriyette: Kocam grmek istiyorum! Hayr, diyorlar; gremezsin.. Hi kimseyle temas edemez! Yasak!.. Bu manzara karsnda ii burkulan bir polis memura dayanamyor ve Zahide Hanma: Bir dakika, hanm, diyor; ben gidip Hocayla greyim, bir istei veya diyecei olup olmadn size haber vereyim! Memur gidip geliyor: Cevab u: yiyim, merak etmesinden, Allaha balansnlar! Bana yalnz bir yatak gndersinler! Baka bir ihtiyacm yok!.. Kadncaz koa koa evine gidiyor; iman renkli ve slm kokulu, bembeyaz ve misk gibi araflarla kaim bir ilte ekip, Mdriyete getiriyor ve polis mirine yalvaryor: Yannzda bir dakika, bir dakikack, grmeme izin vermez misiniz bizim efendiyi? Hayr, diyorlar; gremezsiniz! Zahide hanm, mell mell Llelideki evine dnyor. Kzyla alarken, dertleirken hi beklenmedik bir anda alnan kap... Kapda, ayn kaktan km un helvalar gibi brlerini andran, sivil polis klkl biri: Ben Birinci ubedenim! Hoca Efendiye byk sayg ve sevgim var... Btn eserlerini okudum ve baz derslerinde bulundum. Tel ve strabnz tahmin ettiim iin sizi teselliye geldim. Hi merak etmeyiniz! Mdriyete getirilen evrak ve kitaplar arasnda sorumluluu gerektirir bir ey bulunamad. Pek yaknda serbest braklmas lzm... Fakat Hoca, Mdriyetteki lo hcresinde, yere serilmi dantell ve ilemeli yatana oturmu, doup battn gremedii gneleri sayklamakta ve gnler getii halde bir trl hesaba ekilmemekte, mdafaasn yapabilecei bir itham ile karlamamakta... Sadece ekya elinde bir rehine gibi, bekletilmekte... Gnn birinde Zahide Hanmn kulaklarna, erimi kurun gibi dolan bir haber: Hocay Trabzon'a gnderiyorlar! Zahide Hanm bana rtsn ekip Mdriyete kouyor ve Birinci ube Mdrnn karsna dikiliyor: Hocay Trabzon'a gnderiyorlarm... yle mi? Mdr, kalar atk baryor; Kimden aldn bu haberi? Hemen sylemezsen evine dnemezsin! Zahide Hanm, daha sert haykryor: Kimden aldmsa aldm! Bana bu haberi filn memur verdi mi diyeyim? Byle bir ey olmu olsa bile isim verebilir miyim?.. Halbuki yok byle bir memur!. Ben kocam hakknda bilgi istiyorum sizden... Hakkm istiyorum! Bildirmeye mecbursunuz! Siz mslman deil misiniz? Nedir, u Moskof gvuruna yaplamyacak eyleri, mslman bir din adamna reva grmeniz?

Kadn ylesine kyor ve tepiniyor ki, mdr aryor ve hibir mukabelede bulunamyor, sadece fkesi bana vuran bu kadn bandan savmay dnyor:

ekil, hanm, karmdan ve evine git! Neticeyi tevekklle bekle! Biz de emir kullarndan bakas deiliz! Ayn gn Zahide Hanmn kapsnda, ii tam bir iman ve merhamet ateiyle kaynayan memur: Hanm, hemen ban rt ve frla! Hocay Galatadan kalkacak olan vapura gtryorlar.. Belki yolda yakalarsn!. Deli gibi frlayan Zahide Hanm, Kpr stnde kocasn yakalyor. ki polis arasnda, ancak kaatillere mahsus bir emniyet tertibat iinde Galata rhtmna doru gtrlmektedir. Zahide Hanm kocasnn zerine atlyor: Efendi, efendi! Polisler Zahide Hanm iddetle iterek kocasiyle konumasna engel oluyorlar. Arkadan gelen nc bir-memur, kadncaz yaka - paa srklemeye balyor. Kadn, kaplan gibi atlp kocasna mendil iinde bir ey uzatyor: Para! Ve ancak bunu syleyebiliyor. Kadn, manzaraya dehetle gzn diken bir halk yn iinden srkleyip uzaklatryorlar. Atf Hocay, Trabzon yerine Giresun'a gtrdler. Kendisini hesaba ekecek stikll Mahkemesi oradaym.. Bu Mahkeme karsnda Atf Hoca, hkim eliyle yontulmu, nurn bir masumiyet heykeli eklinde boy gsterdi. Mahkeme, Atf Hocay sulandrc hibir vesika, delil, iaret hatt ahadet bulunmadn tesbit ve Hocay stanbula iade etti. yle ki, Mahkeme zasndan biri u ak beyanda bulunmaktan kendisini alamad: Alim ve fazl bir din adamn trl eziyetlere sokup bo yere buraya kadar gndermiler-!.. Ortada itham sebebi olabilecek hibir ey yok!.. Atf Hoca, stikll Mahkemesi heyetiyle ayn vapurda stanbula gnderildi. Fakat evine gnderilecei yerde Polis Mdriyetine teslim edilmek artiyle... -Atf Hoca, yine Mdriyetteki mahut hcresinde... Bu defa, kontrolden geirilerek, evine bir mektup yazmasn kabul ediyorlar. te, kelimesi kelimesine mektup : Bugn Karadeniz vapuru ile stanbula getirildim. stikll Mahkemesi heyeti de bizimle beraber stanbul'a geldi. Giresunda vukua gelen bir hdisede kitap dolaysyla beni alkadar zannettiler. Bilhare alkam olmad tebeyyn eyledi. Orada olan s-i zandan hals oldum. naallah burada da hals olurum da yaknda kavuuruz Bizim talebeden Hamdi Efendi vastasile size bir sepet elma gnderdi. Lehlhamd shhat ve afiyet yerindedir. naallah cmleniz de iyisinizdir. Tabi Polis Mdriyetine sevkolunduk. Orada yoklarsnz. Kzm Melhat merak etmesin, mektebe devam ve iine dikkat etsin! Semih olan ne yapyor. Yaramazlk ediyor mu? Mektebine devam etsin, dersini gzel gzel okusun! naallah yaknda gelip o'nu dinleyeceim. Baki shhat ve selmetinizi temenni eylerim. Atf Hocann, mektubunda, Giresunda vukua gelen bir hdise diye iaret ettii, sulandrlmasnda esas tutulan bahane udur : Giresunda belki de bir tertip eseri olarak garip ve muvazenesiz bir adam, sokak ortasnda avaz avaz haykrarak apka giymeyeceini iln ediyor. Polisler adam yakalyorlar ve suale ekiyorlar : __ Niin giyemezmiin apkay?

Adam, herhalde tertip icab, roln u cevab vererek oynuyor: __ stanbulda, yksek din limlerinden Aif Hocayla mektuplatm. Kendisi, bana cevap olarak, eriatn apka giyilmesine msaade etmediini ve bu fiilin din gzyle kfr olduu cevabn verdi. Ben de bunun zerine apka giymemeye karar verdim! Hdisenin bir tertip eseri olduu uradan belli ki, kimse bu garip ve muvazenesiz adama: apka giymemeye karar verdinse bu kararn sokaklarda ve halk arasnda barmak lzumunu neden duydun ve nereden aldn? Bunu da sana Atf Hoca m telkin etti? Diye sormuyor. stikll Mahkemesinin bilgisi dnda politikann tertibi olan bu i, stanbuldan balatp stanbul'a intikal ettiriliyor; ve ite din vecdi iinde, hain ve hasis dalavereleri grmesine imkn olmayan masum Hoca, srf FRENK MUKALLTL eserinin sahibi olduu iin, en di bir tertiple, vak'a mahalli Giresunda stikll Mahkemesi karsna karlyor. Fakat Mahkeme, tertiplerin bu kadar disine kymet vermiyor, mahut garip ve muvazenesiz insan Atf Hocann kendisine yazdn iddia ettii mektubu karp gsteremiyor, mektubu kaybettiini sylyor, Atf Hoca da hkimlere : Ben bu adamn yzn ryamda bile grmedim ve kimseden byle bir mektup almadm! Deyince, hakikat, anadan doma bir plaklkla meydana kyor. Ortada, kala kala FRENK MUKALLTL isimli kitap kalyor ki, bu mcerret ilm eser de, apka kanunundan ok nce neredildii ve hi de byle bir teebbs tahmin yoliyle kaleme alnmad iin herhangi bir su tekil etmekten uzak bulunuyor. yleyse, stikll Mahkemesinin kendisini takip d brakmasna ramen nedir Atf Hocann zerinde hi gevemeyen siyas bask... udur ki, Atf Hoca, herhangi bir fiiliyle sulu deil, zatiyle, imniyle, din asabiyetiyle, slm ahsiyetiyle suludur ve bunlarn su olduu iddia edilemeyeceine gre mutlaka kanunca yasaklanm bir fiil bahane edilerek ortadan kaldrlmaldr. Bu ii de, ilk verildii Mahkeme yerine getiremedii, o derecede kara bir vicdan tamad iin imdi bir bakasna, birincinin yapamadn yerine getirebilecek ikinci bir organa ba vurmak gerekiyor. yle oldu, Atf Hoca, Ankarada adalet tevziiyle megul olan en korkun stikll Mahkemesine, Kel Ali namiyle maruf Ali etinkayann bakanlk ettii Mahkemeye sevkedildi. Kocasndan ald mektup zerine doru Mdriyete koan Zahide Hanma verilen cevap : Hoca, bir saat kadar evvel Mdriyetten karlarak, Ankara'ya gnderilmitir. Kadncaz derhal Haydarpaaya kouyor, orada kocasn buluyor ve memurlarn merhametinden faydalanarak, tevkifinden beri ilk defa Atf Hoca ile doya doya konuuyor ve ite Giresun Mahkemesine ait btn tafsilt kocasndan orada alyor. Derken ddk sesleri ve dnen tekerlekler... Atf Hoca, nc mevki bir kompartmann penceresinde, hngr hngr alayan eine diktii gzleri yal, kle k-le kaybolmaktadr. Ankara onun iin, ayakl sehpann arsasndan baka bir yer deil... Ankara istikll Mahkemesi Atf Hocayla birlikte birok hocann muhakemesine hazrlanmaktadr. Bunlar arasnda Uakl Hoca Sleyman, Uak mam - Hatip Mektebi Mdr Antepli Salih Efendi, Bozkrl Ahmed ve Sul-taniyeli Durmu Hocalarla Dastanl eyh erefddin ve arkadalar vardr. Bunlarn hepsi apka dvasna muhalefetten ve Rize, Erzurum, Giresun, Sivas ve sair yerlerdeki taknlklar krklemekten sank... Bilhassa Uak mam - Hatip Mektebi Mdr Antepli Salih Hoca, en fazla sktrlanlardan... Aralarnda apka hadiseleriyle hibir alkas olmad hlde ithamn merkezi yerinde tek ahsiyet yine Atf Hoca... Mahkeme Reisi Antepli Salih Hocaya soruyor : skilipli Atf Hocay tanyor musunuz? Kendisiyle herhangi bir mnasebetiniz oldu mu? Salih Hoca cevap veriyor :

skilipli Atf Hocay teden beri tanrm. Kendisine bz ticar eya da gndermitim. stanbul'a her gidiimde kendisini ziyaret etmek mutadmd. Mahkeme Reisi, u gayet manl nokta zerinde duruyor : Eserlerini okudunuz ve yaylmalarna altnz m? Salih Hoca, gayet safdil ve samim, mukabele ediyor: Evet, geen yln ubat aynda, bana, FRENK MUKALLTL isimli eserinden 60 nsha gndermiti. Bunlar satamadm. Ramazanda stanbul'a geldiim zaman da, kendisini Hakkakler deki kitap dkknnda grdm. Bakan, bu ifade karsnda her suu FRENK MUKALLTL eserinde grrcesine Salih Hocay sktryor ve bu kitaptan kendisine hangi tarihte gnderilmi;olduunu soruyor. Salih Hoca, gn gnne hatrlayama-yaca cevabn verince de dayatyor : Ayn olsun, hatrlaynz! Kitabn gnderildii yl ve ay malm olunca, Bakan i niyetini azndan karyor : Tamam! te o srada bahriyelilerin serpularnda, apkaya doru bir hareket olarak kk bir siper-i ems (Gnee siper olacak knt) kabul edilmiti. yi ama, apka kanununa arada bir hayli zaman mesafesi olduu dnlmyor; bylece, apka aleyhindeki bir fikrin kanundan nceki intiar bile su saylm oluyor. Hukuk vaziyet ve netice : Atf Hoca, kanundan sonra apka aleyhinde hibir tavr almam ve fikir sarfetmemitir. Atf Hoca, apka hdiselerinden hibiriyle alkalanmam ve bu ie karan fertlerin hibiri zerinde telkinde bulunmamtr. Kanaatini yalnz vicdannda saklam ve bu kanaatin apka kanunundan ok nce eserini yazm bulunduu iin idam edilmesi gerekmitir. Bu sebepledir k, apka hdiselerine katlanlara, kendi z fiillerinden evvel, Atf Hoca'mn eserini okumu olup olmadklar sorulmaktadr. Sanki hdiseyi topyekn krkleyen yalnz bu eserdir ve o yazlm olmasayd hibir hdise kmayacak olduunda phe yoktur. Ayn tarihte, stanbul'da, Beinci Asliye Ceza Mahkemesinde bir duruma cereyan ediyordu : stanbul'da Evkaf Umum Mdrl Kuyud-u Vakfiye Mdr zzeddin Bey isimli biri, apkaya svp sayd iin savclka hkim huzuruna karlm ve kendisine bu apka nefretini kimden ald sorulmamt. Halbuki stikll Mahkemesi iin byle deildi: Onca, apka aleyhtar hareket, din duygusundan deil, Atf Hoca'nn eserinden geliyordu. te yalnz bu maksatladr ki, stikll Mahkemesi, apka isyanna karanlar Atf Hoca etrafnda halkala-mak istedi ve aynen u karar verdi ve isyanclara yle hitap etti: Harektnzn, Erzurum, Giresun, Rize, Sivas isyanlarnda mil olan stanbul'daki Atf Hoca ve hempalarnn meselesiyle alkadarlna vkf olan heyet dvanzn onlarla birlikte bir kl olarak ryetine karar verdi. Atf Hoca'nn hempalar dedikleri ahslar arasnda, srf din hviyetlerinden sank olarak mehur ilim adam Tahir'l - Mevlevi ve daha birka kii bulunuyordu. Bu muhakemeler arasnda Mara isyan da ayr bir yer tutuyordu. Maral maznunlardan eski Mara Mebusu Hasip Efendi, Reisin : Niin apka giymedin ve giymiyorsun? Sualine u cevab vermiti: Mara malm, batanbaa MSLMAN diyardr. Lzm olduu kadar apka getirilmemi olduundan ben de bama giyecek apka bulamamtm. Bundan dolay da buraya gelinceye kadar bam ak gezdim. Bunun su olduunu bilmiyordum. Hibir kanunda da esasen Ba ak gezmek yasaktr ve crmdr diye bir kayt ve madde yoktur! Mara apka isyan muhakemesinin br sanklar da ayn eyi sylemiler, kanunun neri zamannda Maras'ta ve hibir dkknda apka bulunmadn ve bu yzden baak gezdiklerini bildirmiler ve bunun su saylmayacan ileriye srmlerdir. Bu arada Sleyman olu Mehmet isimli birinin, Mara isyan kafilesinin bana geip, elinde bayrak:

apka giymiyeceiz! Diye bard tespit ediliyor ve reis maznunlara soruyor : Ya buna ne dersiniz? Bu kafilede bulunanlar ayn sua itirak etmi demek deil midir? Cevap : durumas Olabilir efendim; takdirinize kalm bir i... Epey uzun sren Mara isyan sonunda 7 idam, 7 kiiye onbeer, 9 kiiye onar, 1 kiiye de 3 yl hapis karan... Ocak (1926) aynn 21 inci Perembe gn celsesinde Giresun apka isyan ve irtica hareketi durumasna baland. Bu harekette alkalar olduklar grlen Fatih Trbedar Hac Hasan, Konyal Hoca Tahir, Dastanl Fettah, Einli Mustafa, Yalk zade Hseyin Efendiler de iin iinde... Reis bunlara, hususiyle Yalk zade Hseyin Efendiye sual yneltiyof*: skilipli Atf Hocay tanr msnz? Ve siz, Yalk zade, onun kitaplarndan Tesettr-i Nisvan : Kadnlarn rtnmesi adl eserle FRENK MUKALLTL ni sparta'ya gnderdiniz mi? Hayr! Hayr! Mara isyan, btn sebep ve messirleriyle ortadadr ve bu bakmdan Atf Hoca'nn telkin ve tahrikine bahane tekil etmeyecek kadar ak manldr. Fakat umum bakla apka isyannn ruhu bilinmekte devam eden Atf Hoca, yer yer btn durumalarda, bazlarnn ken-disininkiyle birletirilmesi eklinde daima gdc farze-dilmekte ve merkez itham mevkiini muhafaza etmektedir. Nihayet, Mara, Giresun ve Trabzon muhakemeleri peinden, sra Atf Hocanmkine geliyor. Atf Hoca heyet nne karlmadan, ayn tarzda, fakat hafif bir ithama hedef tutularak hesaba ekilen ve aralarnda mer Rza (Dorul) ve Dastanl Seyyid Ta-hir gibi muharrirler de bulunan bir grup vardr. Bunlardan Yeni Kafkasya mecmuas sahibi Seyyid Tahir Efendi u ifadeyi veriyor : Anadolu, Kafkasya ve Asya Trklerini birbirine tantmak ve yaklatrmak iin neriyat yapyorum. Hepimiz din kardeiyiz ve bu kardelik merkezinde birlemeliyiz. Benim dva ve gayem bundan ibarettir. apka meselesinde herhangi menfi bir telkin ve rolm olmamtr. Reis : yi ama, diyor; siz vaktiyle svire'de bulunduunuz sralarda apka giymekte tereddt etmemi bir insan olduunuz halde, burada, apka giymek istemediiniz, stelik banza sark geirdiiniz syleniyor. Ne dersiniz? Sark, bellibal ekliyle snnettir; ve snnete uymay istemek her Mslmann hakkdr. Tevhid-i Efkr Gazetesi muharrirlerinden mer Rza (Dorul) un ifadesi: 1890 ylnda Kahire'de dodum. Msrlym ve Msr tbiiyetindeyim. Din ve itima makaleler yazarm. mer Rza'nm bu balangc reis Ali etinkaya'y fena halde sinirlendiriyor: Bu nasl giri? Msrl olduunuzu syliyerek kendinize bir imtiyaz m aryorsunuz? Bu memlekette ecnebi rol oynayarak bir hak sahibi olabileceinizi mi sanyor-nuz? Size, bu tavr zerinizden atmanz ihtar ederim! mer Rza ezilip bzlyor ve azndan estafrul-lah, affedersiniz! kelimelerinden baka bir ey kmyor. mer Rza'nn bu tavr o zamann Halk Partili kalemlerine o kadar giran geliyor ki, Falih Rfk Atay Hki-miyet-i Milliye gazetesinde balyor haykrmaya: Trk milletine apka giydiriyoruz diye tekmil memleketi al kana boyamak isteyen mrtecilerle beraber stikll Mahkemesi iskemlesinde tesadf ettiimiz bu halis Mslman, ngiltere devlet-i fehimesiyle mftehir bir Msrl gururiyle bakyor. te eriat kahramanlarnn iyz. ki sene

evvel Ankara dmanlar tarafndan bulan-drlan su durulduka, vaktiyle grmediimiz ne facialar meydana kacak, cbbelerini pasaport bohasna evirmi ne sarkl ecnebilere tesadf edeceiz! 1926 ylnn 26 Ocak Sal gn, Atf Hoca, ilk defa stikll Mahkemesi huzurunda... Bakanlk makamnda Kel Ali... Ayrca Kl Ali ve Necip Ali'le... Ali isminin, mnada ve kelimede delletine ters tarafndan mazhar zl ete... Dinleyici yerleri tklm tklm... Zira apka isyannn ruhu kabul edilen insan muhakeme edilecei gibi, onunla beraber Tahir-l-Mevlev de hesaba ekilecektir. Umum efkrda kanaat u : Btn aramalara, taramalara ramen Atf Hoca zerinde apka isyaniyle alkal en kk bir itham vesilesi bulunmadna, en basit bir tevik ve tahrik izine rastlanmadna gre bereet karar emindir. Bu umum efkr bilmiyordu ki, Atf Hocann mahkm edilmesi iin, delil, vesika, itham unsuru diye bir eye ihtiya yoktur ve o mbarek adam, kendisiyle, hviyetiyle ve ahsiyetiyle evvelden hkmldr. Atf Hoca, kl ehresiyle, hkim makamndaki tiplerin karsnda... Oturunuz! Oturdu. ahit, kitap Abdlziz! Kitap Abdlziz ahit parmaklnda: Ben siyasetle megul bir insan deilim. Kitap basmak ve satmakla geinirim. Bastm ve sattm kitaplarn gtt gayelerle de hibir itirakim yoktur. Atf Hocay Bblide ve irfan muhitlerinde herkesin tand gibi ben de tanrm. imdiye kadar nerettii risale ve kitaplar, srf meslek alkam dolaysiy-le sattm. Bahsedilen FRENK arzettiim gibi, MUKALLTL kitabndan da sattm. Kimlere sattm bilemem. Bir seneden fazla zaman gemi bulunuyor. Yalnz u kadarn syli-yebilirim ki, benden kitap satn alanlar mnevver kiilerdir. kinci ahit, yine Bblinin mehur kitaplarndan Mihran Efendidir: Atf Hocay ahsiyle tanmam. Fakat kitap yazan bir lim olarak bilirim. Birok eserini sattm. Bu arada, bahis mevzuu eserden de 25 adet sattm hatrlyorum. Kimlere sattnz da hatrlyor musunuz? Ermeni kitap glmsedi: Nasl hatrlayabilirim? Vapur bileti satan gie memuru kimlere bilet verdiini hatrlayabilir mi? Ukallk etme! Dosdoru cevap ver! Bastne efendim! Kitap sattm 25 kii arasnda bence maruf hi kimse yoktur. Kangi tarihte sattnz da bilmiyor musunuz? Kitabn yeni kt zaman... Demek ki, iki yl kadar nce... Bir kitap, kt ilk anlarda satlr. Sonra sat seyrekleir. Yani apka kanunundan biraz evvel ve sonraki tarihlerde satm deilsiniz? Evet efendim! ekilebilirsiniz! Tahir'l-Mevlev Efendi, ayaa kalknz! Tahir-I-Movlev ?yakta... Uratnz i nedir? Darefaka mektebinde edebiyat muallimiyim. im - gcm okumak ve okutmaktr. Bal olduunuz bir cemiyet var mdr? Evvelce ttihat ve Terakki Cemiyetindeydim. Bir aralk Teaali-i slm Cemiyetine de girmitim. imdi hi birinden deilim. Arzettiim gibi yalnz okumak ve okutmakla megulm. Tear.li-i lsm*'Cemiyetinden niin ayrldnz? Bu cemiyete sf mnada dine hizmet etmek, sl-miyete inkiaf vermek iin ilm bir gaye urunda girmitim. Adnn da dellet ettii gibi, Cemiyetin gayesi de esasen buydu. Fakat bir mddet sonra baz cemiyet mensuplar hedefi bulandrdlar. Yalnz yola saparak ilm gayeden

uzaklatlar. Cemiyeti siyasete let etmek temaylne dtler. Bunun zerine, Cemiyetin gidiini ilm gayeme' uygun grmediim iin ekilmek zorunda kaldm. Peinden, mukadder sual: Atf Hocay elbette tanrsnz! Nasl tanrsnz? Tahir-l-Mevlev tereddtsz cevap verdi: Alim ve fazl bir hoca olarak tanrm. Vatanna bal birok mnevver yetitirmi, kanaatlerinde celdet sahibi bir insan... Atf Hoca geen Kurban Bayram bana sokakta tesadf etmi ve eyhlislm Mustafa Sabri Efendinin Kuva-y Milliye aleyhinde bir beyanname hazrlattn ve bunu btn din limlerine imzalatmak zere gezdirmekte olduunu sylemiti. O zaman doru eyhlislmlk dairesine giderek Mustafa Sabri Efendiyi grmtk. Bu harekete iddetle itiraz etmi ve demitik ki: Nasl olur, vatan mdafaas yolundaki bir harekete din temsilcilii makam nasl byle bir mukabelede bulunabilir? Hem, din kisvenin siyaset klna brnne-si nasl caiz olabilir? Bu iten vaz gein ve siyasetten elinizi ekin! 20 bin nsha baslp datlan bu beyannameyi imzadan, ben ve Atf Hoca kandk ve ona iddetle kar koyduk. Bunun zerine beni Zirar.t Nezaretindeki vazifemden attlar. u arzettiim keyfiyet beni ve Atf Hocay izah eder kanaatindeyim. Reis ihtar etti: Bu hikyeleri geelim! Siz, Atf Hocann FRENK MUKALLtTL eserinden dattnz ve sattnz m? Evet, eserin intiarnda 5 nsha sattm. Bu kadar yeter! Oturunuz! Reis Atf Hocay ayaa kaldrd. Sra sizde... Atf Hoca, sakin ve mtevekkil, stikll Mahkemesi yelerinin nazarlar karsnda... Hep kendi mihveri etrafnda gidip gelen bu dolambal yollardan sonra sra kendisindedir. lk sual: Bu zamana kadar baka bir mevkufiyetiniz oldu mu? Evet! Otuzbir Mart hdisesinde, aynen byle, sebepsiz olarak tevkif edildim ve bir hafta kadar tutuklu kalmtm. Ondan sonra da Mahmut evket Paa vakasndan tr Sinop'a srldm. Sebebini hl bilemediim bu srgn de birbuuk yl devam etti. Nasl olur da sebebini bilmezsiniz? Bildirmezlerse nasl bileyim? Sorduum halde doyurucu bir cevap alamadm. Ancak, sonunda affedersiniz, bir hatadr oldu! dediler ve beni braktlar. Demek ki, sebep hatadan ibaretmi! Reis, Atf Hocaya, onu kemirmek isteyen gzlerle bakt: Ne zamandan beri siyasetle urayorsunuz? Atf Hocann dudaklarnda mahzun bir tebessm: Hi bir zaman siyasetle uramadm. Kitaplarm arasnda bile bu mevzuda tek eser yoktur. Btn hayatm din ilim ve irfana balam bulunuyorum. Ya tekil ettiiniz cemiyetler? Onlar da ilm cemiyetlerdir. Yalnz bir defa siyasete benzer bir harekette bulundum ama, o da vatan kayg-siyledir ve gnlk politikann stndedir. Yunanllarn zmir'i igali zerine bir beyanname hazrlayarak, stan-bulda, tilf Devletleri mmessillerine vermi ve bu en tecavz protesto etmitik. Eer bu hareketimize siyasetle uramak denebilirse, ite tek vakam bundan ibarettir. Kurduunuz cemiyetlerden de bahsediniz! Cemiyet-i Mderrisin i kurdum. sminden de anlalaca gibi, mderrislerimizin haklarn korumak iin... Ayn zamanda muhta talebelere yardmc ve faydal olmak iin... Byle bir cemiyetin siyasetle en kk bir alkas olamaz. Arzettiim gibi, ben, ilim adamym; siyasete, bir kuun bala yabanc olduu kadar uzam. Ne bu zamana kadar siyasete yanatm, ne de bundan sonra yanaabilirim.

Reis, karanlk gzleriyle Atf Hocann saffet dolu yzne tkrd: Boyuna siyasetle uramadnz sylyorsunuz ama, sizin ondan baka iiniz olmadn iddia edenler var.. Atf Hoca mrldand: Olabilir! Bir eyin sylenmesi baka, yaplp yaplmad baka... Benim hayatm meydanda... imin gcmn siyaset olduunu syleyenler, nerede, ne zaman, nasl ve ne ekilde siyaset yaptm gstersinler!.. Bu hususta en byk delil FRENK MUKALLTL isimli eserinizdir. Bu eseri ne zaman ve hangi gayeye hizmet etmek iin yazdnz? Senelerce evvel ve mcerret bir gaye urunda yazdm.. ahsiyet sahibi olma gayesi... Yoksa u veya bu hkmet teebbsne kar durma fikriyle deil... Taklitiliin her trls ktdr. te karnzda Japonya misali!.. Garbn btn terakkilerini elde ettikten sonra ahsiyete ve mill an'aneye sadk kalmann rnei... Japonlar, Asyal bir topluluk adna, Avrupanm btn ilmini, fennini, usuln, sistemini devirdikten ve benimsedikten sonra kendi z ruhuna smsk bal kalmann daima ibret dersini verecektir. Benim de o eserde gttm gaye, hikmet mminin kaybolmu maldr, nerede bulsa alr mealindeki hadis gereince, Avrupay, iyi ve faydal taraflarndan ve bnyemizde eriterek, hazmederek benimsemek... Fakat ruh cevherimizi asla fesada uratmadan btn bunlar kendi ahsiyet vahidimiz zerine ekleyerek yapmak ve di mukallit seviyesine dmemek... te bu gayeyi gden, mcerret fikirlerden ibaret olan ve asla mahhas ve siyas bir meseleyi hedef tutmayan eserimi, daha evvel kaleme aldm halde, ancak 1340 (1924) ylnda bastrabildim. Eseri bastrmadan evvel kimseye gsterdiniz mi? Bu suale bilhassa evet! demek isterim. Hem de una buna deil, resm makamlara gsterdim. Eserden 8 nsha kopya ettim ve bunlardan ikier nshasn stanbul Maarif Mdrlyle Matbuat Umum Mdrlne gnderdim. Okudular, tetkik ettiler ve sonunda beni tebrike kadar vardlar Hoca efendi, ok nazik ve mhim bir mevzuata el atmsn, emeklerin kutlu olsun, seni takdir ve tebrik ederiz! dediler. Usul icab olarak da eserin resm neir msaadesini verdiler. Reis akn : Demek byle oldu? Aynen byle oldu! Alkal makamlardan sorulabilir. Resm ruhsat "tezkeresi dosyamda mevcuttur. Takdim etmitim. Reis duraklad, dnd ve homurdand: apka Kanunundan sonra bu kitaptan sattnz m? Asla!.. Kararname ve kanun ktktan sonra kitaptan tek nsha bile satlmamtr. Ama ondan evvel alp okumu olan birok insan bulunabilir. Bu kitabn apka nklbna kar bir cereyan dourduu, inklba aykr duygu ve dnceler alad iskilipli Atf hoca ve kt tesirler brakt iddiasna ne dersiniz? Atf Hoca doruldu: Yanltr derim! apka nklb bu eseri ho grmeyebilir, sevimsiz, hatt tehlikeli bulabilir; fakat kendisine kar yazlm bir eser olmad iin onu sulandramaz! Atf Hoca bir an daldktan sonra dudaklarn kprdatt: Bu eser intiar ettii zaman bir gazete aleyhinde baz yazlar yazm, bana hakaret etmiti. Ben de bu gazeteyi mahkemeye vermitim. Aleyhimdeki yazlarn hedefi, eserimin zararl ve zehirleyici olduuydu. Mahkeme heyeti kitabn zararl olmadn, hakaretin ise vki olduunu kabul ederek gazeteyi nakd cezaya arptrd. Bu karar da dosyamdadr. Lzum grlrse mahkemeden sorulabilir. Reis : Son Telgraf gazetesi, deil mi?

Atf Hoca : Evet efendim! apka aleyhtarln yasaklayc kanundan evvel yazlm ve yaynlanm, nerine hkmete tebrik edilerek izin verilmi, stelik zararszl adalet cihazlarndan birince resmen dorulanm bir eserin ne ekilde sulan-drlabilecei btn bir mesele... Mahkeme heyeti akn ve ne yapaca zerinde app kalm vaziyette... Mutlaka beraat ettirilmesi gereken adam mutlaka kaydiyle nasl lme mahkm edebilecek? Atf Hocann mdafaas o kadar keskin ve siyasdir ki, artk onu mahkm edebilmek iin: Halis dindar olmak kabahati yznden aslacaksn? Demekten baka are yoktur. 26 Ocak Sal gn tek celsede bu hale gelen ve bir kmaza giren muhakeme, ondan sonraki safhalarda, hep Atf Hocaya su tedariki iin zorlamalarla geti. Ayn tevik ve telkincilik ithamiyle mevkuf bulunanlar, geni bir halka eklinde Hocayla yzletirdiler ve artk tekrar-lana tekrariana bayatlayan mahut sual karsnda kaldlar: FRENK MUKALLtTLI kitabndan ka tane sattnz? Kanundan sonra da sattnz m? Bu kitab yaymakla hangi gayeye hizmet uurunu takip ettiniz? Cevap, evvelce de verilenlerin ayn: er beer sattk. Kanundan sonra tek nsha bile satmadk ve hibir tavsiyede bulunmadk. Gayemiz, yasaklanmam olan bir mevzuda slm hkm ve ahsiyet lsn gstermekti, suumuz yoktur. Atf Hoca sz istedi: Reis Beyefendi. Msaade buyurursanz Mahkemenin iini kolaylatran ve bir itiraf halinde crmm tes' bit edeyim! Reis Kel Ali, bir trl tutamad avn z ayaklariyle yanna geldiini gren bir canavar neesiyle atld: Syleyiniz! *' Ben, hamdolsun, mslmamm! Biricik gayem de slmm hakikatlerini yaymaktr. Bu, eer bir susa, sabittir. Eserim bu gayeyi gder. Bu da sabittir. Fakat apka Kanunundan evvel yazlm ve ondan sonra asla ortada grnmemitir. Bu da sabit... apka isyann krkleyenlerle en kk alka ve mnasebetim olmad da sabit... Eer btn bu sabit ler arasnda beni mahkm ..edebilecek bir nokta varsa Mahkemeniz hkm vermekte serbesttir. Fakat ille su aramaya kalkmak, tecelli eden bedahetlere gre bouna zahmettir. Bu hitap, hak fkesinde'n gelmesine ve en stn perdeden hakk temsil etmesine ramen, Kel Ali'nin ikin yanaklar stnde mthi bir tokatt. Nitekim Kel Ali bu tokat en ar bir tesir halinde hissetti ve belki de arl yznden, hiddet yerine ylan gibi slk alarcasna, u sinsi mukabelede bulundu: Brakn da, hakknzdaki hkm biz takdir edelim! Muhakeme, bu tarzda epey srd. Son ara kararlardan biri: Mddei-yi Umumnin esas hakknda iddiasn okumas iin, muhakeme 2 ubat 1926 Sal gnne braklmtr, Ve sonra sanklara hitap : Siz de o gne kadar mdafaalarnz hazrlarsnz! Sanklar veya pein mahkmlar, (Malatya dvas mnasebetiyle benim de grdm ve h--zr sngerine dnm kara dvalar arasnda cinnet terleri dktm) Ankara hapishanesinde nabzlarn sayarak 2 ubat' bek-leye dursunlar; Mahkeme yelerinden Kl Ali Bey stanbul'da zevk ve sefadadr ve gazetecilere u beyanatta bulunmaktadr: Atf Hoca ve arkadalarnn muhakemeleri bitmi gibidir. Pek yaknda iddia ve mdafaalar dinlenecek ve karar bildirilecektir. Edilen muhakemeler sonunda vardmz kanaat udur ki, son irtica hareketleriyle stanbul'un hibir alkas olmamtr. Esasen mahkemenin stanbul'da

bulunduu zaman yaplan tahkikat da bu neticeyi vermi ve ondan sonraki muhakemeler ayn eyi teyid etmitir. Bu beyanat bir mahkeme yesine yakmayacak soydan siyas bir az ve bu arada ihsas- rey, yani karar evvelden hissettirme tavr belirtse de Atf Hoca'nm susuz olduuna dair ak bir vicdan fotorafndan baka bir ey deildi. Atf Hoca stanbul'da bulunduuna ve stanbul'u temsil ettiine gre, masumiyetinin Kl Ali a-ziyle tasdiki ortadayd. ubat'm 2 nci gn ndeyiz. Mahkeme salonu ine atlsa yere dmez tasvirinden bir numune... Btn merak stikll Mahkemesi Mddei-yi Umumsinin ne diyeceinde... Herkes bilir ki Mddeiyi Umum davac mevkiinde olduuna gre en mbalal cezalan isteyebilir. Mah-Tceme bu istekle kaytl olmad ve tarafsz bulunduu iin hemen her defa istenilenden azmi, hi olmazsa iste-nilenin aynm verir; fakat fazlasn verdii, hele htill Mahkemeleri gibi fevkalde mahkemelerde grlm eylerden deildir. Bu bakmdan halk, Mddei-yi Umumnin isteyeceine gre iskontosunu yapmak zere taraf tutma makamnn iddiasn merakla beklemektedir. Mddei-yi Umum Necip Ali, ayaa kalkt, elinde koca bir tomar, son iddianamesini ar ar okumaya balad. Batan baa zan, phe, ind tefsir ve hayal zerine kurulu ve hibir noktasnda hccet ve delile istinat etmeyen bir sr ve bir seri vehim... Vard netice aynen u: apka ve bu yzden meydana gelen hdiselerin milleri olmakla maznun bulunan ehastan (ahslardan) Babaeski sabk mfts Ali Rza Hocann idamna, skilipli Atf, Sleyman, Fettah, Tahir, Mes'ut, saati Sleyman, Erzurumlulardan Osman, Mehmed, Telgraf Mdr Halid, Yusuf Kenan Hoca ve efendilerin de er seneden az olmamak zere hapis ve kree konulmalarna, Hasan lu Samih, Ara irketi Mdr Cafer smail, Sabuncuzade Mustafa ve Zht ile Tahir-lMevlev Hocalarn nefyine, Tevhid-i Efkr muharrirlerinden mer Rza'nm hudut haricine tardna, Gostuvar'l Hseyin, berber Mustafa, Ispartal Hseyin ve kardei ile kitap Mihran ile hsan Mahfi efendilerin de beraatlarna karar verilmesini talep ederim. Mddei-yi Umum Necip Ali'nin bu ceza istei, dinleyicileri byk bir hayret ve inkisara uratt. Babaeski Mfts Ali Rza Efendi hakknda istenen idam cezas hibir esasa dayanmad gibi, Atf Hoca ve arkadalarnn er yl hapse mahkmiyetlerinin talebi de, ak masumiyetleri nnde zalimce bir istekti. Fakat teselli u noktada toplanyordu: ddia makam Atf Hocaya, en zalim tarafndan nihayet 3 yl hapsi lyk grdne ve fevkalde mahkemelerde mddei-yi umumnin talebinden stn ceza verilmesi grlmemi eylerden olduuna gre her halde kurtulu emindir. Mahkeme Reisi maznunlara hitap etti : Yarn mdafaalarnz ve son szleriniz dinlenecektir. Hazrlannz! Maznunlar, balar nlerinde, eneleri gslerine mhl, hapishaneyi boyladlar. Herbiri arkalarndan kilitlenen demir kaplardan getiler ve hcrelerine daldlar. Atf Hocayla Tahir'l - Mevlevi konuuyorlar... Tahir'l - Mevlevi, bir mumdan daha az k veren,, pasl ve lekeli bir ampul altnda Atf Hocaya diyor ki: Siz, Efendi Hazretleri, artk kurtuldunuz demektir. Mddei-yi umumnin talebine gre size nihayet basit bir hapis cezasndan baka bir ey veremezler. Birka aydr mevkuf bulunduunuz iin o da mevkufiyetinize saylr ve hals olursunuz. Allah bilir! Evet; fakat Allah bildiini gstermektedir. Bizim srgn cezamza gelince, zerre miktar kymeti yok... Zaten vatann her yeri bize srgn... Bu kadar hafifiyle kurtulduumuza bin kr... Fakat henz karar kmad. km sayabiliriz. Yats namazndan sonra Atf Hoca yatana oturdu ve mdafaasn yazmaya balad. Arkada da ayn ile megul... Bir aralk, gnlerdir uykusuz, sabahlara kadar namaz ve niyazla vakit geiren

Atf Hoca hafife dald. Giyimli olduu halde, ba ta duvarda, ellerinde yarm kalm mdafaas, gzleri yumulu, kendinden geti. Arkada Tahir'l-Mevlev bu manzaraya bakarak mrldand: Zavall, lim ve fazl, byk bir adam! Bu muydu ilim ve faziletinin mkfat? Bu tasvir ve sizlerin roman slp ve hayaliyle hibir alkas yoktur. En yaln (realite) vaka... Bana bu manzaray izen ve szleri anlatan, 1932 ylnda, Sahaflarda, Raif Karadeniz'in kitap dkknnda, bizzat Tahir'l -Mevlevi'dir. KERAMET Atf Hocann uykusu uzun sryor. Tahir Hoca mdafaasn yazmakta devam ederken Atf Hoca birdenbire gzlerini ayor. Yznde, harikulade derin ve ince bir tebessm... Tahir'l - Mevlevi'nin gzleri hayretle ve alabildiine ak... Sanki 24 saat iine sacak byk kerameti imdiden sezmitir : Ne o, Hocam, abucak uyanverdin? Atf Hoca gayet sakin : Uykudan murad hasl oldu! Yni, beklediim ryay grdm! Yni? Tahir'l - Mevlevi hayet ve dehetle rperiyor : Ne grdn? Atf Hoca yatanda dorulmu ve mdafaasn karalad ktlar elinde bzmtr : Kinatn Fahrini grdm. Bana Yanma gelmek , dururken ne diye mdafaa karalamakla urayorsun? dedi. Tahir'l - Mevlevi kendinden gemi gibidir : Ne diyorsun? Beni idam edecekler! Allahn sevgilisine kavuacam! Ryann sadk olduuna hi phem yok... Allah Resulnn grnd ryaya fesad karamaz. u var ki, mddei-yi umumnin 3 yl hapis istedii bir dvada idam karar kmasna akl erdirmek imknsz... Kafam ilemi-yir! Greceksin ki, beni asacaklar! Baka bir eye aklm ermez! Ferman en byk kapdan geliyor! Syleyecek sz bulamyorum! Doru! Zaten sze ne lzum var! te mdafaam yrtyorum! Yapmayn! Siz onu mahkemede okuyun da ne olursa olsun! Atf Hoca, nurlu yznde ayn tebessm mdafaasn yrtyor ve sonra bir kdr iinde toplayp kese iine alyor ve cebine koyuyor. Ertesi gn mahkeme salonu her zamankinden kalabalk... Hkm gn... Gazeteciler, fotoraflar, halk iinde drt dnmekte... Dinleyiciler birbirinin stnde, yalnz kafalariyle grnyor. Mahkeme Reisinde ta gibi bir hl ve hislerini gizlemek isteyen bir tavr : Mdafaalar balasn! Herkes, elinde bir kt, uzun veya ksa mdafaasn, deiik tonlarla okuyadursun... Reis ta gibi... Atf Hoca, mtevekkil ve mahzun, srasn beklemekte... Bilmem ne kadar zaman geti. Reis elini Atf Hocaya uzatt : Sra sizde... Atf Hoca kalkt. Aynen : Hacet yok efendim; mdafaay mucip bir suum olmad esasen tebeyyn etmitir. Vicdannzn verecei hkme intizar ediyorum! Reisin mukabelesi: Mahkemenin adaletinden emin olabilirsiniz! Oturunuz. Reisin tavrnda hafiflemi gibi bir hl... Sanki Atf Hoca mdafaasn yapacak olsa Reiste vicdanna malb olma ihtimali varm gibi... Muhakeme bitmitir! Heyet kararlan tespit etmek zere mzakereye ekiliyor!

Sabrszlk son haddinde... t yok... Sanki kalblerin arp ve sktun rakkas iitiliyor. Bir saat geti. Heyet, karanlk dolu gzlerle gelip yerini ald. Reis elindeki kd zabt ktibine uzatt: Karar okuyunuz!! Bir sr lftan sonra birdenbire nlayan cmle : BABAESK MFTS AL KIZA LE MDERRSLERDEN SKLPL ATIF'IN DAMINA... Btn salon, jandarmalar, polisler, mbairler, hatt masalar ve sralar bile donmutu. Artk kararlarn gerisini dinleyen yok... br maznunlardan byk bir ksm, beer, onar yla mahkm: TAHR'L - MEVLEV ile MER RIZA hakknda ise BERAET... Atf Hocada hibir aknlk almeti mevcut deil... Gayet sakin ve adet vecd iinde... Ryada grd Allah Resulnn mucizesi gereklemitir. Bu mucizenin kendisine ait keramet pay ise esiz bir nimet ve tkenmez bir hazine... Atf Hoca, ancak yanndaki Tahir'l - Mevlevi'nin duyabilecei bir sesle fsldyor. Aynen : Zalim ve kaatillerle elbette Maher gnnde hesaplaacaz! stikll Mahkemesi Reisi Kel Ali'nin yksek perdeden sesi : Kararlarn infaz iin mahkmlar karnz! Sakrdayan kelepeler ve herhangi bir sz sylememeleri iin itile kakla darya karlan mazlumlar... ubat (1926) aynn 3 nc aramba gnn 4 ubat Perembeye balayan gece... Atf Hoca, idamlklara mahsus hcrede... st ta, all ta, drt yan ta... Talar alyor; simsiyah bir rutu-t>et gzyaiyle alyor. Demir kapnn tepesinde parmaklkl bir pencerecik-ien baka hibir menfez yok... Duvarda, gerekince prangaya vurulacaklara ait kocaman bir halka ve ona bal uzunca bir zincir.. Bir de teneirvr tahta bir kerevet... Atf Hoca, bu, kuzudan daha mdafaasz mazlum, prangaya vurulmamtr. Bu kadarna ihtiya grlmemi... Kerevetin yan banda da bir testi su ve bir somun ekmek... Ekmein hibir lzumu yok; fakat su, abdest almak iin son derece lzm... Nitekim Atf Hoca hcreye kapatldktan beri testinin suyu yarlanmtr. Ekmek ise olduu gibi duruyor. Gece yans... Koridorda yanan kfl lmbann demir kapdaki pencerecikten szan ve ancak secde yerini gsterebilen ... Hepsi o kadar... Eer o srada bir gardiyan veya hapishane memuru pencerecikten baklayd, grecei manzara uydu : Kbleye dndrlm kerevetin stnde, sarkl bir adam, ellerini yukarya kaldrm dua etmektedir: Allahm; senin ve Resulnn akndan ve emirlerini mdafaa etmekten gayr murad olmayan kuluna rahmet nasip eyle! Atf Hoca bu vaziyette saatler geirdi. Sakalnda elmastan daha parlak gzya damlalar... Bir aralk nnden geen bir ayak sesine haykrd : Olum! Pencerecikte bir kafa : Ne istiyorsun, baba? Saati soracaktm! Sabahn drd.. Demek bir saat sonra sabah namazn klabilirim. Saatim yok! Bana haber verebilir misin? Bakalm... Bu tafsilt da, o zamanlar Ankara Adl Tabibi olan Fahri Ecevit'ten 1930'da aldm.

Atf Hocaya sabah namazm haber veren olmuyor. Fakat saat 5 sularnda ayak sesleri, birden, bir sr insann skn ettiini bildiriyor. Mddei-yi Umum, Adl Tabip, bir hkim, jandarma blk kumandan, hapishane mdr vesaire... Haydi, diyorlar, Atf Hocaya; hakkndaki hkm infaz edilecektir! Atf Hocann ilk ve son sz u iki cmle: Saat ka? Bei eyrek geiyor! Sabah namazn klmama izin verir misiniz? Ankara Hapishanesinin nndeki meydanckta iki daraac... Biri Atf Hocaya, br de Babaeski Mftsne ait... Bir gvercin kadar korku hissi vermekten uzak Hocay arkasndan kelepelememiler, ltuf ve merhamet (!) gstermilerdir. Atf Hoca sephann altndaki alak masann stnde... Soruyorlar : Son szn nedir? Son sz olarak Hocann syledii, bir sz deil, imann en mukaddes ls: ehadet Kelimesi... Atf Hoca, hemen hi debelenmeden ruhunu teslim diyor. Sabahn henz ilk akntlariyle delinmeye balayan koyu karanlkta m'min gzler iin, Atf Hocann alnm nurdan bir yaz ldatmaktadr: ehadet Kelimesi: Ertesi gn gazeteler hdise hakknda deta ketumdurlar. sahifelerde, birka satrdan ibaret kupkuru bir haber : RTCA KTAPLARI MELLF OLUP STKLL MAHKEMESNCE DAMA MAHKM OLAN SKLPL ATIF HOCA LE BABAESK MFTS AL RIZA HOCA HAKLARINDAK DAM KARARI BU SABAH NFAZ EDLMTR. Dnya tarihinde bir ihtill mahkemesinin, daima bire on isteyen savcsna aykr olarak, istee nisbetle bu kadar ar ceza verdii ilk defa grlyor. Atf Hocay tanyanlarca teessr ok byk oldu. Hi kimse kendi z evinin kaatil eliyle can veren lsne bu kadar alayamaz! Bu kadar da kaatillere lanet edemez! Byk ehidin Llelideki evinde manzara : dam sabah henz eve gazete girmeden, akir Efendi isimli bir kitap kapy vuruyor ve Zahide Hanmla grmek istiyor. Zahide Hanm, yannda kz Melhat, kapy ap da akir Efendiyi karsnda grnce baygnlk geiriyor. Melhat haykryor : Ne o, kara haber mi? Henz hibir ey yok.. Gazetelerde bireyler okudum ama bir mna karamadm. Hemen hapishaneye cevapl ve acele bir tel ekip tahkik edelim! Biraz kendisine gelen Zahide Hanm o gece grd ryay anlatyor : Bahemizde bir am aac var... Hoca onu kz Me-lhatle beraber dikti, deil mi kzm? Evet. anne! te o aacn dibinde abdest alyordu. Melhat de ona su dkyordu. Abdestini tamamladktan sonra doruldu, bana dnd, Ben artk gidiyorum, dedi. Sakn ardmdan alamayn, bana yedi Ysn okuyun! Ben size yemin ederim ki, Hocay astlar. Zahide Hanm tekrar baygnlk geirdi. Melhat ise ayk, fakat ondan beter hlde... akir Efendi be dakika iin izin isteyip telgraf ekmek zere darya kt: Gelirken gazeteleri de getiririm! Maksad telgrafa cevap gelinceye kadar onlar oyala rnak ve hazrlamak... Telgraf ekip hemen dnd. Melhat atld : Nerede gazeteler? Postahne yolunda bulamadm! Sizi de yalnz brakamayacam iin hemen dndm!

Bu defa baylma sras Melhatte... akir Efendi Zahide Hanma gereken karl verdi". Neredeyse cevap gelir. Her szden nem kapmaya ne lzum var! akir Efendi akama kadar Llelideki evden kma-"d. Her kap alnda o ayor ve gelenlere, habersiz grnmeleri iin gerekli iaretleri veriyordu. Akam st kap alnd. Posta mvezzii: Telgraf!.. akir Efendi koarak kapy at ve telgraf yrtp kelimelerini yutarcasma okudu. Hapishane Mdr, Atf Hoca sanki tabi eceliyle lm gibi yle diyordu : HOCA ATIF VEFAT ETMTR. CEVABEN BLDRLR.

nc Fasl
Said Nurs ZAMAN SIRASI BU eserde (kronolojik) sraya, zaman srasna riayet etmek zordur. Kahramanlarmzdan kiminin mazlumluu, Atf Hoca gibi, bellibal bir tarihte ve bir defada meydana gelir; kimininki de en evvel balar ve yllarca srer ve en sonra nihayete erer. te (Bedizzaman) Said Nurs Hazretlerinin vaziyeti bu ikinci snftandr ve kendisinin ilkler arasnda snflandrlmas mmkn olduu kadar, sonuncular iinde gsterilmesi de kabildir. Onunki, hd dedikleri, bir defa ve bir hamlede vurup deviren bir mazlumluk deil, mzmin tabiriyle ifade edilen, 35 yl boyunca ektirici, trpleyici, kemirici bir hl... 78 said nurs Bu bakmdan Said Nurs'yi baa da, sona da almakta bir yanllk yoktur. ' K DEVRE: Hakknda bir hayli eser yazlm, hokkalarla mrekkep ve tomarlarla emek sarfedilmi bir insan olmasna ramen Said Nurs Hazretlerinin bugne kadar, kanaatimizce, usta elden bir (portre)si izilememi, derinliine ve geniliine tahlili yaplamam ve gerek kymet ls belirtilememitir. 1873 de doup, 1960 da 87 yanda vefat eden Bediz-zaman'm hayatn 17 yllk ocukluk devresi bir yana, otuzbeer senelik iki byk devreye ayrabiliriz. yle : 1873 1890 = 17 sene 1890 1925 = 35 sene 1925 1960 = 35 sene ocukluunu takip eden son iki devre onun genlik ve olgunluk rlarn ereveler. OCUKLUU: Belirttiimiz tarihte (H. 1290) - M. 1873) Bitlis'in Hizan kazasna bal Nurs kynde dnyaya geldi. nsanlar doduklar yerlere nisbet edici usle gre Nurs ismini al bu yzden... Babasnn ad Mirza, annesininki de Nuriye... Dokuz yama kadar hararetli ve hareketli bir ocukluk hayat... O sralarda byk kardei Molla Abdullah'n hayat ocuk Said'i cezbetmeye balyor. Molla Abdullah, geceli gndzl ilim tahsil etmekte ve her n terakki yolundadr. Kydeki br ocuklarn tahsilsiz kalna mukabil byk kardei Abdullahda grd bu gayret, kk Said'i byledi ve o da ayn hedefe ynelmek zevkine dt. Civar kylerden birinde Mehmed Emin Efendi isminde birinin medresesine devam etmeye balad. Fakat mizacndaki istikll, ahsiyet, hatt dikbalha kadar giden hususiyet bu (statik) medrese disiplini iine girmesine mni oldu ve medreseden ayrlp kyne dnd.

Nurs kynde medrese olmad iin, derslerini her hafta kye gelen aabeyinin rehberlii altnda yrtmeye koyuldu. Bir trl kyne samayan ve kendisine ceveln sahas arayan takn zek, aabeyi Molla Abdullah'tan ald haftalk derslerle de aln gideremiyor ve bir gn ban ald gibi Hizan eyhine gidiyor. Burada da iindeki stnlk duygusu talebelerle iyi geinmesine mni oluyor ve ocukluunda bilhassa gze arpan hoyrat ve dikenli seciyesi ki ileride tamamiyle tersine dnecektir arkadalariyle arasn ayor. Talebelerden drd birleip onu sktrmaya ve toplu hlde hrpalamaya balyorlar. Kk Said, eyh Seyyid Nur Muhammed'in huzuruna kp diyor ki : eyh Efendi Hazretleri; bu ocuklara deyiniz ki; benimle dvecekleri zaman drd birden gelmesinler, ikier ikier gelsinler! ite 9-10 yandaki Said'in bu sf ve masum szlerinde, onun btn genlik devresini kaplayan meydan okuma zevkinden parlak bir misal vardr. Kk Said, orada da barnamyor ve kardei Abdullah ile beraber Nurin kyne gidiyor. Oradan da ilk tahsil oca olan T Medresesinde Mehmed Emin Efendinin yanma... Burada da kardeiyle geinemiyor ve dvyor. Mderris Mehmed Emin Efendinin : Kardeine niin itaat etmiyorsun? htarna da u cevab veriyor : Bizi toplayan u medresede, vazifeniz retmek olsa bile siz de bizim gibi bir talebesiniz! Onun iin her eye karmak hakkn nefsinizde bulmamanz icap eder! Ve yine ban ald gibi, gndzn bile geilmesi korkulu bir ormandan szlerek Nurin'e dnyor. O zamann usulnce bz din limleri byk kyler ve kasabalarda medreseler aarlar, menfaat gzetmeden ders verirler, para almazlar, fakir talebe ve medresenin ihtiyalar ise halk tarafndan grlrd. Bu yardmlarn esasnzda zekt tekil ederdi. Said Nurs, muhta talebeler arasnda bulunduu hlde zekt ve sadaka adiyle hibir ey kabul etmemi ve olgunluk andaki Nur Risalesi hizmetinde uhrev dvay dnya menfaatinden uzak tutmak yolundaki lsn en kk yata da gstermitir. Nurin'den Hizan'a, oradan da kyne... Medrese hayatn benimseyememitir. Hayalindeki ilim ocam hibir yerde bulabilmi deil... Kynde geirdii medrese d hayat srasnda bir rya gryor: Kyamet kopmu... Kinat yklp yok olmu... Sonra her ey yeniden vcut bulmu... Kk Said Allah'n Resuln nerede bulabileceini, nasl grebileceini dnyor. Kendi kendisine yle diyor: Srat Kprsnn bana geip beklerim! Ve kprnn bana geip beklemeye koyuluyor. Btn Peygamberler srayla geiyorlar. Nihayet bir nur halesi iinde, Allah'n Sevgilisi grnyorlar. Said koup Allah Resulnn ayaklarna kapanyor... Ve uyanyor. Bu ryadan sonra Said Nurs, yeniden ilim tahsili derdine dyor. Bucak bucak dolap rastlad medreselere giriyor, fakat hibir yerde ruhuna denk bir hava bulamyor. Nihayet Bayezid tarafna yollanyor. Orada, eyh Mehmed Cell adnda bir ztn ilim dairesine giriyor ve o daire iinde ay kalyor. Fakat bu aylk ksa mddet onun tahsil hayatnda bal bana bir rdr. Bu ksa mddet zarfnda o kadar ey okuyor ve belliyor, daha dorusu yle bir anlay hassasna eriyor ki, deta bilginin anahtarn bulmu gibi bir ilk olgunlua varyor. Franszlarn (kltr) tarifinde gzel bir bulular vardr. Derler ki: Kltr, birok eyi ezberlemek deil, birok ey renip de onlar unuttuktan sonra insanda kalan bilgi hassasdr.

Bu gzel buluii Said Nurs'ye u noktadan tatbik edebiliriz ki, o, birok eyi renip de unutmak yoliyle deil, belki hi renmeden o eylerin gayesi olan bilgi hassasna ermitir. Yni onda ilim, galip hissesiyle, vehbdir (yaratltan) ve kisb (alarak elde edilen eylerden) deil../ Nitekim mizacna hangi ilim nevinin uygun dtn soran bir hocasna verdii cevap bu hlini ispat eder : Ben ilimleri birbirinden ayrd edemiyorum. Ya hepsini biliyorum, yahut hibirini bilmiyorum! Tamamiyle, d metodlardan ziyade iten gelen feyzin belirtisi... , Bu sralarda Said Nurs, kendisini bulmaktan ok uzaktr ve devaml bir arayclk halindedir. Evvel srakiyyn mesleine sapyor. Kendisini en ar riyazet, perhizkrlk basks altna alyor, srakiy-yn yava yava artrarak kendilerini riyazete ektikleri hlde, Said Nurs, birdenbire buz denizine dalarcasma nefsini topyekn riyazete teslim ediyor. gnde yalnz bir para ekmekle yetinmenin yolunu aryor; ve ocukluunda, slm llerine uymayan ve sert bir rehbaniyete kaan bu hli yznden vcudu kecek hle geliyor. u var ki, tam olgunluk devresinde slm itidal kanunundaki srr pek derinden kavrayan ve bu hllerine, daha niceleriyle beraber, ben eski Said deilim! diye levmeden hakkiyle Byk Mchid, ocukluk ve ilk delikanllk devresinde byk bir rehber eline gemedii iin, ilh marifeti arama yolunda bir nevi hayret iindedir ve bunda mazurdur. Bu hlinde o kadar ileriye gidiyor ki, aln ruh kaplarn aaca fikri etrafnda kuru ekmek yemeyi bile "brakarak dalardaki otlarla yetinmeye alyor. Hi konumuyor, zaten konuabilecek insanlar ve muhitlerden uzak bulunuyor. Bz vel ve din byklerinin trbelerine kapanyor ve gecelerini bile heybetli sandukalar banda geirdii oluyor. O sralarda 13 - 14 yalarndadr ve her haliyle fevkalde bir insan artlarn vdetmektedir. Yine bucak bucak dolama... Evvel, dervi klna brnp Badad'a gitmek arzusu... Bitlis'te eski hocasnn diyle bu seyahatten vaz gei ve byk kardei Molla Abdullah'n yanma gidi... Bu defa hocalk eden ve yol gsteren Said Nurs'dir. Tekrar Siirt ve Molla Fethullah Efendinin medresesine kaplan... Molla Fethullah, kk Said'e hangi kitaptan bahse-derse, okuduu ve bildii cevabm alyor ve nihayet dayanamayp diyor ki: Geen sene deliydin; bu sene de mi delisin? Beni imtihan buyurmanz rica ederim. - Hayret!.. Molla Said iddiasnn ve sznn eridir. Bil-Tnedii yoktur! Bedizzaman, ocuk denilecek yata gsterdii deh -apndaki zek ve bir o kadar da hafza kabiliyeti zerine Siirt'in limler halkas karsna karlyor ve orada, Molla Fethullah'n yzne bakarak, sanki kitaptan oku-yormucasma, btn sualleri cevaplandryor. Takdir ve hayranlk byk... hreti etrafa yaylmaya balyor ve bu hl kendi erevesi iinde bulunan talebeleri mthi bir kskanla srklyor.. Onu dvmek ldrmek dncesine kadar saplanyorlar, Bedizzaman btn bu teebbsleri zeks ve koruyucular sayesinde defediyor. Ya 15-16... ocukluunda mazur devre biraz kibir ve gurura dt de muhakkak... Hem ruhunda ve hem bedeninde gveni o kadar byk ki, ister ilim ve fikirle, ister g-Te ve arpmada herkese meydan okuyor ve : Dileyen gelsin! Diye iln ediyor. Tekrar Bitlis'e geiyor ve bu defa da, orada, hocas eyh Emin Efendiyle kapyor. Halk da, bir ksm Said Nurs'den, bir ksm eyh Emin Efendiden olarak ikiye-blnnce, vali, bir hdise kmasndan ekiniyor ve kk Said'i vilyeti dna karyor.

irvan... Orada kendisini, Bitlis'ten gelen biri: Yahu, bizim memlekette 15 -16 yalarnda bir ocuk tredi; nne gelen hacy, hocay, din limini mat ediyor! Gel de una haddini bildir! Diye kandrp yola karyor. Said Nurs ancak yolda renebiliyor ki, bahis mevzuu ocuk kendisidir ve bilmeden Said'i kendi kendisini mat etmeye gtrmektedirler... Tillo adl kasaba ve orada yine bir trbe ve kapan... Ksa bir zamanda Okyanus isimli Kamusu (lgat kitab) sn harfine kadar ezberliyor. Kk kardei M eh-. med'in getirdii yemekleri de, yalnz ekmeini kendisine ayrarak karncalara veriyor. Soruyorlar: Niin byle yapyorsun? Karncalarda, diyor; itima hayat, ibirlii ve blm tam bir cumhuriyet nizam iindedir. Bu taraflarn sevdiim iin byle yapyorum! leride ikinci 35 yllk keml devresinde Said Nurs Hazretleri, Eskiehir'de mahkeme edilirken: Cumhuriyet hakknda ne dnyorsun? Sualine kar bu hdiseyi anlatacak, cumhuriyeti manzaralarn sevdii iin karncalara yemeklerini verdiini syleyecek ve lfn yle balayacaktr: Drt Byk Halifeden her biri, hem halife, hem de cumhurreisiydi. Onlar isim ve resim erevesinde deil de, adalet ve gerek hrriyet bakmndan hakik cumhuriyeti temsil ediyorlard. Bu l, size, benim ne nispette cumhuriyeti olup olmadm gsterir. Ve mahkemede derin bir skt. Said Nurs'nin hakkm henkletiren bir rakkas sesi gibi nlamaya balayacaktr. Tillo'da bir gece ryasnda eyh Abdlkadir Geyln Hazretlerini gryor ve emir alyor : Mran aireti reisi Mustafa Paay gr ve ona, doru yolu gster! Zulmden vaz gesin, ktlkleri braksn ve ibdete balasn!.. tlerini tutmazsa senin, onu ldr! Said, Mustafa Paann adrnda... Paa gelince herkes ayaa kalkar, fakat Said kmldamaz. Bu ocuk kimdir? Diye sorar. Mehur Molla Said... Cevabn verirler. Paa Said'e dne*1: Niin geldin? Sana hidayet yolunu gstermeye geldim. Ya dediklerimi yapacaksn, yahut... Yahut?.. Seni ldreceim! Aldm emir budur! Paa bir kahkaha atp u cevab veriyor : Bu gen yata ilmin her tarafta duyulmu... Benim evremde birok din limi var... Eer bunlar susturabi-lirsen dediklerini yaparm. Yok, eer onlar seni susturur-larsa atlacan yer Frat nehridir. said nurs Molla Said, Paann bu teklifini, muvaffak olduu takdirde kendisine bir mavzer tfei hediye edilmesi artiyle kabul eder. Mavzeri ne yapacaksn? Szm tutmazsan seni onunla ldreceim! Paa, harika apnda iddial bu ocua hayrandr. steini kabul eder. Halka hlinde Molla Said'in karsna kan hocalar, sorduklar 40 suale yle cevaplar alrlar ki, arp kalrlar ve itiraf ederler : Bizi hakkiyle yenmi bulunuyorsun! Artk hocamz sensin! Srtnda airet reisinden ald mavzer, sada, solda,' dalarda, llerde devaml bir yolculuk ve arayclk hayat... Nihayet, ocukluktan sonraki devrenin kaps... GENL:

Genlik devresinde Molla Said, ilk defa ie politikayla balad. Mardin... 19. Asrn bitmesine 9-10 sene var... Orada Molla Said, ileri geri konumalar yapmakta ve din lleri ynnden hkmeti en ar ekilde sulandrmaktadr. Mutasarrf onu yakalatr ve ellerini kelepeleterek iki jandarma refakatinde Bitlis'e gnderir. Bu noktada bir keramet naklediliyor : Delikanl Said Nurs, jandarmalar arasnda giderken yolda, namaz vaktinin geldiini ihtar ederek kelepelerinin zlmesini istemi... Jandarmalar bu teklifi kabul etmemiler : Olmaz, demiler; sonra bize sz gelir! Ve Said, bileklerini at gibi, elik kelepeler pamuk ipliinden yaplmcasma kopmu, ayaklarna dklm... Bu hli gren jandarmalar onun kerametine inanmlar : u na kadar sizin muhafznzdk, imdi hizmetiniz oluyoruz. Demiler... Hdiseyi m ve mi diye anlatm, keramete inanmamaktan deil, Said Nurs'nin o yanda ve hususiyle Eski Said devresinde kendisinden byle bir hl zuhurunu yersiz ve mevsimsiz grdm iindir. Nitekim Nur Risalesinde ve olgunluk rnda Eski Saidi sk sk talayan Bedizzaman Hazretleri : Kelepeyi nasl paralayabildiniz? Sualine u cevab veriyor : Ben de bilmiyorum! Olsa olsa namazn kerameti!.. EVET; SADECE NAMAZIN KERAMET, JANDARMALARA, KELEPELER SIMSIKI KLTLEMEY UNUTTURMU tDLABLR. Huls ile istenen namazn, bellibal artlar altnda, tun kaplar bile yerinden sktrecek kuvveti vereceinden phe etmeksizin sadece, bu hli eski devreye uygun bulamayacamz kaydediyoruz. Said Nurs Hazretlerini, gerek bir kymet hkmne balayan yaknlarnn da byle dnmesi gerekir. Byk Mcahidin olanca deeri olgunluk rnda ve Nur Ri-salesindedir ve muazzam bir (realite) ye dayanmaktadr. Onun kocakar hayaliyle bytlmeye ihtiyac yoktur. Artk bul devresini tamamlam ve ilk genliini srmeye balam olan Molla Said, siyasete kaplmak- yznden gnderildii Bitlis'te de kesine ekilip oturam-yor. Prensiplerine aykr grd her eye el ve dil uzatmaktan geri kalmyor. Mesel Bitlis valisinin iki kullandn renir renmez iret meclisinde grnveri-yor ve vali ile etrafndakileri fena hlde halyor. Belki bana bir ey gelir dncesiyle de elini tabancasndan ayrmyor. Fakat vali ona nezaket, mlyemet, hatt hrmet gsteriyor ve makamna arp iltifatlarda bulunuyor. Esasl bir okuma yolundan gememi olan Molla Said, o gne kadar her dvay bir nevi ilham ve sezi yoliyle zerken, bu defa gryor ki, hiss ilim kaplar artk kendisine kapanmaktadr. Okumas, rgatlar gibi almas, her trl ilmi yklenerek tahsil etmesi lzmdr. Bitliste din ve umum btn ilimlere merak saryor ve iki yl boyunca devaml olarak ban kitaplardan kaldrmyor. Okuduklarnn banda Kelm timi vardr. Besbellidir ki, mizac, z slm bilgilerinden ziyade, sl-m kuvvetlendirici ve destekleyici d ilimlere kaymaktadr. Mesel Kur'an ezberlemeye alrken birdenbire bu ii brakm ve kalbine inen bir hisle Kur'an hikmetleri zerinde derinlemeyi tercih etmitir. O yolda yrmek ve kendi kendisini yetitirmek de gayesi... Hl baland irad halkas iine katld ve nefsini yzde yz teslim ettii manev bir yetitirici mevcut deildir ve hi bir zaman olmayacaktr. Bir aralk Bitlis'te eyh Mehmed Kfrev'ye rastlyor ve kendisinden ancak tek bir ders alabiliyor. Said Nurs ismiyle hakknda yazlan 608 sahifelik esere gre ald son ders bundan ibarettir. Seyyid Nur, Abdurrahman Ta-, eyh Fehim (Altn Halkann Seyyid Abdlhakm Hazretlerine yol veren sondan bir evvelki kutup ahsiyet Seyyid Fehim Hazretleri olsa gerek) gibi byklere

rastlad ve meclislerinde bulunduu hlde bunlardan hibirine dorudan doruya balanamyor. Bylece, terbiyesi ancak ruhaniyet yoluna kalyor. Gerekten, Said Nurs Hazretlerini terbiye eden, byk evliyann ruhaniyet yoliyle ifaze ettikleri tesirden bakas deildir. Nihayet Van... Vanda bellibal limler olmad iin -oraya davet edilecek ve ayn yerde otuzunu ancaya kadar 15 yl mddetle kalacaktr. Orada da msbet bilgilerle, felsefe vesair nazar ilimleri muallimsiz ve rehber-siz, okuyacak; b defa ise Vali Konanda vesair yerlerde bu ilimlerin mtehassslarn bir bir hesaba ekmeye balayacak, hepsinin hakkndan gelecek ve en gen yata 'belirttii, gz kamatrc ilm ve fikr kabiliyet sebebiyle Bedizzaman - Zamann harika eseri lkabn alacaktr. Bedizzaman, artk eski Kelm lminin imn etrafndaki pheleri yenebilecek kuvveti gsteremediine ve onun yerine yepyeni bir usl getirilmek gerektiine inanmakta ve diri hakikatlerini bu yeni uslle retmenin yollarn dnmektedir. Din hakikatlerini ite bu yeni uslle retmek iin de genlik devresi boyunca kendisini takip ve btn teebbslerine temel tekil eden olan bir tasavvur peinde... arkta, Van taraflarnda, Medrese-tz - Zehra isimli yeni bir slm niversitesi kurmak... Ve ahlk prensip zerindedir : 1 Kimseden para, hediye, yardm kabul etmemek -ve zekt almamak... 2__Hibir lime sual sormamak ve kimseyle din mnakaaya girimemek... 3 Daima mcerret (bekr) kalmak ve dnyaya hibir alka gstermemek, dnya kadrosunda hibir eye kaplmamak... Birinci prensip hakknda, derin bir takdir hissinden baka sylenebilecek bir nokta yoktur. Bedizzaman Hazretleri en kk yatan en byne kadar bu ulv prensibe sadk kalmlardr. kinci prensip ise bizzat kendi ilk hllerine muhalefet ve kendi kendilerini tenkid manasnadr ki, her eye ramen olgunluk rlarna kadar devam etmitir. nc maddeye gelince, dinin en byk snnet messesesi olan evlenme esasna riayetsizliin ne nispette tecviz olunabilecei balbana bir meseledir. Dnyaya alkalar ve politikaya kaplmalar ise yine genlik devreleri boyunca srmtr. Bedizzaman, 15 yln geirdii Van'da bulunduu sralarda Valiyle sk sk buluup slm ve Hristiyanlk dnyalarnn hlleri zerinde fikir yrtrd. Bir gn, ellerine geen bir gazetede mthi bir haber okumulard: ngiliz Smrgeler Nzn Mebuslar Meclisinde, elinde Kur'n, krsye geiyor ve onu mebuslara doru uzatarak yle diyor : Bu kitap mslmanlarn elinde kaldka ve onlar bu kitaba bal bulunduka biz kendilerine hkim olamayz!! Ya Kur'n ortadan kaldrmann, yahut mslman-lar ondan soutmann yolunu aramalyz! Bedizzaman bu haber karsnda o kadar sarslyor' ki, yle haykryor : Kur'nm snmez ve sndrlernez bir gne olduunu ben dnyaya ispat edeceim!! Nitekim, genliindeki bu ahdini, ileride kendi z kalemi ve ivesiyle aynen u ekilde tasvir edecektir : Eski harb-i umumde ve daha evvellerinde bir vka-i sdkada gryorum ki: Ararat Da denilen mehur Ar Danm altndaym. Birden o da mthi infilk etti; dalar gibi paralar dnyann her tarafna datt. O dehet iinde baktm ki, merhum validem yanmdadr. Dedim: Ana, korkma, Cenab-] Hakk'n emridir. O hem Rahimdir, hem Hakimdir. Birden o halette iken baktm ki, mhim bir zat bana nirane diyor ki: 'caz- Kur'n beyan et. Uyandm, anladm ki: Bir byk infilk olacak. O infilk ve inklbdan sonra Kur'an etrafnda surlar krlacak. Dorudan doruya Kur'an kendi kendini mdafaa edecek. Ve Kur'na hcum edilecek, i'caz, onun elik bir zrh olacak; ve u i'cazn bir nev'ini, u zamanda izharna haddimin fevkinde olarak benim gibi bir adam namzet olacak. Ve namzet; olduumu anladm. VAN valisi Tahir Paa bir gn kendisine diyor ki:

Bu civarn limlerini bir bir yeniyorsun! Fakat acaba istanbul'da ne yapabilirsin? O byk denizdeki balklar da oltana takabilir misin? Nihayet Bedizzaman 32 yalarnda stanbul'da... Yirminci Asrn balag ve kinci Abdlhamd Hnn son saltanat demleri.. stanbul'a ayak basar basmaz btn din limlerini boy lmeye ard. Fakat kendisinin onlar hesaba ekmesaid nurs si suretiyle deil de, kendisini hesaba ektirecek.. Yni sual sormayacak ve ancak sorulacak suallere muhatap olmay kabul edecek... Din limleri grup grup onu ziyarete koup sual yamuruna tutmaya baladlar ve daima tatmin edici cevaplar aldna inanm tavrlarla dndler. Oturduu eve bir levha asmt : Burada her mkil halledilir, her suale cevap verilir; fakat sual sorulmaz. Kendisini mes'ul ve muhatap tutarak bakalarn tevik ettii bu ide, ayn hakk niin nefsi bakmndan muteber bulmuyordu? Bakalarna yaptrd bu ii nefsine niin lyk grmyordu? Bu bir tevazu ifadesi mi, yoksa gizli bir gurur almeti miydi? Hepsi Eski Said e ait hususiyetlerden... leride ve olgunluk devresinde bunlardan hibiri kalmayacaktr. Artk Molla Said'in stanbul'daki kesi, bitmek tkenmek bilmez bir mnazara buca... Grup grup sarkl balar ve ak sakalllar, onun karsna geip, bu gen, sa-rksz ve sakalsz hocay kstrmaya bakyorlar, fakat muvaffak olamyorlar. O sralarda stanbul'a, eyh Bahd isimli bir allme geliyor. Bu zat Msr'n mehur Ezher niversitesi reis-lerindendir ve din bilgisiyle n salmtr. Bedizzaman' bir trl yenemeyen stanbul ulemas bu zta ba vurup rica ediyorlar : Onu ancak siz mat edebilirsiniz! Ltfen karlamay kabul buyurunuz! Memnuniyetle kabul ediyorum! Ve derler Molla Said'in peine... Bir gn Ayasofya Camiinde klnan namazdan sonra gmrler ki, Molla Said, o civarda bir ayhaneye girip Bedizzaman'm etoturmaktad. Bunu frsat bilirler ve rafnda halkalanrlar... Msrl eyh Bahd'in Molla Said'e ilk suali yamandr : Avrupa'nn bugnk manzarasiyle Osmanllarn hli arasnda ne gibi bir kyas yapabilir ve bunlardan herbiri hakknda ne dnrsnz? Bu sual, din olmaktan ziyade slm'n 20. Asra tatbiki, madde medeniyeti nnde tavr; ve o devirde biricik slm tamamiyet ve istikllini temsil eden Osmanl mparatorluunun gidii ve istikbali bakmndan dvalarn dvasn hedef tutmakta ve belki en byk muammay belirtmekte... Said Nurs bu yaman suale, gayet veciz ekilde ondan ok daha yaman olan u cevab veriyor : ve Bugnn Avrupa's, iine dt ve yaad buhran noktasndan, eninde sonunda varmaya mecbur olduu netice olarak slama gebedir; Osmanllarsa Avrupa'ya gebe... > Bu cevapta, sade hl ifadesi deil, istikbale ait mthi bir keif olduu gibi, Tanzimattan beri gelen takliti cereyann da tehisini yerine getirici derin ve girift bir Isavray okunabilir. eyh Bahd hemen fikrini aklyor : Bu genle mnazara edilemez! Dvay bu kadar veciz ve kknden kavrayc ekilde belirten bu gence hayran oldum! Kendisini Bedizzaman ismine lyk rgryorum! Said Nurs Hazretleri bu fikirler iinde ve sadece nazariye plnnda kalmyor, kendisini tamamiyle gnlk siyasete kaptryor, hususiyle evvel ttihat ve Terakki cereyannn karsna dikiliyor. (Jn Trk) tipinin hey--' kelletirdii her trl maymunvri taklit ve zppelie muhaliftir. Onlara yle hitap ediyor :

SZ DN NCTYORSUNUZ; ALL AHN GAYRETNE DOKUNUYORSUNUZ! SER AT ALAYA ALIYORSUNUZ! BU GDN SONU OK FEC OLACAKTIR! Fakat buna ve daha nice eye ramen bir aralk ona kaplmaktan nefsini koruyamayacaktr. HRRYET : Hrriyet adl, kimsenin asln ve zn bilmedii ve esasta Trk ruh nizamn bozmak ve slm birliini paralamak gibi bir gaye gttn anlamad cereyan, Eski Said derecesinde Bedizzaman' da iine alyor ve ona, eriata ballna ve ttihatlara aykrlna ramen, Abdlhamd Hn'a da zt bir rol oynatyor. Bu devrede Said Nurs, tarafn tam tyin edemez ve hem ttihatlara, hem Abdlhamd'e bal baz izgiler arasndaki tezat-gremez vaziyettedir. Biricik dvas slm olduu hlde onu ayarn mni ve efradn cami, yni btn ztlarn uzaklatrc ve yaknlarn kucaklayc ekilde ele almaktan uzaktr. Evvel Dervi Vahdet'nin Volkan isimli gazetesinde, kendisi bu basit adamn ok stnde olduu hlde birtakm yazlar yazyor; sonra 31 Mart Hdisesine karyor, fakat hdiseyi krkleyenlerden deil de fikirde kolaylatranlardan ve bylece bilmeksizin 31 Mart tertip-isi ttihatlara imkn verenlerden oluyor. rndan knca da si askerleri yattrmaya alyor ve onlar itaate getirmekte hayli baar gsteriyor. Bedizzaman, 31 Martlarla beraber Divan- Harp huzurunda muhakemeye ekildi. Onbe kadar sarkl da idama mahkm ve bu hkm hemen infaz edilmiti. Aslanlar, mahkeme binasnn bahesinde, daraacnda sallanrken Bedizzaman' bu manzara iinden geirerek hesaba ektiler. Divan- Harp Reisi Hurit Paa sordu: Sen de erir.t isteyenlerden imisin; yle mi? Said Nurs, ekiya reisinden daha korkun Paaya u cevab verdi: eriatn tek hakikatine bin vcudum olsa fedaya hazrm! nk eriat biricik saadet sebebi, adalet rnei ve fazilet temsalidir. Fakat benim eriat isteim, si askerlerin dileine uymaz. Benim o trl dileklerle hibir alkam olamaz! Ve Said Nurs beraet ediyor, Beraet karar bildirilince mahkemeye teekkr etmiyor, salondan ask yzle kyor, arkasnda "kalabalk bir halk yn, Sultanahmede' kadar yaya yryor ve yolda kendi kendisine defalarca mrldanyor: ZALMLER N YAASIN CEHENNEM! Ama; ama slm ve eriat ballndan nokta feda etmeyecek olan Bedizzaman, ne yazk ki Eski Said devresinde, bir n iin olsa da, ttihatlarn sahte hrriyetini eriata hizmet, Abdlhamd'in disiplinini de zulm ve istibdat zannetmek gibi bir hatya decektir. Fakat bu hats uzun srmeyecek ve Eski Saide topyekn levmetme faziletini olgunluk devresinde ona kazandracaktr. Said Nurs, Hrriyetin ilnndan gn sonra kalabalk bir meydanda bir hitabe irad etmi, peinden de ttihatlarn dileiyle ayn hitabeyi Selnikte Hrriyet Meydan isimli yerde tekrarlanmt. te hitabenin, iaret ettiimiz tezatlar gsteren birka nazik paras : Baz yanllarna ramen ayniyle. Ey hrriyet-i er'! yle mthi ve fakat gzel ve mjdeli bir seda ile aryorsun ki, benim gibi bir bedeviyi tabakat- gaflet altnda yatmken uyandryorsun! Sen olmasaydn, ben ve umum millet, zindan- esarette kalacaktk. Mtevekkilne, sabane tuttuumuz otuz sene Rama-zan- sktun (Abdlhamid'in 30 ksur yllk saltanat boyunca tutulan skt orucu demek istiyor) sevabdr ki, azapsz cennet-i terakki ve medeniyet kaplarn bize amtr. Hkimiyet-i Milliyenin beraat-i istiklli olan ka-nun-u er', cennet gibi bizi duhule davet ediyor. Ey mazlum ihvan- vatan! Gidelim, dahil olalm! Birinci kaps eriat dairesinde ttihad- kulb, ikincisi muhab-bet-i milliyet, ncs maarif, drdncs S'y-i insan beincisi terk-i sefahattir. eriat-i garr zerine messes olan Kanun-u Esas Ezril hkmne geti, onlar susturdu.

Grlyor ki, ttihatlarn getirdii sahte, hatt iman ve nizam suikasts hrriyeti er' hrriyet, Mithat Paa art ykclk prensiplerini de eriat- garr zerine messes Kanun-u Esas farzedecek derecede nefsini gnlk ve aldatc politika arklarna kaptrm olan gen Said Nurs, o gnlerde, son devresiyle kyas ve nispet kabul etmez bir hal iindedir. stelik, ttihatlarn efendileri olan yahudiler ve masonlarca tek kabahati eriat-i garr ya ball olan Abdlhamid'e kar tavr da hzn vericidir. Fakat daha evvel iaret ettiimiz gibi btn bunlar, ilerideki muazzam oluun ilk devresindeki geici sakatlklardan baka bir ey deildir. Said Nurs'nin Divan- Harp notlarndan: 31 Mart hdisesinde Divan- Harb- rfde dedim ki: Ben talebeyim; onun iin, hereyi mizan-i eriatla muvazene ediyorum. Ben milliyetimizi, yalnz slmiyet biliyorum; onun iin, hereyi de slmiyet nokta-i nazarndan muhakeme ediyorum. Ben hapishane denilen -lem-i berzahn kapsnda dururken ve daraac denilen istasyonda hirete giden imendiferi beklerken, cemiyet-i beeriyenin gaddarne hallerini tenkid ederek, deil yalnz sizlere, belki bu zamandaki nev'i ben beere bir nutuk irad ediyorum. Bu hkmet, zaman- istibdatta akla husumet ediyordu; imdi de hayata adavet ediyor. Eer hkmet byle olursa, yaasn cnun!. Yaasn mevt! Zlimler iin de yaasn Cehennem!. Ben zaten bir zemin istiyordum kir efkrm onda beyan edeyim. imdi bu Divan- Harb-i rf iyi bir zemin oldu. Bidayetlerde herkesden sual olunduu gibi, Divan-r Harbde bana da sual ettiler: Sen de eriat istemisin? Dedim : eriatn bir hakikatna bin ruhum olsa feda etmeye hazrm; zira eriat, sebeb-i saadet ve adaleti mahz ve fazilettir. Fakat, ihtillcilerin isteyii gibi deil! Hem de dediler: itttihad- Muhammediyeye dahil misin? Dedim: Maaliftihar.. En kk efradndanm; fakat benim tarif ettiim vehile... o ittihattan olmayan, dinsizlerden "baka kimdir, bana gsterin?. ite, o nutku imdi nerediyorum; t ki merutiyeti lekeden ve ehl-i eriat me'yusiyetten ve ehl-i asr tarih nazarnda cehil ve cnundan ve hakikati evham ve pheden kurtaraym. Merd olan, cinayete tenezzl etmez; ayet isnad olunsa, cezadan korkmaz. Hem de, haksz yere idam olun-sam, iki ehid sevabn kazanrm. ayet hapiste kalsam, byle hrriyeti lfzdan ibaret bulunan gaddar bir hkmetin en rahat mevkii hapishane olsa gerektir. Mazlumi-yetle lmek, zlimiyetle yaamaktan daha hayrldr. Bunu da derim ki: Siyaseti dinsizlie let yapan baz adamlar kabahatlerini setr iin, bakasn irtica ile dinini siyasete let yapmakla ittiham ederler. Besbellidir ki, Said Nurs'deki ttihat temayl 31 Mart'a kadar srm ve Merutiyetin ilanyla isyan arasnda geen ksa fasla Bedizzamanm gznden ttihat maskesini drmee kfi gelmitir. Artk Said Nurs, istibdad dedikleri yalanla Hrriyet isimli masal arasnda tam bir kyas ehliyetine ulamtr: imdiki hafiyeler, eskilerden beterdirler. Bunlarn sadkatine nasl itimad olunur? Adalet, onlarn szlerine nasl bina olunur? Hem de cerbeze ile, insan adalet yaparken zulme dyor. Bunlardan sonra Said Nurs, tpk (Sokrates)in M-dafaa snda, faziletlerini su kabul edenlere kar edas gibi, kymetlerini cinayet kelimesiyle ereveliyerek bir bir sayyor ve bu arada ilk defa sahte hrriyet phesine dyor ve hakikate yaklayor: Avrupa, bizdeki cehalet ve taassup msaadesiyle; eriat (haa ve kell) istibdada msait zannettiklerinden nihayet derecede kalben zlmtm. Onlarn zannn tekzip etmek iin, merutiyeti herkesten ziyade eriat na-mma alkladm. Lkin yine korktum ki, baka bir istibdad tekrar o zann tasdik eder diye... Ne kadar kuvvetim varsa Ayasofya camiinde meb'usana hitaben feryat ettim ve syledim ki: Merutiyeti, meruiyet unvan ile -telkki ve telkin ediniz! T, yeni ve gizli dinsiz bir istibdat, pis eliyle o mbareki, arazma siper etmekle lekedar etmesin. Hrriyeti,

dab- eriatle takyid ediniz; zira chil efrat ve avam- ns; kaytsz hr olsa, artsz tam serbest olsa, sefih ve itaatsiz olur. Adalet namaznda kbleniz drt mezhep olsun. T ki, namaz sahih ola... Zira, ha-kaik-i merutiyetin sarahaten ve zmnen ve iznen drt mezhepten istihrac mmkn olduunu dva ettim. Ben ki, bir di talebeyim; ulemaya farz olan bir vazifeyi omu-znma aldm; demek cinayet ettim ki, bu tokad yedim! Gazeteler; iki kyas- fsid cihetiyle ve haysiyet krc bir neriyat ile, ahlk- tslmiyeyi sarstlar ve efkr- tunumiyeyi perian ettiler. Ben de gazetelerle, onlar reddeden makaleler nerettim. Dedim ki: Ey gazeteciler! Edibler edebli olmal, hem de edeb-i niyet-i halisa tanzim etmeli. Halbuki siz, le, yni, taray stanbul'a ve stanbul'u ederek efkr- umumiyeyi batakla d s garazlar ve fikr-i intikam uyandrdi said nurs slmiye ile mteeddib olmal. Ve onlarn szleri, kalb-i umumi-i mterek-i milletten, btarafane kmal. Ve matbuat nizamnamesini, vicdannzdaki hiss-i diyanet ve .. , . _. ^j kxyag.j fsidj Avrupa'ya kyas rdnz; ve ahs goaum, ^. ^.......______ . niz. Zira elifba okumayan ocua felsefe-i tabiiye dersi verilmez! Ve erkee, tiyatrocu kar libas yakmaz. Ve Avrupa'nn hissiyat, stanbul'da tatbik olunmaz! Akvamn ihtilf, meknlarn ve aktarn tehalf, zamanlarn ve asrlarn ihtilf gibidir. Birisinin libas, tekinin endamna gelmez. Demek, Fransz Byk htilli, bize tamamen hareket dsturu olamaz! Yanllk; tatbik-i nazariyat ve mukte-za-y hli dnmemekten kar. Ben ki, mm bir kylym, byle cerbezeli ve mu-galtal ve arazal muharrirlere nasihat ettim. Demek cinayet iledim! Ben iittim ki, askerler bz cemiyetlere intisab ediyorlar. Yenierilerin hdise-i mthiesi hatrma geldi. Gayet tel ettim, bir gazetede yazdm ki: imdi en mukaddes cemiyet, ehl-i iman askerlerinin cemiyetidir. U-mum n'min ve fedakr askerlerin mesleine girenler, neferden seraskere kadar dahildir. Zira ittihat, uhuvvet, itaat, muhabbet ve ly- kelimetullah, dnyann en mukaddes cemiyetinin maksaddr. Umum m'min askerler, tamamiyle bu maksada mazhardrlar. Askerler merkezdir; millet ve cemiyet, onlara intisap etmek lzmdr. Sair cemiyetler, milleti asker gibi mazhar- muhabbet ve uhuvvet etmek iindir. Amma ttihad- Muhammedi ki; umum n't'minlere mildir, cemiyet ve frka deildir. Merkezi ve saff- evveli, gaziler, ehitler, limler, mritler tekil ediyor. Hibir m'min ve fedakr asker (zabit olsun, nefer olsun) hari deil ki, t intisaba lzum kalsn... Lkin baz cemiyet-i hayriyye, kendine ttihad- Muhammedi diyebilir, buna karmam. ^^"-f / ,^ Udtt / ~f ( ^S Ben ki di bir talebeyim. Byle byk ulemann vazifelerini gasbettim. Demek cinayet ettim! Said Nurs Hazretlerinin, kurucularndan bulunduu ttihad- Muhammedi Cemiyeti zerindeki kymet hkm ve cemiyetin gayesine ait gr: Cihet-l-vahdet-i ittihadmz, Tevhiddir. Peyman ve yeminimiz, imandr. Mademki muvahhidiz, mttehidiz. Herbir m'min i'l-y Kelimetullah ile mkelleftir. Bu zamanda en byk hals sebebi, maddeten terakki etmektir. Zira; ecnebiler fnun ve sanayi silhiyle, bizi is-tibdad- mnevileri altnda eziyorlar. Biz de fen ve san'at silhiyle, i'l-y Kelimetullahn en mdhi dman olan cehil ve fakr ve ihtilf- efkra cihad edeceiz. Amma; cihad- haricyi, eriat- Garr ile berahim-i ktasnn elmas kllarna havale edeceiz. Zira, medenlere galebe almak, ikna iledir; sz anlamayan vahiler gibi icbar ile deildir. Biz muhabbet fedaileriyiz, husumete vaktimiz yoktur!. Merutiyet ki, adalet ve meveret ve kanunda inhi-sar- kuvvetten ibaretdir. 13 asr evvel eriat- Garr ile teesss ettiinden, ahkmda Avrupa'ya dilencilik etmek, Din-i slama byk bir cinayettir ve imale mteveccihen namaz klmak gibidir. Kuvvet kanunda olmal; yoksa istibdad tevzi olunmu olur. N

Hkim ve mir-i vicdan eriat olmal. O da mrifet-i tam ve medeniyet-i m, veyahut Din-i slm namiyle ol-nia.li. Yoksa; istibdad daima hkmferm olacaktr. ttifak, hdadadr; heva ve hevesde deil! nsanlar hr oldular amma, yine abdullahdrlar. Her ey hr oldu. Bakasnn kusuru, insann kusuruna sened ve zr olamaz! Ye's, mni-i her kemaldir. Neme lzm, bakas dnsn istibdadn yadigrdr. Said Nurs'nin ifadesiyle 31 Mart tablosu: Martn otuzbirinci gnndeki dehetli hareketi iki dakika uzaktan temaa ettim. Mteaddid metlibi iittim. Fakat, yedi renk sr'atle evrilse, yalnz beyaz grnd gibi, o ayr ayr matlablardaki fesdt binden bire indiren ve avam (nari) den kurtaran ve efrad elinde kalan umum siyaseti, mu'cize gibi muhafaza eden Lfz- eriat yalnz grnd. Anladm: fena, itaat muhtel, nasihat te'sirsizdir. Yoksa, her vakit gibi, yine o atein sndrlmesine teebbs edecektim. Fakat, avam ok bizim hemehriler gafil ve safdil. Ben de hret-i k-zibe ile grnyorum. dakikadan sonra ekildim. Ba-krkyne gittim; t, beni tanyanlar karmasnlar; rast-gelenlere de karmamak tavsiye ettim. Eer zerre miktar dahlim olsayd, zaten elbisem beni iln ediyor, istemediim bir hret de beni herkese gsteriyordu, bu ide pek byk grnecektim. Belki, Ayastefanos'a kadar, tek bama olsun, Hareket Ordusu'na mukabele ederek isbat- vcud edecektim; merdne lecektim. O vakit dahlim be-dihi olurdu, tahkike lzum kalmazd. kinci gnde, bir ukde-i hayatmz olan itaat-i askeriyeden sual ettim, dediler ki: Askerlerin zabitleri asker kyametine girmi, itaat ok bozulmam. Tekrar sual ettim: Ka zabit vurulmu? Yalnz drt tane... Onlar da, mstebid imiler... Hem eriatn dab ve hududu icra olunacak. Bir de gazetelere baktm; onlar da o kyam meru gibi tasvir ediyorlard. Ben de bir cihette sevindim; zira, en mukaddes maksadm, eriatn ahkmn tamamen icra ve tatbikdir. Fakat itaat-i askeriyeye halel geldiinden, nihayet derecede me'yus ve mteessir oldum ve umum gazetelerle askere hitaben nerettim ki: Ey Askerler! Zabitleriniz bir gnah ile nefislerine zulmediyorlarsa siz o itaatsizlikle otuz milyon Osmanl ve yz milyon nfus-u Islmiyyenin haklarna bir nevi zulmediyorsunuz. Zira, umum slm ve Osmanllarn haysiyet, saadet ve bayrak- tevhidi, bu zamanda bir cihette sizin itaatinizle kaimdir. Hem de eriat istiyorsunuz; fakat, itaatsizlikle eriata muhalefet ediyorsunuz. Btn bunlar, yalnz eriat zerinde sabit, fakat eri-atin davet ettii gerek istikametleri tayinde mtereddit ve mtehayyir Eski Said hakkndaki tehisimizin ispat, unsurlardr. Bedizzaman, hen^ kendi i tezatlarn ihtar eden, hem de bizzat tezatlar iinde yzen istanbul'da daha fazla kalamyor; balangta seriate o kadar uygun grd hrriyet tecrbesi ksa zamanda ona iyzn beli ediyor ve yine Trkiye'nin Dou ucuna, Van'a dnmek zere yola kyor. Batum yoliyle gittii iin Tiflis'ten geiyor, Tiflis'in eyh Saffn tepesine kp koca ehri seyrediyor ve orada: Byle ne bakyorsun? Diye soran bir Rus memuruna: Kuracam medresenin plnn hayal ediyorum!! Cevabn veriyor. Konuma yle devamda : Sen nerelisin? Bitlis'li... Buras Tiflis... Ha Bitlis, ha Tiflis... Medresenin mulne gre eit yerler... Van'a eriince airetleri dolamaya balyor. Onlarla sualli cevapl mnazaralar yapmakta... Bu mnazaralar, ayn ad tayan (Mnazarat) bir kitapta yaynlanmtr. Van'dan am'a... Orada, baz din limlerinin davetiyle Cami-l-Emev de binlerce Mslman huzurunda verdii bir hutbe vardr. Bu hutbe de Hutbe-i amiyye ad altnda baslmtr.

Bedizzaman, am'da fazla kalmad. ark Anadolu-sunda kurmak istedii Medrese-tz-Zehra fikri onu yle kavramaya balad ki, stanbul'a dnmekten ve bu mevzuda var kuvvetiyle teebbse girimekten baka yol bulamad. Merutiyet Padiah Sultan Read'n maiyetine ark vilyetleri mmessili olarak katlp beraberce Avrupa Trkiyesini dolat. Seyahatini ve trende tesadf ettii iki muallimle konumasn aynen yle anlatyor: Sultan Read'n Kmeliye seyahati mnasebetiyle Vilyat- arkiye namna ben de refakat ettim. imendiferimizde iki mektepli mtefennin arkadala bir mba-hase oldu. Benden sual ettiler ki: Hamiyyet-i diniyye mi, yoksa hamiyyet-i milliye mi daha kuvvetli, daha lzm? Dedim: Biz Mslmanlar, indimizde ve yanmzda din ve milliyet, bizzat mttehiddir. tibar, zahir, arz bir ayrlk var... Belki din, milliyetin hayat ve ruhudur. kisine birbirinden ayr ve farkl bakld zaman, hamiyet-i diniye, avam ve havasa mil oluyor. Hamiyet-i milliye yzden birisine, yani menfaat-i ahsiyesini millete feda edene mnhasr kalr. yle ise hukuk-u umumiye iinde hamiyet-i diniye esas olmal, hamiyet-i milliye ona hadim ve kuvvet kal'as olmal... Hususen biz arkllar, Garb-llar gibi deiliz: imizde kalblerde hkim hiss-i dindir. Kadir-i Ezel ekser Enbiyay ark'da gndermesi iaret diyor ki, yalnz hiss-i din ark uyandrr, terakkiye sevkeder. Asr- Saadet ve Tabin bunun bir brhan- kat'-sidir. Ey bu hamiyet-i diniye ve milliyeden hangisine daha ziyade ehemmiyet vermek lzm geldiini soran bu imendifer denilen medrese-i seyyarede ders arkadalarm ve imdi zamann imendiferinde istikbal tarafna bizimle beraber giden mektepliler! Size de derim ki: Hamiyet-i diniye ve slmiyet milliyeti, Trk ve Arap iinde tama-miyle meczolmu ve kabil-i tefrik olamaz bir hale gelmi. Hamiyet-i slmiye, en kuvvetli ve metin ve ardan gelmi bir ziciri nurandir. Krlmaz ve kopmaz bir urvet -l - vskadr, tahrib edilmez, malb olmaz bir kuds Tsal'adr dediim vakit, o iki mnevver mekteb muallimleri bana dediler: Delilin nedir? Bu byk dvaya, byk bir hccet ve gayet kuvvetli bir delil lzm, delil nedir? Said Nurs, Rumeli seyahatine ait tren konumasn anlatmaya devam ediyor: imendiferimiz tnelden kt, biz de bamz kardik, pencereden baktk: Alt yama girmemi bir ocuu imendiferin tam geecei yolun yannda durmu grdk. O iki muallim arkadalarma dedim: te bu ocuk lisan- haliyle sualimize tam cevap veriyor. Benim bedelime o masum ocuk, bu seyyar medresemizde stadmz olsun. te lisan- hali, bu gelecek hakikati der: Baknz, bu Dbbetlarz, dehetli hcum ve grlts ve barmasiyle ve tnel deliinden kp hcum ettii dakikada geecei yola bir metre yaknlkta o ocuk duruyor. O dbbetlarz, tehdidiyle ve hcumunun tahakkm ile bararak tehdit ediyor. Bana rasgelenin vay haline! dedii halde; o masum, yolunda duruyor. Mkemmel bir hrriyet ve harika bir cesaret ve kahramanlkla, be para onun tehdidine ehemmiyet vermiyor. Bu Dbbetlarz'm (kyamette yerden kacak mthi hayvan) hcumunu istihfaf ediyor ve kahramanck-liyle diyor: Ey imendifer! Sen, gk grlts gibi barmanla beni korkutamazsn. Sebat ve metanetinin lisan- haliyle gya der: Ey imendifer! Sen bir nizamn esirisin. Senin gem'in, dizginin, seni gezdirenin elindedir. Senin, bana tecavz etmek haddin deildir. Beni istibdadn altna alamazsn. Haydi yoluna git, kumandannn izniyle yolundan ge! te ey bu imendiferdeki arkadalarm ve elli sene sonra, fenlere alan kardelerim! Bu masum ocuun yerinde Rstem-i ran veya Herkl- Yunan o acip kahra-manlklarile beraber tayy- zaman ederek o ocuun yerinde bulunduunu farzediniz. Onlarn zamannda imendifer olmad iin, elbette bir intizam ile hareket ettiine bir itikatlar olmyacak. Birden bu tnel deliinden, banda ate ve nefesi gk grlts gibi, gzlerinde elektrik berkleri olduu halde, birden dehetli tehdit hcumiyle Bstem ve Herkl tarafna komasna kar, o iki kahraman ne kadar korkacaklar; ne kadar kaacaklar; o harika cesaretleriyle bin metreden fazla kaacaklar. Baknz, nasl bu Dbbetlarzn tehdidine kar hrriyetleri, cesaretleri mahvolur. Kamaktan baka are

bulamyorlar. nk onlar, onun kumandanna ve intizamna itikad etmedikleri iin, muti bir merkeb zannetmiyorlar; belki, gayet mthi, paralayc vagon cesametinde yirmi arslani arkasna takm bir nevi arslan tevehhm ederler. ocuktaki saffet hissinin bir anda gerei sezici kuvvetiyle, kendisini akll ve kuvvetli sananlarn zaafn belirten bu misal, Said Nurs Hazretlerine ait ferasetten o devrede bile canl bir rnektir. Bu delleti, bozuk bir lisan ve etrefil bir ifade iinden bile szyor ve Batnn msbet ilimleriyle ruh boluu facias arasnda, 30 ksur yandaki Said Nurs'nin bile derin bir muhasebeye varm olduunu anlyoruz. Bu fikir olgunluu son rda Nur Risalesi yle ark mtefekkirlerinin ounda mevcut olmayan bir tahlil, terkip ve tehis olarak meydana kacaktr: te ehl-i dalletin imanszlktan gelen dehetli elemlerine ve korkularna kar hibir ey, hibir fen, hibir terakkiyat- beeriye bir teselli veremez; kuvve-i manevi-yeyi temin edemez. Cesareti, zir--zeber olur; fakat muvakkat gaflet perde eker, aldatr. Ehl-i iman, iman cihe-tiyle, deil korkmak, kuvve-i maneviyesi krlmak, belki o temsildeki ocuk gibi fevkalde bir kuvve-i maneviye ve bir metanetle ve imandaki hakikatle onlara bakyor. Bir Sni-i Hakimin hikmet dairesinde tedbir ve idaresini mahede eder, evham ve korkulardan kortulur. Sani-i Hakimin emri ve izni olmadan, bu seyyar kinatlar hareket edemezler deyip anlar, kemal-i emniyetle hayat-i dnyeviyesinde derecesine gre saadete mazhar olur. Kimin kalbinde imnndan ve din-i haktan gelen bu hakikat ekirdei bulunmazsa ve nokta-i istinad Gmazsa bilbe-dahe temsildeki Rstem ve Herkl'n cesareti ve kahramanlklar krld gibi, onun cesareti ve kuvve-i mane-viyesi mzmahil olur ve vicdan tefessh eder ve kinatn hdisatna esir olur. Her eye kar korkak bir dilenci hkmne der. Acaba, en ziyade kuvve-i maneviyeye ve teselliye ve metanete ihtiyacn hissetmi bu asrdaki beer, bu zamanda, o kuvve-i manevyi ve teselliyi ve saadeti temin eden slmiyet ve imandaki nokta-i istinad olan hakaik-i imaniyeyi brakp, Garpllamak unvan ile, slmiyet milliyetinden istifade yerine, btn kuvve-i maneviyeyi krp ve teselliyi mahveden ve metanetini kran dallet ve sefahete ve yalanc politika ve siyasete dayanmas, ne kadar maslahat- beeriyeden ve menfaat-i hakikiyeden uzaktr! Van'da atrmay dnd Medrese-tz-Zehra fikri Bedizzaman' her n inelemektedir. Trablus ve peinden Balkan Harbi felketleri hdiselerin gze grnmez teknesinde yuurulurken ttihat ve Terakki, gsteri politikas icab, birdenbire din bir hamaratla kalkt ve Kosova vilyetinde bir slm Darlfnunu amaya davrand . Bunun iin de 19 bin altn lira tahsisat ayrd. Hep, Rumeli ve Makendonya istikametinde fedakrlk... Tlebbs Bedizzaman'a okundu. O, zamann Padiah ve ttihatlara yle hitap etti: - Anadolu ve Anadolunun dousu, byle bir tesise her taraftan daha muhta ve lyktr. ark Anadolu Ru-meliye mspetle daha emin bir mntka olduu gibi, slm leminde merkezi vaziyetindedir. Said Nurs'nin bu gr ve hakl sesine hdiseler ksa zamanda cevap verdi ve onu geekletirdi. Balkan Muha-rebesile Kosova istilya urad ve elden kt. Bunun zerine Bedizzaman, ayrlan 19 bin lirann Van'a tahsis iin alkallara ba vurdu. Kabul ettiler. Said Nurs muhteem bir slm niversitesi kurmak yolundaki idealini gerekletirecek olan bu imkn karsnda mes'ud... Uarcasna Van'a kotu. Van glnn kenarnda Edremit denilen yerde Medrese-tz-Zehra-nm temelleri atld. Fakat elden ne gelir ki, lh kader bu defa da slm niversitesinin Van gl kenarndaki izlerini sprp yele verdi. Dnyann tepesine semav bir bel eklinde inen Birinci Dnya Harbi Trkiye'yi de iine ald ve teebbs bir anda akm kald. HARB UMUM:

Umum Harb dedikleri Birinci Dnya Savanda, ya 40 sularnda bulunan Bedizzaman Hazretleri askerdir ve ark cephesinde arpmaktadr. Vaziyeti, herhangi nizam bir ktaya bal olmaktan ziyade gnlllerden kurulu bir alayn banda olmak eklinde... Moskof kuvvetlerinin ilerlemeleri zerine Van'a ekiliyor ve orann boaltlmas ve dman kuvvetlerinin saldrmalar srasnda, talebelerinden bir grupla beraber, e-id oluncaya kadar Van' korumaya karar veriyor. Geri ekilen Van ahalisi kendisini bu cr'etli kararndan vaz geiriyor ve Vastan taraflarnda tutunmaya almasn tenbih ediyor. Vastan taraflarnda bir avu gnll ile Said Nurs Hazretlerinin bir alay Kazak svarisine kar baars dillere destandr. O sralarda Said Nurs siperde, at srtnda ve eli tetikte geirdii korkun demlere ramen rad-l'caz isimli eserini kaleme almaktadr. Anadolu dousundan gelen Rus istils Bitlis nlerinde her trl mukavemeti krdktan sonra, o na kadar -be talebesiyle harika apnda iler grm olan Bediz-zaman' da esir eder. Bedizzaman esirler kampnda... Kampta bir tel... Rus ordular Bakumandan ve arn kardei Nikola Nikolayevi kamp teftie gelmitir. Herkes ayakta, Said Nurs bir kede melmi oturmakta... Rus Bakumandan nnden geerken ayaa kalkmaz. Bakumandan nceden mimledii Bedizzaman'-n nnden birka defa geerek, onun, hrmet vazifesini yerine getirip getirmiyeceine dikkat eder. Yine bir hareket yok... Sorar : Beni her halde tanmadn! Hemen tandm. Rus ordular bakumandan ve Carn kardei Nikola Nikolayevi... yleyse niin ayaa kalkmadn? Bal olduum din, ona aykr olan bir insana, kim olursa olsun, ayaa kalkmaktan beni meneder! Said Nurs hazretlerini Rus Bakumandanna hakaretten Harp Divanna veriyorlar, kuruna dizilmee mahkm ediyorlar; fakat son dakikada bunun din gayret ve ballndan ileri geldiini dnecek kadar insaf gsterip kendisini brakyorlar. Bedizzaman'm esirlii iki yl srd. O, Sibirya'da geen bu iki yl iinde de bir n bile slm gayretini gevetmi deildir. Sibirya'daki Mslman esirlere, hususiyle "Trk subaylarna ders vermekle megul... Bir gn, evresinde 80 - 90 Trk subay, din telkinlerde bulunurken birdenbire aralarna giren bir Rus kumandan, toplanty siyas zannedip datmak istiyor. Fakat mevzuun din ve slmiyet olduunu renince ses karmyor ve : Dininizde serbestsiniz! zr dilerim! Deyip ekiliyor. Bir de, Said Nurs'ye kar bir Moskofun gsterdii insaf bile esirgeyen devirleri ve Mslman isimli ahslar dnelim de rperelim!.. Said Nutts, bir kolayn bulup esaretten firar yoliyle kurtuluyor; Petersburg, Varova, Viyana yoliyle 1918 de stanbul'a kapa atyor. Mahut ttihat ve Terakki komitecilerinin koca mparatorluu tek kda srercesine harcayp vatandan kamalar zerine doan vaziyet ve igal altndaki stanbul'un manzaras malm... Artk Said Nurs Hazretleri 40 yam agm olgunluk devrelerinin basamana ayak basm vaziyette ve btn bir felketler tablosu karsmdadr. Onu, kendisine sormadan, eyhlislmlk erevesindeki Dar-l-Hikmet-il-slmiye zalma tayin ediyorlar. Ayn daire iinde, air Mehmed Akif, zmirli smail Hakk, Elmall Hamdi gibi ahsiyetler de var... Bediz-zaman bu vazifede bulunduu sre iinde, eyhlislmlk makamn d

politika tesirlerinden uzak tutmak ve nefsn fetvalara mni olmak iin var kuvvetiyle mcadele etmi ve btn menfi telkinlere mukavemet uurunu daima elinde tutmutur. Said Nurs Hazretleri, artk olgunluk ann tam banda ve Eski Said in sonunda, o zamanki halini aynen yle ifade eder : Bir zaman esaretten geldikten sonra, fstanbulda, bir iki sene yine gaflet galebe etti. Siyaset havas, nazarm nefsimden kaldrp fka datm iken, bir gn stanbu-lun Eyb Sultan Kabristannn dereye bakan yksek bir yerinde oturuyordum. stanbul etrafndaki fka baktm. Birden bakyorum, benim husus dnyam vefat ediyor, baz cihette ruh ekiliyor gibi bir hlet-i hayaliye bana geldi. Dedim: (Acaba bu kabristann mezar talanrdaki yazlar mdr, bana byle hayl veriyor?) diye nazarm ektim; uzaa deil, o kabristana baktm. Kalbime ihtar edildi ki: (Bu senin etrafndaki kabristann, yz stanbul iinde vardr. nk yz defa stanbul buraya boalm. Btn stanbul halkn buraya boaltan bir H-kim-i Kadirin hkmnden kurtulup mstesna kalamazsn, sen de gideceksin!) Ben kabristandan kp, bu dehetli hayl ile Sultan Eyb Cmiinin mahfelindeki kk bir odaya, ok defa girdiim gibi bu defa da girdim. Dndm ki; ben cihetten misafirim: Bu menzlcikte misafir olduum gibi, stanbul'da da misafirim, dnyada da misafirim. Misafir, yolunu dnmeli. Nasl bu odadan kacam, bir gn de stanbul'dan kacam; bir gn de dnyadan kacam. te bu halette, gayet rikkatli ve firkatli, elemli bir hzn ve gr.m kalbime, bama kt. nk ben yalnz bir iki dostu kaybetmiyorum, stanbul'da binler sevdiim dostlarmdan mfarakat gibi, ok sevdiim stanbul-dan da ayrlacam. Dnyada yzbinler dostlarmdan if-tirak gibi, ok sevdiim ve mbtel olduum o gzel dnyadan da ayrlacam diye dnrken, yine kabristann o yksek yerine gittim. Arasra sinemaya ibret iin gittiimden, bana stanbul iindeki insanlar, o dakikada, sinemada gemi zamann glgelerini hazr zamana getirmek cihetiyle, lm olanlar ayakta gezer suretinde gsterdikleri gibi; aynen ben de, o vakit grdm insanlar, ayakta gezen cenazeler vaziyetinde grdm. Haylim dedi ki: Madem bu kabristanda olanlardan bir ksm sinemada gezer gibi grlyor; ileride kat'iyyen bu kabristana gireceklerini girmi gibi gr; onlar da cenazelerdir, geziyorlar... Birden Kur'n- Hakimin miriyle ve Gevs-t zam eyh Geyln Hazretlerinin iradiyle, o hazin halet, srurlu ve ne'eli bir vaziyete inklb etti. yle ki: O hazin hal kar Kur'ndan gelen nur, byle ihtar etti ki: (Senin imal-i arkde, Koturmadaki gurbetinde bir iki esir zabit dostun vard. Bu dostlarn her halde s-tanbula gideceklerini biliyordun. Sana birisi deseydi: Sen stanbul'a m gideceksin, yoksa burada m kalacaksn? Elbette zerre mikdar akim varsa, stanbul'a refah ve s-rurla gitmesini kabul edecektin. nk, bin birden do-kuzyz doksan dokuz ahbabn stanbul'dadrlar. Burada bir iki tane kalm. Onlar da oraya gidecekler. Senin iin stanbul'a gitmek hazin bir firak, elim bir if tir ak deil Hem de geldin, memnun olmadn m? O dman memleketindeki pek karanlk uzun gecelerinden \e pek souk frtnal klarndan kurtuldun. Bu gzel dnya cenneti gibi stanbul'a geldin. Aynen yle de, senin kklnden bu yana kadar, sevdiklerinden yzde doksan dokuzu, sana dehet veren kabristana gmler. Bu dnyada kalan bir iki dostun var, onlar da oraya gidecekler. Dnyada vefatn firak deil, visaldir; o ahbablara kavumaktr. Onlar, yani o ervah-i bakiye, eskimi yuvalarn toprak altnda brakp, bir ksm yldzlarda bir ksm lem-i berzah tabakalnda geziyorlar! diye ihtar edildi. Evet, bu hakikati, Kur'n ve iman o derece kat' bir surette isbat etmitir ki, btn btn kalbsiz, ruhsuz olmazsa veyahut dallet kalbini bomam ise, gryor gibi inanmak gerektir. nk, bu dnyay, hadsiz enva- ltuf ve ihsaniyetiyle byle tezyin edip, mkrimane ve efikane rbubiyetini gsteren ve tohumlar gibi en ehemmiyetsiz cz' eyleri dahi muhafaza eden bir Sni-i Kerm ve Rahm, masnuat iinde en mkemmel ve en cami, en ehemmiyetli ve en ok sevdii masnuu olan insan, elbette ve bilbedshe, sreten grnd gibi byle merhametsiz, kbetsiz idam etmez, mahvetmez, zayi etmez. Belki bir iftinin topraa serptii tohumlar gibi, baka bir hayatta snbl vermek iin Hlik- Rahm, o sevdii masnuunu, bir rahmet kaps olan toprak altna muvakkaten atar. te bu ihtar- Kur'nyi aldktan sonra, o kabristan stanbul'dan ziyade bana nsiyetli oldu. Halvet ve uzlet, bana sohbet ve muaeretten daha ziyade ho geldi. Ben de Boaz tarafndaki

Saryerde, bir halvethane kendime buldum. Gavs- Azam (Ftuh ul-Gayb) yle bana bir stad ve tabib ve mrid olduu gibi, lmam- Rabbani de, (Mektubat) iyle bir enis, bir mfik, bir hoca hkmne geti. O vakit ihtiyarla girdiimden ve medeniyetin ezvakindan ekildiimden ve hayat itimaiyede syrldmdan pek memnun oldum. Allaha kr ettim... te, olgunluk ann basamamdaki Bedizzaman Hazretleri... Olgunluk ann basamamdaki nefs muhasebesine devam eden Bedizzaman, kendisine rehber olarak Ab-dlkadir Geyln ve mam- Rabbani Hazretlerinin eserlerini gsterdikten sonra, geirdii ruh istihaleyi yle tarif ediyor : Kur'n- Hakimdeki hikmet-i kudsiye imdada yetiti. ok risalelerde beyan edildii gibi, o felsef mes'ele-lerin kirlerini ykad, temizlettirdi.. Ezcmle, fnun-u hikmetten gelen zulmat- ruhiye, ruhumu kinata boduruyordu. Hangi cihete baktm, nur aradm; o mes'elelerde nur bulamadm, teneffs edemedim. T, Kur'n- Hakimden gelen tevhid gayet parlak bir nur olarak o zu-Imat datt. Rahatla nefes aldm. Fakat nefs ve eytan, ehl-i dallet ve ehl-i felsefeden aldklar derse istinad ederek akl ve kalbe hcum ettiler. Bu hcumdaki mnaza-rat- nefsiye, Lillhilhamd, kalbin muzafferiyetiyle neticelendi. ok risalelerde ksmen o mnazaralar yazlm. Onlara iktifa edip, burada yalnz binde bir muzafferiyet-i kalbiyeyi gstermek iin binler burhandan bir tek burhan beyan edeceim; t ki genliinde hikmet-i ecnebiye veya fnun-u ^medeniye nam altndaki ksmen dallet, ksmen mlyaniyat mes'eleleriyle ruhunu kirletmi, kalbini hasta etmi, nefsini martm bir ksm ihtiyarlarn ruhunda temizlik yapsn; tevhid hakknda eytan ve nefsin errinden kurtulsun. yle ki: Ulum-u felsefiyenin vekleti nmna nefsim dedi ki: (Bu kinatta eyann, tabiatiyle bu mevcudata mdahaleleri var; herey bir sebebe bakar. Meyveyi aatan, hububat topraktan istemeli. En cz', en kk bir eyi de Allah'tan istemek ve Allah'a yalvarmak ne demektir?) O vakit nur-u Kur'n ile, srr- tevhid u gelecek suretle inkiaf etti. Kalbim o mtefelsif nefve hilkat cihetinde en bynden daha byk bir ey gibi dorudan doruya btn kinat haliknn kudretinden gelir ve hazinesinden kar; baka suretle olamaz! Esbab ise, bir perdedir. nk en ehemmiyetsiz ve en kk zannettiimiz mahlklar, bazan san'at ve hilkat cihetinden en bynden daha byk olur. Sinek, tavuktan san'ata ileri gemezse de, geri de kalmaz. yle ise, byk tefrik edilmiyecek; ya btn esbab- madiyeye taksim edilecek, veyahut btn birden bir tek zata verilecektir. Birinci k muhal olduu gibi, bu k vcibdir, zaruridir. Nihayet u gerek fazilet noktasna varyor : Eski Saidin gafil kafasna mthi tokatlar indi. (El -Mevt Hakkun) kaziyesini dnd; kendini bataklk amurunda grd, meded istedi, bir yol arad, bir halaskar taharri etti; grd ki, yollar muhtelif, teredddde kald. Gavs- zam olan eyh Geyln'nin (Fth-l-Gayb) nmndaki kitabiyle tefe'l etti. Acibdir ki, o vakit ben, Dar-l-Hikmet-il-islmiye zas idim. Gya ehl-i slmm yaralarn tedaviye alan bir hekim idim; halbuki en ziyade hasta ben idim. Hasta evvel kendine bakmal, sonra hastalara bakabilir. te, Hazret-i eyh bana der ki: (Sen kendin hastasn, kendine bir tabib ara!) Ben dedim: (Sen tabibim ol!) Tuttum, kendimi ona muhatab addederek o kitab bana litab ediyor gibi okudum. Fakat kitab ok iddetli idi, gururumu dehetli kryordu, nefsime iddetli ameliyat- cerrahiye yapt; dayanamadm, yarsna kadar kendimi ona muhatap ederek okudum, bitirmeye tahammlm kalmad. O kitab dolaba koydum. Fakat sonra ameliyat- ifakraneden gelen aclar gitti, lezzet geldi. Artk Abdlkadir Geyln Hazretleri, olgunluk devresinin banda Said Nurs'nin ruhaniyet yoliyle bir nevi yetitirici ve gelitiricisidir. Henz Mill Kurtulu Hareketinden ortada eser yokken vatann kapkaranlk hali, gittike iine ekilmeye balayan Said Nurs Hazretlerinin d plnda en ikenceli meselesidir. Onun gznde btn bunlar slrn temsil perdesinin zerine ylan karanlklardr ve gayesi sadece gerek dini

karartmaktr. Bu vaziyette, kendisine i kemal arayan bir Allah dostunun ba vazifesi d plna el atmak ve nce onu kurtarmaya almak deil midir? Said Nurs Hazretlerinde i kemal cehdiyle birarada yrdn ve Cumhuriyet devri boyunca da srdn grdmz bu itima alka, olgunluk devrinin arefe-sinde, ite Mtareke hengmesinde balyor ve igal kuvvetlerine, bilhassa ezel slm dman ngilizlere kar en sert bir tepki eklinde tecelli ediyor. ngilizlerin din mevzuunda utanmadan sorduklar 6 sual etrafnda hikyeyi kendisinden dinliyelim: Bir zaman ngiliz Devleti, stanbul Boaznn toplarn tahrip ve stanbul'u istil ettii hengmede, o devletin en byk daire-i diniyesi olan Angilikan Kilisesinin Ba Papaz tarafndan, Meihat- slmiyeden din alt sual soruldu. Ben de o zaman, Dr-1-Hikmet-il-slmiye-nin zas dim. Bana dediler: (Bir cevap ver! Onlar, alt suallerine altyz kelime ile cevap istiyorlar!) Ben dedim: Altyz kelime ile deil, alt kelime ile deil, hatt bir kelime ile deil, belki bir tkrk ile cevap veriyorum. nk o devlet, ite gryorsunuz, ayan boazmza bast dakikada, onun papaz marurne stmze sual sormasna kar yzne tkrmek lzm geliyor.. (Tkrn, o ehl-i zulmn o merhametsiz yzne!..) demitim. Said Nurs Hazretlerinin mtareke zamanndaki stanbul'da hayat, Cumhuriyet arefesi sralarna kadar srekli bir din ve millet kurtarcl gayretiyle geti. Onun stanbul'daki bu faaliyeti ve stikll Savan slm ruhuna balay t Ankara'lara kadar akisler uyandrd. Onu, kendisinden ok faydalanacaklar midiyle Ankara'ya davet ettiler. Gitti. Gider gitmez de oradaki din alka havasn beenmedi ve mebuslara hitaben bir beyanname neretti. te baz paralar: Enbiyr.nn ekseri arkta ve hkemamn alebi Garb-da gelmesi kader-i ezelinin bir remzidir ki, ark ayaa kaldracak din ve kalbdir; akl ve felsefe deildir. Madem ark intibaha getirdiniz; ftratna muvafk bir cereyan veriniz! Yoksa saynz ya hebaenmensur gider veya sath kalr. Hasmmz ve slmiyet dman ngiliz, dindeki kaytszlmzdan pek fazla istifade ettiler ve ediyorlar. Hatt diyebilirim ki, Yunan kadar slama zarar veren, dinde ihmalimizden istifade eden insanlardr. Maslahat- slmiye ve selmet-i millet namna bu ihmali, a'mle tebdil etmeniz gerektir. Grlyor ki, ittihatlarn o kadar azm sebat ve fedakrlklariyle hatt slmn u intihabatna da sebeb olduklar halde, bir ksm dinde lubalilik tavrn gsterdikleri iin, dahildeki milletten nefret ve tezyif grdler. Hariteki slmlar, dindeki ihmllerini grmedikleri iin, onlara takdir ve hrmet verdiler ve veriyorlar. 1 lem-i kfr; btn vesaitiyle ve medeniyetiyle, felsefesiyle, fnuniyle, misyonerleriyle; lem-i slama hcum ve maddeten uzun zamandan beri galebe ettikleri halde; lem-i slama dinen galebe edemedi. Ve dahil btn firak- dalle-i slmiye, birer kemniyye-i kalile-i mu-zrra suretinde mahkm kald ve slmiyet, metanetini ve salbctini snnet ve cemaatle muhafaza eyledii bir zamanda, lubaliyane, Avrupa medeniyeti habsesinden szlen bir cereyan- bid'akar n e sinesinde yer tutamaz. Demek lem-i slm iinde mhim ve inklbvari bir i grmek; slmiyetin desatirine inkiyad ile olabilir; baka olamaz, hem olmam, olmu ise abuk lp snm... 8 Za'f- dine sebep olan Avrupa medeniyet-i safiha-nesi yklmaya yz tuttuu bir zamanda ve medeniyet-i Kur'nm zaman- zuhuru geldii bir anda, lkaydane ve ihmalkrane msbet bir i grlmez. Menfice tahribkra-ne i ise, bu kadar rahnelere maruz kalan slm, zaten muhta deildir. Bu beyannamenin en nazik noktalarndan biri, mebuslara ve stikll Sava byklerine namaz klmay telkin etmesidir: Cemaatin ruhu olan ahs- manev eer mstakim olsa, ziyade parlak ve kmil olur. Ferdin iyilii de, fenal da mahduddur; ^cemaatin gayri mahduttur. Harice kar kazandmz iyilii, dahildeki

fenalkla bozmaynz. Biliniz ki; ebed dmanlarnz ve zdlarnz ve hasmlarnz, slmm eairini tahrip ediyorlar. yle ise zarur vazifeniz, eairi ihya ve muhafaza etmektir. Yoksa uursuz olarak, uurlu dmana yardmdr. eairde telavn, za'f- milliyeti gsterir. Za'f ise, dman tevkif etmez, teci eder. Beyanname o kadar tesir ediyor ki, namaz klan kk zmreye 50-60 mebus daha katlyor ve Meclis'teki mescid geniletiliyor. said nurs Bir gn, Bedizzaman, Meclisin Riyaset Divan salonunda, kalabalk bir mebus halkas iinde, Mustafa Kemal Paa'mn u szlerine muhatab oluyor: Sizin gibi kahraman bir hoca bize lzmdr! Sizi, yksek fikirlerinizden istifade etmek iin buraya ardk. Geldiniz ve en evvel namaza dair telkinlerde bulundunuz, aramza ihtilflar soktunuz! Bedizzaman gereken cevab verdikten sonra iki parman ileriye uzatarak u cevab verir: Paa, Paa!., tslmiyette imandan sonra en yksek hakikat namazdn Namaz klmayan haindir. Hainin ise hkm merduttur. Bedizzaman'm hayatn yazan byk eserin 93 nc sahifesinden aynen aldmz ve Said Nurs'nin ahsen Mustafa Kemal Paay kastetmeyip mcerret mnda sar-fettii bu sz, Mustafa Kemal Paa'da menfi bir tepki dourmuyor, aksine teekkre vesile oluyor. Bedizzaman Ankarada bulunduu mddete, ark Darlfnununun kurulmas iin urat. Mebuslardan bir toplulua yle diyor: Hayatm boyunca bu Darlfnunu tesis iin uratm. Sultan Kesat ve ttihatlar 20 bin altn lira verdiler. Siz de o kadar verdirin de Medrese-tz-Zehra kurulsun! Bu isteine karlk 150 bin lira kt para vermeyi kabul ediyorlar. Fakat Said Nurs karar btn mebuslara imzalatmak dileinde... Baz itirazlar geliyor : Sen yalnz medrese usuliyle gidiyorsun! Garpllarn da ilimlerini benimsemek ve onlara benzemek lzm! Bedizzaman'm verdii cevap, asliyet ve ahsiyetin muhafazas artiyle her ilmin okutulabilecei, fakat bundan Garplya benzemek mnas kartlamyaca merkezindedir. Karar tekemml edemiyor, arta bal olarak muallkta ve nazariyede kalyor. Bedizzaman, kendisine teklif edilen mebusluk ve ark Vilyetleri Umum Vaizlii vazifelerini de, sf din alkaya balayamyarak, kabul etmiyor, ve 50 nci yann basamana kadar sren eski Said devresini kapatp, 80 ksur yamadek iinde kalaca yeni Said rn amak zere Van'a gidiyor. YEN SAD DEVRES: Bu devrenin nasl bir ruh haleti altnda aldn gstermek iin, Bedizzaman'm Ankara'daki hayatna ait notlarn okuyalm: Bin yz otuz sekizde Ankara'ya gittim. slm ordusunun Yunan'a^galebesinden ne'e ile ehl-i imann kuvvetli efkr iinde, gayet mthi bir zndka fikri iine girmek ve bozmak ve zehirlendirmek iin dessasne altn grdm. Eyvah, dedim; bu ejderha, imann erknna iliecek. O vakit, u yet-i Kerimenin bedahet derecesinde Vcud ve Vahdaniyeti ifham ettii cihetle ondan is-timdad edip, o zmdkann ban datacak derecede Kur'-n- Hakimden alman kuvvetli bir burhan, Arab bir risalede yazdm. Ankara'da Yedi Gn Matbaasnda tabettir-Eitim. Fakat maatteessf, Arab bilen az ve ehemmiyetle bakanlar da nadir olmakla beraber, gayet muhtasar ve mcmel bir surette o kuvvetli burhan tesirini gstermedi. SAID NURS Maatteessf, o dinsizlik fikri hem inkiaf etti, hem kuvvet buldu......... (SAD NURS - S. 97-98)

te, Said Nurs'nin stikll Sava kadrosu iinde tes~ bit ettii iki zmreden slama aykr grdkleri hakknda dncesi... Hi bir ahs hedef tutmakszm sadece An-kara'daki havay kaydeden bu dnceyi herhangi bir kymet hkmne balamakszm bildirelim ki, artk Bedizzaman, d dnyasndan mnkesir ve davac olarak i dnyasna kapanmak zere, kendisine Van taraflarnda bir maaray semitir. Ve ite Bedizzaman, ne olduysa bundan sonra olmu ve girdii i dnya iinde d dnyasna ait en kmil llerle pimeyi ve erenlere mahsus hal derecesine ykselmeyi baarmtr. Onun mazlumluu ve eserimize mevzu olmak hususiyeti de bu devreden sonradr. Kemal rnn banda Said Nurs, Van'da, ssz bir kede, karanlk bir maarann iinde, ruhunun prltlarna dalm vaziyette... Aylar ve mevsimler geiyor. arkta isyan ve ihtill davranlar... Hkmet bu, i dnyasndan baka bir eyle alkalanmayan vecd adamn Bat Anadolu'ya sryor. te, Said Nurs'nin 30 ksur yl srecek olan mazlumluu balamt. Van tarafndaki airetler Said Nurs'yi jandarmalarn ellerinden almak, gerekiyorsa cenup snrlarndan ileriye geirmek ve kurtarmak istiyorlar. Fakat Bedizzaman raz deildir: Hayr, diyor; gideceim; artk benim yerim orasdr! lk srgn yeri Burdur... Tarassut altnda bir ineli f hayat... Ama yeni devre ilk yemiini vermeye balamtr. Orada, 13 dersi halinde Nurun lk Kaps isimli, Nur Risalesi nin balangc olan eseri kaleme alyor ve Burdurlu talebelerine okuyup kopya ettiriyor. Eser de gizlice baslyor. Ne are ki, btn kem gzler, zerine dikili... Onun, sf iman erevesindeki faaliyetinden kukuya dyorlar ve gzden ve hayattan silinip gitsin! dncesiyle kendisini izbelerin izbesi bir yere, sparta'nn Barla bucana kaldryorlar. BARLA: Barla, Said Nurs Hazretlerinin kemal rnda, gayet husus bir mekn kymeti arzeder. Nur Risalesi nin telifine burada balamtr. Nurcular bu kasabaya, Nur afann ilk defa dkmeye balad ufuk diye bakarlar. Bedizzaman' tam bir atalete mahkm, dnya ve insanlardan tecrit etmek iin, srdkleri Barla, aksine, kendisine en bylk cehd ve gayreti telkin etti ve Bedizzaman, orada, dar olsa da fevkalde sk ve salam bir talebe halkas iinde byk eserini vermeye balad. Barla srgn 1925 - 1926 yllarna rastlar. te apka isyannn ba gsterdii ve stikll Mahkemelerinin ayakl sehpay tarta tarta bitmez bir kantar direi halinde kullanmaya balad devirde Said Nurs, Barla'daki iki odal evinde geceler geceleri birer hayalet gibi ieriye szlen birka talebesi arasnda, kr bir petrol lmbas altnda Nur Risalesi ni gergefletirmektedir. Etrafndaki halka ise o trl vecd ve ballk sahiplerinden kuruludur ki, bunlar, Nur Risalesi nin, hem de eski harflerle oaltlmas iin hibir fedakrlktan kanmamakta, zevcelerinin veya kz kardelerinin ayn vecd ve ballkla tuttuklar lmbalar altnda sabahlara kadar almaktadrlar. Barla hayat, Said Nurs Hazretlerinin olgunluk devresindeki kemal yolunu btn prltlariyle ereveler... inde 8 yl kald kck ev artk bir dershanedir. Nur dershanesi... Bu dershanenin altnda srekli olarak akan bir eme yannda, ok kaln bir gvde zerinde kol halinde semaya ykselen muhteem bir nar aac... Aacn kaln dallar arasna bir kulbecik yerletirilmitir. Bu kulbe, Bedizzaman'n scak mevsimlerde kapanp kendisine ibadet ve istirahat kesi olarak setii ve bir nevi itikfa ekildii yer... Barla'llar ve stadn talebeleri, sabahlara kadar kulbeden gelen tebih ve zikir seslerini dinlemekte... Bu devaml ruh faaliyet darda-kilere adet hayret hissi vermekte ve duygularn yle ifade ettirmektedir:

Bahar ve yaz mevsimlerinde bu muhteem aacn dallar arasnda evk ve cezbe iinde uuan kular arasnda, stadn, sabahlara kadar almasn grrdk de, ne zaman uyur, ne zaman kalkar, bilemezdik. Birok kemal ehline ait bir hususiyet olarak, Bediz-zaman Hazretleri, sk sk hastalanr ve uzviyet bakmndan skntl bir mr srerdi. Yemei de ku yemi kadar bir ey... ok defa bir tabak orba ve birka lokma ekmek... Bu, az yemek iar onun mr boyunca devam etmi ve ekinmeden iddia edilebilir ki, onun kadar az yiyen pek az insan gelmitir. Allah Rasulnn, insanolunu midesinden daha erli bir kap doldurmam olmakla vasflandrlar, Said Nurs'-de en hassas bir dikkat mevzuu olmutur. Gecelerini byle geirirken gndzlerini de Nur Risalesi nin kaleme alnmasna tahsis ederdi. Bazen tek bana yaknlardaki am ormanlarna ve bu dekor iinde hep ayn i hayat vecdini srdrrd. Dekorundan o kadar memnundu ki: Ben bu menzilleri Yldz Sarayna deimem! Derdi. Barla hayatn bir mektubunda yle anlatyor : Siyaseti terk ve dnyadan tecerrd ederek bir dan maarasnda hireti dnmekte iken, ehl-i dnya zul-men beni oradan karp nefyettiler. Hlk- Rahim ve Hakim, o nefyi bana bir rahmete evirdi. Emniyetsiz ve ihls bozacak esbaba mruz o dadaki inzivay, emniyetli, ih-lsl Barla Dalarndaki halvete evirdi. Rusya'da esarette iken niyet ettim ve niyaz ettim ki hir mrmde bir maaraya ekileyim. Erhamrrhimn, bana Barla'y o maara yapt, maara faidesini verdi. Fakat skntl maara zahmetini, zaf vcuduma yklemedi. Yalnz Barlarla iki adamda bir vehhamlk vard. O vehhamlk sebebiyle bana eziyet verildi. Hatt o dostlarm, gya istirahatm dnyorlar. Halbuki o vehhamlk sebebiyle hem kalbime, hem Kur'nn Tizmetine zarar verdiler. Hem ehl-i dnya btn menfilere vesika verdii ve canileri hapisten karp affettikleri hlde, bana zulm olarak, vermediler. Benim Rabb-i Rahmim, beni Kur'nn hizmetine ziyade istihdam etmek ve Szler nmiyle envr- Kur'niyeyi bana fazla yazdrmak iin, dadaasz bir surette beni u gurbette brakp, bir byk merhamete evirdi. Hem ehl-i dnya, dnyalarna karabilecek btn nfuzlu ve kuvvetli reslar ve eyhleri, kasabalarda ve ehirlerde brakp akrabalariyle beraber herkesle grmeye izin verdikleri hlde, beni zulmen tecrid etti, bir kye gnderdi. Hi akraba ve hemehrilerimi, bir iki tanesi mstesna olmak zere yanma gelmeye izin vermedi. Benim Hlk- Rahmim, o tecridi, benim hakkmda bir azm rahmete evirdi. Zihnimi safi brakp, gll - - tan zde olarak, Kur'an-i Hakimin feyzini olduu gibi almaa vesile etti. Hem ehl-i dnya, bidayette, iki sene zarfnda iki di nektub yazdm ok grd. Hatt imdi bile, on veya yirmi gnde veya bir ayda bir iki misafirin srf hiret iin yanma gelmesini ho grmediler, bana zulmettiler. Benim Rabb- Rahmim ve Hlk- Hakimim, o zulm bana merhamete evirdi ki, doksan sene manev bir mr kazandracak u uhr-u selsede, beni bir halvet-i mergubeye ve bir uzlet-i makbleye koymaa evirdi. Elhamdlillhi al klli hl... te hl ve istirahatm byle... Said Nurs, i hayatnn derinliklerinden d hayata bakn ve her iki hayat aras muvazeneyi kaybetmeyii-ni ve siyasete neden karmadn aadaki satrlarla gsteriyor : Hayt- beeriye bir yolculuktur. u zamanda Kur'ann nuriyle grdm ki, o yol bir batakla girdi. Mlevves ve ufunetli bir amur iinde kafile-i beer de kalka gidiyor. Bir ksm, selmetti bir yolda gider. Bir ksm, mmkn olduu kadar amurdan, bataklktan kurtulmak iin baz vastalar bulmu... Bir ksm- ekseri, o ufunetli, pis, amurlu bataklk iinde karanlkta gidiyor. Yzde yirmisi, sarholuk sebebiyle o pis amuru, misk-i amber zannederek yzne gzne bulatryor. Derek, kalkarak gider... t boulur. Yzde sekseni ise; batakl anlar, ufunetli, pis olduunu hisseder, fakat mtehayyir-dirler; selmetli yolu gremiyorlar... te bunlara kar iki are var. Birisi: Topuz ile, o sarho yirmisini ayltmaktr. kincisi: Bir nur gstermekle mtehayyirlere selmet yolunu ire etmektir.

Ben bakyorum ki; yirmiye kar seksen adam, elinde topuz tutuyor. Halbuki o bare ve mtehayyir olan seksene kar hakkyle nur gsterilmiyor. Gsterilse de; bir elinde hem sopa, hem nur olduu iin emniyetsiz oluyor. JVItehayyir adam, acaba nurla beni celbedip topuzla dvmek mi istiyor? diye tel eder. Hem de bazan arzalarla topuz krld vakit, nur dahi uar veya sner. te o bataklk ise, gaflethrane ve dallet-pie olan sefhane hayat- itimiye-i beeriyedir. O sarholar, dalletle telezzz eden mtemerridlerdir. O mtehayyir olanlar, dallettin nefret edenlerdir; fakat kamyorlar. Mtehayyir insanlardr. O topuzlar ise, siyaset cereyanlardr. O nurlar ise, hakaik-i Kur'aniyedir. Nura kar kavga edilmez; ona ksr adavet edilmez. Srf eytan- racimde baka ondan nefret eden olmaz. te ben de Nur-u Kur'an elde tutmak iin euz billahi mineeytni vessiyaset deyip siyaset topuzunu atarak, iki elim bir nura sarldm. Grdm ki: siyaset cereyanlarnda; hem muvafkta, hem muhalifte, o nurlarn klar var. Btn siyaset cereyanlarnn ve tarafgirliklerin ok fevkinde; ve onlarn garaz-krane telkkiyatlsrmdan mberra ve safi olan bir makamda verilen ders-i Kur'an ve gsterilen envr- Kur'a-niyeden hi bir taraf ve hi bir ksm ekilmemek ve itti-ham etmemek gerektir. Meer dinsizlii ve zndkay, siyaset zannedip ona tarafgirlik eden insan suretinde eytanlar ola veya beer kyafetinde hayvanlar ola. Elhamdlillah siyasetten tecerrd sebebiyle Kur'ann elmas gibi hakikatlarn propaganda-i siyaset ittiham altnda can paralarnn kymetine indirmedim. Belki gittike o elmaslar, kymetlerini her taifenin nazarnda parlak bir tarzda ziyadeletiriyor. Nur Risalesinin tezghlandrld' Barla bucanda Said Nurs'nin rgletirdii slm dvas, bu dvaya en lor gzle bakld bir hengmede, her n terakki ede ede nihayet, bir ilk mihrak ifadesiyle kadrolamaya balyor ve alev alev yanan ballardan ibaret bu kadro, ilk tepkiyi 1934 ylnda gryor. LK MAHKEME : Onu, 1934 ylnda, gizli ve dine dayal cemiyet kurmak, rejime kar kmak ve Cumhuriyetin temel llerini ykmaya davranmakla sulandrdlar ve tevkif ederek Eskiehir Ar Ceza Mahkemesine verdiler. 120 Nur talebesi de yannda... Said Nurs'yi tevkif ve Eskiehir'e sevkedileri grlecek manzara : Sanki bir tmen ihtillciyi yakalamlardr ve bu bir tmenin yolda ordulamamas iin tedbir almaktadrlar. Zamann Dahiliye Vekili, Jandarma Umum Kumanda-niyle beraber bizzat sparta'ya geliyor. sparta - Afyon yolu zerine asker karakollar serpiliyor; ve Said Nurs Hazretleri, talebeleriyle birlikte, elleri kelepeli, bir kamyon kolunun banda Eskiehir'e gtrlyor. Asker mfrezenin kumandan, Mslman anne st emmi, vicdan ve insaf sahibi bir insandr. Namaz vakitleri girdike esirler kortej indeki m'minlerin kelepelerini zdrmekte ve ibdetlerine imkn vermektedir. Halbuki bu masumlarn yapt ayn ibdetin fikir vec-dini yaamaktan baka, nedir ki?.. Eskiehir zindannda Bedizzaman' ayr bir hcrede tecrid ediyorlar ve kendisine vermedik sknt, etmedik hakaret brakmyorlar... Talebeler bir arada ve her n cemaat hlinde dua ve ibdette... 4 Bedizzaman, bu ar artlar altnda bile Nur Risalesi ne devam sekteye uratmyor. Otuzuncu Lem'a ve Birinci ve kinci ualar kaleme alyor. Kendisine yneltilen suun cezas idamlk apta... Bir de btn Eskiehir evresinde, yldrc ve gzda verici bir propaganda : i Bedizzaman' idam edecekler!.. Bununla da kalmyorlar ve byle toplu bir Mslman avnn dourabilecei tepkiyi dnerek, bu mevzuda memleketin en hassas blgesi olan Dou vilyetlerinde bir nmayi seyahati yapmay dnyorlar. Zamaneninv Bavekili smet nn, ark vilyetlerinde bir tetkik ve tefti seyahatine kyor.

Basknda Bedizzaman ve talebelerine ait her ey ele getii hlde, ortada itham medar olabilecek hibir ey yoktur. Byleyken kendisini beraet ettiremiyorlar da idamlk bir ithamn teselli, mkfat hlinde, 15 talebe-siyle beraber altar ay hapse mahkm klyorlar... 105 talebe de beraet karar alyor. Eskiehir mdafaasndan paralar : rtica fikriyle dini let edip, emniyet-i umumiyeyi ihll edecek bir teebbs niyeti olduu ihbar edilmi... Ecevap : Evvel, imknat bakr., vukuat bakadr. Her bir ferdin ok adamlar ldrebilmesi mmkndr. Bu imkn, katil cihetiyle mahkemeye verilir mi? Herbir kibrit, bir haneyi yakmas mmkndr. Bu yangn imk-niyle kibritler imha edilir mi? Saniyen: Yzbin defa h! tigal ettiimiz ulm-u imaniye, rza-y lhiyyeden baka hibir eye let olamaz. Gne kamere peyk ve tbi olmad gibi, saadet-i . ebediyenin nuran ve kuds anahtar ve hayat- uhreviye-nh bir gnei olan iman dahi, hayat- itimaiyenin leti olamaz. Ey hey'et-i hkime! Eer bu ikenceli tevkifim, yalnz hayat- dnyeviyeme ve ahsma ait olsa idi; emin olunuz ki, on seneden beri skt ettiim gibi yine skt edecektim. Fakat tevkifim, oklarn hayat- ebediyelerine ve muazzam tlsm- kinatn kefini tefsir eden Risale-i Nur'a ait olduundan, yz bam olsa ve her gn biri kesilse, bu srr- azimden vaz gemiyeceim; ve sizin elinizden kurtulsam, elbette ecel penesinden kurtulamiyaca-m. Ben ihtiyarm, kabir kapsndaym. te o mdhi tlsm- kinat keaf olan Kur'an- Hakimin o muazzam kefini gze gsterir bir surette tefsir eden Risale-i Nur'-un, o tlsma ait yzer mes'eeerinden, bu herkesin bana gelecek olan ecele ve kabre ait yalnz bu srr- imana baknz ki: Acaba; bu dnyann btn muazzam nesail-i siyasi-yesi, lme ecel'e inanan bir adama daha byk olabilir mi ki; bunu, ona let etsin. nk; vakit muayyen olmadndan, her vakit ba kesebilen ecel, ya idam- ebedidir veyahut daha gzel bir leme gitmeye terhis tezkeresidir. Hibir vakit kapanmyan kabir; ya hilik ve zulmat- ebediye kuyusunun kapsdr veyahut daha daim ve daha nuran baki bir dnyann kapsdr. te; Risale-i Nur, kefiyat- kudsiye-i Kur'aniyenin feyziyle, iki kere iki drt eder derecesinde kat'iyyetle gsterir ki, eceli, idam ebediden terhis vesikasna; ve kabri, dipsiz, hilik kuyusundan mzeyyen bir bahe kapsna evirmeleri, phesiz, kat' bir aresi var. te bu areyi bulmak iin, btn dnya saltanat benim olsa bil-tered-dd feda ederim. Evet, hakik akl banda olan feda eder... te efendiler, bu mes'ele gibi yzer mesail-i imani-yeyi kef ve izah eden Risale-i Nur'a, evrak- muzrra gibi, h yzbin defa h! siy?set cereyanlarna let edilmi garazkr kitablar nazariyle bakmak... Hangi insaf msaade eder, hangi akl kabul eder, hangi kanun iktiza eder? Acaba istikbal hiretin ehli ve Hkim-i Zlcel-li, bu suali, msebbiblerinden sormayacaklar m? Hem, bu mbarek vatanda bu ftraten dindar millete hkmedenler, elbette dindarla tarafdar olmas ve tevik etmesi, vazife-i hkimiyet cihetiyle lzmdr. Hem madem; lik - cumhuriyet, prensibiyle bitarafane kalr; ve o prensibiyle dinsizlere ilimez; elbette dindarlara dahi bahaneler ile ilimemek gerekir. Daha sonra apka giymemek ithamna verdii cevap bir aheserdir : Diyorlar ki: Sen, apkay bana koymuyorsun; mahkeme gibi ok resm yerlerde ban amyorsun. Demek, o kanunlar reddediyorsun! O kanunlar reddetmenin cezas iddetlidir! Elcevap : Bir kanunu reddetmek bakadr ve o kanunla amel etmemek btn btn bakadr. Evvelkinin cezas idam ise, bunun cezas ya bir gn hapis ve bir lira cezayi nakd, veya bir tekdir, veya bir ihtardr. Ben o kanunlarla amel etmiyorum; hem amel etmekle dahi mkellef olamyoruz. nki mnzevi yayorum, bu kanunlar husus menzillere girmez. KASTAMONU:

Bedizzaman' Eskiehir hapsinden knca Kastamo-nuya srdler. Bir mddet polis karakolunda alkoyup karakolun t karsnda ve karakol nezarethanesi kadar gz altnda, iki katl bir ahap eve yerletirdiler. Barla hayatnn 8-9 ylndan sonra Kastamonu'da 8 yl... Ve her n polisle gz gze... Ama bu tedbir, Nur Risalesi faaliyetine ve o civardan, hususiyle nebolu'dan yeni Nur talebeleri kaydedilmesine engel olamyor. Gznnde ve aka gelip gidenleri yollarndan eviremiyorlar ve Nur talebeleri halkas gittike geniliyor. spartadakiler de stadlarna ait alkay hi glgelendirmeden devam ettiriyorlar. Kastamonu devresi, artk saylar oalan Nur talebelerine, stadlarnn mektupla yol gsterdii genileme r... Daha sonra gibi byyecek olan genileme, ilk hzn Kastamonu'da kaydeder ve akirdleryle, muallimleri arasndaki temas, mektuplama yoliyle salar. Mektuplarn ba hususiyeti, tepelerindeki, Besmele yerine kullanlan ve asl harfleriyle yazlan Bsmihu Sbhnehu tbiri... Mektuplardan rnekler : Aziz Sddk Kardelerim; Risale-i Nurun hizmetindeki ekser akirdleri, birer nevi keramet ve ikram- lh hissettikleri gibi, bu ciz kardeiniz, ok muhta olduu iin nevilerini ve eidle-rini hissediyor. Ve bu sralarda, bu havalideki akirdler, yeminle itiraf ediyorlar ki: (Biz Nurun hizmetinde altka, hem maiete, hem istirahat- kalbe bir genilik, bir ferah, zahir bir surette hissediyoruz.) Ben kendimce o kadar hissediyorum ki, nefs ve eytanm, o bedahete kar hayret ederek sustular. Ahiret Kardelerime Mhim Bir htar: ki Maddedir. Birincisi: Risale-i Nura intisab eden kimsenin en ehemmiyetli vazifesi, onu yazmak ve yazdrmaktr ve intiarna yardm etmektir. Onu yazan ve yazdran ve okuyan, (Risale-i Nur Talebesi) unvann alr; ve o unvan altnda, her yirmi drt saatte benim lisanmla belki yz. defa, bazan daha ziyade hayrl dualarmda ve manev kazanlarmda hissedar olmakla beraber, benim gibi dua eden kymetdar binler kardelerim ve Risale-i Nur Talebelerinin dualarna ve kazanlarna dahi hissedar olur. Hem drt vecihle drt nevi ibdet-i makbule hkmnde bulunan kitabetinde, hem imann kuvvetlendirmek, hem Hadsin hkmiylte (Bir saat tefekkr, bazan bir sene katlar bir ibdet hkmne geer) tefekkr- imanyi elde etmek ve ettirmek, hsn- hatt omyan ve vaziyeti ok ar bulunan stadna yardm etmekle hasenatna itirak etmek gibi ok faideleri elde edebilir. Ben kasemle temin ederim ki, bir kk risaleyi kendine bilerek yazan adam, bana byk bir hediye vermi hkmne geer. Belki her bir sahifesi, bir okka eker kadar beni memnun eder. kinci Makam : Maatteessf Risale-i Nurun, imsnsz ve emansz cins ve ins dmanlar, onun elik gibi metin kal'alarma, elmas klnc gibi kuvvetli hccetlerine mukabele edemediklerinden, ok gizli desiseler ve haf vastalarla, haberleri, olmadan, yazanlarn evklerini krmak ve ftur vermek ve yazdan vazgeirmek cihetinde seytancasma hcum edip darbe vuruyorlar. Hususa burada ihtiya pek ok ve yazclar pek az, dmanlar pek kuvvetli, ksmen talebeleri mukavemetsiz olduundan, bu memleketi, o nurlardan bir derece mahrum ediyorlar. Benim ile hakikat merebinde sohbet etmek ve grmek isteyen adam, hangi risaleyi asa, benim ile deil, hdim-i Kur'an olan stadiyle grr ve hakaik-i ima-niyeden zevkle bir ders alabilir. Aadaki mektup, Said Nurs Hazretlerinin, bizzat nefsi hakknda talebelerine verdii ders olarak gayet manal ve gerek bir keml eseridir : Risale-i Nur Talebelerinden bir ksm kardelerimin, benim haddimin ok fevkinde hsn- zanlarn tdil etmek iin ihtar edilen bir muhaveredir: Bundan krk sene evvel, byk kardeim Molla Abdullah (Rshmetullahi Aleyh) ile bir muhaveremi hikye ediyorum: O merhum kardeim, evliya-i azmeden Hazret-i Zi-yaeddinin (Kuddise Srruhu) has mridi idi. Ehl-i tarikata, mridinin hakknda mfridane muhabbet ve hsn- zan etse de, makbul grdkleri iin, o merhum kardeim dedi ki: (Hazret-i Ziyaeddin, btn ulmu biliyor; kinatta kutbu zam

gibi, hereye ttla var.) Beni, onunla rabtetmek iin harika makamlarn beyan etti. Ben de o kardeime dedim ki: (Sen mbala ediyorsun. Ben onu grsem, ok mes'elelerde onu ilzam edebilirim. Hem sen, benim kadar hakik onu sevmiyorsun. nk, kinattaki ulmlar bilir bir kutb-u zam suretinde tahayyl ettiin bir Ziyaeddin seversin; yni o unvan ile balsn, muhabbet edersin. Eer perdei gayb alsa, hakikati grlse, senin muhabbetin ya zail olur veyahud drtte birisine iner. Fakat ben o zt- mbareki, senin gibi pek cidd severim, takdir ederim. nk snnet-i Se-niye dairesinde, hakikat mesleinde, ehl-i imana hlis ve te'sirli ve ehemmiyetli bir rehberdir. ahs makam grlse, deil geri ekilmek, vazgemek, muhabbetde noksan olmak, bilkis daha ziyade hrmet ve takdirle balanacam. Demek ben hakik bir Ziyaeddini, sen de hayal bir Ziyaeddini seversin). Benim o kardeim, insaf ve mdakkik bir lim olduu iin, benim nokta-i nazarm kabul edip takdir etti. Ey Risale-i Nurun kymetli talebeleri ve benden daha bahtiyar ve fedakr kardelerim! ahsiyetim itibariyle sizin ziyade hsn- zannnz, belki size zarar vermez; fakat sizin gibi hakikat-bn ztlar, vazifeye, hizmete bakp, o noktada bakmalsnz. Perde alsa, benim bada aaya kadar ksuratla lde mahiyetim grnse, bana acyacaksnz. Sizi kardeliimden karmamak iin, ksuratm gizliyorum. Gerekten keml ve hikmet belirtisi bu szlerden alnacak ders aynen stadn emriyle, hayal Said Nrs'yi deil, hakiksini semektir, ve o da btn erginlik ve olgunluu ile mevcuttur. Bedizzaman'm Kastamonu mektuplar, Nur ve Nurculuk dvasn ve onun btn metod ve ahsiyetini izah eder mahiyettedir. imdilik onlar, bu bahisler zerindeki kymet hkmn vereceimiz son safhaya erteleyerek hdiseleri takip edelim. DENZL: Bedizzaman'm Kastamonu evresinde gittike genileyen kvlcm sahas tekrar rejimi tellandryor ve kendisine ikinci bir tevkif muhakeme a atlmasna sebep oluyor. tham, her zaman olduu gibi udur : __ Gizli cemiyet... Halk rejim aleyhine tahrik... nklplar kknden ykma teebbs... Mustafa Keml hakknda Deccl ve Din ykcs gibi tbirler... 1943 ylnda, 126 talebesiyle beraber, onu, Denizli Ar Ceza Mahkemesine sevkediyorlar. Nur Risaleleri toplatlyor ve hibir eyden anlamaz, derme - atma bir vukuf ehline inceletiliyor. Bedizzaman'm itiraz: Bu vukufsuz vukuf ehli, Nur Risalesini tetkik ehliyetinde deildir. Byk ehirlerden, ilm yetkisi olan bir vukuf ehli tekil ettirilsin! Gerekirse Avrupa'dan mtehassslar getirilsin! Eer onlar bir su bulurlarsa en ar cezaya razym! Ankara'da profesrler ve din limlerinden mrekkep vukuf hey'etinin hkm : Bedizzaman'm siyas bir faaliyeti yoktur! Onun mesleinde cemyetilik ve tarikatilik mevcut deildir! Eserleri ilim ve iman mevzuundadr ve Kur'ann bir tefsiridir. Hususiyle Bedizzaman'm, kendisini Mehdi iln ettii isnad zerinde duruluyor. Bu ithama kar verilen cevab Said Nurs isimli eserden aynen iktibas edelim : B'akis, Bedizzaman'm hibir mnevi makam dva etmedii, kendisinin bir hi olduunu iddia ettii, bakalar tarafndan verilen manev rtbe ve makamlar da kabul etmedii ve ehl-i ilim olan ztlarn, onun Mehdi olduuna dair yazdklar ilm mektuplar ald vakit iddetle hiddet ederek, onlar reddedip hatrlarn krd tahakkuk ediyor. Aramalarda ele geirilen mektuplarda bu vaziyet meydana kyor. Nihayet, mahkeme ittifakla 16.6.1944 tarih ve 199/136 sayl beraet kararn veriyor. Yz otuz para Risale-i Nur klliyatnn hepsine serbes-tiyet verip, sahiplerine tamamen iade ediyor. Beraat kararn, Temyiz Birinci Dairesi, 30.12.944 tarihli ilmla ittifakla tasdik edip, Risale-i Nur dvasnn hakkaniyeti kaziyye-i muhkeme hlini alyor. Bedizzaman Said Nurs ve talebelerinden bir ksm, hapiste dokuz ay kaldktan sonra beraat karar zerine tahliye ediliyor. Fakat Said Nurs Hazretlerini, hapishanede zehirliyorlar, lm tehlikesi geiriyor! Cenab- Hakk'm inayetiyle kurtuluyorsa sa, tarihte hibir kimseye yaplmyan zulm, ikence ve

ihanetlere mruz braklyor Bedizzaman, gizli dinsiz mnafklarn tahriktiyle girdii btn mahkemelerde olduu gibi, bu idam plniyle verildii mahkemede de hak hakikati, pervaszca ve lm hie sayarak haykryor. i* stad Bedizzaman, Denizli hapsinde Meyve Risalesi ni te'lif etmitir. Bu risale, bilhare As-y Musa mecmuasnn banda neredilmitir. Meyve Risalesini, iki Cuma gnnde te'lif etmitir. Hapishanede bulunan btn Nur Talebeleri ve dier mahpuslar, Meyve Risalesini yazmlar, o risalenin hakikatleriyle itigal etmilerdir. Hapishaneye kt sokulmuyordu. O eser gizlice yazlmtr. Hatt kibrit kutusuna yazmlar ve bu gibi artlar altnda almlardr! Said Nurs'nin ektii, eski Roma katakomplarndaki. m'minlerin hayatndan farkszdr. Denizli mdafaasndan : Evet; biz bir cemiyetimiz ve yle bir cemiyetimiz var ki, her asrda, yz elli milyon dahil mensuplar var ve her gn be defa namazla, o mukaddes cemiyetin prensiplerine keml-i hrmetle alkalarn ve hizmetlerini gsteriyorlar. M'minler kardetir! kuds programiy-le birbirinin yardmna, dualariyle ve manev kazanla-riyle kouyorlar. te biz bu mukaddes cemiyetin efradndamz ve husus vazifemiz de, Kur'anin iman hakikatla-rni tahkiki bir surette ehl-i imana bildirip, onlar ve kendimizi idam- ebedden ve daim, berzah haps-i mnfe-ridden kurtarmaktr. ir dnyev ve siyas ve antrikali cemiyet ve komitelerle ve bizim medar- ittihammz olan cemiyetilik gibi aslsz ve mnsz gizli cemiyetle hibir mnasebetimiz yoktur ve tenezzl etmeyiz. Dnyaya karmak arzusu bizde bulunsayd, byle sinek vzlts gibi deil, top gllesi gibi ses ve patlak verecekti. Divan- Harb- rfde ve Mustafa Kemlin hiddetine kar divan- riyasette iddetli ve dokunakl mdafaa eden bir adam, on sekiz sene zarfnda kimseye sezdirmeden dnya entrikalarn eviriyor, diye onu ittiham eden, elbette bir garazla eder. Bu mes'elede, benim ahsmn veya baz kardelerimin kusuriyle Risale-i Nura hcum edilmez! O, dorudan doruya Kur'na balanm! ve Kur'n dahi Ar- Azam ile baldr. Kimin haddi var, elini oraya uzatsn, o kuvvetli ipleri zsn. Hem, bu memlekete madd ve manev bereketi ve fevkalde hizmeti, otuz yt- Kur'niyenin irt ile ve mam- Ali Radiyallahu Anhin keramat- gaybiyesiyle ve Gavs- Azamn kat' ihbariyle tahakkuk etmi olan Risale-i Nur, bizim di ve ahs kusurumuzdan mes'ul olmaz ve olamaz ve olmamal! Yoksa bu memlekete hem madd, hem manev, telfi edilmiyecek derecede zarar olacak. Baz zndklarn eytanetiyle Risale-i Nura kar evrilen plnlar ve hcumlr.r, naallah bozulacaklar. Onun akirdleri bakalara kyas edilmez; dattrlmaz, vazgeirilmez, Cenab- Hakkn inayetiyle malp edilmezler! Eer madd mdafaadan Kur'n menetmeseydi, bu milletin can damar hkmnde, umumun tevecchn kazanan ve her tarafta bulunan o kirdler, eyh Said ve Menemen Hdiseleri gibi cz' ve neticesiz hdiselerle bulamazlar; Allah etmesin eer mecburiyet derecesinde onlara zulmedilse ve Risale-i Nura hcum edilse, elbette hkmeti ifal eden zndklar ve mnafklar bin derece piman olacaklar! Elhsl; madem biz ehl-i dnyann dnyalarna ilimiyoruz, onlar da bizim hiretimize, iman hizmetimize karmasnlar! Liklik bahsinde szleri bir harika ve meydan okuyuu ahane : ite ey mddeiumumi ve mahkeme azalar! Elli seneden beri bende bulunan bir fikrin aksiyle beni ittiham ediyorsunuz! Eer lik cumhuriyet soruyorsanz; ben biliyorum ki, lik mns, bitaraf kalmak, yni hrriyet-i vicdan dsturiyle dinsizlere ve sefahetilere ilimedii gibi, dindarlara ve takvclara da ilimez bir hkmet telkki ederim. On senedir imdi yirmi sene oluyor ki, hayat- siyasiye ve itimaiyeden ekilmiim. Hkmet-i cumhuriye ne hl kesbettiini bilmiyorum. EPiyazbil-lh, eer dinsizlik hesabna, imanna ve hiretine alanlar mes'ul edecek kanunlar ynpan ve kabul eden bir dehetli sekle girmi ise, bunu size bil-perva iln ve ihtar ederim ki: Bin canm olsa, imana ve hiretime feda 'tmeye hazrm. Ne yaparsanz yapnz! Artk Said Nurs, iman urunda lme kadar gitmeye kararldr :

Efendiler! Otuz - krk senedenberi ecnebi hesabna ve kfr ve ilhd nmna bu milleti ifsad ve bu vatan paralamak fikriyle, Kur'an hakikatna ve iman hakikat-larna her vesile ile hcum eden ve ok ekillere giren bir gizli ifsat komitesine kar, bu mes'elemizde kendilerine perde yaptklar insafsz ve dikkatsiz me'murlara ve bu mahkemeyi artan onlarn Mslman kisvesindeki propagandaclarna hitaben, fakat sizin huzurunuzda zahiren sizin ile bir ka sz konuacama ms'aade ediniz!.. Tecrid-i mutlakta ve haps-i mnferidde Mevkuf SAID NURS Fakat beraet karar zerine susmaya mecbur oluyor. Ayn eserden okumaya devam edelim : Denizli Ar Ceza Mahkemesinin beraat karar neticesi olarak, Risale-i Nur, ekser vilyet, kasaba ve kylerde yaylm ve Nur talebeleri ksa bir zamanda yzbinle-rin fevkinde oalmtr. Risaleler teksir ile nere balanm ve bir mddet iinde 947 senesi sonlarnda, stad ve talebeleri nc defa olarak tekrar hapse alnmtr. Emirdandaki hayat, evvelki hayatna nisbeten ok daha a'aahdr. Hem, musibet ve ithamlara daha ziyade hedef olmu, daim tarassuda, hatt imhaya mruz kalmtr. Bununla beraber, Risale-i Nur geni dairede yaylm, niversite, me'murlar ve ehl-i siyaset muhitinde okunmaa balanmtr. Hep o serden : Said Nurs, Denizli'de iki ay kaldktan sonra, Afyon Vilyetinin Emirda kazasnda ikamete memur edilir. Emirdana 1944 senesi Austos aynda nefyedilir. lk nce onbe gn kadar bir otelde kalr, sonra kira ile bir eve yerleir; ev kirasn da kendisi verir. Emirdandaki hayat yle hlsa olunabilir: Dimi tarassut altndadr. Mahkemeden beraat kazanmas ve eserlerinin iade edilmesine ramen, serbest braklm deildir. Eskisinden daha ziyade kontrol ve mtemadiyen pencere ve kapsndan nezarete maruzdur. Mek-tublarmda da beyan ettii gibi: Denizli hapsinin bir aylk skntsn bazan bir gnde Emirdanda ekiyordu. stada yaplan bed muameleler ve taknlan tavr, Emirda ahalisince yakndan bilinmektedir. Denizli Mahkemesinin beraat zerine, mahkeme eliyle Nurlarn intiarna ve Said Nurs'nin hizmet-i imaniyyesine sed ekemiyen gizli dinsizlik komiteleri bu defa baka yollardan, idri makamlar evhamlandrp aleyhe geirerek hatt imhasna kadar alyorlard. Bu pln kat' idi. Bir beki, kaps nnden ayrlmazd. stad ile grebilmek pek mkld. Emirdanda ilk defa stadla yakndan alkadar olan alkanlar hanedan, kasabalarna nefyedilen bu lim ve fzl ihtiyar zta yaknlk dostluk gstermiler, hizmetine komular, srf lillh iin olan bu irtibatlarn s-i tefsir edenlerin yalan ve tezviratna al-drmyarak alkalarn gevetmemilerdi. Bir siyas memurun ifali ve (mhas iin yukardan emir aldk!) demesine aldanan bir bekiba, stadn penceresine geceleyin merdivenle karak yemeine zehir atm, ertesi gn stad zehirlenerek kvranmaa balamtr. Zehrin te'siri ok azm olduu hlde, kendisi (Cev-sen-lKebir gibi evrad- kudsiyelerin feyziyle lmden muhafaza olunuyorum. Fakat hastalk, zdrap ok iddetlidir.) derdi. Bir hafta kadar a, susuz denecek bir hlde perian bir vaziyette inlemi, sonra biiznillh ifa bulup, tekrar tashihat gibi Risae-i Nur vazifeleriyle itigale balamt. Bu iddetli hastalk zamanlarnda asla namazlarn terketmedi. Yalnz ikinci ve nc zehirlenmek zamannda tahamml gayrikabil bir hastalkta iki gn farzn yatanda ancak klabildi. / lm tehlikesi geirdii gnlerde, bir gece sabaha kadar yannda nbet bekleyip gz yalar iinde stada dikkat eden iki talebesi diyor: (Sabaha yakn, gzleri kapal olduu hlde doruldu, ellerini dergh- lhi yyeye ap yava bir sesle birka kelime ile Risale-i Nur hizmetinin inkiafna ve talebelerinin selmetine dua etti. Sonra baylm vaziyette yataa dt.) Hizmetini, sra ile iki gen talebesi ifa ederdi. Bir mddet onlar da menedilmise de, alkan talebeleri, hizmetinden asla vazgemiyerek yksek bir fedakrlk gsterdiler.

Emirda'nn resm byk bir memuru, bilhare Nurun kahraman bir talebesi olan arkadana: (Gizlice Said Nurs'nin imhas iin, gizli bir pln ve emir var!) demitir. te stada ysplan btn muameleler, byle bir plnn neticesi olarak cereyan etmitir. Bir iki defaya mnhasr deil, uzun seneler mddetince dimi olduu iin, yaplan zulm, tarassut ve manev bask ok elm ve ac idi. stad, ilk iki sene ar Camiine gider, cemaate itirak ederdi. Ekser gnler ikindi namazm camide klar ve yatsya kadar orada kalr, sonra evine gelirdi. ki sene byle devam etti; sonra Kaymakam, insanlarla gryor diye camiden menetti. Emirdanda ikameti zamannda bata sparta olarak ok yerlerde Nur risaleleri el yazsyla oaltlyordu. Risaleleri okuyup mstefid olanlardan stad grmeye gelenler pek oktu. Fakat ziyarete gelenlerden az bir ksm grebilmeye muvaffak ohrck. Daha ziyade Risale-i Nura keml-i sadakatla ve ihlsla hizmet etmeye kabiliyetli olanlar ve srf Lillh iin muhabbet ve uhuvvet tayanlar grebiliyordu. Grlyor ki Said Nurs Hazretlerine tatbik edilen zulm, idam veya devaml hapis gibi bir defaya mahsus bir i deil, in ikencesine benzer bir ey... in ikencesinde, kafasna tek tek ve ar ar su damlalar indirilerek ldrtlan mazlumlar gibi, stada, maddesini ve ruhunu lif lif yolucu ve kopartc bir muamele tatbik edilmektedir. Onun mazlumluundaki balca hususiyet de budur. Gya demokrasi tecrbesi yllanndayz. Halk Partisi henz iktidarda olmasna ramen birok yeni parti kurulmu ve Amerika iazyikiyle, yni cebir yoliyle (!) memlekette zoraki bir hrriyet havas estirilmeye balanmtr. Fakat bundan din sahasnn ve Said Nurs'nin hissesi yoktur. Onu, nc tevkif ve muhakemeye arptryorlar. AFYON: Bu defa hesap sorma yeri Afyon... Said Nurs eserinden aynen takip edelim : 1947 senesinin son aylarnda, Afyon'dan sivil polis memuru, gya memleket apnda gizli bir din cemiyetin faaliyetine in olmak iin Emirda'na gelmilerdi. Basta Said Nurs olarsk Nur Talebelerini tesbit etmee alyorlard. Sudan bahaneler icad etmee tevessl ettiler. Bir numunesi udur: Bir sivil memur, bir kda yazyor: (Said'in hizmetisi buradan Said'e rak ald) ve rakc dkknnda sarho ve akl yerinde olmyan bir adama bu kdn altna imza atmasn teklif ediyor. O adam diyor: Tvbeler olsun, bu yalan kim imza eder? Sonra o kd imzalatmaa alan, fakat muvaffak olamyan memur, ayn gece acip bir hdisede, iledii hatasnn tokadn yiyor: Beraber rak itii adamlarla dere kenarnda gezerken aralarnda bir kavga cereyan eder. O bedbaht adama orada bir gzel dayak atyorlar ve tabancasn da alyorlar. stad, faytonla kra kt zaman drt be gn md-detince be tayyare, stad takip ediyor. stad, evine girdii zaman onlar da Emirda'dan ekiliyorlar. stadn srf iman, uhrev hizmet-i Kur'niyesine yanl mnlar verdirerek aleyhde propaganda yaplyor ve yukar makamlara yanl aksettiriliyor. Risale-i Nurun teksir makinesiyle intiar ve Anadolu'da Nurlarn gittike inkiaf karsnda bu iman hizmeti durdurmak maksadiyle harekete geen gizli dinsiz komiteler, hkmete evham verdirerek, aleyhte tarikat yapyorlar. Emirda, sparta, Kastamonu, Konya, nebolu Safranbolu, Aydn gibi daha bir ok vilyet kasaba ve kylerdeki Nurcularn evlerinin aranmasna emir veriliyor. Nihayet 947 senesinin son aynda stad Said Nurs ve onbe kadar Nur Talebesi Emirda'dan alnarak Afyon'a getirilir ve sorgularn mteakip tevkif ediliyorlar. Ve dier vilyetlerdeki Nur Talebeleri de tevkif edilerek Afyon'a celbediliyor. Bylece nc Medrese-i Ysufiy-ye hayat balyor. Bu defa adalete, politikay eli bo dndrmemesi iin her telkin yaplyor ve ortada tek delil bulunmad hlde, kanaate dayanlarak hkm veriliyor : Said Nurs 20 ay'a, Nur talebelerinden 22 kii de 6 ar ay'a mahkm!.. Hep o eserden : Tabi, mahkmiyet karar hemen temyiz ediliyor. Temyiz Mahkemesi ksa bir zamanda tetkikatn bitirerek, (Madem, Bedizzaman Said Nurs Denizli Mahkemesinde ayn sutan beraat etmi,

Denizli Mahkemesinin karar hatal da olsa, Temyizin tasdikinden geen bir dava tekrar taht- mahkemeye alnamaz!) diye, verilen mahkmiyet kararn esasdan bozuyor. Bunun zerine yeniden muhakeme balyor. Sululardan, ne istedikleri soruluyor. O, tamamen masum olan Nur talebeleri, Temyiz Mahkemesinin kararna uyulmasn istiyorlar. Afyon Mahkemesi, Temyizin kararma uyulup uyulmyacan uzun uzadya dnyor. Nihayet uyulmasna karar veriyor. Sonra da, noksanlarn ikmali iin almaa balyor. Fakat, bu alma* bir trl tamamlanmyor ve mahkeme mtemadiyen talik ediliyor. Bedizzaman ve talebeleri, hkm kat'iyyet kesbetmeden verilen ceza mddetini hapishanede geirdikten sonra tahliye ediliyorlar. Bedizzaman Hazretleri Afyon'da bir mddet ikamet etmitir. Bu esnada, cezasn ektii ve Temyiz Mahkemesi mahkmiyet kararn tamamen lehine bozduu hlde, polise, kaps nnde geceli gndzl nbet beklettiril-mitir. Hapisten ktna piman etmiler ve zulm ve tazyikat devam ettirilmitir. ki senelik ezici ve eritici bir hapisten kt hlde, hastaln sormak iin gelenler dahi yanna braklmamtr. Tarihe-i hayatnda grld gibi. Rusya'da, Rus kumandan ona serbestiyet verdii hlde, z vatannda ve bu mbarek ve muazzez mil-let-i slm iin her eyini feda eden Bedizzaman'm bayram ziyaretine gelenler dahi, resm me'murlar tarafndan ziyaretten menedilmitir. Hatt hizmetisiyle konuanlar grlnce, (Sen, Bedizzaman'm hizmetisiyle konutun!) diye tazyikat yaplarak hviyetleri tesbit edilmitir. Btn byle kanunsuzluklar halk Bedizzaman'a bir kat daha yaklatrm, eserlerini arayp bulmak hususunda deta bir kam te'siri husule getirmitir. Bedizzamai aleyhinde propaganda yapan ve yaptranlardan ise fersa-larc?. uzakatrmtr. Bedizzaman'a olan teveceh-ii mme krlmaa alldka, millet ve genlik, hususan yksek tahsil genliinin hrmet ve ball artmtr. Said Nurs, Afyon Hapishanesinden 1949 Eyllnn birinci gnnde kt. Onu, iki sivil memur arasnda bir faytona bindirip bir eve gtrdler. Hapisten kurtulduu ve mahkmluunu tamamlad hlde hapishane kapsnda kollarn gerip: Oh, serbestlie kavutum! Demesine imkn verilmeyen insan... Hapishane ii mahkmluundan hapishane d mahkmlua... Bedizzaman'm Afyon Hapishanesinden kn takip eden devre, artk Nur talebelerinin byk mikyasta genilemeye balad ve bu dvann heyelnlat mevsimdir. Afyon hapsine kadar geceleri evine kimseyi kabul etmeyen Bedizzaman, ondan sonra yakn talebelerinden, hizmetine bakan bir evrenin iine girmitir. Bu vaziyet artk onun, manev bir bulduu kardelie doru gittii ve yksek tahsil genliine doru sirayet yollar mnsna.gelebilir. Bu vaziyetin meydana gelmesinde belki en byk mil, ona edilen zulmler ve reva grlen hapislerdi. Allah, kendi tabirleriyle zahmeti rahmete eviriyordu. YNE EMRDA VE... Bedizzaman, Afyon'daki evinde iki ay kadar hayat .srdkten sonra Emirdana dnd. Orann Nur talebeleri hemen etrafn aldlar ve hizmetini grmeye baladlar. Dva planlanmaya balam ve faaliyet esaslar (5) madde hlinde tespit edilmiti. Bizzat Nurcularn ifadesiyle : 1 Muhtelif vilyet, kasaba ve kylerdeki Nur Talebeleri, bulunduklar muhitlerinde Nurlar okumak, yazmak, okutmak ve nerine almak... 2 sparta ve nebolu'da, teksir makinesiyle Nur Risalelerinin mecmualar hlinde teksiri ve etrafa neri... 3 Ankara ve stanbul'da, muhtelif halk tabakalar arasnda, hususan niversite ve dier mekteb talebeleri, genler, memurlar ve hanmlar arasnda Nurlarn yaylmas, okunmas, $isale-i Nur dvasna oklarn yakn manev alkalar... Bunlardan halis fedakrlar ve imn hadimlerinin kmas... Nur imnn, bu iki byk merkezde hararetle inkiaf... 4 Kitablarn iadesi ve yeniden baz yerlerde Nurlara ve talebelerine ilimek, dolaysiyle resm makamlarla mnasebet... Risale-i Nurun, vatan ve milletin, esl-i tinin saadetine

vesilesi cihetinin duyurulmas..., isbat edilmesi... Yeni Trk Hkmetinin, Kur'nn bu yeni ve ekmel Nuruna takdirle bakmas... En modern nesir vasitasiyle hem Anadolu'ya, hem lem-i slama ve insaniyete duyurulmasnn temini... 5 Bata Diyarbakr olarak, ark Vilyetlerinde Ri-sale-i Nurun intiar... te, Said Nurs, Afyon hapsinden tahliye edilip Emir-da'na geldii zaman, nazarndaki hizmet safhalar bu surette idi; ve merkez-i hkmetle de hizmet itibariyle alkadard. Bu zamana kadar Nur hizmeti, ancak risalelerin yazlp oaltlmasna mnhasrd. stad da, Barla'danbe-ri daima has talebeleriyle, Nurlarn nerine alanlarla grm, onlar hizmetlerinden dolay tebrik ve teci etmiti. Bu tarihten sonra mektebliler ve me'murlar Nurlara mteveccih oldular. Nur hizmetini hayatlarnn gayesi addeden ve bu hizmetle vatan, millet ve slniyete en byk fayday temin eden talebeler meydana karak hizmete baladlar. Bedizzaman Hazretleri Emirda, Eskiehir ve sparta aras dolatrlr ve Nur Risalesi evresi her n biraz daha genilerken nn ekavat devri son demlerini yaamaktadr. Nihayet Mays 1950 ve Demokrat Parti zaferi... Bu zafer veya Halk Partisi hezimetiyle, vatan saran karanlklarda hafif bir atlama ve k szntlar grnnce, Bedizzaman Hazretleri Adnan Menderes'e bir mektup gnderiyor. Bu mektupta, bir sulu yznden bir masumu yakmann hibir kanuna uymayaca ve slm kardelii dumurken rk ve kavim birliinin hibir kymeti olamayaca ihtarndan baka bir ey, hususiyle iktidara gelii bir inklp belirten Menderes'in takip etmesi lzm slm prensip ve esaslarna ait baz tavsiyeler mevcuddur. Biroklarnda olduu gibi, onda da, Menderes'in mehur zmir konumasnda syledii: Bu memleket mslmandr ve mslman kalacaktr! Mslmanln btn icaplar yerine getirilecektir! Szleri byk bir mide kap am ve yeni rejimin Hkmet Reisine ba vurmaya yol amtr. te mektuptan birka satr : Ben ok hasta olduum ve siyasetle alkasz bulunduum hlde, Adnan Menderes gibi bir slm Kahraman ile bir sohbet etmek isterdim. Hl ve vaziyetim grmeye msaade etmedii iin; o sur konumak yerine, bu mektup benim bedelime konusun diye yazdm. ,/ Gayet ksa bir ka esas, slmiyetin kahraman olan Adnan Menderes gibi dindarlara beyan ediyorum. Birincisi: slmiyetin pek ok kanun-u esasisinden birisi (......) yet-i kermesinin hakikatidir ki, birisinin cinayetiyle, bakalar akraba ve dostlar mes'ul olamaz. Halbuki, imdiki siyaseti hazrada particilik taraftarl ile, bir caninin yznden pek ok masumlarn zararna rza gsteriliyor. Bir caninin cinayeti yznden taraftarlar veyahud akrabalar dahi eni gybetler ve tezyifler edilip bir tek cinayet yz cinayete evrildiinden, gayet dehetli bir kin ve adaveti damarlara dokundurup, kin ve garaza ve mukabele-i bilmile mecbur ediliyor. Bu ise, ha-yat- itimaiyeyi tamamen zir zeber eden bir zehirdir ve hariteki dmanlarn parmak kartrmalarna tam bir zemin hazrlamaktr. ran ve Msr'daki hissedilen hdise ve buhranlar, bu esasdan ileri geldii anlalyor. Fakat, onlar buras deil; bize nisbeten pek hafif, yzde bir nisbetindedir. Allah etmesin, bu hl bizde olsa, pek dehetli olur. Bu tehlikeye kar are-i yegne: Uhuvvet-i slmi-yeyi ve esas slmiyet milliyetini o kuvvetin temel ta said nurs cinayetlerini yapp, masumlar himaye iin, canilerin kendilerine mnhasr brakmak lzmdr. Fakat! Tezatl bir muhit ve bnyenin adam olan Adnan Menderes, slm dvasn apak ve tepeden inme bir davranla koruyabilecek ruha sahip deildir ve elinden muazzez byk stad Said Nurs'ye eski zulmleri gstermekten baka bir ey gelmeyecektir. Nitekim, Demokrat Parti iktidarnn ikinci ylnda, bu defa tevkifsiz olarak, Said Nurs hakknda yine takip balyor ve bu defa muhakeme stanbul'a intikal etmi bulunuyor.

STANBUL MAHKEMES: Said Nurs'yi stanbul Birinci Ar Ceza Mahkemesine verdiler. Sebep. stanbul'daki Nurcu niversitelilerin Genlik Rehberi isimli risaleyi bastrm olmalar ve mahut 163 nc maddenin harekete geirilmesi... 22 Ocak 1952 gn Bedizzaman, stanbul Birinci Ar Ceza Mahkemesi huzurundadr. Srtnda bir cbbe ve banda sar olduu hlde talebeleri ve uzaktan alkallar salonu doldurmulardr. Koridorlar da tklm tklm... ddianame ve vukuf ehli raporu... Raporda u ithamlar var : Genlik Rehberi kitab bir din propagandasdr. Genlie rehber olarak din esaslar alanmak isteniyor. Muharrir, kadnlarn rtnmesi tezini ileri srmekte ve bugnk giyini eklini slm usl ve ahlkna aykr grmektedir. Onca kadnn gzellii Kur'n edebine uymaktadr. Ayn zamanda din retimini istemekte, bylece devletin temel nizamlarn din llere balamak fikrini mdafaa etmektedir. Said Nurs, bu ind olduu kadar di ve beylik ithamlara hemen her muhakemede verdii cevapla mukabele ediyor; ve gayesinin kalblerde iman kurtarmaktan baka bir ey olmadn, devletin temel nizamlariyle de alkas bulunmadn ve zaten 30 ksur yldr politikaya srt evirdiini ve dnya ileriyle uramadn, dnya dvas gtmediini sylyor. te mdafaasndan en canl iki para : Hazret-i mer, hilfeti zamannda, di bir hristi-yan ile mahkemede birlikte muhakeme olundular. Halbuki o hristiyan, slm hkmetinin mukaddes rejimlerine dinlerine, kanunlarna muhalif iken, mahkemede, onun o hli nazara alnmamas aka gsterir ki, adalet messesesi hibir cereyana kaplmaz, hibir tarafgirlie kaymaz. Bu, din ve vicdan hrriyetinin bir ana umdesidir ki, komnist olmyan arkta, Garbda, btn dnya adalet messeselerinde cri ve hkimdir. Ben de, din ve vicdan hrriyetinin bu ana umdesine gvenerek yzlerce Ayt- Kur'niyeye istinaden, medeniyetin bozuk ksmna, hrriyet perdesi altnda yryen mutlak bir istibdada, liklik maskesi altnda din ve dindarlara kar tatbik edilen en ar bir baskya muhalefet etmi isem kanunlar haricine mi km oldum? Yoksa, Anayasann hakik ve samim mdafaasn m yapm bulundum? Hakszla kar, zulme kar, kanunsuzlua kar muhalefet hi bir hkmette su saylmaz, bilkis muhalefet meru ve samim bir muvazene-i adalet unsurudur. Btn dnyasn, hatt icab ederse hayatn, hatt hiretini dinine feda ettii, btn hayat ahadet eden, otuz be seneden beri siyaseti terkeden, mteaddid mahkemelerin o kadar incelemelerine ramen bu yolda bir delil bulunamyan, sekseni am, kabir kapsna gelmi, dnya metandan hi bir nesneye malik olmam ve ehemmiyet vermemi bir adam hakknda Dini, siyasete let ediyor diyen, yerden ge kadar, gkten yere kadar haksz ve insafszdr. VE BERAAT KARARI... KENDSYLE GRTM: Bedizzaman'm stanbul muhakemesi srasnda, bende, kendisini yakndan grmek ve slm yolunda rpman bu muhterem mcahidi gz ve kulak plnnda tanmak arzusu dodu. Sirkeci tarafnda oturduu mtevazi otele gittim. Otel, kapsndan itibaren Nur talebeleriyle doluydu. Kendimi haber verdim. Beni yu'Kar kata kardlar. O katta da, hizmetine bakan talebeler... Bu genlerin yzlerinde, ziyaretimden memnunluk duyduklarn iln eden mnlar... Beni dar ve iinde tek kiilik bir karyola bulunan bir odaya aldlar ve : te Necip Fazl! Der gibi bir eda ile huzuruna kardlar. Derinlerden bakan hummal gzlerin hkim olduu sakalsz bir nran ehrede, iine kapank bir hl... Heybet hissinden ziyade, dvasna teslim olmu ileke bir insan intiban aldm.

Beni Byk Dou faaliyetimle tanyorlar ve o tarihte, henz balarnda olduum hapislerimi biliyorlard. Bana iltifat ettiler ve aynen u kelimeleri sylediler: Seni Nr Risalesine 40 yl hizmet etmi (sene saysn tam hatrlamyorum; daha az veya daha ok olabilir) kabul ediyorum! Kendi kymet hkmlerine gre bu gayet cmert iltifata kranla mukabele edip huzurlarndan ayrldm ve ondan sonra kendilerini bir kere daha grmek frsatna eremedim. STANBUL SONRASI: Bedizzaman, stanbul'da ald beraat kararndan sonra Emirdana ekiliyor ve her zamanki iine kapank hayatn orada srdrmeyi uygun gryor. Bir Ramazan gn... Bedizzaman krlarda ve iiyle konumakta... Yanna bir jandarma baavuu geliyor. Baavuun arkasnda, ayrca, silhl, jandarma eri... avuun Said Nurs'ye hitab : Sen apkasz geziyorsun!! apka giymen lzm! Gel bizimle karakola! Zulmn bu kadar olur! Dalarda, i hayatna dalm, yalnz nefsini muhatap tutan ve ehir veya kasaba, sokak ve meydan dedikleri yerlerde boy gstermeyen bir insana bu teklif, (Giyyom - Tel) in selamlamaya mecbur tutulduu apka misalinden daha byk bir cinayet ve sefalet arzetmelAdir. Bedizzaman, hdiseyi arkasndaki makamlara ve talebelerine bildiriyor ve tazyikin bu den ekline mni olmalarn istiyor. Ankara'daki Nur talebeleri bu ikyet yazsnn bir kopyasn Samsun'da kan gazetemsi bir dergiye gnderiyorlar, dergi onu ve onun etrafnda birka yazy nerediyor ve hemen takibe uruyor. O sralarda Malatya hdisesi olmu, bugn artk posas bile rm bulunan, muharrirlik iddiasnda bir dnmeye, din gayretlisi, fakat inceliklerden habersiz birka ocuk gya bir suikast pln tertiplemi; ve dnmeden akan bir fincan kana mukabil, yeknu 200 yl hapsi geen bir ceza isteiyle 15 - 20 kii zindan boylamtr. Bu hapsedilenleri fikirde kkrtm olmak ithamiyle de tevkif edilenler arasnda Necip Fazl Ksakrek, Osman Yksel, Samsun'daki derginin sahibi ve ayrca bir muharrir vardr. Vaziyet aktr; Adnan Menderes'ten en cmert mikyasta himaye beklenilen bir anda, Malatya hdisesi dola-ysiyle topyekn din cereyan durdurulmakta, vicdanlar talan edilmekte ve mslman kadnlarn bartlerine kadar slm mahremiyet didik didik edilmektedir. Bu hl Said Nurs ve Nur talebelerine de sirayet ettiriliyor ve Samsun'da kan dergi ve yazlar mnasebetiyle bir Nur talebesi tevkif olunuyor. Bir de, bata Byk Dou bulunmak zere din mna tayan eserlere malm basnda mthi bir hcum... Nur Risalesi de aym hcuma hedef... Nurcularn evleri baslyor ve sandklariyle beraber dillerinin altna kadar her eyleri aranyor. Samsun'da muhakeme; ve istinabe ifade sonunda beraet... yoliyle verilen te ifadesinden bir para : Acaba, bu vatan ve dinin gizli dmanlarnn bu eedd-i zulm- nemrudnelerine kar, manev pek ok kuvveti bulunan bu fedakrn tahamml ve madd kuvvetle ve menfi cihette mukabele etmemesinin hikmeti nedir? ite bunu, size ve umum ehl-i vicdana iln ediyorum ki, yzde on zndk dinsizin yznden doksan masuma zarar gelmemek iin, btn kuvvetiyle dahildeki emniyet ve asayii muhafaza etmek iin, Nur dersleriyle herkesin kalbine bir yasak brakmak iin, Kur'n Hakm ona o dersi vermi... Yoksa bir gnde yirmi sekiz senelik zalim dmanlarmdan intikamm alabilirim. Onun iindir ki; asayii masumlarn hatr iin muhafaza yolunda haysiyetini, erefini tahkir edenlere kar mdafaa etmiyor ve diyor ki: Ben, deil dnyev hayat, lzum olsa hiret hayatm da millet-i slmiye hesabna feda edeceim.

Bu szler, Said Nurs'nin nefs gveni ve ileriye atl bakmndan pek mnid ardr. pervaszca BALILARI YAZIYOR: Ondan sonra Bedizzaman sparta'da... 1953 senesi yaz aylarnda stad Emirda'ndan sparta'ya geldi. sparta'da pek ok sdk talebeleri vard. Daha evvel gnderdii mektuplarnda sparta'y taiyle, top-rayle mbarek olarak tavsif ediyor ve Risale-i Nur'un zuhuru ve intiariyle vcud bulan manev hayatnn idamesine en kuvvetli medar sparta olduunu beyan buyu-ruyordu. Filhakikat sparta, stadn bu iltifatna lyk olduunu uzun senelerdeki hdiselerin ahadetiyle isbat etmi ve gstermitir. nk, Risale-i Nur'un birinci medresesi ve te'lif yeri olan Barla, sparta'nn bir nahyesidir. Risale-i Nur'un byk mecmualar burada te'lif edilmitir. Yine Nurcularn kalemiyle : Nurcular aleyhine umum bir dva almas iin sparta mddeiumumilii hareket geti. Sekseni mtecaviz Nur Talebesi hakknda iddianame hazrland ve dosya sorgu hkimliine tevdi edildi. Emniyetin pek ok gizli mensuplar, Nur Talebeleri arasnda dolamaya, her hareketlerini kontrola baladlar. Ankara, stanbul, Adapazar, Safranbolu, Karabk, Dinar, nebolu; Van gibi yerlerde aratrmalar sorgular yapld. Yaplan btn tetkikat ve taharriler neticesi: Vatan, millet aleyhinde zerre kadar bir hareket bulunmayp, bilkis her vatandan gsn iftiharla kabartacak ilm, imn, vatan hizmetler, okutmak ve nerine almaktan baka bir gaye ve maksadlar bulunmad anlalma-siyle, (Nurcularda su bulamyoruz, medar- mes'uliyet bir hareket ve faaliyetleri grlmemitir.) diye umumen kanaat getirildi. Bu soruturmalar, Kisale-i Nurun hakkaniyetinin anlalmasna vesile oldu. Neticede Nurlarn beraatna karar verildi. Urfa ve Diyarbakrdaki faal Nur Talebeleri birer medrese-i Nuriyye kurdular. Kisale-i Nuru her snf halktan, bilhassa talebelerden, genlerden gelen cemaata okumak suretiyle ilm derslere baladlar. Bu zamanda pek ehemmiyetli olan talebe-i ulmun erefini ihya ettiler. ark havalisinde byk hizmet-i imniyye ifa olundu. Bir aralk Diyarbakr'da orada Nurlarla imna ve Kur'na hizmet eden faal bir Nur Talebesi aleyhine dva ald, beraatla neticelendi, m'minlerin srr ve minnettarlna vesile oldu. Afyon'da da devam eden mahkeme neticelendi. 956 tarihinde, Risale-i Nuru inceleyen Diyanet leri Mavere Kurulu verdii bir raporla, Risale-i Nurun imn ve ahlk tekemmlta hizmet hususundaki vasfn iln etti. Afyon mahkemesi de bu rapora istinaden, Risale-i Nur eserlerinin beraatna ve serbestiyetine karar verdi; h-Triim kat'ileti. Afyon Mahkemesinin beraat kararndan sonra, sparta Sorgu Hkimlii de men-i muhakeme karar verdi. Bylece, Risale-i Nur, birok adl szgelerden geerek umum ve klli bir serbestiyet ve hsn- kabule mazhar oldu. Daha sonra, eski gz ars Barla; ve artk memleket d slm lkelerinde de akisler toplamaya balayan Nur Risalesi faaliyetine devam... Artk, Demokrat Parti devrinin son gnlerine ve o-nunla beraber Said Nurs Hazretlerinin de son demlerine yaklamaktayz. SON DURAK URFA: Sene 1960... Byk srprizler yl... Bedizzaman, 90 mc yandan birka yl eksik bir brn son mevsiminde... Hizmetindeki talebelerine, bir gn, n bir emir veriyor : Arabay hazrlatnz! Gidiyoruz!. stikamet Urfa... ofrle beraber sdk talebesi, refakatinde... Maddesi son derece yorgun ve bitkin... Fakat ruhu ayakta... yle ki, son demine kadar namazlarn daima vaktinde ve ayakta ed edecektir.

Konya'ya geldikleri zaman bitkinlii artyor ve orada sabah namazn araba iinde ve oturarak klyor. O srada ve o vaziyette kendisini bulan Ramazann da hakkn tam ed ediyor, hibir zre snmyor ve hibir gn orucuna feda etmiyor. Urfa'da bir otelin st katnda ve lm deine uzanm durumda... Emniyet tekilt ise, onun sparta'dan ayrlndan biraz ge bilgi sahibi oluyor ve nereye gittiini bilmedikleri iin btn memlekete telsizle (alarm) iareti vermeye balyorlar. Urfa'da bir dzine polis oteli iinden ve dndan saryor. Yanndaki talebesi de Emniyete gtrlp hesaba ekiliyor: stadnz buraya niin getirdiniz? Kimden izin aldnz? Hibir eyden haberimiz yok! Biz stadmzn emrine tbiyiz! Talebelere, ileri Bakanlndan emir geldii ve Said Nurs'yi aldklar gibi hemen sparta'ya dnmeleri ihtar ediliyor. Ar hastadr, diyorlar; yerinden kprdayamaz! Hibir tarafa gtremeyiz! Polisler soruyor : Ya nasl gelebildiniz? Ancak gelebildik. Hastalk da yolda iddetlendi! Cevabmz kat'dir. Yerinden kaldramayz! Hakkndaki bir eserden aynen : stadn hizmetinde bulunan talebeler byle deyince, Emniyet Mdr kzyor, onlara kyor: Siz, stadnza byle bal iseniz, ben de mirime yle balym. Emrediyorum: Derhal iki saat zarfnda burasn terkedeceksiniz. Doru, geldiiniz yere gideceksiniz! O srada stadn avdete hazrlandn haber alan halk, galeyana geliyor, tazyik olunmamas iin uraya buraya mracaatlar balyor. Vaziyetten haberdar olan D.P. Urfa ubesi Reisi koa koa Emniyete geliyor. Emniyet Mdrn teskine alyor: Ne oluyor? Neye bu derece tazyik ediyorsunuz? Cani mi bu adam? Efendim, bizzat Vekil beyden emir var.. Derhal geldii yere dnecek! Canm, adamcaz iddetli hasta, kprdanacak hlde deil. Yolda lr, ok muhterem bir zattr bu! Misafir olarak buraya gelmi.. Bu kadar tazyike lzum yok.. Meseleyi anlayalm, dinliydim. Efendim, Ankara'dan gelen emir ok iddetli ve kat'... Derhal dnmesi icabeder. Emniyetin bu kat' hareketi karsnda stadn hizmetindeki talebeler, kouyorlar, hastahne batabipliine bir dileke gtryorlar. Yola devam edemiyecek hlde olduunu arz ile muayenesini istiyorlar. Fakat yetiemiyorlar. Hastahneye varnca mesai saati gemi bulunuyor. Yarn geliniz, diyorlar... Talebeler otele gelince polislerle karlayorlar. Raporu almak iin hastahneye gittiklerini sylyorlar. Polisler, stadn arabasn, arabann anahtarn alyorlar. Akam zeri polisler tekrar geliyorlar. Diyorlar ki: Emir kat'dir. Dahiliye Vekilinin emrini yerine getirmeye mecburuz. Biz ieri girmiyelim, siz stada syleyiniz! Talebeleri diyor ki: Biz syliyemeyiz. Siz kendiniz syleyiniz! stada haber veriyorlar; Emniyet miri sizi ziyaret eimek istiyor. stad : Gelsinler! Diyor. Emniyet Amiri stadn yanna giriyor. Emrin kat' olduunu sylyor. stad: Ben imdi hayatmn son dakikalarn geiriyorum. Sizin vazifeniz, imdi su bulup getirmektir. Ben gidemi-yeceim. mirinize ylece bildiriniz! Emniyet Amiri ve polisler mteessir oluyorlar. Israr etmiyorlar, Gidiyorlar. Vaziyeti, tabi Dahiliye Vekiline arzediyorlar. Ertesi gece stadn hizmetinde bulunan talebesi stadn yatt odada kalyorlar. Herhangi bir taarruza kar gelebilmek iin kapy iten kilitliyorlar. Bedizzaman Hazretleri o akam vefat ediyor. Bu defa polisin tazyiki : Hemen defnedilsin!

Vali, Bedizzaman'm kabrini Halilrrahman gibi muazzam bir makamda hazrlatyor. 24 Mart 1960... Btn Urfa ayakta... Ayn eserden : Byk bir cemaatle cenazesi Ulu Camide Halilr-rahmanda hazrlanan kabre gtrlyor, dualarla defnediliyor. Merhum stad Halilrrahmanda iki kubbeli lhid hakknda halk arasndaki rivayetlere gre Urfa'da eyh Mslim Efendi nmnda bir zt, alt sene kadar evvel Ha-lilrrahman tamir ettirdii srada ayrca kendisi iin iki kubbeli geni bir yer yaptryor. Sonra ryasnda ons yle deniliyor: Sen kendine baka bir yer yaptr! O yerin sahibi var. Buraya o gelecek! Ryada iki defa bu emir kendisine tebli ediliyor. Bunun zerine eyh Mslim Efendi burasn olduu gibi brakyor, kendisine umum mezarlkta bir kabir hazrlatyor. te, diyor halk; merhum stad Said Nurs'nin defnedildii kubbeli yer, bu mahaldir. stad defnedildikten sonra hizmetindeki talebelerle Urfa'daki talebeler kabrinde nbet bekliyorlar. Talebeleri orada ikamet ettikleri srada 27 Mays-lar hkmete el koyuyor. Asker inzibat memurlar geliyor, Nur talebelerinin btn kitaplarn, mektuplarm, evrakn alyorlar. Kendilerini de tevkif ederek ancak mazgal gibi bir delii olan bir yere tkyorlar. Dar, ufunetli bir mr.hzen. Oniki kii kadar mevkuf orada stste. htilttan menedilmiler. O mazgal deliinden baka nefes alacaklar yer yok. Hava yok. Ik yok? Yatacak yer yok. 27 Mays gece hareketi, imn feadileri olan bu Nurcular hakknda her Revirden daha zlimdir. Hllerini Nurculuk adl eserden takip etmekte devam edebiliriz : Oturduklar zamsn zor syorlar deliklerine... Jandarmalar mevkuflars diyor : eriden gelen ufunetten biz burnumuzu bu delie yanatramyoruz. Siz nasl tahamml ediyorsunuz? Gnde ancak bir defa sngllerle abdeste karlyorlar. Hibir sular olmayan masum talebeler, be -alt gn bu teerithnede, bu asker nezarethanede kalyor-lar.Ayn zamanda polisler merhum stadn kabrine de gidiyorlar. Oradaki Kur'nlar, Nur Risalelerini topluyorlar. talebelerini Bir hafta sonra, Bayram gn stadn garnizon dahilindeki daireye aryorlar : Sizin, diyorlar; hepinizi yle yapacaz, byle yapacaz! Talebeler: Bizim cezaya mstahak bir suumuz yoktur. Fakat siz, unu, bunu yapmak istediiniz takdirde, biz, sizin yapmak istediiniz eye hazrz! nk silhlar, sngler sizin elinizde... Binba, stadn hizmetini gren Zbeyr'e hitap ediyor : Siz Nur Talebesi deil misiniz? Elhamdlillah Nur Talebesiyiz ve bununla iftihar ederiz! Siz Risale-i Nur okuyor musunuz? Evet, okuyoruz. Bu Risale-i Nur nedir? Kur'n- Kerm'in gzel bir tefsiridir. Baka okuyacak kitap yok mu? Vardr. Fakat bu eserler imn ve slmiyeti tahkika mstenid bir surette tlim ediyor. mnn erknn, sl-mm esaslarn aklen, mantken en gzel ekilde tedris ediyor. mnimz kuvvetlendiriyor. Ruhumuzu nurlan-dryor, bu itibarla bunlar okuyoruz ve okumakta devam edeceiz, okumaktan vaz gemiyeceiz. Siz madd menfaat iin alyorsunuz! Hayr! stad bu dnyada menfaat iin almad gifr, ona ittibaen biz de menfaat iin almyoruz. Btn hayatmz, ef'al ve harektmz bunun ahididir. Dier talebeleri de isticvabdan birka saat sonra vilyet dairesindeki asker hkimin huzuruna getiriyorlar. Hkim bunlara diyor: Btn kitaplarnz, her eyinizi geri vereceiz! Cezay mucip bir ey yoktur!

Bir mddet sonra bu cesur Nur Talebelerini Urfa'dan azaklatryorlar. Derken, Byk stad Said Nurs Hazretlerinin 35 yl sren mazlumluk hayat yetmiyormu gibi, zulm sras mbarek naama geliyor. Lhdi ap naam bir uak iinde mehul bir semte karyorlar ve bylece izini siliyorlar. 1960 Temmuz aynn ortasnda Bedizzaman Hazretlerinin kardei Abdlmecid Efendiyi Konya'da Vilyet ma-Tcamna aryorlar ve mezarn naklini istemi gibi zorla "bir kt imzalatyorlar. Kabir alyor. Cesed hi bozulmadan, lm anndaki tazeliini muhafaza etmektedir. Tabut asker bir uakla, Eridir taraflar sanlan yere gtrlp gmlyor. bir Hl mehul... KIYMET HKM: Evvel, Nur Risalesinin susuzluu hkmler : zerinde resm Diyanet leri Riyaseti Tetkik ve Mavere Heyetinin 25/5/963 tarih ve 963/36 sayl karar: Nurculuk, bir tarikat veya mezhep olmayp Said Nurs adndaki ztn, son zamanlarda yaylma istidad gsteren dinsizlik cereyanna kar Kur'n- Kerm yetlerini ele alarak Risale-i Nur nmiyle yazd eserlere izafe edilen bir cereyandr. Bu eserler, imn fikirlerle birletirmeye almaktadr. Din bakmdan bir mahzur yoktur. 207/ stanbul Birinci Ar Ceza Mahkemesinin esas S3 ve 963/249 sayl karar: Nurculuk bir tarikat veya mezhep deildir. Dinsizlik cereyanlarna kar yaynlanan Risle-i Nura izafe edilen bir cereyandr. Lik Trkiye'de herkes dininin icabn yerine getirmekte serbesttir. Nurculukta devletin nizamlarna aykr bir ey yoktur. Nurculuu meth sena bir su deildir. Siyasetle megul olmamak, Nurcularn en byk iardr. stanbul ldare-i rfiye 3 numaral Asker Mahkemesinin 861/18 tarih ve esas 961/37 numaral karar: Nurculuk bir cemiyet veya tarikat deildir. Bir ahs, mcerret din zaviyeden medh sena su deildir. Bilkis haktr. zmir dare-i rfiyesinin 963/88 esas, 693/62 karar: Mevzuu bahis kitaplarn yasaklanmasna dair ileri Bakanlnn emirlerinin hukuk mesnedi yoktur. Ve Temyiz Mahkemesine kadar daha nice temize karma hkm... imdi biz gerek din ve eriat zaviyesinden hkmmz belirtelim : 1 Szler, Mektubat, Lem'alar, ualar diye drt byk ksmdan teekkl eden ve 130 para hlinde btnleen Nur Risalesi, bu byk ve son derece tesirli eser, Kur'an srlarna dayal bir sln hikmet manzumesidir ve bu lyle ele alnmal ve deerlendirilmelidir. 2 Nurculuk asla bir tarikat veya mezheb deildir; ve ruhan terbiye yoliyle zevkini eriat ve hakikattan alm muhterem bir ztn etrafndaki vecd ve ballk halkasndan ibarettir. 3 Said Nurs Hazretleri, kisb olanaktan ziyade veh-b bir ilim ve deh apnda bir zek ile nimetlendirilmi kemlli bir insan ve niha apta muhterem ve muhteem bir mcahid olup, srd hayata nispetle bir hl ve ruhan makam sahibi olmas muhakkak bulunmakla beraber, asl kymeti tefekkr sahada aranmas gereken halis bir Mslman ve rneklik erefte bir mazlumdur.

Drdnc Fasl
eyh Esat Efendi O SENE: 1930

YILI, Serbest Frka tecrbesinin yapld, nihayet bu bu tecrbe elde patlayan bir hortum gibi beklenmedik bir korku verince hemen onun kapatld ve peinden dindarlar sindirme hareketine giriildii hengme... nn'nn, kaptanln ettii hkmet gemisi, birdenbire Serbest Frkaya Anadolu'da ve hususiyle Ege evresinde byk bir alka, hatt sarlma derecesinde bir itiyak grnce, kendisini kayalara bindirmek zere farzet-mi ve bu kk komedyann arkasndaki dram hazrln hemen sezmiti. Ayn eyi Serbest Frkann bandakiler de grmemi ve bu yzden sasnmam deillerdi. EYH ESAD EFEND Fantazya planndaki rollerinin altndan byle bir halk temayl ve hile istidad doacan bilemezlerdi. Serbest Frka, 1930 ylnn son bulmasna iki ay kala ortadan kaldrld. Fakat bununla, bu frkann canlandrd ve ahlandrd mesele bitmiyordu. Serbest Frka, halkn hasretler iinde yand din dvasn meydana karm, olanca baarsn, vaadeder gibi bir eda tad din alkasndan devirmiti. Yahut, ahdamar dinsizlik olan Halk Partisine aykr grnmesi, onun byle bir istidat vaadetmesine kfi gelmiti. imdi btn mesele, ite bu vesileyle kprdanr gibi olan din alkasn ezmek ve bu alkay besleyebilecekleri umulan din ahsiyetlerini yok etmekteydi. Din alkasn besleyici, gelitirici ve bir gn patlak vermeye doru yrtc kuvvet ve zmrelerin banda da Naklik vehmolunuyordu. Hibir pazarl ve sun' tarafndan gzelleme ve gze girme zaaf olmayan ve topyekn fezay kuatc bir (radar) aleti gibi sadece mukaddes eriatten istikamet alan bu tarikat, tekkelerin kapatlm olmasna ramen, ruhtan ruha srayc kvlcmlariyle, hkmete, yekpare bir halka eklinde grnyor ve mutlaka bann ezilmesi lzm bir ejderh hissini veriyordu. Ne yapsnlar da bu tarikatin yce sandklar ahsiyetlerini bir (eroin) etesi ferdlerini tek tek avlarcasma top-lasmlar ve boazlar kesilmek zere antalarna yerletirsinler? Olduklar yerde ve birbirinden uzak, Allah' zikreden bu insanlar hangi bahaneyle enseleyebilirler? Zor!... Fakat buldular! Devlet ve hkmete kar ayaklanma apnda byk bir hdise karmak ve peinden bunun Nakler tarafndan krklendii iddiasiyle onlar temizlemek ve dindarlar yldrmak... te 1930 Aralk aynn sonlarna doru Menemen'de cereyan eden hdise, birka serseriye yaptrlm byle bir tertip iinden baka bir ey deildir ve olanca gayesi, byk ve kuvvetli sandklar bz din adamlarn ortadan kaldrmak olmutur. spatn vak'anm nakli srasnda, hdiselerin rev ve tarzndan anlayacaksnz. imdi, hdiseye girmeden, onu din dmanlarnn nasl grdne dikkat edelim! te, size, din dmanlnda en nmdar gazetenin 1 - 2 ay nce bu bahis zerinde nerettii satrlar : 23 Aralk 1930 da, yni Serbest Frkann kapanndan bir ay sonra Menemen olay yer alr. Nakibendi halifesi olarak kabul edilen stanbullu eyh Esat'n tahrikiyle, balarnda eyh Mehmed bulunan 5 Nakibendi, Menemen'de bir irtica hareketi balatmak istemilerdir. Abdlhamid'in olunun Halife iln edileceini, bir sabah namaznda cemaate bildiren bu be gericiye bir ksm halk da katlm ve Kubily adndaki bir yedek subay du-Tuma mdahale etmek istemitir. Fakat gz dnm yobazlarn tahrikiyle Kubily'n stne binlerce kii saldrm ve tekbr sesleri arasnda Kubily'n ba testere ile kesilmitir. Bir mzraa taktklar Kubily'n ban, devrimlere kar hareketin sembol eklinde Menemen'de gezdiren yobazlar, bir jandarma ktas tarafndan alan ate sonunda ldrleceklerdir. stanbul'daki Nakibendi eyhlerinin yarglanmas ise, 1931 Aral sonunda Harb Divan tarafndan yaplacak ve 28 kii idama mahkm dilecektir. EYH ESAD EFEND

1933 yl ubatnda, Bursa'da Ulucamide benzeri bir olay cereyan edecek, Trke ezana kar olduklarn belirten Kozanl brahim ve bir ka su ortandan meydana gelmi dier bir Nakibendi grupu, yine devrimci hkmetin kuvvetleri tarafndan cezalandrlacaklardr. 1935 deki eyh Halit (Siirt) ve 1936 daki eyh Ahmet (skilip) gerici ayaklanmalar, hep Nakibendi tarikatnn patlak verdirdii olaylardr. Kfr karargh mahut gazetenin resmettii Menemen Hdisesi tablosunda Es'ad Efendiye atfedilen Nakibendi Halifesi tbirine kadar ne korkun bir cehalet ve iyzlerden uzaklk belirdiini gstermeye demez. Aslnda tertip eseri olan bir vak'ay, ayn tertip ruhuna bal bir neir vastasndan baka trl izah elbette ki, beklenemez. HADSE: Daha nce kaydettiimiz gibi, 1930 ylnn son ayndayz... Bu ayn ortalarna doru, Manisa ve civarnda ba budama mevsiminin en elverili olduu bir zamanda Mehdi Mehmed isimli bir serseri, etrafna birtakm ve ou gen, hatt ocuk, saf tipler toplayarak Menemen taraflarna srklyor... lk ikna vesilesi kylerde zengin iler olduu, hususiyle Paaky dolaylarnda btn balarn budanmakta bulunduu, kendilerinin de bu frsat karmamalar gerektii, oraya giderlerse ok para kazanacaklar iddiasdr. Mehdi unvann tayan Mehmed Giritlidir ve tarihin birok devrinde ahit olunduu gibi Mehdlik iddiasnda bir deliden baka bir ey deildir. Hi kimse tarafndan sevilmeyen bir insandr ve oturduu mahalle Manisa'nn Arpalan semtinde hemen herkesin nefret ve is-tishaline kardr. Esrarketir. Buna ramen, dndan, ham softa ve kaba yobaz tipinin btn rzma maliktir. Etrafnda tam be kii: St Mehmed; sf, ciz, kendi halinde, mahallede st satan bir esnaf... amdan Mehmed. budala ve muvazenesiz bir insan ve meslei budak-lk... oban Ramazan; 1819 yalarndaki bu kei oban, brleri gibi cahil ve muvazenesizin biri... Nalnc Hasan; bu da Giritli ve hdiseye hibir ey bilmeden karanlardan... Zeki Mehmed; budaklk yapan bu adam para ve menfaat karlnda her eye mstaid bir ahlksz... Mehd Mehmed, ite bu bareleri telkini altna alp bildirdiimiz istikamete doru srklyor... Yanlarnda bir de akmakl tfek, hep beraber Manisa'dan Paa'ky'e gidiyorlar. Yolda hangi konaklarda kaldklar ve neler konutuklar belli deil... Fakat oradan kamak suretiyle ban kurtaran oban Ramazan'm anlattna gre, yolda birka kere esrar partisi tertiplemiler, hatt Paa-ky'de i bulamadklar iin Bozalar kyne dmen krmlar, yolda yine szasya esrar ekmiler, ve bu arada kendine gelen oban Ramazan aralarndan kap Manisa'ya dnm... Bozalan kynde St Mehmed'in kardeine misafir oluyorlar... E\de bir baba ve iki oul olmak zere kii var... Oullardan by askerlikten yeni dnm... Misafirlerin slp, tarz ve hareketlerinden pheleniyor ve babasna: Bunlar, diyor; bence pheli adamlar... Kendilerini dehlesek fena olmaz!.. Babann cevab: __ Canm bir gece kalp gidecekler!.. Kargya deer mi?.. Sabaha kar sen onlar arabayla Menemen'e gtrrsn!.. Byle istiyorlar!.. Sabaha kar, askerden gelen oulun srd araba, Menemen'e yaklayor.. Mehd Mehmed, arabann kasabaya girmesini beklemeden : Biz burada inelim, diyor; baz ilerimiz var!.. Araba ban ald gibi dnyor.. Onlar da orackta, Menemen'e kar, yere melip ubuklarn karyorlar ve esrarl ttnlerini tttrmeye balyorlar. Bei birden dalgada... Mehd Mehmed'in bu dalga iinde sz: Artk Mehdliimi iln edebilirim! Gn geldi!.. Mehdlik iddiasnda bir sapn ardnda, esrarke serseriler Menemen'e giriyorlar... imdiki Belediye binasnn bulunduu yerdi, binann arkasna den camie giriyorlar... Cami avlusunda oturup imamn gelmesini bekliyorlar... Namaz vakti erimi bulunduu iin cemaat, birer, ikier

skn etmekte... Bunlar, avludaki garip hal ve edal adamlar grnce adet rkyor ve birbirine soruyor: Bu yabanclar da kim? Tanmyoruz! Halleri gerekten ok garip!.. Bu vaziyeti gren ve fsltlar duyan Mehdlik kalpazan onlara doru ilerliyor: Bizden korkmayn, diyor; biz de sizdeniz! Camiye ibadet etmek, namaz klmak iin geldik. Namazdan sonra bir iimiz olacak! Siz de bize katln! O cemaatte bulunmu olan bir zatn yllarca sonra bir arkadana unlar sylemi olduunu Manisa'da tesbit ettim: yle bir namaz kldk ki, klan kim, klnan ne, anlayamadk! Birdenbire mthi bir rknt hissi havada donmutu!. Mahutlar namaz biter bitmez camideki, zerinde Tev-hid kelimesi yazl sanca alyorlar ve kapya kp cemaatin gelmesini bekliyorlar. Cemaat, gzleri dehetle bu garip adamlara taklm, abucak nlerinden geip gidiyor ve camiin karsndaki kahvehanede yer alyor. Herkes byk bir merak ve tecesss iinde... Mehd Mehmed sanca kaldryor ve hem meydandan geenler, hem de kahvedekilere kar avaz avaz barmaya balyor: Sancamz etrafnda toplann! Mslmanm diyenler gelsin! Durmayn! Kfr tepeliyeceiz! Yerinden emir aldk! Kuvvetler hazr!. Tam o anda Menemen'in Askerlik ubesi Reisi oradan gemekte deil mi?.. Mehd Mehmed onu grr grmez zerine kouyor ve yakasna sarlp haykryor: Hemen imdi bize kuvvet gnder! Peimize taklsnlar! Menemen'i 70 bin silhlyla sardk! Dediimi yapmazsan sonun kt olur! App kalan ube Reisi hibir ey anlayamyor, ellerinde din bir sancakla ayaklanm u birka kiinin belirttii mnay ve kuvvet derecelerini kestiremiyor ve o n iin bann kaygsna derek: Peki, diyor; imdi istediinizi yaparm! Ve svsveriyor. Nmayi ve delice haykrna ve davetler devam ederken, birdenbire bir yzba peydah-lanveriyor. Arkasnda sekiz tane jandarma eri... Bu kuvvet karsndaki alt kiiyi bir anda enselemeye yeterken dehete den yzba, tpk ube Reisi gibi, vaziyeti bilememekten hibir harekette bulunamyor ve Mehd Meh-med'in: Bize yardmc ol, yoksa cannz elden gider! Tehdidine cevap veremiyor. Bir er koturarak Jandarma alayndan imdat istiyor. Mehd Mehmed'in grlmemi cr'eti ve zerine dor komas, yzbay artm, meflu hale getirmitir. Hdise bu ekilde devam eder ve delice bir cesaret iinde Mehd Mehmed barp arrken, o civardaki klada nbeti olarak bulunan ve olup bitenleri uzaktan takip eden yedek astemen Kubily, yanma bir manga asker alp meydana doru kouyor. Aradan hayli vakit getii halde hl cidd ve ani bir hkmet davran yoktur. Kubily erleri saf nizamna geirip kumanda veriyor: Sng tak! Mehmetikler hemen emre itaat ediyorlar. Kubily nlerinde... Mehd Mehmed ise biraz ileride ayn mecnun teraneleri sayp dkmekte, avaz kt kadar haykrmakta... Arkasndaki sngl asker safnn heybetine gvenen ve ilerideki mecnunlarn ihtil iinde nereye kadar gidebileceklerini tahmin edemiyen Kubily, tek bana, Mehdlik arlatan, bilerek veya bilmeyerek gizli bir tertip ve telkine let, bu maa adamn zerine yryor. Kubily, askerlerini geride brakp tek bana Mehd Mehmed'in zerine yryor ve hi bir kelime sarfetmeden sol eliyle onun yakasna yapp sa eliyle suratna iki tokat akediyor. Askerler geride ve halk etrafta merakla baknmaktadr. Ortada hl hkmet adna bir (otorite) ve hkim kuvvetin grnd yoktur.

Tokatlar yiyen Mehmed henz kendisini toparlaya-xnadan bir silh sesi... Kubily'm yere dt grlyor. Topuundan, btn aya paralanrcasma bir tfek kurunu yemitir. Mthi n... Jandarmalar tfeklerini brakp kayor ve Kubily'm askerleri, yz - geri, dalyor. Delica bir cr'et, basz kalan askerlere, neyin nereden geldiini ve nereye gittiini kestirememek aknl iinde byk bir dehet vermi ve onlara dalmaktan baka are brakmamtr. Halk da her zaman olduu gibi, enesi bir kar dk, sanki, bir (kovboy) filmini seyretmektedir. Ortada vaziyete el atacak tek irade ve hamle tezahr yine mevcut deil... te Mehd Mehmed, bir hava boluunu hatrlatan bu ruh hayret ve dehet nn seziyor ve en byk numarasn oynamak zere, yerde inleyen Kubily'm stne atlyor. Onu, kurbanlk bir koyun gibi salarndan kavryor ve cebinden kard ba budama ban boynuna dayyor^ Yapmayn, beni ldrmeyin! Ben, ay amdaki bu yarayla yaarm! Canma kymayn! Kubily, Mehdlik taslayan esrarke mecnuna yalvarmaktadr: Canma kymayn! Mehd Mehmed'in ise aznda bir nra: Artk vakit doldu! Mehd geldi! Ve ba bayle, testere kullanr gibi, Kubily'm ka-fasn vcudundan ayryor. Korkun bir feryad, hrlt,, kan fskiyesi ve halkta lklar... Mehd Mehmed, kesik ba yine salarndan tutup cami avlusundaki musalla tann stne koyuyor. Seyirciler bara bara kamakta ve meydan bir n iin Mehd Mehmed ile be arkadana kalm bulunmaktadr... Birden koar - adm gelenlere mahsus ayak sesleri... Alaydan, alt serserinin zerine, mitralyzl, koca bir blk sevkedilmekte... Blk hemen meydan ve cami avlusunu saryor, makineli tfeini kuruyor ve ate... lk kuribanlar, ne olup bittiini anlamak zere koup gelen iki masum bekidir. Vcutlar bir ok yerinden delik - deik, vurulup yere seriliyorlar. Hdisenin msebbiplerine gelince : .Ate emberinden kamak isterken, aralarndan yalnz iki kii mstesna, hepsi birden vurulup vahi hayvanlar gibi yere devriliyorlar. Bata Mehd Mehmed, amdan Mehmed, St Mehmed, can verenler arasnda... Zeki Mehmed, l taklidi yaparak uzand yerde, bandan yaral olarak ele geiyor. Giritli Hasan ile Nalnc Hasan ise naslsa kap svma imknn bulabiliyorlar. te btn oluu ve bitiiyle topyekn vak'a sadece kaabilen iki kiinin ve eer destekileri varsa onlarn da bulunup cezalandrlmasndan ibaret kalan ve bir iki mecnunun telif eserinden ibaret bulunan hdise birdenbire o kadar bytlyor ki, ortada, t Sarkam'tan stanbul'a kadar, tamamiyle masum ve alkasz, tesir ve ahsiyet sahibi ka mslman varsa onlara evrilmi bir tuzaktan, kuru bir bahaneden baka bir ey kalmyor. Ber nevi (terr) dehket salma devri almtr. DEHET SALMA: Mecnunlarn bile hayal ve teebbs etmiyecei hdiseden sorumlu, ellerinde, yaral olarak tutulan tek kii vardr: Zeki Mehmed... Kaanlardan Girit'li Hasan ile Nalnc Hasan Manisa yolunda ele geirilecek ve onlarla beraber, fiil teebbs kadrosundan tutulanlar 3 kiiye varacaktr. te, sonunda, cezalarna mni olamyacak bu serseriler ve hususiyle Zeki Mehmed o trl ifadeler vermeye zorlanyor ki, mahallelerinde oturan habersiz ve gnahsz insanlardan tutun, hi tanmadklar, bilmedikleri ve eserlerini okumadklar din limlerine kadar, ahsiyet sahibi btn mslmanlar avlamaya mahsus zlim bir a rlmesine hizmet ediyorlar... TERTP: Evet; btn ahsiyetli mslmanlar, bilhassa Nakibend tarikati byklerini ortadan kaldrmak iin hkmete dzenlenen Menemen Vak'as, tertiplerin en vic-

danszn temsil^eder. Sebep, tek olarak, din gdclerinin imhas ve halkn yldrlmas... Bu esas sebep' etrafnda iki tane de yardmc sebep var: Birincisi: Serbest Frka zamannda Menemen 7 sinden 70 ine kadar tabiriyle o tarafa gemi ve ayn gnlerde kendisini ziyarete gelen Halk Partisi kodamanlarna yuha! ekmitir. Hkmete karar : __ Menemen'e en tesirli bir gzda vermek lzmdr! kincisi: Yine o tarihlerde baz Halk Partisi bykleri Bursa'-da Adapalas Otelinde zevk ve safaya batm, gn birlik hayattan km almak cmb iinde yuvarlanrken, bir hdise oluyor: Otellerinin nnde duran taksi ve otobslerden, bereli, kasketli, sakall, din slp belirtici klklarla baz insanlar iniyor. Manzaray yorumlayamayan kodamanlar (Vasf j-nar. kr Kaya, Mahmud Es'ad vesaire) hayretle birbirlerine soruyorlar: Kimdir bu mslman klkl adamlar? Yoksa bizden istekleri mi var? Aralarndan biri cevap veriyor: Yok, efendim; bizimle hibir alkalar yok! Kar oteldeki bir eyhi ziyarete geliyorlar! Ta karlarnda, Hakk Paa Oteli diye bir yer vardr ve oraya, stan'bul'dan bir Nak eyhi gelip inmitir. Kodamanlar konumakta devam ediyor: Kim bu eyh? Erbil'li eyh Es'ad Efendi... Mehur Nak eyhi... Ya, yle mi, Ve o akam, bu kodamanlarn halkaland masada u karar almyor : Artk bu adamlarn kkne kibrit suyu dklmesi gereken zaman gelmitir! Bizzat, mahkm kabul ettiimiz Menemen'de bir hdise kartlacak, hdiseye rejime kar bir kyam ss verilecek ve ondan sonra srek av halinde din elebalar devirilip birer birer ezilecektir. Hdisenin ahitleri, lk Meclis zasndan merhum Hasan Basri antay ile Salih Yeil'dir. Allahn getirdii bir frsat ve mnasebetle bu karar, mecliste hazr bulunanlardan biri marifetiyle renen ve o akam otelde bulunan bu iki zat, vaziyeti, salklarnda yeminle anlatmlardr. Bunlardan ve hatt mecliste bulunanlardan ou sa olmadna gre, diyelim ki, bu iddia, (romantik) ve tumturakl bir iddiadr. Bahsimizin banda da kaydetmitik ki, hdisenin akndaki garabettir ki, tertibi gstermekte en canl delildir. imdi iddiamz, tertip tezine gre takip etmekte devam edelim : Bu ie gizli ajanlardan biri memur ediliyor. Adam, haftalarca evvel Menemen'e gidip iin mekn, yni dekor ve yer tarafn tesbit ediyor: Jandarma karakoluna kar meydan, cami ve avlu, hdise iin en uygun yer... Sonra Manisa ve bahsettiimiz kylere gidip, mahut kadroyu tesbit ediyor; bunlarn sefil, esrarke, cahil ve ahlksz tabakadan olmalar, gizli ajann iini bsbtn kolaylatryor. Hele din mevzuunda abuk - sabuk grleri ve Mehdlik hevesi dikkatini eken Mehmed'i bulunmaz kymette kabul ediyor ve uzun almalardan sonra onlara teklifini yapyor : Menemen'e Birinci Knun (Aralk) aynda erkenden gireceksiniz! Fn yer, falan cami... Namazdan sonra minberdeki yeil bayra ekip cami ve avlu kapsn tutacak ve bu bayran altna girmeyen, kfirdir! diye baracaksnz! Halktan veya jsndarma ve askerden zerinize gelen olursa silhla kar duracak ve mutlaka kan aktmaya bakacaksnz! Bir kiiden olsun, kan aktmak art... Hdise byr bymez hemen kap banz kurtarmay dneceksiniz! Neticede her birinize, sana u, sana bu, sana filn, sana da falan bankr.dan onarbin (-yzerbin) lira verilecek... Siz de ekip istediiniz yere gideceksiniz!

Gerekten, tekliflerin bu kadar ahmak ve sahtekrna, sama ve glncne inanabilmek iin, vasflarn izdiimiz berdular kadrosundan daha uygunu bulunamazd. Bu tiplerden hi birinin din bir harekete giriebilme vasfnda olmamas, din her anlay ve duygudan mahrum bulunmas, balarndaki sapn da hibir din alka ve bilgisi gstermez, ehel bir muhteristen baka bir ey ifade etmemesi, gizli tertibi, baka bir delile ihtiya kalmakszn ispat eder. Eer byle bir sapn her zaman bu trl hareketlere mstait olduu ve dnmeden giriebilecei iddia edilecek olursa cevab hazrdr: Peki; o halde geriye kalanlardan hibiri deli olmayan, sadece serseri ve babo takmndan 5 veya 6 kii^ ortada gizli bir tevik, telkin ve menfaat vaadi olmadan nasl bu adamlarn peine debilir, tmarhaneliklerin bile kabul etmiyecei bu ii nasl benimseyebilir? Misal: eyh Said isyan, her cephesiyle rejime kar bir harekettir ve bunu inkra kimsede mecal yoktur. Zira eyh Said, din bilgini olmak iddiasnda bir kimsedir, kendisine gre bir telkki ve muhitinde byk bir tesir ve kadro sahibidir. Hareketinde de, yine kendisine gre, bir muvaffakiyet mant olabilir. Fakat, hepsinin birden deli olmad, sadece cehalet ve hamakatte mterek bu 6 ahsn gln ve maskara davranlarnda, kendilerinden bir teebbse nasl ihtimal verilebilir? Sylendiine gre gizli ajan, hdiseyi, arafl bir kadn klnda uzaktan takip etmi ve muradna erer ermez, ancak bir erkee mahsus sert admlarla uzaklap gitmitir. Bu manzaray aynen grenler vardr ve onlardan biri hl sadr. Subaylar yerde kvranrken 8 jandarma ve bir manga askerin silhlarn brakp dalmalar, kendilerine bir iaret verilmeksizin, mmkn olabilecek bir i midir? Ve nihayet en muazzam delil udur ki: Evvel l taklidi yaparak yere ylan, sonra da yakalannca ellerine kelepe vurulmasna hayretle bakan Zeki Mehmed yle barmtr: Hani bize para vereceklerdi? Bu ne i?... Bunu da duyanlar ve duyanlar arasnda hl hayatta bulunanlar vardr. Sadece gaflej^ ve ihtiyatszlna ve nceden tertipli plna kurban giden Kubily, topuundan ald kurun yar asiyle yerde kvranmaya balad vakit, sancak kaldrma ve Mehdlik iln hdisesinden en aa 20 - 25 dakika getii halde, hkmet (otorite) ve kuvvetlerinin meydana kmamas nasl yorumlanabilir? Elde hibir vesika, hatra ve mahede olmasa dahi, zek ve irfan sahibi bir gz, hdisenin bizzat ak eklinden gizli tertibi heceleyebilir. Neticede, belirttiimiz vesikalar ve no srdmz tahlil ve tehisler ne nispette tatmin edici veya etmeyici olursa olsun, Menemen Hdisesinin, kendi basit apndan darya karlarak memleket mikyasnda bir din adam avna vesile edildii riyaz bir hakikattir. SAVCININ AZINDAN: Menemen Hdisesinin peinden derhal o mntakada rf idare iln... Ne oluyoruz?.. Hdise o anda bastrldna ve birka muvazenesizin eseri olduuna gre, devletin umum ve tabi mevzuat, gereken takibi yrtmeye ve sulular cezalandrmaya yeterli deil midir? Deildir! Zira evvel Menemen'in, peinden de btn vatan noktalayan din byklerinin mahvedilmeleri lzmdr. Bunun iin din byklerinin mahvedilmeleri lzmdr. Bunun iin de rf idare gibi, dedii dedik ve kanun st bir usul, art... imdi hdiseyi Divan- Harb- rf isimli, rf dare Harp Divan Mahkemesi Savcsnn resm azndan ve iddianamesinden dinlersek, (realite) lere uymayan ve rtlmek istenen noktalardan gizli tertibi bsbtn sezebiliriz. "slp ve lisan zaaf kendisine ait olmak zere ite Harp Divan Savcs Hidayet Bey'in azndan, aynen:

Devlet kuvvetleri aleyhine su ilemekten ve tekkelerle zaviyelerin kapatlmalar kanunlarna kar gelmekten sank... Mehdilik dedikodusu Manisa'da duyulmutur. te hkmetin keyfiyetten haberdar olduu iitilince Girit'li Mahmed'in emriyle ky yaknndaki amlkta Mehmed'in kardei Hac smail ile Hoca Mustafa tarafndan bir kulbe ina ediliyor. Bu kulbede tam bir hafta esrar iilmek suretiyle zikre devam eden sanklar 1930 yl Aralk aynn 23 nc Sal gn Menemen'e gitmek zere yola kmay kararlatryorlar. Sah gecesi esrarke Mehdi, bata, (Ktmir) adn verdikleri kpek de dahil, hep beraber yola kyorla. Evvelden haberdar edildii iin, Grece kynn berisindeki kmr ocanda, Hac smail olu, Hseyin (tam babasiy-le birlikte aslaca zaman, sehpann yanndan kap daa kan, sonra yakalanarak Menemen'e getirilerek hakkndaki idam cezas infaz olunan ahs) tarafndan yaklan atete sndktan ve oraya, yine evvelden haberdar olduu iin Greceli Mustafa olu Abdlkerim'in (bu sank muhakemesi srasnda ar hastalanp zmir Memleket Hastahanesinde tedavi altna alnmken eceli ile ldnden hakknda verilen lm cezas yerine getirilememi ve sukut etmitir) getirdii yemek de yenildikten sonra, bunlarn yol gstericilii ile Menemen yolunu tutuyorlar. Kafile Hasanlar geidine varnca, kayk Mehmed'in kay ile kar tarafa geiyorlar. Sanklar Menemen kenarna geldiklerinde, Zeytinlik'te biraz durup dinlendikten sonra, Girit'li Mehmed, avanesinin hepsine ifte ifte esrarl sigara datyor, hepsi dumanl ve sarho kafalarla Menemen'e giriyorlar ve saat alty yirmi gee Mft Camii'ne gidiyorlar. Savc, biraz sonra greceimiz gibi, (realite) leri sade gizleyici deil, tahrif edici tarzda iddiasna devam ediyor: Bu camide Nalnc Hasan, o (nna Fetehnleke) sresini okuyarak mihraptan bayra alyor. (Bu sank lm cezasna arptrlmsa da yann kkl sebebiyle idamdan kurtulmu ve cezas 24 yl ar hapse evrilmitir). Hep birlikte cami iinde bekliyorlar ve camie gelenleri Mehdi (yni Girit'li Mehmed) dine davet ediyor ve Merdi olduuna dair bunu nianesi olan ktmir dedikleri kpeini kendilerine gsteriyor. Namaz klndktan sonra sahte Mehdi, cemaati bayrak altna davet etmeye balyor ve bu davete icabet eden, isimleri mehul baz ahslar, bunlarla birlikte Belediye Meydanna doru ilerliyorlar. lerinden Abdullah olu Mezzin Hafz Ahmed (idama mahkm edilip aslmtr), sanklarn camie geldiklerini grm, vak'ay hkmete haber vermeyi hatrna bile getirmeyerek sanklar camiden ktktan sonra minareye km, minareden silh atm ve kendi ifadesine gre, etraftan gelecek 70.000 kiiyi beklemeye balamtr. Mft camiinden alnan bayrak burada Menemen'li-lerden Arabac Hseyin (idama mahkm edilmi ve aslmtr) tarafndan meydanla alan bir ukura dikiliyor. Sanklar, tekbirlerle bu bayran etrafnda dnerlerken, Jandarma yazcs Ali Efendi olaydan haberdar edildiinden arkadalar drt nefer jandarmaya silhlarn almalarn tenbih etmi ve kendilerini beklemeden doruca Girit'li Mehmed'in yanna giderek ne istediklerini sormu, Mehd Giritli Mehmet de bu jandarma yazcsna hitaben: Git, kumandanna haber ver de o gelsin! Bana top, kurun ilemez! demitir. Bunun zerine geri dnen Ali Efendi, durumdan Jandarma Blk Kumandan Fahri Beyi haberdar etmitir. Vak'adan haberdar edilen Fahri Bey, doruca silerin yanma giderek tam bir asker tavriyle Mehd'ye hitaben: Ne istiyorsunuz? Buradan derhal daln! Diyor. Buna Girit'li Mehmed de: Ben Mehdiyim! eriat iln ediyorum! Bana kimse mukavemet edemez! ekil karmdan! Cevabn veriyor. Bu sz zerine siler orada toplanan seyirci Menemen halk tarafndan el rpmak suretiyle alklanyorlar. Durumun vahametini anlayan Jandarma Blk Kumandam Fahri Bey, tedbir almak zere oradan hkmete gelip bu gibi hallerde kanunun icaplarna uyarak alaydan asker ve kuvvet istiyor ve

telefon banda, askerle yola kan Kubily Bey adndaki ihtiyat subay vekilinin gelmesini beklemeye balyor. htiyat Zabit Vekili Kubily Bey sng takm askerini, belediye meydanljmdaki kahve nnde braktktan sonra, kendisini ne atarak, silere dalmalarn sylyor ve Mehdlik taslayan Girit'li Mehmed'i kolunda tutarak ekiyor. Buna Girit'li Mehmed silh atmak suretiyle mukabele ediyor ve Kubily Beyi ar surette yaralyor. Savc, tertibi gizlemeye hizmet edici ekilde, fakat hi bir eydan haberi olmad iin, birok yerde ipularn meydanda brakarak devam ede dursun: Yaralanan Kubily yine tam bir metin asker tavriyle oradan ayrlyor, arkasndan ikinci defa atlan kurun kendisine isabet etmeden, hkmetin arkasndaki avluya kendini atyorsa da ald birinci kurun yarasndan bitap dt iin uzaklaamyor, oraya ylyor. Yaral Kubily Beyin oraya dtn her naslsa haber alan Mehd Giritli Mehmed, askerin kamasndan ve halkn el rpmasndan ve bu suretle kendisine gsterilen mzaheretten cret alarak ortala dehet havas salmak iin bu anda cina bir rol yapmak istiyor, sanklardan Ali olu Hasan'n torbas iindeki ba ban derhal aldktan sonra amdan Mehmed'le birlikte yaral Kubily Beyin yanna gidiyor, ba ile bu vazife kurban Trk delikanlsn, bir koyun boazlar gibi, boynundan! keserek kellesini alyor ve Trk ordusunun gen bir subay ve asil bir Trk evld, tam bir canavarca hisle ehid ediliyor. Bununla da kanmayan Mehdi, kesik kafay salarndan tutarak orada bulunan stvane eklindeki taa vuruyor ve etrafn, elinde kesik kafa ile biraz gezdikten sonra, kesik kelleyi meydanla getirip dikili bayran zerine takyor ve bu kanl facia karsnda hissiz kalan Menemen halk tarafndan ikinci bir alk tufan balyor. Bu arada bayran tepesinden yere den kesik ban, bayrak zerinde durmasn salamak iin elektrik direine bayra balamak isteyen Yusuf olu Kmil (idam edilmitir) tarafndan koarak ip getiriliyor ve kanl sancak ihtimamla elektrik direine balanyor. Bu sralarda alaydan yetien dier mfrezeler ve ayn zamanda hamiyetli ve namuslu iki beki ile siler arasnda balayan arpmada, Mehd Giritli Mehmed, amdan Mehmed, St Mehmed vurulup lyorlar, Emrul-lah olu Mehmed Emin yaralanyor. Bu meyanda silerle arpan iki beki de ehid dyorlar. silerden Nalnc Hasan ile Ali olu Hasan da halk arasndan kap svyorlarsa da Manisa'da yakay ele veriyorlar. Vakaya dair Savcnn verdii (ntr) tarafsz bilgilerle bizimkiler arasndaki kk farklarn hibir deeri yoktur. yle veya byle... Esas ve ana izgiler ayndr. u var ki biz saladmz bilgi unsurlarn, konferans iin gittiimiz Manisa'dan ve faciaya bizzat ahit olmu yal - bal insanlardan devirmi ve doruluklarndan emin bulunuyoruz. Amma Savcnn (ntr) tarafsz olmayan ve ind mtala ve kasd ifade tarzna kaan iddia ve izahlarnda, kendisi hi bir ey bilmese de, ald direktife gre, tezatlar iinde yzdn ve adet tertibi belli edici mantkszlklara dtn gzden karmyoruz. yle ki: Savc, hdiseyi Menemenliler tarafndan benimsenmi v; iddetle alklanm gstermekle Menemen'in ldrc bir gzda almas kararma (Bursadaki karar) mesnet tedarik etmeye almaktadr. ddia hakikate zddr; halk cinayet srasnda dehet ve nefretle kamtr ve zaten alklam olsayd yalanc Mehd'nin peine dmesi icap edecei aikrdr. Yine Savc, Hafz Ahmed'i hkmete haber vermemi ve minareden silh atmaya balam olmakla sulandrrken farknda deildir ki, bu kadar tumturakl (mizansen) sahneye koyu iinde bizzat hkmetin nerede olduu ve nasl olup da haber alamadn dnmek borcundadr. Yni hkmet haber almak iin, silhlar patlar, tekbir sesleri ykselir ve kyamet koparken Hafz Ahmed'e mi muhtat? Dier noktalardaki zaaflar ise teker teker gsterilmeye demez. Divan- Harp^ Savcsnn z kaleminden ve azndan kan iddia, iki bekinin mitralyz ateiyle lmn isyanclara ykleyecek kadar tahrifli olduu bir yana, hkmetin i neticeleninceyedek

seyirci kaldn ve bylece ne acemi bir tertip karsnda bulunulduunu gstermeye yeter. Akl ve insaf sahiplerinin baka bir vesikaya ihtiyalar yoktur. AHT KONUUYOR: Menemen Hdisesi mnasebetiyle Manisa ve civarn tarayan, en kk toz tanesine bile msamaha gstermiyen tarak, faillere ait mahallelerin muhtarn, manavn, kahvecisini, bakkaln, frncsn, ayakkabcsn hsl dnya gzyle bu adamlar grm kim varsa hepsini birden topluyor. Manisa'da dinle alkal herkes hac, hoca, mezzin, vaiz, imam, uvaln iinde... Hatt bu hocalardan ilim ve faziletiyle tannm Hafz Ahmed, hdiseden ksa bir mddet evvel bir rya gryor ve zevcesine diyor ki: Ryamda beni eek arlarnn soktuunu grdm! Galiba, hem de zlimler elinde can vermek zere, sonumuz geldi! Keramet apndaki bu rya yle gerekleiyor: Hdisenin hemen arkasndan yzlerce emsaliyle beraber Hafz Ahmed'in de evini aryorlar ve bula bula 99 luk, byk bir tebih ele geiriyorlar. Bu let, tebihin her tanesine bir insan ba dmcesine, Hafz Ahmed'i 99 kelle devirmi bir insan sfatiyle daraacma kadar srkleyecektir. te bu tarama esnasnda tevkif edilip bir yl hapis cezasiyle kurtulan, o zaman 50, imdi 87 yalarnda bulunan esnaftan bir ahs (isim ve adresi bizde mahfuz) bize kelimesi kelimesine aynen, unlar anlatmtr: Ben o zaman kurabiye yapar ve satardm. Geimim bu yzdendi. Geceleri dar kmak detim deildi. Zaten kacak vakit bulamazdm. Gece yourduum hamuru sabaha kar kurabiye yapar ve sonra frna gtrerek piirtirdim. Menemen olaynn ertesi gn, yani 24 Aralk sa-bah yine frna gitmitim. O srada mahalle berberi yanma geldi ve bana, bizim mahalle divanelerinin, Menemen'de byk bir hdise kardn, bir zabit kestiini ve askerle attn syledi. Ben ardm ve bunlar ilk defa kendisinden rendiimi syledim. O gn akama doru mahallenin bellibah adamlarnn, muhtarndan ayakkabcsna kadar hepsini polislerin gtrdn duyduk. Herkes tel ve her n (beni alp gtrrler) korkusu iinde... Daha bazlarn gtrdler. 25 Aralk gn sabahleyin evimin kaps alnd, iki polis beni alarak Malta karakoluna gtrdler. Burada ksa bir sorgudan sonra evimi aramalar iin geri dndk. Yanmdaki polisin ismi... Tamam, hatrladm (Ahmed Nuri)... Evi aradlar, taradlar bir ey bulamadlar. Yalnz Ahmed Nuri, sanki bir cinayet belgesi bulmu gibi, her mslman'n evinde var olmas gereken (Envr-l Akin) adl kitab buldu ve (bu yeter, bu insana her eyi yaptrr!) dedi. Beni oradan alp Balk Pazar Karakoluna, daha sonra da Menemen'e, Asker Klaya gtrdler, orada hapsettiler. Ertesi gn dier arkadalarla beraber Divan- Harbin huzuruna ktk. Reis Mustafa Mulal bana dier zanllar gstererek (bunlar tanyor musun?) dedi. (Ayn mahallede oturuyoruz, bazlarn ahsen tanrm, bazlarn da kardan grmlm vardr. Zaten ou akranm deildir), dedim. Reis, birden mevzuu deitirerek bana u suali sordu: (Sakal ne zaman ve neden braktn?) (Ben 50 yi akn bir insanm, sakal Hz. Peygamberin Snnet-i Seniyesidir. Hkmet zaten sakal yasak etmemiti.) cevabn verdim. Ve bana u anda hatrlayamadm birok sual daha sordu. O gn Pa*kyl smail ile beraber bizi drt defa mahkeme huzuruna kardlar. Bir gn hapishanede ikindi namazn klm, toplu halde oturuyorduk. Bir ara gardiyan geldi; tok bir sesle (hi kprdamayn, sadece ismini okuyacaklarm eyas ile beraber dar ksn! Sakn pencereden dar bakmayn, yoksa ate edilir!) dedi. Bunun akabinde elindeki bir kd okumaya balad. O gn iki posta halinde tam 33 kiiyi gtrdler. Ben askerlikte jandarmaydm, bu numaralar bilirdim, pencereden bakaym, dedim. Hi unutmam, Hac Hilmi Efendi (sakn ha!) dedi; (ate ederler, bakma!) Buna ramen bam pencereye doru uzattm ve darsn gzlemeye baladm. Aadaki manzara yle idi: Kouun n bir ok arabayla dolu... Her kann neyi varsa hepsini aldlar, ellerini arkadan balayarak arabalara bindirdiler ve gtrdler. Ben, gidenlerin yzde yz ldrleceini anlam, mahzun mahzun dnrken, kouun kaps ald, ieri giren gardiyan (arkadalarnz baka hapishaneye nakledildi, rahat durun! dedi. ahit, 87 lik nuran ihtiyar devam ediyor ve lf, bizim :

Aslanlarn nerede ipe ekildiklerini biliyor musunuz? Sualimize getiriyor : Evet! Menemen istasyonunun yannda, Kubily Okulunun yannda, klada. Onlar Ramazan aynda kadir gecesine iki gn kala, orulu olarak astlar! Biz, kibeti-roiz ne olacak diye dnrken 33 kiinin idamndan bir gn sonra kouun t?m karsna 33 ip, 33 sehpa, 33 gmlek getirip orr.da bir hafta braktlar. Kouta bu hdisenin dehetinden baylanlar bile oldu. Sehpalar bahede iken zmir'den yolcusu genler olan bir tren geldi. Ve bu genler yumruklarn bizim kouun penceresine doru kaldrarak, (hepinizi asacaz, keseceiz) diye bardlar. Muhakeme srasnda Hac Hilmi efendi bir gn mahkemede yle haykrd: (Ben Yunan igalinde, Manisa'da iken, Aynal Camiinde Yunanllar Kur'n- Kerimi paraladlar. Bunu grnce zerlerine atlm, onlarla mcadele etmitim. Sonra beni yakaladlar, dvdler, zulmettiler. Vatana dnnce mkfatm bu mu olacakt?) Sonra ban hdise kahramanlarndan Nalnc Hasan'a evirerek: (okuttuum Kur'-n- Kerim hakkna syle; bu olayla bir ilgim var m?) diye sordu. Nalnc Hasan, (yoktur!) dedi. Eer vardr, dese Hac Hilmi'yi de asacaklard belki... Onun iin ona sadece hapis cezas verdiler. ahide sorduk: Esrar iilerek giriilen hdiseden sonraki aramalarda, faillerin stnde ayrca esrar bulundu mu? Buldular!... Hatt mahkemede Savc bunun dirhemini dahi syledi; fakat gemi gn, unuttum! Bu adamlarn hdiseyi esrar itikten sonra kardklar anlalnca bu iin haclk ve hocalkla ilgisi olmad ortaya kmyor mu? Serseri ve berdu takmnn dinle ne ilgisi olabilir? nceden alnm bir karar bunlar deitiremezler. Sulularn ceplerinde esrar bulunduunu syleyen ayn Savc, bu noktaya hi dikkat etmeden 36 kiinin idamn istedi! Mahkemenin hakikatle olan rabtasn, varn siz tayin edin! Biz bu iin nceden derlenip atlm olduuna inananlardanz! Bu ii takibe memur olanlar arasnda hibir vicdan ve insaf ahlanmas gsteren olmad m? Muhatabmz, gzlerinden inen iki damla ya, cevap verdi: Nasl olmaz! Fakat emre kar gelebilmek ne mmkn!. Bakn, size korkun bir misal: Bir duruma srasnda Benemen rf dare Kumandan Paa yle haykrd: (Bunlarn hepsi, kmrc, frnc, ayakkabc, kahveci ra... Bunlar m nklb ykacak, devirecek?.. Daha baka hatralarnz? Mesel: smini hatrlayamyacam bir hocay, inanmazsnz, t Sarkam'tan getirdiler. Bu zat mahkemede yle baryordu: (Ben Sarkam'lym, Menemen'in Trkiye'nin neresinde olduunu dahi bilmem! Bu halde olayla ne ilgim bulunabilir?) Bu hocay tam 7 seneye mahkm ettiler! eyh Esad Efendi ile hi konutuunuz oldu mu? Hayr! O devaml hastahanede kald ve orada ld! Yalnz oluyla ayn koutaydk; zaman zaman konuurduk. Faziletli bir insand. Hkm giydikten sonra cezanz Menemen'de mi ektiniz? Hayr! Bizi tam Kadir gecesi, yani 1931 ylnn ubat aynda Ankara'ya gnderdiler. Ve cezam orada ta marnladm. BR NUMARALI NSAN: Menemen Hdisesinde hedef tutulan (1) numaral insan Erbil'li eyh Esad Efendidir. Bu zatn verdii ilk phe ve dehet hissini de, Bursa'da karlkl iki otel aras (Adapalas ve Hakk Paa otelleri) geen hdiseyi anlatr ve onu tertibin balca vesikas diye gsterirken belirtmi bulunuyoruz. Menemen Hdisesine be ay kala cereyan eden Bursa konumalar ve peinden alman kararlar adet ispat edici, vesika deerinde bir vaka vard ki, o da, toplantnn hemen arkasnda basma (dikte) edilen eyh ve eyhlik aleyhindeki yaynlardr. Evet; durup dururken, basn, birdenbire

tarikatlar, bilhassa Nakler aleyhinde bir kampanyaya girimi, bylece, Japonya'da zelzele habercisi, renk deitiren bir nevi balk gibi, anlayana ilerideki felketi ihtar edici bir rol oynamaya balamt. Bu gazetelerin banda o zamanlarn en ok satan Vakit gazetesi vardr. Bu rejim bals gazetenin 18 Temmuz 1930 tarhili nshasn aalm : ERENKYNDE BR DEDKODU YZLERCE MRD OLAN BU ESRARENGZ EYH KMDR? Son zamanlarda btn Erenky ve civar halknn dilinde dikkate ayan bir dedikodu dolamaktadr. Beyaz bir konak etrafnda temerkz eden bu dedikodular polis mdriyetine kadar aksetmitir. Sylenenler, Erenky'nn hcra bir kesinde, amlklar arasnda sakl bir kkte gizli yinler yapld, gndzleri de bu ibadethanede oturan ihtiyar bir eyhin ocuk, kadn, erkek, yzlerce kii tarafndan ziyaret edildii mahiyetindedir. Yine rivayetlere gre bu beyaz konak yalnz civarn, ok daha geni sahada oturan halk iindeki cahillerin, safdillerin nazarnda ulv bir mabet telkki edilmekte, muhterem eyh efendi, hastalar iyiletiren, kayplar birletiren kerametler sahibi bir evliya, bir ermi olarak tannmaktadr. Bu eyh efendinin hreti t Trabzon ve Of sahillerinden, Antalya, Adana havalisine kadar yaylm ve her mevsimde buralardan baz biareler, ilerini glerini brakp, trl trl hediyelerle gelerek eyh efendiye istirhamlarda bulunmaya balamlardr. Mesele ile !$raz bakndan alkadar olursanz, duyacanz eyler unlardr: Erenky'nde, Kazasker camii civarnda, (E.) efendi adnda 99 yalarnda, (ya bile yanl) beyaz sakall bir eyh vardr. Bu zat tekkelerin ilgasndan sonra mehul bir semtten Erenkyne gelmi ve bir kkn blne kirac olarak yerlemitir. Efendi, aradan ok gemeden muhitte dedikodulu bir alka uyandrm ve herkes bunun kerametinden bahse balamtr. Biraz sonra eyhin oturduu evde kalabalk bir m-rid kafilesiyle yin yapld, onun ayr ayr topluluklara vaiz ve iradlarda bulunduu ve her isteyenin, bir tekke imi gibi burada gnlerce yatabildii ayi' olmu, i bymee, dallanp budaklanmaya balamtr. Bu sralarda (E...) efendinin mridlerinden (Z...) Paann yakn (S...) hanm, eyhin imdi oturduu beyaz kona ona satn alm, dier bir mrid kk boyatm, bir bakas da batan aa muamba detmi, atlas perdeler, mobilya, hatt siyah bir fayton araba ile iki at alarak eyhin istirahatn temin etmitir. Her gidenin mutlaka bir eyler gtrd, uzaktan gelenlerin, kimsesi olmayanlarn bir imaret gibi orada yatrldklar, iae edildikleri sylenmektedir. Bunlara nazaran eyh efendi, yeil amlklar iinde gml beyaz kknde be para masraf etmeden bir cennet hayat yaamakta, tenekelerle ya, un, kahve, eker, hatt ikolata, sadan soldan yamaktadr. Bu sama - sapan (Fantoma) slbiyle kaleme alnan yaznn garaz ve murad zerinde hibir tefsir zahmetine demez. T Temmuz aynda Aralk aynn facias hazrlanmaktadr. Basndaki, eriat ve tarikat adamlarna balayan hcumun bir hkmet diktas olduu undan bellidir ki, Menemen Muhakemesi balar balamaz, savclk, resm ve ifreli telle hemen Vakit gazetesindeki yazy istemi, bununla da kalmayarak stanbul Polisine talimat gnderip bu yazya kar ne yapldn sormu ve eyh Es'ad Efendi hakknda bilgi talep etmitir. Dankl d gryor musunuz? Hkmetin daha evvel tertipledii vesikalar, sonra yine onun telkiniyle hccet tekil ettiriliyor.. ite, yine kelimesi kelimesine aynen polisin Savcla verdii rapor: Vakit gazetesinin 18 Temmuz 1930 tarihli nshasnda intiar eden (Erenky'de bir dedi-kodu) serlevhal maka-leerine o zaman yaplan tahkikatta bu eyhin uzun mddetten beri tarassut altnda

bulundurulan Erbil'li eyh Fsad Efendi olduu ve bu zatn 331 (Mild 1015) senesinden ok evvel memleketi olan Erbil'den stanbul'a gelerek han, otel kelerinde yaamakta iken intisap ettii ve vkely- sabkadan merhum Dervi Paann iane ve yardm ile ehremininde kin ve imdi kapal bulunan (Ke-lmi) derghna eyh tayin edilerek birok rical ve vkelnn tevecchn celbetnesi ve az zamanda halk zerinde byk nfuza sahip olmasi zerine devrin padiah Abdlhamid'in phesini uyandrdndan Erbil'e srld ve merutiyetin ilnndan sonra tekrar stanbul'a gelen eyhin ad geen tekkede yin yapmaya balad ve biraz sonra da Bab- Meihatta za ve bilhare Meclis-i Meayihde riyasete terfian tyin klnd ve o babdaki kanun hkmlerine tevfikan tekkesinin kapatlmasndan sonra Erenky'de Ziya Paa kkne naklederek bir mddet kira ile oturduktan sonra, iki sene evvel imdi oturduu evki Paa kkn Erbil'deki emlkini satmak suretiyle tedarik ektii para ile 2000 liraya satn alarak bu kkte baz tamirat ve tadilt yaptrarak oturduu ve bundan baka gerek Erbil, gerekse stanbul'da mteaddit ev ve dkknlar bulunduu ve kendi mal bulunan iki eei satp zerine de bir miktar para ilvesiyle 80 liraya bir krkl araba ve bir at ald, maamafih seksen yalarnda bulunan mumaileyhin evine Konya'dan ve dier mahallerden birok zengin ziyaretiler gelerek kendisine para yardmnda bulunduklar ve hediyeler de getirdikleri dosyasnda mevcut malmattan anlalm ve keyfiyet 25 Austos 930 gn Dahiliye Veklet-i Celile-sine de tafsilen arzedilmiti. Daima takibimiz altnds bulunan eyh Esad'n kkne, Konya ve sair vilyet halkndan birok misafirlerin geldikleri ve hediyeler getirdikleri ve cuma gnleri stanbul'dan birok misafirler gelerek eyhi ziyaret ettikleri ciheti de ayrca Veklet-i Celileye bildirilmiti. Fakat yin ve zikirler yaplmad gerek haric tarassutlarmzn verdikleri raporlar ve gerekse dahile nfuz areleri dnlerek, eskiden eyhi tanyan ve bu sebeple eyhin evine hizmetkr suretiyle sokulan tekiltmza mensup bir memurun valdesinden alnan malmattan anlalmakta idi. Nak tarikatn ihya ve inkiafna hadim olmak zere ve kanunen mdahaleyi davet ettirecek bir ekil ihdas edebilmek gayesiyle Konya vilyetinde hadis olan bir meseleden dolay mezkr vilyete yazdmz tahriratta eyh Esad Efendinin tevsi-i tarikat iin Konya'da ebeke tekil ettii hakknda evrak- tahkikiye tanzimine kifayet edebilecek derecede bir malmat mevcutsa, ifadelerin zaptedilerek gnderilmesi yazlm ve tevessl klnan kanun yollar ile de bu noktann ihzarna medar olacak msbet bir cevap alnamamt. Binaenaleyh eyh Esad'm dikkati calip halleri dolay-siyle tekkelerin daha kapatlmalarndan evvel nazar- dikkati celbederek tarassut altna alnm ve hakknda malmat istihsal olunduka Dahiliye Veklet-i Celilesiyle muhabereler cereyan eylemi olduu maruziyle stanbul Cumhuriyet Mdde-i umumilii canib-i lisine takdim klnr. 9 UBAT 1931 POLS MDR Bu rapor namuslucadr ve Polise, Efendi'nin kanun d bir harekette bulunmad, kkn de z parasiyle ald itiraf edilmektedir. Hatt, eyhi sulu karmak iin knp skman Polis, hi bir ey bulamadn aa vurmaktadr. GEREK EYH ESAD: Menemen Divan- Harbinin isteiyle stanbul Polis Mdrl tarafndan gnderilen raporda, hayatnn baz noktalar doru haber verilen eyfh Esad Efendi, gerek biyografya erevesi iinde aadaki hayat izgilerini arzeder : 19 uncu asrn ortalarna doru Musul'a 50-60 kilometre mesafede Erbil kazasnda dnyaya geliyor. Orada ve daha ziyade din sahasnda tahsil grdkten sonra, Nak eyhi Th Harir'ye intisap ediyor ve kendisinden 24 yanda icazet alyor. Zahir ve btn ilimlerinde devaml bir gayret

gsteriyor ve zengin bir bilgi hamulesi kazanyor. Ayn zamanda, eyh Abdlmecid Refkn isimli bir eyhten de Kaadir icazeti almtr. 1304 (1888) de, aa yukar 40 yalarnda, stan/bul... Ald icazetler, stanbul'da, Meihat (eyhlislmlk makam) tarafndan tasdik ediliyor. da, irad iiyle megul olmak zere, alkal makamlardan, dergh halinde kullanlmak zere bir mekn istiyor. steini kabul e-diyorlar ve kendisine, Kocamustafapaa taraflarnda, Kelm Dergh isimli binay veriyorlar. Ksa zamanda stanbul'u saran ve havada alka prltlar izen bir isim: Erbil eyh Esad Efendi Hazretleri... Etrafnda geni bir mensuplar halkas kuruluyor ve bunlar eyh Efendinin kemaline tam inanm olarak ona ba eiyorlar. Bir mddet sonra beklenmedik bir hdise : Ulu Hakan kinci Abdlharnd Han, kendisi bizzat tarikat bals ve himayecisi olduu halde, eyh Esad Efendiyi, efkatli bir srgn ifadesiyle, memleketine, Erbil'e gnderiyor ve orada oturmaya mecbur ediyor. Sebep? Mehul... Bu noktay tam tesibit edebilmek mmkn olamamtr. l, sadece udur ki, Abdlhamid Han'n, bir din adamna haksz muamele etmesine imkn yoktur. Bu noktay Esad Efendinin baz hudut d davranlarna balamak mmkn olduu kadar, baz gammazlklarn Hkmdar zerinde kasd bir tesir aram olmas ihtimaline ilitirmek de kabildir. eyh Esad Efendi, memleketinde 10 yl kadar kaldktan sonra 1316 (1900) de stanbul'a dnyor. Padiah tarafndan affedilmi olarak m, baka bir suretle mi?.. Bu da mehul... eyh Esad Efendi, yine Dergahnda ve ayn irad dvasnda... eyh Esad Efendi, ya altma dayanrken Merutiyet nklb... Bu defa yeni Padiah Sultan Read ile aras ok iyi... stanbul'da mevcut btn tarikat eyhlerini toplayan bir heyet kuruluyor ve Esad Efendi bu heyete Reis-l-Me-ayih : eyhler Heyetinin Reisi seiliyor. Baz ehadetlere gre, Esad Efendinin kinci Abdl-hamid'e bir aleyhtarl ve ttihatlara yaknl yoktur. Sultan Read, eyh Esad Efendiye her alkay gstermekte devam ediyor ve ona, skdarda, Karacaahmed ieki duramdaki mescid ve zaviyeyi balyor. Bu devrede eyh Esad Efendi mridlerini yetitirmek ve eser telifiyle meguldr: Mektubat (Yazd mektuplar) Divan- Esad (Manzumeler) Kenz-l-rfan (Hadsler) Risale-i Es'adiye (Tasavvuf - eriat) Risale-i Tevhid (Tasavvuf-,eriat) Nihayet Mill Mcadele... Btn stanbul, Trk'n bu lmemek iradesi karsnda vecd ve heyecanlarn en derin ve keskinini yayor. Btn mmin eller semalara alm, dua ve niyaz halinde... eyh Esad Efendinin elleri de onlarn arasnda... O sralarda, Mill Mcadeleye katlmak zere bulunduu gnlerde, Fevzi Paa (Mareal Fevzi akmak) Esad Efendiyi ziyarete geliyor. Yetmiini bir hayli gemi bulunan Esad Efendi, daha evvel ziyaretine ahit olduu Paay birdenbire tanyamyor ve elini pmek zere iler-liyen Paaya: Sizi tanyamadm! Diyor. Fevzi Paann mukabelesi sadece udur: Fevzi kulunuz! Esad Efendi, onun Anadoluya gemek zere bulunduunu renince dua ediyor: naallah muvaffak olursunuz! Allah sizinledir. Cumhuriyetten sonra tekke ve zaviyeler kapatlnca bir kenara ekiliyor, zikir ve yini terkedyor ve yalnz ilm telkin ve sohbet ile yetiniyor. Erenkyndeki beyazkkn nasl satn alnd, Vakit gazetesinin iftirasna ramen stanbul Polis Mdriyetinin raporundan bellidir. Enbil'deki mlklerinin satlmas suretiyle kendi z kesesinden...

Menemen hdisesine ramen, iinde her n 30-40 misafir bulunan bu kkte, kanuna tam bir riayet halinde, zikirsiz ve merasimsiz, yalnz sohbet ve ilim hayat... Etrafndaki kalabalk ise, onun sohbetlerine meftun olmaktan baka bir tavr sahibi deil... Menemen Hdisesine kadar (1930 sonu) gidi bundan ibaret... Bir aralk Bursaya yapt seyahatin, bana neler getirdii malm... Etrafn saran ballarn kaynama halini gren Halk Partili kodamanlarn karar: Bata bu adam, btn din hviyetler ve Menemen ve civar ezilmelidir! Sorumlular: nn, kr Kaya, Vasf nar... Ve hemen arkasndan, bata Vakit gazetesi, basn kuklasnn yaylm atei... Ortada ne fol, ne yumurta!... O gnlerde Esad Efendinin olu, babas gibi eyh, Ali Efendi, ona yalvaryor: Babacm! Ben havay beenmiyorum! Etrafmzda uursuz glgeler dolayor! Evimiz ve sokamz devaml tarassut altnda... Bir tedbir alalm!... Mesel, kkteki kalabal datalm, onlar memleketlerine gnderelim! Biz de gz nnden silinelim! eyh Esad Efendi, mahzun bir tebessmle diyor ki: Allahn takdiri neyse o olacaktr! Bana yle geliyor ki, ok yaydan km ve hakkmzda karar alnmtr! Yni tedbir zaman gemitir! Misafirlerden bir ksmn geldikleri yerlere gnderip tevekklle bekliyorlar... Menemen hdisesi... Trpan harekete geiyor ve vuruunu eyh Esad Efendinin 80 ksur yllk bana yneltiyor. Menemen Hdisesinin olduu gn... Akamst Eren-kydeki beyaz kkn etraf kordon altnda... O gne kadar tarassuta memur sivil polisler tek-tk ve seyrek e-Icilde boy gsterirken imdi: Tertipi sensin! Der gibi, Esad Efendiyi halkalamlar... Her eyin h-Icmet tertibi olduu ne kadar da belli!... Kurduklar tu-zam avn peinen enselemek gayretindeler... Nitekim, bir gece sonra sabaha kar beyaz kkn "kaps ac ac vuruluyor ve eyh Esad Efendi bohasn almaya bile imkn bulamadan apar-topar Menemene aktarlyor... YNE MENEMEN: eyh Esad Efendi, Menemende ve husus bir hcrede Tnsa bir mddet hapsedildikten sonra, muhafaza altnda, Asker Hastahaneye kaldrld. Bu ne efkat ve adalet eseri, yle mi? Tamamiyle aksi!... Yalar doksana yaklaan bu yatalak insann hastal aikr olsa da, ona kanca atan kt niyet, eer onu ldrmeye kad'r gitmeyecek olsayd asla hastahaneye kaldrmak, zindanda inletir ve orada ne olursa olsun der, hline brakrd. Halbuki onun ldrlmesi, tertip plnnn ilk maddesiydi ve bu iin yaplaca en msait yer de hastahaneydi. Zira ya doksana yaklaan bir adamn idam kanun bakmndan mmkn deildir. Srf u hdise, eyh Efendiyi kanunun her ihtiyara mahsus msamahasndan karp kilitlemek suretinde tecelli eden kast, btn dehetiyle gstermeye yeter. eyh Esad Efendiyi zindanda brakm olsalard kurtarm olurlard. Nitekim onu, yemeklerine kattklar hafif zehirlerle birka kere ldrmeye kalkp sadece hastaln artrmaktan baka bir netice elde edemeyince, bir gece, damar ii bir (enjeksiyon) rnga ile iini bitirdiler ve mu-radlarna erdiler. Bylece eyh Esad Efendi, Dvan huzuruna kartlmadan ve tek kelime konuturulmadan katil ve kaatille-rin en den ekli ve eliyle ldrlm oldu. Bu iddiamz ispat edebilecek vesikanz nedir? Sualine u cevab verebiliriz: Sylentilerden baka hibir vesikamz yoktur! Fakat iin mantk ak, baka bir mnaya yer brakmamaktadr. Hakkndaki idam kararnn infaz edilemiyecei muhakkak olan bir ihtiyarn

hastahanede lmesi, ldrlm olmaktan baka hibir mnaya balanamaz. Byle bir i de katil ileyenle Allah arasnda kalacana gre hibir trl vesikalandmlsmEz. HKM: Muhakemeler imek hzyla gemiti. Zira alman talimat udur: Mahkmlar syletmeyin! Sizi mkil mevkie sokabilirler. Derhal idam kararlarn verin ve hemen infaz edin! leride delirerek bara bara lecek olan Mulal Mustafa Paann verdii idam kararlar tam 37 dir: 1 takl Molla Hseyin, 2 Kahveci ra Mustafa, 3 Topu Hseyin, 4 Tatlc Mutaf Hseyin, 5 Eskici Hseyin Ali, 6 Keilli Himmet olu Sleyman, 7 Emrullah olu Mehmed Emin, 8 Mutaf Sleyman, 9 Manifaturac Osman, 10 Hatib Hafz Ce-mal, 11 Tabur mam lyas Hoca, 12 Ali Paa olu Kagp, 13 eyh Hafz Ahmed, 14 brahim olu smail, 15 Lz brahim Hoca, 16 eyh Ahmed Muhtar, 17 Koca Mustafa, 18 Hac smail, 19 Hac smail olu Hseyin, 20 Cumabl'h Ramiz, 21 Yahya olu Hseyin, 22 ingene Mehmed olu Ali, 23 Hayim olu Jozef, 24 Ali Osman olu Mehmed, 25 Yusuf olu Kmil, 26 Kerim olu brahim, 27 Salim olu Bonak Abbas, 28 Erbil'li eyh Esad, 29 eyh Esad olu Mehmed Ali, 30 Mustafa olu Abdl-kerim, 31 Nalnc Hasan, 32 Kk Hasan, 33 Khya Ahmed olu smail, 34 Terzi Talt, 35 zmir'-li Hac Mehmed Ali, 36 Harput'lu Mehmed, 37 Ma-nisa'l Hseyin akr olu Ramazan... dam cezasna mahkm edilen 37 kiiden yalnz 28'i aslyor ve geriye kalan \a haddi ve sair sebeplerden kurtuluyor. Aralarndaki Hayim olu Jozef isimli yahudi ise mahut serserilere paras mukabilinde ip satt iin kellesini vermitir. Hibir eyden habersiz, basit bir dkknc olan bu yahudiye tatbik edilen muamele, olanca zulm ve habaseti gstermeye tek bna kfidir. Hdisenin fiil erevesi iinde bulunanlardan baka (ki bunlardan kii kalmtr) hemen hepsi, bir batan br baa masumdur. Yni hdisenin 105 sanndan hemen hepsi masum.. Fiil erevesi iinde olan 6 kiinin 3 vak'a srasnda lm, 11 i yaral olarak ele gemi ve tazyik altnda ihbar ve iftira etmedii kimse brakmam, kaanlar ise Manisa yolunda tutulup yalarnn kkl erevesinde bulunanlardan tek insan sebebiyle daraacmdan kurtulmutur. u halde, fiil kalyor: Zeki Mehmed... Gerisi yahudi Hayimolu Jozef'e kadar top-yekn susuz... Aslanlar arasnda, btn suu eyh Esad Efendinin olu olmaktan ibaret bulunan Ali Efendi, din ve umum bilgisi kuvvetli bir insandr ve Tetkikat ve Telifat- s-lmiye Heyeti kinci Reisliini etmi bir ahsiyettir. Aslrken: Son szn nedir? Sualine: Tevhid kelimesidir! Mukabelesinde bulunmutur. Bylece Menemen hdisesi, asl gayesi olan din ahsiyetleri ortadan kaldrmak gayesini, bata eyh Esat Efendi bulunmak zere birok mbarek hviyeti hayat defterinden kazmak veya hapislerde srndrmek suretiyle meydana getirmi oluyor. Menemen hdisesi mnasebetiyle tevkif edilip de be-raet edenlerden biri de benim mridim ve kurtarcm Abdlhakm Arvs (k) Hazretleridir ki, kendilerinin Divan- Harp huzurunda ne dediklerini ve ne ekilde kurtulduklarn, bahisleri geldii zaman greceksiniz. ESER: eyh Esad Efendi'nin eserlerinden Mektubat ile Divan- Esad isimli Farsa ve Trke iir kitaplarn temin ve tetkik edebildik. Mektuplar, husus mnasebet, eriat ve tasavvuf

mevzularnda olup bu bahislerde din llere sdk bir irfan sahibinin konumakta olduu hissini aldk. iirlerine gelince, bunlar, eyh Esad Efendinin nadir bir hassasiyet ve iir kabiliyetine mlik bulunduklarna delidir. Bir ka misal verelim: Yeti imdada ey ah Risalet ruz-u Maherde Benim br- gnahm ltf-u ah- Embiya ister Ne b- dideden rahat, ne ah- sineden imdad Benim br- gnahm ltf-u eh- Embiya ister Nola bir kerre d olsun cemal-i bkemalinde Ki kemter bendeniz Esad sana olmak feda ister Ayrca: Ne mmkn bunca tele ehid-i ak gasletmek Cesed te, kefen te, hem ab- hogvar te Ben el ektim safa-y rm- canmdan Safa te, cef te, firar te, karar te. Bir yaknmzdan saladmz Kenz-l rfan isimli hads tercmelerinde ise asl metne ve Osmanlca byk bir sadakat ve hkimiyet mahede ettiimizi belirtmek borcundayz. eyh Esad Efendi ve Menemen mevzuunda son szmz sylerken, tespiti gereken hak ve hakikat udur ki, eyh Esad Efendi, kendi z keyfiyeti bir yana, kfrn Islmiyete ynelttii kasda hedef kabul edilmi olmak bakmndan, zerinde ehemmiyet ve hassasiyetle durulacak muhterem bir zat ve byk bir din mazlumudur.

Besinci Fasl
Sleyman Efendi TANIMAM: Mene 1946... Byk Dou, artk birbirini kovalayacak olan byk ile devresinin ilk basamana ayak atmtr. Birinci Vekiller Heyeti, ikincisi rf dare kara-riyle olmak zere iki kere kapatlm, rf dare Mahkemesine verilmi, takip ve tazyiklerin en ac ekillerine hedef olmaya balam vaziyette... Byleyken, btn bu ilk tecelliler, ilerideki korkun arnn henz kk bir kant eklinde tezahrnden ibaret... leride 32 diimizi birden saracak olan byk ar, 1946 da sadece bir kanma hlinden artk deilken zerimizde tesiri ezicidir. te byle bir hava iinde, Erenkyndeki evimle stanbul aras gidip gelmekteyim... Bir gn, Kadky' vapurundan kp oturduum semte ileyen bir domua biniyorum. Dolmutaki yolculardan, 30 yalarnda, gzel yzl, ehresi emniyet telkin edici bir gen bana hitap ediyor: Necip Fazl Bey, deil mi? Ezgin ve bezginim: Evet, benim! Gen adam bana byk bir alka gsteriyor, devaml Byk Dou okuyucusu olduunu sylyor ve' dnya grmze noktas noktasna iirak hlinde olduunu kaydederek grmemizi temas etmemizi diliyor. smi Kemal Kaar'dr (imdiki Ktahya Millet Vekili) ve ticaretle meguldr. Ksa zaman sonra buluuyor ve gryoruz; ve hangi bahsi asak gryoruz ki, terzilerin (patron) dedikleri biki plnlar eklinde, taraflarn gr emalar izgisi izgisine birbirine mutabktr. Mesel,, bugn modalamaya balayan Sultan Ab-dlhamd mdafilii, Ulu Hakann kanl kaatil ve yamyam bir mstebidden baka bir ey sanlmad 1943 tarihinde ve ilk defa Byk Dou tezi olarak balam ve henz bu tez hemen herkese tezee altun derecisine bir abes belirtirken, ben bu gente byk Hkmdara ait hayrete ayan bir anlay ve i tabakalara inici bir nfuz gryorum. ok garip, diyorum kendi kendime; Abdlhamd gibi btn incelikleri ve tarih srlar zc anahtar ahsiyeti, bu gen, kendi bana nasl kefetmi olabilir?

Ve grmekte devam ediyorum ki, Abdlhamd dost- ' luundan balayarak en byk ak ve dostluk mihraklarna ve en sefil ve korkun dmanlk hedeflerine kadar beraberiz. Yahudi ve mason nefretinde, devrimbaz ve kksz snflarn tespitinde btn tezlerimizi, bu gencin ruhunda yuvalanm buluyorum. Hele tarikat yollar Naklik ve mam-i Rabbn Hazreileri zerindeki kymet hkmlerini bu gente hazr buluum beni bsbtn alkaya sevkediyor. Gen ve (modern) ifadeli muhatabnm btn bu anlaylar sadece Byk Do-u'dan devirmi olacana da ihtimal veremediim iin (zira o zaman Byk Dou henz dvann balangcnda ve ok yeni) kendisinin, telkin ve talimi altnda bulunduu ve feyz ald bir zata bal olmas ihtimali karma kyor ve soruyorum: Bu gen yata btn bu incelikleri size talim eden bir zat ile alkal msnz? Glmsyor: Evet!... Devrimizin, gerek ve kmil mridi ne kadar gizle-yici ve sahteleri ne nispette ortaya karc bir karakter tadn bildiim iin merakla sordum : Kim bu zat? Yaknda tanrsnz? Nitekim ok gen (Kemal Kaar). Silistireli Sleyman Hilmi Tunal'nn bals ve damaddr; ve bana, mridi ve kaynbabasn kendi yazhanesinde tantmtr: 55 yalarnda grnen (o tarihte ya tam 58), pembe yzl, kuiT&a! rengine kr dm hafif sakall, min-kar burunlu, kestane rengi gzlerinin ii glmseyen, gzel tabirine lyk bir zat... Bir iki saatlik ilk temasmzda aldm intiba, btn dost ve dman kutuplarmz zerinde tam bir itirak bulunan ve hiddet-i er'iyye - eriat anlay ve fkesi yle dolu bir zat karsnda bulunduum oldu. Hemen kayd ve tespit etmeliyim ki, ondan sonra seyrek de olsa birka yl devam eden temaslarmzda, Sleyman Efendinin btn kemal cephesi zerinde ne d.nm olursam olaym, bu ilk intiba asla kaybetmedim; ve kendisini, sonuna kadar, slm dvasna bal, o dva urunda her ile ve fedakrla hazr ve btn dost ve dmanlarmz mterek olarak o dvann gr ve olu hiddetine malik bir insan buldum. HAYATI: Sistreli'dir 1303 (1883) de dnyaya geliyor. Babalar, Fatih Sultan Mehmed tarafndan Tuna Han n-vaniyle ereflendirilmi soylu bir aile kkne bal... Babas. Hoca zade Osman Efendi ve ilmiye erevesinden... Tahsilini stanbul'da tamamlam ve Silistre'-nin Satirli Medresesinde yllarca mderrislik etmiir. Orann maruf dersiamlarndan... Osman Efendi, genlik anda stanbul'da tahsildeyken bir rya gryor: Vcudundan bir para kopup ge ykselmi, oradan k samakta... Osman Efendi bu ryay kendi sulbnden dnyaya gelecek hayrl bir evld mnasna yoruyor ve Silistre'ye dnnde evleniyor. Dnyaya gelecek ocuklardan da hangisinin ryada grd k saan evlda uygun deceini takibe hazrlanyor. Sleyman Efendi dnyaya gelip de yetimeye balar balamaz tespit ettii almetlere gre btn midini ona balyor. O kadar ki, kk Sleyman, Silistre'de Satirli Med-resesenin henz ilk snflarndayken, babasnn huzuruna her ksnda, onun ihtiramla ayaa kalktna ve: Buyurunuz, Sleyman Efendi olum! Diye ar bir sayg gsterdiine ahit oluyor' Sleyman Efendi bu halden ylesine mahcup olmaya balam ki, babasnn huzuruna girmek iin, onun, yzn kapayarak kitap okuduu, mangala kahve srd veya geleni peeleyici bir ile megul bulunduu .anlar seer olmu... Sleyman Efendinin ocukluuna ait bu mankbele-ri, phesiz kendi nakli olarak damad Kemal Kacar'dan dinlemi bulunuyorum.

Sleyman Efendi Silistre Rdiyesinde ve bir mddet Satirli Medresesinde okuduktan sonra, babas gibi, dersiam yetimek zere, stanbul'a gnderiliyor. Sleyman Efendi, stanbul'da Fatih Camii dersiamlarndan mehur Bafral Ahmed Hamdi Efendinin ders halkasna girerek ondan din ilimlerini ve Arapa'y rendi ve birincilikle icazet ald. Babas dersiam Osman Efendinin, kendisini stanbul'a gnderirken tavsiyesi: Olum, usul ilmine iyi alp, dininde kuvvetli olursun; manta da iyi al, fikrinde kuvvetli olursun! Bu baba dn ruhunda muhafaza eden Sleyman Efendi, bilhassa usul ve manta br derslerden fazla ehemmiyet vermi ve hayat boyunca bu iki ilimdeki ihtisasna dikkat ekmitir. Derken Sleymaniye Medresesi ve peinden en yksek dereceli dinf* tahsil oca olan Medresetl Kuzat, kad yetiirici mektep... Bugnk Hukuk Fakltesinin slm ekli demek olan Medrese-tl Kuzat in giri imtihanlarn birincilikle kazanp bunu mektupla babasna bildirince ondan hemen bir telgraf alyor: Sleyman; ben seni cehenneme gndermek iin stanbul'a gndermedim! Maksat, kaddan ikisinin cehennemde ve birinin enette olduuna dair hads hikmetince bu meslein belirttii tehlikedir. Medrese-tl Kuzat safhasndan sonra, Sleyman Efendi, ayrca devam ettirdii ahs ve tetebbulariyle zahir ilimlerinde (eriat) derinleiyor. Btn ilmine gelince... Bu noktay Kemal Kacar'm bize verdii noktalardan takip edelim: Btn ilminde, yni tasavvuftaki mnevi cephesine gelince, phesiz, bu husus ehline malmdur. Zahir akl ve zek ile idraki mmkn olamaz. yle ki, bir insan mslman olabilir, tahsilli ve akll olabilir, hatt i hayat mnkir olmaz da yine tasavvuf ve irada ehil bir zat ile karlat halde o zat lh iradeyle kendisini ona bildirmezse dnyalar biraraya gelse onun feyzlerinden haberdar olamaz. Bizim ise kendisinin manev cephesi zerinde zerrece teredddmz yoktur. Biz bu noktay ilm-el-yakn: ilimle deil, hakkel yakn: bilfiil yaam olarak biliyoruz. Kendisinin tasarrufunu ve ruh melekeleri zerindeki tesirini, z ruhumuzda ve vcudumuzda hissetmi; enfs (i) ve kevn (d olurlara bal) kerametlerinin stnde irad harikalarn fiil hlinde ve hakkiyle mahade etmi bulunuyoruz. Allah'n bu husustaki inayet ve ltfuna mazhar olduumuza, kendilerinin kmil ve mkemmel mrid olduuna, Silse-i Sdt: Bykler Zinciri kolunun 32 nci ferdi Selhaddin tbn-i Mevln Seraceddin'in cisman nisbet, imam- Rabbani Hazretlerinin de ruhan nisbetle vrisleri bulunduuna imanmz tamdr. Kendisinin bu cephesini anlamayanlarn, anlamakta acz gsterenlerin, hi olmazsa aksini iddia etmemelerini ve kendisinde bir mrid hali grmediklerini sylemekten ekinmediklerini, dnya ve hiret ykmna uramamalar bakmndan tavsiye ederiz. Sleyman Efendinin damad ve gerekten tam bir sadakatle bals Kemal Kaar, notlarnda yle devam ediyor: (Bahis mevzuu (ben olduum iin aynen alyorum) Bu satrlarn muharriri, stad Necip Fazl herkese malmdur. Her hususta din, ilim, umum." kltr ve sanat noktasndan anlayn, idrak ve irfan seviyesini dna aksettirmitir. Byle bir kimse bir zat- likaderin mritliine ehadet ederse bunu hie saymak ve dudak bkmenin yerinde olmayacana phe etmemek iktiza eder. Grlyor ki, Kemal Kaar, herhangi bir izah ve ispat kaygsna dmeksizin, sadece ehline ve nasip sahiplerine malm olaca ve itirazclar yola getirmenin mmkn olmayaca kaydiyle, mridinin, sahablerden sonra mmette en byk insan ve mutlu vel mam- Rabbn Hazretlerinin vrisi gsteriyor ve onu kutuplarn kutpu olan byk irad makamnda kabul ediyor. Bu hususta son derece dokunakl, hatt asil bir teslimiyet ve itimat tavriyle benim ahitliime ba vuruyor. Mevkiimin nezaketini, din ve tasavvuf inceliklerine malik okuyucularmn takdirine brakrm. u kadar ki, bu brakta, u n iin, ahitliine arldm mesele zerinde ne evet! ne de hayr! edas vardr. Ve u aftdaki sktum asla hayr! cevabna iltimas vaziyetinde olmad

kadar evet! karlna da iltifat halinde deildir. er' hiddet ve gayreti bence msellem olan, hatt -bedahet ifade eden Sleyman Efendinin btm kemal cephesi zerinde fikrim olmad iin, deil, hccet apnda bir fikir ve kanaat sahibi olduum iin, sadece er' hviyet ve gayret cephesi zerinde bulunduum u n susmay ve hkmm sona (brakmay tercih ediyorum. Sleyman Efendi fasl, onun btn kemal cephesi zerindeki kymet lmz gstermekle nihayete erecektir. te Sleyman Efendi, belirttiimiz tahsil ve hayat safhalarndan getikten sonra dersiam sfatiyle ele almaya balad slm dvasnda, birdenbire karmza, kuru bilgi kabuklar datan bir ezberci ve ezberletici deil, z ve ruha bal ve geni sirayet ve mul plnn ac bir dva adam ve mcadeleci olarak kyor. Sleyman Efendinin, btm kemal cephesi zerindeki hkm daima mahfuz, ite en byk hususiyet ve ehemmiyeti, sadece slm idealine bal ve onun eya ve hdiselerin mizan ss kabul eden bu dvas ve mcadeleci hviyetindedir. ^ MCADELE DEVRES: Sleyman Efendinin mcadele hayatna ait safhalar yine damad ve bals Kemal Kacar'dan dinlemeliyiz. Kendisiyle 1936 yl yaz mevsiminde tantn syleyen Kemal Kaar, bu tarihten teye olanlar fiilen bildiini ve yaadn, ncekileri de Sleyman Efendiden dinlediini kaydetmekte... Damadnn anlattklarna gre Sleyman Efendinin mcadele devresi, kfrn tam teaddi ve taarruza getii malm zamanlardan evvel, gya dinin itibarda kabul edildii demlerde balar; fakar asl kfr ahlan hengmesinde tekarrr eder. Dinin itibarda kabul edildii demlerde de Sleyman Efendi zahir ehli lim geinenlerle, eriat anlay ve mukaddes llerden ta'viz vermemek hususunda arpma halindedir. Ayrca, birou tereddi ve tefessuha giden tarikat yollarnn sahte eyh ve m-ridlerine kar, hususiyle vahdet-i vcut, Alevlik ve Melmilik gibi dvalarda tam bir mukavemet cephesi kurmu ve onun mcadelesine girimi bulunmakta... Yani ilk mcadelesi, dini iinden bozan ve bylece kfre (endirekt) kuvvet verenlere kar... Ondan sonra Sleyman Efendinin mcadelesi dorudan doruya din dairesine dardan gelen hcum ve tazyiklere kar balyor ve hayatnn sonuna kadar devam ediyor. Damad yle anlatyor : Ben kendisiyle eref ve akrabalk kazandktan sonra, eve, saysz ve hesapsz defalar polis gelmi, kendisi Emniyet Mdrlne gtrlp tazyik altna alnm, kitaplar ve husus eyas didik didik edilmitir. Defalarca, mevkufiyet olmakszn mahkemeye veriliyor, fakat bunlardan hibir ey kmyor. Evi, etraf, muhiti ve faaliyet sahalar srekli bir tarassut altnda... Dersimlk vazifesi olarak Istanbul camilerinde verdii vaazlarn dinleyicileri arasnda sivil polisler ve husus ajanlar daima hazr... Kendisi kanuna kol kaptrmamak iin istedii kadar gayret ve dikkat sarf etsin; mademki Allah! demenin bile ho grlmedii ve tehlike belirttii bir iklim iindedir, nasl olsa, sade kolunu deil, btn gvdesini zulme kaptrmaya mahkm, veya memurdur. lk tevkif ve ilesi 1939 ylnda... Kendisini evinden alp mehur Birinci ubenin tabutluklarna tkyorlar... Dostlar ve yaknlar da beraber... Orada, trl polis ikenceleri altnda gn kalyor... Birinci Ar Ceza Mahkemesine sevkediliyor... Polisin ikencelerine ve nice ifade ve ehadet oyunlarna ramen Birinci Ar Ceza Mahkemesi mevkuf olmayarak muhakemesine karar veriyor ve Sleyman Efendi hemen salveriliyor... Aylarca sren muhakeme neticesinde hkm: SUSUZ OLDUU ANLAILMAKLA BERAETNE.. Yine nn ekavet devrinde ve ilkinden 4-5 yl sonra ikinci bir takip ve tevkif... Bu defa Birinci ube tabutluklarnda misafirlii 8 gn devam etmitir. Polis, bilmem ka biner mumluk ampullerinden uyumama tecrbelerine kadar elinden gelen ikenceyi ihmal etmiyor... Sulh Ceza Mahkemesi kendisini tevkif ve dostlarn tahliye ettikten sonra Asliye Ceza Mahkemesi karariyle ve kefaletle salverili ve neticede yine beraat...

LE: Sleyman Efendinin nc takip ve tevkifi ise Demokrat Parti devrine rastlar ve o devrin siyah ve beyaz renklerinden siyaha bal devlet adamlarnca tertiplenmi bir (komplo) neticesinde meydana gelir. te Sleyman Efendinin asl ile ve mazlumluk devri, vefatnda tabutuna istikamet deitirmeye kadar varan bir zulmle, Demokrat Parti iktidarnn bir trl sabit istikametini bulamad ve birbirine aykr ellerde tezada boulduu son seim rdr. Demokrat Parti iktidarnn dine aykrlkta Halk Partisini mumla aratacak kadar siyah kanad, bata o zamann Dahiliye Vekili Namk Gedik bulunmak zere, Menemen hdisesine benzer bir tertip hazrlyor. Bu adamlar, Babakanlk odas tabannn budak deliinden aa katlardaki kavgalar seyretmeye baylan, herkesi babo brakan, gizli tahakkmlere kar duramayan ve bana ne gelmise bu yzden gelmi bulunan Adnan Menderes'i oldu-bitti ye getirmekte mahirdirler. O zamanlar Sleyman Efendi, damad vastasiyle Ktahya ve civarndaki yaknlarn Cumhuriyeti Millet Partisi evresinde Demokrat Partinin bu tezatl cephesine kar muhalefete srd iin menfurlardr. Fakat asl nefret siyah kanadn, arada bir ilerini Adnan Menderes'in alnna kadar* sratan din dmanlndan gelmekte... Evet; tpk Menemen tertibi denilebilecek, bir oyun hazrlyorlar: 1957 de Bursa'nn Ulu Camiindeki mahut Mehdlik komedyas... Eskiehir'de Demiryollar daresinde bulunmu, szde Nak, Akif Efendi isimli bir ahsn Tavanl'-daki mridleri, Bursa'nn Ulu Camiinde, ellerinde kl, malm mehdlik narasn basyor ve gln nmayie giriiyor. Maksat meseleyi Tavanl'ya, oradan da vilyet merkezi Ktahya'ya intikal ettirip Sleyman Efendinin ruh ve siyas nfuz mntkasn sindirmek ve eer hdise kanl bir safhaya girecek olursa onu daraacma kadar gtrmektir. Bereket ki, hdise kansz bastrlyor, yani tertipi-ler kuklalarn adam ldrmeye kadar sevkedemiyor ve ortada : Vay eriatiler, vay (teokratik) idare zlemcileri! Homurtusundan baka bir ses duyulmuyor. Ktahya'nn Altnta kazasnda Sleyman Efendiye bal bir mft de topun azmdadr. Bursa hdisesi, szde Nak Akif Efendi mridlerinin merkezi olmak bakmndan Tavanl ve dolaysiyle Ktahya'ya intikal ettiriliyor ve Nak deil de ikif (!) diye adlandrlan bir akn zmrenin Sleyman Efendi sevk ve idaresinde bulunduu hayaliyle, birdenbire takibat Sleyman Efendiye yneltiliyor. Bunun iin de, ilk i olarak, Sleyman Efendi bals Altnta Mfts tutuluyor, polis karakolunda gnlerce ve sabahlara kadar dvlerek Sleyman Efendi aleyhinde ifade vermeye zorlanyor. Mft, sopa altnda o trl tazyik ediliyor ki, nihayet polisin istedii ifadeye benzer bir eyler gevelemek zorunda kalyor. stanbul'da Sleyman Efendinin evine ve damadnn yazhanesine baskn... Doru Mdriyet ve oradan muhafazal olarak Ktahya... Sleyman Efendi, Ktahya Emniyet Mdrlnde... Btn bir gn ve gece orada bekletiliyor. Sabaha kadar, bu yetmiine merdiven dayam ihtiyara, sille, tokat, edilmedik cefa braklmyor. Ana - avrat kfrler de cabas... yle bir an geliyor ki, Sleyman Efendi zulmn bu derecesine dayanamyarak baylyor. Polis, bayltmakta olduu kadar ayltmakta da ustadr. Yzne su serpiyor, kollarn sun' teneffs eklinde' ap kapyor ve Sleyman Efendiyi kendine getiriyorlar. ihtiyar din adam kendine gelir gelmez yine ve yeni kfrler... Bir bayan hkim, Sleyman Efendi hakknda verilmi gyab tevkif kararn vicahiye eviriyor ve buyurun hapishaneye!.. Ktahya hapishanesinde, Sleyman Efendi ve damadndan baka, hdisenin alkallariyle beraber Ktahya'l yaknlarndan bazlar... Bunlar, birbirleriyle dp kalkmamalar iin ayr koularda ve tek tek, hrszlar, kaatiller, rz dmanlar arasnda... Fakat srpriz ve lh hikmet tecellisi!.. lk safhada teker teker ve ifter ifter kelepelenerek en korkun canilere mahsus bir muameleye tbi tutulup adaletten de ayn hkm alacaklar emniyeti

iinde Ar Ceza Mahkemesi huzuruna srlen bu Allah klar, daha ilk celsede, savcnn bihakkn tahliye isteiyle ve adam bana ikiyzer lira gibi (sembolik) bir kefaletle tahliye ediliyorlar. Bir ay sonraki celsede de, yeni savcnn evvelkine katlmas zerine ittifakla beraat karar... Hkmete zt olarak tecelli eden bu adalet tavr nnde, Sleyman Efendinin etrafndaki ember bsbtn daraltlyor ve adl lnn serbest braktn, idar kska, ezmeye bakyor. Demokrat Parti ktidarnn bata Byk Dou bulunmak zere, slm sahada verdii ilk mitler herkeste boa km ve derin bir krgnla dnmtr. Sleyman Efendi de, o tarihte hapiste, bir yl sonra 100 yla yakn hapis talebleriyle mahkeme huzurunda bulunan mehur 1960 Son Vde yazsn yazacak ve buna Ya Ol, Ya l! hitabn ekleyecek olan Necip Fazl ile ayn hava iindedir. Bu ileler iinde Sleyman Efendi, btn gcn Kur'an Kurslarna vermi, didine dursun; ni bir eker hastal infilkna uruyor, grlmemi ekilde terakki edip kanda (6) grama kadar kan eker, btn ihtimamlara ramen drlemiyor ve Silistireli Sleyman Hilmi Turahan, 1959 yl 16 Eyllnde 71 yanda, ebed mzan lemine gyor. Hastalnn arlat son gnlerde, beklenen kibe-te kar, Efendinin Fatih Camii Hazinesine defnedilmesi iin hkmetten msaade alnmtr. Fakat... Tezatlar hkmetinin siyah kanad, vefattan sonra buna hemen mni oluyor. O srada stanbul'da bulunan Dahiliye Vekili Namk Gedik, bir ly bile esir etmek gibi, misli grlmemi bir tasarrufa kalkyor: Polise emir: Karaca Ahmed Mezarlnda bir ukur atrnz ve oraya gmdrnz! Ve ilve ediyor : Polisin at ukura gmlecektir! Cenaze, byk bir alayla, skdar'n Altunzade semtinden aaya doru inmekte... Karlarna bir polis mfrezesi kyor. Balarnda bir komiser bulunan polis ekibi cenazeyi nlyor : Durunuz! Eller stnde birdenbire durdurulan tabut... Cenaze sahipleriyle komiser arasnda konuma : Ne var, niin durdurdunuz cenazeyi? istanbul Emniyet Mdrnn emri var: Cenazeyi Karaca Ahmed Mezarlnda hazrlattmz yere defnedeceksiniz! Karya geilmeyecek! O da ne demek? Biz sahibi olduumuz cenaze mevzuunda hkmetten emir almaya mecbur muyuz? Onu dilediimiz yere gmemez miyiz, hr deil miyiz? Bu mu demokrasi? Komiser son cevabn veriyor : Ben bu itirazlara muhatap deilim! Aldm emri bildiriyorum. Cenazeyi Karacaahmed'e sevketmekle mkellefim! br taraftan stanbul Emniyet Mdr bizzat s-kdara kadar gelerek rhtmda cenazeyi almak zere bekleyen istimbotun halatlarn z eliyle boandryor, istimbota ban alp gitmesini emrediyor ve rhtmda terter tepiniyor : Polisin at ukura gmlecek! Baka tarafa gtr lemez! Ve cenaze sahipleri, belki de byle bir ac gnnde hdise kartmamak gibi bir his altnda bu zulme ba eiyorlar ve Silistreli Sleyman Hilmi Tunahan'n tabutunu Karaca Ahmed istikametine evirip, orada, polisin atrd ukura indiriyorlar. Byle bir zulm, mahiyeti bakmndan kk grnse de mnsmdaki dehet ve bir din adamnn lsne bile tahakkm etmeye kalkmaktaki manev ekavet bakmndan, hele demokratlk iddiasndaki bir rejim hesabna, tarihte grlm eylerden deildir. Sleyman Efendinin ballar, vefat hdisesini takip eden bz hdiseleri, tarihler arasndaki esrarl uygunluklar bakmndan husus bir tefsire tbi tutmaktadrlar. Mesel :

Bursa hdisesinden birka gn nce Ankara'da Harp Okulunu ziyaret eden bir devlet by vardr ki, orada yle konumutur : rtican bu memlekette avdet etmesine imkn yoktur! Fakat bo yere kan dklmemesi iin dikkatli olmamz icap eder. Bylece hdisenin tertipisi olduunu belli etmi olan bu zt, arab tarihle, ayn hdisenin tertiplendii gn Harp Okulu talebesinin eliyle tevkif edilip orada t>ir odaya kapatlyor. Namk Gedik ise malm... Hanbiye okulundaki odasnn penceresinden beyin st yuvarlanarak lyor ve yine Sleyman Efendi ballarna gre Ankara Mezarlnda numaras belirsiz bir ukura 10 lira 67 kuru masrafla gmlyor. Yassada muhakemeleri sonunda idam edilenlerin, 16 Eyll gn, yni Sleyman Efendinin vefat tarihinde aslmalar ise yinfc Efendinin ballarmca gayet manidardr. ESER: Sleyman Efendinin, emsali din adamlarna nispetle hibirinde olmayan bir aksiyonu vardr ve bu aksiyon eserlerin eseri telkki edilmek mevkiindedir. Bz irad ehli, ne de olsa dar bir kadro iinde ruhlar derinliine bir nfuzla kavrayp yceltmekten baka bir gaye gtmezken, Sleyman Efendi, etrafnda ayn dar kadro, btn memleket sathn hedef tutucu bir iman tarlas fikriyle, geniliine, byk bir manev ziraatin muazzam teebbsne girimitir. Bu teebbs Kur'an Kurslarna hkim olma hamlesidir; ve eer slm dvasn oymal ve yksek slblu bir salon takmna benzetmek caizse, onun aacna ve iptida malzemesine ait orman yetitirme iidir. Yni, merkezden hallini bekleyen dvann muhitten hazrl ii... Umum izah ise, Kur'an Kurslar Koruma Dernekleri Federasyonun dilei udur : Bylece bu kurslar, aziz milletimizin manev susuzluk ve gdaszlktan boulmak zere olduu bir devirde b- hayat emesi olarak ihls ve feyiz ocaklar hlinde vazife gregelmitir. Bu cemiyetler faaliyete gemeden nce memleketimizin ufuklar kararm, kylerimiz ezansz, cenazelerimiz Imamsz kalm bulunuyordu. slm byklerinin ikaz ve iradlariyle uyanan fedakr mslmanlarn ihlsl teebbsleri neticesinde kurulan bu dernekler vastasiyle alan Kur'an Kurslarnda yetien ok kymetli ilim ve irfan sahibi kardelerimiz Diyanet leri Bakanlnda verdikleri ilm ehliyet imtihanlariyle memleketimizin eitli yerlerinde mft, vaiz, imam, Kur'an Kursu muallimi ve mezzinlikler gibi din vazifeler almlar ve bugne kadar fslma yakr bir ahlk ile vazifelernie devam ede-gelmilerdir. Halk Partisi devrinin son zamanlarnda, karsndaki muhalefet partisine (avantaj) vermemek zoriyle tasarlanan ve ilk tatbikatn Demokrat Parti devrinde bulan, fakat daima cl ve zoraki plnda kalmak mahkmiyetini srtnda tayan, esasta bu masum ve mazlum messese, hemen kurulur kurulmaz. Sleyman Efendinin din kurmay gzlerine semerelendirilmesi en msait saha olarak grnm ve bu kurslar koruma derneklerini tekiltlandrma yoliyle, Sleyman Efendi, tad hamleci imann huru hareketini yerine getirmek zere nefis bir frsata ermitir. u var ki, huru mefhumiyle belirttiimiz hamleyi, taarruz deil de, tamamiyle tedafi bir hareket kabul etmek lzmdr. Evet; saldrgan kfre ve onun zehirli oklarna kar, zrhl ve tulgal erlerden kurulu bir ordu yetitirme dvas... Yllar [boyunca birtbir. ile iinde yetitirilmesine allan bu ordu. ne yazktr ki, sade rejimin ve rejim idaresindeki din (!) makamlarnn yadrgama, kmseme ve sulama tavrna hedef olmakla kalmam, birbirinin dmen suyunu takib edici harp gemileri gibi her eyleri tam bir uygunluk ve ahenk ifade etmesi gereken mam -Hatip ve Enstit zmrelerinden bir grup tarafndan da trl hakaretlere uratlmtr. Acaba hak ve hakikat hangi tarafta?... Cephemize mensup iki temel zmrenin, kfr saflarna yardm edercesine iine dmekten kendilerini alkoyamad bu felketli ruh haletini veya nefs tecellisini gerek bir ^tedavi ve tesviyeye balamak, Sleyman Efendi vesilesiyle inaallah kalemimize nasip olur. Bu bakmdan bu

dvann zerine yakndan eilmek, Sleyman Efendi mevzuunu kaybetmek olmayacak, aksine, onu btn ap iinde meydana karmaya vesile tekil edecektir. ATIMA: Kur'an Kurslariyle mam - Hatip ve Enstitllerden bir zmre arasndaki atmay, nce, yine derneklerinin Federasyonu azndan dinleyelim : Kur'an Kurslarna yardm derneklerinin bu din hizmetleri sayesinde aziz milletimiz, slmla asla badamasna imkn olmsyan birok sapk ceryanlarn bsbtn ortasna yuvarlanmaktan kurtulmu, memleketimizin hcr kelerine kadar yaylan bu lh nur ve islm hizmetleriyle Kur'anda bahsi geen manev ve ruh cehalet tehlikesi byk mikyasta nlenmitir. te hizmetin bylesine messir ekilde ifasdr ki, bir ok imn dmanlarn kplere bindirmekte, tellandrmakta, feryatlarn ayyuka karmaktadr. Ne hazin gaflet ve tecellidir ki vazifeleri szde imn ve tslma hizmet olanlar da hasetlik, hodgmhk gibi bz huylarn zebunu olarak Kur'an Kurslarna hcumda mutlak kfrle tam ibirlii halindedirler. Ne yazk ki, bu kurslara kar, atele su arasnda olduu kadar (allejik) bir tavr taknanlarn banda, u, yakn zamanlarda bir Bakann (kadastro) idaresiyle bir tuttuu ve sk sk bana geen tavizci ruh ve zihin haleti bakmndan bizim cinayet ileri diye isimlendirdiimiz Diyanet leri vardr. Kat' kanaat sahibi bulunuyoruz ki, Diyanet leri Bakanlnn Kur'an Kurslarna tatbik ettii muamele, onlarda herhangi bir din, tlim, idar hat tesbiti olmakszn, sadece vcuduna tahamml edilemeyen eylere kar alnmas mtad, ezel ve ebed dfia (uzaklatrc kuvvet) ve istiskal tavrdr. Bu hiss ve nefsn dfia ve istiskalin de nereden geldii bellidir. Zira Kur'an Kurslarnda okuyan tertemiz ocuklar din llerine kar pazarlksz ve hepi olarak yetitirilmektedirler ve bir gn diyanet erevesini igal edecek olurlarsa, orada yalnz mahutlara yer kalmam olmak i bitmeyecek, kendi tavizci, boyuna feda edici ve parac hviyetleri demeydana kacaktr. Diyanet leriyle Kur'an Kurslar arasnda geen maceralardan ve esen mnalardan birkan daima Federasyonlarnn raporundan grelim : Diyanet leri, zaman zaman, uydurma sebeplerle Trkiye'nin eitli blgelerindeki Kur'an Kurslarnn teftiine gnderdii, tecrbesiz, mesleinde ihtisas sahibi olmayan, mektebinden diplomasn alr almaz mfetti tyin edilen bir ksm pein fikirli memurlar vastasiyle, mevzuat dnda, anormal teftiler yaptrm, esrar tekkesi basar gibi bir ksm Kur'an Kurslarnn bodrumlarndan, t at katlarna, retmenlerin ahs eya, ktphane ve kasalarndan, talebelerin anormal teftiler, zaman yatak aralarna varan tehditvri hareketlerini tervi etmitir. Btn zaman Bakanla aksettirildii hlde en kk muamele yaplmam, bilkis anormal hereketler-de bulunan mfettiler. Riyaset tarafndan takdirle karlanm ve derhal smarlama raporlar muameleye konarak ' bir ok gayretli, alkan ve fedakr Kur'an Kursu retmenleri yerlerinden uzaklatrlm, bu retmenlerin bir ksm slm hizmetlerde bulunmasna msait olmyan yerlere, bir ksm da mezzinlie nakledilmi, asaleti tasdik edilmemi olanlara fahr vazife grenlerden bazlarnn da vazifelerine son verilerek mslman milletimizin madd ve manev yardmlar ile meydana getirilen bir ksm Kur'an Kurslar bylece semeresiz hle getirilerek yklmtr. Bu kadarla da yetinilmemi; burada Trkiye'de Kur'an Messeselerine samim alka gsteren ve bu messeselerin inkiafna ysrdm eden mft, vaiz ve dier din grevlileri de mahut mfettiler marifetiyle tes-bit edilmi, onlar da peyderpey yerlerinden uzaklatrlm ve hl uzaklatrlmaya devam edilegelmitir. Kur'an Kurslarn Koruma Derneklerinin Diyanet lerine ait Federasyon raporu yle devam ediyor :

633 Sayl Diyanet Tekilt Kanunundan evvel Kur'an Kurslar, Maarif Mfettileri tarafndan tefti edilmekte idi. Baz Maarif mfettileri, Maarif mekteplerindeki alkanlklarndan dolay kurslarda mescit olarak ittihaz edilen yerlere ayakkablaryla girmek istiyordu. Bu muhterem mfetti beyefendilere, girmek istedikleri bu yerlerin namaz klnan birer mescit olduu hatrlatlnca derhal ayakkablarn karyorlar ve ayrca zr beyan ediyorlard. Bu kere 633 Sayl Kanunla Kur'an Kurslarnn teftii Diyanet Riyasetine brakld. Bu vaziyetten yatl Kur'an kurslarnn iae ve ibate ve her trl temizliklerini deruhte etmi bulunan muhterem dernek mensuplr.r sevinerek derin bir nefes almlard. Artk bundan sonra Kur'an messeseleri, Kur'andan daha iyi anlayan mnevver, msbet ilimlerle mcehhez din adam nvaniyle anlan kimseler tarafndan tefti edilecekti. Nihayet mezkr kanun tatbikata konuldu. Bir de ne grsnler: Bugn diploma alan, mesleinde bir gn dahi vazife yapmadan mfetti olmu ve pein fikirlere sahip kimseler tarafndan Kur'an Kurslar tln edilmeye balanmtr. Bu sayn mfettilerin bir ksm, Kur'an Kursuna gittikleri zaman kursun resm dershanesinden baka, derneklerin idaresinde bulunan yurd binalarn da temelinden atsna kadar teftie deil, tedhie tab tutmu; nceleri Maarif Mfettilerinin kk bir ikazla ibdet yaplan Kur'an Kursu mescitlerine ayakkablarn kararak girdikleri yerlere bu sayn Diyanet Mfettileri, mteaddit ikazlara ramen ayakkablaryla girmek istemiler, esbab- mucibe olarak da, (biz Bavekilin makamna bile ayakkablarmzla giriyoruz!) demilerdir. Bu dhiyane dnceleriyle valinin makamyla mescitler arasnda l)ir fark olmyacam ifade etmek istemilerdir. fade tarzna ve anlatlmdaki tabilie gre uydurma olmas ihtimali mevcut olmayan bu tablo, dellet ettii ruh haleti bakmmdan tyler rperticidir. Mescit, yni secde edilen yerle Bavekilin odasn, daha akas Allah'n huzuriye Bavekilinkini bir tutan ruh haletinin, nasl olup da Diyanet lerinde yuvalanalbildiini hibir hayale sdrmak mmkn deildir. Nihayet, Kur'an Kurslarn Koruma Dernekleri Federasyonunun raporundaki u satrlar, Diyanet lerinin onlara bak tarzn tam mnsiyle tespit eder : Mevcut Kurslara bir taraftan Diyanet mfettilerinin yukarda ksaca beyan edildii ekilde anormal teftileri devam ederken, dier taraftan manev gafletten uyanan milletimiz, din ihtiyalarn karlamak ve yavrularna mukaddes kitabmz okutabilmek iin bir araya geliyor, dernek kuruyor, tedrisatn resmen balyabilmesi iin lzumlu btn vastalar hazrlyor, fahr olarak Kur'an Kursu muallimliini yapacak gerekli nitelie sahip kanunen vazife almasnda, adl, idar hibir sakncas bulunmayan bir muallim namzedini de bularak mftlkler vastasyla Diyanete mracaat ediyorlar. Bir n nce gerekli formalitenin tamamlanp tedrisata balanmas iin de gayret gsteriyorlar. Mslman milletimizin bu h-lisne teebbslerine kar bu milletin din ilerini yrtmekle grevli bulunan makam riyasetinin tutumu ne olmaldr? phesiz ilk hatra gelen Diyanet Riyaseti trl imknszlklar ierisinde yavrularna Kur'an okutma imknlar arayan bu mchit mslmanlara teekkr ederek derhal din ve tslm arzularna msbet cevap vermeli ve yardmc olduklarn beyan ederek bu gibi hr.yrl teebbslerde bulunan mslman vatandalara madd ve manev mzharette bulunmaldr. Normal olarak akla geldii gibi olmamtr. Birok zahmetlerle Kur'an Kursu binalar meydana getiren bu efendilerin mracaatlarna Riyasetin ilk cevab (Siz gidin, biz bildiririz.) olmutur. Aylarca bu gibi szlerin pei takip edilmi, en sonunda takplerinden bktklar bz mteebbislere, Sley-manclk isnat ederek isteklerinin yerine getirilemiyece-i hakknda (Uygun grlmemitir) eklinde cevap verilmitir. te, Diyanet lerinin Kur'an Kurslarna bu bak, Sleyman Efendiye duyulan (allerji) yi dorudan doruya Kur'an olkutmaya kadar gtren tersinden bir taassub eseridir ki, ifade ettii mna, hsran ve dallet mefhumlarndan baka hibir tbire emanet edilmez. HAK KMDE:

Fakat asl i szlatan nokta, Diyanet lerinde kk bir zmrenin Kur'an kurslarna kar ald bu tavrn mam - Hatip ve peinden Enstitlere sramas ve oralarda kendisine ortak bir telkki zmresi bulmu olmasdr. Her eyden evvel, ent zamandan beri, din ve seriate bak malm bulunan rejimlerin (ki hakikatte tek rejim) emrindeki Diyanet tekiltna bal, .her yana eilir, bklr, tavizci tiplerine mahsus bir gr, mam - Ha-tip'li ve Enstitlerce, hi deilse bunlar arasnda din rabtas kuvvetli olanlarca nasl beniinsenebilir? Bugn, gerek bir mam - Hatip veya Enstit mensubuna den ilk ulv bor, Diyanet lerinin 40 ksur yllk muhasebesini bilmek, onun, cumhuriyet devrinde nasl balayp basamak basamak nerelere kadar indiini, nerelerde durduunu ve nihayet nereye vardn ve nerede karar kldn grmek deil midir? Bir devirde (1941 - erefd-din Yaltkaya) Kur'nm Trke mealini resm ibadet dili yapmaya ve Kur'an meallerine lh Kelm kudsiyeti izafe etmeye kadar dnen, teebbs eden, fakat iblisliin bu kadarn iblislere bile kabul ettiremiyen Bakanlar grm bu tekilt , kim kabul edebilir ki, slmn saffet ve asliyetine perinli din retim kaynaklarna yardmc olsun?. TE, KUR'AN KURSLARI MEVZUUNDA MAM -HATPLLER VE LERSNE DEN BOR BU HAKKAT TAKDR ETMEK VE EER KURSLARIN DN VE LM YNDEN SULARI VARSA, ONLARI NEFS ADINA DEL, DN HESABINA ORTAYA DKMEKTR. Byle olmam, bir ksm mam - Hatip'li ve Enstitlerce igal edilen Diyanet leri tekiltiyle bu messese-selerin malm ruhu ittifak haline gemi, kurslara kar feci bir hakaret ve hor grme tavr alnmaya balam, bu vaziyet de Kur'an Kurslar dairesinde bulunanlar rndan kararak azlarna geleni sylemeye zorlam, bir toz dumandr kopmu ve artk hak ve hakikat ne tarafta, anlalmaz bir vaziyet domu ve ancak kfr cephesini mesud edecek bu ackl vaziyet her n mzminlee mzminlee bugne kadar gelmitir. imdi, Allah demenin bile yasak olduu demlerden balayarak tam eyrek asr bu dvann mcadelesini yapan ve hibir taraf brne tercih etmeksizin hepsini birden benimseyen, hepsine birden mit balayan ve s-lm takdir lsne sayg duyulmas gereken bir kalem sfatiyle bildireyim ki, HAK, KUR'AN KURSLARI TA-RAFINDADIR; FAKAT ONLAR DA HAKLARININ KULLANILMASINI BLMEDKLER VE KAR TARAFA AYNI DKENL TAVIRLA MUKABELE ETTKLER N HAKSIZDIRLAR. YOKSA TAM HAKSIZ, DYANET LER RUHYETYLE SARMA - DOLA SLM HAKKAT VE LLERNDEN BAKA GAYES OLMAYAN KURSLARA KT GZLE BAKAN, MAM - HATP'L VE ENSTTL BR GRUP, EVET SADECE BR GRUPTUR.. Simidi mam - Hatipliler ve ilerisi hkmmzn ortaya koyalm. zerindeki kymet MAM - HATPLLER VE...: Yine Halk Partisi devrinde tasarlanp Demokrat Parti zamannda tatbikat sahasna kan bu okullar o vakit beni korku ve kaygdan bunaltmt. ster misin, diyordum kendi kendime; bu defa da din retimine el atp, slm tahrif etmeye kalksnlar ve bilgisizlerin slm sanaca yeni bir din icat etmeye davransnlar? Bu i, dini bsbtn ihmal ve inkr etmekten ok daha feci olur! Bu mekteplerin kurulu hazrlklar, hatt kurulduklar ilk safihalar boyunca korku ve kaym daima muhafaza ettim. O sralarda aramzda birdenbire byk bir dostluk kvlcmlanan ve artk boyuna alevlenen, devrin Mill Eitim, Bakan Tevfik leri'ye de bu hissimi atm. Tevfik leri, bizzat mes'ul Bakan sfatiyle bu mevzuda bir fikir ve pln sahibi olmak yerine, okullarn ismini mslmanlara kfi teminat kaibul edici bir oluruna balayclk ve mdahaleden uzak, kendi haline brak ruhiyat iindeydi. Halk Partisi devrinde alm olsayd her halde menfi bir istikamet alm olaca muhakkak bulunan bu mekteplere, Demokrat Parti zamannda da sahipsizlikten baka bir ey dmeyecei belliydi. Demek ki, mam - Hatip Okullar, ak ve sinsi metodlarla, mspet ve menfi her tesire ak bkarlm olarak ie balad.

FAKAT TEZ ZAMANDA BU MEKTEPLERDEN YLE BR TECELL FIKIRDI K, LK KORKU VE KAYGIMI TAMAMYLE BOA IKARDI. Grdm ki, Allah ile Resulnn, btn ztlarna mni ve btn yaknlarn cami (toplayc) ekilde, metod ve pln altnda ve lyukiyle okutulmad bir ocaktan bile bir nur infilk etmi ve yepyeni bir nesil yaratmaya yz tutmaya balamtr. Ufak tefek dzeltmelerle, slm dvasnn en ateli (diyalektik) ve ak karakterini vdeden bu yeni nesil, lise ve yksek tahsil safhasndaki mukaddesat genlikle el ele, dvamzn temel kaynaklarndan biri olmann artlarna her n biraz daha yaklaa yakla-a bugne kadar gelmi ve manev ordumuzun mmtaz snflar arasnda ald husus yerini asla kaybetmemitir. Fakat malm sahipsizlik ve her tesire aklk yznden bu tertemiz suyun iine, iplik iplik, baz menfi mayiler de karm ve ite Kur'an Kurslarna aykrlk bunlardan balayarak temiz suya kadar sirayet tehdidini gstermitir. Yoksa, benim gzmde, slmn hakikat, saffet ve asli-yetine nfuz ve tek pazarlksz ona boyun emek bakmndan en ileri dnya grnn dayanaklarndan biri olmak haysiyetini daima muhafaza eden mam - Hatip ve Enstitler halis zmjresi, sularn bulandrc! menfi ve yzde yz nefsan ruh inhitatndan mnezzehtir. KUR'AN KURSLARI: imdi de Kur'an Kurslar zerindeki kymet hkmmz aklayalm : Dorudan doruya Sleyman Efendinin er' hiddet ve gayret seciyesine balanmas ve olanca deerini ona devr ve havale etmesi gerekli bu kurulular, 1 kuru devlet yardm grmeden, stelik ap bydke bata Diyanet leri bulunmak zere her trl resm hnca hedef tutulan bir slm ilimleri ekirdeidir ki, dini topyekn muhafaza ve talim etmekteki gayesine yaktrlabilecek mulbarek kelimesinden baka vasf bulunamaz. Her iki tarafn biraz sonra gsterilecek karlkl ithamlar arasnda bu kurslara yneltilen yleleri vardr ki, onlarn faziletlerine, kar tarafn eliyle takdim edilmi delil mahiyetindedir; ve bu ak noktay mam - Hatip ve Enstit topluluunun temiz ve asl snf nasl gzden karr, anlamak mmkn deildir. THAMLAR: Her iki taraf da, en ileri temsilcilerin azyla, sanJki szlemiler gibi birbiri peinden ve birlbiri stne bu Ramazanda evime ziyarete geldikleri zaman dinledim ve inceledim. Karmda Kur'an Kurslar temsilcileri... Ben: Nedir, mam-Hatipi ve Enstitl bir zmreyle aranzdaki, bu' en vahi kan dvasndan daha zalim ekime?.. Onlar: Bizim hibir ey yaptmz yok! Hatt son zamanlarda, en kat' tamimlerle, hakkmzdaki iftiralarna kar hibir mukabelede bulunulmamas, kurulularmza emrettik. Hcum ve tasallut onlardan geliyor?. Nasl? Bizi u maddelerle sulandrmaya bakyorlar: (1) Trkiye'de eriat devleti kurmaya almak...(2) Trkiye'ye Hifeti getirmenin yolunda vrmek... (3) Trkiye'ye padiahl iade etmenin gayreti iinde bulunmak... (4) Bal olduumuz Rabta prensipi yznden irk ve kfre dm olmak... (5) Kr ve kaba taassup... (6) I-mam-Hatip, slm Estits ve lahiyat Fakltesi dmanl... (7) Masonlarla i birlii yapp Amerikallardan para almak... (8) Blc rol oynamak sayesinde Moskova'dan menfaat devirmek... (9) Hindistan'da Kaadynler-in yapt gibi, din ayrlk karma yoliyle ngilizlerden yardm grmek... Ve daha neler!. Amerika'dan, yahut Moskova'dan veya ngilizlerden para almak masallar, en olduu kadar ahmak... Bir o cadar da gln onlarla muhasebeye ekeceim! Raz msnz

Heyecanla atldlar: Razyz! Karmda mam-Hatip ve slm Enstitleri temsilcileri... Ben: Nedir, Kur'an Kurslar dairesiyle aranzdaki kanl bakl dalama? Onlar: Bizim iin Kur'an Kurslar dairesi diye bir ey, bir hedef yok; onla iin biz varz! Ne demek o? Yni bize saldran, bizi kfrle itham eden, kendilerinden baka hi bir slm topluluuna imn erefini lyk grmeyen, olanca keml ve hakikati yalnz kendilerinde bilen, onlar!.. Nasl olur? Tamamiyle aksini iddia ediyorlar! Hatt kurulularna tamimler gndererek size hibir mukabelede bulunulmamasn ve btn hakaretlerin sineye ekilmesini emretmiler!.. nanmaynz!... nann veya inanmayn demek kolay!.. nandrmak veya inandrmamak zor!.. Ben vaziyeti inceden inceye tetkik edeceim; neticeye gre de hkmn basacam. Gerekirse iki taraf yz yze getireceim. Aranzda tam bir hesaplamaya raz msnz? Onlar da ayn heyecanla atldlar. Razyz! Tetkiklerimi derinletiriyor ve esefler, hatt dehetler iinde gryorum ki, mam - Hatip ve Enstitler topluluunun devrin ilkeleri ne aykrl ve seriate ball ileriye srlerek, zaman zaman, hkmeti harekete getirmek istenircesine davranlar olmutur. Ve bu davranlarda Diyanet leriyle o kk zmre el ele vermitir. Byle davranlarn ne demek olduunu en basit ms-man bile isimlendirmek iktidarndadr. Kar tarafn temsilcilerine soruyorum : Siz bu ocuklarn gidiini adet rejime hiyanet eklinde gsterircesine gammazlayanlar olduundan ve bu ii zmrenize mensup kiilerin yaptndan haberli misiniz? Ne mnasebet, diyorlar; h, biz byle bir ey yapar myz? Yalan sylyorlar! Bu defa Kurslulara soruyorum : Sizi yalanclkla suuyorlar! Derhal, malik olduunuzu sylediiniz ve beni de inandrdnz vesikalardan birini ortaya karnz! Aralarndan biri, glmseyerek elini cebine atyor : te, diyor; hemen! Kck bir vesika, ama her eyi gstermeye yeter! gzlerime inanamayacak hale geldim. Bu vesikay, cmle, kelime, Bu vesika (karsnda mefhum, hatt iml hatalar ve slbunun adilii iinde noktas noktasna aynen kopya ediyorum : SLEYMANCILIK Yurtta gittike yaylan ve sinsice alarak namuslu ve hakik dindar kitleyi dahi tazyik ve tehtit ile sindirmeye alan deiik ehre ve tekilt ile hakik hedeflerini gizliyen ve frsat bulduka zehirlerini kusan bu tip-dinden bhaber cahil ve yobazlarla kanun erevesi iinde amansz ibir mcadeleye girimek, meden, Atatrk ilkelerine bal her mnevver Trk'n vazifesidir. rtica ve cehalete sava amamz, bu gnk meden dnyadaki yerimizi ykseltmemiz elzemdir. Bu memlekette samza hkim olursak solumuzdan korkmayz, cahil insanlarn vicdan, his, mantk ve inanlarna hkim olmak isteyeceklere merhamet etaniyece-iz. rtica ve cehalet denen bu iki kuvveti ve ban ezme-dike bu vatann huzura kavumyaca ve medeniyet yoluna giremiyecei telkin edilmelidir. Akll insan: Hayr ile erri ayrt edendir. Anayasamzn 19 uncu madde a fkrasnn 3 nc bendi dini bir istismar vastas olarak 'kullanlmasn me-neder. Vicdan ve inanlar zedelemeden ok nazik olan bu konuda birer mrit olmamz zaruridir. Hr ve demokratik bir rejimde ve hele Allah'n adn kullanarak ibir dier ahsa bask yapmak kanuna kar gelmek demektir.

1 SLEYMANCILIK NEDR? Sleyman Hilmi Tunahan isimli gmen bir ahs 1946-1959 yllar arasnda stanbul'da arapa okutarak bir ok talebe yetitirmi ve talebelerine Kur'an kursu amalarn tavsiye ile, kurs amyanlara hakkn hell etmiyeceini vasiyet etmitir. Bu arada kendisinin Vel ve ermi kii olduu inancn telkin etmitir. Bu ahsn yetitirmi olduu talebeler, bir ok yerlerde resmi veya gayri resmi Kur'n kurslar amlardr. Bu kurslarda okuyan ve okutanlar S~ TAZLARI bulunan Sleyman Hilmi TUNAHAN' ok sevdikleri, onu kendilerine MRD'l KML kabul ettikleri iin Sleymanc ismini almlardr. 2 SLEYMANCILARI NASIL TANIMALI? Bunlar duada ellerini mutlaka birbirine yapk olarak tutarlar. Gya eller ayr ayr havaya kaldrlrsa Allah'n nuru dklr gidermi. Bunun iin dua yaplrken ellerine dikkat etmek lzmdr. 3 SLEYMANCILARIN GAYELER NELERDR? Bu inanta olanlar Kur'n kurslarn bahane ederek, halk sapik inan ve hurafelere ve mslman halk kandrmak isterler. Atklar Kur'n Kurslarna: lkokulu yeni bitirmi veya ilkokulu okumam talebelerin devamn arzu ederler. Bu talebelere evvel mritleri olan Sleyman Hilmi'yi retirler. ocuklara LM almakla elde edilmez, bizim STADIMIZA Rabta yaparsak ondan size ilim akar. nk o ilim deryasdr derler. 4 NANLARI NELERDR? a) Sleymanc olmyanlar btn Yalnz Sleymanclar mslmanm. insanlar kfirdir. SON DEVRN DN MAZLUMLARI-------------------------235 b) Sleyman Efendi dnyaya gelmese imi slmiyet yer yznden kalkarm. slmiyeti dnya yzne yayan o imi. c) O dini yenilemi. LVALHAMD sanca altnda ancak Sleymanc olanlar glgelenebilecekmi. d) Sleymanclardan bakasna selm verirken (ES-SAM ALEYKM) Allah belnz versin demeleri lazmm. e) Bunlar ilmin her ubesine ve her dalma dmandrlar. lk, orta, lise ve niversite tahsilini yapanlara kfir derler, ilkokula (LKMERKEP), ortaya (Orta Merkep) liseye (kilise) ve niversiteye (lveresice) derler. ATATRK'e Ata kfir derler. Sleyman Hilmi'nin ATATRK' manev yumrukla ldrdne inanrlar. Bilhassa bunlar, mam-Hatip, Yksek slm Enstits ve lahiyat Fakltesi gibi okul mensuplarna da atmaktadrlar. Buralardan din adam kmaz. Ancak decclin ordusu yetiir derler. f) Bu Sleymanclar hi bir partiye mensup deillerdir. karlar olan partiyi verler. Sleymanclm selmeti iin btn yalanlar mubah sayarlar. Yerele gre yalan ve iftiradan asla ekinmezler. g) Talebelerine bir gn gnein mutlaka kendi zerlerine doacan sylerler. oalnca darbeyi hkmet yapacaklarn, kendilerinin baa geeceklerini anlatrlar. Talebelerinden, imdilik sr halinde kalmasn isterler. Bu srlar ifa edenin arplacan sylerler. h) Kanun nizam ve mir tanmazlar, bunlarn bulunduklar yerlerde kendilerinden olmayan mftler mkl durumda kalmaktadr. Kur'n Kurslarn uzak ve tenha yerlerde amak isterler. Sleymanclm iyi ve gzel ey olduunu, elde ettikleri din adamlar vastasiyle telkine alrlar. Blgede Sleymanc olarak bilinen insanlar vardr. 5 KANAAT

Din, hukuk ynden bunlarn slah gerekir. Millet ve slm dini iin ok zararl ve tehlikeli bir yoldadrlar. 6 Peygamberimizin Sleyman Hilmi Efendi 300.000 Trke efaat edebilme izni verildiini, bunlar Sleymanclar olacan telkin etmektedir. 7 NETCE Sleymanclk bu gnk an sa cereyann en sa kanadn tekil etmekte ve Lenin'in Komnizm metotlarndan (Bir lkede komnizmin muvaffak olmas iin ar saclarn desteklenmesi) usulne uygun bir sistemle altklar grlmekte ve bu suretle ar Sa ve ar Sol ayn paralelde almaktadr. Keza Lenin'in metotlarndan (ayr dur, mterek vur) prensibine uyarak kknn darda olduuna phe edilmeyen Sleymanclarla Komnizmler ayr ayr durmakta fakat bir gn mterek vurmaya hazrlanmaktadrlar. Nitekim Sleyman Hilmi Tunahan denen adamn 1946 ylnda komnizm olan bir Balkan lkesinden Trkiye'ye gmen olarak szm bir komnizm ajan olmas kuvvetle muhtemeldir. Trk milletinin mukaddes din inanlarn gndelik geimlerine let etmekten de ileri, vatanda blc, mill birlii ve beraberlii zedeleyici bu sapk inanlara kar fikren mcadele edilmesi zaruretine btn milliyetilerin dikkate ekilmelidir.

NOT: Bu yaz Milliyeti Genlik gazetesinin 26 Temmuz 1968 tarihli saysnn 5 inci sahifesinden aynen iktibas edilmitir. Antalya Din Grevlileri Yardmlama Dernei Bk. Antalya mam-Hatip Okulu Mezunlar Cemiyeti Bk. Turan Matbaas Tif: 1082

Rezil ve sefil, dem ve en bir kfrnameden baka bir ey olmayan bu vesika, eer mam - Hatipli, Enstit ve din grevlisi byk camiay topyekn kuatc, mull bir mahiyet belirtseydi, o zaman, bu messeselerin isimlerini delletlerini tam aksi olan mefhumlarla deitirmek icap ederdi. Ama, mam - Hatip, slm Enstits ve din grevlisi gibi mbarek klieler arkasndaki byk topluluk, binde 999 ekseriyetiyle bu aibeden mnezzehtir; ve olanca sular, kendi adlarna byle bir davrana geenlerin, kendilerine bir nevi temsil hakk tamnrca-sma, babo ve cezasz braklm olmasndan ibarettir. Benimle temasta bulun ani ardan henbirinin yamur suyu kadar sf ve temiz olduuna inandm mam - Hatip ve Enstit temsilcilerine bu vesikay gsterdiim zaman yle bir aknlk hali geirdiler ki, kk dillerini yutmu gibi oldular. Ve: Acaba kt eller tarafndan, Mslmanlar birbirine -katmak iin tertiplenmi ve baslm, sahte bir vesika olmasn?. Demeye kadar hayallerini zorlamaktan baka bir karlk veremediler. Heyhat ki, hakikat en yaln plakl-iyle meydandayd ve btn gereklik unsurlar yerinde olan bu vesikann uydurulmu olmak ihtimali yoktu. Kur'n Kurslar kaynandan bana verilen bilgiye gre, redaet ve enaatte benzersiz olan hu vesikann da ilerisine geen tezahrler olmu... Din Tekilt Federasyonlarndan birinin Bakam, resm bir toplantda, Sleymanclar diye isimlendirdikleri topluluk hakknda yle demi: Yz komnist ldrmek t ense bir Sleymanc ldrmek evldr!

Ve eer bu sz sylenmise, bilinmelidir ki, syleyenin dilini kerpetenle kopartmak, yz komnistin dilini kesmekten hayrldr. BLANO: Neticede, karlkl btn ithamlar bilano nizamna baladm ve her iki taraf sonuna kadar dinledikten sonra madde madde hkm vermek imknna erdim. Kur'n Kurslar aleyhindeki ithamlar : 1 SLEYMANCILIK mam - Hatip ve Enstitler grubuna gre, husus detleri, usulleri, lleri, ekilleri ve bir nevi ocak ruhiyat iinde, byle bir isimle anlmaya deer, kendini byk topluluktan blc ve ayrc bir hizip vardr. Kur'n Kurslar temsilcilerine gre de, sadece din bilgi sahasnda yetimek ve eriat irfan iinde pimekten ibaret bir renim gayesinin gdcs ne kadar deerli bir zat olursa olsun, husus bir ocak mnas verilerek onun ahsna balanmas tamamiyle yersiz ve kasddir ve Sley-manclk tibiri kar cephenin uydurduu ve takt bir yaftadr. Hkm: Esasta Kur'n Kurslarnn gayesi, Sleyman Efendiye ait baz ruh izgilerini tasa da, islmi talim ve terbiye oca olmaktan baka bir ey deildir ve bu ocaklarda Sleymanclk diye ifade edilebilecek husus bir doktrin ' yoktur. Nak olan ve en byk ihtiramn mam- Rabbani Hazretleri mevzuunda gsteren Sleyman Efendinin, kendisiyle 5-6 yllk bir sre iinde seyrek de olsa devam eden temaslarmda, hijbir defa Sleymanc veya Sleymanclk diye bir ma ve iarete tesadf etmedim. 2 ERATILIK... Bu nokta zerinde, ne itham, ne mdafaa, hibir ey dinlemeden dorudan doruya hkm vermeliyiz: Altnda nice kast ve gammazlk yatan bu tbirin sf ve mcerret olarak ifade ettii mna derecesinde, ahs veya zmre hesabna fazilet dnlemez. Bu bakmdan Kur'n Kurslarna veya en hakr bir ahsa eriatlk tabiriyle su izafe etmenin ne demek olduunu seriatten renmek icap eder. Mslman olup da eriat olmamak, (Sokrates)in benzetiiyle, flt alanlar olduunu kabul edip de flt -kabul etmemekten farkszdr. tikad eriatlkla, devlet nizamlarn eriata uydurma davran arasndaki farka da ayrca dikkat etmek gerekir. E-er Kur'n Kursu topluluu, sf ve mcerret mnada eriattan stn kymet tanmyorsa, Mslmanl kknden kavram demektir. Sonra da, eriati reddeden herhangi bir (otorite) ye, herhangi bir zmreyi eriatlkla, yani o (otorite) ye zt olmakla gammazlamak ve stelik Mslman geinmek, sade eriatn deil, btn mezheplerin lanetleyecei bir alaklktr. 3 KABA VE KR TAASSUP... Hkm: Kur'n Kurslar evresi hakknda fazla skmak dan baka itham medar bulamamak, her halde fazla bol brakmann felketi nnde ve hele en kk msamahaya bile tahamml olmayan bu devirde saadet saylabilir. Elverir ki, bu hl, lh rahmeti zedeleyecek ve insan-olunda din evkini krletecek biim ve apta olmasn... deil, sadece istemek ve bu istei fiile dkmek bile inklp apnda hdisedir. 6 DN GREVLLER KADROSUNA KABUL EDLMEMEKTEN GELEN MENFAAT KAYGISI... Hkm: Sanki mam - Hatip ve Enstit, yahut lahiyat Fakltesi mezunlarna baz mspet bilgi fakltelerini bitirenler gibi ihane maalar veriliyor ve lbrleri bundan mahrum braklyor da, btn hrslar

bundan douyor! Bugn Hademe-i Hayrat isimli din grevlisi snf, mftsnden mezzinine kadar, kazanlar bakmndan memleketin en mahrem ve mustarip snf olduuna gre, devletten tek kuru yardm gfmeksizin sf iman ve Allah iin gayret sahibi slm sermayedarlarnn keseler dolusu yardmiyle yrtlen Kur'n Kurslar dairesi, nasl olur da, en dolgunu Hilton Oteli kccmilerinm kazancna varmayan aylklara tamah edebilir? 7 AMERKALILARDAN, YAHUT MOSKOFLARDAN VEYA NGLZLERDEN, DN BLC- YQLiYLE PARA ALMAK... Hkm: Bu mecnun ve mariz hayallere bile giran gelecek de-naet ve enaet iftiralarnn bu derecesine, muhatap olmak yle dursun, ahit olmaktan bile Allah'a snalm!.. imdi, mam - Hatip ve Enstitler topluluu zerindeki ithamlara gelelim: Sadece 1 madde : 1 Umumiyetle din ve ahlk zaaf ve bu halin eitli tezahrleri... Dile getirsinler veya getirmesinler, Kur'n Kurslar evresinin edasndan szan itham yle ifade edilebilir: mam - Hatip, Enstitler ve lahiyat Fakltesi zmreleri, rejim yoliyle geldikleri ve ne kadar zayf olursa olsun, rejimin tesir eliyle yetitikleri iin din ilim, sa-lbet ve ahlk btnlk bakmlarndan tatmin edici deildirler. Hkm ve netice: Bu gr btn zmreye mullendirmek tamamiy-le yanltr. mam-Hatip mektepleri ve Yksek slm Enstitleri rejim yoliyle gelmek felketinden (bilhassa C.H. P. yi kastediyorum) lh hfz sayesinde kurtulmular, belki tesirden bsbtn zde kalamamlar, fakat her eye ramen byk ekseriyetleriyle ruh tamamlklarn koruyabilmilerdir. Sal ve sollu, dost ve dman kutuplar aras istikamet tayini duygusunu muhafaza etmiler ve bu dinin ykclariyle yapclarn ayrd edici iman ve irfan kstasn elden brakmamlardr. Evvelce belirtmitik ya; Allah ile Resulnn gerei gibi okutulmad bir ocaktan bile nur fkrm ve mam -Hatip okullariyle Enstitler, elde patlayan bir hortum haliyle onu elinde tutmak sevdasndaki rejimleri rktm ve ne yapacaklarn bilemez hale getirmitir. Kur'n Kurslar da, elde patlayan hortum tehisinde ma m- Hatip Okullar ve Enstitlerle eittir. Artk her iki taraf da idare llerinin gznde, musluu kapatlmas lzm, fakat bir kere aldktan sonra kapatlmas imknsz, devlet iradesini am ve artm iki sevimsiz softa oca olmutur. Byle olunca, ahmerdan altnda sktrlp birbirine geirilmi ve birbiri iinde kaynatlm iki cisim gibi her iki topluluun yekprelemesi, hatt kusur ve gnahlarna karlkl gz yumarak smsk bir perinlenile kem gzler nnde zlmez bir (blok) kurmas gerekmez miydi? O kem gzler ki, her iki taraf birden tasfiye etmekten gayri emel sahibi deildir; ve manzara, Nemrud'un askerlerini elendirmek iin, ellerindeki esirlerin iki kampa ayrlp Ibirbirini boazlamaya kalkmas kadar hazindir. mdi; bu havsala yakc hal nasl izah olunabilir? . Bence ibu iin gayet basit bir izah vardr: mam - Hatip ve Enstitlerden d tesire tbi ve yksek din karakterine mahrum, kck bir (klik), Kur'n Kurslarndan tten eriat tamaml ve tasavvuf zevki havasndan boucu gaz gibi sersemlemi; eer bu hava galip gelecek olursa kendilerine hibir vcut hikmeti kalmayacan, stelik foyalarnn meydana kacan anlam ve mahut ilericilik (!) ruhiyatna snarak kfr derecesinde bir felkete uramaktan ekinmemi, stelik Kur'n Kurslar nefretini u veya bu nikap altnda nefsa-niyetleri gcklama yoliyle kendi byk zmresine de sratmay becermitir. OLANCA KABAHAT BU KCK KLKTEDR VE ONDAN, KUR'N KURSLARI BALILARINDAN ZYADE, MAM - HATP VE ENSTTLER BYK ZMRESNN HESAP SORMASI LZIMDIR.

Netice hkm udur ki, her iki tarafn da, kfre kar esasta bir olduklarn, ayn kader iagisi ve zemini zerinde bulunduklarn anlamalar ve ilerindeki sapklar temizleyip el ele vermeleri ve birbirine kademe tekil etmeleri, farz kuvvetinde bir bortur. Bu borcun yerine getirilmesi bahsinde ilk yaplacak i, her iki cephe fikir gdclerinden bir heyetin toplanp derinliine bir nefs muhasebesine girimeleri, mterek bir bildiri kaleme almalar ve bu bildiride, deminki ahmerdan tebihiyle, gnn artlarna kar taraflarn ayn gayeye hizmet yolunda tecezzi kabul etmez bir vahdet ifade ettiini haykrmalardr. Nitekim yaknlarm tekil ve bana en byk midi vdeden, mam - Hatip ve Enstitler grupundan, hudutsuz iyi niyetli ve her biri yksek temsil makamlarna sahip ve sadece o kk (klik) ten gelen tesirlere kaplm gdcler, benim hakemliim altnda byle bir toplanty zevkle karlamlar, fakat Kur'n Kurslar gdcle-rinin son derece krk kalbleri kendilerine toplantdan bir faide kabilecei hissini vermemitir. (Engels) ve .Karl Marks) tarafndan yaynlanan mehur Komnist Beyannamesi nin son cmlesi btn dnya proleterleri; birlesiniz! szndeki hikmet, asl bizim mevzuumuza lyktr: z yurdunda proleter hayat sren slm ballar; birlesiniz! KIYMET HKM: Artk Sleyman Efendiyi, eseri, tesiri, afhsiyeti, zahir ve btn kemal derecesiyle kymet hkmne balayabiliriz: Zahir cephesiyle Sleyman Efendi, gayet gzel bir d yap iinde, fevkalde ahsiyetli tavr ve edalara sahip bir zat... Bu zatn yine d plndaki slm ilimlere nfuzu, onlar i plndaki hikmetlerine ulatrc apta derin... Fakat birok insanda toplanmas mmkn olan bu meziyetlerin Sleyman Efendiyi en nadir rnek haline getiren nev'i, her vesileyle tekrarladmz gibi, ondaki eriat hiddet ve gayretidir. Temaslarmn bende brakt perinli intiba- olarak kaydedebilirim ki, onun, slm vecd ve evki dnda 71 yllk mrne nispetle 24 saatlik bir baboluk hayat olabileceine inanmam. Kendini bir dvaya vakfetmi ve onun dnda hayat ve faaliyet kabul etmemi olmann tam misali... Byle olduu iin de, tesir ve sirayet kabiliyeti pek byk... Dvasna o kadar bal ve o dva iinde o trl fni ve mstehlik (harcanm) halde ki, bana defalarca ahs ve nefs kaygsnn kendisinde nasl sfra indiini yle ifade etti: Dva muvr.ffak olsun da isterse bizim yerimiz Caminin pabuluu olsun!.. te Sleyman Efendide Kur'n Kurslar hamlesi, zahir plnnda tecelli eden, fakat her ey gibi kuvvetini btndan alan bu ruha bal... Kur'n Kurslar hakkndaki kymet 'hkmmz daha evvel billrlatrdk. imdi Sleyman Efendiye ait . umum kymet hkm iinde onu tekrarlamak ve yeni bir ifade erevesinde belirtmek lazmsa, diyebiliriz ki, kfr kalesinin kaps nnde bir ceniklemedir giderken, bu kurslar, kanuna tam uygun olarak, toprak altnda kalenin merkezine doru alm tnellerdir ve yuurduu ruh ve yetitirdii iptida madde bakmndan, Ftih'in, gemilerini karadan Halic'e indirmesi kadar muazzam bir bulutur. Bu buluun ecr ve makam ok yksek olmak gerek... Gelelim Sleyman Efendinin, btnlarn btn, ledn ve ermilik planndaki kemal derecesine!.. Bahsimizin banda en sona ertelediim bu mesele zerinde, ondan ve kendimden tek hisse malp olmadan hakikati resmetmeye alacam: Sleyman Efendi Nak idi ve Altn Silsilenin en byk halkalarndan mam- Rabbn Hazretlerine dorudan doruya irtibat ifadesi iindeydi. Damad ve manev yakn Kemal Kacar'n verdii bir isme ramen, kendisini Silsileye balayan kollar ve basamaklardan haberim olmad. Sleyman Efendi, benim kendisine intisabm her halde bir tevecch ve iltifat eseri olarak arzulad ve-bunu bana defalarla ma etti. Fakat ben kendisine intisap edemedim. Zira boynu serbest olanlardan deildim ve boynumda, ucu Abdlhakm Arvs Hazretlerinde olan bir kemer tayordum. Benim Sleyman Efendiye balan-maym, onun yetkin bir insan olmad mnasna gel-miyecei gibi, balanm da ille kemal sahibi bulunduuna delil tekil etmezdi. Yani ben, ciz

ve niz ahs erevemde, bir bye balanp balanmamakla, onun kemal veya noksanna hccet tekil edebilecek bir insan deilim. Fakat tasavvuf sahasnda otuz yla varan mahede ve tespitlerim, bana, kalp paralarla halislerini yakndan tanmak gibi bir sarraflk ihtisas vermitir. Bunu, lh ibir ltfa niliyet olarak Kur'ndaki Rabbinin sana verdii nimetleri dile gelir! emriyle belirtmek isterim. Ve hemen ilve ve tekrar etmek isterim ki, velilik davasndaki biri, eer vel deilse mutlaka d enidir; ve bu cizin bu yoldaki ihtisas; herhangi bir kalp paray tanmakta bir banka veznedarnn ustalndan eksik deildir. BU LLERDEN SONRA SLEYMAN EFEND HAKKINDA VERLECEK HKM, ONUN KALP VE SAHTE AKE OLMADII, FAKAT MADENNDEK KIYMET DERECESNN BENCE MEHUL KALDIIDIR. Onu, er' hiddet ve gayrette misilsizlerden, hele din aksiyonunda dorudan doruya esiz bir Allah ve Resul dostu olarak selmlar ve at mukaddes lleri talim yolunun bir gn ana cadde haline gelmesini Allah'tan niyaz ederim.

Altnc Fasl
Esseyyid Abdlhakm Arvas GR: BU eseri, birinci derecede, bz din adamlarna son devrin reva grd zulm ve itisaflar, ikinci derecede de, bu din adamlarna ait kymet ve hakikati belirtmek iin yazdm. O halde her iki bakmdan da Esseyid Abdlhakm Arvas'nin bu eserde yeri olmamak icap eder. Zira onun, sert ve kaba izgilerle, idam, ikence ve hapis tarznda uratld hi Ibir zulm olmad gibi, kymet ve hakikat derecesiyle de seri dnda tutulmas lzmdr. Fakat ben bu d manta iltifat etmiyorum. Seksen yllk hayatnn son 40 senesini belki nefsiyle zulm grmeden slmiyete edilen zulmleri cierinin her lifinde ayr ayr hissederek yayan, Menemen hdisesinde btn din ve tarikat adamlar zerine atlan a iinde tutulup Dvan- Harp huzuruna karlan, kinci Dnya Harbi sralarnda da rf darece gnderildii srgn dn beka lemine kavuan ibu zat, inceliklere bal bir gz iin en byk mazlum kabul edilebilir. Kymet ve hakikatindeki, herhangi bir kyaslama tablosuna girmeyecek hviyete gelince, bu nokta tiyatrolarda muamba perde zerine izili saray dekorlar gibi, birka taklit izgisi iinde kendisini Fena fillh makamnda gsteren, halk tarafndan da sihirli seccadeler zerinde gklere uurulan vel taslaklarnn kolayca hazmedil-dii bu devirde, gerek velye ait incelikleri gstermek, AlbdJhakm Efeidiyi de bu vesileden faydalanarak bilhassa kadro iine almakta aydnlatlabilir. Bu giri, birer din mazlumu olarak eserimize aldmz kiilerin vel taslaklar olduu mnasna ekilemez. Byle olsayd, onlarn din mazlumu olmak haysiyeti de olmazd. Fakat hemen hepsi, iskilipli Atf Hoca mstesna, tasavvuf yolundan gelme insanlar olduu iin, kendilerini kahramanlatran noktalarn ne olduunu bilmek ve husus deerlerini ona balamak zorundayz. Bu noktay inceden inceye aratrdmz zaman grrz ki, bu muhterem insanlarn kahramanl bu defa da Sleyman Efendi mstesna dorudan doruya hedef olduklar kfr vahetinden gelmekte ve ite bu nevi bir kahramanlk iin vellik art tekil' etmemektedir. Sleyman Efendinin kahramanl ise, kfr vahetine hedef olmasayd da mevcut olaca gibi, onun eriat tlim etme atlganlnda ve davranndadr. Abdlhakm Arvs'ye gelince, onu, ne kaba ve zahir plnda byk bir zulme giriftar olmu, ne de ayn plnda herhangi bir aksiyoniyle imtiyaz kazanm bir zt olarak, ancak btn yksekliinde ve bu yksekliin vasflarn her taraf kuatc birer kstas ifadesiyle ldatmasnda bulabiliriz. Mazlumluu ise bir iki kk fiskeye ramen, yukarda kaydettiimiz gibi, Merutiyetten, kinci Dnya Savann son yllarna kadar sren ve hususiyle Cumhuriyet r boyunca derinleen 40 yla yakn srekli i acsmdadr.

Grlyor ki, o, ne urad zulm, ne de giritii z-ir aksiyon sayesinde byktr; sadece ahs ve ztiyle byk... Herhangi bir (tez) i mdafaa ederken onun (anti tez) tarafna da hakkn vermek gerektii iin burada bir n duruyor ve karmza kmas muhtemel suali biz koyuyoruz: Abdlhakm Efendi, ne mazlumluu, ne de zahir plndaki aksiyoniyle byk saylmaynca, sizin onda vehmettiiniz ve bu kymetlerin stne kardnz fazilet, sadece hiss hayal ve ind bir gr olamaz m? Ayn gr, daha evvel bahisleri geen insanlarn ballar da iddia edemez mi? Evet, ayn iddiay, eyhine bal herkes, eyhi hakknda edebilir. Ve kim ve ne olursa olsun, eyhe (ballk da byle gerektirir. Veller dhinah mam- Rabbn Hazretleri diyor ki: Mrid, eyhinin elinde gassal (l ykayc) elindeki cesed gibi olmaldr. Yni, ne tarafa evirirsen evir, l gibi itaat edecek... Balanmak, balandktan sonra da mridini byk grmek, esas... Fakat lh cilve ve imtihana bakn ki, doru diye yanla, hak yerine btla balanmak da ayn ekil ve kuvvette oluyor. Ve bir kere ibu balan gerekleti mi, bir daha onu yerinden skmek kabil olmuyor. Yanl yere kaynatlm bir kemik gibi... Krmadan skmenize imkn yok... Ve btn bunlar, ters tecelliler,, doruya balanmann eref ve imtiyaz sayesinde meydana geliyor. Zira hakk bulamamalk kaygs ve yanla balanmak korlkusiyle uzakta kalmak, lmemek iin dnyaya gelmemekten baka are bulamamann neticesidir ve ya olamazsam? korkusiyle teselliyi hi olmamakta aramaktr. u hlde, her dan, ayn boyda bir uurumu olduu gibi, balanmann da, yanla balanmak ihtimaliyle iice, muazzam bir imtiyaz, felketle tehditli byk bir saadeti vardr. Gerisi, nasip meselesi... Byle olunca ve herkes kendi yolunu doru ve kendi byn stn bilince, i, yanla da olsa, mcerred balanma fiilini mazur, hatt yerinde grdkten sonra, yanl yere balanan tarafa, var kuvvetiyle hakikati gstermekten ibaret kalyor ki, bu da taraf tutanlar iin tama-miyle faydasz ve belki sade tarafszlar hesaibma faydal oluyor ve gz grenin de kre benzedii, mlar aras bir renk ve ekil ekimesinden ileriye geemiyor. Hl buyken, biz deminki sualin, kesici, biici, aykla-yc ve dvay merkezine oturtucu cevabna malik bulunuyoruz. yle ki: Herkes eyhini byk ve stn, sadece bir tanesi olduuna ve bunu da ispat mmkn olmadna gre, evvel mcerred byklk ve stnlk hassalarn izah ve ancak ondan sonra bu hassalardan mride den hisseleri teslbit etmek, balca usul ve zaruret olmaz m? Halbuki bizde, Allahn yaknlk dairesi iine ald dostlarna ait kymet ve byklk artlarnn ne olduunu bilmeyenler, sf bir baka, bn bir durua, keramet satc bir edaya, bir hle hemencecik meftun olup btn tenkid hislerini, mizana tatbik uurlarn ve mahede selmetlerini kaybeder, burunlar halkal vahi kabileler halk gibi, eyhlerini veya eyh sandklarn bir (tabu) dairesi iine alrlar ve ok defa bilmeksizin eriat bend-lerini ykp mukaddes l ve hadleri tara tara Uhud da byklnde bir put imal etmeye doru giderler... Gya iman ve slm adna yaplan bu eylerin belirttii ruhiyat ile, dorudan doruya iman ve slma zt olarak, dorudan doruya kfr tarafndan giriilen ve dorudan doruya kfrn kendisi olan putlatrmalara ait (psikoloji) arasnda fark yoktur. Gerek mrid, her eyden nce bu hle, samimiyetsiz szlerle deil, mridlerine fledii fikirle, ruhla, zahir ve btm ilimle, terbiye ve disiplinle mni olandr. Mridine bak, eyhini tan! LLER: Vellerin derece ve mertebelerini tyin ederken smsk muhafaza edilmesi gereken umum ve temel l, had mefhumunu anlamaktan ibarettir. Din, bir batan br baa hadler tablosundan ibarettir ve aynen Abdl-hakm Efendi Hazretlerinin tabiriyle:

Edep, hadlere riayet etmefk demektir, en byk edep ise lhi* hududu muhafaza etmektir. Resuller de kyasn iinde olarak btn mahlklar Allaha ve onun yaratt derecelere kar birer had ile evrilidir. Hibir had ile mahdut, hibir hkmle mahkm, hibir kaytla mukayyet olmayan yalnz Allah'tr. Dedik ki, Resullerin de bir haddi var. Bu had, ancak lh' zt ve kudretin snrlad son izgi..Onlara, Allah dememek artiyle ne denilse ve hangi byklk izafe edilse azdr. Sahabye neb dememek ve yalnz nebilere mahsus vasflar kondurmamak artiyle ne denilse az... Velleri de asla sahab, hususiyle neb ve resul vasflarna ve mertebesine ykseltmeden, bu snr iinde istenildii gibi yceltmek caiz... Bu ana ve temel lden sonra, vellere ait, kkler: btnda, fakat almetleri zahirde u vasflar gelir: 1 Anahtarn kumdaki yataiyle kendisi arasndaki mutabakata e, her hli, her sz, her hareketiyle tam bir eriat uygunluu... 2 Yine A'bdlhakm Efendinin mevzuunu bulamaz ki ben desin... eklinde belirttii gibi, en kk benlik korkusuna yer vermeyen ve bunu bilhassa sahte tarafndan bir kelime oyunu halinde gstermeyen halis bir mahviyet... 3 Keramet izharndan, vcudunu kafes arkasnda gne bile grmemi bir bakirenin herkes iinde srtndan (gmlei dmesine duyaca hicaba benzer bir duygu, utan sahibi olmak... Keramet vellerde ya ihti-yarszca, lh iradeyle meydana gelir, yahut yine lh iradeyle, maslahat icab olur; ve asla, makinenin dmesini evirip arkn iletircesine ahs ve keyf bir tasarruf ifade etmez. 4 Muhteem bir heybet ve temkin... lh iradeye bal olmaktan gelen bir teslimiyetle, dnya ilerinden uzaklk ve hak yolunda olsa bile hdiseleri zorlama mizacna yabanclk... Bu nokta, gerek keml ehlini sahtesinden ayrd edici balca vasflardan fcirini gsterir ve cemiyet meydannda ulu-orta bayrak aan ve ok defa baarszla mahkm hareketlere girien tiplerle, lh irade karsnda temkin ve teslimiyet sahibi kmiller arasndaki derin fark ortaya koyar. Kimse, lh iradeyi bilemiyeceine gre ona zt bir davranta bulunmamak iin her trl hamleden uzak olmak mnsna gelmiyen bu temkin ve teslimiyet, ayn zamanda ne ktle rza, ne de cemiyet alkasndan tecerrt gibi bir tesirle de izah olunamaz; belki Allah ile velsi arasnda son derece mahrem ve gzlerden nihan bir sr belirtir. Daima Abdlhakm Arvas'-nin tabiriyle tesbit edelim: Allah srrn emmine verir; , bilen sylemez, syleyen de bilmez!... Tekrar edelim ki, kendilerini lemin slahna memur gren ve tel iinde birtakm hareketler peinde koan hret hrsls insanlarn nefsan hllerine nispetle, bu harikulade bir heybet iindeki temkin ve rza tavr, velye ait balca almettir. Din dvasnda cemiyet ii mcadele makam ise ayrdr ve ermilik iddiasna gememek art altnda mbarektir. Biz, iin ite bu amelelik cephesindeyiz. Ve bu esaslardan sonra Allah Resulnn kinat apnda muazzam ahlkndan tam bir nasip... imdi btn aydn mslmanlara tavsiyemiz udur ki, hendes bir sarahatle izgiletirmeye altmz bu esaslar ellerine birer kimya kd emniyetiyle alsnlar ve karlarna, ya kendisinin, ya etrafnn velilik id.-diasiyle kacak insanlara tatbik etsinler; hemen gerei greceklerdir. Sras gelmiken, bir ahsn kendi kendisine velilik kondurmasmdaki felketi, veller saraynn sultanlarndan ah- Nakibend Hazretlerine ait tehisle ifade edelim : Birinin vel olduuna dair en kk ma ve iareti, hayz ve nifas vakti bir kadnn, kendisini kanl doniyle damdan tehir etmesinden beterdir!!. Dnn, gerek velye den hicap ve ismet ne kadar derin!. Vel, bu dnya ile megul grnrken bile yle bir huzurdadr ki, hibir ile er' alka snrlar dnda alkalanmaz ve mnsz sualin lzumsuz cevabn vermez. Konuurken, glmserken, yemek yerken, herhangi bir dnya ii grmken o hl zerinde olmad ve gaipler lemine bakan gzlerini bu leme zorla evirdii, btn bu hlleri de asl halini rtmek iin yapt, derince bir gz iin besbellidir. te velnin zerinden bir ahenk gibi tten, bir name gibi ykselen bu hldir

ki, onun ehadet-namesidir; ve erbabnca, altn veya bakr bir bakta kestiren bir kuyumcu kesinliiyle aktr. Bir yerde, eriat inceliklerinde laubali, zerinden benlik kokular gelen, velilik iddia edici ve keramet satc, gz dnyada ve gya dnyann slahnda, usul tel ve didinme ve gayesi isim ve hret, birini grdnz m, rahata hkm mhrn basabilirsiniz: Bu adam bir vel deil, ancak bir dendir! BYK VEL: Aibdlhakn Arvs Hazretlerinin ahsiyetleri vesilesiyle, mslmanlar. hatt una veya buna mensup olanlar iin son derece faydal (grdm bu ince noktalar yerli yerine oturttuktan sonra iddiama gelebilirim: Yukardaki incelikleri kendisinden rendiimiz, sonra da kendisini bu inceliklere ayniyle mutabk bulduumuz ve daha sonra btn bunlar sayelerinde ilm tahkike erdirdiimiz Abdlhakm Efendi, devrinin, en byk velilik makam olan Kutb-l - rad idi ve ikinci Dnya Savann drdnc ylnda, bir bakma, vatann en mazlum ve mahzun ferdi olarak fni hayat perdesini aralad ve ebed hayat iklimine geti. Hem de nasl?.. Sras gelince greceksiniz. Herkese bilinse de kaydetmenin zaman gelmitir ki, bahsi zerinde durduum Byk Vel benim eyhim ve mridimdir ve biroklarmca tarafllk, yni hakikate uzaklk saylacak olan bu hususlik, beni, hznle kark bir etinlie srmektedir. Bu bahsin banda iaret etmitim ki, kiinin eyhine bal olmas ve onu yceltmesi her fert iin tabi, hatt zarurdir; elverir ki bu ycelti hak ve hakikate dayal olsun... Bu hakk her mn-tesip iin kabul ettiime gre, bir mride bal olmak, ona ait grnde ille hatal olmaya deil, bal olduu eyin keyfiyetiyle i ie, ya tam bir btla, yahut apak bir hakka gtrr diyebilirim: u hlde, mzan ve imtihan unsurlarn peinen ortaya sermi olarak, benim, Abdlhakm Arvs 'bahsinde, onun tevecchne mazhar olmu biri sfatiyle hakikati kaybetmi olmam ihtimaline deil, hakk ve en yakn mesafeden grp grmediime dikkat etmelidir. HAL TERCMELER: Birinci Dnya Savandan sonra stanbul'a gelileri ve Eypsultan tepelerindeki (Gmsy) dergha yerlemelerine kadar hayatlarn bizzat kendi lisanlarndan, iktibas edilmi olarak gz nne serelim: Kendilerinin zamann arifleri srasnda diye kaydettikleri Hseyin Vassaf Halveti isimli bir zt, Sefine -tl - Evliya : Veller Gemisi ad altnda bir eser yazmak istiyor ve eserine Abdlhakm Efendiyi de almak diledii iin hl tercmelerini renme gayesiyle huzurlarna ba 'vuruyor. lk sual: O simleri?. smim ve lemim Abdlhakm... Byle nadir ve garip bir isimle adlandrlmamda sebep, zahir ve btn faziletleri seyyidlik erefiyle birlikte evldnda toplanm grmek isteyen pederimin yksek bir din limine ait ismi ocuuna yaktrmasdr. Bu zt, Hindistan'n Siyal-kt ehrinden, telif ettii eserlerle slm lemini her ynyle klandrm olan Abdlhakm Selkt Hazretleridir. Ayrca bu istei kamlayan garip bir tesadf de, dnyaya geldiim gece, evimize Seyyid Abdlhakm isimli bir ztn misafir olmasdr ki, kendisi Abdlkadir Geyln Hazretlerinin onikinci olu ve o vakitler Irak ve slm beldelerinin keml ve fazilet mihrak Seyyid Th Hazretlerinin kk biraderi... Pederim, iindeki istee bu tesadf eklenince hemen Abdlhkim adn bana uygun bulmu... Pederim bu iki vesileli hayr yorumu, 1295 Hicr senesi Ramazannn onbeinci sal gecesinde grdm bir rya ile .kendisini gerekleme midini verdi. Ryamda Allah Resulnn nur alayan gzellikleriyle karlam ve din meselelerinin en incelerinden birine ait bir suale cevap vermeye davet edilmitim. Ryam babama anlatnca Abdlhkim isminin secilisindeki istek ve bu ismin belirttii mnaya kar ruhunda byk bir mit prldad ve hem i, hem d keml yolunda gerei gibi yetitirilmem iin elinden geleni ardna koymad.

Mahlesleri?.. Btn memlekete, yceltme vasflarndan olan e-fendi, hoca, eyh gibi tbirlerinden ayr olarak ailenin yaa ve bilgice byne Seyyid denilmesi det olduundan, cizleri de bu kelimeyle anlyordum. Lkaplar?.. Lkap olarak kullanlan mazur-u nazar- pran- kiram: Keremli pirlerin nazarlarna grnen terkibidir. Lkaplandrma sebebi; merhum eyhin ltfen kalemleriyle yazdklar mektubun tepesine kaydedilen tevecch satrlar olup dua telkki edilerek kullanlmt. Sonralar, Kadir tarikatinden Badat Telgraf Bamdr, Alb-dlkadir-i Geyln k akir Efendinin, !Gavs-i zamin nurlu kabrinde murakabeye dalm otururken size bir mhr hediye etmek ve mhrn bir yzne o ibareyi yazmak emrini aldm! diyerek lkaptaki esrar ve hikmeti teyid etmitir. Oradan gelen mhr imdi kullanyorum. Mhr olduka kymetli Necef tamdandr ve yzldr Bir tarafnda, lkabm olan manzur-u nazar- pran- kiram Esseyyid Abdlhakm liklli emrin fehm, daha -br tarafnda Esseyyid Abdlhakm yazldr. Mhr, Irak eyh ve limlerinin kullandklar mhrlerden daha bykedir. Onu hl, iyiye ve hayra yorarak imza makamnda kullanyorum. Doum tarihleri? 1281 Hicr ylnn evval aynda domuum. Doduklar yer? Vaktiyle Hakkri, imdi Van'a bal, 2800 metre ykseklikte, hava ve suyunun gzellile tannm Bakale kasabasnda domuum. Pederlerinin ismi ve kimlii? Pederim merhum Seyid Mustafa Efendi... Kendisinin ilk ocuuyum! Nak. tarikat eyhlerinden, din ve ilim neri yolundaki gayretleri ve cmertlikleriyle maruf, eriat llerine ballkta fevkalde titiz, maln ve cann Kinatn Eefendisi urunda feda etmekten ekinmez bir zt... Aile isimleri? Hlg Hanm Badadi istilsnda Krt beldelerine hicret eden ve anne tarafndan Gavs zm'm akrabal-iyle merref, zamannn kutbu ve allmesi eyh Kaasm Badad'ye bal, Arvsi isimli ailedeniz. Cedlerim, Ba-daddan byk bir aileyle ve Gavs'in evld ve torunlariyle, ayrca Abbas halifelerinin etrafna dalm baz kadnlar ve ocukalariyle Musul taraflarna g etmiler... Orada, Emevlerden kalma Byk Cami mahallesinde Seyid Hseyin Ulvi'nin evinde birbuuk yl misafir kalmlar... Garip ve esrarl bir tesadf olarak, ben de, Birinci Dnya Sava balarnda Van'dan hicret ederken ayn yerde, bir buuk yl, kalabalk bir aileyle misafir kaldm. Ceddim, Musul'dan Urfa'ya, Urfa'dan da Bitlis vilyetine bal irvan kylerinren birinde ailesini bra-raik erkek evldiyle Msr'a geiyor ve orada uzun zaman Cmi-l-ezher klliyesinde mderrislerin reisi sfaty-le ilim nerediyor. Oradan Hicaza yedinci defa olarak gidip Medine'de ebed vuslat sarayna gyor ve Hazret-i Osman trlbesinin cenup tarafndan ve trbeye 3 zrra mesa-safede bir noktaya dem ediliyor. Byk olu Kutup Muhammet unvann alan Molla Mehmet Arvas, Abbasiye ailesinden arta kalan Hakkri beyliklerinin merkezi -lemerik kasabasna giderek brahim Hann kerimesi F-tma ile evleniyor ve oradan Van ehrinin cenubunda, Yksek dalar arasnda, geidi zor bir yere bir ky kuruyor. Bu kyde byk dergh ve iki katl bir cami bina ederek oraya ismini veriyor: Arvas... te onun nesli, bu kyde, 600 sene kadar ilim neretmi ve Kaadir tarikatnn erevesinde din lleri ve inceliklerinin o civarda merkez olmutur. yle ki, o zaman Hicazdan Irak'a kadar en etin din meselelerinin zmlendii balca yer buras olmutur. 3000 kadar yazma kitapla bir ksm melliflerin eserleri, kendilerinden kalan, her nevi ilim ve fenlere ait byk bir hazine olup yazk ki Birinci Dnya Savanda Ruslar tarafndan yaklmtr. Bu eserleri inceliyecek stn limler ve hikmet sahiplerinin hayret ve taaccple parmaklarn sracaklarna phe yoktu.

Arvas isminin da adndan geldii ve Arapa olduu kabul edilebilir. te o zamandan imdiye kadar bu kyden yetien din ve tasavvuf kahramanlarna Arvas seyyidleri ismi verilmitir. Yetitikleri saha? Krt beldeleri, yni Van vilyetinin dousunda ve ran snrnda kalan geni blge, yetitiim sahadr. Nerelerde ve kimlerden ilim tahsil ettikleri?.. ocukluk yalarmda memleketim olan Bakale kasabasnn ptida ve Rdiye mekteblerinde tahsil ettim. Sonra, o zamanlar ilim ve irfan merkezi olan 'Irak'n muhtelif beldelerinde yksek limlerden sarf ve nahiv, lgat, mantk, mnazara, vaz beyan, mani, bed; kelm; lh ve tabi hikmetler, riyaziye, hendese, hesap, heyet; tefsir, hadis, afi ve Hanef fkh; fkh usul, tasavvuf gibi dersleri byk ve derin bir alka ile zaptettim 1300 Hicr yl balarnda da memleketime dndm. lim tahsili esnasnda cidd surette riyazet ve nefs ncahedesiyle sofiye yolunda savamaktaydm. Memleketimize mevcut medreselerden ayr olarak, bana miras kalan mallardan bir medrese yaptrdm ve mevcut kitaplara ilve suretiyle zengin bir ktphane kurdum. Talebenin yiyecei, giyecei, yataca, yakaca tarafma ait olmak zere de o medresede 20 yl ders okuttum. Bir ok ilim ve zek sahibi insan yetitirdim. Bunlar gnderdiim yerler adet irfan nuriyle doldu. O civarda medresemiz ilim fey-ziyle hret buldu. Medresemizden mezun olacak ilim a-damlarmn okumalarna mahsus kitaplar stanbuldan getirtiyordum. Medresemin ballar bu kitaplar airetler ve kabilelere gnderip onlar ilim nuriyle aydnlatrlard. Mezunlarmzdan bazlar, vilyet ve kaza merkezlerine mfti olarak kabul ediliyorlard. lerinden muhta olanlar, ev eyalarn tedarik ederek evlendiriyordum. Irann snr boyundaki halk, bu gayretler sayesinde Snnlikte devam ediyorlar ve kendilerini grenler, slama ballklar karsnda hayrete dyorlard. Bu faaliyet devam eder ve din ilimlerinin incelikleri zerinde derinleirken bir taraftan da tasavvuf ve slk yolunun istirakiyle i hayatm yayordum. Kardelerimin yardm ve alkalaryla, ev ilerinden tamamen uzak, dnya hdiseleri ve aile gailelerinden elimi ekmi bulunuyordum. Bir ka defa icazetler verdim. Mutavvel, Tasavvurat, Tasdikat ve benzeri kitaplar ok okuttum. Bizim tarafn okutma usul bambakayd. yle ki, her talebe yalnz olarak, gece, hcresinde saatlerce almakla mkellefti. Hocann huzurunda da ferd olarak bulunduklar olurdu. Karlkl mnazara ve rnubahase tarznda leye kadar ders, leden akama kadar da yine ders... ok defa zaman olurdu ki, sabah namazndan sonra hemen derse balanr, le ve ikindi namazlar ders iinde klnr ve bylece Bizde tatil yoktu. Talebenin ihtiyalar da Evkaftan deil kendi malmzdan akamlanrd. grlyordu. Mezunlarmzn hepsi bu ekilde yetimiler ve sonra hdiselerin evkiyle dalp gitmilerdir. Biraderim Th ve br kardelerim ve yaknlarm Birinci Dnya Savanda bir ksm ehit olarak lmlerdir. Geriye kk bir ksm kalmsa da geim artlarndan acze dtkleri iin evkleri snp gitmitir. Kitaplarmz dman tarafndan yaklm, medreselerimiz harab edilmi, memleketimiz bayku yuvas olmutur. Talim ve terbiye devremizde insan takatinin stnde denilecek derecede alyorduk. Bize kuvvet veren, btn yolunun nuruydu. Kuvvetin en byn de biraz evvel bahsettiim rya tekil ediyordu. imdi ryay taf-siltiyle anlataym O zamanlar yer yzne btn nurunun indii noktalardan balcas bildiimiz, Seyyid Th Hazretlerinin vatan ve medfeni olan Nehri isimli kasabada zahir ve btn ilimleri tahsil ile urarken Ramazana tesadf eden vaktimi pederimin huzurunda geirmeyi dileyerek memleketime dnmtm. Ramazan aynn on beinci sal gecesi, ryada Allahm Resuln grdm. Yce bir taht zerinde risalet makamnda oturmulard. Nazarlarm ve heybet ve cell levhas 'karsnda dehete batm, yere bakarken, arkamdan bir kimse, yava yava, huu iinde, sa tarafma yanat. Gz ucuyla taaccp iinde baktm. Ksaya yakn orta boylu top sakall, aydnlk alnl bir zat... Bu zat sa kulama, iitilmiyecek kadar hafif bir sesle, fkh ilminin hayz meselelerinden bir sual sordu: Hayz zamannda 'bir kadn, camie girmee mezun deilken, iki kapl bir camiin bir kapsndan girip br kapsndan kmakta er'an serbest midir? Allah Resulnn heybetlerinden bzlmtm. Aradaki mesafe, ses iitilemiyecek kadar uzak olduu halde eriat sahibi hazrdr!

diye cevap verdim. Maksadm, eriat sahibinin huzurunda kimsenin din meselelerine el atamyacan anlatmakt. eriat sahibi, ses iitilemiyecek bir mesafede bulunmalarna ramen cevabm duydular. Durmadan cevap veriniz! diye st ste iki kere emir buyurdular. Hatt Peygamber fermannn iki kere mi, defa m olduunu tamamiyle kestirememitim. Ertesi gn, le namaz vaktinde merhum pederimin camie gelmelerini bekliyerek yollar zerinde durdum. Bir eyin arz edilmesi iin durduumu hissettiler. Ryay anlattm. Yzlerinde bir beaet, sevin zuhur etti. Ryay u yolda tefsir ettiler: Seni mjdelerim! lemin Fahri seni mezun ve din meselelerini teblie memur buyurdular. naallah lim olursun! Btn gcnle al!... Babama Kinatn Efendisi huzurunda, bunca din meselesi dururken bana hayz bahsinden sual almasna sebep nedir? diye sordum. u cevab verdi: Hayz 'bahsi fkh meselelerinin en zoru olduu iin, byle bir sual, senin ileride din ilimleri bakmndan ok ykseleceine iarettir. Bu: ryadan sonra, 10 sene mddetle, Cuma gecelerinden baka hi tbir geceyi yorgan altnda geirdiimi hatrlamyorum. Sabahlara kadar dersle urap insanlk icab uykuyu kitap zerinde geirirdim. cazet aldktan sonra bile bu ryann evki beni yrtmekte devam etti. Aradan 25 sene geti ve 1315 Hicr ylnn haccm yerine getirmeden evvel nurlu ve trl Peygamber hcresini ziyaret etmek nasib oldu. skenderiye'den deniz yoliyle bize zevcesiyle birlikte yoldalk eden Hac mer Efendi isimli bir zat vard. Onunla beraber bir gece, mbarek Rav-zada, akam namazndan bir iki saat ileriye kadar, yzm saadet ebekesine dndrm, zahir ve manev nur iinde iki bklm beklerken sa tarafmdaki Hac mer Efendi kulama eilip fsldad: Refika u anda zr sahibidir. Peygamber Mescidini ziyarete gelemez. (Bb-s-Selm) dan girerek Peygamber huzurunda bir selm verip (Bab- Cibril) den kmasna er'an msaade var mdr? 25 yl evvelki rya o anda hatrma geldi ve hayetle sarsldm. Hac mer Efendinin yzne baktm ve ryama girenin 0 olduunu anladm. Ryam dnerek Bu sualin cevabna mezun olmak yle dursun, belki memurum! diye mukabele ettim. Ancak, ryada cevabm huzurda vermee cesaret edemediim gibi, o anda da huzurda bulunduumuzdan cevap vermekte mazur olduumu bildirdim. (Bab- Rahme) den dar ktk ve ben-hem meseleyi cevaplandrdm, hem de ryay tafsiltiy-le anlattm. Noktas noktasna zuhur eden rya, merhum pederimin tbir ve tefsirine gre benim ilim tahsiline tevik edilmemi hedef tutuyordu. Bu ryadan sonra tahsil yolunda elde ettiim yepyeni bir idrk ve en ince meeler zerinde kalbime dolan anlay o derece terakki etti ki, tarifi kabil deil... Btn terakkileri de bir arada devam etti. Bu ryann semeresiyle, geceli gndzl altklar halde mesafe alamayan ilim talihlerinin nne getim ve kendileriyle temasm neticesinde onlarn en yksek tahsil messeselerinden gemi olanlar atklarna ahit oldum. Sual: Tarikata nisbetleri nasldr? Kimler ve hangi kollara baldrlar? Babadan oula btn soyumuz, Hazreti Ali'den intiar eden Muhammedi nurun Kaadir ve etiyye tarikat-lerin en byk eyhleri imiler... O tarikatlerin llerine gre Krdistan halkn yetitirirler ve Allaiha yaknlk derecelerine erdirirlermi... Ve bal olduklar yola ait bir ok muteber kitap telif etmiler... Nihayet hakikat gnei Mevln Halid Hazretleri zuhur edince Hseyn Seyyidler ismini tayan Arvs sllesinin bykleri, stadn eteine yapanlar arasnda yer almlar...Bu fakir de 1295 eyll aynda, o koldan gelen Seyyid Th Hazretlerinin stn halifesi Seyyid Fehim Hazretlerine balanmak ve nurlaryle ereflenmek gibi bir mazhariyete erdi. Yaa kk ve ruha olgunlamam olduum halde hatim ve tevecch halkasna girmee mezun oldum. Aldm ilk emir, tevbe ve istihare oldu. stihare gecesinde grdm ryadan, mridleri tarafndan kabul e-dildiime ait mnay kokladlar. stiharede grdm r- ya: Seyyid Th Hazretleri, camide, halifeleri Seyyid Fehim Hazretlerine u emri veriyorlar: Aibdlhakm'i al, ltifenin emelerinde kendi elinle ve tamamiyle yka. kimize de imam olsun!.. Seyyid Fehmi Hazretleri beni alyor, emir lemine ait be latifenin emelerinde plak ykyor. Ben de bir elime

onun omuzuna koyarak sa yam benim iin serilmi olan seccadeye brakyorum. Ryann tabir ve tefsire muhta olmayan akl, ayr bir lhi ltuf ve namtenahi bir ihsand. Bu ihsann evkiyle ve btn bir akla ilim tahsil ederek btnm nurlandrmaya altm. Zahir ve ibtn yolundaki almalarm da biri -brne mni olmayp, aksine yardmc oldular. Zahir ilimlerinde 1300 senesinde icazet aldm gibi 1305 ylnn haziran aynda da btn yolunun halifeliiyle ereflendirildim. Naki tarikatinde 1000 tarihinden sonrakilerin ilk asrdakilere benzer olduuna dair ihdis iaretleri bulunduundan ve Naklikten mezun olanlar Kbreviyeye, Shreviyeye, Kadiriyye ve eityye tarikatlerinden de mezun sayldndan ben de 'bu be tarikatten mezunum. Slk arzu eden, hangi yolu tercih ederse, Allahm inaye-tiyle onu diledii yoldan yetitirir ve gelitiririm. Allaha hamdler olsun; Nak yolu, en yakn en kolay, en anlalr, en uygun ve en salam olduundan daima tercih edilmitir. 1325 haccinde. mritlerin kafile ba olan eyh Ziya Masum'un yksek iltifatlarna mazhar olarak mridim tarafndan be tarikatte bir kere daha mezun klndm ve hakkmdaki ltfun oalna iaret olarak Uveysiyye tarikatinde de izin ve hilfetle nimetlendirildim. eyhleri ve silsileleri? Mridim Seyyid Fehmi Hazretleri... Ondan sonraki silsile, Seyyid Th, Mevln Halid, Abdullah Deh-lev, Mazhar- Can Canan, Seyyid Nur, eyh Seyfettin, eyh Mehned .Iasun, rnam- Rabbani, Hoca Muhammed Baki, Mevln Haceg, Dervi Muhammed Hoca Muhammed Zahid, Abdullah Ahrar, Yakup ehr, Aladdin At-tar, h- Nakiibend, Emir Kll, Hoca Ali Ramiten, eyh Mahmud Encir Fagnev, Hoca Arif Reyveger, Abdlhalik Gucdevan, Yusuf Hamedan, Bayezid Bestm, Cfer-i Sadk, Kasm -bin Muhammed bin Ebubekir, Selmn Faris, Eb Bekirssddk kutuplarna urayarak yaratlmlarn en faziletlisi olan Allah Resulne eriir. Neseb meselesi? O da her basama bizce malm ve mazbut olarak ehitlerin Efendisi Hazreti Hseyin vastasiyle Peygam-> ber soyuna kavuur. 1335 (1915) nisan aynda geldim. stanbul'a geliimin sebeplerini tafsiltl ekilde bildirmek isterim. T ki, o zaman ok kk yata olan ve nereden, nasl geldiklerini bilmeyen aile yaknlarmza ve onlarn ocuklarna bu bilgiler tarafmdan yadigr kalsn... yle ki: Vatanmz bulunan Bakale kasabas, bir zamanlar derebeylii ve sonra Hakkri vilyetinin merkezliini muhafaza etmiti. Nihayet Hakkri vilyetinin ve sonra sancann merkezi ien Birinci Dnya yurttalarmz Harbinin balarnda Rus askeri ran tarafndan gelerek oralar istil ederken Ermeniler silhlandlar ve Mslmanlarn mallarn yaana etmee koyuldular. O srada bizim evimizi de tamamiye soydular ve hi bir ey 'brakmadlar. Kn balangc sralarnda, aile efradmz, yakndaki da ve kylere kap snmaktan baka are bulamadlar. On gn sonra lh inayet eseri olarak kasaba geri alnd ve ailece oraya dnld. O k, malsz ve imknsz olarak gn gnne yaadk ve bin zorlukla bahara girdik. O sene. Mays'm ikinci pazar gnne tesadf eden Receb aynn birinci gn akam, dman kasabamza bir saatlik mesafeye yaklatndan hkmet tahliye emrini verdi. Tekrar dalara ve llere dtk. Maysn 12 nci gn evlerimizi, akaretlerimizi, arlarmz, medreselerimizi. camilerimizi tamamiyle yakp kl ettiklerini haber aldk. Bu vaziyetten sonra bize hicret yolu grnd. Dman istilsna devam ederek Van taraflarn igal altna ald. Van'n imal cihetinde bulunan bz Kedn airetleriyle-Ermeniler ayaklandlar ve dnyann yaratlndan beri grlmedik zulm ve vahetlere yol atlar. O srada hicret edenlere cenubu garb istikametinden bir firar yolu aramaktan gayri hi bir tedbir dmez oldu. Bu istikamete yol veren bir derenin iki yanndaki dzlkte, ou kadn ve ocuk o kadar insan birikti ki, bir ka ordu kadar kalabalk belirtiyordu. Eli silh tutanlarn hemen hepsi Erzurum taraflarnda ve cephede olduu iin bu kalabalk, tam bir ana - baba gn manzarasiyle mdafaasz kimselerden ibaretti. Kadnlar, ocuklar ve ihtiyarlardan bu mdafaasz kme iki ksm olarak, biri Musul istikametinde ekilirken, br civar kasaba ve kylere snmay tercih etti. Ermeni fedaileri bu perian muhacirleri takip ediyor, gen

kz ve kadnlarn ounu esir edip gtryor, byk bir ksmn ehit ediyor ve elde kalan silh ve eyay topluyorlard. Zaho'nun da ve llerinde-muhacirlerin yzde yetmii alktan can verip ve hatt hayvanlara ve kulara yem oldular. Hkmet o gnn parasiyle muhacirlere adam bana 3 kuru tahsis ettiyse de uranlan yerlerdeki memurlar bu parann te ikisini nefslerine ve ancak te birini muhacirlerden kendi' adamlarna datyorlard. Memleketinde hanedan seviyesinde ve zengin olanlar hicrette mahv ve perian oldular. Aa tabakadan olanlarsa memurlarla anlaarak keselerini doldurdular. Muhacirlerin yzde sekseni mahv ve telef oldu. Yzde onu Anadolu'nun muhtelif yerlerinde kendilerine i bulabildiler. Geri kalan yzde onu da ancak dnebildiler. Bizimle beraber Givardan emdinan'a ve oradan Ravandz'a kadar tam 29 gn ihtiyar kadnlar, kk ocuklar, ssz l ve dalarda, elimize ne geerse kemirip Hazirann birinci gecesi Ravandz'a hepimiz a olarak girdik. Bir oklar memedeki ocuklarn sulara atm, biraz daha byklerini de kucaklarna birer para ekmek brakp, dalar, kayalklar iinde brakmlard. Bunlarn hemen hepsi ld. Memleketimiz souk iklimlerden olduu hlde Revandz gibi harareti 40 dereceden ziyade bir yerde 900 gn oturduk. Eylln 2 nci gn Erbil'e oumuz hasta olarak girdik. Kardeim Seyyid brahim Efendiyi kara toprakta Allahm rahmetine braktmz gibi, eyhler Hanedan adn alan 9 erkek kardei ve 4 amcamn kz ve erkek en deerli fertlerini Erbil ve civarnda topraa verdik. O sene Kurban bayramnn arefesine rastlayan Ekim aynn 9 uncu gn Musul'a vardk. Musul ehrinde bz ileri gelen Mslmanlardan grdmz yardm ve iyilikleri ancak Allahm ilmi ihata edebilir. Gavs-i zam Hazretlerinin civarnda sakin olarak Ba-dad- yurt edinmek ngilizlerle muharebe azgn hlde olduundan Musul'u emelindeydik. Fakat o civarda brakamadk. Badad'm istilsnda hicretimizin ikinci yl ve Musul'da ikametimizin 18 inci ay dolmutu. O sralarda ktlk iddetlendi ve bize yeniden yol grnd. Nfusu 150 ye varan ailemizden bakiye 66 kiiyle Adana'ya geldik. 18 ay kadar da Adana'da yerli din ve ilim adamlarnn yardmlariyle geinerek mr srdk. Haleb'in dman eline gemesi ezrine ihtimaline kar bu defa ailemizden Adana'da topraa verdiklerimiz Adana'nm da dmesi haricinde 29 nfusla Eskiehir'e ulatk. 1335 (1919) yl Nisannn ortalarnda Bursa'ya gitmek zere stanbul'a geldim. O zamann Evkaf Nazr tarafndan Eyp Sultanda Yazl Medresede barndrldk. Perakende aile fertlerini Allahm inayetiyle orada toplayabildim. Bylece stanbul'a, daha evvel bir hesap sahibi olmakszn lh evkle gelmi ve yllarca sren mihnet ve merakkat devresini kapatm oldum. Btn bunlar Mustafa Sabri Efendinin eyhlislml zamanna tesadf etti. Kgar derghnn eyhliine nasl ve ne zaman tyin edildikleri?.. 1335 (1919) Ekim aynda, derghn eyhlik, imamlk ve vaizlii yzer kuru maala, yksek iradeye bal olarak tarafmza verildi. Tekkede son eyhlerden Baha Efendinin hasta validesinden baka kimse kalmamt. Bu hanmn vefatiyle iberaber tekke ibo hle geldiinden harem dairesine kalabalk ailemizle yerletik. Halifeleri kimlerdir? Halifelik ksmdr: Birincisi, yni ls mutlak halifelik... Kmil mridi, mahede makamna varm stn vasfl ballar istihlf eder. kincisi kaytl hilfettir. lim, amel ve itikad bakmndan olgun ve yetkin grd mridini, mrid, kaytl hilfetle memur eder ve kendi reyiyle hi bir ey yapmaz. Bizim de, baz tatbikat bahislerinde, Van'da ve sair yerlerde izin verdiklerimiz olmutur ama biz byklerin izinden gitmekle mkellefiz ve kendi grmze ve zamane icaplarna balanmaya mezun deiliz. Eserleri?.. Suallere cevap eklindeki mektuplardan ibarettir. Bir de Sleymaniye medresesinde Tasavvuf hocalnda bulunduum iin kaleme almak mecburiyetinde kaldm Er'Riyaz - t Tasawufiyye adl kitap ve Rabta- e~

rife risalesi... Bir hads gereince, fazla teliflerden kandm ve mektuplara cevap vermekle yetindim. te, Van taraflarnda dnyaya gelip, nasl yetitiini, Birinci Dnya Sava sralarnda neler ektiini ve nihayet stanbula gelerek Eyp Eultan'daki Kgar derghna ne suretle yerletiini kendi azndan dinlediiniz Es-seyyid Abdlhakm Arvs ( Ik) Hazretleri... 1919 ylndan vefat tarihleri olan 1943 senesine kadar sren ve hususiyle tekkelerin lviyle mazlumluk devresi alan hayatnda ise, kendilerini, tanma tarihimiz 1934 den balayarak benim kalemimden seyredeceksiniz. Esseyyid Abdlhakm Arvs Hazretlerinin asl ile ve mazlumluk hayat, Birinci Dnya Harbi sralarnda ektii madd aclarla deil, Cumhuriyet devresiyle balayan manev ezalarla erevelidir. Ve bu manev ezalar, bak gibi insan gsnden vuran ve kann aktan soydan deil, 'balyozvr tepesine inen >ve kansz yere seren cinstendir. lk i olarak tekke ve medreselerin lav geliyor. Abdlhakm Efandi Hazretleri de bir dergh sahibi olduklarna gre acaba bu yasaa kar vaziyetleri ne olmutur? Efendi Hazretleri, hkmetleri daima kar durulmaz ve kanunlar dikine gidilmez kabul etmi ve lh cilveler nnde teslim olmaktan baka are dnmeksizin kanlarn ilerine aktm ibir zt olduklar, bylece mazlumluun en ac ekli olan sabr ve tahamml iarnn mizacn heykelletirdikleri iin, derhal ruhlarnn merasim odas kapsn kapatmlar, perdelerini ekmiler, vefat tarihlerine kadar bu ekilden zerrece ayrlmamlardr. Artk Eyp Sultan Gmsuyunda, Halici bir tabak gibi seyreden, n kavuklu mezar talariyle evrili eski Kagar dergh binas, mescidli bir ev hline gelir ve her trl tarikat tatbikat dnda bir sohbet atsndan ibaret kalr. Kendilerini tanym hayatmn en byk ni'meti sayan ve her eyimi kendilerine toorlu bilen ben, makamlarnda Byk Kap isimli bir eser kaleme alm bulunduum iin oradakileri tekrarlamadan ve sadece mazlumluk cephesinden bir ka ek gstermek mevkiindeyim. O eserde kaydettiim gibi, tekkelerin kapatlmas mevzuunda yaknlarna izhr ettikleri umum kymet hkm uydu : Hkmet tekkeleri deil, bo meknlar kapatt. Onlar kendi kendilerini oktan kapatmlard. Bu muazzam gr, hem hkmete, hem de o gnlerin umum mnda tekke ve dergh tipine ait tehislerin en gzelidir; ve iinde kapal olarak, hakik dergha ait tes-bit hkm yatmaktadr. Ona sorarsanz, eyhleri Seyid Fehim Efendi Hazretlerinden sonra (vefat 19 uncu asrn sonunda) kmil-i mrid gelmemitir. Seyid Fehim Hazretlerine de sorulsa kendi eyhlerini gsterecek ve bu ekilde Altn Silsile Hazreti Ebu Bekir'e kadar kemlin devri suretiyle gidecek deil miydi? Nitekim ekmeli mride, fenafillh makamna varm erdiriciye olmas gereken Rabta bahsinde, suratlara, kendilerine rabta edilmesini, Hayr! dan ziyade Evet! e benzer bir slpla reddederler ve silsilenin byk kolbalarmdan Mevlna Halid Hazretlerine rabta edilmesini emir buyururlard. Rabta edilebilmesi iin de Mevln Hazretlerinin ekil ve emailini anlatrlard. Fakat biz, bu slbun iindeki Hayr! klkl Evet! i sezer, rabtay dorudan doruya ahslarna yneltir, rabta srasnda ahit olduumuz baz tecellileri kendilerine anlatrken de bu defa ahslarna rabta bahsinde hi ses karmadklarn grrdk. Evet; Bana rabta etmeyiniz! diyen Albdlhakm Efendi Hazretleri, memleketimizde, o devrin rabta edilmesi mmkn tek kemal rneiydi. Veliliin bir kimya kd olmadna, fakat anlayan, ile ekmi bir gze Allah, kimya kd katiyetiyle velsini gsterdiine gre, bu dvay bir ispat ve mnakaa mevzuu olmaktan kararak, Abdlhakm Efendi bahsinde tek cmlelik bir kymet hkm koyduktan sonra naklimize geelim : te kymet hkm : Harikalarn ve asl harika gizlemekte ve keramet saklamaktaki harika ve kerametlerini Byk Kap da anlattm Efendi Hazretleri, her haliyle, etekleri altnda btn bir cihan gizleyen ve kfrn en kuduz devrinde gelmi olmak bakmndan derecesi en ileri olmak icap eden o byk kutuptu ki, hikmetini dorudan doruya peygamberlik srrndan devirici irad makamnn, Abdlhalik Gucdevn, h- Nakibend, Abdullah Ahrar, mam- Rabbani, Mevlna Halid ve daha

niceleri gibi stn temsilcileri arasnda mevki sahibi bulunuyor; en byk hususiyeti de en azgn kfr mevsiminde her kemalin kefaletini eriatta gstermek memuriyetinde toplanyordu. Uydurma Menemen hdisesi mnasebetiyle eyh ve eyh bozuntusu kim varsa toplayp Menemen'e gnderdikleri zaman, Efendi Hazretlerini de, ne tarikat, ne siyaset, d dnyaya szan hi bir faaliyetleri olmad halde yakaladlar ve oralara srdler. Binbir ile iinde, dimdik, tevekklle lh iradeyi bekledi ve Divan- Harp huzurunda olanca mdafaasn, u harikulade cmleye sdrd: BEN EYH DELM VE O YCE MERTEBEYE LYIK OLMAKTAN UZAIM; YOK, EER EYHLK DEVRMZDE GRDKLERMN HAL DEMEKSE ONA DA TENEZZL ETMEKTEN MNEZZEHM! Ve beraet... Ltin harflerinin kabul zamannda duyduklar hicran hissi, kendilerinde deil, biraderleri Th Efendi Hazretlerinde tepkisini gsterdi. Bu tepki, kt diye bir kalbin krlp durmas ve bir hayatn sona ermesidir. Diyanet lerinde vazifeli bulunan Th Efendi, Ltin harfleri kabul edilince, artk tavan arasna kaldrlmas gereken Ibtn bir eski kltr ykntsnn ruhuna fledii dehet yznden yaayamad, ld. O bir ehittir. apkaya kar vaziyetleri de, zahirde, sokaa ktklar zaman balarna bir kasket geirmek ve bir kenarn yrtarak onu deiik hale getirmekten baka bir ey olmamt. Ve Efendi Hazretleri, daima Eypsultan srtlarmdaki Kgar derghnda, be yakn arasnda, Beyolunun Aa Camii ve Beyazt Camiinde mcerret din ilmine bal dersler vererek ve ate dolu btnlarndan darya hi bir strap szdrmayarak kinci Dnya Harbi gnlerine kadar geldiler. Kendilerinin zamaneye baklarn grebilmek, devir zerindeki kymet hkmlerine muhatap olabilmek iin en ileri derecedeki mahremleri arasnda bulunmak lzmd, tadklar velilik nuru, gvenilmesi gereken insanlar mevzuunda yanltc olmayacana gre, mahremlerinin yannda rahata konuurlar ve Allah sevgisinin dipsiz kafasna ait vecd dolu hikmetler iinde, Allah dmanlarna dmanln ve Allah iin buz un en keskin misalini canlandrrlard. Bunlar yaparken de hallerinde ne tel, ne acele, ne lzumsuz gayret, ne de nefsn hiddet... Sadece muazzam bir vakar, temkin, heybet ve sorulana sorulduu kadar mukabele.,. Ben onu, 9 yllk temasm sresince hi bir defa, esnemek, kanmak, her hangi bir d manzaraya taklmak gibi hemen her insana mahsus nebat fiillerden herhangi biri iinde grmedim. O, mareal huzurunda ve marealin tefti nazarlar nnde, insanlara memur ve daima hazr ol! vaziyetinde bir erdi; ve grd en basit ii bile marealin gz nnde yaptn bilmekten gelen bir dikkat ve uura sahipti. te huzur dediimiz muhteem hal!.. O, her an huzurdayd ve her an huzurda olmann edep tavrn, her hangi bir insan ihtiya vesilesiyle de olsa, bir lhza iin bile zerinden att grlm ey deildi. te velilik ahadetnamesi bu haldir; ve bu hal dnda ehadetnamelerini bizzat kendi elleri ve dilleriyle duyuranlar, vel olmak yerine dendir. 1943 de ilk Byk Dou'lar hazrlamann buhran iinde, kendilerini uzun mddet grememitim. Nihayet ilk say knca onu elime aldm ve bir arabaya atladm gibi doru Eybe... Eyp Camimin kenarndan saa sapp Kthaneye giden caddeye kar kmaz, bir ka adm ileride, Gmsy tepesine trmanan mezarlk yolu... Efendi Hazretleri bu dik yoldan, ballarnn kollarnda yava yava karlar ve hallerini ihtiyarlk diye tarif ederlerdi. Yoldan koarak ktm ve derghn her zaman yar ak kapsndan ieriye daldm. Ne o?.. Derghta kimsecikler yok... adrvan bo, cameknl ksm, zaten her zaman olduu gibi bombo... Mescid bo ve harem taraf kapal... Bardm : Kimse yok mu?

Harem tarafndan ve uzaklardan bir kadn sesi cevap verdi: Kimi istiyorsunuz? Efendi Hazretlerini! Gtrdler! Kim gtrd, nereye gtrd? Polisler alp gtrd! Yldrm hziyle Eybe indim ve oradaki alkallardan rendim ki, Efendi Hazretlerini, o sabah, rf dare emriyle polis Birinci ube memurlar alp Mdriyete gtrmlerdir; belki de Anadolunun herhangi bir kesine srgn edecekler... Soluu hemen Polis Mdriyetinde aldm. Hviyetimi belirttim ve Efendi Hazretlerini grmek istediimi syledim. Akam vakti olmasna ramen Birinci ubeden dileimi kabul ettiler; fakat Efendi Hazretleri yerine, onunla beraber srlen nedimi akir Uk'la grmeme msaade ettiler. ocukluundan beri Efendi Hazretlerinin yanndan bir lhza ayrlmam ve husus hizmetlerine bakm olan akir, o benim canm kadar sevdiim insan, mahzun bir yzle geldi. ptk. Fakat byle anlarn manev basks rf yznden midir, nedir, hi bir ey konuamadk. dare emriyle Istanbuldan karlyorlar; Efendi Hazretleri zmir'e, akir de Mersin'e srlyor; btn bildiimiz bu kadar. akir'e aptal aptal: Bir eye ihtiyacnz var m? Diye sordum. O da gayet tabi: Yok! Diye cevap verdi. Halbuki her eyi bir tarafa brakmal, geceyi Mdriyette veya Mdriyetin kaps nnde geirmeli, Efendi Hazretlerine vapura kadar refakat etmeli, oradan zplayp Ankaraya gitmeli, Efendi'nin stanbula dndrlmesi iin rpmmal, olmazsa zmire gitmeli, yanndan ayrlmamal, son nefesine kadar beraberinde kalmalydm. Btn bunlar, vaktiyle yapamam olmaktan dndm eyler... Zaten ondan ayr olduum her dakika iin dnsem yeri deil mi?.. Gidi o gidi... Dnya gzyle artk bir daha gremi-yeceim mbarek yzn Efendimin... Abdlhakm Efendi Hazretlerini, ou hrsz, kaatil, eroinci tiplerle beraber stanbulda barndrlmas caiz grlmeyen 24 kiiyle beraber Anadoluya srme karar o zamann stanbul Emniyet Mdr mehur Demir'in eseridir; ve Menemen hdisesinden sonra gelmi btn emniyet mdrleri boyunca polisin din adamlarn takibi, birka gnde bir tekkeyi basmak ve kitap, mektup, yaz adna ne varsa didik didik etmek suretiyle Efendi Hazretlerinde kmelenmitir. Fakat eriat emri icab son derece ihtiyatl olan ve nezdinde el yazl hi bir ey bulundurmamaya dikkat eden Efendi Hazretleri, kendilerine, takip vesilesi olabilecek hi bir ey vermiyor. Nihayet, sahte reklmlar, ve atafatl propagandalar d, kemiyette dar, fakat keyfiyette hudutsuz derin tesir, Abdlhakm Arvs tesiri sabrlarn tketiyor ve kimseye hesap vermekle mkellef bulunmayan rf dare kara-riyle onun zmir'e srlmesine yol ayor. akir'e Mersin yolunu tutturadursunlar; Efendi Hazretlerini bir gece nezaret altnda bulundurduktan sonra ertesi sabah vapura bindiriyorlar ve Marmara aklarna doru, o ok sevdii stanbul'dan ayryorlar. stanbul hakknda derlerdi ki: yiliin de ktln de en ileri ekli stanbul'dadr. yi veya kt, kim ne olmak dilerse stanbul'a gelsin! Efendi Hazretleri zmir'de bir otelde, uzaktan polis nezaretinde... Fevkalde sklmaktalar... Aradan bir mddet getikten sonra, yaknlar, kendilerinin Bursa'ya nakli veya stanbul'a iadesi iin teebbse geiyor. Her defa red ve Bakalm... cevajb... Nihayet Ankara'ya nakline msaade kyor. Bunun iin uraanlarn banda, yeeni ve damad, Van mebusu merhum brahim Arvs vardr.

Ankaraya geliyorlar ve yakn akrabasndan Divan- Muhasebat murakb (daha sonra za, daire bakan ve ihtill tesinde Van Senatr) Faruk Beyin Hacbayram civarndaki ahab ve mtevaz kira evine iniyorlar. Ve hastalanyorlar. Ankara hi sevmedikleri bir yerdir; ve bir gn o civarda gmlecekleri hayallerine bile uramam bir keyfiyet... Hatt stanbul'da, Balarba'nda, eyhlislm Hikmet Efendinin kabri yannda kendilerine bir mezar hazrlatmlar, bir de tabut yaptrmlardr. Bir gece, sessiz, sedasz, dalgn mbarek dudaklar Tevhid Kelimesinden baka her eye kapal olarak beka lemine geiveriyorlar. Tam da Bolu zelzelesinin Ankara ve stanbul arasn eteinden ektii ve Dikkat! iaretini v,erdii anda... Gurbet ellerinde mazlum len ehit... imdi bir mesele : stanbula nakli iin resm makamlara ba vuruyorlar. Tahnit (ilalama) mecburiyeti olduu cevab veriliyor. mknsz!.. O halde?.. ehrin belediye snrlar iinde lenlerin Asr Mezarla gmlmesi art da var... Daha imknsz!.. O halde?.. Krehir'e kaldrmay ve orada baz yaknlar arasnda topraa vermeyi dnyorlar. Bu da resm arta uygun deil... O srada ahap evin kaps almyor ve kim olduu, nereden geldii, ne istedii belli olmayan ak sakall bir adam: Ankara civarnda Balum isimli bir ky vardr, diyor; orada Nak eyhlerinden bir zat da medfun... Oraya gtrnz, kendilerine uygun yer orasdr! Ve ltop gidiyor. Mehul adamn arkasndan kouyorlarsa da ele geiremiyorlar. Balum, Ankara'nn Belediye snrlar dnda olduu halde, cenazeyi battaniyeye sarp bir taksi iine atyorlar ve en yaknlarndan bir ka kii, Balum nahiyesine gtryorlar. Yolda brahim Arvs'nin Keiren'deki kkne uruyorlar ve tehiz - tekfin iini orada yapyorlar. Bir de takyorlar ki, 12 kiiden ibaret olan yaknlarnn cenaze etrafndaki dairesi 500 kiiye kmtr. Bunlar kimdir, nerelerden gelmilerdir, ne demek isterler, hep mehul...Efendi Hazretlerini, yaln ve rlplak Balum mezarlnn okula bitiik kesine, namsz, niansz, ilansz, iaretsiz ekilde defnediyorlar. Mbarek mezar, bugn, zerinde yazsz bir ta olarak, her atafattan uzak, semalara tebessm etmektedir. Hayatlarnda eteklerine yapp bir daha kendilerinden ayrlmamak cehdini gsteremeyen ben, bu mezara ka kere tandm ve ruhaniyetleri huzurunda ne trl yalvardm ve aladm, Allah bilir. O mezardan ieler iinde topladm topraklar, evimin misk saan buhurdandr. Bir zamanlar Hasan - li maarifinin ky enstits yapmak bahanesiyle istimlkine kalkt ve Demokrat Parti devrinde istimlk iinin durdurulduu bu mezarlkta o mezar, Balum kyllerinin de hissetmee balad ekilde, dnyann, zerine nur yaan belli bal noktalarndan biridir. Allah bana, Balum kynn yaln ve plak mezarlnda, namsz ve niansz bir ta altnda, bam onun ayaklarna doru gmlmeyi nasip etsin...

SON

You might also like