T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KUYUMCULUK TEKNOLOJS

MNE

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER

AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. MNE YUVASI.................................................................................................................... 3 1.1. Minenin Tanm ve nemi............................................................................................ 3 1.2. Mine Yapmnda Kullanlan Ara Gereler .................................................................. 4 1.2.1. Mine Yapm in Frnlar...................................................................................... 4 1.2.2. Asit Banyolar........................................................................................................ 5 1.2.3. El Aletleri .............................................................................................................. 5 1.3. Mine ncesi Dik<kat Edilecek Hususlar...................................................................... 6 1.3.1. Bakr, Tombak ve Kymetli Madenler zerine Minelemede n Bilgiler ............. 6 1.3.2. Mine Yapm Metalleri ve Hazrlanmas ................................................................ 6 1.3.3. Minelerin Hazrlanmas ......................................................................................... 8 1.3.4. Minelerin Tatbik Edilii....................................................................................... 10 1.3.5. Minecilikte Yardmc lemler............................................................................. 13 1.4. Mine Yntemleri ......................................................................................................... 14 1.4.1. Scak Mine........................................................................................................... 14 1.4.2. Souk Mine.......................................................................................................... 16 1.4.3. Lazer Mine........................................................................................................... 17 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 22 2. MNENN PRLMESNDE DKKAT EDLECEK HUSUSLAR................................ 22 2.1. Frnlama Islar ve Frnlama Sreleri........................................................................ 22 2.2. Mineyi kartma ......................................................................................................... 23 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 27 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 30 KAYNAKA ......................................................................................................................... 31

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK
215ESB044 Kuyumculuk Teknolojisi Tak malatl Mine Mine yapmnda kullanlan ara ve gerelerin, mine ncesi dikkat edilecek hususlarn, mine yntemlerinin ve minenin piirilmesinde dikkat edilecek hususlarn anlatld eitim materyalidir. 40/16 Cilalama modln baarm olmak Souk mine tekniiyle taklarn yzeyini sslemek Genel ama Uygun kuyumculuk atlyesi salandnda, tekniine uygun souk mine yaplabilecektir.

MODLN AMACI

Amalar Mineyi souk mine tekniine uygun olarak yuvaya (zemine)doru olarak yerletirebilecektir. Mineyi teknie uygun piirebilecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atlye nl, mine boyas, cam ve porselen kaplar, piirme frn, ask, maa, eldiven, enjektr Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek, kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Dekoratif amalarla metallerin minelenmesi olay ok eski alardan beri Msr, Hint, in ve dier lkeler tarafndan bilinmektedir. Hristiyanlk devrinde, Romallar, Tetonlar, Seltler ve baz dier lkeler, Avrupa topraklarnda minecilikle uramlardr. Bizans medeniyetinde beinci ve onuncu yzyllar arasnda stanbulda mkemmeliyete ulamtr. Onbir ve onikinci yzyllar ierisinde de bugnk Almanya ve Fransayada yaylmtr. Onaltnc yzylda Fransann Limoj Blgesinde sanatsal minecilik olay, yeni bir merkez olmutur Bu devir, kuyumculuk ve resim minecilii konusunda ok nemlidir. ok uzun saylabilecek bir aradan sonra yirminci yzyln balarnda zellikle, birinci dnya savanda sonra mine yapma sanat yeniden gelimeye yz tutmutur. lkemizin bu alandaki ihtiyacn karlayabilmek ve ihracata ynlendirmek iin; teknolojik metotlar bilen ve alanndaki yeniliklere uyum salayan retken teknik insan gcne gereksinim duyulmaktadr. Bu modlde yzeysel bir ilem olan mine ile tak estetiinin arttrlmasn ve bylece takya olan tketici beenisinin artmasna katk salayaca dnlerek, bu modln sonunda kazandnz bilgi ve becerilerle i bulma ve kazan salama ansnz artacaktr.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun kuyumculuk atlyesi salandnda, souk mine teknii ile taklarn yzeyini hatasz ssleyebileceksiniz.

ARATIRMA
Mine yapmnda kullanlan ara gerelerin, mine ncesi dikkat edilecek hususlarn, mine yntemlerinin ve minenin piirilmesinde dikkat edilecek hususlarn anlalmas ve olayn gzlenmesi iin bu alanda faaliyet gsteren iletmeleri gezerek konuyu pekitirmeye alnz.

1. MNE YUVASI
1.1. Minenin Tanm ve nemi
Mineler genellikle metal nesnelerin parlak krmz bir scaklkta, cams yzey olacak ekilde kaplanmasdr. Yksek slarda, eitli maddelerin eritilerek birletirilmesiyle yaplr. Dkldnde erimi ktle, kaba cam gibi paralara dnr. Mine toz eklinde tatbik edilir. Istma srasnda mine tozu erir ve cam gibi olup skca metal yzeye yapr. Kuyumcu mineleri, levha ve rozetlerde sanayide ve kuyumculukta kullanlr. Birok lkede metal zerine figratif resim ve manzara kompozisyonlar yapmnda beenilen bir yntem olmutur. Kuyumcu mineleri, para ya da toz eklinde satlr. Para halinde olanlar snrsz bir zamanda saklanabilir. Buna karlk toz halinde olanlar, belli bir zaman iinde kullanlmaldr. Havann rutubet etkisi ki bu asla nlenemez, zamanla toz halindeki mineyi yumuatr. Bu da atee giren mineyi etkiler. ki eit mine vardr, saydam ve yar saydam. Bu iki ana tip, ok eitli renklerde retilir. Son birka yl iinde kuyumcu mineleri, i ve d dekorasyon ilerinde de sk kullanlmaktadr. Mine kapl bakr ve elik levhalar, sadece parlak renklerinden dolay deil; ama ayn zamanda da hava artlarna dayankl olduklar iin kullanm alanlar yaygnlamtr.(D cepheler byk kaplar, kvrml salar ve korkuluklarda) Paslanmaz elik 18/8 Din 4300 de mine yapmaya uygundur. Bununla birlikte sadece bu ama iin gelitirilmi zel mineler de mevcuttur.

Dekoratif amalarla, metallerin minelenmesi olay ok eski alardan bilinmektedir. Bu devir kuyumculuk ve resim minecilii konusunda ok nemlidir. ok uzun saylabilecek bir aradan sonra yirminci yzyln balarnda, zellikle birinci dnya savanda sonra mine yapma sanat yeniden gelimeye yz tutmu. Bakr, altn ve gm zerine minecilik Viyana Tatbiki Sanatlar Okulunun kararl tutumu ile dnya apnda bir beeni kazanmtr. Kuyumculuk mineleri, alminyum ve pirin stne tatbik edilemez. Sadece bir dereceye kadar alpaka ve alman gm stne tatbik edilebilir. O da eer bu maddelerin iinde mine yaplmasna uygun olmayan maddelerin bulunmamas artyla mmkndr.

1.2. Mine Yapmnda Kullanlan Ara Gereler

1.2.1. Mine Yapm in Frnlar
Mineleme ii iin seramik erimez tablalar veya astarlar olan elektrik veya gaz stmal tula frnlar tercih edilir (Resim 1.1). Mangal, petrol ve benzeri frnlar, mine iin gerekli mkemmel temizlii salayamadklar iin baz sakncalar dourur. Bu gibi frnlar, elektrik akm veya gaz bulunmad hallerde kullanlabilir. unu da belirtmek lazm ki aloma ve benzeri aletler, sadece kk objelerde kullanlr. Mineli yzeye ate ve alev kalntlarnn kmemesi gerekir. Obje, tel bir kafes(tor) zerine konur ve mine ergiyinceye kadar stlr (Resim 1.7). Istma, sadece aloma veya bunzenbekinin d ksmyla yaplr.

Resim 1.1:Mine piirme frn

1.2.2. Asit Banyolar

eitli asitlerin kard buhar sala zararldr. Bu nedenle bir havalandrmal baca altnda veya hi olmazsa iyi havalandrmal bir odada ya da ak havada allmaldr. Asit banyosunda, asit daima suyun stne dklmelidir, aksi yaplmas halinde tehlikeli bir kimyasal reaksiyon meydana gelir. Deiik metaller iin ayr asit banyolar gereklidir. una da dikkat etmek gerekir ki metal zerinde en kk bir asit izinin kalmas mineyi olumsuz ynde etkiler. Asit kalmadndan emin olmak amacyla asit banyosundan sonra objeyi yzde belik soda solsyonunda 510 dakika kadar kaynatmak gerekir. Objenin tam olarak ka dakika kaynatlaca objenin saysna baldr. Daha sonra akarsu altnda iyice durulamak gerekir.

1.2.3. El Aletleri

Resim 1.2:Seramik mine ezme kab

Resim 1.3:Mine uygulamasnda kullanlan fra

Resim 1.4:Scak mine eitleri

Resim 1.5:Karborundum ee (Zmpara ta)

Resim 1.6:Souk mine enjektrleri

Resim 1.7:Tel kafes (Tor)

1.3. Mine ncesi Dikkat Edilecek Hususlar

1.3.1. Bakr, Tombak ve Kymetli Madenler zerine Minelemede n Bilgiler
Mine yapma ileminde temizlik son derece nemli bir faktrdr. Yeterince temizlenmemi aletler, kaplar ve elekler baarszln en byk nedenlerindendir. Temizlenmi metal nesnelerdeki parmak izleri, atee girmemi mine kaplamada kendini belli eder. Minelerin, bu amala yaplm kaplarda temizlenmi olmalar gerekir. Daha nce asit banyolarnda kullanlm kaplar, asla kullanmamak gereklidir. Mineler, zellikle toz halindeyse, kuru odalarda iyi kapatlm cam veya plastik kaplarda, kuru odalarda muhafaza edilip rutubetten korunmaldr.

1.3.2. Mine Yapm Metalleri ve Hazrlanmas

Baarl bir mineleme ilemi iin uygun metal ve alamlarn kullanlmas ve onlarn ok iyi temizlenmi olmas ok nemli bir faktrdr. Metali temizlikte kullanlan metotlar: Tavlama Asit banyosuna batrma alkalama Cila yapmaktr.

1.3.2.1. Bakr ve Tomban Hazrlanmas

Mine yapmak iin her trl bakr ve tombak tabakalar uygun deildir. Malzeme alrken mine yapmna uygun olanlar seilmelidir. ou mineciler, yumuak kaliteli elektrolit bakr(0,51,2 mm) kullanmaktadr. Eer tombak zerinde allacaksa 95 % Cu +5 % Zn yi 90 % Cu ve 10 % Zn alamna tercih edilmelidir. Tombak, bakrdan daha sert olup zerinde almas daha zordur. Daha ziyade rozet, anahtarlk gibi eyalarn yzeylerinin sslenmesinde kullanlr. Geni alanl tombak yzeylere tatbik edilen mine, kolayca tabaka halinde sklebilir. Tombak zerine mine tatbiki, atee girmeye en fazla 4 kere dayanabilir, buna karlk byk yzeyli de olsa bile, bakr zerine mine, ok daha fazla atee sokulabilir. Bu gerek, bakr tabakalara deiik renklerin, ayr ayr ve yeniden tatbik edilmesi imknn verir. Koyu saydam mine renkler, altna flux astar araclyla daha parlak hale getirilebilir. ou rubi krmzs ve rose saydam mineler de flux astar gerektirir. Metaller, 700750 Cde tavlanmaldr. Souduktan sonra 9 birimlik suya, 1 ksm slfrik asit karm banyosundan geirilir. (Ticari derecesi 66 Be ) Bu karm asla, baka trl yapmamalsnz. Akarsuyun altnda metali durulayn ve parlak cilal bir hal alncaya kadar fralayn, bir bezle kurutun. Opak (donuk ) mineler iin bu asit yeterlidir. Bu durumu ile metal minelemeye hazrdr, artk plak elle dokunulmamaldr. Saydam minelerin tatbikinde metal, ilaveten sar asit denen nitrik asit ile % 0,10,2 aras tuz karmndan geirilir.(Ticari derecesi 36 Be). Bu karm, tuz tamamen eriyinceye kadar tahta bir kakla kartrlr. Ar parlak cilal bir grnm alncaya kadar obje, bu asit banyosunda tutulur. Suda iyice durulandktan sonra bir bezle kurulanr. Bu sar asit, atee girdikten sonra saydam minelere bir parlaklk ilave eder (zellikle tombak objelerde nemlidir). Baz mineciler, bu sar asidi bakr paralarn zerine saydam minelerde de kullanr. Saydam minelerde metalin temizlenmesi iin zellikle, amatrler tarafndan kullanlan bir baka metotsa; metal parann her iki taraf ince zmpara kdyla temizlenmesidir. Sonra 1/8 litre su, sirke ve bir orba ka dolusu tuz karmnda tutulup metal parlak bir renk gsterinceye kadar beklenir. Sonra suda durulayp plak elle dokunmadan, mineleme ilemine geilmelidir.

1.3.2.2. Gm Tabakalarn Hazrlanmas

Has gm tabakalar, 680700 C civarnda tavlanmaldr, baz hallerde tavlama ilemini tekrar yapmak gerekebilir. Daha sonra objeyi soutun, su altnda kl bir fra ile fralayn. Lehim izleri olan has gm tabakalar da gm alamlar gibi yaplmaldr. 925 935 1000 Milyem Aras Gm Levhalar.

1 680700 C arasnda tavlayn daha sonrada soutun. 2 7 ksm su ve 3 ksm slfrik asitten meydana gelen asit banyosunda 6070 C bekletin. 3- Objeyi %5lik soda solsyonuna (Na2CO3) daldrn, slak durumda stn ve tavlayn, tekrar 2 ve 3 nolu ilemleri iki kere tekrarlayn. nc ilemden sonra obje yeniden soutulmaldr. Kl bir frayla duruladktan sonra fralayn, parlatn ve kurulayn. Baz mineciler, hala deiik bir asit banyosu kullanrlar, eer saydam pembe, krmz, flux veya apolin mineler sz konusuysa. Burada asitleme ilemi biraz daha karktr; ama iyi netice verir. Sulandrlm slfrik asitle, n bir ilemden sonra younlatrlm nitrik asit iinde 3 kere ykayn. Hemen hemen btn rubi-rose, baz sar saydam ve opalin mineler, gm stne bir flux astar gerektirebilir.

1.3.2.3. Altn Tabakalarn Hazrlanmas

Yksek fiyat nedeni ile altn mine ilerinde nadiren kullanlr. Altn alaml tabakalarn zerinde alrken ki bunlar gm ve bakrdan daha ok bileikleri vardr, aadaki sar asitin ihtiyatla kullanlmas gerekir. nce kk kapta testler yaplamas tavsiye edilir. Has altn tabakalar ( 24 Ayar ) 580600 C arasnda tavlanp soutulmal, daha sonra kl frayla su altnda fralanp lehimlenmi noktalar, cam fra ile fralayn. Has altn tabakalar da altn alamlar ile ayn ileme tabi tutulur. Altn Alaml Tabakalar: 580600 C tavlayn daha sonra soutun. Bir ksm su, bir ksm slfrik asit ve bir ksm nitrik asitten meydana gelmi sar asit banyosuna 6070 C scaklkta bekletiniz. Objeyi bir soda solsyonuna daldrn fralayn ve dar kartn. Islak haldeyken tekrar stn ve hafife tavlayn 234 no lu ilemler, 22 ve 20 ayar altn tabakalarda 3 kez; 18 veya 14 ayarlarda da 4 ila 6 kez aras tekrarlanmaldr. Son tavlamadan sonra kendi haline souduktan sonra bir soda solsyonunda iyice fralayn, cilalayp bir bezle kurulayn.

1.3.3. Minelerin Hazrlanmas

Para halinde alnan mineler, paralanarak tlr ve ince toz haline gelir. Mineler, ayn zamanda toz halinde de satlmaktadr. (Resim 1.8) Genel tme incelii, saydam kaba

tanelerde 60 mesh/inch olup. Donuk minelerdeyse 80 mesh/inch dir. tme incelii iin zel istekler de gz nne alnabilir.

Resim 1.8:Farkl renkte toz mineler

Toz halindeki mine, toz olarak alnm bile olsa sert porselen bir havanda, yeterli miktarda su iinde birka kez ykanmaldr.(Resim 1.9)Ykama ilemi srasnda hafife havan tokma ile kartrlmaldr,(Resim1.10) bulank su, dar dklp temiz su ile deitirilmelidir.

Resim 1.9:Porselen kapta minenin ykanmas

Resim 1.10:Ykama ilemi srasnda havan tokma ile kartrma

Bu ilem su temiz kalana kadar tekrarlanmaldr.(Resim 1.11)Havandaki mine bu hali ile tatbikata hazrdr. Mine ykama ileminde damtk su tercih edilmelidir. Saydam minelerde ok iyi bir ykama zellikle nemlidir.

Resim 1.11:Ykama ileminin su temizleninceye kadar devam etmesi

Islak haldeki toz mine, hemen kullanlmaldr. Bir gn nceden kalan slak mineler, yukarda bahsedilen porselen havan iinde birka damla saf haldeki nitrik asit ilavesi ile yeniden tlmelidir.(Krmz donuk minelerde nitrik asit kullanlmaz Daha sonra temiz suda birka kez ykanmaldr. Eer ste benzer bir bulanma grlrse ki ok hassas baz saydam mine renklerinde grlebilir(Resim 1.12). Ya da mine birka saat bekletildiyse, mine tozu yeniden ykanmaldr.)

Resim 1.12:Minenin ykama ilemindeki bulutlanma

1.3.4. Minelerin Tatbik Edilii

Mineler ya bir fra ya da bir spatula yardm ile slak halde veya toz halinde, elekle serperek tatbik edilebilir. (Resim 1.13) Daha kk olan objeler, en ok slak halindeyken minelenir, fakat daha byklerde de slak tatbikat yaplabilir.

10

Resim 1.13:Minenin fra ile tatbik edilmesi

Metalin yan almak ve yapma imknn daha emin hale getirmek iin metalin nceden stlmas gerekir(Resim 1.14). Obje bir frnda renk deitirmeye balayncaya kadar ksa bir zaman iin braklr. yice ykanm mine bir fra veya spatula yardmyla mmkn olduunca eit biimde, hazrlanm olan metal yzeye tatbik edilir. lk katn fazla kaln olmamas gerekir ve metal kalnlnn yarsn gememelidir.

Resim 1.14:Mine yaplacak metalin yann alnmas

Al ve kubbeli objelerdeyse nceden TRAML isimli sv yaptrcdan ince bir kat tatbiki nerilir. Bunu bir fra ile uygulamak mmkndr. Ya da slak mine ktlesine, birka damla TRAML dkmek suretiyle de yapma zelliini artrmak mmkndr. Islak mineyi tatbik ettikten sonra suyun fazlas, emici bir bez ya da kurutma kdyla minenin kenarna prese ederek emilir. Bu kat iyice kurutulmaldr.

11

Eer n stc aletiniz veya tula frnnz yoksa obje frnn yannda veya stnde kurutmaya braklmaldr(Resim 1.15).Mkemmel kuruyan obje bir mufle iinde 850900 derecede atee sokulmaldr(Resim 1.16).Bilhassa dikkat edilecek ey objelerin mufle duvarlarna fazla yakn olmamasdr. Aksi halde eit derecede piirilmi olmaz.

Resim 1.15:Minenin kurumaya braklmas

Resim 1.16:Minenin piirilmesi

Daha kk objeler, gerekirse bir lehim lambas veya prmz tipi bir lambayla piirilebilir. Bununla beraber bir mufle, frn ap 45 cm. den daha byk objelerde gereklidir. unu da belirtmek gerekir ki lehim lambalar veya bunzen gaz alomalar baz lkelerde, rozet yapmnda mine iinde toplu retimde bile kullanld grlmektedir. Bu eit mineciler, ok mkemmel dz bir yzey elde etmek amacyla genellikle ikinci bir kat daha tatbik ederler. kinci kez frnlandktan sonra bir karborundum ee yardm ile yzey tamamyla eit ve mat oluncaya kadar dzeltilir(Resim 1.17). Daha sonra bol su ierisinde, kl bir fra ile karborundum tozunu temizlemek iin fralanr. Ondan sonra bir bezle kurutulur ve tekrar frna verilir.

Resim 1.17:Karborundum ee ile mine yzeyinin dzeltilmesi

12

1.3.5. Minecilikte Yardmc lemler

ki veya daha fazla opak veya saydam mineyi kartrarak yeni renkler elde etmek mmkn degildir. En ince tlm de olsa frnlama esnasnda renkler birlemez ve lekeli yzeyler oluturur.

1.3.5.1. Kontra Mine

Bir milimetreden daha az kaln tabakalar kullanldnda, metali takviye etmek iin ters tarafna bir kat mine tatbik etmek gerekir. Bu kontra mine, hem mineyi atlamaktan korur, hem de tekrar tekrar atee koyma ve soutma ilemlerinden doan gerilmeyi azaltr. 1 mm den daha kaln metaller zerinde allyorsa ve birka kat mine st ste tatbik ediliyorsa kontra mine gerekli olacaktr.

1.3.5.2. Fuluxlar
Bunlar metal zerine ou kez dorudan tatbik edilen renksiz saydam minelerdir. Metal yzeyini oksitlenmeye kar korurlar ve baz hallerde renkli saydam minelere astar grevi grr. Bu fluxlarn bazlar, mineli mcevher paralar mineli tablolar zerine dzgn ve parlak bir yzey temin etmek iin de kullanlabilir. Fulux seimi, kullanlan mineye ve iin cinsine baldr. En uygun fulux test rnei yaparak tespit edilebilir.

1.3.5.3. Bakr stne Ruby-Red ve Rose Saydam Mineler

Her ne kadar tombak zerine tatbik edilen yukardaki renkler, parlak krmz saydamln korurlarsa da bakr zerine dorudan tatbik edildiklerinde ekseriya deiecek kahverengimsi bir grnm alr. Bu renk deiimini, flux astar kullanarak nlemek mmkndr. nce bir kat flux uygulayp frnlanr ve ikinci ilem olarak da rubi-red minelerimizi dorudan bakr zerine tatbik etmemiz mmkndr. lemin Yapl: Kuru uygulama: lk kuru tatbik, ok ince bir tabaka halinde ok ksa bir zaman iin frnlanr. (Bundan maksat tamamen eritmeden yapma zellii kazanmasdr.) Objeyi souttuktan sonra, mmkn olduu kadar ksa bir sre daha yksek bir sda yeniden frnlanr. Ya uygulama: Damtk suyla hazrlanm slak mine, bir spatula veya fra yardmyla tatbik edilip kurutulur, frnlanr veya mine toz halinde serpilir. Sonra bir SPRAY-GUN ile damtk su pskrterek (sis gibi)nemlendirilir. Yanlz minenin kayp gitmemesine dikkat etmek gerekir.

13

Bir veya daha fazla kat nemlendirilmi mine, katn zerine uygulanabilir. Kuruduktan sonra obje hep olduu gibi frnlanr. Temel bir kural olarak unu sylemek gerekir, ok ince bir mine tabaka, olduka yksek sda ok ksa bir zaman iin ve birka kez frnlanmaldr. lk denemeler belki balangta baarl olmayabilir; ama daha sonrakiler gerei gibi ve dikkatle yaplrsa baarl olacaktr.

1.3.5.4. Opalin Mineler

Opalin mineler, birka kez arka arkaya frnlandnda opal etkisi gsteren zel hazrlanm boyalardr. Uygulanmas her zamanki gibidir. Kuruttuktan sonra, yksek sda eriyen saydam bir grnm alana kadar frnlanr, soutulur ve daha dk bir sda ksa bir zaman iin frna konur. stenen opal parlakl gzkene kadar birka kez frndan alnarak kontrol yaplr. Eer mine, atete fazla braklrsa rengi st beyazna dnr, opak bir mineye benzer. Fazla frnda kalm opak havasndaki opalinler, daha yksek bir sda minesi tekrar saydam grlnceye kadar stlmaldr. Souduktan sonra mine, opalin oluncaya kadar ksa bir zaman iin yeniden frnlanr. Bu ilem gerekirse tekrarlanmaldr. Opalin mineler, flux astarsz dorudan bakr, tombak ve altn zerine tatbik edilebilir. Bununla beraber 1000/1000 gm uygulandnda fluz astar gerekir. Aksi halde opalin minesi renk deitirir.

1.4. Mine Yntemleri

1.4.1. Scak Mine
Scak mine, stma ilemi sonras mine tozunun erimesiyle metal yzeyine cam gibi skca yapan kuyumculuk sektrnde yzey ssleme ilerinde kullanlan bir ilemdir. Scak minenin uygulanmas srasnda dikkat edilmesi gereken, mine cidar kalnlnn 40 mikron ile 60 mikron arasnda olacak ekilde alma yaplmasdr. Bu alma kalnl tek seferde deil, yzey kalitesi ve dzeltmeler dikkate alnarak kademeli olarak yaplmaldr(Resim 1.18).

Resim 1.18:Mine kalnlnn kademeli olarak yaplmas

14

Minelerin piirilmesi ileminde piirme ileminin belli aralklarla gzlenmesi ilemin kalitesini olumlu ynde artracaktr. Genellikle 700820 C arasnda piirme scakl olan mineleme ilemi, ayn para zerinde farkl renkler kullanlacakse piirme derecesi yksek olandan balanarak yaplmas, dk erime snsa sahip minelerin piirme ilemi srasnda zellik kaybetmesini nleyecektir.(Resim 1.19)

Resim 1.19:Scaklk kontrolnn dijital gsterge ile yaplmas

alma srasnda minenin piirilmesi ileminde aa kan arsenik gaz ve piirme aralklarnda dzeltme ilemlerinde kullanlan hidroflorik asit (cam asidi) yaralanmalarna kar dikkatli olunmaldr. alma srasnda ortamn havalandrlmasna dikkat edilmeli ve asit yaralanmalarna kar gerekli nlemler alnmaldr.

1.4.1.1. Frnlamadan Sonra Metal Paalarn Dzeltilmesi Parlatlmas ve Temizlenmesi

Rozet gibi kk paralarda, dz bir yzey elde etmek iin karborundum eeler kullanlr. Bu eeler kullanlrken paralar, frnlama sonrasnda su ile tesviye ederek dzeltilir(Resim 1.20). nce kaba sonra, ince ee kullanlmas tavsiye edilir. Karborundum tozu izleri kalmamas iin yzey bol su ile iyice fralanr. Dner karborundum disklerde tesviye ve parlatmak iin kullanlr. Suyla tamamen fralandktan sonra son kez frnlama yaplr. Gzken metal ksmlar kenarlar ve telleri temizlemek iin tamamen souduktan sonra sulu slfrik asit iinde (9 birim su ve 1 birim slfrik asit) ksa bir zaman braklarak oksit tabakasnn zlmesi beklenir. Daha sonra para kl ve cam fralarla, su altnda iyice

15

temizlenir. Uzun asit banyosu nedeni ile bazen dekorasyon gsteren mineli yzeyler, bir kee disk ile kaba snger ta ve bol su ilave edilerek parlatlr. Bunun arkasndan dnen hlamur aac ve kee disklerle, en ince snger tozu ve suyuyla parlatlr. Ayrca deri, mantar ve dier maddelerden yaplan cila diskleri de kullanlabilir. Son zamanlarda frnlama ilemleri srasnda, mineli yzeylerde meydana gelen dzensizlikler moda olarak gittike daha fazla oranda tutulmaktadr.

Resim 1.20:Frnlama sonras parann dzeltilmesi

1.4.2. Souk Mine

Souk minede, 6 birim boya 4 birim katalizr (dondurucu) karm ile hazr hale getirilerek ileme geilir. Kullanlan boyalar hazr olup her rengi mevcuttur(Resim 1.21). Souk mine almalarnda renk kartrma yntemi ile yeni renk elde etme imkn yoktur.

Resim 1.21: Souk mine renk eitleri

Souk mine yaplacak yzey tm ilemleri bitmi, yapmay engelleyecek kirlenmelerden arndrlm olmaldr. Minenin yzeye tatbik edilmesinde katalizr katlarak hazrlanan boya enjektr ya da uygun fra yardm ile srlr (Resim 1.22).

16

Resim 1.22:Minenin yzeye tatbikinde kullanlan enjektrler

lemin yapl, yzeye tek kat boya uygulamasndan sonra alma srasnda oluabilecek varsa taan boyalar temizlenip tamalar kuru bir bez ya da peete yardm ile silinerek frnlamaya hazr hale getirilir (Resim 1.23). alma srasnda oluan amonyak k nedeni ile ortam havalandrlmadr.

Resim 1 23: Minenin yzeye tatbik edilii

1.4.3. Lazer Mine

Lazer mine ynteminde kullanlacak boyalar hazr olup dier mine yntemlerinde de olduu gibi renk kartrma imkn yoktur. lemin yapl souk minede olduu gibi katlamay salayacak olan katalizrn cam yzey zerinde mineye kartrlmasyla balar(Resim 1.24). Hazrlanan karm mine iin nceden hazrlanm yzeye, fra ya da spatula yardm ile tatbik edilerek, varsa tamalar silinerek n kurutmaya alnr(Resim 1.25).

17

Resim 1.24:Minenin cam yzey zerinde kullanma hazrlanmas

Resim 1.25: n kurutma ileminin yapld makine

Kurutma ilemi tamamlanan para, ltraviyole nlarla alan frna mine yzeyi nlar dorulayacak ekilde bir pens ya da zel aparatla frn ierisine yerletirilir. Frnn kapa kapatlarak kapak zerindeki camdan ilem takip edilerek, minenin katlamas beklenir(Resim 1.26). lem sonras frndan alnan para herhangi bir yzey temizleme ilemine gerek kalmadan kullanlmaya hazrdr.

Resim 1.26:Kurutmann yapld ltraviyole frn

18

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

MNE YUVASI neriler

lem Basamaklar

Souk minede kullanlacak olan sv haldeki boyalar renklerine gre temin ediniz. Boya ierisine katalizr katarak tatbike hazr hale getiriniz. Hazrlanan mineyi rnga ya da fra ile alarak tak yzeyine zerk ediniz. Tak yzeyinde, varsa ilem srasnda oluan tamalar alnz. n kurutma ilemini yapnz. alma ortamnn havalandrlmasna dikkat ediniz.

Dikkatli ve sabrl alnz. Tamalar bir selpak ya da havlu mendil yardm ile alnz. n kurutma ileminde akmak ya da fn makinesi tercih ediniz. alma srsnda oluan amonyak kndan dolay havalandrma sistemi olan bir ortamda alnz.

19

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES LEM BASAMAKLARI

Souk minede kullanlacak olan sv haldeki boyalar, renklerine gre temin ettiniz mi? Boya ierisine katalizr katarak tatbike hazr hale getirdiniz mi? Hazrlanan mineyi rnga ya da fra ile alarak, tak yzeyine zerk ettiniz mi? Tak yzeyinde varsa, ilem srasnda oluan tamalar aldnz m? n kurutma ilemini yaptnz m? alma ortamnn havalandrlmasna dikkat ettiniz mi?

Konularn Deerlendirilmesi EVET HAYIR

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyeti kapsamnda aadaki sorular cevaplandrnz. Doru maddenin yanna X iareti koyun.

LME SORULARI
1. Metal nesnelerin parlak krmz bir scaklkta, cams yzey olacak ekilde kaplanmas olan ilem aadakilerden hangisidir. ? A) ( ) Mine B) ( ) Rodaj C) ( ) Dkm D) ( ) Yaldz 2. Tavlama, asit banyosunda bekletme, durulama ve cila yapma ilem srasyla minecilikte aadakilerden hangi ilem basama yaplm olur? A) ( ) Minenin piirilmesi B) ( ) Frnlama sonras ilemler C) ( ) Dzeltme ilemleri D) ( ) Mine ncesi metali temizleme ilemeleri (Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyebilmeniz iin bir ksm doru, bir ksm yanl cmleler verilmitir. Cmle doruysa, bandaki parantezin ierisine D, yanlsa Y harfini koyunuz). ( ) 3. Souk minenin piirilmesi ilemi 90100C arasnda scakl olan frnda, 45 dakika ila 1 saat arasnda bekletilerek yaplr. ( ) 4. Mineleme ileminde ayn para zerinde farkl renkler kullanlacaksa, piirme derecesi yksek olandan balanarak yaplmas, dk erime snsa sahip minelerin piirme ilemi srasnda, zellik kaybetmesini nleyecektir. ( ) 5. ki veya daha fazla opak veya saydam mineyi kartrarak yeni renkler elde etmek mmkndr.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam doru ise dier renme faaliyetine geiniz.

21

RENME FAALYET-2
AMA

RENME FAALYET-2

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun kuyumculuk atlyesi salandnda, mineyi tekniine uygun piirebileceksiniz.

2.

MNENN PRLMESNDE DKKAT EDLECEK HUSUSLAR

2.1. Frnlama Islar ve Frnlama Sreleri

W-yumuak erimesi yaklak 700730 C de M- orta erimesi yaklak 730770 C de H- sert erimesi yaklak 770820 C de Frnlama ss ve sresi metalin kalnlk ve ebadna, frnlara konan mallarn miktarna, mine tabakasnn kalnlna ve de frnn tip ve ss gibi baz faktrlere baldr. Frndaki s, 850900 C olmaldr. Bunun anlam objelerin frnlamadan nce, frnn bu sysa ykseltilmesi demektir. 850900 C de frn parlak krmz bir renk gsterir.(Resim 2.1) Eit derecede frnlanamayaca iin objelerin frn duvarlarna ok yaklatrlmamas gerekir.

Resim 2.1:Souk minenin frnlanmas

Objelerin frnlanmas, gzetleme deliinden veya ate kapsndan sk sk almas suretiyle gzlenmelidir. 850900 C de kk objelerde 1,53 dakikada, dz parlak bir kat halinde mine eriyecektir. Daha sonra frndan mine kartlr. Souduktan sonra (hava akmsz),obje temizlenir, parlatlr, hatal lekeler varsa yeniden minelenir ve frnlanr.

22

Yksek sda abuk frnlama, alak sda daha uzun sre frnlamak daha iyi sonular getirir. Eer obje frndan kartldnda, mineli yzey henz dz sat gstermiyorsa, sath dzlenene kadar tekrar frna geri konur. Mine yzeyindeki hava kabarcklar bir inenin ucu ile yok edilir. Alm kabarcklarn kenarlarn kenarlar eit bir yzey elde etmek amacyla eelenmelidir. Daha sonra delikler, delik kenarlarn rtecek ekilde mine ile doldurulur. Obje yeniden frnlanr ve mutat ilemler yaplr. Her ne kadar mine yzeyi zaten dz de olsa bakr ve tombak zerinde, bazen saydam mineler frnlamadan sonra kk krmz lekeler grlebilir. Bu durumda obje, yeniden ksa bir zaman iin lekeler kayboluncaya kadar frnlanr. Souk minede, frnlama ilemleri daha kolay olup frnlama srasnda objenin sk sk kontrol edilmesine gerek yoktur. Souk minenin piirilmesi ilemi 90100C arasnda scakl olan frnda 45 dakikayla 1 saat arasnda bekletilerek yaplr(Resim 2.2). Frnlama ilemi sonras mineli para, frndan alnarak soumaya braklr. Gerekliyse tyle temizlemesi biten tak, kullanma hazrdr.

Resim 2.2:Souk minenin frnlanmas

2.2. Mineyi kartma

Herhangi bir objenin mine katn skmek istiyorsanz, yeniden frnlayn bir souk su leenine atn. Mine ksmen soyulacaktr ya da en azndan atlayacaktr. Bu ekilde atlam tabaka sklebilir. Yeniden mine yaplmadan nce, metal parada her zamanki temizleme ve asitleme ilemleri yaplr.

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET MNENN PRLMES

lem Basamaklar
Piirme frnn altrnz. Piirme frnn 100110 C ye ayarlayarak n stma ilemini yapnz. Mine uygulamas yaplan paray frna yerletiriniz ve frn s deerini 90100 C de tutunuz. Frnlama sresini takip ediniz. Mineli paray frndan alnz. Souma ileminden sonra paray temizleyiniz. Oluabilecek i kazalarna kar gerekli gvenlik nlemlerini alnz. Minenin piirilmesi ileminde aa kan arsenik gazndan dolay ortam havalandrnz. Frnn snmasndan sonra gerekli mine scaklna gre frn ssn ayarlaynz. Eit frnlama iin parann frn duvarlarna ok yakn olmamasna dikkat ediniz. Frnlama ilemi 45 dakikayla 1 saat arasnda tamamlanr. Maa ya da sya dayankl eldiven kullannz.

neriler

24

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES LEM BASAMAKLARI

Piirme frnn altrdnz m? Piirme frnn 90-100 C ye ayarladnz m? Frnlama ilemini kontrol ettiniz mi? Frnlama sresini ve minenin erimesini takip ettiniz mi? Mineli paray frndan alrken maa ya da sya dayankl eldiven kullandnz m? Souma ileminden sonra paray temizlediniz mi? Oluabilecek i kazalarna kar gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?

Konularn Deerlendirilmesi EVET HAYIR

25

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

renme faaliyeti kapsamnda aadaki sorular cevaplandrnz.

LME SORULARI
(Doru maddenin yanna X iareti yerletirin) 1. Frnlama ss ve sresi aadakilerden hangisine bal deildir? A) Metalin kalnlna B) Minenin kalnlna C) Frnn tipi ve zelliine D) Minenin rengine 2. Aadakilerden hangisi scak mine ileminde, frnlama s deerini gstermektedir? A) 250300 C B) 850900 C C) 700820 C D) 450600 C 3. Aadakilerden hangisi souk mine ileminde frnlama s deerini gstermektedir? A) 90100 C B) 6075 C C) 120130 C D) 7585 C (Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz belirleyebilmeniz iin bir ksm doru, bir ksm yanl cmleler verilmitir. Cmle doruysa bandaki parantezin ierisine D, yanlsa Y harfini koyunuz). ( ) 4- Yksek sda abuk frnlama, alak sda daha uzun sre frnlamaktan daha iyi sonular getirir. ( ) 5- Frnlama ss ve sresi metalin kalnlk ve ebadna, frnlara konan mallarn miktarna, mine tabakasnn kalnlna ve de frnn tip ve ss gibi baz faktrlere baldr.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam doru ise dier renme faaliyetine geiniz.

26

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Minecilik modl, faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgilerin llmesi ve deerlendirilmesi iin retmeniniz size lme arac uygulayacaktr. Bu deerlendirme sonucuna gre, bir sonraki faaliyeti uygulamaya geebilirsiniz. Minecilik modln bitirme deerlendirmesi iin retmeninizle iletiim kurunuz. SOUK MNE YAPMA lem srasnn resimlerle gsterimi

Resim 1: ilem sras 4-5

Kullanlacak Malzemeler: Atlye nl Mine boyas Cam ve porselen kaplar Piirme frn Ask Maa ya da eldiven Enjektr

27

Resim 2: ilem sras 6-10

lem Sras: stenilen renkte mineyi ve katalizr hazrlaynz. 6 birim mine ierisine 4 birim katalizr katarak kartrnz. Mine yaplacak yzeyde, yapmay engelleyecek kirlenme varsa gideriniz Enjektr ya da fra yardm ile yzeye mine uygulamasn yapnz. Mine yzeyinde tamalar varsa kurutma kad ya da bir bezle alnz. Piirme frnn hazrlaynz. Yzeyine mine uygulamas yaplm paray frna yerletiriniz. 90100 C arasnda piirme ilemi iin frn ssn hazrlaynz. Piirme sresi olarak 45 dakikayla 1 saatlik bir bekleme yapnz. Frnlama ilemi sonras mineli paray frndan alarak soumaya braknz. Oluabilecek i kazalarna kar gerekli gvenlik nlemlerini alnz.

28

DEERLENDRME LE KONTROL LSTES LEM BASAMAKLARI

Souk minede kullanlacak olan sv haldeki boyalar renklerine gre temin ettiniz mi? Boya ierisine katalizr katarak tatbike hazr hale getirdiniz mi? Hazrlanan mineyi rnga ya da fra ile alarak tak yzeyine zerk ettiniz mi? Tak yzeyinde varsa ilem srasnda oluan tamalar aldnz m? n kurutma ilemini yaptnz m? alma ortamnn havalandrlmasna dikkat ettiniz mi? Is yanklarna kar gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m? Piirme frnn hazrladnz m? Frnlama sresine dikkat ettiniz mi? Frndan taky alarak soumasn beklediniz mi? Oluabilecek i kazalarna kar gerekli gvenlik nleminin aldnz m?

Konularn Deerlendirilmesi EVET HAYIR

DEERLENDRME
Yaptnz uygulamay deerlendiriniz. Performans testinde HAYIR cevab verdiiniz faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam EVET ise son deerlendirme iin retmeninize bavurunuz.

29

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

GRENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. A Mine D Mine ncesi metali temizleme ilemleri Doru Doru Yanl

GRENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1. 2. 3. 4. 5. D Minenin rengine C 700820 C A 90100 C Doru Doru

30

KAYNAKA KAYNAKA
zerH., mer Bykboa, Rfk Altay, Kuyumculuk Meslek Bilgisi Temel Ders Kitab, MEB, Ankara 2004 Enginova,Nait. Kuyumculuk Sanat, stanbul Kuyumcular Odas, 1990 Kuolu,Mehmet Zeki. Trk Kuyumculuk Teknik Terimler Szl, tken Yaynlar, stanbul 1994. Aras,Nurettin. Modern Kuyumculuk, Fatih Ofset, stanbul 1996. stanbul Kuyumcular Odas Aylk Yayn, Gold News dergileri, stanbul. Vtello,Lug. Modern Teknik ve Pratik Kuyumculuk, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara 1995. Teknik Dkm A.ye ait Dergi ve Brorler, stanbul.

31