1

ZEMN MEKAN

E-mail: zerguler@yahoo.com
Tel: +90 274 2652031-4160

Do. Dr. Zeynal Abiddin ERGLER
Zemin Dokusu
Zeminlerin dokusu, tanelerin ekil ve greceli boylar ile
bunlarn zemin iindeki oranna veya dalmna
baldr.

ri taneli zeminler:
akl Kum
nce taneli zeminler:
Silt Kil
0.075 mm (Birletirilmi Zemin Snflama sistemi, USCS)
0.06 mm (BS) (Hong Kong)
Elek analizi Hidrometre analizleri
(Stokes yasas)
Zeminlerin Snflandrlmas
2
Zeminlerin dokusal ve dier karakteristikleri
(Holtz and Kovacs, 1981)
Tane boyu
(Holtz and Kovacs, 1981)
3
4.75
mm USCS
BS
0.075
2.0 0.06 0.002
USCS: Birletirilmi Zemin Snflama Sistemi
BS: ngiliz Standard
Tane boyu
mm
75
60
Kil tane boyu
Kil mineralleri
rnein:
Smektit, illit, kaolinite vb..
rnein:
Kk bir kuvars paras kil
mineralleri ile ayn tane boyuna sahip
olabilir.
Not:
4
Tane boyu dalm
ri taneli zeminler:
akl Kum
nce taneli zeminler:
Silt Kil
0.075 mm (USCS)
0.06 mm (BS) (Hong Kong)
Deney
Elek analizi
Hidrometre analizi
(Head, 1992)
5
Amerikan Elekleri ngiliz Elekleri
Elek No. ap (mm) Elek No. ap (mm)
2" 50.80 2" 50.80
1" 38.10 1" 38.10
3/4" 19.00 3/4" 19.05
3/8" 9.51 3/8" 9.52
4 4.76 4 4.76
7 2.83 6 2.80
8 2.38 7 2.40
10 2.00 8 2.00
14 1.41 12 1.40
16 1.19 14 1.20
18 1.00 16 1.00
25 0.707 22 0.710
30 0.590 25 0.600
35 0.500 30 0.500
40 0.420 36 0.420
45 0.354 44 0.355
50 0.297 52 0.300
60 0.250 60 0.250
70 0.210 72 0.210
80 0.177 85 0.180
100 0.149 100 0.150
120 0.125 120 0.125
170 0.088 170 0.090
200 0.074 200 0.075
yi derecelenmi:
yi Boylanm:
%P = 100 x Elekten Geen Miktar/ Tm rnek
6
Logaritmik eksen
(Holtz and Kovacs, 1981)
Efektif ap,D
10
: 0.025 mm
D
30
: D
60
:
Tane boyu dalm
A
Bir nceki ekildeki A zeminine ait tane boyu dalm grafiinin tanmlanmas
3 . 2
) 5 . 8 )( 025 . 0 (
) 7 . 0 (
) )( (
) (
340
025 . 0
5 . 8
2
60 10
2
30
10
60
= = =
= = =
D D
D
C
D
D
C
c
u
Tane boyu dalm
Boylanma katsays, C
u
(ceofficient of uniformity)
10
60
D
D
C
U
=
10 60
2
30
D D
D
C
C

=
Erilik katsays, C
c
(ceofficient of curvature)
mm D
mm D
mm D
5 . 8
7 . 0
) boyu tane efektif ( 025 . 0
60
30
10
=
=
=
7
Deerlendirme kriteri
rnek: iyi derecelenmi
Soru: Ayn boydan tanelerden oluan zeminin C
U
parametresi ne olur?
) icin kum ( 6 3 1
icin) (cakil 4 ve 3 1
: zemin i derecelenm yi
> < <
> < <
u c
u c
C ve C
C C
3 . 2
) 5 . 8 )( 025 . 0 (
) 7 . 0 (
) )( (
) (
340
025 . 0
5 . 8
2
60 10
2
30
10
60
= = =
= = =
D D
D
C
D
D
C
c
u
Cevap
D (mm)
G
e

e
n

1
) ( katsayisi Boylanma
10
60
= =
D
D
C
uniformity of t Coefficien
u
Tane boyu dalm
Ayn boydan tanelerden oluan zeminin C
U
parametresi
8
Tane boyu dalmnn mhendislik uygulamalar:
Zemin yapsnn ve snflamasnn belirlenmesinde
kullanlr.
Drenaj filtrelerin tasarmnda kullanlabilir.
Dolgu barajlar, toprak set, yol yapm almalarnn
taban malzemesinde ve beton agregasnn
seiminde kullanlmaktadr.
Dinamik kompaksiyon ve enjeksiyon sonularnn
tahmin edilmesinde kullanlabilir.
Efektif tane boyu, D
10
, hidrolik iletkenlik ile
ilikisinden yararlanlabilinir (zeminlerin
permeabilitesini belirler). (Hazen eitlii).
ri taneli zeminler iin tane boyu dalm ok nemlidir.
rnek
Bir zeminden alnan 1245 g ktlesindeki kuru
rnek eleme ileminden geirilerek elek st
ktleler aadaki izelgede sralanmtr. Bu
zemin rneinin tane boyu dalm erisini
izerek, efektif apn, boylanma (C
u
) ve
erilik (C
c
) katsaysn belirleyiniz.
9
Elek No. Elek ap (mm) Elek st g
2" 50.8 0
1" 38.1 0
3/4" 19 0
3/8" 9.51 5
4 4.76 15
7 2.83 26
8 2.38 34
10 2 45
14 1.41 51
16 1.19 62
18 1 68
25 0.707 75
30 0.59 83
35 0.5 88
40 0.42 94
45 0.354 98
50 0.297 101
60 0.25 76
70 0.21 64
80 0.177 55
100 0.149 42
120 0.125 35
170 0.088 23
200 0.074 12
10
60
D
D
C
U
=
10 60
2
30
D D
D
C
C

=
Elek No. Elek ap (mm) Elek st g
Elekten
Geen g
Geen Yzdesi
P
2" 50.8 0 1245 100.0
1" 38.1 0 1245 100.0
3/4" 19 0 1245 100.0
3/8" 9.51 5 1240 99.6
4 4.76 15 1225 98.4
7 2.83 26 1199 96.3
8 2.38 34 1165 93.6
10 2 45 1120 90.0
14 1.41 51 1069 85.9
16 1.19 62 1007 80.9
18 1 68 939 75.4
25 0.707 75 864 69.4
30 0.59 83 781 62.7
35 0.5 88 693 55.7
40 0.42 94 599 48.1
45 0.354 98 501 40.2
50 0.297 101 400 32.1
60 0.25 76 324 26.0
70 0.21 64 260 20.9
80 0.177 55 205 16.5
100 0.149 42 163 13.1
120 0.125 35 128 10.3
170 0.088 23 105 8.4
200 0.074 12 93 7.5
10
Efektif ap, D
10
= 0.125 mm
Boylanma katsays, C
U
=D
60
/D
10
=0.55/0.125= 4.4
Erilik katsays, C
C
=D
30
2
/(D
10
x D
60
)=0.28
2
/(0.125x0.55) =1.14
Taneli zeminlerin makaslama dayanm iin nemli
Keli zemin taneleri yksek srtnme
Yuvarlak zemin taneleri dk srtnme salarlar
Kil taneleri yapraks bir yap gsterirler
Yuvarlak Yar-yuvarlak
Yar-keli Keli
(Holtz ve Kovacs, 1981)
ri taneli
zeminler:
Tane ekli
Zeminlerin mhendislik davran zerinde tane boyu dalm kadar tane eklinin de etkisi
vardr.ri taneli zeminlerin genellikle aada verilen ekillere gre snflandrlmaktadr
11
Atterberg Limitleri
ve Kvam indeksleri
Likit limit, LL
Likit durum
Plastik limit, PL
Plastik durum
Bzlme limiti, SL
Yar-kat
Kat
Kuru zemin
Akkan zemin-su
karm
S
u

i

e
r
i

i
m
d
e

a
r
t

Atterberg Limitleri
nce taneli zeminler iin suyun varl zeminin mhendislik davrann nemli
oranda etkilemektedir. Dolaysyla, bu etkilerin tanmlanmas iin referans indeks
parametrelere ihtiya duyulmaktadr. Belirli bir su ieriindeki ince taneli toprak
zeminin fiziksel durumu kvamllk olarak bilinir.
12
Zeminlerde su ierii-hacimsel deiim arasndaki iliki
(Uzuner, 1998)
SL
Konik Penetrometre Yntemi
(Cone Penetrometer Method)
(BS 1377: Part 2: 1990:4.3)
Bu yntem ngiltere Devlet
Karayollar Kurumu (Transport
and Road Research Laboratory)
tarafndan gelitirilmitir.
Casagrande Yntemi
(ASTM D4318-95a)
Prof. Casagrande bu
deney zerinde
alarak,likit limit deney
aletini gelitirmitir.
Likit limit, LL
(Liquid Limit)
Atterberg limitleri deneyleri 40 no.lu (0.425 mm) elek altna geen malzeme
kullanlarak gerekletirilir
13
Casagrande Yntemi
N=25 d
Kapanma aral =
12.7mm (0.5 in)
(Holtz and Kovacs, 1981)
Casagrande likit limit cihaz ve oluk ama bann ematik grnm
25 d sonras, alm olan olukta 0.5 in (12.7 mm) kapanmann gerekletii andaki su
ieriine likit limit denilir
N
w
Likit limit deerinin hesaplanmas
Das, 1998
14
Casagrande yntemi
Tek nokta likit limit deneyi
Sabit bir ak erisi kabul edilir.
Bu ak erisi eimi, 767 likit limit
deney sonucunun istatistiksel
analizi sonucu elde edilmitir.
N: oluun kapand d says
w
n
: tek nokta likit limit deneyi yaplm
rnein su ierii
tan |: akma erisinin eimi (0.121)
| tan
25
|
.
|

\
|
=
N
w LL
n
Snrlamalar:
tan| ampirik bir deerdir. 0.068 ile 0.121 arasnda deiir.
En iyi sonu; Nnin 20 ile 30 arasnda olduu zaman elde edilir. Bu koulda tan|
0.1 alnabilir
rnek
Kohezyonlu zemin rneinde yaplm likit deneyi sonular
aadaki tabloda verilmitir. Zeminin likit limitini
a) Grafik yntemle
b) 3 no.lu deneyin verisini kullanarak tek nokta limit
yntemine gre
belirleyiniz
Deney No Vuru Says Ya zemin, g Kuru zemin, g
1 15 22.35 13.85
2 21 24.22 16.12
3 27 27.2 19.45
4 40 32.48 26
15
zm
Deney No Vuru Says Ya zemin, g Kuru zemin, g Su ierii %
1 15 22.35 13.85 61.4
2 21 24.22 16.12 50.2
3 27 27.2 19.45 39.8
4 40 32.48 26 24.9
a) LL = %42
b) N= 27, w= 39.8, tan=0.1

1 . 40
25
27
8 . 39
25
1 . 0 tan
= |
.
|

\
|
= |
.
|

\
|
=
|
N
w LL
n
Konik Penetrometre ile Likit limit tayini
(Cone Penetrometer Method)
Cihaz
(Head, 1992)
Bu yntem ngiltere Devlet
Karayollar Kurumu
(Transport and Road
Research Laboratory)
tarafndan gelitirilmitir.
Belli ktledeki (80 g) konik u 5 s sreyle kap iine doldurulmu ya zemine braklr.
Batma miktar mikrometre ile lldkten sonra zemin su ierii belirlenir . Deney
farkl su ieriklerine gre tekrarlanarak, su ierii penetrasyon ilikisi izilir. 20 mm lik
batmaya karl gelen deer zeminin likit limiti (LL) deerini verir.
16
Bu yntem birden fazla veriye dayanan yntemdir
Su ierii, w%
P
e
n
e
t
r
a
s
y
o
n

m
i
k
t
a
r

(
m
m
)

20 mm
LL
Littleton and Farmilo, 1977 (Head, 1992)
Casagrande ve konik penetrasyon yntemleri arasndaki en iyi iliki LL 100n
altnda olduu zaman elde edilmektedir.
Karlatrma
17
Plastik limit,PL
ASTM D4318-95a, BS1377: Part 2:1990:5.3
(Holtz and Kovacs, 1981)
Bu deney, zeminin plastik kvamda olduu durumdaki en dk su ieriini
belirlemek iin yaplr. Cam veya plastikten yaplm dz bir yzey zerinde
el ayasyla veya parmaklarla muntazam bir ekilde yuvarlanan zemin
rneinin, 3 mm apnda ve yaklak 10 mm uzunluundaki bir silindir eklini
kazandnda, su ieriinden dolay krlp atlamalarn meydana geldii
andaki su ierii, zeminin plastik limiti olarak tanmlanr
Bzlme limiti:
Zeminin hacminde
meydana gelen
deimenin durduu
andaki su ierii
bzlme limiti olarak
tanmlanr.
(Das, 1998)
SL
Bzlme Limiti, SL
18
(Das, 1998)
rnein balangtaki hacmi: V
i
Nemli rnein ktlesi: M
1
Kurutulmu rnein hacmi: V
f
Kuru rnein ktlesi: M
2
) 100 )( (
M
V V
) 100 (
M
M M
(%) w (%) w SL
w
2
f i
2
2 1
i

|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|
=
A =
Atterberg Limitleri iin tipik deerler
(Mitchell, 1993)
19
ndeksler
Plastisite indeksi, PI
Zeminin plastik davran gsterdii su ierii aralnn tanmlanmas iin
kullanlr
PI = LL PL
Likit limit, LL
Likit durum
Plastik limit, PL
Plastik durum
Bzlme limiti, SL
Yar-kat durum
Kat durum
PI
A
B
C
(Ulusay, 2001)
Likitlik indeksi, LI
Bu indeks ile elimizdeki rnein plastik, krlgan kat ve sv
davranlarndan hangisi olaca bilmemiz mmkn olmaktadr.
content water the is w
PL LL
PL w
PI
PL w
LI

=
LI <0 (A), Makaslamaya kar krlgan atlak oluturur

0<LI<1 (B), Makaslamaya kar plastik davran gsterir

LI >1 (C), Makaslamaya kar viskoz bir sv gibi davranr
20
Kvamllk indeksi, I
C
PI
w LL
I
C
) (
=
Skma indeksi, C
C
) 1 . 0 ( 009 . 0 = LL C
C
Normal konsolide olmu killerde, skma indeksi ile likit limit arasnda aadaki iliki
vardr.
(Ulusay, 2001)
Aktivite, A (Skempton, 1953)
Aktif olmayan killer (kaolinit) <0.75
Normal killer (illit): 0.75<A<1.25
Aktif killer (montmorillonit): A> 1.25
Mitchell, 1993
yzdesi Kil
PI
A =
Yksek aktivite:
Byk hacimsel art su ile karlatnda
Kurutulduunda yksek oranlarda bzlme meydana gelir
21
(Skempton, 1953)
Zemin Snflamas
22
Zemin snflamas konusunda aada maddeler
halinde verilen konulara deinilecektir:
1. Ama
2. Snflama sistemleri
3. Birletirilmi Zemin Snflama Sistemi (USCS)
4. Amerikan Devlet Karayolu ve Ulam Ofisleri
Derneinin snflama sistemi (American
Association of State Highway and
Transportation Officials System, AASHTO)

ndeksler
Tane Boyu Dalm,
LL, PI
Snflama
sistemi
(Dil)
Mhendislik
parametrelerinin
tahmin edilmesi
Mhendislik
amalarn elde
edilmesi
Mhendisler
arasnda
iletiim salar
Ama
Bir zeminin snflama sistemi mhendislerin arasndaki iletiim dilidir. Zemin
snflamalar zeminleri belirli mhendislik davranlarna gre snflara ayran
sistematik bir yntem salar ve mhendisin dier mhendislerin tecrbelerinden
faydalanmasna yardmc olur (Holtz and Kovacs, 1981).
23
Snflama sistemleri
Jeoteknik uygulamalarnda genellikle aada verilen iki
snflama sistemi kullanlmaktadr:
1. Birletirilmi Zemin Snflama Sistemi (USCS)

2. Amerikan Devlet Karayolu ve Ulam Ofisleri
Derneinin snflama sistemi (American Association
of State Highway and Transportation Officials
System, AASHTO)
Bu sistem ilk olarak II. Dnya sava srasnda, havaalan yapmnda
kullanlmak zere Prof. A. Casagrande (1948) tarafndan
gelitirilmitir. Prof. Casagrande, U.S Bureau of Reclamation ve U.S.
Corps of Engineers tarafndan 1952de barajlara, temellere ve dier
yaplara da uygulanmtr (Holtz and Kovacs, 1981).
Drt ana blmden oluur :
(1) ri taneli
(2) nce taneli
(3) Organik zemin
(4) Turba (Peat)
Birletirilmi Zemin Snflama Sistemi (USCS)
24
ri kaya
blou
Blok
akl Kum Silt ve kil
ri nce ri nce Orta
300 mm 75 mm
19 mm
No.4
4.75 mm
No.10
2.0 mm
No.40
0.425 mm
No.200
0.075 mm
USCS bu ksm iin tane boyu kullanmyor, Atterberg limitlerini kullannz
Tane boyu tanmlamas
Zeminlerin tane byklklerini ve toplam ktle iersindeki arlka
miktarlarn yzde olarak hesaplanp tane bykl dalmnn ve akl,
kum, silt ve kil yzdesinin belirlenmesi amacyla yaplr
ri taneli zeminler:
akl Kum
nce taneli zeminler:
Silt Kil
NO.200
0.075 mm
Tane boyu dalm
C
u
C
c
PL, LL
Plastisite aba
NO. 4
4.75 mm
Gerekli deneyler:
1. Elek analizi
2. Atterberg limitleri
LL>50
LL <50
25
Simgeler
Zemin simgeleri:
G: akl
S: Kum
M: Silt
C: Kil
O: Organik
Pt: Turba (Peat)
Likit limit simgeleri:
H: Yksek LL (LL>50)
L: Dk LL (LL<50)
Derecelenme simgeleri:
W: yi derecelenmi
P: Kt derecelenmi
rnek:
SW: iyi derecelenmi kum
SC: Killi kum
SM: Siltli kum
MH: Elastik siltler
) icin kum ( 6 3 1
icin) (cakil 4 ve 3 1
: zemin i derecelenm yi
> < <
> < <
u c
u c
C ve C
C C
(Holtz and Kovacs, 1981)
Likit limit
P
l
a
s
t
i
s
i
t
e

i
n
d
e
k
s
i

H L
Plastisite aba
U hatt bugne kadar bulunabilmi zeminlerin plastisite indeksinin ve likit limit koordinatlarnn en
st araln gstermektedir.
Zeminin limit deerlerinin U hattnn soluna dmesi halinde deney sonular ve ilemler kontrol
edilmelidir
Bentonit gibi ileri derecede aktif baz killer A hatt stnde ve U hattna ok yakn bir yere debilir
A hatt genellikle killi zeminleri siltli zeminlerden, organik zeminleri organik olmayan zeminlerden
ayrr
26
G
M

<
5

<
5

>
1
2

>
1
2

c
c
Birletirilmi
zemin
snflamas ve
plastisite aba

r
i

t
a
n
e
l
i

z
e
m
i
n
l
e
r

(
t
a
n
e

b
o
y
u

d
a

)

nce taneli
zeminler
LL, PI
0.075
mm
27
G
M

<
5

<
5

>
1
2

>
1
2

c
c
200 no.lu elei geen: %30
4 no.lu elei geen: %70
LL= 33
PI= 12
PI= 0.73(LL-20), A-hatt
PI=0.73(33-20)=9.49
SC
(Killi kum, kum-kil
karm)
(Ulusay, 2001)
200 no.lu elei geen: %30
4 no.lu elei geen : %70
LL= 33
PI= 12
rnek
Uygulama
USCS Tablosu ve Plastisite Grafiini kullanarak, aada verilen
tablodaki zeminleri USCS sistemine gre snflandrnz.
rnek
No
4. No
%P
200. No
%P
C
U
C
C

LL
%
PL% PI
%
Snf
1 26 4 5.2 2.9 GW
2 100 3 3.9 0.7 SP
3 65 2 20 1.8 SW
4 26 4 71 4.3 GP
5 76 69 70 43 27 MH
6 100 97 57 15 42 CH
7 71 22 32 30 2 SM
8 99 52 39 17 22 CL
9 15 7 5.9 2.9 42 14 28 GW-GC
10 96 65 18 12 6 CL-ML
28
http://www.avanceon.com/blog/bid/75543/The-Stupid-Question-Buddy