KARADENZ TEKNK NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
NAAT MHENDSL BLM















KIYI VE LMAN YAPILARI








Do. Dr. Murat hsan KMRC


1. KIYI MHENDSLNDE TEMEL KAVRAMLAR

1.1. Dalga Profili

Tabiattaki dalgalar, olduka karmak yapdadr. Ancak, incelemeyi basitletirmek iin, idealize
edilmi "sins dalgas" kavramndan yararlanlr (ekil 1.1).
H
L
z
x
a
a
q
deniz taban
C
durgun su seviyesi
h

ekil 1.1 Sins dalgasnn tanm

Sins dalgasnda, dalga ekli veya profili, durgun su seviyesinden dey mesafenin (q), zamann (t)
ve yerin (x) fonksiyonu olarak tanmlanr:

(

|
.
|

\
|
t = q
T
t
L
x
2 aSin (1.1)

Burada; baml deiken q dalga profilini, x ve t bamsz deikenleri, (yer ve zaman) temsil
etmektedir. L, T ve a ise dalga parametreleridir. Balca dalga parametreleri unlardr:

Su Derinlii (d): Durgun su seviyesi ile deniz taban arasndaki dey uzaklktr.
Dalga Tepesi ve dalga ukuru: Dalga profilinin en st ve en alt noktalar,
Dalga Genlii (a): Durgun su seviyesinden dalga tepesine (veya ukuruna) kadar olan dey
uzaklktr.
Dalga Ykseklii (H): Dalga ukuru ile dalga tepesi arasndaki dey mesafedir (H=2a).
Dalga Boyu (Uzunluu) (L): Birbirini izleyen iki dalga tepesi veya ukuru arasndaki yatay
uzaklktr.
Dalga Periyodu (T): Sabit bir noktadan geen artarda iki tepe veya ukurun gemesi iin gerekli
olan sredir.
Dalga Frekans (f): Birim zamanda bir noktadan geen dalgalarn saysdr (f=1/T).

Dalga Diklii (S): Dalga yksekliinin uzunluuna orandr (S=H/L).

Dalgalarn derin denizden kyya yaklama ynlerine gre birbirine dik dalga cephesi ve dalga
ortagonali (dalga diki) ekil 1.2'de grlmektedir.









ekil 1.2 Dalga cephesi ve dalga ortogonali

Dalga Ortogonali: Dalgann kyya doru hareket dorultusudur.
Dalga Cephesi: Dalga hareket ynne dik olan ve dalga srtlarnn birletirilmesiyle elde edilen
dorultudur.

1.2. Ksa Periyotlu Dalgalar (T < 30 s)

Denizde grlen rzgr dalgalar ile l deniz dalgalarnn (swell) periyotlar genellikle 3-20 s
arasndadr. Rzgr dalgalar, rzgar hznn, 1 m/s'lik kritik hz atklarnda ak deniz zerinde
oluurlar. Dalga oluumunun ilk aamasnda, uzunluu 5-10 cm, ykseklii 1-2 cm ve kendiliinden
oluan rpntlar gzlenir. Rzgarn devam etmesi ile bunlarn ykseklikleri, periyotlar ve uzunluklar da
artar; rzgr hzna, frtna sresine ve kabarma uzunluuna (fe) ve su derinliine bal olarak
maksimum bykle ularlar. rnein Karadeniz'de oluan dalgalarn periyotlar; 4 ile 12 s arasnda
deimektedir. Bu deerler; geldii yne (fe deeri), sreye ve rzgar hzna bal olarak ok deiir.

1.3. Uzun Periyotlu Dalgalar

Periyotlar 30 s ile birka saat arasnda olan dalgalar, "periyodik dalgalar" olarak bilinir.
Uzunluklar fazla (kyda birka km'den, okyanuslarda 100 km'ye kadar) ve ykseklikleri az olduundan
(okyanuslarda birka dm olup 10 m su derinliinde fark edilmezler), sadece ky boyunca
gzlenebilmektedirler. Bu tip dalgalara rnek olarak sismik faaliyetler sonucu ortaya kan tsunami
gsterilebilir. zellikle sismik faaliyetlerin youn olduu Pasifik okyanusunda 10 m'den daha byk
tsunamiler, Japonya'y, Hawaii'yi ve Dnyann bir ok ky yresini tehdit edebilmektedir. Uzun periyotlu
dalga hareketine bir dier rnek ise liman rezonansdr (harbour resonance). Ayn dnya etrafndaki
dnyle ortaya kan gel-git (med-cezir) dalgalar (tide) ile byk frtnalardan sonra ortaya kan
frtna kabarmalar da uzun sreli dalgalardr.
Dalga cephesi
ortogonal
Dalga
cephesi


1.4. Dalgalarn Snflandrlmas

Deniz dalgalar, eitli kriterlere gre snflandrlabilir. Bu snflandrma, 5 deiik ekilde
yaplabilir:

a. Su derinliine bal olarak:

Dalgalar, su derinliine gre aadaki gibi snflandrlabilir. ekil 1.3te su tanecik
yrngelerinin herbir blge iin ald ekiller grlebilir.

Derin Su : d/L > 1/2
Ara Derinlik : 1/25 < d/L < 1/2 (gei derinlii)
S Su : d/L 1/25



ekil 1.3 Su taneciklerinin yrngeleri

b. Dalga yksekliine bal olarak:

Dalga ykseklii sonsuz kk ise: H / L 0 ve H / d 0
H/L ile kyaslanarak H
2
/L
2
mertebesindeki terimler ihmal edilebilir. Doadaki dalgalarn dalga
diklii, H/L 0.02 - 0.06 arasndadr. Bu kk deerler nedeniyle dalgalar linearize etmenin (dzgn
biimlerde varsaymann) iyi bir yaklam olduu dnlebilir. Bu ekilde tanmlanan dalgalara; "Kk
Genlikli Dalgalar, Lineer Dalgalar, Sinzoidal Dalgalar, Basit Harmonik Dalgalar, Airy Dalgalar veya
Birinci Derece Dalgalar" gibi isimler verilmektedir. Dalga ykseklii su yksekliiyle kyaslanabilecek
byklkte ise (ayn mertebedense) bu dalgalara "Yksek Dalgalar" denir.




c. Ykseklik, boy ve derinlie bal olarak:

Dalga ykseklii, boyu ve su derinlii (H, L, d), boyutsuz bir say oluturacak ekilde ifade edilebilir.
Bu ekilde inceleme kolaylar. Sz edilen sayya "Ursell Says"veya "Stokes Parametresi" denir.

3
2
d
L H
U

= (1.2)

Bu say, eer belli bir deerden kk ise dalga hareketi "Stokes Teorisi" ile iyi bir ekilde aklanabilir
ve bylece "Stokes Dalgalar"ndan sz edilebilir. Limit durumda (u << 1) teori, basit dalga teorisine
dnr.

d. Dalga hareketi karakteristiklerine bal olarak:

Dalgann akkana gre hareketine bal olarak dalgalar ya ilerleyen (progressive) veya
yansyan (standing) olabilir. Su paracklarnn hareketine bal olarak dalgalar ya salnml
(oscilatory) ya da tanml (translatory) olabilir. Salnmlda su paracklar kapal ya da kapalya yakn
yrngeler izlerler. Dier bir anlatmla; evrim sonunda orijinal yerlerine geri dnerler. rnein
sinzoidal bir dalga, salnml bir dalgadr. Tanml dalgalarda ise, su paracklar dalga hareketi ile
ilerlerler ve orijinal yerlerine geri dnmezler. rnein akarsulardaki tanm dalgalar veya sahillerdeki
rzgr dalgalar, tanml dalgalara rnek gsterilebilir.
Eer bir dalgann hareketi ve yzey profili eit zaman aralklarnda tekrarlanyorsa buna periyodik
dalga denir. Sinzoidal dalga periyodiktir.

e. Dalgay reten kuvvete gre snflandrma:

Dalga oluumu bir g (kuvvet) tarafndan gerekletirilir. Rzgr dalgalar, rzgrn teetsel
bileeninin deniz yzeyindeki etkisiyle, gel-git (met-cezir), gne ve ayn ekimi sonucu oluur. Bunlarn
her birinin ayrt edilebilmesi ve tannmas periyotlar dikkate alnarak yaplr.
30 saniyeden ksa periyotlu dalgalara "ksa periyotlu dalgalar", uzun olanlara da "uzun periyotlu
dalgalar" denir. Ky mhendisliinde periyotlar 4-15 sn arasnda deien ve rzgrlar tarafndan
retilen dalgalara byk nem verilir. Bu tipteki dalgalara, "arlk dalgalar (gravity waves) denir.
nk akkan denge durumuna getirmeye alan kuvvet yerekimi kuvvetidir. Tablo 1.1de dalgalar,
reten kuvvetler ve periyot aralklar verilmitir.

1.5. Akntlar

Denizde grlen akntlar eitli ekillerde snflandrlabilir. Bunlardan biri, ksa periyotlu
dalgalarla ilgili akntlar ile gel-git akntlardr. Okyanus akntlar ise uzun sreli rzgrlarla
balantldr. Ksa periyotlu dalgalar kyya vardklarnda dalga sapmas olay ile dalga cepheleri, taban e
derinlik erilerinin etkisiyle kyya paralel duruma gelecek ekilde yn deitirirler. Normal olarak

dalgalar, kyya belli bir a ile gelirler ve krlan dalgalarn momentumu sonucu kyya paralel bir aknt
olutururlar. Bu tip akntya "kyya paralel aknt" ad verilir. te bu akntlar sonucu oluan sediment
(kat madde) hareketi ile ask halinde krlma blgesi ierisine getirilen malzeme birikir.

Tablo 1.1 Dalgalar, sebepleri ve periyotlar

Dalga smi reten Kuvvet Periyot
Rzgar dalgas (wind wave) Rzgar kayma gerilmesi (5-15) sn
l deniz dalgas (swell) Rzgar kayma gerilmesi 30 sn
Liman rezonans (harbor resonance) Tsunami (2-40) sn
Tsunami Yer sarsnts (5-60) sn
Gel-git (tide) Ay ve gnein ekimi (12-24) saat
Frtna kabarmas (storm surge) Atmosfer - su ktlesi etkileimi (1-30) gn

1.6. Temel Dalga Parametreleri

Dalga profilinin (ekil 1.2) iyi tannmas iin dalgay oluturan parametrelerin ve bunlarn
arasndaki bantlarn bilinmesi gerekir. Temel dalga parametreleri unlardr: Dalga ykseklii (veya
genlii), dalga periyodu (veya boyu) ve su derinlii. Derin denizdeki su derinlii dalga hareketini
etkilemez. Bu zel durum iin temel dalga parametreleri dalga ykseklii ve dalga periyodudur. Bu temel
parametreler yardmyla dalga hareketinin tm zellikleri ortaya konulabilir. Dalga boyu (L), hz (C) ve
periyodu (T) arasnda,

2
2 2
2
tanh 1.5613 tanh(4.0243 / )
2
gT d
L T d T
L
t
t
| |
= ~
|
\ .
(1.3)

T
L
C = (1.4)

eklinde bir iliki vardr. L deikeni hem solda hem de sada yer aldndan verilen T ve d yardmyla L'yi
hesaplayabilmek iin tatonman yapmak gerekir (zmler, grafikler ve tablolar eklinde dzenlenmitir).
rnein arlk dalgas tablolar (GWT) bu maksatla kullanlabilir. Eitliin sandaki ifade yaklak deer
vermektedir. Ayrca, aadaki denklem yaklak %1.5 hata ile istenilen derinlikteki dalga boyunun
belirlenmesinde kullanlabilir.
485 , 0
0
0
))
L
d
5 , 5 (tanh( L L = (1.5)

Derin Deniz Snr: Su derinliinin dalga boyuna orannn (d/L) 1/2 olduu su derinliine "derin deniz
snr" denir. Derin deniz snrndan derindeki blgeler "derin deniz", ky tarafndaki blgeler ise "s su"
olarak adlandrlr. Derin denizdeki dalga parametreleri "0" indisi ile gsterilir. Derin denizde tanh(2td/L)
~ 1 alnabilir. Bu durumda 2.3 eitliinden, derin deniz dalga boyu ve hz,

2
2
0
T 56 . 1
2
T g
L =
t

= (1.6)

T 56 . 1
2
T g
C
0
=
t

= (1.7)

olarak hesaplanr. Dalga periyodu sabittir.

1.7. Dalgalarn Deiime Uramas (Dalga Transformasyonu)

Dalgalar, derin sulardan kyya doru hareketleri srasnda taban topografyas, adalar, dalgakranlar,
vb. nedenlerle deiime urarlar. Bylece, dalgalarn ykseklii, uzunluu, hz ve yn deiebilir,
periyodu ise sabit kalr. Sonuta belli bir derinlie geldiklerinde dengelerini kaybederek krlrlar.
Eer dalga hareketi bir yatay dzlem iinde dnlrse sabit fazl bir eri olan "dalga cephesi"
ayrt edilebilir. Dalga cephesi, pei sra tepe noktalarnn birletirilmesiyle yatay dzlemde bir eri ile
gsterilebilir. Dalga yaylma yn ise, dalga cephesine dik ynde "dalga ortogonalleri" ile
tanmlanmaktadr. Dalga cephesi, ortogonal ynnde C hz ile yaylr. Ak denizde retilen dalgalar,
kyya doru ilerlerken derin deniz snrndan (d/L
0
=0.5) itibaren aadaki deiikliklere maruz kalr.

1.7.1. Dalga Slamas (Shoaling)

Dalgalar, taban srtnmesi nedeniyle slamaya maruz kalr. Slama sonucu dalga ykseklii
ak denizden itibaren azalmaya balar, ancak ok s blgelerde dalga ykseklii artar. Slama
etkisiyle dalga yksekliinde oluan deiim, "slama katsays" (K
s
) ile ifade edilir. Herhangi bir
noktadaki dalga ykseklii yle belirlenir:

s r 0
K K H H = (1.8)

Burada H ve H
0
, ilgili noktadaki ve derin denizdeki dalga ykseklikleri, K
r
ve K
s
ise sapma ve slama
katsaylardr. Sapma katsays bir sonraki blmde incelenecektir. Slama katsays ise yle
hesaplanr:

5 . 0 5 . 0
s
) L / d 4 sinh(
L / d 4
1
L
d 2
tanh K

(

t
t
+
(

|
.
|

\
| t
= (1.9)

1.7.2. Dalga Sapmas (Refraction)

Dalgalarn tabana temas etmeleri sonucu dalga sapmas oluur. Dalgalar gei blgesine
(1/25<d/L<1/2) girdiklerinde daha derinde bulunan dalgann bir ksm sdakine kyasla daha hzl

hareket eder ve dalga cephesinin taban konturlarna paralel duruma gelmesini salar. Dalga sapmas, u
iki nedenle ok nemlidir:

a) Dalga yksekliinin artmasna veya azalmasna neden olur,
b) Krlma annda dalgalarn yaklama asn kontrol eder.

Periyodu T olan bir dalga iin 1.6 ve 1.7 eitlikleriyle hesaplanan L
0
ve C
0
deerleri, en byk dalga boyu
ve dalga hz deerlerdir. Su derinliinin azalmasna bal olarak dalga hz ve boyundaki azalma,

L
d 2
tanh
L
L
C
C
0 0
t
= = (1.10)

eklinde hesaplanr. Herhangi iki nokta arasnda ise aadaki hali alr.

) L / d 2 tanh(
) L / d 2 tanh(
L
L
C
C
1 1
2 2
1
2
1
2
t
t
= = (1.11)

Snell Yasas: Dalga sapmas diyagramlarnn izilmesinde kullanlan ve ismine "Ortogonal Yntem"
denen yntem, Snell Yasas'na bal olarak gelitirilmitir (ekil 1.4). ekilde grld gibi d
0
'dan d
1
'e
(d
0
>d
1
) ani den bir basamaktan geen bir dalga gz nne alalm. BE izgisi, basama gstermektedir.
T periyodunda ve tepe izgisi zerinde bulunan bir A noktas, C
0
hz ile L
0
yolunu kat ederek B'ye
gidecektir. Ayn zamanda E noktas da C
1
hz ile (C
1
<C
0
) D'ye (L
1
<L
0
) gidecektir. L
1
<L
0
olduundan,
tepe izgisinin yeni pozisyonu (BD) dnme hareketi yaparak ve BE basamana ynelir ve o
1
<o
0
olur.
Geometriden;














ekil 1.4 Snell Yasas

Derin Deniz Blgesi (d/L
0
0.5)
L
0
=C
0
T
L
1
=C
1
T
o
1

E
A
D
B
d
0

d
1

Gei Blgesi (d/L
0
< 0.5)
d
0
>d
1
, C
0
>C
1
, L
0
>L
1

AE ve BD: Dalga cepheleri, AB ve ED: Dalga ortogonalleridir
o
0
o
0


Sino
0
=L
0
/BE, Sino
1
=L
1
/BE (1.12)

) L / d 2 tanh(
) L / d 2 tanh(
C
C
L
L
Sin
Sin
0 0
1 1
0
1
0
1
0
1
t
t
= = =
o
o
(1.13)

yazlabilir. Bu, Snell Yasasdr ve dalga refraksiyonunun hesab iin temel denklemdir. Taban e derinlik
erilerinin (konturlarn) dz ve kyya paralel olmas ve dzensiz halde olmas durumlarnda dalga
sapmas aadaki gibi olur:

a. Dz Paralel Konturlar zerindeki Dalga Sapmas :

Denizlerde derinlik deiimi basamaklar eklinde olmayp dzgn ve yava olmaktadr. Dalga
sapmas hesabnda derinlik konturlar, d/L
0
= 0.5, 0.4, vb gibi rlatif derinliklere gre hesaplanr. Derinlik
deiimleri, orta konturlardaki basamaklar olduu varsaylarak, Snell Yasas'nn, her adm iin
uygulamas yaplr. rnein d
1
ve d
2
su derinliklerinde (d
1
>d
2
) eitlik u ekilde yazlr:

) L / d 2 tanh(
) L / d 2 tanh(
C
C
L
L
Sin
Sin
1 1
2 2
1
2
1
2
1
2
t
t
= = =
o
o
(1.14)

ekil 1.6dan de grld gibi dalga srt izgileri (dalga cephesi) taban konturlarna paralel
olurken dalga ortogonallar dik konum alrlar. Sapma deiimleri, orta konturlarda gz nne alnr.
Bunun sonucunda x uzunluu sabit kalrken dikine uzaklklar artmaktadr. 1 ve 2 blgeleri iin;



Blge No:0 d/L
0
=0.5



Blge No:1 d/L
0
=0.4



Blge No: 2 d/L
0
=0.3


Blge No: 3 d/L
0
=0.2


Blge No:4 d/L
0
=0.1
Dalga
KIYI ZGS ortogonalleri

ekil 1.6 Dz Paralel Konturlar zerinde Dalga Sapmas
B
1

L
1

x
B
2

L
2

x


1
1 1 1
B
B
Cos xCos
x
o o = = (1.15)

2
2 2 2
B
B
Cos xCos
x
o o = = (1.16)

0.5 0.5
1 1
2 2
r
B Cos
K
B Cos
o
o
| | | |
= =
| |
\ . \ .
(1.17)

yazlabilir. Burada K
r
sapma (refraksiyon) katsaysdr. 2 blgesindeki dalga cephesinin kyyla yapt o
2

as Snell Yasas'ndan (1.18 eitlii) yle hesaplanr:

( )
o o
t
t
o
2
2
1
1
2 2
1 1
1
2
2
=
|
\

|
.
| =

( Arc
L
L
Sin Arc
d L
d L
Sin sin sin
tanh /
tanh( / )
(1.18)

NOT : o
1
>o
2
olduundan, Coso
1
<Coso
2
olur. Yukardaki eitliklere gre B
1
<B
2
ve dz paralel konturlar
halinde, kyya yaklarken K
r
<1 olur.

b. Karmak Konturlar in Dalga Sapmas:

Ky topografyas genellikle ok karmaktr ve taban konturlar birbirine ve kyya paralel deildir.
Bu durum, zellikle yakn kyda ok daha belirgindir. Kark topografya durumunda da yine Snell
Yasas'ndan yararlanlr. Bu maksatla gelitirilmi analitik ve grafik yntemler yardmyla sapma hesab
yaplabilmektedir.

1.7.3. Dalga Krnm (Diffraction)

Su dalgalarnda grlen difraksiyon olay, aynen dier dalgalarda, ses ve k dalgalarnda olduu
gibidir. Bu srete dalga enerjisi, yanal olarak (lateral=dalga ilerleme ynne dik) durgun su blgesi
ynnde tanr. Difraksiyon olay, ekil 1.7'de ematik olarak gsterilmitir. ekilde grld gibi
dalgalar, glge blgeye (shadow region) dorudan ilerleyemezler. Bununla beraber dalga hareketiyle
glge blgeye, A-B dzlemi zerinde, yana doru enerji tanm balar. Bu blgede oluan dalgalar,
"difraksiyona uram dalgalar" olarak tanmlanr. Difraksiyona uram dalga ykseklii ile gelen dalga
ykseklii arasndaki orana "difraksiyon katsays" denir.

i
d
H
H
K = (1.19)


Burada, H, difraksiyona maruz kalm dalga ykseklii, K
d
difraksiyon katsays ve H
i
gelen dalga
yksekliidir.











ekil 1.7 Dalgalarn Bir Engel Etrafnda Krnm

Bir dalgakran sonucu oluan krnm katsaylar Tablo 1.2'de verilmitir. Bu tabloda; u
0
ve u,
srasyla, gelen dalgann uzantsnn ve krnm katsays istenen noktann dalgakranla yapt alar, r,
krnm katsays istenen noktann dalgakran ucuna (mzvarna) uzakl ve L, dalgakran mzvarndaki
dalga uzunluudur (ekil 1.8).









ekil 1.8 Dalga krnm terimlerinin tanm


1.7.4. Dalga Yansmas (Reflection)

Dalgalar, bir engel ile karlatklarnda dalga yansmas oluur. Engeller, kydaki dik kayalklar,
deniz tabanndaki ani ykseliler, kumsal eimi vb ekilde doal olabildii gibi, ky duvarlar,
dalgakranlar vb gibi yapay mhendislik yaplar eklinde de olabilir. Yansyan ve ilerleyen dalga
ykseklikleri arasndaki orana yansma katsays (C
r
) ad verilir:

i
r
r
H
H
C = (1.20)

Dalgakran

Glge Blge

Ky izgisi
Gelen dalga ortog.
Gelen dalga cephesi
Difraksiyona uram dalga
Q
0

Q
r
Dalga Yn
M
Dalgakran

Tablo 1.2 Krnm katsaylar (tek dalgakran durumunda)
r/L

0

0 15 30 45 60 75 90 105 120 135 150 165 180

0
= 15
0
0,49 0,79 0,83 0,90 0,97 1,01 1,03 1,02 1,01 0,99 0,99 1,00 1,00
1 0,38 0,73 0,83 0,95 1,04 1,04 0,99 0,98 1,01 1,01 1,00 1,00 1,00
2 0,21 0,68 0,86 1,05 1,03 0,97 1,02 0,99 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
5 0,13 0,63 0,99 1,04 1,03 1,02 0,99 0,99 1,00 1,01 1,00 1,00 1,00
10 0,35 0,58 1,10 1,05 0,98 0,99 1,01 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

0
= 30
0

0,61 0,63 0,68 0,76 0,87 0,97 1,03 1,05 1,03 1,01 0,99 0,95 1,00
1 0,50 0,53 0,63 0,78 0,95 1,06 1,05 0,98 0,98 1,01 1,01 0,97 1,00
2 0,40 0,44 0,59 0,84 1,07 1,03 0,96 1,02 0,98 1,01 0,99 0,95 1,00
5 0,27 0,32 0,55 1,00 1,04 1,04 1,02 0,99 0,99 1,00 1,01 0,97 1,00
10 0,20 0,24 0,54 1,12 1,06 0,97 0,99 1,01 1,00 1,00 1,00 0,98 1,00

0
= 45
0

0,49 0,50 0,55 0,63 0,73 0,85 0,96 1,04 1,06 1,04 1,00 0,99 1,00
1 0,38 0,40 0,47 0,59 0,76 0,95 1,07 1,06 0,98 0,97 1,01 1,01 1,00
2 0,29 0,31 0,39 0,56 0,83 1,08 1,04 0,96 1,03 0,98 1,01 1,00 1,00
5 0,18 0,20 0,29 0,54 1,01 1,04 1,05 1,03 1,00 0,99 1,01 1,00 1,00
10 0,13 0,15 0,22 0,53 1,13 1,07 0,96 0,98 1,02 0,99 1,00 1,00 1,00

0
= 60
0

0,40 0,41 0,45 0,32 0,60 0,72 0,85 1,13 1,04 1,06 1,03 1,01 1,00
1 0,31 0,32 0,36 0,44 0,57 0,75 0,96 1,08 1,06 0,98 0,98 1,01 1,00
2 0,22 0,23 0,28 0,37 0,55 0,83 1,08 1,04 0,96 1,03 0,98 1,01 1,00
5 0,14 0,15 0,18 0,28 0,53 1,01 1,04 1,05 1,03 0,99 0,99 1,00 1,00
10 0,10 0,11 0,13 0,21 0,52 1,14 1,07 0,96 0,98 1,01 1,00 1,00 1,00

0
= 75
0

0,34 0,35 0,38 0,42 0,50 0,59 0,71 0,85 0,97 1,04 1,05 1,02 1,00
1 0,25 0,26 0,29 0,34 0,43 0,56 0,75 0,95 1,02 1,06 0,98 0,98 1,00
2 0,18 0,19 0,22 0,26 0,36 0,54 0,83 1,09 1,04 0,96 1,03 0,99 1,00
5 0,12 0,12 0,13 0,17 0,27 0,52 1,01 1,04 1,05 1,03 0,99 0,99 1,00
10 0,08 0,01 0,10 0,13 0,20 0,52 1,14 1,07 0,96 0,98 1,01 1,00 1,00

0
= 90
0

0,31 0,31 0,33 0,36 0,41 0,49 0,59 0,71 0,85 0,96 1,03 1,03 1,00
1 0,22 0,23 0,24 0,28 0,33 0,42 0,56 0,75 0,96 1,07 1,05 0,99 1,00
2 0,16 0,16 0,18 0,20 0,26 0,35 0,54 0,69 1,08 1,04 0,96 1,02 1,00
5 0,10 0,10 0,11 0,13 0,16 0,27 0,53 1,01 1,04 1,05 1,02 0,99 1,00
10 0,07 0,07 0,08 0,09 0,13 0,20 0,52 1,14 1,07 0,96 0,99 1,01 1,00

0
= 105
0

0,28 0,28 0,29 0,32 0,35 0,41 0,49 0,59 0,72 0,85 0,97 1,01 1,00
1 0,20 0,20 0,24 0,23 0,27 0,33 0,42 0,56 0,75 0,95 1,06 1,04 1,00
2 0,14 0,14 0,13 0,17 0,20 0,25 0,35 0,54 0,83 1,08 1,03 0,97 1,00
5 0,09 0,09 0,10 0,11 0,13 0,17 0,27 0,52 1,02 1,04 1,04 1,02 1,00
10 0,07 0,06 0,08 0,08 0,09 0,12 0,20 0,52 1,14 1,07 0,97 0,99 1,00

0
= 120
0

0,25 0,26 0,27 0,28 0,31 0,35 0,41 0,50 0,60 0,73 0,87 0,97 1,00
1 0,18 0,19 0,19 0,21 0,23 0,27 0,33 0,43 0,57 0,76 0,95 1,04 1,00
2 0,13 0,13 0,14 0,14 0,17 0,20 0,26 0,36 0,55 0,83 1,07 1,03 1,00
5 0,08 0,08 0,08 0,09 0,11 0,13 0,16 0,27 0,53 1,01 1,04 1,03 1,00
10 0,06 0,06 0,06 0,07 0,07 0,09 0,13 0,20 0,52 1,13 1,06 0,98 1,00

0
= 135
0

0,24 0,24 0,25 0,26 0,28 0,32 0,36 0,42 0,52 0,63 0,76 0,90 1,00
1 0,18 0,17 0,18 0,19 0,21 0,23 0,28 0,34 0,44 0,59 0,78 0,95 1,00
2 0,12 0,12 0,13 0,14 0,14 0,17 0,20 0,26 0,37 0,56 0,84 1,05 1,00
5 0,08 0,07 0,08 0,08 0,09 0,11 0,13 0,17 0,28 0,54 1,00 1,04 1,00
10 0,06 0,06 0,06 0,06 0,07 0,08 0,09 0,13 0,21 0,53 1,12 1,05 1,00

0
= 150
0

0,23 0,23 0,24 0,25 0,27 0,29 0,33 0,38 0,45 0,55 0,68 0,83 1,00
1 0,16 0,17 0,17 0,18 0,19 0,22 0,24 0,29 0,36 0,47 0,63 0,83 1,00
2 0,12 0,12 0,12 0,13 0,14 0,15 0,18 0,22 0,28 0,39 0,59 0,86 1,00
5 0,07 0,07 0,08 0,08 0,08 0,10 0,11 0,13 0,18 0,29 0,55 0,99 1,00
10 0,05 0,05 0,05 0,06 0,06 0,07 0,08 0,10 0,13 0,22 0,54 1,10 1,00


Denklemde; H
r
yansyan dalga ykseklii, H
i
ise gelen dalga (yap n) yksekliidir. Yansmada
kullanlan terimler, ekil 1.9da gsterilmitir. Dalga yansma, yap veya kumsal eimine, yzey
przllne, poroziteye ve gelen dalga dikliine (H/L) baldr.


ekil 1.9 Yap veya kumsaldan yansma

Yansma katsays, (0-1) arasnda deiir. Tam bir yansmada C
r
=1 olur. Byle bir durumda iki
dalga sperpoze edilir ve elde edilen duran dalga Klapoti olarak adlandrlr (ekil 1.10).


ekil 1.10 Dey bir duvarda yansyan dalga ile ekillenen duraan dalga

Yansma katsays C
r
aadaki denklem (Seelig 1983) yardmyla bulunabilir.

2
2
r
b
a
C
+

= (1.21)

Burada, Iribarren Saysdr ve aadaki denklemle belirlenebilir (Battjes 1974). a ve b katsaylar, yap
geometrisine ve dalgalarn dzenli olup olmamasna bal olarak Tablo 1.3ten alnabilir.


0 i
L H cot
1
u
= (
u
= u =
cot
1
tan m ) (1.22)

Denklemde, m (tan) yap veya kumsal eimi, L
0
ak deniz dalga boyudur. Yansma katsays,
dalga dikliinin artmas ve yap veya kumsal eiminin azalmasyla azalmaktadr.

Tablo 1.3 Yansma iin a ve b katsay deerleri

Yap a b
Dzgn yzey ve dzenli dalga 1.0 5.5
Dzgn yzey ve dzensiz dalga 1.1 5.7
Ta dolgu yzey dalgakran 0.6 6.6
Dolos dolgu yzey dalgakran ve dzenli dalga 0.56 10.0
Tetrapod dolgu yzey dalgakran ve dzensiz dalga 0.48 9.6
Kumsal 0.5 5.5


1.7.5. Dalga Krlmas (Breaking)

Yerekimi etkisiyle su paracklarnn dalgadan ayrlmas olayna "dalga krlmas" denir. Burada
nemli olan nokta, dalga srtndaki parack hznn (u) dalga hzndan (C) daha kk olmasdr. Srttaki
parack hz, belli bir periyot iin dalga ykseklii ile ilikilidir. Bylece, dalga ykseklikleri arttka bu
hz, sonunda dalga hzna eit olur. Tam bu anda dalga dengesini kaybederek krlr. Ayrca, dalga
slaan blgeye yaklatka artan parack hz, azalan dalga hzna eit olacak ve bu durum, dalgann
krlmasna neden olacaktr. Dalga krlmas parametreleri ekil 1.11de gsterilmitir. Krlmay
etkileyen deikenler;

b 0
b 0
H H
f m, ,
d L
| |
= o
|
\ .


a) Ky eimi (m),
b) Derin deniz dalga diklii (H
0
/L
0
),
c) Derin deniz yaklam as (o
0
)dr.

Maksimum dalga ykseklii maksimum dalga diklii ile snrldr. Maksimum dalga dikliine
kadar dalga stabil kalr. Dalgalar maksimum dalga yksekliine ulatklarnda stabiliteleri bozularak
krlrlar.















ekil 1.11 Krlma parametreleri



Tabiatta yaplan gzlemlerde bu snrn aadaki gibi olduu grlmtr:

b
b
max
H
0.78 0.86
d
| |
=
|
\ .
(1.23)


Bu eitlik, dzgn bir tabandaki ideal dalgann krlma durumunu vermektedir. Gerekte ara ve s
su derinliklerinde krlma olayn H, T, d ve taban eimi m (tan|) belirler. S suda krlmaya ilikin dalga
karakteristiklerini belirlemek ok gtr. Bu konuda pek ok aratrma ve gzlem yaplm olmasna
ramen eimli bir sahilde dalga krlma mekanizmas henz zlebilmi deildir. Bu nedenle krlma
derinlii (d
b
) ve krlma ykseklii (H
b
)'nin tahmini iin arazide ve laboratuarda byk miktarda verilerin
kullanlmasyla diyagramlar dzenlenmitir. Krlmadan nceki dalga ykseklii;

1
0 0 r s
H H K K = (1.24)

eitliinden hesaplanr. Burada, K
r
ve K
s
srasyla, krlma derinliindeki sapma ve slama katsaylar,
H
0
ise, derin su dalga yksekliidir.
Krlma noktasna kadar ki su hareketi, yalnzca bir salnm eklindedir. Bu noktadan sonra ise bir
ktle tanm sz konusudur. Kydaki kum hareketinin byk bir ksm, krlma noktas ile ky arasnda
(srf blgesinde) oluur. Bu nedenle, krlma ykseklii ve krlma noktasndaki dalga as (krlma as,
o
b
), ky boyu sediment tanm rejiminde ok nemli parametrelerdir. Ayrca, dalgakran ve rhtm gibi
derin sularda yaplacak yaplarn zerine etkiyen kuvvetin belirlenmesinde de krlma derinlii ile yap
derinliinin ilikisi ok nemlidir.
Krlma yksekliinin krlma derinliine oran "krlma indisi" (|) olarak adlandrlr ve
yle hesaplanr:

| = H
b
/d
b
= b - a.H
0
/L
0
(1.25)


d
b
H
b
1

m

SS
Krlma
noktas


a = 5[1-exp(-43m)] (1.26)

b = 1.12/[1+exp(-60m)] (1.27)

Burada; H
0
ve L
0
derin denizdeki dalga ykseklii ve uzunluu ve m taban eimidir (m=tan|, |:
tabann yatayla yapt a).
Dalga krlma derinliini ve yksekliini, dalgalar etkileyen btn parametreleri dikkate alarak
hesaplamak iin en yaygn olarak kullanlan yntemlerden biri aada verilmitir.

1. d
b
iin bir d
1
seilir,
2. d
1
e bal olarak L
1
hesaplanr,
3. L
1
den K
r
ve K
s
hesaplanr,
4.
1
0 0 r s
H H K K = hesaplanr,
5. Godann grafiklerinden Birben tarafndan elde edilmi olan

H
b
=(H
0

/T)
2
+0,8.m
0,125
.T
0,5
.( H
0

)
0,75
+0,785.10
-3
.T
2
(1.28)

formlnden H
b
hesaplanr,
6. d
2
Denklem 1.25den hesaplanr,
7. d
1
=d
2
ise d
b
=d
1
alnr ve krlma anndaki dalga ykseklii, hesaplanan H
b
olur,
8. d
1
d
2
ise d
1
=d
2
alnr ve ilemler batan itibaren d
1
=d
2
oluncaya kadar tekrar edilir.

1.7.6. Krlma Tipleri

S suda 4 tip krlma tarif edilmitir (ekil 1.12). Bunlar:

a. Taarak Krlma (Spilling): Dalga cephesinde srekli olarak kpklerin aa akmas
biiminde grlen olay dalgann kayboluuna kadar srer. Bu krlma, dzgn eimler zerinde slaan
ve nispeten yksek diklie sahip dalgalarca oluturulur.
b. Dalarak Krlma (Plunging): Dalga dikliinin artmas ile dalga tepesi ne doru bklr ve
dalgann n yz konkav biimini alarak dalar ve krlr.
c. kerek Krlma (Collapsing): Buradaki krlma biimi dalarak ve ierek krlmann arasnda
olumaktadr.
d. ierek Krlma (Surging): Bu tip krlma dalga dikliinin az ve taban eiminin ok fazla
grld sahillerde oluur. Dalga tepesi, dalmadan nce dalarak krlmaya benzer ekilde bir pik deere
ular ve dalga taban sahil yzeyi zerinde ierek ykselir ve sonunda krlr.

Krlma aada verilen boyutsuz krlma parametresi (Irribarren Number) ile snflandrlmtr.

0 0 0 0
m tan
H L H L
o
= = (1.29)


Burada, m (tano) yap eimi, H
0
ve L
0
derin deniz dalga ykseklii ve dalga uzunluudur. rribaren Says
yardmyla dik yap yzeyleri zerindeki krlma tipleri Tablo 1.4'te verilmitir:



ekil 1.12 Krlma tipleri



Tablo 1.4 eitli Irribaren Saylar iin krlma tipleri

Krlma Tipi Irribaren Says Eim
Taarak (spilling) < 0.5 (Dz sahiller)
Dalarak (plunging) 0.5<<2.5
kerek (collapsing) 2.5 < < 3.4
ierek (surging) 3.4 < (Dik eimli sahiller)


1.7.7. Dalga Trmanmas, Dalga ekilmesi ve Dalga Amas ( Run Up, Run Down and Overtopping)

Dalgalar, bir ky yaps ile karlatklarnda kinetik enerjileri potansiyel enerjiye veya srtnme
ile sya dnnceye kadar yap yzeyi zerinde trmanr. Dalgann yap zerinde trmanabilecei en st
seviyeye "trmanma ykseklii" (R
u
) ad verilir. En yksek trmanma seviyesinden sonra dalga
yerekiminin etkisiyle ekilmeye balayacaktr. Bu ekilme miktarna da "dalga ekilmesi" (R
d
) ad
verilir.
Eimli yzeyler zerinde yer alan trmanma olay deneysel olarak incelenmi ve eitli eimler iin
deiik deerler elde edilmitir. Bu verileri ve rribaren Saysn () kullanarak (d/H) >3 olan derin sular
ve srekli dzgn yzeyler iin aadaki sonulara varlmtr:

= s =
< s = +
> =
tan
/
.
. . . .
. .
H L
R
H
R
H
R
H
u
u
u
0
2 7
2 7 4 0 0 308 353
4 0 2 3
(1.30)














ekil 1.12 Dalga trmanmas ve ekilmesi


Yzey przll, dalga trmanmasn azaltr. Geirimli yzeylere sahip ta dolgu dalgakranlar
iin dalga trmanmas u formlle hesaplanabilir:

R
H
a
b
u
=
+

1
(1.31)

Burada, a ve b, yapnn przllne ve geirimliliine bal katsaylardr. Krma ta (ocak ta) ile kapl
dalgakranlar iin a ~ 0,8 ve b ~ 0,5 deerleri alnabilir.
Trmanmaya ilikin yukarda verilen eitlikler, yapya dik olarak gelen dalgalar iin geerlidir.
Eer dalga, yapya bir a ile geliyorsa trmanma, yapya dik gelen bileenin byklne bal olarak
azalacaktr. Bu ann belli bir deerine kadar (o<60) trmanmada bir azalmann olmayaca varsaylr.
Trmanma srasnda enerjinin bir ksm yap yzeyi tarafndan yanstlr. Geirimsiz, srekli
yzeyler iin yansma katsaylar u ekilde verilmektedir:

o

>60 durumunda C
r
=1.0 (1.32)
o

<60 durumunda
s 2.8 ise C
r
= 0.1
2
(1.33)
> 2.8 ise C
r
= 0.86 (1.34)
R
U

o
Deniz Taban
d
OSS
R
d

o
Deniz Taban
d
OSS


Tadolgu dalgakranlar iin bu yansma katsaylar 0.5 ile arplmaldr. Yapnn projelendirilmesi
srasnda yapnn yksekliini belirlemek iin trmanma ykseklii (veya ama hacmi) hakknda bilgiye
ihtiya vardr. Mesela, proje kriterleri, eer dalga amasna izin vermiyorsa yap ykseklii; su derinlii
ve trmanma seviyesi toplamndan byk olmaldr (d + R
u
). Bunun yannda, ok byk aptaki dalga
amalar, hem yapnn dengesini tehlikeye sokabilir ve hem de yap arkasndaki araziyi (veya yolu) deniz
taknlarna maruz brakabilir.

1.8. Proje Dalga Yksekliinin Belirlenmesi

Ky yaplarnn boyutlandrlmasnda belirlenmesi ve karar verilmsei gereken en nemli
byklklerden biri, proje dalgasnn ykseklii ve periyodudur. Proje dalgas ykseklii, hem ky
yapsnn dayankll ve mrn ve hem de yapnn toplam maliyetini belirler. Bunun seimi, ilk yatrm
maliyeti ile bakm masraflarnn muhtemel deerini tayin eder.
Tekerrr aralnn ve dolaysyla proje dalgasnn byk seilmesi durumunda yapnn stabilitesi
artarken boyutlar ve ilk yatrm maliyeti de ykselir. Proje dalgas kk seildiinde ise, bakm
masraflar artarken, ilk yatrm maliyeti ve yapnn gvenirlii (stabilitesi) azalr. O halde belirli bir
optimizasyon sz konusudur.
Herhangi bir ky yapsnn proje aamasnda proje dalga yksekliine karar verilebilmesi iin
dalgalarn ak denizden balayarak proje blgesine gelinceye kadar geen sre iinde, eitli ekillerde
uradklar deiiklikler belirlenmelidir (dalga transformasyonu). Baka bir ifadeyle, ak denizde oluan
dalgalarn proje blgesine ulat andaki zelliklerinin bilinmesi gerekir.

1.8.1. Proje Dalgasnn Seimi

Uygulamada, eitli yaplarn projelendirilmesinde yapnn esneklii ve oluabilecek hasarn
onarlmas gibi kriterler gz nnde bulundurulur. Bu konuda genel kabul grm bir yaklam ekli
yledir:
Ak deniz platformlar gibi, yalnzca bir ekstrem dalga dizisinin yapnn tamamn tehlikeye
ataca rijid yaplar, H
1/100
'e gre; dalga enerjisini ksmen yutabilecek yar esnek yaplar ise H
1/10
ile H
1/100

arasndaki bir dalgaya gre, tadolgu yaplar gibi esnek yaplar ise H
1/3
'e gre (belirgin dalga)
boyutlandrlr.

1.8.2. Dalga Krlmasnn Etkisi

Dalga karakteristikleri asndan en nemli zellik, dalgann yapya ulat anda krlp
krlmaddr.

1.8.2.1. Krlmam Dalga Durumu

Dalgalar yapya krlmadan ulayorsa, (yap krlma blgesinin anda yaplacaksa), proje dalgas
artlar, yapnn zellii de gz nne alnarak dorudan dalga istatistii almalar ile belirlenir.

Derin denizde oluan dalgalar, yap nne gelene kadar sapma ve slama nedeniyle deiime
uradndan, eitli ynden gelebilecek dalgalarn yap nndeki ykseklikleri ayr ayr belirlenmelidir.
nk, derin denizde oluabilecek yksek bir dalga, sapma ve slama katsaylarnn kk olmas
nedeniyle yap nnde nemli lde klebilir. Baka ynden gelen ve derin denizdeki ykseklii daha
az olan bir dalgann sapma ve slama etkileri daha az olabileceinden, yap nndeki ykseklii daha
fazla olabilir. Bu konuda yaplm bir almann sonular Tablo 1.5'te verilmektedir.

Tablo 1.5 Yap nndeki Proje Dalgasnn Belirlenmesi

YN H
0
(m) T (sn) K
r
K
s
H=H
0
K
r
K
s
(m)
8.0 0.20 1.0
NW 5 10.0 0.14 0.7
12.0 0.08 0.4

8.0 0.30 1.2
WNW 4.0 10.0 0.24 1.0
12.0 0.18 0.7

8.0 0.70 2.5
W 3.5 10.0 0.60 2.1
12.0 0.40 1.4

8.0 1.40 4.2
WSW 3 10.0 1.20 3.6
12.0 1.00 3.0

1.8.2.2. Krlan Dalga Durumu

S sularda yapnn, krlan dalgann etkisi altnda kald durumlarda d
s
yap n su derinlii
nemli bir etken olmaktadr. Yapda en byk etkiyi, yapdan belli bir uzaklkta krlmaya balayp tam
yap zerinde patlayan dalgalar oluturmaktadr. Sahil eimine (m) bal olarak deien dalgann krlma
noktas, yapnn yerleim yerinin ve tipinin belirlenmesinde ok nemli bir rol oynar. Dalga krlma
aral (mesafesi) (dalgalarn krlmalar esnasnda kat ettikleri yatay mesafe) x
p
ile krlan dalga
ykseklii H
b
arasndaki iliki;

x
p
= t
p
H
b
= (4.0-9.25m)H
b
(1.35)

olarak tariflenmi olup, m yap n eimidir. Proje dalgas ykseklii olarak yapnn zerinde krlan
dalgann ykseklii seilirse, bu durumda H
b
deeri, yap nndeki ds su derinliine bal olarak
belirlenir.





2. KIYI KORUMA YAPILARI

2.1. Ky Gerisini Koruma Yaplar

Bu yaplar; mevcut veya dzenlenmi (Karayolu Gzergah, Regresyon Alan vb.) kyy korumak
iin kyya paralel ina edilirler. Kyya paralel yaplar, proje alan iersinde ky gerisinin sabit kalmasn
salarken, nlerindeki kynn kat madde tanm miktarn, zelliklede kyya dik tanm ve kyboyu
tanmn kyya dik dalmn deitirmektedirler. Bunlar;

a. Ky Duvarlar
b. Ky Perdeleri
c. Ky Kaplamalardr.

2.1.1. Ky Duvarlar (Seawalls)

Bu yaplar iddetli (byk) dalga etkisindeki kylarda yaplr ve dier koruma yaplarna gre daha
byk (hacimli) yaplardr. Asl amalar, dalga etkisine kar koyarak ky erozyonunu engellemek ve
kyy korumaktr.

a. Beton Ky Duvarlar















ekil 2.1 Eri Yzeyli Beton Ky Duvar

Beton Bloklu Ky Duvarlarnda; Dalga Krlmas ve Geri dn Akmlarnn Olumsuz Etkilerini
(Oyulma) nleyici bir sistem (Topuk ve Topuk Kaz) oluturulmal, kaymaya ve devrilmeye kar
stabilite salanmal, dalga amas sz konusu ise nleyici tedbir alnmaldr.


6 m
5 m
8 m
Ta Dolgu
Palplan Duvar
Temel
Kazklar
Dolgu
5.5 m
1.8 m

Yzey ekillerine gre:





Dey Yzeyli Dz Yzeyli Basamakl Eri Yzeyli


ekil 2.2 Yzey ekilleri (Beton Ky Duvarlar)


b. Ta Dolgu veya Beton Blok Ky Duvarlar

Bu tr yaplar; yzey przllnden dolay dalga enerjisini snmlemede baarldrlar. st
yzeyleri, byk ocak talarndan veya zel ekillerde retilmi beton bloklardan (Kuadripod Tetrapod,
Tribar, Dollos vb), ekirdek tabakalar ise daha ince malzemeden imal edilebilirler. Bu yaplar esnek
olduklarndan byk dalga etkilerinde dahi fonksiyonlarn kaybetmezler.











ekil 2.3 Ta Dolgu Ky Duvar

Yzey ekillerine gre;






Dz Palyeli

ekil 2.4 Yzey ekilleri (Ta Dolgu Ky Duvar)


( 0- 0.4 ) ton
0.00
( 0- 2 ) ton
3.00 m
Yzey Kaplamas
Dolgu
- 3.00
1
1
2
5
1
1
5
2

2.1.2. Ky Perdeleri (Bulkheads)

Orta ve Kk iddetli dalga etkisine maruz kylarda ina edilen dey yzeyli yaplardr. Asl
amalar, dalga etkisindeki geri dolgunun kaymaya kar tutulmas ve korunmasn salamaktr. Bu tr
yaplarda geri dolgunun topuktan kamasn engelleyecek nlemler alnmaldr.


ekil 2.5 Ky Perdesi rnekleri

YapldklarnMalzemeye Gre:

a. Ahap
b. elik
c. Beton
d. Kompozit


Ky Perdesi n su derinlii; d
s
<2*H
max
ise yap n oyulmay nleyici bir topuk inas
(anroman koruma) yaplmaldr.


2.1.3. Ky Kaplamalar (Revetments)

Ky izgisini ve gerisini kk dalgalara ve akntlara kar koruyan hafif (kk) yaplardr. Ana
elemanlar, koruma tabakas, filtre ve topuktur. Eer gerek grlrse topuk kaz ve su amasn
engelleyecek elemanlarda ina edilir.



ekil 2.6 Ta Dolgu Ky Kaplamas

Koruyucu Tabakasnn Yapld Malzemeye Gre ;

a. Ta
b. Beton
c. Beton Blok (Kuadripod Tetrapod, Tribar, Dollos vb)
d. Kum veya Beton Dolu Torba
e. nce Ta Dolu Gabion
f. Bitkilendirme

Filtre Tabakas; Taneli, Geotekstil veya kompozit malzemeden oluturulabilir.

Gabion: i ince ta doldurularak oluturulmu telden diktrtgen sebetlerdir.

Boyutlar: 3-4 m uzunluunda
1-3 m geniliinde
0.3-1 m kalnlndadr.


Dalga krlmas ve ev zerinden geri dn akmlarnn byk olmas durumunda; topukla birlikte
bu noktaya bir kazkta aklabilir.
Kaplama tabakasnda sten su amas durumunda, kaplama arkasnda erozyon, kret seviyesindeki
malzemenin tanmas ve drenaj problemleri oluabilir. Bu yzden st yzeydeki kaplamannda belirli bir
kalnlk ve genilikte olmas yada su amasn engelleyici bir yapnn yaplmas gerekir.

2.2. Ky Stabilite Yaplar

Bu yaplar; ky izgisiyle balantl veya balantsz olarak ina edilebilirler. Asl amalar,
kyboyu ve kyya dik malzeme hareketi mekaniini (dalga ve aknt zelliklerini deitirerek)
deitirerek kyda hareket eden veya bulunan malzemeyi ky blgesinde tutarak, kyy ve dolaysyla
da ky gerisini korumaktr. Bu yaplar, kk ve orta byklkteki dalgalara kar ky blgesinde iyi bir
koruma salarlar. Frtna dalgalarnn etkisini azaltarak da ky erozyonunu nlemede baarldrlar.
Bunlar;

a. Mahmuzlar
b. Jetler
c. Ak Deniz Mendirekleri
d. Suni Beslemedir.

2.2.1. Mahmuzlar (Groins)

Mahmuzlar, ky blgesinde hareket eden kat maddeyi tutmak, koruyucu sahil veya yeni bir ky
izgisi oluturmak, bir kydaki erozyonu nlemek, risk altndaki bir ky duvarn korumak gibi
sebeplerle genellikle kyya dik ina edilen ky yaplardr.

a. Genel Bilgiler

Mahmuzlar, dar (5-8 m) ve uzun (30-200 m) yaplardr.

Mahmuzlar;
Plandaki ekillerine Gre:







Dz Mah. L Mah. T Mah. Krk Mah. Y Mah. Al Mah.

ekil 2.7 Mahmuzlarn Planda ekilleri

Profildeki ekillerine Gre:






Sabit Kretli Mah. Deiken Kretli Mah.

ekil 2.8 Mahmuzlarn Profilde ekilleri

Yapldklar Malzemeye Gre: Beton Blok (Kuadripod Tetrapod, Tribar, Dollos vb), Ahap, elik, Asvalt
ve Ta Dolgu Mah.

Geirimliliklerine Gre: Geirimli, Geirimsiz Mah.

Yksekliklerine Gre: Yksek, Alak Mah.

Uzunluklarna Gre: Uzun, Ksa Mahmuz olarak snflandrlabilir.

Mahmuzlar tek yaplabildii gibi bir seri halinde de yaplabilir. Mahmuzlarn yapld ky blgesi
dengeye ulancaya kadar Menba taraflarnda ylma mansap taraflarnda is oyulma oluur.








Tek Mahmuz Seri Mahmuzlar

ekil 2.9 Tek ve Seri Halinde Dz Mahmuzlar

b. Projelendirme Kriterleri

Ky blgesindeki sediment tanm ile mahmuzlar arasndaki karlkl etkileim ok karktr ve
henz tam anlamyla anlalamadndan, her zaman ve her yerde geerli kriterleri ortaya koymak zordur.
Ancak, u ana kadar yaplan almalardan elde edilen genel esaslar yle zetlenebilir:

- Mahmuzlar, sadece ky boyu sediment tanmn engeller; kyya dik tanmda etkin deildir.
Bu durum sadece dz mahmuzlar iin geerlidir. L ve T eklindeki mahmuzlar kyya dik
tanmn tutulmasnda da yardmc olur.
- Mahmuzlarn civarndaki ve mahmuz sisteminin arasndaki ky ekli, ky boyu sediment
tanmnn miktar ve ynne baldr.
- Mahmuzlarn memba tarafnda ylan sediment, tabii ky profilini deitirir ve yeni bir ky ekli
oluur.
- Mahmuzlarn arasna dalgalar tarafndan ylan su ktlesi, bazen rip aknts eklinde
akdenize dnebilir.
- Mahmuzlarn yol at ky deiimleri ve mahmuzlarn stnden veya mzvarndan geen
katmadde miktarlar; mahmuzlarn boy ve yksekliine, su seviyesine ve yrenin dalga iklimine
baldr.
- Memba tarafnda malzeme ylmas (fillet) nedeniyle, mansap tarafnn tabii dengesi bozulur ve
yeni denge artlar oluuncaya kadar bu ksmda oyulmalar gzlenir.

c. Mahmuz Boylar ve Aralklar

Mahmuzlar, sadece ina blgelerini ve yakn kyy koruyan yaplardr. Bu nedenle, tekil veya
sistem halinde yaplacak mahmuzlar, tm koruma yresini kapsayacak ekilde yaplmaldr.
Mahmuz uzunluklar (L) ile aralklar (G) arasndaki ilikiler aratrlmtr. Bu konuda kesin bir
kriter olmamakla beraber dz mahmuzlarda;

G/L= 1.5 - 2,

T ve L eklindeki mahmuzlarda ise;

G/L= 2.0-2.5

deerleri nerilmektedir. Projelendirmede, yresel dalga ve sediment zellikleri dikkate alnarak
matematiksel ve fiziksel model almalar sonucu optimum zm elde edilebilir.

d. Kyya Etkileri

Mahmuzlar ky boyu katmadde (sediment) hareketini engellediklerinden, memba (updrift)
taraflarnda ylma (fillet), malzeme akmnn kesilmesi sebebiyle, mansap (downdrift) taraflarnda
oyulma oluur. Bu oyulma, ky yeniden dengeye ulaana kadar devam eder (ekil 2.10a). Bu nedenle,
mahmuzlarn mansap taraflarnn, kaya gibi erozyona dayankl malzemeden olumas uygundur.
Mahmuz sistemlerinin de membalarnda ylma, mansaplarnda ise oyulma olur (ekil 2.10b).


NET TAINIM YN


ylma ylma

++++++
++
- -- - -

++++++

++ -- -- - -- -- - ++ ++
- - - -

oyulma oyulma


(a) (b)

ekil 2.10 Mahmuzlarn Kyya Etkileri

e. Yapsal zellikleri

Mahmuzlar; geirimliliklerine gre geirimli ve geirimsiz; yksekliklerine gre yksek ve alak
ve uzunluklarna gre de ksa ve uzun mahmuzlar olarak snflandrlabilir. Ancak, uygulamada,
yapldklar malzeme trne gre ahap, elik, beton ve ta dolgu mahmuzlar olarak snflandrlrlar.

Ahap Mahmuzlar:

Ahap mahmuzlar, kalas ve kazklarla desteklenen ahap perdelerden oluan geirimsiz yaplardr.
Yapnn i ksmndaki ahap perde (sheet pile), st ve alt ksmlarda mahmuz boyunca uzanan ahap
kalasla (wale) ve belirli aralklarla ve aprazlama iki taraftan yerletirilen yuvarlak kazklarla (round
piles) desteklenir (ekil 2.11). Kalaslarn kalnlklar en az 20 cm, kazklarn aplar da en az 30 cm
olmaldr. Ahap perdeler, ya gemeli (tongue and groove) olarak yaplr ya da ivilerle birletirilir. Bu
ekilde geirimsiz bir gvde tekil edilir. akl gibi iri malzemeden oluan kylarda, yuvarlak kazklarn
belirli aralklarla aklmasyla geirimli mahmuzlar yaplabilir. ekil 2.12de, Yakakent Balk Barna
yaknnda yaplan tip bir mahmuz grlmektedir.











ekil 2.11 Ahap Mahmuz
Yuvarlak
Kazklar
A
A
Ahap
Yuvarlak
Kazklar
Ahap
Perde
Ahap
Kalaslar
Su Seviyesi
A-A Kesiti



ekil 2.12 Yakakent Balk Barna Bitiiindeki Ahap Mahmuzlar
elik Mahmuzlar:

elik mahmuzlar; genellikle, dz, erisel ya da Z eklindeki elik levhalarn (palplan) i ie
gemesi ve bunlarn ahap kalas ve kazklarla desteklenmesi eklinde yapl. Ayrca, ii doldurulmu elik
borulardan oluan mahmuz trleri de vardr.

Beton Mahmuzlar:

Beton mahmuzlar, daha nceleri, yapnn iinden kum gemesini salayacak ekilde geirimli
olarak yaplyordu. Ancak, daha sonra, n gerilmeli betondan yaplan geirimsiz mahmuzlar
gelitirilmitir. Bu mahmuzlarn st ksmnda, yerinde dkm beton balk bulunur.

Tadolgu Mahmuzlar:

Tadolgu mahmuzlar, ocak art gibi ince ve geirimsiz malzemeden oluan ekirdek tabakasnn
zerine, dalgalarla hareket etmeyecek arlktaki kaya bloklardan yaplan st koruma tabakasndan oluur
(ekil 2.13). Geirimsizlii salamak nemli ise, kaya bloklarn aras beton ya da asfalt sva ile
doldurulabilir. Bu, yapnn dalgalara kar stabilitesini de artrr.
Mahmuz tipinin seiminde en nemli faktrler; ekonomi (malzemenin elde edilebilmesi, bakm ve
onarm masraflar vb), dalga artlar ve temel malzemesi durumudur. Uygulamada en ok tadolgu
mahmuzlar kullanlmaktadr. Bu mahmuzlarn en nemli avantajlar; esnek olmalar, kolaylkla
onarlabilmeleri, dalgalarn nemli bir ksmn absorbe edip yanstmamalar ve malzemelerinin ucuz
olmasdr. Buna karlk, ok miktarda malzeme gerektirmeleri, ilk yatrm maliyetlerinin pahal oluu vb
dezavantajlar vardr.




ekil 2.13 T eklinde Tadolgu Mahmuz

2.2.2. Jetler (Jetties)

Jetler, liman giri kanallarn veya nehir-deniz azlarn dalgalara kar korumak ve buralarn kat
madde ile dolmasn nlemek iin (gemi trafiini aksatmayacak su derinliini salamak) ina edilen
yaplardr. Bu yaplar ina edilirken Navigasyon almas da yaplmaldr. Kyya etkileri ve yapsal
zellikleri, mahmuzlarla ayndr.

a. Yer Seimi:

Jetlerin yer seimi ve aralklarnn belirlenmesi ok nemlidir ve bazen model almalarn da
kapsayan hidrolik, navigasyon ve sedimentasyon almalarn kapsayan ayrntl aratrmalar
yaplmaldr.

b. Kyya Etkileri:

Mahmuzlar gibi jetlerin de memba taraflarnda sediment tutulmas nedeniyle ylma ve
mansaplarnda da oyulma olur. Membada ylan sediment miktar, yapnn boyuna ve kyyla yapt
aya baldr. Bu ann dik olmas halinde maksimum ylma olur.

c. Yapsal zellikleri:

Jetlerde yap malzemesi olarak genellikle tadolgu kullanlr. Kaya malzemenin yeterli stabilitesi
salamamas durumunda kuadripod, tetrapod vb zel ekillerde yaplan beton bloklar da kullanlabilir.
Ahap, elik veya beton kazklarla yaplan jetler de yaygn olarak kullanlmaktadr.

2.2.3. Akdeniz Mendirekleri (Offshore Breakwaters, Detached Breakwaters)

Ak deniz mendirekleri, koruma blgesinde hareket eden kat maddeyi tutmak, koruyucu sahil
veya yeni bir ky izgisi oluturmak gibi sebeplerle genellikle kyyla balants olmayan ve genellikle
kyya paralel yaplan yaplardr. Mahmuzlar gibi tek yada seri halinde yaplabilir.







ekil 2.14 Tek ve seri halde akdeniz mendirekleri

Ak deniz mendirekleri, kendileri ile ky arasndaki blgede dalga enerjisini azaltarak ky
korumasna yardmc olurlar. Yapya arparak yansyan veya yaylan dalgalar, mendirein kenarlarndan
geerken dalga dnmesi nedeniyle klr ve enerjileri azalr. Sonu olarak, dalgalarn kat madde tama
kapasiteleri de azalarak yaplarn ky taraflarnda kat madde ylmas balar ve bu ylma ky
izgisinden yapya doru zamanla hareket eder (Salient, muska). Bu ylma bazen yapya kadar ulaarak
mendirekle ky birleir (Tombolo).



ekil 2.15 Ak Deniz Mendirekleri ve Kyya Etkileri
L
X
L
L L G G


Ky izgisindeki deiim ve mendireklerin arkasna sediment ylmasnn hesab iin
eitli neriler yaplmtr. Genel olarak, kydan uzaklk (X), mendirek boyu (L) ve aral (G)
arasndaki ilikilerin etkin olduu sylenebilir. X/L<1 olmas durumunda tombolo olmas
muhtemeldir. X/L orannn bymesi halinde kydaki deiim azalr. Ayrca, G/X ve G/L
boyutsuz deikenleri de nemli parametrelerdir.

Yapldklar Malzemeye Gre: Ta Dolgu veya Beton Bloklardan (Kuadripod Tetrapod, Tribar, Dollos
vb) oluturulabilirler.



ekil 2.16 Seri Halde Akdeniz Mendirekleri Uygulamas

2.2.4. Kumsal Besleme

Gittike popler olan bu yntem ky erozyonu iin olduka etkin sonular vermektedir. Bu
yntemde ky besleme blgesi dndaki bir kaynaktan salanan kum ile ky beslenmektedir. Amac;
kyy korumak, elence-dinlenme amal plaj oluturmak veya her iki fonksiyonu bir arada yerine
getirmektir.
Planda ve profilde besleme sonras meydana gelen dengesizlik, kyboyu ve kyya dik kat madde
hareketi sonras zamanla dengeye gelir.






ekil 2.17 Beslemede Katmadde Tanm

Beslemeden
nceki Ky iz.
Beslemeden
Sonraki Ky iz.
Ky Beslemesi


Tasarm ve ina profilleri: Besleme malzemesi plajn denge profilinden daha dik yerletirilir.
Beslenmi plaj profilinin dengeye ulatktan sonra alaca ekil tasarm profilidir. Projeye gre ina
edilmesi gereken profil ina profilidir.






ekil 2.18 Tasarm ve na Profilleri

Besleme malzemesinin ky profilinde yerletirilebilecei blgeler





a. Kumul Besleme b. Plaj Besleme






c. Profil Besleme d. Bar Besleme

ekil 2.19 Besleme Blgeleri


Malzeme karadan kamyonlarla yaplacaksa a ve b, denizden yaplacaksa c ve d uygun

Besleme Yntemleri:

Direkt Yerletirme (Karadan yada denizden getirilen malzeme projeye uygun yerletirilir)

Yakn Ky Yerletirmesi ( Bu yntemde denizden taranan malzeme ky blgesinde daha s sulara
pompalanr ve dalga ve aknt yardmyla ky blgesinde yaylr)

Srekli Stok (Besleme malzemesi, Kyda mahmuz vb ky yaps membasnda tutulur ihtiya olduka
mansap tarafna by-pass yaplr)
Tasarm Profili
na Profili
Eski Ky
Profili
OSS
OSS
OSS
OSS
OSS


Yaplarla Birlikte Besleme:

Mahmuz vb ky yaplaryla birlikte beslem yaplmas projenin performansn artrr. nk yaplar
malzeme kaymn nlemede yardmc olurlar.






ekil 2.20 Yapl Ky Beslemesi

Besleme kumu ya mevcut kynn kumu ile ayn apta ya da daha byk apta olmas gerekir. Aksi
taktirde beslenen kum ok abuk erozyona urar.

D
besleme
> D
mevcut olan

Besleme Malzemesi Karadan veya Ky Blgesinden temin edildii gibi ak denizden e temin edilebilir.

2.3. Yap Tipi Seimi

Yap tipi seiminde;

a. Dalga artlar; (rnein; dalga yksekliinin byk olduu durumlarda ahap mahmuzlar uygun
deil, basabakl ve eri yzeyli ky duvarlar dz yzeylilere gre daha uygun olabilir.

b. Malzeme Durumu; (Kolay bulunabilen malzeme, ekonomik olmal ve bakm onarm maliyeti de
dikkate alnmal)

c. Temel Durumu; (Zayf zeminlere ykn geni alanlara yayld ta dolgu)










Beslemeden
nceki Ky iz.
Beslemeden
Sonraki Ky iz.
Mahmuz

3. TADOLGU DALGAKIRANLAR (MENDREKLER)

Dalgakranlar (mendirekler) ounlukla bir ky koruma yaps ve liman elaman olarak
kullanlrlar. Birok farkl tipte dalgakran bulunmaktadr. Bunlar balcalar; ayrk, yzen, dey yzl,
kazkl ve ta dolgu dalgakranlardr. ounlukla uygulamada kullanlan dalgakran tr, ta dolgu
dalgakranlardr. ekli olduka basittir ve talardan mteekkildir. Dalgakranlar, dalga kuvvetlerinin
sebep olduu yer deitirmelere kar koyacak yeterinde byk kayalardan oluan homojen bir
yapdadrlar. Byk talar ok pahaldrlar nk; ou ta oca esas olarak ince ve kk
malzemelerden oka vermesine ramen, byk talar asndan olduka verimsizdir. Onun iin
geleneksel ta dolgu yaplar, d byk talarla kapl koruyucu tabaka (armour layer) ile evrili ince
talardan oluan bir ekirdek (core) tabakasna sahiptir. nce malzemenin ykanp gitmesini nleyebilmek
iin bir filtre tabakas oluturulmas arttr. Filtre tabakas koruyucu tabakann (armour layer) tam altnda
yeralr ve alt tabaka (under layer) olarak adlandrlr. Yap, koruyucu tabaka (armour layer), filtre tabakas
(veya tabakalar, fitler layer(s)) ve ekirdekten oluan ok tabakal bir sistemdir. Koruyucu tabakann
aa ksmlar bir topuk (toe) palyesi (berm) ile desteklenir. Geleneksel bir ta dolgu dalgakran ekil
3.1de verilmitir. Yeterince byk bloklarn bulunamad yerlerde ve sert iklime sahip blgelerde ta
dolgu koruyucu tabakada deiik beton elemanlarda kullanlmaktadr (ekil 3.2).













ekil 3.1 Tipik oklu Tabakal Ta Dolgu Dalgakrann En Kesiti

3.1. Planlama Esaslar

3.1.1. Yapl Maksatlar

1. Kyy dalga etkilerine kar korumak. Bir limanda veya yaklam kanalnda, gemilerin rahata
hareket edebilmesi (navigasyon) iin dalga etkilerinin en aza indirilmesi dalgakranlarn en nemli
grevidir.
2. Liman ve yaklam kanal girilerinde sediment ylmasn nleyerek tarama ihtiyacn en aza
indirmek.
3. Ykleme rhtmlarna ilave olarak rhtm alan oluturmak.
4. Kydaki akntlar ynlendirmek.
ekirdek
Deniz taban
Alt tabaka
Kret Trmanma ucu
Koruyucu tabaka
Deniz yn
Ayak



ekil 3.2 Tadolgu Yerine Kullanlan Beton Elemanlar

3.1.2. Yer Seimi

Dalgakranlarn en nemli grevi, gemiler ve tekneler iin dalgalardan korunmu bir alan
oluturmaktr. Bu nedenle, yer seiminde en nemli faktr, minimum dalga giriini salayacak bir blge
ve konumun seilmesidir. Bunu belirlemek iin, derin deniz dalga tahminlerinin yansra, slama,
sapma ve dnme nedeniyle dalgalarn yn ve yksekliklerinde oluacak deiimler de analiz edilmelidir.
Mendirek yerinin seiminde; gemi girii iin yeterli derinliin salanmas, liman iine sediment giriinin
en az olmas vb. faktrler de gz nnde bulundurulmaldr.

3.2. Yapsal zellikleri

a. Trleri:
Kyyla balantl dalgakranlar genellikle kaya dolgu veya beton bloklardan yaplr. ev eimleri
1/1.5 ile 1/3 arasnda deiir. Krlan ve krlmayan dalgalar durumunda en genel halde tavsiye edilen ta
dolgu dalgakran tipleri ekil 3.3 ve 3.4de verilmitir. ok yksek dalgalara (H>5m) maruz
dalgakranlarda ok ar talar (W>15ton) kullanlmas gerekebilir. Ancak, bu byklkteki talarn
ocaklarda elde edilebilmeleri, tanmalar ve yerletirmeleri olduka g ve masrafldr. Bu durumlarda,

zellikle denize bakan evlerde, koruyucu tabaka olarak ya dikdrtgen eklinde veya bloklarn birbirine
kenetlenmesi suretiyle yapnn stabilitesini artran tetrapod, tripot vb zel ekillerden yaplm beton
bloklar kullanlmas uygundur (ekil 3.2 ve 3.5). Uygulamada en ok karlalan tadolgu dalgakranlarn
baz yapsal zellikleri yledir:

1. Enkesit ekli: Bu yaplarn en i ksmlarnda geirimsizlii salamak iin ocak art malzemeden (0-
400 kg veya W/200-W/4000) ekirdek tabakas yaplr. Bu tabakann dnda, filtre tabakas yaplr.
Bunun gayesi, ekirdek blgesindeki malzemenin, dalga etkisi ile tanmasn nlemek ve ayrca, dalga
enerjisinin bir ksmn geirimlilik yoluyla absorbe etmektir. Dalgakran yapm srasnda, koruyucu
tabaka yerletirilene kadar filtre tabakas dalgalara maruz kalabileceinden, bu tabakann ok kk
talardan yaplmas doru olmaz. Uygulamada genellikle filtre tabakasnda, koruyucu tabakada kullanlan
ta arlnn (W) 1/10u arlnda (W/10) talar kullanlr. Filtre tabakasnn dnda ise W arlnda
iri bloklardan oluan koruyucu tabaka bulunur. Baz durumlarda, stabiliteyi artrmak iin d ksmlarda
yatay veya maksimum 1/6 eiminde bir sahanlk (palye) yaplabilir(ekil 3.3-3.4).













ekil 3.3 Krlmayan Dalga Durumunda nerilen Tadolgu Dalgakran Enkesiti













ekil 3.4 Krlan Dalga Durumunda nerilen Tadolgu Dalgakran Enkesiti
Deniz taraf
Max. tasarm SWL
SWL (minimum)
-H
ekirdek
W/200-W/6000
W
Kret
Filtre
-2H
W/10-W/15
Liman taraf
Koruyucu
Tabaka

Deniz taraf
Max. tasarm SWL
ekirdek
W/200-W/4000
W
Kret
-1.3H

W/10
Min. tasarm SWL
W/10
2r
3r
Deniz taraf
r



ekil 3.5 Tetrapod ve Tadolgu Dalgakran

2. Kret Kotu ve Kret Genilii: Kret kotu i taraftaki evin stabilitesine ve blok zelliklerine dorudan
etki eder. Kret kotu dk seilirse, dalga amas nedeniyle i bloktaki talarn stabilitesi tehlikeye girer.
Genel olarak, kret kotunun sakin su seviyesinden (1-1.5)H
1/3
kadar yukarda seilmesi uygun olur. Bu
hesaplarda, belli bir proje dalgas dikkate alnarak bu dalgann trmanma miktar (R
u
) hesaplanr ve kret
kotu buna gre de belirlenebilir.
Kret geniliinin seiminde esas faktr, ina srasnda makinelerin rahatlkla alabilmesinin
salanmasdr. Kret genilii, blok byklne bal olarak yle hesaplanr:

3 1
s

W
k n B
|
|
.
|

\
|
= (3.1)

Burada:
B : Kret genilii (m),
W : Ta arl (ton),
n : Blok says,

s
: Bloklarn zgl arl (t/m
3
),

k : Ampirik bir katsay, ta bloklarda (1-1.3) arasndadr.

3.Kronman Betonu: Tadolgu dalgakrann kret kotunu dk tutmak iin veya kretten bir yol gemesini
salamak gayesiyle bu yaplarn st ksmna kronman betonu (veya dalga perdesi) denen bir beton
yaplr (ekil 3.6).

4.Koruyucu D Tabakann zellikleri: Tadolgu dalgakranlarda en pahal blge dalgaya kar koyan
en d tabakadr. Bu nedenle, bu blgeyi, gerekenden fazla derin yapmak maliyeti nemli lde artrr.
Genel olarak bu tabaka, sakin su seviyesinden 1.5H
b
kadar derinlie indirilir. Eer kretten dalga amas
bir sorun oluturmuyorsa, i evde daha kk ta bloklar kullanlabilir. Aksi halde d tabaka, sakin su
seviyesine kadar indirilmelidir.












ekil 3.6 Kronman Betonlu Tadolgu Dalgakran Kesiti

5.Koruyucu D Tabaka ve Alt Tabakalarn Kalnl:

D Tabaka ve alt tabaka kalnlklar hesaplanrken aadaki forml kullanlr:

3 1
s

W
k n r
|
|
.
|

\
|
= (3.2)

Tabakadaki yerletirme younluu (birim alandaki koruyucu tabaka says) ise verilmi olan forml
ile tahmin edilir:

3 2
s

A
W

100
P
1 k n
A
N
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
= (3.3)

r : Ortalama tabaka kalnl
n : Ta veya beton blok says
W : Ta arl (ton)

s
: Bloklarn zgl arl (t/m
3
)
N
A
: Verilen bir yzey alan (A) iin gerekli olan koruyucu birim says

k : Tabaka katsays

Deniz taraf
Liman taraf

O.S.S.
Dalga
Perdesi

Formllerde verilen

k ve kaplama tabakas iin ortalama porozite (P) yaplan deneysel almalar

ile belirlenmi ve bu deerler Tablo 3.1de sunulmutur.

Tablo 3.1 Deiik Koruyucu Birimler in Tabaka Katsays ve Poroziteler

Koruyucu Tabaka n Yerletirme

k P
Ocakta ( dz)
1
2 Rastgele 1.02 38
Ocakta ( przl)
2
2 Rastgele 1.00 37
Ocakta ( przl) 3 Rastgele 1.00 40
Ocakta (paralel yzl)
3
2 zel - 27
Ocakta
4
Snflandrlm Rastgele - 37
Kp 2 Rastgele 1.10 47
Tetrapod
1
2 Rastgele 1.04 50
1 Hudson ( 1974)
2 Carver ve Davidson (1983)
3 Tabaka kalnl, paralel yzl talarn uzun boyutunun 2 katdr. Gzeneklilik, dzeltilmi kplerin
dzgn bir izimde yerletirilerek tek tabaka zerinde yaplan testlere gre belirlenir.
4 En kk tabaka kalnl kp biiminde W
50
riprap boyutunun 2 katdr. Snflandrlm tabaka
kalnlnn 1.25 kp biiminde W
50
riprap boyutu

6.Yer Seiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Bir dalgakran, istenen maksatlar salayacak
ekilde, planda deiik ekillerde yerletirmek mmkndr. Ancak, ekonomi iin mmkn olduunca u
artlara dikkat edilmelidir: Dalgakran boyu ksa olmaldr; dalgakran boyunca su derinlii az olmaldr;
talar ksa mesafeden tanmal ve ta oca yeterli byklkte bloklar verebilmelidir; taban zemini ok
zayf olmamaldr.

3.3. Tadolgu Dalgakranlarn Blok Arlklarnn (W) Belirlenmesi

Ky yaplar zerine gelen dalgalarn yapt tesirler ok karmak olup yapya gelen kuvvetlerin
ve dalmlarnn tam olarak bulunabilmesi ok zordur. Koruyucu tabaka, belirli deiim aralnda
rastgele byklkte ve ekildeki ta bloklarn dzensiz olarak birlemesinden olumaktadr. Gnmzde
kullanlan teorik ve ampirik blok arlklarn veren formller bir takm n kabullerle karlm
olduundan, kullanlrken bunlarn dikkate alnmas gerekmektedir.
Tadolgu ky koruma yaplar ve dalgakranlar zerindeki almalar 19. yzyln banda baslam
olup, 1930 ylna kadar, kullanlabilecek bir metot ortaya kmamtr. Blok arlklarnn hesab tamamen
gzlem ve deneyimlere dayandrlyorken, daha sonralar eitli lkelerde yaplan deneysel ve teorik
almalar sonucunda 20'ye yakn forml ortaya konulmu olup gnmzde en ok kullanlanlardan biri
Hudson formldr. Bu forml eski ve ciddi snrlamalar ieren bir formldr. Dalgakranlarda eitli
kuvvetler rol oynar. Bu kuvvetler arlk, dalga kuvvetleri (hidrolik basn ve emme) ve atalet kuvvetleri,
toprak basnc sel toprak basnc, yap arkasndaki toprak dolgu), su seviyesindeki deiimlerden dolay

dsal basnlar ve deprem kuvvetleridir. Forml her bir koruyucu birimin dalga kuvvetleri karsnda
stabilitesini srdrebilmesi iin kuvvetler dengesi prensibine dayanr.

3.3.1. Blok Arlklarnn Belirlenmesi

Ta dolgu dalgakranlarn tasarmnda, koruyucu tabaka ta bykl, tasarm dalgas
karakteristikleri kullanlarak Hudson eitliinden bulunmutur:

( )
3
3
tan
( )
1

=

s
r D
H
W ton
S K
u
(3.4)

Burada,
W : Koruyucu tabaka ta arl (ton),
H : Proje dalgas ykseklii (m),
u : ev as,

s
: Blok zgl arl (ton/m
3
),
Sr : Sr=
s
/
w
olup burada
w
suyun zgl arl (ton/m
3
),
K
D
: Stabilite (hasar) katsaysdr.
Ta dolgu dalgakranlarn tasarmnda, verilen derin deniz dalga art iin, tasarm durumu gz
nne alnr (ekil 3.7).

ekil 3.7 Dalgakran Tasarm Aamalar


ekil 3.7de gsterilen tasarmn dalgas karakteristikleri;
H
o
: derin deniz tasarm dalga ykseklii
T : dalga periyodu
o
0
: derin deniz yaklam as
d
s
: yap derinlii
H
ds
: yap derinliindeki dalga ykseklii
H
b
: Krlma anndaki dalga ykseklii
d
b
: dalgann krlma derinlii
d' : d
b
den x
p
uzaklktaki derinliktir.

Hudson eitliinde kullanlan tasarm dalgas yksekliine, yap derinlii (d
s
)ndeki, krlan yada
krlmayan dalga durumuna gre karar verilir. K
D
katsays da krlan ve krlmayan durumlar iin seilir
(Tablo 3.2). Bu durumlara gre tasarm aamalar aadaki gibidir:

1. Verilen derin deniz tasarm dalgas iin (H
0
,T )
- H
b
hesaplanr,
- d
b
hesaplanr,
- x
p
hesaplanr,
( )
p p b b
x H 4 9.25m H = t =
- d
b
gznne alnarak d
s
yerletirilir.
2. Tasarm iin uygun olan durum ekil 3.7ye gre seilir ve hesap yaplr.
3. Uygun olan H ve K
D
parametresi Hudson eitliinde kullanlr.

Tasarm Durumlar:

Durum 1:
- d
s
> d
b
=> Yapya krlmadan ulaan dalgalar (NB)
-
ds 0 s r
H H K K = hesaplanr.
- K
DNB
kullanlr. (K
DNB
krlmayan durum iin K
D
katsaysdr.)
- Hudson Eitlii;
( )
3
s ds
r DNB
H tan
W(ton) =
(S -1)K


Durum 2:
- d s d
s
s d
b
=> Yap zerinde krlan dalgalar (BW)
- H
b
kullanlr.
- K
DB
Kullanlr.
- Hudson Eitlii;
( )
3
s b
r DB
H tan
W(ton) =
(S -1)K



Durum 3:
- d
s
<d
b
=> Yapya ulamadan krlan dalgalar
- d
s
ve
'
p
x kullanlarak
'
b
H hesaplanr. (ekil 3.8)
- ( )
p p b b
x H 4 9.25m H = t =
-
K
DB
kullanlr.

- Hudson Eitlii;
' 3
s b
r DB
(H ) tan
W(ton) =
(S -1)K


Tablo 3.2 K
D
deerleri
Dalgakran Gvdesi Dalgakran Mzvar
Eim
cot
K
D
(b)
K
D

Koruyucu tabaka n Yerletirme
Krlan
dalga
Krlmayan
dalga
Krlan
dalga
Krlmayan
dalga
Ocakta
Przsz yzey 2 rasgele 1.2 2.4 1.2 1.9 1.5-3
Przsz yzey >3 rasgele 1.6 3.2 1.4 2.3 (c)
Przl keli 1 rasgele
(d)
(d) 2.9 (d) 2.3 (c)
1.9 3.2 1.5
Przl keli 2 rasgele 2.0 4.0 1.6 2.8 2.0
1.3 2.3 3.0
Przl keli >3 zel
(e)
2.2 4.5 2.1 4.2 (c)
Przl keli 2 zel
(e)
5.8 7.0 5.3 6.4 (c)
Parallelepiped 2 rasgele 7.0-20.0 8.5-24.0 - - (c)
5.0 6.0 1.5
Tetrapod, Quadripod 2 rasgele 7.0 8.0 4.5 5.5 2.0
3.5 4.0 3.0
8.3 9.0 1.5
Tribar 2 rasgele 9.0 10.0 7.8 8.5 2.0
6.0 6.5 3.0
Dolos 2 rasgele 15.0 31.0
8.0 16.0 2.0
(b)

7.0 14.0 3.0
Modified Cube 2 rasgele 6.5 7.5 - 5.0 (c)
Hexapod 2 rasgele 8.0 9.5 5.0 7.0 (c)
Toskanes 2 rasgele 11.0 22.0 - - (c)
Tribar 1 niform 12.0 15.0 7.5 9.5 (c)
Ocakta
Graded Keli - rasgele 2.2 2.5 - - -





ekil 3.8 Tam Yap nnde Krlan Dalga Ykseklii




Ta kategorileri: ki sral kaplamada (0.75-1.25)W, tek sral kaplamada (1-1.25)W arasndadr. (3.4)
eitliindeki H proje dalgasnn seiminde dikkatli olunmaldr. Eitlikten de grlecei gibi, blok
arlklar, Hnn kp ile orantldr. Dolaysyla, Hnn gerektiinden byk seilmesi halinde ok
byk bloklara gerek duyulacaktr. Bu ise, maliyeti nemli lde artraca gibi, byk ta bloklarnn
temin edilmesi de olduka gtr. Tam yap zerinde krlan dalgalar en tahripkar dalgalar olduundan,
uygulamada proje dalgas olarak, tam yap zerinde krlan dalga seilmektedir.

3.4. Tadolgu Dalgakranlarda Hasar Nedenleri

Tadolgu dagakranlar ok eski zamanlardandan beri kullanlan ve gnmzde en yaygn tipte ky
koruma yaplardr. Bu yaplar, genelde dalgay geri yanstmazlar. Dalgalar bu tip yaplar zerinde
trmanarak enerjisini kaybeder. Bu nedenle, koruyucu tabakadaki malzeme eitli su etkilerine maruz
kalr. Tadolgu dalgakranlarda grlen hasarlar genelde aadaki nedenlerden olumaktadr (ekil 3.9):
1.
s 0
tg
2
H L
u
) olduunda krlan dalgalar nedeniyle tamamen yklma.
2. Dalgann hareketi nedeniyle bloklarn yerinden kmas,
3. zellikle dik evlerde, evin tamamen kaymas,
4. Baz durumlarda bloklarn kk hareketlere balamalar ve bunlarn zamanla artmas sonucu
stabilitenin bozulmas,
5. Dalga perdesinin altnn ayrlmas,
6. Dalga amas sonucu i evin bozulmas,
7. ekirdek malzemesinin ok kaba olmas nedeniyle suyun dalgakran iinde ykselerek
ykanmaya yol amas,
8. Topuk erozyonu,
9. Taban malzemesinin yetersizlii,
10. Malzemenin yeterince iyi olmamas,
11. Kt iilik.

Bunlarn altnda dalgakranlarda drt deiik stabilitenin olduu sylenebilir:

a) Tm yapnn stabilitesi ki bu daha ok en st tabakann stabilitesine baldr.
b) Bloklarn tekil stabilitesi olup yerletirilme biimine ve sistemine baldr.
c) Geoteknik stabilite
d) Bloklarn yapsal direncidir.

Bunlarn hepsi bir birine baldr ve birinin olmamas dierlerini de tehlikeye sokar.





















ekil 3.9 Tadolgu Dalgakranlarda Hasar Nedenleri

3.4.1. Tadolgu Dalgakranlarda Hasar Azaltma Yntemleri

Uygulamada en ok karlalan hasar nedeni, d kaplamann yetersiz kalmas sonucu evdeki
talarn yerlerinden oynamas veya kaymasdr (2, 3 ve 4). Bunu nlemek iin ya iri bloklar kullanlmal,
veya ev eimi kk tutulmaldr.
ri ta bloklar iin uygun ta ocaklar bulmak gtr. Ayrca, bu bloklarn tanp yerletirilmeleri
zordur. Yerinde dklen beton bloklarn ise maliyetleri ok yksektir. ev eiminin kk tutulmas
durumunda, dolgu hacmi ve dolaysyla yap maliyeti artmaktadr. Tetrapod, tripot, dolos vb. zel
ekillerde yaplm beton bloklarla yap elemanlarnn birbirine iyi kenetlenmesi nedeniyle tm yap
8
O.S.S O.S.S
9
3
4
5
5
7
2
1
6
ev eimi > Srtnme as
Kayma Taban
Alt tabaka

monolitik (tek) bir eleman gibi almakta ve yap stabilitesi artmaktadr. Ancak, bu elemanlarn hem
kalp ve beton masraflar oktur; hem de yapmlarnda kalifiye iilik gerekmektedir.
Stabilite sorunlarn azaltmak iin son yllarda gelitirilen ve dinamik stabilite ad verilen bir
teknikten yararlanlmaktadr. Dinamik stabilitenin temel ilkesi udur: Madem ki oluan frtnalar bir hasar
kesiti meydana getiriyor; o halde oluan hasar kesiti proje kesiti olarak uygulanrsa oluacak hasar
azalacaktr. Bu teknik, son yllarda olduka baaryla uygulanmaktadr. Dinamik stabilite tekniinin
uygulanmasyla, palyeli (bermli) kesitlerin daha iyi sonu verdii belirlenmitir. Palye, krlan dalgann
enerjisinin nemli bir ksmn absorbe eden (yutan) ve yaklak olarak yatay olan (eimi 1/5 ile 1/10
arasnda) bir ksmdr. Palyeli dalgakranlar, farkl eimden oluan bir S kesiti eklindedir (ekil 3.10).











ekil 3.10 Palyeli Bir Tadolgu Dalgakran Kesiti

























O.S.S.
d
s

Ocak Art
(0-400) Kg

Kret Kotu


4. LMANLAR

4.1. Genel Bilgiler

4.1.1. Tanmlar

Liman, esitli byklkteki gemi ve teknelerin snak, malzeme temini, yakt doldurmas, tamir
veya yolcu ve yk tamas iin uygun yerleim ve emniyetini salayarak frtnalardan korunmas
maksadyla yaplan ve evresi ksmen evrili olan su alandr. Liman ve barnak genelde e anlaml olarak
kullanlmakla beraber aralarnda az da olsa fark vardr.
Barnaklar, genellikle gemi veya teknelerin dalga ve akntlara kar korunmas iin yaplr. Buna
karlk, gemi ve teknelerin barnma ihtiyalarnn yansra, bakm ve onarm, ykleme ve boaltma,
depolama vb. hizmetlerinin grld yerler liman adn almaktadr. Bu tanmdan da anlalaca gibi,
limanlar barnaklardan daha geni kapsamldr.

4.1.2. Limanlarn Snflandrlmas

a. Kurulu ekilleri Bakmndan:

a
1
. Tabii Limanlar: Ek bir yap gerektirmeden, tabii olarak koruma salayan limanlardr.
a
2
. Suni Limanlar: Tabii olarak korunamayp, mendireklerle tekil edilen limanlardr.

b. Corafi Yap Bakmndan:

b
1
. Deniz Kys Limanlar: Deniz kylarnda kurulan limanlardr; liman denince genellikle akla
deniz kys limanlar gelmektedir.
b
2
. Mansap Limanlar: Nehirlerin denize dkldkleri yerlerde yaplan limanlardr.
b
3
. Nehir Limanlar: Geni yatakl ve dzgn rejimli akarsularda, nehir ulam maksadyla ina
edilen nehir limanlar, akarsularn elverisiz olmas nedeniyle lkemizde ok azdr.

c. Grdkleri Hizmet Bakmndan:

Barnma ve Snma Limanlar, Askeri Limanlar, Ticaret Limanlar, Petrol Limanlar, Sanayi
Limanlar, Balk Limanlar, Yat Limanlar, Gemi Yapm ve Onarm Limanlar, Serbest Blge Limanlar
ve ok Maksatl Limanlar.

4.1.3. Bir Limann Ana Elemanlar

Bir limanda bulunmas zorunlu olan ana elemanlar unlardr:


1. Ana ve Tali Mendirekler: Eer liman tabii olarak korunamyorsa, gemi ve tekneleri dalga ve
akntlara kar korumak iin ana ve tali mendirek ina etmek zorunludur.
2. Liman Giri Az: Gemilerin limana giri yapaca ksmdr.
3. Manevra Alan: Liman iindeki gemilerin rhtm ve iskelelere emniyetli biimde
yanaabilmeleri ve buralardan ayrlabilmeleri iin gerekli alandr.
4. Demirleme Alan:
5. Liman i Yaplar: Bunlar, ykleme ve boaltma iin yaplan rhtm ve iskele gibi yaplardr.






M







ekil 4.1 Bir Limann Ana Elemanlar

4.2. Liman Planlamasnn Temel lkeleri

4.2.1 Liman Planlamasnn Hedefi

Liman planlamasnn hedefi, en az maliyetli ve en fonksiyonel liman tesislerinin kurulmasdr. Bu
hedefe ynelik planlar yaplrken limann gelecekteki muhtemel yk ve yolcu trafii iyi tahmin ve ett
edilmelidir. Bir limann yapmndan veya gelitirilmesinden nce, uzun dnemi kapsayan bir master
plan hazrlanmaldr. Bazen, yeni tesisler yapmak yerine, mevcutlar revize etmek daha uygun bir zm
olabilir. lk yatrm maliyetini dk tutmak iin, talep doduka yeni yaplarn yaplmas daha ekonomik
olabilmektedir.

4.2.2. Planlama Aamalar

a. Limana Olan htiyacn Belirlenmesi: Askeri maksatlarla, i ve d ticaret gayesiyle limana olan
ihtiyacn ortaya konmas gerekir.
b. Fizibilite almalarnn Yaplmas: htiyalar gidermek iin yaplacak yatrmlarn rantabl
olup olmad belirlenir.


Tali Mendirek
Ana Mendirek
Giri Az
Rhtm
Manevra
Alan
Rhtm
Rhtm
Rhtm

4.2.3. Liman Yerinin Seimi

Bir blgede, ekonomik ve sosyal aratrmalar sonucu liman yaplmasna karar verildikten sonra,
aadaki parametreler incelenerek liman yerinin seimine karar verilir:
a. Blgedeki dalga ve aknt durumu ayrntl olarak incelenerek, en az dalga ve akntya maruz
olan yer seilmelidir.
b. Kat madde tanmn az olduu blgeler tercih edilmelidir.
c. Toporafik artlarn uygun olmas gerekir. Liman yerinde ky izgisinin gerisinde yeterli bir
kara alan, deniz tarafnda ise yeterli derinlikte su alan bulunmaldr.
d. Limann hem kara ve hem de deniz tarafndaki jeolojik yap ve zemin, zerine etkiyecek ykleri
tayabilmelidir.
e. Liman yeri, blgedeki ana ulam alarna yakn olmaldr.

4.3. Dalgakran Konumunun Seimi

Liman yeri belirlendikten sonra, bu yerde yaplacak ana ve tali mendirein (dalgakran) konumu
belirlenmelidir. Bu aamada dikkate alnacak en nemli konu, liman iinin dalga, aknt ve sedimentten
korunmas olmaldr. Liman yaplacak yrenin rzgar ve/veya dalga gzlemleri kullanlarak bir hakim
(etkin=dominant) dalga yn belirlenir ve ana mendirek bu yne dik olarak planlanr. Dier ynlerden
gelecek dalga, aknt ve sedimenti nlemek iin de genellikle bir tali mendirein yaplmas gereklidir.
Mendirek konumlarnn seiminde an nemli etkenlerden biri olan sediment hareketinin etkisi, daha sonra
incelenecektir.

4.4. Liman Giri Az

Bir liman giri aznn iyi bir ekilde planlanmas iin giri aznn yeri, yn, akl ve derinlii
uygun olmaldr.

4.4.1. Giri Aznn Yeri

Limanlarn giri azlar, frtnal havalarda gemilerin gvenle yaklap girebilecekleri bir biimde
olmaldr. Bu yer, girecek gemilerin byklne de baldr. Giri azlar, bu parametrelere bal
olarak, genellikle kydan (600-1000)m akta bulunur.

4.4.2. Giri Aznn Yn

Bir limann giri az, limana girecek gemilerin dalgalara arkasn verecek ekilde manevra
yapmasna imkan vermelidir. Genellikle giri aznn yn, hakim dalga ynne paralel olarak seilir
(ekil 4.2).










ekil 4.2 Liman Giri Aznn Yn

4.4.3. Giri Aznn Akl

Liman giri azlarnn genilini belirlemede en etkin faktr, limana girecek gemilerin
bykldr. Bu genilik, en az limana girecek en byk geminin uzunluu kadar olmaldr. Giri az
ok geni olan limanlarda, dalga, aknt ve sediment girii bakmndan byk sorunlar ortaya kar.
Genellikle, kk limanlarda (100-150)m, byk limanlarda (150-250)m
genilik yeterli olmaldr. Giri aznn evli dalgakranlarla oluturulmas durumunda giri az genilii
su yzeyinde deil, tabanda ana ve tali mendireklerin mzvarlar arasndaki mesafe olarak dikkate
alnmaldr.

4.4.4. Giri Aznn Derinlii

Giri azn derinlii, aadaki eitlikle bulunur:

1
2
+ + = t
H
d (4.1)

Burada
d : derinlik,
H : dalga ykseklii,
t : limana girecek en byk geminin su kesimidir.

Su kesimi deerleri (t), gemi byklne ve dolu arlna gre belirlenip tablolar halinde
verilir. rnein, boyu 65 m, eni 10 m, arl 1000 t olan kk bir geminin su ekimi 4 m, boyu 150 m,
eni 20 m ve arl 13000 t olan byk bir geminin su ekimi ise 9 mdir. Giri az derinlii, ticaret
limanlarnda (8-12) m, byk tanker limanlarnda ise (13-18) mdir.

4.5. Liman i Yaplar

Gemilerin yanap baland, ykleme ve boaltma yapt ve yolcu indirip bindirdii deniz
yaplarna genel bir ifadeyle dok veya yanama yeri ad verilir. Kyya az-ok paralel olan yanama
yerlerine rhtm, bir ucundan kyyla balantl olarak denize uzanan yanama yerlerine ise iskele
denir. Rhtmlarn sadece bir taraf yanama yeri olarak kullanlabilirken, iskelelerin her iki taraf da
kullanlabilmektedir.
Hakim dalga
yn

Rhtm ve iskelelerin uzunluk ve derinlikleri; ;yanaacak gemilerin bykl, arl, says ve
genel olarak deniz trafii ile yakndan ilikilidir. Rhtmlar, genellikle yekpare beton veya beton
bloklardan, iskeleler ise daha ok elik kazklar zerine ina edilirler.
Yanama yerlerinden baka, liman iinde gemilerin balanmalar iin zel dzenekler de
yaplabilir. Bunlarn, deniz tabanna aklan kazklarla yaplanlarna dolphin, yzer tipte olanlarna ise
amandra ad verilir.
Liman ii yaplar genellikle dik yzeyli ve betondan yapldndan, liman iine giren dalgalarn bu
yaplara arpp yansmalar sonucu nemli lde liman ii alkantlar meydana gelmektedir. rnein,
Hopa Limannda byk frtnalarda (130-150) cm alkantlar meydana gelmitir. Bu ise, liman ii
trafiini olumsuz ynde etkilemitir. Bunu nlemek iin, ya liamn iinde enerji yutucu tesisler yaplmal,
ya da giri az deitirilerek (genellikle ana mendirein boyu uzatlp yn deitirilerek) limana dalga
girii azaltlmaldr.
Yanama yaplarnn projelendirilmesinde asl etken, zemin durumudur. ok zayf zeminlerde
kazkl yaplar yaplmas uygun bir zm olabilir.

4.4. Dier Liman Trleri

a. Yat Limanlar: ve d turizme ynelik olarak yaplan yat limanlarnn yapmna, zellikle son
yllarda byk bir hz verilmitir. Yat limanlarnda, genel bir limandan farkl olarak, limann kara
ksmnda park yerleri ile sosyal hizmet binalar (market, kafeterya vb) bulunur. Bu limanlar, genellikle
ehir merkezlerinin dnda, kolaylkla ulalabilecek yerlerde yaplmaldr. Ayrca, liman yerinde deniz
sporlarnn da yaplabilmesi gerekir.

b. Balk Barnaklar: Ak deniz balklnn gelimedii lkelerde, kk balk teknelerinin
barnmas, ticari faaliyetlerini yrtmesi, bakm ve onarm iin yaplan balk barnaklarnda, iskele ve
rhtmdan baka, teknelerin bakm ve onarm iin ekek yerleri, a ama ve depolama yerleri ile souk
hava deposu gibi ek blmler bulunmaldr.
















5. KIYI YAPILARININ NEDEN OLDUU KIYI DEMLER

5.1. Giri

imdiye kadar, herhangi bir ky yapsnn mevcut olmad bir kydaki kat madde tanm
incelenmiti. Liman, barnak, mahmuz v.b. gibi eitli ky yaplar, kydaki kat madde tanm rejimini
nemli lde etkileyerek, oyulma veya dolmalara neden olurlar. Bu etkileimin nedenleri ve
mekanizmas iyi incelenirse, ky yaplarnn pek ok olumsuz etkisi yok edilebilecei gibi, mahmuzlar
yardmyla sahil geniletilmesi rneinde olduu gibi bu yaplardan yararlanlmas da mmkndr.
Herhangi bir yapnn bulunmad bir ky yresi, sediment tanm rejimi asndan, belirli bir sre
sonra dinamik bir dengeye ular. Hakim dalga ynne bal olarak, kynn bir yresinden dierine
mevsimlik bir tanm olabilir.
Bir ky yresinin bir yllk dnemdeki durumunu dikkate alnrsa, yreye gelen dalgalarn ynleri,
mevsimlere bal olarak deiebilir. rnein, hakim dalga yn, k mevsiminde kuzeybat, yaz
mevsiminde kuzeydou ise, k mevsimindeki tanm batdan douya (Q
d
, Q
sa
), yaz mevsimindeki
tanm ise doudan batya doru (Q
b
, Q
sol
) olacaktr. Bu iki tanm miktar arasndaki fark, o yrenin net
tanmn (Q
n
) verir (ekil 5.1).












ekil 5.1 Sediment Hareketinin Mevsimlik Deiimi

Yukarda anlatlan sre, yldan yla az da olsa bir deiiklik gstermesine karn, uzun bir sre
sonunda, ky belli bir dengeye ular ve bir d mdahale olmad srece bu denge konumu devam
eder.Kyda yaplan bir yap, bu dengeyi bozarak ky deiimlerine neden olur.
Kyda deiimlere (oyulma veya dolma) neden olan en nemli yaplar ve bunlarn olumlu ve
olumsuz etkileri aada zetlenmitir.

5.2. Liman ve Barnaklar

eitli maksatlarla yaplan liman (harbour) ve balk barnaklar (fishery harbour), yukarda
aklanan ky dengesini bozarak baz sorunlara yol amaktadr. rnek olarak, yukarda belirtilen
yredeki yllk net tanm ynnn batdan douya doru olduunu varsayalm. Kyda yaplacak bir
Q
sol
Ylma

Q
sa
Yaz Profili

Oyulma

K Profili

Ylma

Oyulma

+
=
Oyulma veya Ylma

Oyulma veya Ylma

Q
sa
Q
sol
Bir Yllk Dnem

Ky izgisi


yap sediment hareketine engel olacandan, yapnn bat ksmnda (updrift, memba) sediment ylmas,
malzeme akm kesilecei iin de dou ksmnda (downdrift, mansap) oyulma olur. Bat ksmnda ylan
malzeme, burada slamaya neden olur. Krlan dalgalar bu malzemeyi asl (sspansiyon, suspended)
hale getirir. Krlma sonucu oluan aknt ve dalgalar bu asl malzemeyi, ana mendirein u (mzvar, tip)
ksmna doru tar. Mzvarda krnma urayan dalgalarn ykseklikleri havza iinde giderek azalr. Bir
dalgann ykseklii azaldka; hz, dolaysyla sediment tama kapasitesi de azalacandan, havzadaki
dalgalar sedimenti tamak iin yetersiz kalr ve sediment tabana kelmeye balar.


a. Slama Balangc b. Slama Sonucu Havzann Dolmas

ekil 5.2 Bir Liman veya Balk Barnandaki Slama Sorunu

5.3. Mahmuzlar

Mahmuzlar (groin), esas itibaryla ky koruyucu yaplardr. Yapl maksatlar, dalgalarn
enerjilerini kltmek, kydaki oyulmay azaltmak veya nlemek, ky genilemesi salayarak sahil
kazanlmasna yardmc olmak ve kum tutucu (kum kapan) grevini yerine getirerek uygun bir kum alma
yaps olarak ilev grmek olarak zetlenebilir.
Mahmuzlar da, tpk liman ve barnaklarda olduu gibi, memba taraflarnda sediment ylmasna
neden olurken, mansap taraflarnda oyulmalara yol amaktadr. Ayrntl arazi ve laboratuvar alsmalar
sonucu, bir yre iin en uygun mahmuz tipi (dz, T veya L mahmuzlar), konumu ve bykl belirlenir.
ou defa, birden fazla mahmuzdan oluan bir mahmuz sisteminin (groin field) oluturulmas
gerekmektedir. Bir mahmuz sisteminin kyya etkisi ekil 5.3te ematik olarak gsterilmitir.

Net Tanm Yn






ekil 5.3 Adet Dz Mahmuzdan Oluan Mahmuz Sisteminin Kyya Etkisi



Net Tanm Yn
+

+
+
+
-
+
-

-


5.4. Ak Deniz Mendirekleri

Ak deniz mendirekleri, kydan akta ve ky izgisine paralel olarak yaplan ve asl gayeleri
kyy geniletmek ve korumak olan yaplardr. Bu yaplar, gelen dalga enerjisini krdndan, bunlarla
ky arasnda ilerleyen dalgalarn sediment tama kapasitesi azalr. Dalgalar, tadklar sedimenti yap ile
ky arasnda brakarak burada kum ylmasna (tombolo) neden olurlar. Ak deniz mendirekleri, bir
veya birden fazla yaplabilir. Optimum projelendirme iin arazi ve laboratuvar almalar gerekli
olmaktadr. Bir ak deniz mendireinin neden olduu ky deiimi ekil 5.4te ematik olarak
gsterilmitir.








ekil 5.4 Bir Ak Deniz Mendireinin Kyya Etkisi

5.5. Ky Duvarlar ve Tahkimatlar

Ky duvarlar (istinat duvarlar) ve ky tahkimatlar, kyya paralel koruyucu yaplardr. Ancak, bu
yaplar, yansma nedeniyle dalga enerjilerini snmleyemedikleri iin ky erozyonunu
nleyememektedir. Ayrca, halkn kyyla ilikisini kesmeleri nedeniyle, fonksiyonel olmaktan uzaktrlar.
Tm bu olumsuz etkileri nedeniyle, modern ky mhendisliinde kyya paralel yaplardan mmkn
olduunca kanlmaktadr. Bunun yerine, kyya dik yaplar (mahmuzlar) veya ak deniz mendirekleri
tercih edilmektedir. Ky tahkimatlar, ancak ok acil ve ksa sreli projeler iin tercih edilmektedir.

Ak Deniz Mendirei
Tombolo