DOAL EVREDE ENERJ AKII

Herhangi bir yaama birliini oluturan btn canllar, beslenme ve enerji ihtiyacn karlama ynyle, dorudan veya dolayl olarak birbirlerine muhtatr. nk, hayatn devam iin gerekli olan beslenme ihtiyac, canllarn birbirini yemesiyle salanr. Ototrof olarak beslenen bitkiler gne enerjisini canllarn kullanabilecei kimyasal enerjiye evirir. Otul olarak beslenen hayvanlar, bitkileri yiyerek hem kendi ihtiyac olan enerjiyi karlar hem de kendileriyle beslenen etil hayvanlarn besin kayna olurlar.

Bitki ve hayvanlarda depo edilen organik besinlerin enerjisi, bu canllarn lmesiyle ziyan olmaz. nk; sularda, toprakta ve bu canllarn zerinde, rkl olarak yaayan bakteri ve mantarlar onlar paralar. Belirtilen aktivitelerle, organik besinlerin ve minerallerin, yaama birliklerine geri dnmesi salanm olur.

Balangta zarar hemen hissedilemese bile, ekolojik dengeyi bozacak her faktr ve her eit etki, sonunda insann kendisine zarar verecektir.

Ekosistemlerin devamll, canllar arasndaki besin aknn srekliliine baldr. Bu sreklilik, canllar arasnda kurulan besin zincirleriyle salanr. Besin zincirlerinde, ilk halkay retici organizmalar oluturur. Bu canllar, rettikleri besinin bir ksmn tketicilere aktarr Otla beslenen birincil tketiciler ise, besinin bir ksmn kendilerini yiyerek beslenen ikincil tketicilere aktarrlar.

Besin zincirleri, karasal ortamlarda yeil bitkilerle balarken, deniz ekosistemlerinde daha ok yeil alglerle balar. Bu ekilde oluturulan besin zincirindeki btn trler lnce, ayrtrc organizmalar devreye girer ve organik besinin tekrar geri dnmesini salar.

BESN VE ENERJ PRAMTLER

Doal ekosistemlerdeki besin zincirleri bir araya gelerek besin alarn olutururlar. nk, bir canl tr farkl besinlerle beslenebilmektedir. Besin zincirini oluturan canllar arasndaki etkileimler, bir piramite benzetilerek besin piramitleri oluturulabilir.

Besin piramitlerinde taban retici organizmalar oluturur. Tabandan yukar doru gidildike biyoktle (toplam canl arl) ve kullanlabilir enerji miktar azalr. Zehirli madde birikimi artar. Birey says azalr. Bireylerin ktlesi artabilir. Besin zinciri ya da besin piramidindeki her bir beslenme basamana trofik dzey denir. rnein reticiler birinci trofik dzeyde, otullar ikinci trofik dzeyde, etiller nc trofik dzeyde bulunur.

nsanlar tarafndan retilmi ve doa iin kirletici olan baz maddeler, besin zincirini oluturan organizmalarda birikebildikleri halde, bazlar birikemezler. Doaya eitli kaynaklardan gelen yapay maddeler, ou kez havada ve suda seyreltilerek canllara zarar veremeyecek dzeylere iner. Ayrca zehirleyici zellie sahip pek ok kirletici madde de, ortamdaki mikroorganizmalarn etkisiyle veya fiziksel ve k kimyasal ilemler sonucu, zararsz veya daha az zararl ekle evrilir. rnein, azotlu gbre fabrikalarndan yan rn olarak kan ve zehirli zellie sahip amonyak, oksitlenerek nce nitrite sonra da nitrata dnerek zehirsiz hale gelebilir.

Amonyan aksine, baz kirleticiler ise zararsz ekle dntrlemezler. Dier bir deyile bunlar zararl zelliklerini devaml korurlar. Ne seyreltilerek ve nede biyolojik olarak zararsz ekle dntrlemezler. Bu tip maddeler, besin zincirini oluturan organizmalarn dokularnda birikerek zararl konsantrasyon dzeyine ulaabilirler. Bu olaya biyolojik birikim denir. Doada biyolojik olarak birikebilen maddelerin banda DDT (ok zehirli bir bcek ldrc), PCB (bir ok elektrikli ev aletinde, boya ve yaptrclarda kullanlan zehirli bir madde) gibi sentetik organik kimyasal maddeler, baz radyoaktif maddeler ve baz ar metaller gsterilebilir.

Bu konuda en ok aratrlm maddeler ise DDT ve PCB grubundan olan tarmsal ilalardr. Bu ilalar ekosistemde uzun zaman kalma ve yaylma zelliine sahiptir. Bu ilalar havada kk damlacklar halinde rzgarlarla karasal ortama dnerler. Buradan akarsulara ve daha sonrada gl veya denizlere tanarak besin zincirine girerler. Bylece kullanldklar tarm alanlarndan ok uzaklarda dahi etkili olabilirler.

MADDE DNGLER

EKOSSTEM DE MADDE DNGLER

Biyolojik ve jeolojik olaylar sonucu organik ve inorganik maddeler arasnda dnm olaylar tekrarlanr. Madde dnglerinin nemi ekosistemde yeni canllarn olumas ve yaamas iin gerekli hammaddeyi salamasdr. Organik maddelerin olumas iin gerekli enerji gneten salanr.

SU DEVR
Su dngs buharlama ve younlama gibi (kar, yamur) iki fiziksel kurala dayal olarak alr. Is alarak buharlaan su havada nem olarak bulunur.Souk hava ile karlaan su buhar yamur ve kar eklinde tekrar yeryzne der.

KARBON DEVR
Canllarn karbon kayna CO2 dir.Atmosferde CO2 eitli yanma olaylar ve canllarn solunumlar ile oluur.

Bitkiler ise CO2i alarak fotosentezle tekrar organik bileikler haline evirir.

AZOT DEVR
len canllar ve atklar ayrtrclar tarafndan amonyaa dntrlr. Amonyak ise kemosentez bakterileri tarafndan (nitrifikasyon)nitrit ve nitrata dntrlr. Bitkiler bu azotlu tuzlar kullanr.

Denitrifikasyon bakterileri ise topraktaki azotlu bileiklerden azotun tekrar atmosfere serbest halde gemesini salarlar.

FOSFOR DEVR
Fosfor nkleik asitlerin ATPnin ve fosfolipitlerin yapsna katlr. Kayalarn ve suyun yapsnda bulunur. Bitkiler tarafndan suda znm olarak alnr ve organik maddelerin yapsna katlr. Daha sonra beslenme zinciri sayesinde hayvanlara ular.