Tefsir I Kebir Tevilat 1 Cild

TEFSR- KEBR TEVLT
eyhul Ekber Muhyiddin bn. Arabi

Tercme Vahdettin nce
1. CLT
KTSAN
Kitsan Yaynlar
Tasavvuf Serisi: 23 TEFSR- KEBR / TEVLT (1. Cilt)
Yazar: Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) eviren: Vahdettin nce Editr: kran Eser Gknar Sayfa Uygulama: A. Onur enyurt Kapak Dzeni: Sabahattin Kana
Bu eserin orjinali stanbul / Fatih - Atf Efendi Ktphanesi, Kadir Bey Blm, Mustafa el-Bab 0.100 de bulunan Muhyiddin Arabi (r.a.) Tefsir-i Kebirinin Tercmesidir.
KTSAN KTAP
Basn Yayn Datm San. ve Tic. Ltd. ti. Ticarethane Sokak No: 41/3-4 Sultanahmet STANBUL Tel. 0212 513 67 69 Faks: 0212 511 51 44 www.kitsan.com
Meryem olu sa: Allahm!.. Rabbimiz!.. Bizim zerimize semadan bir maide / sofra inzal et de bizim iin, hem evvelimiz ve hem ahirimiz iin bir bayram ve senden bir ayet olsun Rzklandr bizi; sen rzklandranlarn en hayrlssn, dedi. Maide Suresi 114
Yce Allah, varlk leminde yazl olan her eyi kalplere ilham yoluyla yazdrr. nk lem, yazlm ilahi bir kitaptr." Bir sevgilimiz var, tertemiz. Adn veremem.. O, telerin hayran kaldklar sevgilidir. simler geldiinde en bata "Allah" Zikirle O'nu tazim et ve "O Allah'dr" de. Allah, hakk syler ve O, doru yola eridirir. Muhyiddin bn. Arabi
evirmen: Vahdettin nce 1961 ylnda Van ilinin Erci ilesinene bal Dinlence (Pertek) kynde dodu. lkretimini kynde tamamlad. lkokula devam ederken bir yandan da kyn medresisinin mderrisi Molla Salih Koziden Sarf, Nahiv derslerini ald. Sonra Eri ilesinin ortaokulunu okudu. Ardndan Mu mam Hatip Lisesine devam etti. Bu arada slami ilimlerdeki tahsiline de devam etti. Molla Abdurrahman Soskuniden Hadis derslerini tahsil etti. 1981 ylnda girdii Atatrk niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri Arap Fars ve Edebiyatlar Blmnden 1985 tarihinde mezun oldu. Bugne kadar eitli dergilerde yaymlanm makaleleri ve krkn zerinde tercme eseri mevcuttur. slami ilimlerin hemen her alannda tercme eserler vermitir. Yaymlanm olan tercme eserlerinden bazlar unlardr: Fi Zilalil Kurn 10 Cild, El Mizan F Tefsiril Kurn 20 Cild, Et-Tefsirul Hadis 7 Cild, Hz. Muhammedin Hayat 2 Cild, Ehl-i Beyt Ahlak, Usul-u Kafi 3 Cild, Mutezile ve nsann zgrl Sorunu, slam Dncesinde Deiim.. Ayrca Yaynevimiz Kitsandan M.bn Arabi Hazretlerinin klliyatndan baz eserlerinin de tercmeleri yaymlanmtr. Bunlar srasyla unlardr: Ruhul Kuds, stn Ahlk (Mekarimul Ahlk / Rasulullah (s.a.v.)n vlm ahlak), Nurlar Menba (Mikatul- Envar), Hrka (Nesebul Hrka / Tasavvuf Hrkas ), Kurn Mhr / Hatmul Kurn (M. bn Arabinin Kendi Kaleminden Kapsaml Hayat) M. bn Arabinin 29 Risalesinin Tercmesi 3 Cild. Bu risaleler srasyla unlardr:
1- Kitabul Fena Fil Mahede / YOK olma Kitab, 2- Kitabul Celal vel Keml, 3- Kitabul Elif Ahadiye, 4- Kitabul Celalet Kelimetullah, 5- Kitabu Eyyamien / ve Durum Gnleri Kitab, 6- Kitabul Kurbe, 7- Kitabul Alam Bi arati Ehll lham, 8- Kitabul Mim vel Vav ven Nun, 9- Risaletul Kasemil lahi, 10- Kitabul Ya, 11- Kitabul Ezel, 12- Risaletul Envar, 13- Kitabul sra l Makamil Esra, 14- Risaletun Fi Suali smail B. Sevdekin, 15- Risaletun lal mam ErRazi, 16- Risaletun La Yaulu Aleyha, 17- Kitabu ahid, 18- Kitabut Teracim, 19- Kitabul Menzilil Kutbi ve Mekalihi ve Halihi, 20- Risaletul ntisar, 21- Kitabul Kutub, 22- Kitabul Mesail, 23- Kitabut Tecelliyat, 24- Kitabul sfar an Netaicil Esfar, 25- Kitabul Vesaya, 26- Kitabu Hilyetil Ebdal.. 27- Kitabu Nakil Fsus, 28- El Vasiye, 29- Kitabu stilahis Sufiyye.
NDEKLER 5
NDEKLER
Giri9 Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) hakknda bilgi..11 Kurana Balama Duas. 21 Bismillahirrahmanirrahm.........23 Fatiha Suresi..... 27 Bakara Suresi.33 Al-i mrn Suresi.. 173 Nis Suresi... 245 Mide Suresi 293 Enm Suresi.. . 337 Arf Suresi.. 397 Enfl Suresi......................................... 437 Tevbe Suresi 455 Yuns Suresi 483 Hd Suresi 511 Ysuf Suresi. 547 Rad Suresi... 583 brhim Suresi......................................... 599 Hicr Suresi 611 Nahl Suresi...621 sr Suresi........................................ 651 Kehf Suresi... 683 Meryem Suresi........................................ 721 T - H Suresi........................................ 745
2. CLT
Enbiy Suresi... 783 Hac Suresi 807 Mminn Suresi.. 827 Nr Suresi........................................ 841 Furkan Suresi.. 857 uar Suresi 875 Neml Suresi.. 895 Kasas Suresi 917 Ankebt Suresi 941 Rm Suresi.. 953 Lokman Suresi........................................ 963 Secde Suresi........................................... 969
6 TEFSR- KEBR / TEVLT Ahzb Suresi 975 Sebe Suresi........................................ 991 Ftr Suresi. 1001 Ysin Suresi.. 1009 Saffat Suresi...................................... 1021 Sd Suresi.. 1033 Zmer Suresi. 1055 Mmin Suresi.................................................. 1073 Fussilet Suresi1087 r Suresi.1103 Zuhruf Suresi..1117 Duhan Suresi..1133 Csiye Suresi. 1145 Ahkf Suresi...1155 Muhammed Suresi....1167 Fetih Suresi 1175 Hucurt Suresi...1183 Kaf Suresi....................................... 1191 Zriyt Suresi.... 1203 Tr Suresi...... 1211 Necm Suresi...1217 Kamer Suresi. 1225 Rahmn Suresi.. 1233 Vka Suresi.......................................... 1247 Hadid Suresi.. 1259 Mcdele Suresi....1271 Har Suresi........................................... . 1279 Mmtehine Suresi.... . 1287 Saff Suresi.. 1291 Cuma Suresi.... 1295 Mnfikn Suresi...1299 Tebun Suresi..1305 Talk Suresi....1311 Tahrim Suresi........................................ 1315 Mlk Suresi.........................................1321 Kalem Suresi.. 1329 Hkka Suresi.. 1335 Meric Suresi......................................... 1343 Nuh Suresi.. 1349 Cin Suresi.. . 1355 Mzzemmil Suresi......................................... 1365 Mddessir Suresi... 1369
NDEKLER 7 Kyamet Suresi...1377 nsn Suresi1383 Mrselt Suresi..........................................1393 Nebe Suresi 1399 Nazit Suresi.. 1405 Abese Suresi.. 1411 Tekvir Suresi...1415 nfitr Suresi... 1419 Mutaffifin Suresi..... 1421 nikk Suresi.....1427 Brc Suresi... 1431 Trk Suresi.... 1437 Al Suresi...1439 Giye Suresi.....1443 Fecr Suresi..1447 Beled Suresi1451 ems Suresi1455 Leyl Suresi......1457 Duh Suresi....1461 nirh Suresi..1463 Tin Suresi 1465 Alak Suresi..1467 Kadir Suresi.... 1471 Beyyine Suresi1473 Zilzl Suresi.... 1477 diyt Suresi.. 1479 Kria Suresi.... 1481 Teksr Suresi... 1483 Asr Suresi.. . 1487 Hmeze Suresi.. 1489 Fil Suresi..... 1491 Kurey Suresi.....1493 Mn Suresi... 1495 Kevser Suresi.....1497 Kfirun Suresi.... 1499 Nasr Suresi.... 1501 Tebbet Suresi.....1503 hls Suresi. 1505 Felak Suresi....1509 Ns Suresi.. 1511 Son Dua.. 1513
8 TEFSR- KEBR / TEVLT
GR 9
Giri
Ahadiyetiyle, velayet srryla, rablk vasfyla, Allah ismiyle Kn emriyle ilminde evren ire evrenleri halkedene kuvveti ve kudreti sonsuz olana sonsuz hamdolsun. Evvel olan, ahir olan, zahir olan, batn olan Odur. Herey Ondandr, Onadr. Allahuekber. Allah Rasulu, Habibi, Ahmed ismiyle biricik kld, Muhammed, ismiyle alemlere vd Mustafa ismiyle pak, tertemiz eyledii efendiler efendisi Efendimize yaratt manalar ire manalardaki zerreler adedince, binlerce ve binlerce salatu selam olsun. Onun pak tertemiz klnan soyuna, aline, ashabna ve o gzeller gzeli Tuba aacnn yapraklar olan Ehli beytine ve Onun kandilleri olan velilerine Onun imametinde Miracda Ona tabi olan btn Nebiylere, Resullere ve mmetine selam olsun. Canlar Ona feda olsun. Onun emri bastne sevgisi canlara ifadr.. Ya Rab, Ona layk olmay Ona yakin olmay Ona hizmet etmeyi Onun tarafndan sevilmeyi, sevdiin ve raz olduun Selama mazhar olan kul olabilmeyi Firdevs cennetine dahil olmay okurlarmza bizlere ve mmet-i Muhammede nasib eyle. Amin. slamiyet btn dinlerin hakikatlerinin zdr. Bu dini iftihar tac olarak banda tayabilmek iin insann son derece itina gstermesi gereklidir. Bunun da ba art Allah Rasulu (s.a.v.) Efendimize iman etmektir. Yani Ona inzal olan an yce Kurana iman etmesi, Ona uymas Kuran ile ahlaklanmas lazmdr. Zira Kuran iki lemdede kurtuluumuzun sebebi ve mutluluumuzun sermayesidir. Dolaysyla her slama inanan mslman ve Ona iman eden mmin iin Kuran okumak, anlamak ve yaamak ok nemlidir.
phesiz ki her ilmin ihtisas sahibi ehlini aramak o ilmi bilmek ve ilimden istifade etmek iin en nemli ilk admdr. Allahn tkenmez bir hazinesi olan Kurn- Kerimden gereince istifade temin etmek de, nde gelen din byklerinin ve ilim sahiblerinin zellikle Kuran yani Kn! Ol! ilahi emri ile kurulan kinat OKUmak kendisine nasip olmu yani Kuran hakikatinden OKUmu olan alimlerin eserlerini derinliine inceleyerek tahkik derecesine ulamaya ve bilhassa zel bilgiye dayanan bu husustaki almalara baldr. Ancak bunlardan en nemliside nasipkar olmak, yansra da Kurandan maddi ve manevi feyz almak arzusunda bulunmak ve gerekli gayreti gstermek lazmdr. te bu eser byle alimlerden birisi olan Muhyiddin bn. Arabi Hazretlerine aittir. Zlcelal-vel- ikram sahibi olan Rabbimizin ltfuyla Muhyiddin Arabinin (k.s.) Tefsir-i Kebir / Tevilt kitabnn gzel Trkemize yaplan evirisidir. Eserin orjinali: Atf Efendi Ktphanesi Mustafa el-Bab Blmnde, 0.100 Numaral Muhyiddin Arabi (r.a.) Tefsir-i Kebir adyla bulunmaktadr. Arapadr. Tek cilttir. Eser, daha sonralar birok kereler Beyrutta tpk basm olarak iki cilt olarak baslmtr. Biz tercmemizde yaynevimizin ktphanesinde bulunan bu tpk basm esas alarak tercmemizi yaptrdk. Cenab- Hakka sonsuz krler olsun. Okurlar bol olsun. Okurlarna faydal olsun. Bizlerinde bu gibi alimlerin eserlerine hizmetimiz daim olsun. Beeriyetimiz icab olarak gerek tercme aamasnda gerek dizgi esnasnda veya bask srasnda elimizde olmayan nedenlerle oluan hatalarmzn affn ncelikle Muhyiddin ibn. Arabi hazretlerinden ardndan da siz okurlarmzdan dileriz. Hatalarmz grrseniz ltfen bizlere bildiriniz. Her trl gr ve nerilerinize az. Cenab Hakk daim yardmcnz ve yoldanz olsun. Kitsan
MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 11
Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) Hakknda Bilgi

Cenab- eyhul Ekber Muhyiddin ibn. Arabi (ks.) Dostun dostu olma erefine nail olmu Kuran okumu, Kuran ahlakyla ahlaklanm zgn Kur'ani-Muhammedi hakikati aklama erefiyle ereflenen ender mutasavvflardandr. H. 560-638 / M. 1166-1240 yllar arasnda yaamtr. Arifler arasnda Nimet Gn olarak adlandrlan Ramazan aynn 17sinde Endlsn Mursiyada dnyaya terif etmitir. H. 638 ylnda da am- erifde (Suriyenin Bakenti) Hakka yrmtr. Trbesi amda Kasiyun dann eteklerinde Salihiyye semtinde bulunmaktadr. Kendisi Sahabe-i Kirmn cmertliiyle mehur Adiy b.Hatem- i Tanin kardei Abdullah b. Hatem et-Tainin nesline mensuptur. eyh-i Ekber, kendi ifadesine gre; ocuk yalarndan itibaren ok deerli alimlerden islami ilimlerde eitim grd ve Kur'an' ezberledi. Bulu anda ise ilhi fetihle anszn karlanca, "Biz o kitapta hibir eyi eksik brakmadk." (Enam, 38) ayetinin hakikatinin zevkine vard.. Mutluluun tamamn, velayetin tamamn ve ilmin tamamn, Kur'an'la amel etmekle gerekleeceini anlad.. Btn varln, hatta nefeslerini, zahir ve batn dncelerini Kur'an'dan istimdat etmeye, medet ummaya tahsis etti. eyh'e gre Kur'an, yalnzca telaffuz edilen kelimelerden veya zerinde dnlen anlamlardan ibaret deildir. Bilakis btn ayetleri, kelimeleri ve harfleri snrsz tecelli doularndan, srlarn ve ilimlerin mahedesinden ve byk mazharlardan ibarettir. eyhin btn hayat, Kur'an menzillerine ve ini meknlarna ykselmekten baka bir ey deildir. Yaamnda da rendii ilimlerle amil olmu yaklak beyze yakn kymetli eserde miras brakmtr. Ksacas alimlerden, salihlerden ve sultanlardan oluan adalarnn ve kendisinden sonra gelen bu sahann byklerinin tanklyla eyhin hayat, Kur'ani bir yaantnn eksiksiz bir rneini oluturmaktadr.
eyh, Kur'an fiil ve ruh olarak yaamak, kalp ve kalp olarak balanmak, Muhammedi snnetin somut bir rnei olmak iin Ona akla balanmt. Kendisinin yakn evresine giren-aile fertleri, eyhler, alimler, sohbetinde bulunduu veliler, kendisine elik eden renciler, muritler, markta ve maripte kendisine danan hakimler ve sultanlar gibi kiilerin byk ounluunu Kur'an'la tahakkuk etme ve Muhammedi sfatlarla ahlaklanma esasna gre eitmitir. Bu eitimin etkisiyle szn ettiimiz kiilerin iinde bir hal meydana gelmi ve Resulullah'n (s.a.v) kendileri hakknda: "Kur'an ehli, Allah'n ehli ve has adamlardr" dedii kimseler zmresine girmilerdir.
Not: Muhyiddin ibn. Arabi (k.s.) hazretlerinin kendi kaleminden yani eitli eserlerinde anlatm olduu hayatnn, ilmi grlerinin derlemesiyle hazrlanan biyografisi, Yaynevimiz tarafndan baslan Hatmul Kuran / Kuran Mhr adl eserde mevcuttur.
eyhul Ekberin Futuhat Mekkiyye adl eserinden Kuran-i iman ile ilgili szlerinden bazlar:
- "Allah'a ve Resulne, Resulnn getirdiklerine, mcmel ve mufassal olarak, bize ulasn, ulamasn kesin bir ekilde iman ettik. Bu akideyi taklidi olarak anne ve babamdan aldm. Caizlik, helallik ve vaciplik ile ilgili olarak akli dncenin hkm nedir, bilemezdim o zamanlar. Ben, buna dair imanma dayal olarak amel ettim. Ta ki nereden ve neden iman ettiimi bilinceye kadar. Allah gzlerimi, basiretimi ve hayalimi at. Bu yzden mesele benim iin dorudan mahede dzeyine ulat. Taklide dayal olarak tahayyl edilen ve vehmedilen hkm de mevcuttu. Derken tab olduumun, yani Hz. Muhammed'in (s.a.v) deerini bildim. Btn Nebileri mahede ettim. cmali olarak iman ettiklerimin tmne muttali oldum. Nitekim grp bizzat mahede etmemden elde ettiim ilim nceki imanmla atmad. Bu yzden ne sylyor ve ne yapyorsam Nebnin (s.a.v) szne dayanarak sylyorum, yapyorum, kendi ilmime, bizzat gzlemime ve mahedeme dayanarak deil. man ile gzlem arasnda bir denge kurdum. te tabi olma balamnda ok deerli bir tutumdur bu."
- "Sylediim her eyle ilgili olarak izlediim yol udur: Bakasn deil de bir lafz bizzat kullanyorsam, bunun nedeni delalet ettii anlamdr. Bu yzden benim maksadm itibariyle szlerimde fazlalk, gereksiz sz yoktur. Biri szlerimde fazlalk, gereksiz sz gryorsa, bu benim kastmdan deil, onun yanl algsndan kaynaklanmaktadr." - Yazdm hibir kitapta melliflerin ve telifin gayesini gtmedim. Bilakis, Hak tealadan yle ilhamlar gelirdi ki bazen beni yakacak kadar etkili olurlard. Ben de onlardan mmkn olduu kadarn kayt altna almakla megul olurdum. Bu yzden istemeyerek telifin maksadnn da dn ktm oluyor. Yazdklarmdan bazsn ryada veya keifte Hakkn emretmesi zerine kaleme aldm. ilahi ilka, rabbani ve ruhani ilham son erdi." - Yce Allah, varlk leminde yazl olan her eyi kalplere ilham yoluyla yazdrr. nk lem, yazlm ilahi bir kitaptr." - Allah'a yemin ederim ki, burada iime atlan ilahi imla, rabbani ilka veya ruhani fleme olmayan tek bir harf dahi yazm deilim. tamamen bundan ibarettir. Bununla beraber biz, eriat koyan Resuller olmadmz gibi teklif getiren Nebler de deiliz. - Her kiinin Kur'an'da bir suresi vardr Allah'n kitabnda bana ait olan sure ise tenzil (Zmer)dir. nk nzul olunan eyi yani ilahi kitab olan lemin surelerini, ayetlerini OKUmak bana nasib oldu. Ben de her ayete ilikin aklamalar makam eklinde tertip ettim: Birincisi, Celal makam, sonra Cemal makam, sonra tidal makam. Bu, kmil Muhammedi varis asndan berzah hkmndedir ki buras Kemal makamdr. Ayeti celal ve heybet makamnda ele alyor, hakknda konuuyorum, ta ki en latif iaretlerle ve en gzel ibarelerle bu makama ulancaya kadar... Sonra ayn ayeti bu sefer cemal makamnda ele alyor ve zerinde konuuyorum. Buras birinci makamn karsndadr. Nihayet zellikle bu makam iin nazil olmu gibi srdryorum aklamalar. Sonra ayn ayeti kemal makamnda, ilk iki vehe benzemeyen bir szle ele alyorum. Bu makamda harflerin, kelimelerin, harake ve sknlardan ibaret olan kk harflerin srlar hakknda konuuyorum. Eer bunlarda byle srlar varsa onlar ele alyorum, yoksa nispetleri, izafeleri ve iaret gibi unsurlar ele alyorum. Bu ilemi tamamlaynca, yanndaki ayeti ele alyorum. Bu ayetlerden birinde bulunup da asl olma zelliine sahip kelimeyi ahit olarak deerlendiririm, ancak bunun da rnekleri azdr."
-"Meclislerimde ve tasniflerimde konutuumuz her ey, Kur'an'n huzurundan ve hazinelerinden gelir. Bana Kur'an' anlamann ve Kur'an'dan yardm almann anahtarlar verilmitir. Btn bunlar, Kur'an'n dna kmadmz srece geerlidir. Kukusuz bu, balarn en ycesidir. Ancak zevkine varan, menzilini nefsinden bir hal olarak mahede eden ve Hakkn, srrnda kendisiyle konutuu kimse bunun deerini bilir. nk Hak, vastalar kaldrmak suretiyle, srrnda kuluyla konutuu zaman, onun seninle konumasna, senin szlerini anlaman da elik eder. Onun seninle konumas, senin onu anlamann ayn olur ve ondan geri kalmaz. Eer senin anlaman, onun seninle konumasndan geri kalrsa, bu, Allah'n kelam olmaz. Bunu kendi iinde hissetmeyen kimse, Allah'n kullaryla konumasna dair ilimden nasipsizdir." - Her okuyan Kur'an'n nzuln hissetmez. nk ruhu kendi tabiatyla meguldr. Kur'an, bu kimseye tabiat perdesinin gerisinde iner. Bu yzden ondan lezzet almak suretiyle etkilenmez. Nitekim Resulullah (s.a.v) Kur'an okuyan baz topluluklar hakknda yle buyurmutur: "Onlar, Kur'an okurlar, ama Kur'an grtlaklarndan aaya inmez." Bu Kur'an dillere inmektedir, kalplere deil. Yce Allah, Kur'an'dan zevk almakla ilgili olarak yle buyurmutur: "Onu Rhu'lemin (Cebrail) senin kalbine indirmitir." (uara, 193) te, Kur'an'n kendisine inmesinden dolay, deeri llemez, her trl zevkin stnde bir haz alan kimse budur. Kii bu tad, bu hazz alnca, yeni ve eskimez Kur'an'n zerine indii kimse olur. ki ini arasnda fark vardr. Kur'an, bir kiinin kalbine indii zaman, anlamyla iner. Kii okuduunu bilir, kendisinin dilinden olmasa da. Kur'an dnda bu lafzlarn anlamlarn, kendi dilinden olmad iin bilmese de, okuduunun anlamn bilir. Bir kimse Kur'an' tilavet ederken, Kur'an onun kalbine inerse, tilavet ettiinin anlamn bilir. Kur'an'n makam ve menzili, yukarda sylediimiz gibi olursa, istedii her varl orada bulur. Mrid, istedii her eyi Kur'an'da bulmadka mrid olamaz." - "Kur'an ile insan- kmil kardetirler. nsan- kmil ise, Kur'an'n btn cihetleri ve nispetleriyle indii kiiden bakas deildir. Kur'an'n varislerinden olup insan- kamil olmayan kimselere gelince, Kur'an, onun omuzlarnn arasna iner, gaipten gsne yerleir. Kukusuz bu, eksiksiz bir verasettir. Kur'an olmas hasebiyle Kur'an'la beraber olan kimse, cem birliini ifade eden bir gze sahip olur. Ama cem edilmi
olmas hasebiyle Kur'an'la beraber olan kimse iin, Kur'an Furkan'a dnr. Bylece a gizliyi, haddi ve balangc mahede eder. Biz, bu Furkan inii tattmz iin, u helaldir, u haramdr, u mubahtr dedik. Merepler eitlendi, mertebeler birbirinden ayrld ve ilahi isimlerle kevni eserler zahir oldu. Allah'n kelamn sadece bir anlamla snrlandrmak doru deildir. Bilakis yce Allah, Kur'an'ndan nice latif srlar kullarnn haline ve makamna uygun olarak velilerine aar. Allah ehline gre nemli olan, Kur'an'da yer alan kssalarn, rneklerin, hikmetlerin ve hkmlerin insan nefsine ynelik olarak anlalmasdr. nk d lemde (afakta) zuhur eden her eyin bir benzeri i lemde (nefiste) de vardr. rnein dem ve blis veya Musa ve Firavun kssasn bilmenin ne faydas var, btn bunlardan kaynaklanan bir ibret senin nefsinde mahede edilmezse? Bu ilim dalnda btn yazdklarmn gayesi, evrende zuhur eden eylerin bilinmesi deildir. Bilakis, asl gayem, gafillerin dikkatini insani ayn'da, demi ahsta mevcut olanlara ekmektir. nk bir ekilde senin kurtuluunla bir ilintisi yoksa zatnn dndaki eyleri bilmenin sana bir faydas olmaz" - "Allah ehline gre iaretler, uza gsterir veya gayrin hazr olduunu bildirirler Allah ehli asndan ekil ulemasndan daha zor, daha meakkatli bir mahlk yoktur. Allah ehli, O'nun hizmetine hastrlar, ilahi ba yoluyla O'nu bilirler. Allah, onlara srlarn bahetmi, Kitabnn anlamlarn ve hitabnn iaretlerini anlatmtr. Bu yzden ekil ulemas, Allah ehli asndan, Resullerin karsndaki firavunlar gibidirler. Varlk leminde i, zikrettiimiz gibi ezeli bilgi erevesinde gerekletiine gre, bizim ashabmz iaretleri kullanmay yelemilerdir. Tpk Meryem'in (a.s) iftiraclara, inkrclara kar iaretlere bavurmas gibi. Bu yzden Allah ehli mutasavvflarn, nnden ve arkasndan batln bulamasna imkn bulunmayan Allah'n kitabna ilikin deerlendirmeleri iaretler eklindedir. Aslnda bu iaretler hakikatten, Allah kelamnn anlamlarna ilikin faydal tefsirden ibarettir. Onlar btn bunlarn yan sra btn deerlendirmeleri, dil ehlinin bildii gibi, genelliini ikrar etmekle, nzul sebebiyle irtibatn vurgulamakla birlikte kendi nefislerine dndrrler. nk Kitap onlarn
(dil ehlinin) lisanyle inmitir. Bu yzden onlara gre yce Allah, kitabnda her iki boyutu da kuatmtr: "nsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde ayetlerimizi gstereceiz." (Fussilet, 53) Yani d leme (afaka ve i leme (enfse/kendi nefislerine) inen ayetleri gstereceiz. nk inen her ayetin iki yz vardr. Biri yzn kendi nefislerinde grrler, bir yzn de kendilerinin dnda grrler. Kendi nefislerinde grdklerini iaret olarak isimlendirirler." Bunlar Kur'an'n btn sureleridir Arzu ettiim iin isimlerini topladm Allah'n kitabndaki her surede benim iin bir pay vardr. Ama hayrn byk ksm Asr suresine aittir. Hi kukusuz ller tanzim edilmi tartlardr Glgeler stnde kat kat glgeler getirir onlar Bulutlardan ve bulutlarn dndan. Grlr... ni srasnda diplerinde durum. Her manay ihtiva eder, ama izhar edemez Hitabet, iir ve darb- meselden bakas onu. Bunun bir ksm vlendir ve yksektir Bir ksm yerilendir ve alaktr Biri, azmdan kanlardan dolay ekiirse benimle, Bilsin ki, btn insanlar bilmediklerine dmandr. Ryada Hak bana syledi. Bu benim szm de deildir. Bir vakit kullarm iinde sana seslenirim Bir vakit makammda sana mnacat ederim Her iki halde de sen yanmdasn Koruma himayesinde ve zimmet iinde.
Bir sevgilimiz var, tertemiz. Adn veremem O, telerin hayran kaldklar sevgilidir. simler geldiinde en bata "Allah" Zikirle O'nu tazim et ve "O Allah'dr" de. - "Avamn akidesi salamdr. Onlar, ledn ilmini mtalaa etmemi olmalarna ramen mslmandrlar. nk salam ftrat zere kalmlardr. Bu da Allah'n varln bilmek, O'nu tanmak, Kur'an'n zahirinde yer ald ekliyle O'nu tenzih etme ilmidir. Bu halleriyle onlar, tevile bavurmadklar srece doru yoldadrlar. Ama ilerinden biri tevile ynelirse artk avamlk hkmnden kar, nazar ve tevil ehlinden bir gruba dhil olur. Bu durumda ya isabet etmi olur ya da eriatn getirdiinin zahiriyle elitii oranda hata etmi olur. Kur'an'da akl sahibi iin zengin bir bilgi kayna vardr, bakasna ihtiyac olmaz. Mzmin hastalar iin ila ve ifa vardr. Kur'an, kurtulu yolunda yrmeye kararl olan, yksek derecelere kmaya rabet eden, phe kayna olan eylerden yz eviren kimseler iin ikna edicidir. - Resulullah (s.a.v), Allah'n zat hakknda dnmeyi nehyetmitir. nsanlar bu lden gafildirler. Bu yzden Allah'n zat hakknda dnmeyen, dnce yoluyla O'nun zatna dair hkmler vermeyen kimse yok gibidir. Bu hususta edepli bir tavr sergileyen kimse grmedim. Allah ehli olan kk bir aznlk mstesna mutlaka bu meseleye dalmlardr. Ama Allah ehli olanlar, Resuln (s.a.v) bu hususta getirdiini dinlemilerdir ve Allah'n kendisini vasfettii ekli olduu gibi benimsemilerdir ve bunun bilgisini O'na brakmlardr. Zat tevile yeltenmemilerdir. Ta ki yce Allah, baka bir bildirme yoluyla buna dair bilgiyi kalplerine indirip anlamalarn salayncaya kadar. Mesele Allah kaynakldr, aklamas da O'na aittir. Bu yzden O'nu O'nunla renmilerdir, kendi grleriyle deil." - Hak tealay, O'nun kendisini isimlendirdiinden baka ekilde isimlendirmek doru deildir. Sadece O'nun verdii isimleri esas almak gerekir, tenzih ve tebihi adeta cem eder biimde arttrmaya da, tevile de yeltenmemek gerekir. Yce Allah "O'nun benzeri hibir ey yoktur. O iitendir, grendir." (ura, 11) ayetinde buna iaret etmektedir. - "Yce Allah yle buyurmutur: "Eer yerde ve gkte Allah'tan baka ilahlar bulunsayd, yer ve gk, (bunlarn nizam) kesinlikle bozulup gitmiti." (Enbiya, 22) Bundan anlalyor ki, ortada salah vardr,
bu ise lemin bekas ve varldr. Bu da gsteriyor ki, eer alemi var eden Bir olmasayd, alemin varl gereklemezdi. Bu, Hakkn (ahadiyetinin) tekliinin evrendeki delilidir ve akli delil de buna uygun dmektedir. Eer bundan baka deliller bulunsayd ve bunlar ilhi teklii daha etkili biimde kantlar mahiyette olsalard, Allah onlara ynelir ve varla getirirdi. Biz de evren delilini bilemediimiz gibi bundan hareketle Hakka delil gsterme yolunu da bilemezdik. - "Yce Allah'n "Bil ki, Allah'tan baka ilh yoktur." (Muhammed, 19) ayetinde bize emrettii tevhidden maksat ulhiyet tevhididir. Yine yle buyurmutur: "O'nun benzeri hibir ey yoktur." (ura, 11) Akll kimse, nefsini kendisi iin gerekli olan eylerle uratrr, tesine gemez. nk insann mr sresi ksa ve nefesleri de sayldr. Geen zaman bir daha geri gelmez. Bil ki, Allah, Tek lhtr. O'ndan baka ilh yoktur. Bundan sonra da O'nun mahiyetine, kemiyetine ve keyfiyetine dalmaya kalkma. man yolundan ayrlma. Allah'n sana farz kld eylerle amel et. Sabah akam Rabbini, O'nun senin iin belirledii zikirlerle an. Allah'tan korkup sakn. Eer Hak teala, kendisini bilmeyi sana bahederse, bu, yararl nurdur ki, kalbin onunla hayat bulur, onun sayesinde fikirlerin rettii phe ve kararszlk karanlklarndan kurtulursun. Btn Resuller ve Nebiler, Resullerin takipileri muttaki keif ehli zatlar Allah ile ilgili ilimleri hususunda ihtilaf etmemilerdir. nk ayn kaynaktan gelen nurlardr. "Eer o, Allah'tan bakas tarafndan gelmi olsayd onda birok tutarszlk bulurlard." (Nisa, 82) Akll olan kimse, eriat karsnda boynu bkk durur, ona hizmet etmeye amade olur. eriatn Rabbiyle ilgili olarak O'ndan haber verdii her eyi kabul eder. Yce Allah'n kendisi ile ilgili olarak haber verdii zellikler arasnda eza grmek, fkelenmek, kulunun tevbe etmesiyle sevinmek, gen adamn kadnlara meftun olmamasna armak, glmek, glmsemek, kullarnn kfre sapmasndan rahatsz olmak, kretmelerinden ve imanlarndan dolay memnun olmak veya ara istiva etmek ve dnya semasna inmek gibi vasflar yer alr. Her mslmann bunlara iman etmesi gerekir. Bu noktada akl, nasl? ve niin?diye ortaya atlamaz. Akln bu balamda grevi ; teslim olmak, kabul etmek ve tasdik etmektir. Nasl, niini bir noktadan sonra brakmaktr. Bu meseleleri tevil etmeye kalkan akllarn fuzuli bir ile uratklarn idrak etmektir. Biz onlar kendi halleriyle babaa brakyoruz ve bu tevillerde onlara katlmyoruz.
nk bu, Allah'n murad mdr, dolaysyla bunlara dayanmamz m gerekir? Yoksa Allah'n murad bu deil midir ve reddetmemiz mi gerekir? Bilmiyoruz. Bu yzden biz teslim olma yolunu tuttuk. Bize bu hususta bir soru sorulduu zaman "Biz Allah indinden gelenlere Allah'n murat ettii ekliyle iman ediyoruz. Biz, Resullerden gelenlere Resullerin murat ettii ekliyle inanyoruz. Biz, bu hususlarn tmyle ilgili ilmi Allah'a brakyoruz ve Resullere brakyoruz." eklinde cevap veririz. Bu selefin yoludur. Allah, bizi onlara gerek halefler klsn. - Ey akidemi soran adam! Allah o kimsenin zannn gzel klsn.. Ki bilmektedir. Allah'n kendisinden baka ilah olmadna ahitlik ettiini. Allah, adaleti ayakta tutarak u hususu aklamtr ki, kendisinden baka ilah yoktur. Melekler ve ilim sahipleri de ahiddir. - "Keif ehli kimseler, btn mezheplere, dinlere, milletlere ve Allah hakknda ileri srlen grlere genel anlamda muttali olurlar ve bunlara ait hibir ey onlarn bilgilerinden gizli kalmaz." - "Allah' bilen kamil alim, Allah katnda kendisinin aleyhine herhangi bir hccetin olumasndan saknan kimsedir. Bu tehlikeli sonutan kurtulmak isteyen kimse, eriatn ierdii emir ve yasaklara riayet etmeli, tesine gememelidir. lm her zaman aklnda bulundurmal, zellikle Kur'an'n ierdii zikirler araclyla Allah' anmak haricinde her zaman suskunluu yelemelidir. Byle yapan kimse, bulunmadk hayr brakmad gibi, kanmadk er de brakmam olur ve nefsini tehlikelerden beri klar. Ortada eriata muhalif bir hakikat yoktur. nk eriat, hakikatlerden biridir. Dolaysyla hakikat eriattr." Muhyiddin bn. Arabi
KURANA BALAMA DUASI 21
TEFSR- KEBR
TEVLT TERCMES
Kurana Balama Duas

Euzubillahimineeytanirraciym Bismillahirrahmanirrahiym Neveytu kraeten kuran liridairrahman ve tenvirikuburi ehlil iman ve ruhi emsi seyyidil enbiyai ve kameril mrseliyn seyyidina muhammedin aleyhisalevatrrahman ve tardieytan ve iskatizzunubi ve kabulittevbeti ve refidderecati vennnecati minennirani ve bekilimni ve likirrahman birahmetike y erhamerrahmiyn velhamdullahi rabbilalemiyn. Allahumme bilhakk enzeltehu ve bilhakk nezele. Allahumme azzim rabeti fhi vecalhu nuren libasari ve ifen lisadr, Allahumme zeyyin bih lisan ve cemil bih vech ve kavi bih cesed verzukn tilveteh al taatike naelleyli ve etrafennehari vahurn meannebiyyi sallallahu ve selleme ve lihil ahyar. Allahumme salli ala seyyidina Muhammedin ve lihi ve sahbihi ve sellim. Biadedi ma fi cemili Kurni harfen harfen ve biadedi klli harfen elfen elfen. El Fatiha Amin.
Not: Mslimde rivayet olunduuna gre Rasullah (s.a.v.) efendimiz buyurmutur ki. Kuran okumaya balarken bu dua okunduu taktirde Allahu teala okunan bir harfe karlk ellibin hasene (sevap) verir.
BSMLLAHRRAHMANRRAHM 23
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Kelamnn nazmn sfatlarnn mazharlar, sfatlarnn belirtilerini zatnn nurunun doular klan, Asfiyasnn kalplerinin alglama yollarn; duymann gereklemesi iin arndran, Muttali oluun kesin olarak tahakkuk etmesi iin, evliyasnn idrak merkezlerinin hissetme kaynaklarn berraklatran, Sevgi n her tarafn aydnlatacak ekilde yanstmak suretiyle srlarn incelten, effaflatran, Ruhlarn, vechinin cemlini mahede edip, onda fena olma arzusuyla tututuran, sonra Kelamn onlara ilka edip, sabah akam onda skunet bulmalarn salayan, bununla onlar kendine yaklatrp, katnda kurtulua ermelerini temin eden, Kelamnn zahiriyle; nefislerini tezkiye eden, arl arl akan bir su gibi yapan, Kelamnn batnyla; kalblerine hakikat pnarndan kana kana iirip, dalgalar st ste binmi, engin bir deniz haline getiren Allaha hamdolsun. Dalglar, srlarnn incilerini karmak iin bu deryaya dalmak istediklerinde, su birden tap onlar iine alr, suyun girdaplarnda batarlar. Amma Anlay, kavray vadilerinde, dereler Onun feyzinden nasib olunan kapasiteye uygun kadaryla aktlar, akl cetvelleri, nehrinin szntsyla tat. Bylece vadiler, parlak cevherler ve incilerle sahillerde belirginletiler. Dereler, gz alc iekler ve meyveler bitirdiler kylarda Kalpler, ak srasnda kapasiteleri orannda ihtiyalarn karladlar. Akllar ve etekler, snrlarn tamadan doldular. Nefisler, meyveleri ve nurlar devirmeye koyuldu, onlar bulmann krn eda ederek ihtiyalarn giderdi.
Srlara gelince Ayet arlar kulaklarna alnnca, douverdiler. Oradan sfat belirtilerine muttali oldular, onlar grnce gzellikleri karsnda hayrete dndler. Tecellileri zamannda; ap kaldlar, dehete kapldlar . Daldlar, derken oradan ruh ykseldi. Onun ardndan bir Cemal dodu, Baki vechinin douu gibi. Bu mahede, onlar hakknda varln nefyi hkmn verdi, ikrar zorunlu kld. Kendisinden baka ilah olmayan, Tek ve kahredici gce sahip olan mnezzehtir. Celalinin ve Cemalinin sfatlarnn ssleriyle, kelamnda kullarna zatnn ve kemalinin gz alclnn suretinde tecelli eden mnezzehtir. Bu kelam ile konuturduu, Onu, kayna, menei kld, Ondan, Onun iin ve Ona dnn salad mbarek aac Rasuluna, ilminin ve aziz kitabnn mahzeni kld Ehli beytinin ve din iin salam bir korunak eyledii Ashabnn zerine sonsuz salat ve selam olsun. mdi Hayli uzun zamandan beri Kuran okumay ve ayetlerin anlamlar zerinde iman kuvvetleriyle dnmeyi alkanlk haline getirmitim. Ayrca virdleri de ara vermeden okumaktaydm.. Ancak gsm daralyor, kalbimi tarifsiz bir sknt basyordu. Btn bu okumalarma, tefekkrlerime ramen bir trl kalbim almyordu!.. Rabbim bu daralmay ve sknty benden uzaklatrmyordu Derken Kuranla nsiyet kurdum, Ona sndm, kasesinin tadna vardm, itim. Birden nefsimin ad olduunu, gsmn aldn, aklmn genilediini, kalbimin ferahlayp enginletiini, srrmn usuz bucaksz hale geldiini, vaktimin ve halimin gzelletiini ve ruhumun bu almlarla, fetihlerle sevin iinde olduunu fark ettim. Ruhum, akam ve sabah arabn (araben tahura) daima imenin keyfi iinde idi.. Artk her ayetin altndan nme yle anlamlar alyordu ki dilimin bu anlamlar vasf edecek mecali yok. Bunlar zaptedip, kaydedecek kudret bulunmaz ben de! Sonra, bunlar neredip yaymaya dayanacak kuvvet nerede?..! Derken, maksatlarn ve temennilerin tesindeki anlamlarla beni besleyen haberi getirenin duyurusunu hatrladm. Doru szl mmi Nebinin - susan ve konuan her varln en stn salavatlar zerine olsun szn dndm
BSMLLAHRRAHMANRRAHM 25
Kurandan inzal olan her ayetin bir zahiri bir de batni anlam vardr. Her harfinin bir snr ve her snrn bir balangc vardr. O zaman anladm ki zahiri anlam tefsir, batni anlam da tevildir. Snr ise; anlayn, szn manas ile ilgili olarak ulaabildii son noktadr. Balang ise; bu anlamlarla ilgili olarak ykselip muttali olunan, her eyi bilen, Melikin mahedesidir. Nitekim nc muhakkik mam Cafer b. Muhammed es-Sadktan (a.s) yle rivayet edilir: Kukusuz Allah, kelamnda kullarna tecelli eder. Fakat siz Onu gremezsiniz. Rivayet edilir ki, mam Sadk (a.s) bir gn namaz klarken baylr, ayldktan sonra kendisine bunun sebebi sorulunca der ki: Ayeti durmadan tekrarlyordum, sonunda onu bizzat konuandan dinledim. Bunun zerine ben, baz vakitlerde bana bahedilen batni hakikatlerin srlarn, doularn parldaylarnn nurlarn deerlendirmeye, yorumlamaya karar verdim. Zahirle ve snrlarla ilgili ksmlar deil. nk bunlar iin belli bir snr izilmitir. Nitekim bu konuyla ilgili olarak Kuran kiisel gr dorultusunda tefsir eden kii kfre girer. Tevile gelince; onu terk etmek, brakmak doru olmaz. nk tevil, dinleyenin sluk mertebelerinde zuhur eden hallerine ve vakitlerine ve derecelerinin farkllna gre deiir. Kii sluk makamlarnda ykseldike, nne yeni bir kap alr, youn, kesif bir anlama dair ince, latif alma muttali olur. denilmitir. Bunun zerine bu sayfalar karalamaya baladm Zihnimin el verdii kadar, uyum gerekletii oranda Tefsir alanna girmeden, ifadenin kapasitesini aan iaretlerin engin denizinin karanlklarna dalmadan. Kurann nazmn ve tertibini gzettim. Tekrarlanan veya ifade tarzlar benzeen ayetleri her defasnda yeniden ele almadm. Bana gre tevil kabul etmeyen veya tevile ihtiyac olmayan ayetleri yorumlamadm. Ele aldm ayetler balamnda yorumun, tevilin son noktasna vardm iddia etmiyorum. nk, anlam boyutlar, benim anladklarmla snrl deildir. Allahn ilmi de benim bildiklerimle kaytlandrlamaz. Bununla beraber anlattm eyler hususunda benim amdan tam bir anlamann gerekletiini syleyemem. Aksine, kimi zaman ayetlerin anlam boyutlaryla ilgili yazlanlardan algladm bir
ok eyin mahiyeti karsnda arp kaldm. Bunlar, zahirlerini kast ederek zahir hkmlerle tevil etmek mmkn deildir. Bu yzden ok azn tevil ettim. Ki; bunlar anlamann imkan olduu bilinsin ve zahirlerini aabilen biri kt zaman benzerleri iin bunlar delil olarak alglasn. nk, bu gibi ayetlerin tevilinde bir takm zorluklarla karlamak kanlmazdr. Zorlama yorumlar terk etmek bir erdem gstergesidir. Benden baka biri daha gzel boyutlarla karlaabilir ve gnll olarak takip edilebilir. nk, bu kullar arasnda kendisi iin kolaylk ngrlen kimselere kolay gelir. Allahn her kelimesinin altnda nice kelimeleri gizlidir. Denizler tkenir de bunlar tkenmez. Byle iken bunlar snrlandrmaya, saymaya imkan var mdr? Ama biz zevk ve vecd ehline rnekler sunuyoruz ki Kuran okuduklar zaman bunlara gre tavr alsnlar. O zaman Allahn gizli ilminden hazr olduklar hususlar nlerine alverir, gaybnn sakl hususlar, donanmlar elverdii oranda kendilerine tecelli eder. Allah, keif ve mahede yolunda cehd edenlerin, zevk kaynaklarna zlem duyanlarn yol gstericisidir. Hakikatin kayna Odur ve baar Onun elindedir. Vallahu yekulul hakka ve huve yehdissebile. Allah, hakk syler ve O, doru yola eridirir. Abdullah Muhammed Muhyiddin bn-i Arabi
FATHA SURES 27
FATHA SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla Fatiha Suresi, Mekkede inzal olmutur. 7 ayettir. Bir eyin ismi, o eyin bilinmesinin, tannmasnn aracdr. Allahn simleride (Esmaul Husna) zellikleri itibariyle delalet eden nevi suretlerdir. Allahn sfatlarna ve zatna delalet etmek zere kullanlrlar. Varlklaryla Allahn vechine, taayyun edileriyle de Allahn birliine delalet ederler. nk isimler (esmalar), Allahn tannmasna, bilinmesine araclk eden zahir iaretlerdir. Allah lafz, mutlak olarak ve olduu gibi ilhi zatn ismidir. Ki bu da zatn sfatlarla muttasf olmas veya muttasf olmamas itibariyle deildir. Rahman, herkese hikmetin gerektirdii ekilde varlk ve kemal baheden demektir. Varlklarn varolularnn banda sahip olduklar kabiliyetler de bu ismin kapsamna girer. Rahm ise, son itibariyle insan trne zg manevi kemali baheden anlamna gelir. Bu yzden Ey dnya ve ahiret Rahman! ve Ey ahiret Rahimi! denilmitir. Buna gre Besmelenin anlam yledir: lahi zatn ve btn sfatlarla birlikte azamet sahibi Hakkn mazhar, genel ve zel rahmeti kapsayan kmil insaniyet suretiyle balyorum, okuyorum. Besmele; sm-i Azamdr / en byk isimdir. Nitekim, Allah Rasulu (s.a.v) bu anlama yle iaret etmitir: - Bana btn szleri, anlamlar kapsayan verildi ve ben stn ahlak tamamlamak zere gnderildim. Kelimeler, varlklarn hakikti ve zdr. Mevcudat Allahn kelimeleridir. Hepsi Kn! / Ol! hkmnn eseridir. Nitekim, Hz. saya (a.s)da Kelimullah / Onun (Allahn) Kelimesi ismi verilmitir. Kurnda: Meryemolu sa yalnz Rasuldur ve kelimullahdr (Onun kelimesidir). Buyrulmutur.
stn ahlak ise, varlklarn fiillerinin kayna olan hallerinden ve zelliklerinden ibarettir ve bu da kapsayc insani olula snrldr. Burada ince bir husus zerinde durmak istiyoruz. yle ki: Nebiyler (a.s) hece harflerini varlk mertebelerine karlk olarak kullanmlardr. sa (a.s) ve Emirulmumnin Ali (keremallahu vechehu) zamannda, ayrca baz Sahabeler devrinde byle bir kullanma iaret eden metinler bulunmutur. Bu yzden Varlklar Bismillahn ba sndan zuhur etmitir denilmitir. nk Ba, Allahn zatna iaret etmek maksadyla konulan Elif harfinden sonraki harftir, dolaysyla ilk akla delalet eder. lk akl ise, Allahn yaratt ilk varlktr ve ona yle hitap etmitir: Bana senden daha sevimli, benim katmda senden daha saygn bir varlk yaratm deilim. Seninle verir, seninle alrm. Seninle dllendirir ve seninle cezalandrrm. Telaffuz edilirken Besmele yirmi sekiz harften ibarettir. Yazlrken yirmi dokuz harften oluur. Kelimelere blnd zaman, yirmi iki harfe blnr. On sekiz harf, on sekiz bin lem olarak ifade edilen varlklara iarettir. nk Elif, geri kalan tm say mertebelerini kapsayan tam saydr. Dolaysyla stnde baka say bulunmayan ana mertebedir. Ceberut lemi, Melekut lemi, Ar, Krs, Yedi gk, Drt unsur ve her biri kendi iinde czlere blnen mevalid gibi ana lemler onunla ifade edilir. On dokuz ile de bu lemlerle birlikte insanlk lemine iaret edilir. nk insan, hayvanlar lemine dahil olsa da erefi, her eyi kapsayc olmas, varl snrlandrmas itibariyle kendine has zellikleri bulunan baka bir lem ve bal bana bir trdr. Kendisi itibariyle bir burhandr, tpk melekler iinde Cebrailin zel bir konuma sahip olmas gibi. Nitekim, yce Allah Melekleri ve Cebrail (Bakara, 98) buyurarak onun bu farkl konumuna iaret etmitir. Besmele kelimelere blnd zaman ortaya kan rtl elifle birlikte harf says yirmi ikiye tamamlanr. Bunlar da zat, sfatlar ve fiiller itibariyle lahi Hak lemine iaret ederler. Ki bunlar, ayrma srasnda lem, hakiktte ise Tek lemdir. elifin yazda yer almas. Bu lemlerin byk insani mazhara zuhur edilerine ve ilahi lemin rtl oluuna iarettir.
FATHA SURES 29
Resulullaha (s.a.v) Besmelenin ba snn elifi nereye gitti? diye sorulmu o da eytan ald cevabn vermitir ve Besmelenin basnn elifine bedel olarak bann uzatlmasn emretmitir. Bu, ilahi uluhiyetin yaygn rahmet suretinde gizlendiine ve ancak ehlinin bilecei ekilde insani surette zuhur ettiine ynelik bir iarettir. Bu yzden kullanmda nekredir. Hadiste, yce Allahn Ademi kendi suretinde yaratt belirtilir. nk zat, sfatlarla, sfatlar fiillerle, fiiller olu ve eserlerle rtldr. Olularn kalkmasyla fiillerin tecellisine mazhar olan tevekkl eder. Fiil perdesinin kalkmasyla sfatlarn tecellisine mazhar olan raz olur, teslimiyet gsterir. Sfat perdelerinin almasyla zatn tecellisine mazhar olan da vahdette fena bulur. Artk ne yaparsa yapsn, ne okursa okusun mutlak muvahhit olur. Rahman Rahim olan Allahn adyla O halde fiiller tevhidi sfatlar tevhidinden ncedir. O da zat tevhidinden nce gelir. Rasulullah (s.a.v) secdede syledii u dua ile bu tevhid mertebesine iaret etmitir: - Azabndan affna snrm. Gazabndan rzana snrm. Senden sana snrm. Kur'an srlarn bilen Ariflere gre, her surenin bandaki Besmele, o surenin btn srlarn barndrr. Bir anlam da o Besmele banda bulunduu surenin yani evin (beytin) kaps hkmndedir. Zira anlamlar Besmele ile almaktadr. nk Fatihann ilk ayeti Besmeledir. Fatihann anlam: A yapan, aan manasna gelmektedir. Bu beyt herkese (ev) almaz. Bana ald ve iine girdim. inde olanlar rendim. Bu beyt, bu kitabn kapsad bu menzillerin tmnn iinde bulunan hazinelerin btn anahtarlarn barndrr. ok yce ilimler ihtiva etmektedir. Bunu bilen Arif, kinatn Ondan mevcut olduunu tahakkuk eder. Allah ile konuan Arif iin Besmele, Hak teala iin "Kn = Ol" sz mesabesindedir. "hls" suresi evinin kapsnn olmayna, iine girilmediine gelince, nk bu sure sadece tenzih zt isimlerini ihtiva eder. Bu isimlerle ahlaklanmann da imkn yoktur. Besmele stununu meshetmekse, Rahim ismiyle ahlaklanmadan ibarettir. 2- Hamd, lemlerin rabbi Allaha mahsustur. 3- O, Rahmandr ve Rahimdir.
4- Din gnnn sahibidir. Hamd.mahsustur. Fiil ve szle hamd; kemalatn zuhuru ve eyann gayelerinin hasl olmas demektir. nk hamd; giri mahiyetinde bir senadr ve eyann mevlasnn hakkettii parlak bir vgdr. nk btn varlklar zellikleri ve hasletleriyle, varolu gayelerine ynelik olularyla, kemalatn kuvveden fiile karlaryla Allah tesbih etmekte, Ona hamdetmektedirler. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onu vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. (sra, 44) Varlklarn Allah tesbih etmeleri; Onu ortaklardan, noksan sfatlardan ve acizlikten tenzih etmeleri ve kendi varlklarn srf Ona isnat etmeleri, Onun birliine ve kudretine delalet etmeleri eklindedir. lemlerin rabbi Allaha Varlklarn Allah hamd etmeleri ise; varolularna terettp eden kemalat gstermeleri, celal ve cemal sfatlarna mazhar olmalar eklindedir. Burada vg, Allahn zatna zg klnmtr, nk Onun zat her eyin balangcdr, her ey zerinde koruyucu ve tedbir edici konumundadr. Bu da lemlerin Rabbi olmann anlamdr. Yani Allahn bilinmesini salayan her lemin Rabbidir. Tpk mhrn mhr sahibini, kalbn da kalp sahibini tantmas, bilinmesini salamas gibi. lemin kelimesi cem-i salimdir. Zira ilim anlamn da iermektedir. Ya da ounluk itibariyle bu kalp esas alnmtr. Genel ve zel hayr, yani salk ve rzk gibi zahiri nimetleri, irfan ve ilim gibi batni nimetleri bahetmesine karlk; Din Gn btn eyaya malik olmas anlamnda ve gerek Mabuddan baka ceza verecek kimsenin bulunmamas hakiktinden dolay her eyin nihayeti, dolaysyla ceza vakti btn mlkn Onda son bulmas; kii zht araclyla fani nimetlerden soyutland, kendi fiillerinden syrlp ilahi fiillerin tecellisine mazhar olduu, mahv zaman kendi sfatlarnn yerine Onun sfatlarn koyduu, Onun zatyla beka bulduu ve fena bulmas nedeniyle gerek varlk bana muhatap olduu zaman, fani nimetlere karlk baki nimetleri sevap (ceza / mkafat) olarak vermesi itibariyle mutlak hamd, mahiyetiyle birlikte, ezeli ve ebedi olarak, bizzat hakketmesi nedeniyle Allaha hastr. Bata ve sonda, bu iki kavram arasnda, cem makamnda ve tafsil dillerinde btn hamd Ona zgdr. O, tafsili olarak da cem olarak da hamdedendir, hamdedilendir. Balang ve son olarak abiddir, mabuddur.
FATHA SURES 31
Kelamnda kullarna sfatlaryla tecelli ettii iin, kullar Onu azameti ve parlaklyla, kudretinin ve celalinin kemaliyle mahede ettiler. badeti srf Ona zg klmak, yardm yalnzca Ondan dilemek suretiyle sz ve fiil olarak Ona hitap ettiler. nk Ondan baka Mabud grmediler ve nk Onun dnda hi kimse bir yerden g ve kudret edinemez. Eer kendilerinin daima ilahi huzurda olduklarnn bilincinde olurlarsa, btn hareketleri ve durular Onunla Onun iin ibadet mahiyetine brnr. Her ynde her yzde Onun cemalini mahede ettikleri iin daima saltda (namazda) ve sevgi lisanyla dua halinde olurlar. 5- Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden yardm dileriz. 6- Bize doru yolu gster. 7-Kendilerine ltuf ve ikramda bulunduun kimselerin yolunu; gazaba uramlarn ve sapmlarn yolunu deil! Ancak sana kulluk ederiz ve yalnz senden yardm dileriz. Hidayet zere sebat ver bize. Bizi birlik yolunda istikamette kalc kl. Bu yol, rahmet kapsamndaki zel nimete, yani irfan ve sevgiye, zati ve hakkaniyet hidayetine mazhar olmu Neblerin, ehitlerin, sddklarn ve evliyann yoludur. Onlar, Allah ilk, son, zahir ve batn Huvel evvelu vel ahuru vez-zahiru vel-batn olarak mahede ettiler ve baki vechin fani glgenin varlna bir kerelik douu esnasnda uhud iinde kayboldular. Gazaba uramlarn yolunu deil. Varln zahirine taklp kalan, rahmani nimet, cismani ba ve maddi zevkle perdelendikleri iin ruhani hakiktleri, kalbi nimetleri ve akli zevkten yoksun braklan yahudiler gibi topluluklarn yolunu deil. Onlar, zahiri nimetlere, cennetlere, hurilere ve cennet kklerine davet ettikleri iin gazaba uradlar. Gazap kovulmay ve uzakl gerektirir. Kukusuz, zahiri nimetlere taklp kalmaktan ibaret zlmani perde, uzakln en son noktasdr. Sapmlarn dalalette bulunanlarn yolunu deil. Nurani perdelerden ibaret batni nimetlere taklp kalan, dolaysyla rahimi nimetlerle perdelenip rahmani hikmetlerden yoksun olan, Hakkn zahirliinden gafil bulunan, bu yzden doru yolu yitiren ve bunun neticesinde sevgilinin cemalini her eyde mahede etmekten mahrum olan Hristiyanlar gibi topluluklarn yolunu deil. nk onlar batna, kutsi lemlerin nurlarna ardlar.
Buna karlk muvahhid Muhammedlerin ars btne, zatn cemalinin muhabbeti ile sfatlarn gzelliini cem etmeye yneliktir. Nitekim, birok ayette yle buyrulmutur: Rabbinizin bana takva sahipleri iin hazrlanm cennete koun. (Al-i mran, 133) Allahdan korkun ve Rasuluna inann ki O, size rahmetinden iki kat versin ve size nda yryeceiniz bir nur ltfetsin. (Hadid, 28) Allaha ibadet edin ve Ona hibir eyi ortak komayn. (Nisa, 36) Bylece Muhammed muvahhidler, bu arya da icabet etmilerdir. Nitekim, onlar hakknda yle denilmitir: Onun rahmetini umarlar ve azabndan korkarlar. (sra, 57) Ey Rabbimiz! Nurumuzu bizim iin tamamla. (Tahrim, 8) Rabbimiz Allahdr, deyip sonra da dosdoru yaayanlar (Ahkaf 13) Yce Allahn haber verdiine gre btn bunlara karlk olarak sevaplarn almlardr: Onlarn rableri katndaki mkfatlar, adn cennetleridir. (Beyine,8) Onlarn mkfatlar ve nurlar vardr. (Hadid, 19) Nereye dnerseniz Allahn vechi oradadr. (Bakara, 115) Gzel davrananlara daha gzel karlk, bir de fazlas vardr. (Yunus, 26) "Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Biz onu ancak belli bir lyle indiririz." (Hicr, 21) Vallahu yekulul hakka ve huve yehdissebile. Allah, hakk syler ve O, doru yola eridirir.
BAKARA SURES 33
BAKARA SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lam. Mm. 2- O Kitab Bakara suresi, Medinede inzal olmutur. Sadece 281. ayeti Mekkede Veda haccnda inzal olmutur. 286 ayettir. Elif. Lam. Mm. Surenin bandaki bu harf ile btn olarak varla iaret ediliyor. nk Elif, daha nce deindiimiz gibi ilk varlk olan zata iarettir. Lam, Cebrail olarak adlandrlan faal akla iarettir. Faal akl, ara varlktr; varln bandan feyiz alr, varln sonuna feyiz verir. Mm ise, varln sonunu temsil eden Hz. Muhammede iaret eder. O Kitab Daire onunla tamamlanr ve ba ile birleir. Bu yzden Hz. Muhammed (s.a.v.), Hatemdir, mhrdr, sondur. Nitekim Hz. Muhammed (s.a.v) yle buyurmutur: Zaman dnd dolat, yce Allahn semalar ve arz yaratt ilk gne ulat. Selef alimlerinden birinin yle dedii rivayet edilir: Lam harfi, iki Eliften mrekkeptir. Yani Lam, ilim sfat ile birlikte zatn karl olarak vazedilmitir. lim sfat ve zat, daha nce iaret ettiimiz ilahi lemin ikisini temsil ederler. Dolaysyla Allahn isimlerinden biridir. nk her isim herhangi bir sfatla birlikte zattan ibarettir. Mm ise, btn sfatlarla ve fiillerle birlikte zata iarettir. Fiiller araclyla zat, ism-i azam olan Muhammedi surette kendini perdeler ve ancak bilenler bunu anlayabilirler. Zatn sureti olan mmde nasl gizlendiini grmyor musunuz? nk Mm harfinin yapsnda Miym ya harfi vardr; ya harfinde ise elif bulunur.
Hece harflerinin vazedilmesinin altndaki sr ise, her harfin iinde mutlaka elif harfinin bulunmasdr. Aadaki deerlendirmeyi yapanlarn bu yaklam bizim aklamamza yakn bir mahiyettedir. Diyorlar ki: Bunun anlam: her eyi bilen ve hikmet sahibi olan Allaha yemindir. nk Cebrail, ilim sfatnn mazhardr, dolaysyla Alim ismidir. Muhammed ise hikmetin mazhardr ve Allahn Hakim ismidir. Buradan hareketle Allahn isimlerinden her birinin altnda Onun sonsuz isimleri vardr. diyenlerin bu szlerini daha ak bir ekilde anlayabiliyoruz. lim, sebepler ve msebbepler lemi olan hikmet leminde fiile elik etmedii, dolaysyla hikmete dnmedii srece tamamlanmaz, kemale ermez. Bu yzden slam da srf La ilahe illallah (Allahdan baka ilah yoktur) demekle hasl olmaz; islamn hasl olmas iin La ilahe illallahn Muhammedurrasulullah (Muhammed Allahn rasuludur) ifadesiyle birlikte olmas arttr. Buna gre ayetin anlam yledir: Eliyf. Lam. Miym. O vaat edilen Kitab Yani Kitabul cifr (Cifir kitab) ve Kitabul camia (her eyi kapsayan) ve ahir zamanda Mehdinin yannda olaca vaat edilen o kitab, Ondan bakas hakiki anlamda okuyamaz. Cifir, Akl- kl denilen Kaza levhidir. El-Camia ise, Nefs-i kl denilen Kader levhidir. Dolaysyla Cifir ve Camia Kitabnn anlam, olan ve olacaklar ihtiva eden iki kitabdr. Bakara suresi ve Neml suresi demek gibi. Onda asla phe yoktur. O, muttakiler iin bir yol gstericidir. Hakiktte Onun Hak olduunda phe yoktur. Ya da ifadenin orijinalinin banda syleme/kavl fiilini takdir ettiimizde, Onun Hak ile beraber olduunda phe yoktur, anlamn elde ederiz. Hak da btn olarak tm varlktr. nk O, nebilerin, resullerin lisannda vaat edilen ve Kitaplarnda gelecei yazlan O Kitabn aklaycsdr. Nitekim sa (a.s) yle demitir: Biz size tenzili (indirilmi vahyi) getiriyoruz, tevili ise ahir zamanda Mehdi getirecektir. O Kitab ifadesi delalet ettii iin, yeminin cevab hazfedilmitir. Kurann bir ok yerinde yeminin cevabnn hazfedildiinin rnekleri vardr. Gnee andolsun (ems, 1) Skp karanlara andolsun. (Naziat, 1) ayetlerinde olduu gibi. Yani, Tevrat ve ncilde Muhammedle beraber olaca vaat edilen Kitab biz indiriyoruz. Bu ifade hazfedilmitir, nk O Kitab.. ifadesi buna delalet etmektedir. Yani nceki ilmin kapsamnda bilinen ve Tevrat ve ncilde vaat edilen O Kitab, iine phenin karmasna imkan olmayacak ekilde Hakkdr.
BAKARA SURES 35
Muttakiler iin bir yol gstericidir. Rezilliklerden, alaklklardan, iindeki hakk kabul etmeye engel olan perdelerden saknanlar iin bir yol gstericidir. Bil ki, insanlar akbet asndan yedi gruba ayrlrlar. nk insanlar ya said mutludurlar ya da aki bedbaht. Yce Allah yle buyurmutur: Onlardan kimi bedbahttr, kimi mutlu. (Hud, 105) Bedbahtlar sol ehlidir (ashab- imal), mutlular ise sa ehlidir (ashab- yemin). Ya da ne geen mukarrebler (yaknlatrlmlar)dr. Yce Allah yle buyuruyor: Ve sizler snf olduunuz zaman. (Vaka, 7) Sol ehli (ashab- imal) olanlar, ya kendileri hakknda azap sz hak olan zulmet ve klli hicap ehli ezelden beri kalpleri mhrlenmi kimselerdir, ki yce Allah onlar hakknda yle buyurmutur: Andolsun, biz cinler ve insanlardan birounu cehennem iin yaratmzdr. (Araf, 179) Bir kutsi hadiste de yle buyurmutur: Onlar cehennem iin yarattm ve buna aldrmam. Ya da mnafklardr. Aslnda mnafklar, ftrat ve yaratllar itibariyle nurlanmaya elverilidirler. Ancak, rezillikler edinmekten, gnahlar ilemekten, hayvani ve yrtc fiilleri gerekletirmekten, eytani hileler peinde komaktan kaynaklanan kir ve tortularla kalpleri perdelenmitir. Bunun neticesinde de fasklk karakteri ve zulmani melekeler nefislerinde kk salmtr. Ters yz olmulardr. Bu yzden en iddetli azap onlar iindir ve ilk gruba gre halleri ok daha kt olur. nk, yaratltan kaynaklanan kapasitelerinin kalnts ile pratikteki halleri birbiriyle elimektedir. Dier iki grup ise, dnya ehli ve sa ehlidir (ashab- yemin). man edip cennet iin salih amel ileyen, cenneti uman ve ona raz olan fazilet ve sevap ehline gelince, derecelerine gre yaptklarn karlarnda hazr bulurlar. Bunlarn her birinin, amellerine gre belirginleen dereceleri vardr. Bunlardan kimisi rahmet ehlidir; nefislerinin selameti ve kalplerinin safl zere kalrlar ve rablerinin bir ltfu olarak kapasitelerine gre cennetteki derecelere kavuurlar. Bu kavuma amellerinin miras olan kemallerine gre deildir. Yani amellerinin karl olarak deildir ilahi ltuftur.
Bir salih, bir de kt amel ileyen, durumlar kark olan afv ehline gelince, onlar da iki ksma ayrlrlar: Bunlarn bir ksm, daha batan itibaren afvedilirler; inanlar kuvvetli ve az ktlk ilemelerinden dolay ktlk karakteri nefislerine yerlemedii iin ya da iledikleri ktlklerden tevbe ettikleri iin. Yce Allah, bunlarn ktlklerini iyiliklere evirir. Bir ksm ise, bir mddet azap grrler. Bu azap da gnahlarn onlarn iinde kklemilii orannda belirlenir. Nihayet, iledikleri gnahlarn kir ve tortularndan arnp kurtuluncaya kadar azap devam eder. Bunlara adalet ve ceza ehli de denir. Bunlardan zulmedenlere, iledikleri ktlklerin cezas isabet edecektir, ancak sonunda, rahmet onlar kapsar. nc grup ise, ahiret ehlidir. nde olanlar (sabikun) da, ya sevendirler ya da sevilen. Sevenler, Allah yolunda hakkyla cihad ettikleri, Ona itenlikle, gnlden dndkleri iin, Allahn, kendi yoluna ilettii kimselerdir. Sevilenler ise, ezeli inayete, ilgiye mazhar olanlardr. Allah, onlar semi ve dosdoru yola (srat- mstakim) iletmitir. Her iki grup da Allah ehlidir. O halde Kuran, ilk grubu oluturan bedbahtlar iin yol gsterici deildir; nk istidatlar olmad iin Kurann yol gstericiliini kabul edecek durumda deildirler. kinci grup (mnafklar) iin de yol gsterici deildir; onlar da istidatlarn yok ettikleri, sildikleri, bozuk akideleriyle btnyle bastrdklar iin. te bu gruplar cehennemde ebedi kalacak kimselerdir. Ancak Allahn diledikleri baka. Dolaysyla, Kurann hidayeti, yol gstericilii son be grup iin geerlidir. Muttakilerin nitelii bunlarn tmn iine alr. Sevilen, Allah iin sluk etmesinin sonucu gerekleen cezb ve vusul halinden sonra Kitabn yol gstericiliine muhtatr. nk yce Allah (c.c.) Habibine yle diyor: Biz onu senin kalbine iyice yerletirmek iin byle yaptk. (Furkan, 32) Seven ise, Allaha ve Allah iin sluk ettiinden hem cezb ve vusuldan nce hem de sonra Kitabn yol gstericiliine muhtatr. Buna gre muttakiler unlardr: stidat sahibi olup orijinal ftratlar zere kalan, kalpleri berrak, nefisleri ar ve ftri nurlar baki olduu ve Allaha verdikleri sz bozmadklar iin irk ve phe kirinden ve tortusundan uzak kalan kimselerdir. Takvann bu tr imandan nce gelir. nallah ileride deineceimiz gibi, takvann imandan sonra gelen trleri de vardr.
BAKARA SURES 37
3- Onlar gayba inanrlar, salt ederler. Onlar gayba inanrlar, salt ederler. Yani kendileri asndan gayp olana taklidi ya da ilme dayal tahkiki iman eklinde inanrlar. nk iman, taklidi ve tahkiki olmak zere iki ksma ayrlr. Tahkiki iman da iki ksma ayrlr: Delile dayanan ve kefe dayanan. Her ikisi de ya ilmin ve gaybn snrna baldr ya da deildir. Birincisi, ilmel yakin denilen kesin kani olutur. kincisi ise, ya aynidir, yani aynel yakin denilen mahededir. Ya da Haktandr. Bu ise hakkal yakin denilen zati uhuttur. Son iki ksm, gayba imann kapsamna girmez. Gayba iman; tezkiye, yani kalbi, kalc mutluluklara nail olmaktan alkoyan bedensel harici mutluluklara meyletmekten arndrmak gibi kalbi ameller gerektirir. nk mutluluk ksmdr: Kalbi mutluluk, bedensel mutluluk ve bedeni hariten evreleyen mutluluk. Kalbi mutluluk; irfan, hikmet, ilmi, ameli ve ahlaki kemalattan ibarettir. Bedensel mutluluk; salk, g, cismani lezzetler ve tabii ehvetlerdir. Bedeni hariten evreleyen mutluluk ise, mal ve maddi sebeplerdir. Nitekim Emirlmminin (a.s) yle buyurmutur: Haberiniz olsun; maln okluu da bir nimettir. Maln okluundan daha iyi olan ise kalbi glendiren beden saldr. stenen, matlub mutlulua nail olmak iin zhd ve ibadetle ilk ikisinden saknmak gerekir. Salt etmek yani namaz klmak ise, bedenin rahatn terk etmek, vcuttaki organlar yormak demektir. Bu yzden namaz, ibadetlerin anasdr. O var oldu mu kii dier ibadetlerden geri kalmaz. nk salat / namaz, hayaszlktan ve ktlkten alkoyar. (Ankebut, 45) Namaz, beden ve nefis iin bir yktr. Her ikisine de ar bir meakkat gibi gelir. Mal infak etmek de, nefse ho gelen harici mutluluktan yz evirmektir ve buna zht denir. nfak, kimi zaman insan nefsine cann vermekten daha ar gelir. nk cimrilik nefsin ayrlmaz bir zelliidir. Bu yzden yce Allah, mal datmak hususunda zorunlu olan (zekat gibi) miktarla yetinmeyip yle buyurmutur: Kendilerine verdiimiz mallardan Allah yolunda harcarlar. 4- Yine onlar, sana indirilene ve senden nce indirilene iman ederler; ahiret gnne de kesinkes inanrlar. 5- te onlar, Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlardr.
Kendilerine verdiimiz mallardan infak ederler. Kalpleri cmertlik ve eli aklk yoluyla ihtiya fazlas mallar terk etmeyi alkanlk haline getirsin diye. htiya fazlas mallarn harcanmas da zorunluluu olmayan yemek yedirme, hibe etme ve sadaka verme eklinde olur. Bylece nefsin cimriliinden kurtulmu olurlar. htiya fazlas maln infak edilmesi, ifadenin orijinalinde btnden para (baziyet) anlamn ieren min harfi cerrinin kullanlmas suretiyle bir ksm olmakla kaytlandrlmtr. Bu da mal harcanrken savurganln veya zaruri ihtiyalar iin gerekli olan ksmn dncesizce datlmas durumuna dlmesini engellemek iindir. Bylece cmertliin lsz ve ar olan haram klnyor ki, bu Allahn ahlakyla ahlaklanma kapsamna giren bir uyardr. Yine onlar, sana indirilene ve senden nce indirilene iman ederler. Burada kastedilen iman, tahkiki imandr ki, kalbi amelleri gerektiren ksm iman da kapsar. Bu kalbin bezenmesidir. Yani ilahi kitaplarda indirilen hkm ve irfan, yeniden dirili hallerine ve ahiret hadiselerin taalluk eden bilgileri, kutsi ilim hakiktlerini zmsemesidir. Bu yzden ahiret gnne de kesinkes inanrlar. Ahiret ehli, tezkiye snrn amadklar iin henz onun bir sonucu ve miras konumunda olan bezenme makamna ulamayan kimselerdir. nk Allah Rasulu (s.a.v) yle buyurmutur: Kim bildiiyle amel ederse, Allah onu bilmedii ilimleri bilmeye varis klar. Allah ehli olanlar ise, kesin inanca sahiptirler ve bu zelliklerin tm onlarda toplanmtr. Bu yzden Rablerinden bir hidayet zeredirler. Rablerinin bu hidayeti onlar ya kendisine ya da yurduna, yani Darus selama (cennet), fazilete, sevap ve ltfa iletir. Onlar baka deil, sadece kurtulu ehlidirler; bir cezadan veya bir perdeden dolay. Bu yzden ite onlar.. eklinde bir ifade kullanlmtr. Yani arnma ve bezenme gibi sz edilen sfatlara sahip olanlar Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler ve kurtulua erenler de ancak onlardr. Kurtulua ermeleri, Rablerinden gelen bir hidayet zere olmalarndan kaynaklanyor. Buna gre ilk iman edenler ifadesi gramatik adan mpteda, ikinci iman edenler ifadesi ona matuf, ite onlar.. ifadesi de mptedann haberidir. Eer muttakiler ifadesinin sfat kabul edilse, bu takdirde onlardan maksat, hidayetten sonra takvada kemale eren kimseler olur. Dolaysyla, bir eyin nnde sonunda varaca bir halle nceden isimlendirilmesi anlamnda mecaz saylr.
BAKARA SURES 39
6- Gerek u ki, kfir olanlar korkutsan da korkutmasan da onlar iin birdir; iman etmezler. 7- Allah onlarn kalplerini ve kulaklarn mhrlemitir. Onlarn gzlerine de bir eit perde gerilmitir ve onlar iin byk bir azap vardr. 8- nsanlardan bazlar da vardr ki, inanmadklar halde Allaha ve ahiret gnne inandk derler. 9- Onlar gya Allah ve mminleri aldatrlar. Halbuki onlar ancak kendilerini aldatrlar ve bunun farknda deillerdir. Gerek u ki, kfirlerbyk bir azap Burada kastedilen kfirler, ilahi kahra muhatap olmu bedbahtlarn ilk zmresidir ki uyar, bunlar zerinde bir etki meydana getirmez. Onlarn cehennem ateinden kurtulmalarnn bir yolu da yoktur. Rabbinin onlarla ilgili iman etmezler eklindeki hkm gereklemitir. Ayn ekilde rabbinin kfir olanlarla ilgili onlar cehennem ehlidir eklindeki hkm de gereklemitir. Yollar kapanmtr. Kaplar zerlerine kilitlenmitir. nk kalp, ilham mahalli olan bir ilahi iardr, ama Allah kalbi mhrleyerek bu ilhamdan onlar perdelemitir. itme ve duyma organlar ise insani iarlardr. Yani anlama ve deerlendirme arac olan iki olgudur. Onlarn alglad anlamn kalbe ulamasna engel olunduu iin, bu ikisi de grevlerini, ilevlerini yerine getirmekten yoksun braklmlardr. Bylece onlarn i lemde, batnda zevk mahiyetli, keif meneli ilme ulamalarna imkn yoktur. Bunun yannda renmeyle elde edilen kesbi zahir ilme ulamalarnn yolu da kapaldr. Karanlklar zindanlarnda hapsedilmilerdir. Uradklar azap ne byktr. nsanlardan bazlar vardrinandk, derler. Burada kastedilenler de bedbahtlar grubunun ikinci zmresidir. Allaha inandk. diyerek iman iddiasnda bulunmalarna ramen iman olgusu onlardan olumsuzlanmtr. nk imann mahalli kalptir, dil deildir. Nitekim bir ayette yle buyurulmutur: Bedeviler inandk dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama boyun edik (slam olduk) deyin. Henz iman kalplerinize yerlemedi. (Hucurat, 14) Allaha ve ahiret gnne inandk eklindeki szleri, tevhid ve ahiretle ilgili bir iddiadan ibarettir. Tevhid ve ahiret inanc ise dinin asl ve esasdr. Yani demek istiyorlar ki, biz, Hakka kar perdelenmi mriklerden ve dine ve ahirete inanmayan ehli kitaptan deiliz. nk ehli kitabn ahiret ile ilgili inanlar geree, hakka uygun deildir.
Bil ki, kfr, rtnme ve perde demektir. Bu da ya mriklerde olduu gibi Hakka kar rtnme, ya da ehli kitapta olduu gibi dine kar rtnme eklinde olur. Haktan perdelenen, dinden de perdelenmi demektir. nk dine varmann zorunlu yolu Haktr. Fakat, dine kar perdelenmi kimse, Hakka kar perdelenmemi olabilir. zerinde durduumuz ayette iaret edilen zmre ise, her iki perdenin de kendileri asndan kalktn iddia etmektedirler. Ama iman gereini kendi zlerinden olumsuzlamak suretiyle yalan sylyorlar. Yani, onlar byle kaldklar srece iman etmi olmazlar. El-Muhadaa kelimesi, iki ynden hileye ba vurmak demektir. Bu da iyi grnp i lemde kt olmak eklindedir. Allah aldatmaktan maksat, Rasul aldatmaktr. nk yce Allah Rasule itaat eden, Allaha itaat etmitir. (Nisa, 80) buyurmutur. Bir dier ayette de yle buyurulmutur: Attn zaman sen atmadn, fakat Allah onu att. (Enfal, 17) nk Rasul, Allahn habibidir. Bir kutsi hadiste yle deniyor: Kul daima nafile ibadetleri yerine getirerek bana yaklamaya alr. Derken, onu severim. Onu sevdiim zaman, iiten kula, gren gz, konuan dili, tutan eli ve yryen aya olurum. O halde, ayette sz edilen zmrenin Allah ve mminleri aldatmalar; iman ve sevgi izhar edip ilerinde kfr ve dmanlk duygusunu saklamalar eklindedir. Allah ve mminlerin onlar aldatmalar ise, onlarla bar iinde olmalar, kann dokunulmazl, mallarn korunmas gibi slam hkmleri onlar hakknda icra etmeleri, buna karlk, Allahn onlar hakknda elem verici bir azap hazrlamas, vahim bir akbeti bekletmesi, kt bir sonuca duar klmas ve dnyada kendileri hakknda, durumlarn aka gzler nne seren haberler vermek ve vahiy indirmek suretiyle onlar rezil etmesi eklinde olur. Ama iki aldatma arasnda byk fark vardr. Onlarn aldatmalarnn bir tek sonucu var, o da kendi nefislerini helak etmeleri, hasretle yakmalar, zulmeti, kfr, nifak her gn biraz daha arttrarak, helak, rahmetten uzaklk ve bedbahtlk sebeplerini gn be gn katmerletirerek vebal ve gnah yknn altna sokmalardr. Allah aldatmalar onlar zerinde korkun bir etki brakr. Dehet verici bir helake maruz brakr. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Tuzak kurdular; Allah da onlarn tuzaklarn bozdu (onlara tuzak kurdu). Allah, tuzak kuranlarn hayrlsdr. (Al-i mran, 54) Onlar derin bir cehaletin girdabnda olduklar iin bu apak gerei hesaba katmyorlar.
BAKARA SURES 41
10- Onlarn kalplerinde bir hastalk vardr. Allah da onlarn hastaln oaltmtr. Sylemekte olduklar yalanlar sebebiyle de onlar iin elim bir azap vardr. 11- Onlara: Yeryznde fesat karmayn, denildii zaman, Biz ancak slah edicileriz derler. Onlarn kalplerinde bir hastalk vardr. Kalplerinde phe ve nifak vardr. Ayetin ak iinde hastalk kelimesinin orijinalinin nekre/belirsiz olarak yer almas ve cmlenin zarf cmlesi olarak sunulmas, hastaln kalplerine arz olduktan sonra yerleip kkletiine ynelik bir iarettir. Nitekim, benzeri bir durumun yeminde de sz konusu olduuna daha nce iaret etmitik. Aksi takdirde kalpleri hastadr veya ldr eklinde bir ifade kullanlrd. Allah da onlarn hastaln oaltmtr. Kalplerine kin, kskanlk ve gizli dmanlk gibi baka bir hastalk eklemitir. Bunu da dinin mesajn en yksee kartarak, Resulne ve mminlere yardm edip zafer bahederek salamtr. Btn alak huylar, davranlar kalpler iin hastalktr. Bunlar kalplerin zayflamasna, zel faaliyetlerinde musibete duar olmalarna, sonunda da helak olmalarna sebep olur. Mnafklarn elem verici azaplar ile kfirlerin byk azab arasnda fark vardr. nk ezelde rahmet derghndan kovulanlarn azab byk olur ve bunlar azabn acsnn iddetini hissetmezler. Bunun nedeni de kalplerinin kavraynn safiyetinin olmaydr. Tpk cansz veya fel olmu ve bir hastalktan dolay yumru haline gelmi bir organ gibi. Byle bir organ kessen veya dalasan hissetmedii gibi, baka aclar da duymaz. Mnafklara gelince, onlar aslnda istidat sahibidirler ve kavraylar da hayatiyetini korumaktadr, bu yzden azabn acsn hissederler. zellikle yalan ve sonular gibi kendilerine arz olduktan sonra mzminleen hastalklarndan dolay azaplar daha da elem verici olur. Bunlar, yeryznde fesat karmaktan nehyedildikleri zaman, yani sfli cihetten bozgun yapmaktan menedildiklerinde, nefisleri gnah kirleriyle kaplamak, fitne ve savalar karmak, insanlar arasnda kin ve dmanlk duygularn kkrtmak gibi nefisleri ve onlara taalluk eden maslahatlar ifsat etmemeleri ynnde bir arya muhatap olduklarnda, bunu inkr ederler, stelik nefislerinin slah ediciliini kantlamak iin bin bir yola ba vururlar. nk onlar slah edicilii, iyi
bir geim temin etmek, trl geim yollarn bulup kolaylatrmak, dnya ilerini zellikle kendi nefislerinin lehine dzenlemek eklinde alglarlar. Bunun sebebi, dnyaya sevgiyle balanmalar, bedeni lezzetlere gmlmeleri, czi, basit menfaatleri aamamalar, onlarn perdesinin arkasnda akl kalmalar, maddi hislerin lezzetine kaplp klli genel maslahatlar, akli lezzetleri grememeleri, alglayamamaldr. Onlar bu ekilde maksatlarna kolaylkla eritiklerini, amalarn suhuletle gerekletirdiklerini dnrler, ama duyularla alglanan ifsat ediciliklerinin farknda olmazlar. Mslman fakirlerin, gariblerin, baldr plak zavalllarn inand gibi gerek imana davet edildikleri zaman, bu gibi insanlar, gerek zhtlerinden dolay dnya krntlarn terk ettikleri, dnya metandan, lezzetlerinden ve gzelliklerinden yz evirdikleri iin beyinsizlikle, ahmaklkla sularlar. nk kalplerinde hastalk olan bu insanlarn en byk hedefleri, heva ve heves bann tutsa, vehmin hakimiyeti altnda ve kendilerini alakla doru srkleyen akllarnn en uzak gayesi, en yce maksad ite bu lezzetlerdir. Sadece dnya hayatnn zahirini bilirler ve onlarn ahiretten haberleri yoktur. En byk beyinsizliin, adi fanilii erefli bekaya tercih etmek olduunu bilmezler. Bilin ve bilgiden yoksun olduklar iin bu iki olgu arasndaki fark alglayamazlar. nk kendilerini aldatmalarnn ve yeryznde fesat karmalarnn etkisi somut bir gereklik kadar aktr. Buna karlk beyinsizlikle hikmetlilik arasndaki fark bilmeyi gerektiren ahiret nimetlerini dnya nimetlerine tercih etmekse salt akli istidlalle bilinecek bir olgudur. 12- unu bilin ki, onlar bozguncularn ta kendileridir, lakin anlamazlar. 13- Onlara insanlarn iman ettii gibi siz de iman edin, denildii vakit biz hi, sefihlerin iman ettikleri gibi iman eder miyiz! derler. Biliniz ki, sefihler ancak kendileridir, fakat bunu bilmezler. 14- Mminlerle karlatklar vakit iman ettik derler. eytanlar ile ba baa kaldklarnda ise: Biz sizinle beraberiz, biz onlarla sadece alay ediyoruz, derler.
BAKARA SURES 43
Mminlerle karlatklar vakit. Bu ifade ile onlarn, iki ayr istidada sahip olmalarn gerektiren mnafklklar hikye ediliyor. lerinde nifaktan dolay oluan iki istidattan biri, ftri ve nuranidir, ama zayf ve maluptur, snmeye yz tutmutur ve bununla kendilerini mminlere nispet ederler. Dieri ise allarak elde edilen karanlk istidattr ve bu, gldr, galiptir, baskn gelendir. Bu zellikleriyle kfirlerle kaynarlar. Eer onlarn iinde az da olsa nur olmasayd, mminlerle i ie olamazlard, onlarla arkadalk etmeye katlanamazlard, baka kfirler gibi bsbtn ayrlrlard. nk nur ve karanlk her adan birbiriyle eliirler ve birbirini iterler. eytan kelimesi, uzaklk anlamna gelen e-etun kelimesinin feyal kalbna uyarlanm eklidir. Onlarn eytanlarndan maksat, (Haktan) uzaklkta derinlemi, kovulmulardr, nifakta ileri gidenlerin liderleridir. Mminlerle alay etmeleri, ilerindeki nur cihetinin zayflnn, buna karlk karanlk cihetin gllnn delilidir. nk bir eyi kmseyen, alay eden kimse, onu kendi iinde hafif, arl az ve deeri dk grr. Beraberlerindeki nur hafif olduu iin nuranileri kmserler, hafifserler. Ancak nur ile nurun deeri bilinebilir. lerinde karanlk ar bast iindir ki kfirlere meyleder, onlarla kaynarlar. 15- Muhakkak, Allah onlarla istihza eder de azgnlklarnda onlara frsat verir, bu yzden onlar bir mddet babo dolarlar. 16- te onlar, hidayete karlk dalaleti satn alanlardr. Ancak onlarn bu ticareti kazanl olmam ve kendileri de doru yola gelmemilerdir. Muhakkak, Allah onlarla istihza eder. Allah onlar hafif grr, nk kendilerini ilahi huzura nispet etmenin gerekesi olarak ileri srdkleri boyutlar hafif ve zayftr. Onlarn ilerindeki ilahi boyut yok olduu oranda nefislerinin saffnda sabitlemi olurlar. Nitekim, mminlerin de ilerindeki nefsani eyniyet (mekn) yok olduu oranda Allah katnda varlk kazanrlar. Bu iki mertebe arasnda da byk bir fark vardr. Onlara, hayvani, vahi karanlklarnda mhlet verir. Bunlar da eytani ve nefsani niteliklerdir. Ki bu sfatlarn zn ve sebeplerini kendileri hazrlamlardr. ehevi arzular, lezzetleri, mallar ve heva ve hevesleriyle setikleri dnya hayat iinde bulunduklar bu durumun ana malzemeleridir ve onlar bu hallerinde akn akn kalakalrlar.
Azgnlklarnda onlara frsat verir, bu yzden onlar bir mddet babo dolarlar. Ayetin orijinalinde geen el-ameh kelimesi, kalbi aknlk, krlk anlamnda kullanlmtr. Azgnlklar derken de, berisinde durmakla ykml olduklar snrlarn amalar kastediliyor. Bu snr da (sadrdr) gstr. Yani, kalbin nefse bakan tarafdr. Nitekim fuad (vicdan) da kalbin ruha bakan tarafdr. nk kalp, nefis ile ruh arasnda yer alr ve her birine bakan ayr ayr yzleri vardr. Bu snr amadan durmak demek, Allahn emir ve yasaklar erevesinde Ona kulluk sunmak, Ona ynelmek demektir. Bu yneliin gayesi de nurlanma isteidir. Nurlanma gerekleince, nefis de onunla birlikte aydnlanr. br snrda durmaksa, irfan, ilimleri, hakiktleri, hikmet ve ilahi eriatlar gse naketmek ve gs sslemek maksadyla almak demektir. O halde azgnlk (tuyan); nefsin hayvani, vahi ve eytani sfatlarna dalmak, bunlarn kalbi istila etmesi, dolaysyla karartp krletirmesi ve neticede ruhun bulanmas demektir. te onlar, hidayete karlk dalaleti satn alanlardr. Dinin kendisi olan Hakkn yoluna veya Hakka karlk, karanl ve perdelenmeyi satn alan kimselerdir. nk dalalet, sapklk varolutan kaynaklanan istidat nurunun hidayetine gre ksmlara ayrlr. Onlarn bu ticareti kazanl olmamtr. nk sermayeleri nur ve beka lemindendir. Bu sermaye, onu altrarak ilim, amel, hikmet, irfan, ahlak ve faziletli melekeler araclyla feyiz ve kemal nurunu kazanmalar iin kendilerine verilmitir. Bunu gerekletirdikleri vakit, gerek zenginler olurlar, ilahi yaknl ve kerametleri, Allah katnda byklk ve gzdelii hakkederler. Ama onlar bu ticarette kazanl kmamlardr. Varolutan gelen istidatlarn yok etmek, kalplerini de perdelenmeyi ve ebedi yoksunluu gerektiren kir ve pisliklerle bulandrmak suretiyle ticaret mal ve sermaye konumundaki asli hidayetlerini de zayi ettiler. Bylece, ebedi bir hsrana uramakla ticaretlerinde zarar ettiler. Allah bizi byle bir hsrandan korusun. 17- Onlarn durumu, bir ate yakan kimse misalidir. O ate yanp da etrafn aydnlatt anda Allah, hemen onlarn aydnln giderir ve onlar karanlklar iinde brakr; gremezler. 18- Onlar sarlar, dilsizler ve krlerdir. Bu sebeple onlar geri dnemezler.
BAKARA SURES 45
Onlarn durumu mnafklklar, etrafn aydnlatmak iin bir ate yakan kimsenin durumuna benzer. Bu ate, etrafnda ve yaknnda bulunan varlklar aydnlattktan sonra snverir. ylece akn vaziyette kalakalr, nereye gideceini bilemez. nk mnafklarn ilerindeki istidat nuru, tututurulmu bir ate ve bu atein etrafn geici bir sre iin aydnlatmas gibidir. Bu istidat nuru, onlarn maietlerine dair yakn maslahatlar aydnlatp kendilerine gstermeye yarar. Kendilerine nispeten uzak olan uhrevi maslahatlar aydnlatp gstermeye yaramaz. Bu aydnlanma mminlerle arkadalk etmeleri ve zahiren onlara uymalarndan ibarettir. abucak snmesi ise, istidatlarndan kaynaklanan nurun snmesi ve dnyalk olarak yararlandklar eylerin yok olmas, her zaman iin tkenme eiliminde olmasdr. Allah, hemen onlarn aydnln giderir. Azgnlklar iin de mhlet vermek suretiyle varolusal kapasitelerinden kaynaklanan nurlarn ortadan kaldrr. Nefsin niteliklerinin karanlklarna uyum gstermelerinden dolay onlar perdelenmi olarak yapayalnz brakr. Artk, kalp gzyle k yolunu gremedikleri gibi kendilerine yararl olan irfan da alglayamazlar. Tpk karanlk bir gecede usuz bucaksz bir lde uraanlar ve etrefilli yollarn ortasnda atei snveren kimse gibi. Sarlar, dilsizler ve krlerdir. Kalpleri akln nuruna kar perdelendii iin gerek anlamda sar, dilsiz ve krdrler. Zira, akln nuru araclyla Hakk iitmek, Hakk sylemek ve Hakk grmek mmkndr. Zahiri anlamda da sar, dilsiz ve krdrler, nk vicdanlarn yitirmilerdir, arada bir perde olduu iin sz konusu duyularn kalbe giden yollar tkanmtr. Vicdanlarndan yararlanmak iin kalbin nuruna ihtiyalar vardr, o da sz konusu duyulara ulamaz. Anlamak ve gerekli ibret derslerini karmak iin sz konusu duyularn algladklar kalbe ulama imknn bulamaz. Onlar geri dnemezler. Kalplerinin nne konulmu iki setten dolay artk Allaha dnemezler. Yce Allah, bu iki setten yle sz etmektedir: nlerinden bir set ve arkalarndan bir set ektik. (Yasin, 9) Bu benzetmede soyut bir olgu somut bir olgu suretinde tasvir edilmitir. Bunun amac da insanlarn genelinin zihinlerinde canlanmasn, somutlamasn salamaktr. Ardndan yce Allah, onlar iinde karanlklar, gk grlemesi, imek bulunan bir saanak yamura tutulmu bir toplulua benzetiyor.
Yamur; ilahi vahyin inii, mminlere arkadalk etmelerinin bereketiyle, ilerindeki istidadn kalnts, dolaysyla kalplerinde hl varln srdren azck bir yumuaklk sayesinde rahmetin kendilerine ulamas, zahiren mminlere uyum gstermeleri nedeniyle kendileri asndan zahiri nimetlerin gereklemesi anlamndadr. 19- Yahut, gkten saanak halinde boanan, iinde youn karanlklar, grlt ve yldrmlar bulunan yamur gibidir. O mnafklar yldrmlardan gelecek lm korkusuyla parmaklarn kulaklarna tkarlar. Halbuki Allah, kfirleri epeevre kuatmtr. 20- imek sanki gzlerini karacakm gibi akar, onlar iin etraf aydnlatnca orada birazck yrrler, karanlk zerlerine knce de olduklar yerde kalrlar. Allah dileseydi elbette onlarn kulaklarn sar, gzlerini kr ederdi. Allah, phesiz her eye kadirdir. Karanlklardan maksat, nefsani nitelikler, hayal ve vehim rn pheler ve eytan meneli vesveseler gibi onlar akna eviren ve yalnzlk dehetine dren eylerdir. Gk grltsnden maksat, Kuranda yer alan, ayetlerde, iitsel ve grsel metinlerde dile getirilen ilahi tehdit ve kahredici uyardr. Bunlar da onlar korkutmakta ve azgn kalplerinde az da olsa bir krlma ve dikbal nefislerinde bir k duygusu meydana getirmektedir. imekten maksat da vaatleri dinlerken, nimet ve balara dair ifadelere kulak verirken parldayveren nurani kvlcmlar ve ruhani uyanlardr. Bu da onlar beklenti iine sokar, umutlandrr. Onlarda az da olsa icabet etmeye ynelik bir evk ve eilim iine sokar. Yldrmlardan gelecek lm korkusuyla parmaklarn kulaklarna tkarlar. ifadesinin anlam udur: Tehdit ayetlerini anlamamak iin kendilerini elenceye verirler, bu ayetleri duymamak iin oyuna dalarlar. Ki bu ayetler yreklerinin derinliklerine etki etmesin de ahirete yneltip doal lezzetlerden koparmasn. nk maddi lezzetlerden kopmalar onlar iin lm demektir. Allahn onlara gc yeter, onlar doal lmle alageldikleri bu lezzetlerden koparr. Bu yle bir kudrettir ki her eyi kuatr ve hibir ey bu kudretin etkinlik alannn dna kamaz. Bu yzden korkunun, saknmann onlara bir yarar yoktur. imek sanki Yani nurun kvlcm sanki onlarn gzlerini karacakm. Bundan maksat da gafletten dolay hidayet ve keif nuruna kar perdelenmi, zeri rtk akllardr. nk akl, kalbin gzdr. Bu imek etraflarn aydnlatnca, onun nda bir miktar
BAKARA SURES 47
yrrler. Yani Hakk kabul etme, Hakka ve hidayete yaklama hususunda belli oranda ilerleme kaydederler. Ama k yok olunca orta yerde kalakalrlar. Karanlklar iinde akn halleriyle duruverirler. Allah dileseydi elbette onlarn kulaklarn sar, gzlerini kr ederdi. Anlama yeteneklerini ve akllarn siler, ilk zmrede olduu gibi varolusal kapasitelerinin nurunu yok ederdi. Dolaysyla hibir ekilde vahyi dinlemekten etkilenmezlerdi. Allah, phesiz her eye kadirdir. ey; vacip ve mmkn nitelikli zihin d, objektif, mmkn ve muhal nitelikli zihin ii varlk demektir. nk ey olmayan, salt yoktur, ne zihinde ne objeler dnyasnda vardr. Ancak, kudretin ona taalluk etmesi onu mmknlk niteliine zg klmtr ve akli delille vaciplik ve imknszlk niteliklerini ondan uzaklatrmtr. Bu, szn ettiimiz yedi grupla ilgili aklamann sonunu oluturuyor. Dikkt edilirse, iki bedbaht zmre birbirinden ayrlyor, ilk zmre hakknda ksa bir aklama yapldktan sonra onlardan yz evriliyor. nk onlar hakknda konumann bir anlam yoktur. Ama, ikinci zmreden uzun uzadya sz ediliyor, en etkili ifadelerle yerilmelerine, knanmalarna, durumlarnn irkinliinin gzler nne serilmesine nem veriliyor. Ar tehditlere ve azap uyarlarna muhatap braklyorlar. Hayat tarzlar ve alkanlklar sert biimde eletiriliyor. nk hidayeti kabul etmelerinin, sonradan arz olan hastalklarnn yok olmasnn ve de ilahi tevfikin yardmyla karakterlerinin, i lemlerinin aydnlanmasnn imkn vardr. Bakarsn sert eletiri ve knama, ikyetlerinin dayanaklarn paralar, azarlama, rezilliklerinin ana kaynaklarn skp atar, bylece i lemleri arnr, kalpleri irade nuruyla aydnlanr. Derken, Hak yolu izlemeye balarlar. Kimbilir, belki mminlerin onlarla bar esas alan bir iliki iinde olmalar, onlara nazik davranmalar, onlarla oturup kalkmalar, tabiatlarn Hakka meylettirir, ilerinde Hakka kar bir sevgi uyandrr, bir evk duygusu oluturur da kalpleri yumuayp Allah zikretmeye eilim gsterir, nefisleri Allahn emrine boyun eer, sonunda tevbe edip durumlarn dzeltirler. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: phe yok ki mnafklar cehennemin en alt katndadrlar. Artk onlara asla yardmc bulamazsn. Ancak, tevbe edip hallerini dzeltenler, Allaha smsk sarlp dinlerini yalnz onun iin yapanlar bakadr. te bunlar mminlerle beraberdirler ve Allah mminlere yaknda byk mkfat verecektir. (Nisa, 145-146)
21- Ey insanlar! Sizi ve sizden ncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz. Umulur ki, bylece korunmu olursunuz. 22- O Rab ki, arz sizin iin bir dek, semay da (g de) bir tavan yapt. Semadan su indirerek onunla, size besin olsun diye eitli rzk kard. Artk bunu bile bile Allaha irk komayn. Ey insanlar Buraya kadar mutlularla bedbahtlarn durumu anlatldktan sonra, btn insanlar tevhide davet ediliyorlar. Tevhidin ilk mertebesi de fiil tevhididir. Bu yzden kulluk kavram Rablkla irtibatlandrlyor. Ama, nimeti grmeye, gzlemlemeye alarak Allah sevmeye balamalardr. Nitekim, kutsi bir hadiste yle deniyor: Mahlukat yarattm ve nimetler araclyla kendimi onlara sevdirdim. Bylece, nimetlere yani rzklara karlk, bu nimetleri kendilerine veren Allaha kretsinler. nk kulluk krdr. kr de ancak nimete karlk olur. Ayette Allahn rabl srf onlara zg olarak zikredilmitir ki, onlar da kulluu srf Ona zg klsnlar. Fiil tecellisi aklanarak fiil, sfat ve zat eklindeki hicaptan ilkinin kaldrlmas amalanmtr. nk mahlukat, mutlak olular itibariyle bu perde nedeniyle Haktan gizlenmilerdir. Bylece yce Allah, onlarn yaratllarn, var olmalarn salayan babalar ve anneler gibi ncllerin, sebeplerin ve koullarn var ediliini, yerleim alanlar ve meskenleri olsun diye yerin onlar iin dek klnmasn, onlar glgelesin diye gn tavan gibi bina edilmesini, kendilerin rzk olacak bitkiler yerden yeersin diye semadan (gkten) su indirmesini kendine nispet etmitir ki, bu fiili Allahtan bakasna nispetten saknsnlar, btn bunlarn kaynann Allah olduunu grdkten sonra fiiller baznda irkten arnsnlar. Bu yzden ayetin ak iinde bu aklamalarn tmnn sonucu (sebebiyet bildiren) fa edatyla balyor: artk bile bile Allaha irk komayn. Buraya kadar sunduumuz bu n anlatmlar una benziyor: Bu fiilleri yapan Odur. Bu yzden Ondan bakas kulluk sunulmay hakketmez. Kulluun Ondan bakasna sunulmas uygun deildir. O halde, bile bile fiili bakasna nispet ederek, bu bakasn kulluk sunulmaya layk grerek tapmaya balamak suretiyle Ona e komayn. Onlarn ibadetleri ancak var ediciye ynelik olur. Varedici de
BAKARA SURES 49
var ettiinin suretinde tecelli eder. nk her ibadet eden ancak bildiine ibadet eder. Allah da, uluhiyetinin orannda bilinir. nsanlar da Onu istediini yapan bir fail olarak bilmilerdir ve Ona kulluk etmilerdir. Byle bir ibadetin amac cennete kavumaktr. Bu ise fiiller leminin kemali demektir. Allah onlara nefislerinin arzn dek klm, ruhlarnn semasn da zerlerine bir tavan olarak bina etmitir. Bu semadan fiil tevhidi bilgisi mahiyetinde bir su indirmitir. Bu su araclyla nefis arznda teslimiyet, ameller, itaatler ve gzel ahlak bitkisini yeertmitir. Ki kalpleri onlarn yakin meyvesinden, sabr, kr ve tevekkl gibi hal ve makamlarndan beslensin. Tevhid kantlandktan sonra, Nbvvetin ispatnn delili olarak kullanlmtr ki, slam sahih olsun. nk slam ancak iki ehadet cmlesinin ikrar edilmesiyle sahih olur. Salt tevhid, cem ve icmale taklp ayrntdan, tafsilattan perdelenme demektir. Bu anlay ise zndkla ve her eyi mbah gren ibahiye dncesine gtren srf cebirden ibarettir. Fiil ve sz srf Resule isnat etmek ise, ayrnt ve tafsilata taklp cem ve icmalden perdelenme demektir ki, bu da salt kaderciliktir. Bu anlay insan Mecusilie ve sanevilie (dualizm/ iki tanrya inanma) sapklna srkler. slam ise, Allahtan baka ilah yoktur dememizle Muhammed Allahn resuldr dememizi cem eden, yukardaki iki anlay arasnda bir orta yoldur. lahi fiillerin mahlukatta zuhur ettiini esas alan bir inan sistemidir. nk mahlukatn fiilleri ile Hakkn fiillerinin ilikisi beden ile ruh ilikisine benzer. Fiilin kayna ruh olmakla birlikte bedensiz de gereklemez. Bunun gibi fiilin kayna Haktr ve ancak mahlukat ile ortaya kabilir. Bu yzden risaletin olmas bir zorunluluktur. Zira mahlukat, Hakka kar perdeli ve uzaktr; irfan, bilgiyi dorudan rablerinden almalarna imkn yoktur. Bu yzden Hakk mahede eden ruhuyla ilahi huzura uyumlu ve mahlukata karm nefsiyle de beeri mertebeye uyumlu bir aracnn olmas zorunludur. Bu aracnn kalbi, ruhundan ilahi kelimeleri kutsi nefsine ilka eder, mahlukat da aradaki hemcinslik ba sayesinde bunlar ondan alr. Bu yzden yce Allah yle buyuruyor: 23- Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz, haydi onun benzeri bir sure getirin, eer iddianzda doru iseniz Allahtan gayri ahitlerinizi de arn.
Eer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir pheye dyorsanz. Muhammede (s.a.v) vahiy indirdiimizden kuku duyuyorsanz, Rasulluunun Hakk olduundan pheleniyorsanz, btn beeri gcnz toplayn, kyasta deneyim kazanm ve fakat hidayet nurundan perdelenmi akllarnz, sz terkibinden, anlamlarn nazmedilmesinden iyi anlayan fikirlerinizi seferber edin, siz, sizin hemcinsleriniz olan dier insanlar da yardma ararak, bakalm, bir sure, yani bizim indirdiimiz Kitabn bir blmne benzer bir blm getirmeye g yetirebilecek misiniz? Eer bu Kitabn Muhammedin kendisi tarafndan yazld eklindeki iddianzda doru iseniz, siz de onun gibisini yazsanza! 24- Bunu yapamazsnz-ki elbette yapamayacaksnz-yakt, insan ve ta olan cehennem ateinden saknn. nk o ate kfirler iin hazrlanmtr. Eer yapamazsanz, bu takdirde kabul edin, boyun ein. nann ve sizi cehennem ateine doru srkleyen bu inadnz brakn. Ayette, cmlenin ak gerei zikredilmesi gereken iman etme ve slama girmeye ilikin ifade hazfedilmi (saklanm), onun yerine gerektirdii sonu zikredilmitir. Yani cehennem ateinden saknma onun yerine ifade edilmitir. Byle bir tercihin yaplmasnn nedeni, bu ifadenin, inkrclklarnn kendilerinin atee girmelerini ve azaba duar olmalarn gerektirdiini daha iyi vurgulamas, daha net kantlamasdr. Elbette yapamayacaksnz. ifadesi ise, bir ara cmledir. Gelecekten haber verme mahiyetindedir. nk perdelenmi akllarn Kuran gibisini ortaya koymalarnn imknsz olduu bilinmektedir. Cehennem ateinden maksat da, atein, nefislerinin azgnlndan, kutsi ruhani ruhtan, rahmani zevk melteminden evrilmi, yakin esenliinin lezzetinden, kalc yurdun selametinden yoksun braklm tabiatlarnn ktlnden dolay onlar yakmasdr. Zira onlarn tabiatlar maddi alkanlklara kaplmtr, sfli ilere balanma karakteri ve toprak meneli bedenlerin sevgisi iinde kklemitir. Bunlar da o tabiatlar yakacak atein tutuup alevlenmesine sebep olurlar. Bu yzden yakt, insan ve ta olan. denilmitir. Yani onlarn sevgiyle balandklar kat, sfli ve cansz varlklardr. Bunlarn suretleri onlarn nefislerinde yer etmi, nefisleri de bunlara meyletmenin zindanna dmtr. Nitekim
BAKARA SURES 51
Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Kii sevdiiyle birlikte haredilir. yle ki sizden biri bir ta parasn sevse, onunla birlikte haredilir. Nasl olmasn ki, ona kar besledii sevgi sebebiyle onun sureti nefsinde merkezi bir noktaya oturmutur ve kalbi de onun eklini almtr. Bil ki atein scakl, varlk tr olarak onun suretine tabidir. Varlk tr ise ruhanilii ve melekutiliidir. Yoksa sair cisimler de zellikleri itibariyle ona eit olurlard. Bu ruhaniyet, ateten kvlcmlardan ibarettir. Allah, onu indirdikten sonra maneviyat birok mertebede kahrna mazhar brakr. Nefis mertebesinde gazap suretinde indirmesi gibi. nk fke kabarmas, ahlak yle bir yakar ki ate, odunu bu kadar yakamaz. Bundan da anlalyor ki, her snan eyin scak olmas zorunlu deildir. Cismani ate, ruhani atein bir eseri olduuna gre, ruhani atein verdii acnn bu atein verdii acdan daha iddetli ve daha devaml olmas zorunludur. Nasl olmasn ki, her cismani kuvvet ve enerjinin sonu varken, ruhani kuvvetin sonu yoktur. Bu anlamdan dolay yle denilmitir: Cehennem atei yetmi su ile ykandktan sonra, dnyaya indirilmitir, ki insanlar ondan istifade edebilsinler. nk o ate; kfirler iin hazrlanmtr. Yani kendilerini tamamen tutkulu arzularna kaptrp dne kar perdelenmi inkrclar iin hazrlanmtr. 25- man edip iyi davranlarda bulunanlara, iinden rmaklar akan cennetler olduunu mjdele! O cennetlerdeki bir meyveden kendilerine rzk olarak yedirildike: bundan nce dnyada bize verilenlerdendir bu derler. Bu rzklar onlara benzer olarak verilmitir. Onlar iin cennette tertemiz eler de vardr. Ve onlar orada ebedi kalclardr. 26- phesiz, Allah sivrisinek ve onun da tesinde bir varl misal getirmekten ekinmez. man etmilere gelince, onlar byle misallerin Rablerinden gelen hak ve gerek olduunu bilirler. Kfir olanlara gelince: Allah byle misal vermekle ne murat eder? derler. Allah onunla birok kimseyi saptrr, biroklarn da doru yola yneltir. Verdii misallerle Allah ancak fasklar saptrr.
man edenleri mjdele! Yaratcya iman edip fiiller tevhidi dorultusunda iledikleri ve kendilerini cennete elverili klan iyi davranlar sergileyenleri mjdele! Onlara arzu ettikleri ve canlarnn ektii her ey verilecektir. Bahedilecek nimetler, tasavvurlarnn ve temennilerinin tesindedir. Cennetler kelimesinin orijinalinin nekre/belirsiz kullanlmas da bu nimetlerin tasavvur tesi olduunu vurgulamaya yneliktir. Ayrca, altlarndan rmaklar akan cennetler, sahip olunacak makamlarn en gz alcs, en gzelidir. Dnya ehlinin umabilecekleri tatlarn en lezzetlisi ve en tatlsdr. Bu cennetler, onlarn nefisleri asndan dnya baheleri trndendir, ama onlardan daha berrak. Daha sonra hak olduunu vurgulayacamz gibi bu cennetlerin bu zellikleri cismani hair balamnda sunulmutur. O cennetlerin meyvelerinden biri onlara rzk olarak verildiinde Bundan nce dnyada bize verilenlerdendir bu derler. nk tandk gelir onlara ve buna almlardr. Bu rzklar onlara benzer olarak verilmitir. Bu cennetler ayn zamanda kalplerine ynelik nimetler de iermektedir. Bu nimetler de tevekkl gibi kalbi makamlarna tekabl eder. Bir de kutsi lemin baheleri vardr. Bunlarn her bir mertebesinden saliklerin yararlandklar ilim nehirleri akar. Susuzlarn, itiyak narna yananlarn derdine deva niteliindedir bunlar. Bu kutsi lemin bahelerinin meyveleri de hikmet ve irfandr. Bundan nce bize verilenlerdendir bu. sz, bu ilim ve hikmetlerin, hacri katklardan arnmas durumunda kalplerde sabit olduklarna iarettir. Fakat kalpler tabii eylere balanarak alabildiine daldklar iin bunlara kar perdelenmi, dolaysyla onlar unutmalar salanmtr. Sonra bir daha bu katklardan arnnca hatrlamlardr. Nitekim, Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Hikmet, mminin yitik maldr. Ayette sz edilen elere gelince; bunlar nefisleri asndan, cinsel ilikiye girmemi, irkin hayaszlklardan beri, tertemiz hurilerdir. Kalpleri iinse, tabiatlar kirinden, unsurlar tortusundan arnm kutsi nefislerdir. Fakat ruhlarnn mahededen perdelenmesinden dolay ruhlar iin bir cennet yoktur. phesiz Allah ekinmez utanan biri gibi ekinmez. Sivrisinek veya onun tesinde bir varl rnek vermekten ekinmez. nk hadiste de iaret edildii gibi Onun katnda kfir, sivrisinekten, dnya da sivrisinein kanadndan daha hakirdir. Rablerinden gelen hak
BAKARA SURES 53
nk verilen rnekle, hakknda rnek verilen ey arasnda tam bir mnasebet vardr. Verdii misallerle Allah, ancak fasklar saptrr. Kalp makamndan ayrlp nefis makamna yerleenleri, Rahmana itaat etmekten uzaklap eytana itaat etmeye balayanlar saptrr. Burada kastedilenler bedbahtlarn ilk grubu deil, ikinci grubudur. nk bedbahtlarn ilk grubu her halukarda bu iten sapmlardr. Sapmalarnn sebebi ne bu rnektir, ne de baka bir eydir. Szn ettiimiz ikinci bedbahtlar zmresinin bununla sapmas, gerekte fasklklarnn bir neticesidir. nk, onlara ilikin hkmn niteliklerinden sonra zikredilmi olmas, sebep sonu ilikisini hatrlatmaktadr. Bu ise Kurann varit olmasyla inatlarnn, inkrlarnn ve kinlerinin daha da artmasdr, nefislerine ait niteliklerin kalplerine ait niteliklere baskn kmasdr. Kuran gelince, uzaklklarna uzaklk, zulmetlerine zulmet eklenir. 27- Onlar ki, Allaha kesin sz verdikten sonra szlerinden dnerler. Allahn birletirilmesini emrettii eyi ayrrlar ve yeryznde fitne ve fesat karrlar. te onlar gerekten zarara urayanlardr. Onlar ki, Allaha kesin sz verdikten sonra szlerinden dnerler. Burada aadaki ayette aklanan olaya iaret ediliyor: Rabbin Adem oullarndan, onlarn bellerinden zrriyetlerini kard, onlar kendilerine ahit tuttu ve dedi ki: Ben sizin Rabbiniz deil miyim?, evet, ahit olduk, dediler. (Araf, 172) Hadiste bu olay yle ayrntlandrlr: Allah, eliyle Ademin belini svazlad, zrriyetini oradan toz zerrecikleri gibi kard. Allahn eli kutsal akl ve ilk ruhtur. Bu da Rahmann sa eli ad verilen lemin ruhudur. Ademden maksat, lemin kalbi konumunda olan klli konuan (natk) nefistir. Belinin svazlanmas, akln onun zerinde etki brakmas, ruhani btnleme yoluyla onu nuruyla aydnlatmasdr. Zrriyetinin oradan karlmas, orada bil kuvve bulunan czi kiisel nefisler icat edip fiil lemine karmasdr. Yce Allahn Ben sizin rabbiniz deil miyim? eklinde onlardan sz almas, onlarn znde tevhid ilmini meydana getirmesi anlamndadr. Bu szn bir misak haline getirilmesi ise, tevhide ilikin kantlarn akllarna yerletirilmesi, bu bilginin onlarn ayrlmaz hususiyetleri haline getirilmesi, bu bilginin onlar iin z niteliklerden biri klnmasdr. yle ki nefsani niteliklerden, cismani kabuklardan soyutlandklar zaman bu ayrlmaz z bilgi apak
belirginleir, en zahir ve en ak ey olarak nlerine alr. te, kendi aleyhlerine ahit tutulmalar bu demektir. nk bu bilgi o takdirde zorunlu olur. Evet, ahit olduk. eklinde cevap vermeleri, tevhidi, z olarak kabul etmeleri demektir. Bu szden dnmeleri ise, bedeni lezzetlerin, tabii kabuk nitelikli zevklerin peine dmeleri, heva ve heveslerine, tutkulu arzularna kulluk etmeleri, bylece Allahn birliinden ve Ona ibadet etme amelinden uzaklamalar demektir. Allahn birletirmesini emrettii eyi ayrmalar ise; ruhul kudsle, yce mebdelerle, mele-i ala ve ilahi huzur sakinleri dediimiz, zatlar ve sfatlar itibariyle hem cinsleri, gerek akrabalar ve gerek anlamda iliki iinde olmalar emredilen ceberut ve melekut ehlinden oluan semavi ruhlarla btnlemekten yz evirip sfli leme ynelmeleri, fask ve karanlk cevherlere sevgi beslemeleri, fani ve baya eylere ak olup tutkuyla balanmalar demektir. Bu yzden Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Yce Allah yce ve erefli eyleri sever, aa ve adi eylere de buzeder. nk nefsin hedefi bayalatka eref leminden uzakl da artar. nsan gruplar trl trl aklardr. En hainleri ise diyar diyar dolamaktan dolay en ok meakkat ekenidir. Yeryznde fesat karma ifadesini daha nce aklam ve bunun, karanlk fani uruna baki nurani cevheri zayi etmek anlamnda hsrana uramak olduunu belirtmitik. 28- Siz l iken sizi dirilten Allah nasl inkr edersiniz? Sonra sizi ldrecek, tekrar sizi diriltecek ve sonunda Ona dndrleceksiniz. 29- O, yerde ne (arzda) varsa hepsini sizin iin yaratt. Sonra semaya yneldi, onu yedi sema olarak yaratp dzenledi. O, her eyi hakkyla bilendir. Allah nasl inkr edersiniz? neye dayanarak kendinizi Ona kar perdeliyorsunuz, rtnyorsunuz? Halbuki siz, babalarnzn sulbnde cansz nutfelerdiniz de O sizi diriltti. Niin yaratlmlar, Yaratcnn varlnn delili olarak almyorsunuz demek isteniyor. Sonra sizin cannz doal lmle alacaktr, ardndan kyamet gn yeniden dirilile sizi canlandracaktr. Birinci canlanma bizzat gzlemlebilmektedir. kincisi ise, birinci yaratl kant olarak kullanlmak suretiyle
BAKARA SURES 55
bilinmektedir. Ve sonunda Ona dndrleceksiniz. Yapp ettiklerinizin karln grmeniz iin. Ya da iradi lm araclyla sizi nefislerinizde ldrecek, ki bu vahdette yok olma demektir, sonra sizi gerek hayatla yeniden diriltecektir. Bu da bahedilen gerek varlk sayesinde fenadan sonra beka bulmak anlamndadr. Sonra Ona dndrleceksiniz; eer sahip olduunuz vahdet sfat vahdetiyse, mahede iin, ayet zat vahdetiyse uhut iin O, yerde ne varsa hepsini sizin iin yaratt. Yani, btn unsurlar ieren lem dediimiz sfli ciheti (aa taraf) sizin iin yaratt. nk yaratlnzn ana maddeleri bu unsurlar lemindendir. Varlnzn ve varlnz srdrmenizin ana kaynaklar bu lemdedir. Sonra yneldi Yce cihete, yukar tarafa ynelerek oraya kastetti. Ayette yer verilen smme=sonra edat, iki zaman arasnda ncelik ve sonralk eklinde bir tertip bulunduunu ifade etmek iin deil, iki cihet, biri ibdai, biri tekvini olmak zere iki var edi arasndaki fark vurgulamak iindir. Yani gklerin, (semann) yerin (arzn) yaratlndan sonra yaratld gibi bir anlam kastedilmiyor. Onlar yedi gk (semavat) olarak yaratp dzenledi. Burada genel olarak insanlarn anlay (gr) baz alnmtr. nk sekizinci ve dokuzuncu gk ise zahir olan krs ve artr. Gerekte sfli cihet (aa taraf), beden ve organlar gibi cismani lemdir. nk bu lem, gk olarak ifade edilen ulvi cihet (yukar taraf) dediimiz ruhani leme nispetle daha aa bir mertebeye sahiptir. Buradaki smme=sonra edat da yaratma ve emir arasndaki farka iaret etmeye yneliktir. Onu yedi gk olarak yaratp dzenledi. ifadesi ruhaniyetler leminin mertebelerine ynelik bir iarettir. Bu mertebelerin ilki arza ait melekut lemi, nefsani kuvvetler ve cinlerdir. kincisi nefis lemidir, ncs, kalp lemidir. Drdncs akl lemidir. Beincisi sr lemidir. Altncs ruh lemidir. Yedincisi, kalbi srdan ayr ruhi sr dediimiz gizlenme lemidir. Bu leme Emirlmminin Ali (a.s) yle iaret etmitir: Bana semann yollarn sorun, nk ben semann yollarn arzn yollarndan daha iyi bilirim. Semann yollarndan maksat; zht, tevekkl ve rza gibi hal ve makamlardr. Bil ki: Felsefe terminolojisinde akl dediimiz ey, tasavvuf ehli terminolojisinde ruhtur. Tasavvuf terminolojisinde akl diye adlandrdmz ey de filozoflara gre nefs-i natka olan akl gcdr. Bu yzden mutasavvflar Akl, kalpte ruh nuruyla aydnlanan parlak bir yerdir. demilerdir. Kalp, nefs- natkadr. Bu detay aklndan karma, ta ki stlah farkllndan dolay anlayn karmasn.
30- Hatrla ki Rabbin meleklere: Ben yeryznde bir halife yaratacam, dedi. Onlar: Biz hamdinle seni tesbih ve seni takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, orada kan dkecek insan m halife klyorsun? dediler. Allah da onlara: Sizin bilemeyeceinizi herhalde ben bilirim, dedi. Hatrla ki Rabbin meleklere.dedi. fadenin orijinalinin bandaki iz edat, ezelden ebede uzanan sonsuzlua ynelik bir iarettir. Buradaki syleme, Allahn dilemesinin Ademi yaratmaya taalluk etmesinin anlamnn kutsi ceberruti zatlara ilka edilmesi anlamndadr. Bu ceberruti zatlardan maksat da yaknlatrlm (mukarrebun) melekler ve soyut ruhlar ile semavi nefislerden ibaret melekuti zatlardr. nk kevn (olu) leminde meydana gelen her eyin, varolutan nce ruh leminde, ncelii bulunan feza leminde, sonra levh-i mahfuz ad verilen ve lemin kalbi konumunda olan kalp leminde, sonra nefis leminde, yani Kuranda dnya semas ad verilen mahv ve ispat (silme ve yerinde brakma) levhi dediimiz nefis leminde bir sureti vardr. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Biz onu ancak belli bir lyle indiririz. (Hicr, 21) te ben yeryznde bir halife yaratacam. sznn anlam budur. imdi sen kendini dn, nefsini ibretle gzlemle. nk senin kevn ve ehadet lemin olan organlarndan sadr olan sz ve fiillerin her birinin, senin gaybinin gaybi tesindeki ruhunda, sonra gaybetinin gaybnda, sonra en yakn gaybetin ve dnya seman olan nefsinde bir varl vardr. Ardndan bunlar senin organlarnda zuhur ederler. Ayette geen ceale (kld, yapt) fiili, ayn anlama gelen ibda ve tekvin kelimelerinden daha genel bir anlama sahiptir. Bu balamda yce Allah, inni halikun (ben halk edeceim) dememitir. nk insan, iki lemin birleimidir. Benim ahlakmla ahlaklanan, Benim vasflarmla nitelenen, Benim emrimi uygulayan, Benim mahlukatm yneten, onlarn ilerini dzenleyen, onlarn dzenini koruyan, onlar Bana itaat etmeye aran; Halifedir. Meleklerin yeryznde fesat karacak, orada kan dkecek insan m halife klyorsun? eklindeki olumsuzlayc tavrlarna ve Bizler hamdinle seni tesbih edip dururken diyerek itiraz etmelerine ve kendilerinin bu greve daha layk olduklarn sylemelerine gelince; bu,
BAKARA SURES 57
ilahlk anlamnn ve rablk sfatlarnn insanda zuhur ettiini gremeyecek ekilde perdelenmi olduklarnn gstergesidir. Bu anlam ve vasflar ise itimai heyetin, iki lemi kapsayan ve iki kevni ieren terkibin zellikleridir. te yandan meleklerin behimi fiillerin, yani yeryznde fesat karmann ve kan dkmek olarak ifade edilen yrtc, vahi, ykc davranlarn, yani ehvet ve gazap gcnn zellikleri olan bu tavrlarn insandan sudur edeceini bilmelerine gelince; bunu, ruhun bedene taalluk etmesiyle ehvet ve gazap glerinin zorunlu olarak var olmasndan ve kendi zatlarnn bundan mnezzeh ve nefislerinin bundan beri olmasndan dolay biliyorlar. nk kutsal meleklerin her bir tabakas kendisinden aada ve kendi iinde olanlara muttali olur, ama kendisinden yukar eylere muttali olamaz. Melekler, ulvi, nurani ruhun sfli zulmani beden taalluk etmesi durumunda, bir ynyle ruhla, bir ynyle de bedenle uyumlu bir vastann, yani nefsin olmasnn kanlmaz olduunu, nefsin de her trl ktln barna ve her fesadn kayna olduunu bilirler. Ama ilahi nuru celbeden insani btnl bilemezler. Bu onlar iin bir srdr. Sizin bilemeyeceinizi herhalde ben bilirim. Tesbih ve takdis kavramlar arasnda anlam bakmndan fark vardr. Tesbih; ortaktan, acizlikten ve eksiklikten tenzih etmek, takdis ise; mekna taalluk etmekten, etkilenmekten, mmkn niteliine sahip olma ihtimalinden, zat ve fiilleri itibariyle birden ok olmaktan, oluunun kemalinin bir paras olmasndan tenzih etmek demektir. Bu bakmdan takdis kavram daha zeldir. nk her takdis eden ayn zamanda tesbih de eder; ama her tesbih eden takdis etmez. Dolaysyla soyut ruhlar olan mukarreb (yaknlatrlm) melekler, soyut olmalar, rablerinin nurundan perdelenmemeleri, kendilerinden alt olanlara nurlarn yanstmalar ve bakalar zerinde tesir brakmalar suretiyle onlar kahredici gce sahip olmalar ve btn kemalatnn bilfiil olmas nedeniyle takdis edenlerdir. Ama onlarn dnda gkte ve yerde olan melekler, zatlarnn yalnlyla, fiillerinin ve kemalatnn zellikleriyle tesbih edenlerdir. 31- Allah Ademe btn isimleri retti. Sonra onlar nce meleklere arz edip: Eer siz sznzde sadk iseniz, unlarn isimlerini bana bildirin, dedi.
32- Melekler: Ya Rab! Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz, senin bize rettiklerinden baka bizim bilgimiz yoktur. phesiz Alim ve Hakim olan ancak sensin, dediler. 33- Ey Adem! Eyann isimlerini meleklere anlat, dedi. Adem onlarn isimlerini onlara anlatnca: Ben size, muhakkak semavat ve arzda grlmeyenleri bilirim. Bundan da te, gizli ve ak yapmakta olduklarnz da bilirim, dememi miydim? dedi. Allah Ademe btn isimleri retti. Ademin kalbine eyann zelliklerini ilka etti, ki varlklarn tannmas, yararl ve zararl ynlerinin bilinmesi bu zellikler araclyla mmkndr. Sonra onlararz etti. Bu isimlerin msemmalarn meleklere arz etti. Bunu da insani bnyeyi mahede etmeleri ve cennetten yeryzne ini srecinde Ademe elik etmeleri eklinde gerekletirdi. Eer siz sznzde sadk iseniz, unlarn isimlerini bana bildirin. fadesiyle, yce Allahn onlardan insann terkibi, duyularnn alglar ve bunlardan elde ettii trl bilgilerin, terkibinin zellii olarak iinde meydana gelen hadiselerin ve sosyal yaplarnn bazsn ifade etmelerini, daha nce kendilerinde olmayan bu bilgileri zlerinde ikame etmelerini istedii anlalyor. nk meleklerin bilgileri Onun bilgisine tabidir. te meleklerin cevap vermekte acizlik iinde olmalarnn ve Allahn iradesinin bu sonuca taalluk etmesinin anlam budur. Yine buna dayanarak Ademe, varlklarn isimlerini haber vermesini emretmitir. nk btn insani gler ve huzurundaki melekler, baka yerde ikame olamayacaklar ekilde o anda ikame olmulard. Ademin onlara varlklarn isimlerini haber vermesinin anlam da budur. Melekler: Ya Rab! Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz, senin bize rettiklerinden baka bizim bilgimiz yoktur. phesiz Alim ve Hakim olan ancak sensin, dediler. Bu, varlklarnn, delille ve lisan- hal ile insani kemalattan eksik olduklarna, bu yarta insandan geri kaldklarna ynelik tanklklardr. Bu balamda yce Allah, genel olarak fesat ieren bir ii yapmaktan tenzih ediyorlar, ilim kazanmak suretiyle u anda sahip olduklar mertebelere ykselmelerinin imknsz olduunu itiraf ediyorlar. nk kemalatlar varlklaryla e zamanldr. Allahn ilmi ise onlarn ilimlerinin stndedir. Allah, mutlak alimdir, hikmet sahibidir, ancak uygun olan yapar, her yapt yerindedir. Bu
BAKARA SURES 59
yzden Ey Adem! meleklere anlat. buyurmutur da onlara ret dememitir. nk ilerlemeyi, ykselmeyi gerektiren ve almakla elde edilen bilgi, insani toplamn, terkibin bir zelliidir. Bu terkibin her bir unsuru da ancak doas gerei kendi alglama kapasitesinin kapsamna giren eyleri alglar, bakasn deil. rnein, gzn grd eylerin okluu bilgi ve mertebesini arttrmaz. Gz, ancak grnme zelliine sahip eyleri grr, yannda bu zellikte olmayan eyler ne kadar bulunursa bulunsun, gz tarafndan grlmezler. Btn batni glerin durumu da bundan ibarettir. Ben sizedememi miydim? ifadesinin meleklerin i lemlerindeki alm yledir: Allah, onlarn bilmedii gklerdeki ve yerdeki gayb bilir. Bu gayb da insann iine yerletirilmi irfan ve sevgi srrdr. Allah, bu srrn bilgisini srf insana tahsis etmitir. Sizin aa vurduklarnz bilirim, insann bozgunculuuna dair sizin bildiiniz eyi bilirim, sizin gizlediinizi de bilirim. Mnezzeh ve kutsi olmasndan dolay kendi zlerinizi insandan stn grdnz de bilirim. 34- Hani biz meleklere Ademe secde edin, demitik. blis hari hepsi secde ettiler. O yz evirdi ve byklk taslad, bylece kfirlerden oldu. Hani biz meleklere Ademe secde edin, demitik. Ademe secde etmeleri; liderliini kabul etmeleri, ona boyun emeleri, itaat etmeleri ve hizmetine girmeleri demektir. blis hari hepsi secde etti. O yz evirdi, byklk taslad. blis, vehmi bir gtr, nk srf arz meleklerinden biri deildir. Bu yzden suretleri idrak etmek araclyla anlamlar idrak etmekten, dolaysyla bil kuvve Allahn emrine boyun emekten perdelenmitir. Semavi akli bir melek de deildir, bu yzden Ademin erefini, stnln idrak edemez ve sevgiyle benimseyip Allahn rzasn umarak boyun eemez. O cinlerdendi. Yani sfli melekutn ve arza ait glerin bir parasyd. Czi anlamlar idrak ettii ve akli ufuklara ykseldii iin semavi melekler arasnda bym, eitilmiti. Bu yzden dilsiz, aklsz hayvanlar arasnda insann akl konumundayd. Yz evirmesi; akln nderliini benimsememesi ve hkmn kabul etmemesi demektir. Byklk taslamas ise; maddi eylerle ilgili czi anlamlar kendi haddi erevesinde idrak etmesi eklindeki dzeyi ap kendinin tesindeki akli anlamlar ve klli hkmleri kavrama dzeyine
ulaamad iin balk meneli insanla gk ve arz meleklerinden kendini stn saymas anlamndadr. Bylece kfredenlerden oldu. O ezelden, vahdet nurundan perdelendii gibi akli ve ikili (semavi ve arzi) nurlardan da perdelenmiti. 35- Biz: Ey Adem! Sen ve ein beraberce cennete yerlein; orada kolaylkla istediiniz zaman her yerde cennet nimetlerinden yeyin; sadece u aaca yaklamayn. Eer bu aatan yerseniz her ikiniz de kendine ktlk eden zalimlerden olursunuz, dedik. Biz: Ey Adem! Sen ve ein beraberce cennete yerleindedik. Einden maksat, nefistir. Havva olarak isimlendirilmesinin nedeni, zlmani cisimle beraber olmas, ondan ayrlmamasdr. nk hayat, siyah tonun baskn kt renktir. Nitekim kalbe de adem denilmitir, nk cisimle ilintilidir ve tamamen yapmak suretiyle bir ayrlmazl yoktur. Bilindii gibi el-edeme kelimesi, esmer yani siyaha alan renk demektir. Eer kalbin bu ekilde cisimle ilintisi olmasayd adem olarak isimlendirilmezdi. kisinin (Adem ve Havvann) ayrlmamalar emredilen cennet; ruh lemi semasdr. Buras kutsiyet bahesidir. Demek isteniyor ki: Ruh semasndan ayrlmayn. Orada kolaylkla istediiniz zaman her yerde cennet nimetlerinden yeyin. En geni ekilde ve en yaygn haliyle anlamlarn, irfann ve hikmetlerini aln. Bunlar kalbi gdalar, ruhi meyvelerdir. Her bakmdan sonsuz bir geniliktir bu, istediiniz ynden, istediiniz mertebede, hal ve makamda dilediiniz gibi istifade edin. nk bu cennet devamldr, kesilmesi, yasaklanmas sz konusu deildir. kiniz de kendine ktlk eden zalimlerden olursunuz. Nuru karanln yerine koyanlardan olursunuz. Oysa nurun yeri oras deildir. stidadnzn nurunu ve nur leminden paynza deni eksiltirsiniz. nk zalim, stlahta bir eyi ait olmad yere koyan, lugatte ise hakta ve zorunlu payda eksiklik yapan kimse anlamna gelir. 36- eytan onlarn ayaklarn kaydrp haddi tecavz ettirdi ve iinde bulunduklar cennetten onlar kard. Bunun zerine: Bir ksmnz dierine dman olarak ininiz, sizin iin yeryznde barnak ve belli bir zamana dek yaamak vardr, dedik.
BAKARA SURES 61
37- Bu durum devam ederken Adem, Rabbinden birtakm ilhamlar ald ve derhal tevbe etti. nk Allah tevbeleri kabul eden ve merhameti bol olandr. eytan onlarn ayaklarn kaydrp oradan kard. eytan, cennetteki makamlarndan onlarn ayaklarn kaydrarak tabiatn heva ve heves esasl kaygan zeminine indirdi. Cismani lezzetleri onlara ssl gstermek ve bu aldatma giriimini srekli yapmak suretiyle gerekletirdi bunu. Bylece, onlar iinde bulunduklar nimetlerden ve srekli ruh leminden kard. Bazlar yle anlatmlardr: Adem ve Havva geni cennette istedikleri gibi dolarlarken, Tavus kuu onlar gizlice izliyordu. Derken Tavus kuu cennettin surlarnn zerinde onlara grnd. Havva ona yaklat, Adem de Havvay izledi. eytan da duvarn arkasnda onlara vesvese verdi. Bazlar da unlar anlatmlardr: eytan, cennetin surlarna trmanmaya alan bir ylan arac olarak kullanmtr. Ylann kuyruundan tutup onu cennete karmtr. Birinci anlatmda, eytann cennetin dnda ehvet unsurunu kullanmasna iaret ediyorken, ikincisi eytann fke unsurunu arac olarak kullanmasna iaret etmektedir. Ylann cennetin surlarn trmanmas, fke unsurunun, ruhani ufuklara ve kalbi hayra ehvet unsurundan daha yakn olduuna ynelik bir iarettir. ninizdedik. Sfli cihete, yani cismani leme inii onlarn ayrlmaz halleri haline getirdik bir ksmnz dierine dman olarak. Bu, ini esnasndaki halleridir ve inile kaytl bir durumdur. nk cihet dediimiz dnyaya ini, dnyevi isteklerin maddenin dar kapsamnda snrl ve bakasnn ortaklna tahamml edilemeyecek kadar czi olmasn gerektirir. Bu dnyevi nimetlerden biri yararland m mutlaka bir bakas mahrum kalr, onu engellemi olur. Bylece aralarnda zorunlu olarak dmanlk ve kin meydana gelir. Ama genel istek ve temennilerde durum farkldr. Ayette oul bir hitap kullanlmtr, nk Adem ve Havvaya ynelik hitap, insan trne yneliktir. Bilindii gibi kk, dal da kapsar. Sizin iin yeryzndevardr. Bu cihette yerleme, karar klma ve belli bir sre nimetlerden yararlanma vardr. Bu sre, iradi lmle soyutlanncaya ve doal lmle dnyevi paylar kesilinceye kadardr. Yani iki kyametten biri kopuncaya kadardr. Byk veya kk kyamet Bu durum devam ederken Adem, Rabbinden birtakm ilhamlar ald. Rabbinin
cihetinden nurlar ve tavrlar alglad. Melekut ve ceberut lemlerinden mertebeler ve mcerret ruhlar edindi. nk her mcerret bir kelimedir, bunun nedeni de emir leminden gelmesidir. Nitekim, Hz. sa (a.s) da kelime olarak isimlendirilmitir. Ya da ondan marifetler, ilimler ve hakiktler ald. Ve derhal tevbe etti. Tabii giysilerden soyutlanmas, melekuti nurlar kervanna katlmas, kutsi kemalatla nitelenmesi ve gerek ilimlerle tecelli etmesi suretiyle rabbine dn kabul edildi. Tabe aleyhi (tevbe etti) ifadesinin asl anlam, dnn ona ynelik kld, onu dnen biri yapt eklindedir. mrme andolsun, bu makbul bir tevbedir, kendisinden kaynaklanan bir dn deildir. nk Allah tevbeleri kabul edendir. Kullarnn tvbelerini oka kabul eder. Rahimdir, rahmeti gazabnn nne gemitir. Kuluna gazap ederken dahi merhamet etmektedir. Nitekim, Ademe ynelik gazabn da onun kemale ermesinin, kendisine dnmesinin sebebi klm, uzakln da kendisine yakn olmaya almasnn arac haline getirmitir. 38- Dedik ki: Hepiniz cennetten inin! Eer benden size bir hidayet gelir de her kim hidayetime tabi olursa onlar iin herhangi bir korku yoktur ve onlar znt ekmezler. 39- nkr edip ayetlerimizi yalanlayanlara cehennemliktir, onlar orada ebedi kalrlar. gelince, onlar
40- Ey srailoullar! Size verdiim nimetlerimi hatrlayn, bana verdiiniz sz yerine getirin ki, ben de size vaat ettiklerimi vereyim. Yalnzca benden korkun. Dedik ki: Hepiniz cennetten inin! Cennetten inmeye ilikin emir tekrarlanyor ki, bunu isteyenin yce Allah olduu anlalsn. Eer Allah bunu irade etmeseydi, blis onlar yoldan karp aldatamazd. Bu yzden yce Allah, indirmeyi kendine nispet ediyor ve ikisinin cennetten karlmasn eytana nispet ettikten sonra bu inii sebeple irtibatlandrmyor. Bu bakmdan, zerinde durduumuz ayet, yce Allahn nebisine (s.a.v) hitaben buyurduu u ifadeye yakn bir anlam iermektedir: Attn zaman sen atmadn, fakat Allah att. (Enfal, 17) Bundan kaza ve kaderinin srrn anlamak gerekir. Sonra yce Allah indirmenin hikmetini u deerlendirme cmlesiyle aklyor: Eer benden size bir hidayet gelir de her kim hidayetime tabi olursa onlar iin
BAKARA SURES 63
herhangi bir korku yoktur ve onlar znt ekmezler. fadenin orijinalinin fa harfiyle balamas nedensellik anlamna ynelik bir iarettir. Buna gre eer cennetten ini olmasayd, onlarn hidayete tabi olmalar mmkn olmazd, mutlu olanla bedbaht olan birbirinden ayrt edilemezdi. Sevap ve cezay hakketme durumu gereklemezdi. Dolaysyla cennet ve cehennemden oluan ceza (amellerin karlnn verildii) yurdu geersiz olurdu, daha dorusu var olmazd. Hidayetten maksat, eriattr. eriata tabi olan kimse, kt akbetten, olumsuz cezadan emin olur. Bana kt bir akbetin gelmesinden veya yok olmaktan, gerek zevk ve lezzetlerden soyutlanmaktan korkmaz. Dnya gzelliklerinin krntlarndan ve nimet kalntlarndan yoksun olduu veya bunlar elinden kard iin de znt ekmez. nk gzleri hidayete tabi olma nuruyla aydnlanm ve yle bir eye tabi olmutur ki, dnyevi lezzetlerle mukayese edilemez. Ruhani zevklere, sr fetihlerine, kalbi mahedelere, akli ilimlere ve nefsi vecdlere kavumutur. nkr edenler Yani dinden perdelenmi olanlar. fade, hidayete tabi olmann kart olarak yer ald, onun hemen ardndan zikredildii iin bu anlama gelmektedir. Ve ayetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar cehennemliktir. Mahrumiyet ateine gireceklerdir. Onlar orada ebedi kalrlar. Ey srailoullar! Size verdiim nimetleri hatrlayn, bana verdiiniz sz yerine getirin ki, ben de size vaat ettiklerimi vereyim, yalnzca benden korkun. srailoullar, ilahi ltfa mazhar olmu, hidayet ve nbuvvet nimetine nail klnm bir topluluktur. Yce Allah, gayet latif ve nazik bir slupla onlar aryor, eski nimetleri hatrlatyor, ezeli ahitten sonra Tevratta onlardan alnan fiil tevhidine ilikin gemi sz anmsatyor. Cefa gren sevenler gemi hatralar birbirlerine hatrlatrlar. Aramzda akrabalk ve vuslat yok muydu? Yok muydu aramzda sevgi ve kardelik? Bu ar, sfat tevhidine zgdr ve ikinci perdenin kaldrlmasndan ibarettir. Dolaysyla dini nimeti, ahdi, Allahn nimet veren ve veli sfatyla tecelli etmesini hatrlatmaya ilikindir. Bu davete icabet etmeme durumunda da korku tehdidi yneltilmektedir. Ki korku anlamnda
kullanlan er-Rehbe kelimesi ayn anlama gelen el-Havf kelimesinden daha zeldir. nk havf olarak korku, cezaya ilikindir, er-rehbe ise fkeye, kahra, yz evirmeye ve perdelenmeye yneliktir. Ayn anlama gelen hayet ise bundan da zeldir. Hayet, zatn perdelenmesine duyulan korku anlamndadr. Yce Allah yle buyuruyor: Rablerinden saknan ve kt hesaptan korkan kimselerdir. (Rad, 21) Ayn durum, bu kelimelerin anlamda el-Heybe iin de geerlidir. nk zatn azametiyle birlikte zikredilmektedir. 41- Elinizdekini tasdik edici olarak indirdiime iman edin. Sakn onu inkr edenlerin ilki olmayn! Ayetlerimi az bir karlk ile satmayn, yalnz benden korkun. 42- Bilerek hakk batl ile kartrmayn, hakk gizlemeyin. 43- Namaz tam kln, zekat hakkyla verin, rku edenlerle beraber rku edin. ndirdiime iman edin. Elinizdeki Tevratn ierdii fiil tevhidini tasdik niteliinde Sfat tevhidi balamnda habibime indirdiim Kurana inann. Sakn onu inkr edenlerin ilki olmayn. Kendi itikadnzla rtnerek ondan perdelenenlerin ilki olmayn. Satmayn. hlas suresi ve ayetelkrs gibi zatmn ve sfatlarmn tecellisine delalet eden ayetlerimi az bir karla deitirmeyin. Maddi lezzetlere ve fiil tevhidi sevabna altnz iin, ayetlerimi nefsi cennetinizle deitirmeyin. Eer irkten saknyorsanz, benim kahrmn, celalimin ve hicabimin dehetinden de rzam arzu ederek saknn. Benden bakas iin herhangi bir sfat ispat etmeyin. Hakk batl ile kartrmayn. Yce Allahn ilim, kudret ve irade gibi sfatlarn batl ile, yani Hakkn sfatlarnn zuhur ettikleri aralar olan nefsinizin sfatlar ile kartrmayn, nefsinize ait sfatlarn ard hususlar ve zihninizde uyandrd dnceler ile Hakkn ard hususlar ve canlandrd dnceleri ayrt etmezlik etmeyin. Hakkn sfatlarn nefsin sfatlaryla perdelemek, zuhur ettiklerinde nefsin sfatlarn onlarn zerine sermek suretiyle gizlemeyin. Bildiiniz halde. Fiil tevhidini bilmeniz hasebiyle fiillerin kaynann sfat olduunu bilmek durumundasnz. Dolaysyla fiili Ondan bakasna isnat etmediiniz gibi sfat da Ondan bakas iin ispat etmeyin.
BAKARA SURES 65
Namaz tam kln, zekt hakkyla verin. Sevabm umabilmeniz ve rzam talep etmeniz iin. Bunun alm da u ifadedir: Rku edenlerle beraber rku edin. Rku, Allahn yaptklarna boyun emek ve kabul etmektir. Rzann da iaretidir. Zaten bu da sfatlar tecellisinin miras ve gayesidir. Demek isteniyor ki: Sfatlarm mtalaa ederken benim kaza ve kaderime rza gsterin, namaz maksadyla kyam esnasnda gerekletirilen tevecch sevap ve ecir talebinin gstergesidir. nk nefis burada kendi sfatlaryla bamsz olarak belirginleir. Boyun emenin en somut en son noktas olan secde ise, zatn tecellisi esnasnda vahdette fena bulmann alametidir. 44- Sizler Kitab okuduunuz halde, insanlara iyilii emredip kendinizi unutuyor musunuz? Aklnz kullanmyor musunuz? 45- Sabr ve namaz ile Allahtan yardm isteyin. phesiz o, Allaha saygdan kalbi rperenler dnda herkese zor ve ar gelen bir grevdir. 46- Onlar, kesinlikle Rablerine kavuacaklarn dneceklerini dnen ve bunu kabullenen kimselerdir. ve Ona
47- Ey srailoullar! Size verdiim nimetimi ve sizi cmle leme stn kldm hatrlayn. 48- yle ise bir gnden korkun ki, o gnde hi kimse bakas iin herhangi bir demede bulunamaz; hi kimseden efaat kabul olunmaz, fidye alnmaz; onlara asla yardm da yaplmaz. nsanlara iyilii emrediyorsunuz fadenin orijinalinde geen birr kelimesi kalbin saflamasn ve nefsin arnmasn gerektiren ve aydnlatclk zelliiyle kalbe ve nefse eklemlenen gzel fiil anlamndadr. Kendinizi unutuyor musunuz? Fiil tecellisinden sfat tecellisi makamna sizi ykseltecek fiilleri ilesenize! Halbuki siz, size Muhammedin dinine uymanz emreden ftratnz kitabn da okuyorsunuz. Ki o sizi tevhid yolunda yrtmektedir. Aklnz kullanmyor musunuz? Bu ifade sert bir azarlama niteliinde olup hamiyet duygularn kamlamay amalamaktadr. Yardm isteyin. Yardm ve destek isteyin kudret sahibi olandan. nk sizin kendi fiillerinizi yerine getirecek gcnz yoktur. Sabr ile size kar yaplan, sizin araclnzla gerekletirilen, size ykmllk olarak sunulan ve de sizin niyetlendiiniz bu arada
arlklarndan dolay holanmadnz eylere kar sabrederek yardm isteyin. Ki sz konusu fiilleri ileyerek rza makamna ulaasnz. Ve namaz ile yardm isteyin. Namaz, kalbin sfat tecellisine hazr olmasdr. Kukusuz namaz, dolaysyla kalbin her trl huzuru, byk ve ar bir olaydr. Tanmas g bir meakkttir. Sadece latif tecelliler nurunu kabul ettikleri ve kahredici tecelliler egemenlii altna girdikleri iin yumuam, krlm perti duyan kalplere ar gelmez. Onlar Rablerinin huzurunda olduklarna kesin olarak inanrlar. Yani sfatlar huzurunda olduklarn bilirler. nk onunla buluma halinde Rab sfat buna delalet eder. Ona dneceklerini kesin olarak bilirler. Sfatlarn fena bulmas ve Onun sfatlarnn iinde silinmesi suretiyle Ona dneceklerini kabul ederler. Ayn hitap bir kez daha tekrarlanyor. Bununla gdlen ama, ilk olarak kendilerine hidayet veren, ltfeden, kendilerini ayn dnemde yaayan, ama hidayete kar perdelenen dier topluluklardan, ilk perdeyi kaldrmak suretiyle stn klan zatn, ikinci kez hidayet verenin ayns olduunu ifade etmektir. O ilk hidayette kendileri iin ktlk dilemedii gibi bu ikinci hidayette de hayrdan baka bir ey dilememektedir. yle bir gnden korkun kibir demede bulunmaz. Kahr sfatnn tecelli ettii durumda, hibir fayda vermez. Kimse bir bakas iin herhangi bir demede bulunmaz. nk kimsenin byle bir karlk ve bedel demeye gc yetmez. efaat ve yardm imkn da olmad iin kimsenin efaati kabul edilmez. nk hepsinin sfatlar ve fiilleri ortadan kalkmtr. Bir aynn orada in edindiini gremezsin. deyiminde olduu gibi. fidye alnmaz. Orada hi kimsenin mal mlk olmad iin fidye de alnmaz. Onlara asla yardm da yaplmaz. Orada yce Allahtan baka birinin gcnn olmas, dolaysyla yardm yapabilmesi mmkn deildir. 49- Hatrlayn ki, sizi, Firavun taraftarlarndan kurtardk. nk onlar size azabn en ktsn reva gryorlar, yeni doan erkek ocuklarnz kesiyorlar, kzlarnz hayatta brakyorlard. Aslnda, o size reva grlenlerde Rabbinizden byk bir imtihan vard. 50- Bir zamanlar biz sizin iin denizi yardk, sizi kurtardk, Firavunun taraftarlarn da, siz bakp dururken denizde boduk.
BAKARA SURES 67
Hatrlayn ki, sizi, Firavun taraftarlarndan kurtardk. Ayetin zahiri ve tefsiri, ilk bakta anlalaca gibi, kadim sevgiyi uyandrma amacna ynelik olarak nimeti hatrlatma mahiyetindedir. Batn ve tevili ise yledir: Hatrlayn ki, sizi, Firavun taraftarlarndan kurtardk. Sizi, durmadan ktl emreden, enaniyetiyle perdelenen ve varlk mlkne kurulan nefisten kurtardk. Msr ise beden ehridir ve vehim, hayal, tahayyl, gazap ve ehvet gibi kuvvetleriyle nefis bu ehri ve Safvetullah olan ruh Yakubunun ocuklar olan ruhani kuvvetleri ve zahiri duyulardan oluan bedenin tabii kuvvetleri ve bitkisel kuvvetleri kleletirmiti. Onlar size azabn en ktsn reva gryorlard. Dnyaya hrsla sarlan kimselerin byk zahmetler ekerek yaptklar gibi size ar ykmllkler, mal toplamak, hrs ve arzuyla biriken mal depolamak gibi meakktli emekleri omuzlarnza bindirip sizi zorlu almalara yneltmilerdi. Bunlar dnmek, bunlara nem vermek ve korumak suretiyle sizi kleletirmilerdi, bu arada kendileri bunlardan lezzet alrken bu sizin iin bir azap konumundayd, nk sizin de bunlardan lezzet almanza engel oluyorlard. Yeni doan erkek ocuklarnz kesiyorlard. Kalbin iki gz nazari olan sa, ameli olan sol gzkonumundaki nazari akl ve ameli akl, kalbin kula olan iitme, kalbin kalbi olan sr, fikir ve zikir gibi ruhani kuvvetleri ldryorlard. Kzlarnz hayatta brakyorlard. Sz edilen tabii kuvvetleri hayatta brakyorlard. Bunu da ilk gruba giren kuvvetlerin zel faaliyetlerini bask ve hakimiyetleriyle engelliyorlard. Ruhun nuru ve desteinden kaynaklanan hayattan alkoyuyorlard. kinci gruba giren kuvvetleri ise glendirerek faaliyet imkan tanyor, etkin ve kalc olmalarn salyorlard. Kukusuz bu ekilde kurtarlm olmanzda rabbinizden byk bir nimet vardr. Bu, celal ve cemal sfatlarn dnme nimetidir. Ya da onlarn size bu ekilde azap etmesi, rabbinizden size ynelik byk bir nimettir. Ki bu azap perdelenme, yoksun braklma ve uzaklatrlma gazabdr. nk snav anlamna gelen bela olgusu bu iki ekilde gerekleir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onlar iyilik ve ktlklerle imtihan ettik. (Araf, 168)
Bir zamanlar sizin iin denizi yardk. Suyu ac siyah denizi yardk. Ki bundan maksat da cismani maddedir. Yer yarlp ondan bitki kt gibi sizin varlnz da yarp bu cismani maddeyi kardk. Sizi kurtardk. Ondan soyutlamak suretiyle sizi kurtardk. Firavunun taraftarlarn da denizde boduk. Yani nefsani kuvvetleri bu cismani madde iinde boduk. Ondan ayrlmamalar, onda helak olup ifsat olmalar suretiyle yok ettik. Siz de buna ahit idiniz. Buradan hareketle ilk hitapta geen srailoullar ifadesini ruhani kuvvetler, onlara bahedilen nimeti de ruh leminden zerlerine indirilen nurlar kabul etmeye, marifet ve hikmetleri alglamaya yneltilme, verdikleri szde durmalar, ilk istidatlar kapasitesine gre ilerine yerletirilen tevhidi kantlar ve gizli klli anlamlar arnma ve zel fiiller araclyla srekli ileme suretiyle sergilemeleri eklinde tevil etmek mmkndr. Yce Allahn onlara verdii sz yerine getirmesi ise, arnma ve sahip olduklar anlamlar dorultusunda amel etme suretiyle hakkn ifa etmeleri durumunda, zerlerine kemal nurunu indirmesi anlamndadr. Eer bir eyden korkacaksanz, istidatlarnzn ortadan kalkmas neticesinde nurlarmdan perdelenmekten korkun. man edin, yani istidatlarnz kapsamndaki ftri nuru tasdik eder mahiyette zerinize indirdiim nurani irak ve gaybi ilhamlar kabul edin. Sfli cihete ynelmek suretiyle onu kabul etmekten perdelenmenin ilk mertebesinde yer almayn. Onu nefsani lezzetlerle ve bu lezzetlerin nesnel karlklaryla deitirmeyin. Ruhani marifet hakkn ve kutsi nurlar maddi talepler batl ve nefsani sfatlar ile kartrmayn. Maddi talepler ve nefsani sfatlar zerinizde zuhur ettirmek suretiyle bu hakk ve nurlar gizlemeyin. Ruhun huzuruna ynelii ikame edin ve bunu srekli yapn, emirlerini eksiksiz yerine getirin. Bilgilerinizin zekatn verin. nk onlar arndrp terkip etmek suretiyle mallarnz olmasn saladnz. Ki bilgilerinizin sonu ve ayrlmazlar eklindeki sevabna nail olasnz. Bu bilgileri sizin huzurunuzda olan doal bedensel kuvvetlerden oluan fakirlerinize infak ediniz ki onlarla yaamlarn srdrsnler, erdemli ahlaklar edinsinler, gzel melekeler kazansnlar. Cinsinizin ocuklarna bunlar retin ki kemale ersinler. Rkua gidin, akli emirleri, ruhsal nurlar ve kalbi amelleri kabule hazr ekilde boyun ein.
BAKARA SURES 69
Yoksa siz insanlara iyilik etmeyi emrediyor da kendinizi unutuyor musunuz?! Sizden daha aa mertebede olan ve sizin hakimiyetiniz altnda olanlara nderlik ediyor, gzel ibadetlerle, iyi huylarla rnek oluyor, onlar sizin makamnza ykselmeye ve sizin adabnzla edeplenmeye tevik ediyorsunuz da, Allahn huzurunda ruhanilerin adabyla edeplenme, srekli mrakebe etme, mahede makamnda ruhun nurlaryla aydnlanma ve vahdette fena esnasnda onun makamna ykselme hususunda kendinizi unutuyor musunuz?! Halbuki siz Ruh rabbinden akl melei vastasyla kalp nebisine inen makuller kitabn okuyorsunuz. Heva ve vehim aibelerinden arnm mcerret akl ile dnmez misiniz? Size zuhur eden, ruh sultan nurlar saltanatndan ve hkmlerinden, azamet tecellilerinin ve hak ile huzurda olmann kahrndan size varit olan eylere kar sabrla yardm isteyin. Hi kukusuz, bu yardm isteme, ileri rperen, rza gsteren, kalbin ve ruhun emirlerine uymay kabul eden, onun huzurunda ve onun karsnda bulunduklarndan en kk bir kuku duymayan, nurlarn kabul etmek suretiyle ona dneceklerine kesin olarak inanan kimselerden bakasna ar ve meakktli gelir. lemlerden stn klnmalar, insanda bulunan btn kuvvetlerden daha erefli klnm olmalar anlamndadr. 51- Musaya krk gece sz vermitik. Sonra hakszlk ederek buzay tanr edindiniz. 52- O davranlarnzdan sonra kredersiniz diye sizi affettik. 53- Doru yolu bulasnz diye Musaya kitab ve hak ile batl ayran hkmleri verdik, 54- Musa kavmine demiti ki: Ey Kavmim! phesiz siz, buzay tanr edinmekle kendinize ktlk ettiniz. Onun iin Yaradannza tevbe edin de nefislerinizi ldrn. yle yapmanz Yaratcnzn katnda sizin iin daha iyidir. Bylece Allah tevbenizi kabul etmi olur. nk acyp tevbeleri kabul eden ancak Odur. Musaya sz vermitik Firavun hanedanna kar mukavemet edip onlar helak ettikten sonra krk gece sz veritik. Bu krk gecede her eyden elini ekerek tamamen bize ynelecekti. Bylece, bu sre iinde tabii perdelerden syrlp ykselecekti. nk bu perdeler, kalbinin nur madeninden istifade etmesine engel oluyorlard.
Bu arnma krk gecede olacakt. Krk gece, bedeninin cenin olarak varolu ve yaratl suretiyle ftrattan perdeleni srecine tekabl etmektedir. Nitekim hadiste yle buyrulmutur: Allah Ademin hamurunu krk sabah eliyle yourdu. Bu srede kalbinin vechindeki perde de kaldrld ve Tevratn hikmeti kalbinden diline zuhur etti. Ama siz onun bir kenara ekilmesinin ve bir sreliine ortadan kayboluunun ardndan eksik hayvani nefis buzan tanr edindiniz. Hakszlk ederek. badeti olmas gereken yerden baka yere koymak suretiyle zulmettiniz. Asl ibadet edilecek zat brakarak bakasna kulluk etme hakszln ilediniz. Bu iren fiilden ve irkin zulmden sonra, Musann yannza dnmesiyle birlikte tevbe etmeniz zerine sizi affettik ki benim affmda somutlaan nimetime kredesiniz, bu nimetin mnimden (nimet verenden) olduunu tasavvur edesiniz. Bylece, mnimin sfatnn tecellisini kabul etme donanmna hazr olasiniz. Ayetin ikinci tevili ise yledir: Bedene taalluk ettii, dolaysyla ruhani kuvvetlerden oluan kavminden perdelendii zaman kalp Musasna krk gece sz vermitik. Bu sre, beden bnyesinin yaratld sredir. Sonra siz, onun kaybolmasndan ve ocukluk halinde gizlenmesinden dolay buzay tanr edindiniz. Ama bu tapnmann ardndan geree ulatnz, arnp soyutlanmak suretiyle kalp nuru zuhur ettii iin sizi affettik ki, bu arnma srecinde sizi muvaffak klma, sfatlarmn yolunu izleterek kemalinizin sebeplerini hazrlama nimetime kredesiniz. Kalp Musas, hidayetinin nuruyla yolunu bulasnz diye makuller kitabn, hikmet ve irfan, hak ile batl birbirinden ayran hkm getirince-birinci tevile gre ifadenin aklamaya ihtiyac yoktur-, nefsinize zulmettiniz, haklarn ve sevapla, sz edilen tecellilerle ilgili paylarn kstnz, eksilttiniz. O halde birinci perdeyi kaldrmak suretiyle Yaratcnza tevbe edin. nk Yaratcdan sz edilmesi birinci perdeye delalet etmektedir. Riyazet klcyla nefsinizi ldrn, paylarna engel olun, bamsz olarak iledii zel fiillerine mani olun. Hayat kayna ruhu mesabesindeki hevasn ezin. kinci tevile gre, kalp kuvvetlerine ilham etti ki, siz nefse tapmak suretiyle haklarnz eksilttiniz, kstnz. yleyse, onun hidayet nuruyla yaratcnza dnn, tevbe edin. Riyazetle alageldiiniz eyleri nefislerinizden alkoyun. Hevann galip gelmesi sonucu ona arz olan hayatna son vererek ldrn onu. Ta ki asl hayatnzla yaayasnz ve tevbeniz kabul edilsin.
BAKARA SURES 71
55- Bir zamanlar: Ey Musa! Biz Allah aka grmedike asla sana inanmayz, demitiniz de bakp durur olduunuz halde hemen sizi yldrm arpmt. 56- Sonra lmnzn ardndan sizi dirilttik ki kredesiniz. 57- Ve sizi bulutla glgeledik, size kudret helvas ve bldrcn gnderdik ve verdiimiz gzel nimetlerden yeyinizdedik. Hakiktte onlar bize deil sadece kendilerine ktlk ediyorlard. Bir zamanlar: Ey Musa! Biz senin hidayetine gerek imanla inanmayz, sen mahede ve bizzat gzlemleme makamna erimedike. Bunun zerine sizi lm yldrm arpmt. Bu lmden maksat, zati tecellide fena bulmaktr. Siz bunu bekliyordunuz veya bizzat bakp duruyordunuz. Sonra biz, fena bulmann ardndan sizi gerek hayatla dirilttik ki tevhid nimetine ve Allahta sluk mertebesine kavuma bana kredesiniz. zerinize sfat tecellisinden oluan bulutlar gndererek sizi glgeledik. Sfat bulutlar, btnyle yakc olan zat gneinin nnde duran perdeler konumundadr. zerinize tevekkl, rza, hikmet ve irfan bldrcn ve hakiki ilimler gibi haller, zevk makamlar indirdik ki, bunlar zevkin tadn ve nefsin kt ahlaklarnn bertaraf edilmesini birlikte kapsyorlard. Bunlar, iinde sluk ettiiniz sfat lnde rahmet rzgrlar ve ilahi nefhalar size doru getiriyordu. Yiyin, bu gzellikleri aln. Ama onlar nefeslerinin sfatlar ile perdelenmek suretiyle bize zulmetmediler, bizim haklarmz ve sfatlarmz eksiltmediler, aksine, nefislerini mahrum brakmak ve hsrana uratmak suretiyle kendi haklarn eksilttiler. Bu aklama iki tevil asndan geerlidir. Hitap genel olmakla beraber, israiloullarnn iinden seilen yetmi kiiye zgdr. 58- Bu kasabaya girin, orada bulunanlardan dilediiniz ekilde bol bol yeyin, kapsndan eilerek girin, htta!(Ya rabbi bizi affet) deyin ki, sizin hatalarnz balayalm; zira biz, iyi davrananlara fazlasyla vereceiz, demitik. Bu kasabaya girindemitik. Mahede makam olan kutsal ruh bahesine girin. Rzadan ibaret olan kapdan girin. Nitekim bir hadiste yle buyurulmutur: Kaza ve kadere rza gstermek, Allahn en byk kapsdr. Secde ederek girin. ki bklm olarak ve boyun eerek girin.
nk size vasfi, fiili ve tahmili tecelliler varit olacaktr. htta! deyin. Allahtan, sfatlarnzn, ahlaknzn ve fiillerinizin gnahlarn dkmesini, drmesini talep edin. Ki sizin gnahlarnz, trl hatalarnz ve hallerinizin gnahlarn balayalm. Biz ihsan sahiplerine fazlasyla vereceiz. Yani mahede edenlere. Ayette geen Muhsin kelimesiyle mahede edenlerin kastedildiini Resulullahn (s.a.v) u hadisinden anlyoruz: hsan, Allaha onu gryormusun gibi ibadet etmendir. hsanlarnn sevab, zatn ortaya kmasdr. Ya da Allahta sluk etmeleridir ihsan. 59- Fakat zalimler, kendilerine sylenenleri baka szlerle deitirdiler. Bunun zerine biz, yapmakta olduklar ktlkler sebebiyle zalimlerin zerine gkten ac bir azap indirdik. Fakat zalimler, kendilerine sylenenleri baka szlerle deitirdiler. Ruhsal hazlar arzusuyla Allahn sfatlaryla sfatlanmay isteme dnda, nefsin hazlarndan yararlanma arzusuyla onun sfatlaryla sfatlanmay istediler. Nitekim onlarn, kendilerine sylenen sz yerine hinten simkasen dedikleri rivayet edilir. Yani nefsin gdasn istiyoruz. Bunun zerine biz de zellikle zalimler zerine ceza, azap, sknt, darlk ve nefis zindannda karanlk, arzular ipine balanma tutsakl, heva kaydnda tutulma perdelenmilii, sfli maddeye sevgi beslemenin yoksunluu ve zilletini, ruh semas cihetinden deiip zevale erme sonucunu, fasklklar yznden ltuf ve ruhtan alkonmay, yani kalbe itaat etmekten nefse itaat etme haline intikal etmeyi indirdik. Buna ok yakn olduu iin ikinci tevile gerek duymadk. 60- Musa, kavmi iin su istemiti biz de ona: Deneinle taa vur! demitik. Derhal on iki kaynak fkrd. Her blk, iecei kayna bildi. Allahn rzkndan yeyin, iin, sakn yeryznde bozgunculuk etmeyin, dedik. Musa, kavmi iin su istemiti. Ruh semasndan ilim, hikmet ve anlam yamurlarnn yamasn istemiti. Bedene taalluku esnasnda dayand, fikirle bir yerde sebat bulmasn salad nefis asasyla beyin tana vurmasn emrettik. Beyin ta akln meneidir. Ondan be zahir ve be batn duyu, nazari akl ve ameli akldan oluan insani duygular saysnca ilim sularndan on iki kaynak fkrd. Nitekim, Hz.
BAKARA SURES 73
Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Kim bir duyusunu yitirirse bir ilim yitirmi olur. Her grup iecei kayna bildi. Her bilgi erbab bu ilimden iecei kayna bildi. rnein, sanat ehli ve bildikleriyle amel eden alimler ilmi akl kaynaklarn, hekim ve arifler nazari akl kaynaklarn, boyaclar grlen renkler kaynan, musiki ehli olanlar sesler ilmi kaynan bildiler, ondan istifade ettiler. kinci tevili esas alrsak bu sefer karmza yle bir anlam kar: Kalp Musasna nefis asasn beyin tana vurmasn emrettik. Ondan on iki kaynak fkrd. Bu kaynaklar yukarda szn ettiimiz duygulardr ki bunlarn her biri yine yukarda sz edilen on iki kuvvetten birine zgdr. Bu on iki kuvvet de ruh Yakubunun torunlardr. Her biri iecei kayna bilmitir. Allahn verdii rzktan yeyin, iin. Yani yce Allahn size rzk olarak verdii ilimden, amelden ve hal ve makamdan yararlann. Yeryznde bozgunculuk karmayn, cahillik edip fesatta ileri gitmeyin. 61-Hani siz: Ey Musa! Bir tek yemekle yetinemeyiz; bizim iin Rabbine dua et de yerin bitirdii eylerden; sebzesinden, hyarndan, sarmsandan, mercimeinden, soanndan bize karsn, dediniz. Musa ise: Daha iyiyi daha kt ile deitirmek mi istiyorsunuz? O halde ehre inin. Zira istedikleriniz sizin iin orada var, dedi. te zerlerine aalk ve yoksulluk damgas vuruldu. Allahn gazabna uradlar. Bu musibetler, Allahn ayetlerini inkra devam etmeleri, haksz olarak Nebileri ldrmeleri sebebiyle geldi. Bunlarn hepsi, sadece isyanlar ve taknlklar sebebiyledir. Bir tek yemekle yetinemeyiz lim, marifet ve hikmet gibi ruhani gda ile yetinemeyiz. Bizim iin Rabbine dua et, Rabbinden bizim iin iste, gdalarmz oaltsn, bollatrp gda edinmeyi kolaylatrsn. Nefislerimiz topranda biten habis ehvetlerden, adi lezzetlerden, souk meyvelerden, ksacas nefsin pay ve azab niteliindeki her eyden versin. ehre inin. Beden ehrine. Orada istediiniz eyler var. Bylece ehvetlerin peine dtkleri, kabuk ve d grn hrsna sahip olduklar iin zerlerine zillet ve yoksulluk damgas vuruldu. Yani muhtalklar srekli oldu. Ve sfli cihette ikame etmeleri sreklilik kazand. Uzaklk ve kovulma gazabna mstahak oldular. Bu azap onlara Allahtan geldi. nk Allahn ayetlerinden ve tecellilerinden perdelendiler. Ayetin geri kalan ksm, ayrca bir aklamay
gerektirmeyecek kadar aktr. kinci tevil asndan ayeti ele alrsak bu durumda yle bir anlam elde etmi oluruz: Kendilerine ynelik sabit bir emir, kendilerini tevik edici bir buyruk olmadan, bilakis srf batl duygularna uyarak kalp nebilerini ldrmeleri, kalp ve akl emirlerine isyan etmeleri, bunlarn zahirine dayanarak azgnlk etmeleri nedeniyle zerlerine aalk ve yoksulluk damgas vuruldu ve Allahn gazabna uradlar. 62- phesiz iman edenler, Yahudiler, Hristiyanlar ve sabilerden Allaha ve ahiret gnne hakkyla inanp Salih amel ileyenler iin Rableri katnda mkfatlar vardr. Onlar iin herhangi bir korku yoktur. Onlar znt ekmeyeceklerdir. phesiz iman edenler taklidi iman ile inananlar, zahiri imana sahip olanlar ve Batni imana sahip olanlar ile makulattan perdelendikleri iin akl meleklerine ve vehmi ve hayali olgularla perdelendikleri iin nefsani kuvvetlerin yldzlarna tapanlar, bunlardan her kim gerek anlamda Allaha ve ahiret gnne iman ederse, tevhid ve kyamet ilmine kesinkes kani olursa, Allahn huzuruna karken kendisi iin yararl olan, ahirette mutluluk salayacak eyi bilirse, ite bu gibi kimseler iin rableri katnda fiil ve sfat cennetlerinden oluan ruhani baki sevaplar vardr. Fiillerinin akbetlerinden dolay korkmazlar ve sfatlar tecellilerini karmaktan dolay da zlmezler. Bu ayet, srailoullarna ynelik hitabn ortasnda yer alm bir ara aklama niteliindedir. 63- Sizden salam bir sz alm, Tur Dann altnda, size verdiimizi kuvvetle tutun, onda bulunanlar daima hatrlayn, umulur ki, korunursunuz, demitik. 64- Ondan sonra sznzden dnmtnz. Eer sizin zerinizde Allahn ihsan ve rahmeti olmasayd, muhakkak zarara urayanlardan olurdunuz. Sizden salam bir sz almtk Burada ya ezeli nceki sz, ya da evrat kapsamnda sonraki sz, yahut akl deliller araclyla fiil ve sfat tevhidi zerine onlardan alnan sz kastediliyor. zerinize beyin Turunu kaldrdk ki, manalar anlama ve kabul etmeniz mmkn olsun.
BAKARA SURES 75
Dedik ki: Tutun, yani size verdiimiz Tevrat veya hak ile batl ayrma zelliine sahip akl kitabn ciddiyetle kabul edin, iindeki hikmetleri, marifetleri, ilim ve eri hkmleri anlayn, ki irkten, cehaletten ve fsktan saknasnz. Sonra sfli cihete ynelmek suretiyle bundan yz evirdiniz. Eer Allahn size ynelik akl hidayeti eklindeki ltf ve basiret ve eriat nuru eklindeki rahmeti olmasayd hsrana urayanlardan olurdunuz. 65- inizden cumartesi gn azgnlk edip de, bu yzden kendilerine: Aalk maymunlar olun! dediklerimizi elbette bilmektesiniz. 66- Biz bunu hadiseyi bizzat grenlere ve sonradan gelenlere bir ibret dersi, muttakiler iin de bir t vesilesi kldk. Azgnlk edenleri elbette bildiniz Bil ki: nsanlar ihmal edilir, kendi hallerine braklr, tabiatlaryla ba baa kalacak ekilde salverilirlerse, azarlar, cismani lezzetlere dalar, zlmani bulutlarn iinde kaybolurlar. nk bu hususta alkanlk kazanma zellikleri vardr. lk ocukluktan, kk yalardan itibaren bu yndeki eilimleri gelimitir. Derken istidatlar yok olur, insanlk mertebesinden aa der, baka aalk varlklara dnrler. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Allahn lanetledii ve gazap ettii, aralarndan maymunlar, domuzlar kard (Maide, 60). Buna karlk insanlar muhafaza edilir, eri ve akli siyasetle gzetilirlerse, hikmet, adap, tehdit ve vaat esasl tlerle terbiye edilirlerse ykselirler, nurlanrlar. air yle der: Bu nefistir, eer ihmal edilirse alakl yol edinir Ama erdemlere doru yneltirsen, parldar. Bu nedenle ibadetler ngrlm ve insanlarn bu ibadetleri belli vakitlerde tekrar etmeleri farz klnmtr. Ta ki gaflet vakitlerinde biriken tabiat tortular, lezzet alma ve ehevi arzular tatmin etme vakitlerinde arz olan meguliyet karanlklar dalsn, huzurda olma nurunun etkisiyle ileri aydnlansn, nefis uurumuna yuvarlanmaktan, tkezlenmekten kurtulup Hakka ynelme ile kalpleri hayat bulsun, ruhun ruhu ve vahdet sevgisi ile rahata kavuup heva yalnzlndan ve kesret girdabndan kurtulsunlar. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Bir namazdan sonra klnan namaz, kii eer byk
gnahlardan kanmsa, o arada ilenen kk gnahlarn kefaretidir. Grmez misiniz ki, byk hadesetten ve cinsel birlemeden sonra gusl, kk hadesetten sonra da abdest almak suretiyle temizlenme emredilmitir?! Dolaysyla gece ve gndz saatlerinde dnyevi ilerle meguliyetten syrlma amacyla be vakit namaz emredilmitir. Bu be vakit namaz be duyudan kaynaklanan kir ve tortular giderir. Ki bunlar nefiste ilgili olduklar duyulara uygun olumsuz etkiler brakrlar. Bu nedenle bir haftalk ayrla, trl i ve kazan yollaryla megul olma yalnzlnn, bedensel giysilerin ve nefsani arzularn karanlna karlk ibadete tahsis edilmi bir gnde toplanma ngrlmtr ki, toplanma scakl ve nsiyet ile ayrlk yalnzl ortadan kalksn, aralarnda sevgi ve kaynama meydana gelsin, ibadet nurunun, Hakka yneliin etkisiyle dnyevi ilerle megul olup Hakk bir kenara brakma karanl dalsn, i lemleri aydnlansn. Dolaysyla Yahudiler iin haftann ilk gn toplanma gn olarak tahsis edilmitir. nk onlar balang ve zahir ehlidirler. Hristiyanlara da ondan sonraki gn tahsis edilmitir, bunun nedeni onlarn ahiret, ruhaniyet ve batn ehli olmalar ve bize oranla balang ve zahirden geri kalmalardr. Mslmanlara da haftann son gn tahsis edilmitir. Yani Cuma gn. nk Mslmanlar son Nbvvet ehli olup ahir zamanda gelmilerdir. Klli ve toplu birlik ehlidirler. Bu deerlendirme cumartesi gnnn rivayette belirtildii haftann son gn kabul edilirse, cumartesi yedinci gn olarak belirginleir. Dolaysyla bu tanzim Hak Teala asndan sz konusu olur. nk Yahudilerin arsnn esasn oluturan his lemi, lemlerin sonuncusudur. Hristiyanlarn arlarnn temeli olan akl lemi ise lemlerin ilkidir. Cuma gn de toplanma ve bitim gndr. Bu sistemi ve denetimi gzetmeyen kimsenin istidat nuru ortadan kalkar, Cumartesi yasan ineyenler gibi baka bir mahluka dntrlr. Cumartesi ehli denilen bu kimseler, o gn avlanmaktan, Cumartesi gn nefsani hazlar derlemekten ve bunlara brnmekten menedilmilerdi. Fakat onlar bu yasa inemek iin bir hileye bavurdular; denizin sahilinde havuzlar yapp balklarn oralarda toplanmasn salayarak pazar gn avladlar.
BAKARA SURES 77
Dier bir ifadeyle haftann sair gnlerinde heyuli crm denizinin ve maddi crmlerin sularn evlerinin havuzlarna doldurdular, onunla trl yiyecekler, iecekler, lezzetler ve elenceler cemettiler. Bylece cumartesi gn onlar iin btn nefsani hazlar, paylar, haftann dier gnlerinde kendilerine yetecek kadar birikti. Ki o gnlerde kazanla, sanat ve meslekle ilgilenecek zaman bulabilsinler. Nitekim, bugn de Yahudiler ve eitli Mslman gruplar byle davranmaktadrlar. Fasklklarnn byk ksm bu hususta gereklemektedir. te bu cumartesi gn, gelenek haline getirdikleri bir yntemdir. Bu da gsteriyor ki, huzurda olduklar btn vakitlerde ilgileri dnyaya, nefis ve hevann hazlarn talep etmeye yneliktir. Nitekim, bugn nice Mslman vardr ki bedeni mescitte, namazda olduu halde kalbi pazarda alveritedir. Hatta byle Mslmanlardan biri yle demitir: Ben btn hesap listemi namazda karrm. Yani, dnya ile megul olmaya ara verip namaza durduum zaman kalbim, ticaretimin bilanosunu, alacaklarmn, borlarmn listesini karmaya balar. te bu tavr, yksek insani lemden aa hayvani leme yuvarlanmay kanlmaz klar. Kendilerine: aalk maymunlar olun, dedik. ifadesinin anlam budur. Yani, grnrde insana benzerler, ama insan deildirler. Aalktrlar, uzaklatrlm ve kovulmulardr. nsanlarn dnya ve ahirette baka varlklara dnmeleri inkr mmkn olmayan bir haktr. Bu hususu dile getiren ayetler ve hadisler vardr. Bir ayette Aralarndan maymunlar ve domuzlar kard (Maide, 60) buyurulmutur. Resulullah efendimiz (s.a.v) de yle buyurmutur: Baz insanlar kyamet gn yle bir kalp ve suret iinde haredilirler ki, maymun ve domuz onlarn yannda gzel kalr. Yine Resulullahtan (s.a.v) yle rivayet edilmitir: On trl mesh vardr. Sonra bu meshedililerin her birinin saysn, bunu gerektiren amelleri, gnahlar ve meshedili gerekelerini aklamtr. Ksacas bir kimseye hayvanlara zg herhangi bir nitelik galip gelir, istidadn yok edecek ekilde kkleir, karakterinde, tabiatnda kalc bir yer edinerek artk zel sureti haline gelirse-tpk kayna kibrit madeni olan su gibi-, bu kimsenin karakteri, tabiat, seciyesi o hayvann karakteri, tabiat ve seciyesi olur, nefsi sz konusu hayvann nefsine dnr. lmden sonra ruhu bedenden ayrlnca ahiret leminde karakterine uygun bir sfata brnr ve bu sfat onun sureti olur. Allah bu gerei herkesten daha iyi bilir.
67- Musa kavmine: Allah bir sr kesmenizi emrediyor, demiti de: Bizimle alay m ediyorsun? demilerdi. O da: Cahillerden olmaktan Allaha snrm, demiti. 68- Bizim admza Rabbine dua et, bize onun ne olduunu aklasn, dediler. Musa: Allah diyor ki: O, ne yal ne krpe; ikisi arasnda bir inek. Size emredileni hemen yapn dedi. 69- Bu defa: Bizim iin Rabbine dua et, bize onun rengini aklasn, dediler. O diyor ki: Sar renkli, parlak tyl, bakanlarn iini aan bir inektir dedi. 70- Ey Musa! Bizim iin, Rabbine dua et de onun nasl bir sr olduunu bize aklasn, nasl bir inek keseceimizi anlayamadk. Biz, inallah emredileni yapma yolunu buluruz, dediler. 71- Musa dedi ki: Allah yle buyuruyor: O, henz boyunduruk altna alnmayan, yer srmeyen ekin sulamayan, serbest dolaan, renginde hi alacas bulunmayan bir inektir. te imdi gerei anlattn dediler ve bunun zerine kestiler, ama az kalsn kesmeyeceklerdi. Musa kavmine: Allah bir sr kesmenizi emrediyor, demiti. Srdan maksat, hayvani nefistir. Bu hayvani nefsin boazlanmas ise, hevasnn, tutkulu arzularnn ezilmesidir. nk heva ve heves nefsin hayatdr. Yani riyazet bann azyla nefsi kesmek, dier bir ifadeyle onu kendine zg fiillerini ifa etmekten alkoymaktr. Sen bizimle alay m ediyorsun? dediler. Sana itaat edelim ve sana boyun eelim diye bizi hafife mi alyorsun? Nitekim, Firavun ile ilgili olarak, onun kavmini hafife alp alay ettii, onlarn da ona itaat ettii belirtilmitir. Bunun zerine dedi ki: Cahillerden olmaktan Allaha snrm. Bakalarn kmseyip alaya almaktan Allaha snrm. Liderlik istemek cahillerin davrandr. Bizim admza Rabbine dua et, bize onun ne olduunu aklasn, dediler. Rabbine bizim admza, onun ne olduunu sor. O yal deildir, yani istidadn yitirmi bir yaa gelmemitir. nan ve alkanlklarn kk saldklar kadar yaamamtr. Nitekim Krkndan sonra sofu souk olur. denilmitir. Ne de krpedir. Kendisinden isteneni yerine getiremeyecek ve riyazete tahamml edemeyecek kadar istidad eksik de deildir. nk, tabii kuvvetler ona galiptir ve g yetirecek
BAKARA SURES 79
kapasitededir. kisinin arasnda bir inek. Yukarda anlatlanlarn arasnda bir inektir. Sar renkli Cisimde nuranilik kesinlikle bulunmad iin rengi siyahtr. Nefsin rengi ise bitkiseldir, yani yeildir. nk nuranilik onda zuhur eder. Siyahln ona galip gelmesi nuru idrak etmemesinden kaynaklanr. Cisme taalluk ediinin karasdr nefse yansyan. nk krmz, beyaz renk ile siyah renk arasnda, ikisinin karmndan ibaret bir renktir, ama siyah ton daha arlkldr. Ama insanda sar renklidir nefis. Bunun nedeni de kalbin yan banda, onun komusu olduunu idrak ediinin nuraniliinin galip gelmesidir. nk sar renk, zerine beyaz renk baskn gelmi krmz renkten ibarettir. Parlak tyldr. stidadnn saflndan, kalbin nurunun parldaynn zerine yansmasndan dolay rengi gz alc parlakla sahiptir. Bakanlarn iini aar. stidat nurunun gcnden ve parldayndan dolay bakanlarn iini aar. Bakanlar derken, istidatlara muttali olan kmiller kastedilir. nk kmil insanlar, istidat ve basiret sahiplerini severler, onlarn huzurunda olmaktan zevk duyarlar. Nasl bir inek keseceimizi anlayamadk. nk, bu niteliklere sahip ok inek vardr. stidat sahibi ok kimse vardr, ama her istidat sahibi talip deildir. Nitekim yle denmitir: Her tabiat, kabiliyet sahibi deildir. Her kabiliyet sahibi talip deildir. Her talip sabrl deildir ve her sabreden de bulmaz. Biz, inallah emredileni yapma yolunu buluruz. Bu inei kesmenin bir yolunu buluruz. nallah demeleri istidat sahibi olduklarnn delilidir. nk olaylarn Allahn dilemesine bal olduunu, Onun muvaffak klmasyla kolaylatklarn biliyorlard. Bu yzden Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Eer (inallah diyerek) istisna etmeselerdi, emredileni zaman durduka gerekletiremezlerdi. Henz boyunduruk altna alnmamtr. eriatn emrine boyun eip uymamtr. Salih ameller ve ibadetlerle istidat yerini srmemitir. inde bil kuvve bulunan irfan ve hikmet ekinini sulamamtr. Kesbi ilimler ve nfuz edici fikirleri suyunu sunmamtr. nk bu tr srlarn boazlanmaya ihtiyac olmaz. serbest dolar (salmadr) Sahibi meraya serbeste otlasn diye salmtr. Kurallar, gelenekler, kanunlar ve adaplarla idare edilmemektedir.
Renginde hi alaca yoktur. Herhangi bir itikad ve mezhep onda kklememitir. nk boazlanmaya elverili deildir. te imdi gerei anlattn. Kemale hazr, itiyak duyan ve arzu eden kimsenin aklamas gibi sabit gerei syledin. Bunun zerine kestiler, ama az kalsn kesmeyeceklerdi. ok soru sormalarndan, meselede gereksiz abartmaya yeltenmelerinden, konuyu alabildiine derinletirmelerinden, kesilmesi istenen srn durumunu enine boyuna kurcalamalarndan, konuya dair aklama ile ilgili fuzuli sz sylemlerinden dolay az kalsn kesmeyeceklerdi. nk bu tavrlar nefsin hzl davranma eiliminde olmadn, riyazetten yz evirdiini, fuzuli davranlarn ona galip geldiini, onlarn da kendilerinden isteneni yapmakta zorlandklarn, geciktirdiklerini gsteriyordu. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Eer ilk bata bulabildikleri herhangi bir sr kesselerdi, bu yeterli olacakt. Ama onlar zorlatrdlar, Allah da buna bal olarak ykmllklerini arlatrd. Yani fuzuli bir aratrmaya kalkmasalard, gereksiz sorular sormasalard, kendilerinden istenen grev bu kadar arlamayacakt. Hemen grevi yerine getirmeye yeltenmeleri kabiliyetlerinin ve iradelerinin gcn ortaya koyacakt. Kolay idare edilir, rahat ynetilir olduklarn ifade etmi olacaklard. Resulullah (s.a.v) Sizden ncekiler ok soru sorduklar iin helak oldular. buyurarak gereksiz ve ok soru sormay nehyetmitir. Yce Allah bir ayette yle buyuruyor: Aklanrsa hounuza gitmeyecek olan eyleri sormayn. (Maide, 101) Bu olayla ilgili olarak yle bir kssa anlatlr: srailoullarndan yal bir adamn bu evsafta bir buzas dnyaya geldi. Yal adamn kk bir olu vard. Buzay alp ocuun yal anasnn yanna gtrd ve buza u ocuundur. Onu meraya sal. Bakarsn ocuk bulu ana erince, iine yarar. dedi. Bu olay meydana gelip srailoullar krk sene boyunca bu evsafta bir sr aramak durumunda kalnca, kadn gelimeleri haber ald ve oluna babasnn tavsiyesini hatrlatt. ocuk artk bym, gelimiti. ocuk meraya giderek sr bulup getirdi. srailoullar, sr satn almak iin onunla pazarlk ettiler. Yal kadn sr satmasna engel oldu. Sonunda bir tulum dolusu altnla sr satn aldlar. Yal adam ruhtur. Koca kar cismani tabiattr. Yal adamn kk olu, ruhun rn olan akldr. ldrlm gen kalptir. Ruh
BAKARA SURES 81
yals nefis buzan tabiat kocakarsna, byynceye kadar tabii lezzetler merasnda otlasn diye teslim etti. Ki akl ocuu, makul niteliklerini somut zelliklerinden ekip karmak, akli ilimleri kazanmasn salayan glerden biri olup meradan edindii fikir gcn kullanmak suretiyle bulu ana eriince ondan istifade etsin. srailoullarnn krk sene uramalar, gerek bulu ana kadar amellerle, adapla ve ahlaki meziyetleri bezenme ile Allaha ynelik seyri gerekletirmeye ve kalbin arnmasna iarettir. Nitekim, yce Allah bir ayette Gl ana erip krk yana varnca. (Ahkaf, 15) buyurmutur. srailoullarnn sr satn almak iin pazarlk etmeleri eri hidayet ve irade nuruyla aydnlanm ruhani kuvvetleri talep etmeye, bunlar vehme bulam akldan ekip alma isteine iarettir. Akln kyasi makulelerle vehme kul olmasna, fikri olgularla akln boyun edirilmesine, akli kyaslarla eri hidayet nurundan perdelenmesine ve eri hkmlere brnmemesine son verme isteinin bir gstergesidir. Nitekim, durmadan soru sorup ii yokua srmelerinin, ardan almalarnn ve emri yerine getirme hususunda ayak srtmelerinin sebebi budur. Kocakarnn sr satmasna engel olmas, tabiatn eriata uymaya engel olmasna ve akln da bu hususta tabiata destek olmasna iarettir. nk akl, dnya hayatnn maslahat ve geim dzeyinin ykseltilip refaha kavuturulmas, hayatn bol ve geni imknl olmas hususunda eriattan ok tabiatn tarafn gzetir. Kocakarnn sr, tulumu dolusu altn karlnda satmas, boazlanp derisinin yzlmesinden sonra yararl eri, akli ve ahlaki ilimlerle, dinin feri hkmleriyle sslenmesine ve suretinin akl ve tabiata uygun ekilde bunlar kapsamasna, akl ve tabiat hayatn maslahatn ve tabiatn arzularn elde etmek iin kullanmak suretiyle onlardan yararlanmasna, sonra eriatn izniyle helal ynden akli ameli istekleri karlamasna, mbah balamnda tasarrufta bulunmasna, kemalin elde edilmesinden ve slukun tamamlanmasndan sonra bolluk ve yararlanmalarn her trlsnden istifade edilmesine iarettir. 72- Hani siz bir adam ldrmtnz de onun hakknda birbirinizle atmtnz. Halbuki Allah gizlemekte olduunuzu ortaya karacaktr.
Hani siz bir adam ldrmtnz de onun hakknda birbirinizle atmtnz. Burada, bir sr kesmelerinin emredilmesinin sebebine iaret ediliyor. yle ki: srailoullarndan zengin bir adam vard. Bu adamn gen bir olu vard. Amcasnn iki olu veya amcasnn oullar bu ocuu ldrdler, ki babasnn mirasna konsunlar. ocuun cesedini srailoullarnn boylar arasndaki yolun zerine braktlar. Bunun zerine srailoullar ocuun ldrlmesi hususunda birbirlerini sulayp atmaya baladlar. Derken, bir srn boazlanmasna, boazlanan srn etinden bir parann ocuun cesedine surlmesine, dolaysyla dirilip katilinin kim olduunu sylemesine ilikin emir varit oldu. Bu gen, irfan ve hikmet mallarna sahip zengin ruhun olu konumundaki kalptir. Onun ldrlmesi, gerek hayatn srdrmesine engel olunmas, hayatnn kayna olan gerek akn iinden sklp alnmas ve ehvet ve gazap kuvvetlerinin ona egemen klnmas anlamndadr. nk ehvet ve gazap kalbin amcas olan hayvani nefsin oullardr. Veya nefsin btn kuvvetlerinin kalbe hakim klnmas kastedilmitir. Ruh ve nefis, bir babadan, yani ruhul kuds ad verilen faal akldan kaynaklanmalar, ondan domalar hasebiyle kardetirler. Nitekim, bir hadiste bu balamda yle buyurulmutur: Halanz hurma aacna ikramda bulunun. nk o Ademin yaratld baln kalntsndan yaratlmtr. Kmil bitkisel nefis, insani nefsin halas ise hayvani nefis de halasdr. Bu kuvvetler kalbi ldrdler ki babasnn miras olan akli anlamlar ve hikmetleri arzular, kemalleri ve lezzetleri iin trl hilelerle, tuzaklarla ve fikir kurnazlklaryla kullanabilsinler. Sonra onu tutup ruhani ve tabii kuvvetlerin arasna attlar. Bu kuvvetlerin onun ldrlmesi hususunda birbirleriyle atmas, bu kuvvetlerden her birinin, bozgunculuk ve gnahkrl dier kuvvetin zerine ykmaya almas, yapclk ve susuzluu ise kendine zg klmas anlamndadr. nk bu kuvvetler, faaliyetleri ve lezzetleri hususunda birbirleriyle ekiir, atrlar ve her biri kendine uygun, kendisiyle rten olgular araclyla tekisine uygun, tekisiyle rten olgulardan perdelenir. Dolaysyla yapcl, salah kendinde, ykcl, bozgunculuu da bakasnda grr. Halbuki Allah gizlemekte olduunuzu ortaya karacaktr. Sizin istila etmeniz suretiyle zerini rttnz kalbin nurunu ve hayatn ortaya karacaktr.
BAKARA SURES 83
73- Haydi, imdi ldrlen adama, kesilen inein bir parasyla vurun, dedik. Bylece Allah lleri diriltir ve dnesiniz diye size ayetlerini gsterir. Haydi, imdi ldrlen adama, kesilen inein bir parasyla vurun, dedik. nein kuyruunu veya-kssada anlatld zere-dilini ldrlen adama vurun ki dirilip size katilinin kim olduunu sylesin. Kuyruun (ldrlen adama) vurulmas, nefsin ldrlp en zayf kuvvetinin geride braklmasna iarettir. Kuyruk nefsin sonudur ki, ondan sonra bitkisel nefis gelir. Ayrca, dokunma duyusu gibi onunla bitkisel nefis ve dier zahiri duyular arasndaki balanty salar. nk zahiri duyular nefsin kuyruu hkmndedir. Buna karlk kesilen srn dilinin ldrlen adama vurulmas, ahlaknn ve glerinin iptal edilerek dili olan fikrinin geride braklmasna iarettir. Bunlar iki ayr yoldur. Biri riyazet (gazap ve ehvetin ldrlmesi) yoludur ki, tasavvufun izledii yol budur ve bu yol gl, sulu, mstevli ve azgn nefisler iin daha elverilidir. Dieri ise tahsil etme ve ahlak iptal etme yoludur. Alimler ve hukema bu yolu izler ve bu yol zayf, saf, uysal ve yumuak nefislere daha uygundur. Srn bir parasyla adamavurun. Bunun zerine adam, ah damarndan kanlar akar halde kalkt ve katilinin kim olduunu syledi. Yani gerek hayata kavumu olarak dirildi. Ama zerinde ldrlmenin belirtileri vard, nk bedenle ilintiliydi ve zorunlu olarak bedenin taleplerine bulamt. Bylece bedensel kuvvetlerin kendisini idrak etmesine engel olduunu ve nurundan perdelediklerini bildi. Bylece Allah lleri diriltir. te bu byk diriltme olay gibi Allah lleri gerek ameli hayat bahederek cehalet lmnden diriltir. Dnesiniz diye delillerini ve sfatlarnn alametlerini size gsterir. 74- Bunlardan sonra yine kalpleriniz katlat. Artk kalpleriniz ta gibi yahut daha da katdr. nk talardan ylesi vardr ki, iinden rmaklar kaynar. ylesi de var ki, atlar da ondan su fkrr. Talardan bir ksm da Allah korkusuyla yukardan aa yuvarlanr. Allah yapmakta olduklarnzdan gafil deildir. Bunlardan sonra yine kalpleriniz katlat. Bu olayn zerinden uzun zaman getikten, ara dnem uzadktan, toplumunuzda eitlenmeler birbirini izledikten ve ekimeler art arda patlak verdikten sonra olaylara oka karmann, bedensel lezzetlerle har neir
olmann, nefsani sfatlara iyice brnmenin sonucu kalpleriniz katlat. Artk kalpleriniz ta gibidir. lmi naktan etkilenmedii iin ta gibidir. Veya tatan daha kat demir vs. gibi bir eydir. Ardndan yce Allah, talarn onlarn kalplerinden daha yumuak olduunu aklyor ve bu balamda talarla ilgili duruma iaret ediyor. Bundan anlalyor ki drt trl kalp vardr: Bir tr kalp vardr ki ilahi nurla aydnlanm, ona gmlmtr. lim denizine dalm, batmtr. Bu tr bir kalpten ilim nehirleri fkrr. Ondan ien, ebedi hayata kavuur. ne geen Allah ehlinin kalpleri gibi. Bu tr kalplere u ifadeyle iaret edilmitir: Talardan ylesi var ki, iinden rmaklar kaynar. Bir tr kalp de vardr ki , ilmi kana kana imi, ezberleyip anlamtr. nsanlar da ondan yararlanr. limde derinleen alimlerin kalpleri gibi. Bu tr bir kalbe de u ifadeyle iaret edilmitir: ylesi de var ki, atlar da ondan su fkrr. Bir tr kalp de var ki, rperir, boyun eer, teslim olur ve itaat eder. Mslman abidlerin ve zahidlerin kalpleri gibi. Bu tr kalplere de u ifadeyle iaret edilmitir: Talardan bir ksm da Allah korkusuyla yukardan aa yuvarlanr. Bu tr kalplerin en basit hali, Allah korkusuyla yukardan aaya yuvarlanmaktr. Yani Allahn emrettiine boyun emek, merkeze gayet akc bir ekilde meyletme zelliine sahip olmaktr. Geride ilimden asla etkilenmeyen, korku karsnda yumuamayan, hidayetten yz eviren, byklenerek hevann buyruklarna uyan, inatla kar kan bir kalp kalyor. Madenler iinde byle bir kalbe benzetilecek bir ey bulunmaz. nk, btn madenler Allahn kendilerine ynelttii emri derhal kabul ederler. rnein demiri ele alalm; ok sert olmasna ramen istendii zaman yumuayverir. Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Allahn benim aracmla gnderdii hidayet ve ilim, bir arazinin zerine yaan bol yamura benzer. Bu arazinin bir ksm elverilidir, suyu kabul eder, bol ayr ve yeil ot yeertir. Bir ksm ukur olduu iin suyu tutar. Bylece Allah insanlar bundan yararlandrr. Ondan ierler, hayvanlarn ve ekinlerini sularlar, onunla tarlalarn ekerler. Dier bir ksm ise eilimli olduu iin suyu tutmaz, dolaysyla byle yerde ayr bitmez. te dinde derin kavraya sahip olan, ilim
BAKARA SURES 85
renen ve reten kimse ile buna ban kaldrp bakmayan ve benimle gnderilen Allahn hidayetini kabul etmeyen kimselerin durumu buna benzer. Resulullah (s.a.v) bu hadisinde son kalbi anlatt. Drdncs ise Muhammedi kalptir. Allah yapmakta olduklarnzdan gafil deildir. Bu ifade, kalpleri katlam kimselere ynelik bir tehdit iermektedir. Yani Allah onlardan haberdardr, onlar nurundan mahrum ederek kendi karanlklar iinde brakr. Bundan sonraki ayetlerin anlam aktr ve ncekilerin tevili mahiyetindedir. 75- imdi onlarn size inanacaklarn m umuyorsunuz? Oysa ki, onlardan bir zmre, Allahn kelamn iitirler de iyice anladktan sonra, bile bile onu tahrif ederlerdi. 76- nananlarla karlatklarnda iman ettik derler. Birbirleriyle ba baa kaldklar vakit ise: Allahn size atklarn, Rabbiniz katnda sizin aleyhinize hccet getirmeleri iin mi onlara anlatyorsunuz; bunlar dnemiyor musunuz? derler. 77- Onlar bilmezler mi ki, gizlediklerini de aka yaptklarn da Allah bilmektedir. 78- lerinde birtakm mmiler vardr ki, Kitab bilmezler. Btn bildikleri kulaktan dolma eylerdir. Onlar sadece zan ve tahminde bulunuyorlar. Umuyor musunuz? ki sizin yol gstermenizle sfat tevhidini benimsesinler?! Oysa onlardan bir zmre Allahn sfatlarn kabul ederlerdi, sonra bunlar kendi nefislerine nispet ederek tahrif ynne giderlerdi. yice anladktan sonra. Sfat tevhidini bildikten sonra. Bizzat gzlemleyerek deil. Bile bile Bunlarn Allahn sfatlar olduunu biliyorlard. Fakat tevhidleri meleke ve hal dzeyinde olmad, bilakis bilgi dzeyinde olduu iin, akln kalbe egemen olmaktan gafil olduu bir durumda nefisleri, ortaklk iddiasyla bu sfatlar kendilerine nispet ederler. 79- Elleriyle bir kitap yazp sonra onu az bir bedel karlnda satmak iin Bu Allah katndandr diyenlere yazklar olsun! Elleriyle yazdklarndan tr vay haline onlarn! Ve kazandklarndan tr vay haline onlarn!
Elleriyle bir kitap yazanlara yazklar olsun! Kendisinde nefsin sfatlar geride kald halde bunun farknda olmayana yazklar olsun! Veya farknda olduu halde hile yapan, ya da bunlar aa vurmayan, nefsiyle ve nefsinin sfatlar yapp eden ve konuan, sonra da nefsin hazlarndan bir haz edinmek iin bunlarn Allah katndan olduunu iddia edene yazklar olsun! Daha dorusu bu sz ve fiilin kendisi ve de Allaha nispet edilii nefis iin tam bir haz ve daha gls olmayan bir gnahtr. Yukarda ele aldmz ilk ayeti uyarlama esasna dayanan ikinci tevil yntemiyle yorumlamak mmkndr. yle ki: Ey ruhani kuvvetler! u nefsani kuvvetlerin, sizin hidayetiniz ve boyun emeniz nedeniyle iman etmelerini umuyor musunuz? Oysa vehim ve hayal gibi onlardan bir zmre Allahn szn iitirler. Allahtan kalbe varit olan manalar alglarlar, bunlar iyice anladktan sonra tecrbelilikten ve intikal okluundan dolay tahrif ederek czlere bler ve onlarla ilgili czi hkmler verirler, tpk uykuda veya gerek hayatta baz olaylarla ilgili olarak yaptklar gibi. Yani bunlar olduklar gibi idrak ederler. Ama bunlar tahrif etmeyi, baz sonulara, benzerlere ve ztlara intikalini de bilirler. Sizinle karlap yz yze geldiklerinde, sizin huzurunuzda idrak ettiklerinizi algladklarnda, onlarn sizin iin teyi edildiklerini, ykseltildiklerini grdklerinde benimser ve tasdik ederler. Gaflet vakitlerinde ba baa kaldklarnda ise, Allahn kendilerine at maddi, hayali ve mevhum idrakleri telkin etme hususunda birbirlerine engel olurlar ki bunlar hccet olarak kullansnlar ve rableri katnda ruhaniyet huzurunda bunlar delil klsnlar. Onlar bilmezler mi ki, gizlediklerini Allah bilmektedir. Kendileri idrak edip de sizden gizledikleri eyleri. Aka yaptklarn da bilmektedir. Sizi bunlara muttali klar ve onlara kar size yardm eder. lerinde Tabii kuvvetlerden idrak edilemeyen zahir duyular vardr ki, bunlar akli anlamlar kitabn bilmezler. Sadece lezzetlerine ve ehvetlerine dair beklentiler iinde olurlar. Kemal yolunda bunlarn kt akbetlerine ve zararlarna kani olmazlar. Aksine faydal ve iyi eyler olduklarn sanrlar.
BAKARA SURES 87
80- srailoullar: Sayl birka gn mstesna, bize ate dokunmayacaktr, dediler. De ki: Siz Allah katndan bir sz m aldnz-ki Allah sznden caymaz-, yoksa Allah hakknda bilmediiniz eyleri mi sylyorsunuz? 81- Hayr! Kim bir ktlk eder de ktl kendisini epeevre kuatrsa ite o kimseler cehennemliktir. Onlar orada devaml kalrlar. 82- man edip yararl i yapanlara gelince onlar da cennetliktirler. Onlar orada devaml kalrlar. Bize ate dokunmayacaktr. Ceza sresinin gnah ileme sresine eit olduuna inandlar. Gnahn nefiste yerleik, deimez bir bozuk inan, orada kk salm bir karakter, nefsin zati niteliklerinden bir meleke haline gelmesi durumunda azabn ebediliinin sebebi olacan bilmiyorlar. Ktl kendisini epeevre kuatrsa ifadesinin anlam da budur. Yani ktlk onu istila eder, btnyle kapsarsa. Giysiyi btnyle kaplayan siyah bir renk gibi. Eer byle olmasayd itaat etmek de sevabn ebediliine sebep olmazd. 83- Vaktiyle biz, srailoullarndan: Yalnzca Allaha kulluk edeceksiniz, ana-babaya, yakn akrabaya, yetimlere, yoksullara iyilik edeceksiniz diye sz alm ve insanlara gzel sz syleyin, namaz kln, zekat verin diye de emretmitik. Sonunda aznz mstesna, yz evirerek dnp gittiniz. Vaktiyle biz, srailoullarndan sz almtk. Onlardan, tevhide bal kalacaklarna, tevhidin gerei olan davranlar sergileyeceklerine, rububiyet huzurunda bulunduklarn srekli gz nnde bulunduracaklarna, rububiyetin zahiri niteliklerinde tecelli edilerini mahede edeceklerine ve bu mahedenin hakkn vasflarnn zuhuruna uygun ekilde eda edeceklerine dair sz almtk. Rablk sfatlar ve sonular zahirde ve grnr lemde ilk olarak anne ve baba zerinde zuhur eder. Bu, aradaki mnasebetten, terbiye unsurundan ve duygusal ballktan kaynaklanr. Bunlar da rahmet sahibi Rabbin anne ve babada evlada kar uyandrd duygulardr. Bu nedenle anne ve babaya iyilik etmek, Allaha bidatten hemen sonra gelmelidir. nk rububiyet, anne ve babada zuhur etmitir. Ardndan, yakn akrabalar gelir. Bunun nedeni de ilahi ballk ve rahmet
unsurunun kiiye nispetle onlarda zuhur etmi olmasdr. Arkasndan, yetimler gelir. nk yce Allah, velayetini zel olarak onlara yneltmi ve onlar dier insanlardan daha st dzeyde korumay stne almtr. Allah velisi, dostu olmayann velisidir, dostudur. Ardndan, yoksullar gelir, ki yce Allah bakasnn vastalna ba vurmadan onlarn velayetini, gzetimini ve rzklarn zerine almtr. Bundan sonra btn insanlar gelir. nk onlar arasnda genel bir rahmet duygusu vardr ve bu da rahmaniyetin glgesidir. u halde, dereceleri, stnlkleri mertebeler halinde emredilen iyilik, Allahn sfatlarn mazharlarnda gzetmek, tecellilerinin hukukunu ve ahkamn riayet etmek suretiyle kulluu srf Ona ynelik yerine getirmek anlamndadr. 84- Birbirinizin kann dkmeyeceinize, birbirinizi yurtlarnzdan karmayacanza dair sizden sz almtk. Her eyi grerek sonunda bunlar kabul etmitiniz. Birbirinizin kann dkmeyeceinize dair sizden sz almtk. Nefsin ihtiyalarn ve lezzetlerini elde etmek iin gerek hayatnz ve zel fiillerinizi terk ederek nefsin zelliklerini ve sfatlarn arzu etmek ve nefsin hevasna ve karakterine meyletmek suretiyle kan dkmeyeceinize dair sizden sz almtk. Birbirlerinizi yurtlarnzdan karmayacanza dair sizden sz almtk. Yani zlerinizi, kendinizi. nk nefis zat / z olarak da ifade edilir. Yurtlarnzdan ruhani kararghlarnzdan ve kutsi bahelerinizden karmayacanza dair sizden sz almtk. Kabul etmitiniz. Bu sz ikrar ederek sonularn kabul etmitiniz. Her eyi grerek bunlar yerine getirmenizi mmkn klan ilk istidadnzn ve ftri aklnzn kapasitesine tanklk etmitiniz. 85- Bu misak kabul eden sizler, birbirinizi ldryor, aranzdan bir zmreyi yurtlarndan karyor, ktlk ve dmanlkta onlara kar birleiyorsunuz. Onlar yurtlarndan karmak size haram olduu halde size esirler olarak geldiklerinde fidye verip onlar kurtaryorsunuz. Yoksa siz Kitabn bir ksmna inanp bir ksmn inkr m ediyorsunuz? Sizden yle davrananlarn cezas dnya hayatnda ancak rsvalk; kyamet gnnde ise en iddetli azaba itilmektir. Allah sizin yapmakta olduklarnzdan asla gafil deildir.
BAKARA SURES 89
86- te onlar, ahirete karlk dnya hayatn satn alan kimselerdir. Bu yzden ne azaplar hafifletilecek ne de kendilerine yardm edilecektir. Bu misak kabul eden sizler Ftrattan kopan, asli istidat nurundan perdelenen sizler, azdnz, heva ve hevesinize uyduunuz iin birbirinizi ldryorsunuz. inizden bir zmreyi saptrarak, yanla ynlendirerek, gnah ilemeye ve hevann peinden koturmaya tevik ederek kadim, asli yurtlarndan karyor, onlara kar birbirinize yardm ediyor, onlar aleyhine gnahta birbirine destek oluyorsunuz. irkin hayaszlklar ve gnahlar iliyorsunuz ki, onlar sizi grsnler de size uysunlar. Onlara kar dmanlk ediyorsunuz, insanlara zorbalkla muamele ediyorsunuz ki, zulmnz onlara kadar ulasn. Dolaysyla, behimi ve yrtc gcn rezilliklerini onlara dayatyorsunuz. Onlar bu tr alaklklar ilemeye tevik ediyorsunuz, bu tr rezaletleri onlara ssl gsteriyorsunuz. Nitekim tevhid ehli olduklarn iddia eden ve her eyi mbah gren (ibahiye) baz Mslman gruplarn yntemi de buna benzemektedir. Size esirler olarak geldiklerinde ledikleri gnahlarn kayd ile balanm, irkin fiillerinin kabahati ile size geldiklerinde pimanlk duyarsnz. Onlar ve benzerlerinin akllarn elmenizden dolay piman olursunuz. Yaadklar utanc ve rezaleti grp acrsnz ve fidye verip kurtarrsnz. Hikmetli szlerle, tlerle, akli ve ruhi lezzetlerin en yce olduunu, hevaya, nefse ve eytana tabi olmann sonunun vahim olduunu, fiilleri itibariyle hayvanlara, haerelere e, vahiliklerine ortak olmalarnn yerilmeyi hakkeden, bir alaklk olduunu gsteren tlerle onlar kurtarrsnz. Onlar da bu tlerin etkisiyle uyanrlar, kendilerine gelirler, o anda hevann kaydndan kurtulurlar. Benzeri bir durumu tevhid, irfan ve hikmet iddiasnda bulunan kfir bir zmrenin ve zmreye tabi olanlarn durumlarnda gzlemlediimiz gibi. Yoksa siz kitabn bir ksmna m inanyorsunuz? Akl ve eriat kitabnn sz ve ikrar olarak sadece bir ksmna m inanyorsunuz? Bu ksm ikrar edip tasdik mi ediyorsunuz? Bu bir ksm, hevaya uymak, yerilmeyi gerektirir, byk bir vebal, helak ve hsran icap eder, demektedir. Bir ksmn da inkr m ediyorsunuz? Sz ve ikrar olarak tasdik ettiiniz ksm fiil ve davran olarak inkr m ediyorsunuz?
Kitabn sizi nehyettii eylerden vazgemiyor musunuz? Kitabn nehyettii, onlarn haram ve yasaklar mbah ve helal saymalardr. Sizden yle davrananlarn cezas dnya hayatnda rsvaylktr. Dnya hayatnda ve kyamet gnnde utan verici duruma dmek, zelil olmak, alalmaktr. Yani dnyadan ayrldnzda, ki bu kk kyamettir, en iddetli azaba duar olacaksnz. Bu elem verici azap, onlarn, nefislerinde kk salm karanlk, zulmet biimleriyle cezalandrlmalar, bu ktlk ve zulmetlerin ateiyle yaklmalar veya suretlerinin, biimlerinin btnyle ters yz edilmesinden, dolaysyla musibetin kat be kat arttrlmasndan ibarettir. Allah sizin yapmakta olduklarnzdan asla gafil deildir. Btn yapp ettiklerinizi kaydetmi, nefislerinize yerletirmi ve sizin aleyhinize olmak zere yazmtr. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: O gn Allah onlarn hepsini diriltecek ve yaptklarn kendilerine haber verecektir. (Mcadele, 6) Btn yapp ettiklerini Allah kaydeder, ama onlar unuturlar. 87- Andolsun biz Musaya kitab verdik. Ondan sonra ard ardna Rasuller gnderdik. Meryem olu saya da mucizeler verdik. Ve onu, Ruhul-Kuds ile destekledik. Gnlnzn arzulamad eyleri syleyen bir resul geldike, ona kar byklk tasladnz. Rasullerden bir ksmn yalanladnz, bir ksmn da ldrdnz. 88- Kalplerimiz perdelidir dediler. Hayr; kfr ve isyanlar sebebiyle Allah onlara lanet etmitir. O yzden ok az inanrlar. 89- Daha nce kfirlere kar zafer isterlerken kendilerine Allah katndan, ellerindeki Tevrat dorulayan bir Kitab gelip de bilip rendikleri gerekler karlarna dikilince onu inkr ettiler. te Allahn laneti byle inkrclaradr. 90- Allahn kullarndan dilediine lutfuyla (kitab) ihsan etmesini kskandklar iin Allahn indirdiini inkr ederek kendilerini harcamalar ne kt bir eydir! Bylece onlar, gazap stne gazaba uradlar. Ayrca kfirler iin alaltc bir azap vardr. 91- Kendilerine: Allahn indirdiine iman edin, denilince: Biz sadece bize indirilene inanrz derler ve ondan bakasn inkr ederler. Halbuki o Kuran, kendi ellerinde bulunan Tevrat dorulayc olarak gelmi hak kitaptr. Onlara: ayet siz gerekten inanyor idiyseniz daha nce Allahn Nebiylerini neden ldryordunuz? deyiver.
BAKARA SURES 91
92- Andolsun, Musa size apak mucizeler getirmiti. Sonra onun ardndan, zalimler olarak buzay tanr edindiniz. 93- Hatrlayn ki,Tur Dann altnda sizden sz alm: Size verdiklerimizi kuvvetlice tutun, sylenenleri anlayn, demitik. Onlar: ittik ve isyan ettik, dediler. nkrlar sebebiyle kalplerine buza sevgisi dolduruldu. De ki: Eer inanyorsanz, imannz size ne kt eyler emrediyor! 94- ayet ahiret yurdu Allah katnda dier insanlara deil de yalnzca size aitse ve bu iddianzda doru iseniz haydi lm temenni edin, de. 95- Onlar, kendi elleriyle nceden yaptklar iler sebebiyle hibir zaman lm temenni etmeyeceklerdir. Allah, zalimleri iyi bilir. 96- Yemin olsun ki, sen onlar yaamaya kar insanlarn en dkn olarak bulursun. Putperestlerden her biri de arzular ki, bin sene yaasn. Oysa yaatlmas hi kimseyi azaptan uzaklatrmaz. Allah onlarn yapmakta olduklarn eksiksiz grr. 97-De ki: Cebraile kim dman ise unu iyi bilsin ki Allahn izniyle Kuran senin kalbine bir hidayet rehberi, nce gelen kitaplar dorulayc ve mminler iin de mjdeci olarak o indirmitir. 98- Kim, Allaha, meleklerine, Rasullerine, Cebraile ve Mikaile dman olursa bilsin ki Allah da inkrc kfirlerin dmandr. 99- Andolsun ki sana apak ayetler indirdik. Onlar ancak fasklar inkr eder. 100- Ne zaman onlar bir antlama yaptlarsa, yine kendilerinden bir grup onu bozmad m? Zaten onlarn ou iman etmez. 101- Allah tarafndan kendilerine, yanlarnda bulunan tasdik edici bir eli gelince ehli kitaptan bir grup, sanki Allahn kitabn bilmiyormu gibi onu arkalarna atp terk ettiler. - Andolsun biz Musaya kitab verdik.. ifadesiyle balayan ve bilmiyormu gibi ifadesiyle son bulan bu ayetler grubunun anlam ak ve malumdur. Bundan nceki aklamalar bu ayetler grubunun anlamn belirginletirmektedir. Ayetlerde sz edilen Cebrailin faal akl, Mikailin ise altnc felein ruhu ve akl olduu aktr, klli bitkisel nefsi
baheden ve kullarn rzklaryla grevli olan da odur. srafil ise drdnc felein ruhu ve akldr, klli hayvani nefsi bahedendir ve onlarn idaresiyle grevlidir. Azrail, yedinci felein ruhudur ve btn insanlarn ruhlaryla grevlidir; ruhlar ya bizzat ya da yardmclar araclyla kabzeder ve yce Allaha teslim eder. 102- Sleymann hkmranl hakknda onlar, eytanlarn uydurup sylediklerine tabi oldular. Halbuki Sleyman by yapp kfir olmad. Lakin eytanlar kfir oldular. nk insanlara sihri ve Babilde Harut ve Marut isimli iki melee indirileni retiyorlard. Halbuki o iki melek, herkese: Biz ancak imtihan iin gnderildik, sakn yanl inanp da kfir olmayasnz, demeden hi kimseye retmezlerdi. Onlar, o iki melekten, kar ile koca arasn aacak eyleri reniyorlard. Oysa bycler, Allahn izni olmadan hi kimseye zarar veremezler. Onlar, kendilerine fayda vereni deil de zarar vereni renirler. Sihri satn alanlarn ahiretten nasibi olmadn ok iyi bilmektedirler. Karlnda kendilerini sattklar ey ne ktdr! Keke bunu anlasalard! Tabi oldular Yahudiler ve ruhani kuvvetler, Sleymann hkmranl veya ruh Sleyman hakknda gnahkr inatlardan ve gl erlerden oluan insan kkenli eytanlarn, vehim ve hayallerden, ruhun nurundan perdelenmi, akln emrine bakaldran, kalbe itaat etmemekte direten tahayyllerden ibaret cin kkenli eytanlarn sihir kitaplar ve ilimleriyle ilgili sylediklerine uydular. Bunlar sz konusu sihirlerin Sleymann ilmi olduunu, Sleymann bununla taht ele geirdiini, cinleri, insanlar, kular bununla emri altna aldn iddia ediyorlard, bu balamda hilebazlk, gz baclk, vehimler, hayaller ve safsata esasl bilgiler retiyorlard. Oysa Sleyman bunlarn etkisini Allahtan bakasna isnat etmedii iin kfre sapmad. nk sihir kfrdr, etkiyi Allahtan bakasna isnat etmek suretiyle Allahn etkinliinden perdelenmedir. Lakin eytanlar kfir oldular. Perdelendiler. Allahtan baka messir olmadn bilmediler. nsanlara sihri ve iki melee, yani nefse meyilleri olan nazari akla ve ameli akla indirilenleri retiyorlard. Bunlar tabiat kuyusundan ters yz olmulard, nk nefis onlar gs Babilinde kendine ekmiti. Her iki tevile gre madde buharlar ve hile kapsamna giren ilim ve amellerden, gz baclk ve tlsmlardan oluan
BAKARA SURES 93
ehvet ateinin dumanlar arasnda ve dar bir meknda azap gryorlard. Ama bunlar, ilerinde nur kuvveti ve melekutiliin kalnts bulunduu iin hi kimseye : Biz bir snama aracyz. Allah tarafndan yneltilen bela ve imtihanz, demeden bir ey retmezlerdi. Akli nurla durumlarna dikktleri ekiyorlard. Sakn kfre sapmayn, diyorlard. Yani bu ilimleri fesat ve haramlarda kullanmayn. Etkiyi ilmin kendisine isnat etmeyin. Ama insanlar onlardan, kalp ile nefsi, ruh ile nefsi birbirinden ayran kalbi gnaha bulandran eyler reniyorlard. Oysa bycler, Allahn izni olmadan hi kimseye zarar veremezler. Ancak Allah zarar vermesini irade ettii zaman, yapmak istediini yapabilir. Ama bu da byc iin snavn orannn artmas anlamna gelir. Ki bu, onun kfrn srdrmesine dnk bir mhlet vermedir de. Grnn perdelenmesi anlamna gelir. Bu yzden sihrinin tesirinin gerek kaynan bilemez. Onlar kendilerine zarar vereni renirler. Perdelenmeyi arttrmak, sapma eilimini ve hevaperestliin orann glendirmek suretiyle kendilerine zarar verenleri renirler. Perdenin kalkmas, dolaysyla bunun Allahtan bir imtihan olduunu grecek ekilde perdenin kaldrlmas eklinde yararlanmazlar, sihrin errinden kendilerini kurtarmas iin Allaha snmazlar. Sihri satn alanlarn ahiretten nasibi olmadn ok iyi bilmektedirler. Bunlarn ahiretten bir paylar olmaz. nk kendilerini btnyle nefse ve hevaya vermilerdir. Sihri dnyalk krntlar ve nimetleri elde etmek uruna kullanyorlar. 103- Eer iman edip kendilerini ktlkten korusalard, phesiz, Allah tarafndan verilecek sevap daha hayrl olacakt. Keke bunlar anlasalard. 104- Ey iman edenler! Raina demeyin, Unzurna deyin. Dinleyin. Kfirler iin elem verici bir azap vardr. 105- Ehli kitabdan kfirler ve putperestler de Rabbinizden size hayr indirilmesini istemezler. Halbuki Allah rahmetini dilediine verir. Allah byk ltuf sahibidir.
Eer iman etselerdi Allahtan kaynaklanan fiilleri grerek iman etselerdi kendilerinikorusalard. tesiri bakasna nispet etmekten ibaret irkten saknsalard. Verilecek sevap daimi ve kalc bir sevap Allah tarafndan ruhani nurlardan, ftuhi balardan, kalbi hallerden, ilahi marifetlerden oluan sevap daha hayrldr, keke bunu anlasalard. 106- Biz, bir ayetin hkmn yrrlkten kaldrr veya onu unutturursak mutlaka daha iyisini veya benzerini getiririz. Bilmez misin ki Allah her eye kadirdir. 107- Bilmez misin, gklerin ve yerin mlkiyet ve hkmranl yalnzca Allahndr? Sizin iin Allahtan baka ne bir dost ne de bir yardmc vardr. Biz, bir ayetin hkmn yrrlkten kaldrrsak Bir ayetin ierdii hkm yrrlkten kaldrr ve lafzn yerinde brakrsak veya recm (zina edenlerin talanarak ldrlmesi) ayeti gibi ierdii hkm deil sadece lafzn yrrlkten kaldrrsak mutlaka daha iyisini getiririz. Yani bu konuda ondan daha elverili veya hayr ve iyilikte ona denk birini mutlaka getiririz. Bil ki levh-i mahfuzdaki sabit/deimez hkmler ya zel ya da genel niteliklidir. zel nitelikli olanlar ya ahslara ya da zamanlara zgdr. Resuln (s.a.v) kalbine ahslara zg bir hkm nazil olunca, ahslar durduka hkm baki kalr. Zamanlara zg olanlar ise, sz konusu zamanlarn sona ermesiyle nesholur, ortadan kalkar. Bu zaman da Kurandaki nesihler gibi ister ksa olsun ya da nceki eriatlarn ierdii hkmler gibi uzun olsun. Ama bu durum, sz konusu hkmlerin levhi mahfuzda sabit/deimez olularyla elimez. nk levh-i mahfuzdaki sabitlikleri/deimezlikleri bu niteliktedir. Genel nitelikli olanlar ise zaman durduka dururlar. nsann konumas ve dik durmas gibi. Bilmez misin, gklerin ve yerin mlkiyet ve hkmranl yalnzca Allahndr.? Ruhlar lemi sekavitinin ve beden arznn mlkiyet ve hkmranl Ona aittir. O, kudret eliyle buralarda diledii gibi tasarrufta bulunur. Daha dorusu gklerin ve yerin tm Onun zahiri ve batndr. Dolaysyla size yardm edecek, sizi edinecek Ondan baka kimse yoktur.
BAKARA SURES 95
108- Yoksa siz de daha nce Musaya sorulduu gibi Rasulunuze sorular sormak m istiyorsunuz? Kim iman kfre deiirse, phesiz dosdoru yoldan sapm olur. 109- Ehl-i Kitaptan ou, hakikt kendilerine apak belli olduktan sonra, srf ilerindeki kskanlktan tr, sizi imannzdan vazgeirip kfre dndrmek istediler. Yine de siz, Allah onlar hakkndaki emrini getirinceye kadar affedip balayn. phesiz Allah her eye kadirdir. 110- Namaz kln, zekat verin, nceden kendiniz iin yaptnz her iyilii Allahn katnda bulacaksnz. phesiz Allah, yapmakta olduklarnz noksansz grr. 111- Yahudiler yahut Hristiyanlar hari, hi kimse cennete giremeyecek, dediler. Bu onlarn kuruntusudur. Sen de onlara: Eer sahiden doru sylyorsanz delilinizi getirin, de. 112- Bilakis, kim muhsin olarak yzn Allaha dndrrse onun ecri Rabbi katndadr. yleleri iin ne bir korku vardr, ne de znt ekerler. Yoksa Rasulunuze sorular sormak m istiyorsunuz? Yoksa siz de, daha nce Musaya (a.s) sorulduu gibi Rasulunuze maddi lezzetler, aalk nefsani ehvetlerle ilgili sorular m sormak istiyorsunuz? Kim nuru karanlkla deiirse, dosdoru yoldan sapm olur. Yahudiler yahut Hristiyanlar hari, hi kimse cennete giremeyecek, dediler. Yahudiler: kendilerince kabul edilen cennete, yani zahir cennete ve fiiller ve nefis cennetinden ibaret olan mlk lemine Yahudilerden bakas giremeyecek, dediler. Hristiyanlar da, kendilerince kabul edilen cennete, yani batn cennetine ve sfat cenneti ve kalp cenneti demek olan melekut lemine Hristiyanlardan bakas giremeyecek, dediler. Bu yzden sa (a.s) onlar cennetlerine davet ederken yle demitir: ki defa dourulmayan kimse, gklerin melekutuna giremez. sa (a.s)nn daveti semavatayd, yani ruhaniyet semasna ynelikti. Bu onlarn kuruntusudur. Snrnda durup perdelendikleri iin tesine geemedikleri isteklerinin en son noktas budur. Delilinizi getirin, de. Eer bu iddianzda doru iseniz, sizden baka kimsenin sizin cennetinize giremeyeceine ilikin delilinizi getirin. Aksine, delil sizi
rtmektedir. nk yzn, yani mevcut zatn btn ayrlmaz zellikleri ve arazlaryla zati tevhit eklinde Allaha teslim eden, btn olarak mahv mertebesine erien, Allahn zatnda fena bulan, bu arada Muhsin niteliine haiz olan, yani fenadan sonra beka ile hallerinde istikamet zere olan, amellerinde rabbini mahede eden, zati hud makamndan sfati ihsan makamna dnen-ki byle bir kimse istikamet ve ibadet nedeniyle hakkani varlkla mahede eder, nefsani varlkla deil- kimsenin ecri rabbinin katndadr. Szn ettiiniz cennet, daha saf ve daha lezzetli olarak onun iin ecir olarak belirlenmitir. nk bu cennet, Allah indinde olu makamna zgdr. Yani sizin perdelendiiniz mahede vasfna haizdir. yleleri iin ne korku vardr, ne de znt ekerler. Yani sizin cennetlerinize ek olarak onlara bir ecir daha verilir ki, bu ecir, onlarn zatn perdelenmesinden ve baki varlklarndan ayrlmaz nefsin bekasndan korkmamalar, fiil ve sfat cennetler perdesinin tesine gememek gibi durumla karlamadklar iin bir eyler karm olmaktan dolay zlmemeleridir, bunlardan lezzet almalar, dinlenmeleri, srekli kalmalar ve zatn cemalini mahede etmeleridir. Onlar zatn tecellisinden dolay bunlar terk etmi olsalar da bunlar da elde etmi olurlar. En aa makamlar zat cennetinin altndadr. 113- Hepsi de kitab okumakta olduu halde Yahudiler: Hristiyanlar doru yolda deillerdir, dediler. Hristiyanlar da: Yahudiler doru yolda deillerdir, dediler. Kitab bilmeyenler de birbirleri hakknda tpk onlarn sylediklerini sylediler. Allah, ihtilafa dtkleri hususlarda kyamet gn onlar hakknda hkmn verecektir. 114- Allahn mescidlerinde Onun adnn anlmasna engel olan ve onlarn harap olmasna alandan daha zalim kim vardr! Aslnda bunlarn oralara ancak korkarak girmeleri gerekir. Bunlar iin dnyada rezillik, ahirette de byk azap vardr. Yahudiler: Hristiyanlar doru yolda deillerdir, dediler. Bunu sylemelerinin nedeni, kendi dinlerinin, onlarn dinlerine kar bir perde oluturmasyd. Hristiyanlar da Yahudiler doru yolda deillerdir, dediler. nk onlar da batndan dolay zahire kar perdelenmilerdir. Nitekim, Yahudiler de zahirden dolay batna kar perdelenmilerdir. Bugn slam bnyesinde ortaya kan mezheplerin durumu da buna
BAKARA SURES 97
benzer. stelik, bunlar kitab da okuyorlar. Ve kitapta nlerindeki perdeyi nasl kaldracaklarna, her din ve mezhepteki hak unsurunu nasl greceklerine dair yol gsterici bilgiler bulunuyorken! Bu din ve mezheplerin mensuplar, resmi inan sistemleriyle kaytl olduklar iin, dinlerinin bnyesinde barndrd hak unsuru batl olmaz. Bu dar grllkte onlarla bilgi ve kitaplar olmayan mrikler arasnda herhangi bir fark yoktur. nk mrikler de bu kitapllarn dediklerini diyorlar. Hatta mrikler daha mazur bile saylabilirler. nk aleyhlerindeki tek kant akldr. Bunlarn aleyhine ise hem akli hem de eri delil vardr. Allah, byk kyamet koptuu, Mehdinin (a.s) zuhuru zamannda zati vahdet ortaya kt zaman onlarn ihtilaf ettii hususlarla ilgili olarak aralarnda hkmedecektir. Bir hadiste yle buyurulmutur: Allah, kullarna inandklar gibi tecelli edince Onu tanrlar. Sonra baka bir surette tecelli edince, Onu tanmazlar. O zaman hepsi sapar, Allahn diledikleri hari perdelenirler. Bu sapmayanlar, resmi inancyla kaytlanmayan muvahhidlerdir. Daha zalim kim vardr? Allahn bilindii ve zati fena iinde secde edildii meknlar olan Allahn mescidlerinde veya Allaha secde edilen meknlar olan kalplerde Allahn zel ismi olan ismi azamnn anlmasna engel olan kimseden hak bakmndan daha noksan, nasip bakmndan daha eksik kim vardr? nk Allah ismi azamyla ancak kalpte tecelli eder. Bu tecelli btn sfatlarla birlikte zatn tecellisidir veya zel isminin btn hususiyetleriyle tecelli etmesidir. Yani iktiza ettii ve kendine yarar kemaliyle tecelli eder. Ve onlarn harap olmasna alandan souk taassuplarla oralar kirleten, temennilerin galip gelip istila etmesine neden olan kimseden daha zalimi var mdr? Kavga grlt kararak, hercmerce neden olarak, nefsani kuvvetler, eytani etkenler ve vehimler arasnda ekimelerin meydana gelmesine yol aan fitneler karmak suretiyle istidat sahibi ehlini oralardan karan kimseden daha zalim var m? Aslnda bunlarn oralara ancak korkarak girmeleri gerekir. Oralara korku iinde varmaldrlar, boynu bkk bir vaziyette Hakkn oradaki tecellisi karsnda rpermeleri gerekir. Bunlar iin dnyada rezillik vardr. Dinlerinin ve inanlarnn batl olduunun, feshedildiinin hak dinle anlalmas suretiyle rezil ve zelil olmak vardr onlar iin. Ezilmek, hasret iinde yanp tutumak ve yenilmektir akbetleri. Ahirette de byk azap vardr. Bu da batl dinleriyle Haktan perdelenmeleridir.
115- Dou da Allahndr bat da. Nereye dnerseniz Allahn yz (vechi) oradadr. phesiz Allahn rahmeti genitir, O her eyi bilendir. Dou Allahndr Nur ve zuhur lemi, dier bir ifadeyle Hristiyanlarn cenneti ve kblesi -ki hakiktte batndr-, Allahndr. Bat da Zulmet ve gizlenme lemi, dier bir ifadeyle Yahudilerin cenneti ve kblesi-hakiktte zahiridir-, Allahndr. Nereye dnerseniz zahir veya batn hangi yne dnerseniz dnn, Allahn yz (vechi), yani btn sfatlar ile tecelli eden Allahn zat oradadr. Veya mahede ve fena halinizde cemal sfatyla kalplerinize zuhur etmek, onlara tecelli etmek suretiyle dou (irak) Allahndr. Fenadan sonra beka bulmanz halinde celal sfatyla rtnmek, kalplerinizin sfat ve zatlaryla perdelenmek eklinde bat (gurup) Allahndr. Bu durumda nereye dnerseniz, Allahn yz (vechi) oradadr. Sadece Ondan baka hibir ey yoktur. phesiz Allahn rahmeti genitir. Btn varl kuatmtr, btn cihetleri ve varolular kapsamtr. Her bilgi ve malumu bilir. 116- Allah ocuk edindi dediler. Haa! O, bundan mnezzehtir. Gklerde ve yerde olanlarn hepsi Onundur, hepsi Ona boyun emitir. 117- O, gklerin ve arzn esiz yaratcsdr. Bir eyi dilediinde ona sadece Ol!der, o da hemen oluverir. Allah ocuk edindi, dediler. Yani, Allah, kendisi dnda, zel, bizzat var olan bamsz bir varlk meydana getirdi, dediler. Ondan bakasnn Onun gibi ve trda olmas yle dursun, Ondan bakasnn ey olmasndan dahi Onu tenzih ederiz. Bilakis, gklerde ve yerde olanlarn hepsi Onundur. Yani ruhlar ve bedenler lemi Onundur. Ki bunlar, Onun batn ve zahiridirler. Nitekim, Onun zat, yz, sfatlar vs. vardr, deriz. Hepsi Ona boyun emitir. Onun varl ile var olmulardr, Onun fiiliyle yapp etmektedirler. Zatlar itibariyle yokturlar. te itaatin, kulluun, Onun hakkn eda etmenin son noktas budur. nk mutlak varlk Odur. Onun dnda hibir ey olamaz. Muayyen varlklar Onun sfatlar ve isimleridir. Bunlar taayyun edileriyle belirginleip temayuz etmilerdir. Zaten bunlar mmkn nitelikli, yoksal olgulardr. Akli deerlendirme asndan Onun ayn deildirler. Akli deerlendirme,
BAKARA SURES 99
bunlar varlklara ve mahiyetlere bler. Mahiyet ise varlk olmadan objeler dnyasnda bir ey deildir. Ancak akl ve akli tasavvurlar balamnda Onun batndr. u halde, Ondan bakas deildir. Yani Ondan bakas mevcut deildir ki, ocuu, malulu, mahluku ya da dilediin ad koy, olabilsin. O, gklerin ve arznn esiz yaratcsdr. Gklerinin ve arznn yoktan varedicisidir. ncesinde rnek alaca bir madde veya bir mddet olmakszn meydana getirmitir. Bilakis, btn bunlar Onun zatnn glgeleri, alimliinin meneidirler. Onun nurani ismiyle nurlanmlardr. Onun harici varlyla mevcutturlar. Eer yakinilik asndan imkn cihetleri ve akl itibarlar olmasayd, bunlarn varl kesinlikle tasavvur edilmezdi. nk Onsuz, hibir eydirler. Dolaysyla yakn ve e olarak Onunla beraber bir varlk yoktur. Aksine, btn varlklar Onun varlyla gerekten varolmulardr. Tasavvur olarak Ondan bakas olamaz. Byle bir tasavvur sadece akli itibar asndan sz konusu olabilir. Bunlar taayyun edileri itibariyle mahluk, hakiktleri itibariyle haktrlar. Bir eyi dilediinde var olmasna hkmettiinde ona sadece ol! der, o da hemen oluverir. Yani Onun iradesi taalluk etmedike hibir ey olamaz. Araya zaman aral girmeden, bir eyin tavassutu sz konusu olmadan oluverir, iradesi taalluk edince bir eye. Bilakis ayn anda oluverir. Bu irade Onun szdr. Yoksa ortada ne bir sz olurdu ne de bir ses. 118- Bilmeyenler dediler ki: Allah bizimle konumal ya da bize bir ayet gelmeli deil miydi? Onlardan ncekiler de ite tpk onlarn dediklerini demilerdi. Kalpleri nasl da birbirine benzedi? Gerekleri iyice bilmek isteyenlere ayetleri apak gsterdik. 119- Dorusu biz seni Hak ile mjdeleyici ve uyarc olarak gnderdik. Sen cehennemliklerden sorumlu deilsin. 120- Dinlerine uymadka Yahudiler de Hristiyanlar da asla senden raz olmayacaklardr. De ki: Doru yol, ancak Allahn yoludur. Sana gelen ilimden sonra onlarn arzularna uyacak olursan, andolsun ki, Allahtan sana ne bir dost ne de bir yardmc vardr.
121- Kendilerine kitap verdiimiz kimseler onu, hakkn gzeterek okurlar. nk onlar, Ona iman ederler. Onu inkr edenlere gelince, ite gerekten zarara urayanlar onlardr. 122- Ey srailoullar! Size verdiim nimetimi ve sizi cmle leme stn klm olduumu hatrlayn. 123- Ve bir gnden saknn ki, o gnde hi kimse bakas namna bir ey deyemez, hi kimseden fidye kabul edilmez, hi kimseye efaat fayda vermez. Onlar hibir yardm da grmezler. 124- Bir zamanlar Rabbi brahimi birtakm kelimelerle snam, onlar tam olarak yerine getirince: Ben seni insanlara nder yapacam, demiti. Soyumdan da dedi. Allah: Ahdim zalimlere ermez buyurdu. Bilmeyenler dediler ki Tevhid ilmini bilmeyen mrikler Allah bizimle konumal veya bize bir ayet (mucize) indirmeli deil miydi? dediler. Tevhid ilmini, Allahn kelamn ve ayetlerini bilmeme hususunda kalpleri birbirine benzedi. nk Allahn kelamn ve ayetlerini bilmek tevhidi bilmenin bir parasdr. Daha nce tevhidin delillerini ve yakin ehli ile konumann keyfiyetini aklamtk. Sen cehennemliklerden sorumlu deilsin. Onlarn perdelenmi olmalarndan sen sorumlu tutulmazsn. Onlar cehennemin karanlklarndan kurtarmak senin grevin deildir. Senin grevin, mjde ve uyar ile onlar Hakka davet etmendir. De ki: Doru yol, ancak Allahn yoludur. Yol, Hakka zg vahdet yoludur, bakas deil. Nitekim, Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Sa ve sol karanlktr. Ak olan orta yoldur. Sana gelen ilimden sonra onlarn arzularna uyacak olursan. Sana gelen tevhid ve irfan ilminden sonra onlarn arzularna uyarsan Allahtan sana ne bir dost ne de bir yardmc vardr. Bu balamda Ondan bakasnn olmas imknszdr. Bir zaman Rabbi brahimi birtakm kelimelerle snad. Kalp, sr, ruh, hafa (gizlenme), vahdet, haller ve makamlardan oluan ruhani mertebelerle ve bu mertebelerde tanmlanan teslim, tevekkl, rza ve bunlara dair ilimlerle onu snad. brahim, Allaha ve Allah iinde sluk edip fena bulmak suretiyle bu snav tamamlad.
BAKARA SURES 101
Ben seni insanlara nder yapacam, demiti. Fenadan baki klarak ve Haktan halka dndrmek suretiyle. Onlara imamlk edecek, yollarm izlemeyi onlara gstereceksin. Onlar da sana uyarak doruyu bulacaklar. Soyumdan da, dedi. Benim zrriyetimin bir ksmn da imam yap, dedi. Allah: lerinden zalimler de kar Ahdim zalimlere ermez. Onlar benim halifelerim olamazlar. Zalimleri imam yapacama dair ahit vermem. 125- Biz, Beyti insanlara toplanma mahalli ve gvenli bir yer kldk. Siz de brahimin makamndan bir namaz yeri edinin. brahim ve smaile: Tavaf edenler, ibadete kapananlar, rku ve secde edenler iin Evimi temiz tutun, diye emretmitik. Biz, Beyti insanlara toplanma mahalli kldk. nsanlar iin dnp barnma yeri, gvenli yer gvenli bir mekn kldk. Ya da insanlar iin gvenlik ve selamet sebebi kldk. Oraya varmak ve orada durmak suretiyle gven bulurlar. Nefsin sfatlarnn verdii gailelerin srrndan, tabii kuvvetlerin azdrc batan karclndan ve ifsadndan, vehim ve hayal eytanlarnn telkin ettikleri aslsz kuruntulardan, saptrmalarndan ve hilelerinden emin olurlar. brahimin makamndaedinin. brahimin ruh ve dostluk makamnda bir namaz yeri edinin. Hakiki namaz iin bir yer tutun. Hakiki namaz, ilahi mahede, vuslat ve zevki dostluk makam demektir. brahim ve smaileemretmitik. Onlara kalp evini, nefsani szlerin kirlerinden, pisliklerden, eytanlarn vesveselerinden, heva ve heves etkenlerinin tortularndan, kuvvetlerin sfatlarnn pisliklerinden temizleyip tavaf edenler, yani kalbin etrafnda dnen zlem iindeki salikler, fiiller tevhidi dediimiz tevekkl ile kalbin makamna kavuanlar olarak tanmlanan kendilerini ibadete verenler, nefsin trl tavrlarndan ve telkinlerinden arnm olarak orada ikamet edenlere, rku edenlere, yani boyun een, sfat tecellileri makamna ve rza mertebesi kemaline ulaan, vahdette fena bulan secde edenler iin hazrlayn. 126- brahim de demiti ki: Ey Rabbim! Buray emin bir ehir yap, halkndan Allaha ve ahiret gnne inananlar eitli meyvelerle besle. Allah buyurdu ki: Kim inkr ederse onu az bir sre faydalandrr, sonra onu cehennem azabna srklerim. Ne kt varlacak yerdir oras!
brahim demiti ki: Ey Rabbim! Burayyap. Kalbin haremi olan gs, nefsin sfatlarnn istilasna, lanetli dmann gafil avlamasna kar emin bir ehir yap. Halkn bedensel kuvvetler cinlerinin kapp gtrmelerine kar koru. Halkn rzklandr. Ruh irfannn meyveleriyle veya ruhun hkm ve nurlaryla rzklandr. Onlardan Allaha ve ahiret gnne inananlar Onlardan Allah birleyen ve ahirete iman edenleri. Allah buyurdu ki: nkr eden Gs ehrinde yaayp da perdelenen, kalb gs olan ilimle rtldkleri iin snrlarn ap ayn makamna ulaamayanlar da az bir sre faydalandrrm. Akli anlamlardan, yaayacaklar kadar ruh leminden zerlerine inen klli malumatlardan yararlandrrm. Sonra onu cehennem azabna srklerim. Yoksunluk ve perdelenmilik ateine srklerim. Ne kt varlacak yerdir oras! Noksanlklar nedeniyle azaba duar olmalar, yoksun brakldklar iin elem ekmeleri ne kt bir akbettir. 127- Bir zamanlar brahim, smail ile beraber Beytullahn temellerini ykseltiyor, (yle diyorlard:) Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur; phesiz sen iitensin, bilensin. 128- Ey Rabbimiz! Bizi sana boyun eenlerden kl, neslimizden de sana itaat eden bir mmet kar, bize ibadet usullerimizi gster, tevbemizi kabul et; zira, tevbeleri oka kabul eden, ok merhametli olan ancak sensin. 129- Ey Rabbimiz! Onlara, ilerinden senin ayetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti retecek, onlar temizleyecek bir Rasul gnder. nk stn gelen, her eyi yerli yerince yapan yalnz sensin. 130- brahimin dininden kendini bilmezlerden baka kim yz evirir? Andolsun ki, biz onu dnyada setik, phesiz o ahirette de iyilerdendir. 131-nk Rabbi ona: Mslman ol, demi, o da: lemlerin Rabbine boyun edim, demiti. 132- Bunu brahim de kendi oullarna vasiyet etti, Yakub da: Oullarm! Allah sizin iin bu dini seti. O halde sadece Mslmanlar olarak lnz, dedi.
BAKARA SURES 103
133- Yoksa Yakuba lm geldii zaman siz orada m idiniz? O zaman Yakub oullarna: Benden sonra kime kulluk edeceksiniz? demiti. Onlar: Senin ve atalarn brahim, smail ve shakn ilah olan tek Allaha kulluk edeceiz; biz ancak Ona teslim olmuuzdur, dediler. Bir zamanlar brahim Beytullahn temellerini ykseltiyordu Bir gre gre Kbe, Adem (a.s) zamannda gkten indirildi. O zaman biri douya biri batya bakan iki kaps vard. Adem (a.s), Hindistandan Kbeye hac ziyaretinde bulunmak zere geldi, melekler onu krk fersah yryerek karladlar. Adem (a.s) Kbeyi tavaf ederek iine girdi. Sonra Kbe, Nuh (a.s) tufan srasnda ge kaldrld. Ardndan brahim (a.s) zamannda bir kez daha indirildi. brahim, Kbeyi ziyaret etti, temellerini ykseltti, iki kapsndan birini kapatarak geriye tek kap brakt. Bazlar yle anlatmlardr: Sonra Mekke yaknlarnda bulunan Ebu Kubeys Da sarslp yarld ve iinden Hacerul Esved kt. Haverul esved, cennet yakutlarndan beyaz renkli bir yakuttu. Cebrail onu indirmiti ve Tufan gnlerinden brahim (a.s) zamanna kadar Ebu Kubeys Danda sakl kalmt. brahim, bu ta Kbedeki yerine koydu. Sonra gnahkarlarn (hayzl kadnlarn) el srmelerinden dolay karard. Aklamas: Hacerul Esvedin Adem (a.s) zamannda inmi olmas, Ademin var olmasyla birlikte kalbin onun zamannda ortaya kmasna iarettir. Biri douya biri batya bakan iki kapsnn olmas mebde ve mead (yaratl ve ahiret) ilminin, nur lemi ve zulmet lemi marifetinintevhid ilmi deil- onun zamannda zuhur etmesine iarettir. Hind topraklarndan onu ziyarete gelmesi, cismani karanlk tabiat leminden kalbin makamna, dier bir ifadeyle tekvin ve itidale ynelmesi anlamndadr. Meleklerin onu karlamalar hayvani ve bitkisel kuvvetlerin bedene taalluk etmesine, kalbin etkilerinden nce bu kuvvetlerin etkilerinin bedende, bnyesinin olutuu, balnn yorulduu krk gnde zuhur etmesine iarettir. Ya da seyr ve sluk ile zlmani nefis leminden kalbin makamna ynelmesine iarettir. Meleklerin onu karlamas nefsani ve bedensel kuvvetlerin onu, gzel ahlak, erdemli melekeleri kabul edip benimsemelerine, bu faziletlerde yorulmasna, kalp makamna erimeden nce makamlar amasna ynelik bir iaret mahiyetindedir. Beyti tavaf etmesi, eitlenme ile birlikte kalp makamna ermesine iaret etmektedir. Oraya girmesi, oraya
yerlemesine ve dorulmasna iarettir. Kbenin tufan vakti semaya ykseltilmesi, Nuh (a.s) zamannda hevann ve cehalet tufannn baskn gelmesinden dolay insanlarn kalp makamndan perdelenmelerine iarettir. Kbenin drdnc semada, yani lemin kalbi konumundaki Beytul Mamurda kalmas ve brahim (a.s) zamannda bir kez daha yeryzne inmesi, brahim (a.s) zamannda onun yol gstericiliiyle insanlarn kalp makamna hidayet edilmi olmalarna iarettir. brahimin (a.s) Kbenin temellerini ykseltmesi ve dier kapy kapatp geriye bir tek kap brakmas, kalbin, brahimin (a.s) kalp makamndan ruh makamna, yani sr makamna sluk etmesini alglamas, mertebelerinin ykselmesi ve tevhid makamna ulamas anlamndadr. nk brahim (a.s), zerinde zati tevhid zuhur eden ilk kimsedir. Nitekim yle demitir: Ben hanif olarak, yzm gkleri ve yeri yoktan yaratan Allaha evirdim ve ben mriklerden deilim. (Enam, 79) Hacerul Esved (karata), ruha iarettir. Ebu Kubeys Dann sarslp yarlmas ve Hacerul Esvedin bunun neticesinde ortaya kmas, ruhun riyazet ile zuhur etmesine, ruhun zuhur etmesi iin beden organlarnn tefekkr ve ibadetle hareket ettirilmesine iarettir. Bu yzden orada sakl kald denilmitir. Yani ruh bedenle rtld, demek isteniyor. Hayzl kadnlarn dokunmas sonucu Hacerul Esvedin kararmas, nefsani kuvvetlerin kalbe galip gelip istila etmesi ve kalbin ruh cihetindeki nurani yzn karartmas neticesinde gizlenip bulanmasna iarettir. smail (a.s) da cmle iinde Kbenin temellerinin ykseltilmesi balamnda brahime (a.s) atfedildii iin bir muvahiddi. Rabbimiz! Bizi sana boyun eenlerden kl. (Sana teslim olmu Mslmanlardan eyle.) Bizi nefislerimizle ba baa brakma. Ki nefsimize teslim olmayalm. Aksine, seninle ve senin klmanla sana teslim olan Mslmanlardan olalm. Rabbimiz! Onlara, ilerinden bir Resul gnder. Muhammedi (s.a.v) gnder. Bu yzden Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Ben brahimin duas, sann mjdesi ve annemin ryasym. Annem ryasnda kendisinden bir nurun ktn ve bu nurun am saraylarn aydnlattn grmt. brahimin dininden kim yz evirir? Tevhid dininden kendini bilmezlerden baka kim yz evirir? Akl nuruna kar btnyle perdelenen, nefsinin zulmet
BAKARA SURES 105
makamnda kalan kimseden baka brahimin dininden kim yz evirir? Kendi iinde temyiz yeteneini yitirmi ve nefsinde alaltc unsurlardan syrlp ykselemeyen kimseden bakas brahimin (a.s) tevhid dininden yz evirmez. Andolsun ki, biz onu setik. Ezeli ncelikte onu sevilen ve irade edilenlerden kldk. Tevhide fena halinde onu setik. phesiz o ahirette de fena sonras beka halinde de nizam yrtme ve tr tekmil etmeye elverili istikamet ehli kimselerdendir. Rabbi ona: Mslman ol, demiti. Allah birle, zatn Allaha teslim et. Yani onu ezelde, teslim olmu, birlemi, lemlerin rabbine boyun emi, onda fani olmu ilk saftakilerden kld. Bunu vasiyet etti. Tevhid szn brahim oullarnaYakub oullarnaYakub da brahimi rnek alarak oullarna yle vasiyet etti: Oullarm! Allah sizin iin bu dini seti. Muvahhidin uyduu dinini sizin iin seti. Onun bundan baka dini olmad gibi baka zat da yoktur. Dini Allahn dini, zat da Allahn zatdr. lnz ancak bu dine bal kimseler olarak lnz. Cehalet lm olan tabii lmle lmeyin. Aksine, nefsinizle ln ve Allah ile ebedi dirilin. Bedensel lm size bu hal zere iken gelsin. 134- Onlar bir mmetti, gelip geti. Onlarn kazandklar kendilerinin, sizin kazandklarnz sizindir. Siz onlarn yaptklarndan sorguya ekilmezsiniz. Onlar bir mmetti, gelip geti. Takliti olmayn! Dinde srf taklitle yetinmeyin! nk, srf nakle gvenilmez. Bir kii iin kazand ilim ve amelden, inan ve hayat tarzndan baka bir ey yoktur. Kimse bir bakasnn inancyla veya ameliyle cezalandrlmaz. Basiret sahibi olun, kesin inanca ulamaya aln ve bu kesin inanca dayal olarak amel edin. 135- Yahudi ya da Hristiyan olun ki, doru yolu bulasnz, dediler. De ki: Hayr! Biz, hanif olan brahimin dinine uyarz. O, mriklerden deildi. 136- Biz, Allaha ve bize indirilene; brahim, smail, shak, Yakub ve esbata indirilene, Musa ve saya verilenlere Rableri tarafndan dier Nebilere verilenlere, onlardan hibiri arasnda fark gzetmeksizin inandk ve biz sadece Allaha teslim olduk deyin.
137- Eer onlar da sizin inandnz gibi inanrlarsa doru yolu bulmu olurlar; dnerlerse mutlaka anlamazlk iine dm olurlar. Onlara kar Allah sana yeter. O iitendir, bilendir. 138- Allahn rengiyle boyandk. Allahtan daha gzel rengi kim verebilir? Biz ancak Ona kulluk ederiz. 139- De ki: Allah bizim de Rabbimiz, sizin de Rabbiniz olduu halde, Onun hakknda bizimle tartmaya m giriiyorsunuz? Bizim yaptklarmz bize, sizin yaptklarnz size aittir. Biz Ona gnlden balananlarz. 140- Yoksa siz, brahim, smail, shak, Yakub ve esbatn Yahudi, yahut Huristiyan olduklarn m sylyorsunuz? De ki: Siz mi daha iyi bilirsiniz, yoksa Allah m? Allah tarafndan kendisine bir ahitlii gizleyenden daha zalim kim olabilir? Allah yaptklarnzdan gafil deildir. 141- Onlar bir mmetti; gelip geti. Onlarn kazandklar kendilerine, sizin kazandklarnz da size aittir. Siz onlarn yaptklarndan sorguya ekilmezsiniz. Yahudi ya da Hristiyan olun. Kendi diniyle perdelenen herkes, bakasnn deil sadece kendi dininin hak olduunu sanr. De ki: Hayr! brahimin dini nk mutlak hidayet btn dinleri kapsayan ve her trl perdeyi kaldran tevhiddir. Nitekim bu anlam vurgulamak maksadyla hemen sonrasnda Biz, Allahaiman ettik, deyin. buyrulmutur. Onlardan hibiri arasnda fark gzetmeyiz Bazsnn dinini olumsuzlayp iptal ederken, bazsnn dinini ispat edip hakikt olduunu sylemeyiz. Aksine hepsinin hak zere birletiklerini, tevhidde ittifak ettiklerini sylyoruz . Tmn ieren tevhide iman etmek suretiyle hepsinin dinini kabul ediyoruz. Eer onlar da sizin inandnz gibi inanrlarsa Her dini ve mezhebi kapsayan tevhide iman ederlerse doru yolu bulmu olurlar. mutlak olarak hidayete ermi olurlar. Yani btnyle doru yola girerler. Dnerlerse mutlaka dinin sadece bir ksm zere olurlar, hidayetin bir parasn benimserler, dolaysyla dinde sizden ayrlrlar. Allahn verdii renk Allaha iman ettik ve bu rengi Allah bize verdi. nk her inan ve mezhebin mensubunun ii inancnn, dininin ve mezhebinin rengiyle boyanmtr. Deiik dinlere gre ibadet edenler niyetleriyle boyanmlardr, imamlarnn ve nderlerinin boyasyla ekillenmi olarak mezheplerini srdrrler. Filozoflar akllarnn rengiyle
BAKARA SURES 107
boyanmlardr. Hevalarnn peinden gidenler, bidatlar hevalarna ve nefislerinin arzularna gre blnmlerdir. Muvahhidler ise zellikle ve sadece Allahn rengiyle boyanmlardr. Bundan daha gzel bir renk olmad gibi ondan bakas da olamaz. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Yce Allah mahlukat bir karanlkta yaratt, sonra zerlerine nurunu serpti. Bu nur kime isabet ettiyse hidayete erdi, kime isabet etmediyse sapt. te bu nur, ayette sz edilen renktir. 142- nsanlardan baz beyinsizler: Ynelmekte olduklar kblelerinden onlar eviren nedir? diyecekler. De ki: Dou da bat da Allahndr. O dilediini doru yola iletir. nsanlardan baz beyinsizlerdiyecekler. Bu gibi insanlar, akllar slam dininin hakiktini idrak etmeye yetmedii iin beyinsizler ve hafif aklllar olarak isimlendirilmilerdir. Akllar slamn izledii yolun hak olduunu idrak edecek ve bununla mutmain olacak dzeyde deildir. Bu yzden, tevhid hususunda birleseler de ve Mslmanlar srf ihlas temsil etseler de bunlar, Allah hakknda mslmanlarla tartmaktadrlar. Eer Hakk idrak edebilselerdi, Mslmanlarn ihlas esasl tevhid inanlarn da idrak edeceklerdi, dolaysyla artk Mslmanlarla tartmayacaklard. Eer akl kapasiteleri geni ve yetkin olsayd, ayetlerin ierdikleri delilleri alglar, her din ve her mezhepteki hak unsurunu kavrarlard. O takdirde bir bakma ruh konumundaki sz konusu hak din ile o dinin mensuplarnn dinin iine kartrdklar batl birbirinden ayrrlard. zellikle, slam dininin ayrcaln fark ederlerdi. nk slamn tamam haktr, daha dorusu haklarn hakkdr. Bu yzden Mslmanlar vasat mmet klnmlardr. Deiik mmetler arasnda adil, erdemli, onlara rnek mmet klnmlardr. Ynelmekte olduklar kblelerinden onlar eviren nedir? bu beyinsizler, hafif aklllar byle diyorlar, nk kendileri bir cihetle kaytldrlar ve kaytl olandan bakasn da alglayamazlar. Btn cihetlere yeten, kuatc tevhidi anlayamazlar. De ki: Dou da bat da Allahndr. Yukarda iaret ettiimiz iki anlam esasnda dou da bat da Allahndr. O dilediini doru yola iletir. Yani birlik yoluna iletir ki, btn cihetler ona kar eit konumdadrlar. nk bu yola ynelik hak belli bir cihette deildir ve btn cihetler onda, onunla ve onun iindir. Nitekim yle buyurmutur: Nereye dnerseniz Allahn yz oradadr. (Bakara, 115)
143- te bylece sizin insanla ahitler olmanz, Resuln de size ahit olmas iin sizi mutedil bir millet kldk. Senin yneldiin kbleyi biz ancak Resule uyan, keleri zerinde geri dnenden ayrt etmemiz iin kble yaptk. Bu, Allahn hidayet verdii kimselerden bakasna elbette ar gelir. Allah sizin imannz asla zayi edecek deildir. Zira, Allah insanlara kar efktli ve merhametlidir. nsanlara ahitler olmalarnn ve Resuln de onlara ahit olmasnn anlam, tevhid nuruyla dinlerin haklarna muttali olmalar, her dinin mensuplarnn hakkn ve her din sahibinin dinindeki hakllk orann bilmeleri, ayn zamanda hak olmad, bilakis nefislerinin ve temennilerinin uydurmas olan batllarn, yalan haberlerini, yaktrmalarn, kendi dinlerinin dar erevesinin tesine gememelerini, onun dndaki dinleri batl saymalarn, dinlerinin zahiriyle perdelenip kaytlanarak batnna ve kkne doru derinlememelerini ve de slam dininin hak olduunu bilmemelerini da bilirler. nk Hakkn yolu birdir. ahit olan bu Mslmanlar dier dinlerin, zellikle en byk ve en zahir hak olan slamn hakkn kmsemezler. Resul de diniyle hidayete erenlerin dinindeki mertebesini, dini erevesinde zerinde bulunduu hakiktin orann ve dininde kemale ermesini perdeleyen rtsn bilir. Resul onlarn gnahlarn, imanlarnn snrn, amellerini, iyiliklerini, ktlklerini, ihlaslarn, mnafklklarn vs. Hak nuru araclyla bilir. Onun mmeti de dier mmetlerin bu durumlarn Resuln nuru sayesinde bilir. Senin yneldiin kbleyi ancak ayrt etmek iinyaptk. Malumun vuku bulmasna bal ayrntl ilimle bilmek iin. Btn varln evvelindeki ezeli ilimle deil. nk bu durum, sz konusu ilim balamnda varlktan nce de Onun malumudur. lmin tm Onundur. Ondan baka kimsenin ilmi yoktur. Bizim zahirimizde belirginleen ve eyay bilme aracmz olan ilmimiz Onun ilminden kaynaklanr. Bu ayn zamanda Onun tafsili, ayrntl ilmidir. Yani, varlklarn ayrntlarndaki ilmidir. O, bizde zuhur eden bu tafsili ilim araclyla eyay varlndan nce bilir. Tpk evveli ilimle eyann varlndan nce cem aynnda bilmesi gibi.
BAKARA SURES 109
Resule uyan tevhid inanc asndan Resul izleyeni keleri zerinde geri dnenden. Kendi dininin dar erevesiyle kaytl olduu iin perdelenen kimselerden ayrt etmek iin. Buelbette ar gelir. Bu kble deiiklii hi kukusuz ar gelen, meakktli byk bir olaydr. Kimselerden baka. Allahn tevhide ilettii, kaytlarla perdelenmekten kurtard kimselerden bakasna ar gelir. Allah, sizin imannz asla zayi edecek deildir. Allah, Beytul Makdise dnerek kldnz namazlarnz zayi edecek deildir. Namaz, Onun iin olduktan sonra nereye dnerek klsanz kabul eder. mrme andolsun ki, bu byk hadise u iki zmreye ar gelir: Hak ile halktan perdelenenler ve halk ile Haktan perdelenenler. lk zmre, Kbeden Beytul Makdise doru yaplan ilk kble deiikliinin kalp ve sr makamndan yani mkaefe ve mkleme makamndan ruh ve gizlenme yani mahede ve aynen gzlemleme makamna ykseli suretinde olduunu biliyorlard. Bu yzden kalp makamna dn suretindeki ikinci kble deiikliini davet ve nbuvvet iin istikamet ve yerleme hali, tafsil aynnda cemi ve cem aynnda tafsili mahede sandlar. nk Hak ile halktan perdelenme ve halk ile Haktan perdelenme bu balamda sz konusu olmaz. Bu, ykseliten sonra ini ve yaknlktan sonra uzaklama mahiyetindedir. Dolaysyla en erefli makama ynelik abann zayi olduunu, vuslattan sonra ayrln gerekletiini ve rtbeden sonra d yaandn sandlar. Bu da onlara ar geldi. kinci zmreye gelince; bunlar alageldikleri ibadet ekillerine ve teden beri yaptklar amelleriyle kaytlanmlar, deiikliin hikmetini anlayamazlar. Bu yzden ilk kbleye ynelik ibadetlerin deil, ikinci kbleye ynelik ibadetlerin sahih ve geerli olduunu sandlar. Vehmettikleri bu zayi olu ve bu iptal olu onlara ar geldi. Dolaysyla ayetten anlald zere onlarn vehimlerinin aksini gstermi olduk. Zira Allah insanlara kar efktlidir. lk zmre balamnda, gs amak ve fenadan sonra beka halinde perdeyi kaldrmak, ikinci zmre asndan ne yaptklarn bilmeseler de samimiyetle iledikleri amelleri kabul etmek suretiyle insanlara kar efktlidir. Merhametlidir ilk zmre asndan Hakkani varlkla, ikinci zmre asndan amellere sevap vermek ve gerek hidayete eritirmek, iinde bulunduklar hal ve makamdan yakin makamna ykselmelerini muvaffak klmak suretiyle merhamet eder.
Biz senin yznn ge doru evrilmekte olduunu gryoruz. Vahdete gark olma ve Hak ile halktan perdelenme esnasnda, cem makamnda, nbvvet yk ve davet makam sana ar geldiinden, oklua iltifat etmediinden, fena sonras beka halinin banda ve halin yerlemesinden nce Hakka yneliinin gcnden dolay Hakka dn sana zor geldiinden ruh semas cihetine yznn evrildiini gryoruz. 144- Biz vechinin Semada takallub ettiini grmekteyiz Artk seni, raz olacan bir Kbleye elbette dndreceiz O halde vechini hemen Mescid-i Haram tarafna dndr Ve nerede olsanz vechlerinizi Onun tarafna eviriniz Muhakkak ki kendilerine Kitab verilenler elbette bilirler ki o, Rablerinden bir Hakdr Allah onlarn amallerinden gafil deildir. te imdi, seni memnun olacan bir kbleye dndryoruz. Kalbini amak suretiyle senin yznn kalp kblesine dnk olmasn salayacaz. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Biz senin gsn ap geniletmedik mi? Belini bken ykn senden alp atmadk m? (nirah, 1-3) Bu senin memnun olacan bir kbledir. nk burada cem tafsil suretindedir ve vahdet oklukla perdelenmez. Sen, vahdet uhudu baki kalmak suretiyle halk Hakka davet edecein iin bu kbleden memnun olacaksn. Artk yzn Mescid-i Haram tarafna evir. Alp geniletilmi, nefis sfatlarnn, heva ve eytan ayartmalarnn ulamasna kar korunup dokunulmaz klnm gs tarafna dn. Siz de nerede olursanz olun ey muhakkik Mslmanlar! ster ruh marknda, ister nefis maribinde olun yzlerinizi evirin Onun cihetine. Ki birinci tevile gre marufu emretmek ve mnkeri nehyetmek sizin iin kolay olsun. Ya da ikinci tevile gre, ark cihetine yznz evirmeniz, halinizde ve makamnzda ykselmeniz ve eytann ayartmalaryla perdelenmekten korunmanz kolay olsun. phe yok ki, ehli kitap Tevrat ve ncil ehli ve de (eri ile doruyu birbirinden ayrma zelliine sahip) furkani akl kitabnn yani yararlanlan akl erbab onun rablerinden gelen hak olduunu bilirler. nk kitaplarnda mevcut bulunan fiil ve sfat tevhidi araclyla ve zati Muhammedi tevhide delalet etmeleriyle bu geree iletilmilerdir. Veya eriat nuruyla aydnlanm, fikri kyasla perdelenmemi akl nuruyla bu gerein farkndadrlar.
BAKARA SURES 111
145- Yemin olsun ki sen ehli kitaba her trl ayeti getirsen yine de onlar senin kblene dnmezler. Sen de onlarn kblesine dnecek deilsin. Onlar da birbirlerinin kblesine dnmezler. Sana gelen ilimden sonra eer onlarn arzularna uyacak olursan, ite o zaman sen Hakk ineyenlerden olursun. Sen ehli kitaba her trl ayeti getirsen de Nbvvetinin doruluuna ve kblenin hak olduuna ilikin her trl delili, onlarn kendi kitaplarndan veya kesin akli bir kaynaktan getirsen de onlar senin kblene dnmezler. nk kendi dinleriyle ve akllarnn kapasitesiyle perdelenmi, kaytlanmlar. Sen de onlarn kblesine dnecek deilsin. nk sen onlarn dinlerinin mertebesinden yukar, makamlarnn stndesin. Onlar da birbirlerinin kblesine dnmezler. nk her biri kendi diniyle perdelenmitir. z doalarnda kk salm duygu ve eilim ztlklarnn bir sonucu olarak zt taraflara bakmaktadrlar. Eer onlarn arzularna uyacak olursan. her biri bir tarafa eilimli heva ve heveslerine, tutkulu arzularna uyarsan sana gelen ilimden sonra senin iin kuatc ve kapsaml zelliine sahip tevhid ilmi sana geldikten sonra, onlarn arzularna uyacak olursan ite o zaman sen Hakk ineyenlerden olursun kendi hakkn ve makamnn hakkn eksiltip ineyenlerden olursun. 146- Kendilerine kitab verdiklerimiz onu, z oullarn tandklar gibi tanrlar. Buna ramen onlardan bir grup bile bile gerei gizler. 147- Gerek olan, Rabbinden gelendir. O halde kukulananlardan olma! 148- Herkesin yneldii bir kblesi vardr. Siz hayr ilerinde yarn. Nerede olursanz olun sonunda Allah hepinizi bir araya getirir. phesiz, Allah her eye kadirdir. Kendilerine kitap verdiklerimiz. Kitab anlayp idrak ettirdiklerimiz onu, z oullarn tandklar gibi tanrlar. Maddi, somut, yakn her zaman alglanan biri kadar tanrlar. nk hakiktte ona ok yakndrlar ve o kendileri tarafndan tannsn diye apak delillerle bezenmi, iaretlenmitir.
Herkesin yneldii bir kblesi vardr. Sizden her birinizin bir gayesi ve ilk, varolusal kapasitesi orannda bir kemal derecesi vardr. Allah onun yzn bu gayeye ve kemale yneltmitir veya kendileri buna ynelirler. Kimlikleri ve istidatlar orannda Allahn izniyle bu cihete bakarlar. Siz hayr ilerinde yarn. Sizi kemal derecenize ve varolu gayenize yaklatracak ilerde yarn ki, Allah, sizi bunun iin yaratm ve sizi buna tevik etmitir. Nerede olursanz olun. Onun dnda veya hangi hal ve makamda olursanz olun veya ona kart olmas nedeniyle onun muhalifi hangi durumda bulunursanz bulunun. Sonunda Allah hepinizi bir araya getirir. ster uzakta ister yaknda olun, Allah sizi bu gaye zerinde buluturur. Bu, yaknln ve yarmann bir gereidir. phesiz, Allah her eye kadirdir. 149- Nereden yola karsan k yzn Mescid-i Haram tarafna evir. Bu emir, Rabbinden sana gelen gerektir. Allah yaptklarnzdan habersiz deildir. 150- Nereden yola karsan k, yzn Mescid-i Harama doru evir. Nerede olursanz olunuz, yznz o yana evirin ki, aralarndan hakszlk edenler mstesna, insanlarn aleyhinize bir delili bulunmasn. Sakn onlardan korkmayn! Yalnz benden korkun. Bylece size olan nimetimi tamamlayaym da doru yolu bulasnz. Nereden yola karsan k duyularnn ve nasiplerine olan meylinin yollarndan hangisinden, kendi maslahatna ve Mslmanlarn maslahatna ynelik hangi yneliminde olursa olsun yzn Mescid-i Haram tarafna evir. Kalbinde Hak iin hazr ve gsne ynelmi ol. Ondaki sahneleri seyret, onun tarafn gzet ki, eyada nefsinle deil Allah ile beraber olasn. Siz de ey mminler! Nerede olursanz olun, yznz ona evirin. Gs tarafna ynelin ki, oradaki sahnelerinizi seyredebilesiniz, onu gzetebilesiniz ve ondan yz evirmeyesiniz. Dolaysyla insanlarn aleyhinize bir delili bulunmasn. nsanlar gzlerinize ilitiklerinde sizin zerinizde bir egemenlikleri olmasn. Haktan gaip olduunuz durumlarda onlara stnlk atfetmeyesiniz, onlar kendinizden yksekte grmeyesiniz. Ya da o srada Hak ile olduunuz iin onlar sz veya fiille
BAKARA SURES 113
maksatlarnza ve amalarnza galip gelmesinler. Bilakis, size boyun esinler, size tabi olsunlar. nk galip gelecek olan, Allahn hizbidir. Aralarnda hakszlk edenler mstesna. Yani derghtan geri evrilmi ve Haktan mutlak olarak perdelenmi kfirler mstesna. Onlar size kar stnlk taslarlar. Size boyun emez, tabi olmazlar. nk hibir suretle Haktan etkilenmezler. Ayette, kfirlerin kant diye ileri srdkleri pheleri ve Mslmanlara itirazlar sz ve fiil; kendi ilerinde Mslmanlara kar stnlk taslamalar mecazi olarak kant diye isimlendirilmi olmas, uyar amacna yneliktir. Hakszlk eden bu zalimlerle ilgili ifade yeni bir aklama balangc konumundadr. Onlardan korkmayn, nk size galip gelemezler, size zarar veremezler. Yalnz benden korkun. Benim azametimin tecelli etmesinden dolay her zaman heybetimden rperin, ki insanlar kalplerinizde ve gzlerinizde bymesinler. Gslerinizi emesinler. O zaman onlar grkemli ve heybetli greceiniz iin onlarla uyumaya gidersiniz. nk o takdirde gaybette ve nefisle birlikte olursunuz. Nitekim, Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Senin Yaratcy azamet sahibi, ulu bilmen, mahlukat gznde kltr. Ki ben, size ynelik kemal nimetimi tamamlayaym. Sizin hidayete ermenizi irade ettiim iin de size daima huzurda olmay ve murakabeyi emrettim. 151- Nitekim, kendi iinizden size ayetlerimizi okuyan, sizi ktlklerden arndran, size Kitab ve hikmeti talim edip bilmediklerinizi size reten bir Resul gnderdik. 152- yle ise siz beni ann ki ben de sizi anaym. Bana kredin; sakn bana nankrlk etmeyin! 153- Ey iman edenler! Sabr ve namaz ile Allahtan yardm isteyin. nk, Allah muhakkak sabredenlerle beraberdir. 154- Allah yolunda ldrlenlere ller demeyin. Bilakis onlar diridirler, lakin siz anlayamazsnz. Nitekim gnderdik alglayp renmenizin mmkn olmas, aranzdaki trdelikten ve beeri rabtadan dolay ondan hidayeti kabul etmenizin gereklemesi iin iinizden bir resul gndermek suretiyle size hatrlatmada bulunduk. yle ise beni ann arma icabet ederek, emir ve yasaklarma itaat edip irademe uymak suretiyle beni
ann ki ben de sizi daha ok anaym, slukla ilgili direktifleri art arda gndereyim, yakin nurunu size bahedeyim. Bana kredin Resul gndermek ve doru yola iletmek eklinde somutlaan nimetime sevgi ayayla dosdoru yolu izlemek suretiyle bana kredin ki size daha ok irfan bahedeyim, size ynelik sevgimi arttraym. Sakn bana nankrlk etmeyin. Fetretle, dini perde ederek nimetleri bahedenden perdelenmeyin. nk nimeti bahedene kar dinle perdelenmek nankrlktr, daha dorusu kfrdr. Ey iman edenler!... hakikti bizzat gzlemlemeye dayal olarak iman edenler. Sabr ile Allahtan yardm isteyin. Azametimin ve ululuumun tecellilerinin heybeti karsnda sabredin. Ve namaz ile beni hakiki olarak mahede etme ile yardm isteyin. nk Allah, muhakkak sabredenlerle beraberdir. Nurlarnn tecellilerine takat getirenlerle beraberdir. Allah yolunda ldrlenlere... Hz. Resulullahn (s.a.v) lmeden nce lnz buyurduu gibi Tevhid sluku yolunda nefsini maktul ve fani klan, hevasndan lerek uzaklaan kimselere ller, demeyin Aciz miskinler demeyin. Bilakisonlar diridirler Rableri katnda gerek bir hayatla, Allahn sonsuz, ebedi hayatyla, zati huzurda Allah mahede etmekte ve buna g yetirmektedirler. Lakin, siz anlayamazsnz. nk, basiretiniz kr olmu, kalplerin kutsi lemin aynlarn ve ruhlarn hakiktlerini grmesini salayan nurdan mahrum kalmsnz. 155- Andolsun ki sizi biraz korku ve alk; mallardan, canlardan ve rnlerden biraz azalma ile deneriz. Sabredenleri mjdele! Andolsun ki sizi biraz korku.ile deneriz. Nefsin krlmasna ve bozgun yaamasna neden olan korku alk bedenin takatsiz kalp glerinin zayflamasna yol aan alk ile, heva perdesini kaldrp eytann kalbe giden yolunu tkamak ile deneriz. Mallardan biraz azaltma ile. Nefsi glendiren ve azgnlnn daha da artmasn salayan ehvetin maddelerini oluturan mallardan canlardan sfatlaryla kalpleri istila eden ve zat itibariyle kendini mstani gren nefisleri azaltp kalbin artn ve glenmesini salamak suretiyle sizi deneriz. Ya da ayette geen enfus kelimesi akraba ve arkadalar (canlar) anlamndadr. Ki siz onlara snrsnz, arkanz onlara yaslarsnz. Evet, bunlarda da azaltma yaparz ki kendinizi sadece bana adayasnz ve snav hakkyla veresiniz.
BAKARA SURES 115
Ve rnlerden biraz azaltma ile nefsani lezzet ve zevklerden biraz azaltrz ki, iiniz arnd, bu nefsani lezzet ve zevklerden kesildii, basiretleriniz ve kalpleriniz riyazet ateiyle ve nefislerinizin sfatlarndan oluan tortulardan arnma snavn vermek suretiyle saflat zaman kalbi keif ve irfanlardan, ruhi mahedelerden lezzet alabilesiniz. Sabredenleri mjdele! Benim sevgimin lezzetiyle ve irademin kuvvetiyle kendi alkanlklarn terk etmeye kar sabrl davrananlar mjdele. 156- O sabredenler, kendilerine bir bela geldii zaman: Biz Allahn kullaryz ve biz Ona dneceiz, derler. 157- te Rablerinden balamalar ve rahmet hep onlaradr. Ve doru yolu bulanlar da onlardr. 158- phe yok ki, Safa ile Merve, Allahn koyduu nianlardandr. Her kim Beytullah ziyaret eder veya umre yaparsa onlar tavaf etmesinde kendisine bir gnah yoktur. Her kim gnll olarak bir iyilik yaparsa phesiz Allah kabul eder ve hakkyla bilir. Kendilerine bir bela geldii zaman lerinde daima gerekletirdiim tasarruflarmn bir paras olarak balarna bir musibet geldii zaman, kudretimin etkilerini, daha dorusu sfatmn tecellilerinin nurlarn mahede ederler ve Biz Allahn kullaryzderler. Teslim olurlar, benim mlkm olduklarna ve benim kendileri zerinde tasarrufta bulunduuma kesin olarak inanrlar ve Biz Ona dnclerizderler Bende fena bulurlar, Benimle Bende yok olularn mahede ederler. te Rablerinden balamalarhep onlaradr. Fenadan sonra sfatlarmla mevsuf, nurlarmla aydnlanm varlk onlara bahedilir. ve rahmet nur ve hidayet bahedilir onlara ve bununla mahlukat bana iletirler. Ve doru yolu bulanlar da onlardr. Benim hidayetimle doru yolu bulanlar onlardr. Nitekim, bir duada yle varit olmutur: Bizi hidayete ermi yol gstericiler kl. Sapm ve bakalarn da saptranlardan klma. phe yok ki Safa ile Merve phesiz kalbin varl olan Safa ile nefsin varl olan Merve Allahn koyduu nianlardandr. Yakin, rza, ihlas ve tevekkl gibi kalbi ibadetlerden olup dininin iaretlerinden ve namaz, oru gibi bedeni ibadetlerden oluan kalplardandr. Her kim
Beytullah ziyaret ederse zati vahdet makamna ular, klli zati fena ile ilahi huzura girerse veya umre yaparsa sfat tevhidiyle ve cemal ve celal tecellileri nurlar iinde fena bulmakla huzur narna kastederse, ziyaret ederse. Kendisine bir gnah yoktur bu srada onlar tavaf etmesinde.. bir saknca yoktur. Onlarn makamlarna dnmesinin ve ikisinin arasnda gidip gelmesinin bir sakncas yoktur. Ama onlarn tekvini varlklar ile deil, nk bu takdirde gnah ve sakncal olur. Aksine, fenadan sonra temkin srasnda bahedilmi varlklarn tavaf etmesi gerekir. Bu yzden sakncallk durumu nefyedilmitir. nk bu varlkta ncekinin aksine genilik vardr. Her kim gnll olarak bir iyilik yaparsa slukun kemalinden sonra, fena sonras bekann ardndan kalbin varl ile retme, mahlukata efkt gsterme, t verme, hayr ve salah ehline sevgi besleme trnden, ya da nefsin varl ile ahlak, iyilik ve takva rnekleri sergileme, zayflara ve dknlere yardm etme, onlara ve kendi ailesine merhamet etme, efkat gsterme trnden gnll olarak bir iyilik ilerse, kukusuz Allah kr kabul edendir. Onun bu ameline ziyadesiyle sevap vermek suretiyle krn kabul eder. Kukusuz bu, eya zerinde tekvin, snama ve fetret mahiyetinde deil, Allah ile tasarrufta bulunma kapsamna giren bir davrantr. 159- ndirdiimiz ak delilleri ve kitapta insanlara apak gsterdiimiz hidayet yolunu gizleyenlere, hem Allah hem de btn lanet ediciler lanet eder. 160- Ancak tevbe edip durumlarn dzeltenler ve gerei aka ortaya koyanlar bakadr. Zira Ben onlarn tevbelerini kabul ederim. Ben tevbeyi oka kabul eden ve ok esirgeyenim. ndirdiimiz ak delilleri ve hidayet yolunu gizleyenlere.. irfan nurlar aklamalar, fiil ve sfat tecellileri ilimleri, hal ve makam hidayetleri ya da ilmel yakin yoluyla ilettiimiz zati tevhid hidayetinink apak ayni bir olgu nefsin eitlendirmesiyle gizlenmez- veya kalbi keiflerin, sr yarenliinin ve ruh mahedelerinin hidayetini gizlerse, biz onlar insanlara apak gsterdikten sonra Sohbetin bereketiyle kalplerin ve ruhlarn nurlarnn eserlerini idrak etmenin ve tabi olmann nuruyla aydnlanm akllarnn kitabnda apak gzler nne serdikten sonra gizlerse
BAKARA SURES 117
Gizleyenlere Allah lanet eder Onlar reddeder, kovar. Yceler lemindeki lanet ediciler lanet eder. Onlar yalnz brakrlar. Kudret ve nur leminden kaynaklanan yardm ve destei sunmay terk ederler. Onlara yardm etmeye hazr, onlara kar itiyak duyan yceler lemindeki varlklar da onlara lanet ederler. nk daha nce onlarn kalplerinin nuruna snmlard, doruluklarnn gcyle onlardan nur edinmilerdi, onlarla sohbet etmenin ve onlarla beraber olmann huzurunu tatmlard. Hallerinin anlamlarnn parlday esnasnda onlarla ve onlarn nefesleriyle bereketlenirlerdi. te bunlar onlar terk ederler, sohbetlerini keserler. Arkalarn dnp onlardan yz evirirler. nk yukarda saydmz zelliklerini yitirdiklerini fark ederler, saflklarnn gidip yerine bulank bir i lemin yerletiini hissederler. Ancak tevbe edenler bakadr. Hallerinin gnahlarndan dnen ve bunun Allahn bir snamas olduunu bilen durumlarn dzeltenler, pimanlk ve riyazetle hallerini slah edenler aka ortaya koyanlar Allah ile muamelenin samimiyeti ve ihlasla kendilerinden gizlenenleri kefedenler, izhar edenler bakadr. Zira Onlarn tevbelerini kabul ederim ve tevbe etme duygusunu onlara bahederim. Ben tevbeyi oka kabul eden ve oka esirgeyenim. 161- nkr etmi ve kfir olarak lmlere gelince, ite Allahn, meleklerin ve tm insanlarn laneti onlarn zerinedir. nkr etmi olanlar Dinden veya Haktan perdelenmi olanlar kfir olarak lmler Perdelenmilik halleri zere devam eden, sonunda istidatlarn kaybeden, hicap mahiyetini gren dinleri yznden ftrat nurlar snen, lm perdesini kaldrmalarn mmkn klacak sebeplerle balar kesilenlere gelince te Allahn, meleklerin ve tm insanlarn laneti onlarn zerinedir. Bunlar uzakl, yoksunluu ve Haktan, melekut leminden ve insani ftrattan bsbtn kovulmay hakkederler. Buna silinme, hayra ynelik meziyetlerin bastrlmas da denir. 162- Onlar ebediyen lanet iinde kalrlar. Artk ne azaplar hafifletilir ne de onlarn yzlerine baklr. 163- lahnz bir tek Allahtr. Ondan baka ilah yoktur. O, Rahmandr, Rahimdir.
164- phesiz, gklerin (semalarn) ve yerin (arzn) yaratlmasnda, gece ile gndzn birbiri peinden gelmesinde, insanlara fayda veren eylerle ykl olarak denizde yzp giden gemilerde, Allahn gkten indirip de l haldeki topra canlandrd suda, yeryznde her eit canly yaymasnda, rzgrlar ve yer ile gk arasnda emre hazr bekleyen bulutlar ynlendirmesinde dnen bir toplum iin birok deliller vardr. Ebediyen lanet iinde kalrlar. istidatlar silinip ortadan kalkt ve ftrat nurlar snd iin. Azaplar hafifletilmez. Azap verici karakterleri nefislerinin zne kk sald iin. Onlarn yzlerine baklmaz. Bu karanlk karakterler onlarn ayrlmaz bir paras haline geldii iin. lahnz bir tek Allahtr Ey muvahhidler! Srf kendisine kulluk sunduunuz mabudunuz bir tek Allahtr. O bizzat tek mabuddur. Mutlak birdir, varlkta Ondan bakas yoktur. Ondan baka kulluk sunulacak bir mevcut yoktur. Ondan bakas salt yokluk iken Ona ortak komanz nasl mmkn olabilir ki? irk, ancak Onu bilmemekten kaynaklanr. O Rahmandr; rahmeti btn varlklar kapsar. Rahimdir; hidayet rahmetini muvahhid mminlere zg klar. Bu, mertebe bakmndan ilk tevhid ayetidir. Yani bizim amzdan deil, ama Hak asndan en ndeki tevhiddir. nk, bizim amzdan ilk tevhid, fiiller tevhididir. Bu ise zat tevhididir. Fakat zat tevhidi, insanlarn anlama kapasitelerinden uzak olduu iin, fiil tevhidi dzeyine indirilerek anlatlmtr ki, fiil tevhidi zat tevhidinin delili olsun. Bu yzden yle buyurulmutur: phesiz gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) yaratlmasnda Ruh, kalp ve akl semalarnn ve nefis arznn var edilmesinde, bunlar arasnda nur ve zulmetin birbiri peinden gelmesinde, insanlarn kemallerini kazanmalar hususunda yararl olan eylerle ykl olarak mutlak cisim denizinde yzen beden gemilerinde Allahn gkten indirdii suda ilim suyundan indirdii ve cehaletle len nefis arzn onunla dirilttii ruhta, yeryznde her eit canly yaymasnda kalbin hayatyla hayat bulan hayvani kuvvetleri yaymasnda, Ynlendirmesinde hakkani fiillerin ziyadelemesi rzgrlarn, rabbani sfatlarn tecellisinin bulutlarn ynlendirmesinde emre hazr ruh semas ile nefis arz arasnda emre hazr bulutlarda deliller vardr. Kantlar vardr, dnen bir toplum iin vehim aibelerinden soyutlanm, eriat nuruyla aydnlanm, aklla dnen toplum iin kantlar vardr.
BAKARA SURES 119
165- nsanlardan bazlar, Allahtan bakasn Allaha denk tanrlar edinir de onlar Allah sever gibi severler. man edenlerin Allaha olan sevgileri ise ok daha fazladr. Keke zalimler azab grdkleri zaman btn kuvvetin Allaha ait olduunu ve Allahn azabnn ok iddetli olduunu nceden anlayabilselerdi. nsanlardan bazlar Allahtan bakasn Allaha denk tanrlar edinir de onlar Allah sever gibi severler. Allahn dnda baz eylere tapanlar. Ya eler, ocuklar, babalar, atalar, kardeler, sevgililer, bakanlar ve krallar gibi kendi hemcinslerini, ya da hayvanlar, cansz varlklar gibi mallarn Allah sever gibi seveler. Onlara ynelirler, onlara taraf meylederler, onlar gzetirler, korurlar, onlara ve hallerine nem gsterirler, onlar hakknda srekli dnrler, Allah sever gibi severler. Yani Allahn sevilmesi gerektii gibi onlar severler. Bu durumda sz konusu varlklar onlar asndan sevgi hususunda Allaha eit konuma gelirler. Bylece onlar asndan Allahn denkleri ve ortaklar olurlar. Ya da sadece bu varlklar severler, yalnzca bunlar mabud edinirler. te Allah mahlukatn ilah olduu gibi, bu varlklar da bu baz insanlarn ilahlardrlar. Bu kimseler sair mahlukatn ilah, tm lemlerin ilah olan Allaha denk olacak ekilde kendileri iin o varlklar kendileri iin tanr edinirler. man edenlerin Allaha olan sevgileri ise ok daha fazladr. Bakalarna ynelik sevgiden ok daha fazla Allah severler. nk onlar Allahtan bakasn sevmezler. Ona ynelik sevgilerine, bakasna ynelik sevgiyi kartrmazlar ve bu sevgiyi deitirmezler. Eyay Allah sevgisiyle severler. Eyada ilahi ciheti bulduklar oranda onlar Allah iin severler. Nitekim, bazlar yle demilerdir: Hak bizim sevgilimizdir. Halk bizim sevgilimizdir. Bunlar ihtilaf ettiklerinde Hakk daha ok severiz. Yani halkta, Hakka muhalefetten dolay ilahi cihet kalmaynca bizim de onlara ynelik sevgimiz kalmaz. Ya da ayette kastedilen anlam udur: man edenlerin Allaha ynelik sevgisi, onlarn bu dzmece tanrlara ynelik sevgisinden ok daha fazladr. nk onlar eyay nefisleri iin, nefisleri ile severler. Dolaysyla helak olma korkusu ya da nefsin onlardan dolay zarar grmesi ihtimali karsnda nefsin arzularnn deimesiyle sevgilerinin de deimesi kanlmazdr. Mminler ise Allah ruhlar ve kalpleriyle severler. Daha dorusu, Allah
ile Allah iin severler. Bu sevgi herhangi bir amaca mebni olmad iin de mminlerin sevgisinde deime olmaz. Ruhlarn ve nefislerini Onun iin ve Onun rzas iin feda ederler. Onun istei uruna btn isteklerini terk ederler. Onun fiillerini, kendi hevalarna uymasa da severler. Bu mminlerden biri yle demitir: Ben ona kavumay isterim, o benden ayrlmay Ben de onun istei iin terk ederim kendi isteimi Keke zalimler anlayabilselerdi. Baka tanrlar sevmekle e koanlar, tanrlaryla perdelenmenin azabn grdklerinde btn kuvvetin Allaha ait olduunu Yani btn kuvvetin sadece Allaha ait olduunu, ilahlarnn g ve kuvvet namna bir eye sahip olmadklarn, ilahlarna yaknlklaryla gerekleen ilahi azabn iddetli olduunu, o dzmece ilahlara ynelik sevgilerinden kaynaklanan ateten zincirlerle yoksunluk ateinde bu kelimelerle ifade edilemeyecek dehetli azab ekeceklerini nceden bilselerdi. Evet, bu azap kelimelerle ifade edilemedii iindir ki ayetin orijinalinde lev=keke edatnn cevab hazfedilmitir. 166- te o zaman kendilerine uyulup arkalarndan gidilenler, uyanlardan hzla uzaklarlar ve azab grm, nihayet aralarndaki balar kopup paralanmtr. 167- Uyanlar yle derler: Ah, keke bir daha dnyaya geri gitmemiz mmkn olsayd da, imdi onlarn bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan uzaklasaydk! Bylece Allah onlara, ilerini, pimanlk ve znt kayna olarak gsterir ve onlar artk ateten kmazlar. 168- Ey insanlar! Yeryznde bulunanlarn helal ve temiz olanlarndan yeyin, eytann peine dmeyin; zira eytan sizin ak bir dmannzdr. te o zamanuzaklarlar bu ifade kekeazab grdkleri zaman ifadesinden bedeldir. Yani, azab grdkleri zaman, uyulanlarn hzla uzaklatklar zamandr. nk aralarndaki sevgi nedeniyle o zaman birbirlerinden ayrlmama durumundadrlar. Her biri tekisiyle azap grmektedir ve her biri tekini kemalinden ve lezzetinden perdelemektedir. O zaman aralarndaki sebepler, dnya hayatnda kendilerine birtakm faydalar ve nimetler salayan akrabalk,
BAKARA SURES 121
yaknlk, scak ilikiler, anlamalar, yarar ve lezzet salayan sair ilikilerden oluan balar kopar. Btn bunlar, gerekleri ve ayrlmaz nedenleri koptuu iin kopup paralanrlar. Ama iyi nitelikli balar, ruhi mnasebetler ve ezeli tanmalar esasna dayanan ilahi sevgiler kesilmez, bunlar ruhun bekasyla birlikte ebediyen baki kalr. Bedensel perdenin kalkmas ile birlikte ahiret hayatnda daha da artar. Ahirette yarar salayan Allah sevgisi bunu gerektirir. Nitekim, yce Allah kutsi bir hadiste yle buyurmutur: Benim iin birbirlerini sevenleri sevmem vacip oldu. Ve azab grmler bu ifadenin orijinalinin bandaki vav harfi vav-i haliyedir. Yani onlar azab grdkleri anda, onlardan uzaklarlar ve aralarndaki balar kopar. Birbirlerinin yakn olmalarnn ve birbirlerine tabi olmalarnn ktl, hibir hayrnn ve faydasnn olmad ortaya ktnda tpk kpeklerin beraber olmalar, sonra bunun zararn ve ktln fark etmeleri annda birbirlerinden uzaklap kamalar gibi. Uyanlar yle derler: Keke bir dahageri gitmemiz mmkn olsayd! keke bir daha dnyaya geri gitme frsatmz olsayd. te yce Allah, onlarn amellerini bu ekilde yrek acs ve hasretler halinde onlara gsterir. Yani birbirlerini sevmeleri ve buna dayal olarak gerekletirdikleri ameller, onlar iin birer hasret ve pimanlk nedenine dnrler. Lezzet elde etmek uruna nefsani kuvvetleri onaylayan, onlara uyan, onlara boyun een ruhani kuvvetlerin hali ite byle olur. Ey insanlar! Yeryznde bulunanlarnyeyin. Sfli cihette, nefis ve beden leminde bulunan lezzet ve nimetlerden helal ve temiz bir ekilde yararlann. Yani eriatn izni ve akln doru bulmasyla, ihtiya ve zaruret orannda, adalet kanununa uygun olarak istifade edin. Bu lezzet ve nimetlerin temiz ve faydal olmasnn erevesi olan itidal snrn ap israf snrna tamayn. nk israfa tamak, eytann admlarn izlemektir. Bu yzden yce Allah yle buyurmutur: Sap savuranlar, eytanlarn dostlardr. (sra, 27) Zira eytan, sizin ak dmannzdr. Size kar dmanlk yapt aktr. Onun amac, sizi helak etmek, ktlenmi arlklar ilemenizi salayarak rabbinizin gazabna uramanz salamaktr. nk Rabbiniz, israf edenleri, ar gidenleri sevmez. Bil ki, nefis leminde adalet, kalp lemindeki lfetin glgesidir. tidal ise onun beden lemine yansyan glgesidir. lfet, ruh lemindeki sevginin glgesidir ve o da hakiki vahdetin glgesidir.
tidal, vahdetin drdnc dereceden glgesidir. eytan Hakkn glgesinden kaar, ona tahamml edemez. Bu yzden her zaman bu glgelerin alannda israf ynlerine doru adm atar. Bunda aciz kald zaman tefrite kaar. Sevgi ve lfette olduu gibi. Bu yzden Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Cahil birini ya ifrat ya da tefrit zere grrsn. nk cahil, eytann oyuncadr. 169- O size ancak ktl, irkini ve Allah hakknda bilmediiniz eyleri sylemenizi emreder. 170- Onlara: Allahn indirdiine uyun, denildii zaman onlar, Hayr! Biz atalarmz zerinde bulduumuz yola uyarz dediler. Ya atalar bir ey anlamam, doruyu da bulamam idiyseler? 171- Kfirlerin durumu, sadece obann barp armasn iiten hayvanlarn durumuna benzer. nk onlar sarlar, dilsizler ve krlerdir. Bu sebeple dnmezler. 172- Ey iman edenler! Size verdiimiz rzklarn temiz olanlarndan yeyin, eer siz yalnz Allaha kulluk ediyorsanz Ona kredin. O size ancak ktlemreder. Size bakalarna zarar vermeyi, eziyet etmeyi emreder ki bu, gazap/fke melekesinin, gcnn lszce kullanlmasdr. Ve size irkini emreder, yani irkin hayaszl. Bu da ehvet melekesinin, gcnn lszce kullanlmas anlamna gelir. Allah, hakknda bilmediiniz eyleri sylememenizi emreder. Bu da mantk gcnn lszce kullanlmasdr. nk akl, vehme bulanmtr. Vehim, bu balamda akla hkmeden, onu emrine alan eytan ilevini grr. Onlara: Allahn indirdiine uyun, denildii zaman Her eyde, eriatta emredildii gibi itidal ve adalet snrn gzetmeleri istendii zaman Hayr! Biz atalarmz zerinde bulduumuz yola uyarz, derler. Atalarn taklit ederek cahiliyenin yerilmi arlklarn srdrrler. Onlara m uyuyorsunuz? Ya atalar bir ey anlamamidiyseler? dinden ve ilimden bir ey anlamam idiyseler doruyu da bulamam idiyseler? cahil olduklar iin ilmin ngrd dorular bulamam idiyseler?... Kfirlerin durumu Yani dnp giden kfirleri aran kimsenin durumu, bararak hayvanlar aran kimsenin durumu gibidir. nk hayvanlar sadece sesi duyarlar ve anlamn kavramazlar. te kfirlerin Hak ars karsndaki durumlar da buna benzer.
BAKARA SURES 123
Ey iman edenler!... eer siz muvahhid iseniz, kulluu srf Allaha sunuyorsanz, o zaman sadece size rzk olarak verdiklerinden temiz olanlar yeyin. Yani rzklarda uyulmas gereken adalet ilkesini gzetin. Allaha kredin Size rzk olarak verilen nimetleri, kullanlmas gereken alanlarda, kullanlmas gerektii gibi ve olmas gereken miktarda kullann. nk tevhid, her eyde itidal ve adaleti gerektirir. Tpk zatn glgesini ve ayrlmaz etkilerini gerektirmesi gibi. Hz. Resullullah (s.a.v) yce Allahtan bize bir kutsi hadiste yle bildirmitir: Ben ve cinler ile insanlarn durumu byk bir haberdir; Ben yaratrm, bakasna kulluk edilir. Ben rzk veririm, bakasna kredilir. 173- Allah, size ancak ly, kan, domuz etini ve Allahtan bakas adna kesileni haram kld. Her kim bunlardan yemeye mecbur kalrsa, bakasnn hakkna saldrmadan ve haddi amadan bir miktar yemesinde gnah yoktur. phe yok ki Allah oka balayan oka esirgeyendir. 174- Allahn indirdii kitaptan bir eyi gizleyip onu az bir paha ile deienler yok mu, ite onlarn yeyip de karnlarna doldurduklar, ateten baka bir ey deildir. Kyamet gn Allah ne kendileriyle konuur ve ne de onlar temize karr. Orada onlar iin can yakc bir azap vardr. 175- Onlar doru yol karlnda sapkl, mafirete bedel olarak da azab satn alm kimselerdir. Onlar atee kar ne kadar dayankldrlar! 176- O azabn sebebi, Allahn kitab hak olarak indirmi olmasdr. Kitapta ayrla denler, elbette derin bir anlamazln iine dmlerdir. 177- yilik, yzlerinizi dou ve bat tarafna evirmeniz deildir. Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allaha, ahiret gnne, meleklere, kitaplara, Resullere inanr. Yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekat verir. Antlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Muttakiler ancak onlardr.
Size ancak ly haram kld. indeki kan donduu ve mizacnn sapmas neticesi itidalden uzaklat iin. Kan haram kld. Hayat unsurunu, adalet ve nuranilii kabulden uzak, pis fazlalklarla kart ve bu uzaklndan ve olgunluk asndan kusurlu olmas nedeniyle elverili olmad iin. Domuz etini yrtclk, oburluk, pislik yemek ve deyyusluk (eini kskanmama) gibi hasletler tabiatna galip olduu ve etini yiyenlerden bu karakterlere sahip nesiller dnyaya gelecei iin haram klnd. Ve Allahtan bakas adna kesileni haram kld Boazlanrken zerinde Allahtan bakasnn ad zikredilen, yksek sesle anlan hayvann yenmesini de haram kld. Yani boazlanmasnda ve yenmesinde irk kastedilen hayvann eti de haramdr. nk irkin belirtisi ve mesaj niteliindeki bu hareket, tevhide aykrdr. Bu ayetten, yenmesi durumunda yiyene Allahtan bakas iin konuma, mesajn dillendirme ve sesi ykseltme gc veren eylerin de haram olduu anlalmaktadr. Yani tevhide dayanmakszn yenilen her ey haramdr. Her kim bunlardan yemeye mecbur kalrsa toplumdan her kim, bakasnn hakkna saldrmakszn bunlardan yemeye mecbur kalan baka birinin hakkna tecavz etmeksizin, kendini ona tercih etmeksizin ve haddi amadan lmeyecek kadar yeme snrn amadan bir miktar yemesinde gnah yoktur. Onlarn yeyip karnlarna doldurduklar karnlar dolusu yedikleri yoksunluk ateinin yaktndan, Hakkn nurunu perdeleyen tabiat ateinin tutumasnn sebeplerinden, kt ve karanlk karakterlerle azap vermesinden, kiiyi heyuli cismani cehenneme srkleyen etkenlerden baka bir ey deildir. Allah ne kendileriyle konuur ve ne de onlar temize karr. Bu cmle, Allahn onlara ynelik gazabnn iddetini, onlardan ne kadar ok uzak olduunu vurgulamaktadr. yilik, yzlerinizi evirmeniz deildir. Ruhlar leminin dousuna ve bedenler leminin batsna evirmeniz deildir. nk bu kaytlanma ve perdelenme demektir. Asl iyilik muvahhidlerin iyiliidir. Onlar cem makamnda Allaha ve ahiret gnne iman ederler. nk cem makamnda tevhidin ayrlmaz zellii ebedi bekadr. Yani gerek meaddir. Muvahhidler, okluk ayrntlarnda cemi mahede ederler, cem makam ile, melekler leminin batn ve nebiler leminin zahiri konumunda olan tafsilden perdelenmezler.
BAKARA SURES 125
Kitaplara hkm ve marifetle zahiri ceme eden ve dosdoru, istikamet bilgisini ifade eden kitaplara iman ederler. Ardndan, sz edilen amellerle cem ve tafsil tevhidi tamamladktan sonra istikamet bulurlar. nk istikamet, btn kuvvetlerin kiinin fenadan sonra beka makamnda Allah ile tahakkuk etmesi esnasnda ruhun nuruyla aydnlanmalar nedeniyle ilahi emir dorultusunda kendi snrlar iinde durmalar anlamndadr. Bu, adalet makamdr. Dolaysyla, btn kuvvetler bu makamda Hakkn glgesinde ve vahdet akna katlm olurlar. Sevdii maldan Yani mala muhta olmasna ve mala kar cimrilik iinde olmasna ramen onu harcar. Nitekim, bni Mesud yle demitir: Bu ayette kastedilen, salam olduun, salam olduun iin de yaamay dndn ve fakirlikten korktuun halde mal infak etmendir. Yoksa can boaza dayandktan sonra falana u kadar, falana da u kadar verin demen deildir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Kendileri zaruret iinde bulunsalar bile onlar kendilerine tercih ederler. (Har, 9) Ya da tefsirini sunduumuz ayette geen ala hubbihi ifadesi, Allah sevmelerinden dolay mal infak ederler ki, kalpleri Allahtan bakasyla megul olmasn. nk yce Allah maln infak edilmesine raz olur. Yani kastedilen anlam, mal infak etmeyi severek, gnl holuuyla verirler. nk cmertlik, sevinle ve gnl holuuyla mal vermek demektir. Maldan harcar ifadesinden zekt verir ifadesine kadarki blm, iffet balamnda sunulmutur. ffet ise, ehvet gcnn kemale ermesinin ve kendisiyle ilgili alanlarda ngrlen snrlarnn iinde durmasnn addr. Antlama yapt zaman szlerini yerine getir. ifadesi ise hikmeti gerektiren adalet kavramyla ilgilidir. Bu ise mantk gcnn kemalini ifade eder. nk bir kimse ihanetin, sznde durmamann sorumluluunu, bunun kart olan erdemliliin yararn bilmedike sznde duramaz. Sknt yoksulluun en iddetli zamanlarnda hastalk , hastalk vakitlerinde ve sava zamannda sabreder savan zorluklarna katlanr. Bu cmle de gazap/fke gcnn kemalini ifade eden cesaret balamnda sunulmutur. te onlar bu erdemlerin tmn nitelik olarak zerinde tayan, istikamet makamnda sebat eden bu kimseler doru olanlardr. Filleriyle arnmak suretiyle Allaha kar doru olanlardr. te iyilik budur. Muttakiler ancak onlardr. Kendi nefisleri dahil Allahtan bakasn sevmekten saknan, hayatn ve tabiatn perdelerinden soyutlananlar onlardr.
Ayette geen maln, kalbin mal olan ilim olarak tevil edilmesi de mmkndr. nk kalp ilimle glenir ve zenginleir. Buna gre kastedilen anlam udur: Sevilen ilmi akrabalara, yani ilmin yaknlar olan ruhani kuvvetlere, gerek baba olan ruhun nurundan kesilen nefsani kuvvetlerin yetimlerine, bedenin sevab iin daima sakin olan tabiat kuvvetleri miskinlerine verir. Bunlarn ilmi de ahlak ve erdemli siyaset ilmidir. Ardndan irfan, ahlak, adab ve maiet ilimlerine mcmel ve tafsilatl olarak doyup nefsiyle bu balamda ii kalmaynca bu ilmi yolculara, yani saliklere ve isteyenlere, dier bir ifadeyle ilim talebelerine baheder. Vaaz ve hitabetle dnya ve ehvet kullarn klelikten kurtarmak iin harcar. Namaz klar huzur namazn eda eder. Mahede ile namaza devam eder. Nefsini bakasna nazar etmekten arndran eyleri verir. Nefiy ve sfatlarn mahv suretiyle dncenin baka taraflara kaymasna engel olur. Ezel ahdine bal kalr; tevhidden ayrlmamak ve zat fani klmak suretiyle ezeli szn tutar. Daima Allaha muhta olma iddetine, nefsi krp hevay ezme skntsna ve eytana kar zorlu savan dehetine sabredenler. te onlar verdikleri sze bal kalmak suretiyle Allaha sadk kalan kimselerdir. Slk akdi ve kararllyla ahitlerini tutanlardr. irkten saknan ve geride kalan varlklardan beri olanlar onlardr. 178- Ey iman edenler! ldrlenler hakknda size ksas farz klnd. Hre hr, kleye kle, kadna kadn. Ancak her kimin cezas, kardei tarafndan bir miktar balanrsa artk hakkaniyete uymal ve ona gzellikle demelidir. Bu sylenenler, Rabbinizden bir hafifletme ve rahmettir. Her kim bundan sonra haddi aarsa muhakkak onun iin elem verici bir azap vardr. 179- Ey akl sahipleri! Ksasta sizin iin hayat vardr. Umulur ki su ilemekten saknrsnz. 180- Birinize lm geldii zaman, eer bir hayr brakacaksa anaya, babaya, yaknlara uygun bir biimde vasiyet etmek Allahtan korkanlar zerine bir bortur. 181- Her kim bunu iittikten ve kabullendikten sonra vasiyeti deitirirse, gnah onu deitirenleredir. phesiz, Allah iitir ve bilir.
BAKARA SURES 127
182- Her kim, vasiyet edenin hakszla yahut gnaha meyletmesinden endie eder de aralarn bulursa kendisine gnah yoktur. phesiz Allah ok balayan hem de esirgeyendir. 183- Ey iman edenler! Oru sizden nce gelip gemi mmetlere farz klnd gibi size de farz klnd. Umulur ki korunursunuz. 184- Sayl gnlerde olmak zere. Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa dier gnlerde kaza eder. Oru tutmaya gleri yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir. Bununla beraber kim gnll olarak hayr yaparsa, bu kendisi iin daha iyidir. Eer bilirseniz oru tutmanz sizin iin daha hayrldr. Ksas adalet kanunlarndan biridir ve yrtc, vahi kuvvetin ortadan kaldrlmas iin farz klnmtr. Bu bakmdan, Allahn adaletinin glgelerinden biridir. Yce Allah kulu zerinde, onu kendinde fani klmak eklinde tasarrufta bulunduu zaman, ruhunun hrnn yerine, ondan daha hayrl hibe edilmi bir ruh, kalbinin klesinin yerine hibe edilmi bir kalp, nefsinin diisinin yerine hibe edilmi kmil bir nefis verir. Sizin iin Allahn sizinle ilgili yukarda sz edildii ekilde ksasta bulunmasnda sizin iin hayat vardr. byk bir hayat vardr. Knh nitelendirilemez bir ulu hayat vardr. Ey akl sahipleri! vehim kabuklarndan, ayni varlklarn ve cisimlerin bryc etkisinden arnm z akl sahipleri! Byle bir ksasta sizin iin hayat vardr. Ki bu ksas terk etmekten saknasnz, onu koruyasnz. Vasiyet etmek ve bu vasiyeti titizlikle korumak da bir dier kanundur. Mlkiyet gcnn, yani mantk gcnn eksikliini ve hikmetin mal zerinde tasarrufta bulunmakla ilgili olarak ngrd hususlarda eksiklii gidermek, Hakkn nuru ve eriatn hkmyle baka kanunlar zerinde egemen olmak maksadyla farz klnmtr. Ayrca, vasiyetin deitirilmesi suretiyle bu kanuna tecavz etmek eklinde bu gcn sapmas da men edilmitir. nk vasiyeti deitirmek bir tr su ve ihanettir. Bu kanunun gereklemesinin ve titizlikle incelenmesinin teviki de hikmet kapsamna girer. Bunun kemali ise, vasiyet eden kimsenin yanlarak veya bilinli olarak zarar vermesinden endie edilmesi durumunda hikmet uyarnca kendileri hakknda vasiyette bulunulanlarn arasn dzeltmektir.
Oru da hayvani kuvvetin saldrganln ve tasallutunu ortadan kaldrmak amacyla farz klnm bir dier kanundur. Bil ki, hakikt ehlinin ksas yukarda zikredildi. Onlarn vasiyeti ise, masivay terk etmek suretiyle ezelde verilen sz, ahdi tutmak, muhafaza etmektir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Bunu brahim de oullarna vasiyet etti. Yakub da (Bakara, 132) Hakikt ehlinin orucu, Hak ile ve Hak iin olmayan her sz, her fiili, her hareketi ve her duruu terk etmektir. 185- Ramazan ay, insanlara yol gsterici, dorunun ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kurann indirildii aydr. yle ise sizden ramazan ayn idrak edenler onda oru tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa baka gnlerde kaza etsin. Allah sizin iin kolaylk ister, zorluk istemez. Btn bunlar, sayy tamamlamanz ve size doru yolu gstermesine karlk, Allah tazim etmeniz, kretmeniz iindir. 186- Kullarm sana, beni sorduunda syle onlara: Ben ok yaknm. Bana dua ettii vakit dua edenin dileine karlk veririm. O halde, benim davetime uysunlar ve bana inansnlar ki doru yolu bulalar. 187- Oru gecesinde kadnlarnza yaklamak size helal klnd. Onlar sizin iin birer elbise, siz de onlar iin birer elbisesiniz. Allah sizin kendinize ktlk ettiinizi bildi ve tevbenizi kabul edip sizi balad. Artk onlara yaklan ve Allahn sizin iin takdir ettiklerini isteyin. Sabahn beyaz iplii, siyah ipliinden ayrt edilinceye kadar yeyin, iin, sonra akama kadar orucu tamamlayn. Mescidlerde ibadete ekilmi olduunuz zamanlarda kadnlarla birlemeyin. Bunlar Allahn koyduu snrlardr. Sakn bu snrlara yaklamayn. te bylece Allah ayetlerini insanlara aklar. Umulur ki korunurlar. Ramazan ay nefsin Hakkn nuruyla yanmas vaktinde Kurann, Kurani akl ad verilen ve cem makamna ulatran kapsayc ve icmali ilmin indii aydr. nsanlar iin cem itibariyle vahdete ileten bir hidayettir. dorunun ak delillerinin, cem ve farktan oluan kesintisiz delillerin, yani furkani (doru ile eriyi birbirinden ayran) akl ad verilen tafsili ilmin indii aydr. Sizden kim bu vakte eriirse, yani zat mahede etme makamna ularsa onda oru tutsun o vakitte Hakk ile olmayan sz, fiil ve hareketleri terk etsin, kendini tutsun.
BAKARA SURES 129
Kim o anda hasta olursa szn ettiimiz mahedeye engel olan nefsani perdelerden oluan kalp hastalklarna mptela olursa veya yolcu olursa uzaklk slukunda bulunup zati huda ulamamsa, onun kat etmesi gereken baka mertebeler vardr. Ancak bunlarn sonunda bu makama ulaabilir. Allah sizin iin kolaylk ister tevhid makamna ulamanz ve Allahn kudretinden destek grmenizi ister. Sizin iin zorluk istemez Zayf ve aciz nefse sorumluluklar yklemek suretiyle sizi zora komaz. Sayy tamamlamanziindir. Sz konusu mertebeleri, halleri ve amaca ulatrc makamlar tamamlamanz, Allah ululamanz, Onun sizi cem makamna iletmesindeki azametini ve bykln bilmeniz ve kretmeniz iindir. lerinizi istikamet zere yrtmek suretiyle Ona kretmeniz iindir. Kullarm sana sorduunda Bana ulamak iin sluk eden, beni talep eden ve bana ynelen kullarm benim marifetimi sana sorduklarnda Ben ok yaknm. Zahirim, apam. dileine karlk veririm. Halinin ve istidadnn gereini yapmak suretiyle hal ve istidat diliyle bana dua edenin duasna icabet ederim. o halde benim davetime uysunlar. stidad zht ve ibadetle arndrp saflatrmak suretiyle benim arma kosunlar. nk ben onlar kendime aryorum. Onlara, bana sluk etmenin keyfiyetini ret. Ki bu arnma ve saflama esnasnda beni mahede edebilsinler. Yani istikamet zere olsunlar, dzelsinler. Size helal klnd size mubah ve serbest klnd oru gecesinde, huzurda bulunduunuz terk ve imsak blen gaflet vaktinde kadnlarnza yaklamak nefislerinizi hazlarna, nasiplerine yaklatrma makamna inmeniz mubah klnd. nk siz buna sabredemezsiniz. Zira aranzdaki zorunlu balant nedeniyle siz onlarn giysisi, onlar da sizin iin giysileriniz konumundadr. Allah sizin kendinize ktlk ettiinizi bildi. Sz konusu sluk, riyazet ve huzur zamanlarnda nefsani nasiplerden almak suretiyle kendinize ktlk ettiinizi bildi. Ve tevbenizi kabul edip sizi balad. Artk istikamet ve fenadan sonra beka halinin yerlemesi vaktinde onlara yaklan. gaflet vakitlerinde. Allahn sizin iin takdir ettiklerini isteyin. Takvay, istikamet zere olma hukukunu geniletmeye dayal olarak nefsani hazlarla temekkn edii ve kulluk etmek, duada bulunmak suretiyle Allahn emirlerini yerine getirmeyi talep edin.
Yeyin, iin nefsinize elik edin sabahn beyaz iplii, siyah ipliinden ayrt edilinceye kadar. huzurun aklk ve parltlar size zahir oluncaya ve eserleri ve nurlar gafletin karasna ve karanlna galip gelinceye kadar. Ardndan gaflet zaman gelinceye kadar, Hakk ile beraber huzurda olmak suretiyle yukarda anlatlan terk ve imsak hali zere olun. Eer bu olmasayd maietin maslahatn ve ykmllklerini yerine getirmek mmkn olmazd. Kadnlarla birlemeyin siz itikafta iken, kalplerinizin mescidlerinde huzurda mukim iken nefislerinize elik etmeyin. nk nefislerin belirmesiyle vakitleriniz karr. 188- Mallarnz aranzda haksz sebeplerle yemeyin. Kendiniz bilip dururken, insanlarn mallarndan bir ksmn haram yollardan yemeniz iin o mallar hakimlere vermeyin. 189- Sana, hilal eklinde yeni doan aylar sorarlar. De ki: Onlar, insanlar ve zellikle hac iin vakit lleridir. yi davran, asla evlere arkalarndan gelip girmeniz deildir. Lakin iyi davran, korunan kimsenin davrandr. Evlere kaplarndan girin, Allahtan korkun, umulur ki kurtulua erersiniz. Mallarnzyemeyin. Marifetlerinizi ve bilgilerinizi aranzda nefsin ehvetlerinin ve lezzetlerinin batlyla; nefsin ihtiyalarn elde etmek, maddi ve hayali amalar gerekletirmek uruna kullanmayn. O mallar vermeyin. Israrla ktl emreden nefislerin hakimlerine gndermeyin insanlarn mallarndan bir ksmnyemek iin. Ruhani kuvvetlerin mallarnn bir ksmn haram yollardan hakszlkla yemek ve nefsani kuvvetlerin lezzetleri iin harcamak zere vermeyin. stelik Kendiniz biliyorsunuz bu davrann gnah ve bir eyi ait olmad yere koymak olduunu biliyorsunuz. Sana, hilal eklinde yeni doan aylar sorarlar Ruh nurunun zerine doup parlatmas sonucu kalbi doular sana sorarlar. De ki: Onlar, insanlar iin vakit lleridir. Allah yolunda amel etmenin, sluk azimetinin, kalp beytini tavaf etmenin ve marifet makamnda vakfeye durmann vacip olduu vakitleri belirleyen llerdir.
BAKARA SURES 131
yi davran gelip girmeniz deildir. kalplerinizin evlerine arkalarndan. Maddi hislerinizin ve bedeni duygulardan kaynaklanan bilgilerinizin yollarndan kalp evlerine girmeniz iyi davran deildir. nk kalbin arkas bedene bakan taraftr. Lakin iyi davran asl iyilik korunan kimsenin davrandr. Duyularn ilgi alanlarndan, hayalin tasavvurlarndan ve nefsin vesveselerinden saknan kimsenin davrandr. Evlere kaplarndan girin. kalplerin ruha bakan batni tarafndan girin. Gerekte kalbin kaps, Hakka alan yoludur. Allahtan korkun. sizi Ondan alkoyacak eylerle megul olmaktan saknn. Umulur ki kurtulua erersiniz. 190- Size kar sava aanlara, siz de Allah yolunda sava an. Sakn ar gitmeyin, nk Allah arlar sevmez. 191- Onlar yakaladnz yerde ldrn. Sizi kardklar yerden siz de onlar karn. Fitne, adam ldrmekten daha ktdr. Mescid-i Haramda onlar sizinle savamadka, siz de onlarla savamayn. Eer onlar size kar sava aarlarsa siz de onlar ldrn. te kfirlerin cezas byledir. 192- Eer onlar vazgeerlerse, Allah Gafur ve Rahimdir. 193- Fitne tamamen yok edilinceye ve din de yalnz Allah iin oluncaya kadar onlarla savan. ayet vazgeerlerse zalimlerden bakasna dmanlk ve saldr yoktur. 194- Haram ay haram aya karlktr. Hrmetler karlkldr. Kim size saldrrsa siz de ona misilleme olacak kadar saldrn. Allahtan korkun ve bilin ki Allah muttakilerle beraberdir. Size kar sava aanlarla, siz de Allah yolunda sava an. Size sava aan eytana ve ktlkleri srarla emreden nefsin kuvvetlerine kar sava an. Sakn ar gitmeyin. Onlarla savarken, haklarn eda etmelerini ve snrlar iinde durmalarn imkansz klacak ekilde ldrmeyin. Aksi takdirde tefrite, eksiklie ve paralanmla duar olurlar. nk Allah arlar sevmez. nk onlar sevginin ve adaletten ibaret olan vahdetin glgesinin dna kmlardr. Onlar yakaladnz yerde ldrn. Onlar nerede bulursanz hayatlarna son verin, ruhlar demek olan hevalarn bulunduklar yerde ezmek suretiyle fiillerini icra etmelerine engel olun. Onlar karn Gs
Mekkesinden karn, onun zerindeki istilalarna son verin, tpk onlarn sizi oradan karp nefis blgesine indirmeleri, sizi kalbin kararghnn dna karmalar gibi. Nefsin hevasna ve lezzet putuna ibadet etmeleri eklindeki fitneleri, sizin nefsin hevasn ezmenizden ve btnyle ldrmenizden daha ktdr. Daha ar bir sutur. Ya da nefsin kuvvetlerinin gs Mekkesini istila etmeleri sonucu ektiiniz skntlar veya banza gelen snama amal musibetler sizin iin ldrlmekten daha ardr. nk bu fitne, seciyenizin bastrlmas, tabiatnzn rt bas edilmesi ve istidadnzn tamamen silinmesi demektir ki, bundaki ac ok daha fazladr. Mescid-i Haramda onlarla savamayn. Kalbin makamnda, yani kalbi huzur annda onlarla savamayn. Sizin yneliinize uyduklar zaman. Bu takdirde sluk esnasnda sizin yardmclarnz olurlar. Onlar sizinle savamadka kendi isteklerini ileri srp sizinle ekimedike, sizi kalp canibinden ve Hak dinden uzaklatrp nefsin makamna ve buzaya tapmaktan ibaret olan dinlerine ekmedike onlarla savamayn. Ama bunu yaparlarsa Fitne tamamen yok edilinceyekadar onlarla savan. Sizinle ekimelerinin, arlarn seslendirmelerinin ve tapnmalarnn oluturduu fitne ve kargaa ortadan kalkncaya ve din yalnz Allah iin oluncaya kadar tm birden kutsi canibe ynelinceye kadar, eytann ve hevann hibir paynn bulunmad Hakka yneliin altndaki srr teyi edinceye kadar onlarla savan. ayet vazgeerlerse saldr yoktur. onlara saldr olmaz artk. Sadece saldrganlara, hadlerini aanlara saldr vardr. Haram ay haram aya karlktr. Yani, onlarn sizi maksadnzdan ve dininizden alkoyduklar vakit, ayniyle sizin onlar asiliklerinden alkoyduunuz vakittir. Ta ki kendi snrlarnda durmaya raz oluncaya kadar. Onlarn haram ay kendi haklarn ikame ettikleri vakittir. Sizin haram aynz, huzur ve murakabe vaktidir. 195- Allah yolunda harcayn. Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayn. Her trl hareketinizde drst davrann. nk Allah drst davrananlar sever.
BAKARA SURES 133
196- Hacc ve umreyi Allah iin tam yapn. Eer alkonursanz kolaynza gelen kurban gnderin. Kurban, yerine varncaya kadar balarnz tra etmeyin. Sizden her kim hasta olursa yahut bandan bir rahatszl varsa, oru veya sadaka veya kurban olmak zere fidye gerekir. Emin olduunuz vakit, kim hac gnlerine kadar umre ile faydalanmak isterse, kolayna gelen bir kurban kesmek gerekir. Kurban kesmeyen kimse hac gnlerinde , memleketine dnd zaman yedi olmak zere oru tutar ki, hepsi tam on gndr. Bu sylenenler, ailesi Mescid-i Haram civarnda oturmayanlar iindir. Allahtan korkun. Biliniz ki Allahn verecei ceza ardr. Allah yolunda harcayn Sizde olan ilmi, amel araclyla harcayn. Bu ilimleri baka bir zamanda kullanmak zere saklamayn, belki o vakte erimezsiniz. Ertelemecilikten daha zararl bir ey yoktur ksaca. Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayn. Tefrit, ilimle amel etmeyi tehir ve ilmi nefsin maslahat iin kullanma tehlikesine kendinizi atmayn. Bu davran mahrumiyeti gerektirir. Drst davrann (ihsan edin) amellerinizi gerekletirirken mahede edin. nk Allah drstleri sever. Amellerini gerekletirirken rablerini mahede eden ve bu amelleri srf Onun iin ihlasla gerekletiren kimseleri sever. Tam yapn zat tevhidi haccn ve sfat tevhidi umresini, Allah iin ve Allaha doru sluk suretiyle tm makam ve halleri tamamlayarak yerine getirin. Eer alkonursanz Ktlkleri srarla emreden nefis kfirlerinin sizi hac ve umreden engellemesi durumuyla kar karya kalrsanz kolaynza gelen kurban gnderin. Nefis kurbann gndermek ve kalp Kbesinin yannda veya kalbin temenni ettii makamn meydannda boazlamak suretiyle Allah yolunda cihad edin. Kolaynza gelen ifadesi nefislerin istidatlar ve sfatlar itibariyle birbirlerinden farkl olduklarna ynelik bir iarettir. Nefislerin bir ksm, zayf hayvanlarn sfatlaryla, bazs gl hayvanlarn sfatyla mevsuftur. Bunlarn her biri kolayna geleni kurban eder. Bazs da boyun een, uysal hayvanlarn sfatyla mevsuftur. Bazs dik bal, boyun emez hayvanlarn sfatna sahiptir. Baz nefislerin ezilebilen sfatlar olmakla birlikte yle sfatlar da olur ki bunlar ezmek pek de kolay olmaz. Byle nefisler ayette sz edilen hac gibi ebediyen mahsur kalr. Balarnz tra etmeyin. Kalbi ho
tutmay, zihni kederlerden, btn balardan, adet ve ibadetlerden arndrmay isteyerek Kalenderiye mezhebinde olduu gibi vaktin sfat ile yetinmek isteyip tabiatn izlerini ortadan kaldrmayn varncaya kadar. nefis kurban mahalline, yani yerine, boazlanaca, kurban edilecei mekna varncaya kadar. O zaman, kurban hayatta iken nefsin hevasna gre yapt btn ameller haram iken, kurbann ldrlmesiyle birlikte helal olur. nk bu vakitte heva ile deil, kalp ile yerine getirilirler. Hevann etkisiyle yaplan amellerin kalntlarndan emin olun. Aksi takdirde vaktiniz karr, bunlarn zuhur etmesiyle ve kalbin bast hali ile birlikte davasn gtmeye balamasyla saflnz bulanr. Nitekim, bugn Kalenderiye mensuplarnn ounun durumu byledir. Sizden her kim hasta olursa Sizden her kimin istidad zayf olursa, kalbi, z yaratlnda bulunan arazlarla veya gelenekler sonucu edinilen arazlarla dolu olursa yahut banda bir rahatszl varsa yahut kederlerle, eitli balarla, rezilliklerle ve suretlerle snanp engellenmi olursa ve de sluk ve mcahedeyi gerei gibi yapmas kolay olmazsa veya ftrat zere kalmak, tersine dnmemek, ykselmese de derecesinden aaya dmemek iin kalp holuu ve vakit safl zere kalmay isterse, onun baz lezzetlerden kendini alkoymak, nefsani baz meguliyetlerden el ekmek veya bir iyilik yapmak yahut riyazet ve mcahede ile atan baz kuvvetleri ezmek suretiyle fidye vermesi gerekir. Bu kimsenin vaktini muhafaza etmesi, bir tr zhd ile, ibadet ya da nefse muhalefet ile safln korumas gerekir. Emin olduunuz vakit sizi muhasara eden dmann kuatmasndan emin olduunuz vakit, Zat tecellisi haccna arac olmak zere sfat tecellisi zevkinden kim yararlanrsa, durumuna gre kolayna gelen bir kurban vermek gerekir. Kurban kesmeyen kimse nefsinin zayflndan, snklnden, bask altnda olmasndan dolay bunu yapamayan kimse gn oru tutar Tecelli, ceme gark olma ve vahdette yok olma vaktinde gl temeller konumunda olan kuvvetlerin fiillerinden kendini uzaklatrmas, saknmas gerekir. nk bunlarn perdelenmeleri, nefis ve gs yrngesine ekilmeleri kanlmazdr. Bu temel gler; akl, vehim ve muhayyiledir.
BAKARA SURES 135
Dnd zaman yedi gn oru tutar. tafsil ve okluk makamna dndnz zaman. Bunlar da zahir be duyu ile gazap ve ehvet gleridir. Ki eya iinde Allah ile istikamet zere olsun. Hepsi tam on gndr. te sz edilen bu kuvvet ve duygularn fiillerinden saknma durumu, kemal derecesi gerekletii srada hak ile bahedilen varlnn glerinin fiillerini gerektiren kmil tafsilatn tmdr. Nitekim, kutsi hadiste yle buyurulmutur: iten kula ve gren gz olurum Bu sylenenler bu hkm ailesi Mescid-i Haram civarnda oturmayanlar iindir. vahdet iinde, kalp makamnda hazr bulunan kmil mahbublardan (sevilenlerden) olmayanlar iin geerlidir. Bu gibi kimseler (sevilenler) iin vuslat ve Allaha sluk edileri srasnda kurban sunmak, cehd etmek veya riyazet etmek gerekmez. Bunlar muhibler (sevenler) iin geerlidir. 197- Hac, bilinen aylardadr. Kim o aylarda hacca niyet ederse, hac esnasnda kadna yaklamak, gnah saylan davranlara ynelmek, kavga etmek yoktur. Ne hayr ilerseniz Allah onu bilir. Azk edinin. Bilin ki azn en hayrls takvadr. Ey akl sahipleri! Benden saknn. 198- Rabbinizden gelecek bir ltfu aramanzda size herhangi bir gnah yoktur. Arafattan ayrlp akn ettiinizde Mear-i Harama Allah zikredin ve Onu size gsterdii ekilde ann. phesiz, siz daha nce yanl gidenlerden idiniz. 199- Sonra insanlarn akt yerden siz de akn. Allahtan mafiret isteyin. nk Allah affedici ve esirgeyicidir. Hac, bilinen aylardadr. Hac vakti, bilinen zamanlardr. Bulu ana ermekle balar, krk yana kadar devam eder. Nitekim yce Allah, Bakaray nitelerken yle buyurmutur: O, ne yal ne de krpe; ikisi arasnda (Bakara, 68) Kim o aylarda hacca niyet ederse hacca gitme karar alp fiilen bu karar uygulamaya koyarsa kadna yaklamak ehevi kuvvetin tamas anlamnda hayaszlk; gnah saylan davranlara ynelmek gnah sebeplerine ynelmek, yani gazap gcnn kalbin emrinden kmas; kavga etmek yani mantk gcnn eytanlkla, kurnazlkla snrn amas hac esnasnda doru deildir. Kalp beytine yneli esnasnda bu saylan davranlara yer yoktur. Ne hayr ilerseniz yukarda sz edilen temel gcn fiilleri kapsamnda eriatn emrine ve akla uygun olarak her ne fazilet ilerseniz-rezillik deil- Allah onu bilir. bunlardan dolay size sevap verir.
Azk edinin bu kuvvetlerin alaklklarndan saknmann gerektirdii erdemlerinden azk edinin Bilin ki azn en hayrls takvadr. bu kuvvetlerin rezilliklerinden saknmadr. Benden saknn. amelleriniz ve niyetlerinizde benden korkun ey akl sahipleri! nk vehim aibesinden ve madde kabuundan arnm temiz akln meselesi benden saknmaktr. Rabbinizden gelecek bir ltfu aramanzda size herhangi bir gnah yoktur. oklua dndnzde eriatn gerektirdii llerde ve Hakkn izin verdii miktarda nefislerinize yumuak davranmay ve onlarn nasiplerinden yararlanmay talep etmenizin bir sakncas yoktur. nk o durumda nefsin nasipleri onu kalbin maksatlar ile ilgili olarak kalbe uygun davranmas hususunda pekitirir. Hakkn nuru ile aydnland iin o srada azgn bir konumda olmaz. Akn ettiinizde Hac menasikinin sonu ve anas saylan tam marifet makamndan kendinizi salverdiiniz zaman- nitekim Resulullah (s.a.v) Hac arafattr buyurmutur-, Mear-i Haramda Allah zikredin. Hafa (gizlilik) olarak adlandrlan ruhsal sr yannda Allahn cemalini mahede edin. nk bu makamda zikir mahededir. Mear; bakasnn ulamasnn haram olduu cemalin uuruna varma mahalli demektir. Onu size gsterdii ekilde ann. Mertebelerde kendisini nasl zikretmeniz gerektiini gsterdii gibi. nk yce Allah nce dil ile zikretmeyi, sonra nefis ile zikretmeyi, sonra kalp ile zikretmeyi gstermitir. Bu, Allahn nimetlerinin ve ltuflarnn kaynakland zikirdir. Sonra sr zikrini gstermitir. Bu da fiilleri bizzat gzlemleme ve sfat tecellileri ilimleri kefetmedir. Sonra ruh zikrini gstermitir. Bu da zatn nurunu dnmekle birlikte sfat tecellileri nurlarn mahede etmektir. Sonra hafi zikri gstermitir. Bu da ikiliin baki kalmas ile birlikte zatn cemalini mahede etmektir. Ardndan zatn zikrini gstermitir. Bu da gerideki her eyin ortadan kalkmasyla zat mahede etmektir. phesiz, siz daha nce idiniz. marifet arafatna ulamadan, orada vakfeye durmadan nce yanl gidenlerden idiniz. Bu zikirlerden sapmtnz. Sonra insanlarn akt yerden siz de akn. Sonra zahiri ibadetlere ve itaatlere, dier eri grev ve muamelelere akn. nsanlarn akn ettii yerden. Yani onlardan biri gibi olun.
BAKARA SURES 137
Cneyde (Allah rahmet etsin) soruldu: Son nedir? diye, baa dnmektir dedi. Allahtan mafiret isteyin. Nefsin hal ile zuhur edip gcnn katlanmasndan ve azmasndan dolay Allahtan balanma dileyin. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Hi phesiz, kalbimin zerini bazen bir perde kaplarda ben gnde yetmi kere Allahtan balanma dilerim. Yine bir keresinde Allahm! Kalbimi dinin zere sabit kl. demitir. Byle sylemesinin sebebi sorulduunda u cevab vermitir: Nasl emin olabilirim ki, kalp lde rzgrlarn diledii tarafa savurduu bir ty gibidir! Hz. Resulullahn (s.a.v) ayaklar iince Hz. Aie (r.a) Allah senin gemi ve gelecek tm gnahlarn balamam mdr? der. O da u cevab verir: kreden bir kul olmayaym m! Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Hidayetten sonra sapmaktan Allaha snrm. 200- Hac ibadetlerinizi bitirince, babalarnz andnz gibi, hatta ondan daha kuvvetli bir ekilde Allah ann. nsanlardan yleleri var ki: Ey Rabbimiz! Bize dnyada ver, derler. Byle kimselerin ahiretten hi nasibi yoktur. 201- Onlardan bir ksm da: Ey Rabbimiz! Bize dnyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver. Bizi cehennem azabndan koru! derler. 202- te onlar iin, kazandklarndan byk bir nasip vardr. Allahn hesab ok sratlidir. 203- Sayl gnlerde Allah ann. Kim iki gn iinde acele edip dnmek isterse, ona gnah yoktur. Bunlar gnahtan saknanlar iindir. Allahtan korkun ve bilin ki hepiniz Onun huzurunda toplanacaksnz. 204- nsanlardan yleleri vardr ki, dnya hayat hakknda syledikleri senin houna gider. Hatta bylesi kalbinde olana Allah ahit tutar. Halbuki O, hasmlarn en yamandr. 205- O, dnp gitti mi yeryznde ortal fesada vermek, ekinleri tahrip edip nesilleri bozmak iin alr. Allah bozgunculuu sevmez. Hac ibadetlerinizi bitirince Haccnz bitirince babalarnz andnz gibi, hatta ondan daha kuvvetli bir ekilde Allah ann. Soylar ve vnleri ve sair dnya hallerini zikretmekle megul gelenek ehli gibi olmayn. nk bu vaktinizi bulandrr, kalbinizi katlatrr. Tam tersine, sluktan nce soylarn hallerini ve dnya ahvalini andnz gibi zikir
trleriyle ve kardelerle mzakere etmekle megul olun. Ya da insanlarn geleneksel olarak bu halleri andklar gibi ya da ondan daha iddetli, daha kuvvetli, ondan daha fazla ann ki saflnz kalc olsun ve insanlar sizin araclnzla gerei grsn. nsanlardan yleleri var ki: Ey Rabbimiz!...derler. Baz insanlar dnya metandan baka bir ey istemezler, bunlar anmaktan baka bir eyle megul olmazlar. Allaha bu dnya meta iin ibadet ederler. Bylelerinin ahiretten nasibi yoktur. nk en baya eye ynelileri, en erefli eyi kabullenmelerini engeller. En erefliye ynelik himmet ve ilgileri yeterince uyanmad iin. Bilindii gibi zulmeti kazanmak nurla eliir. nsanlardan bazs ise Ey Rabbimiz!..bizever. derler. Her iki cihann da hayrn talep ederler. Zulmetle perdelenmekten, tabiat ateiyle azap grmekten ve rahmet nurlarndan mahrum olmaktan kanrlar. te onlar iin, kazandklarndan byk bir nasip vardr. Hesaplamann, baz iyiliklerin ktlklerle drlmesinin, bunu takiben duruma gre azap veya affn ardndan Ahiret paylarndan, kalclk yurdunun nurlarndan, Salih amellerle kazanlan baki lezzetlerden byk bir nasip vardr. Sayl gnlerde Allah ann. Hacc bitirdikten sonra sayl mertebelerde Allah zikredin. Ruh mertebesinde, kalp mertebesinde ve nefis mertebesinde. nk maksada vasl olan, bu mertebelere dndnde, bu mertebede Allah ile olmas gerekir. te bu mertebelerdeki zikri budur. Kim iki gn iinde acele edip dnmek isterse, ona gnah yoktur. Yani ruh ve kalp mertebelerinde nasiplerine dnmek iin acele eden kimse iin bir gnah yoktur. nk ruh ve kalp ve bunlarn nasipleri birbirlerini perdelemedikleri gibi, birbirlerine zarar da vermezler. Acele etme ifadesinin anlam udur: Bir hareket Allah ile gerekletii zaman daha hzl olur. Allah ile gerekletirilen harekette oyalanma ve durma sz konusu olmaz. Bu hareket balamnda kalp veya ruh zahir olup n plana kar ve nurdan bir perde ilevini grr. Baz telvin erbabnda olduu gibi.
BAKARA SURES 139
Kim gecikirse nc mertebe olan nefis mertebesinde gecikirse ona gnah yoktur. Bunlar gnahtan saknanlar iindir. Yani bu hkm, nefisle nefsin nasipleriyle beraber olmaktan saknanlar iin geerlidir. nk nefis, kiinin kendisinden daha ok nasibine baldr. Nefsin nasibi ise kalp ve ruh mertebelerinin nasiplerinin nurundan daha uzak ve daha kabadr. Kiinin kendisinden ayr olarak nefsin nasibine ball, abas ve hareketi hemen kendini gsterir. Nefsin nasibi de ou zaman perdelenir. Perdelendiinde perdesi kaln ve zulmani olur. Bu yzden nefis mertebesinde saknma ve ihtiyatl davranma daha gerekli ve dier iki mertebeye gre daha evladr. nk dier iki mertebe zuhur ederlerse perdeleri ince ve ortadan kalkmas da kolay olur. Yahut bu tercih mertebede de saknanlar iindir. Allahtan korkun her mertebede de enaniyetin ve zamansalln zuhur etmesinden saknn ki, bu nasiplerden istifade esnasnda nefis, kalp ve ruh ile deil Onunla beraber olasnz. Bilin ki hepiniz Onun huzurunda toplanacaksnz. Onunla harolunursunuz, bir isimden bir isme toplanrsnz. Huzurunda hazr olursunuz. Dolaysyla siz, dier insanlarn aksine byk bir tehlike ile kar karyasnz. Nitekim hadiste yle buyrulmutur: hlasllar byk bir tehlike ile kar karyadrlar. Hz. Rasulullah (s.a.v) yce Allahtan aktard bir kutsi hadiste yle buyruluyor: Gnahkrlara benim balayc olduumu mjdele. Sddklar benim gayur olduumu belirterek uyar. nsanlardan yleleri vardr kihouna gider. Byle insanlar sevgi iddiasnda bulunurlar, fakat hasmlarn en yamandrlar. nk bunlar nefis makamnda duran zndklardr. Bu yzden dnya hayat hakknda syledikleri buyrulmutur. nk byle kimselerin ahiret hakknda kalp ile syledii bir sz yoktur. O, dnp gitti mi yeryznde alr Fesad mbah grd ve zndk olduu iin. Bu zellii sevgi ve tevhid iddiasnda bulunan birok kiide grebilirsin. Allah bozgunculuu sevmez. Yani bu kimse Allah sevdiini iddia eden bir bozguncudur. Sevgi iddiasnda bulunmasna ramen nasl byle davranabilir ki? Seven ancak sevdiinin sevdii eyleri yapar. Allah bunun yaptn sevmiyor. O halde iddiasnda doru deildir.
air yle der: laha isyan ediyorsun, bir yandan da onu sevdiini gsteriyorsun Bu irkin bir davrantr, gariptir Eer sevgin gerek olsayd, ona itaat ederdin nk seven, sevdiine itaat eder 206- Bylesine Allahtan kork denilince benlik ve gurur kendisini gnaha sevk eder. Ona cehennem yeter. O ne kt yerdir! 207- nsanlardan yleleri de var ki, Allahn rzasn almak iin kendini ve maln feda eder. Allah da kullarna efktlidir. 208- Ey iman edenler! Hep birden bara girin. Sakn eytann peinden gitmeyin. nk o, apak dmannzdr. 209- Size apak deliller geldikten sonra, eer bartan saparsanz, unu iyi bilin ki Allah azizdir, hakimdir. 210- Onlar, ille de buluttan glgeler iinde Allahn ve meleklerinin gelmesini mi beklerler? Halbuki i bitirilmitir. Btn iler yalnzca Allaha dndrlr. 211- srailoullarna sor ki kendilerine nice apak mucizeler verdik. Kim mucizeler kendisine geldikten sonra Allahn nimetini deitirirse bilsin ki Allahn azab iddetlidir. 212- Kfir olanlar iin dnya hayat cazip klnd. Onlar, iman edenler ile alay ederler. Oysa ki, inkrdan saknanlar kyamet gnnde, onlarn stndedir. Allah dilediine hesapsz rzk verir. Bylesine Allahtan kork denilince benlik ve gurur kendisini gnaha sevk eder. Nefsani hamiyeti, cahiliye gururu inatlatrp onu gnaha srkler. nk nefsi en erli biimde zuhur eder ve yapt eyi, kendisine t veren kiiden daha iyi bildiini iddia eder. Ona cehennem yeter. Onun sonu koyu bir derinliktir. O, zulmetiyle bu derin mertebede, ukurda kalr. nk cehennem, ok derin ve karanlk ukur anlamna gelir. Allahn rzasn almak iin kendinifeda eder. Allahn rzasn isteyerek nefsini Allah yolunda sluk etmeye feda eder. Bara girin (Silme girin). Teslimiyete, yzleri, zleri Allaha teslim etmeye girin. nk varolu kuvvetlerinin birbirlerine dman olmas, Allahn emrine
BAKARA SURES 141
teslim olmaya yanamamas eytann peinden gitmenin delilidir. eytan ise, yerilmi arlklar ilemek suretiyle Allahn kahrn hakketmelerini ister. nk o z yaratl ve karakteri itibariyle sizin dmannzdr. Sizin yaratlnz ve cibilliyetiniz ile onun yaratl ve cibilliyeti farkldr. O, sizin ftrat nurunuzdan yoksundur. nk o ateten yaratlmtr. Bu yzden sizin de kendisi gibi ate ehli olmanz ister, nur ehli olmanz istemez. O, sizi seviyormu gibi grnen gerek dmannzdr. Eer saparsanz Allahn emrine teslim olma makamndan saparsanz, size geldikten sonra. Fiil ve sfat tecellileri delilleri geldikten sonra saparsanz Bilin ki Allah azizdir stn iradelidir, sizi kahreder, hakimdir. Ama ancak hikmetinin gerektirdii ekilde kahreder. Hikmet ise, dikleen muhalifi kahretmeyi gerektirir ki uysal, itaatkar kimse ibret alsn ve daha ok itaat etsin. Onlar ille de bekliyorlar m? Beklenti iinde midirler? gelmesini tecelli etmesini Allahn glgeler iinde sfat tecellileri cmlesinden olmak zere hviyet sfatlar iinde ve semavi kuvvetler olan meleklerin suretlerinin gelmesini, dolaysyla levhde yer alan hkm gerei kendilerinin helak edilmesini mi bekliyorlar? Btn iler yalnzca Allaha dndrlr. Her kii hakkettii karl grr veya fena bularak Ona dner. 213- nsanlar bir tek mmet idi. Sonra Allah, mjdeleyici ve uyarc olarak Resulleri gnderdi. nsanlar arasnda, anlamazla dtkleri hususlarda hkm vermeleri iin, onlarla beraber hak yolu gsteren kitaplar da gnderdi. Ancak kendilerine Kitab verilenler, apak deliller geldikten sonra, aralarndaki kskanlktan tr dinde anlamazla dtler. Bunun zerine Allah iman edenlere, zerinde ihtilafa dtkleri gerei izniyle gsterdi. Allah dilediini doru yola iletir. 214- Yoksa siz, sizden nce gelip geenlerin bana gelenler size de gelmeden cennete gireceinizi mi sandnz? Yoksulluk ve sknt onlara ylesine dokunmu ve yle sarslmlard ki, nihayet Resul ve beraberindeki mminler: Allahn yardm ne zaman! dediler. Bilesiniz ki Allahn yardm yakndr. 215- Sana ne harcayacaklarn soruyorlar. De ki: Maldan harcadnz ey, ebeveyn, yaknlar, yetimler, fakirler ve yolcular iin olmaldr. phesiz, Allah yapacanz her hayr bilir.
nsanlar bir tek mmet idi. Ftrat ve Hak din zereydiler. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Her ocuk ftrat zere doar. Gerekte ilk ftrat dnemi ile ilgili bir ifadedir. Ya da ocukluk zaman yahut Adem (a.s) zaman kast edilmitir. Bu dnemlerde insanlar tek bir mmet idi. Sonra hayatta, doalarnn farkllna, nefislerinin sfatlarnn baskn kmasna ve hevalarnn, arzularnn eitliliine bal olarak birbirlerinden ayrlp ihtilaf ettiler. Yaadklar blgelerin ve havalarn farkllndan dolay bnyelerinin, aslnn ve bedenlerinin merkezinin zt olmas, byle bir ayrl gerektirmitir. Ayrca, her birinin tabiat, zel menfaati celb etmeyi ve zel zarar defetmeyi gerektirir. nk her biri bedeninin maddesiyle perdelenmitir. lahi hikmet bunun byle olmasn gerektirmitir. Yaamak ve gelimeye bylesi daha elverili olduu iin. Hayatnn dal budak salp yaylmas, eitlilii ve ayrl gerektirir. Sonra Allah, Resullerignderdi. Onlar ayrlktan uyumaya arsnlar, okluktan birlie, dmanlktan sevgiye davet etsinler diye. Ama onlar tefrikaya dtler, birbirlerine kar gruplatlar, ayrtlar. Tabiatlarnda batl sevgisi kk salm, kalplerini tortu brm, kalplerinin zeri mhrlenmi, basiretleri kreltilmi, hevalarnn galip gelmesi neticesinde istidatlar ortadan kaldrlm, bylece ayrlklar ve inatlklar gittike artm sflilere (aa lem mensuplarna) gelince, sanki Hakkn zuhurunun ve uzlamann sebebi olan Kitabn kendilerine gelmesinden sonra srf nefislerinden kaynaklanan kskanlk, hevalarnn galip gelmesi ve perdelenmilikleri yznden ihtilafa dmlerdir. Orijinal saflklarn ve ilk istidatlarn koruyan ulvilere (yce lem mensuplarna) gelince, Allah onlar, hakknda ihtilafa dtkleri Hakka ileterek ayrlklarn ortadan kaldrd, dolaysyla dosdoru yolu izlemilerdir. Yoksa siz gireceinizi mi sandnz? cemal tecellisi cennetine, gelmeden gelip geen kimselerin hali sizden nce gelip geen kimselerin durumu. Onlara dokunmutu terk edilmilik, tecrid edilmilik, yoksulluk, muhtalk, sknt, mcahede, riyazet, nefsi ibadetler araclyla krmak gibi zorluklar ekmilerdi. Sarslmlard istidatlarnda bil kuvve mevcut olan ortaya karmak iin nefislerinin kararghnda itiyak ve sevgi duygularyla ylesine sarsldlar ki, nihayet Resuller ve beraberindeki mminler: Allahn yardm ne zaman!
BAKARA SURES 143
dediler. Sonunda perdelenmilik sresinin uzunluundan, ayrlktan ektikleri cehdin okluundan, cemal mahedesini ve vuslat zevkini tatmamaya kar sabrn tkenmeye balamasndan dolay Allahn yardmn talep ettiler. Nefsin sfatlarnn ezilmesi tecellisini istediler. Oysa bunlarn sabrlar son derece gl, sevgilinin yaptklarna tahammlleri gzeldi. Sevgili ise onlar ayrlk snavyla denemek istiyordu, sevgileri daha da glensin diye onlara ayrl tattrmay irade ediyordu. Bu ulviler byle olduktan sonra, bakalarn varn siz dnn. Ulvilerin gleri tkenip takatlari bitince taleplerine icabet edildi ve yle dendi: Bilesiniz ki Allahn yardm yakndr. Perde kaldrld, cemalin eserleri ortaya kt. 216- Hounuza gitmedii halde sava size farz klnd. Sizin iin daha hayrl olduu halde sevmemeniz mmkndr. Sizin iin daha kt olduu halde bir eyi sevmeniz de mmkndr. Allah bilir, siz bilmezsiniz. Size farz klnd nefis ve eytanla savamak. Sava sizin hounuza gitmez, ebucehil karpuzundan daha ac gelir size. Aslann kapmasndan daha dehetli, daha korkun bilirsiniz. Ama siz nefsin hevasyla, dnya hayatnn arabuk elde edilen lezzetlerinin sevgisiyle perdelendiiniz iin hayrl olan bir eyden holanmayabilirsiniz, ierdii ok hayr, byk ruhani lezzeti gremeyebilirsiniz. Bu kalc hayrlar ve ebedi lezzetler karsnda ksa srede geip unutulan aclar ok basit kalr. Ayn durum tersi iin de geerlidir. Allah bilir olaylarn iindeki hayrlar ve ktlkleri, siz bilmezsiniz. Gelip geici dnya ile kalc ahiretten, zahir ile batndan perdelendiiniz iin. 217- Sana haram ay, yani onda savamay soruyorlar. De ki: O ayda savamak byk bir gnahtr. nsanlar Allah yolundan evirmek, Allah inkr etmek, Mescid-i Haramn ziyaretine mani olmak ve halkn oradan karmak ise Allah katnda daha byk bir gnahtr. Onlar eer gleri yeterse, sizi dininizden dndrnceye kadar size kar savaa devam ederler. Sizden kim, dininden dner ve kfir olarak lrse, onlarn yaptklar iler dnyada da ahirette de boa gider. Onlar cehennemliktirler ve orada devaml kalrlar.
218- man edenler ve hicret edip Allah yolunda cihad edenler var ya, ite bunlar, Allahn rahmetini umabilirler. Allah, gafur ve rahimdir. 219- Sana, arap ve kumar hakknda soru sorarlar. De ki: Her ikisinde de byk bir gnah ve insanlar iin birtakm faydalar vardr. Ancak, her ikisinin de gnah faydasndan daha byktr. Yine sana iyilik yolunda ne harcayacaklarn sorarlar. htiya fazlasn de. Allah size ayetleri byle aklar ki dnesiniz. 220- Dnya ve ahiret hakknda. Sana yetimler hakknda soruyorlar. De ki: Onlar iyi yetitirmek daha hayrldr. Eer onlarla birlikte yaarsanz, onlar sizin kardelerinizdir. Allah, ileri bozanla dzelteni bilir. Eer Allah dileseydi, sizi de zahmet ve meakkte sokard. nk, Allah Azizdir, Hakimdir. 221- man etmedike putperest kadnlarla evlenmeyin. Beenseniz bile, putperest bir kadndan, imanl bir cariye kesinlikle daha iyidir. man etmedike putperest erkekleri de kzlarnzla evlendirmeyin. Beenseniz bile, putperest bir kiiden inanm bir kle kesinlikle daha iyidir. Onlar cehenneme arr. Allah ise, izni ile cennete ve mafirete arr. Allah, dnp anlasnlar diye ayetlerini insanlara aklar. 222- Sana kadnlarn ay halini sorarlar. De ki: O, bir rahatszlktr. Bu sebeple ay halinde olan kadnlardan uzak durun. Temizleninceye kadar onlara yaklamayn. Temizlendikleri vakit, Allahn size emrettii yerden onlara yaklan. unu bilin ki, Allah tevbe edenleri de sever, temizlenenleri de sever. 223- Kadnlarnz sizin iin bir tarladr. Tarlanza nasl dilerseniz yle varn. Kendiniz iin nceden hazrlk yapn. Allahtan korkun, biliniz ki siz Ona kavuacaksnz. Mminleri mjdele! 224- Yeminlerinizden dolay Allah, iyilik etmenize, Ondan saknmanza ve insanlarn arasn dzeltmenize engel klmayn. Allah semidir ve aliymdir. 225- Allah sizi kastsz yeminlerinizden sorumlu tutmaz. Lakin kastl yaptnz yeminlerinizden dolay sizi sorumlu tutar. Allah gafurdur, halimdir.
BAKARA SURES 145
226- Kadnlarna yaklamamaya yemin edenler drt ay beklerler. Eer kadnlarna dnerlerse, phesiz Allah oka balayan ve esirgeyendir. 227- Eer boamaya karar verirlerse, biliniz ki, Allah semidir ve aliymdir. 228- Boanm kadnlar, kendi balarna ay hali beklerler. Eer onlar Allaha ve ahiret gnne gerekten inanmlarsa, rahimlerinde Allahn yarattn gizlemeleri kendilerine helal olmaz. Eer kocalar barmak isterlerse, bu durumda boadklar kadnlar geri almaya daha fazla hak sahibidirler. Erkeklerin kadnlar zerindeki haklar gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr. Ancak erkekler, kadnlara gre bir derece stnle sahiptirler. Allah azizdir, hakimdir. 229- Boama iki defadr. Bundan sonras ya iyilikle tutmak ya da gzellikle salvermektir. Kadnlara verdiklerinizden bir ey almanz size helal olmaz. Ancak, erkek ve kadn Allahn snrlarnda kalp evlilik haklarn tam tatbik edememekten korkarlarsa bu durum mstesna. Siz de kar ile kocann, Allahn snrlarn, hakkyla muhafaza etmelerinden kukuya derseniz, kadnn fidye vermesinde her iki taraf iin de saknca yoktur. Bu sylenenler Allahn koyduu snrlardr. Sakn onlar amayn. Kim Allahn snrlarn aarsa ite onlar zalimlerdir. 230- Eer erkek kadn nc defa boarsa, ondan sonra kadn bir baka erkekle evlenmedike onu almas kendisine helal olmaz. Eer bu kii de onu boarsa, Allahn snrlarn muhafaza edeceklerine inandklar takdirde, yeniden evlenmelerinde beis yoktur. Bunlar Allahn snrlardr. Allah bunlar bilmek, renmek isteyenler iin aklar. 231- Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit ya onlar iyilikle tutun yahut iyilikle brakn. Fakat hakszlk ederek ve zarar vermek iin onlar nikh altnda tutmayn. Kim bunu yaparsa muhakkak kendine ktlk etmi olur. Allahn ayetlerini elenceye almayn. Allahn sizin zerenizdeki nimetini, size t vermek zere indirdii Kitab ve hikmeti hatrlayn. Allahtan korkun. Bilesiniz ki Allah, her eyi bilir.
232- Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, aralarnda iyilikle anlatklar takdirde, onlarn eski kocalaryla evlenmelerine engel olmayn. te bununla iinizden Allaha ve ahiret gnne inanan kimselere t verilmektedir. Bu d tutmanz kendiniz iin en iyisi ve en temizidir. Allah bilir, siz bilmezsiniz. 233- Emzirmeyi tamamlatmak isteyen iin, anneler ocuklarn iki tam yl emzirirler. Onlarn rfe uygun olarak beslenmesi ve giyimi baba tarafna aittir. Bir insan ancak gc yettiinden sorumlu tutulur. Hibir anne, ocuu sebebiyle, hibir baba da ocuu yznden zarara uratlmamaldr. Onun benzeri varis zerine de gerekir. Eer ana ve baba birbiriyle grerek ve karlkl anlaarak ocuu memeden kesmek isterlerse, kendilerine gnah yoktur. ocuklarnz emzirtmek istediiniz takdirde, st anneye vermekte olduunuzu iyilikle teslim etmeniz artyla, zerinize gnah yoktur. Allahtan korkun. Bilin ki Allah, yapmakta olduklarnz grr. 234- Sizden lenlerin, geride braktklar eleri, kendi balarna drt ay on gn beklerler. Bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, kendileri hakknda yaptklar meru ilerde size bir gnah yoktur. Allah yapmakta olduklarnz bilir. 235- Kadnlarla evlenme hususundaki dncelerinizi st kapal biimde anlatmanzda veya onu iinizde tutmanzda size gnah yoktur. Allah bilir ki siz onlar anacaksnz. Lakin, meru szler sylemeniz mstesna, sakn onlara gizlice buluma sz vermeyin. Farz olan bekleme mddeti dolmadan, nikh kymaya kalkmayn. Bilin ki Allah, gnlnzdekileri bilir. Bu sebeple Allahtan saknn. unu iyi bilin ki Allah gafurdur, halimdir. 236- Nikhtan sonra henz dokunmadan veya onlar iin belli bir mehir tayin etmeden kadnlar boarsanz bunda size mehir zorunluluu yoktur. Bu durumda onlara muta verin zengin olan durumuna gre, fakir de durumuna gre vermelidir. Mnasip bin muta vermek iyiler iin bir bortur. 237- Kendilerine mehir tayin ederek evlendiiniz kadnlar, temas etmeden boarsanz, tayin ettiiniz mehrin yars onlarn hakkdr. Ancak kadnlarn vazgemesi veya nikh ba elinde bulunann vazgemesi hali mstesna, affetmeniz, takvaya daha uygundur. Aranzda iyilik ve ihsan unutmayn. phesiz, Allah yapmakta olduklarnz hakkyla grr.
BAKARA SURES 147
238- Namazlara ve orta namaza devam edin. Allaha sayg ve ballk iinde namaz kln. 239- Eer korkarsanz yryerek yahut binmi olarak kln. Gvene kavutuunuz zaman, siz bilmezken Allahn size rettii ekilde Onu ann. 240- Sizden lp de eler brakan kimseler, zevcelerinin, evlerinden karlmadan, bir yla kadar braktklar maldan faydalanmalar hususunda vasiyet etsinler. Eer o kadnlar, kp giderlerse, kendileri hakknda yaptklar meru eylerden size bir gnah yoktur. Allah azizdir, hakimdir. 241- Boanm kadnlarn, hakkaniyet llerinde menfaat salamak haklardr; bu, Allah korkusu tayanlar zerine bir bortur. 242- Allah size ite bylece ayetlerini aklar ki dnp hakikti anlayasnz. 243- Binlerce olduklar halde, lm korkusundan dolay yurtlarndan kp gidenleri grmedin mi? Allah onlara ln! dedi. Sonra onlar diriltti. phesiz Allah insanlara kar ltufkrdr. Lakin insanlarn ou kretmez. 244- Allah yolunda savan ve bilin ki Allah, her eyi iitir ve bilir. 245- Verdiinin kat kat fazlasn kendisine demesi iin Allaha gzel bir bor verecek yok mu? Darlk veren de bolluk veren de Allahtr. Sadece Ona dndrleceksiniz. Sana haram ay, yani onda savamay soruyorlar Sana nefis ve yardaklaryla, eytan ve askerleriyle, Hakka yneli ve sluk vaktinde, iinde sr hareketi bulunan haram (dokunulmaz) batn cemiyetinde, cihad etmeyi soruyorlar De ki Bu vakitte cihad, byk ve meakktli bir olaydr. Yznzn Allah yolundan, sr makamndan ve huzur mahallinden dnmesine sebep tekil eder. Bu da Haktan perdelenme demektir. Ama ruhani kuvvetler dediimiz kalp ehlini kararghlarndan karmak, Allah katnda daha azim ve daha byk bir gnahtr. irk ve kfr fitnesi ile bu ikisinin sizin banza at musibet, sizin onlar riyazet klcyla ldrmenizden daha iddetlidir. Nefsani kuvvetler, eytani hevalar durmadan sizinle savarlar, sizi dininizden ve maksadnzdan alkoymaya alr, heva
eytan dinine arrlar eer gleri yeterse, sizi dininizden dndrnceye kadar size kar savaa devam ederler. Sizden kim onlara tabi olmak suretiyle dininden dnerse, onlarn yaptklar boa gider. teslimiyet ve boyun eme aamasnda iledikleri amelleri geersiz olur. Onlar cehennemliktirler. Perdelenme ve azap ateinin ehlidirler. Onlar orada devaml kalrlar. man edenler kesin olarak inananlar ve hicret edenler nefis vatann ve hevann alkanlklarn terk edenler, Allah yolunda cihad edenler eytann ve durmadan ktlk emreden nefsin askerleriyle savaanlar ite bunlar, Allahn rahmetini umabilirler. Sfat tecellilerini ve mahede nurlarn umabilirler. Sana sorarlar heva ve dnya sevgisi arabn ve nefsin hazzn cezbesine kaplp aldanmas kumarn sorarlar. De ki: ikisinde de byk bir gnah vardr. Perdelenme ve uzaklk vardr. ve insanlar iin birtakm faydalar vardr. Geim, nefsani hazlar elde etme, aalk ve bulank heyetlerden ve hznlendiren kederlerden gafil olma neticesinde sevin trnden birtakm faydalar vardr. Yurtlarndan kp gidenleri grmedin mi? altklar yurtlarndan, nefislerinin bilinen kararghlarndan, makamlarndan, dnyadaki mertebelerinden ve meyledip yaslandklar eylerden, hevann etkisiyle, stelik kalabalk olduklar halde, lm korkusuyla cehalet lm korkusuyla, gerek hayattan koparak, tabiat ukurlarna yuvarlanmak suretiyle ekip gidenleri grmedin mi? Allah onlara ln! dedi. Onlara iradi lm emretti veya zati tecelli ile onlar zatlarndan ayrp ldrd ve vahdet iinde yok etti. Sonra onlar diriltti. ilmi gerek hayatla diriltti. Veya onunla, bahedilmi hakkani varlkla, fena sonras beka ile diriltti. Burada, zeyr kssasna benzer bir durumun kastedilmi olmas uzak bir ihtimal deildir. Yani, onlar doal lmden kamak iin yurtlarndan ktlar. Bunun zerine Allah onlarn cann ald. Sonra onlar diriltti. Kemallerini gerekletirmeleri iin ruhlarn bedenleriyle ayn trden olan bedenlere ilk ederek yeniden canlandrd. Allah yolunda savan Birinci, ikinci ve nc tevile gre nefis ve eytanla savan. Dmanla karlama hususunda lmden korkmayn. nk, dmandan kama bir fayda salamaz. Nitekim, ayette iaret edilen kimselere de bir fayda salamad. Allah, onlar dirilttii gibi sizi de diriltir, gzel bir bor olarak.
BAKARA SURES 149
Gzel bortan maksat, nefsi cihad uruna feda etmek veya bakalarn kendine tercih etme esasnda mal harcamak demektir. Darlk veren de bolluk veren de Allahtr. Yani darlk ve bollukla ilgili muamelelerinizde O, yan banzdadr. Siz, sfatlarnzla Onun sfatlarn indirir, etkin hale getirirsiniz. Eer, elinizdeki malda cimrilik ederseniz, o da size darlk verir, skar. Eer cmertlik ederseniz, O da cmertliiniz orannda size bolluk verir. Nitekim bir hadiste yle buyrulmutur: Yardmlar, ihtiyalar orannda iner. 246- Musadan sonra, Beni srailden ileri gelen kimseleri grmedin mi? Kendilerine gnderilmi bir Nebiye: Bize bir hkmdar gnder ki Allah yolunda savaalm demilerdi. Ya size sava yazlr da savamazsanz? dedi. Yurtlarmzdan karlm, ocuklarmzdan uzaklatrlm olduumuz halde Allah yolunda neden savamayalm? dediler. Kendilerine sava yazlnca, ilerinden pek az hari, geri dnp katlar. Allah zalimleri iyi bilir. 247- Nebileri onlara: Bilin ki Allah, Talutu size hkmdar olarak gnderdi, dedi. Bunun zerine: Biz, hkmdarla daha layk olduumuz halde, kendisine servet ve zenginlik ynnden geni imknlar verilmemiken o bize nasl hkmdar olur? dediler. Allah sizin zerinize onu seti, ilimde ve bedende ona stnlk verdi. Allah mlkn dilediine verir. Allah her eyi ihata eden ve her eyi bilendir dedi. 248- Nebileri onlara: Onun hkmdarlnn alameti, Tabutun size gelmesidir. Meleklerin tad o Tabutun iinde Rabbinizden size ferahlk ve skunet, Musa ve Harun hanedanlarnn braktklarndan bir kalnt vardr. Eer inanm kimseler iseniz sizin iin bunda phesiz bir alamet vardr, dedi. Talut soylu bir aileden gelmeyen, mal olmayan yoksul bir adamd. Bu yzden onu kral olarak kabul etmediler. nk avama gre mlk, riyaseti hakketmenin ls harici, maddi mutluluktur ve bunun belirtisi de mal ve soydur. Nebileri ise, kralln bunlarn dnda olan iki mutlulukla hakkedildiine dikkatlerini ekiyor. Bu iki mutluluktan biri ruhani olan ilim, dieri ise bedensel olan gcn fazlaldr, bnyenin ve bedensel yapnn salamldr. limde ve bedende ona stnlk verdi. Allah, hkmdarl kimin hakkettiini daha iyi bilir ve onu dilediini verir. Allah her eyi ihata eden, ok bahedendir. Hkmranl verdii gibi mal da verir. Her eyi bilendir. Bunlar hakkedeni bilir. Glenmesi iin ihtiya duyduu maln miktarn bilir ve baheder.
Ardndan, Nebileri, hkmranln bir dier alametinin de halkn benimsemesi.olduunu belirtiyor. Hkmdar olacak kiinin halkn kalbine etki edecek heybet ve vakara sahip olmas, kalplerinin ona snp huzur bulmas, onu sevmesi, itaat ve boyun eme esasnda emrini kabul etmeleri. Farslarn kadim atalar Acemler bu zellie hora derlerdi. Hkmdarlara zg olanna da kiyan- hora derlerdi. Sonra bu zellie fer adn verdiler. rnein Feridunda hkmranlk feri vard. derlerdi. Keykavusun hkmdarlk feri gitti. Bunun zerine kendisinde fer olan birini aramaya koyuldular. Derken mbarek hkmdarlardan Keyhsrevi buldular. Ayette bu zellie Tabut ad verilmitir. Bu, ilerin dnd ey anlamndadr. nk Tabut kelimesi, dnme anlamna gelen tevb kelimesinin falut kalbna uyarlanm eklidir. Yani onun cihetinden size bir zellik belirecek ve bu da hkmranlnn sabitlemesini salayacak benimseme, itaat, boyun eme ve sevme gibi zelliklerle ona balanmanza yol aacaktr. Yce Allah, ona ynelik bu duygular sizin yreklerinize ilka edecektir. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Bana, dmanlarmn yreine bir aylk yoldan korku salmam eklinde yardm edildi. Ya da ilerin, duygularn dnp younlat nefsani bir hal ve hkmdarlnn geerliliine tanklk eden bir biim bahedildi. O Tabutun iinde Rabbinizden size bir ferahlk ve skunet vardr. Kalplerinizin ona snp skun bulmasn salayan bir zellik vardr. Musa ve Harun hanedanlarnn braktklarndan bir kalnt vardr. Onlarn soyunda fer (Karizma) ad verilen bir anlam vardr. Bu, melekuti bir nurdur ki, nefisleri semavi melekuta balamak suretiyle aydnlatr. Nefsin bu ekilde aydnlanmas kudret lemindendir ve siyaset ilminin, mlkn ynetiminin gereklemesini salar. Ve bu ilmi ssleyen hikmetle birlikte melekler tar. Yani bu zellik size semavi melekler araclyla iner. Bunun bir sandk olmas, iinde de orduya yardm maksadyla hazrlanan bir tlsmn bulunmas da muhtemeldir. Nitekim, bunun hkmdar iin olduu sylenmitir. Buna gre tlsmn ba insan ve kedi bana benziyordu. Kuyruu da kedi kuyruuna benziyordu. Tpk Feridun zamannda Dref-i Gavyan ad verilen tlsm gibi.
BAKARA SURES 151
249- Talut askerlerle beraber ayrlnca: Biliniz ki Allah sizi bir rmakla imtihan edecek. Kim ondan ierse benden deildir. Eliyle bir avu ien mstesna, kim ondan imezse bendendir, dedi. lerinden pek az mstesna hepsi rmaktan itiler. Talut ve iman edenler beraberce rma geince: Bugn bizim Caluta ve askerlerine kar koyacak gcmz yoktur, dediler. Allahn huzuruna varacaklarna inananlar. Nice az sayda bir birlik Allahn izniyle ok saydaki birlii yenmitir. Allah sabredenlerle beraberdir, dediler. 250- Calut ve askerleriyle savaa tututuklarnda: Ey Rabbimiz! zerimize sabr yadr. Bize cesaret ver ki tutunalm. Kfir kavme kar bize yardm et, dediler. 251- Sonunda, Allahn izniyle onlar yendiler. Davud da Calutu ldrd. Allah ona hkmdarlk ve hikmet verdi, diledii ilimlerden ona retti. Eer Allahn insanlardan bir ksmnn ktln dierleriyle savmas olmasayd, elbette yeryz altst olurdu. Lakin, Allah btn insanla kar ltuf ve kerem sahibidir. 252- te bunlar Allahn ayetleridir. Biz onlar sana doru olarak anlatyoruz. phesiz sen, Allah tarafndan gnderilmi Resullerdensin. 253- O Resullerin bir ksmn dierlerinden stn kldk. Allah onlardan bir ksm ile konumu, bazlarn da derece derece ykseltmitir. Meryem olu saya ak mucizeler verdik ve onu Ruhul Kuds ile glendirdik. Allah dileseydi onlardan sonra gelen milletler, kendilerine ak deliller geldikten sonra birbirleriyle savamazlard. Fakat, onlar ihtilafa dtler de ilerinden kimi iman etti, kimi de inkr etti. Allah dileseydi onlar savamazlard; lakin Allah dilediini yapar. 254- Ey iman edenler! Kendisinde artk al-veri, dostluk ve kayrma bulunmayan gn gelmeden nce, size verdiimiz rzktan hayr yolunda harcayn. Gerekleri inkr edenler elbette zalimlerdir. Allah sizi bir rmakla imtihan edecektir. Irmak derken cismani tabiatn kayna, memba kastediliyor. Kim ondan ierse benden deildir. Ondan ar bir ekilde kana kana imek azn daldrrsa nk tabiat ehli ve ehvet kullar Allahn mahlukatnn en zelilleri, en acizleridir. Nefs-i emmare (ktlkleri srarla emreden nefis) Calutuna kar koyacak gleri olmad gibi din dman Caluta da kar koyamazlar, nk dini hamiyetleri ve sarslmaz ballklar yoktur.
Eliyle bir avu ien mstesna htirasla sarlma ve kendini kaptrma olmakszn ihtiya ve zorunluluk miktaryla yetinenler mstesna. Irmaktan itiler lerinden pek az mstesna, hepsi azlarn daldrp kana kana itiler, kendilerini kaptrdlar. nk tabiatn pisliinden arnanlar, tabiat giysilerinden beri kalanlar, onun katklarndan soyutlananlar, bakalarna nispetle pek azdrlar. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Bunlar da ne kadar az! (Sad, 24) Kullarmdan kreden azdr! (Sebe, 13) Bunlar da onunla birlikte kalan yakin ehli mminlerdir. Onlar yakinlerinin kendilerine salad nur sayesinde savata galip gelmenin saysal oklua bal olmadn, aksine ilahi yardmla gerekletiini biliyorlard. Bu yzden yakinlerinin kuvvetiyle karlatklar eziyetlere sabrettiler ve zafere ulatlar. Pek az grlmtr, stedii bir eyde kararl olan, bu kararlln sabrla srdren birinin baarsz olduu. 255- Allah, Ondan baka ilah yoktur; O, haydr, kayyumdur. Kendisine ne uyku gelir ne de uyuklama. Semalarda ve arzdakilerin hepsi Onundur. zni olmadan Onun katnda kim efaat edebilir? O, kullarnn yaptklarn ve yapacaklarn bilir. Onun bildirdiklerinin dnda insanlar Onun ilminden hibir eyi tam olarak bilemezler. Onun krss gkleri ve yeri iine alr, onlar koruyup gzetmek kendisine zor gelmez. O, Aliydir, Aziymdir. Allah, Ondan baka ilah yoktur Varlk leminde Allahtan baka ilah yoktur. Dolaysyla Ondan bakasna sunulan kulluk, bu kulluu sunan kimse bilsin veya bilmesin, Ondan bakasna ynelik deildir. nk Ondan baka mabud da mevcut da yoktur. Haydr. Hayat zatnn aynsdr. Hayat sahibi olan varlklarn tm Onun hayatyla hayat bulurlar. Kayyumdur Kendisiyle kaimdir. Kaim olan her ey de Onunla kaimdir. Eer Onun kaimlii olmasayd, varlkta hibir ey kaim olamazd. Kendisine uyuklama gelmez. Hafif uyku veya uyuklama tutmaz Onu. Canllarn iradeleri dnda zaman zaman uyuklamalar gibi. Bu, hayat araz olan varlklarn zelliidir. Bu tr varlklara tabiat, zati bir halle galip gelir, onlarda dinlenme ve istirahat istei uyanr. Uyankken harcanan gcn yeniden toplanmas arzusu doar. Hayat
BAKARA SURES 153
zatnn ayns olan varlk iin ise byle bir ey mmkn deildir. Onun hayatnn araz olmad da ve uyku tutmaz ifadesiyle aklanyor. nk uyku, hayatn zati olmasyla elien bir durumdur. Bunun nedeni de uykunun bir ekilde lme benzemesidir. Bu yzden uyku lmn kardeidir, denilmitir. Hayat zatnn gayrs olmad iin zatndan dolay uykusu olmayann uyuklamas da olmaz, nk uyuklama uykunun ncs ve sonucudur. Tpk glmesi ve hayret etmesi yoktur. denildii gibi. Kendisine ne uyku gelir ne de uyuklama ifadesi kayyumluunun aklamas niteliindedir. Semalarda ve arzdakilerin hepsi Onundur. Hepsinin peremi Onun elindedir. Onlara dilediini yapar. zni olmadan Onun katnda kim efaat edebilir? nk hepsi Onundur, konuan Onunla ve Onun kelamyla konuur. Byle iken Onun izni ve iradesi olmadan konuabilir mi? Aliymdir bilir, ncelerini de bilir, sonralarn da. Byle iken onlar ve durumlarn m bilmeyecek?! Yani Onun ilmi btn zamanlar, ahslar ve tm halleri kapsar. Dolaysyla kimin efaati hakkettiini, kimin buna mstahak olmadn bilir. Onun bildirdiklerinin dnda insanlar Onun ilminden hibir eyi tam olarak bilemezler. nsanlar, Onun iradesinin bilmelerini gerektirdii kadarn bilirler. Dolaysyla her ilim sahibinin ilmi, Onun ilminden bir paradr ki bu bilende zuhur etmitir. Nitekim, melekler yle demilerdir: Senin bize rettiklerinden baka bir bilgimiz yoktur. (Bakara, 32) Onun krss semalar ve arz iine alr. Yani Onun ilmi. nk krs, ilmin mekn olan kalptir. Nitekim, Bayezid-i Bestami (r.a) yle demitir: Arifin kalbi o kadar genitir ki, btn lem iindekilerle birlikte bir milyon kere bir kesine girse, yine de bunu fark etmez. Bu yzden el-Hasan: Allahn krss ardr demitir. ElHasan, Hz. Rasulullah (s.a.v) Mminin kalbi Allahn ardr hadisinden hareketle bu sonuca varmtr. Szlkte krs, oturann makadn tamayacak ekilde kk ar, oturak demektir. Kalp de manevi bykl ve genilii itibariyle bir tasvir ve tahyil tarznda ara benzetilmitir.
Ulu ve en byk ar ise, ilk ruhtur. Gklerin ve yerin suretleri ve misalleri ise en byk felek olan sekizinci felein ahid lemindedir ki, yedi g iindekilerle birlikte kuatmtr. Kendisine zor gelmez Ar gelmez Ona onlar koruyup gzetmek. nk onlar, O olmadan var olamadklar iin, onlar tamak da Ona ar gelmez. Bilakis, manevi lemin tamam Onun batn, suret leminin tamam da Onun zahiridir. Batnn da zahirin de O olmadan varl sz konusu olamaz ve Ondan bakas da deildirler. O Aliydir. Onun an ycedir. Ondan yce hibir ey yoktur. O her eyin stndedir. Her eyi yok ederek kahreder. Azimdir Azametinin knh tasavvur edilemez. Herhangi bir ey iin tasavvur edilen btn byklkler, Onun azametinden bir szntdr. Her byk, Onun byklnden bir nasiple byktr. Onun bahettii bir hisseyle azimdir. Mutlak azamet sadece Onundur, bakasnn deil. Daha dorusu btn azamet sadece Onundur, bakasnn azamette bir nasibi yoktur. Bu ayet, anlamnn, delaletinin byklnden dolay Kurann en byk ayetidir. 256- Dinde zorlama yoktur. Artk dorulukla erilik birbirinden ayrlmtr. O halde, kim tautu reddedip Allaha inanrsa, kopmayan, salam kulpa yapmtr. Allah semidir ve aliymdir. 257- Allah, inananlarn dostudur, onlar karanlklardan aydnla karr. nkr edenlere gelince, onlarn dostlar da tauttur, onlar aydnlktan alp karanla gtrr. te bunlar cehennemliklerdir. Onlar, orada devaml kalrlar. 258- Allah kendisine mlk verdii iin mararak Rabbi hakknda brahim ile tartmaya gireni grmedin mi! te o zaman brahim: Rabbim hayat veren ve ldrendir, demiti. O da: Hayat veren ve ldren benim, demiti. brahim: Allah gnei doudan getirmektedir; haydi sen de onu batdan getir, dedi. Bunun zerine kfir app kald. Allah zalim kimseleri hidayete erdirmez. Dinde zorlama yoktur. nk din hakiktte, insani ftrattan ayrlmayan ve yakini iman gerektiren kalbi nurdan kaynaklanan bir hidayettir. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Sen yzn hanif olarak dine, Allah insanlar hangi ftrat zere yaratm ise ona evir. Allahn yaratnda deime yoktur. te dosdoru din budur.
BAKARA SURES 155
(Rum, 30) te dinin zahiri olan slam bu ftrata dayanr. Bu ise zorlamann etkili olmasna imkn vermeyen bir olgudur. Dinin zahirinin ve suretinin slam olmas gibi batnnn ve hakiktinin de iman olduunun delili bu ayetten sonra yer alan ayettir. Ayrlmtr belli olmutur, temayz etmitir dorulukla erilik. Akl ve basiret sahiplerine sunulan apak delillerle birbirinden ayrlmtr. Gren gzleri olanlar iin sabahn aydnl belirdi. sznde olduu gibi. Kim tautu reddederse Allahtan bakasn reddeder, varln ve tesirini olumsuzlarsa ve Allaha inanrsa huda dayanan gerek bir imanla inanrsa kopmayan salam kulpa yapmtr. Kopmazl, salaml kendinden olan zati vahdete sarlmtr. Ondan daha salam bir ey olmaz. nk, her salamn salaml Ondan gelir. Daha dorusu her varlk Onunla vardr, ama kendisiyle yoktur. Ondan bakas iin varlk tasavvur edildiinde, kendi iinde kopmas da tasavvur edilir. nk mmkn nitelikli varln salaml da varl da vacip nitelikli varlktandr. Vacip varlk gz ard edildii zaman, mmkn nitelikli varln varl da kesilir. Kendi iinde bir ey olamaz. Onun zatnn aynndan kopmas mmkn deildir. nk Onun varl iin blnme ve ikilik sz konusu deildir. Ayetin orijinalinde infisam kelimesinin kullanlmasnda bir incelik vardr. Bu kelime, kopmadan krlma anlamna gelir. Hibir mmkn nitelikli varlk Allahn zatndan ayrlamad gibi , Onun haricine de kamaz. nk ya Onun fiilidir ya da sfatdr. Dolaysyla kesin bir kopma sz konusu deildir. Bilakis, akl mmkn nitelikli varl kendi bana tasavvur ettii zaman, kopmu,varl ayrlm olarak grr ve varl da Allahn varlyla balantl olur. Allah Semidir her din sahibinin szn iitir. Aliymdir onlarn niyetlerini ve imanlarn bilir. Allah, inananlarn dostudur Allah iman edenlerin ilerini stlenir ve sevgilerinin sahibidir. Onlar karr onlar nefsin sfatlarnn karanlklarndan, hayal ve vehim phelerinden yakin ve hidayet nuruna, ruh leminin fezasna karr. nkr edenlere gelince, onlarn dostlar da tauttur. Onlarn dostlar, Allahtan baka taptklar, kulluk sunduklar eylerdir. Onlar gtrrler istidat ve ftri hidayet nurundan nefis sfatlarnn karanlklarna, phelere ve kukulara gtrrler.
259- Yahut grmedin mi o kimseyi ki, evlerinin duvarlar atlar zerine km bir kasabaya urad; lmnden sonra Allah bunlar nasl diriltir acaba! dedi. bunun zerine Allah onu ldrp yz sene brakt; sonra tekrar diriltti. Ne kadar kaldn? dedi. Bir gn yahut daha az dedi. Allah ona: Hayr, yz sene kaldn. Yiyeceine ve ieceine bak, henz bozulmamtr. Eeine de bak. Seni insanlara bir ibret klalm diye. imdi sen kemiklere bak, onlar nasl dzenliyor, sonra ona nasl et giydiriyoruz, dedi. Durum kendisince anlalnca, imdi iyice biliyorum ki, Allah her eye kadirdir, dedi. Yahut o kimseyi kibir kasabaya urad Halk tmyle yok edilmi, evlerinin atlar km ve ken atlarnn zerine duvarlar yklm bir kasabaya urayan kimse gibisini grmedin mi? Bu kimse kasabay bu halde grnce, halk tekrar nasl diriltilecek diye hayretini belli etmiti. nk henz yakin makamna ulamam sluk ehli bir talipti. Muhyi (dirilten) isminin tecellisi nurunu kabul edecek kapasiteye ulamamt. Bu kimsenin zeyir olduu ynnde yaygn bir kanaat var. Allah onu ldrd Cehalet lm zere brakt. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Bizi iki defa ldrdn. (Mmin, 11) Bir gre gre burada geen lmden maksat, cehalet lmdr. Bir dier ayette de yle buyurmutur: Siz l iken sizi diriltti. (Bakara, 28) Burada da lm kelimesi cehalet anlamna gelmektedir. Yz sene O dnemde sene, ayn hareketi esas alnarak tespit ediliyor olabilir. Dolaysyla yz sene derken, sekiz sene drt ay kast edilmi olabilir. Ya da senenin mevsimleri sene olarak nitelendirilmitir. Bu durumda da yirmi be sene bekletilmi olur. Ayrca o dnemlerde insanlarn mrleri ok daha uzun olabilir. Sonra tekrar diriltti onu gerek hayatla yeniden diriltti. Ondan, bekledii sreyi kavramasn, bilmesini talep etti. Ama o, bir gn veya bir gnn bir miktar kadar beklediini sanyordu. Cehalet lmnde bekledii sreyi kmser ekilde byle konuuyor. nk ebedi hayat karsnda geici bir sredir bu. Tpk zamandan ve geiinden haber olmayan uykudaki adam gibi byle bir kimse de mddetin geiinden haberdar olmaz. Sonra bu kii dnmeye balaynca, yce Allah, cehalet sresinin ve gaflet lmnn uzunluunu bilmesini salad, bunun yz sene olduunu gsterdi. Ya da onu zikredilen mddetlerin birinde iradi lmle ldrd. Bu durumda aradan geen sre, riyazetinin, slukunun ve
BAKARA SURES 157
Allah yolunda cehd ediinin sresi olarak belirginleir. Yahut kendi eceliyle doal lm suretinde ld, sonra ruhu ya bir sre sonra ya da hemen o anda kemalini kazanmak zere kendi cinsinden baka bir bedene girdi. Derken, zerinden zikredilen mddetten biri geti. O hla bu sre iindeki halinin farknda deildir. Balangcn ve sonunu bilmemektedir ve ldr. Sonra gerek hayatla diriltildi. lim nuruyla halini grd, ban ve sonunu rendi. Bir gn yahut daha az kaldm ifadesi aadaki ayetlerin ierdii anlam artrmaktadr: Allah onlar, sanki gnn ancak bir saati kadar kaldklarn zanneder vaziyette yeniden diriltip toplayaca gn (Yunus, 45) Kyamet gnn grdklerinde sadece bir akam vakti ya da kuluk zaman kadar kaldklarn sanrlar. (Naziat, 46) Kyamet koptuu gn, gnahkrlar, ancak pek ksa bir sre kaldklarna yemin ederler. (Rum, 55) Bunun nedeni, zamann geip gittiinden gafil olmalardr. Nitekim kardeinden, arkadandan veya baka bir eyden bir sre ayr kalan kimse , aradan geen uzun ayrlk zamanndan sonra kavuunca, o srenin sanki hi olmadn sanr. nk bu sre bittikten sonra artk onu hissetmez olur, kavumadan nce bu sreyi tm aclaryla hissetmesine ramen. Yiyeceine ve ieceine bak, henz bozulmamtr. Bazlarnn sylediine gre, yiyecei incir ve zm, iecei de arap ve stt. ncir, klli olarak idrak edilen eylere iarettir. nk incir, btnyle zlerden (ekirdeklerden) meydana gelir. Klli olarak idrak edilen eyler iinde czilerin bil kuvve var olmas incirdeki zara benzer. zm ise, czilere iarettir. drak esnasnda posa ve ekirdek gibi maddi ekler onunla beraber baki kaldklar iin. St, eriat ilimleri gibi faydal ilimlere iarettir. arap, ak ve iradeye, irfani ilimlere ve hakiktlere iarettir. Henz bozulmamtr. Ftrat gerei ezelde senin iine konulan zden ayrlp deimemitir. nk her nefiste, istidad orannda ilimler gizlenmitir. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: nsanlar altn ve gm madenleri gibi madenlerdir. eitli maddelerle perdelenip bir mddet berzahta ve karanlklarnda intikal edip dursalar da bu zelliklerini yitirmezler. Halinde bir deiiklik olmaz. Kalbin saflamasyla birlikte perde kalknca, olduu gibi ortaya kar. Bu yzden Resulullah (s.a.v) Hikmet mminin yitik maldr. buyurmutur.
Eeine de bak Birinci ve ikinci tevili esas alrsak, bedeninin haline bak, nc tevili esas alrsak, kemiklerinin nasl ryp daldna bak, eklinde bir anlam elde etmi oluruz. Seni insanlara bir ibret klalm Seni, lmden sonra diriliin bir delili olarak insanlara sunmak zere dirilttik. imdi sen kemiklere bak, onlar nasl dzenliyoruz. Nasl kaldryoruz bak. sonra ona nasl et giydiriyoruz. Her iki tevil asndan da ifadenin anlam aktr. Bu kimse dirilip halini, bedenin soyutlandn renince, bedeninin, kemiklerin kaldrlp birletirilmeleri, sonra zerlerine et giydirilmesi eklinde olutuunu da renmitir. Durum kendisince anlalnca dirilip yeniden ayaa kalkma hadisesini anlaynca yle dedi: imdi iyice biliyorum ki, Allah her eye kadirdir. 260- brahim Rabbine: Ey Rabbim! ly nasl dirilttiini bana gster, demiti. Rabbi ona: Yoksa inanmadn m? dedi. brahim: Hayr! nandm, fakat kalbimin mutmain olmas iin, dedi. Bunun zerine Allah: yleyse drt tane ku yakala, onlar yanna al, sonra, her dan bana onlardan bir para koy. Sonra da onlar kendine ar; koarak sana gelirler. Bil ki Allah azizdir, hakimdir, buyurdu. brahim Rabbine: Ey Rabbim! ly nasl dirilttiini bana gster, demiti. Beni, yakini ilim makamndan bizzat gzlemleme makamna ulatr. Bu yzden yce Allah, takrir istifham hemzesiyle imanna ilikin soruyu soruyor ve Yoksa inanmadn m? Sen bunu yakinen bilmiyor musun? brahim (a.s) da bu soruya yle cevap veriyor: Hayr! nandm fakat kalbimin mutmain olmas iin grmek istedim. Kalbim skuna ersin, bizzat gzlemleme sonucu mutmain olsun diye. nk ancak aynel yakin mutmainlii gerektirir. Ki daha iyi bileyim. Buyurdu ki: yleyse drt tane ku yakala Yani, onu bizzat gzlemleme ve gerek hayat mahedesinden alkoyan drt kuvveti tut. Bazlar, bu drt kuun tavus kuu, horoz, karga ve gvercin ( bir rivayete gre kaz) olduunu sylemilerdir. Tavus kuu, kendini beenmilie iarettir. Horoz ehvete, karga ihtirasa ve gvercin de evcilleebilmesi, insana almas ve ssl grnmyle dnya sevgisine iarettir. Ancak drdnc kuun kaz olma ihtimali daha belirgindir. Bu takdirde ar ihtirasa ynelik bir iaret olur.
BAKARA SURES 159
Onlar yanna al Bu kuvvetleri yannda tut, alkoy, lezzetlerini aramaya kmalarna, alkanlklar iin ayrlp gitmelerine engel ol. Bazlarna, bu kular boazlamas, tylerini yolmas, etlerini ve kanlarn havanda dvp kartrmas, balarn ise yannda tutmas emredildi. Yani, bu kuvvetleri faaliyetlerinden alkoyup biimlerini nefisten izale etmesi, isteklerini, tabiatlarn ve adetlerini riyazetle ezmesi, ama temellerinin iinde kalmas istenmitir. Sonra her dan bana onlardan bir para koy. Sende hazr olan dalarn bana koy. Bu dalar da drt unsur dediimiz bedenin drt rkndr. Yani, geride sadece senin varlnda kkl bir yere sahip asllar, sende bulunan unsurlarn tabiatlarnda hazrlanm maddeleri kalncaya kadar ez onlar, ldr. Dalar yedi taneydi. Bu da bedenin czleri olan yedi organa iarettir. Sonra da onlar kendine ar. Eer sen bu kuvvetlerin hayatyla yayorsan, onlar sana itaat etmez, seni istila ederler. Vahi olup senin emrini kabul etmekten kanrlar. Ama onlar ldrrsen, fena ve mahvdan sonra bahedilen gerek hayatla yaarsn. Onlar da nefis hayat dediimiz kendi hayatlaryla deil senin hayatnla yaarlar. Dolaysyla sana itaat ederler, onlar ardn zaman emrine boyun eerler. Koarak sana gelirler Bil ki Allah azizdir. Nefisleri kahredecek stn irade sahibidir. Hakimdir. Ama nefisleri ancak hikmete gre kahreder. Ayette anlatlan hususu vahi hayvanlarn ve kularn hari, toplanmas eklinde yorumlamak da mmkndr. Bu takdirde kularn paralarnn dalarn bana konulmas, cismin onlarla beslenmesi anlamndadr. Onlar armas, ardndan koarak kendisine gelmeleri ise, daldktan sonra insana ynelmesi demektir. 261- Allah yolunda mallarn harcayanlarn rnei, yedi baak bitiren bir dane gibidir ki, her baakta yz dane vardr. Allah dilediine kat kat fazlasn verir. Allahn ltfu genitir, O her eyi bilir. 262- Mallarn Allah yolunda harcayp da arkasndan baa kakmayan, fakirlerin gnln krmayan kimseler var ya, onlarn Allah katnda has mkfatlar vardr. Onlar iin korku yoktur, znt de ekmeyeceklerdir.
Allah yolunda mallarn harcayanlarn rnei Yce Allah trl mal harcamadan sz ediyor. Bunlarn iinde karlk olarak en faziletlisi , en bata zikredilen, mal Allah yolunda harcamaktr. Mlk leminde fiiller tecellisinden infak etmektir bu. Kii, Allahn kendisine sevap vermesi iin maln harcar. Allah da verdiinin yedi yz katn vererek onu dllendirir. Sonra bu dl diledii gibi sonsuza kadar katlandrr. nk Allahn eli, maln harcayann elinden snrsz ekilde geni ve uzundur. Allahn ltfu genitir. Ba oktur Allahn. Onun ba bizim balarmzla llemez. Bata bulunanlarn niyetlerini ve inanlarn bilir. Bunun Allahn ltfu olduunu bildikleri iin de olar buna gre dllendirir. kinci harcama ise, ileride deineceimiz gibi sfat mahedesi makamndan infak etmektir. Bu, Allahn rzasn kazanmak maksadyla yaplan infaktr. Tpk nceki, Allahn ban elde etmek maksadyla yaplan bir infak olmas gibi. ncs ise, Allah ile infak etmektir. Bu infak da zati hud makamndan yaplan harcamadr. Arkasndan baa kakmayan, fakirlerin gnln krmayan Burada baa kakmann ve bata bulunulan kiiyi inciterek gnln krmann infak boa kardna dikkt ekiliyor. nk bir infak, hayr amal harcama husustan dolay vgye deer olur: Allah asndan emre uygun olmas. nfak eden kiinin nefsi asndan cimrilik rezilliini giderici olmas. nfak edilmeyi hakkeden kii asndan yararl ve rahatlatc olmas. Kii infak ederken infakta bulunduu kiinin bana kakarsa Allahn emrine kar km olur. nk baa kakmak yasaktr. Nefsini stnlk taslama, nimetle bbrlenme, kendini beenme ve nefsinin fiilleriyle perdelenip nimeti Allahtan deil nefisten bilme durumuna der. Btn bunlar cimrilikten ok daha alak rezilliklerdir. Kii bu rezillikler iinde sadece nefsini faziletli grse bile infak amelinin boa kmas iin yeterlidir. nfak almay hakkeden kiiyle ilgili nc husus ise, rahatlatma ve yararl olma durumuyla elien incitici davranmadr. Bu da ameli boa karr. nk byklenmeyi, kendini gstermeyi, riyakrl ve onun zerinde bir hak iddia etmeyi, onu kendisine borlu grmeyi gerektirir.
BAKARA SURES 161
263- Gzel sz ve balama, arkasndan incitme gelen sadakadan daha iyidir. Allah Ganidir, Haliymdir. 264- Ey iman edenler! Allaha ve ahiret gnne inanmad halde maln gsteri iin harcayan kimse gibi, baa kakmak ve incitmek suretiyle, yaptnz hayrlarnz boa karmayn. Bylesinin durumu, zerinde biraz toprak bulunan dz kayaya benzer ki, saanak bir yamur isabet etmi de onu plak przsz kaya haline getirivermitir. Bunlar kazandklarndan hibir eye sahip olamazlar. Allah, kfirleri doru yola iletmez. 265- Allahn rzasn kazanmak ve ruhlarndaki cmertlii kuvvetlendirmek iin mallarn hayra sarf edenlerin durumu, bir tepede kurulmu gzel bir baheye benzer ki, zerine bol yamur yam da iki kat rn vermitir. Bol yamur yamasa bile bir isinti der. Allah, yaptklarnz grmektedir. Yukardaki aklamalardan sonra yle buyuruyor: Gzel sz ve balama, arkasndan incitme gelen sadakadan daha iyidir. nk, infak isteini geri evirmekle birlikte bile olsa gzel sz, istekte bulunan kimsenin kalbini ferahlatr, ruhunu okar. Sadaka sadece bedene yararldr. Ancak sonucu ve menfaat tasavvuru neticesinde kalbi sevindirir. Bedene yararl olanla ruhu inciten ey bir araya geldii zaman, yarar bulanr, skntl olur. Kesinlikle gzel szn kalbe verdii sevinci karlayamaz. Aslnda sknt verici bir ekilde verilmi olmasa da. nk ruhani olgular daha erefli ve daha gzeldir. Nefisler zerinde daha etkili olurlar. Allah Ganidir Eziyetle, incitici bir tutumla verilen sadakalara ihtiyac yoktur nk yegane zengin; Ganidir. O, sadakaya mstahak olana gaybnn hazinelerinden verir. Haliymdir Acelesi de yoktur. Bir an nce cezalandraym diye acele etmez. Allahn rzasn kazanmak iin mallarn hayra sarf edenlerin durumu Burada ikinci tr infaktan sz ediliyor. Yce Allah, bu tr infak bahe ile rneklendirerek birinci tr infaktan daha stn ve faziletli olduunu vurguluyor. nk bahe meyvelerini vermekle birlikte yerinde kalr. Dane ise yle deildir. Bylece bunun zati bir sfat gibi kendilerine ait bir mlk olduuna iaret ediliyor. Bu yzden ruhlarndaki cmertlii
kuvvetlendirmek iin buyurmutur. Nefislerini rabbani sfatlardan biri olan cmertlik zere kalclatrmak iin. Bir tepede ifadesi, bu ikinci tr infakn mertebesinin yksekliine ve birinci tr infakn derecesinden daha yce olduuna ynelik bir iarettir. zerine bol yamur yamtr.. Rahmani rahmet sfatndan bol bir nasip, cmertliinin feyzinden geni bir yardm gelmitir. nk infakta bulunan kimse sahip olduu bu sfat mnasebetiyle, kabul istidad nedeniyle ve onunla nitelenmesi gerekesiyle Allah ile mnasebet melekesine gre hareket etmektedir. Bol yamur yamasa bile Byk bir nasip gelmese bile, az bir nasip isabet eder. Allah, yaptklarnz grmektedir. Amellerinizin hangi trden ameller olduklarn grmektedir. 266- Sizden biriniz arzu eder mi ki, hurma ve zm aalaryla dolu, arasndan sular akan ve kendisi iin orada her eit meyveden bulunan bir bahesi olsun da, bakma muhta oluk ocuu varken kendisine ihtiyarlk gelip atsn. Baheye de iinde ate bulunan bir kasrga isabet ederek yakp kl etsin! te dnp anlayasnz diye Allah size ayetleri aklar. 267- Ey iman edenler! Kazandklarnzn iyilerinden ve rzk olarak yerden size kardklarmzdan hayra harcayn. Size verilse, gznz yummadan alamayacanz kt mal, hayr diye vermeye kalkmayn. Biliniz ki Allah Ganiydir, Hamiddir. Sizden biriniz arzu eder mi? Burada, Allaha yaknlamak ve yukarda iaret edilen infak trnde olduu gibi Allahn rzasn elde etmek maksadyla infak veya baka ekilde Salih bir amel ileyen, sonra nefsi n plana kp harekete geen kimsenin durumu bir rnekle canlandrlyor. Nefsin bu amel balamnda sergiledii hareketler, ruhun hareketlerine ve gerekelerine muhalif olur, kalbin gerekelerine zt ve kart olur. te onun bu durumu kasrgaya benzetiliyor. eytan nefsin bu hareketini frsat bilir ve vesvese vermek iin bir alan olarak kullanr. Onun iine amelini gsterme veya riyakarlk etme duygusunu fler. Bu fleme, ok da ihtiya duyduu bu amelini yakan bir ate olur. Nitekim, Emirlmminin (a.s) yle buyurmutur: Allahm! Sana yaknlamak iin ilediim, sonra kalbimin muhalefet ettii amelden dolay beni
BAKARA SURES 163
bala. Kazandklarnzn iyilerinden hayra harcayn. nc tr infak balamnda kazandklarnzn iyilerinden infak etmeye dair bir emir. nk Allah ile seilen kimse, bu mnasebetle her eyin en ereflisini seer. Nitekim Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Allah gzeldir, gzeli sever. nfak nefsiyle olan kimse, nefsin pintiliinden ve mala dknlnden dolay en erefli, en stn olan eyi infak edemez, nefis en erefli eyi Allaha zg klmaktansa kendine ayrr. Nefisle olan infak asla iyilik olmaz. nk yce Allah yle buyurmutur: Sevdiiniz eylerden harcamadka birre / iyiye eremezsiniz. (Al-i mran, 92) Kt mal, hayr diye vermeye kalkmayn. Nefis ve tabiatla infak eden kimselerin adeti olduu zere kt eyleri infak iin ayrmaya kalkmayn. Ki siz gzlerinizi kapatmadan bu gibi kt eyleri almazsnz. nk, siz maln en iyisini kendiniz iin seversiniz. Ve nk sizin sevginiz bizzat mala yneliktir. Bu yzden mal hususunda Allah nefsinize tercih etmezsiniz. u halde maln en gzelini Allah iin infak edin. Biliniz ki Allah Ganidir zengindir, siz de Onun mstaniliiyle sfatlann ve mal cimriliinden kurtulup Ondan ve Onun sevgisinden feyiz aln. Hamiddir vgye layktr. Ancak vgye deer iler yapar. O halde siz de Onu rnek aln. 268- eytan sizi fakirlikle korkutur ve size cimrilii telkin eder. irkin haslet olan cimrilii telkin eder. Onun ktlnden bu tr telkinlerinden Allaha snn. nk Allah size katndan mafiret vaat eder. Nefislerinizin sfatlarn nuruyla rtmek ister. Sfatlarnn balarndan ve tecellilerinden bir ba ve bir ltuf bahetmeyi vaat eder. Mutlak zenginlik gibi. Bundan sonra sizin iinizde fakirlik korkusu kalmaz. Allah her eyi ihata edendir. Zatlarnz, sfatlarnz ve balarnz ihata eder. Balamakla cmertliinin kaynanda daralma olmaz. Balar da tkenmez. Her eyi bilendir. Tecelli edecei yerleri, bu yerlerin kapasitelerini ve hakkedilerini bilir. 269- Allah hikmeti dilediine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr verilmi demektir. Ancak akl sahipleri dnp ibret alrlar. 270- Yaptnz her harcamay ve adadnz her ada muhakkak Allah bilir. Zalimler iin hi yardmc yoktur.
271- Eer sadakalar aktan verirseniz ne ala! Eer onu fakirlere gizlice verirseniz, ite bu sizin iin daha hayrldr. Allah da bu sebeple sizin gnahlarnz rter. Allah, yapmakta olduklarnz bilir. 272- Onlar doru yola iletmek sana ait deildir. Lakin, Allah dilediini doru yola iletir. Hayr olarak harcadklarnz kendi iyiliiniz iindir. Yapacanz hayrlar ancak Allahn rzasn kazanmak iin yapmalsnz. Hayr olarak verdiiniz ne varsa; karl size tam olarak verilir ve asla hakszla uratlmazsnz. Allah hikmeti dilediine verir. nfak ederken ihlasl davrand, infak ederken Allah ile beraber olduu iin bu kimseye infak hikmetini verir ki ilahi hikmetten infak etsin. nk bu kimse Onun sfatlaryla sfatlanmtr. Kime hikmet verilirse, ona pek ok hayr verilmi demektir. nk hikmet, Allahn en has sfatlarndan biridir. Dnp ibret alrlar hikmetin en erefli haslet ve en has sfatlardan olduunu ancak akl sahipleri dnp ibret alrlar. Bunlar da yce Allahn akllarn hidayet nuruyla aydnlatt, vehim aibelerinden, ekil ve det kabuklarndan, yani nefisten arndrd kimselerdir. Buna gre, birinci tr infakn dl, karlnn katlanarak verilmesi, ikinci tr infakn dl, rnn kat be kat veren sfat cenneti, nc tr infakn dl ise varln ve hibe edilmi varln ayrlmaz paras olan hikmettir. Bunlar arasnda ne byk farklar olduuna bak! Yaptnz her harcamay ve adadnz her ada muhakkak Allah bilir. Bu infaknzn hangi tr kabulden ileri geldiini bilir ve ona gre karln verir. Zalimler iinyoktur. nsanlara kar riyakrlk yapmak iin infak eden, dolaysyla infak ait olmad yere koyan mnafklar iin ya da infaklarn gstermek veya baa kakma ve eziyetle birlikte infak etmek yahut maln ktsn infak etmek suretiyle haklarn eksiltenler iin hi yardmc yoktur. Onlar Allahn iddetli azabndan koruyacak kimse olmaz. te bu sizin iin daha hayrldr Riyadan uzak ve ihlasa daha yakn olduu iin. Onlar doru yola iletmek sana ait deildir. Baa kakma, eziyet etme, riya, gstererek yapma ve maln ktsnden olma gibi olumsuz unsurlardan beri infak trne onlar yneltmek, iletmek sana ait deildir. Senin, onlar hidayete erenler yapman gibi bir grevin yoktur.
BAKARA SURES 165
Senin sorumluluun sadece tebli etmektir. Hidayete erdirmek ise Allaha aittir. O dilediini doru yola iletir. Hayr olarak harcadklarnz kendi iyiliiniz iindir. Byle iken niin infak ederken insanlarn bana kakyor, onlara eziyet ediyorsunuz, gnllerini kryorsunuz? Yapacanz hayrlar ancak Allahn rzasn kazanmak iin yapmalsnz. O halde size ne oluyor, niin infaklarnz insanlara stnlk arac olarak kullanyorsunuz, niin gsteri yapyorsunuz? Hayr olarak yaptnz ne varsa; karl size tam olarak verilir. Sizden bakasnn onda pay yoktur. Gerekte kendinize infak ediyorsunuz, bakasna deil. nfak ettiiniz iin sizden bir ey eksilmez. O halde neden infak etmek iin maln ktsne yneliyorsunuz? Yukardaki ayet, zikredilen infak trn aklamaya yneliktir. Ama bunlarn akbetlerini gzler nne sermek suretiyle, bu akbetleri geersiz klacak olumsuzluklardan, afetlerden sakndrmaktr. 273- Yapacanz hayrlar, kendilerini Allah yoluna adam, bu sebeple yeryznde kazan iin dolaamayan fakirler iin olsun. Bilmeyen kimseler, iffetlerinden dolay onlar zengin zanneder. Sen onlar simalarndan tanrsn. nk onlar yzszlk ederek istemezler. Yaptnz her hayr muhakkak Allah bilir. 274- Mallarn gece ve gndz, gizli ve ak hayra sarf edenler var ya, onlarn mkfatlar Allah katndadr. Onlara korku yoktur, znt de ekmezler. 275- Faiz yiyenler, eytan arpm kimselerin cinnet nbetinden kalkt gibi kalkarlar. Bu hal onlarn alm-satm tpk faiz gibidir demeleri yzndendir. Halbuki Allah, alm-satm helal, faizi haram klmtr. Bundan sona kimse Rabbinden bir t gelir de faizden vazgeerse, gemite olan kendisinindir ve artk onun ii Allaha kalmtr. Kim tekrar faize dnerse, ite onlar cehennemliktir, orada devaml kalrlar. Fakirler iin Sadakalarnz fakirlere verin. Onlar ki Allah yolunda cihad etmekle megul olduklar iin yeryznde dolap rzk kazanmaya zaman bulamazlar.
Allah ile megul, hallere dalm, vakitlerini ibadetle geirmekte olduklar iin ticaret ve kazan elde etmek uruna yeryznde dolaacak imkna sahip deildirler. Bilmeyenler, iffetlerinden dolay onlar zengin zanneder. insanlardan istemedikleri ve mstani davrandklar iin zengin zannederler. Sen onlar simalarndan tanrsn. Yzlerinin sarlndan, alnlarnn nurundan ve renklerinin soluk eklinden tanrsn. Bu zelliklerden hareketle onlarn Allah ehli fakir arifler olduklarn bilirsin. Onlar Allahtan baka kimse tanmaz. Onlardan biri yzszlk edip istemezler srarla istemez, onursuzluk etmezler. Ayetten, insanlardan istemenin klli olarak olumsuzland anlalmaktadr. Belki de sevgililer onun ateiyle yollarn bulurlar. sznde olduu gibi. Burada hem ate hem de yol bulmak olumsuzlanmtr. Ya da srarla isteme olumsuzlanm ve istemede duygusallk, efkatlilik olumlanmtr. Yaptnz her hayr Zengin ya da fakir olsun kime infak yaptysanz muhakkak Allah bilir. Bu infakn kendisi iin mi bakas iin mi olduunu kesinlikle bilir, buna gre karln verir. Mallarn hayra sarf edenler Vakte ve duruma gre yaplan birinci ve ikinci infak trn ieren genel bir ifadedir. Bu ifadenin amac, ne tr olursa olsun, hibir infakn Allahn bilgisinin dna kmayacan vurgulamaktr. Bir de infak farkl klann vakit ve durum deil, niyet ve ama olduunu vurgulamaktr. Faiz yiyenler kalkmazlar Faiz yiyen kii, dier tm byk gnahlar ileyen facirlerden ok daha zor durumdadr. nk her alp kazanan kii, kazanc ile ilgili olarak az veya ok tevekkl eder. Tccar, ziraat ve zanaatkar gibi. Onlar rzklarn, kazanlarn akllarn belirlemezler. Kazanmaktan nce kazanlarnn ne olaca belli olmaz. Gerekte kazanlarnn ne olacan bilmezler. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Allah mmini onun hesap etmedii yerden rzklandrmay ister. Faiz yiyen kimse ise, kendisinden bor alan kimseden kazanacan, rzkn nceden tayin eder, bor alan kimse ister kar etsin ister zarar etsin. Bylece faiz yiyen kimse, bu muamelede nefsini kendisi ile rabbi arasna sokar, nefsiyle rabbinden perdelenir. Kazancn nceden belirlemekle de rzkndan perdelenir. Onun muamelesinde tevekkle hi yer yoktur. Bunun zerine Allah onu
BAKARA SURES 167
nefsi ve aklyla ba baa brakr, korumasndan ve vekaletinden karr. Bylece cinler onu kaparlar, arparlar. Kyamet gn kalktnda ise onunla Allah arasnda bir rabta olmaz. Oysa sair insanlar, tevekkl araclyla kendileriyle Allah arasnda bir ba kurarlar. Faiz yiyen kimse bu yzden eytan arpm saral gibi olur. eytan onu arpt iin de herhangi bir amaca ulaamaz. Bu hal onlarn demeleri yzndendir. Bu hal, onlarn kyaslaryla perdelenmeleri yzndendir. lk kyas yapan da blistir. Bu yzden onun gibi kovulan adamlarndan biri olurlar. 276- Allah faizi tketir, sadakalar ise bereketlendirir. Allah kfrde ve gnahta srar eden hi kimseyi sevmez. 277- man edip iyi iler yapan, namaz klan ve zekt verenler var ya, onlarn mkfatlar Rableri katndadr. Onlara korku yoktur, onlar znt de ekmezler. 278- Ey iman edenler! Allahtan korkun. inanyorsanz mevcut faiz alacaklarnz terk edin. Eer gerekten
279- ayet yapmazsanz, Allah ve resul tarafndan alan savatan haberiniz olsun. Eer tevbe edip vazgeerseniz, sermayeniz sizindir; ne hakszlk etmi ne de hakszla uram olursunuz. 280- Eer borlu darlk iinde ise, eli genileyinceye kadar ona mhlet vermek gerekir. Eer anlarsanz bunu sadakaya saymak sizin iin daha hayrldr. 281- Allaha dndrleceiniz, sonra da herkese hak ettiinin eksiksiz verilecei ve kimsenin hakszla uratlmayaca bir gnden saknn. 282- Ey iman edenler! Belirlenmi bir sre iin birbirinize borlandnz vakit onu yazn. Bir ktip onu aranzda adaletle yazsn. Hibir ktip Allahn kendisine rettii gibi yazmaktan geri durmasn; yazsn. zerinde hak olan kimse de yazdrsn, Rabbinden korksun ve borcunu asla eksik yazdrmasn. ayet borlu sefih veya akl zayf veya kendisi syleyip yazdramayacak durumda ise velisi adaletle yazdrsn. Erkeklerinizden iki de ahit bulundurun. Eer iki erkek bulunamazsa rza gstereceiniz ahitlerden bir erkek ile biri yanlrsa dierinin ona hatrlatmas iin- iki kadn olsun. arldklar vakit ahitler gelmezlik etmesin. Byk veya kk, vadesine kadar hibir eyi yazmaktan
sakn enmeyin. Byle yapmanz Allah nezdinde daha adaletli, ehadet iin daha salam, pheye dmemeniz iin daha uygundur. Ancak, aranzda yapp bitirdiiniz pein bir ticaret olursa, bu durum farkldr. Bu durumda onu yazmamanzda sizin iin bir saknca yoktur. Alveri yaptnzda ahit tutun. Ne yazan, ne de ahit zarara uratlsn. Eer bunu yaparsanz, phe yok ki bu, sizin yoldan kmanz demektir. Allahtan korkun. Allah size gerekli olan retiyor. Allah Aliymdir. Allah faizi tketir Art olarak grnse de. Sadakalar ise bereketlendirir. Grnrde maldan eksilme olsa da. nk art ve eksilme sonu ve dnya ve ahiret yarar itibariyle belirginleir. Faizle elde edilen maln bereketi yoktur. nk Hakka muhalefetle elde edilmitir. Bu yzden akbeti vahim olur. Faizci dier byk gnahlar da iler. nk her yiyecek yendiinde kendi cinsinden fiillere sevk eder insan. Eer yiyecek haram ise haram fiillere, mekruh ise mekruh fiillere, mubah ise mubah fiillere sevk eder. Eer ihtiya fazlas yiyeceklerden ise insan mendup amellere yneltir. Bu kimse fiillerinde fazilet ve iyilik rneklerini sergiler. Eer vacip haklar miktar kadar olsa, kiinin fiilleri de vacip ve zaruri fiiller trnden olur. Fazlalk ve haz verici trden ise bu yiyecek kiinin fiilleri de bu trden olur. Buna gre faiz yiyen kimse hem faizin gnahn, hem de faiz yemekten kaynaklanan haram fiillerin gnahn stlenir. Nitekim, bir hadiste yle buyrulmutur: Bir gnahtan sonraki gnah, nceki gnahn bir sonucudur. Bylece kiinin cezas ve gnah ebediyete kadar artar durur. Dnyada sahip olduu mallar telef olur. Kendisinden sonra evlad ve soyu ondan yararlanmaz. Bylece, dnya ve ahirette hsrana urayanlardan olur. Kukusuz, bu tamamen helak olmann ta kendisidir. Sadaka veren kimseye gelince, mal temizlenmi olduu iin, yce Allah malnn asln korumakla birlikte rnne bereket verir. Byle bir mal yiyen kimse fiillerinde Allaha itaat eden biri olur. Mal soyuna ve ocuklarna da kalr; ondan yararlanrlar. te gerek art budur. Allaha itaat uruna sarf edilmi olmak bile art olarak yeterlidir. Allah katnda baki kalandan daha iyi bir art olabilir mi? Faizin de Allaha muhalefet etmenin bir rn, Onun yasan inemenin bir sonuu
BAKARA SURES 169
olmaktan baka bir noksanl olmasa dahi, bu zellii noksanlk olarak yeter. Kiinin Haktan perdelenmesine, azaba uramasna, Allah katndaki nasibinin eksilmesine sebep olan noksanlktan daha korkun bir eksilme dnlebilir mi?! Allah kfrde ve gnahta srar eden hi kimseyi sevmez. Buna gre, faiz yiyen kimse, bu fiiliyle kfrde ve gnahta srar eden biridir. Allah da byle kimseleri sevmez. 283- Eer yolculukta bulunup ktip bulamazsanz rehin alnsn. Eer birbirinize emin iseniz kendisine emniyet olunan borlu borcunu desin. Rabbi olan Allahtan da saknsn. ehadeti saklamayn. Herkim ehadeti saklarsa onun kalbi gnahkr olur. Allah yaptklarnz tamamiyle bilir. (Aliym)dir. 284- Gklerde (semavatta) ve yerdekilerin (arzdakiler) hepsi Allahndr. inizdekileri aa vursanz da gizleseniz de Allah ondan dolay sizi hesaba ekecektir, sonra dilediini affeder, dilediine de azap eder. Allah her eye kadirdir. Gklerdekilerin (azdakiler) hepsi Allahndr. Ruhani lemdekilerin hepsi Onun batn, sfatlar, gaiplerinin perdeleri ve varlnn hazineleridir. Ve yerdekilerin Cismani lemdekilerin hepsi Onun zahiri ve isimleridir. Allah her iki lemde de mahede edilir. O her eyi grr. inizdekileri aa vursanz, onlar isimleri ve zahiriyle mahede eder, bilir ve buna gre sizi hesaba eker. Gizleseniz sfatlar ve batnyla mahede eder, bilir ve buna gre sizi hesaba eker. Sonra dilediini affeder. Tevhide bal, gl bir yakine sahip, gnahlar arzi ve zatnda kklemeyen kimselerden dilediini affeder. nk Onun dilemesi hikmetine dayanr. Dilediine de azap eder inanc bozuk, iinde pheler barndran ya da gnahlar nefsinde kk salan kimselerden dilediine azap eder. Allah her eye kadirdir. hem affetmeye hem azap etmeye g yetirir. 285- Rasul, Rabbi tarafndan kendisine indirilene iman etti, mminler de. Her biri Allaha, meleklerine, kitaplarna, Resullerine iman ettiler. Allahn Resullerinden hibiri arasnda ayrm yapmayz. ittik, itaat ettik. Ey Rabbimiz, affna sndk! Dn sanadr dediler.
286- Allah her ahs, ancak gcnn yettii lde mkellef klar. Herkesin kazand kendine, yapaca er de kendinedir. Rabbimiz! Unutursak veya hataya dersek bizi sorumlu tutma. Ey Rabbimiz! Bizden ncekilere yklediin gibi bize de ar yk ykleme. Ey Rabbimiz! Bize gcmzn yetmedii iler de ykleme! Bizi affet! Bizi bala! Bize ac! Sen bizim Mevlamzsn. Kfirler topluluuna kar bize yardm et! Rasul, Rabbi tarafndan kendisine indirilene iman etti. Rasulullah (s.a.v.), kendisine indirilenleri kabul etmek ve onlarla ahlaklanmak suretiyle tasdik etti. Nitekim Hz. Aie (r.a) yle demitir: Rasulullahn ahlak Kurand. Rasulullah Aleyhisselam, Kurann anlamlarn zmseyerek ykseldi ve tahkik makamna yceldi. Mminler de. Her biri Allaha iman ettiler Btn mminler, bir ve ortaksz olan Allaha iman ettiler. Meleklerine, kitablarna, Resullerine inandlar. Yalnz Onun meleklerine, kitaplarna ve Resullerine iman ettiler. stikamet zere tafsili olarak inandlar. Bu okluk suretinde Onun birliini mahede ettiler. Mazharlarndan ve hkmlerinden her birine ynelik tecellilerinin her birine itaat ettiler. Ayrm yapmayz bazsn reddetmek, bazsn da kabul etmek suretiyle Resuller arasnda ayrm yapmayz. Onlarn Hak ile hakk zere olduklarndan kuku duymayz. nk onlarda tevhidi ve hakk Hak ile mahede ederler. ittikdediler. Kitaplar, Resulleri ve meleklerinin inii hususunda Rabbimize icabet ettik. dnyamzda, srrmzda istikamet zere dorulduk. Ey Rabbimiz! Affna sndk. Varlklarmz ve sfatlarmz rt, varlnla ve varlnn sfatlaryla sil onlar. Dn sanadr Sen de fena bulmak suretiyle sana dnlecektir. Allah her ahs, ancak gcnn yettii lde mkellef klar. Bir kimseye ancak kaldrabilecei yk ykler. Takatini daraltmaz, istidadn aan tecellileri gerekletirmez. nk herkes iin keif ve tecelli nasibi en kutsal feyiz kapsamnda ezelde bahedilmi kapasitesi oranndadr ve kapasitesi bundan daralmaz. Bunlar onun kapasitesinin dna tamazlar, daralmazlar.
BAKARA SURES 171
Herkesin kazand kendinedir Herkesin kazand hayr ve ilimler, kemalat ve keifler hangi vecd zere olursa olsun, ister kastederek, ister kastetmeyerek olsun, nur lemindendir. nk btn hayrlar zatidirler, faydalar kendisine dnk olur. Cehalet, rezillik, gnah ve noksanlklar gibi ktlkler yle deil. Bunlar zulmani olgulardr, cevherine yabancdr. Dolaysyla ona zarar vermez, sonular da ona katlmaz. Ancak, onlara kaplm olmas, bilinli olarak ynelmesi ve kazanmak zere ie koyulmu olmas baka. Nitekim, bir hadiste yle buyurulmutur: Sa ehlinin iledii btn iyilikler kendisinden sadr olduu anda yazlr. Sol ehlinin iledii ktlkler ise ilenmesinin zerinden alt saat gemeden yazlmaz. Eer balanma dilese, tevbe etse veya piman olsa yazlmaz. Israr ederse aleyhine yazlr. Burada nefisten maksat zattr. Aksi takdirde, deerlendirme farkl olacakt. Bu durumda, nefse ancak kapasitesi orannda ykmllk yklenir, ameller onun iin kolaylatrlr, cehd ve takatnn altnda olacak ekilde mkellef klnr, eklinde bir anlam kast edilmi olurdu. Hayrdan sz edilirken kesb (kazan) ifadesi kullanlmtr. nk nefis hayra pek itina gstermez, onun iin aba sarf etmez. Buna karlk, er balamnda iktisab fiili kullanlmtr. nk nefis errin ekiciliine kaplr, bilerek ve kasten onun iin alr,nk nefis ktlklerin barnadr. Rabbimiz! Unutursakbizi sorumlu tutma sana verdiimiz sz unutursak veya hataya dersek senden bakasna ynelik olarak amel ilemek gibi bir hataya dersek, senden ayrlmaya yaklarsak, senden perdelenirsek bizi sorumlu tutma. nk bizler uzak dm garipleriz, sana verdiimiz szn zerinden uzun zaman geti. Senden uzak diyarlara sefere ktk. Trl belalar iinde karanlklarda snavlardan gemekteyiz. Senin huzurunda bir deerimiz ya da miktarmz yoktur ki bizi gnahlarmzdan dolay sorumlu tutasn. Ey Rabbimiz! bize ar yk ykleme. Zatmz, sfatlarmz ve fiillerimiz ile ilgili olarak bize ar yk ykleyip bizi yerimizde hapsetme, senden uzaklarda brakma. nk bundan daha ar bir ey olmaz. Bizden ncekilere yklediin gibi Fiil zahirleriyle veya sfat
batnlaryla perdelenenlere yklediin gibi bize de ar yk ykleme. Ey Rabbimiz! Bize gcmzn yetmedii iler de ykleme. Ayrlk arl, vuslatndan yoksunluk, celalin perdesiyle cemalinin mahedesinden mahrumluk gibi kaldramayacamz ykler de omuzlarmza bindirme. Bizi affet. Fiillerimizin ve sfatlarmzn ktlklerini affet. nk, bunlarn tm bizi senden perdeleyen ktlklerdir. Affnn ve honutluunun lezzetinin geri evrilmesi suretiyle bizim mahrum kalmamza neden olmulardr. Bizi bala varlklarmzn gnahlarn bala. nk, bu byk gnahlarn en bydr. Nitekim yle denmitir: Gnahm ne? dediim zaman, cevap vererek dedi ki Varln yle bir gnah ki, baka hibir gnahla mukayese edilmez. Bize ac fena sonras bahedilmi varlk vererek bize ac. Sen bizim Mevlamzsn. yardmcmzsn, ilerimizin idaresi senin elindedir. Bize yardm et. nk, ilerinin idaresini stlenen velinin, velayet ettiine yardm etmesi bir haktr. Ya da sen bizim efendimizsin. Bir efendinin klesine yardm etmesi haktr. Kfirler topluluuna kar srekli ktlkleri emreden nefislerimizin kuvvetlerinden, eytanlarn askerleri konumundaki vehimlerimizden ve hayallerimizden oluan ve senden perdelendikleri iin bizi de kfrleri ve zulmleriyle senden perdeleyen glere kar bize yardm et.
L- MRN SURES 173
L- MRN SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lam. Mim. 2- Hayy ve Kayyum olan Allahtan baka ilah yoktur. 3- O, sana Kitab hak ve nceki kitaplar tasdik edici olarak tedricen indirmi; Tevrat ve ncili de indirmitir. 4- Daha nce, insanlara doru yolu gstermek iin. Ve Furkan indirmitir. Bilinmeli ki, Allahn ayetlerini inkr edenler iin iddetli bir azap vardr. Allah, sulunun hakkndan gelen mutlak g sahibidir. 5- phesiz ki ne yerde ne de gkte hibir ey Allaha gizli kalmaz. 6- Rahimlerde sizi diledii gibi ekillendiren Odur. Ondan baka ilah yoktur. O mutlak g ve hikmet sahibidir. Elif. Lam. Mim. Hayy ve Kayyum olan Allahtan baka ilah yoktur. Bu cmlenin teviline daha nce yer vermitik. O, sana Kitab hak olarak indirmitir. Sana Kitab peyderpey, tedricen indirmek suretiyle seni, Kurani akl ad verilen cem makam itibariyle haktan ibaret olan tevhid ilmine mertebe mertebe, derece derece ykseltti. nceki kitaplar tasdik edici olarak lk szleme kapsamnda bilinen ve istidat gaybnda sakl nceki ezeli tevhidi tasdik edici olarak indirmitir. Daha nce Tevrat ve ncili indirmitir. Tevrat ve ncili de bu nitelikte indirmitir. Sonra Furkan indirmitir istikametin menei ve davetin kayna olan ve Furkani akl olarak isimlendirilen fark makam itibariyle haktan ibaret tafsili tevhidi indirmitir yani inzal ederek zden gze birbaka ifade ile manadan maddeye nuzl ettirmitir. nkr edenler Zahiri olgularla ve gerekte tevhidin iaretlerinden ibaret olan varlklarla sz konusu bu iki tevhidden perdelenenler iin iddetli bir azap vardr. Onlar uzaklk ve mahrumiyet iinde ar bir azap ekeceklerdir. Allah mutlak g sahibidir. Kar
konulmaz gce sahiptir. Sulunun hakkndan gelir. Onun vasfn takdir etmek ve knhne varmak mmkn deildir. Onun bu gcnn benzerine hi kimse ulaamaz, g yetiremez. ntikam alcdr, sulularn cezasn verir. Hibir ey Allaha gizli kalmaz. lemlerde olup biten hibir ey Ona gizli kalmaz. Bu yzden intikam alaca yerleri bilir. 7- Sana Kitab indiren Odur. Onun baz ayetleri muhkemdir ki, bunlar Kitabn esasdr. Dierleri de mteabihtir. Kalplerinde erilik olanlar, fitne karmak ve onu tevil etmek iin ondaki mteabih ayetlerin peine derler. Halbuki, onun tevilini ancak Allah bilir. limde yksek payeye erienler ise: Ona inandk; hepsi Rabbimiz tarafndandr, derler. Ancak aklselim sahipleri dnp anlar. 8- Rabbimiz! Bizi doru yola ilettikten sonra kalplerimizi eriltme. Bize tarafndan rahmet bala. Ltfu en bol olan sensin. 9- Rabbimiz! Gelmesinde phe edilmeyen bir gnde, insanlar mutlaka toplayacak olan sensin. Allah asla sznden dnmez. 10- Bilinmelidir ki inkr edenlerin ne mallar ne de evlatlar Allah huzurunda kendilerine bir fayda salayacaktr. te onlar cehennemin yaktdr. 11- Firavun hanedannn ve onlardan ncekilerin tuttuu yola benzer. Onlar bizim ayetlerimizi yalanladlar, Allah da kendilerini gnahlar yznden yakalayverdi. Allahn cezas ok iddetlidir. 12- nkr edenlere de ki: Yaknda malup olacaksnz ve cehenneme srleceksiniz. Oras kalnacak ne kt bir yerdir! Onun baz ayetleri muhkemdir. Sana indirilen kitabn baz ayetleri ihtimal ve karklk barndrmaktan ycedir. Tek bir anlamdan tesine ihtimal yoktur. Bunlar Kitabn esasdr Kitabn asln olutururlar. Dierleri de mteabihtir. ki ve daha yukar anlamlara gelebilme zelliine sahiptirler. Bu ayetlerin ierii balamnda hak ile batl birbirine karktr. yle ki: Hak Tealann bir vechi vardr. Bu, mahlukatn fena bulmasndan sonra baki kalan mutlak vechidir. Bu vechi okluk ve saysallk ihtimalini barndrmaz. Bir de mazharlarn grnmlerine bal olarak ok sayda, izafi vecihleri vardr.
L- MRN SURES 175
Bu da her mazharda o biricik vechinin zahir olan vecheleridir. te bu biricik veche trl mazharlarda zahir olan deiik vecheleri balamnda hak ile batl karr. Vahiy, bu mteabih ayetleri istidatlarn vechelerine dndrmek iin nazil olur. Bylece her veche kendisine uygun olana taalluk eder. Deneme ve snama olgusu belirginleir. Hangi surette ve ne ekilde olursa olsun, baki vechi bilen muhakkik ariflere gelince, onlar, mteabih ayetlerin ierdikleri vecheler iinde Hakkn biricik vechini bilirler, tanrlar. Bu mteabihleri muhkem ayetlere dndrerek anlamlandrrlar. Tpk airin u sznde olduu gibi: Vecih birden baka deildir; ne var ki Senin meziyetlerin arttka vechelerin de artar. Kalplerinde erilik olan Haktan sapan perdelenmilere gelince ondaki mteabih ayetlerin peine derler nk kesretten dolay vahdetten perdelenmilerdir. Muhakkikler ise muhkem ayetlere tabi olurlar ve mteabih ayetleri de muhkem ayetlere uydururlar. Bylece mteabih ayetlerin ierdii vechelerden dinlerine ve mezheplerine uygun olanlarn seerler. Fitne karmak iin Sapma ve kendilerinin yolunda olanlar saptrma arzusuyla mteabih ayetlerin peine derler. Onu tevil etmek iin Durumlarna ve yollarna uygun biimde tevil etmek iin. Bak eri olunca, kn da eri olmal Onlar vecheler iinde baki vechi bilmedikleri iin anlamlar iinde Hakkn anlamn da bilmemeleri kanlmazdr. Bylece, perdeleri hem artar hem de kalnlar. Ki azab hakketsinler. Halbuki onun tevilini ancak Allah bilir. limde yksek payeye erienler Alimler, Allahn ilmiyle bilirler. Yani, onlar cem ve tafsil olarak ancak Allah bilir. Ona inandkderler. Allahn onlar bildiini tasdik ederler. nk onlar iman nuruyla bilirler ki hepsi Rabbimiz tarafndandr. Onlar nezdinde hepsi deimeyen bir tek anlamdr. Ancak dnp anlar oklu mteabih tafsilat iindeki bu tek ve ayrc ilmi ancak hidayet nuruyla akllar arnan, heva ve alkanlk kabuundan syrlan kimseler anlar.
Rabbimiz! kalplerimizi eriltme senin tarafna ynelmekten, seninle bulumak iin almaktan, senin kapnda durmaktan, dnya sevgisiyle snamak, hevann galebesiyle denemek, nefse ve sfatlarna meyletme duygusuna kaplmak, nefsin nasip ve lezzetlerinin yan banda beklemek suretiyle kalplerimizi eriltme. Bizi doru yola ilettikten sonra Nurunla bizi mstakim yoluna ve dosdoru yoluna, vechinin iaretleriyle kerim cemaline ilettikten sonra. Bize tarafndan rahmet bala. Bir rahimiyet bahet; sfatnla sfatlarmz, nurlarnla karanlklarmz sil. Ltfu en bol olan sensin. Rabbimiz! Gelmesinde phe edilmeyen bir gnde, insanlar mutlaka toplayacak olan sensin. Allah insanlar cem gnnde toplar. Bu, btn mahlukat, ncekileri ve sonrakileri toplayan vahdet makamna vasl olmaktr. Artk bu sahneyi mahede etmelerinden dolay ilerinde en kk bir phe kalmaz. Ne mallar ne de evlatlar Allah huzurunda kendilerine bir fayda salayacaktr. Bilakis, bunlar onlarn perdelenmelerinin, Allahtan uzaklklarnn ve Onun azabyla azap ekmelerinin sebebidir. nk bunlara ok baldrlar ve onlara ynelik sevgileri ok gldr. 13- Kar karya gelen u iki grubun halinde sizin iin byk bir ibret vardr. Biri Allah yolunda arpan bir grup, dieri ise bunlar apak kendilerinin iki misli gren kfir bir grup. Allah dilediini yardm ile destekler. Elbette bunda basiret sahipleri iin byk bir ibret vardr. 14- Nefsani arzulara, kadnlara, oullara, yn yn biriktirilmi altn ve gme, salma atlara, samal hayvanlara ve ekinlere kar dknlk insanlara ekici klnd. Bunlar, dnya hayatnn geici menfaatleridir. Halbuki, varlacak gzel yer, Allahn katndadr. Sizin iin byk bir ibret vardr. Ey salikler topluluu! Kemalinize, tevhide ulamanza delalet eden byk bir ibret vardr kar karya gelen iki grubun halinde. Gruplardan biri, Allah ehli ve askerlerinden oluan ruhani kuvvetlerden ibarettir. Allah yolunda arpan bir grup. Dieri ise nefsin askerlerinden ve eytann yardaklarndan oluan ve Haktan perdelenmi bir gruptur.
L- MRN SURES 177
Bu dierleri, beden savanda kar karya geldikleri ilk grubu, saylarnn azlna ramen kendilerinin iki kat kadar grrler. nk, ilk grup Allahn nuru ve tevfikiyle desteklenmektedir. kinci grup ise ilahi yardmdan yoksun, yzst braklm, zelil, aciz ve zayf konumdadr. Destek ve kudret leminden kopmulardr. Bu yzden ilk grup, Allahn destei ve yardmyla ikinci grubu yener, ezer. lk grup, kavraylarndan ve bilgilerinden oluan mallarn Allah bilme ve tevhid uruna sarf eder. Allah dilediini yardmyla destekler. Kendisiyle bulumaya hazrlanan inayet ehlini yardmyla destekler. Elbette bunda bir ibret vardr. Basiret gzlerini aan, ilmi yakin nuruyla gzlerini srmelemi tarik ehlinden basiret sahipleri iin bir itibar ya da hakikte ulama hususunda ibret alnacak bir husus vardr ve nihayette hallerini bununla deerlendirirler. Nefsani arzularadknlk insanlara ekici klnd. nk insan, yceler (ulvi) lemin ve aa (sfli) lemin birleiminden ibarettir. Ortaya kndan ve doumundan dolay ftrat perdelenmi, seciye atei snm, tabiat tortularndan, bedensel rtlerden, maddi lezzetlerin ac sularndan, hayvani ehvetlerin kasp kavuran rzgrlarndan dolay basiret nuru snvermitir. Bu yzden, gurbet diyarlarnda ve karanlk yurtlarda Haktan ayr kalakalmtr. Trl zorluklar ve meakktlerle snanp durmaktadr. Birden ayrc nurdan bir parlday ve akl leminden akan bir imein n hisseder. Yan sra heva ve eytan adna davetiler kar karsna. Ona uyar ve temiz bir menzil, gz alc bir bahe grr. Burada nefisleri cezbeden, gzlere lezzet veren gz alc nimetler vardr. Hemen oray yurt edinir. abasnn karln grdn dnerek meskeninden memnun olur. air yle der: Gece boyunca yryen topluluk sabah olunca hamdetti. Davet edilen iin de ziyafet hazrlanm te bu nefsani arzulara dknlktr (ehveti sevmektir). Yani sz edilen ekici eylere ve sslerine dknlk, meyilli olmaktr. Bu bir yararlanmadr ki sfli leme ve sfli lem kemaline dair unsurlar tad oranda, ulvi leme dair unsurlar tamas hasebiyle ahiret hayat nimetinden ve kemalinden perdeleyici zellie de sahiptir. nsan ulvi
lemin unsurlar ile ulalan ahiret leminin nimetlerinin daha gz alc, daha lezzetli ve daha berrak, stelik de sonsuza kadar srdn idrak edemez. Halbuki varlacak gzel yer, Allahn katndadr. sznn anlam budur. 15- De ki: Size bunlardan daha iyisini bildireyim mi? Takva sahipleri iin Rableri yannda, iinden rmaklar akan, ebediyen kalacaklar cennetler, tertemiz eler ve Allahn honutluu vardr. Allah kullarn ok iyi grr. Kiiye ilahi tevfik ve gizli uyar yetiir, nebevi haber verme de De ki: Size bunlardan daha iyisini bildireyim mi? ifadesinde olduu gibi buna elik ederse, ulvi hareketin varlnn merkezine ynelmesinden dolay iinde bir evk ve ak uyanr, snm bulunan atei yeniden alevlenir, ilahi nurlarn parltlar pe pee ona yansr, kutsi doular aydnlnn avk vurur zerine, snen basiret nuru yeniden aydnlanr, ftratn kararghn ve barnan aramaktan alkoyan, iindeki hayat skan, kalbini bulandran, dnya hayat olarak berraklatrd eyleri yeniden karartan, karanla gmen perdeler incelir, ruhani czn cismani cze galip gelmesiyle heva sureti nefiste durgunlar. Gerek hayatn tatl sularn ier, tuzlu ve ac sulara artk katlanamaz. Kalbi yakin dncelerle karlamaya balar, berrak kaynak suyundan yudumlar itii iin. Yerin izbelerinde gizlendiini bilir. Yldzlarn onun gecesini aydnlatt iin gndz zanneder. Dar kar ki kendini iilemeyecek kadar ac sular bulunan bir lde bulur. Etraf dikenli otlarla dolu olduu halde onlar reyhan ve meyve sanr. Karlat bu manzara ile gnein ziyasndan ve trl gzellikler ve yemilerden yoksun kaldn fark eder. Derhal geri dnmeye karar verir. Gurbet yalnzln iinde hisseder. Gzel ve tatl bulduu eylerden saknr olur. Derken yrr ve uzaklar. Sabah aydnl aynel yakin parlaynca, vahdet gneinin dou vakti gelince, bir bahe grr ki, gzleri hayretle seyreder, akl bu baheyi vasfetmekten aciz, ylece donakalr. Ne istersen var bu bahede; hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir beer aklnn tasavvur etmedii her gzellik. Kendine geldiinde, gne domutur artk. Etrafnda scak dostlar ve ahbaplar bulur. Burann kendisinin barna ve dn yeri olduunu anlar. Yeniden nsiyet duygusunu hissetmeye balar. Karar yurdunda, ok balayan hkmdarn yannda kutsi mahalle konar. Kerim yznn parldaylar yzn aydnlatr. Engin honutluk ruhu kalbine kurulur.
L- MRN SURES 179
te Takva sahipleri iin Rableri yannda, iinden rmaklar akancennetler vardr. Allah kullarn ok iyi grr. ifadesinin anlam budur. Cennetlerden maksat, fiil cennetleridir. Elerden maksat , kutsi lemin ruhani varlk snflardr. Honutluk (rdvan) ise sfat cennetleri anlamndadr. 16- Ey Rabbimiz! man ettik; bizim gnahlarmz bala, bizi ate azabndan koru, diyen; 17- Sabreden, drst olan, huzurda boyun bken, hayra harcayan ve seher vaktinde Allahtan ba dileyenler. 18- Allah, adaleti ayakta tutarak u hususu aklamtr ki, kendisinden baka ilah yoktur. Melekler ve ilim sahipleri de. Mutlak g ve hikmet sahibi Allahtan baka ilah yoktur. 19- Allah nezdinde hak din slamdr. Kitap verilenler, kendilerine ilim geldikten sonradr ki, aralarndaki kskanlk yznden ayrla dtler. Allahn ayetlerini inkr edenler bilmelidirler ki Allahn hesab ok abuktur. 20- Eer seninle tartmaya girerlerse de ki: Bana uyanlarla birlikte ben kendimi Allaha teslim ettim. Ehli-i kitaba ve mmilere de: Siz de Allaha teslim oldunuz mu? de. Eer teslim oldularsa doru yolu buldular demektir. Yok eer yz evirdilerse sana den, yalnzca duyurmaktr. Allah kullarn ok iyi grmektedir. 21- Allahn ayetlerini inkr edenler, haksz yere Nebiylerin canlarna kyanlar ve adaleti emreden insanlar ldrenler, onlara ac bir azab haber ver! 22- te bunlar dnyada da ahirette de abalar boa giden kimselerdir. Onlarn hibir yardmcs da yoktur. 23- Kendilerine kitabdan bir pay verilenleri grmez misin ki, aralarnda hkmetmesi iin Allahn kitabna arlyorlar da, sonra ilerinde bir grup cayarak geri dnyor. 24- Onlarn bu tutumlar: Bize ate, sadece sayl gnlerde dokunacaktr, demelerinin bir sonucudur. Onlarn vaktiyle uydurduklar eyler de dinleri hakknda kendilerini yanltmtr.
25- Fakat, onlar gelmesinde phe edilmeyen bir gn iin topladmz ve hibir hakszla uramakszn herkese kazand eyler tastamam dendii zaman halleri nice olur? Ey Rabbimiz! man ettik.. fiillerinin ve sfatlarnn nurlarna. bizim gnahlarmz bala. zatnla varlklarmzn gnahlarn bala, rt. bizi ate azabndan koru. ayrlk ve kalnt varln ateinden koru. Sabredenler Mcahede ve riyazet skntlarna sabredenler, drst olanlar sevgi ve iradelerinde samimi olanlar, huzurda boyun bkenler Ona ynelik ve Onun iinde sluk ederken boyun bkerek emre amade olanlar, hayra harcayanlar Hakkn dnda mallarndan, fiillerinden, sfatlarndan, nefislerinden ve zatlarndan harcayanlar, ba dileyenler eitlenmelerinin ve varlk kalntlarnn gnahlarndan seher vaktinde nur tecellileri gnlerinde, nurlarn n klarnn douu anlarnda, en byk kyamet gnnn sabahnn mjdecilerinin en yce ufukta belirmesi vaktinde balanma dileyenler varlklarnn maribinde zat gneinin douu vaktinde, artk marib diye bir ey kalmad anda u szyle onlara cevap verir: Allah, u hususu aklamtr ki, kendisinden baka ilah yoktur. Baki yz dodu. Cem makamnda bizzat vahdaniyetine ahitlik etti. nk bu makamda Ondan baka ahit de meyhud da yoktur. Sonra tafsil makamna dnd ve bakasyla birlikte nefsiyle vahdaniyetine, bu sahnede ahitlik etti ve buyurdu ki: Melekler ve adaleti ayakta tutan ilim sahipleri de zuhur ettii yerlerin tafsilinde ve kesretinin suretlerinde adaleti ikame edenler. Ki kesret suretleri, cem makam dnda vahdetin glgeleridir. Adaleti ikame etmeleri, her hak sahibine hakkn istidad ve hakkedii ve kapasitesinin geniliine gre tecellilere mazhar oluu orannda varlk ve kemalden payn vermeleridir. Allahtan baka ilah yoktur. Her iki mahede de tek ilah Odur. Mutlak g sahibidir Cem itibariyle her eyi kahreden kar konulmaz g Onundur. Hi kimse Onun gcnn dzeyine ulaamaz. Hikmet sahibidir. Her eyi hikmetine gre idare eder, tafsil itibariyle her eye layk olduunu verir.
L- MRN SURES 181
Allah nezdinde din bizzat kendisiyle ikrar ettii bu tevhiddir. Onun dini yzlerin teslim edilmesidir. Nitekim, bir ayette brahimin (a.s) yle dedii belirtilmitir: Ben yzm (vechimi) Allaha teslim ettim. Yani nefsimi, btn varlm Allaha teslim ettim. Benliimden syrldm, Onda fena buldum. Yce Allah ayetlerin aknda nebisine (s.a.v) yle emretmektedir: Eer seninle tartmaya girerlerse de ki: Bana uyanlarla birlikte ben kendimi (yzm) Allaha teslim ettim. Allahn ayetlerini inkr edenler dinden perdelenenler; haksz yere Nebiylerin canlarna kyanlar dinleriyle perdelendikleri iin zerinde bulunduklar kaytlanmlk ve taklitilikten baka bir eyi kabul etmezler. Nebiler de onlar tevhide davet ettiklerinde, onlar bu kaytlanmlktan alkoymaya altklarnda onlar ldrrler. Ve adaleti emreden insanlar ldrenler Nebilerin takipilerinden adaleti emredenleri ldrenler. nk adalet tevhidin glgesidir. Tevhidi kamil olmayann adil olmas mmkn deildir. Onlar dinleriyle kaytlanmalar nedeniyle perdelendikleri gibi zulmleriyle de adaletten perdelenmilerdir. Bu yzden adaleti emreden insanlara kar km ve onlar ldrmlerdir. te bunlar abalar boa giden kimselerdir. Kendilerini kaytlandran dinlerine uyarak gerekletirdikleri amelleri boa gider. nk onlar Nebilerini taklit etselerdi, bu ekilde tabu olular nedeniyle kurtulmu olacaklard. Nebiyleri de kendileriyle Allah arasnda vasta olmalar hasebiyle efaatileri olacaklard. Ama onlar Nebileri ve onlarn adil izleyicilerini inkr ettikleri zaman, nebilerine muhalefet etmi oldular. nk btn Nebiyler, gerekte tek din zeredirler. Bu da tevhid dinidir. Biz, Nebilerin Hak zere olular noktasnda aralarnda herhangi bir ayrm yapmayz. Bu yzden bir Nebiye muhalefet eden btn Nebiylere muhalefet etmi olur. Ayn ekilde Nebilerin izleyicileri adalet ehline muhalefet eden de zulmetmi olur. Zulmeden kimse, iledii zulm nedeniyle nebilere tabi olma konumunun dna kar. te yandan (Nebilerin) izleyicilerini inkr eden, izlenenleri (Nebileri) inkr etmitir. Glgeyi inkr edenin zat inkr etmi olmas ve nurunun dna km olmas gibi. Nebilerine kar geldikleri zaman, kendileriyle Nebileri arasnda, Onun nurundan istifade etmelerini salayan bir mnasebet kalmaz; Onun nurundan perdelenmi olurlar. Nitekim, kar ktan nce amelleri, tabi olular nedeniyle Nebilerinin nuruyla aydnlanmt. Yoksa
amellerinin, yakinden sadr olmadklar srece, kendilerinden kaynaklanan bir nurlar yoktur. Nebilerinden perdelenmeleri suretiyle amellerinin bu arzi nuru zail olunca, amelleri karanla gmld, srekli ktlkleri emreden nefsin sfat olan sair ktlkler gibi oldular. Nefsin srarla emrettii ktlkler arasnda, bundan nce defalarca vurguladmz gibi, nefs-i emmarenin kfir kuvvetlerinin, ruhani kuvvetlerden adaleti emreden kalbin nebilerini ldrmeleri de bulunmaktadr. 26- De ki: Mlkn gerek sahibi olan Allahm! Sen mlk dilediine verirsin ve mlk dilediinden geri alrsn. Dilediini yceltir, dilediini de alaltrsn. Her trl iyilik senin elindedir. Gerekten sen her eye kadirsin. De ki: Mlkn gerek sahibi olan Allahm! Cisimler lemi mlknn mutlak maliki sensin. Onun zerinde dilediin gibi tasarruf edersin. Senden baka malik, senden baka tasarruf sahibi ve senden baka messir g yoktur. Sen mlk dilediine verirsin. Dilediini bu mlk bir ksm zerinde tasarruf sahibi klarsn. Ve mlk dilediinden geri alrsn. Tasarruf yetkisini bakasnn eline verirsin. Aslnda, ortada bir bakas yoktur. Sadece, tasarruf yetkisini bir elden bir baka ele intikal ettirirsin. Dolaysyla, her halkarda, deiik grnmlerle de olsa onun zerinde tasarrufta bulunan sensin. Dilediini yceltirsin. zzetinin nurlarndan biri nuru ona bahetmek suretiyle yceltirsin. nk btn izzet Allahndr. Dilediini de alaltrsnzerindeki izzetinin giysisini karmak suretiyle alaltrsn, bylece ortada zelil olarak kalakalr. Her trl iyilik senin elindedir Btn hayr sadece senin elindedir. Sen mutlak kudret sahibisin. raden dorultusunda verirsin. Bazen baz grnmlere izzet ve Kibriya sfatnla tecelli edersin, bu grnme izzet ve grkem giysisini giydirirsin. Bazen kahr ve zelil klma sfatnla tecelli eder, bu grnme aalk ve kklk giysisini giydirirsin, bazen aziz klan sfatnla tecelli edersin, zelil klarsn, bazen zelil klan sfatnla tecelli edersin, aziz klarsn. Bazen gani sfatnla tecelli edersin, mal verirsin. Zengin klan sfatnla tecelli edersin, fakir klarsn. Yani onu maldan mstani, hibir eye ihtiyac olmayan bir fakir klarsn.
L- MRN SURES 183
27- Geceyi gndze katar, gndz de geceye katarsn. lden diriyi karr, diriden de ly karrsn. Dilediine de saysz rzk verirsin. 28- Mminler, mminleri brakp da kfirleri dost edinmesin. Kim bunu yaparsa, artk onun Allah nezdinde hibir deeri yoktur. Ancak kfirlerden gelebilecek bir tehlikeden saknmanz bakadr. Allah, kendisine kar gelmekten sizi sakndryor. Dn yalnz Allahadr. 29- De ki: inizdekileri gizleseniz de aa vursanz da Allah onu bilir. Gklerde ve yerde olanlar da bilir. Allah, her eye kadirdir. Geceyi gndze katar, gndz de geceye katarsn. Nefsin karanln kalbin nurunun iine katar, karartrsn. Kalbin nurunu nefsin karanlnn iine katar, ikisini birbirine kartrmak suretiyle ve aralarndaki mnasebetin uzaklna ramen, aydnlatrsn. Diriyi karrsn kalbin dirisini lden nefsin lsnden karrsn. Nefsin lsn de kalbin dirisinden karrsn. Daha dorusu ilim ve marifet dirisini cehalet lsnden, cehalet lsn de ilmin dirisinden, nurdan perdeleyerek karrsn. Belam b. Baurda olduu gibi. Dilediinerzk verirsin. Hem zahir hem de batn rzklardan veya bunlardan sadece birinden snrsz bir ekilde verirsin. Mminler, mminleri brakp da kfirleri dost edinmesin nk hakikt asndan aralarnda hibir mnasebet yoktur. Dostluk, ancak trdelikten ve mnasebetten doar. Aksi takdirde, aralarnda zati bir sevginin olmas mmkn deildir, aksine yapmack, suni, riyakarlk ve nifak meneli bir sevgi grnm sz konusu olabilir. Bunlar ise Haktan uzak hasletlerdir. nk bunlarn tm zulmani perdelerdir. Eer ilerinde kfirlerin haliyle mnasebet kuracak kadar zulmet olmasayd, onlarla kark yaamaya, onlara arkadalk etmeye tahamml edemezlerdi. Kim bunu yaparsa, artk onun Allah nezdinde hibir deeri yoktur. Kfirleri dost edinenler, Allahn dostluuyla ilgili olarak hibir ey zere olamazlar. nk onlar da ilahi huzurda bulunmaya elverili olmalarn salayacak nurani saflk olmaz. Ancak kfirlerden gelebilecek bir tehlikeden saknmanz baka. Onlardan kaynaklanan ve saknlmas gereken bir durumdan korkmanz, dolaysyla kalplerinizde onlara sevgi beslemeksizin zahiren onlar dost edinmi gibi grnmeniz baka. Ki bu
da ancak yakinin zayflndan kaynaklanr. nk kalpleri dorudan yakini imanla yzlemi olsayd Allahtan bakasndan korkmazlard ve u ayetin anlamn mahede ederlerdi: Eer Allah seni bir zarara uratrsa, onu kendisinden baka giderecek yoktur. Ve eer sana bir hayr verirse, phesiz O her eye kadirdir. (Enam, 17) Dolaysyla, Allahtan bakasndan korkmaz, Ondan bakasna umut balamazlard. Bu yzden hemen arkasndan u cmleye yer verilmitir: Allah kendisine kar gelmekten sizi sakndryor. Allah sizi, bizzat gzlemlenen tevhide aryor ki, Ondan bakasndan deil, yalnzca Ondan korkup saknasnz. Dn yalnz Allahadr. O halde, Ondan bakasndan saknmayn. O sizin gizlinizi de anz da bilir. Onun dmanlarn dost edinmeniz veya onlar gizli ak dost edinmeniz durumunda sizi cezalandrma gcne sahiptir. 30- Herkesin, iyilik olarak yaptklarn da ktlk olarak yaptklarn da karsnda hazr bulduu gnde insan isteyecek ki ktlkleri ile kendisi arasnda uzun bir mesafe bulunsun. Allah, kendisine kar gelmekten sizi sakndryor. Allah kullarna ok efktlidir. Herkesinhazr bulduu gn nsann her yaptndan veya her sylediinden nefsinde bir iz kalr, nefsi bununla ekillenir. Bu davran ve sz tekrarlandka bu ekil ve iz kkl bir melekeye dnr. Ayn ekilde semavi nefislerin sayfalarna da iler. Ama insan maddi megaleler, vehmi ve hayali idrakler araclyla nefsinin ekilleri ve naklaryla o kadar meguldr ki bunlar dnecek vakit bulamaz. Nefsi bedeninden ayrlnca, nefsinin ekil ve naklarndan kendisini alkoyacak bir megalesi kalmaynca iledii hayr ve er cinsinden her eyi karsnda hazr bulur. Yapp ettiklerinin er olduunu grnce, kendisiyle bu gn veya iledikleri bu ameller arasnda uzaklk olmasn temenni eder, nk bu amellerle azap grr. Bu ekil ve naklar kklemilerse nefsinin sureti haline gelir. Deilse, miktarlar ve tekrarlanlar orannda azap grr. Allah kendisine kar gelmekten sizi sakndryor. Bir nceki uyary pekitirmek maksadyla tekrarlanyor ki Allahn azabn hakkedecekleri ameller ilemesinler. Allah kullarna kar ok efktlidir. Bu yzden, onlar ktlklerden sakndryor. Tpk efktli bir babann, evladn ceremesini, cezasn ekecei eylerden sakndrmas gibi.
L- MRN SURES 185
31- De ki: Eer Allah seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah son derece balayc ve esirgeyicidir. De ki: Eer Allah seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin. nk Hz. Rasulullah (s.a.v) Onun habibidir. Allah sevdiini iddia eden birinin bu yzden Hz. Rasulullah (s.a.v) tabi olmas zorunludur. nk sevgilinin sevdii de sevilir. u halde, Hz. Rasulullah (s.a.v) sevmek bir zorunluluktur. Onu sevmek de, Onu izlemek, sz, amel, ahlak, hal, gidi ve inan olarak Onun yolunu izlemekle olur. Sevgi iddias bundan baka yrmez. nk O sevgi kutbudur. Sevginin mazhardr. Sevgi tlsmnn yoludur. Onun yolundan nasip almayanlar, sevgiden de nasip almayanlardr. Kii, Hz. Rasulullah (s.a.v) gerek anlamda tabi olunca, ii, srr, kalbi ve nefsi onun iine, srrna, kalbine ve nefsine uyunca, Hz. Rasulullah (s.a.v) sevgi mazhar olmas hasebiyle, bu uygunluk sayesinde Rasulullah (s.a.v.) izlemenin Allah sevgisinden bir paynn olmas kanlmazdr. Kukusuz, bu pay izlemenin oranna gre belirginleir. Allah, bu kimseye sevgisini yneltir. Nebinin (s.a.v) ruhunun batnna bu sevginin nuru sirayet eder. Bylece kii Allah tarafndan sevilen, Onu seven biri olur. Eer Rasulullah (s.a.v.) tabi olmazsa ii iine muhalif olur. Dolaysyla sevilmilik vasfndan uzaklar. Sevgi, olabilecek en hzl surette onun kalbinden zail olur. nk Allah onu sevmeyince, o da Allah sevemez. Ve gnahlarnz balasn habibinin gnahlarn balad gibi. Nitekim, yle buyurmutur: Bylece Allah senin gemi ve gelecek gnahlarn balasn. (Fetih, 2) gemi gnah, zat; gelecek gnah da sfatdr. Ona tabi olanlarn gnahlar da bu ekilde balanr. Nitekim, yce Allah bir kutsi hadiste Kul, durmadan bana yakn olmaya alr buyurmutur. Allah son derece balaycdr sfatlarnzn ve zatlarnzn gnahlarn balar. Ve esirgeyicidir size bir varlk ve Hakkani sfatlar balar ki ncekinden daha hayrldr.
Sonra bu makamdan inzal buyuruyor. nk kibrit-i ahmerden daha deerlidir ve onlar sevgi makamndan daha genel olan irade makamna davet ediyor ve buyuruyor ki: 32- De ki: Allaha ve Resulne itaat edin. Eer yz evirirlerse bilsinler ki Allah kfirleri sevmez. 33- Allah Ademi, Nuhu, brahim ailesi ile mran ailesini seip lemlerden stn kld. 34- Onlar birbirinden gelme bir nesildir. Allah iiten ve bilendir. De ki: Allaha ve Resulne itaat edin. Eer sevmiyorsanz ve bu yzden habibimi sevgi balamnda takip edemiyorsanz, hi olmazsa size emrettiimi isteyen (mrit) itaatkrlar olun. nk isteyen kimse (mrit) nin emre uymas, emredileni yerine getirmesi zorunludur. Eer yz evirirlerse bilsinler ki Allah kfirleri sevmez. Eer bundan da yz evirirlerse, bu kfir olduklar, perdelenmi mnkirler olduklar anlamna gelir. Allah da kfirleri sevmez. nk itaati terk etmekle kfr meydana gelir, ama tabi olmay terk etmekle deil. nk tabilii terk eden kimsenin emre uymak suretiyle muti olmas mmkndr. Allaha ve Resule itaat etmek, Allahn resulne uymak demektir. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Kim Resule itaat ederse Allaha itaat etmi olur. (Nisa, 80) Allah Ademi, Nuhuseti Semek, sevgi ve dostluktan daha geneldir. Dolaysyla seilmilik nitelii btn Resulleri kapsar. nk, onlar Allahn tercih edip sekin kldklardr. Ama bu balamda mertebeleri farkllk arz eder. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: O Resullerin bir ksmn dierlerinden stn kldk. (Bakara, 253) Nebilere bahedilen mertebelerin en zeli sevgi (muhabbet) mertebesidir. Yce Allah buna yle iaret etmitir: Bazlarn da derece derece ykseltmitir (Bakara, 253) Bu yzden Nebilerin en stn Allahn habibi Hz. Muhammeddir (s.a.v). Bundan sonra dostluk (hillet) mertebesi gelir. Bu da Hz. brahimin (a.s) sfatdr. Mertebelerin en geneli de sekinliktir ve bu da Ademin (a.s) sfatdr.
L- MRN SURES 187
Birbirlerinden gelme bir nesil olarak. Din ve hakiktte birbirlerinden gelme bir nesildir onlar. nk biri maddi, biri de manevi olmak zere iki veladet (doum) vardr. Bir Nebi tevhid ve irfanda, dinin usul balamnda batnla ilintili hususlarda bir dier Nebiye tabi olursa, onun evlad saylr. Zamanmzdaki eyhlerin evlatlar gibi. Nitekim, yle denmitir: baba vardr: Biri seni dnyaya getiren baba, biri seni terbiye eden baba, biri de sana ilim reten baba. Maddi doumda bedenin varl babasnn nutfesinden annesinin rahminde meydana geldii gibi gerek doumda kalbin varl da nefsin istidat rahminde eyhin ve muallimin nefhasndan doar. Bu douma sa (a.s) yle iaret etmitir: ki kere domayan kimse gklerin melekutuna ykselemez. Bil ki, manevi doumun ou reme eklindeki maddi doumu izler. Bu yzden nebiler zahiren de bir nesilden gelmilerdir. Bir aacn meyveleridirler. nk mran b. Yashur, Musa ve Harunun babasdr ve Lavi b.Yakub b. shak b. brahimin torunlarndandr. sann annesi Meryemin babas mran b. Masan ise Yehud b. Yakubun torunlarndandr. Hz. Muhammedin (s.a.v) brahim (a.s) olu smailin (a.s) soyundan geldii mehurdur. Yine Hz. brahim (a.s) de Nuhun (a.s) soyundan gelir. Bunun sebebi udur: Varolu vaktinde ruh, saf veya bulank olmasna bal olarak mizacn mutedil oluuna veya olmayna uyum salar. Her mizacn kendine uygun ve kendine zg bir ruhu vardr. Dolaysyla feyiz, ruhlarn ezelde belirlenmi yaknlk ve uzaklk ile ilgili snflar ve mertebeleri itibariyle uyumlu veya uyumsuz olmasna bal olarak ular. Mizalarn farkll da ebediyen ruhlarla btnlemelerinden kaynaklanmaktadr. Tenasl yoluyla birbirlerinden treyen bedenler, miza itibariyle ounlukla birbirlerine benzerler, ancak tevafuken gelien arzi durumlar baka. Ayn ekilde bu bedenlerle btnlemi ruhlar da mertebe bakmndan birbirine yakn ve sfat olarak da birbirleriyle uyumludurlar. Bu da Mehdinin (a.s) Hz. Muhammedin (s.a.v) soyundan olduuna ilikin gl bir kanttr.
35- mrann kars yle demiti: Rabbim! Karnmdakini azatl bir kul olarak srf sana adadm. Adam kabul buyur. Muhakkak hakkyla iiten ve bilen sensin. 36- Onu dourunca, Allah, ne dourduunu bilip dururken: Rabbim! Ben onu kz dourdum. Oysa erkek, kz gibi deildir. Ona Meryem adn verdim. Kovulmu eytana kar onu ve soyunu senin koruman diliyorum, dedi. 37- Rabbi Meryeme hsn kabul gsterdi; onu gzel bir bitki gibi yetitirdi. Zekeriyyay da onun bakm ile grevlendirdi. Zekeriyya, onun yanna, mabede her giriinde orada bir rzk bulur ve Ey Meryem, bu sana nereden geliyor? der; o da: Bu, Allah tarafndandr. Allah, dilediine saysz rzk verir, derdi. Allah iitendir mrann kars, niyetiyle bilensin dediinde ve sen iitensin, bilensin. szyle de bu niyetine ahitlik ettiinde Allah onu iitiyordu. Bil ki, annenin ald gdalar karnndaki ocuun bedeninde etkili olduu gibi niyeti ve nefsinin halleri de ocuk zerinde etkili olur. Kimin besini helal ve temiz ise, nefsinin halleri nurani ise, niyetleri sadk ve hakkaniyete uygun ise ocuu mmin bir sddk, veli yahut nebi olarak doar. Kimin ald gda haram ise, nefsinin halleri zulmani ve habis ise, niyetleri fasit ve adi ise ocuu fask veya habis bir kfir olarak doar. nk ocuun oluumunun ana maddesi olan nutfe bu gdadan oluur, bu nefisle yetiir, dolaysyla nefse uyumlu olur. Bu yzden Resulullah (s.a.v) ocuk babasnn srrdr. buyurmutur. Meryemin doruluu ve sann (a.s) Nebiylii de Meryemin babasnn doruluunun bereketiyle gereklemitir. Onun yannda hazr bir rzk bulur Bu cmlede geen rzk kelimesiyle Allah tarafndan ona feyiz olarak bahedilen irfan, hakikt, ilim ve hikmet gibi ruhani rzkn kastedilmi olmas mmkndr. nk bu rzklar onun yannda /indinde (indiyet) olduunun zellikle vurgulanmas bunlarn lednni rzklar olduuna delalet eder. 38- Orada Zekeriyya, Rabbine dua etti: Rabbim! Bana tarafndan hayrl bir nesil bala. phesiz sen duay hakkyla iitensin dedi.
L- MRN SURES 189
39- Zekeriyya mabede durmu namaz klarken melekler ona yle nida ettiler: Allah sana, kendisi tarafndan gelen bir kelimeyi tasdik edici, efendi, iffetli ve Salihlerden bir Nebiy olan Yahyay mjdeler. 40- Zekeriyya: Rabbim! dedi, bana ihtiyarlk gelip attna, stelik karm da ksr olduuna gre benim nasl olum olabilir? Allah yle buyurdu: te byledir; Allah dilediini yapar. 41- Zekeriyya: Rabbim! Bana bir alamet gster dedi. Allah buyurdu ki: Senin iin alamet, insanlara, gn, iaretten baka sz sylememendir. Ayrca Rabbini ok an, sabah akam tesbih et. Orada Zekeriyyadua etti. Zekeriyya ya ilerlemi bir ihtiyard. nsanlarn nderi ve imamyd. Rabbinden, yerine geip insanlar eitecek, doru yolu gsterecek gerek bir evlat istedi. Nitekim Kehf Suresinde buna iaret edilmitir. Bunun zerine yce Allah, gn itikafa girmesini emrettikten ve o da bu emri yerine getirdikten sonra kudretiyle ona sulbnden Yahyay bahetti. Bu ayeti, daha nce renmi olduun zere, kendi hallerine ve varlnn ayrntlarna tatbik ederek tevil edebilirsin. yle ki: cismani tabiat, dier bir ifadeyle bedeni kuvvet, ruh mrannn karsdr. Kuvveti iindeki mutmain nefsi Allaha adad. Hakkn emrine boyun eme ve ona itaat etme szn verdi. Derken, nefsin diisini (nefis kzn) dourdu. Allah, tertemiz ve kutsal olan bu ada kabul ettikten sonra onun yetitirilmesi ve bakm ile fikir Zekeriyyasn grevlendirdi. Fikir Zekeriyyas beyin mihrabnda onun yanna her girdiinde onun yannda sezgisel anlamlardan bir rzk bulurdu. Bu rzklar olanca safiyetleriyle ona almlard. Ancak, fikir bunlar ayrt edemezdi. Burada fikir Zekeriyyas bu anlamlarn terkibi iin dua etti. Allahtan tabiat kirinden arnm temiz bir oul bahetmesini istedi. Allah onun duasn iitti, yani kabul etti. O beyin mihrabnda rabbine nurlar indirmesi iin yalvararak, kutsi leme ynelmek suretiyle Ona yaknlama abas iinde olarak bu anlamlarn terkibini yapmakla megul iken ruhani kuvvetler melekler ona seslendiler. Allah sanaYahyay mjdeler bilfiil akl mjdeler. Kalp sasn tasdik edici dir, ona inanr. Kalp sas cisimler leminden ve maddi unsurlardan doma hallerinden beri olduu iin Allahtan bir kelimedir.
Btn kuvvet trlerinin efendisidir. Nefsini cismani tabiatlarla beraber olmaktan, bedensel kuvvetlerin tabiatlarna karmaktan alkoymutur. bir Nebiydir. Hakkn emriyle klli marifet ve hakiktlerden haber verir, gzel ahlak retir, doru tedbirler alr. O Salihlerdendir. Fiil olarak ilemeye elverili olduu ayrma ve soyutlanmalar arasnda, fikir Turunun son noktas olan bykle eritikten ve henz kutsi hakiktleri ve klli marifetleri idrak etmenin nihayetine varmamken Allahn huzuruna yaknlatrlmlardan olmasdr. Fikrin tasarruf mahalli olan nefsani ruh tabiat olan kars soyut nur ile ksrdr. Bunun alameti, yani soyut nurun ve arnm nefisten zuhurunun alameti, bedensel kuvvetlerin isteklerini ve ihtiyalarn elde etme, ihtiya fazlas lezzetlerinin ve ehevi arzularnn tatmini hususunda gn boyunca onlarla konumamas, onlara karmamasdr. Her bir gn, mrnn onar senelik dnemlerine tekabl eden tam bir akittir. Bu sre iinde sadece gizli iaretlerle onlara imada bulunabilir, onlara her birinin zel tesbihlerini yerine getirmelerini emredebilir. Ama maksatlar hususunda onlara kesinlikle yaklaamaz. Bu gnde ki, temyiz ya olan ilk on seneden itibaren otuz senelik bir sreyi kapsar, beyin mihrabnda Rabbini zikretmekle ve kendine zg tesbihiyle daimi olarak megul olur. 42- Hani Melekler demilerdi: Ey Meryem! Allah seni seti; seni tertemiz yaratt ve seni btn dnya kadnlarna tercih etti. 43- Ey Meryem! Rabbine ibadet et; secdeye kapan, Onun huzurunda eilenlerle beraber sen de eil. 44- Bunlar, bizim sana vahiy yoluyla bildirmekte olduumuz gayb haberlerindendir. lerinden hangisi Meryemi himayesine alacak diye kura ekmek zere kalemlerini atarlarken sen onlarn yannda deildin; onlar ekiirken de yanlarnda deildin. 45- Melekler demilerdi ki: Ey Meryem! Allah sana kendisinden bir Kelimeyi mjdeliyor. Ad Meryem olu sadr. Mesihtir; dnyada da, ahirette de itibarl ve Allahn kendisine yakn kldklarndandr. 46- O, Salihlerden olarak beikte iken ve yetikinlik halinde insanlara konuacak.
L- MRN SURES 191
Ruhani kuvvetler melekleri temiz ve arnm nefis Meryemine yle dediler: Allah seni seti ehvetlerden arndrmak, aalk huylardan ve yerilmi sfatlardan temizlemek iin. Seni btn dnya kadnlarna tercih etti. Yerilmi fiillerle ve alak melekelerle eitlenmi ehvani nefislere tercih etti. Ey Meryem!... itaat ve ibadet ykmllklerini yerine getirmek suretiyle Rabbine boyun e. Secdeye kapan krlma, zelil olma, muhtalk, acizlik ve balanma dileme makamnda secdeye kapan. Eil boyun eme, iten rperme makamnda rkua eilenlerle beraber sen de eil. Bunlar gayb haberlerindendir Varlnn gaybinin hallerindendir ki vahiy yoluyla bildirmekteyiz ey ruh nebisi!... Sen onlarn yannda deildin Ruhani ve nefsani kuvvetlerin yannda deildin. Yani onlarn mertebesinde ve makamnda bulunmuyordun. lerinden hangisi Meryemi himayesine alacak diye kura ekmek zere kalemlerini atarlarken oklaryla yarrlarken, paylarn belirleme abas iine girmilerken, hangisi gr ve tabiat dorultusunda nefis Meryemini idare edecek, himaye edecek, onun reisi olacak, maslahatna uygun olduunu dnd eyleri ona emredecek diye yarrlarken sen onlarn yannda deildin. Yanlarnda deildin Ruhani ve nefsani kuvvetlerin ekime mahalli olan sdur makamnda deildin. Yine onlarn ekime makam olan sadr/gs makamnda da deildin onlar ekiirken birbirleriyle mcadele ederken. Riyazet ncesi zuhur ederken ve kendi halinde ruhani kuvvetler melekleri riyazet sonra Hakkn tevfikiyle galip gelirken riyaset talebiyle birbirlerini ekip durduklar srada sen onlarn yannda deildin. Nefis Meryemine dediler ki: Allah sanabir kelimeyi mjdeliyor balanm kalp kelimesini Kendisinden ad Mesihtir. nk nur ile meshedilmitir. Dnyadaitibarldr czi olgular idrak ettii iin. En soylu, en saf ve olabilecek en isabetli maiet maslahatn tedbir edebildii iin. Bu yzden, zahiri kuvvetler insanlar ve batni kuvvetler cinleri ona itaat eder, emrini kabul eder, ihtiamna boyun eip ona sayg gsterir. Ahirette de itibarldr klli manalar, kutsi marifetleri idrak ettii, ahireti ve Hakka hidayet etme ilerini tedbir ettii iin. Bu yzden ona ruh semas melekutunu verir ve ona ikramda bulunuruz.
O, Hakkn huzuruna yaknlatrlmlardan biridir. Hakkn tecellilerini ve mkaefelerini kabul edecek kapasitededir. nsanlara konuacak beden beiinde ikenYetikinlik halinde iken ruh yals Turuna yaknlam, nurunun beyazlar zerine galip gelmiken. Salihlerden olarak marifet makamna erimi Salihlerden biri olarak 47- Meryem: Rabbim! dedi, bana bir erkek eli demedii halde nasl ocuum olur? Allah yle buyurdu: te byledir, Allah dilediini yaratr. Bir ie hkmedince ona sadece Ol!der; o da oluverir. 48- Allah ona yazmay, hikmeti, Tevrat, ncili retecek. 49- O, srailoullarna bir Resul olacak ve onlara yle diyecek: Size Rabbinizden bir mucize getirdim: Size amurdan bir ku sureti yapar, ona flerim ve Allahn izni ile kr ve alacaly iyiletirir, lleri diriltirim. Ayrca evlerinizde ne yeyip ne biriktirdiinizi size haber veririm. Eer inanan kimseler iseniz, bunda sizin iin bir ibret vardr. 50- Benden nce gelen Tevrat dorulayc olarak ve size haram klnan baz eyleri de helal klmam iin gnderildim. Size Rabbinizden bir mucize getirdim. O halde, Allahtan korkun, bana da itaat edin. 51- Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbinizdir. yle ise Ona kulluk edin. te bu doru yoldur. Rabbim! dedinasl ocuum olur? Nefis, kendisine bir beer eli dememiken, yani bir eyhin terbiyesinden gememiken, beeri bir muallim tarafndan eitilmemiken-bakire olmasnn anlam budurhamile kalp ocuk douracak olmasna hayret ediyor. Allah yle buyurdu: te byledir, Allah dilediini yaratr. Cezb ve keif ile dilediini seer, terbiye ve talim olmakszn ona kalp makamn baheder. Nitekim (Allah tarafndan) sevilenlerin ve baz (Allah) sevenlerin durumu byledir. Rabbani retimle ona akli ilimler kitabn ve Tevrat ve ncilden oluan ilahi kitaplarn ierdii eriat hkmlerini ve marifetleri, dier bir ifadeyle zahiri ve batni marifetleri retir. Bir Resul olacak Ruh Yakubunun torunlarndan ruhani istidat sahiplerinden olacak.
L- MRN SURES 193
Size Rabbinizden bir mucize getirdim Bu mucize, Onun tarafndan size Resul olarak gnderildiime delalet eder. Sizeyaparm terbiye ve tezkiye ile, ameli hikmet ile istidatl ve naks nefisler amurundan, itiyakn iddetiyle kutsi canibe doru uan kular yaratrm. Ona flerim ilahi ilim flemesinden ve hakiki hayat nefesinden. Sohbet ve terbiyenin tesiriyle flerim. Ku oluverir. tiyak ve himmet kanatlaryla Hakkn tarafna uan canl bir nefis olur. Kr iyiletiririm. Hakkn nurundan perdelenmi, basiret gz hi almam, Hakkn yznn gneini ve nuru hi grmemi, hidayet nuru srmesiyle Hak ehlini tanmam kr iyiletiririm. alacaly iyiletiririm rezillik, fasit inanlar ve dnya sevgisi hastalklaryla, ehevi arzular kirleriyle nefsi aypl kimseyi de nefisler tbbyla ililetiririm. Diriltirim cehalet llerini ilim hayatyla. Allahn izniyle yediklerinizi size haber veririm. ehevi arzular ve lezzetleri tatmin etmek balamnda yediklerinizi size bildiririm. Evlerinizde biriktirdiinizi Gaybnzn evlerinde biriktirdiiniz arzu ve niyetlerinizi bilirim. Eer inanan kimseler iseniz, bunda sizin iin bir ibret vardr. Benden nce gelen Tevrat dorulayc olarak Yani zahir ilimler Tevratn dorulayc olarak. Ve size haram klnan baz eyleri de helal klmam iin gnderildim. Batn nurlarndan size haram klnan baz eyleri helal klmam iin Resul olarak size gnderildim. Size bir mucize getirdim bir delil Rabbinizden Bu delil tevhiddir. Bu hususta hibir nebi bana muhalefet etmez. O halde Allahtan korkun. buna muhalefet etme hususunda Allahtan korkun. nk ben Hak zereyim. Bana itaat edin. sizi tevhide ardmda arma olumlu karlk verin. 52- sa, onlardaki inkrcl sezince: Allah yolunda bana yardmc olacaklar kimlerdir? dedi. Havariler: Biz, Allah yolunun yardmclaryz; Allaha inandk, ahit ol ki bizler mslmanlarz cevabn verdiler. 53- Rabbimiz! ndirdiine inandk ve Rasule uyduk. imdi bizi ahitlerden yaz dediler. 54- Tuzak kurdular; Allah da onlarn tuzaklarn bozdu. Allah, tuzak kuranlarn hayrlsdr.
55- Allah buyurmutu ki: Ey sa! Seni vefat ettireceim, seni nezdime ykselteceim, seni inkr edenlerden arndracam ve sana uyanlar kyamete kadar kfirlerden stn klacam. Sonra dnnz bana olacak. te o zaman ayrla dtnz eyler hakknda aranzda ben hkmedeceim. sa sezince Kalp sas, nefsani kuvvetlerden inkrcl perdelenmilii, inkr ve muhalefeti sezince Allah yolunda bana yardmc olacaklar kimlerdir? dedi. Yani, ruhani kuvvetlerden, Allaha yneli hususunda, inkrclara kar yardmlarn gerektirdi. Havarilercevap verdiler sz edilen ruhanilerden safveti ve halis yardmclar dediler: Biz, Allah yolunun yardmclaryz. Allaha inandk. Delille ve ruh nuruyla nurlanma ile. ahit ol ki bizler Mslmanlarz. kabul eden, boyun eenleriz. Rabbimiz! ndirdiine inandk. Tevhid ilmi ve nur feyzi olarak indirdiine iman ettik. Ve Resule uyduk. imdi bizi ahitlerden yaz. Senin huzurunda olan, emrini gzetleyenlerden yaz veya senin birliine ahitlik edenlerden yaz. Tuzak kurdular vehimler ve hayaller, eitli ifal ve aldatma yntemleriyle kalbi yoldan karmak ve helak etmek iin tuzak kurdular. Allah da onlarn tuzaklarn bozdu akli delilleri ve kesin burhanlar onlarn hayallerine ve kuku uyandrma amal giriimlerine galip getirmek, kalp sasn ruh semasna ykseltmek ve tuzaklarna dsnler diye ona dair pheleri nefsin iine atmak suretiyle onlarn tuzaklarn balarna geirdi. Allah, tuzak kuranlarn hayrlsdr. tuza galip geldiinde. saya yle dedi: Seni vefat ettireceim. Onlarn arasndan alp katma kabzedeceim. Seni nezdime ykselteceim. Civarma, ruh semasna ykselteceim. Seni arndracam kfirlerin yannda olmann kirinden temizleyeceim inkr edenlerden Habis kuvvetlerden, tuzaklarndan ve onlarla beraber olma pisliinden arndracam. Sana uyanlar klacam. ruhani kuvvetlerden sana tabi olanlar kfirlerden nefsani kuvvetlerden kyamet gnne, vahdet makamna varlncaya kadar stn klacam. Sonra o gn dnnz bana olacak. te o zaman ayrla dtnz eyler hakknda aranzda ben hkmedeceim. Vahdetten nce, kuvvetler
L- MRN SURES 195
arasnda cereyan eden ekime ve itime hakkndaki hkm ben vereceim. Her bir kuvveti orada ait olduu yere koyacam. Katmda layk olduu karl vereceim. Bylece ihtilaf ve ekime ortadan kalkar. 56- nkr edenler var ya, onlar dnya ve ahirette iddetli bir azaba arptracam; onlarn hi yardmclar da olmayacaktr. 57- man edip iyi davranlarda bulunanlara gelince, Allah onlarn mkfatlarn eksiksiz verecektir. Allah zalimleri sevmez. 58- Bu sylenenleri biz sana ayetlerden ve hikmet dolu Kurandan okuyoruz. nkr edenler var ya onlar iddetli bir azaba arptracam. Onlar kalp makamndan mahrum brakmak ve amellerinin halleriyle perdelemek eklinde iddetli bir azaba uratacam. man edenlere gelince ruhanilerden iman edip, tezkiye, bezenme ve arnp saflama gibi nefse kar kalbe yardm etmek ve kalbin Hakka yneliini izlemek eklinde Salih ameller ileyenlere gelince, onlarn kutsi nurlardan oluan ecirlerini eksiksiz veririz ve ruhi parldaylarla onlar aydnlatrz. Allah, haklarla ilgili ecirleri eksiltenleri sevmez. Bu ayeti nefse uyarlamakszn tevil edersek yle deriz: Onlar, say (a.s) hainlikle ldrecek birini gndermek suretiyle bir tuzak hazrladlar. Onlara bedeni bir suret grnd ki Allahn ruhu sann (a.s) mazharyd. Bu suret sann hakiktine benziyordu. Onun sa olduunu sandlar, ldrp armha gerdiler. Yce Allah da say drdnc semaya kaldrd. nk sa (a.s) Allahn ruhuydu ve gnein ruhaniyetinin bir feyziydi. Ama onlar cehaletleri yznden Allahn ruhunu ldrmenin mmkn olmadn bilemediler. Ge ykseltilmeden durumunun kesin olduuna kani olunca ashabna yle dedi: Sizin ve benim semavi babama gidiyorum Pislik leminden temizlenip, suretler baheden, ruhlar ve kemalat gnderen, nefha ve ruh ile insanlar eiten tertemiz kutsi leme kavuuyorum. Onun feyzinden size yardm edeceim. O bunlar syledii srada davetini kimse kabul etmiyor, peinden giden olmuyordu. Havarilere, kendisinden sonra dnyann eitli lkelerine dalmalarn ve Hakka davet etmelerini emretti.
Havariler dediler ki: Sen aramzda deilken bu nasl olacak? Sen aramzda iken bile kimse bizim davetimize icabet etmiyor?! Dedi ki: Size yardm edeceimin alameti, benden sonra halkn sizin davetinizi kabul etmesidir. sa (a.s) ge ykseltilince, ashab kimi davet ettiyse icabet etti. Halk arasnda byk bir kabule mazhar oldular. Szleri yceldi. Dinleri yeryznn drt bir yanna yayld. sann (a.s), Hz. Muhammedin (s.a.v) ykseltildii ve sidretul mnteha olarak ifade edilen, dier bir ifadeyle kemalde son nokta saylan makam olan yedinci semaya ulamad ve de muhabbet derecesine nail olmad iin, bu dereceye nail olmak zere bir kez daha cismani surette inmesi ve Muhammedi dine tabi olmas kanlmazdr. Olaylarn hakiktini Allah herkesten daha iyi bilir. 59- Allah nezdinde sann durumu, Ademin durumu gibidir. Allah topraktan yaratt. Sonra ona Ol! dedi ve oluverdi. 60- Gerek, Rabbinden gelendir. yle ise phecilerden olma. sann durumu sann Allah katndaki sfat, yani kudret araclyla babasz var edilmesi, Ademin anasz ve babasz var edilmesine benzer. Bil ki, ilahi kudretin akl almaz, hayret verici eserleri bitmez tkenmezdir. Bu hususta kyasa da yer yoktur. Kald ki insann anasz ve babasz olumasna ilikin hikmet leminde birok benzer vardr. nk eksik ve yaratlta garip birok hayvan vardr ki, bir anda oluverir, sonra tenasl ve doum yoluyla remeye devam eder. Ayn ekilde insann da herhangi bir devirde var edilmesi, ardndan tenasl ve doumla remeye devam etmesi, ayn ekilde babasz domas mmkndr. nk, erkein menisi kadnn menisinden ok daha scaktr. Tpk mayann peynirin oluumu zerindeki akdedici etkisi gibi gl bir mayalama, akdetme zelliine sahiptir. Kadnn menisi ise, tpk stte olduu gibi gl bir mayalanma zelliine sahiptir. Bu iki meni kart zaman mayalama ve mayalanma gerekleir. Cenin oluur. te yandan erkeklik mizacna uygun gl bir diilik mizac olabilir. Nitekim, birok kadnda erkeklik zelliine uygun karakter grmek mmkndr.
L- MRN SURES 197
Dolaysyla bu zellikte bir kadnn sa bbreinden cierin yaknnda olduu iin erkek menisi dzeyinde bir meni reyebilir, zellikle cierinin mizac salam ve gl olan kadnlarda. Byle bir kadnn sol bbreinden ise kadn menisi zelliinde meni reyebilir. Byle bir kadn, ruhu kutsal ruh veya baka bir melekle btnletii ve hayali bu ynde devreye soktuu iin uykuda veya uyankken erkeklik zellii baskn gelmesinden dolay ihtilam olursa-nitekim o kendisine tastamam bir insan eklinde grnd. (Meryem, 17) buyrulmutur-, iki meni iki taraftan rahme akar. Sa taraftan akan menide mayalama gc daha yksek, sol taraftan akan menide ise mayalanma gc daha yksek olur. Bylece cenin oluur ve ona ruh flenir. Ol, dedi ve oluverdi. Burada ruh flenmesine ve emir lemine mensup olmasna iaret ediliyor. Yani bedenin yaratlmas gibi varoluunun ncesinde madde ve mddet sz konusu deildir. Dolaysyla, Adem ve sa arasnda zikredildii gibi olaanstlkteki ortaklklar nedeniyle uyum ve benzerlik vardr.Yine ikisinin de bedeninin ncesinde madde ve mddet olacak ekilde unsurlar toprandan yaratlm olmas bakmndan aralarnda uyum ve benzerlik vardr. kisinin de ruhu, ncesinde madde ve mddet olmayacak ekilde emir leminden var edilmitir. 61- Sana bu ilim geldikten sonra seninle bu konuda ekienlere de ki: Geliniz, sizler ve bizler de dahil olmak zere,siz kendi ocuklarnz biz de kendi ocuklarmz, siz kendi kadnlarnz, biz de kendi kadnlarmz aralm, sonra da dua edelim de Allahtan yalanclarn zerine lanet dileyelim. 62- phesiz bu, doru haberlerdir. Allahtan baka ilah yoktur. Muhakkak ki Allah, evet O, mutlak g ve hikmet sahibidir. 63- Eer yine yz evirirlerse, phesiz Allah, bozguncular hakkyla bilendir. Seninle bu konuda ekienler sa hakknda seninle tartanlar Hi kukusuz Nebilerin lanet okumalarnn byk bir etkisi vardr. nk Nebiler, Ruhul Kuds ile temas halindedirler ve Allah onlar Ruhul Kuds ile desteklemektedir. Ruhul Kuds, Allahn izniyle unsurlar lemi zerinde messirdir. Bizim bedenimizin kendisine varit olan fke, hzn,
maukun halleri zerinde dnmek gibi irade ve azimet meydana geldiinde oluan organik hareketlenmeler eklinde ruhumuzdan etkilenmesi gibi, unsurlar lemi de Ruhul Kudsten etkilenir, infial gsterir. Beeri nefislerin Ruhul Kudsten etkilenmesi de bizim duyularmzn ve sair kuvvetlerimizin ruhlarmzdan etkilenmesine benzer. Kutsi nefis, insan nefsiyle veya baz semavi cisimler ve melekuti nefislerle temasa getii zaman tesiri lemde kendini gsterir, zellikle btnleme mahiyetli yneli esnasnda temas kurduu ey zerinde kendini gsterir. Bylece unsurlarn cisimleri ve eksik insani nefisler istedii oranda ondan etkilenirler. Hristiyanlarn Hz. Rasulullah (s.a.v)n nefsinden nasl etkilendiklerini, korkuya kapldklarn, lanetlemekten kanp uzlama istediklerini ve sonunda cizye vermeyi kabul ettiklerini grmyor musunuz?! Allahtan baka ilah yoktur Yani sann ilahlkla bir ilgisi yoktur. Srf zat mcerrettir diye ibadet edilmeye layk olmaz. nk melekut ve ceberut leminin tm mcerrettir. 64- De ki: Ey Ehl-i Kitap! Sizinle bizim aramzda mterek olan bir sze geliniz: Allahtan bakasna tapmayalm; Ona hibir eyi e tutmayalm ve Allah brakp da kimimiz kimimizi ilahlatrmasn. Eer onlar yine yz evirirlerse, ite o zaman: ahit olun ki biz Mslmanlarz! deyiniz. 65- Ey Ehl-i Kitap! brahim hakknda niin ekiirsiniz? Halbuki Tevrat ve ncil, kesinlikle ondan sonra indirildi. Siz hi dnmez misiniz? 66- te siz byle kimselersiniz! Hadi hakknda bilgi sahibi olduunuz konuda tarttnz; fakat bilgi sahibi olmadnz konuda niin tartyorsunuz! Oysa ki Allah, her eyi bilir, siz ise bilmezsiniz. 67- brahim, ne Yahudi, ne de Hristiyan idi; fakat o, Allah bir tanyan dosdoru bir Mslman idi; mriklerden de deildi. 68- nsanlarn brahime en yakn olan, ona uyanlar, u Nebiy ve iman edenlerdir. Allah mminlerin dostudur. 69- Ehl-i Kitaptan bir ksm istediler ki, ne yapp edip sizi saptrabilsinler. Oysa onlar sadece kendilerini saptrrlar da farkna bile varmazlar.
L- MRN SURES 199
70- Ey Ehl-i Kitap! Grp bildiiniz halde niin Allahn ayetlerini inkr edersiniz? 71- Ey Ehl-i Kitap! Neden doruyu eriye kartryor ve bile bile gerei gizliyorsunuz? 72- Ehl-i Kitaptan bir grup yle dedi: Mminlere indirilmi olana sabahleyin inanp akamleyin inkr edin. Belki onlar dnerler. 73- Sizin dininize uyanlardan baka hibir kimseye inanmayn. De ki: Doru yol ancak Allahn yoludur. Yine onlar yle dediler: Size verilenin benzerinin baka herhangi bir kimseye verildiine, yahut Rabbinizin huzurunda onlarn size kar deliller getireceklerine de inanmayn. De ki: Ltuf ve ihsan Allahn elindedir. Onu dilediine verir. Allahn rahmeti genitir ve O her eyi hakkyla bilir. 74- Rahmetini dilediine ayrr. Allah stn ltuf sahibidir. 75- Ehl-i Kitaptan ylesi vardr ki, ona yklerle mal emanet braksan, onu sana noksansz iade eder. Fakat onlardan ylesi de vardr ki, ona bir dinar emanet braksan, tepesine dikilip durmazsan onu sana iade etmez. Bu da onlarn, mmilere kar yaptklarmzdan dolay bize vebal yoktur demelerindendir. Allah adna bile bile yalan sylyorlar. 76- Hayr! Her kim szn yerine getirir ve ktlkten saknrsa, bilsin ki Allah saknanlar sever. 77- Allaha kar verdikleri sz ve yeminlerini az bir bedelle deitirenlere gelince, ite bunlarn ahirette bir pay yoktur. Kyamet gn Allah onlarla konumayacak, onlara bakmayacak ve onlar temize karmayacaktr. Onlar iin ac bir azap vardr. 78- Ehl-i Kitaptan bir grup, okuduklarn kitaptan sanasnz diye kitab okurken dillerini eip bkerler. Halbuki okuduklar Kitaptan deildir. Syledikleri Allah katndan olmad halde: Bu Allah katndandr, derler. Onlar bile bile Allaha iftira ediyorlar. 79- Hibir insann, Allahn kendisine kitab, hikmet ve Nbvvet vermesinden sonra insanlara: Allah brakp bana kul olun! demesi mmkn deildir. Bilakis: Okumakta ve retmekte olduunuz Kitab uyarnca Rabbe halis kullar olun (der.)
80- Ve size: Melekleri ve Nebiyleri ilahlar edinin, diye de emretmez. Siz Mslman olduktan sonra hi size kfirlii emreder mi? Sizinle bizim aramzda mterek olan Yani hibir Nebi ve Kitab arasnda kesinlikle tevhidle ilgili ihtilaf olmaz. Hibir insan, Allahn kendisinevermesinden sonra Nbvvet beklentisi ancak velayet ve tevhidle fena bulma mertebesinden sonra sz konusu olabilir. Hibir insan, Allah onun beeriyetini nefsinden uzaklatrp yok ettikten, fenaya erdirmek suretiyle sildikten, sevap olarak ona ilahi kitap ve hikmete elverili gerek nurani bir varlk bahettikten sonra insanlar kendine tapmaya aramaz. nk insanlar nefsine aran nefisle perdelenmitir. Firavun ve benzerleri gibi. Bunlar tevhidi bilirlerdi, ama onu hal ve zevk olarak elde etmemilerdi, ayn mertebesine ulamamlard. nk nefisleri bakiydi ve fena bulmann tadna varmamlard. Bu yzden nefisleriyle perdelendiler. Dolaysyla insanlar nefislerine ardlar. Bunlar Resulullahn (s.a.v) kendileri hakknda nsanlarn en kts kyamet koptuu srada sa olan kimsedir. buyurduu kiilerdir. Nbvvet mertebesine ermi biri bunu sylemez, ama Rabbe halis kullar olun Rabbe mensup olun, der. nk rububiyet onlar brm, beeriyetleri bastrlm olur. Onlar limlerdir, ilimleriyle amel edenlerdir, bildiklerini bakalarna retenlerdir ve Allahn kitaplarn okuyanlardr. Yani ilim ve amele raz olan abidler, kullar olun, ibadete devam edin. Bylece nurun zulmete galip gelmesi ile rabbe halis kullar olursunuz. Bir nebi size muayyen bir tapma suretini ve kaytlanma eklini emretmez. nk bu perde ve kfrdr. Siz varlnz Allaha teslim ettikten sonra hibir nebiy size perdelenmeyi emretmez. 81- Hani Allah, Nebiylerden: Ben size Kitab ve hikmet verdikten sonra nezdinizdekileri tasdik eden bir Resul geldiinde ona mutlaka inanp yardm edeceksiniz diye sz alm, kabul ettiniz ve ahdimi yklendiniz mi? dediinde Kabul ettik cevabn vermiler, bunun zerine Allah: O halde ahit olun; ben de sizinle birlikte ahitlik edenlerdenim, buyurmutu.
L- MRN SURES 201
Hani Allah, nebiylerdensz almt Nebiyler arasnda ezeli bir tanma vardr. nk nebiyler ilk safta yer alrlar ve Allah bilen ariflerdir. Her arif de dier ariflerin makamn bilir. Allahn tevhid zere onlardan sz almas da daha nce sylendii gibi btn Ademoullarn iine alan genel bir szdr. Nebiylerin ahdi ise onlara ve tabi olu itibariyle onlar bilen ariflere zgdr. Allah, nebiylerden iki ahit almtr. Biri Rabbin Ademoullarndan.ahit tuttu. (Araf, 172) ayetinde iaret edilen genel ahittir. br ise Hani biz nebiylerden sz almtk; senden, Nuhtan, brahimden, Musadan ve Meryem olu sadan da. Biz onlardan pek salam bir sz aldk. (Ahzab, 7) ayetinde iaret edilen Nebiylere zg ahittir. Bu ahit, nebilerin aralarnda biliip tanmalar, dini ikame etmeleri, dinde tefrikaya gitmemeleri ve birbirlerini tasdik etmeleri esasna gre alnmtr. Bu ahit gerei Nebiler halk tevhide davet eder, kulluu da srf Allaha sunmay emrederler. Nebiye itaat etmeyi, birbirlerini, birbirlerinin hususiyetlerini mmetlerine tantmalarn ngren bir ahittir. nk Allah tafsilatlar suretinde, sfat perdeleri gerisinde ve mazharlarn okluunda bilip tanmak, onu cem aynnda bilip tanmaktan daha ince ve daha gizlidir. Onlar tabu olu hakkyla rzklanmlardr ve bununla birlikte sfat tecellileri hkmlerini de bilirler. Yani bakalarna deil, srf kendilerine zg eriatlar da bilirler. 82- Artk bundan sonra her kim dnerse ite onlar yoldan kmlarn ta kendileridir. 83- Gklerde ve yerdekiler, ister istemez Ona teslim olduu halde onlar, Allahn dininden bakasn m aryorlar? Halbuki Ona dndrleceklerdir. 84- De ki: Biz, Allaha, bize indirilene, brahim, smail, shak, Yakub ve Yakub oullarna indirilenlere, Musa, sa ve Nebiylere Rableri tarafndan verilenlere iman ettik. Onlar birbirinden ayrt etmeyiz. Biz ancak Ona teslim oluruz. Artk, bundan sonra her kim dnerse Allahn nebilerle yapt szlemeyi bildikten ve nebiler, Allaha verdikleri sz kendisine tebli ettikten sonra dnerse. te onlar Allahn dininin dna kmlardr. Gerekte Allahn dininde baka uyulan baka bir din yoktur, gerisi
vehimden ibarettir. Allahn dininden bakasn m aryorlar? Halbuki gklerde ve yerde olan her ey isteyerek nsan ve eytan dnda, Allahn dinine uyar. Veya insan ve eytan gibi istemeyerek Allahn dinine uyar. nk kfr insan ve eytan nda hibir varl kapsamaz. Dolaysyla tm varlklar, Allah tarafndan kendilerine emredileni yerine getirirler, itaat ederler. nsan ise, iradesiyle perdelendii, Allaha verdii sz unuttuu, nefsani zulmetle mnasebeti olduundan eytann arsn kabul ettii iin ancak istemeyerek kabul eder, boyun eer. Allahn koruduu ve setii kimseler hari. eytan ise ben ondan daha stnm. (Araf, 12) ayetinde iaret edilen kendini beenmilii ve benliiyle perdelendii, yz evirdii ve byklk taslad iin kfir olmutur. Bununla beraber, gnahkarln bilir ve istemeyerek inanr. Bundan da anlalyor ki, onun kfirlii Allahn iradesiyle olmutur. Bu da imann kendisidir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Tpk eytann durumu gibidir. nk eytan insana: nkr et, der. nsan inkr edince de: Ben senden uzam, nk ben lemlerin Rabbi olan Allahtan korkarm, der. (Har, 12) Bir dier ayette de yle buyrulmutur: Hani eytan onlara yaptklarn gzel gsterdi de: Bu gn insanlardan size galip gelecek kimse yoktur, phesiz ben de sizin yardmcnzm, dedi. Fakat iki ordu birbirini grnce ardna dnd ve: Ben sizden uzam, ben sizin grmediklerinizi gryorum, Ben Allahtan korkuyorum; Allahn azab iddetlidir, dedi. (Enfal, 48) Bir baka yerde de yle buyruluyor: bitirilince, eytan diyecek ki: phesiz Allah size gerek olan vaat etti, ben de size vaat ettim ama, size yalanc ktm. Zaten, benim size kar bir gcm yoktu. Ben, sadece sizi ardm, siz de benim davetime hemen kotunuz. O halde beni yermeyin, kendinizi yerin. Ne ben sizi kurtarabilirim, ne de siz beni kurtarabilirsiniz! Kukusuz daha nce ben, beni ortak komanz reddettim. (brahim, 22) Bu ayetler eytann iman ettiine delalet etmektedir; ancak imann ie yaramad bir srada iman etmektedir. Halbuki Ona dndrleceklerdir. sonunda her ey Ona dnecektir. Allahn dininden baka din kalmayacaktr. Bilakis, herkes ve her ey bu dn esnasnda Onun dinine uymaktadr. Aslnda, farknda olurlarsa her ey ve herkes Hak dine uymaktadr, ister istemez. Hakkn dnda hibir din meru deildir.
L- MRN SURES 203
85- Kim, slamdan baka bir din ararsa, bilsin ki kendisinden asla kabul edilmeyecek ve o, ahirette ziyan edenlerden olacaktr. 86- man etmelerinden, Resuln hak olduuna ehadet getirmelerinden ve kendilerine apak deliller gelmesinden sonra inkrcla sapan bir kavme Allah nasl hidayet nasip eder? Allah zalimler topluluunu doru yola iletmez. 87- te onlarn cezas, Allahn, meleklerin ve btn insanln lanetine uramalardr. 88- Bu lanete ebedi gmlp gidecekler. Onlarn azaplar hafifletilmez; yzlerine de baklmaz. 89- Ancak, bundan tevbe edip yola gelenler baka. nk Allah ok balayc ve merhametlidir. 90- nandktan sonra kfirlie sapp sonra inkrclkta daha da ileri gidenlerin tevbeleri asla kabul edilmeyecektir. Ve ite onlar, sapklarn ta kendisidirler. Kim slamdan baka bir din ararsa Burada slamdan maksat, Allahn dini olan tevhiddir. Buna u ayette iaret edilmitir: Ben kendimi (yzm) Allaha teslim ettim. (Al-i mran, 20) Bundan nceki ve sonraki ayette de zikredilmitir ve btn dinleri kapsar ekilde vasfedilmitir. Bundan dolay Allahn dini olan tevhide eksiksiz ve gnll olarak balanmak gerekmektedir. Nitekim, bundan nceki ayetin son ksmnda gnll boyun eie yle iaret edilmitir: Biz ancak Ona teslim oluruz. slamdan baka din arayan kimsenin dini kabul edilmez. nk arada perde olmasndan dolay bu dinin Hakka ulamas mmkn deildir. Ve o, ahirette ziyan edenlerden olacaktr Hakk verip nefislerini ve Haktan perdelenmelerini gerektiren eyleri satn almalarndan dolay hsrana urayacaklardr. Sapan bir kavme Allah nasl hidayet nasip eder?.... Bu ayette, Allahn, bata istidat nuruyla imana ilettii, ardndan iman nuruyla Resuln hak oluunu bizzat gzlemlemelerini salad, bylece hibir pheye yer kalmayacak ekilde yakine ulatrd, sonra apak belgeler niteliindeki akli delillerle pekitirdii, buna ramen sapan kimseleri hidayete erdirmeyecei vurgulanyor.
Bu ahitlerin, belgelerin tmnden sonra nefisleri inat ve dik ballkla zahir oldu, kalplerinin ve akllarnn nurunu ve ruhlarn perdeledi. Halbuki, bu Hak ile Hakka ahitlik etmektedirler. Btn bunlarn nedeni zulmlerinin koyuluu, nefs-i emmarelerinin zerlerindeki hakimiyetinin glldr. Nefsi emmarenin galibiyeti ise zulmn en son noktasdr. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Allah zalimler topluluunu doru yola iletmez. (Al-i mran, 86) Bunun nedeni zalimlerin perdelerinin kalnl, Haktan ve nuru kabullenmekten uzaklklarnn derinliidir. Bunlar iki ksmdr: Bir ksmnda nefs-i emmarenin kalplerini hakimiyetleri altna almas durumu kklemi ve kalclamtr. Bunlar, sapklk ve Hakk verip karlnda azgnl alma hususunda en son noktaya varmlardr. Uzaklk ve inatta iyice ileri gitmilerdir. Artk, bu durum onlar iin ortadan kalkmas mmkn olmayan bir meleke haline gelmitir. Bir ksmnda ise uzaklk kklememi, kalpleri zerinde kalc bir din haline gelmemitir. Nefisleri perdesinin gerisinde istidat nurlarndan bir koku kalmtr. Bunlar Allahtan bir rahmetin ve tevfikin kavramas umulur. O zaman belki piman olurlar, akl melekesinin hkmyle yeniden dirilirler. man etmelerindensonra ifadesiyle birinci ksma, Ancak bundan sonra tevbe edip yola gelenler baka ifadesiyle de ikinci ksma iaret edilmitir. Bu ikinci ksmdakilerin tevbe ettikten sonra yola gelmeleri, amellere devam etmek, riyazeti srdrmek suretiyle daha nce bozduklar eyleri slah etmeleri eklinde olur. 91- Gerekten, inkr edip kfir olarak lenler var ya, onlarn hibirinden-fidye olarak dnya dolusu altn verecek olsa dahi-kabul edilmeyecektir. Onlar iin ac bir azap vardr; hi yardmclar da yoktur. 92- Sevdiiniz eylerden harcamadka birre / iyiye eremezsiniz. Her ne harcarsanz, Allah onu hakkyla bilir. 93- Tevratn indirilmesinden nce, srailin kendisine haram kldklar dnda, yiyecein her trls srailoullarna helal idi. De ki: Eer doru szl iseniz, o zaman Tevrat getirip onu okuyun. 94- Artk, bundan sonra her kim Allaha kar yalan uydurursa, ite bunlar, zalimlerin ta kendisidirler.
L- MRN SURES 205
95- De ki: Allah doruyu sylemitir. yle ise, Hakka ynelmi olarak brahimin dinine uyunuz. O, mriklerden deildi. Onlarn hibirinden-fidye olarak dnya dolusu altn verecek olsa dahi-kabul edilmeyecektir. nk orada kalc nurani eylerden bakas kabul edilmez. Bunun nedeni ahiretin nur ve kalclk lemi olmasdr. Zulmani ve fani eylerin orada yeri yoktur. Kfrlerinin ve perdelenmelerinin sebebi, bu geici fasklklar sevmelerinden baka bir ey midir ki? Bunlar, onlarn kurtulularnn, yaknlklarnn, kabul edilmelerinin ve sekinliklerinin sebebi olabilir mi? Ki bizzat helak olmalarnn, uzaklklarnn, hsrana uramalarnn ve mahrum kalmalarnn sebepleridir! yiye eremezsinizKiiyi Allaha yaknlatran her fiil birr (iyi)dir. Allaha yakn olmak iin de Ondan bakasndan teberri etmek bir zorunluluktur. Kim bir eyi severse, o eyle Allahtan perdelenmi olur ve gizli irk eklinde ortak komu olur. nk sevgisi Allahtan bakasna ynelmitir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: nsanlardan bazlar Allahtan bakasn Allaha denk tanrlar edinir de onlar Allah sever gibi severler. (Bakara, 165) Bunlar sevdikleri eylerden dolay nefislerini Allaha tercih ederler. Bu gibi kimseler adan Allahtan uzaklam olur: Haktan bakasn sevmek. irk komak ve nefsini Hakka tercih etmek. Eer Allah nefsine tercih ederse, sadaka verip sevdii eyi elinden karrsa uzaklk ortadan kalkar ve yaknlk gerekleir. Aksi takdirde perdelenmi olarak kalmaya devam eder. Eer sevdii eyin dndaki eylerden kat kat infak etse bile iyiye eremez. nk Allah ne infak ettiini, onun bakasn araya koymak suretiyle kendisinden perdelendiini bilir. Yiyecein her trls srailoullarna helal idi. Yani asl hkmnce akl sahiplerine yiyecein her trls helal idi. nk akl, varlklarn mutlak olarak kullarn yararna yaratldklarna hkmeder. Dolaysyla, bu varlklar iinde yiyecek konumunda olanlar da yenmek iin yaratlmlardr. srailinharam kldklar mstesna. Ruh srailinin kendisine deney, kyas yoluyla ayrntl bir ekilde zararn ve yararn bildikten ve icmali olarak helal olduuna hkmettikten sonra akli fikir yrtmeyle kendisine haram kldklar mstesna. nk akl zararl ve ldrc olan eylerin haram olduuna hkmeder.
Tevratn indirilmesinden nce Tevrat ve dier ilahi kitaplar araclyla eri hkm inmeden nce. yle ki: nsanlar, daha nce vurguladmz gibi Hak din zere tek bir mmet iken ihtilaf ettiler. Allah, onlar doru yola iletmek, dnya ve ahiret hallerini slah etmek, onlar Hakka ve birlie dndrmek iin nebiler gnderdi. Bozulmu halleri, kalplerinin tahrif olmu tabiatlar ve hasta nefisleri uyarnca ilahi hikmetin gerektirdii biimde, alageldikleri eylerden, Haktan uzaklatrc, Allah ile aralarna perde gibi giren, heva ve ehevi duygular galeyana getiren, dier bozgunculuklar depretiren, kendilerini kemallerinden ve hidayetlerinden alkoyan fitneleri kkrtan eyleri haram kld. 96- phesiz, lemlere bereket ve hidayet kayna olarak insanlar iin kurulan ilk ev, Mekkedeki Kbedir. 97- Orada apak nianeler, brahimin makam vardr. Oraya giren, emniyette olur. Yoluna gc yetenlerin o evi haccetmesi, Allahn insanlar zerinde bir hakkdr. Kim inkr ederse bilmelidir ki, Allah btn lemlerden mstanidir. phesizinsanlar iin kurulan ilk ev Sylendiine gre, burada gklerin ve yerin yaratlmas srasnda su zerinde beliren ilk ev kastedilmitir. Allah, bu evi yerin yaratlmasndan bin yl nce yaratmtr. Bu ev, su zerinde beyaz bir kpkten ibaretti. Yer bu kpkten evin altna dendi. O halde ev, hakiki kalbe iarettir. Su zerinde belirip ortaya kmas hayvani ruh semasnn ve beden arznn yannda nutfeye taalluk etmesi anlamndadr. Yerden nce yaratlmas ise kadim oluuna, buna karlk bedenin hadis (sonradan olma) oluuna iarettir. Bin yl nce belirip zuhur etmesi, bedene gre iki tavrla ncelikli olmas anlamndadr: Biri nefsin tavr, dieri de kalbin tavr. Bu ncelik mertebe balamndaki bir nceliktir. nk daha nce de deinildii gibi bin says tam bir mertebe ifade eder. Bu evin beyaz kpkten olmas cevherinin saflna; yerin onun altnda denmesi bedenin bir etkiyle olumasna, bedenin ekil ve izgilerinin, organlarnn biimlerinin heyetlerine tabi olduuna iarettir. te hikyenin tevili budur.
L- MRN SURES 207
Bil ki, ruhun bedene taalluk ettii, hakiki kalbin ilk olarak bedenle btnletii mahal ekli-maddi kalptir. Bedenin organlar iinde ilk oluan budur. lk hareket eden ve en son duran organdr. Dolaysyla insanlar iin kurulan ilk evdir, Mekkede ekil gsnde Ya da manevi gs Mekkesinde insanlar iin kurulan ilk mabed ve ilk mesciddir. Bu gs nefisten stn en erefli makamdr. Kendisine ynelen kuvvetlerin younlatklar, sktklar yerdir. Bereket kayna olarak lahi bir berekete sahiptir. Btn varla ondan bir feyiz, kuvvet ve hayat yansr. nk btn organlardaki kuvvetler, nce ondan balayarak dier organlara sirayet ederler. lemlere hidayet kayna olarak Hidayet sebebidir ve insanlar Allaha ileten bir nurdur. Orada apak nianelervardr. lim, irfan, hikmet ve hakikt nianeleri vardr. Ayrca brahimin makam vardr. Yani ruh brahiminin ayak bast yer olan akl vardr. Dier bir ifadeyle nurunun kalbe ulat mahal. Oraya giren saliklerden, cehalet llerinde akn akn dolaanlardan kim oraya girerse emniyette olur ayartc gulyabanilerin batan karmasndan, saptrmasndan, nefsin szlerinden doan ifritlerin, cinlerin vesveselerinden, vehim eytanlarnn arpmasndan, hayal cinlerinin tesirinden, nefsani kuvvet ve sfatlar yrtclarnn yakalayp paralamasndan emin olur. O evi haccetmesi, ve tavaf etmesi Allahn insanlar zerindeki hakkdrYoluna gc yetenler iin bir grevdir. Yani hazrlkl saliklerin, iradelerinde sadk olanlarn, takva azna g yetirebilenlerin, karar ve azimet gcyle yola koyulabilenlerin yerine getirmekle ykml olduklar bir farzdr. Onlarn dnda istidatlar zayf, zayflk ve hastalktan ve dier ahlaki engellerden yahut nefsani ve bedensel arazlardan dolay yerlerinde oturanlar iin deil. Kim inkr ederse Gc yettii halde istidadn perdelerse veya nefsinin hevasna uyarak ondan yz evirirse, Allahmstanidir. ondan ve btn lemlerden Uzaklatrld, perde glgesinde rahmetini kabul edecek durumda olmad iin ona iltifat etmez. nk rahmetten yoksunluk yz st braklma ve geri evrilme anlamna gelir. 98- De ki: Ey Ehl-i Kitap! Allah yaptklarnz grp dururken niin Allahn ayetlerini inkr edersiniz?
99- De ki: Ey Ehl-i Kitap! Grp bildiiniz halde niin Allahn yolunu eri gstermeye yeltenerek mminleri Allah yolundan evirmeye kalkyorsunuz? Allah yaptklarnzdan habersiz deildir. 100- Ey iman edenler! Kendilerine kitap verilenlerden bir gruba uyarsanz imannzdan sonra sizi yeniden inkrcla sevk ederler. 101- Size Allahn ayetleri okunurken, stelik Allah Resul de aranzda iken nasl inkra saparsnz? Her kim Allaha balanrsa kesinlikle doru yola iletilmitir. 102- Ey iman edenler! Allahtan, Ona yarar ekilde korkun ve ancak Mslmanlar olarak can verin. Kim Allaha balanrsa Ondan bakasyla tm balarn koparmak, gerek tevhide sarlmak suretiyle Allaha balanrsa kesinlikle doru yola iletilmitir. Kim tevhide fena bulmak suretiyle tamamen kendini Allaha adar, her eyle ban keserse, onun yolu Allahn yoludur. Allahtan, Ona yarar ekilde korkun Varlnzn geride kalan kalntlar iinde Allahtan gerei gibi korkup saknn. nk Allahtan, Ona yarar ekilde saknmak, gerektii ve hakkettii gibi korkmak demektir. Bu da Onda fena bulmaktr. Yani zatlarnzn ve sfatlarnzn kalntlarndan kanma hususunda Allah koruyucunuz kln. nk Allah geip giden her eyin yerini alan bakidir. lmeyin yzlerinizi, zatlarnz Ona teslim etme hali dnda baka bir ekilde lmeyin. Yani lmnz tevhidde fena bulma eklinde olsun. 103- Hep birlikte Allahn ipine smsk yapn; paralanmayn. Allahn size olan nimetini hatrlayn: Hani siz birbirinize dman kiiler idiniz de O, gnllerinizi birletirmiti ve Onun nimeti sayesinde karde kimseler olmutunuz. Yani siz bir ate ukurunun tam kenarnda iken oradan da sizi O kurtarmt. te Allah size ayetlerini byle aklar ki doru yolu bulasnz. 104- Sizden, hayra aran, iyilii emredip ktl men eden bir topluluk bulunsun. te onlar kurtulua erenlerdir. 105- Kendilerine apak deliller geldikten sonra paralanp ayrla denler gibi olmayn. te bunlar iin byk bir azap vardr.
L- MRN SURES 209
Hep birlikte Allahn ipine smsk yapn Yani tevhid zere birleerek Ben sizin Rabbiniz deil miyim?... ayetinde iaret edilen ahdine yapn. Paralanmayn hevalarn ayrl ile paralanmayn. nk Haktan ayrlmak ancak tabiatlarn ihtilaf, hevaya uyma, kuvvetlerin itiip kakmas ile olur. Muvahhid ise tefrikadan uzaktr. nk kalbi Hak nuruyla aydnlanm ve nefsi de kalbin feyziyle nurlanmtr. Dolaysyla, kuvvetleri de birbirleriyle bark ve uyumlu olur. Allahn size olan nimetini hatrlayn Kalplerde sevgiyi douran tevhid nimetine sizi iletmesini hatrlayn. Hani siz birbirinize dman kiiler idiniz nefsani hicaplarla perdelenmi, tabii rtlerle gizlenmi, zulmet ukuruna dmekle ortakl kabul eden nurdan ve klli maksatlardan uzaklam kimseler idiniz. O, gnllerinizi birletirmiti Gnllerinizin Allah iin birbirlerini sevmelerini salamt, nk onlar kendi nuruyla aydnlatmt. Onun nimeti sayesinde karde kimseler olmutunuz dinde karde, Allah yolunda dost olmutunuz. Yine siz bir ate ukurunun tam kenarnda idiniz yoldan karc tabiat ukurunun, yoksunluk ve azap mahallinin tam kenarnda idiniz. Oradan sizi O kurtarmt Ruh makam sidresine doru sizi birbirinize balamt da zat cenneti ruhuna ulamanz salamt. te Allah size ayetlerini byle aklar latif sfat tecellileriyle ve nur parldaylaryla size ayetlerini aklar. Ki doru yolu bulasnz cemaline ve zatnn tecellisine ulaasnz. Sizden, hayra aran bir topluluk bulunsun. Yani sizin iinizde, tarikat eyhleri gibi alim, ilmiyle amel eden, arif ve dinde istikamet sahibi bir topluluk bulunsun. Hayra aran Arif olun, nk Allah bilmeyen, hayr bilemez. Mutlak hayr mutlak kemaldir. Bu da insan iin bir tr Hakk bilme ve ona ulama ile mmkndr. zafi hayr ise mutlak hayra ulamann aracdr. Ya da zel istidatlarn gerektirdii ekilde herkesin kendine zg kemale ulamas kast edilmitir. nk arlan hayr ya Hak Tealadr ya da Hakka ulama yoludur.
Maruf (iyilik), dinde vacip veya mendup olup Allaha yaknlatrma arac olan her eydir. Mnker (ktlk) ise, dinde haram veya mekruh olan, insan Allahtan uzaklatran, failini gnahkar veya yerilmeyi hakkeden bir kusurlu klan davrantr. Tevhid ve istikameti olmayann davet makam olmad gibi marufu emretme ve mnkeri nehyetme makam da olmaz. nk muvahhid olmayan biri Allahtan bakasna itaat etmeye arabilir. Dinde istikamet sahibi olmayan biri de muvahhid olsa bile znde mnker olduu halde, kendince maruf sayd bir eye davet edebilir. Ya da znde maruf olduu halde kendince mnker kabul ettii bir eyden de men edebilir. Cem makamna ulat halde, halk nedeniyle Haktan perdelenmi kimse gibi. Byle kimseler ou zaman baz tabiatlar sebebiyle, insanlarn mallar zerinde onlar izni olmadan tasarrufta bulunma gibi kimi haramlar helal sayabiliyorlar ya da halka kar mtevaz olma, iyilie mkfat verme gibi baz helalleri hatta menduplar da haram sayabiliyorlar. te onlar kurtulua zg klnm kimselerdir. nk onlar iin herhangi bir perde sz konusu deildir. Onlar Allahn, arzndaki halifeleridir. Olmayn tabiatlarnz gerei, bir imama tabi olmayan, bir kelime etrafnda birlemeyen, bir yol zerinde sizi birletiren bir nderin peinden gitmeyen kimseler olmayn. Paralanp ayrla denler gibiheva ve heveslerine ve bidatlara uyup dalanlar gibi olmayn. Kendilerine geldikten sonraayrla denler gibi hedef ve sz birliini gerektiren akli ve eri deliller geldikten sonra ihtilafa denlere benzemeyin. nk insanlarn deiik tabiat ve seciyeleri, farkl hevalar, trl adet ve hayat tarzlar vardr ve bunlarn kayna da mizalar ve arzulardr. Bundan da ayr ayr anlaylar, zt huylar doar. ayet bir nderleri, inanlarn, hayat tarzlarn ve grlerini kendisine tabi olmalar suretiyle birletiren, szlerini ve adetlerini uzlatran, sevgisi ve itaatiyle arzularn ayn noktada birletiren bir imamlar yoksa babo, darmadan olurlar. eytana av olmaktan kurtulamazlar. Srden ayrlan koyunu kurdun kapmas gibi. Nitekim, Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: nsanlarn iyi veya kt bir imamlarnn olmas kanlmazdr.
L- MRN SURES 211
Resulullah (s.a.v) bir i iin iki veya daha fazla kiiyi grevli olarak gnderdii zaman mutlaka birini emir olarak tayin eder, brlerine de ona itaat etmelerini, tabi olmalarn emrederdi. Ta ki i ahenkle yrsn, dzene girsin. Aksi takdirde iler hercmer olur, din ve dnya hayat karmakark hale gelir. Dnya ve ahiret dzeni bozulur. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Cemaatten bir kar uzaklaan kimse cennetin kokusunu alamaz. Allah cemaatle beraberdir. Grmyor musunuz, insanlk, kalbin bakanlnda akla itaat etmedii durumlarda, dzeni nasl bozulur, fesada doru srklenir, dnya ve ahiret hsranna neden olan bir tefrikann penesine der? phesiz bu, benim dosdoru yolumdur. Buna uyun. Baka yollara uymayn. Zira o yollar sizi Allahn yolundan ayrr. (Enam, 153) ayeti nazil olunca Resulullah (s.a.v) doru bir izgi izdi ve bu doru yoldur. dedi. sonra bu izginin sanda ve solunda birka izgi izdi ve bunlar da her bir eytann insanlar ardklar yollardr. buyurdu. 106- Nice yzlerin aard, nice yzlerin de karard gn dnn. mdi, yzleri kararanlara : nanmanzdan sonra kfir mi oldunuz? yle ise inkr etmi olmanz yznden tadn azab! denilir. 107- Yzleri aaranlara gelince, onlar Allahn rahmeti iindedirler; orada ebedi kalacaklardr. 108- te bunlar, Allahn, sana hakk olarak okuduumuz ayetleridir. Allah hibir kimseye hakszlk etmek istemez. 109- Gklerde ve yerde ne varsa Allahndr. ler, dnp dolap Allaha varr. Nice yzlerin aard, nice yzlerin de karard gn Yzn aarmas kalbin Hakka ynelmesinden ve karanlk nefsani sfli cihetten yz evirmesinden dolay Hakkn nuruyla aydnlanmasndan ibarettir. Bu da ancak tevhidle, tevhide istikamet zere olmakla ve nefsin de kalbin nuruyla aydnlanmasyla mmkndr. Dolaysyla tm Allahn nuruyla nurlanm olur. Yzn kararmas ise, kalbin yznn, hazlarnn peinde olan nefse ynelmesinden ve nurani Hak cihetinden yz evirmesinden, nefsi onaylamasndan ve lezzetlerini elde etme hususunda hevann arkasndan gitmesinden dolay zulmete gark olmas demektir. Bu da ancak eytanlarn trl trl yollarna uymakla olur.
Yzleri kararanlara yle denir: nanmanzdan sonra kfir mi oldunuz? Zulmani nefsin sfatyla Hakkn nurundan perdelenip hidayetinizden, istidat nuruyla, ftrat saflyla ve akln yol gstericiliiyle doru yolu bulmanzdan sonra onun karanlnda m kaldnz? yleysetadn Haktan perdelenmenizden kaynaklanan yoksunluk azabn tadn. Yzleri aaranlara gelince, onlar Allahn rahmeti iindedirler Kavuma ruhu, kutsi nur ve cemal mahedesi iindedirler. Orada ebedi kalacaklardr. 110- Siz, insanlarn iyilii iin ortaya karlm en hayrl mmetsiniz; iyilii emreder, ktlkten men eder ve Allaha inanrsnz. Ehl-i Kitap da inansayd, elbet bu, kendileri iin daha iyi olurdu. Geri ilerinde iman edenler var; fakat ou yoldan kmlardr. 111- Onlar size, incitmekten baka bir zarar veremezler. Sizinle savaa girecek olsalar, size arkalarn dnp kaarlar. Sonra kendilerine yardm da edilmez. Siz en hayrl mmetsiniz nk muvahhidsiniz, ve tevhidin glgesi olan adaleti egemen klyorsunuz. yilii emreder, ktlkten men edersiniz. Buna da marufu bilen adil muvahhidden bakas g yetiremez. Mnkere gelince, te bylecesizi mutedil bir millet kldk. (Bakara, 143) ayetini ele alrken akladmz gibi onu da ancak muvahhidler bilir. Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Biz orta yastk gibiyiz, geride kalanlar bize katlr, ar gidenler bize dner. Dolaysyla muvahhidler, eksii olanlara tevhid makamna ulatrc marufu emreder, cem ile tafsilden ve vahdet ile kesretten perdelenen arlar da mnkerden nehyederler. Ve Allaha inanrsnz Vasat yol olan tevhid makamnda sebat edersiniz. Ayn sebat her trl tefrit ve ifrattan ka ve ahlakta da itidal zere olma iin geerlidir. Ehl-i Kitap inansayd sizin gibi olurlard. Onlar, size, incitmekten baka bir zarar veremezler nk kuvvet ve kudret kaynandan kopukturlar. Nefisleriyle eya iinde bulunurlar. Nefis ise acizlik ve ktlk mahallidir. Siz ise Allaha sarlmsnz. Eya iinde Hak ile
L- MRN SURES 213
varsnz. Hak da kahrn kaynadr. Dolaysyla onlarn gc dil ile incitmekten, pislik atmak ve eziyet etmekten teye gemez. Bu, nefsin kudretinin snr ve son noktasdr. Sizin gcnz ise kahr ve kklerini kurutma eklinde her trl gcn stndedir. nk siz Allahn sfatlaryla sfatlanmsnz. Sizinle savaa tututuklar zaman yenilmeleri kanlmazdr, onlar hi kimseden yardm grmezler. 112- Onlar nerede bulunurlarsa bulunsunlar, Allahn ahdine ve insanlarn himayesine snmadka kendilerine zillet vurulmutur; Allahn hmna uramlar ve miskinlie mahkum edilmilerdir. nk onlar, Allahn ayetlerini inkr ediyorlar ve haksz yere Nebiyleri ldryorlard. Bu da, onlarn isyan etmi ve haddi am bulunmalarndandr. Kendilerine zillet vurulmutur. nk izzet ve stnlk btnyle Allahndr. Resul (s.a.v.) ve Allahn izzetinin mazharlar konumunda olan mminler gibi beeri sfatlardan syrlp silinerek Onun sfatlaryla ahlaklananlarn dnda hi kimsenin izzet ve stnlkte nasibi yoktur. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Asl stnlk, eref ancak Allahn, Rasulunun ve mminlerindir. (Mnafikun, 8) Bu yzden onlara muhalefet eden, onlarn sfatlarnn da zddna sahiptir. stnlerden, izzet sahibi ereflilerden uzaktr. Zillet, onun ayrlmaz zelliidir. Her durumda zillet ve alaklk onu kuatr. Ancak onunla izzet sahipleri arasnda bir ban olmas durumu mstesna. Allahn ahdine ve insanlarn himayesine snmadka Bir zimmete ve ahite snmadka. Bu da asl olmayan arzi bir ey olur. Yapay bir ba olarak belirginleir. Kendilerinden ayrlmayan zati sfatlarnn karl olarak belirginlemez. nk onlar Allahtan kopup nefislerine balanmlar. Yce Allah da onlar nefisleriyle ba baa brakmtr. 113- Hepsi bir deildir; ehl-i kitap iinde istikamet sahibi bir topluluk vardr ki, gece saatlerinde secdeye kapanarak Allahn ayetlerini okurlar. 114- Onlar, Allaha ve ahiret gnne inanrlar; iyilii emreder, ktlkten men ederler; hayrl ilere kouurlar. te bunlar iyi insanlardr.
115- Onlarn yaptklar hibir hayr karlksz braklmayacaktr. Allah, takva sahiplerini ok iyi bilir. 116- nkr edenler var ya, onlarn mallar da evlatlar da Allaha kar kendilerine hibir fayda salamayacaktr. te onlar, cehennemliklerdir; onlar orada ebedi kalacaklardr. 117- Onlarn, bu dnya hayatnda yapmakta olduklar harcamalarn durumu, kendilerine zulmetmi olan bir kavmin ekinlerini vurup da mahveden kavurucu bir rzgrn durumu gibidir. Onlara Allah zulmetmedi; fakat onlar kendilerine zulmediyorlar. Hepsi bir deildir; ehl-i kitap iinde istikamet sahibi bir topluluk vardr Onlarn iinde Allah ile kaim bir topluluk bulunmaktadr. Ardndaki ayette, bunlar, istikamet sahibi kimselerin nitelikleriyle vasfediliyorlar. Yani onlarn iinde tevhide bal istikamet sahibi kimseler vardr. Onlarn yaptklar hibir hayr karlksz braklmayacaktr. Sizden, sizi Allaha yaklatrc nitelikte sadr olan her eyin karl size ulatrlacaktr. Onlarla ilgili hibir dlden yoksun braklmayacaksnz. Yce Allah, kutsi bir hadiste yle buyurmaktadr: Bana bir kar yaklaana bir zira yaklarm. Bana bir zira yaklaana bir kula yaklarm. Bana yryerek gelene koarak gelirim. Beni zikredenin meclis arkadaym. Bana kredenin samimi yoldaym. Bana itaat edenin mutiiyim. Yani siz, istidadnz arndrmak ve Ona ynelmek suretiyle Ona itaat ettiiniz gibi O da bu davrannz orannda zerinize feyzini gndermek ve size ynelmek suretiyle size itaat eder. Allah ok iyi bilir kendilerini Allahtan perdeleyecek eylerden kananlar bilir ve onlarn perdelerini aralamalar orannda onlara tecelli eder. Onlarn, bu dnya hayatnda yapmakta olduklar harcamalarn durumu fani dnya hayat, arabuk geen lezzetleri ve ehevi arzularn tatmini ya da riya, gsteri ve vnme iin, insanlar nezdinde vgye mazhar olmak uruna yaptklar harcamalarla Allahn rzasn istemezler. Bu tr harcamalar kavurucu rzgrn mahvettii ekinin durumuna benzer. Ki bu rzgr nefsin hevasndan kaynaklanr ve ifsat edici niyetlerinizi ve riya gibi batl amalarnz iinde barndrr.
L- MRN SURES 215
Kendilerine zulmetmi olan bir kavmin ekinlerini vurup mahveden kavurucu bir rzgrn durumu gibidir. irk ilemek ve kfre girmek suretiyle kendilerine zulmeden bir kavmin durumu gibidir. Ekinlerini vurup mahveder bu, zulmlerine karlk Allahn verdii cezadr. Onlara Allah zulmetmedi ekinlerini mahvetmekle. Fakat onlar kendilerine zulmediyorlar. nk bu ceza kendilerine kar iledikleri zulmn sonucudur. Nitekim, yle denmitir: Yava ol; ellerin doldu ve azn nefes almakta 118- Ey iman edenler! Kendi dnzdakileri srda edinmeyin. nk onlar size fenalk etmekten asla geri durmazlar, hep skntya dmenizi isterler. Gerekten, kin ve dmanlklar azlarndan belli olmaktadr. Kalplerinde sakladklar ise daha byktr. Eer dnp anlyorsanz, ayetlerimizi size aklam bulunuyoruz. Kendi dnzdakileri srda edinmeyin. Bir adamn srda, gizlice srlarna muttali kld samimi ve halis dostu demektir. Byle bir dost da ancak amalarn, din ve sfatlarn uyumas, ama iin Allah uruna birbirlerini sevmeleri ile mmkndr. Nitekim, srda ve yakn dostlar iin yle denmitir: ayr bedenlerde bir can. man ehli olmayan birinin samimi dost olmas bir yana dmanlk yapmas daha yakn bir ihtimaldir. Ardndan ayette, iman ehli olmayan kimsenin iki yzll ve iinde dmanlk gizlemesi yle aklanyor: Onlar size fenalk etmekten asla geri durmazlar nk gerek ve halis sevgi ancak muvahhitler arasnda olabilir. Bunun nedeni sevginin vahdetin glgesi olmasdr. Sevgi, ztlklar ve zulmet leminde bulunan perdelenmiler arasnda gerekleemez. Perdelenmiler leminde saflk ve uyum olabilir mi?! Olsa olsa genel insanlk hemcinsliinden kaynaklanan yaknlk, ayn trden olu, ortak menfaat ve lezzetler, bunlarn elde edilmesinde birbirlerinin yardmlarna muhta olu gibi durumlar onlar birbirlerine bir lde yaklatrabilir. Ama menfaat ve lezzet balamndaki amalar gereklemedii zaman, derhal birbirleri ile boumaya, kzmaya balarlar. Aralarndaki yaknlk ortadan kalkar. nk bu yaknlk deiken bir durumun neticesiydi. Nefsin srekli deiimlerin meneidir.
Dnyevi menfaatler ayn halde kalmazlar. Nefsani lezzetler ok abuk tkenirler ve bunlara dayal sevgi de devam etmez. Ama bata belirttiimiz iman kaynakl sevgi byle deildir. O, kesinlikle deimeyen bir temele dayanmaktadr. Yukarda szn ettiimiz bu geici sevgi kendi aralarnda bile byle iken, asl ve sfat bakmndan kendilerinden tamamen ayr olanlara kar sevgi beslemeleri mmkn mdr? Nur ile karanlk uyuabilir mi? Ycelik ve aalk nasl uzlasn?! Ki aralarnda gerek bir dmanlk vardr. Bu, ze ilikin bir ayrlktr ve sonular da kesinlikle gizli kalmaz. Nitekim yce Allah bu hususa ayetin devamnda yle iaret etmitir: Gerekten, kin ve dmanlklar azlarndan belli olmutur. nk ze ilikin bir vasf gizlemenin imkn yoktur. Resulullah Efendimiz (s.a.v) yle buyurmutur: Bir kimse iinde ne saklarsa saklasn mutlaka yce Allah onu dilinin kvrmlarndan, yznn ald ekillerden aa karr. Kalplerinde sakladklar ise daha byktr nk kalplerinde sakladklar ate, aa vurduklar ise kvlcmdr. O kk, bu ise daldr. Ayetlerimizi size aklam bulunuyoruz sevgi ve dmanlk belirtilerini ve sebeplerini size akladk. Eer dnp anlyorsanz szlerin zn, derin anlamn kavryorsanz. 119- te siz yle kimselersiniz ki, onlar sizi sevmedikleri halde siz onlar seversiniz. Siz, btn kitaplara inanrsnz; onlar ise, sizinle karlatklarnda inandk derler; kendi balarna kaldklarnda da, size olan kinlerinden dolay parmaklarnn ularn srrlar. De ki: Kininizden ln! phesiz, Allah kalplerin iindekini hakkyla bilmektedir. te siz yle kimselersiniz ki onlar seviyorsunuz tevhid gerei onlar seversiniz. nk muvahhid btn insanlar Hakk ile Hak iin sever. Onlar kendi nefsiyle btnlemi grr; scak dostlarn ve akrabalarn, daha dorusu bir btnn paralarnn btnlemesi gibi. Onlara ilahi rahmet, rabbani efkt gzyle bakar. efkt gsterir. Onlar batlla uraan, kader tarafndan ehli olarak grr. Onlar sizi sevmezler perdelenmilerdir ve nefis karanlnda ve tabiat kalakalmlardr. Acyarak onlara snanan rahmet nk onlar ztlklar iinde
L- MRN SURES 217
Btn Kitaplara inanrsnz Semavi Kitaplarn tamamna. btn kitaplara. nk siz kapsaml tevhid ilmine sahipsiniz. Ama onlar, dinleriyle kaytlandklar ve zerinde bulunduklar hayat tarzyla perdelendikleri iin semavi kitaplarn tmne inanmazlar. Sizinle karlatklarnda inandk derler. Geici amalarnn gerektirdii iki yzllkleriyle byle derler. Kendi balarna kaldklarnda de, size olan kinlerinden dolay parmaklarnn ularn srrlar. zlerindeki yerleik kinden, derin fkeden dolay. Ayetin geri kalan ksmnn anlam aktr. 120- Size bir iyilik dokunsa, bu onlar tasalandrr; banza bir musibet gelse, buna da sevinirler. Eer sabreder ve korunursanz, onlarn hilesi size hibir zarar vermez. phesiz Allah, onlarn yaptklarn epeevre kuatmtr. 121- Hani sen, sabah erkenden mminleri sava mevzilerine yerletirmek iin ailenden ayrlmtn Allah, hakkyla iiten ve bilendir. 122- O zaman iinizden iki blk bozulmaya yz tutmutu. Halbuki, Allah onlarn yardmcs idi. Mminler, yalnz Allaha dayanp gvensinler. 123- And olsun, sizler gsz olduunuz halde Allah, Bedirde de size yardm etmiti. yle ise, Allahtan saknn ki Ona kretmi olasnz. 124- O zaman sen, mminlere yle diyordun: ndirilen bin melekle Rabbinizin sizi takviye etmesi, sizin iin yeterli deil midir? 125- Evet, siz sabr gsterir ve Allahtan saknrsanz, onlar hemen u anda zerinize gelseler, Rabbiniz, nianl be bin melekle sizi takviye eder. Eer sabrederseniz Allahn, sizi snamak maksadyla karnza kard zorluklara, sknt ve musibetlere sabrederseniz, tevhid ve kulluun gerei zere sebat gsterirseniz, korunursanz ynetim ve ilerinizde onlardan yardm istemekten, onlarn dostluklarna snmaktan saknrsanz onlarn hilesi size hibir zarar vermez. nk Allaha gvenip dayanan, Allahn snama amal musibetlerine sabreden, bakasndan deil Ondan yardm isteyen kimse isteini elde eder, hasmna galip gelir, rabbine gzellikle gvenip dayanmasyla koruma altnda olur. Ondan bakasndan yardm isteyen yz st yardmsz kalr, kendi nefsiyle ba baa braklr, Rabbinin yardmndan mahrum kalr. air yle der:
Bir arzuya kavumak iin Allahtan bakasndan yardm isteyenin Yardmcs acizlik ve yzst braklmaktr. phesiz, Allah onlarn yaptklarn kurduklar tuzaklar epeevre kuatmtr Bu tuza boa karr, hilelerini balarna geirir. Denilmitir ki: Eer seni kskanan kimseyi alaltmak istersen nefsinin erdemlerini arttr. Sabr ve takva ise erdemlerin en gzelleridir. Bunlar ayrlmaz zellikleriniz haline getirirseniz dmanlarnz yenilgiye uratrsnz. Evet, siz sabr gsterir ve zerinize gelseler Allah rzasn elde etmek iin cihadn zorluklarna ve Allaha itaat hususunda can fedakrlnda bulunmaya sabretmek ve zorluklara katlanmak, ancak takva ile, Allahn destei ile, yakin nuruyla aydnlanma ile olur. Bunun kalc ve sabit olmas da sekine ve gven duygusunun indirilmesi ile mmkndr. Bunun yannda Hakkn emrine muhalefet etmekten, maddi menfaat ve ganimete eilim gstermekten saknmak gerekir. Nefsin telef olmasndan endie etmekten kurtulma da ancak nefsin kalp ve ruhun hakimiyeti altnda krlmasyla gerekleebilir. nk sebat ve vakar ruhun vasfdr. Tela ve kararszlk ise nefsin sfatdr. Ruh, kalbi hakimiyeti altna alnca, ona hkmran olunca, onu nefsin sfatlarnn istilasndan ve askerlerinin saldrsndan korur. Bu yzden kalp ona ak olur ve skunet bulur. nk z itibariyle sevilendir ve nuranidir. Kalp ruhtan ald gle nefis ve kuvvetlerine kar baskn hale gelir. Nefsi yener ve krar. Galibiyetini ve zulmetini zerinden atar. Onu zelil ve itaatkar hale getirir. Bylece nefsin de kararszl ortadan kalkar, kalbin nuruyla aydnlanr. O zaman rahmet iner. Kalp de nuraniliiyle sema melekutuyla uyumlu hale gelir. Altndaki glere boyun edirir. stndeki glere de sevgi ve itiyakla ynelir. Bu uyumla sema melekutuyla temas kurar. Fiillerinde onun glerinin ve sfatlarnn inmesini salar. zellikle sfli lemden uzaklamas ve syrlmas, yakin kuvvetiyle kendini tamamen o lemden koparmas ve ulvi cihete tevekkl etmesi srasnda. Bu kuvvetlerden destek alarak fkelendii gleri ezer. te meleklerin inmesinin anlam budur. Lakin tam tersi olarak davranrsa yani telaa kaplp rkerse, deiime urayp korkarsa veya dnyaya eilim gsterirse, nefis ona galip gelir, bask altna alr. Onu istila ederek sfatnn karanlyla nurdan perdeler. Artk szn ettiimiz uyumdan eser kalmaz. Yardm kesilir. Melekler inmez olur.
L- MRN SURES 219
126- Allah, bunu size srf bir mjde olsun ve kalpleriniz bu sayede rahatlasn diye yapt. Zafer, yalnzca mutlak g ve hikmet sahibi Allah katndandr. 127- Allah, kfirlerden bir ksmnn kkn kessin ve onlar perian etsin, bylece bozulmu bir halde dnp gitsinler diye (byle yapt.) 128- Ki bu ite senin yapacan bir ey yoktur. Yahut tevbelerini kabul etsin ya da onlara azap etsin diye. nk onlar zalimdirler. 129- Gklerde ve yerde ne varsa Allahndr. Dilediini balar, dilediine azap eder. Allah, ok balayc ve ok merhametlidir. 130- Ey iman edenler! Kat kat arttrlm olarak faiz yemeyin. Allahtan saknn ki kurtulua eresiniz. 131- Kfirler iin hazrlanm bulunan ateten saknn! 132- Allaha ve Resulne itaat edin ki rahmete kavuturulasnz. Allah, bunu size srf bir mjde olsundiye yapt. Sizi meleklerle desteklemeyi srf size mjde olsun diye yapt. Ki kalbinizin gc, cesaretiniz, kahramanlnz, Hakka yneliteki aktifliiniz ve sluk esnasnda mcerretliiniz artsn. Ve kalpleriniz bu sayede rahatlasn bylece arnmanz orannda ilahi feyiz gereklesin, terk ettiklerinizin yeri dolsun. Zafer, yalnzca Allah katndandr Meleklerden veya bakalarndan deildir. oklua dalp vahdetten, halka karp Haktan perdelenmeyin. nk bunlar gereklikleri olmayan grntlerdir, bunlarn etkileri de yoktur. Mutlak g sahibi kahrediciliiyle galip gelen snrsz g sahibi ve Hikmet sahibi Hikmeti uyarnca kahrn ve yardmn meleklerin suretinde gizleyen yalnzca Allahtr. Kfirlerden bir ksmnn kkn kessin Mminleri glendirme amacna ynelik olarak kfirlerin bir ksmn ldrsn. Veya onlar perian etsin mminleri stn ve aziz klmak maksadyla onlar hezimete uratp rezil etsin, alaltsn. Yahut tevbelerini kabul etsin mminlerin saysn oaltmak maksadyla Mslman olup tevbe etmelerini salasn. Ya da onlara azap etsin. Mslmanlar sevindirmek maksadyla, onlara, zulmleri, kfrde srar etmeleri sebebiyle azap etsin diye, sizi meleklerle destekledi.
Ayetlerin ak iinde matuf ve mutafun aleyh arasnda ki bu ite senin yapacan bir ey yoktur ara cmlesine yer veriliyor. Ta ki Resulullah (s.a.v) bir an iin gaflete girip bu ilerin bazsnda kendisinin etkin olduunu dnmesin, bylece tevhidden perdelenmesin, bu ksmlarn tm ile ilgili olarak mahedesi ortadan kalkmasn, deiime uramasn. Yani, onlarn durumu ne olursa olsun, bunda senin hibir etkin yoktur. Sen, uyarmakla grevlendirilmi mlk lemindeki grevin gerei bir beerden baka bir ey deilsin. Senin grevin sadece tebli etmektir. Onlarn ileri Allaha baldr. Ey iman edenler! faiz yemeyin. Rzk arama hususunda Allaha gvenip dayann, faiz yoluyla rzk kazanmaya almayn. Fetih talebi ve dmanla cihad esnasnda, Allahn korumas ve muhafazas sayesinde korkuya kaplmamanz iin, srf Allaha gvenip dayanmanz, tevekkl etmeniz zorunlu olduu gibi rzk talep ederken de srf Ona gvenip dayanmanz, yalnzca Ona tevekkl etmeniz zorunludur. Biliniz ki, faizcinin cezas kfire verilen cezann aynsdr. O halde faizden saknn. nk faizci, Allahn fiillerine kar perdelenmitir. Tpk kfir, Allahn sfatlarndan ve zatndan perdelendii gibi. Rahmet ne kadar geni olsa da perdelenmi kimseye ulamaz. O halde Allaha itaat etmek suretiyle perdeleri kaldrn, ki Allahn rahmeti size yetisin. Koun Sizin Hakk mahede etmenizin nnde perde ilevini gren fiillerinizi Allahn fiilleriyle rtmeye koun. Sizin tevekklden ve fiiller tecellisinden ibaret olan mlk lemi cennetinden mahrum olmanzn nedeni kendi fiillerinizi grmenizdir. O halde, fiillerinizi Onun fiilleriyle rtmenizi gerektiren fiil tevhidine ve cennete.. itaatten ibaret fiil cennetine koun. Nitekim hadiste Azabndan affna snrm. buyrulmutur. nk burada sz edilen cennetten maksat, fiiller cennetidir. Bu cennetin genilii de gklerin ve yerin genilii eklinde vasfedilmitir. nk fiiller tevhidi mlk lemi tevhididir. Dolaysyla, fiiller tevhidinin miktar mlk leminin miktar kadardr. Fiiller zinciri genilik olarak belirlenir. O da her fiilin baka bir fiile bal olmas olarak belirginleir ve insanlarn takdir edip lebildikleri mlk lemiyle snrldr. Uzunlua gelince, ne snrlandrlabilir ne de llebilir. nk fiil, sfatn mazhardr. Sfat ise zatn mazhardr. Zatn ise ne sonu vardr, ne snr. Dolaysyla, zattan ve sfatlardan perdelenenler sadece bu cennetin geniliini grebilirler.
L- MRN SURES 221
Kar konulmaz gce sahip Allahn huzurunda olanlara gelince, onlarn cennetlerinin genilii uzunluunun aynsdr ve uzunluunun da bir snr yoktur. Dolaysyla uzunluu ve genilii takdir edilip llemez. 133- Rabbinizin bana ve takva sahipleri iin hazrlanm olup genilii gkler ve yer kadar olan cennete koun! 134- O takva sahipleri ki, bollukta da darlkta da Allah iin harcarlar; fkelerini yutarlar ve insanlar affederler. Allah da gzel davranta bulunanlar sever. Takva sahipleri iin hazrlanm fiillerinin perdelerinden ve fiilleri Allahtan bakasna nispet etme irkinden saknanlar iin hazrlanmtr. Onlar, bollukta da darlkta da Allah iin harcarlar Birbirine zt haller onlar infakta bulunmalarna engel olmaz. nk btn fiilleri Allahtan grmek suretiyle Ona sahih bir ekilde tevekkl ederler. fkelerini yutarlar Bu yzden kendilerine kar ilenen bir suu Allahn fiili olarak grrler ve buna itiraz etmezler. Eer fkelenmezlerse rza ve sfat cennetleri makamnda olurlar. Ve insanlar affederler az nce deindiimiz gerekeden dolay insanlar affederler. nk Allahn azabndan Onun affna snrlar. Allah da gzel davranta bulunanlar sever. Allahn fiillerinin tecellilerini mahede ederler. 135- Yine onlar ki, bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah hatrlayp gnahlarndan dolay hemen istifar ederler. Zaten gnahlar Allahtan baka kim balayabilir ki! Bir de onlar, iledikleri ktlklerde, bile bile srar etmezler. 136- te onlarn mkfat, Rableri tarafndan balanma ve altlarndan rmaklar akan, iinde ebedi kalacaklar cennetlerdir. Byle amel edenlerin mkfat ne gzeldir! Onlar ki, bir ktlk yaptklarnda iledikleri fiillerin kendi kudretlerinden kaynaklandn grmeleri nedeniyle byk gnahlardan birini iledikleri ya da kendilerine zulmettiklerinde kk gnahlar ilemek ve de bu esnada nefislerini n plana karmak suretiyle nefislerinin haklarnda eksilmeye gittiklerinde Allah hatrlarlar fiillerinin sduru ile ilgili olarak Allah hatrlarlar ve bu fiillerin Onun kudretiyle gerekletiklerini dnrler. Bu fiillerin Onun tarafndan kendilerine yneltilmi bir snav olduunu dnp bu fiillerden teberri ederek Ona ynelirler.
Hemen istifar ederler Kendilerini g ve kuvvetten soyutlayarak fiilleriyle iledikleri gnahlardan ibaret olan fiillerini rtmesini isterler. Zaten gnahlar kim balayabilir ki gnahlarn varlklarn Allahtan baka kim rtebilir ki! Yani Allahtan baka gnahlar balayacak kimsenin olmadn bilirler. ledikleri ktlklerde srar etmezler gaflet halinde veya nefislerinin zuhuru esnasnda iledikleri ktlklerde srar etmezler. Bilakis tevbe ederler ve fiilleri itibariyle Allaha dnerler. Bile bile Onlar, fiillerin ancak Allaha ait olduklarn bilirler. Byle amel edenlerin mkfat ne gzeldir! fiiller tevhidi gereince amel edenlere ne gzel bir dl vardr. 137- Sizden nce nice ilahi kanunlar gelip gemitir. Onun iin, yeryznde gezin dolan da yalan sayanlarn akbeti ne olmu, grn! 138- Bu, btn insanla bir aklamadr; takva sahipleri iin de bir hidayet ve bir ttr. 139- Geveklik gstermeyin, zntye inanmsanz, stn gelecek olan sizsiniz. kaplmayn. Eer
140- Eer siz bir acya uradnzsa, o kavim de benzer bir acya uramtr. O gnleri biz insanlar arasnda dndrr dururuz. Ta ki Allah, iman edenleri ortaya karsn ve aranzdan ahitler edinsin. Allah zalimleri sevmez. 141- Bir de, Allah, iman edenleri gnahlardan temize karmak, kfirleri de helak etmek ister. 142- Yoksa Allah iinizden cihad edenleri belli etmeden, sabredenleri ortaya karmadan cennete gireceinizi mi sandnz? Sizden ncegelip gemitir. Sizden ncekiler fiil tevhidi hususunda Nebiyleri yalanladklar iin onlarn bana, Allahn fiilleri kapsamnda koyduu birer yasa olarak nice vakalar ve amal musibetler gelip gemitir. Onun iin, yeryznde gezin dolan da grn onlarn geride braktklar kalntlar arasnda dolan, akbetleri nasl olmu, grn. Bu anlatlanlar btn insanla bir aklamadr fiiller tevhidine ve yakini iman ayrntsna ilikin bir beyandr. nsanlar da bu hususta yakini inanca ulamlar, eitlilik arz eden davranlaryla tevbe edenler, gnahta srar edip perdelenenler, yalanlayanlar eklinde
L- MRN SURES 223
eitli gruplara ayrlrlar. Hidayeti artrma, bizzat gzlem eklinde aa karma, inanc salamlatrma, fiillerini grmelerini salayarak takva sahiplerine t verme olarak belirginleir. Ya da onlara sfat ve zat tevhidine giden yolu gsterir. Geveklik gstermeyin cihad esnasnda kfirlerin youn saldrlar, istilalar karsnda geveklik gstermeyin. zntye kaplmayn Kardnz fetihten, yaralanan veya ehit den kardelerinizden dolay zlmeyin. stn gelecek olan sizsiniz Allaha yaknlnzdan ve Allahn ehli oluunuzun bir neticesi olarak derecenizin yksekliinden dolay en yksek mertebeye ulaacak olanlar sizlersiniz, eer muvahhid iseniz. nk muvahhit, bana gelenlerin Allahn snama amal musibetleri olduunu bilir. Bu yzden ayet rza derecesine ulamamsa bile, en alt derecesi sabrdr ve bundan g alr, zlmez ve geveklik gstermez. O gnler Bu olaylarn, meydana gelen byk hadiselerin gn ve gnler olarak isimlendirilmesi bir gelenektir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Onlara Allahn gnlerini hatrlat. (brahim, 5) Daha nce Allah ortaya karsn ifadesinin tefsiri balamnda bunun malumun meydana geliine bal olarak ayrntl bilginin ortaya kmas anlamnda olduunu sylemitik. Ve aranzdan ahitler edinsin Hakk gzlemleyen ve kendi nefislerini gz ard eden Hak ahitleri edinsin. Yani bizim olaylar insanlar arasnda dndrp durmamzn eitli amalar vardr. Burada zikredilmeyen birok hkme tabidir bu husus. stidatlarnda potansiyel olarak bulunan sabr ve dayankllk gibi erdemleri pratie karmak, yakin gcn belirginletirmek, cana ve nefse fazla nem vermemek, kalbin nefsi istila edip ezmesine imkn salamak gibi deiik sonular vardr. Yukarda anlatlan iki nedenden dolay ve de ayet onlarn aleyhine ise-mminleri, onlar Allahtan uzaklatran gnah ve rtlerden ceza ve musibetlerle kurtarmak, bir de ayet onlarn aleyhine ise- kfirleri ezmek, kahretmek, kklerini kurutmak gibi gayelere matuf olarak bu olaylar insanlar arasnda dndrp durur.
Bu illet cmleleri arasnda Allah zalimleri sevmez ifadesine yer veriliyor. Bunun nedeni de, iman ve ahitlik sfatna, yakinin kemalinden dolay sebat gcne sahip olmayan, bilakis ganimet elde etmek veya baka bir ey iin savaa katlan kimsenin zalimlerden olduunun ve Allahn da zalimleri sevmediinin bilinmesini salamaktr. 143- And olsun ki siz, lmle yz yze gelmeden nce onu temenni ederdiniz. te imdi onu karnzda grdnz. 144- Muhammed, ancak bir Rasuldur. Ondan nce de Resuller gelip gemitir. imdi o lr ya da ldrlrse, gerisin geriye mi dneceksiniz? Kim geri dnerse, Allaha hibir ekilde zarar vermi olmayacaktr. Allah, kredenleri mkfatlandracaktr. And olsun ki siz, lmle yz yze gelmeden nce onu temenni ederdiniz. Yakin sahibi bir kimsenin bu zellii meleke haline gelmemise, bilakis zaman zaman zihinde parlayan dnceler dzeyinde ise, bu kimse baz hallerinde baz eyler temenni eder veya nefsinin durumuna gre her zaman birtakm iddialarda bulunur. Ayn durum yakin sahibi olmayan kimseler iin de geerlidir. Byle bir kimse, bu hale sahip olduu srece kalbi yneli esnasnda bu temenniyi rahatlkla dile getirebilir. Ama bu halin dnda, zellikle sz konusu hale arkasn dnp gitmesi esnasnda bundan bir iz kalmaz. Ayn ekilde bir hale ahit olmayan, onu uygulamal olarak yaamayan biri de onu nefsinde tasavvur ettii iin temenni edebilir, naslsa salt tasavvur esnasnda kendisine bir zarar gelmez. Fakat, bu halin meydana gelmesi ve bu halle snanmas durumunda halin zorluklarna katlanamaz. Anlatldna gre Semnun el-Muhib (Allah rahmet etsin) bir beytinde Beni istediin gibi imtihan et demi. Derken bir sre sonra esir dm, ama esaretin zorluklarna tahamml edememi. Yolda uursuzca gidip geliyor ve ocuklara oynamalar iin ceviz gibi eyler atar ve yalanc amcanza beddua edin. dermi. air yle der: Bir korkak bir yerde yalnz kalnca Cenkte dvp vurumay arzular Makama dnmedike bir hale iltifat etmemek gerekir. Bir makam da uygun bir zeminde imtihan edilmedike ona itibar etmemek lazmdr. Eer bu imtihandan karsa bu makam sahihtir.
L- MRN SURES 225
te byk olaylarn yaad gnlerin, insanlar arasnda dolatrlmasnn olumlu sonularndan biri budur. Ki lm fikrine alsnlar, yakini inanlar glensin, geni bir sabr kapasitesine sahip olsunlar, makamlar mahede ve gzlem ile gereklesin. Nitekim, ayetin devamnda bu hususa yle iaret edilmitir: te imdi onu karnzda grdnz kardelerinizin gzlerinizin nnde ldrlmesine tank oldunuz ve siz buna ahitlik ediyordunuz. Burada onlara ynelik bir eletiri sz konusudur. nk yakini inanlar hal dzeyindeydi, makam dzeyinde deildi; bu yzden snama meydannda yenildiler. Muhammed, ancak bir Rasuldur O, mjdeleyen bir Rasuldr ve ileride lecek veya ldrlecektir, tpk kendisinden nceki dier Resuller gibi. Dini ile ilgili olarak yakini inanca, rabbi hakknda basiret esasl bir anlaya sahip bir kimse, Resulun lmesinden veya ldrlmesinden dolay dininden dnmez, zerinde bulunduu hayat sisteminden vazgemez. nk o, Rabbi iin cihad eder, Resul iin deil tpk nceki Resullerin ashab gibi. Nitekim Enes b. Malikin amcas Enes, Uhud gn, Resulullahn ldrldne dair haberle sarslnca, bu haber yaylp Mslmanlar hezimete uraynca ve bu haber kendisine de ulap bazlar Keke falanca bizim iin Ebu Sfyandan eman alsayd. Mnafklar da Eer Resulullah olsayd, ldrlmezdi. demeye balaynca, yle demitir: Ey topluluk! Eer Muhammed ldrlmse, Muhammedin Rabbi daima diridir ve lmszdr. Siz, Resulullahtan sonra yaayp da ne yapacaksnz! Onun savat dava uruna siz de savan. Onun uruna ld din iin siz de ln. Ardndan unu sylemitir: Allahm! Bunlarn sylediklerinden beri olduumu sana belirtmek isterim. Bunlarn getirdii haberden uzaklap sana snyorum. Sonra klcn kavrad gibi sava meydanna atld ve ldrlnceye kadar savat. Kim geri dnerse, Allaha hibir ekilde zarar vermi olmayacaktr. O, mnafklyla ve inancnda yakini zelliin zayflyla kendisine zarar verir. Allah, kredenleri mkfatlandracaktr. Enes b. Nadr ve benzeri yakini inanca sahip olup slam nimetine karlk krlerini eda edenleri dllendirecektir.
145- Hibir kimse yok ki, lm Allahn iznine bal olmasn. lm, belli bir sreye gre yazlmtr. Her kim, dnya nimetini isterse, kendisine ondan veririz; kim de ahiret sevabn isterse, ona da bundan veririz. Biz kredenleri mkfatlandracaz. 146- Nice Nebiyler vard ki, beraberinde birok Allah eri bulunduu halde savatlar da, bunlar, Allah yolunda balarna gelenlerden dolay geveklik ve zaaf gstermediler, boyun emediler. Allah sabredenleri sever. 147- Onlarn szleri, sadece yle demekten ibaretti: Ey Rabbimiz! Gnahlarmz ve iimizdeki taknlmz bala; ayaklarmz sabit kl; kfirler topluluuna kar bizi muzaffer kl! 148- Allah da onlara dnya nimetini ve ahiret sevabnn gzelliini verdi. Allah, iyi davrananlar sever. 149- Ey iman edenler! Eer kfirlere uyarsanz, gerisin geriye dndrrler de, hsrana urayanlarn durumuna dersiniz. 150- Oysa sizin Mevlanz Allahtr ve O, yardmclarn en hayrlsdr. 151- Allahn, hakknda hibir delil indirmedii eyleri Ona ortak komalar sebebiyle, kfirlerin kalplerine yaknda korku salacaz. Gidecekleri yer de cehennemdir. Zalimlerin varaca yer ne ktdr! Hibir kimse yok ki, lm Allahn iznine bal olmasn. lm, belli bir sreye gre yazlmtr. Yakini inanca sahip olup bu anlam bizzat mahede eden kimse, insanlarn en cesuru olur. Hatem b. Esem, akik el-Belhi ile beraber Horasan blgesinde gerekletirilen baz savalara katldn belirterek unlar anlatyor: akik bana dedi ki: Kalbini nasl buluyorsun ey Hatem? Dedim ki: Tpk zifaf gecesi gibi iki hal arasndaym gibi buluyorum. Bunun zerine silahn indirdi ve: Ben de kalbimi yle buluyorum, dedi. Ban kalkannn zerine koydu ve savan orta yerinde uyudu. O uyurken ben onun horlamasn duyuyordum. te kalbin Allaha gvenmesinin, Ona dayanp skuna ermesinin son noktas budur. Bu yakinin gcnn bir gstergesidir. Kfirlerin kalplerine yaknda korku salacaz. Kfirlerin kalplerine korku salnmasnn sebebi, Allaha ortak komalardr. nk cesaret ve dier erdemler nefis glerinden yansyan dengeli davranlardr ve bu da vahdetin glgesinin nefis zerine vurmasndan, vahdet nuruyla aydnlanan kalbin nuruyla nurlanmasndan kaynaklanmaktadr. Bu da ancak tevhidinde yakin derecesine ulam muvahhidden bakas iin gerek anlamda tamamlanmayan bir durumdur.
L- MRN SURES 227
Mrike gelince, o, kuvvet kudret menbandan perdelenmitir. nk, yoklukla malul bir varl Allaha ortak komutur. Ve nk yoklukla malul varlk, mmkn niteliklidir, varl gizli ve siliktir, zayftr. Nefsi itibariyle bir gc, varl ve gerek bir zat yoktur. Allah, onun varlna dair bir kant kesinlikle indirmemitir. Devlete konsa da savlete veya heybete sahip olsa da mabudundan daha gl olamaz. O asl, kalcl ve bekas olmayan bir eydir. Mriklerin devleti, hakimiyeti saman alevi gibidir. 152- Siz Allahn izni ile dmanlarnz ldrrken, Allah, size olan vaadini yerine getirmitir. Nihayet, yle bir an geldi ki, Allah arzuladnz size gsterdikten sonra zaafa dtnz; emir konusunda tartmaya kalktnz ve asi oldunuz. Dnyay isteyeniniz de vard, ahireti isteyeniniz de vard. Sonra Allah, denemek iin sizi onlardan alkoydu. Ve and olsun sizi balad. Zaten Allah, mminlere kar ok ltufkrdr. 153- O zaman Rasul arkanzdan sizi ard halde siz, durmadan uzaklayor, hi kimseye dnp bakmyordunuz. Allah size keder stne keder verdi ki, bundan dolay gerek elinizden gidene, gerekse banza gelenlere zlmeyesiniz. Allah yaptklarnzdan haberdardr. Allah, size olan vaadini yerine getirmitir. Yani sabr gsterip takvay koruduunuz srece size zafer vaat etmitir. Cihada gl bir sabrla devam ettiiniz, yardm ve sebata kar yakin dzeyinde sarslmaz bir gven beslediiniz, Hakka ynelirken ama ve mesaj birlii iinde olduunuz, Rasule muhalefet etmekten, nefsin dnya sslerine ynelik meylinden sakndnz, Haktan yz evirmekten korunduunuz, dnya iin deil, Allah iin cihad ettiiniz srece, Allah yardmyla ve size ynelik vaadini yerine getirmesiyle yannzdadr. O zaman Allahn izniyle kfirleri ldrr, onlar hezimete uratrsnz. Nihayetzaafa dtnz Yakini inancnza zaaf sirayet etmesinden, Hakkn kendisine kar inancnzn fesada uramasndan, ganimet edinmeye cevaz vermesini yanl yorumlayp mal dknl sergilemenizden dolay iinize korku dt. Tartmaya kalktnz ttifak ettikten ve dnya nimetlerine kar sabr gsterdikten sonra sava hususunda birbirinizle tartmaya baladnz, merkezden ayrlmamakla
ilgili olarak size ynelttii emri terk etmek suretiyle Rasule kar geldiniz ve dnyann ekici sslerine meylettiniz. Arzuladnz size gsterdikten sonra zafer ve ganimeti size gsterdikten sonra. Btn bunlar size gsterdiinde, Allaha kretmenizin, Ona byk bir arzuyla ynelmenizin zaman gelmiti. Ama siz bunu gz ard ettiniz. Sizin en ereflileriniz ahireti arzu edenlerinizdi. Geride kalanlar da dnyay istiyorlard. inizde srf Allah isteyen kalmamt. Bu yzden Allah zaferinizi engelledi. Sonra Allah, denemek iin sizi onlardan alkoydu Yaptklarnzla sizi denemek iin. Bu deneme size ynelik bir ltuf ve ikramd. Zaten Allah, mminlere kar ok ltufkardr. Btn hallerde onlara ltuflarda bulunur, ikram eder; ya zafer bahederek ya da imtihan ederek. nk imtihan gizli bir fazilet ve ltuftur. Bunun amac da kullarn yaadklar hallerin, Hakkn sfatlarnn zuhur etmesini celbeden olgular olduklarn renmeleridir. u halde kullar kendileri iin ne hazrlamlarsa, o, Allah katnda kendilerine bahedilir. Nitekim Bana itaat edene muti olurum Kutsi hadisini ele alrken bu konuya deinmitik. Onlar nasl Allah ile beraber olurlarsa Allah da o ekilde onlarla beraber olur. zlenmeyen hallere ynelmemeleri, zorluklara kar sabrl olmaya almalar, zorlu zeminlerde sebat etmeleri, yakini kalclatrmalar, onu bir meleke ve makam haline getirmeleri ve bir kavim kendi durumunu deitirmedike Allah onlarn durumunu deitirmez. gereini bizzat yaamalar, dnyaya ve gz alc sslerine meyletmemeleri, Haktan gafil olmamalar, Hakk dnya ve ahiret karlnda satmamalar iin byle bir sre gereklidir. Bir dier ama da baz kimselere geici bir ceza vererek gnahlarndan arnmalarnn ve de ehadet mertebesine ykselmelerinin, yani nlerindeki perdelerin, zellikle nefis sevgisi perdesinin kaldrlmasnn salanmasdr. Bylece tertemiz olarak Allahn huzuruna ksnlar. Bu yzden Ve and olsun sizi balad. buyurmutur; nk imtihan af sebebidir. Allah size keder stne keder verdi Sizi onlara galip gelmekten alkoydu. Sizi kederle cezalandrd. Bunun sebebi, Rasule kar gelmeniz, zaafa dp birbirinizle tartarak onu zmenizdi. Veya size keder stne keder verdi. Yani sizi kat be kat zntye drd ki, zorluklara kar sabretmeyi, zorluklarda sebat etmeyi alkanlk haline
L- MRN SURES 229
getiresiniz, galibiyet, zafer, ganimet ve her eyin Allahtan olduunu, kendinizden kaynaklanmadn bilmeyi bir refleks haline getiresiniz. Bir de elinizden gidene kardnz hazlara ve menfaatlere ve banza gelenlere uradnz znt ve zararlara zlmeyesiniz 154- Sonra o kederin arkasndan Allah size bir gven indirdi ki, uyuklama hali bir ksmnz kaplyordu. Kendi canlarnn kaygsna dm bir grup da, Allaha kar haksz yere cahiliye devrindekine benzer dncelere kaplyorlar, bu iten bize ne! diyorlard. De ki: tamamen Allaha aittir. Onlar, sana aklayamadklarn ilerinde gizliyorlar. Bu iten bize bir ey olsayd, burada ldrlmezdik diyorlar. yle de: Evlerinizde kalm olsaydnz bile, ldrlmesi takdir edilmi olanlar, ldrlp decekleri yerlere kendiliklerinden kp giderlerdi. Allah, iinizdekileri yoklamak ve kalplerinizdekileri temizlemek iin byle yapt. Allah iinizde ne varsa hepsini bilir. Sonra Kederin yerini gven duygusu ald. Allah bir ksmnz uyuttu. Samimi ve niyetlerinde sadk olanlar uyuklama hali ald, mnafklar deil. Onlar kendi canlarnn kaygsna dmlerdi Rasuln ve affedilmenin somut alameti gibi sava meydannda direnenlerin cannn derdine dmemilerdi. ldrlmesi takdir edilmi olanlar, ldrlp decekleri yerlere kendiliklerinden kp gelirlerdi. Nitekim baka bir ayette bu hususa yle deinilmitir: Yeryznde vuku bulan ve sizin banza gelen herhangi bir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan nce, bir kitapta yazlm olmasn. (Hadid, 22) Allah, iinizdekileri yoklamak iin istidadnz kapsamnda var olan doruluk, ihlas, yakin, sabr, tevekkl, arnp soyutlanma, her trl ahlaki erdem ve makamlar snamak, onlar kuvveden fiile karmak ve kalplerinizdekileri temizlemek, gsn derinliklerinden kalbin mahzenlerine yansyan eytan vesveselerinden, hallerin alaklklarndan ve nefsin olumsuz dncelerinden oluan tkezlemeleri ayklamak iin byle yapt. nk bela, Allahn krbalarndan biridir ki, onunla kullarna kendine doru sevk eder; nefislerinin sfatlarndan arndrarak, ilerindeki kemalleri darya kararak, bu esnada onlar halktan ve nefisten koparp Hakka balayarak kendine yneltir. Bu yzden yce Allah, nce Nebileri, sonra velileri snama amal belalara uratr. Nitekim Rasulullah (s.a.v)
kendi stnln belirtmek amacyla yle buyurmutur: Hibir Resul benim ektiim kadar eziyet ekmemitir. Bir bakma yle demek istemitir: Hibir Rasul benim gibi arnmamtr. air ne gzel sylemi: yi ki musibetler var; onlar Alaklar iin pas, zgr ahsiyetler iin parlatan ciladr. nk musibetler esnasnda her insan ancak istidadnda gizli kalan karakterlerini darya yanstr. Nitekim mtihan ile kii ya saygnlk kazanr ya da alalr. 155- ki ordu karlat gn, sizi brakp gidenleri, srf iledikleri baz hatalar yznden eytan kaydrmt. Yine de Allah onlar affetti. nk Allah afurdur (ok balaycdr), Halimdir. Kaydrmt kaydrmak istemiti. Yani onlar doru izgiden sapp kaymaya armt. Burada kastedilen, arkasn dnp gitmek eklinde belirginleen ameli kaymadr. ledikleri baz hatalar yznden baz gnahlar yznden. nk eytann gc ancak insanlara vesvese vermeye ve imkn bulursa emirlerini onlara uygulatmaya yeter. Bu da kalpte meydana gelen en basit bir zulmetten ve nefisteki kck bir hareketten kaynaklanr. Nitekim, Bir gnahtan sonra ilenen dier gnah, nceki gnahn cezasdr. denilmitir. Yine de Allah onlar affetti. zr dileyip piman olduklar iin onlar affetti. 156- Ey iman edenler! Sizler, inkr edenler ve yeryznde sefere kan veya savaan kardeleri hakknda eer bizim yanmzda kalsalard lmezler, ldrlmezlerdi. diyenler gibi olmayn. Allah bu kanaati onlarn kalplerine bir hasret olarak koydu. Can veren de alan da Allahtr. Allah, yaptklarnz hakkyla grr. 157- Eer Allah yolunda ldrlr ya da lrseniz, unu bilin ki, Allahn mafireti ve rahmeti onlarn topladklar btn eylerden daha hayrldr. 158- And olsun, lseniz de ldrlseniz de Allahn huzurunda toplanacaksnz.
L- MRN SURES 231
159- O vakit, Allahtan bir rahmet ile onlara yumuak davrandn! ayet sen kaba, kat yrekli olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp giderlerdi. u halde onlar affet; balanmalar iin dua et; i hakknda onlara dan. Kararn verdiin zaman da artk Allaha gven. nk Allah, kendisine dayanp gvenenleri sever. 160- Allah size yardm ederse, artk size stn gelecek kimse yoktur. Eer sizi brakverirse, ondan sonra size kim yardm eder? Mminler ancak Allaha gvenip dayanmaldrlar. Allah bu kanaati onlarn kalplerine bir hasret olarak koydu. Bu sz, bu inanc onlarn kalplerine bir darlk, bir sknt ve bir keder olarak koydu. nk onlar ldrlmeyi ve lm kiinin fiilinin sebep olduu bir sonu olarak grrler. Eer yakin sahibi muvahhidler olsalard, onu Allahtan bilirlerdi ve gsleri huzurlu bir aklk iinde olurdu. Can veren Allahtr. Allah, seferde, cihatta ve baka yerlerde dilediini canl brakr, yaatr ve can alan da Allahtr dilediini de hazarda ve baka yerlerde ldrr. Allahn mafireti ve rahmeti Allahn size bahedecei fiil ve sfat cenneti gibi uhrevi nimetler sizin iin dnyevi nimetlerden daha iyidir. nk siz ahiret iin amel ediyorsunuz. Allahn huzurunda toplanacaksnz. nk siz tevhide inanyorsunuz. Dolaysyla, lmden sonraki haliniz, lmden nceki halinizden daha iyidir. Allahtan bir rahmet ile rahimi rahmet ile vasflandn, yani tam, kmil ve engin rahmet sfatna sahip olduun iin Ki rahmet Allahn sfatlarndan biridir ve bu sfat bahedilmi ilahi varlna tabidir, beeri varla deil. Onlara yumuak davrandn. ayet sen kaba davransaydn Nefsin kabalk ve kat kalplilik gibi sfatlarna sahip olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp giderlerdi. Onlarn seni sevmelerini gerektiren ilahi rahmet onlar bir araya getirmektedir. u halde onlar affet. Sana kar iledikleri, seninle ilgili sularn bala. nk sen tevhid nazaryla bu davranlar Allahtan bilirsin. Ayrca sen, beerin fiiliyle incinmekten, yapp ettiklerinden dolay fkelenmekten, onlardan intikam almak suretiyle hncn alp fkeni dindirmekten yce bir makama sahipsin. Balanmalar iin dua et.
Gafletlerinden dolay Allah hakkn bir su iledikten sonra pimanlk duyup zr diliyorlarsa onlar iin balanma dile. Onlara dan savala ve dier ilerle ilgili olarak, onlara deer verdiinin, grlerini nemsediinin, onlara sayg gsterdiinin bir ifadesi olarak onlarla istiare et. Ama bir ie de karar verdin mi, Allaha gvenip dayanarak, tevekkl ederek, btn fiilleri, fetih ve zaferi, akbetlerin en dorusunu ve en iyisini bilmeyi kendine veya istiare ettiin kimselere deil, Allaha ait bil. Ardndan tevekkl ve fiillerde tevhid gibi kavramlarn anlamlarn Allah size yardm ederse ifadesinde dile getirildii gibi gerekletir. 161- Bir Nebiyye, emanete hyanet yaramaz. Kim emanete hyanet ederse, kyamet gn, hainlik ettii eyin gnah boynuna asl olarak gelir. Sonra herkese-asla hakszla uratlmakszn- kazand tastamam verilir. 162- Allahn honutluunu gzetenle Allahn hmna urayan bir olur mu hi? Berikisinin yeri cehennemdir. Cehennem ise ne kt bir var yeridir. 163- Onlar, Allah katnda derece derecedirler. Allah onlarn yaptklarn grmektedir. 164- And olsun ki ilerinden, kendilerine Allahn ayetlerini okuyan, kendilerini temizleyen, kendilerine Kitap ve hikmeti reten bir Resul gndermekle Allah, mminlere byk bir ltufta bulunmutur. Halbuki, daha nce onlar apak bir sapklk iinde idiler. 165- ki katn dmannzn bana getirdiiniz bir musibet, kendi banza geldii iin mi bu nasl oluyor! dediniz? De ki: O, kendi kusurunuzdandr. phesiz, Allahn her eye gc yeter. 166-ki birliin karlat gn sizin banza gelenler, ancak Allahn dilemesiyle olmutur ki, bu da mminleri ayrt etmesi iin idi. 167- Ve mnafklar otaya karmas iin idi. Bunlara Gelin, Allah yolunda arpn; ya da savunma yapn denildii zaman, harb etmeyi bilseydik, elbette sizin peinizden gelirdik dediler. Onlar o gn, imandan ok, kfirlie yakn idiler. Azlaryla, kalplerinde olmayan sylyorlard. Halbuki Allah, onlarn ilerinde gizlediklerini daha iyi bilir.
L- MRN SURES 233
168- Evlerinde oturup kardeleri hakknda Bize uysalard ldrlmezlerdi diyenlere, Eer doru szl insanlar iseniz, canlarnz lmden kurtarn bakalm! de. 169- Allah yolunda ldrlenleri sakn l sanmayn. Bilakis onlar diridirler; Rableri yannda rzklara mazhar olmaktadrlar. Bir Resule, emanete hyanet yaramaz nk Resulluk makam her trl rezillikten, alak huylardan uzaktr, Resuller de masumdurlar; bu tr davranlarn onlardan sadr olmasna imkn yoktur. Onlar beeri sfatlardan syrlm, nefsin ve eytann etkilerinden korunmulardr. Allah ile kaim ve Onun sfatlaryla sfatlanmlardr. Kim emanete hyanet ederse Hyanetinin suretinde zuhur eder, ettii hyanetin aynsyla belirir. Allahn honutluunu gzeten bir olur mu? Allahn sfatlaryla sfatland iin sfat cenneti olan Rdvan makamnda bulunan Resullerle, nefsinin sfatlaryla perdelendii iin Allahn hmna urama makamnda bulunan hain kimse bir olur mu hi? Berikinin yeri karanlk nefsin en aa ukurudur. imdi bu ikisi arasnda bir benzerlik var mdr? Onlar derece derecedirler Honutluk ehli olanlar da hma urayanlar da farkl derecelere sahiptirler. Ya da derecelerinin farkllna bal olarak birbirlerinden farkldrlar. De ki: O, kendi kusurunuzdandr. nk, btn davranlardaki fail sebep Hak Tealadr, ama edilgen/elverili sebep de onlarn nefisleridir. Fail, ancak istidadn layk olduunu, gerektirdiini icra eder. Dolaysyla bir davran, fail itibariyle Allahtan, kabul eden/elverili olan etken itibariyle de kendi nefislerindendir. Nefislerin istidad da ya aslidir ya da arzidir. Asli istidat, Allahn dilemesinin gerektirdii kutsal feyzindendir. Arzi istidat ise, Allahn kaderinin gerei olarak belirginleir. Meselenin bu taraf da Allaha dayanr. Bir baka adan da onlarn nefislerinden olmaz, Allahtan olur, tevhid gzyle baktmzda. nk ortada Allahtan bakas yoktur. Mminleri ayrt etmesi iin Mnafklar ortaya karmas iin Yani tafsili ilim kapsamnda mminlerle mnafklar birbirlerinden ayrmas iin.
Allah yolunda ldrlenleri sanmayn ster, Allahn rzasn elde etmek maksadyla kk cihatta canlarn feda etmek suretiyle ldrlsnler, ister byk cihatta nefsi krmak ve ryazet yoluyla hevay ezmek suretiyle ldrlsnler, onlar l sanmaynbilakis onlar diridirler; Rableri yannda gerek hayatla yaamaktadrlar; tabiatn kirlerinden arnmlardr, kutsal huzura yaknlatrlmlardr. Rzklara mazhar olmaktadrlar manevi rzklara nail olmaktadrlar. Yani marifetlerle, hakiktlerle besleniyor, nurlarn nda aydnlanyor ve tpk dier canllar gibi maddi cennetlerde rzklanyorlar. nk cennetler deiik mertebelere sahiptirler; kimisi manevi kimisi de maddidir. Gerek manevi, gerekse maddi cennetlerin her birinin amellere gre belirginleen dereceleri vardr. Manevi olan zat ve sfat cennetidir. Bu cennetlerin derecelerinin stnl, ceberut ve melekut ehlinin derecelerinin stnlne bal olarak ekillenir. Maddi olan ise fiil cennetidir. Bu cennetin derecelerinin farkll da yce semalardan ve dnya cennetlerinden oluan mlk leminin derecelerinin farkllna gre belirginleir. Hz. Resulullahdan (s.a.v) yle rivayet edilmitir: Kardeleriniz Uhudda ehit dnce, Allah onlarn ruhlarn yeil kularn bedenlerine yerletirdi; bunlar cennet nehirleri zerinde uuyor, cennetin meyvelerinden yiyorlar. Arn glgesine aslm altndan kandillerin dibine snyorlar. Yeil kular semavi cisimlere, kandiller ise yldzlara iarettir. Yani nezih olularndan dolay semavi cisimlerden oluan k kaynaklarna aslrlar. Cennet rmaklar ilim kaynaklarna ve ilim yollarna iarettir. Meyveleri ise haller ve irfanlar anlamndadr. Nehirler ve meyveler, manevi ve maddi cennetlerine gre belirginlemek zere maddidirler. nk dnyada mevcut olan yiyecekler, iecekler, cinsel birlemeler, giysiler ve dier lezzetler ve ehevi arzular ahirette ve semann tabakalarnda dnyadakinden daha lezzetli ve daha berrak olmak zere mevcutturlar. 170- Allahn ltuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinirler. Arkalarndan gelecek ve henz kendilerine katlmam olan ehit kardelerine de hibir keder ve korku bulunmad mjdesinin sevincini duymaktadrlar.
L- MRN SURES 235
171- Onlar, Allahtan gelen nimet ve keremin; Allahn, mminlerin ecrini zayi etmeyecei mjdesinin sevinci iindedirler. 172- Yara aldktan sonra yine Allahn ve Resulunun arsna uyanlar, bunlarn ilerinden iyilik yapanlar ve takva sahibi olanlar iin pek byk bir mkfat vardr. Allahn ltuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinirler. Kendilerine bahedilen saygnlktan, sunulan nimetlerden ve Allaha yakn olmaktan dolay sevinirler. Henz kendilerine katlmam bulunan ehit kardelerinin, henz kavutuklar derecelere ulaamam kardelerinin kavuacaklar derecelerden dolay mutluluk duymaktadrlar. nk en ksa zamanda kendilerinin hallerine ulama ve dolaysyla kendilerine katlma istidadna sahiptirler. Hibir keder ve korku bulunmad mjdesinin sevincini duymaktadrlar. Onlarn gvende olmalarndan, kendileri iin hibir korku ve zntnn olmayacandan dolay sevinmektedirler. Onlarnimetsevinci iindedirler Knhn bilemedikleri byk bir nimet onlarn tm endielerini gidermitir. Bu da Rdvan makamna kavumann karl olan sfat cennetidir. Ki hemen arkasndan onlar iin bu dln hazrland zikredilmektedir. ve kereminsevinci iindedirler buna ek olarak zat cennetinin de kendilerine verileceinin mutluluunu yaamaktadrlar. Zat cenneti, varlk kalntlarndan tmyle emin olmak demektir ki, bu da onlarn Allahn kmil ahitleri olduklarnn ifadesidir. Bunun yannda, yce Allah, imanlarnn, fiil cenneti eklinde belirginleen ecrini, amellerinin sevabn da zayi etmez. Allahn arsna uyanlar zati vahdet iinde fena bularak Allahn ve Resulun dosdoru olmann hakkn eda etmek suretiyle Resulullahn arsna uyanlar, Yara aldktan sonra nefislerini krdktan sonra bunlarn ilerinden iyilik yapanlar mahede makamnda sebat edenler ve takva sahibi olanlar varlklarnn kalntlarndan saknanlar iin byk bir mkfat vardr imanlarnn karl olarak byk bir dl vardr ve bu da ruhun mahedesidir. 173- Bir ksm insanlar, mminlere: Dmanlarnz olan insanlar, size kar asker topladlar; aman saknn onlardan! dediklerinde bu, onlarn imanlarn bir kat daha arttrd ve Allah bize yeter, o ne gzel vekildir! dediler.
174- Bunun zerine, kendilerine hibir fenalk dokunmadan, Allahn nimet ve keremiyle geri geldiler. Bylece Allahn rzasna uymu oldular. Allah byk kerem sahibidir. 175- te o eytan, ancak kendi dostlarn korkutur. u halde, eer iman etmi kimseler iseniz onlardan korkmayn, benden korkun. 176- nkrda yaranlar sana kayg vermesin. nk onlar, Allaha hibir zarar veremezler. Allah onlara, ahiretten yana bir nasip vermemek istiyor. Onlar iin ok byk bir azap vardr. 177- uras muhakkak ki, iman verip inkr alanlar, Allaha hibir zarar veremezler. Onlar iin elim bir azap vardr. 178- nkar edenler sanmasnlar ki, kendilerine mhlet vermemiz onlar iin daha hayrldr. Onlara ancak gnahlarn arttrmalar iin frsat veriyoruz. Onlar iin alaltc bir azap vardr. Bir ksm insanlar, mminlere.dediler mahede makamna erimeden nce dmanlarnz olan insanlar, size kar asker topladlar; aman saknn onlardan! varlnza itibar ettiler, sizi dikkte aldlar; siz de onlarn varlna itibar edin. Bu arttrd. Bu sz, onlarn imanlarn yakinlerini, tevhidlerini arttrd. Yani Allahtan gayrsn nefyederek, ona itibar etmeyerek, Allahtan bakasn nefyetmeyi, Allah ispat etmenin vesilesi kldlar: Allah bize yeter dediler. Allah mahede ettiler, sonra istikamet zere olmak suretiyle sfatlarn detaylarna geri dndler ve dediler ki: O ne gzel vekildir Hz. brahim (a.s) atee atlrken bu sz sylemiti de ate ona kar souk ve selametli olmutu. Allahn nimet ve keremiyle geri geldiler. Az nce deindiimiz gibi sfat ve zat cennetinde hakiki varlkla geri dndler. Kendilerine hibir fenalk dokunmadan varlk kalnts ve bakasn var grme ktl kendilerine isabet etmeden geri dndler. Onlar Allahn rzasna uymu oldular sluklar halinde karlarnda belirginleen sfat cennetidir bu. O srada gzleri aydnlatan trden kendileri iin neler saklandn bilmiyorlard. Ki bu da zat cennetidir. Buna da u ifadeyle iaret edilmitir: Allah byk kerem sahibidir nk fazlu kerem honutlua ek olarak verilen bir ltuftur.
L- MRN SURES 237
Ancak kendi dostlarn korkutur eytan, kendisi gibi nefsiyle perdelenen insanlar korkutur. Veya sizi dostlaryla korkutur. Onlardan korkmayn onlarn varlklaryla donanmayn. Benden korkuneer muvahhid iseniz. Yani benden bakasndan korkmayn, nk ayn ve eseri yoktur onun. nkrda yaranlar sana kayg vermesin. Varolusal perdelenmilikleri ve zati karanlklar seni, bana zarar verebilirler, eklinde bir endieye srklemesin. Onlar, Allaha hibir zarar veremezler Kfirlere sre verilmesi ve hayatlarnn uzun olmas, azaplarnn daha da iddetlenmesinin, iyice aalanmalarnn ve klmelerinin sebebidir. nk uzun yaadka perde zerine perde koyarlar, bylece uzaklatka uzaklarlar. zzet ve erefin kayna olan Haktan uzaklatka da alaklklar artar. 179- Allah, mminleri bulunduunuz durumda brakacak deildir; sonunda murdar temizden ayracaktr. Bununla beraber Allah, size gayb da bildirecek deildir. Fakat Allah, resullerinden dilediini ayrt eder. O halde Allaha ve resullerine iman edin. Eer iman eder, takva sahibi olursanz sizin iin de ok byk bir ecir vardr. 180- Allahn, kereminden kendilerine verdiklerini infakta cimrilik gsterenler, sanmasnlar ki o, kendileri iin hayrldr; tersine bu onlar iin pek fenadr. Cimrilik ettikleri ey de kyamet gnnde boyunlarna dolanacaktr. Gklerin ve yerin miras Allahndr. Allah btn yaptklarnzdan haberdardr. Allah, mminleri bulunduunuz durumda brakacak deildir. slamn zahirini sergilemekten ve dil ile tasdik etmekten ibaret imdiki halde brakacak deildir. Murdarayracaktr. Nefsin sfatlarn, vehmin kukularn, eytann payn, hevann drtlerini, ihlas ve yakin gibi kalbin sfatlarndan, ruhun keif ve mahedelerinden, sr sohbetlerinden ve yarenliklerinden, irfann saflndan ve Allah iin sevmekten, sizi snama amal fitnelere ve musibetlere duar etmek suretiyle ayracaktr. Bununla beraber Allah, size gayb da bildirecek deildir. iinizde gizli bulunan hakiktlerden ve hallerden ibaret varlnzn gaybna da, arada resul olmakszn sizi muttali klmaz. nk sizinle onun arasnda bir uzaklk vardr, siz buna uygun deilsiniz ve bunlar alglayacak kapasiteniz de yoktur.
Fakat Allah, resullerinden dilediini ayrt eder. Onu srlarna, hakiktlerine keifle muttali klar. Ki sizi, sizin anzdan gayb olan varlnzn hazinelerine ve srlarna iletsin. nk sizinle onun arasnda nefsani trdelik vardr. Bu da ona, sizi doruya iletme imknn vermektedir. O halde Allaha ve resullerine iman edin. Kalben ve kendi iradenizle tasdik edin, eriata sarln. Ancak o zaman onlardan mesaj alglayabilir, kabul edebilirsiniz. Eer iman ederseniz bundan sonra hakiki imanla inanrsanz, yakine ulamak amacyla sluk ederseniz, tarikat, yolu izlerseniz, ve takva sahibi olursanz nefsani perdelerden ve sluk engellerinden saknrsanz sizin iin ok byk bir ecir vardr. hakikti kefetmek gibi byk bir dle kavuursunuz. Allahn kendilerine kereminden verdii mal, ilmi, gc ve nefsi Allah yolunda, hakkedenler, istidat sahibi olanlar, nebiler ve dorulara harcamayan, onlar iin fedakrlk etmeyenler veya Allahta fena bulmayanlar, bilsinler ki: Cimrilik ettikleri ey, kyamet gn boyunlarna dolanacaktr. Boyunlarna zincir olarak geirilecektir, sevgi duyup balandklar bu eyler, onlarn balanmalarnn, kaytlanmalarnn, Allahn ruhundan ve rahmetinden mahrum olmalarnn sebebi, aalanmalarnn ve Allahn cemalinin nurundan perdelenmelerinin gerekesi olacaktr. Gklerin ve yerin miras Allahndr nefisler ve sfatlar, kuvvetler ve kudretler, ilimler ve mallar adna varlk dedikleri her ey Allahndr. O halde, ne diye Allahn maln Allaha vermeyip cimrilik ediyorlar. 181- Gerekten Allah fakir, biz ise zenginiz diyenlerin szn and olsun ki Allah iitmitir. Onlarn dediklerini, haksz yere Nebiyleri ldrmeleri ile birlikte yazacaz ve diyeceiz ki: Tadn o yakc azab! 182- Bu, dnyada iken kendi ellerinizle yapm olduunuzun karldr. Yoksa Allah kullarna zulmetmez. 183- Dorusu Allah bize, atein yiyecei bir kurban getirmedike hibir resule inanmamamz emretti diyenlere yle de: Size, benden nce mucizelerle, dediiniz ile nice resuller geldi. Eer doru insanlar iseniz, ya onlar niin ldrdnz?
L- MRN SURES 239
184- Eer seni yalanclkla itham ettilerse; gerekten, senden nce apak mucizeler, sahifeler ve aydnlatc kitap getiren nice resuller de yalanclkla itham edildi. 185- Her canl lm tadacaktr. Ve ancak kyamet gn yaptklarnzn karl size tastamam verilecektir. Kim cehennemden uzaklatrlp cennete konursa o, gerekten kurtulua ermitir. Bu dnya hayat ise aldatma metandan baka bir ey deildir. 186- And olsun ki, mallarnz ve canlarnz konusunda imtihana ekileceksiniz; sizden nce kendilerine kitab verilenlerden ve mriklerden birok zc szler iiteceksiniz. Eer sabreder ve takva gsterirseniz. Muhakkak ki bu, ilerin en deerlisidir. 187- Allah, kendilerine kitab verilenlerden, onu mutlaka insanlara aklayacaksnz, onu gizlemeyeceksiniz diyerek sz almt. Onlar ise bunu kulak ard ettiler, onu az bir dnyala deitirdiler. Yaptklar alveri ne kt! Gerekten Allahiitmitireer doru insanlar iseniz Rivayet edilir ki: srailoullarna gnderilen Nebiylerin, Nebiyliklerini kantlamak maksadyla bir kurban getirirlerdi. Sonra Allaha dua ederlerdi. Derken gkten bir ate gelir bu kurban yerdi. Bunun tevili; nefislerini getirip Allaha kurban olarak sunmalar, zhd ve ibadetle Allaha dua etmeleri, sonra ruh semasndan ak ateinin gelip onu yemesi, vahdette yok etmesidir. Ancak bundan sonra Nebiylikleri sahih olur, zuhur ederdi. srailoullarnn avam da bu hadiseyi duyduklarnda ona zahiri ekliyle inandlar. Geri kudret leminde bunun zahirinin olmas da mmkndr. Bu yzden srailoullar her Nebiyden bu mucizeyi gstermesini istediler. srailoullar bu olay zahiriyle ele almak suretiyle yanllk yaptklar gibi, Allaha bor vermeyi de zahiren alglayp yanl anlamlard. nk Allaha bor vermek; sevap kazanmak, Hakkn sfat ve fiillerine sahip olmak iin slukta mahv olmak suretiyle fiil ve sfatlar feda etmek, bylece abdallarn makamn elde etmek iin infak eklinde Allah yolunda mal harcamaktr. Ama onlar Allaha bor vermeyi bu ekilde anlamadlar. Bilakis Hakkn fakir, kendilerinin ise zenginlii eklinde anladlar. Ya da her iki hadise balamnda da meseleyi anladklar halde Nebiylere kar byklk tasladlar.
188- Sanma ki ettiklerine sevinen, yapmadklar ile vlmek isteyenler, evet, sanma ki onlar azaptan kurtulacaklardr. Onlar iin elem verici bir azap vardr. 189- Gklerin ve yerin hkmranl Allahndr. Allahn her eye gc yeter. 190- Gklerin ve yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca gelip gidiinde aklselim sahipleri iin gerekten ak ibretler vardr. 191- Onlar, ayakta dururken, otururken, yanlar zerine yatarken Allah anarlar, gklerin ve yerin yaratl hakknda derin derin dnrler ve yle derler: Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadn. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabndan koru! Ettiklerine sevinenler gerekletirdikleri ibadetleri, bakalarn kendilerine tercih etme amelini ve yaptklar her trl iyilii beenen, nemseyen, bylece onlar birer deer olarak grdkleri iin perdelenen vlmek isteyenler, bunlardan dolay insanlarn kendilerini vmelerini isteyenler, bylece vg ve senay insanlardan bekledikleri iin perdelenen ya da ayn zamanda Allah katnda vlmeyi isteyenler, dier bir ifadeyle yapmadklar ile vlmek isteyenler, evet, onlarn kurtulacaklarn sanma. Bilakis o fiilleri Allah, onlarn araclyla yapmtr. nk Allahtan baka kimsenin fiili yoktur. Allah sizi de yaptklarnz da yaratmtr. Sanma ki onlar yoksunluk azabndan kurtulacaklardr Bilakis Onlar iin elem verici bir azap vardr istidatlar olduu halde ondaki gzelliklerden perdelendikleri iin elem verici azaba urayacaklardr. Oysa onlardan beklenen erdemi, gzel fiili Allaha nisbet etmeleri, kendi g ve kudretlerinden syrlp Ona dayanmalar, fiili kendilerinden bilmek suretiyle perdelenmemeleri ve bu fiillere karlk vg ve sena beklentisi iinde olmamalaryd. Gklerin ve yerin hkmranl Allahndr. Hi kimse bunlarda hibir eye sahip deildir ki, bakasna bir ey verdiinde , bu bayla vnsn, sevinsin. Allahn her eye gc yeter. Ondan bakas herhangi bir fiile g yetiremez ki, bu fiili deer olarak grp onunla vnsn; kendini beenerek vgyle fiiline baksn!
L- MRN SURES 241
Onlar Allah anarlar btn hallerde, btn duru ve biimlerde ayakta dururken ruh makamnda mahede annda, otururken kalp mahallinde mkaefe esnasnda, yanlar zerine yatarken nefis mekannda mcahede edip teye beriye gidip gelirken Allah zikrederler. Derin derin dnrler z akllaryla, yani vehmin tm katklarndan arnm akllaryla yaratl hakknda ruhlar ve bedenler leminin yaratl hakknda dnrler ve mahede srasnda yle derler: Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadn. Senden gayri bir ey olarak yaratmadn. nk Haktan gayrisi batldr. Bilakis, bunlar isimlerin ve sfatlarnn mazharlar kldn. Seni tesbih ederiz seni, senden bakasnn varlndan tenzih ederiz. Herhangi bir eyin senin tekliine e olmasndan veya tekliini ift klmasndan berisin. Bizi cehennem azabndan koru Kevnlerle senin fiillerinden, fiillerle de sfatlarndan, sfatlarla da zatndan perdelenme ateinden koru. Mutlak, tam ve yeterli bir koruma istiyoruz. 192- Ey Rabbimiz! Dorusu sen, kimi cehenneme koyarsan, artk onu rsvay etmisindir. Zalimlerin hi yardmclar yoktur. 193- Ey Rabbimiz! Gerek u ki biz, Rabbinize inann! diye imana aran bir davetiyi iittik, hemen iman ettik. Artk, bizim gnahlarmz bala, ktlklerimizi rt, ruhumuzu iyilerle beraber al, ey Rabbimiz! 194- Rabbimiz! Bize, Resullerin vastasyla vaat ettiklerini de ikram et ve kyamet gnnde bizi rezil-rsvay etme; phesiz sen vadinden caymazsn! 195- Bunun zerine Rableri, onlarn dualarn kabul etti. Ben, erkek olsun kadn olsun- ki hep birbirinizdensiniz- iinizden, alan hibir kimsenin yaptn boa karmayacam. Onlar ki, hicret ettiler, yurtlarndan karldlar, benim yolumda eziyete uradlar, arptlar ve ldrldler; and olsun, ben de onlarn ktlklerini rteceim ve onlar altlarndan rmaklar akan cennetlere koyacam. Bu mkfat, Allah tarafndandr. Allah; karln gzeli Onun katndadr. Ey Rabbimiz! Dorusu sen, kimi cehenneme koyarsan yoksunluk ateine koyarsan, artk onu rsvay etmisindir. varlk kalntlaryla onu rezil etmisindir. nk varlk tmyle zillet, utan ve rezilliktir. Zalimlerin yoktur. Gayriyi mutlak veya kalnt olarak bir deer gibi grenlerin hi yardmclar yoktur.
Ey Rabbimiz! Gerek u ki biziittik. kalp kulamzla bir davetiyi.. ruh vadisinin kenar olan srlarmzdan ayni imana aran davetiyi iittik. Rabbinize inann. diyordu. Rabbinizi mahede edin, diyordu, biz de mahede ettik. Ey Rabbimiz!... bala. sfatlarmzn gnahlarn kendi sfatlarnla bala. rt fiillerini gstermek suretiyle bizim fiillerimizin ktlklerini rt. Ruhumuzu al abdallardan oluan iyilerle beraber ruhlarmz zatlarmzdan al. Ki sen onlar kendi zatnla, zatlarndan vefat ettirdin. Btnyle vefat etmeksizin sfat mahv makamnda kendi halleriyle babaa kalan iyilerle beraber deil. Rabbimiz! Bize vaat ettiklerini ikram et. Resullerin peinden gitmenin karl olarak. Veya Resullerinin araclyla vaat ettiin, fenadan sonra bekay, tevhidden sonra bahedilmi varlkla istikamet bulma vaadini gerekletir. Kyamet gnnde bizi rezil-rsvay etme. byk kyametin koptuu gn, btn mahlukatn tek ve kar konulmaz gcn sahibi Allahn huzurunda topland vakit, vahdet nedeniyle kesretten, cem nedeniyle tafsilden perdelenmek eklinde bizi rezil etme. phesiz sen vaadinden caymazsn. Aksi takdirde, nmzde ulaamadmz bir makam kalr. Bunun zerine Rableri, onlarn dualarn kabul etti. Ben erkek olsuniinizden, alan hibir kimsenin yaptn boa karmayacam. Kalp erkei olarak ihlas, yakin ve keif gibi kalbi amelleri ileyen veya kadn olsun nefis kadn olarak ibadet, mcahede ve riyazet gibi kalpsal amelleri gerekletiren hi kimsenin amelini zayi etmeyeceim. Ki hep birbirinizdensiniz sizi tek bir asl, tek bir hakikt, yani insanlk ruhu birletirmektedir. Yani baznz baznzn meneisiniz. Bu yzden baznza sevap verilirken dier baznz mahrum braklmayacaksnz. Onlar ki, hicret ettiler nefsin alkanlklar yurtlarndan. karldlar nefsin sfatlar diyarndan. Veya lezzet aldklar hallerinden hicret ettiler, barndklar makamlarndan karldlar. Benim yolumda eziyete uradlar Fiillerimi sluk etme yolunda musibetlerle snandlar, mihnetlere uradlar, zorluklar ve fitneleri atlar, ki sabrla ayrsnlar, sfatlarmn sluku yolunda tevekklle baarya ulasnlar, celal, azamet ve byklk satvetleriyle kurtulua ersinler. Ve rzaya kavusunlar. arptlar benim uruma cihad ederek varlk
L- MRN SURES 243
kalntlaryla arptlar. ldrldler tmyle fena buldular. And olsun, ben de onlarn ktlklerini rteceim byk kk btn ktlklerinin zerini rteceim. Yani varlklarnn kalntlarnn ktlklerini. onlar koyacam nceden zikredilen cennete koyacam. bu mkfat. onlardan aldm varln karldr. Allah; karln gzeli Onun katndadr Onun katnda mutlak sevaptan bakas olmaz ve ondan baka da kimse kalmaz. Bu yzden Allah denilmitir. nk Allah ismi btn sfatlar cami isimdir. Bu balamda Rahman denmesi ya da zat ismi dndaki baka bir ismin kullanlmas yerinde olmazd. 196- nkrclarn diyar diyar dolamas, sakn seni aldatmasn! 197- Azck bir menfaattir o. Sonra onlarn varacaklar yer cehennemdir. O ne kt var yeridir! 198- Fakat Rablerine kar gelmekten saknanlar iin, Allah tarafndan bir ikram olarak, altlarndan rmaklar akan, ebedi olarak kalacaklar cennetler vardr. yi kiiler iin Allah katndaki daha hayrldr. 199- Ehl-i Kitaptan yleleri var ki, Allaha, hem size indirilene, hem de kendilerine indirilene tam bir samimiyetle ve Allaha boyun eerek iman ederler. Allahn ayetlerini az bir paraya satmazlar. te onlar iin Rableri katnda ecirleri vardr. phesiz Allah, hesab abuk olandr. 200- Ey iman edenler! Sabredin; sebat gsterin; hazrlkl ve uyank bulunun ve Allahtan korkun ki baarya eriebilesiniz. nkrclarndolamas, sakn seni aldatmasn. Hak din olan tevhidden perdelenmilerin makamlarda ve hallerde dolap durmas seni yanltmasn. Azck bir menfaattir o. Makamlarla perdelenme ve makamlar arasnda dolap durma azck bir yararlanmadr. Sonra onlarn varacaklar yer cehennemdir yoksunluk cehennemine varacaklardr. O ne kt var yeridir!... Fakat Rablerine kar gelmekten saknan mminler iin, yani varlk trnden soyutlananlar iin cennet bir ikram olarak hazrlanmtr Allah tarafndan Ehl-i Kitaptan yleleri var ki tevhidden perdelenmi ve haller ve makamlar arasnda dnp dolamakla nitelenmi kimselerden yleleri var ki, bunlar Allaha iman ederler zati tevhidi gerekletirirler. Size indirilene tevhid ilmine ve istikamete, kendilerine indirilene
yaratl ve ahiret ilmine inanrlar. Allaha boyun eerler Zatn tecellisine elverilidirler. Allahn ayetlerinisatmazlar. Sfatnn tecellilerini, azlkla nitelenen varlk kalntlar pahasna satmazlar. te onlar iin Rableri katnda ecirleri vardr. onlar iin yukarda iaret edilen cennetler vardr. phesiz Allah, hesab abuk olandr. Onlar sorgular ve yapp ettiklerinin karln verir. Kendilerinde varlk kalntsndan bir ey bulunanlar cezalandrr veya yerdeki derecelerine gre varlk kalntlarn nefyederek onlar dllendirir. Ey iman edenler! Sabredin Allah iin; sebat gsterin Allah ile beraber: Rabta kurun Allah ile Nefis makamnda mcahede ile sabredin, kalp makamnda mkaefe ile celal sfatnn tecellilerinin zorlu gcyle beraber sebat edin ve ruh makamnda zatlarnz mahedeye balayn, rabta kurun, ki eitlenme ile fetret, gaflet veya gaybet hali size galip gelmesin. Allahtan korkun sabr makamnda muhalefet etmekten ve riyakrlktan; sebat makamnda itiraz ve dolup tamaktan; rabta/balanma makamnda ise varlk kalntlarndan ve cefadan saknn ki,-inallah- tesinde baka kurtulu bulunmayan hakiki ve ebedi kurtulula felaha eresiniz.
NS SURES 245
NS SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eini yaratan ve ikisinden birok erkekler ve kadnlar retip yayan Rabbinizden saknn. Adn kullanarak birbirinizden dilekte bulunduunuz Allahtan ve akrabalk haklarna riayetsizlikten de saknn. phesiz Allah sizin zerinizde gzetleyicidir. Ey insanlar!... Rabbinizden saknn. Sizden hayrlar sudur ettii srada Allahn sfatyla sfatlann ve sizden sudur eden hayrlarn suduru esnasnda o sfat kendiniz iin bir koruyucu olarak kabul ediniz ve bu hayr mutlak kadir olandan sudur etti deyiniz. O sizi bir tek nefisten yaratt. Klli nefs-i natkadan yaratt. Klli nefs-i natka, lemin kalbi ve gerek Ademdir. Ondan da eini yaratt. Ondan doan hayvani nefsi yaratt. Rivayete gre, hayvani nefis, kevn lemin aasndaki cihet olan sol kaburga kemiinden yaratlmtr. nk bu cihet Hakkn altnda bulunan cihetten daha zayftr. Eer ei olmasayd dnyaya indirilmeyecekti. Nitekim, mehur hikayedir: blis nce eini yoldan karr, onu aldatarak Ademi aldatmak iin bir arac olarak kullanr. Hi kukusuz, bedensel taalluk ancak ei araclyla gerekleebilir: kisinden birok erkekleryayd. Babalarna eken kalp sahiplerini ve kadnlar yayd.. annelerine eken nefis ve tabiat sahiplerini retip yayd. Allahtan saknn Onun zatnda kendi varlnz ispat etmekten kann. Sizden varlk kalntlar zuhur ettii srada, tevhidde fena bulmak suretiyle Onu kendiniz iin bir koruma kln. Ta ki fenay grmekle perdelenmeyesiniz. Adn kullanarak birbirinizden dilekte bulunuyorsunuz. Kendi adnz kullanarak deil. Akrabalk haklarna riayetsizlikten de saknn. Gerek akrabalardan da saknn. Yksek ilkelerle ba koparmaktan, Nebilerin ve velilerin
ruhlaryla sevgi ban kesmekten saknn. Mutluluunuzun ve kemalinizin gereklemesi iin onlar kendiniz iin bir koruma klnz. nk sevgiyi yitirmek suretiyle akrabalk balarn kesmek, insan btnleme ve vahdetten evirip ayrlk ve kesrete yneltir. te bu gerek bir gazap, Hak Tealadan klli bir uzaklktr. Bu yzden Hz. Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Akrabalk balarn gzetmek mr uzatr. Bekann devamn gerektirir. Bil ki, zahiri akrabalk, batni gerek btnln bir suretidir. Tevhitte zahirin hkm batnn hkm gibidir. Zahiri akrabal gzetemeyen kimse, bakalarna gre, batni akrabal gzetememeye ok daha yakndr. phesiz Allah sizin zerinizde gzetleyicidir. Sizi gzetler ki, herhangi bir sfatnzn veya varlk kalntlarnzdan bir kalntnn zuhur etmesiyle Ondan perdelenmeyesiniz, dolaysyla azaba duar olmayasnz. 2- Yetimlere mallarn verin, temizi pis olanla deimeyin, onlarn mallarn kendi mallarnza katarak yemeyin; nk bu, byk bir gnahtr. 3- Eer yetimlerin haklarna riayet edememekten korkarsanz beendiiniz kadnlardan ikier, er, drder aln; yahut da sahip olduunuz ile yetinin. Bu, adaletten ayrlmamanz iin en uygun olandr 4- Kadnlara mehirlerini gnl rzas ile verin; eer gnl holuu ile o mehrin bir ksmn size balarlarsa onu da afiyetle yeyin. 5- Allahn geiminize dayanak kld mallarnz akl ermezlere vermeyin; o mallarla onlar besleyin, giydirin ve onlara gzel sz syleyin. 6- Evlilik ana gelinceye kadar yetimleri deneyin, eer onlarda aklca bir olgunlama grrseniz hemen mallarn kendilerine verin. Byyecekler diye o mallar israf ile tez elden yemeyin. Zengin olan, iffetli olmaya alsn, yoksul olan da uygun olarak yesin. Mallarn kendilerine verdiiniz zaman yanlarnda ahit bulundurun. Hesap sorucu olarak da Allah yeter. 7- Ana-babann ve yaknlarn braktklarndan erkeklere bir pay vardr; ana-babann ve yaknlarn braktklarndan kadnlara da bir pay vardr. Gerek azndan, gerek oundan belli bir hisse ayrlmtr.
NS SURES 247
8- Yaknlar, yetimler ve yoksullar miras taksiminde hazr bulunursa bundan, onlar da rzklandrn ve onlara gzel sz syleyin. 9- Geriye eli ermez, gc yetmez ocuklar braktklar takdirde halleri nice olur diye korkacak olanlar korkup titresinler; Allahtan saknsnlar ve doru sz sylesinler. 10- Hakszlkla yetimlerin mallarn yiyenler phesiz karnlarna ancak ate tknm olurlar; zaten onlar alevlenmi atee gireceklerdir. 11- Allah size, ocuklarnz hakknda, erkee, kadnn paynn iki misli emreder. kiden fazla kadn iseler, lnn braktnn te ikisi onlarndr. Eer yalnz bir kadnsa yars onundur. lenin ocuu varsa, ana-babasndan her birinin mirastan altda bir hissesi vardr. Eer ocuu yok da ana-babas ona varis olmu ise, anasna te bir der. Eer lenin kardeleri varsa, anasna altda bir der. Btn bu paylar lenin yapaca vasiyetten ve bortan sonradr. Babalarnz ve oullarnzdan hangisinin size, fayda bakmndan daha yakn olduunu bilemezsiniz. Bunlar Allah tarafndan konmu farzlardr. phesiz Allah ilim ve hikmet sahibidir. 12- Yapacaklar vasiyetten ve bortan sonra elerinizin, eer ocuklar yoksa, braktklarnn yars sizindir. ocuklar varsa braktklarnn drtte biri sizindir. ocuunuz yoksa, sizin de, yapacanz vasiyetten ve bortan sonra, braktnzn drtte biri onlarndr. ocuunuz varsa, braktnzn sekizde biri onlarndr. Eer bir erkek ve kadnn, ana babas ve ocuklar bulunmad halde, mal miraslara kalr ve bir erkek yahut bir kz kardei varsa, her birine altda bir der. Bundan fazla iseler te bire ortaktrlar. Bu taksim yaplacak vasiyetten ve bortan sonra, kimse zarara uramakszn yaplacaktr. Bunlar Allahtan size vasiyettir. Allah her eyi hakkyla bilendir, halimdir. 13- Bunlar, Allahn snrlardr. Kim Allaha ve Rasulune itaat ederse Allah onu, zemininden rmaklar akan cennetlere koyacaktr; orada devaml kalcdrlar; ite byk kurtulu budur. 14- Kim Allaha ve Rasulune kar isyan eder ve snrlarn aarsa Allah onu, devaml kalaca bir atee sokar ve onun iin alaltc bir azap vardr. 15- Kadnlarnzdan fuhu yapanlara kar aranzdan drt ahit getirin. Eer ahitlik ederlerse, o kadnlar lm alp gtrnceye kadar evlerde hapsedin.
16- inizden fuhu yapan her iki tarafa ceza verin; eer tevbe eder, uslanrlarsa artk onlara ceza verip eziyet etmekten vazgein; nk Allah tevbeleri ok kabul eden ve ok esirgeyendir. 17- Allahn kabul edecei tevbe, ancak bilmeden ktlk edip de sonra tez elden tevbe edenlerin tevbesidir; ite Allah bunlarn tevbesini kabul eder; Allah her eyi bilendir, hikmet sahibidir. 18- Yoksa ktlkleri yapp yapp da ilerinden birine lm gelip atnca Ben imdi tevbe ettim diyenler ile kfir olarak lenler iin tevbe yoktur. Onlar iin ac bir azap hazrlamzdr. 19- Ey iman edenler! Kadnlara zorla varis olmanz size helal deildir. Apak bir edepsizlik yapmadka, onlara verdiinizin bir ksmn ele geirmeniz iin de kadnlar sktrmayn. Onlarla iyi geinin. Eer onlardan holanmazsanz biliniz ki Allahn hakknzda ok hayrl klaca bir eyden de holanmam olabilirsiniz. 20- Eer bir ei brakp da yerine baka bir e almak isterseniz, onlardan birine yklerle mehir vermi olsanz dahi ondan hibir eyi geri almayn. Siz iftira ederek ve apak gnah ileyerek onu geri alr msnz? 21- Vaktiyle siz birbirinizle har-neir olduunuz ve onlar sizden salam bir teminat alm olduu halde onu nasl geri alrsnz! 22- Gemite olanlar bir yana, babalarnzn evlendii kadnlarla evlenmeyin; nk bu bir hayaszlktr, iren bir eydir ve kt bir yoldur. 23- Analarnz, kzlarnz, kz kardeleriniz, halalarnz, teyzeleriniz, karde kzlar, kz karde kzlar, sizi emziren analarnz, st baclarnz, elerinizin analar, kendileriyle birletiiniz elerinizden olup evlerinizde bulunan vey kzlarnz size haram klnd. Eer onlarla henz birlememiseniz kzlarn almanzda size bir mahzur yoktur. Kendi sulbnzden olan oullarnzn eleri ve iki kz kardei birden almak da size haram klnd; ancak geen gemitir. Allah ok balayc ve esirgeyicidir. 24- Sahip olduunuz cariyeler mstesna, evli kadnlar da size haram klnd. Allahn size emri budur. Bunlardan bakasn, namuslu olmak ve zina etmemek zere mallarnzla istemeniz size helal klnd. Onlardan faydalanmanza karlk kararlatrlm olan mehirlerini verin. Mehir kesiminden sonra karlkl anlamanzda size gnah yoktur. phesiz, Allah ilim ve hikmet sahibidir.
NS SURES 249
25- inizden, imanl hr kadnlarla evlenmeye gc yetmeyen kimse, ellerinizin altnda bulunan imanl gen (kzlardan) cariyelerinizden alsn. Allah sizin imannz daha iyi bilmektedir. Hep ayn kktensiniz. yle ise iffetli yaamalar, zina etmemeleri ve gizli dost da tutmamalar art ve sahiplerinin izni ile onlar nikhlayp aln, mehirlerini de normal miktarda verin. Evlendikten sonra bir fuhu yaparlarsa onlara, hr kadnlarn cezasnn yars uygulanr. Bu, iinizden gnaha dmekten korkanlar iindir. Sabretmeniz ise sizin iin daha hayrldr. Allah ok balayc ve esirgeyicidir. 26- Allah size aklamak ve sizi, sizden ncekilerin yollarna iletmek ve sizin gnahlarnz balamak istiyor. Allah hakkyla bilicidir, yegne hikmet sahibidir. 27- Allah sizin tevbenizi kabul etmek ister; ehvetlerine uyanlar ise bsbtn yoldan kmanz isterler. 28- Allah sizden hafifletmek ister; nk insan zayf yaratlmtr. 29- Ey iman edenler! Karlkl rzaya dayanan ticaret olmas hali mstesna, mallarnz, batl ile aranzda yemeyin. Ve kendinizi ldrmeyin. phesiz Allah, sizi esirgeyecektir. 30- Kim dmanlk ve hakszlk ile bunu yaparsa bilsin ki onu atee koyacaz; bu ise Allaha ok kolaydr. Yetimlereverin babalar konumundaki kutsi ruhun terbiyesinden kopmu ruhani kuvvetlerinize mallarn bilgilerini ve kemallerini verin, onlar bunlarla terbiye edin. Pis olanla deimeyin maddi, hayali olgularla, vesveselerle, vehmin drtleriyle ve nefsin ayn zamanda mal konumunda olan sair kuvvetleriyle deimeyin temiz olan Temiz olan mallarn, yukarda saydmz pis eylerle deimeyin. Onlarn mallarn kendi mallarnza katarak yemeyin. Onlarn mallarn kendi mallarnza kartrmayn. Hakk batla benzetmeyin ve maddi lezzetlerinizi ve nefsani kemalatnz temin etmek iin kullanmayn. Deersiz dnyevi istekleriniz hususunda onlardan yararlanmayn, onlar nefislerinizin gdas haline getirmeyin. nk bu, byk bir gnahtr perdelenmedir bu, yoksunluktur.
31- Eer yasaklandnz byk gnahlardan kanrsanz, sizin kk gnahlarnz rteriz ve sizi erefli bir yere sokarz. 32- Allahn sizi, birbirinizden stn kld eyleri hasretle arzu etmeyin. Erkeklerin de kazandklarndan nasipleri var, kadnlarn da kazandklarndan nasipleri var. Allahtan ltfun isteyin; phesiz Allah her eyi bilmektedir. 33- Her biri iin, ana baba ve akrabann braktndan varisler kldk. Yeminlerinizin balad kimselere de paylarn verin. nk Allah her eyi grmektedir. 34- Allahn insanlardan bir ksmn dierlerine stn klmas sebebiyle ve mallarndan harcama yaptklar iin erkekler kadnlarn yneticisi ve koruyucusudur. Onun iin saliha kadnlar itaatkrdr. Allahn kendilerini korumasna karlk, gizliyi koruyucudurlar. Ba kaldrmasndan endie ettiiniz kadnlara t verin, onlar yataklarda yalnz brakn ve dvn. Eer size itaat ederlerse artk onlarn aleyhine baka bir yol aramayn; nk Allah ycedir, byktr. 35- Eer kar-kocann aralarnn almasndan korkarsanz, erkein ailesinden bir hakem ve kadnn ailesinden bir hakem gnderin. Bunlar bartrmak isterlerse Allah aralarn bulur; phesiz Allah her eyi bilen, her eyden haberdar olandr. 36- Allaha ibadet edin ve Ona hibir eyi ortak komayn. Anababaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa, yolcuya, ellerinizin altnda bulunanlara iyi davrann; Allah kendini beenen ve daima bbrlenip duran kimseyi sevmez. Eer yasaklandnz byk gnahlardan kanrsanz Varlkta Allahtan gayriyi ispat etmek eklindeki Zat, sfat ve fiil balamndaki irkten kanrsanz nk byk gnahlarn en by Allahn varlndan baka varlk ispatlamaktr. Nitekim yle denmitir: Varln yle bir gnah ki baka gnahla mukayese edilmez. Ardndan, zata ziyade niteliinde sfatlar ispat etmek eklinde zatta ikilik ispat etme gnah gelir. Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: hlas; Ondan sfatlar nefyetmek demektir. Sizin kk gnahlarnz rteriz Nefsin ve kalbin zaman zaman kendine zg herhangi bir sfatla zuhur etmesi eklindeki gnahlarnz rteriz. nk tevhid nurunun zuhur etmesinden sonra bunlar artk ispat olunmazlar. Ve sizi erefli bir yere sokarz. Cem ayni huzuruna sokarz ki, eref ancak oradadr.
NS SURES 251
Allahn sizi, birbirinizden stn kld eyleri hasretle arzu etmeyin. lk varolusal istidatlara gre dzenlenen kemalatlar balamnda sizden stn olanlarn konumlarn hasretle arzu etmeyin. nk her istidat, hviyetiyle ezelden itibaren bir kemal ve kendine uygun bir mutluluk gerektirir ve bu zel kemalin bakas tarafndan elde edilmesi imknszdr. Bu yzden temenni kelimesi kullanlmtr. nk temenni; sebebinin imknszl nedeniyle isteyen iin hasl olmas imknsz olan eyin istenmesi anlamndadr. Erkeklerin vasl olmu fertlerin asli istidatlarnn nuru araclyla kazandklarndan bir paylar var. Kadnlarn yani eksiklerin, vuslatta yetersiz kalanlarn da kazandklarndan nasipleri var bu nasip istidatlar lsne gre belirginleir. Allahtan ltfunu isteyin. Tezkiye ve arnma araclyla yce Allahtan istidadnzn gerektirdii kemali size ltfetmesini isteyin ki, bu, sizinle Allah arasna girip de perdelenmenize ve Ondan yoksunluk ateiyle azap grmenize neden olmasn. phesiz Allah her eyi size gizli olan, istidadnz kapsamnda bilkuvve bulunan her eyi bilmektedir ve size layk olan ekilde icabet etmektedir. Nitekim, yle buyurmutur: O size istediiniz her eyi verdi (brahim, 34) istidadnz lisan ile istediiniz her eyi verdi. stidat dili ile isteyen herkese istedii mutlaka verilir. Nitekim, bir dier ayette de yle buyurmutur: Bana dua edin, kabul edeyim. (Mmin, 60) Allaha ibadet edin Srf Ona ynelin ve boyun eip zelil olmann son noktas olarak Onda fena bulun. Ona hibir eyi ortak komayn herhangi bir eyde varlk ispat ederek Ona ortak komayn. Ana-babayaiyi davrann Kalbi douran ruha ve nefse iyi davrann; o sizin hakiktinizdir; siz ondan bakas deilsiniz. Dolaysyla ruhun ve nefsin haklarn eksiksiz yerine getirin, onlar en uygun ekilde gzetin. Birincisinden (ruhtan) feyiz aln, ona ynelin, teslim olup sayg gsterin; ikincisini (nefsi) arndrn, dnya sevgisi kirlerinden koruyun. Hrs ve a gzllk gibi olumsuz nitelikler sebebiyle alalmaktan, eytann errinden ve dmanlndan muhafaza edin. efkt ve hamiyetle ona yardm edin, haklarn en geni ekliyle verin; ama arzularna ynelik paylarn engelleyin. Akrabaya asli istidat bakmndan size yakn ve ruhani adan size benzeyen, dolaysyla hakiktte sizinle uyumlu olanlara, yetimlere istidat sahibi olup da gerek baba konumundaki kutsal ruhtan perdelenmek suretiyle
kopanlara, yoksullara amel ettikleri halde mallar, yani ilimden, irfandan ve hakiktlerden nasibi olmad iin yerlerinde durakalan, yerlerinden ayrlp yrmeye mecal bulamayan, ama akbetleri fiil cenneti olduu iin mutlu ve Salih olan kimselere, yakn komuya sluk makamlar iinde senin makamna yakn bir makamda bulunan kimselere, uzak komuya senin makamndan uzak olan makamnda olan kimselere, yakn arkadaa senin makamnn aynsnda bulunan, seyirde sana elik eden yoldaa, yolcuya Hak yolunda sluk eden, nefis barnandan uzak gurbete giren ve de henz Allah ehli kimselerin makamlarndan birine ulaamayan kimseye, ellerinizin altnda bulunanlara iradenize bal, sevginizin ehli olup kleleriniz konumunda olan kimselere her birine konumuna uygun ekilde davrann; layk olduu iyilik trn sergileyin. stersen akraba y, insann yce melekuta ulamasna araclk eden arndrc duygu ve ameller, yetimler i, daha nce de vurguland gibi ruhani kuvvetler, yoksullar , zahiri duyular gibi eylerden oluan nefsani kuvvetler, yakn komu yu, akl, uzak komu yu vehim, yakn arkada evk ve irade, yolcu yu fikir, ellerin altnda bulunan lar, gzel fiillerin rn olarak kazanlm melekeler olarak da tevil edebilirsin. Allah kendini beenen kimseyi sevmez. sluk srasnda Allah iin deil, nefsi iin aba sarf eden, amelleriyle perdelenen bbrlenip duran, halleriyle bbrlenen, makamlar ve kemalleriyle sevinen, onlar grmekle perdelenen kimseleri sevmez. Onlar grmesi , onlar sfat olarak zerinde tamas anlamndadr. 37- Bunlar cimrilik eden ve insanlara da cimrilii tavsiye eden, Allahn kendilerine ltfundan verdiini gizleyen kimselerdir. Biz, kfirler iin alaltc bir azap hazrladk. 38- Allaha ve ahiret gnne inanmadklar halde mallarn, insanlara gsteri iin sarf edenler de. eytan bir kimseye arkada olursa, ne kt bir arkadatr o! 39- Allaha ve ahiret gnne iman edip de Allahn kendilerine verdiinden harcasalard ne olurdu sanki! Allah onlarn durumunu hakkyla bilmektedir.
NS SURES 253
40- phe yok ki Allah zerre kadar hakszlk etmez. yilik olursa onu katlar, kendinden de byk bir mkfat verir. 41- Her bir mmetten bir ahit getirdiimiz ve seni de onlara ahit olarak gsterdiimiz zaman halleri nice olacak! Bunlar cimrilik edenkimselerdir. nce, karakterlerinin derinliklerinde ve z yaratllarnn kvrmlarnda gizli bulunan kemallerinde ve ilimlerinde cimrilik ederler, vaktinde amel etmek eklinde izhar etmezler, sonra kendileri zerinde haklar bulunan hak sahiplerine ulamasn engellerler. Sfatlarn ve zatlarn ok sevdikleri iin Allahta fena bulmak eklinde harcamazlar. lim, ahlak ve kemalat gibi mallarn szn ettiimiz hak sahiplerine infak etmezler. Ve insanlara da cimrilii tavsiye eden kimselerdir. nsanlar kendi hallerine benzemeye zorlarlar. Allahn kendilerine ltfundan verdiini gizleyen kimselerdir. Tevhid, irfan, ahlak ve hakikti istidadn gizliliinde, kuvvenin karanlklarnda hi yokmu gibi saklarlar. Biz, kfirler iinhazrladk Haktan perdelenenler iin alaltc bir azap zlerinin alaklnda ve sfatlarnn irenliinde somutlaan aalayc bir azap hazrladk. Mallarn, insanlara gsteri iin sarf edenler yokluun gizliliklerindeki kemallerini sergileyen, onlar fiil dzeyine karan, onlar nefislerine ait zellikler olarak grp perdelenen ve insanlara da bunlar bize aittir diye gsteri yapan Allaha inanmayan gerek imanla inanmayan, kemalin mutlak olarak Ona ait olduunu bilmeyen-bakas iin gerek bir varlk yok ki, kemal olsun!-, kemali nefislerine ait grme perdesinden kurtulmayan, dolaysyla kendini beenmilik azabndan halas olmayan, ahiret gnne inanmayan Allahta fena bulmayan, tek ve kahredici gce sahip Allahn huzuruna kmayan, bylece irk gnahndan arnmayan kimselerin bu durumlarnn sebebi, vehim eytannn onlara yolda olmasdr. eytan bir kimseye arkada olursa, ne kt bir arkadatr o! nk eytan onu hidayetten saptrr ve Haktan perdeler. Allaha iman etselerdi ne olurdu sanki! Tevhid ve Onda fena bulmakla Allah tasdik etselerdi, Allahn kendilerine rzk olarak verdii kemalat Allaha izafe etmek suretiyle mahvetselerdi ne olurdu sanki! Allah onlarn durumunu hakkyla bilmektedir. Fenadan sonra baki klmakla dllendirecektir onlar. Bu sfat ve kemalatla beraber olmalarna ramen onlar nefisleriyle deil, Allah ile beraberdirler.
phe yok ki Allah hakszlk etmez kendinde fena bulunmasyla bu kemalat zerre kadar eksiltmez, bilakis Hak desteiyle kat be kat arttrr. yilik olursa onu katlar Bir ey ancak Onun iin olduu zaman iyilik olur. Kendinden de byk bir mkfat verir Onlar iin bir gz aydnl olarak saklad byk bir dl baheder. Yani zati hudu baheder ki, burada sfatlarn tafsilini engelleyen bir perde sz konusu olmaz. Her bir mmetten bir ahit getirdiimiz zaman halleri nice olacak! e-ehid ve e-ahid kelimeleri, herkese irfan olarak ulat ve kendisine galip olan derecesini hatrlatan kimse demektir. Yani ahit konumundaki kimse, ahitlik ettiinin halini, amelini, abasn, almasnn makam veya Hakkn herhangi bir sfat ya da zat olarak ulat dzeyi kefeder. Buna gre her bir mmetin, Resullerinin kendilerini davet ettii ve tantt irfan hususunda bir ahidi vardr. Zaten Resul, ancak irfan olarak ulat makama onlar arr. Bir Resul ancak mmetinin istidadnn alabilecei eylerle gnderilir. Dolaysyla mmet, istidatlarnn nuruyla Allah, resullerinin kemal suretinde bilirler. Nitekim bir hadiste yle buyrulmutur: Allah, kullara, onlarn inanlar suretinde tecelli eder. Bylece her din ve mezhep mensubu onu tanr, bilir. Sonra Allah, bu suretten ayr bir surette zuhur eder. Bu sefer, her kapdan teklik huzuruna dahil olan muvahhitlerden bakas Onu tanmaz. Her mmetin bir ahidi olduu gibi her mezhebin de bir ahidi vardr. Hatta her ahsn da bir ahidi vardr; onun mahede edilen halini kefeder, ortaya karr. Muhammedilere gelince, onlarn ahidi, btn sfatlarla mavsuf, mahbub (sevilen) Allahtr. nk onlarn Rasulleri Kmildir, Habibdir, btn szleri kapsayan Kitab kendine verilmitir, gzel ahlak tamamlamak zere gnderilmitir. Bu yzden, Muhammediler, her surette meydana gelen tm deiikliklerde Allah tanrlar. nk Nebiylerine hakkyla tabi olmulardr. Tpk Rasulleri gibi sevilen ahadiyetilerdir. 42- Kfr yoluna sapp Resulu dinlemeyenler o gn yerin dibine batrlmay temenni ederler ve Allahtan hibir haberi gizleyemezler.
NS SURES 255
43- Ey iman edenler! Siz sarho iken-ne sylediinizi bilinceye kadar- cnup iken de-yolcu olan mstesna- gusl edinceye kadar namaza yaklamayn. Eer hasta olur veya bir yolculuk zerinde bulunursanz, yahut sizden biriniz ayak yolundan gelirse, yahut kadnlara dokunup da su bulamamsanz o zaman temiz bir toprakla teyemmm edin: Yzlerinize ve ellerinize srn. phesiz Allah ok affedici ve balaycdr. Kfr yoluna sapanlar o gntemenni ederler Haktan perdelenmek suretiyle kfre sapanlar ve Resulu dinlemeyenler dinden perdelendii iin Resule asi olanlar yerin dibine batrlmay temenni ederler. stidat arznn kendilerini yutmasn, nefislerinin bastrlmasn veya iinde fasit inanlardan ve azab gerektiren rezilliklerden hibir nak bulunmayan yaln bir levha olmasn arzu ederler. Allahtan hibir haberi gizleyemezler stidatlarna nakedilen hibir haberi gizleyemezler ve onlardan dolay azaba uramaktan kurtulamazlar. Ey iman edenler!... ey ameli imanla inananlar! nk ayni imanla inanan bir mminin namaznda gafil olmas dnlemez. Namaza yaklamayn Huzur ve Allaha mnacat makamna yaklamayn, siz sarho iken gaflet uykusundan veya heva araplarndan ya da dnya sevgisinden dolay sarho iken namaza yaklamayn. Ne sylediinizi bilinceye kadar mnacat ederken ne sylediinizi bilinceye kadar. Ki kalpleriniz dnya megaleleriyle ve dnyevi vesveselerle ilgilenmesin. Aksi takdirde namazdan gafil olursunuz. Nefse iddetli bir ekilde meyletmek, nefsin lezzetlerini tatmak, ehevi arzularn tatmin etmek, paylarn almak ve nefse yaslanmak suretiyle Haktan uzak olduunuz zaman namaza yaklamayn. Yolcu olan mstesna Yol zerinde yryen, zaruret ve maslahat miktar yararlanma yollarndan birinde sluk eden mstesna. lmemek ve gc korumak iin, yemek ve imek suretiyle beslenme yolunu yryen, scaktan ve souktan korunmak ve avret mahallini rtmek iin giyinme yolunu yryen, nesli korumak iin cinsel iliki yolunu yryen, ama srf heva uruna bunlara bsbtn kaplmayan, heva ve tutkulu arzularn peinden gitmeyi, yok olmayan veya yok olmas zorlaan temel karakteri haline getirmeyen kimse mstesna.
Gusl edinceye kadar Sfli cihetin cezbesine kaplmaktan meydana gelen heyet ve karakterden tevbe ve istifar suyuyla, syrlma ve teberi pnaryla temizleninceye kadar. Eer hasta olursanz Eer kalpleriniz hasta olursa, fasit akidevi hastalklarla ve lmcl rezilliklerle saln yitirmise veya bir yolculuk zerinde bulunursanz. nefsin talebi, pislik maddesi nedeniyle hrsla cehalet ve aknlk llerinde yolculua km iseniz, yahut sizden birinizgelirse mal kiriyle megul olmaktan, maddi krntlar kazanmaktan dolay dnyevi sevgi ve eilimle kirlenmi, bu hal iinde kkl bir karakter haline gelmi olarak gelirse yahut kadnlara dokunursanz nefislere elik etmiseniz, lezzetlerini tatm, ehvetlerini edinmiseniz ve su da bulamamsanz. sizi bundan uzaklatracak, sizi ondan arndrp temizleyecek bir ilim bulamamsanz, o zaman temiz bir toprakla teyemmm edin. O zaman istidadnzn temiz toprana ynelin, ona kastedin, ftri istidadn aslna dnn, srn ftri istidadnzn nurundan srn yzlerinize ve ellerinize mevcut zatlarnza ve sfatlarnza onlarn dzeyine inmek suretiyle srn. Bunlara taalluk etmekten kaynaklanan heyet ve karakterleri, onlarn etkisiyle tasarruf etme durumunu silin. nk bu toprak onlarn etkilerini silecektir ve nceki gibi berrak ve saf hale getirecektir. phesiz, Allah ok affedicidir bu karanlk heyet ve karakterleri perdeleyici bu melekelerin kklemiliini affeder, onlar grmezlikten gelir, terk eder; btnyle ortadan kaldrr. Bylece istidadnz arnr, bunun sonucunda Allah ile bulumaya ve Ona mnacat etmeye hazr hale gelirsiniz. Ve balaycdr Sfatlar ve zatyla sizin sfatlarnz ve zatlarnz rter. 44- Kendilerine Kitabdan nasip verilenlere baksana! Sapkl satn alyorlar ve sizin de yoldan kmanz istiyorlar! 45- Allah dmanlarnz sizden daha iyi bilir. Gerek bir dost olarak Allah yeter, bir yardmc olarak da Allah kfidir. 46- Yahudilerden bir ksm kelimeleri yerlerinden deitirirler, dillerini eerek, bkerek ve dine saldrarak iittik ve kar geldik , dinle, dinlemez olas , raina derler. Eer onlar iittik, itaat ettik, dinle ve bizi gzet deselerdi phesiz kendileri iin daha hayrl ve daha doru olacakt; fakat kfrleri sebebiyle Allah onlar lanetlemitir. Artk pek az inanrlar.
NS SURES 257
Kendilerine Kitabdan nasip verilenlere baksana! Kendilerine kitabn bir ksm verilenlere baksana! Bundan maksat Hakk kabul etmelerine ramen dinden perdelenmi olmalardr. Sapkl satn alyorlar stidatlarnn hidayet nurunun gsterdii hak yol olan dinin yerine sapkl satn alyorlar ve sizin de byle olmanz istiyorlar. Onlar sizin dmanlarnzdrlar. Allah onlarn size dmanlklarn bilmektedir. Gerek dost olarak Allah yeter tevhid yoluna girmeyi muvaffak klmak eklinde sizin ilerinizi idare eder. Yardmc olarak da Allah kfidir. Dmanlarnz ezmek suretiyle onlara kar size yardm eder. 47- Ey ehl-i kitap! Biz, birtakm yzleri silip dmdz ederek arkalarna evirmeden, yahut onlar, cumartesi adamlar gibi lanetlemeden nce, size gelenleri dorulamak zere indirdiimize iman edin; Allahn emri mutlaka yerine gelecektir. Ey ehl-i kitap!... Ey istidat kitab ehli! iman edin ayni ve hakiki bir imanla inann. stidatlarnz kitabnda yer alan zat tevhidini fiiliyata karn, Biz, birtakm yzleri dmdz etmeden nce istidatlarn giderip silmeden, arkalarna evirmeden bundan maksat her lemin arkas kabul edilen cisim leminin aalarnn aasdr. Yahut onlar, lanetlemeden cumartesi adamlarn meshedip ters yz ettiimiz gibi varolularn ters yz etmek suretiyle azaba uratmadan nce. Allahn emri mutlaka yerine gelecektir Allahn emri ebediyen geerlidir; hi kimse onu deitiremez, tersini yapamaz. 48- Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz; bundan bakasn, diledii kimse iin balar. Allaha ortak koan kimse byk bir gnah ile iftira etmi olur. 49- Kendilerini temize karanlara ne dersin! Hayr, Allah dilediini temize karr ve hi kimse kl pay kadar hakszlk grmez. 50- Bak, nasl da Allah zerine yalan uyduruyorlar; apak bir gnah olarak bu yeter. 51- Kendilerine Kitaptan nasip verilenleri grmedin mi? Putlara ve batla iman ediyorlar, sonra da kfirler iin: Bunlar, Allaha iman edenlerden daha doru yoldadr diyorlar!
52- Bunlar, Allahn lanetledii kimselerdir; Allahn rahmetinden uzaklatrd kimseye gerek bir yardmc bulamazsn. 53- Yoksa onlarn mlkten bir nasipleri mi var? yle olsayd insanlara ekirdek filizi vermezlerdi. 54- Yoksa onlar, Allahn ltfundan verdii eyler iin insanlara haset mi ediyorlar? Oysa brahim soyuna Kitab ve hikmeti verdik ve onlara byk bir hkmranlk bahettik. 55- Onlardan bir ksm brahime inand, kimi de ondan yz evirdi; onlara kavurucu bir ate olarak cehennem yeter. Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz Burada, ilmi, itikadi bedbahtln sonsuz olduuna, ebediyen yok olmadna, ameli bedbahtlk gibi telafi edilebilir olmadna iaret ediliyor. Yani yce Allah, varlkta gayriyi ispat edenin varln varlyla rtmez, zatiyle fani klmaz. Nasl olsun ki, bu kimse varln Allahn varlna alternatif olarak ispat ediyor?! Kendilerini temize karanlara ne dersin! Nefislerinin sfatlarn yine kendi sfatlaryla ortadan kaldrmaya alyorlar. Bu ise, mmkn deildir. Tpk herhangi birimizin kendi nefsini tamasnn mmkn olmamas gibi. nk sfatlar nefisten ayrlmazlar, onunla birlikte kalcdrlar. Bu yzden yce Allah yle buyurmutur: Kim nefsinin cimriliinden korunursa (Tegabun, 16) nk nefis aa, alak niteliklerle yorulmutur; nefis durduka onlar da duracaklardr. Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: nsanlarn en kts, hayatta iken bana kyamet kopan kimsedir. Yani tevhid ilmine vakf olduu halde nefsi, Allah ile hayat bulmak iin fena ile lmeyen kimse. nk bu kimse o durumda eyada snrsz serbestlii savunan bir zndk konumunda olur. Hayr, Allah dilediini temize karr. sfatlarn, kendi sfatlaryla silerek, izale ederek temize karr. Hi kimse kl pay kadar hakszlk grmez. sfatlarndan ve haklarndan basit bir ey dahi eksiltilmez. nk zayflklarna ve tkenir olmalarna ramen, yce Allah onlardan bir ey aldnda mutlaka onlarn yerine gl ve devaml sfatlarn koyar. Bak, nasl da Allah nefislerini kendi sfatlarndan zerine yalan uyduruyorlar temizlediklerini iddia etmeleriyle. Oysa nefisleri bu ekilde temize kmaz. Ya da nefislerinin varl devam ettii halde Allahn sfatlarn kendi nefislerine yaktryorlar.
NS SURES 259
Grmedin mi? Putlara ve batla iman ediyorlar Gayrinin varln ispat ediyorlar. Bu, tevhid yolu olan dinden sapmalardr. Haktan perdelenmi olan kimseler iin de Bunlar muvahhidlerden daha doru yoldadrlar nk irk hususunda aralarnda uyum var. Ama mminlerle aralarnda byle bir uyum yoktur. Mminlerle yol ve ama bakmndan benzemiyorlar. nk tevhidi kabul eden kimseler yollarn yitirdikleri zaman kabul ettikleri maksada ulaamazlar. Onlarn ayrlmaz zellikleri gizli irk olur ve bu halleriyle Haktan perdelenen, aktan irk koan kimselere daha yakn olurlar; onlar uygun grrler, dorularlar; onlarn muvahhidlerden daha doru yolda olduklarn iddia ederler. Bunu zahiren kendilerini slama nispet eden baz kimselerde rahatlkla grebiliriz. Bunlar, Allahn lanetledii kimselerdir. istidatlarn ters yz etmitir. Allah, kimi bu ekilde rahmetinden kovarsa, artk kimse doru yolu gstermek suretiyle ona yardm edemez, onu yaknlatramaz, kurtaramaz. 56- phesiz ayetlerimizi inkr edenleri gn gelecek bir atee sokacaz; onlarn derileri piip ac duymaz hale geldike, derilerini baka derilerle deitiririz ki acy duysunlar! Allah daima stn ve hakimdir. 57- nanp, iyi iler yaparlar da, iinde ebediyen kalmak zere girecekleri, zemininden rmaklar akan cennetlere sokacaz. Orada onlar iin tertemiz eler vardr ve onlar koyu bir glgeye koyarz. 58- Allah size, mutlaka emanetleri ehli olanlara vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne kadar gzel tler veriyor! phesiz, Allah her eyi iitici, her eyi grcdr. phesiz ayetlerimizi inkr edenler sfatlarmzn ve fiillerimizin tecellilerinden perdelenenler. nk ayetin ba, brahim hanedanna verilen ilim, hikmet ve mlk ile ilgili olduunu aka gstermektedir. Gn gelecek bir atee sokacaz kemal itiyak ateine sokacaz. nk perde iyice kklemi ve onlardan ayrlmaz bir hal alm olmasna ramen, istidatlar itibariyle karakterleri ve tabiatlar bunu gerektirmektedir. Yahut hallerine uygun olarak onlar kahr sfat tecellisinin kahr ateine, ya da nefsin hrs ve itiyaknn keskinlii ve yoksun olmasna ramen, nefsin sfatlarnn kemal ve ehvetleri olarak
alt eyleri ihtirasla talep etmesi ateine koyacaz. Onlarn derileri piip ac duymaz hale geldike derilerinin soyulmas neticesinde cismani perdeleri kalktka derilerini baka derilerle deitiririz bunlardan baka, yeni perdelerle deitiririz, ki acy duysunlar yoksunluk ateinin verdii azab tatsnlar. Allah daima stndr gldr, onlar kahreder, nefislerinin sfatlarn zelil klmak suretiyle onlar alaltr. Ebedi yoksunluklaryla beraber kemallerine tutkuyla ynelme ateiyle yakar onlar. Hakimdir fke veya ehvet gibi gleriyle ve cismani lezzetleri eilimli olularyla kendi nefisleri iin setikleri, dolaysyla kendilerine uygun olan azapla onlar cezalandrr. Bu yzden, karanlk perdeleri baka karanlk perdelerle deitirilir. Hi kukusuz nananlar sfat tevhidine iman edenler, yapanlar tecellileri elverili olduu iin kendileri iin olumlu ve yapc olan Salih ameller ileyenler, cennetlere sokacaz onlarla nitelenme ve makamlarna sokacaz. zemininden rmaklar akan kalbin ilimlerinin tecellileri konumundaki ilim nehirleri. Ayette geen eler den maksat, kutsal ruhlardr, ki bedensel ekillerle zuhur eden tertemiz ilahi sfatlardr. Onlar koyu bir glgeye koyarz beeri sfatlar silmek suretiyle onlar esenlii daimi olan ilahi sfatlar glgesine koyarz. Allah size, mutlaka emanetleri ehli olanlara vermenizi emreder. Her hak sahibinin hakkn vermenizi ona vermenizi emretmektedir. nce istidadn hakkn eksiksiz vermenizi, sonra btn kuvvetlerin gerektirdii kemalat olarak tm haklarn eksiksiz vermenizi, sonra Allahn hakkn, sfatlar Ona eda etmek, ardndan varl Ona eda etmek suretiyle vermenizi, bylece tevhidde fena bulmanz emreder. Fenadan sonra beka bulmu olarak geri dndnz ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman, eyada Allah ile kaim olur ve adaleti ikame edersiniz. Allahn adaletiyle nitelenirsiniz. Artk zulmn sizden sadr olmasna imkn yoktur. Adaletin en kk derecesi sfatlarda silinmektir. nk nefisle kaim olan biri, hibir zaman adaletli olmaya g yetiremez. phesiz, Allah her eyi iiticidir nsanlar arasnda gerekletirdiiniz muhakemelerde sylediiniz szleri iitir; hak ile sylenmi doru szler mi, yoksa nefisle sylenmi fasit szler mi olduunu bilir. Her eyi grcdr amellerinizi grr; nefislerinizin sfatlarndan m, yoksa Hakkn sfatlarndan m kaynaklandn bilir.
NS SURES 261
59- Ey iman edenler! Allaha itaat edin. Resule ve sizden olan ullemre de itaat edin. Eer bir hususta anlamazla derseniz. Allaha ve ahirete gerekten inanyorsanz-onu Allaha ve Resule gtrn; bu hem hayrl, hem de netice bakmndan daha gzeldir. 60- Sana indirilene ve senden nce indirilenlere inandklarn ileri srenleri grmedin mi? Tauta inanmamalar kendilerine emrolunduu halde, Tautun nnde muhakemelemek istiyorlar. Halbuki, eytan onlar bsbtn saptrmak istiyor. 61- Onlara: Allahn indirdiine ve Resule gelin, denildii zaman, mnafklarn senden iyice uzaklatklarn grrsn. 62- Elleriyle yaptklar yznden balarna bir felaket gelince hemen, biz yalnzca iyilik etmek ve aray bulmak istedik, diye yemin ederek sana nasl gelirler! 63- Onlar Allahn, kalplerindekini bildii kimselerdir; onlara aldrma, kendilerine t ver ve onlara, kendileri hakknda tesirli sz syle. Ey iman edenler!... sfat tevhidine inananlar. Allaha itaat edin zat tevhidine inanarak ve cemde fena bularak. Resule itaat edin cem aynnda tafsil haklarna riayet ederek, zatta fena bulmaktan sonra sfatlarn tertibini gz nnde bulundurarak. ve sizden olan ullemre Talut hikyesinde deinildii gibi velayeti ve riyaseti hakkeden kimselere itaat edin. Grmedin mi?... Hayret et! Sana indirilene inandklarn ileri srenler sana indirilen tevhid ilmine inandklarn iddia edenlere hayret et. Senden nce indirilenlere yaratl (dnya) ve yeniden dirili (ahiret) ilmine inandklarn iddia edenlere hayret et. Tautun nnde muhakemelemek istiyorlar. Bu ise, iddialaryla elien bir durumdur. nk imanlar sahih olsayd, Allahtan gayrs iin hkm yetkisini tanmak yle dursun, varlk olarak bile ispat etmezlerdi. nk onlar, gerek imann hkm uyarnca gayry inkr etmekle ykmldrler. Kim kendi sfatlarndan ve fiillerinden syrlmazsa, zatn yce Allahta silip yok etmezse, o gayrdr. Gayrya ynelen de eytana itaat etmi olur. eytan ise onlar koyu bir sapklkla saptrmak ister. Bu da irk komak suretiyle Haktan sapmadr. nk dinden baka tarafa meyletmek, apak sapklktr.
64- Biz her Resulu- Allahn izniyle- ancak kendisine itaat edilmesi iin gnderdik. Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allahtan balanmay dileseler, Resul de onlar iin istifar etseydi Allah ziyadesiyle affedici, esirgeyici bulurlard. 65- Hayr, Rabbine and olsun ki aralarnda kan anlamazlk hususunda seni hakem klp sonra da verdiin hkmden ilerinde hibir sknt duymakszn tam manasyla kabullenmedike iman etmi olmazlar. Biz her Resulu -Allahn izniyle- ancak kendisine itaat edilmesi iin gnderdik. Resul ile Nebi arasndaki fark; risaletin hkmlerin tebli edilmesiyle ilintili olmasdr. Ey Resul! tebli et. (Maide, 67) Nbvvet ise, sfat ve fiil ayrntlarna taalluk eden marifet ve hakiktlerden haber verilmesiyle ilintilidir. nk Nbuvvet, cem aynna dalmaktan ve zatta fena bulmaktan ibaret olan velayetin zahiridir. Velayetin ilmi, zatn tevhidi, fiil ve sfatlarn mahvi ilmidir. Dolaysyla her Resul Nebidir ve her Nebi de velidir; ama her veli Nebi olmad gibi her Nebi de Resul deildir. Bununla beraber velayet mertebesi nbvvetten, nbvvet mertebesi de risaletten stndr. Nitekim air yle demitir: Nbvvet makam bir berzahtadr; Veliden birazck aada, resuln ise stnde. Resul, ancak kendisine itaat edilsin diye gnderilir. nk onun hkm, tebli itibariyle Allahn hkmdr; bu yzden ona itaat edilmesi gerekir. Bununla beraber Resule ancak Allahn izniyle itaat edilir. Dolaysyla, temelden kfir ve gerek bedbaht olan kimseler gibi istidatlar yetersiz olduu iin perdelenen kimseler ile mnafklar gibi istidatlar tortularla kapanan ve silinen kimselere, gerek anlamda Resule itaat etmelerine izin verilmemitir. Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman iinde bil kuvve var olan sabit kemalatndan ibaret haklarn engellemek, maddi lezzetler ve fani arzular istemeye ynelmek suretiyle istidad bulandrmak suretiyle nefislerine hakszlk ettikleri zaman sana gelseler istidatlarnn gerei olan iradeleriyle sana gelseler, Allahtan balanmay dileseler Allahtan, sfatlarnn nuruyla, istidatlarnda olan perdeleyen sz konusu fiillerin kayna olan nefislerinin sfatlarn rtmesini
NS SURES 263
isteseler, Resul de onlar iin istifar etseydi Allahn sfatlarndan ibaret olan sfatlarnn nuruyla onlara yardm etseydi. Resul onlara byle bir yardm yapabilirdi, nk kendileriyle resul arasnda ayn cinsten olma ba vardr. Ayrca irade ve sevgi onlarn Resule yakn olmalarn ve onunla kaynamalarn gerektirir. Allah ziyadesiyle affedici bulurlard. Nuruyla istidatlarn temizleyici ve arndrc bulurlard. nk tevbenin kabul edilmesi, onlarn zerine sfat nurunun yneltilmesi, nurdan bir i heyetle, karakterle ilerinin aydnlatlmas, fiillerin ierdii hatalardan korunmas anlamna gelir. Bunun nedeni de nurun karanlktan uzak olmasdr. Esirgeyici bulurlard kendilerine yaraan kemal rahmetini, yani ilmi veya ayni ya da hakiki yakini bahederdi. Hayr, Rabbine and olsun kiiman etmi olmazlar hakiki tevhidi imana sahip olamazlar seni hakem klmadka nk senin hkmn Allahn hkmdr. Sadece zat sfatlarla, sfatlar da fiillerle perdelenmitir. Anlamazla dtkleri zaman, sfatlarnn tesine geemedikleri, Hakkn sfatlarndan perdelendikleri veya kendi fiillerinin ap Hakkn fiillerine varamadklar zaman, gerek anlamda iman etmi olamazlar. Senin hkmne bavurduklar zaman, fiillerinden syrlrlar. Senin verdiin hkme kar nefislerinde hibir sknt duymadklar zaman, iradelerinden syrlarak rza makamna varrlar. limlerinden ve kudretlerinden syrldklarnda, teslim makamna ularlar. Artk kendi sfatlarndan kaynaklanan herhangi bir perdeleri kalmaz. Hakkn sfatlaryla sfatlanrlar. Hak sfatlar suretinde kendilerine alr. O zaman senin, kendinle deil, Onunla kaim olduunu, Onun adaletiyle hakikten adil olduunu anlarlar, dolaysyla Allaha iman etmeleri de tahakkuk etmi olur. 66- Eer onlara, kendinizi ldrn yahut yurtlarnzdan kn, diye emretmi olsaydk, ilerinden pek az mstesna, bunu yapmazlard. Eer kendilerine verilen d yerine getirselerdi, onlar iin hem daha hayrl hem de daha pekitirici olurdu. 67- O zaman elbette kendilerine nezdimizden byk mkfat verirdik. 68- Ve onlar dosdoru bir yola iletirdik.
69- Kim Allaha ve Resule itaat ederse ite onlar, Allahn kendilerine ltuflarda bulunduu Nebiyler, sddklar, ahitler ve salih kiilerle beraberdir. Bunlar ne gzel arkadatr. 70- Bu ltuf Allahdandr. Aliym (bilen olarak) Allah yeter. 71- Ey iman edenler! Tedbirinizi aln; blk blk savaa kn, yahut topyekn savan. 72- inizden bazlar vardr ki pek ardan alrlar. Eer size bir felaket eriirse: Allah sana ltfetti de onlarla beraber bulunmadm der. 73- Eer Allahtan size bir ltuf eriirse-sanki sizinle onun arasnda bir dostluk yokmu gibi- keke onlarla beraber olsaydm da ben de byk bir baar kazansaydm der. 74- O halde, dnya hayatn ahiret karlnda satanlar, Allah yolunda savasnlar. Kim Allah yolunda savar da ldrlr veya galip gelirse biz ona yaknda byk bir mkfat vereceiz. 75- Size ne oldu da Allah yolunda ve Rabbimiz! Bizi, halk zalim olan bu ehirden kar, bize tarafndan bir sahip gnder, bize katndan bir yardmc yolla! diyen zavall erkekler, kadnlar ve ocuklar urunda savamyorsunuz! 76- man edenler Allah yolunda savarlar, inanmayanlar ise taut yolunda savarlar. O halde eytann dostlarna kar savan; phe yok ki eytann kurduu dzen zayftr. 77- Kendilerine, ellerinizi savatan ekin, namaz kln ve zekat verin, denilen kimseleri grmedin mi? Sonra onlara sava farz klnnca, ilerinden bir grup hemen Allahtan korkar gibi, hatta daha fazla bir korku ile insanlardan korkmaya baladlar da Rabbimiz! Sava bize niin yazdn! Bizi yakn bir sreye kadar ertelesen olmaz myd? dediler. Onlara de ki: Dnya menfaati nemsizdir, Allahtan korkanlar iin ahiret daha hayrldr ve size kl pay kadar hakszlk edilmez. 78- Nerede olursanz olun lm size ular; sarp ve salam kalelerde olsanz bile! Kendilerine bir iyilik dokunsa Bu Allahtan derler; balarna bir ktlk gelince de bu senden derler. Hepsi Allahtandr de. Bu adamlara ne oluyor ki bir trl laf anlamyorlar!
NS SURES 265
79- Sana gelen iyilik Allahtandr. Bana gelen ktlk ise nefsindendir. Seni insanlara Resul gnderdik; ahit olarak da Allah yeter. 80- Kim Resule itaat ederse Allaha itaat etmi olur. Yz evirene gelince, seni onlarn bana beki gndermedik! 81- Ba stne derler, ama yanndan ayrlnca onlardan bir ksm, senin dediinden bakasn kurar. Allah da onlarn gizlice kurduklarn yazar. Sen onlara aldrma ve Allaha dayan; sana vekil olarak Allah yeter. 82- Hl Kuran zerinde gerei gibi dnmeyecekler mi? Eer o, Allahtan bakas tarafndan gelmi olsayd onda birok tutarszlk bulurlard. 83- Onlara gven veya korkuya dair bir haber gelince hemen onu yayarlar; halbuki onu, Resule veya aralarnda yetki sahibi kimselere gtrselerdi, onlarn arasndan iin i yzn anlayanlar, onun ne olduunu bilirlerdi. Allahn size ltuf ve rahmeti olmasayd, pek aznz mstesna, eytana uyup giderdiniz 84- Artk, Allah yolunda sava. Sen, kendinden bakas sebebiyle sorumlu tutulmazsn. Mminleri de tevik et. Umulur ki Allah kfirlerin gcn krar. Allahn gc daha etin ve cezas daha iddetlidir. 85- Kim iyi bir ie araclk ederse onun da o iten bir nasibi olur. Kim kt bir ie araclk ederse onun da ondan bir pay olur. Allah her eyin karln vericidir. 86- Bir selam ile selamlandnz zaman siz de ondan daha gzeli ile selamlayn; yahut ayn ile karlk verin. phesiz Allah, her eyin hesabn arayandr. 87- Allah- ki O ndan baka hibir ilah yoktur- elbette sizi kyamet gn toplayacaktr, bunda asla phe yoktur. Sz bakmndan Allahtan daha doru kim vardr! 88- Size ne oldu da mnafklar hakknda iki gruba ayrldnz? Halbuki, Allah onlar kendi ettikleri yznden ba aa etmitir. Allahn saptrdn doru yola getirmek mi istiyorsunuz? Allahn saptrd kimse iin asla yol bulamazsn!
89- Sizin de kendileri gibi inkr etmenizi istediler ki onlarla eit olasnz. O halde Allah yolunda g edinceye kadar onlardan hibirini dost edinmeyin. Eer yz evirirlerse onlar yakalayn, bulduunuz yerde ldrn ve hibirini dost edinmeyin. 90- Ancak kendileriyle aranzda antlama bulunan bir topluma snanlar yahut ne sizinle ne de kendi toplumlaryla savamak istemediklerinden yrekleri sklarak size gelenler mstesna. Allah dileseydi onlar banza bela ederdi de sizinle savarlard. Artk onlar sizi brakp bir tarafa ekilir de sizinle savamazlar ve size bar teklif ederlerse bu durumda Allah size, onlarn aleyhinde bir yola girme hakk vermemitir. 91- Hem sizden hem de kendi toplumlarndan emin olmak isteyen bakalarn da bulacaksnz. Bunlar her ne zaman fitneye gtrlseler ona ba aa dalarlar. Eer sizden uzak durmaz, sulh teklif etmez ve ellerini ekmezlerse onlar yakalayn, rastladnz yerde ldrn. te onlar zerine sizin iin apak yetki verdik. 92- Yanllkla olmas dnda bir mminin bir mmini ldrmeye hakk olmaz. Yanllkla bir mmini ldren kimsenin, mmin bir kle azat etmesi ve lenin ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi gereklidir. Meer ki lnn ailesi bu diyeti balam ola. Eer ldrlen mmin olduu halde, size dman olan bir toplumdan ise mmin bir kle azat etmek lazmdr. Eer kendileriyle aranzda antlama bulunan bir toplumdan ise ailesine teslim edilecek bir diyet ve bir mmin kleyi azat etmek gerekir. Bunlar bulamayan kimsenin, Allah tarafndan tevbesinin kabul iin iki ay pe pee oru tutmas lazmdr. Allah her eyi bilendir, hikmet sahibidir. 93- Kim bir mmini kasten ldrrse cezas, iinde ebediyen kalaca cehennemdir. Allah ona gazap etmi, onu lanetlemi ve onun iin byk bir azap hazrlamtr. 94- Ey iman edenler! Allah yolunda savaa ktnz zaman iyi anlayp dinleyin. Size selam verene, dnya hayatnn geici menfaatine gz dikerek Sen mmin deilsin demeyin. nk Allahn nezdinde saysz ganimetler vardr. nceden siz de byle iken Allah size ltfetti; o halde iyi anlayp dinleyin. phesiz Allah btn yaptklarnzdan haberdardr.
NS SURES 267
95- Mminlerden-zr sahibi olanlar dnda- oturanlarla mallar ve canlaryla Allah yolunda cihad edenler bir olmaz. Allah, mallar ve canlar ile cihad edenleri, derece bakmndan oturanlardan stn kld. Geri Allah hepsine gzellik vaat etmitir; ama mcahidleri, oturanlardan ok byk bir ecirle stn klmtr. 96- Kendinden dereceler, balama ve rahmet vermitir. Allah ok balayc ve esirgeyicidir. Eer onlaraemretmi olsaydk. Farz klsaydk kendinizi ldrn. Nefsin hayat demek olan heva ve hevesinizi ezin, sfatlarn yok edin, yahut yurtlarnzdan kn. Tevhidi perdeleme ilevini gren sabr, tevekkl ve rza gibi makamlarnzdan ayrln. Nitekim Hseyin b. llerde Mansur (k.r), brahim b. Edheme (r.a) halini sormu o da: dolayor, susuz, aasz, bahesiz ve yamursuz karalarda dnp duruyorum; bu halim tevekkle uygun mu deil mi? deyince, ona yle demi: mrn karnnn mrannda tkettiine gre nerede kald tevhidde fena bulmak? lerinden pek az mstesna, bunu yapmazlard. Onlar, Allah ile bulumay seven ve ona hazrlanan kimselerdir. Sayca az olmalarna ramen deerce okturlar. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Bunlar da ne kadar az. (Sad, 24) Onlar iin daha hayrl olurdu Hakkn sfatlaryla sfatlanmalar ya da cem aynna ulamalar neticesinde nefis sfatlarndan oluan perdelerin kalkmas ile gerekleen kemalleri asndan daha iyi olurdu. Daha pekitirici olurdu. Fenadan sonra beka esnasnda dinde istikamet zere olular gerekleirdi. O zaman elbette kendilerine nezdimizden byk mkfat verirdik. Nefsin ldrlmesi esnasnda sfat tecellilerinden oluan byk bir dl bahederdik. Ve onlar dosdoru bir yola iletirdik. Yurtlardan k yani nefsin menzillerinden ve makamlarndan k esnasnda onlar vahdet ve tevhidde istikamet yoluna iletirdik. Kim Allaha itaat ederse tevhid ve cem yolunda sluk ederse ve Resule itaat ederse ayrntlar, tafsilati gz nnde bulundurursa te onlar, Allahn kendilerine ltuflarda bulunduukiilerle beraberdir. hidayet bahetmek suretiyle ikramda bulunduu kimselerle beraberdir. Nebiyler, sddklar fiilleri ve sfatlar Allaha nispet etmekle, kendi sfatlarndan syrlp Onun sfatlaryla sfatlanmakla
sadklklarn, doruluklarn ortaya koyan kimseler. Eer kendi nefislerinin sfatlaryla zuhur etselerdi yalan sylemi olurlard. ehidler huzur ehli olanlar. Ve Salih kiiler dinde istikamet sahibi kiilerle beraber olurlard. Bu ltuf kemali tahsil etmelerini salayan, nebiler ve onlarla beraber olan dier kimseler arasna girmelerini, onlarn arkadalar saylmalarn temin eden ilahi bir ltuftur bu. Bilen olarak Allah onlarn istidatlarnda gizli bulunan kemali bilir ve onun onlarn zerinde zuhur etmesini salar. Tedbirinizi aln eytann telkinleri, vesveseleri, yoldan karmak suretiyle sizi helake srklemesi, nefislerinizin sfatlarnn zuhur edip size hakim olmalar gibi sakndnz eylere kar nlemlerinizi aln. nk bunlar, sizin en amansz dmanlarnzdr. Blk blk savaa kn Allahn yolunda, her grup kmil ve alim bir eyhin tarikatnda olmak zere sluk edin. Yahut topyekun savan. Nebiye tabi olmak zere tevhid ve slam yolunda sluk edin. Kendilerine bir iyilik dokunsa Bu Allahtan derler. Bu ayet ortaya koyuyor ki, bu kimseler kaderiyecidirler; iyilikleri Allaha , ktlkleri de insanlara nispet ediyorlar; varlkta iki bamsz messir ispat etmekle Mecusilere benziyorlar. Bu arada ktl kendi nefislerine deil de Resule izafe etmelerine gelince, bu, kendilerince ktlk olarak niteledikleri duruma, onun etkisi ve tevikiyle girmelerinden kaynaklanmaktadr. Yce Allah, resule onlar fiil tevhidini kabul etmeye, bakalarnn etkinliini olumsuzlamaya, Allahn hayrn da errin de faili olduunu ikrar etmeye davet etmesini vermiyor. Hepsi Allahtandr, de. Bu adamlara ne oluyor ki bir trl laf anlamyorlar! nk onlar nefislerin sfatlaryla perdelenmiler, iitip anlamann kaplar konumundaki kalp kulaklar tkanmtr. Ardndan ltuf ve adaletin Allaha ait olduu aklanyor. O halde, btn hayrlar ve kemalat Allahn ltfundan, ktlkler de Onun adaletinden kaynaklanmaktadr. Yani bunlar bizim iin bir ykmllk olarak takdir eder, bizim araclmzla yapar, nk bizde buna yatkn bir istidat ve hakkedi vardr ve bu yetenek de bunu gerektirir. Bu hakkedi, nefsin sfatlaryla zuhur etmesi, gnahlar irtikap etmesi, cezay gerektiren sular ilemesi ile gerekleir, bakasnn fiiliyle deil. Yani onlarn ktl resule nispet etmeleri doru deildir. nk hakkedi, istidadn bir neticesidir. Bir bakasnn istidadnn
NS SURES 269
gerektirdii bir sonu baka birine ilimez. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Hibir gnahkr bakasnn gnahn yklenmez. (Fatr, 18) Bylece yce Allah, hayr ve errin faili sebebinin ltuf ve adaleti uyarnca yalnzca Allah olduunu aklayarak onlar yalanlyor ve kaderiyeciliklerinin yanl olduunu belirtiyor. Hayra ve erre yatknlk failliine gelince, bu da gerekte Allahtan olmakla beraber, asli istidadn bir yansmas olan hayra yatknlk en kutsi feyizden gelir ve fiillerimizin ve tercihimizin bu noktada bir etkinlii sz konusu olmaz. erre yatknlk ise, sonradan olma istidattan kaynaklanr. O da nefsin kalbi perdeleyen, cevherini bulandran sfat ve fiilleriyle zuhur etmesinin rndr. Neticede kalp, afetlerle, musibetlerle, snama amal belalarla ve felaketlerle parlatlmaya, arndrlmaya muhta olmutur. Bunlarn resul ya da bir bakasyla ilgisi yoktur. 97- Kendilerine yazk eden kimselere melekler, canlarn alrken: Ne ite idiniz! dediler. Bunlar: Biz yeryznde aresizdik. diye cevap verdiler. Melekler de: Allahn yeri geni deil miydi? Hicret etseydiniz ya! dediler. te onlarn barna cehennemdir; oras ne kt bir gidi yeridir. 98- Erkekler, kadnlar ve ocuklardan aciz olup hibir areye gc yetmeyenler, hibir yol bulamayanlar mstesnadr. 99- te bunlar, umulur ki Allah affeder; Allah ok affedicidir, balaycdr. Melekler canlarn alrken et-Tavaffa, ruhun kabzedilmek suretiyle bedenden karlmas demektir. Bu da ekilde olur: Meleklerin ruhu almalar. lm meleinin ruhu almas. Allahn ruhu almas. Melekler nefis sahiplerinin ruhlarn alrlar. Nefis sahipleri de hayr ehli, vgye deer sfatlara ve gzel ahlaka sahip Salih muttakilerden ibaret mutlulardr ve tertemiz melekler onlarn canlarn alrken onlara yle derler: Size selam olsun. Yapm olduunuz iyi ilere karlk cennete girin. (Nahl, 32) Bunlarn sonu fiil cennetine varmaktr.
Ktlk ehli, adi sfatlara ve kt ahlaka sahip bedbahtlara gelince, onlarn ruhlarn ancak melekuti kuvvetler alrlar. Bunlar lem iin, onlarn kuvvetleri mesabesindedirler. Ki bu makamda bulunurlarken nefsin sfatlaryla, hayali, vehmi, vahi ve hayvani kuvvetlerin lezzetleriyle perdelenmi kfirlerden oluurlar ve onlar nefislerine zulmederlerken melekler onlarn canlarn alrlar. Onlarn varacaklar son, cehennemdir. lm melei tarafndan ruhlar alnanlar ise, nefis perdesinden syrlp kalp makamnda grnen ve ftrata dnp onun nuruyla aydnlanan kalp erbabdr. Ki bunlarn ruhlarn klli nefsi natka dediimiz lemin kalbi, onlarla btnlemek suretiyle kabzeder. Bu, lm meleinin onlarn ruhlarn bizzat almas durumunda geerlidir. Ancak, lm melei yardmclar ve onlarn kuvvetleri araclyla ruhlarn kabzederse, bu durumda onlar birinci gruptan olurlar. Kimi zaman bizzat kabzettii, sonra iledikleri baz rezilliklerden hesaba ekilip cezalandrlmalar, dolaysyla arnp kurtulmalar iin azap melekutuna terk eder. Bu, ilmi kemal ve ilmi noksanlk iin geerlidir. Nitekim, bu ekilde arnanlar cehalet ve irkten kurtulur, ilim ve tevhidle tecelli eder. Ama kt ameller ve yerilmi ahlaklar nedeniyle kalplerinin zerinde karanlk heyetler, aa melekeler birikir. Tevhidi bilmenin yan sra ahireti bilmeme hususu bir tortu olarak kalbinin zerine reklenir. Ahiretteki cezay inkr eden muvahhid gibi. Bu kimse bu inkrndan dolay gnahlara daldka dalar. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: De ki: Size vekil klnan lm melei cannz alacaktr. (Secde, 11) Yce Allahn dolaysz olarak ruhlar kabzetmesi durumu ise, kalbe ait makamlardan uhud mahalline ykselen, rableri ile aralarnda herhangi bir perde kalmayan muvahhidler iin geerlidir. Onlarn ruhlarn Allah bizzat kabzeder ve onlar kendisine hareder: Takva sahiplerini heyet halinde ok merhametli olan Allahn huzurunda topladmz gn. (Meryem, 85) Allah, lenin lm zaman gelince, cann alr. (Zmer, 42) Kendilerine yazk eden kimseler nefislerinin, haklarn engelleyerek, istidatlarnn gerektirdii ve ilerine potansiyel olarak konulan kemalat kullanmasna mani olarak ona zulmeden kimseler Ne ite idiniz! nk g yetirebildiiniz amelleri ilemede kusur ettiniz, Allah iin amel etmekte tefrit ettiniz. Sizin iin hazrlanan ve
NS SURES 271
tevik edildiiniz kemale erme noktasnda eksik kaldnz. Bunlar: Biz yeryznde aresizdik, diye cevap verdiler cibilliyetimizin ekillendii istidat arznda aresiz mustazaflardk. nk durmadan ktl emreden nefis, istidat arzmz istila etti, heva sultan vehim eytanyla birlikte bize galip geldiler, bizi kayda vurup esir aldlar. Bizi dinlerine uymaya zorladlar, bizi inkrlarna katlmak zorunda braktlar. Allahn arz geni deil miydi?...dediler. stidadnz geni deil miydi? Ftratnzn kaynandan kk admlar atarak onda hicret edemez miydiniz? Bu ekilde admlar atmaya balasaydnz, nnzdeki baz perdeler kalkar, kuvvetlerin esaretinden kurtulur, heva kaytlarndan azat olurdunuz. Ruhani kuvvetlerden oluan yardmclarnzla glenirdiniz. Kalp nurlarndan yardm grrdnz. Bylece halk zalim olan beldeden, yani nefis ehrinden kar tertemiz kalp ehrine giderdiniz. O zaman ok balayc olan rabbinizin rahmeti size yetiirdi. te onlarn barna cehennemdir Onlarn barnaklar nefis cehennemidir ki, bir yoksunlukla beraber ok iddetli bir itiyak duyar. Oras ne kt bir gidi yeridir. Erkekler aciz olanmstesna. stidatlar itibariyle gl olanlar. Ki bunlarn istidat kuvvetleriyle birlikte gazap ve ehvet kuvvetleri glenmitir. Ancak Hak yolda sluk etmek hususunda bunlar ezmeye g yetirememilerdir. Vehmi ve hayali kuvvetlerini giderememilerdir. Bu yzden, bozuk inanlarla istidatlarn iptal etmilerdir. stidatlar ilim nuruyla aydnland halde bedensel kuvvetlerinin tutsa olduklar iin kaytlar koparp sluk etmeye g yetirememilerdir. Kadnlar ilmi kemale ulama ve hakikt yolunda sluk etme hususunda istidatlar yetersiz, gleri ve dleri yetersiz kimseler. Ki onlar hakknda cennetliklerin ou eblehlerdir. denilmitir. Ve ocuklar nefis sfatlarndan kaynaklanan bir gayret kendilerine bulat iin kemal derecesine ulama hususunda yetersiz kalan naks kimseler. Hibir areye gc yetmeyenler nk nefsin sfatlarn krmaya ve riyazetle hevann gcn ezmeye gleri yetmemektedir, aciz kalmaktadrlar. Hibir yol bulamayanlar nk slukun keyfiyeti hakknda bilgi sahibi deildirler. eri hidayet nurundan da yoksun kalmlardr. te bunlar, umulur ki Allah affeder akideleri
salam ve bu karanlk heyetler de ilerinde kklemedii iin bunlar silmek suretiyle Allahn onlar affetmesi umulur. Allah ok affedicidir. ftrat deimedii srece gnahlar affeder. Balaycdr. sfatlarnn nuruyla onlarn sfatlarn rter. 100- Allah yolunda hicret eden kimse yeryznde gidecek birok gzel yer ve bolluk bulur. Kim Allah ve Resul urunda hicret ederek evinden kar da sonra kendisine lm yetiirse artk onun mkfat Allaha der. Allah da ok balayc ve esirgeyicidir. Hicret eden kimse Hak yolunda byk bir kararllkla nefsin allm kararghndan hicret eden kimse. Bulur istidat arznda hicret edilecek yerler, meskenler ve birok menzil bulur. Bunun yannda nefsinin vehmi, hayali, hayvani ve vahi kuvvetlerinin burnu srter, zelil olur. Bolluk nefsin sfatlarnn darlndan ve hevann esaretinden kurtulduu anda gsnde genilik bulur. Kim karsa cibilliyetinin esasn oluturan istidadnn kararghndan veya nefsinin menzillerinden birinden ya da kalbinin makamlarndan birinden ayrlp Allah urunda hicret ederse zat tevhidine ynelirse ve Resulnn urunda sfat tevhidinde istikamet bulma talebine ynelirse, sonra kendisine lm yetiirse vuslattan nce yolculuu kesilirse, artk onun mkfat Allaha der yneldii eye gre ona mkfat verir. nk sluka ynelen kimseye ulat menzilin ecri verilir. Yani ulaabilseydi kendisi iin hasl olacak kemal mertebesi bahedilir. Dier bir ifadeyle, gz diktii ve amalad makamn ecrine nail olur. nk bu kemal, mlk ve adm atma asndan gereklemi olmasa da niyet ve bak olarak ona zlem duymutur. Umulur ki, perde kalktktan sonra ilahi tevfik ulamay gerekletirmek suretiyle onu teyid eder. Allah ok balaycdr. Onu amacndan alkoyan engellerin konumundan dolay balar. Ve esirgeyicidir.. yneldii ve gzlerini diktii kemali ona bahetmek suretiyle merhamet eder. 101- Yeryznde sefere ktnz zaman kfirlerin size ktlk etmelerinden endie ederseniz, namaz ksaltmanzda size bir gnah yoktur. phesiz kfirler, sizin apak dmanlarnzdr. 102- Sen de ilerinde bulunup onlara namaz kldrdn zaman, onlardan bir ksm seninle beraber namaza dursunlar, silahlarn alsnlar, bylece secde ettiklerinde arkanzda olsunlar. Sonra henz namazn klmam olan dier grup gelip seninle beraber namazlarn
NS SURES 273
klsnlar ve onlar da ihtiyat tedbirlerini ve silahlarn alsnlar. O kfirler arzu ederler ki siz silahlarnzdan ve eyanzdan gafil olasnz da stnze birden baskn yapsnlar. Eer size yamurdan bir eziyet olur yahut hasta bulunursanz silahlarnz brakmanzda size gnah yoktur. Yine de tedbirinizi aln. phesiz Allah, kfirler iin alaltc bir azap hazrlamtr. 103- Namaz bitirince de ayakta, otururken ve yannz zerinde yatarken Allah ann. Huzura kavuunca da namaz dosdoru kln; nk namaz mminler zerine vakitleri belli bir farzdr. 104- O topluluu takip etmekte geveklik gstermeyin. Eer siz ac ekiyorsanz onlar da, sizin ektiiniz gibi ac ekmektedirler. stelik siz, Allahtan, onlarn mit etmedikleri eyleri umuyorsunuz. Allah ilim ve hikmet sahibidir. Yakine ulamak iin ilim yoluyla istidat arznda yolculua ktnz zaman ksaltmanzda size bir gnah yoktur bedensel amellerde, kr ve huzur gibi kulluk haklarn eda etmede ksmaya gitmenizde bir saknca yoktur. nk Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Kim yakinden nasip almsa, onun namazndaki, orucundaki eksikliklere itibar edilmez. Ktlk etmelerinden endie ederseniz sizi saptrmalarndan, yoldan karmalarndan korkarsanz, kfirlerin , vehim ve hayal kuvvetlerinden, sapan ve saptran insan kkenli eytanlardan oluan perdelenmilerin errinden endie ederseniz nk Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Tek bir fakih, eytana bin abidden daha zorlu gelir. 105- Allahn sana gsterdii ekilde insanlar arasnda hkmedesin diye sana Kitab hak ile indirdik; hainlerden taraf olma! 106- Ve Allahtan mafiret iste, nk Allah, ok yarlgayc, ziyadesiyle esirgeyicidir. 107- Kendilerine hyanet edenleri savunma; nk Allah hainlii meslek edinmi gnahkrlar sevmez. 108- nsanlardan gizler de Allahtan gizlemezler. Halbuki geceleyin, Onun raz olmad sz dzp kurarken O, onlarla beraber idi. Allah yaptklarn kuatcdr.
Sana Kitabindirdik sfat tafsilat ve tecellileri ilmini hak ile adalet ve doruluk ierikli olarak indirdik. Veya seninle deil, Hak ile kaim olarak, halk arasnda hkmedesin diye indirdik. Allahn sana gsterdii ekilde adaletinden sana gsterdii gibi.. Hainler olma Allahn ezelde kendilerine brakt emanetin hakkn eda etmeyen, Onu eksiksiz ekilde bilmeyi mmkn klan yeteneklerini kullanmayan, bylece hem kendilerine hem de bakalarna hainlik eden, bakalarnn haklarn gasp edip amacnn dnda sarf eden hainlerden taraf olma. Allah, eziyet grsnler diye halk onlara musallat kld zaman azaplarn savmaya kalkma. Onlarn lehine bakalarna kar delil getirme veya Allah niin onlar yz st brakt, niin onlar kahretti? diyerek Allaha itiraz etme. nk onlar zalimdirler. Onlarn lehine hibir delil yoktur. Bilakis, btn deliller onlarn aleyhinedir. Ve Allahtan mafiret iste itiraz etmeyi, onlarn lehine delil sunmay brakarak kendin iin balanma iste. Ki kalbinin ve sfatlarnn varlyla sende zuhur eden eitlenmeni balayalm. Savunma Bu ayetin tevili u ayetten anlalyor: nsanlardan gizlerler rezilliklerini, nefislerinin sfatlarn ve trl ayplarn insanlardan gizlerler.. Allahtan gizlemezler bunlar yok etmeye, ilerinden skp atmaya kalkmazlar. Oysa Allah onlar grmektedir, i dnyalarnda neler olup bittiini bilmektedir. Geceleyinkurarken nefis ve tabiat karanl leminde Onun raz olmad sz vehimleri, bozguncu hayalleri, ki bunlar, dnya nimetinin krntlarn ve lezzetlerini elde etmeye ynelik arzularn tatmin etmek amacyla kuruyorlard. Allah yaptklarn kuatcdr sfatlarn ve amellerini esas alarak onlar cezalandrr. 109- Haydi siz dnya hayatnda onlara taraf kp savundunuz, ya kyamet gn Allaha kar onlar kim savunacak yahut onlara kim vekil olacak? 110- Kim bir ktlk yapar yahut nefsine zulmeder de sonra Allahtan mafiret dilerse, Allah ok yarlgayc ve esirgeyici bulacaktr. 111- Kim bir gnah kazanrsa onu ancak kendi aleyhine kazanm olur. Allah her eyi bilicidir, byk hikmet sahibidir.
NS SURES 275
112- Kim kastl veya kastsz bir gnah kazanr da sonra onu bir susuzun zerine atarsa, muhakkak ki, byk bir iftira ve apak bir gnah yklenmi olur. Haydi siz ifadesiyle balayan ayetin anlam nceki ayetlerin akndan kyor. Kim bir ktlk yaparsa nefsinin sfatlarndan birinin zuhur etmesi suretiyle bir ktlk ederse, yahut nefsine zulmederse istidadnn gerei olan kemalatn eksik brakr, onda kusur ederse, istidadnn gereiyle elien bir fiil ilerse, sonra Allahtan bu sfatn, kemalini rten bu heyetin rtlmesini isteyerek Ona ynelirse, gnahtan uzaklarsa Allah ok yarlgaycbulur. bu ktl, bu karanlk heyeti sfatnn nuruyla rtc ve esirgeyici istidadnn gerektirdiini bahedici bulur. Kim bir gnah kazanrsa nefsinin zuhur etmesi eklinde veya istidadn silmek, kemaliyle elien bir heyet edinmesi suretiyle kazanrsa, sonra onu bir susuzun zerine atarsa bahaneler ileri srerek gereke retmekte mahir kimselerin yapt gibi, beni bu gnah kazanmaya falan adam zorlad, falan adam benim hakk aramam engelledi, dolaysyla kazandm bu su falana aittir diyerek suu bir bakasnn zerine atarsa muhakkak ki, byk bir iftira yklenmi olur. Kendi fiilini bakasna nispet etmek suretiyle bakasna iftira atm olur. Eer nefsinde, kemaliyle elien duruma kar bir eilim bulunmasayd, uyum gsterdii ve itaat ettii kimseyle uyuma istei olmasayd, onun bu nerisini kabul etmezdi. Dolaysyla, ne olmusa nefsinden kaynaklanmtr. Nitekim, eytan bu gibi kimselere yle diyecektir: phesiz, Allah size gerek olan vaat etti, ben de size vaat ettim ama, size yalanc ktm. Zaten, benim size kar bir gcm yoktu. Ben, sadece sizi ardm, siz de benim davetime hemen kotunuz. O halde, beni yermeyin, kendinizi yerin. (brahim, 22) u halde, nefislerinin kendi kazanc olan bir karanlk ilerinde bulunmasayd ve de nefislerinin sfatlar zerlerinde zuhur etmeseydi, ilerinde eytann vesvesesine yer olmayacak, arsn kabul etme yatknl bulunmayacakt. Apak bir gnah yklenmi olur zahir ve katlanm bir gnah yklenirler. Bu gnahn katlanmas da gnah heyetinin, gnah itiraf etmekten kanmann ve de kusuru bakasna yklemenin birleiminden ibarettir. Eer bunun tersini yapsalard kukusuz nefisleri zayflayacak, kalbi istila etmeye ve onu kemalden perdelemeye g yetiremeyecekti.
113- Allahn sana ltfu ve esirgemesi olmasayd, onlardan bir gruh seni saptrmaya yeltenmiti. Onlar, yalnzca kendilerini saptrrlar, sana hibir zarar veremezler. Allah, sana kitab ve hikmeti indirmi ve sana bilmediini retmitir. Allahn ltfu sana gerekten byk olmutur. 114- Onlarn fsldamalarnn birounda hayr yoktur. Ancak, bir sadaka yahut bir iyilik yahut da insanlarn arasn dzeltmeyi isteyen mstesna. Kim Allahn rzasn elde etmek iin bunu yaparsa, biz ona yaknda byk bir mkfat vereceiz. 115- Kendisi iin doru yol belli olduktan sonra, kim Resule kar kar ve mminlerin yolundan baka bir yola giderse, onu o ynde brakrz ve cehenneme sokarz; o ne kt bir yerdir. 116- Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz; ondan baka gnahlar diledii kimse iin balar. Kim Allaha ortak koarsa bsbtn saptmtr. Allahn sana ltfu olmasayd Allahn seni yolunu izlemeye muvaffak klmas, bu hususta sana yardm etmesi, yani kemalini fiile karmas, iinde gizli olan ilmi ortaya koymas ve esirgemesi ezelde iine koyduu bu mutlak kemali-ki ondan daha byk bir rahmet yoktur- bahetmesi olmasayd Onlar yalnzca kendilerini saptrrlar nk sapma onlarn istidatlarnn aslndan kaynaklanmaktadr. Bunun nedeni de onlarn ezelde bedbahtlk cibilliyetine sahip olarak yaratlm olmalardr. Onlarn i karakterleriyle yorulmu bulunan bu sapma nasl bakalaryla ilintili olabilir ki? Allah sana kitab indirmitir bahedilmi varla sahip kldktan sonra eksiksiz tafsili ilmi ve hikmeti , tafsilatn hkmlerine, sfat tecellilerine dair ilmi, onlarla amel etme keyfiyeti ile birlikte indirmitir. Ve sana bilmediini retmitir nk bu, Allahn ilmidir, Ondan bakas bunu bilemez. Onun iinde fena bulman suretiyle zatn sana anca, sonra seni Hakkani varlkla baki klnca, kalbin var oldu. Seni bu kalbin perdesiyle perdeledi. Artk senin ilmin Allahn ilmidir. nk sfat zata tabidir. Allahn ltfu Seni ulaman gereken yere ulatran ameli ilemeye muvaffak klmak eklinde somutlaan kemalinin aa kmas suretinde bu ltuf byk olmutur. Onlarn fsldamalarnn birounda hayr yoktur nk onlarn fsldamalar fuzulidir. Salikin de fuzuli
NS SURES 277
ve gereksiz eyleri terk etmesi gerekir. Nitekim, Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Kiinin kendisini ilgilendirmeyen, kendisine yarar olmayan eyleri terk etmesi Mslmanlnn gzelliinin gstergelerinden biridir. Ancak isteyen mstesna Yani sadaka vermeyi isteyen, iffet kapsamna giren cmertlik erdemine sahip olunmasn yahut bir iyilik , ilim ve hikmet gibi hikmet erdeminin kapsamna giren szl iyilik veya zora dme destek olmak, zulme urayana yardm etmek gibi cesaret kapsamna giren fiili iyilik yapmak isteyen yahut da insanlarn arasn dzeltmeyi adalet kapsamna giren slah edicilik grevini yapmak isteyen kimsenin fsldamas mstesnadr. Kim bunu yaparsa yani sz edilen bu kemalat zerinde toplarsa Allahn rzasn elde etmek iin vlmek veya gsteri yapmak, n salmak iin deil. Aksi takdirde bu duygu ve dnceler neticesinde erdem, fazilet rezalete dnr. Biz ona yaknda byk bir mkfat vereceiz sfat cennetlerinden byk bir dl bahedeceiz. 117- Onlar Onu brakp yalnzca birtakm diilerden istiyorlar, ancak inat eytandan dilekte bulunuyorlar. 118- Allah onu lanetlemi; o da: Yemin ederim ki, kullarndan belli bir pay edineceim demitir. 119- Onlar mutlaka saptracam, muhakkak onlar bo kuruntulara boacam, kesinlikle onlara emredeceimde hayvanlarn kulaklarn yaracaklar, phesiz, onlara emredeceim de Allahn yarattn deitirecekler dedi. Kim Allah brakr da eytan dost edinirse elbette apak bir ziyana dmtr. 120- eytan onlara sz verir ve onlar mitlendirir; halbuki, eytann onlara sz vermesi aldatmacadan baka bir ey deildir. 121- te onlarn yeri cehennemdir; ondan kap kurtulacak bir yer de bulamayacaklardr. 122- man eden ve iyi iler yapanlar, iinde ebedi kalmak zere, zemininden rmaklar akan cennetlere koyacaz. Allah, hak bir sz olarak vaat etti. Sz verme ve onu tutmak bakmndan kim Allahtan daha doru olabilir?
123- Ne sizin kuruntularnz ne de ehl-i kitabn kuruntular: Kim bir ktlk yaparsa onun cezasn grr ve kendisi iin Allahtan baka dost da yardmc da bulamaz. 124- Erkek olsun, kadn olsun, her kim de mmin olarak iyi iler yaparsa, ite onlar cennete girerler ve zerre kadar hakszla uratlmazlar. 125- lerinde doru olarak kendini Allaha veren ve brahimin Allah bir tanyan dinine tabi olan kimseden dince daha gzel kim vardr? Allah brahimi dost edinmitir. 126- Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Allahndr ve Allah her eyi kuatmtr. 127- Senden kadnlar hakknda fetva istiyorlar. De ki, onlara ait hkm size Allah aklyor: Kitapta, kendileri iin yazlm vermeyip nikhlamak istediiniz yetim kadnlar, aresiz ocuklar ve yetimlere kar adil davranmanz hakknda size okunan ayetler Hayrdan ne yaparsanz phesiz Allah onu bilmektedir. 128- Eer bir kadn, kocasnn geimsizliinden yahut kendisinden yz evirmesinden endie ederse, aralarnda bir sulh yapmalarnda onlara gnah yoktur. Sulh hayrldr. Zaten, nefisler kskanla hazrdr. Eer iyi geinir ve Allahtan korkarsanz phesiz Allah yaptklarnzdan haberdardr. 129- zerine dp urasanz da kadnlar arasnda adil davranmaya g yetiremezsiniz; bari birisine tamamen kaplp da dierini askya alnm gibi brakmayn. Eer aray dzeltir, gnahtan saknrsanz Allah phesiz ok balayc ve esirgeyicidir. 130- Eer eler birbirinden ayrlrsa Allah, bol nimetinden her birini zenginletirir; Allahn ltfu geni, hikmeti byktr. 131- Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Allahndr. Sizden nce kendilerine Kitap verilenlere ve size Allahtan korkun diye emrettik. Eer inkr ederseniz biliniz ki gklerde ve yerde ne varsa hepsi Allahndr. Allah hudutsuz zengindir, ziyadesiyle vgye layktr. 132- Gklerde ve yerde olanlar Allahndr. Vekil olarak Allah yeter.
NS SURES 279
133- Ey insanlar! Allah dilerse sizi yoklua gnderip bakalarn getirir; Allah buna kadirdir. Onlar Onu brakp yalnzca birtakm diilerden istiyorlar Yani nefislerden istiyorlar. nk Allaha ortak koan her kii, hevasna itaat etmek suretiyle nefsine, saptrmasn kabul etmek ve itaat etmek suretiyle de eytana tapmaktadr. Ya da Allahtan bakasna kulluk eden kimselerin kulluk ettikleri varlklar mmkn nitelikli olduklar iin bakasndan etkilenme zelliine sahiptirler, onlardan etkilenirler, onlara muhtatrlar. Bu da diilerin zelliidir. Belli bir pay yani saptracam bu kimseler, dini tevhidle halis hale getiren muhlislerden bakalar olacaklardr. Kesinlikle onlara emredeceim fasit ibadetleri, aalk arzular, akla ve eriata aykr iren fiilleri yapmay onlara emredeceim. man edenler bunlar, mriklerin kartlar olarak zikredildikleri iin tevhide hakiki anlamda iman eden kimselerdir. yi iler yaparlar cem makamna ulamalar iin uygun olan amelleri yerine getirenler veya btn insanlar iin fenadan sonra beka hasl olunca Allahta Allah ile istikamet zere olmaya elverili ameller yapanlar koyacaz nceden zikredilen cennete koyacaz. Vaat edilen bu sonucun gereklemesi ne sizin kuruntularnz ne de ehl-i kitabn kuruntularyla olur. Siz nefislerinizle, nefislerinizin sfatlar ve fiilleriyle beraber kaldnz srece, istemeniz bir temenniden teye gemez. Temenni ise, normalde gereklemesi mmkn olmayan bir eyi istemek anlamna gelir. Dince daha gzel kim vardr?... izledii yol bakmndan, kendini verenkimseden varln Allaha veren, zatn salt fena ile benlik ve ikilik aibesinden arndran kimseden daha iyi kim vardr. lerinde doru olarak tafsil aynnda cemi mahede eden, sfat tecellilerini ve hkmlerini gzeten, amellerde istikamet ederek ihsan yolunu izleyen brahimin dinine tabi olan tevhid esasna dayal olarak ve Allah bir tanyan zatnda, sfatlarnda ve fiillerinde her trl irkten ve her trl batl dinden, yani bakas iin fiil, sfat veya zat ispat etmeye gtren her yoldan uzaklaan kimseden dince daha gzel kim vardr? Bu kimsenin
dini Hak dindir. Yani bu durumda onun seyri Allaha yneliktir. Bu, sfat yollarn izleyerek Allahta seyir deildir. Ya da kalbin konaklarnda nefsin sfatlarn kat etmek suretiyle Allaha seyretmek de deildir. te bu kimsenin dininden daha gzel din olmaz. Allah brahimi dost edinmitir. Onu dost edinmitir, yani zatnn ve sfatlarnn aralklarna mdahale etmitir, yle ki ondan geriye bir kalnt brakmamtr. Ya da boluklarn, aralklarn doldurmu, tekaml ve kendisine muhtal srasnda ondan fena bulan eylere bedel olmutur. Bu nedenle Halil (dost), safi (halis adam)dan daha yukar bir mertebe ise de Habib (sevgili)den daha aadr. nk Halil (dost) sevendir; onda bakalk kalntsnn olmas muhtemeldir. Habib (sevgili) ise mahbubdur (sevilendir); onda byle bir kalntnn bulunmas tasavvur edilemez. Bu nedenle habib (sevgili) deil, Halil (dost) ak ateine atlmtr. Kim dnya mkfatn isterse nefsin hevasnn yannda durmak suretiyle dnya nimetlerini talep eden kimse, ne diye en deersiz eyleri ister? Niin en aa mertebede durur? 134- Kim dnya mkfatn isterse dnyasnn da ahiretinin de mkfat Allah katndadr. Allah her eyi iiten ve her eyi grendir. 135- Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendiniz, anababanz ve akrabanz aleyhinde de olsa Allah iin ahitlik eden kimseler olun. Zengin olsunlar, fakir olsunlar Allah onlara daha yakndr. Hislerinize uyup adaletten sapmayn, eer, bker, yahut ahitlik etmekten kanrsanz, Allah yaptklarnzdan haberdardr. 136- Ey iman edenler! Allaha, Resulune, Resulune indirdii Kitaba ve daha nce indirdii kitaba iman ediniz. Kim Allah, meleklerini, Kitaplarn, Resullerini ve kyamet gnn inkr ederse tam manasyla saptmtr. 137- man edip sonra inkr edenleri, sonra yine iman edip tekrar inkr edenleri, sonra da inkrlarn arttranlar Allah ne balayacak, ne de onlar doru yola iletecektir. 138- Mnafklara, kendileri iin ac bir azap olduunu mjdele!
NS SURES 281
139- Mminleri brakp da kfirleri dost edinenler, onlarn yannda izzet mi aryorlar? Bilsinler ki btn izzet yalnzca Allaha aittir. 140- O, kitapta size yle indirmitir ki: Allahn ayetlerinin inkr edildiini yahut onlarla alay edildiini iittiiniz zaman, onlar bundan baka bir sze dalncaya kadar kfirlerle beraber oturmayn; yoksa siz de onlar gibi olursunuz. Elbette Allah, mnafklar ve kfirleri cehennemde bir araya getirecektir. 141- Sizi gzetleyip duranlar, eer size Allahtan bir zafer nasip olursa, Sizinle beraber deil miydik? derler. Kfirlerin bir nasipleri olursa, sizi yenip ldrebileceimiz halde ldrmeyip mminlerden korumadk ki? derler. Artk, Allah kyamet gnnde aranzda hkmedecektir ve kfirler iin mminler aleyhine asla bir yol vermeyecektir. 142- phesiz, mnafklar Allaha oyun etmeye kalkyorlar; halbuki Allah onlarn oyunlarna balarna evirmektedir. Onlar namaza kalktklar zaman enerek kalkarlar, insanlara gsteri yaparlar, Allah da pek az hatra getirirler. 143- Bunlarn arasnda bocalayp durmaktalar; ne onlara balanyorlar ne bunlara. Allahn artt kimseye asla bir kar yol bulamazsn. Mkfat Allah katndadr iki cihann da Eer kendinde fena etmek suretiyle bunu irade ederse. nk O, her eyi ihata eden varlktr; hibir ey Onun dnda deildir. Allah her eyi iitendir nefislerinizin szlerini iitir. Her eyi grendir niyetlerinizi, amellerinizle ne istediinizi grr. Ey man edenler!... iki cihan mkfatn isteyerek ilmi tevhide iman edenler! Olun erdemlerin en ereflisi olan adalet makamnda sebat edin ayakta tutan adaletin gereklerini, haklarn ayakta tutan olun ki, iinizde kkl meleke haline gelsin; artk sizden zulmn sadr olmasna, herhangi bir eyde hakszla meyletmenize, dnyevi bir menfaat elde etmek veya bir zarar savmak hususunda hevaya uymak suretiyle nefsin sfatnn zerinizde zuhur etmesine imkn kalmasn.
Ey iman edenler!... taklidi imanla inananlar! Hakiki imanla veya ilmi imanla ya da ayni imanla iman edin man edip sonra inkr edenler ilerindeki nifakn iddetinden, bazen ftrat nurunun, bazen de nefis karanlnn ve hevasnn galip gelmesinden, yani nurani ve zulmani hallerin eit dzeyde zerlerinde etkili olmasndan dolay yce rububiyet cihetiyle sfli cihet arasnda tereddtle gidip gelen, aknlk iinde kalanlar. Derken, ilerindeki karanlk heyetler salamlar, perdeler oalmaya balar, fasit inanlar, ykc melekeler nefsin sfatlarnn istilas ve mutlak stnlk kurmas sonucu kkleirler ve kalplerinin zerini tmyle tortularyla kapatrlar. Allah ne onlar balayacak perdeleyici tortular yznden, kalbin znn bozulmas ve istidadn ortadan kalkmas nedeniyle onlar balamayacaktr. Ne de onlar doru yola iletecektir Allah onlar hakka, kemale ve asl ftrata iletmeyecektir. nk onlar hidayeti kabul edecek durumda deildirler. Bu arada, asl istidatlarnn konumundan tr onlara yneltilecek azap elem verici olarak nitelendirilmitir. Kfirleri dost edinenler aralarnda perdelenmilik bakmndan mnasebet olduu iin mnafklar mminleri brakp kfirleri dost edinirler. nk mnafklarla mminler arasnda bir uyum, trdelik yoktur. zzet mi aryorlar? yoksa dnyada kfirlerin sayesinde stn, onlarn mallar ve makamlar sayesinde de glenmek mi istiyorlar? Bu isteklerinin gereklemesine imkn yoktur. Byle bir amalar varsa, kesinlikle yanlyorlar. nk izzet ve stnlk, tamamen Allahn sfatlarndan biridir. Allahn gc almazdr, kudreti kar konulmazdr. Kahredici g sadece Onundur. Yalnz galip gelen Odur. Dolaysyla, Ona yaknlk, nurunu ve kuvvetini kabul edebilirlik, Onun sfatlaryla sfatlanmlk orannda izzet ve stnlk elde edilir. Bu da iman ehline yakn bir durumdur. Perdelenmi kfr ehline yaraan da zillettir. enerek kalkarlar nk huzurda durmay itiyakla istemezler. Huzurdan kaarlar. nk istidatlar hevann istilas neticesinde karanla gmlmtr. 144- Ey iman edenler! Mminleri brakp da kfirleri dost edinmeyin; Allaha, aleyhinizde apak bir delil mi vermek istiyorsunuz? 145- phe yok ki mnafklar cehennemin en alt katndadrlar. Artk, onlara asla bir yardmc bulamazsn.
NS SURES 283
146- Ancak tevbe edip hallerini dzeltenler, Allaha smsk sarlp dinlerini yalnz onun iin yapanlar bakadr. te bunlar, mminlerle beraberdirler ve Allah mminlere yakn byk mkfat verecektir. 147- Eer siz iman eder ve krederseniz, Allah size neden azap etsin! Allah kre karlk veren ve her eyi bilendir. 148- Allah kt szn aka sylenmesini sevmez; ancak hakszla urayan baka. Allah her eyi iitici ve bilicidir. 149- Bir iyilii aklar yahut gizlerseniz veya bir ktl affederseniz, phesiz Allah da ziyadesiyle affedici ve kadirdir. 150- Allah ve Resullerini inkr edenler ve Allah ile Resullerini birbirinden ayrmak isteyip bir ksmna iman ederiz, ama bir ksmna inanmayz diyenler ve bunlar arasnda bir yol tutmak isteyenler yok mu; 151- te gerekten kfirler bunlardr. Ve biz kfirlere alaltc bir azap hazrlamzdr. Kfirleri dost edinmeyin ki onlarla beraber olmann, bir arada karm halde yaamann neticesinde kfrleri size gemesin. nk arkadalktan, beraberlikten daha gl etkisi olan baka bir ey yoktur. Onlar dost edinme eiliminde, onlarla uyumlu bir karaktere sahip olma ihtimali gldr. nk ilerinde gizli bir heva vardr. Onlar kapsayan alak gelenee kar bir sempati sz konusudur. Heva ve nefsin galip olduu bir topluluk olduklar iin de kfirlerle beraber olanlarn kfre dmesinden emin olunamaz. Apak bir delil onlarla arkadalk etme ve birlikte oturma eklinde onlar dost edinmeye eilim gstermenizin kayna olan karakterin kklemesi neticesinde cezalandrlmanz gerektiren ak bir hccet mi vermek istiyorsunuz? En alt kat Azabnn da ok fazla, elem vericilii ve yakcl ok etkili olmas itibariyle en alt kat olarak nitelendirilmitir. Yoksa mertebe olarak en alt katta olmas kastedilmemitir. nk atein mnafklar zerindeki etkisi ok fazla ve ok elem verici olur. Bunun nedeni de iinde hl istidat kalntlarnn bulunmasdr. Asl kfire gelince, istidad hi olmad iin, durumu mnafktan daha kt , azab daha byk ve daha aalayc olsa da onun gibi azaptan elem duymaz. Bir yardmc Allahn azabna kar
kendilerine yardm edecek birini bulamazlar. nk aralarndaki ba kesilmi ve Allah ehline kar duyulan sevgi ortadan kalkmtr. Ancak tevbe edenler ilerindeki istidat kalntsnn nuruyla ve tevfik yardmn kabul etme kabiliyetiyle Allaha dnenler ve hallerini dzeltenler hevalarn ezerek, nefislerinin sfatlarn krarak, zhd ve riyazetle kuvvetler perdesini kaldrarak, bozduklar istidatlarn yeniden dzeltenler, Allaha smsk sarlanlar Ona ynelmek suretiyle irade ve azimet gc ipine yapanlar, dinlerini yalnz Allah iin yapanlar nefsin sfatlarndan oluan sluk engellerini yok edenler, irkin gizliliini ortadan kaldranlar, seyirde gayrsna bakmay terk edenler mstesnadr. te bunlar, mminlerle beraberdirler. yakini imana sahip kimselerle beraberdirler. Byk mkfat sfat tecellilerini mahede etme ve fiiller cennetine girme dlne kavuacaklardr. nkr edenler Haktan ve dinden cemden ve tafsilden perdelenenler Allah ile Resullerini birbirinden ayrmak isteyenler Haktan deil dinden, cemden deil tafsilden perdelenenler. Bunlar Resulleri inkr ederler, nk bunu kesretle elien bir vahdet ve tafsille elien bir cem olarak vehmederler. te bazsna inanp bazsn inkr etmeleri bundan ibarettir. Tutmak isterler tmne cem ve tafsil olarak iman etmek ile tmn inkr etmek arasnda bir yol edinmek isterler. te kfirler bunlardr perdelenmilerdir gerek zatlar ve sfatlaryla gerek kfirlerdir. nk marifetleri vehim ve yanlg, tevhidleri zndklktr. Din ve hak asndan herhangi bir eye dayanmazlar. Alaltc perdenin varl nedeniyle onlar alaltan, nefsi ve sfatlarn zelil klan bir azap hazrlamzdr. 152- Allaha ve Resullerine iman eden ve onlardan hibirini dierlerinden ayrmayanlara gelince ite Allah onlara bir gn mkfatlarn verecektir. Allah ok balayc ve esirgeyicidir. 153- Ehl-i Kitap senden, kendilerine gkten bir kitap indirmeni istiyor. Onlar Musadan, bunun daha byn istemiler de, Bize Allah apak gster demilerdi. Zulmleri sebebiyle hemen onlar yldrm arpt. Bilahare, kendilerine ak deliller geldikten sonra buzay tanr edindiler. Biz bunu affettik. Ve Musaya apak delil verdik.
NS SURES 285
154- Sz vermeleri iin Turu balarna diktik de onlara, Ba eerek kapdan girin dedik, Cumartesi gn snr amayn dedik. Kendilerinden salam sz aldk. 155- Szlerinden dnmeleri, Allahn ayetlerini inkr etmeleri, haksz yere Resulleri ldrmeleri ve kalplerimiz klflanmtr demeleri sebebiyle Tam aksine kfrleri sebebiyle Allah, o kalpler zerine mhr vurmutur; pek az mstesna artk iman etmezler. 156- Bir de inkr etmelerinden ve Meryemin zerine byk bir iftira atmalarndan; 157- Ve Allah Resulu Meryem olu say ldrdk demeleri yznden. Halbuki onu ne ldrdler, ne de astlar; fakat onlara sa gibi gsterildi. Onun hakknda ihtilafa denler bundan dolay tam bir kararszlk iindedirler; bu hususta zanna uymak dnda hibir salam bilgileri yoktur ve kesin olarak onu ldrmediler. 158- Bilakis, Allah onu kendi nezdine kaldrmtr. Allah, izzet ve hikmet sahibidir. 159- Ehl-i Kitaptan her biri, lmnden nce ona muhakkak iman edecektir. Kyamet gnnde de o, onlara ahit olacaktr. Allaha ve Resullerine iman edenler cem ve tafsili olarak iman edenlerin mkfatlar cennetten mkfatlar verilecektir. Allah ok balaycdr gnahlar ve perdeleri konumundaki zatlarn ve sfatlarn kendi zat ve sfatlaryla rter. Ve esirgeyicidir cennetten bahedilmi hakiki varlktan ve sonsuz bekadan yararlandrmak suretiyle onlara merhamet eder. Gkten bir kitap ruh semasndan mkaefe suretiyle yakini bir ilim istiyorlar. Bundan daha byn nk mahede, mkaefeden daha byk ve daha ycedir. Zulmleri sebebiyle zatlar yerinde durduu halde mahede talebinde bulunmalar sebebiyle nk, mahede esnasnda varlk kalntsnn mevcudiyeti, bir eyi ait olmad yere koymaktr. Dolaysyla, varlk kalntsnn mevcudiyetine ramen mahede talebinde bulunmak nefsin, sfat kemalatn kendisine ait grmesinden kaynaklanan bir tuyandr, azgnlktr. Bu da zulmdr. Apak delil aykp kendilerine gelmeleri salandktan sonra aleyhlerine olan delille zerlerinde tasallut kurduk.
Bilakis, Allah onu kendi nezdine kaldrmtr () ona muhakkak inanacaktr. sann (a.s) semaya kaldrldna, sfli lemden ayrld esnada ruhunun ulvi lemle btnletiine kesinlikle inanacaktr. sann (a.s) drdnc semada bulunmas, ruhundan yansyan feyzin kaynann gne feleinin ruhaniyeti olduuna ynelik bir iarettir. Ki bu felek, lemin kalbi mesabesindedir, lemin dn ona yneliktir. Bu ruhaniyet, bu felei maukluu itibariyle hareket ettirir. Inn onun nefsini dorudan aydnlatmas da hareket ettirmesinden dolaydr. sann dn asli kararghna ynelik olduu, buna karlk hakiki kemale de ulamad iin, ahir zamanda yeni bir bedene taalluk ederek dnmesi zorunlu olmutur. ndii zaman herkes onu tanr ve Kitab ehli de ona inanr. Yani yaratl ve ahireti bilen ilim ehli, batan sona kadar, sann Allahta fena bulmasndan nce ona inanr. Ona iman ettiklerinde kyamet kopar. Yani cismani perdelerden syrlp aa klar, gaflet hallerinden kurtulular ve u anda bulunduklar uyku halinden uyanlar gerekleir. ahit olacaktr onlar mahede edecektir. Daha nce iaret edildii gibi Hak onun suretinde onlara tecelli edecektir. 160- Yahudilerin zulmleri sebebiyle, kendilerine bulunan temiz ve iyi eyleri onlara haram kldk helal klnm
161- Bir de ok kimseyi Allah yolundan evirmeleri, men edildikleri halde faizi almalar ve haksz yollar ile insanlarn mallarn yemeleri yznden. Ve ilerinden inkra sapanlara ac bir azap hazrladk. 162- Fakat ilerinden ilimde derinlemi olanlar ve mminler, sana indirilene ve senden nce indirilene iman edenler, namaz klanlar, zekat verenler, Allaha ve ahiret gnne inananlar var ya; ite onlara pek yaknda byk mkfat vereceiz. 163- Biz Nuha ve ondan sonraki Nebiylere vahyettiimiz gibi sana da vahyettik. Ve brahime, smaile, shaka, Yakuba, esbata, saya, Eyyube, Yunusa, Haruna ve Sleymana vahyettik. Davuda da Zeburu verdik. 164- Bir ksm Resulleri sana daha nce anlattk, bir ksmn ise sana anlatmadk. Ve Allah Musa ile gerekten konutu. 165- Mjdeleyici ve sakndrc olarak Resuller gnderdik ki insanlarn Resullerden sonra Allaha kar bir bahaneleri olmasn! Allah izzet ve hikmet sahibidir.
NS SURES 287
Zulm sebebiyle byk zulmleri nedeniyle Yahudilerin iledikleri byk zulm nedeniyle. Yani buzay tanr edinmeleri, ruh huzuru olan beldeye girmekten kanmalar, cumartesi gn eriata muhalefet etmek suretiyle haddi amalar, fiil tevhidini kefetmekten perdelenmeleri, Allaha verdikleri sz bozmalar, Allahn ayetlerini inkr etmeleri anlamna gelen sfat tecellilerine kar inkrc bir tutum taknmalar, Resulleri ldrmek, kalplerimiz klflanmtr (yani yaratltan gelen bir perdeyle rtlmtr, bu perdeyi amann yolu yoktur) demek suretiyle Allaha iftira etmek gibi alaka davranlara dalmalar Meryeme iftira atmalar, say (a.s) ldrdklerini iddia etmeleri gibi tm de tasavvur edilemeyecek kadar ar zulmler ilemeleri nedeniyle Temiz ve iyi eyleri onlara haram kldk.. fiil ve sfat tecellileri, zatn mahedesi gibi tasavvur edilemez gzelliklerden oluan nimetlerin bulunduklar cennetleri onlara haram kldk. Onlara helal klnmt Eer bu engeller olmasayd, istidatlarnn kabiliyeti itibariyle bu cennetler kendilerine helal klnmt. Birok kimseyi evirmeleri arkadalk ederek, yolda olarak, sapkla davet ederek insanlar Allah yolundan evirmeleri veya ruhani kuvvetlerini Allah yolundan alkoymalar kendilerine nehyedilen ihtilaf, cedel, bedensel lezzetler ve hazlar gibi ilmin fazlalklarn faiz olarak almalar Haksz yollar ile insanlarn mallarn almalar hrs ile rezil bir karakter ile rvet almalar, bilgileri arptp doru yanl karmak eyler syleyerek bunun cretini almalar veya yiyecek ve iecek temin etmek, dnya nimetleri krntlar kazanmak, lezzetler, maddi ehvetler tatmin etmek, vahi ve hayvani karakterlerini tatmin etmek amacyla ruhani kuvvetlerini fikir, nazari ve ameli akl alannda kullanmalar, kendileri iin elem verici bir azap olmutur. nk istidatlar bunlardan elem duyacak dzeyde henz mevcuttur. Fakat ilimde derinlemi olanlar aralarndaki muhakkikler ve mminler. Sabit imana uygun taklidi imanla inananlar Sana indirilene iman edenler kt niteliklerden arnma ve iyi huylar bezenme zelliine sahip olanlar ayni tevhide iman eden muvahhid mminler Ahiret gnne inananlar Ahiret hallerini olduu gibi gzlemleyenler var ya; ite onlara byk bir mkfat, sfat tecellilerinden ve cennetlerinden nasipler bahedeceiz.
Mjdeleyici Resuller ltuf sfatnn tecellilerini mjdeleyen ve sakndrc kahr sfatnn tecellilerinden sakndran Resuller gnderdik ki insanlarn Allaha kar bir bahaneleri olmasn! Resullerin araclyla kaldrlp silindikten sonra herhangi bir sfatla zuhur edileri veya egemenlikleri sz konusu olmasn. Allah izzet sahibidir stn gce sahiptir; sfatlarn silmek ve zatlarn yok etmek suretiyle onlar kahreder. hikmet sahibidir btn bunlar, onlar kendi sfatyla sfatlama ve kendi zatyla yok etme hikmeti uyarnca yapar. 166- Fakat Allah sana indirdiine ahitlik eder; onu kendi ilmi ile indirdi. Melekler de buna ahitlik ederler. Ve ahit olarak Allah kafidir. 167- nkr eden ve Allah yolundan alkoyanlar phesiz, doru yoldan ok uzaklamlardr. 168- nkar edip zulmedenleri Allah asla balayacak deildir. Onlar bir yola ilecek de deildir. 169- Ancak, orada ebedi kalmak zere cehennem onlar yoluna iletecektir. Bu da Allaha ok kolaydr. 170- Ey insanlar! Resul size Rabbinizden gerei getirdi, u halde kendi iyiliiniz olarak ona iman edin. Eer inkr ederseniz, gklerde ve yerde ne varsa phesiz hepsi Allahndr. Allah geni ilim ve hikmet sahibidir. Fakat, Allah sana indirdiine ahitlik eder nk sen cem makamndasn; onlar ise perdelenmilerdir, bunu ikrar etmezler. Bilakis, Allah ahitlik eder ki onu kendi ilmiyle indirdi. lim ierikli olarak indirdi veya kendisi bilerek, ilmiyle indirdi. Yani bu indirilen Onun has ilmidir, senin ilmin deildir. Ya da Ondan gayri ve senin dndaki birinin de ilmi deildir. Melekler de buna ahitlik ederler Melekler de senin cem dnda tafsili gzettiine ahitlik ederler. Dolaysyla Allah, zatyla, isimleriyle ve sfatlaryla ahitlik eder. Zaten ahit olarak Allah kfidir. Zatn sfatlarla birlikte ahitlii kfidir. nk Ondan bakas yoktur. nkr edenler koyu sapklklar yznden Haktan perdelenenler nkr edenleri dinden perdelenenler zulmedenleri rezillikler ilemek, nefislerinin sfatlarn kalplerine musallat klmak suretiyle istidatlarnn kemal haklarn edinmesini engelleyenleri
NS SURES 289
Allah asla balayacak deildir. nk alak karakterler onlarn ilerinde kk salmtr ve istidatlar ilevsiz hale gelmitir. Onlar bir yola iletecek de deildir. st ste birikmi mrekkep cehaletleri, bozuk akideleri, kemal yollarndan herhangi birini bilmemeleri yznden onlar doru yola iletmeyecektir. Ancak cehennem onlar yoluna iletecektir. Her zaman yoksun kalmalar kouluyla nefislerinin lezzetlerine kar zlem duyma ateinin yoluna iletecektir. Bu da Allaha ok kolaydr. nk onlar doal olarak ona kaplacaklardr. 171- Ey Ehl-i Kitap! Dininizde ar gitmeyin ve Allah hakknda, gerekten bakasn sylemeyin. Meryem olu sa Mesih, ancak Allahn Resuldr, Allahn, Meryeme ulatrd kn: ol kelimesidir, Ondan bir ruhtur. u halde, Allaha ve Resullerine iman edin. Tanr tr demeyin, sizin iin hayrl olmak zere bundan vazgein. Allah ancak bir tek Allahtr. O, ocuu olmaktan mnezzehtir. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi Onundur. Vekil olarak Allah yeter. 172- Ne Mesih ve ne de Allaha yakn melekler, Allahn kulu olmaktan geri dururlar. Ona kulluktan geri durup byklenen kimselerin hepsini yaknda huzuruna toplayacaktr. 173- man edip iyi iler yapanlara ecirlerini tam olarak verecek ve onlara ltfundan daha fazlasn da ihsan edecektir. Kulluundan yz eviren ve kibirlenenlere gelince onlara ac bir ekilde azap edecektir. Onlar, kendileri iin Allahtan baka ne bir dost ve ne de bir yardmc bulurlar. Ey Ehl-i Kitap! Dininizde ar gitmeyin. Yahudilerin dinlerinde arya gitmeleri, zahirde, kabukta derinleip batn olumsuzlamalar, dolaysyla say Nebiylik derecesinden ve rububiyet sfatlaryla sfatlanmlk makamndan indirmeleri eklindeydi. Hristiyanlarn dinlerinde ar gitmeleri ise, batnda derinleip zahiri olumsuzlamalar, buna bal olarak say ilahlk makamna ykseltmeleri eklindeydi. Allah hakknda, gerekten bakasn sylemeyin. Zahir ile batn birlikte benimseyin. Cem ve tafsili birlikte kabul edin. Muhammedi tevhidde olduu gibi. sann ilahi sfatlarn mazharlarndan biri, Onun hayatyla hayat sahibi, sfatlar tevhidi makamna aran bir daveti, Onun kelimesi ve mcerret bir nefis olarak Allahn kelimelerinden bir kelime, yani ruhani hakiktlerden bir hakikt, ruhlardan bir ruh olduunu
syleyin. Allaha ve Resullerine iman edin cem ve tafsile inann. Tanr tr, demeyin Hayat ve ilim sfatlarn zata eklemlenmi fazlalklar olduunu ileri srmeyin. Bu takdirde ilah ayr ey olur. O zaman sa da nefha ile Onun hayatnn bir cz olarak kabul edilir. Veya Hakkn zat ile nur lemini ve zulmet lemini ayrmayn. Bu takdirde sa Onun nurundan domu kabul edilir. Bilakis, klle, kll olarak iman edin. O zaman ilim ve hayat zattan olurlar, nur ve zulmet lemleri de. O zaman sa, Onda fena bulmu, Onun varlyla mevcut olmu, Onun hayatyla hayat sahibi, Onun ilmiyle ilim sahibi olarak belirginleir. te bu zati birliktir ki, bu gerek yle dile getirilmitir: Allah ancak bir tek Allahtr. Omnezzehtir. Kendisinden baka bir mevcudun olmasndan ve bu baka mevcudun kendisinden domu olmasndan, kendisinden ayrlmasndan ve kendisi gibi bir mevcut olarak kendisinin hem cinsi, dengi olmasndan mnezzehtir. Bilakis O, varlk olmas itibariyle vardr. Gklerdene varsa ruhlar gnde ve yerde beden arznda ne varsa hepsi Onundur. nk her ikisi Onun isimleri, zahiri ve batndr. Vekil olarak mahlukat tevhidde fena bulduklarnda Allah, fiilleri, sfatlar ve zatlar itibariyle onlarn yerine geer. Nitekim Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Halkn fena bulmasndan sonra Allahtan baka ilah yoktur. MesihAllahn kulu olmaktan geri durmaz tafsil makamnda Allaha kulluk etmekten kanmaz. nk, cem itibariyle ne Mesihin ne de bir bakasnn varl sz konusu deildir. Cem makam itibariyle hibir eyin olmas kesinlikle mmkn deildir. Tafsil asndan, ayn olarak belirginleen her ey mmkndr. Mmkn nitelikli bir varln ise, kendisinden bakasnn olmas yle dursun, kendisinden kaynaklanan bir varl da yoktur. Dolaysyla muhta bir kul, zelil ve yoksundur. Kulluk zilletinden kanamaz. Ama salt tecerrt, tabiatlarn kirinden arnma yoluyla cisimlere taalluk etmekten mstani olabilir. Yaknlatrlm melekler gibi. Onlar soyut ruhlardr, korunmu nurlardr. Ona kulluktan geri duran benliiyle zuhur eden, ve byklenen sfatlaryla zuhur etmek suretiyle azgnlaan kimselerin hepsini Allah yaknda huzuruna toplayacaktr vechinin nurunu zuhur etmek, kahredici sfatyla tecelli etmek suretiyle hepsini cem aynnda btnyle yok edecektir. Nitekim, bir ayette yle buyurmutur: Bugn
NS SURES 291
hkmranlk kimindir? Kahhar olan tek Allahndr. (Mmin, 16) Resulullah (s.a.v) da yle buyurmutur: Allahn nurdan ve zulmetten yetmi bin perdesi vardr. Eer bu perdeleri kaldrrsa, yznn aydnl gznn ulat tm mahlukatn yakar. man edenlere sfatlar silmek ve zat bastrmak suretiyle cem aynnda fena bulanlar, iyi iler yapanlar amellerde istikamet zere olan, sfat tafsilatn ve tecellilerini gzetenlere ecirlerini tam olarak verecektir sfatlarnn cennetlerinden sfatlarn verecektir. Geri duranlara benlikleriyle zuhur edenlere byklenenlere sfatlarn tecellileri ve nurlaryla nurlanmalar srasnda azgnlaan, bunlarla n plana kp, tpk Ben sizin yce rabbinizim. (Naziat, 24) diyen kimse (Firavun) gibi bunlar kendi nefislerine nispet edenlere gelince, onlara ac bir ekilde azap edecektir. Zatlarnn kalntlaryla ve sfatlaryla onlar perdelemek ve cem makamndan yoksun brakmak suretiyle elem verici bir azap uygulayacaktr. Allahn azabndan kendilerini kurtaracak Allahtan baka bir dost Bulamazlar Ayn ekilde bir dost da bulamazlar. Burhani sfat perdelerinin kaldrlmasn salayacak bir yardmc bulamazlar. Ki bu zati tevhid ve apak nurdur. Dier bir ifadeyle cem aynnda tafsildir. Yani cem ilmi olan Kuran ve tafsil ilmi olan Furkandr. 174- Ey insanlar! phesiz size Rabbinizden kesin bir delil geldi ve size apak bir nur indirdik. 175- Allaha iman edip Ona smsk sarlanlara gelince, Allah onlar kendinden bir rahmet ve ltuf iine daldracak ve onlar kendine doru bir yola gtrecektir. 176- Senden fetva isterler. De ki: Allah, babas ve ocuu olmayan kimsenin miras hakkndaki hkm yle aklyor: Eer ocuu olmayan bir kimse lr de onun kz kardei bulunursa, braktnn yars bunundur. Kz karde lp ocuu olmazsa erkek karde de ona varis olur. Kz kardeler iki tane olursa braktnn te ikisi onlarndr. Eer erkekli kadnl daha fazla karde mevcut ise erkein hakk, iki kadn pay kadardr. armamanz iin Allah size aklama yapyor. Allah her eyi bilmektedir.
man edenler zat tevhidine inananlar, Ona smsk sarlanlar sfatlarn okluu ve farkll iinde Ona sk skya sarlanlar, tafsilatta cemi gzetenlere gelince, onlarbir rahmete daldracaktr ucu buca olmayan sfat cennetlerine ve ltuf iine , zat cennetlerine koyacaktr. Ve onlar kendine doru giden bir yola gtrecektir okluk tafsilatnda vahdet snrna doru istikamet zere gtrecektir. Veya fiil cennetlerinden bir rahmet ve sfat cennetlerinden bir ltuf iine daldracaktr, onlar sfat tafsilatndan balayp zatta fena bulmakla son bulan kendine doru giden dosdoru bir yola iletecektir. Aslnda birinci yorum, balama daha uygundur. Bu yorumu kendi varlnn ve hallerinin ayrntlarna kendi iinde uyarlayabilirsin. Dier bir ifadeyle Al-i mran suresinde izah edilen temel kaideyi esas almak suretiyle ayn yorum bu sure iin de mmkndr. Dorusunu, Allah herkesten daha iyi bilir.
MDE SURES 293
MDE SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Ey iman edenler! Akitlerin gereini yerine getiriniz. hraml iken avlanmay helal saymamak zere size okunacaklar dnda kalan hayvanlar sizin iin helal klnd. Allah dilediine hkmeder. 2- Ey iman edenler! Allahn iaretlerine, haram aya, kurbana, gerdanlklara, Rablerinin ltuf ve rzasn arayarak Beyt-i Harama ynelmi kimselere saygszlk etmeyin, ihramdan knca avlanabilirsiniz. Mescid-i Harama girmenizi nledikleri iin bir topluma kar beslediiniz kin sizi tecavze sevk etmesin! yilik ve saknma zerinde yardmlan, gnah ve dmanlk zerine yardmlamayn. Allahtan korkun; nk Allahn cezas etindir. Ey man edenler!... ilmi imanla inananlar! Akitlerin gereini yerine getirin. Sluk esnasnda salamlatrdnz azimetlerin gereini yerine getirin. Burada ahit ile akit arasnda fark vardr. Ahit; daha nce vurguland gibi tevhidin ezelde onlarn ilerine yerletirilmesi olaydr. Akit ise, zerlerindeki ykmllk azimetlerinin muhkemletirilmesidir ki, ahit olarak ezelde sz verdikleri hususlar gerei gibi yerine getirmeleri salanm olsun. Buna gre ahit nce, akit ise sonra gelir. u halde, herhangi bir ie ynelik azimet, istidat kapsamnda bilkuvve bulunan eylerin fiile gemesini gerektirir, dolaysyla Allah ile kii arasnda yerine getirilmesi zorunlu, ar gitmek ya da eksiltmek suretiyle bozulmas yasak bir akittir. Sizin iin helal klnd yrtclk ve hrs gibi niteliklerin galip gelmedii salam nefislerle her trl nimet ve hazlardan yararlanmak size helal klnd. Buna karlk, hayvan trnn tabiatna (yrtclk, hrs ve ehvet) sahip nefislerin yararlanma tarz helal klnmamtr. Size okunacaklar dnda erdem ve adalete aykr yararlanmalar
dnda. Bu tr yararlanmalar yasaktr. nk, insan kiisel ve trsel kemalden perdeleyici zellikleri vardr. hraml iken avlanmay helal saymamak zere sluk iin soyutlandnz, vuslat talebiyle Allaha seyretmek zere riyazete baladnz zaman, hazlardan yararlanmamanz kouluyla. nk bu takdirde, haklar ksma durumu zorunlu olarak belirginleir. nk zahirdeki ihram, vuslat Kbesine sluk edenlerin, ilahi hareme, celal ve kemal ardaklarna girmeye niyetlenenlerin hakiki ihramlarnn bir suretidir. Allah dilediine hkmeder dostlarndan ne istiyorsa onu hkmeder. Allahn iaretlerine saygszlk etmeyin. Allahn iaretleri konumunda olan ve salikin sluk esnasndaki halinin bilinmesini salayan kr, tevekkl, rza gibi makamlara ve hallere saygszlk etmeyin. Yani hal gnahlarn ilemeyin, makamlarn hkmnn dna kmayn. nk bunlar Allahn z dininin iarlardr. Nitekim, malum yerler, ilerinde yaplan ilerle iaretlenirler. Tavaf yerinin tavafla, say yerinin sayle ve kurban yerinin kurbanla iaretli olmas gibi. Hacda bilinen fiiller, hac etmekte olan kimsenin bilinmesini salayan iarlardr. Dolaysyla, bu makamlar, mertebeler ve haller de salikin halinin bilinmesini salayan iarlardr. Zahiri eriatta bu iarlarn yerlerinin deitirilmesi, bunlarn hkmlerinin dna klmas caiz olmad gibi sevenlerin eriatnda da byle bir davran caiz deildir. Nitekim, bu makamlarda olan biriyle ilgili olarak yle anlatlmtr: Bunlardan biri, bir gn sabr hakknda konuuyordu. Bu srada bacanda bir akrebin hareket ettii ve srmaya balad grld. O ise istifini bozmadan konumasn srdrd. Bunun sebebi sorulduunda yle dedi: Bir makamla ilgili konuurken ona aykr bir davranta bulunmaktan utandm. Haram ayasaygszlk etmeyin. Hakiki hac iin ihrama girme vaktine saygszlk etmeyin. Bundan kast sluk ve vuslat vaktidir ki, bu vaktin hkmnn dna kmak, onunla elien, amacndan baka yne eviren, kiiyi seyrinde arlatran eylerle megul olmak saygszlktr. Kurbanasaygszlk etmeyin. lahi huzurda fena bulmaya vasl olma esnasnda kurban olmaya amade ve kurban edilmeye hazrlanm nefse yukarda iaret edildii gibi saygszlk etmeyin, onu yolundan alkoyacak veya zayflatacak eylerde kullanmayn yahut kaldracandan fazla riyazet ykmll yklemeyin. Aksi takdirde, mahalline varmadan yolda kesiliverir.
MDE SURES 295
Gerdanlklara saygszlk etmeyin. Nefislerin boynuna gerdanlk olarak taklan sluk ve snnet ehlinin iarlarna ve zahiri amellere, onlar terk etmek ve yerinden baka yerlerde kullanmak suretiyle saygszlk etmeyin. Beyt-i Harama ynelmi kimseleresaygszlk etmeyin. Sluku amalayan, slukta ciddiyetle aba sarf eden, cehd eden kimselere, onlar deitirmek, onlar riyazetten alkoymak, avama karmak suretiyle azimetlerini gevetmek, almalarn azaltmak, bunlara ihtiyalarnn olmad vehmini telkin etmek, onlar kendilerini engelleyecek veya tembelletirecek eylerle uratrmak suretiyle, saygszlk etmeyin. hramdan knca fenadan sonra beka ve istikamet bulmak suretiyle ihramdan ktnz zaman avlanabilirsiniz Lezzetlerden yararlanmanzn bir sakncas yoktur. Hatta nefsi lezzetlerden yararlandrmak, mahedesinde, stnln, erefini kefediinde, temizlenmesinde ve iyice saflamasnda kendisi iin bir yardm ilevini de grebilir. Bir topluma beslediiniz kin sizi tecavze sevk etmesin. Sizi slukunuzdan alkoyan baz nefsani kuvvetlerin bu tavr, sizi, onlar bsbtn ezmenize, bask altnda tutmanza, haklarndan men etmenize, bylece onlar bsbtn iptal edip geersiz klmanza sevk etmesin. Veya onlarn menfaatlerinden istifade etme, muhta olduklar fiilleri yerine getirme glerini, srf sizi engelledikleri iin, zayflatmanza neden olmasn. Bunun vebali size aittir. Ya da sizin ailenizden, akrabalarnzdan ve arkadalarnzdan sizi arnma ve slukta riyazetten alkoyanlarn dmanl sizi onlara saygszlk etmeye sevk etmesin. Tecavze srklemesin. Onlara zarar vermeye, cezalandrmaya, onlar iin ktlk istemeye yneltmesin. nk bu, slukunuz asndan, onlarn sizi engellemelerinden daha zararldr. yilik ve saknma zerinde yardmlan bu kuvvetleri idare edip gzellikle kullann, haklarn vererek ihsanda bulunun, oyalayc hazlarna engel olun. Veya aile mensuplarn, akrabalar ve arkadalar, -sizi yolunuzdan alkoyma giriimlerine muhalefet etmekle ve onlarn tavrn benimsemekten kanmakla beraber- gzetin, eksiklerini giderin, onlara iyilik edin, haklarna maruf llerinde riayet edin. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Onlara itaat etme. Onlarla dnyada iyi gein
(Lokman, 15) Allahtan korkun bu ilerde Allah kendiniz iin koruyucu kln, bu gibi ilerin aksine hareket etmekten saknn. nk Allahn cezas etindir. Sizi engellemek ve yoksun brakmakla cezalandrr. 3- Le, kan, domuz eti, Allahtan bakas adna boazlanm, boulmu, vurulup ldrlm, yukardan yuvarlanp lm, boynuzlanp lm hayvanlar ile canavarlarn yedii hayvanlarlmeden yetiip kestikleriniz mstesna- dikili talar zerine boazlanm hayvanlar ve fal oklaryla ksmet aramanz size haram klnd. Bunlar yoldan kmaktr. Bugn kfirler, sizin dininizden mit kesmilerdir. Artk onlardan korkmayn, Benden korkun. Bugn size dininizi ikmal ettim, zerinize nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak slam beendim. Kim, gnlden gnaha ynelmi olmamak zere alk halinde dara derse (haram etlerden yiyebilir). nk Allah ok balayc ve esirgeyicidir. Lesize haram klnd burada helal yararlanma saylan hususlarn dnda tutulan haramlar sralanyor. Bunlardan biri, letir. Leten maksat, ehvetin tamamen snmesidir. Bu ise iffete aykr aalayc bir tefrittir. Hnsalk (ift cinsiyetlilik), hnsalarn, kadnlarla oynaanlarn ya da nimet iinde yaamay terk edenlerin, doutan ehevi duygulara kar ilgisiz olan kimselerin, istidatlar eksik olduunda slukta yetersiz kalanlarn durumunda olduu gibi ehevi g itibariyle denge yitirildii iin zorunlu yararlanma miktarn gerekletirmekten acizlik bu kapsama girer. Kan Yani amellerde nefsin hevasndan yararlanma haram klnd. nk heva ve heves amellere karr, bulandrrsa ameli btnyle bozar. Domuz eti hrs ve a gzllkle gerekletirilen tm yararlanma eitleri haram klnmtr. nk insann sahip olduu kuvvetlerin en iren olan, kemal ve kurtulu yolunu en ok tkayan hrs kuvvetidir. Allahtan bakas adna boazlanm riya ile gerekletirilen riyazet ve ameller, ayrca Allahtan bakas iin yaplan btn iler haram klnmtr. nk nefsin krlmas, ezilmesi, nefse muhalefet, ancak Allah iin olduu zaman gzel ve erdemli, slukta yardmc bir fiil olabilir. Fakat Allahtan bakas iin olunca, bu davran irk olur. irk ise byk gnahlarn en bydr. Boulmu nefsi, faziletler elde etmek ve gzel fiiller
MDE SURES 297
ilemekle rezilliklerinden hapsetmek ve irkinliklerinden iinde heva olacak ekilde sureten men etmek de haram klnd. nk nefsani fiiller, Allah iin ezildii, bastrld ve nefsin gc olan heva karld, nefsin heva ile yaamas ve kalbin iradesiyle kaim olduu zaman gzel olur. Tpk hayvann, kuvveti ve hayat olan kann Allah iin boazlanmas suretiyle dar aktlmas gibi. Vurulup ldrlm stemedii ve bir anlamda zorland halde nefisten faziletlerin sudur etmesi de haram klnmtr. Yukardan yuvarlanp lm tefrit ve noksanlkla ilgili, aa cihete eilimli, nefsin yksek himmetlerden, gllk derecesinden yuvarlanmas haram klnmtr. Boynuzlanp lm. Kendisine benzer birinin korkusu ve basksyla sadr olmu fiiller de haramdr. Bekinin korkusuyla veya rezil olmak endiesiyle hasl olmu iffetlilik gibi. Canavarlarn yedii gazap gcnn iddetiyle hasl olmu gurur, hamiyet ve gazabn istilas gibi iffet kapsamna giren erdemler haram klnmtr. nk gazap istila ettii zaman iddeti fonksiyonundan alkoyar. Ya da kral ve emir gibi birinin basksyla. lmeden yetiip kestikleriniz mstesna Bakasndan gelen baskdan sonra altnz ve adet haline getirdiiniz eyler mstesnadr. Artk hevann karmas sz konusu olmakszn kalbin iradesiyle faziletler bunlardan sadr olur. Dikili talar zerine boazlanm akli ve eri bir ama olmas hali mstesna, kaldrlmas gereken adetlere dayal olarak ilenen fiiller de haram klnmtr. Ve fal oklaryla ksmet aramanz Allahn kaza ve kaderine gvenerek, talebinizi elde etmek iin almay ve aba gstermeyi terk ederek, kemalat ve mutluluu trenlerden ve talihlerden beklemeniz, bunu eksikliinizin gerekesi olarak ileri srerek Bunda bizim iin bir nasip yok mudur? Eer bir nasibimiz olsa mutlaka gerekleir demeniz haram klnmtr. Bu szler, srf gereke ve bahane retmekten ibarettir. nk kader kapsamnda kiinin kemali almasyla balantl klnm olabilir. Neticede kaderde ne yazldn gremez. Bunlar yoldan kmaktr Bunlar Hak yol olan dinin dna kmaktr. Bugn nefsin iyice faziletlere altrlmas ve azimetlerde sabitletirilmesi neticesinde gerekleen kemal vaktinde kfirler mit kesmilerdir nefislerinizin perdelenmi kuvvetleri veya sizin hemcinsleriniz, trdeleriniz olan tabiatperestler (natralistler) ve zndklar sizin dininizden sizi Hak yolundan alkoymaktan mitlerini
kesmilerdir. Artk onlardan korkmayn Onlarn sizi istila etmelerinden korkmayn. Benden korkun Sfatlarmdan birinin tecellisinin yannda durmayn, fena makamna ulamak iin zatmn azametinden korkun. Bugn size dininizi ikmal ettim iarlar ve slukun keyfiyetini akladm. zerinize nimetimi tamamladm sizi kendi yoluma ilettim. Sizin iinbeendim fiil ve sfat tecellileri esnasnda silinmeyi, boyun emeyi ve teslimiyeti sizin iin beendim. Ya da zatn tecellisi srasnda fena bulmak suretiyle zatnz teslim etmenizi sizin iin beendim. Din olarak Kim dara derse saydmz haram eylerden biriyle ilgili olarak dara derse, alk halinde nefsin iddetinin heyecana geldii, sfatlarndan birinin zuhuru neticesinde galebe ald srada gnlden gnaha ynelmi olmamak zere dinden sapmamak, niyet ve azimeti engelleyici ekilde rezilliklere ynelmemek artyla Allah ok balaycdr sfatlarndan birinin nuruyla kulunun bu durumunu rter ve buna karlk esirgeyicidir kemali ortaya karmak ve kemalin nndeki engelleri kaldrmak suretiyle tevfik yardmn sunarak merhamet eder. 4- Kendileri iin nelerin helal klndn sana soruyorlar; de ki: Btn iyi ve temiz eyler size helal klnmtr. Allahn size rettiinden retip avc hale getirdiiniz hayvanlarn sizin iin yakaladklarndan da yiyin ve zerine Allahn adn ann. Allahtan korkun. Allahn hesab pek abuktur. 5- Bugn size temiz ve iyi eyler helal klnmtr. Kendilerine Kitab verilenlerin yiyecei size helaldir, sizin yiyeceiniz de onlara helaldir. Mmin kadnlardan iffetli olanlar ile daha nce kendilerine Kitab verilenlerden iffetli kadnlar da, mehirlerini vermeniz artyla, namuslu olmak, zina etmemek ve gizli dost tutmamak zere size helaldir. Kim inanmay kabul etmezse onun ameli boa gitmitir. O, ahirette de ziyana urayanlardandr. De ki: yi ve temiz eyler size helal klnmtr hakiktler, gerek marifetler, akllarnz, kalpleriniz ve ruhlarnzla elde ettiiniz ilmi faziletler size helal klnmtr. retip avc hale getirdiiniz hayvanlarn Tevik ettiiniz organlarnzn, zahiri ve batni duyularnzn, sair kuvvetlerinizin, bedensel aletlerinizin elde ettikleri fazilet ve edepler Allahn size
MDE SURES 299
rettiinden rettiiniz ahlak ve eriat ilimleri ki nasiplerden adalet llerine gre yararlanmann yolunu aklamaktadrlar. Evet onlarn Sizin iin yakaladklarndan yeyin. Sizin eitmeniz sonucu, heyecana kaplp kendilerini yitirmeksizin, saldrganlamakszn, lezzet ve ehvetlerini tatmin etme hrsna kaplp kendilerine mal etmeksizin srf sizin iin elde ettiklerini, kalbi niyet ve iradenin gerektirdii ekilde ve sahih bir amaca mebni olarak, kiisel veya trsel olgunlua ulatracak tarzda yiyin. zerine Allahn adn ann Kalplerinizle huzurda olarak onlarn kmil insani suret iin amalandklarn, istendiklerini dnn, baka bir ama iin deil. Bunlarn fiilleri ile ilgili olarak Allah kendiniz iin bir koruyucu snak grn ki, sz konusu fiiller iyi ve gzel niteliine sahip olsunlar. Allahn hesab pek abuktur Zamana yayarak deil, annda sizi hesaba eker. lenen fiillerin heyet ve biimlerinin ilendikleri anda iinizde husule gelmesi gibi. 6- Ey iman edenler! Namaz klmaya kalktnz zaman yzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi ykayn. Balarnz meshedin ve topuklara kadar ayaklarnz. Eer cnp oldunuz ise, boy abdesti aln. Hasta, yahut yolculuk halinde olunursanz, yahut biriniz tuvaletten gelirse, yahut da kadnlara dokunmusanz ve bu hallerde su bulamamsanz temiz toprakla teyemmm edin de yznz ve ellerinizi onunla meshedin. Allah size herhangi bir glk karmak istemez; fakat sizi tertemiz klmak ve size nimetini tamamlamak ister; umulur ki kredersiniz. 7- Allahn size olan nimetini, duyduk ve kabul ettik dediiniz zaman sizi bununla balad sz hatrlayn ve Allahtan korkun. phesiz Allah, kalplerin iindekini bilmektedir. 8- Ey iman edenler! eden kimseler olun. davranmamaya itmesin. yakan bir davrantr. hakkyla bilmektedir. Allah iin Hakk ayakta tutan, adaletle ahitlik Bir toplulua duyduunuz kin, sizi adil Adaletli olun; bu, Allah korkusuna daha ok Allaha isyandan saknn. Allah yaptklarnz
9- Allah, iman eden ve iyi iler yapanlara sz vermitir; onlara balama ve byk mkfat vardr.
10- nkr eden ve ayetlerimizi yalanlayanlara gelince onlar cehennemliklerdir. 11- Ey iman edenler! Allahn size olan nimetini unutmayn; hani bir topluluk size el uzatmaya yeltenmiti de Allah, onlarn ellerini sizden ekmiti. Allahtan korkun ve mminler yalnzca Allaha gvensinler. Ey iman edenler!... ey ameli imanla inananlar Kalktnz zaman gaflet uykusundan uyanp huzur namaz na , hakiki mnacata ve Hakka ynelmeye niyet ettiiniz zaman yzleriniziykayn. Kalplerinizin yzlerini faydal, temiz ve temizleyici ilim suyuyla, eriat ve ahlak ilimleriyle , nefsin sfatlarnn kirinden oluan engelleri bertaraf eden muamelelerle ykayn. Ve ellerinizi kudretlerinizi ehvetleri tatmin etme ve pislik maddelerinde tasarrufta bulunma kirinden temizleyin. Dirseklere kadar haklar ve menfaatler snrna kadar ykayp temizleyin. Balarnz meshedin ruhlarnzn cihetlerini kalbin bulanmas tortusundan, sfli leme ynelmesi ve dnya sevgisi nedeniyle deiime uramas tozundan hidayet nuruyla silin. nk ruh, bir eye taalluk etmekle bulanmaz. Bilakis, ruhun nuru kalpten perdelenir. Bunun neticesinde kalp kararr, karanla gmlr. Ruhun nurunun yaylmas iin kalbin kendisine bakan yukar yznn parlatlmas yeterlidir. nk kalbin iki yz vardr: Bunlardan biri ruha bakar. Ayette geen ba kelimesiyle buna iaret edilir. kincisi ise nefse ve kuvvetlerine bakar. Buna da ayak la iaret edilmesi daha uygundur. Ayaklarnz bedensel tabi kuvvetlerinizin cihetlerinin zerindeki ehvetlere dalma, lezzetlerde ifrata kama tozunu siliniz topuklara kadar bedenin ayakta durmasn salayan itidal snrna kadar. Buna gre ehvetlere dalan ve lezzet almada ifrata kaan kimsenin bunlar ahlak ve riyazet ilmi sularyla ykamas gerekir ki kalbin huzur ve mnacata hazr olmasn salayan berrak haline geri dnebilsin. Ama ehvet ve lezzetlere dallar itidal izgisine yakn olanlarn silmesi yeterlidir. Bu yzden kimileri abdest alrken ayaklarn mesheder, kimileri de ykar. Eer cnp oldunuz ise sfli cihete kaplmak, ulvi cihetten yz evirmek ve btnyle nefse meyletmek suretiyle Haktan uzaklamsanz boy abdesti alnz btn varlnzla uzaklk ve perdelenme sebebi olan bu karanlk heyetten ve
MDE SURES 301
pis sfattan temizleniniz. Hasta bulunursanz. Bu hususlar daha nce tekrarland iin ayrca bir tevil yapmaya gerek yoktur. Allah size herhangi bir glk karmak istemez. Sizi skntya sokmak istemez, youn abalar ve mcahedeler ngrerek size zorluk karmak istemez. Fakat ister sizi karanlk heyetlerden ve pis sfatlardan temizlemek ister. Ve size nimetini tamamlamak ister sizi kemale ulatrarak size ynelik nimetini tamamlamak ister. Umulur ki kredersiniz istikamet zere hareket etmek, fena sonras beka esnasnda adaletin hakkn yerine getirmek suretiyle kemal nimetine kredersiniz. Allahn size olan nimeti sizi vuslat yoluna iletme nimetini ve sizi balad szn yukarda anlatlan azimetlere dair akitleri hatrlayn. Ki siz bu akitleri ftratnzn safl ve berraklyla nbvvet madeninden kabul etmitiniz. Bu, Allah korkusuna daha yakndr Akl, nefis sfatlarn bir giysi gibi zerinden syrp atmaya ve bir koruma olarak Allahn sfatlarna brnmeye daha yakndr. nk akl, faziletlerin en ereflisidir; akl elde edildii zaman, btn erdemlere sahip olunur. Allaha isyandan saknn Sizden adaletin sudur etmesi esnasnda Allah korkusunu kendiniz iin bir koruma kln. nk kemalatn ve erdemlerin kayna yce Allahn zatdr. Allah, yaptklarnz hakkyla bilmektedir. Yapp ettiklerinizin kendi nefislerinizin sfatlarndan m, yoksa kendisinden mi sadr olduklarn eksiksiz bir ekilde bilmektedir. Allah, iman edenlere sz vermitir sizden ilmi tevhidle inananlara iyi eyler yapanlara kendilerini ayni tevhide ulatran, kendilerini ayni tevhide hazrlayan amelleri ileyenlere onlara balamavardr. sfatlardan balanma vardr. Ve byk mkfat vardr. Allahn sfatlarnn tecellilerinden oluan byk bir dl vardr. Hani bir toplulukyeltenmiti perdelenmi nefsinizin kuvvetlerinden ve sfatlarndan bir topluluk size el uzatmaya ihtiyalarn gidermek, lezzetlerini elde etmek iin istila, ezme ve stnlk salama amacyla harekete gemiti. Allah, sizin arnma ve temizlenme yoluna girdiinizi grd iin bu topluluun sizi istila etmesini engellemiti. Allahtan korkun bu topluluun sizi ezmesinden korunmak ve onlarn istilasn engellemek iin Allah snak yapn. Ve mminler yalnzca Allaha gvensinler btn fiillerin Ondan olduunu bilerek sadece Ona gvenip dayansnlar.
12- And olsun ki Allah, srailoullarndan sz almt. lerinden on iki de bakan gndermitik. Allah onlara yle demiti: Ben sizinle beraberim. Eer namaz dosdoru klar, zekat verir, Resullerime inanr, onlar desteklerseniz ve Allaha gzel bor verirseniz and olsun ki sizin gnahlarnz rterim ve sizi, zemininden rmaklar akan cennetlere sokarm. Bundan sonra sizden kim inkr yolunu tutarsa doru yoldan sapm olur. 13- Szlerini bozmalar sebebiyle onlar lanetledik ve kalplerini katlatrdk. Onlar, kelimelerin yerlerini deitirirler. Kendilerine retilen ahkamn nemli bir blmn de unuturlar. lerinden pek az hari, onlardan daima bir hainlik grrsn. Yine de sen onlar affet ve aldr etme. phesiz Allah iyilik edenleri sever. srailoullarndan sz almt srailoullarndan alnan szden maksat, yukarda zikredilen ahittir. On iki bakandan maksat da, be zahiri duyu ve be batn duyu ile nazari akl gc ile ameli akl gcdr. Allah onlara yle demiti: Ben sizinle beraberim yani bunu izleyecek akit balamnda sizi muvaffak klar, size yardm ederim. Eer ibadet ederek bedensel mutluluklardan yz evirmek, zhde sarlarak harici mutluluklar terk etmek suretiyle tezkiye ve arnmann haklarn gzetir, nc yolu, yani akln resullerine, isabetli ilham ve fikirlere ruhtan ve kalpten gelen doru dncelere, melekuti yardmlara inanma yolunu tercih eder, onlara sayg gsterirseniz, yani vehim eytanlarna egemen klp glendirmek suretiyle onlar yceltirseniz, vehim eytanlarnn vesveselerine, vehim ve hayalleri ve nefsani dnceleri ilham etmelerine engel olursanz, Allaha gzel bor verirseniz g, kuvvet, ilim ve kudretten btnyle teberri edip fiil ve sfatlarn tmn Allaha atfederseniz Sonra silinme ve fena yoluyla zattan teberri edip onu Allaha teslim ederseniz And olsun ki sizin gnahlarnz rterim yani bu lnn (zat, sfat, fiil) varlklarn rterim. nk bunlar, sizin perdeleriniz ve sizden kaynaklanan engellerinizdir. Ve sizi cennetlere sokarm. Fiillerimden, sfatlarmdan ve zatmdan oluan cennetlere sokarm. Zemininden rmaklar akan altlarndan tevekkl, rza, teslim ve tevhid ilimleri, ksacas fiil, sfat ve zat tecellileri ilimleri akan cennetlere sokarm. Bu ahidden ve sizden bakanlarn seilmesinden sonra kim
MDE SURES 303
perdelenirse doru yoldan sapm olur hakiktle dosdoru olan yoldan sapar. Katlatrdk nefsin sfatlarnn istilasna urad, kuru, sert arza ait eylere meylettii iin kalpleri katlat. Melekut ve ceberut nurlarndan perdelendi. Ki bu nurlar Allahn kelimeleridir. Nefislerinin kuvvetlerini bunlarla deitirdiler, vehim meneli dncelerini kullandlar, marifet ve hakiktlerden oluan akli manalar yerine bunlar esas aldlar. Ya da bu akli marifetlerle vehim ve hayalleri kartrdlar. te kelimeleri konulduklar yerlerden tahrif etmenin anlam budur. Bir blmn unuttular istidatlarnda bilkuvve var olup nceki (eski) ahid kapsamnda kendilerine verilen kemalatn geni bir ksmn unuttular. Bu unuttuklar eyler sonraki (yeni) ahid kapsamnda kendilerine yeniden hatrlatld. Onlardan daima bir hainlik grrsn Her zaman ahdi inediklerini, emaneti yerine iade etmediklerini grrsn. nk, nefsin sfatlar ve eytan, onlar egemenlikleri altna alm ve kalpleri katlamtr. yilik edenler yce Allahn kendilerini snama amal musibetlere urattn mahede edip buna intikam ve ceza vermekle karlk vermeyenleri, hogr ve affetmekle mukabelede bulunanlar sever. 14- Biz Hristiyanlarz diyenlerden de kesin szlerini almtk, ama onlar da kendilerine zikredilen Kitabn nemli bir blmn unuttular. Bu sebeple kyamete kadar aralarna dmanlk ve kin saldk. Yaknda Allah onlara yaptklarn haber verecektir. 15- Ey Ehl-i Kitab! Resulmz size Kitabdan gizlemekte olduunuz birok eyi aklamak zere geldi; birok kusurunuzu da affediyor. Gerekten size Allahtan bir nur, apak bir kitab geldi. 16- Rzasn arayan Allah onunla kurtulu yollarna gtrr ve onlar iradesiyle karanlklardan aydnla karr, dosdoru bir yola iletir. 17- phesiz Allah, Meryem olu Mesihtir diyenler and olsun ki kfir olmulardr. De ki: yleyse Allah, Meryem olu Mesihi, anasn ve yeryzndekilerin hepsini imha etmek isterse Allaha kim bir ey yapabilecektir! Gklerde, yerde ve ikisi arasnda ne varsa hepsinin mlkiyeti Allaha aittir. O, dilediini yaratr ve Allah her eye tam manasyla kadirdir.
18- Yahudiler ve Hristiyanlar Biz Allahn oullar ve sevgilileriyiz dediler. De ki: yleyse gnahlarnzdan dolay size niin azap ediyor? Dorusu, siz de Onun yaratt insanlardansnz. O, dilediini balar ve dilediine azap eder, gklerde, yerde ve ikisinin arasnda ne varsa mlkiyeti Allaha aittir. Sonunda dn de ancak Onadr. 19- Ey Ehl-i Kitab! Resullerin aras kesildii bir srada size Rasul geldi. Gerekleri size aklyor ki : Bize bir Beir mjdeleyici ve Nezir uyarc gelmedi demeyesiniz. te size mjdeleyici ve uyarc gelmitir. Allah, her eye hakkyla kadirdir. 20- Bir zamanlar Musa, kavmine yle demiti: Ey Kavmim! Allahn size nimetini hatrlayn; zira O, iinizden Resuller kard ve sizi hkmdarlar kld. lemlerde hibir kimseye vermediini size verdi. 21- Ey Kavmim! Allahn size yazd mukaddes topraa girin ve arkanza dnmeyin, yoksa kaybederek dnm olursunuz. 22- Onlar u cevab verdiler: Ya Musa! Orada zorba bir toplum var; onlar oradan kmadka biz oraya asla girmeyeceiz. Eer oradan karlarsa biz de hemen gireriz. Bu sebeple aralarna dmanlk ve kin saldk. Yrtc, hayvani ve eytani kuvvetlerinden kaynaklanan etkenlerin muhalefeti, ztlama ve inatlama sebebi olan sfli cihette meyilleri, tevhid nurundan perdelenmeleri, ekime ve inatlama gerektirmeyen klli maksatlar ieren kutsi lemden uzaklklar yznden bu dmanlk ve kini onlarn ayrlmaz zellikleri kldk ve bu durum ruhun nurunun zuhurundan ibaret olan kendi kyametleri ve tevhid nurunun zuhurundan ibaret olan byk kyametin kopaca vakte kadar devam edecektir. Allah onlarahaber verecektir. ldkleri, ilerinde kklemi irkin ve eziyet veren heyetlerin zuhuru neticesinde yoksunluklarnn ve ziyana uramlklarnn ortaya kt vakit yaptklarnn cezasn haber verecektir. phesiz Allah, Meryem olu Mesihtir, diyenler and olsun ki kfir olmulardr. Uluhiyeti onunla snrlandrdklar ve ilahi onun somut varlyla kaytlandrdklar iin. Meryem olu Mesihihepsini imha etmek isterse Tevhidde fena buldurur, cemin gayrnda sildirirse Nitekim, bir ayette yle buyurmutur: Onun zatndan baka her ey yok olacaktr (Kasas, 88)
MDE SURES 305
Semalarn / Gklerin mlkiyeti Allaha aittir. Ruhlar leminin arzn / yerin bedenler leminin ve ikisi arasnda ne varsa hepsinin suret ve arazlarn, zahir, batn her eyin mlkiyeti Ona aittir. Hepsi Onun isimleri, sfatlar ve fiilleridir. Mukaddes topraa girin Sfat tecellilerinin makam olan kalbin huzuruna girin. Buras ruh semas karsnda arz konumundadr. Allahn size yazd Ezeli hkm kapsamnda sizin iin tayin etmi; istidadnza ona vasl olmay, onda ikamet etmeyi yerletirmitir. Arkanza dnmeyin beden ehrine meyletmeyin, bedenin ihtiyalarn ve lezzetlerini gidermek, onun muvafakatn istemek, heyetlerini sslemek zere ona ynelmek suretiyle geri dnmeyin. nk, beden makamnzdan geri bir makam, mertebenizden aa bir mertebedir. Yoksa kaybederek dnm olursunuz kalbin nurlarna karlk bedenin karanlklarn, kalbin gzelliklerine karlk bedenin irkinliklerini almak suretiyle byk bir hsrana urayp dnm olursunuz. Orada zorba bir toplum var vehim sultanndan, heva. Gazap ve ehvet umerasndan, Firavun karakterli nefsin sair sfatlarndan oluan bir topluluk vardr. Oray zorbalk ve iddetle almlar, istila etmiler, her biri hevas dorultusunda zorbalk ederek stnlk kurmutur. Biz onlara yaklaamayz. Onlara kar koymaya gcmz yetmez. Bunu sylemelerinin sebebi, tabii lezzetlere ve cismani ehvetlere almalar, hevann egemenlii altna girmi olmalardr. Bu yzden riyazete, hevay ezmeye, mcahede ederek nefsin sfatlarn krmaya g yetiremezlerdi. Onlar oradan kmadka biz oraya asla girmeyeceiz Yani, bizim riyazet yapmamza ve mcahede etmemize gerek kalmadan Allah onlar oradan karsn veya imknsz olmasna ramen doal olarak oradan ksnlar veya o takdirde oraya girmeleri imknsz olmasna ramen, yallkta olduu gibi oray istila edemeyecekleri kadar zayflamalar durumunda oraya gireriz. 23- Korkanlarn iinden Allahn kendilerine ltufta bulunduu iki kii yle dedi: Onlarn zerine kapdan girin; oraya bir girdiniz mi artk siz zaferi kazanmsnzdr. Eer mminler iseniz ancak Allaha gvenin. 24- Ey Musa! Onlar orada bulunduklar mddete biz oraya asla girmeyiz; u halde sen ve Rabbin gidin savan; biz burada oturacaz, dediler.
25- Musa: Rabbim! Ben kendimden ve kardeimden bakasna hakim olamyorum; bizimle, bu yoldan km toplumun arasn ayr, dedi. 26- Allah, yleyse oras onlara krk yl yasaklanmtr; yeryznde akn akn dolaacaklar. Artk sen, yoldan km toplum iin zlme dedi. Korkanlar iinde iki kii dedi Bu iki kiiden maksat, on iki bakan iinde yer alan nazari akl ve ameli akldr. Korkanlar cisimle beraberliin kt akbetinden, cismin karanlk heyetinin cezasnn vebalinden korkanlar, Allahn kendilerine ltufta bulunduu dosdoru yola ve doru dine iletme nimetini bahettii iki kii (nazari akl ve ameli akl) yle dedi: Onlarn zerine kapdan girin kalp beldesinin kapsndan girin. Bu da fiil tecellileriyle tevekkl etmekten ibarettir. Nitekim ruh beldesinin kaps da rzadr. Beldenin kaps olan tevekkl makamna girdiniz mi.. artk siz zaferi kazanmsnzdr. Fiillerinizden ve hallerinizden dar km ve Allah ile fiil ilemi kimseler olarak galip gelirsiniz. G ve kudret Allahtan olduu zaman vehim eytan, tahayyl, heva ve gazap sizden kaar ve siz onlara galip gelirsiniz. Ayette geen kap dan maksadn tevekkl olduunun delili: Eer mminler iseniz ancak Allaha tevekkl ediniz ifadesidir. Yani eer hakikten iman etmiseniz, Allaha gvenip dayannz. nk Ona gyaben iman edenin iman, fiil tecellileri huzurunun en dk emirlere uymaktan kanma, derecesidir. Ey Musa!... dediler. girmekten imtina etme eklindeki tavrlarn srarla srdrdler. Sen ve Rabbin gidin Eer Resulsen, nefsinin gcyle onlar bizden uzaklatr, hevay ve bizim iimizdeki bu kuvvetleri, bizim riyazet yapmamza ve mcahede etmemize gerek kalmadan ez!.. Onlar bizden savmasn Rabbinden iste!.. Tpk baz utanmaz ve rezil kimselere t vermek, onlar gnahtan alkoymak ve iledikleri alaklklarn akbetiyle tehdit etmek istediinde sana, alay ederek, inat ederek ya da ciddi ve inanarak bu bedbahtl bizden sen uzaklatr demeleri gibi. Biz burada oturacaz. Nefis makamndaki yerimizden ayrlmayacaz, nefislerimizin hevasna ve bedenlerimizin lezzetlerine kendimizi kaptracaz. Tpk Httan samkasa dedikleri gibi. Bunun zerine yce
MDE SURES 307
Allah yle buyurdu: yleyse oras onlara krk yl yasaklanmtr; yeryznde akn akn dolaacaklar tabiat lnde kaldlar. Kalp beldesinden yoksun krk sene akn akn dolatlar. nk nefis sfatlarnn zorbalarnn istilasyla birlikte kalp makamna girmek haramdr, imknszdr. Bu yzden gl ana erince (Ahkaf, 15) buyrulmutur. Gl ana ermesi, krk yana girmesi anlamndadr. nk krk ya, gerek bulu vaktidir. srailoullarnn l maceras ile ilgili olarak yle anlatlmtr: Btn gn boyunca var gleriyle alt fersahlk bir alan iinde yryorlard. Akam olunca, yrmeye baladklar noktaya geri geldiklerini fark ediyorlard yani onlarn abalar cismani olarak kurtulacaklar yerleri bulmakla ve alt cihetle snrl bedensel azgnlklar tatmin etmekle ilgiliydi. Tecerrt ederek bu cihetlerin dna kmyorlard. Bedensel heyetlerden ve nefsani sfatlardan tecerrt etme ve arnma talebiyle kalp ynne ynelmedikleri iin ilk makamda duruyorlard. srailoullar, lde bu ekilde akn akn dolatklar srada geceleri gkten bir ate stunu iniyordu. Onlar da bu atein nda yryor, ondan yararlanyorlard. Yani ruh semasndan geim aklnn nuru iniyordu zerlerine, bu nurun nda maslahatlarna ulaabiliyorlard. Bazlarna gre, bu k ateten geliyordu, nk vehimle kark bir akld, salt akl deildi. Aksi takdirde bununla kalp yolunu bulabilirlerdi. zerlerini glgeleyen bulut, yemeleri iin indirilen kudret helvas ve bldrcn etine gelince, bunlarn aklamasna ve teviline daha nce yer vermitik. Anlatldna gre o srada lde doan her ocuk, zerinde boyuna uygun bir elbiseyle douyordu, boyu uzadka bu elbise de uzuyordu. Bununla beden elbisesini kastediyorlar. Dorusunu Allah herkesten daha iyi bilir. Eer bu kssay kendi haline uyarlamak istersen, Musay kalp, Harunu da ruh olarak tevil edersin. nk Harun, Musann byk kardeiydi. Bu yzden Onun dili benimkinden daha dzgndr. (Kasas, 34) srailoullarn ruhani kuvvetler ve kutsal topraklar da mutmain nefis olarak tevil edebilirsin. Ve bylece kssay sonuna kadar mutmain nefsin haline uyarlayabilirsin. zlme Onlarn hidayetleriyle ilgilenme, urayacaklar azaptan dolay kederlenme. nk onlar yoldan ktlar, hevalarna uyduklar ve azdklar iin kalbin yolundan ayrldlar.
27- Onlara, Ademin iki olunun haberini gerek olarak anlat: Hani birer kurban takdim etmilerdi de birisinden kabul edilmi, dierinden ise kabul edilmemiti. And olsun seni ldreceim, dedi. Dieri de, Allah ancak takva sahiplerinden kabul eder, dedi. Onlara, Ademin iki olunun haberinianlat Kalp Ademinin iki olunun, Kalp Habilinin ve Vehim Kabilinin haberini anlat. Her birinin birer ikiz kz kardei vard. Akln ikizi, dnya ve ahiret ilerini salih amelleri gerektiren yapc grlerle, stn ahlakla yrten, trl sanat ve siyasetler reten ilmi akldr. Vehmin ikizi ise, maddi eyler zerinde tasarrufta bulunan, eytani grler edinmek amacyla czi anlamlar zerinde younlaan hayal gcdr. Kalp Ademi, vehmin, akln ikizi olan ilmi akllla ile evlenmesini emretti ki, delile dayanan akli kyaslarla ona egemen olsun, zmsetici, boyun edirici riyazetle onu eitsin ve akln emrine soksun. Bylece kalp babasna itaat etsin, ona iyi davransn, trl gerek umutlarla ona iyi davransn, salih amellerde ona yardmc olsun. eytann fasit vesveseleri ve sslemeleri ile nefsin yoldan km heyetler ve kt fiillerle yoldan karmas sonucu, kalp babasna asi olmasn engellesin. Kalp Ademi, akln da vehmin ikiziyle evlenmesini emretti, ki onu salih yapsn, ykc tahayyllerin ehvetlerinden, nefsin yalanc szlerinden etkilenip heyecana kaplmasna engel olsun. Bylece babas ondan yana rahata kavusun ve onu manevi ve maddi alanlarda, klli ve czi anlamlarda kullansn. Dnen, ilim tahsil etmek iin uraan ve babasna yararl olan biri olsun. Vehim Kabili Akl Habilini kskand. nk ona gre kendi ikizi daha gzel ve daha sevimliydi ve nk aralarnda uyum vard. Bunun zerine babalar Kalp, her birinin bir kurban sunmasn emretti. Yani sonucu Allaha havale etmek, kyas suretini yok etmek ve iin zyle uyumlu klli ve manevi sureti kabul etmek zere birer ibadet takdim etmelerini istedi. Bu ibadet de Allaha yaknlama vesilesi olan kurband. Vehmin, mugalata sureti veya czi mevhum suret olan kurbannn kabul edilmemesi, sonucun Allaha havale edilmesi hususunda akln onunla btnlemesinin imknszl anlamndadr. nk bunun bir neticesi yoktur. Ya da vehmi suretin kabulnn imknszl anlamna gelir. nk nefiste olanla yaplan i arasnda uyum yoktu. Bylece kskanl daha da artt.
MDE SURES 309
And olsun seni ldreceim, dedi. Akl, Allaha biraz daha yaklanca, kavray ve tasarruflarnda vehimden gittike uzaklanca, vehim, onun amelini iptal etme ve fiillerini ilemesine engel olma hususunda byk bir hrsa kaplr. Bunu vehmin kuku uyandrmalarnda, akln derin, kapsaml nazari talepleri elde etme giriimlerine muhalefet etmesinde gzlemleyebiliriz. Vehmin onu ldrmesi, fiillerine engel olup ruhtan gelen yardmlar ve akln hayat kayna olan hidayet nurunu kesmesi anlamndadr. Takva sahiplerinden Kendilerinden hayrlarn sudur etmesi hususunda Allaha kendileri iin koruyucu snak yapanlar veya bedensel karanlk heyetlerin, batl yalanlarn, saptrc dalaletlerin, alaltc hevalarn ve lmcl vesveselerin gnahlarndan saknrlar. 28- And olsun ki sen, ldrmek iin bana elini uzatsan ben sana, ldrmek iin el uzatacak deilim. Ben, lemlerin Rabbi olan Allahtan korkarm. 29- Ben istiyorum ki, sen, hem benim gnahm hem de kendi gnahn yklenip atee atlacaklardan olasn; zalimlerin cezas ite budur. 30- Nihayet nefsi onu, kardeini ldrmeye itti ve onu ldrd; bu yzden de kaybedenlerden oldu. 31- Derken Allah, kardeinin cesedini nasl gmeceini ona gstermek iin yeri eeleyen bir karga gnderdi. Yazklar olsun bana! u karga kadar da olamadm m ki, kardeimin cesedini gmeyim dedi ve ettiine yananlardan oldu. Ben sana, ldrmek iin el uzatacak deilim Senin, madde alannda son derece iddetli olan amellerini iptal etmem, nefsin ve hevann destek kayna olan hayatna son vermem, sana zg fiillerini ilemene engel olmam. nk akl, czi maslahatlarn, maddi hkmlerin, buna taalluk eden czi anlamlarn ve hayat sebeplerinin tmnn ancak vehimle elde edildiini, kolaylatn bilir. Eer vehimden kaynaklanan umut, temennilerin gereklemesi ve emeller olmasa, hi kimse hayatn srdrmesini salayan eyleri kolaylkla elde edemez. Ben, lemlerin Rabbi olan Allahtan korkarm. nk ben Onu biliyorum. Yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Kullar iinde ancak alimler, Allahtan korkar. (Fatr, 28) Onun seni, bir ama iin yarattn, bir hikmete dayal olarak var ettiini biliyorum. Bu hususta Ona kar kamam.
Ben istiyorum ki, senyklenesin. Beni ldrmenin ve kendini ldrmenin gnah olan batl grleri, kurbannn kabul edilmemesinin sebebi olan fasit tasavvurlar yklenesin atee atlacaklardan olasn perdelenme ve yoksunluk ateinin ehli olasn. Zalimlerin cezas ite budur Senin maddi hkmleri manevi alanlara uyarlaman gibi varlklar ait olmadklar yerlere koyanlarn cezas ite budur. Derken itti.. nefsi ona kolay gsterdi, ekici kld, kardeini ldrmeye itti ve onu ldrd kendine has fiillerini ilemesine engel oldu, hidayet nurundan perdeledi. Bu yzden de kaybedenlerden oldu Akl istila etmesi, sapkln akln hidayetine ve doruluuna tercih etmesi nedeniyle zarar grd. nk vehim, akln yardmndan yoksun kalrsa, nefsi, trl telkinlerle ve ekici gsterme yntemleriyle, baz fiilleri ilemeye zorlar ki, bunlardan hem nefis zarar grr, hem de btn beden. Hayvani lezzetler kapsamnda, mal ve makama ynelik iddetli hrs gibi yerilmi ilere sevk eder, ar gitmesine neden olur. Bunun neticesinde vehmin kendisi de zayflar veya tamamen iptal olur, i gremez hale gelir. Derken Allahgnderdi hrs kargasn eeleyen nefis yerini kardeinin cesedini nasl gmeceini ona gstermek iin yani vehme gstermesi iin. nk akl, hidayet nurundan koptuu, kemal elde etmek, son mutlulua kavumak iin yceler leminde gerekletirdii seyrinden alkonduu zaman, ne yapacan bilemeyen bir akna dner. Bunun iin hrs gnderildi, ona dalalet lnde yolunu gsterdi ve aybn, yani vehmin srtna ykledii, bu yzden kokmaya balayan maktuln cesedini nasl rteceini, nasl gmeceini gsterdi. Bylece dnya akl arzn toprana girdi. Dnya akl, ruhun hayatndan kopuk, vehim ve heva ile bulanm akln bir suretidir. Artk, kendi leminden perdelenmi, nefis yerinin karanlklarna gmlmtr. Tabiat kuvvetleri kurtlar, kendi lezzetlerini ve isteklerini elde etmek urunda kullanmak suretiyle onu yemektedirler. u karga kadar da olamadm m? yavrusunu, yani varolu sebebini ya da kemalini nefis toprana gmen, elde ettii eyleri yok edip iinde gizleyen u karga kadar da m olamadm? Kardeimin cesedini gmeyim nefsin karanlklarna gmp ondan yararlanaym. Ettiine yananlardan oldu hsran gerekleince, mahrum olduunu anlaynca derin bir pimanlk duydu.
MDE SURES 311
32- te bu yzdendir ki srailoullarna yle yazmtk: Kim, bir cana veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn bir cana kyarsa btn insanlar ldrm gibi olur. Her kim bir can kurtarrsa btn insanlar kurtarm gibi olur. Resullerimiz onlara apak deliller getirdiler, ama bundan sonra da onlardan ou yine yeryznde ar gitmektedirler. 33- Allah ve Resulne kar savaanlarn ve yeryznde dzeni bozmaya alanlarn cezas ancak ya ldrlmeleri, ya aslmalar, yahut el ve ayaklarnn aprazlama kesilmesi, yahut da bulunduklar yerden srlmeleridir. Bu onlarn dnyadaki rsvaldr. Onlar iin ahirette de byk azap vardr. 34- Ancak,siz kendilerini yenip ele geirmeden nce tevbe edenler mstesna; biliniz ki Allah ok balayc ve esirgeyicidir. 35- Ey iman edenler! Allahtan korkun. Ona yaklamaya yol arayn ve yoluna cihad edin ki kurtulua eresiniz. 36- phe yok ki kfir olanlar, yeryzndeki her ey ve bunun yannda da bir o kadar kendilerinin olsa da kyamet gnnn azabndan kurtulmak iin onu fidye verseler onlardan asla kabul edilmez; onlar iin ac bir azap vardr. 37- Ateten kmak isterler, fakat onlar oradan kacak deillerdir. Onlar iin devaml bir azap vardr. 38- Hrszlk eden erkek ve kadnn, yaptklarna karlk bir ceza ve Allahtan bir ibret olmak zere ellerini kesin. Allah izzet ve hikmet sahibidir. 39-Kim haksz davranndan sonra tevbe eder ve durumunu dzeltirse phesiz Allah onun tevbesini kabul eder. Allah ok balayc ve esirgeyicidir. 40- Bilmez misin ki, gklerde ve yerde ne varsa hepsinin mlkiyeti Allaha aittir; dilediine azap eder ve dilediini balar. Allah her eye hakkyla kadirdir. 41- Ey Rasul! Kalpleri iman etmedii halde azlaryla inandk diyen kimselerden ve Yahudilerden kfr iinde koanlar seni zmesin. Onlar durmadan yalana kulak verirler, ve sana gelmeyen kimselere kulak verirler, kelimeleri yerlerinden kaydrp deitirirler. Eer size u
verilse hemen aln, o verilmezse saknn! derler. Allah bir kimseyi aknla drmek isterse, sen Allaha kar, onun lehine hibir ey yapamazsn. Onlar, Allahn kalplerini temizlemek istemedii kimselerdir. Onlar iin dnyada rezillik vardr ve ahirette onlara mahsus byk bir azap vardr. 42- Hep yalana kulak verir, durmadan haram yerler. Sana gelirlerse, ister aralarnda hkm ver, ister onlardan yz evir. Eer onlardan yz evirirsen sana hibir zarar veremezler. Ve eer hkm verirsen, aralarnda adaletle hkmet. Allah adil olanlar sever. 43- inde Allahn hkm bulunan Tevrat yanlarnda olduu halde nasl seni hakem klyorlar da sonra, bunun arkasndan yz evirip gidiyorlar? Onlar inanm kimseler deildir. 44- Biz, iinde doruya rehberlik ve nur olduu halde Tevrat indirdik. Kendilerini Allaha vermi Nebiyler, onunla Yahudilere hkmederlerdi. Allahn Kitabn korumalar kendilerinden istendii iin Rablerine teslim olmu zahidler ve bilginler de. u halde insanlardan korkmayn, Benden korkun. Ayetlerimi az bir bedel karlnda satmayn. Kim Allahn indirdii ile hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir. 45- Tevratta onlara yle yazdk: Cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di. Yaralar da ksastr. Kim bunu balarsa kendisi iin o kefaret olur. Kim Allahn indirdii ile hkmetmezse ite onlar zalimlerdir. 46- Kendinden nce gelen Tevrat dorulayc olarak Nebiylerin izleri zerine, Meryem olu say arkalarnda gnderdik. Ve ona, iinde doruya rehberlik ve nur bulunmak, nndeki Tevrat tasdik etmek, saknanlara bir hidayet ve t olmak zere ncili verdik. 47- ncile inananlar, Allahn onda indirdii ile hkmetsinler. Kim Allahn indirdii ile hkmetmezse ite onlar fasklardr. 48- Sana da, daha nceki Kitab dorulamak ve Onu korumak zere Hakk olarak Kitab gnderdik. Artk aralarnda Allahn indirdii ile hkmet; sana gelen gerei brakp da onlarn arzularna uyma. Her birinize bir eriat ve yol verdik. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard; fakat size verdiinde sizi denemek iin. yleyse iyi ilerde birbirinizle yarn. Hepinizin dn Allahadr. Artk size, zerinde ayrla dtnz eyleri O haber verecektir.
MDE SURES 313
49- Aralarnda Allahn indirdii ile hkmet ve onlarn arzularna uyma. Allahn sana indirdii hkmlerin bir ksmndan seni saptrmamalarna dikkt et. Eer yz evirirlerse bil ki Allah ancak, gnahlarnn bir ksmn onlarn bana bela etmek ister. nsanlarn birou da zaten yoldan kmlardr. Btn insanlar ldrm gibi olur nk her ahs, insan trnn tm fertlerinin kapsad eylerin tmn kapsar ve tr de bireye dayanr. Ayn ekilde birey de harici varlk sahasnda btn sayesinde var olabilir. Bu bakmdan sayya itibar edilmez. nk tr, hakiktte bireylerin saylarnn artmasyla artmaz ve bireye mnhasr klnmakla da eksilmez. Ey man edenler! Allahtan korkun tezkiye yoluyla Allahtan saknn. Ona yaklamaya yol arayn. Bezenme yoluyla Ona vesileler arayn. Ve yolunda cihad edin sfatlarnz silerek, zatta yok olarak mcahede edin, ki kurtulua eresiniz. Sfat ve zat kalntlarnn zuhur etmesinden kurtulasnz. Yeryzndeki her ey aa, sfli cihetteki her ey. nk bunlar perdenin ve uzakln artmasnn sebepleridir. Dolaysyla o gn (kyamet gn) ulvi cihete ait marifetler ve nurani hakiktlerden bakas bir yarar salamaz. Sana dakitab gnderdik. Furkan ilmini ( Hakk ile batl ayran ilmi), yani kemalinin ayrntlarnn zuhurunu indirdik, hakk olarakdaha nceki kitab dorulamakzere Yani Kuran ilmini indirdik. Kuran ilmi, senin istidadnda sabit olan icmali ilimdir. Aa karmak suretiyle kendinden nceki kitab korur. Ya da zaman olarak daha nce gelen Nebiylere indirilmi ilimleri izhar eder, korur. nk Musa, bahedilmi varlkla fena bulup bekaya dnnce ona galip olan hal, nefis kuvveti ve egemenliiydi. Bu yzden, kardeini fkeyle yakalad. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Kardeinin ban tutup kendine doru ekmeye balad (Araf, 150) Yine Hz. Musa tecelli talebinde bulunurken Bana kendini gster; seni greyim (Araf, 143) demitir. Bu yzden Tevratn ierdii hkmlerin ou, nefsin halleriyle, onun arndrlmasyla ilgiliydi, daveti de zahire ynelikti. saya ise kalbin kuvveti ve nuru galipti. Bu yzden, dnyadan soyutland ve ballarna da ruhbanl emretti. Adamlarndan birine yle demitir: Biri sa
yanana bir tokat vurursa sol yanan da evir. Bu yzden ncilin ieriinin byk ksm, sfat tecellilerinden, ahlaktan, vaazlardan, kalbin hallerine, arnmasna, nurlanmasna ynelik ilimden olumaktadr. ncilin daveti de batna yneliktir. Hz. Muhammede (s.a.v) ise ruhun egemenlii ve nuru galipti. Bu yzden gzel ahlak zerinde toplayan ve tamamlayandr. Hkmde adil ve orta yolun takipisidir. Kuran da nceki iki Kitabn ierdii ilimleri, hkmleri ve marifetleri kapsar, onlar dorular ve korur. Buna ek olarak tevhid ve sevgide ziyadesini ierir. Daveti de tevhide yneliktir. Artk aralarnda Allahn indirdii ile hkmet sana alan vahdetin glgesi olan adaletle hkmet. onlarn arzularna uyma. Zahir ya da batn taraflarndan birini galip ve baskn yapacak ekilde onlarn isteklerine uyma. sana gelen gerei brakarak sana gelen tevhidi, sevgiyi ve adaleti brakp onlarn arzularnn peine taklma. nk tevhid sevgiyi, sevgi de adaleti gerektirir ve tevhidin glgesi ruh semasndan kalbin zerine sevgi ile nefis zerine de adalet ile der. Her birinize bir eriat ve yol verdik. Nefsin, kalbin ve ruhun varit olaca yer gibi bir varit olunacak sistem ve bir yol verdik. Ahkam ve muamelat ilmi gibi. Ki bunlar kalbe taalluk ederler. Sfat cennetlerine ulatran batn yolunun izlenmesini ngrdk. Ruha taalluk eden tevhid ve mahede ilmini verdik. Zat cennetine ulatran fena yolunun izlenmesini ngrdk. Allah dileseydi sizleri bir tek mmet yapard ilk ftrat zerinde birleen, tek din etrafnda btnleen bir mmet yapard. Fakat size verilenlerin, her birinizin kabul orannda istidatlarnza gre zerinizde zahir olmas, dolaysyla kemallerin eitlenmesi iin iyi ilerde birbirinizle yarn sizin iin takdir edilen kemalinize ulatracak eylerde yarn. Ki bu iler sizi kemale yaklatrc istidadnz kapasitesinde ve onun fiile dnmesi orannda belirginleecektir. Hepinizin dn Allahadr mertebelere gre varlk cemi aynnda Allaha dneceksiniz, zat cemi aynnda deil. Size, zerinde ayrla dtnz eyleri O haber verecektir. zerinde ihtilaf ettiiniz eyleri, istidatlarnzn farkllna gre zerinizde sergileyecektir, cennetten birini istemek ve ona ulamak ya da istidadnzda olan kemalden sizi perdeleyen engeller nedeniyle
MDE SURES 315
bunlardan yoksun kalmak gibi. gnahlarnn bir ksmn Yahudilerin gnah, fiil perdeleridir. Hristiyanlarn gnah ise sfat perdeleridir. Dolaysyla Yahudilerin faskl, nefsin kendi fiillerini grmesiyle ilahi fiillerin tecellilerinin hkmnn dna kmalardr. Hristiyanlarn faskl ise, nefsin sfatlarn grmesi ve onlarla perdelenmesi neticesinde Hak sfatlarnn tecellilerinin hkmnn dna kmalardr. Nitekim, Muhammedilerin faskl da kendi zatlarna ynelmeleri ve zati birliin hkmnn dna kmalardr. 50- Yoksa onlar cahiliye idaresini mi aryorlar? yi anlayan bir topluma gre, hkmranl Allahtan daha gzel kim vardr? 51- Ey iman edenler! Yahudileri ve Hristiyanlar dost edinmeyin. Zira onlar, birbirlerinin dostudurlar. inizden onlar dost tutanlar, onlardandr. phesiz Allah, zalimler topluluuna yol gstermez. 52- Kalplerinde hastalk bulunanlarn: Bamza bir felaketin gelmesinden korkuyoruz diyerek onlarn arasna kotuklarn grrsn. Umulur ki Allah bir fetih, yahut katndan bir emir getirecek de onlar, ilerinde gizledikleri eyden dolay piman olacaklardr. 53- Bunlar mdr sizinle beraber olduklarna btn gleriyle yemin edenler? diyeceklerdir. Onlarn btn yaptklar boa gitmitir de kaybedenlerden olmulardr. 54- Ey iman edenler! Sizden kim dininden dnerse Allah, sevdii ve kendisini seven mminlere kar alak gnll, kfirlere kar onurlu ve zorlu bir toplum getirecektir. Allah yolunda cihad ederler ve hibir knayann knamasndan korkmazlar. Bu, Allahn, dilediine verdii ltuftur. Allahn ltfu ve ilmi genitir. Yoksa onlar cahiliye idaresini mi istiyorlar? Yani cehaletleri yznden ancak nefis makamndan cehaletle sadr olan bir hkm istiyorlar, ilahi ilimden sadr olan bir hkm istemiyorlar. Kim dnerse Kim, Hak yoldan dner ve hangisi olursa olsun daha nce uzaklat bir perdeye tekrar dnerse, o geri evrilenlerdendir, sevgi ehlinden deildir. Onun dnmesiyle Hak dinde herhangi bir gedik almad gibi rtlm, nakzedilmi de olmaz. nk yce Allah, ilk inayet itibariyle sevdii bir kavim getirecektir. Ki Allahn onlar sevmesi herhangi bir nedene dayal deil, onlarn zatlarna dayaldr. Onlar da Allah, latif olmas, rahim olmas veya nimet baheden olmas gibi
herhangi bir iin deil, zat iin severler . nk sfat sevgisi, sfatlarn tecellilerinin deimesiyle deiir. Latifi seven kimsenin sevgisi, kahr sfatnn tecelli etmesiyle biter. Munimi (nimet veren) seven kimsenin sevgisi, Allahn muntakim (intikam alan/cezalandran) sfatyla tecelli etmesiyle birlikte silinir. Ama zat sevgisi bakidir, tecellilerin deimesiyle deimez. Zat seven kimse, kahr srasnda kahhar sevdii gibi ltuf srasnda latifi, intikam halinde muntakimi ve nimet bahedilii esnasnda munimi sever. Rzann olmas veya olmamas arasnda bir fark yoktur. Zat sevenin sevgisi, hallerine gre deimez. Zat seven kimse nimet srasnda krettii gibi bela srasnda da kreder. Munimi seven kimse, bela srasnda kretmez, sabreder. te byle bir sevgi (zat sevgisi) , hi kukusuz ilk (ezeli ) sevgiyi gerektirir. Bu da Allahn velilerine ynelik sevgisidir. Allahn velileri Allah, Onun kendilerini sevmesiyle severler. Aksi takdirde Allah nasl seveceklerdi. z toprak olan varlk nere, Rabler Rabbi ALLAH nere?! Mminlere kar alak gnll Mminlere kar yumuak davranr, onlara acrlar. Onlara kar tevazu iinde, efktli davranrlar. nk aralarnda zati aynilik ve ezeli sevgi rabtas vardr. Ftri olarak birbirleriyle uyumludurlar. Onurlu zikredilen bu hususlara zt olan perdelenmilere kar iddetli ve sert davranrlar. Allah yolunda cihad ederler kendi sfatlarn silmek ve mahedelerine perde olan zatlarn yok etmek suretiyle Allah yolunda cehd ederler. Hibir knayann knamasndan korkmazlar Onlar ibahecilikle, zndklkla ve kfirlikle sulayanlarn, dnya ve lezzetlerini, hatta ahiret ve nimetlerini terk edip uzlete ekilmelerini eletirenlerin bu tavrlarna aldr etmezler. Nitekim, Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Allaha nimet arzusu ya da azap korkusuna dayal olarak kulluk etmeyin. Onlar, kendileri hakknda yle denen yiitlerdir: Yiit insan, kendi nefsinde doruluk grnce artk uzletinden dolay kendisine yneltilen knamalar nemsemez. 55- Sizin dostunuz ancak Allahtr, Resuldr, iman edenlerdir; onlar ki Allahn emirlerine boyun eerek namaz klar, zekat verirler. 56- Kim Allah, Resuln ve iman edenleri dost edinirse bilsin ki stn gelecek olanlar phesiz, Allahn tarafn tutanlardr.
MDE SURES 317
57- Ey iman edenler! Sizden nce kendilerine kitab verilenlerden dininizi alay ve oyun konusu edinenleri ve kfirleri dost edinmeyin. Allahtan korkun; eer mminler iseniz. 58- Salta ardnz zaman onu alay ve elence konusu yaparlar. Bu davran, onlarn dnmeyen bir toplum olmalarndandr. 59- yle de: Ey Kitab ehli! Yalnzca Allaha, bize indirilene ve daha nce indirilene inandmz iin mi bizden holanmyorsunuz? Oysa ounuz yoldan km kimselersiniz. 60- De ki: Allah katnda yeri bundan daha kt olan size haber vereyim mi? Allahn lanetledii ve gazap ettii, aralarndan maymunlar, domuzlar ve tauta tapanlar kard kimseler ite bunlar, yeri daha kt olan ve doru yolda daha ziyade sapm bulunanlardr. 61- Yannza inkrla girip yine inkrla ktklar halde size geldiklerinde inandk derler. Allah gizlediklerini daha iyi bilmektedir. 62- Onlardan birounun gnah, dmanlk ve haram yemede yartklarn grrsn. Yaptklar ne kadar ktdr! 63- Din adamlar ve alimler onlar, gnah olan szleri sylemekten ve haram yemekten menetselerdi ya! ledikleri ne ktdr! 64- Yahudiler, Allahn eli baldr, dediler. Hay dedikleri yznden elleri balanas ve lanet olaslar! Bilakis, Allahn elleri aktr, diledii gibi verir. And olsun ki sana Rabbinden indirilenler, onlardan ounun azgnln ve kfrn arttrr. Aralarna, kyamete kadar dmanlk ve kin soktuk. Ne zaman sava iin bir ate yakmlarsa Allah onu sndrmtr. Onlar yeryznde bozgunculua koarlar; Allah ise bozguncular sevmez. Sizin dostunuz, ancak Allahtr, Resuldr iman edenlerdir; onlar deildirler, nk sizinle onlar arasnda gerek bir uyumazlk vardr. Yani Allah, Resul ve mminler sizi dost edinir. Dier bir ifadeyle Allah ve resul ve mminlerden oluan dostlarn, perdelenmiler dost edinmezler, nk aralarnda gerek bir tezat vardr. Allah, Resuln ve iman edenleri ancak siz dost edinirsiniz. Burada nce cem balamnda Allaha ynelik mutlak velayetleri zikredilmitir.
Sonra, zahir asndan tafsil balamndaki velayet zikredilmi, Resuldr, iman edenlerdir buyrulmutur. Tpk Allahkendisinden baka ilah olmadna ahitlik eder (Al-i mran, 18) ayetinde olduu gibi. man edenler hud namazn klarlar, zati huzura dururlar. Verirler varlk kalntlarnn zektn verirler. Boyun eerler Kemallerini ve sfatlarn Allaha nispet etmek suretiyle varlk kalntlarnda Allah ile boyun eerler. Tpk, hakknda bu ayetler nazil olan Emirlmminin Ali (a.s) gibi. Ki o (a.s): halkn fena bulmasnda Onlar, azgnlk sonra Allahtan baka ilah yoktur. buyurmutur. makamnda dikilmezler ve onu nefislerine nispet ederler. Kim Allah, Resuln ve iman edenleri dost edinirse o, Allah ehlidir. Allah ehli olanlar, stn gelecek olanlar phesiz onlardr. Allah ile stn gelirler. Onlardan birounun.yartklarn grrsn onlar, byk bir hzla rezilliklere ynelirler. nk alakl alkanlk haline getirmiler, rezillikte itiyat edinmiler. Rezillik, onlarn nefislerinin bir melekesi haline gelmitir. Gnah, konuma gcnn rezilliidir, nk yalandr. Dmanlk da ehvet gcnn rezilliidir. 65- Eer Ehl-i Kitab iman edip saknsalard, herhalde ktlklerini rter ve onlar nimeti bol Naim cennetlerine sokardk. 66- Eer onlar Tevrat ve ncili ve Rablerinden onlara indirileni doru drst uygulasalard, phesiz hem stlerinden, hem de ayaklarnn altndan yerlerdi. Onlardan arla kamayan bir zmre vardr; fakat ounun yaptklar ne ktdr! 67- Ey Resul! Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer bunu yapmazsan Onun risaletini yapmam olursun. Allah seni insanlardan koruyacaktr. Dorusu Allah, kfirler topluluuna rehberlik etmez. 68- Ey Kitab ehli! Siz, Tevrat, ncili ve Rabbinizden size indirileni hakkyla uygulamadka, bir ey zerinde deilsinizdir de. Rabbinden sana indirilen, onlardan ounun kfr ve azgnln elbette arttracaktr. Kfirler topluluuna zlme. 69- man edenler ile Yahudiler, sabiler ve Hristiyanlardan Allaha ve ahiret gnne inanp iyi amel ileyenler zerine asla korku yoktur; onlar zlecek de deillerdir.
MDE SURES 319
70- And olsun ki srailoullarnn salam szn aldk ve onlara Resuller gnderdik. Ne zaman bir Resul onlara nefislerinin arzu etmediini getirdi ise Resullerin bir ksmn yalanladlar, bir ksmn da ldrdler 71- Bir bela olmayacak zannettiler de kr ve sar kesildiler. Sonra Allah, tevbelerini kabul etti. Sonra ilerinden ou yine kr ve sar oldu. Allah, onlarn yaptklarn grmektedir. Eer Ehl-i Kitab iman etseydi hakiki tevhide imanla inansayd. saknsalard fiillerinin, sfatlarnn ve zatlarnn irkinden saknsalard, herhalde ktlklerini rterdik varlk kalntlarn rterdik. ve onlar sokardk cennete Eer onlar Tevrat doru drst uygulasalard. Zahir ilimlerini tahakkuk ettirmek, fiil tecellilerinin haklarna riayet etmek, muamelelerde onun hkmlerini yerine getirmek suretiyle uygulasalard, ncili batn kavramn tahakkuk etmek, sfat tecellilerinin haklarna riayet etmek, hkmlerini muhafaza etmek ve isimler lemi olan rububiyet leminden kaynaklanan yaratl ve ahiret ilmi ile mlk ve melekut tevhidi olarak kendilerine indirilene uymak suretiyle ncili uygulasalard, phesiz stlerindenyerlerdi. ruhani ulvi lemden ilahi ilimlerden, yakini, akli hakiktlerden, hak irfanndan rzklanr ve bunlarla Allah marifetine, melekut ve ceberut marifetine ularlard. Hem de ayaklarnn altndan cismani sfli lemden kaynaklanan tabii ilimlerden, maddi idraklerden rzklanr ve bunlarla mlk lemi marifetine ularlard. Bylece Allah hem zahir ismiyle hem de batn ismiyle bilirlerdi. Daha dorusu, btn isim ve sfatlaryla bilirlerdi. Ve de zikredilen iki tevhid makamna da ularlard. Onlardan arla kamayan bir zmre vardr adil bir topluluk vardr ilerinde. Bunlar isimler ve sfatlar tevhidine ulamlardr. Fakat ou brakn sfat tevhidini, henz fiil tevhidine dahi ulaamamtr. Bu yzden amelleri ktdr. nk bu ameller nefislerinin sfatlarndan kaynaklanr. Bu ise en kaln perdelerden biridir. Onlara Resuller gnderdik mertebelerine gre Resuller gnderdik. Onlar her adan perdelenmi olduklar iin, fiiller perdesini kaldrmak ve mlk tevhidine davet etmek zere Musay gnderdik. Ama nefisleri bundan holanmad. nk Musann daveti nefislerinin hevasna uymuyordu.
Nefisleri yapp ettiklerinden memnundu. Onlarla cem olmutu. Lezzet ve ehvetiyle btnlemiti. Bu yzden, Musay yalanladlar ve nefis buzasna taptlar, cumartesi yasan inediler, daha bir sr ktlk ettiler. Derken, ilerinden bazs Musaya iman etti ve fiil perdesinden kurtuldu ve bunu mutlak kemal zannetti. Bunun zerine, sfat perdelerini kaldrmak ve batn tevhidine, yani melekut tevhidine davet etmek zere say gnderdik. Ama nefisleri bundan holanmad. nk onun daveti, kemal balamnda nefislerin hevasna aykryd. Bunun zerine onu yalanladlar ve bir sr ktlk ettiler. Derken, bazlar ona iman etti de sfat perdesinden kurtuldu ve nefsi iin mutlak kemal olarak alglad bu hali zere kald. Bunun zerine sfat perdelerini amak ve zati tevhide davet etmek zere Hz. Muhammedi (s.a.v) gnderdik. Ama nefisleri bundan holanmad ve onu yalanladlar. Bir bela olmayacak zannettiler fiil tevhidinin ve sevi davetin zuhuruyla birlikte irk fitnesinin olmayacan sandlar. Bylece krkesildiler sfatlar grme tecellilerine kar kr kesildiler. Ve sar kesildiler Bunlarn ilimlerini duymayan sarlar oldular. Sonra Allah tevbelerini kabul etti. kalplerinin kulaklarn ve gzlerini at. Bunun zerine tevbe ettiler. O da tevbelerini kabul etti. Sonra kr ve sar oldu Muhammedi davet esnasnda baki vechin mahede edilmesi ve mutlak cem tevhidine dair ilmin duyulmas karsnda kr ve sar oldular. Allah grmektedir her makamda da yapp ettiklerini, davetleri reddedilerini ve Nebileri inkr etmelerini grmektedir ve durumlarna gre onlar cezalandracaktr. 72- And olsun ki Allah, kesinlikle Meryem olu Mesihtir diyenler kfir olmulardr. Halbuki Mesih Ey srailoullar! Rabbim ve Rabbiniz olan Allaha kulluk ediniz. Biliniz ki kim Allaha ortak koarsa muhakkak Allah ona cenneti haram klar; artk onun yeri atetir ve zalimler iin yardmclar yoktur demiti. Rabbim ve Rabbiniz olan Allaha kulluk ediniz kulluunuzu mutlak varlk olana tm sfat ve isimlerle mesvuf zata zg kln. Bu balamda herhangi bir isim ve sfat belirginletirmeyin. nk rablk nispeti tmne eit dzeydedir. Uluhiyeti bir suretle snrlandran, onu belli bir isme, belli bir kelimeye ve belli bir sfata zg klan kimse, bakasn zorunlu olarak ispat etmi, onun dnda isimler, suretler ve
MDE SURES 321
sfatlar kabul etmi olur. Bakasn ispat eden, Ona ortak komu olur. Ona ortak koana da Allahharam klar zatn, sfatlarn ve fiillerini mahede etme cennetini haram klar. Yani mutlak ve amil cenneti. Dier bir ifadeyle onu mutlak olarak perdeler. Onun yeri yoksunluk ateidir. nk irk ilemekle zulme sapmtr. Zalimler iin yardmc yoktur onlara yardm edecek ve azaptan kurtaracak kimse yoktur. 73- And olsun o kimseler kfir oldu muhakkak Allah n ncsdr diyenler de. Halbuki Bir Tek ilahdan baka ilah yoktur. Eer diyegeldiklerinden vazgemezlerse, ilerinden kfir olanlara ac bir azap isabet edecektir. 74- Hl Allaha tevbe edip Ondan balanmay dilemeyecekler mi? Allah ok yarlgayc, ok esirgeyicidir. 75- Meryem olu Mesih ancak bir Resuldr. Ondan nce de Resuller gelip gemitir. Anas da ok doru bir kadndr. Her ikisi de yemek yerlerdi. Bak, onlara ayetleri nasl aklyoruz, sonra bak nasl yz eviriyorlar. 76- De ki: Allah brakp da sizin iin fayda ve zarara gc yetmeyen eylere mi tapyorsunuz? Hakkyla iiten ve bilen yalnz Allahtr. 77- De ki: Ey Kitab ehli! Dininizde haksz yere haddi amayn. Daha nceden sapan, biroklarn saptran ve yolun dorusundan uzaklaan bir topluma uymayn. 78- srailoullarndan kfir olanlar, Davud ve Meryem olu sa diliyle lanetlenmilerdir. Bunun sebebi, sz dinlememeleri ve snr amalardr. 79Onlar, iledikleri ktlkten, birbirini almazlard. And olsun yaptklar ne ktdr! vazgeirmeye
80- Onlardan ounun, inkr edenlerle dostluk ettiklerini grrsn. Nefislerinin onlar iin nceden hazrlad ey ne ktdr; Allah onlara gazap etmitir ve onlar azap iinde devaml kalcdrlar! 81- Eer onlar Allaha, Nebiyye ve Ona indirilene iman etmi olsalard onlar dost edinmezlerdi; fakat onlarn ou yoldan kmlardr.
And olsunkfir olmulardr perdelenmilerdir Allah, n ncsdr, diyenler eyden oluan toplamn biridir: Mlk leminin ahiri olan fiil melekut leminin batn olan sfat. Sfatn kaim olduu ve fiilin kaynakland zatnk Allah, vehmettikleri o biri deildir. Bilakis, fiil ve sfat, hakiktte zatn aynsdr. Aradaki fark izafidir. Allah, mutlak birden bakas deildir. Aksi takdirde, her bir ismi itibariyle ayr bir ilah olacakt. Bylece, birden ok ilah sz konusu olacakt. Allah, zalimlerin dediklerinden mnezzehtir, ycedir, uludur. Eer diyegeldiklerinden vazgemezlerse sfat ve fiili zatn gayrs olarak kabul etmekten vazgemezlerse isabet edecektir perdelenmilere ac bir azap nk istidatlar olduu halde irfanda kusur ilemilerdir. Hl Allaha tevbe etmeyecekler midir? mutlak cemin ayn olan Allahta saysal okluk ispat etmekten dnmeyecekler mi, kendi varlklarn ve kendilerinden bakalarnn varlklarn grme gnahndan balanma dilemeyecekler midir? Allah ok yarlgaycdr zatyla rter. ok esirgeyicidir. irfan ve tevhid kemalini gerekletirmek suretiyle onlara merhamet eder. Sizin iin fayda ve zarara gc yetmeyen eyler Bunlarn fiilleri yoktur ki zarar veya fayda dokundurabilsin. Daha dorusu, fiillerinin olmas yle dursun, varlklar bile yoktur. Kastedilen sa olduu halde, akl sahibi varlklar iin kullanlan men edat yerine cansz varlklar iin kullanlan ma edat kullanlarak ma la yemliku (g yetiremeyen ey..) denilmitir. Bununla, sann taayyun edii itibariyle deer grdne dikkt ekmek amalanmtr. Yoksa, hakiki anlamda bir varl yoktur. Sapan sfat nurlarndan perdelenerek sapan biroklarn saptran ve uzaklaan u anda yolun dorusundan Allaha doru istikamet zere olmak anlamna gelen zati vahdet yolundan uzaklaan toplulua uymayn. 82- nsanlar ierisinde iman edenlere dmanlk bakmndan en iddetli olarak Yahudiler ile irk koanlar bulacaksn. Onlar iinde iman edenlere sevgi bakmndan en yakn olarak da Biz Hristiyanlarz diyenleri bulacaksn. nk, onlarn iinde keiler ve rahipler vardr ve onlar byklk taslamazlar.
MDE SURES 323
83- Resule indirileni duyduklar zaman, tan ktklar gerekten dolay gzlerinden yalar boandn grrsn. Derler ki: Rabbimiz! man ettik, bizi ahit olanlarla beraber yaz. 84- Rabbimizin bizi iyiler arasna katmasn umup dururken niin Allaha ve bize gelen geree iman etmeyelim? 85- Syledikleri szden dolay Allah onlara, iinde devaml kalmak zere, zemininde rmaklar akan cennetleri mkfat olarak verdi. yi hareket edenlerin mkfat ite budur. 86- nkr eden ve ayetlerimizi yalanlayanlara gelince ite onlar cehennemliklerdir. Bulacaksn dostluk ve dmanlk uyum ve aykrlk esasnda belirginleen olgulardr. Birini dost edinen kimsenin bu durumu, ikisinin arasndaki hemcinslie delalet eder. Birine dman olann bu durumu da ikisi arasndaki uyumsuzlua ve ztla delalet eder. Yahudiler, zattan ve sfatlardan perdelendikleri ve sadece fiil tevhidine sahip olduklar iin, mutlak mrik olarak perdelenmi gruplarla mnasebetleri, mutlak muvahhit mminlerle olan mnasebetlerinden daha gldr. Hristiyanlar, sfat perdesinden kurtulduklar ve nlerinde sadece zat perdesi olduu iin mminlerle olan mnasebetleri daha gldr. Bu yzden bakalarndansa mminleri sevmeleri daha yakn bir ihtimaldir. Mriklerin ve Yahudilerin mminlere kar besledikleri dmanlk ise daha iddetlidir, nk perdeleri gldr. Ayette Hristiyanlarn mminleri sevmeye yakn olularnn bilgileriyle, ibadet etmeleriyle ve byklenmemeleriyle gerekelendirildiini grmyor musunuz? nk ibadet insan fiil cennetine, ilim de sfat cennetine ulatrr. Bunlarla nefislerinin cennetinden arnrlar ve kalp makamna ularlar. Kalp makam ise mkaefe mahalli ve ilahi ilmi kabul yeridir. Byklenmemeleri de, onlarn nefislerini ilim ve ibadet sfatna sahip grmediklerine, ilimlerini ve amellerini nefislerine nispet etmediklerine delalet eder. Bilakis, bunlar Allaha nispet ederler. Byklenip kendini beenmilik sergilemezler.
Gzlerinden yalar boandn grrsn rendikleri zat tevhidine kar besledikleri zlem ve itiyaktan dolay gzya dkerler. nk, riyazet ve zevk ehlidirler. Vahyi duyduklar anda nefisleri heyecanlanr, hemen vahdeti hatrlarlar. Tan ktklar gerekten dolay Hakk sfatlaryla tandklar iin. Ya da Haktan kelamn duyduklar iin itiyaktan alarlar. Tpk airin dedii gibi: Uzaklasalar, alarlar; onlar zledikleri iin Ayrlk korkusu yaklasa yine alarlar. man ettik zati tevhide ayni imanla inandk. Bizi ahit olanlarla beraber yaz. Huzurda olanlardan eyle. Makamlar zati mahede ve hakiki yakin olup ilmi ve yakini imanla inanmlardan kl. Bizi bizzat grenlerden eyle. Niin iman etmeyelim niin zatna ve bize gelen kelamna hakiki anlamda iman etmeyelim? Veya cem makamnda Allaha niin iman etmeyelim? bize gelen geree.. tafsil makamnda iman etmeyelim? yiler arasna katmas beka ile istikamet bulanlara katmasn niin ummayalm? Zemininde rmakla akan cennetler tecelli ve bunlara dair ilimlerden oluan maklar. yi hareket edenlerin mkfat ite budur. Allahta istikamet bularak kesret iinde vahdeti bulan mahede erbabnn dl budur. edenleregelince zattan perdelenen ve yalanlayan sfat ayetlerini yalanlayanlara gelince ite onlar nefis sfatlar cehenneminde klli mahrumiyet ehlidirler. 87- Ey iman edenler! Allahn size helal kld iyi ve temiz olarak verdii eyleri haram klmayn ve snr amayn. Allah snr aanlar sevmez. 88- Allahn size helal ve temiz olarak verdii rzklardan yiyin ve kendisine iman etmi olduunuz Allahtan korkun. 89- Allah, kastsz olarak aznzdan kveren yeminlerinizden dolay sizi sorumlu tutmaz, fakat bilerek yaptnz yeminlerden dolay sizi sorumlu tutar. Bunun da kefareti, ailenize yedirdiiniz yemein orta hallisinden on fakire yedirmek, yahut onlar giydirmek, yahut da bir kle azat etmektir. Bunlar bulamayan gn oru tutmaldr. Yemin ettiiniz takdirde yeminlerinizin kefareti ite budur. Yeminlerinizi koruyun. Allah size ayetlerini aklyor; umulur ki kredersiniz!
MDE SURES 325
90- Ey iman edenler! arap, kumar, dikili talar, fal ve ans oklar birer eytan ii pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtulua eresiniz. 91- eytan, iki ve kumar yoluyla ancak aranza dmanlk ve kin sokmak; sizi, Allah anmaktan ve salttan alkoymak ister. Artk vazgetiniz deil mi? 92- Allaha itaat edin, Resule de itaat edin ve saknn. Eer yz evirirseniz bilin ki Resulmzn vazifesi apak duyurmak ve bildirmektir. 93- man eden ve iyi iler yapanlara, hakkyla saknp iman ettikleri ve iyi iler yaptklar, sonra yine hakkyla saknp iman ettikleri, sonra da hakkyla saknp yaptklarn, ellerinden geldiince gzel yaptklar takdirde, tattklarndan dolay gnah yoktur. Allah iyi ve gzel yapanlar sever. Ey iman edenler!... ilmi imanla inananlar! Allahn size helal kld iyi ve temiz eyleri haram klmayn hallerin mkaefesi ve sfat tecellileri olarak size verdii rzklar slukta kusur ileyerek kendinize haram klmayn. ve snr amayn nefsin azmas ve sfatlaryla zuhur etmesi eklinde ar gitmeyin. Yce Allahn tecellilerin ilimleri ve hal ve makamlarn balar olarak sizi rzklandrd eyleri kalpleriniz iin iyi ve temiz rzklar kln. Bu kemalatn gereklemesi hususunda Allah kendiniz iin koruyucu snak eyleyin; bunlar Ondan ve Onun iin olan eyler olarak grn, kendinizden ve kendiniz iin olan eyler olarak deil. Aksi takdirde azarsnz. man etmi olduunuz muvahhit olarak inandnz Allaha itaat edin Onda fena bularak sizde gerekletirdii eylere bir l uysallyla uyun. Resule de itaat edin fenadan sonra beka bularak, onda istikamet zere olun, tafsili gzetin ve Onun hayatyla hayat bulun. Saknn istikamet halinde varlk kalntlarnn zuhurundan saknn. Eer yz evirirseniz bilin ki kusur sizden kaynaklanmaktadr. Resule den sadece tebli etmektir, mecbur etmek deildir. man edenleregnah yoktur. Gaybi imanla fiil tevhidine inananlara, iyi iler yapanlara imanlarnn gerei olarak kendilerini fiil perdesinden karp Hakkn fiillerini grmeye elverili hale getiren ameller ileyenlere, fiillerinin kalntlarndan sakndklar ve fiillerin kendilerinden sadr olmamas iin
Allah bir koruyucu snak edindikleri srece, trl hazlardan yararlanmalarnda bir sknt ve darlk yoktur. man ettikleri sfat tevhidine inandklar gzelyaptklar. kendilerini sfat perdelerinden karacak, ilahi tecellilerde silinip onlar mahedeye elverili hale getirecek ameller iledikleri, sonrasakndklar sfatlarnn kalntlarndan sakndklar ve Allah, sfatlarnn zerlerinde sadr olmas hususunda koruyucu kldklar iman ettikleri zat tevhidine inandklar, sonra sakndklar zatlarnn kalntlarndan sakndklar ve srf fena ile varlklarndan ve zatn aynnda tkenile Allah koruyucu kldklar, gzel yaptklar tafsili cem aynnda mahede ettikleri, fenadan sonra bekada istikamet bulduklar srece Allah iyi ve gzel yapanlar sever vahdeti kesret aynnda mahede edenleri, tafsil haklarn cem aynnda hakiki varlkla gzetenleri sever. 94- Ey iman edenler! Allah sizi ellerinizin ve mzraklarnzn eriecei bir avlanma ile dener ki gizlide kendisinden kimin korktuu ortaya ksn. Kim bundan sonra snr aarsa onun iin ac bir azap vardr. Ey iman edenler! gaybe inananlar! Allah sizidener slukunuz halinde, vuslat Kbesini ziyaret iin ihrama girmeniz durumunda baz hazlarla sizi dener, bylece sizin iin kolaylatrr ve ulamanz salayan gc hazrlar ki bilsin olaya terettp eden ve karln belirginlemesine dayanak oluturan tafsili bilgiyle bilsin kimin korktuunu gizlide kendisinden korktuunu. nk korku, ancak gizlide inananlar iin sz konusudur. Bunun nedeni, fiiller babna giren hitapla alakal olmasdr. Huzur halinde ise, rububiyetin ve azametin tecellisiyle hayet, zatn tecellisiyle de heybet gerekleir. Korku (havf) nefsin sfat, hayet kalbin sfat, heybet ise ruhun sfatdr. Kim bundan sonra snr aarsa snama amal beladan sonra hazlar irtikap ederse onun iin azap vardr. Fiiliyle evkten perdelendii iin elem verici bir azaba urayacaktr.
MDE SURES 327
95- Ey iman edenler! hraml iken av ldrmeyin. inizden kim onu kasten ldrrse ldrd hayvann dengi ona ceza vardr. Kbeye varacak bir kurban olmak zere iinizden adalet sahibi iki kii hkmeder. Yahut, fakirleri doyurmaktan ibaret bir kefarettir. Ta ki iinin cezasn tatm olsun. Allah gemii affetmitir. Kim bu suu tekrar ilerse Allah da ondan karln alr. Allah daima galiptir, alandr. 96- Hem size hem de yolculara faydal olmak zere deniz av yapmak ve onu yemek size helal klnd. hraml olduunuz mddete kara av size haram klnd. Huzuruna toplanacanz Allahtan korkun. Av ldrmeyin Hakiki ihram halinde nefsani hazlar irtikap etmeyin. Kim bilerek ve niyet ederek, nefsin kuvvetine meyledip kaplmak suretiyle-tesadfen veya bir misafirin ya da arkadan hatrn gzetmek olmakszn-irtikap ederse cezadr Hikmet uyarnca, nefsani hazz irtikap etmekte arac olarak kulland hayvani nefsin kuvvetini bu hazza denk olacak bir eyle ezmesi gerekir. Adalet sahibi iki kii hkmeder Nazari ve ameli akl hkmeder. inizden nefsinizden veya yallarnzdan veya ne gemi, ileri gelen, keyfiyetini ve kemiyetini bilen arkadalarnzdan Kbeye varacak bir kurban hakikte varacak bir kurban Yani bu hayvani kuvvet Allah iinde yok edilmek zere kurban edilir, eer sahibi gl, dolu ve muktedir ise. Yahut kefarettir veya bir sadaka ile veya oru ile rtlr ve bu meyil izale edilir. Bylece, nefsinin bu heyetini rter. Yahut bu kuvvetin hakkn verir ve sadece bununla yetinir, haz almaz. nk bu kuvvet miskin konumdadr. Ya da bu kuvvet sz konusu haz orannda fiillerinden alkonur ki bu meyil ondan zail olsun. Ta ki iinin cezasn tatm olsun Kim bundan vazgeerse Allah, perdelemek ve yoksun brakmak suretiyle ondan intikam alr. Allah daima galiptir nefsin sfatlarndan oluan bulanklk var olduu srece izzet cennetlerine ulamak mmkn deildir. alandr karanlk heyetle, sfatn zuhur etmesiyle ve varlk kalntlarnn mevcudiyetiyle perdeler. Nitekim, yce Allah Resulu Hz. Muhammede (s.a.v) yle hitap etmitir: Dorular, Benim Gayyur olduumu belirterek uyar. Av yapmaksize helal klnd. ilahi huzur ihramnda olduunuz srada ruhani lem denizinden marifetleri, makulat ve ilmi hazlar avlamanz size helal klnd. onu yemek de yararl ilimden oluan
yiyecei de size helal klnd. Muamelelerde ve ahlakta renilmesi ve yararlanlmas zorunlu olan; Bir Hakdr. size ey Hak yolunun salikleri! ve yolculara baki nimetler kazanmak zere ahiret yolculuuna kanlar iin faydaldr. ...Av size haram klnd cismani lem karasnn av size haram klnd. Cismani lem karasndan maddi eyler ve nefsani hazlar size haram klnd. Seyrinizde Allah kendiniz iin koruyucu bir snak kln ki Ona varabilesiniz. Men edilmi ktlklerin ondan sadr olmamas iin de Allah nefislerinizin koruyucusu eyleyin. Kesin olarak bilin ki huzuruna toplanacaksnz zatta fena bularak Onun huzurunda toplanacaksnz. O halde slukta cehd edin ve engellerin yannda perdelerin arkasnda durmayn. 97- Allah, Kbeyi, o saygya layk evi, haram ay, hac kurbann ve gerdanlklar insanlarn belini dorultmaya sebep kld. Bu da Allahn, gklerde ve yerde ne varsa hepsini bildiini ve Allahn her eyi bilici olduunu bilmeniz iindir. 98- Biliniz ki Allahn cezalandrmas etindir ve yine Allahn balamas ve esirgemesi snrszdr. 99- Resule den, ancak duyurmadr. Allah akladnz da gizlediinizi de bilir. Allahkld cem huzuru Kbesini obeyti bakasnn iine girmesi yasaklanm, saygn dokunulmaz evi Nitekim, bazlar yle demilerdir: Cenab Hak herkesin varaca bir su kayna olmaktan ycedir nsanlarn belini dorultmaya sebep kld hakiki lmlerinden kalklarnn sebebi klmtr. Onunla yeniden nev u nema bulurlar. Onun hayat, kudreti ve sair sfatlaryla yeniden hayat bulurlar. Haram ay yani vuslat zamann.. ki gerek hac zamandr. Bu zamanda nefsin sfatlarnn zuhur etmesi haramdr. Hac kurbann bu Kbede yok olmaya kaplm nefsi, gerdanlklar zellikle gl, erefli, itaatkr ve boyun een nefsi nk bu nefisle kendini kurban olarak adamak daha faziletlidir. Beka esnasnda, ikinci varlkla kyam etme vaktinde ve gerek hayatla dirilme annda bu nefsin an daha ycedir. Bu yani bu huzuru sizin iin kyam, belinizi dorultmanzn sebebi klmtr. bilmeniz iindir Onunla kaim oluunuz esnasnda
MDE SURES 329
Onun ilmiyle bilmeniz iindir, ki Allah bilir gayb ve ehadet lemindeki eyann hakiktini bilir ve Onun ilmi her eyi kuatmtr nk, sizin ilminizin Onun ilmini kuatmas mmkn deildir. Biliniz ki Allahn cezalandrmas etindir vuslat halinde sfatyla veya varlk kalntsyla veya bir tr hazla zuhur eden veya sluk halinden baka bir eyle megul olup hrmetlerinden birini ineyen kimseleri iddetle cezalandrr. Balamassnrszdr eitlenmeleri ve kopular balar. Esirgemesi snrszdr kemal heyetleri ve mutluluk suretleriyle merhamet eder ki bunlarn deerini Ondan bakas bilemez. Resule den, ancak duyurmadr. Ancak tebli etmektir Onun grevi, ulatrmak deildir. Allahbilir gizlinizi de anz da. akladnz amellerinizi ve ahlaknz, gizlediinizi niyetlerinizi, ilimlerinizi ve hallerinizi bilir. Bunlarn kendisine yaknlamanza elverili olup olmadklarn, bunlarla Onunla bulumaya hazrlanp hazrlanmadnz bilir. 100- De ki: Pis ve kt ile temiz ve iyi bir deildir; pis ve ktnn okluu houna gitse de. yleyse ey akl sahipleri! Allahtan korkunuz ki kurtulua eresiniz. 101- Ey iman edenler! Aklanrsa hounuza gitmeyecek olan eyleri sormayn. Eer Kuran indirilirken onlar sorarsanz size aklanr. Allah ok balaycdr, aceleci deildir. 102- Sizden nce de bir toplum onlar sormu, sonra da bunlar inkr eder olmutu. 103- Allah bahira, saiba, vasila ve ham diye bir ey klmamtr. Fakat kfirler, yalan yere Allaha iftira etmektedirler ve onlarn ounun da kafalar almaz. 104- Onlara, Allahn indirdiine ve Resule gelin denildii vakit, Babalarmz zerinde bulduumuz bize yeter derler. Atalar hibir ey bilmiyor ve doru yol zerinde bulunmuyor iseler de mi?!... 105- Ey iman edenler! Siz kendinize bakn! Siz doru yolda olunca sapan kimse size zarar veremez. Hepinizin dn Allahadr. Artk O, size yaptklarnz bildirecektir.
106- Ey iman edenler! Biriniz lm gelip atnca vasiyet esnasnda iinizden iki adalet sahibi kii aranzda ahitlik etsin. Yahut seferde iken banza lm musibeti gelmise sizden olmayan, baka iki kii ahit olsun. Eer pheye derseniz, o iki ahidi namazdan sonra alkor, Bu vasiyet karlnda hibir eyi satn almayacaz, akraba da olsa; Allah iin yaptmz ahitlii gizlemeyeceiz, bu takdirde biz elbette gnahkrlardan oluruz diye Allah zerine yemin ettirirsiniz. 107- Bu ahitlerin bir gnah kazandklar anlalrsa, haklarna tecavz ettii lye daha yakn olan iki kii onlarn yerini alr ve And olsun ki bizim ahitliimiz onlarn ahitliinden daha gerektir ve biz tecavz etmedik, aksi takdirde biz, elbette zalimlerden oluruz diye Allaha yemin ederler. 108- Bu, ahitlii gerektii ekilde yapmaya, yahut yeminlerinden sonra, yeminlerin reddedilmesinden korkmalarna daha uygundur. Allahtan korkun ve dinleyin. Allah, yoldan kmlar topluluuna rehberlik etmez. De ki: Pis ve kt bir deildir. Nefislerden, amellerden, ahlaktan ve mallardan pis ve kt ile temiz ve iyi bunlardan temiz ve iyi olanlar Allah katnda bir deildir. nk iyi ve temiz olan kabul grr, yaknlk ve vuslat gerektirir. Pis ve kt ise reddedilir, uzaklk, kovulma ve yoksunluk gerektirir. Houna gitse de pis ve kt okluundan ve yaygnlndan, ayrca nefse uymasndan ve nefsin sfatlaryla rtmesinden dolay houna gitse de o halde, pis ve kt olandan saknmak, temiz ve iyi olan tercih etmek hususunda Allah kendiniz iin koruyucu snak kln. Temiz akl, yani vehim aibesinden ve nefsin hevasnn karmndan arnm halis akl sahipleri iyi ve temiz olan yer. Ki kurtulua eresiniz. Nefislerinizden, nefislerinizin sfatlarndan ve pisliklerinden kurtularak, Allahta fena bulmak suretiyle Ona kavuarak kurtulua eresiniz. 109- Allahn Resulleri toplayp da Size ne cevap verildi dedii gn, Bizim hibir bilgimiz yok, phesiz, gizlilikleri hakkyla bilen ancak sensin diyeceklerdir.
MDE SURES 331
110- Allah o zaman yle diyecek: Ey Meryem olu sa! Sana ve annene nimetimi hatrla! Hani seni mukaddes ruh ile desteklemitim; sen beikte iken de yetikin anda da insanlarla konuuyordun. Sana Kitab, hikmeti, Tevrat ve ncili retmitim. Benim iznimle amurdan, ku eklinde bir ey yapyordun da ona flyordun, hemen Benim iznimle o bir ku oluyordu. Yine Benim iznimle anadan doma kr ve alacaly iyiletiriyordun. lleri benim iznimle karyordun. Hani srailoullarn engellemitim; kendilerine apak deliller getirdiin zaman ilerinden inkr edenler, Bu, apak bir sihirden baka bir ey deildir. 111- Hani havarilere, Bana ve Resullerime iman edin diye ilham etmitim. Onlar da iman ettik, bizim Allaha teslim olmu kimseler olduumuza sen de ahit ol demilerdir. Resulleri toplayaca gn. mutlak cem aynnda veya zat cemi aynnda toplayaca gn der ki: ne cevap verdi mmetler, sizin onlar bana armanza? Yani, size tabi olmak suretiyle yneldikleri kemal mertebelerine muttali oldunuz mu? Bizim bir bilgimiz yokdiyecekler. cem ve tafsili olarak btn ilim senindir. Sfatlarmzn senin sfatlarnda yok oluu ilmi senden bakasnda yoktur. phesiz, gizlilikleri hakkyla bilen ancak Sensin. Bizim batnlarmzn ve onlarn batnlarnn gaybnn tm Senin ilmindir. Sana nimetimi zel hidayetle, Nbvvet ve Velayet makamn bahetmekle sana ynelttiim ve annene verdiim nimetimi, onu temizleyiimi, arndrp seiimi hatrla. Sen beikte iken.konuuyordun. beden beiinde iken yetikin anda iken bedenden ve bedenin giysilerinden syrlmak suretiyle kemal yetikinlii nuruna ulamken insanlarla konuuyordun. Sanaretmitim hakikt kitabn, levh-i mahfuzdaki deimez marifetleri retmi, Ruhul Kuds ile desteklemi, ayrca ahlak ve halleri, makamlar, soyutlanmay, yalnzl tahsil etmekle Allahta sluk etmenin hikmetini, zahiri ilimler Tevratn, fiillere, nefsin ve hal ve sfatlarna taalluk eden hkmleri, Batni ilimler ncilini, sfat tecellileri ilimlerini, hkmlerini, kalbin hallerinin, sfatlarnn ve amellerinin hkmlerini retmitim.
Yapyordun heyulan akl amurundan yaratyordun. Ki bu salt istidattr. Terbiye ve ilmi hikmet eliyle ku eklinde bir ey yapyordun. Kalplerin kular eklinde bir ey yapyordun. leminden ve kemalinden soyutland iin kutsal huzura uuyordu. Benim iznimle Benim bilgim ve kudretimle, hayat, ilim ve kudret sfatlarmn tecellileri srasnda kolaylatrmam ve senin insafnla ve de sana haber vermemle yaratyordun. Ona flyordun tekmil ve izafe yoluyla hakiki ilim hayatnn kemali ruhundan flyordun. Hemen bir ku oluyordu. Ak kanadyla kutsal cihete doru uan mcerret ve kmil bir ku oluyordu. Anadan doma kriyiletiriyordun. Hakkn nurundan perdelenmii ve alacaly dnya sevgisi ve hevann galibiyeti hastalyla aypl olan iyiletiriyordun. karyordun cehalet lsn beden kabrinden veya nefis arzndan benim iznimle karyordun. Hani srailoullarn engellemitim sfat tecellileri nurundan perdelenmi, cahil ve sana kar kan kimseleri engellemitim. nk senin halini ve makamn bilmiyorlard. Kendilerine apak ayetler getirdiin zaman ak kantlar ve deliller sunduun zaman. nkr edenlerdemilerdi. lerinden Hak dinden perdelenmiler bu, apak bir sihirden baka bir ey deildir nk bunun karsnda hayretler iinde kalmlard. Hani havarilere ilham etmitim nurani kalplerine ilham etmitim. nk nefislerini menfaatler suyuyla ve arndrc amellerle temizlemilerdi. Bylece nefisleri saf olduu iin senin davetini kabul etmilerdi. Ftrat nuru ve istidatn berrakl sayesinde seninle uyumlu olduklar iin tam bir iradeyle seni sevmilerdi. Banaiman edin. hakiki bir imanla sfat tevhidine iman edin, sfatlarnz silin, ve Resulume tecellilerinin haklarna tafsilatl olarak riayet edin. man ettikahit ol, demilerdi ey ilahmz! Kapsaml, her eyi kuatan ilminle, sana boyun ediimize, sfatlarmzn varlklarn sana teslim ettiimize ahit ol. 112- Hani havariler Ey Meryem olu sa, Rabbin bize gkten, donatlm bir sofra indirebilir mi? demilerdi. O, iman etmi kimseler iseniz Allahtan korkun cevabn vermiti.
MDE SURES 333
113- Onlar ondan yiyelim, kalplerimiz mutmain olsun, bize doru sylediini bilelim ve ona gzleriyle grm ahitler olalm istiyoruz demilerdi. 114- Meryem olu sa yle dedi: Ey Rabbimiz! Bize gkten bir sofra indir ki, bizim iin, gemi ve geleceklerimiz iin bayram ve benden bir ayet olsun. Bizi rzklandr, zaten Sen, rzk verenlerin en hayrlssn. 115- Allah da yle buyurdu: Ben onu size phesiz indireceim; ama bundan sonra iinizden kim inkr ederse, kinatta hibir kimseye etmediim azab ona edeceim! Hani havarilerdemilerdi. Ashabn sana nermi ve yle demilerdi: Rabbinindirebilir mi? yani rububiyet leminden ahidin. nk her kiinin Rabbi, onu terbiye eden, tekaml ettiren isimdir. Her kii, ancak rububiyet leminde tandna ibadet eder. Bir kimse de uluhiyette ulat mertebeyi tanr. Oradan ilimler edinir, oradan zerine bereketler iner, oradan ruhani yardmlar alr. Bu yzden ikrar etmelerine ve teslim olmalarna ramen Rabbin demiler de bizim Rabbimiz dememilerdir. nk onlarn Rabbi yapamazd. gkten, donatlm bir sofra indirebilir mi? ruh lemi semasndan ilim trlerini hikmetleri, marifetleri ve hkmleri ieren, kalpler iin gda, nefisler iin g, hayat ve zevk kayna olan bir eriat indirebilir mi? OAllahtan korkun, cevabn vermiti. Nefislerinizin sfatlarnn zuhuru hususunda Ondan saknn, sizden sadr olan ahlak ve fiiller noktasnda Onu kendiniz iin koruyucu snak yapn. Bylece bunlarn sonularndan kurtulur, baarr ve imannzn hakikilemesi hususunda felaha erersiniz. Sizin yeni bir eriata ihtiyacnz yoktur. Onlaristiyoruzki istifade edelim ondan , onunla amel edelim, onunla glenelim, kalplerimiz mutmain olsun. nk ilim kalbin gdas ve gcdr. Bilelim Rabbinden verdiin haberler itibariyle sadk olduunu, nbvvetinin ve velayetinin onunla ve onda gerek olduunu bilelim. Ona gzleriyle grm ahitler olalm. Hazr olan ilim ehlinden olalm ve onu bizim dmzda hazr bulunmayanlara haber verelim, onlara retelim, onunla, burada hazr bulunmayanlar Allaha davet edelim. Bizim iin, gemi ve geleceklerimiz iin bayram olsun. Bir emir, bir eriat ve bir din olsun ki, bizim zamanmzdaki dindalarmz ve
gelecekte ortaya kacak Hristiyanlar ona dnsnler. senden bir ayet olsun onunla bilinip kulluk sunulduun senden bir alamet, bir iaret olsun. Bizi rzklandr bu eriatla, bu yararl ilimle ve bu hidayetle rzklandr. Zaten sen, rzk verenlerin en hayrlssn. Ancak bize yararl olan, bizim maslahatmza uygun olan eyleri rzk olarak verirsin. Kim inkr ederse indiriliinden ve aklanndan sonra kim bu dinden perdelenirse kinatta hibir kimseye etmediim azab ona edeceim. nk, istidatlar yerinde olduu gibi yol aklanm, din izah edilmi ve delil ortaya konmutur. Artk, inatlardan bakas bunu inkr edemez. limle birlikte azap, cehaletle birlikte azaptan daha iddetlidir. nk perdelenmiin bilinli olmas acsnn daha da iddetli olmasn gerektirir. 116- Allah: Ey Meryem olu sa! nsanlara, Beni ve anam, Allahtan baka iki ilah bilin diye sen mi dedin, buyurduu zaman o, Haa! Seni tenzih ederim; hakkm olmayan eyi sylemek bana yakmaz. Hem ben syleseydim sen onu phesiz bilirdin. Sen benim iimdekini bilirsin, halbuki ben Senin zatnda olan bilmem. Gizlilikleri eksiksiz bilen yalnzca Sensin. 117- Ben onlara, ancak bana emrettiini syledim: Benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allaha kulluk edin, dedim. lerinde bulunduum mddete onlar zerine kontrolc idim. Beni vefat ettirince artk onlar zerine gzetleyici yalnz sen oldun. Sen her eyi hakkyla grensin. 118- Eer kendilerine azap edersen phesiz, onlar senin kullarndr. Eer onlar balarsan phesiz sen izzet ve hikmet sahibisin dedi. 119- Allah yle buyuracaktr: Bu, dorulara, doruluklarnn fayda verecei gndr. Onlara, iinde ebedi kalacaklar, zemininden rmaklar akan cennetler vardr. Allah onlardan raz olmutur, onlar da Ondan raz olmulardr. te en byk kurtulu ve kazan budur. 120- Gklerin, yerin ve ilerindeki her eyin mlkiyeti Allahndr, O, her eye hakkyla kadirdir.
MDE SURES 335
Sen mi?... insanlar kendine ve annene, ya da kalbine ve nefsine davet ettin? nk iinde benlik varl, nefis ve heva kalnts kalan veya iinde kalbin varl ve sfatnn zuhuru eklinde eitlilik bulunan kimse halk ya nefsinin makamna veya kalbinin makamna arr, Hakka deil. Haa! Seni tenzih ederimdedi. Burada Hz. sa, yce Allah irkten tenzih ediyor, kendisinin de varlk kalntlarndan beri olduunu vurguluyor. Hakkm olmayan eyi sylemek bana yakmaz. nk benim hakiki anlamda varlm yoktur. Bu yzden gerekte bana ait olmayan bir sz sylemem yakmad gibi doru da olmaz. nk sz, fiil, sfat ve varlk tm de sana aittir. Hem ben syleseydim sen onu phesiz bilirdin eer benden bir sz sadr olsayd, bu Senin ilminden kaynaklanrd. Senin bilmediin bir ey yoktur. Senin ilminle var olan, vardr. Sen benim iimdekini bilirsin. nk Sen her eyi kuatmsn. Dolaysyla, benim ilmim Senin ilminin bir zerresidir. Halbuki, ben Senin zatnda olan bilmem. Senin zatn bilmem, nk ben her eyi kuatamam. Ben onlara, ancakdedim. Onlara beni sylemekle ykml kldn ve mecbur tuttuun eyi syledim. Yani dedim ki: Benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allaha kulluk edin. Ben onlar, ancak tafsil suretinde ceme davet ettim. O da rububiyeti eit dzeyde btne nispet etmektir. Ama onlar yanl yaptlar; rububiyeti tafsilatn bir parasnda grdler, kavraylar dar, anlaylar kt olduu iin. Onlar zerine kontrolc idim onlar denetliyordum, zerlerinde hazrdm ve onlar gzetiyordum. Onlara retiyordum ilerinde bulunduum mddete bende varlk kalnts bulunduu srece. Beni vefat ettirince beni btn olarak kendinde yok edince, artk onlar zerinde gzetleyici yalnz sen oldun. nk, ben sende yok oldum. Sen her eyi hakkyla grensin. Hazr olan her ey zerinde ahitsin ve onlar Seninle varolurlar. Aksi takdirde var olamazlar. Eer kendilerine azap edersen perdenin devam etmesini salamakla azap edersen phesiz, onlar Senin kullarndr. Perdelenmeyi ve yoksun olmay hakketmilerdir. Sen onlar iin onlardan daha evlasn, onlara dilediini yaparsn. Eer onlar balarsan perdeyi kaldrmak suretiyle onlar balarsan phesiz sen izzetsahibisin. Buna gcn yeter. Onlar yaknlatrmakla, perdelerini
kaldrmakla izzetin zail olmaz. Hikmet sahibisin perdelendirmek suretiyle azap etmeyi, yoksun brakmay, ltfederek yaknlatrp balamay stn hikmetin uyarnca yaparsn. Bugndr. senin doruluunun sana ve her dorunun doruluunun kendisine fayda salad gndr. nk doruluk kemalatn hamuru ve melekutun zelliidir. Onlar iincennetler vardr. Sfat cennetleri vardr. Bunun delili de Rdvan/honutluk semeresidir. nk rza, ancak iradenin yok edilmesiyle elde edilir. Onlarn iradeleri de ancak Allahn iradesinin kendilerine galip iradelerini yok etmesiyle fena bulur. Bu yzden Allahn onlardan raz oluu, onlarn Allahtan raz olularndan nce zikredilmitir. Yani yce Allah, ezelde onlarn kendi iradesinin mazhar, rzasnn mahalli olmalarn irade ettii, onlarn rzasnn mahalli ve ehli olmalarna raz olduu iin, iradelerini kaldrarak kendi iradesini yerine koymu, iradelerini kendi iradesiyle deitirmitir. Bylece, onlardan raz olmutur ve onlar da kendisinden raz klmtr. te byk kurtulu ve kazan budur. Budur byk ve deerli felah. Eer zatn fenas sz konusu olsayd, en byk kurtulu, en ulu felah olurdu. Ulvi ve sufli lemlerde olan batn ve zahir her ey Onundur. Ve ilerindeki her ey, Onun isimleri, sfatlar ve fiilleridir. O, her eye hakkyla kadirdir. dilerse zatnn zuhur etmesiyle onlar yok eder. Dilerse isimleri ve sfatlar ile rtmek suretiyle var eder.
ENM SURES 337
ENM SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Hamd, gkleri (semevat) ve yeri (arz) yaratan, karanlklar ve aydnl var eden Allaha mahsustur. Sonra kfir olanlar (hl putlar) rableri ile denk tutuyorlar. 2- Sizi bir amurdan yaratan, sonra lm zamann takdir eden ancak Odur. Bir de Onun katnda muayyen bir ecel vardr. Siz hl phe ediyorsunuz. 3- O, semada ve arzda tek Allahtr. Gizlinizi, anz bilir. Ne kazanacanz da bilir. 4- Rablerinin ayetlerinden onlara bir ayet gelmeyedursun, o ayetlerden ille de yz evirirler. 5- Gerekten onlar, kendilerine Hakk geldiinde onu yalanlamlard. Fakat yaknda onlara alay ettikleri eyin haberleri gelecektir. 6- Grmediler mi ki, onlardan nce yeryznde size vermediimiz btn imknlar kendilerine verdiimiz, gkten zerlerine bol bol yamurlar indirip evlerinin altndan rmaklar akttmz nice nesilleri helak ettik. Biz onlar, gnahlar sebebiyle helak ettik ve onlarn ardndan baka nesiller yarattk. 7- Eer sana kt zerine yazlm bir kitab indirseydik de onlar elleriyle onu tutmu olsalard, yine de inkr ediciler: Bu, apak byden baka bir ey deildir, derlerdi. 8- Muhammede bir melek indirilseydi ya! dediler. Eer biz yle bir melek indirseydik elbette i bitirilmi olur, artk kendilerine gz bile atrlmazd.
Hamd, gkleri ve yeri yaratanAllaha mahsustur. Kemalatn zuhuru, cemal ve celal sfatlarnn btn mevcudatn ayrntlarnn mazharlarnda grnmesi anlamna gelen klli kemal, mutlak hamd, ilahi zata mahsustur ki ilahi zat btn sfatlarn ve isimlerini camidir. Balang itibariyle, ruhlar lemi semasn ve cisim lemi arzn var etmitir. Cisim leminde, onun mertebeleri olarak karanlklar yaratmtr ve bunlar zatna ilikin zulmani perdelerdir. Ruhlar leminde de ilim ve idrak nurunu var etmitir. Sonra bu ayetlerin zuhurundan sonra kfir olanlar mutlak olarak perdelenmi bulunanlar, Rableri ile denk tutuyorlar Ondan bakasn Ona denk tutuyorlar, varlkta Onunla e mevcutlar ispat ediyorlar. Sizi bir amurdan yaratan Odur. heyulan maddenin amurundan yaratan Odur. Sonra lm zaman takdir eden Odur. mutlak olarak, bir vakit ve biimle kaytl olmakszn tayin eden Odur. nk ana kitab dediimiz sabit kazann hkmleri kllidirler, zamandan mnezzehtirler, ahslardan akndrlar. Bunlarn mahalli ilk ruhtur ve bu da bir mahalle taalluk etmekten beridir. Dolaysyla, burada istidadn kimliine gre doal olarak gerektirdii eceldir ve buna, bu zel mizacn, mahsus terkibin nefsi dikkte alnarak tabii ecel ad verilmitir. Ki zamana bal herhangi bir araz bu noktada dikkte alnmamtr. Bir de muayyen bir ecel var. Ad konulmu. Onun katnda bu, zamanla llen, zamana gre takdir edilen eceldir. Bu ecelin gereklemesi artlarn olumasna ve engellerin ortadan kalkmasna baldr ve feleki nefis kitabnda sabittir. Bunun bir dier ad da kader levhidir. Belli bir zamanla birliktedir, Ondan ayr tasavvur edilemez. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Ecelleri gelince ne bir an geri kalrlar ne de bir an ileri gidebilirler. (Araf, 34) Siz hl sizi ilk kez yaratma, ardndan yok etme gcne sahip olduunu, ilminin sizi kuattn bildikten sonra Onun ve kudreti hakknda phe ediyorsunuz, Ondan bakas iin etki ve g ispat ediyorsunuz. OAllahtr. Kll suretinde Allahtr ve ilahl, ulvi ve sfli leme eit dzeyde ilintilidir. Gizlinizibilir. gayb lemi olan ruhlar lemindeki srrnz ve anz ehadet lemi dediimiz cisimler lemindeki anz bilir. Ne kazanacanz da bilir. Her iki lemde kazanacanz ilimleri, akideleri, halleri, hareketleri, durular, ilediiniz amellerin sahihini, fasidini, dorusunu, yanln, hayrn, errini bilir ve buna gre sizin hakkettiiniz karl verir.
ENM SURES 339
9- Eer Resulu bir melek klsaydk muhakkak ki onu insan sretine sokar, onlar yine dmekte olduklar kukuya drrdk. 10- Senden nceki Resullerle de alay edilmi, bu yzden onlarla alay edenleri alay ettikleri ey (azap) kuatvermiti. 11- De ki: Arzda (yeryznde) dolan, yalanlayanlarn sonunun nasl olduuna bakn! sonra (Resulleri)
12- (Onlara) Semavatda ve arzda olanlar kimindir? diye sor. Allah'ndr de. O, merhamet etmeyi kendi zatna farz kld. Sizi, varlnda phe olmayan kyamet gnnde elbette toplayacaktr. Kendilerini ziyana sokanlar var ya ite onlar inanmazlar. 13- Gecede ve gndzde barnan her ey O'nundur. O her eyi iitendir, bilendir. 14- De ki: Semay ve arz yoktan var eden, yedirdii halde yedirilmeyen Allah'dan bakasn m dost edineceim! De ki: Bana Mslman olanlarn ilki olmam emredildi ve sakn mriklerden olma! (denildi). 15- De ki: Ben, Rabbim'e isyan edersem gerekten byk bir gnn (kyametin) azabndan korkarm. 16- O gn kim azaptan kurtarlrsa, gerekten Allah onu esirgemitir. te apak kurtulu budur. 17- Eer Allah seni bir zarara uratrsa, onu kendisinden baka giderecek yoktur. Ve eer sana bir hayr verirse, (bunu da geri alacak yoktur). phesiz O her eye kadirdir. Eer klsaydk Resulu, bir melekmuhakkak ki onu bir insan suretine sokardk. Onu insan bedenine brndrrdk. nk melek nurdur; gzle grlmez. nsanlar ise zahiri varlklardrlar; ancak maddi varlklar grebilirler. Her maddi ey de cisimdir veya cismanidir. Hakk syleyen Melekin brnp grnmesine elverili tek suret insan suretidir. Bu da ya insann bu sureti gerektiren nefs-i natka olmasndan ya da ayn cinsten olmann gerekliliinden kaynaklanmaktadr. nk ayn cinsten olmasalar, insanlarn onu dinleyip szlerini almalar mmkn olmayacaktr.
O, merhamet etmeyi kendi zatna farz kld yani zat merhamet etmeyi gerektirmitir. Ki merhamet, istidat ve kabiliyetlere gre hayr ve kemal bahetmekten ibarettir. Dolaysyla rahmeti, cmertlii veya kemali hakkeden her eye, bu hakkedii gerekletii zaman, mutlak bahetmitir. Sizikyamet gnnde elbette toplayacaktr. Kk kyamet ve yeniden dirili gnnde veya byk kyamet ve mutlak cem ayninde toplayacaktr. varlnda phe yoktur. Her iki cemin varlnda iin z ve hakikt itibariyle phe yoktur, perdelenmiler bunun farknda olmasalar da. Onlar kendilerini ziyana sokanlar dr. Nefislerini ehvetlerde, fani, geici lezzetlerde, dnya krntlarndan abucak tkenen nimetlerin sevgisinde helak edenlerdir. Bir eyi seven kimse o eyde harolur. Bunlar da sz konusu eylere ynelik sevgileri ve bunlarla perdelenmeleri nedeniyle baki nurani hakiktlere kar krdrler. Bu yzden onlarn yerine fani zulmani maddi eyleri tercih ederler. te onlar inanmazlar De ki: Bana Mslman olanlarn ilki olmam emredildi. Yce Allah, bu emri veriyor ve bunun yannda da yle buyurmutur: Sonra da sana: Doru yola ynelerek brahimin dinine uy!...diye vahyettik. (Nahl, 123) Yine Hz. Musann (a.s) yle dedii de Kuranda bize aktarlmaktadr: Seni noksan sfatlardan tenzih ederim, sana tevbe ettim. Ben inananlarn ilkiyim. (Araf, 143) Bunlarn izah udur: Ruhlarn, ilahi hviyete yaknlk ve uzaklk mertebeleri farkldr. Uzak olann iman mertebe olarak kendisinden nce olan kimse araclyladr. Vahdet ehlinin tamam size ilahi mertebede ilk safta yer alrlar. man vastasz olan her kii, iman edenlerin ilkidir, zaman olarak sonradan var olsa bile. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Biz sonradan gelenler, ndekileriz. Dolaysyla, nde olmasyla birlikte brahim milletine tabi oluu bir eliki olarak grlemez. nk, tabi olmann anlam, tevhid yolunu izlemektir, tpk onun daha nceki bir zamanda bu yolu izlemesi gibi. nce oluunun anlam ise, ndekilerle birlikte ilk safta olmasdr. 18- O, kullarnn stnde her trl tasarrufa sahibdir. O, hkm ve hikmet sahibidir, her eyden haberdardr.
ENM SURES 341
19- De ki: Hangi ey ahadete ekberdir? De ki: (Hakk olduuma dair) benimle sizin aranzda Allah ahittir. Bu Kur'an bana, kendisiyle sizi ve ulat herkesi uyarmam iin vahyolundu. Yoksa siz, Allah ile beraber bir baka ilah olduuna ahitlik mi ediyorsunuz? De ki: Ben buna ahitlik etmem. O ancak bir tek Allah'tr, ben sizin ortak kotuunuz eylerden kesinlikle uzam de. 20- Kendilerine Kitab verdiklerimiz onu (Reslullah') kendi oullarn tandklar gibi tanrlar. Kendilerini ziyan edenler var ya, ite onlar inanmazlar. 21- Yalan szlerle Allah'a iftira edenden veya O'nun yetlerini yalanlayandan daha zalim kimdir! phe yok ki, zalimler kurtulua ermezler! O, kullar stnde her trl tasarrufa sahiptir. Onlar, kendi zat, sfatlar ve fiilleriyle zat, sfat ve fiil olarak yok etme gcne, yetkisine sahiptir. Dolaysyla Onun kahr, ltfunun aynsdr. Nitekim onlar var etmekle, imkn sahibi klmakla, trl nimetlerden yararlanma gcne sahip klmakla onlara ltufta bulunmu, onlar iin istedikleri nimet trlerini ve ehvetleri hazrlam, ama onlar bunlarla Ondan perdelenmilerdir. Bylece ltuf olan bu durum, kahrnn ayns olarak belirginlemitir. Azabnn iddeti iinde dostlarna ynelik rahmeti geni, rahmetinin genilii iinde dmanlarna ynelik azab etin olan Allah noksan sfatlardan mnezzehtir. O, Hakiym (hkm ve hikmet sahibi)dir. Geni ltfunu ieren zahir kahr veya kmil kahrn ieren zahir ltfu olarak ne yaparsa, hikmetle yapar. Her eyden haberdardr. Hallerinin gizliliklerine muttalidir ve hallerinin ltuf mu yoksa kahr m hakkettiini bilir. Yalan szlerle Allaha iftira edendendaha zalim kimdir! Ondan bakas iin varlk ngrmek suretiyle Allaha iftira atandan veya yalanlayandan kendi nefsinin sfatlarn aa vurmak suretiyle Onun sfatlarn yalanlayan, bylece Ona irk koan kimseden daha zalim kim vardr. Zulmn en son noktas Allaha ortak komaktr. phe yok ki, zalimler kurtulua ermezler. Allahn zatnn ve sfatlarnn yerine koyduklar eyle perdelendikleri iin kurtulua ermezler.
22- Unutma o gn ki- onlar hep birden toplayacaz; sonra da, Allah'a ortak koanlara: Nerede bo yere davasn gttnz ortaklarnz? diyeceiz. 23- Sonra onlarn mazeretleri, Rabbimiz Allah hakk iin biz ortak koanlar olmadk! demekten baka bir ey olmad. 24- Gr ki, kendi aleyhlerine nasl yalan sylediler ve (ilah diye) uydurduklar eyler kendilerinden nasl kaybolup gitti! 25- Onlardan seni (okuduun Kur'an') dinleyenler de vardr. Fakat onu anlamalarna engel olmak iin kalplerinin stne perdeler, kulaklarna da arlk verdik. Onlar her trl mucizeyi grseler bile yine de ona inanmazlar. Hatta o kfirler sana geldiklerinde: Bu Kur'an eskilerin masallarndan baka bir ey deildir diyerek seninle tartrlar. 26- Onlar, hem insanlar ondan (Resule) yaklamaktan vazgeirmeye alrlar, hem de kendileri ondan uzaklarlar. Oysa onlar farknda olmadan ancak nefislerini helak ederler. 27- Onlarn atein karsnda durdurulup Ah, keke dnyaya geri gnderilsek de bir daha Rabbimizin yetlerini yalanlamasak ve inananlardan olsak! dediklerini bir grsen !.. 28- Hayr! Daha nce gizlemekte olduklar eyler (gnahlar) kendilerine grnd. Eer (dnyaya) geri gnderilseler yine kendilerine yasak edilen eylere dneceklerdir. Zira onlar gerekten yalancdrlar. 29- Onlar, hayat ancak bu dnyadaki hayatmzdan ibarettir; biz, bir daha da diriltilecek deiliz, demilerdi. Unutma o gn ki onlar hep birden toplayacaz zat cemi aynnda toplayacaz. Sonra da Allaha ortak koan mriklere Ondan baka varlk ispat etmek suretiyle ortak koanlara Nerede bo yere davasn gttnz ortaklarnz? diyeceiz. nk tm zati tecellide fena bulmulardr. Sonra olmad halin tecellisi ve tmnn kar konulmaz gce sahip hkmdarn huzurunda durduklar srada irklerinin sonunu ve akbetini grdklerinde Rabbimiz Allah hakk iin biz ortak koanlar olmadk! demekten baka bir ey olmad. demekten baka bir ey gelmedi ellerinden. nk Allaha ortak koacamz herhangi bir eyin var olmas imknszdr. Gr ki, kendi aleyhlerine nasl yalan sylediler. Allahtan baka varln olduu
ENM SURES 343
yalann uydurmakla ve bu varla da sfatlar yaktrmakla kendi aleyhlerine yalan sylediler. Yitip gitti, uydurduklar eyler kendilerinden nasl kaybolup gitti! Onlar bir varlk olarak karlarnda bulmadlar; bilakis uydurulmu, iftira olarak ortaya atlm hibir ey olmadklarn grdler. Ya da nefislerinden irk niteliini olumsuzlamakla kendilerine kar yalan sylediler. nk, bu inan nefislerinde kk salmtr. Onlarnkarsnda durdurulduklarnbir grsen! yoksunluk ateinin karsnda durdurulduklarn, karanlk nefislerinin heyetleriyle azap grdklerini, azap iinde kendilerine kar iftira olarak uydurduklar eylerin kendilerini istila ettiklerini bir grsen Ah, keke dnyaya geri gnderilsek de bir daha rabbimizin ayetlerini yalanlamasak sfatlarnn tecellilerinden oluan ayetlerini yalan saymasak ve inananlardan olsak! dediklerini bir grsen. Muvahhitlerden olsak!... dediklerini grseydin, bunun anlatlamayacak dehetli bir durum olduunu anlardn. Hayr!... grnd zahir oldu, kendilerinedaha nce gizlemekte olduklar bozuk akideler, helak edici sfatlar, karanlk heyetler, Allahn huzurunda durdurulmalaryla birlikte kendilerine grnd. lerindekiler darya karlm ve bununla azap grmektedirler. Eer geri gnderilseler yine kendilerine yasak edilen eylere dneceklerdir. nk, bu inanlar ve melekeler ilerinde kk salmlardr. Zira onlar gerekten yalanclardr. Dnyada da ahirette de yalancdrlar. nk, yalan onlarn iinde kk salm bir melekedir. 30- Rablerinin huzuruna getirildikleri zaman sen onlar bir grsen! Allah: Bu, hakk deil miymi? diyecek. Onlar da Rabbimize and olsun ki evet! diyecekler. Allah da, yle ise inkr ettiinizden dolay azab tadn! diyecek. Rablerinin huzuruna getirildikleri zaman sen onlar bir grsen! byk kyametin koptuu gn. Burada onlarn perdelenmilik ve uzaklk halleri tasvir ediliyor. Yoksa o gn sz sylemeleri veya cevap vermeleri sz konusu deildir. nk onlar, mutlak cem aynnda olsalar da huzur ve mahededen mahrumdurlar. Bil ki, bir eyin karsnda durmak, onunla beraber durmaktan ayrdr. nk bir eyle beraber durmak isteyerek ve gnll olur. Bir eyin karsnda durmak ise ancak zorla ve istemeyerek olabilir. Tevhid suretinde Allah ile beraber duran kimse hava senin olduun yerde durdu; yoksa ondan benim iin ne geip giden ne de geride kalan bir
ey var. sznde ifade edildii gibi, hesap iin durmaz. Bilakis o, byk kurtulu ehlidir, ki onlar hakknda yle buyrulmutur: Sabah akam Rablerine, Onun rzasn dileyerek dua edenlerle birlikte candan sebat et. (Kehf, 28) Onlarn hesabndan sana bir sorumluluk yoktur. (Enam, 52) Bu kimse btn cennetlerde trl nimetlerle dllendirilir. Kim, irk ileyerek Allahtan bakas ile beraber durursa, Rabbe kar durmu olur. Dolaysyla, atein tm mertebelerinde her trl azap ile cezalandrlr. nk, onun perdesi en kaln ve kfr en byktr. Kim lezzet ve ehvet sevgisiyle nasutta durur, eserler perdesinin gerisinde beklerse, melekuta kar durmu olur. Dolaysyla murattan yoksunluk ateiyle azap grr, karanlk hayatlar zebanileri ona musallat olur, azgn hevalarn eytanlar ona arkada olur. Kim fiillerle beraber durur, eserler perdesinden karsa, ceberuta kar durmu olur. Bu yzden beklenti ve umut ateiyle azap grr, melekut makamna dndrlr. Kim sfatlarla beraber durup fiiller perdesinden karsa, zata kar durmu olur; ayrlkta zlem ateiyle azap grr, rza ehli olsa da Bu duru, Rabbe kar duru deildir. nk zata kar durdurulan kimse Rabbini Rahim, Rauf ve Kerim gibi ltuf sfatlaryla bilir. Ama Rabbe kar durdurulan kimse byle deildir. Bu, benlik perdesidir. Nitekim, fillerle beraber duran kimse sfat perdeleri gerisindedir. Nasut ile beraber duran kimse, eserler cmlesinden olan fiillerinin perdesinin gerisindedir. u halde, mrik drt konumda durdurulur: Birincisi; Rabbe kar durdurulur; bu, uzakl ve kovulmay gerektirir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Alaldka alaln orada! Bana kar konumayn artk! (Mminun, 108) nkr ettiinizden dolay azab tadn. (Enam, 30) kincisi; Ceberuta kar durdurulur; bundan dolay fke ve kahra maruz kalr. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Kyamet gn Allah ne kendileriyle konuur ve ne de onlar temize karr. (Bakara, 174) ncs; melekuta kar durdurulur; gazap ve lanetle eziyet grr. u ayette buyurulduu gibi: Cehennemin kaplarndan girin (Zmer, 72) Drdncs; atee kar durdurulur; ebediyen trl atelerle azap grr. Nitekim, bir ayette azap Melei Malikten yle hikye edilir: Siz byle kalacaksnz! (Zuhruf, 77) Buna gre mrik insann atee kar durdurulmas Rabbe kar durdurulmasndan sonra ve onun bir sonucu olarak belirginleiyor. Nitekim, yle buyurulmutur: Sonra dnleri bizedir; sonra da inkr etmekte olduklar eylerden tr onlara iddetli azab tattrrz. (Yunus, 70)
ENM SURES 345
Nasutla beraber duran kimse, hesap iin melekuta kar durur, sonra atee kar durdurulur; fke olmad iin ateten uzaklatrlabilir de, fke olduu iin uzaklatrlmayabilir de. Fiillerle beraber duran kimse, asla atee kar durmaz; bilakis hesap verir ve cennete girer. Sfatlarla beraber duran kimse, Allahn kendilerinden raz olduu, kendilerinin de Allahtan raz olduklar kimselerdendir. Olaylarn hakiktini Allah herkesten daha iyi bilir. 31- Allah'n huzuruna kmay yalanlayanlar gerekten ziyana uramtr. Nihayet, onlara Kyamet vakti anszn gelip atnca, onlar, gnahlarn srtlarna yklenerek diyecekler ki: Dnyada iyi amelleri terk etmemizden dolay vah bize! Dikkt edin, yklendikleri ey ne ktdr! 32- Dnya hayat bir oyun ve elenceden baka bir ey deildir. Mttak olanlar iin ahiret yurdu muhakkak ki daha hayrldr. Hl akl erdiremiyor musunuz? 33- Onlarn sylediklerinin hakikten seni zmekte olduunu biliyoruz. Aslnda onlar seni yalanlamyorlar, fakat o zalimler aka Allah'n yetlerini inkr ediyorlar. Gerekten ziyana uramtr perdelenmiler, Hakkn huzuruna kmay yalanlayanlar. Nihayet kk kyamet balarna koptuu zaman, kardklar frsatlardan dolay piman olacaklar. gnahlarnyklenerek eitli varlklara balanmann ykn, cismani sevgiden kaynaklanan fiilleri, ktlklerin vebalini, maddi heyetlerin vebalini srtlarna ykleneceklerdir. Yani bu gnahlar onlara binecek, onlar istila edecektir. nk, nefislerinde kk salm, onlar perdelemilerdir. Bunlar onlar iin azaba dneceklerdir. steklerinden alkoyacaktr. Dnya hayat Maddi hayat nk maddi varlk manevi varlktan daha aadr. bir oyundur asl ve hakikti olmayan, abucak tkenen, hemen yok olan bir eydir. Ahiret yurdu ruhaniler lemi ise olanlar iindaha hayrldr beeri sfatlar giysilerinden ve bedensel lezzetlerden soyutlananlar iin daha iyidir. Hl akl erdiremiyor musunuz? ki en erefli ve en temiz olan en adi, en aa ve fani olana tercih edesiniz? Seni zmekte olduunu biliyoruz Burada Resule (s.a.v) ynelik bir hitab var. nk nefsiyle ve hzn sfatyla belirginleiyor. Onlar seni
yalanlamyorlar Yani onlarn inkr, seni yalanlamak anlamna gelmez. nk sen bu daveti gerekletirirken nefsinle kaim deilsin, bu kelam da senin sfatn deildir. Bilakis, sen onlar Allah ile ve sfatlar ile davet ediyorsun. Dolaysyla, bu inkr ve yalanlama teden beri devam eden kadim bir gelenektir. 34- And olsun ki senden nceki Rasuller de yalanlanmt. Onlar, yalanlanmalarna ve eziyet edilmelerine ramen sabrettiler, sonunda yardmmz onlara yetiti. Allah'n kelimelerini (kanunlarn) deitirebilecek hibir kimse yoktur. Muhakkak ki Mrsellerin haberlerinden bazs sana da geldi. 35- Eer onlarn yz evirmesi sana ar geldi ise, yapabilirsen yerin iine inebilecein bir tnel ya da ge kabilecein bir merdiven ara ki onlara bir mucize getiresin! Allah dileseydi, elbette onlar hidayet zerinde toplayp birletirirdi, o halde sakn cahillerden olma! 36- Ancak (samimiyetle) dinleyenler daveti kabul eder. llere gelince, Allah onlar diriltecek, sonra da O'na dndrlecekler. 37- O'na Rabbinden bir mucize indirilseydi ya! dediler. De ki: phesiz Allah mucize indirmeye kadirdir. Fakat onlarn ou bilmezler. 38- Yeryznde yryen hayvanlar ve (gkyznde) iki kanadyla uan kulardan ne varsa hepsi ancak sizin gibi topluluklardr. Biz o Kitabda hibir eyi eksik brakmadk. Nihayet (hepsi) toplanp Rablerinin huzuruna getirilecekler. And olsun ki senden nceki Mrsellerde (gnderilen Resullerde) yalanlanmtsabrettiler. Allah ile sabrettiler. Bundan nceki ayetlerde, eitlilik iinde kalmasn, onlardan dolay zlmesin, dolaysyla kalbi skmasn diye nebisini itab etmiti. imdi de Allah ile teselli ediyor ki kalbi mutmain olsun. Bu yzden teselli amal ifadenin hemen ardndan yle buyuruyor: Allahn kelimelerini deitirebilecek hibir kimse yoktur. Allahn kullarna tecelli ettii sfatlar deimezler, inkrclarn inkrlarn dolay farkllamazlar. Onlarn bunlar deitirmelerine imkn yoktur. Bu arada nebisinden kudreti nefyederek acizliini yle dile getiriyor: Eer onlarn yz evirmesi sana ar geldi ise, yapabilirsen Byle buyuruyor ki, Resul nefsini sfatlaryla n
ENM SURES 347
plana karmasn. O halde sakn cahillerden olma! istidatlarn farkllnn farknda olmayan, bu yzden perdelenen kimselerin perdelenmelerinden dolay zlen cahillerden olma. nk ilahi dileme, bazlarnn hidayetini, bazlarnn da hidayetten yoksun olmalarn ngrmtr. Hikmet, bunu gerektirmitir ki dzen belli bir sistem dahilinde devam etsin, gizli ve ak kemalat ortaya ksn. Bu yzden, ancak yce Allahn asli hidayetle kalbinin kulan at, kendisine istidat sfatlar ve ftrat nuruyla hakiki hayat bahettii kimse davete icabet eder. Cehalet lleri deil. Onlarn z doalar cehli mrekkeple lmtr. Ya da cibilliyet perdeleriyle lmtr. Yahut ftrat itibariyle zaten istidatlar yoktu. Byle kimselerin iitmesine imkn yoktur. Bilakis Allah onlar diriltecektir ahiret hayatnda onlar yeniden diriltecektir Sonra da Ona dndrlecekler. Mutlak cem aynnda, ya ceza iin ya da perdelenmiliklerine ramen mkfat iin onlar dndrecektir. Ahirette bu ikinci grubun perdelerinin kalkmas mmkndr, ama bakalarnn deil. Fakat onlarn ou bilmezler ayetlerin nzuln bilmezler. nk Allahn her bir sfatnn varlklardan oluan her bir mazhara zuhur edii, Onu gsteren bir ayet konumundadr. Ancak bunu ancak ilim ehli bilebilir. Yeryznde yryen hayvanlar Bu ayeti mesh esasnda yorumlamak mmkndr. Yani, onlar da perdelenme, haddi ama, rezillikler ileme hususunda sizin gibi mmetlerdir. Tpk cumartesi yasan inedikleri iin maymuna ve domuza dntrlen kimseler gibi. Bizeksik brakmadk iledikleri amellerinin suretleri bulunan kimselerin kitaplarnda hibir eyi eksik brakmadk. Bundan maksat feleki nefsin sahifesidir. Ya da iinde amellerinin suretleri bulunan niyetlerinin sahifesidir. Nihayet hepsi toplanp Rablerinin huzuruna getirileceklerdir. Yaptklarnn karln grmek iin, perdelenmiler, mutlak cem aynnda toplanacaklardr. Ayetin zahiri, bunlar da sizin gibi mmetlerdir, anlamn ifade etmektedir. Hayatlarn srdrmeleri iin muhta olduklar eyleri elde etmek zere yaratlp eitilmilerdir. Allahn takdir ve hikmeti erevesinde ihtiyalar grlmektedir. Levhi mahfuz kitabnda onlarn yararna olan hibir eyi eksik brakmadk. Bilakis onlarn rzklarn, ecellerini, amellerini ve ihtiya duyduklar her eyi oraya kaydettik. Nihayet toplanp Rablerinin huzuruna getirileceklerdir amellerinin karln grmek zere. Nitekim hadiste
vahi hayvanlarn da haredilecekleri ve birbirlerine kar iledikleri amellerin karlnn (ksas olarak) alnaca belirtilmitir. Bunlarn her biri sizin iin birer ayettir iarettir; onlar araclyla hallerinizi, rzklarnz, ecellerinizi ve amellerinizi renir, bilirsiniz. yleyse onlardan ibret aln. Btn ilginizi ve abanz rzk talebi zerinde younlatrmayn, dnya hayatnn gelimesi noktasna odaklanmayn. Aksi takdirde, kendinizi ziyana uratrsnz, nefsinize zarar verirsiniz. Ahirette de bedbaht olursunuz. 39- Ayetlerimizi yalanlayanlar karanlklar iinde kalm sar ve dilsizlerdir. Allah kimi dilerse onu artr, diledii kimseyi de doru yola iletir. 40- De ki: Ne dersiniz; size Allah'n azab gelse veya o kyamet gelip atverse size, Allah'tan bakasna m yalvarrsnz? Doru szl iseniz (syleyin bakalm)! 41- Bilkis, yalnz Allah'a yalvarrsnz. O da (kaldrlmas iin) kendisine yalvardnz bely dilerse kaldrr; ve siz ortak kotuunuz eyleri unutursunuz. 42- And olsun ki, senden nceki mmetlere de Resuller gnderdik. Ardndan boyun esinler diye onlar darlk ve hastalklara urattk. 43- Hi olmazsa, onlara bu ekilde azabmz geldii zaman boyun eselerdi! Fakat kalpleri iyice katlat ve eytan da onlara yaptklarn czip gsterdi. 44- Kendilerine yaplan uyarlar unuttuklarnda, (indirmi olduumuz sknt ve musibetleri kaldrp) zerlerine her eyin kaplarn atk. Nihayet kendilerine verilenler yznden mardklar zaman onlar anszn yakaladk, birdenbire onlar btn mitlerini yitirdiler. 45- Bylece, zulmeden toplumun kk kesildi. Hamd, lemlerin Rabbi Allah'a mahsustur. (Allah'n verdii nimete kredecekleri yerde nankrlk ettiler, bylece kendilerine zulmettiler. Yce Allah da yeryzn onlarn zulm ve kfrlerinden temizlemek iin onlar helk etti.) 46- De ki: Ne dersiniz; eer Allah kulaklarnz sar, gzlerinizi kr eder, kalplerinizi de mhrlerse bunlar size Allah'tan baka hangi ilh geri verebilir! Bak, delilleri nasl aklyoruz. Onlar hla yz eviriyorlar!
ENM SURES 349
47- De ki: Syler misiniz; size Allah'n azab anszn veya aka gelirse, zalim toplumdan bakas m helk olur? 48- Biz, Mrselleri (gnderilen Resulleri) ancak mjdeleyiciler ve uyarclar olarak gndeririz. Kim iman eder ve kendini dzeltirse onlara korku yoktur. Onlar znt de ekmeyecekler. 49- yetlerimizi yalanlayanlara gelince, yoldan kmalarndan dolay onlar azap ekeceklerdir. 50- De ki: Ben size, Allah'n hazineleri benim yanmdadr, demiyorum. Ben gayb da bilmem. Size, ben bir meleim de demiyorum. Ben, sadece bana vahyolunana uyarm. De ki: Kr ile gren hi bir olur mu? Hi dnmez misiniz? Yalanlayanlar nefislerinin sfatlarnn rtleriyle perdelendikleri iin sfatlarmzn tecellilerini yalanlayanlar sardrlar kalplerinin kulaklar sardr; Hakkn szn iitemezler. Dilsizlerdir dilleri, yani akllar itibariyle laldrlar. Nefislerinin sfatlarndan oluan karanlklarn, bedenlerinin rtlerinin ve tabiatlarnn perdelerinin iinde hakk syleyemezler. Tpk hayvanlar gibidirler. Byle iken seni nasl tasdik etsinler? Yce Allah onlar hidayete iletip muvaffak klmamtr. Allah kimi dilerse onu artr Celalinin perdesini indirmek suretiyle artr. Diledii kimseyi de doru yola iletir yznn nurunu parldatarak, cemalinin n yanstarak doru yolu gsterir. De ki: Ne dersiniz! btn mrikler azaba atld veya lmle yz yze kald zaman!... Ayette geen es-saeh (kyamet) kelimesini kk kyamet veya hakiki tevhide ynelik Hakk hidayeti araclyla perdelerin kaldrlmas eklinde akladk. Eer bu kelimeyi byk kyamet olarak aklasak, bu takdirde mrikin Allaha ve kuvvetine ortak kotuu ey gten teberri eder. O zaman anlalr ki, Allahdan baka g ve kudret sahibi yoktur. Dolaysyla, sadece Allah arr, daha nce sarld, Allaha ortak kotuu her vesileyi unutur. Bu yzden, yle denilmitir: Bela Allahn krbalarndan biridir; onunla kullarn sevk eder. Grmyormusunuz; yce Allah, szlerini, Resulleri gndermesi ile darlk ve hastalklara uratmay birlikte zikretmek suretiyle srdrmektedir. nk Mrsellerin (Peygamberlerin) nderlik etmeleri eklindeki ltuf
olgusu biraz daha glenir. Azabn zerlerine sevk edilmesi onlar nefislerinin kararghlarndan skp atar, nefsin etkisini krar, caydrclnn iddetini azaltr. Dolaysyla itaat ederler, perdelerden syrlrlar. Kahr sfatnn tecelli etmesi ve zerlerinde etkisini gstermesi ile birlikte yalvararak boyun eerler. Ardndan yce Allah, perdelerin younluu, heva rtsnn, dnya sevgisinin ve cismani lezzetlere meylin galip gelmesi nedeniyle yalvarmadklarn, tazarru etmediklerini aklyor. 51- Rablerinin huzurunda toplanacaklarndan korkanlar onunla (Kur'an ile) uyar. Onlar iin Rablerinden baka ne bir dost, ne de bir arac vardr; belki saknrlar. 52- Rablerinin rzasn isteyerek sabah akam O'na yalvaranlar kovma! Onlarn hesabndan sana bir sorumluluk; senin hesabndan da onlara herhangi bir sorumluluk yoktur ki onlar kovup da zalimlerden olasn! 53- Aramzdan Allah'n kendilerine ltuf ve ihsanda bulunduu kimseler de bunlar m! demeleri iin onlarn bir ksmn dierleri ile ite byle imtihan ettik. Allah kredenleri daha iyi bilmez mi? Korkanlar onunla uyar sana vahyedilen Kuran ile, istidatlar msait olan korku ve mit ehli olanlar uyar; kalpleri katlaanlardan ise yz evir. nk, bu uyarnn onlara bir faydas olmaz. Nitekim, Kurann banda, onun muttakiler iin yol gsterici (Bakara, 2) olduu vurgulanmtr. Rablerinin huzurunda toplanacaklarndan Onlar iin Rablerinden baka ne bir dost, ne de bir arac vardr Berrak istidatlar araclyla Allaha dnn kanlmaz olduunu bilirler. Bu yzden sfatlarnn ve fiillerinin perdeleriyle perdelenmi olarak Onun huzurunda toplanacaklarndan korkarlar. Allahtan baka kendilerine yardm edecek, kendilerini uzaklk zilletinden ve yoksunluk azabndan kurtaracak bir dostlar, kendileri iin araclk edecek, kendilerini Allaha yaknlatracak, zatlarnn fena bulmasyla saygnlk kazanmalarn salayacak bir efaatileri yoktur. O gn g ve kudret tmyle Allahtadr ve onlar kahryla egemenlii altna almtr. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: O gn onlar meydana karlar. Onlarn hibir
ENM SURES 351
eyi Allaha gizli kalmaz. Bugn hkmranlk kimindir? Kahhar olan Allahndr. (Mmin, 16) Duyduklar bu ayetlerden t alrlar. Bu, onlarn iinde bir umut uyandrr; slukta byk bir evkle cehd etmeye balarlar. Belki saknrlar Ta ki fiillerinin, sfatlarnn ve zatlarnn perdelerinden saknr, Allahta mahvolma, fena bulma suretiyle tecerrt ederler. Ayette geen dost un kalp, arac nn da ruh olmas da muhtemeldir. Yani nefsin dostu olan kalp makamna ulaamazlar ki, kalp onu azaptan kurtarsn, yoksunlua kar ona yardm etsin. Ayn ekilde ruh makamna da ulaamazlar ki ruh onlar iin efaatilik etsin, yaknlk yardmlaryla, Allahtan yardm istemesiyle onlara destek olsun, onlarla Allah arasnda araclk etsin. Yalvaranlar kovma uyaryla onlar rahatsz etme. Onlar eksiksiz vahdet ehlidirler ve vasl olmulardr. nk uyar, kalpleri katlam kimselere fayda vermedii gibi, kalpleri Allahta kendini yitirmi, darmadan olmu kimseler de yarar salamaz. Rablerine sabah akam dua edip yalvaranlar kovma. Daima kalp huzuru, ruh mahedesi ve sr ynelii ile ibadet edip Ona boyun eerler. badetlerinin tek maksad, ezeli sevgiyle Onun zatdr. badetlerini, cennet nimetlerine kavumak ya da azap ve gazaptan kurtulmak gibi bir amala hastalkl hale getirmek istemezler. badeti, sfatlara ynelik sevgilerinden dolay da istemezler. Aksi takdirde iradeleri, sfatlarn tecellilerinin deimesiyle deiir. Onun zatn, bir maksadn veya istein aracs yapmay helal saymazlar. Bilakis, vastalarn ve vesilelerin Onda fena bulduklarn mahede ederler. Kendi zatlar dahil, mahedelerinde nazarlarnn isabet ettii hibir ey kalmaz. Onlarn hesabndan sana bir sorumluluk yoktur. Sen onlarn yapp ettiklerinden sorumlu deilsin herhangi bir sorumluluun olmaz. Yani onlarla Rableri arasnda melek ya da Nebi gibi herhangi bir vasta yoktur. Onlar itaate, cihada veya baka bir eye armak gibi bir ykmlln yoktur. Onlarn hesab Allaha aittir. nk amelleri ancak Allah ile ve Allahtadr. Senin hesabndan da onlara herhangi bir sorumluluk yoktur. Senin davetinle ilgili ilere dalmazlar; slama yardm etmek, kfr pskrtp ezmek gibi ilere karmazlar. nk, tamamen Allah ile meguldrler ve bakasn grmezler, daima huzurdadrlar. Nitekim,
yce Allah yle buyurmutur: Ve onlar ki, saltlarna (namazlarna) devam ederler. (Mminun, 9) Senin iinle, Nebiliinle ilgili bir mesele onlar ilgilendirmez ki onlar kovasn iinde bulunduklar daimi huzurdan kovasn, dini ilere daldrasn veya bir maslahata yneltesin, yahut vakitlerini ve topluluklarn datasn. zalimlerden olasn. ite byle imtihan ettik. Yani bu fitne ve bu byk snama amal musibet gibi imtihan ettik onlar. Bir ksmnimtihan ettik. perdelenmileri dieri bir ksmyla imtihan ettik. nk perdelenmiler sadece onlarn d suretlerini, zahiren kt grnen hallerini, fakirliklerini ve miskinliklerini grrler; deerlerini, mertebelerini, i lemdeki iyi hallerini gremezler. Bu yzden, onlar kmserler, onlara aalayc gzlerle bakarlar. Kendilerinin sahip olduklar mal, makam ve nimetleri stn birer deer gibi grp onlarn dk dzeyli hayat standartlarn tahkir ederler ve onlar hakknda yle derler: Aramzdan Allahn kendilerine ltuf ve ihsanda bulunduu kimseler de bunlar m! Allah bunlar m hidayet ltfuna layk grd! Bunu onlar kmsemek maksadyla sylerler. Oysa, Allaha and olsun ki onlarn hayatlar Allah katnda ve onlar bilenler katnda en temiz bir hayattr, hal ve menzil olarak daha yksektedirler. Deerleri ve mertebeleri daha byktr. Nitekim, Nuh (a.s) yle demitir: Sizin gzlerinizin hor grd kimseler iin, Allah onlara asla bir hayr vermeyecektir diyemem. (Hud, 31) Bilakis, hayr, daha dorusu hayrn tamam Allahn onlara verdiinden ibarettir. Allah kredenleri daha iyi bilmez mi? kendisine hakikten kredenleri; varlklar, sfatlar, organlar, varlklarn srdrmelerine dayanak olan rzklar ve geimlikleri gibi nimetleri Allaha itaat yolunda kullanrlar, bylece Ona kretmi olurlar. Dardan gelen nimete karlk ibadet etmek ve o nimeti mnimden (nimet verenden) bilmek suretiyle, bedenlerinin organlarnda somutlaan nimete karlk da onlar ibadette, yolunu izlemekte, marifetini ve sfatlarnn marifetini elde etmekte kullanmak suretiyle krederler. Sfat nimetlerine karlk, eda ettikleri kr, onlar Allahta mahvetmektir. Onu hakkyla tanmaktan, Ona hakkyla ibadet etmekten aciz olduklarn itiraf etmektir. Varlk nimetinin kr olarak karl, onu mahede aynnda yok etmeleridir. O zaman Allah krlerine, bahedilmi hakiki varlkla karlk verir, kreden akirin kendi nefsi iin ve kendi nefsiyle olduunu retir.
ENM SURES 353
Zaten Ondan baka kimse Ona kretmeye g yetiremez. Nihayet derler ki: Seni tenzih ederiz; seni hakkyla bilemedik Seni tenzih ederiz; sana hakkyla kulluk edemedik. te onlarn krn bilmesi ve bu krden dolay onlara verdii karlk bundan ibarettir. 54- Ayetlerimize inananlar sana geldiinde onlara de ki: Selm size! Rabbiniz merhamet etmeyi kendisine yazd. Gerek u ki: Sizden kim, bilmeyerek bir ktlk yapar, sonra ardndan tevbe edip de kendini slah ederse, bilsin ki Allah ok balayan, ok esirgeyendir. 55- Bylece sulularn yolu belli olsun diye yetleri iyice aklyoruz. 56- De ki: Allah'dan baka taptnz eylere kulluk etmek bana yasak edildi. De ki: Ben sizin arzularnza uymam, aksi halde saptrm da hidayete erenlerden olmam. 57- De ki: phesiz, ben Rabbimden gelen apak bir delile dayanyorum. Siz ise onu yalanladnz. abucak gelmesini istediiniz (azap) benim yanmda deildir. Hkm ancak Allah'ndr. O Hakk anlatr ve O, doru hkm verenlerin en hayrlsdr. 58- De ki : Acele istediiniz ey benim elimde olsayd, elbette benimle sizin aranzda i bitirilmiti. Allah zalimleri daha iyi bilir. Ayetlerimize inananlar sana geldiinde kendi sfatlarn silerek ayetlerimize iman edenler sana geldikleri zaman onlara de ki: Selm size! sfatlarnzn ayplarndan arndnz iin, sfat giysilerini zerinizden kardnz iin. Rabbiniz merhamet etmeyi kendisine yazd. Size ynelik rahmetinin bir gstergesi olarak, sfatlarnz kendi sfatlaryla deitirmeyi zat iin bir zorunluluk kld. nk Allahta, geip giden, elden karlan her eyin yerini tutacak bir ey vardr. Gerek u ki: Sizden kim, bilmeyerek bir ktlk yapar ise yani gaybet ve gaflet suretiyle eitlenme annda sfatlarndan biri zuhur ederse, sonra bu sfatn zuhurunun ardndan bu eitlenmeden dner, huzura varp onu tanyp Allaha dnmek suretiyle nefsini ezerse ve Allahn huzurunda tazarru edip riyazeti gerekletirirse , bilsin ki Allah ok balayan dr. O zuhuru rter. ok esirgeyendir ilahi sfatlarn kalcl ve istikamet nimetini bahetmekle ona merhamet eder. Byleceayetleri iyice aklarz. bu mminlere akladmz gibi sfatlarmz sana aklyoruz. Yolu belli olsun diye sfatlaryla perdelenmilerin, yapp ettiklerini sfatlaryla yapanlarn yolu belli olsun diye. Sular budur onlarn.
De ki:tapmak bana yasak edildi Allah dnda, hevanza uyarak kulluk sunduunuz mal, nefis, ehvet, bedensel lezzet gibi eylere tapmaktan men edildim. Bu yzden ben sizin arzularnza uymam. Onlara tapmak suretiyle sizin arzularnza uygun hareket etmem. Aksi takdirde, onlarla perdelenmek suretiyle saparm. Tevhide ulaamam. Ayetin orijinalinde mazi fiil kullanlm olmas, bu takdirde sapmamn muhakkak olacan vurgulamaya yneliktir. Byle bir durumda hidayetten hibir ey zere olamam, demek istiyor. 59- Gaybn anahtarlar Allah'n yanndadr; onlar O'ndan bakas bilmez. O, karada ve denizde ne varsa bilir; O'nun ilmi dnda bir yaprak bile dmez. O yerin karanlklar iindeki tek bir taneyi dahi bilir. Ya ve kuru ne varsa hepsi apak bir kitaptadr. 60- Geceleyin sizi ldren (ldrr gibi uyutan), gndzn de ne ilediinizi bilen; sonra belirlenmi ecel tamamlansn diye gndzn sizi dirilten (uyandran) O'dur. Sonra dnnz yine O'nadr. Sonunda O, yaptklarnz size haber verecektir. Gaybn anahtarlar Allah'n yanndadr Biliniz ki; gayp birka mertebeden oluur: Birincisi, gaipler gayb. Bu, ilk inayet ad verilen Allah ilmidir. kincisi, ruhlar lemi gaybi. lk akli lemde ezelden ebede kadar olan ve olacak olan her eyin suretinin nakedilmesidir. Bu da klli surette ana kitab ad verilen lemin ruhudur ve bu n yargdr. ncs, kalpler lemi gayb. Bu da ayn hkmlerin ilmi olarak tafsilatlanm, klli ve czi bir ekilde klli nefis lemine nakedilmesidir. Ki buras levh-i mahfuz ad verilen kalp lemidir. Drdncs, hayal lemi gayb. Bu da varlklarn tmyle, feleki czi, cisimlerine intiba ettirilmi, muayyen ve mahhas klnm, vakitleriyle e zamanl ve ayniyle vaki olacak ekilde nefislere nakedilmesidir. Bu leme, eriatta dnya semas (ya da en yakn sema) ad verilir. nk mahede edilen maddi leme, Allahn hkmlerinin tafsilatnn yer ald ilahi kader levhine, btn ihata etmesinden, zatnn ayns olan bu lemlerin tmnde zatnn hazr olmasndan ibaret olan ilk inayet dediimiz Allah ilmine en yakn gayb mertebesi budur. Allah zatyla hazr olduu iin de bu suretlerin tmn aynleriyle yer aldklar olgularla birlikte bilir, zait suretlerle deil. Dolaysyla, bunlar Onun ilminin aynsdr. Bu yzden gklerde ve yerde zerre arlnca hibir ey Ondan kaybolmaz.
ENM SURES 355
Dolaysyla, ayette geen mefatih kelimesi, mahzen anlamna gelen meftah kelimesinin oulu olarak kullanlm ise, belirginleen anlam udur: Btn gaipleri kapsayan bu hazinelerin tm, zatnn onlarda hazr olmasyla, Onun katndadr. Onlar Ondan bakas bilmez. Eer sz konusu kelime (mefatih) anahtar anlamna gelen miftah kelimesinin oulu olarak kullanlm ise, kastedilen anlam ya bunlarn kaplar kilitlidir ve anahtarlar da Onun elindedir. Ondan baka kimse orada ne olduunu bilemez. eklindedir. Ya da bunlarn izhar edilmesinin ve gzlemlenen leme karlp mahlukata gsterilmesinin sebepleri, Onun kudret elindedir, bunlar zerindeki tasarruf yetkisi Onun muhafazasnda ve tekelindedir. Ondan baka hi kimse onlar oradan karamaz, dolaysyla orada neler olduuna muttali olamaz. Bunlar, Allahn isimleridir. Apak kitaptan maksat, dnya semasdr (en yakn sema). nk bu czi varlklar, saylar ve ayr ahslaryla orada belirginleirler. Sizi dirilten Odur. amellerinizin isabetliliindeki eksikliklerinizi ve kazanlarnz grp karlnz almanz iin sizi diriltir. Belirlenmi ecel tamamlansn diye yeniden dirili ve canlanma iin belirlenmi vakit tamamlansn diye. Sonra, mutlak cem aynnda Rabbinize dneceksiniz. O, amellerinizin suretlerini size gstererek ve cezalarnz vererek neler yapp ettiklerinizi size bildirecektir. 61- O, kullarnn stnde yegne kudret ve tasarruf sahibidir. Size koruyucular gnderir. Nihayet, birinize lm geldi mi elilerimiz (grevli melekler) onun cann alrlar. Onlar vazifede kusur etmezler. 62- Sonra, insanlar gerek sahipleri olan Allah'a dndrlrler. Bilesiniz ki hkm yalnz O'nundur ve O hesap grenlerin en abuudur. O, kullarnn stnde yegne kudret ve tasarruf sahibidir Onlar zerinde diledii tasarrufta bulunur. Onlar mutlak cem aynnda yok eder. nk, Onun iinde kahredilmemi, egemenlik altna alnmam hibir ey yoktur. Size koruyucular gnderir Koruyuculardan maksat, onlarn varolutan sahip olduklar kuvvetleridir; her hal kkll veya kkl olmay itibariyle onlarda bir intiba brakr. Bedenden syrldklar zaman da bu halin kendilerine grnr. leniine uygun bir surette belirginleir. Ya latif bir ruhani surette olur ki onu ruha
ve sevaba ulatrr. Ya da karanlk cismani bir suret olur ki, onu azaba ulatrr. Hatta bu suretler onun bedeninin organlarna zuhur eder, onlarn ekline gre ekil alr, bu organlarn iledikleri amelleri hal lisanlaryla ve yukarda iaret ettiimiz semavi kuvvetlerle anlatmalarn salar. Onlara nakedilen btn czi hadiseleri dile getirirler. Bedenden ayrldklar zaman bunlar topyekun zerlerinde zuhur ederler; byk kk onlara anlatlmayan, saylp dklmeyen hibir ey kalmaz. Bunlar aynleri itibariyle lm annda canlarn alan elilerdir. te yandan, geri evrilme de mutlak cem aynnda olur. nk bu da ceza mahiyetindedir. O hesap grenlerin en abuudur. nk hesaplar en ksa zaman dilim olan an iinde grlr. Bu, onlarn canlarnn alnmasndan ibarettir. 63- De ki: Karann ve denizin karanlklarndan (tehlikelerinden) sizi kim kurtarr ki? (O zaman) O'na gizli gizli yalvararak Eer bizi bundan kurtarrsan and olsun kredenlerden olacaz diye dua edersiniz. 64- De ki: Ondan ve btn skntlardan sizi Allah kurtarr. Sonra siz yine O'na ortak koarsnz. 65- De ki: Allah'n size stnzden (gkten) veya ayaklarnzn altndan (yerden) bir azap gndermee ya da birbirinize drp kiminize kiminizin hncn tattrmaya gc yeter. Bak, anlasnlar diye yetlerimizi nasl aklyoruz! De ki: Karannkaranlklarndan sizi kim kurtarr?... bedensel rtlerin ve nefsani sfatlarn oluturduu perdelerden ve denizin karanlklarndan, kalplerin sfatlarndan ve akllarn fikirlerinden oluan perdelerden sizi kim kurtarr? Onadua edersiniz bu perdeleri asn diye. yalvararak nefislerinizde Ona yalvarrsnz, gizli gizli gizli leminizde ona yalvarrsnz ki eer bizi bundan kurtarrsan bu perdelerden and olsunoluruz. Kurtulma nimetine istikamet ve yerleiklik zere olmak suretiyle kredenlerden oluruz. De ki: Ondansizi Allah kurtarr sfatlarnn tecellilerinin nurlaryla bu perdeleri amak suretiyle sizi kurtarr. ve btn skntlardan istidadnzda bil kuvve bulunan kemalatnz aa karmakla. yle ki varlnzdan bir kalnt kalrsa, bu sizin iin keder nedeni olur. nk siz fena bulmaya ve btnyle ondan kurtulmaya yatkn bir istidada
ENM SURES 357
sahipsiniz. Bunun nedeni de istidadnzn gc ve kemale ynelik evkinizin etkinliidir. Bu yzden, Allah sizi bu skntlardan kurtarr. Sonra siz bu erefli makam rendikten, sizin iin hazrlanan nimetlerden haberdar olduktan sonra Ona ortak koarsnz nefislerinizi ve hevalarnz Ona ortak koar, onlara taparsnz. De ki: Allahn size stnzden bir azap gndermeegc yeter. Sizi dncelerle ve ruhani rtlerle perdelemek suretiyle cezalandrmaya veya ayaklarnzn altndan sizi tabi rtlerle perdelemeye ya da sizi bir birinize drmeye sizi, ayr gruplar haline getirip birbirinize drmeye, her grubu varolu kuvvetlerinizden birinin dini zere belirginletirmeye ve dier bir grubun karsna dikilmesini salamaya, bylece aranzda kargaa ve sava kmasna neden olmaya muktedirdir. Ya da sizi farkl gruplar haline getirmeye, her bir grubun ayr bir deccalin veya insan ya da cin kkenli bir eytann dini zere olmasn, bu eytan imam edinip peinden gitmelerini salamaya kadirdir. Ya da nefislerinizi paralamaya, farkl ynelimlere sevk etmeye, yani kuvvetlerinizden her birini kendine zg lezzetini tatmin etmek maksadyla ayr ayr kalbi istila etmelerini salamaya, bir kuvvetin kalbi gazaba, brnn ehvete, bir bakasnn hrsa doru ekitirmesine yol amaya, bylece kalbin, her biri farkl bir yne eken bu kuvvetler arasnda aciz, bitap dp boulmasna, onlarn avularnda tutsak olmasna, u kuvvetin lezzetini tatmin etmeye yeltendiinde brnn engeline taklmasna, bylece kuvvetler arasnda kargaa kp varlnzn hercmer olmasna yol amaya gc yeter. nk, kuvvetler tek bir lidere boyun emeye raz olmad zaman kargaa kar. G kimde ise, onun basksna boyun eerler, tek yanl emirlerle onlar idare eder, sonra onlarn her birini olmalar gereken yerlerine dndrr, boyun een, emre amade olan gler olmasn salar. Derken, varlk lkesi istikrara kavuur, kalp sultan ynetiminde istikrar salar. Bu tevile gre kuvvetlerin her biri, deiik dinlere balanm bir veya birden ok frka konumuna gelir, bir ahs gibi belirginlemezler. 66- Kur'an hakk olduu halde, kavmin onu yalanlad. De ki: Ben size vekil (kefil) deilim.
67- Her haberin gerekleecei bir zaman vardr. Yaknda siz de gerei bileceksiniz. 68- Ayetlerimiz hakknda ileri geri konumaya dalanlar grdnde, onlar baka bir sze geinceye kadar onlardan uzak dur. Eer eytan sana unutturursa, hatrladktan sonra artk o zalimler topluluu ile oturma. 69-Takv sahiblerine, inanmayanlarn hesabndan herhangi bir sorumluluk yoktur. Fakat, belki korunurlar diye hatrlatmak gerekir. 70- Dinlerini bir oyuncak ve bir elence edinen ve dnya hayatnn aldatt kimseleri (bir tarafa) brak! Kazandklar sebebiyle hibir nefsin felkete dar olmamas iin Kur'an ile nasihat et. O nefis iin Allah'tan baka ne dost vardr, ne de efaati. O, btn varn fidye olarak verse, yine de ondan kabul edilmez. Onlar kazandklar (gnahlar) yznden helke srklenmi kimselerdir. nkr ettiklerinden dolay onlar iin kaynar sudan ibaret bir iecek ve elem verici bir azap vardr. Onu yalanlad yani bu azab. Hak olduu halde (senin) kavmin zerlerine inen sabit, deimez bir azap olduu halde onu yalanlad. De ki: Ben size vekil deilim. Sizi koruyacak ve bu azabn size ilimesini engelleyecek vekiliniz deilim. Her birinin haber verilen her bir olayn gerekleecei bir mahalli ve kalc olaca bir yeri vardr. Yakn siz debileceksiniz. sizin zerinizdeki beden rtleri kalkt zaman, bu azabn acs, nefislerinizin gerektirdii, hakkettii ekilde zerinizde zuhur edecektir. Ayetlerimiz hakknda ileri geri konumaya dalanlar grdnde kendi nefislerinin sfatlarn izhar etmek, onlar iin bilgi ve g ispat etmek suretiyle bizim sfatlarmz hakknda yerli yersiz konumaya dalanlar grdn zaman onlardan uzak dur. nk onlar, perdelenmi mriklerdir. Eer eytan sana unutturursa baz batl ve hurafeleri sana telkin ederek nefsine vesveseler flese, bylece senin nefsinin baz sfatlaryla zuhur etmesine neden olur da onlara benzemeni, dolaysyla onlarla arkadalk etmeye meyletmeni salarsa artkoturma sana hatrlatmamzdan sonra hatrladn gerekler muvacehesinde artk onlarla oturma. O topluluk ile oturma. Nefislerine zulmeden, yani kendi sfatlarn benim sfatlarmn yerine koyan, bylece kendi
ENM SURES 359
sfatlaryla perdelenen zalimlerle beraber olma. nk onlarla beraber olmak insan zerinde etki brakr. Byle bir durumda, onlarn beraberliklerinin uursuzluu neticesinde eitlenme eklinde senin de bir perdenin gerisine dmenden korkulur. Yoktur sfatlarndan oluan giysilerini karan, sfatlarnn heyetlerinden uzak duran muvahhitler iin, u perdelenmilerin hesabndan herhangi bir sorumluluk Onlarla i ie kark vaziyette yaamalarndan dolay perdelenmezler, onlarla eit hale gelmezler. Fakat biz onlara bir hatrlatmada bulunduk ki, onlarla arkadalk etmekten saknsnlar. nk bu beraberlikten dolay eitlenme haline girebilirler. Ya da yle bir anlam kastedilmitir: onlarn vebalinden, durumlarndan ve hesaplarndan onlara bir ey dmez, ki onlarla arkadalk etsinler. Ama, ok ksa sreli beraberliklerle onlar zaman zaman uyarsnlar. Belki irklerinden ve perdelenmiliklerinden saknrlar, muvahhitlerin sohbetinin bereketiyle kurtulurlar. Ya da kastedilen anlam udur: Onlarn hesap grecekleri amellerinden ve bu amellerin veballerinden onlara bir sorumluluk dmez. Fakat, eziyet ya da yasaklama ile onlara hatrlatmada bulunsunlar, belki bunlardan saknrlar. Kimseleri brak! dinleri ve gelenekleri heva ve elenceden ibaret olanlar terk et. Onlar balarn bundan yukar kaldramazlar. nk bu inan onlarn iinde kk salmtr. Onlar maddi hayata aldanmlardr. Onlardan yz evir ve Kuran ile uyar. Ta ki nefis, maddi hayattan edindii kazanmlarla perdelenmesin. Yani dini ve gelenei bu olmasn, bu inan onda kklemesin. Fakat, tabii meyil nedeniyle onlarn fiillerine benzer fiiller ilersen, bunlar nedeniyle perdelenirsin. nk nefis bunlardan etkilenir, rtnr ve tkenir. Uyar ki, onlar gibi olmasn. Yoksa onlarn amelleriyle hidayetten alkonur. O zaman ondan bir fidyede kabul edilmez. nk kazanlaryla perdelenmi olur. Kaynar sudan ibaret bir iecek Bu, istidadnn gcnden kaynaklanan kemal mertebesine ynelik itiyaknn iddetine ynelik bir iarettir. Elem verici azap ise, amelleri ve amellerinin heyetleriyle bu kemalden yoksun kalmas anlamndadr.
71- De ki: Allah' brakp da bize fayda veya zarar veremeyecek olan eylere mi tapalm? Allah bizi doru yola ilettikten sonra eytanlarn saptrp akn olarak le drmek istedikleri, arkadalarnn ise: Bize gel! diye doru yola ardklar akn kimse gibi gerisin geri (inkrcla) m dndrleceiz? De ki: Allah'n hidayeti doru yolun ta kendisidir. Bize lemlerin Rabbine teslim olmamz emredilmitir. 72- Salt (namaz) dosdoru ikame edin ve Allah'tan korkun. O, huzuruna varp toplanacanz Allah'tr. 73- O, semay ve arz hakk olarak yaratandr. Ol! dedii gn her ey oluverir. O'nun sz hakdr. Sr'a flendii gn de hkmranlk O'nundur. Gizliyi ve a bilendir ve O, hikmet sahibidir, her eyden haberdardr. De ki: Allah brakp da eylere mi tapalm? Kudreti ve hakiki bir varl olmayan, dolaysyla fayda ve zarar vermek gibi bir gc bulunmayan eylere mi tapalm? geri mi dndrleceiz? irke geri mi dneceiz? Allah bizi doru yola ilettikten sonragerisin geri mi?... Allah bizi hakiki hidayete ulatrdktan sonra irke mi dndrleceiz?! kimse gibi vehim ve tahayyl eytannn alp gtrd, nefis arznda akn olarak dolatrd, dolaysyla nereye gideceini, yol olmad iin ne yapacan bilmeyen, hedefi olmayan kimse gibi mi olalm? Arkadalarnn fikirden, ameli ve nazari akldan oluan arkadalarnn doru yola ardklar ve bize gel! yol burada, dedikleri, ama kalbinin kula heva ile dolup arlat iin onlar duyamayan kimse gibi mi olalm?! De ki Allahn hidayeti, tevhid yoludur. doru yolun ta kendisidir baka deil. Bize lemlerin Rabbine teslim olmamz emredilmitir. Ki sfatlarmz, rububiyet sfatnn tecellighnda silmek ve ona teslim etmek suretiyle rububiyet sfatna uyalm, kalbi huzur namazn klalm, Ondan korkup saknalm, Onu kendimiz iin sfatlardan koruyucu snak klalm. Ki sfatlarla mevsuf olan sadece O olsun. Biz de Onunla varlklarmzdan kurtulalm. Onda fena bulduumuz zaman zat ile huzurunda toplanlan O olsun.
ENM SURES 361
OHalik(yaratan)dr ruhlar semalarn ve cisim arzn, zatnn gerei olan adaleti ayakta tutarak yaratan Odur. Ol! dedii gn her ey oluverir. Ezel dediimiz sonsuzluk vaktinde, zatnn ezeliyetinde eyann zuhurunu izale eder. Onun zatnn ezeliyeti mutlak ezeliyettir. Bundan maksat da kadim iradesinin zatnn taayyununda zuhur etmeye taalluk etme vaktidir. Bu da Kn / Ol emir szyle ifade edilir. Bu ise, zaman olarak sz konusu ezeliyetten geride kald iin akl itibariyle ezelin ezeliyetinden sonradr. Daha dorusu, Allahn zatnda itibari akl tertibince byledir. nk taayyun ediler, hem aklen hem de hakikten salt hviyet mutlakndan geridedirler. Bunlarn zuhur edileri ise kn / ol, der, hemen oluverir eklinde isimlendirilen irade ile arasz ve gecikmesiz gerekleir. Bu da hemen oluverir eklinde ifade edilmitir. nk ezelde olmamtr. Dolaysyla Onun sz gerektir yani bu vakitte. zellikle ebedi iradesi. Ki yaratlanlarn olduklar ekilde ve halleri zere sabit olarak, deimeden var olmalarn gerektirmitir. Onun sonsuz iradesi her neyi gerektirmise, onun en gzel bir dzen ve tertip iinde, en dengeli biim ve terkipte olmasn gerektirmitir. Sura flendii gn sura fledii vakit. Yani varlklara ruhlarn geri vermekle onlar dirilttii zaman, mlk sadece Onundur. nk varlklar kendi nefisleri itibariyle, brakn mlk sahibi olmalarn, ldrler, varlklar ve hayatlar yoktur. Gizliyi bilendir yani melekutu olan ruhlar leminin hakiktlerini bilir. Ve a bilendir yani mlk olan cisimler leminin suretlerini bilir. O, hikmet sahibidir. Onlar var etmi ve hikmetiyle onlar belli bir tertibe gre dzenlemitir. Her surete kendisine uygun olan ruhu bahetmitir. Her eyden haberdardr her eyin gizlisini, an, zelliklerini, fiillerini ve bu fiillerin sonularn bilir. O, ruhlar ve cisimleri, kadim (ncesiz), ezeli ve deimez iradesiyle mutlak olarak bilir. Ve iradesi hibir zaman deimez. Her eyi, zatnn gerektirdii adalet ve hikmet zere en gzel ekilde var eder. Varlklar, mlk leminde var edendir. Ki mlk leminin tek maliki Odur. Diledii gibi var eder varlklar. Varlklarn olmas gereken hali bilir, onlar salam bir temele dayandrma hikmetine sahiptir. Dzenlerini ve tertiplerini hikmete gre belirginletirir. Bu varlklarda iradesi uyarnca meydana gelen halleri zat ile bilir. Bunlarn tmnde tektir, ortakszdr.
74- brahim, babas zer'e: Birtakm putlar tanrlar m ediniyorsun? Dorusu ben seni de kavmini de apak bir sapklk iinde gryorum, demiti. 75- Bylece biz, kesin iman edenlerden olmas iin brahim'e gklerin ve yerin melektunu gsteriyorduk. brahim, babasnademiti. O zaman hatrla ki, brahim, gstermemi ve hidayete erdirmemiz sayesinde tevhid yoluna girmi, sluka balamt, kavminin irk ilediinin, mlk lemini n karmakla melekut leminin hakiktlerinden ve Allahn isimleriyle eya zerinde rablk yetkisine sahip olduu gereinden perdelendiklerini, cisimlerin ve varlklarn bamsz etkinlie sahip olduklarna inandklarn, bununla asl var ediciden gafil olduklarn grmt de bu inanlarndan dolay onlar ayplam ve ileri gelenleri, en bykleri konumundaki babasna yle demiti: Birtakm putlar tanrlar m ediniyorsunuz? onlarn lemde etki sahibi olduklarna m inanyorsunuz? Dorusu ben seni de kavmini de apak bir sapklk iinde gryorum. Sapklnz o kadar aktr ki, duyularla dahi fark edilebilir, ayrca delile gerek yoktur. te bu gsterme, genel ve kmil tarifle brahime retiyor, gsteriyorduk, gklerin ve yerin melekutunu yani yce Allahn gklerin ve yerin dzenini yrtt ruhani kuvvetleri gsteriyorduk. nk her eyin, onu Allahn izniyle koruyan, ilerini dzen iinde yrten bir melekuti gc vardr. Kesin iman edenlerden olmas iin bunlar yaptk. Yani bunlar ona gsterdik ki, Allahtan bakasnn tesirinin olmadn, varlklar zatnn ayns olan isimleri ve her bir isimle beraber olan birtakm sfatlaryla idare ettiini, bu yzden varlklar perdesinin gerisinde fiillerin okluk arz ettiini bilsin, anlasn. Varlk ile perdelenmi, maddenin yannda durup onu aamayan kimse, bu fiillerin varlklardan kaynaklandn dnr. Maddeyi aan ve varlk perdesini yrtan, ama akln yannda durup kendini onunla snrlandran kimse de bu fiilleri melekuttan bilir. Buna karlk, ilahi hidayet nuruyla doru yolu bulan, basiret gz ak olan kimse, yce Allahn zatna gre melekutun, melekuta gre mlk mesabesinde olduunu grr. Bu yzden varlklar iin bir etki tasavvur etmedii gibi varlklarn melekutu iin de tasavvur etmez, bilakis varlklarn maliki ve var edicisi iin tasavvur eder ve yle der: Gerekten Allahtan baka ilah yoktur.
ENM SURES 363
76- Gecenin karanl onu kaplaynca bir yldz grd, Rabbim budur, dedi. Yldz batnca, batanlar sevmem, dedi. 77- Ay' doarken grnce, Rabbim budur, dedi. O da batnca, Rabbim bana doru yolu gstermezse elbette yoldan sapan topluluklardan olurum, dedi. 78- Gnei doarken grnce de, Rabbim budur, zira bu daha byk, dedi. O da batnca, dedi ki: Ey kavmim! Ben sizin (Allah'a) ortak kotuunuz eylerden uzam. 79- Ben hanf olarak, yzm semay ve arz yokdan var eden Allah'a evirdim ve ben mriklerden deilim. Gecenin karanl onu kaplaynca ocukluk zamannda ve ilk genlik anda cismani tabiat leminin gecesinin karanl zerine knce grd ruh ve ruhaniyet ad verilen nefis dediimiz insani heykel melekutunun yldzn grd, feyzinin, hayatnn ve rububiyetinin ondan olduunu dnd. nk o srada yce Allah onu hayat veren (el-Muhyi) ismiyle gryordu. Hal diliyle yle dedi: Rabbim buduryldz batnca nefis makamn ap kalp nuru zerine dounca, rd ve akletme etkileriyle onu aydnlatnca, nefsin mmkn nitelikli olduunu ve cisme intiba etmesinin zorunluluunu ona retince batanlar sevmem, dedi. cisim maribinde batan, onunla perdelenen, imkn karanl ile ve bakasna muhta olma ile rtnenleri sevmem. Grnce kalp makamna ulat iin kalp aynn doduunu, nefis ufkundan ykselip zuhur ettiini grnce hakiktleri kefeden feyzin, ilmin ve rububiyetin ondan olduunu dnd. nk o srada yce Allah onu alim ve hakim ismiyle gryordu. Rabbim budur, dedi. O da batnca kendisinden perdelenmesi, alannn dna kmas sonucu battn, ayrca nurunun ruh gneinden kaynaklandn, nefsin ve sfatlarnn karanlnda battn, onunla perdelendiini, dolaysyla kendine ait bir nurunun olmadn anlaynca, onun makamndan yz evirdi ve yle diyerek ruh tecellisi yoluna girdi, sluka balad: Rabbim bana doru yolu gstermezse yznn nuruna ulatran yola iletmezse elbette yoldan sapan topluluklardan olurum. Batni eylerle perdelenenlerden olurum. Nurani perdelerin tesine geemeyen Hristiyanlar gibi.
Gneigrnce ruh gneini doarken zerine tecelli ettiini, nuruyla zuhur ettiini grnce, feyzinin, mahedesinin ve rububiyetinin ondan olduunu dnd. nk o srada yce Allah onu gren (ahid), ali (yce) ve azim (ulu) ismiyle gryordu. Rabbim budur, zira bu daha byk, dedi. Bykl ve ruhaniliinin iddetinden dolay bu kanaate vard. O da batnca Hakkn tecellisinin nurlarnn etraf kaplamas, baki vechin parltlar her eyi aydnlatmas, vahdet makamna eritii iin zatn nndeki perdelerin almas sonucu ruha ve kendi varlna bakmann irk olduunu dnd ve yle dedi: Ey kavmim! Ben sizin Allaha ortak kotuunuz eylerden uzam. Ne olursa olsun, hepsinden beriyim. nk Ondan bakasnn varl sz konusu deildir. Benyzm (vechimi)evirdim. zatm ve varlm ruhlar semalarn ve nefis arzn yaratan a evirdim, Ondan baka her eyden uzaklatm, hatta, Onda fena bulmak suretiyle kendi varlmdan bile teberri ettim. Ben mriklerden deilim bende irk adna bir ey yoktur; varlk kalntlarnn bulunmas ve zuhur etmesi gibi bir irk bende olmaz. 80- Kavmi onunla tartmaya giriti. Onlara dedi ki: Beni doru yola iletmiken, Allah hakknda benimle tartyor musunuz? Ben sizin O'na ortak kotuunuz eylerden korkmam. Ancak, Rabbim'in bir ey dilemesi hari. Rabbimin ilmi her eyi kuatmtr. Hla ibret almyor musunuz? 81- Siz, Allah'n size haklarnda hibir hkm indirmedii eyleri O'na ortak komaktan korkmazken, ben sizin ortak kotuunuz eylerden nasl korkarm! imdi biliyorsanz (syleyin), iki guruptan hangisi gvende olmaya daha lyktr? 82- nanp da imanlarna herhangi bir hakszlk bulatrmayanlar var ya, ite gven onlarndr ve onlar doru yolu bulanlardr. 83- te bu, kavmine kar brahim'e verdiimiz delillerimizdir. Biz dilediimiz kimselerin derecelerini ykseltiriz. phesiz ki senin Rabbin hikmet sahibidir, hakkyle bilendir. 84- Biz O'na shak ve (shak'n olu) Yakub'u da armaan ettik; hepsini de doru yola ilettik. Daha nce de Nuh'u ve O'nun soyundan Davud'u, Sleyman', Eyyub'u, Yusuf'u, Musa'y ve Harun'u doru yola iletmitik; Biz iyi davrananlar ite byle mkfatlandrrz.
ENM SURES 365
85- Zekeriyya, Yahya, sa ve lyas' da (doru (Hak) yola iletmitik). Hepsi de iyilerden idi. 86- smail, Elyesa', Yunus ve Lt'u da (hidayete erdirdik). Hepsini lemlere stn kldk. 87- Onlarn babalarndan, ocuklarndan ve bazlarna da. Onlar sekin kldk ve doru yola ilettik. kardelerinden
88- te bu, Allah'n hidayetidir, kullarndan dilediini ona iletir. Eer onlar da Allah'a ortak kosalard yapmakta olduklar amelleri elbette boa giderdi. 89- te onlar, kendilerine kitab, hikmet ve Nbvvet verdiimiz kimselerdir. Eer onlar (kfirler) bunlar inkr ederse phesiz yerlerine bunlar inkr etmeyecek bir toplum getiririz. 90- te bunlar Allah'n hidayete eritirdii kimselerdir. Sen de onlarn yoluna uy. De ki: Ben bu grevime karlk sizden bir cret istemiyorum. Bu (Kur'an) lemler iin ancak bir ttr. 91- (Yahudiler) Allah' gerei gibi tanmadlar. nk Allah hibir beere bir ey indirmedi dediler. De ki: yle ise Musa'nn insanlara bir nr ve hidayet olarak getirdii Kitab' kim indirdi? Siz onu ktlara yazp (istediinizi) aklyor, ounu da gizliyorsunuz. Sizin de atalarnzn da bilemedii eyler (Kur'an'da) size retilmitir. (Reslm) sen Allah de, sonra onlar brak, daldklar bataklkta oynaya dursunlar! 92- Bu (Kur'an), mm'l-kur / ehirlerin anas (Mekke) ve evresindekileri uyarman iin sana indirdiimiz ve kendinden ncekileri dorulayc mbarek bir Kitabdr. hirete inananlar buna da inanrlar ve onlar namazlarn hakkyla klmaya devam ederler. Kavmi onunla tartmaya giriti cisimlerden ve varlklardan etkiyi nefyetme, Allahtan baka taplanlar terk etme hususunda onunla tarttlar. Dedi ki: Beni doru yola iletmiken, Allah hakknda benimle tartyor musunuz? O beni tevhide iletmitir. Ben sizin Ona ortak kotuunuz eylerden korkmam. Varlklar zerinde bamsz etkiye sahip olduklarn sylediiniz eylerden asla korkmam; ancak Rabbimin bir ey dilemesi hari. o vakit korkarm. Rabbimin, onlar tarafndan bana istemediim bir eyin ilimesini veya onlar tarafndan bana bir zararn dokundurulmasn dilemesi baka. Bu da Ondan ve Onun bilgisinden kaynaklanr, onlardan deil. Rabbimin ilmi her eyi
kuatmtr. Benim halimi ve benim yararma olan eyi bilir. Eer onlar araclyla bana zarar ilimesinin benim iin iyi olduunu bilirse, yapar. Hl ibret almyor musunuz? aciz ile her eye Kadir olan birbirinden ayramyor musunuz? nananlar zati tevhide iman edenler bulatrmayanlar imanlarna, nefsin kalpte zuhur etmesi ve varlk kalnts gibi zulmlerle kartrmayanlar nk varlk kalntsnn olmas gizli irktir. ite gven onlarndr. Beraberinde korku olmayan gerek gven onlar iindir. ve onlar doru yolu bulanlardr hakikt araclyla Hakka giden yolu bulmulardr. te budelillerimizdir brahimin kavmine kar ortaya koyduu tevhid bizim delilimizdir. Hepsi de iyilerden idi. lemin salah, dzeninin korunmas ve tedbirinin srmesi iin abalyorlard. nk, beeri varln fena bulmasndan sonra bahedilmi hakiki varlk ile istikamet bulmulard. Hepsinistn kldk kendi zamanlarndaki leme stn kldk. Allah gerei gibi tanmadlar. nk Allah hibir beere bir ey indirmedi. dediler. Yani, Allah olmas gerektii gibi tanmadlar. nk tenzihte o kadar ileri gittiler ki Onu kullarndan uzaklatrdlar. O kadar ki ilminden ve kelamndan onlara bir eyin zuhur etmesi mmkn grlmedi. Eer Onu gerei gibi tansalard, kullarnn ve dier her eyin varlnn ancak Onunla olduunu, her eyin Onun varlyla var olduunu, ancak Onun varlnn olduunu, btn grnr lemin Onun zahiri, gaybi leminin de Onun batn olduunu ve her eyin bir zahirinin bir de batnnn olduunu bilirlerdi. u halde, Onun baz sfatlarnn beeri bir varlkta zuhur etmesinin ne sakncas vardr. Hatta kmil insandan baka batn ilminin ve hikmetinin kemalinin bir mazhar da yoktur. O halde Nebi, suret bakmndan Onun zahiri ve mana bakmndan Onun batndr. Onun ilmi Nebinin kalbine iner, onun lisannda zuhur eder. Onun araclyla kullarn zatna arr. Aslnda ikilik yoktur, sadece sfatlarnn tafsili asndan sz konusu olabilir. Cem itibariyle Ondan baka mevcut yoktur, ne Nebi ne de bir bakas. Onun sfatlarnn ve isimlerinin tafsilatn esas aldmz zaman Nebi baz sfatlaryla , Onun zatna zel bir tarzda tabidir. Dolaysyla, Onun isimlerinden biri olur. Nebi, nbvvetinde kmil olunca, en byk (azam) olur, ki gaybnn, varlnn ve hikmetinin hazinelerinin kaplar ancak onunla alr. Nitekim, daha nce bunu
ENM SURES 367
duymutun. O halde, hayret etsen de, onu anlamaktan mahrum kalm, dolaysyla app kalsan da inkr etme. Bakarsn, Allah basiret gzn aar da hibir gzn gremediini grrsn. Ya da kalbinin kulan aar da hibir kulan duyamadn duyarsn. Yahut kalbini nurlandrr da hibir beerin aklnda geiremediini kavrarsn. 93- Allah'a kar yalan uydurandan yahut kendisine hibir ey vahyedilmemiken Bana da vahyolundu diyenden ve Ben de Allah'n indirdii yetlerin benzerini indireceim diyenden daha zalim kim vardr! O zalimler, lmn (boucu) dalgalar iinde, melekler de penelerini uzatm, onlara: Haydi canlarnz kurtarn! Allah'a kar gerek olmayan sylemenizden ve O'nun yetlerine kar kibirlilik azab ile taslam olmanzdan tr, bugn alaklk cezalandrlacaksnz! derken onlarn halini bir grsen! 94- And olsun ki, sizi ilk defa yarattmz gibi teker teker bize geleceksiniz ve (dnyada) size verdiimiz eyleri arkanzda brakacaksnz. Yaratlnzda ortaklarmz sandnz efaatilerinizi de yannzda gremeyeceiz. And olsun, aranz alm ve (ilh) sandnz eyler sizden kaybolup gitmitir. Allaha kar yalan uydurandandaha zalim kim vardr! Kemale erdiini, tevhide ulatn, sfat okluundan ve younluundan kurtulduunu iddia ettii halde, sfatlar iinde kalan, szleri ve fiilleri itibariyle nefsiyle olduu halde bunlar Allah ile gerekletirdiini ileri sren kendisine hibir ey vahyedilmemiken bana vahyolundu diyen vehminin ve hayalinin uydurduu, aklnn ve fikrinin rettii dnceleri Allahtan gelen vahiy, kutsal ruhtan inen feyiz olarak nitelendiren ve Nebiylik iddiasnda bulunan kimseden daha zalim kim vardr! Ben de Allahn indirdii ayetlerin benzerini indireceim, diyenden daha zalim kim vardr! benliin varlyla firavunlaan, ilmi tevhidin ayni tevhid olduunu vehmederek ilahlk iddiasnda bulunan kimseden daha zalim kim vardr! O zalimlerbir grsen! kemal iddiasnda bulunan perdelenmileri zalimleri, fiilleri nefsani olduklar halde ilahi olduklarn ileri sren, nebilik taslayp firavunlaanlar lmn boucu dalgalar arasnda lmn iddeti ve sarholuu iinde, iddialarn kaybetmi, nefislerine iddetle bal ve dnyaya gl bir sevgiyle sarldklar, hevann arzular ilerinde kk sald halde nefislerinden fena bulduklarn sanmalarnn
bir yanlg olduunu anladklar an bir grsen! nk, onlar iradi lmle lmediler, ehvetlerden ve bedeni lezzetlerden syrlmadlar. Nefislerinin sfatlarndan ve iddialarndan fena bulmadlar. Ta ki tabii lmle yz yze kalncaya kadar. Melekler onlarn nefsani kuvvetlerine destek veren yldz ve felek nefislerinden lemin kuvvetleri ve daha nce iaret ettiimiz gibiarnmak suretiyle kurtulduklarn iddia ettikleri halde, hayatlarnda kendilerini istila eden tesirlerinden oluan lemin kuvvetleri penelerini uzatmlardr onlar zerindeki tesirleri gl, kuvvetlerinin tesiri ve nfuzu derinliklerine ulamtr. Haydi canlarnz kurtarn! yani onlara iddetle muamele ederler, dknlklerinin iddetinden, hasretlerinin okluundan ve bedenlerden ayrlmak kendilerine ar geldiinden onlara bask uygularlar. Bugn alaklk azab ile cezalandrlacaksnz! nefislerinizin sfatlarnn varlndan, eziyet edici karanlk heyetlerin mevcudiyetinden, benliinizin, firavunlamanzn perdelerinden dolay aalanma azabn greceksiniz. Nitekim, sfatlaryla onlar cezalandracan buyurmutur. Allaha kar gerek olmayan sylemenizdendolay. Nefislerinizin sfatlarndan ve hevalarndan sadr olan amellerinizi ve szlerinizi Allaha isnat etmenizden ve Onun ayetlerine kar kibirlilik taslam olmanzdan , benliinizle perdelenmi olmanzdan, firavunlap sfatlarnza hayran olmanzdan, bizim sfatlarmz iin onlar silmeyi kabul etmemenizden, kendi sfatlarnzn varlndan dolay bizim sfatlarmzdan perdelenmi olmanzdan ve onlara kar byklk taslamanzdan dolay alaklk azabyla cezalandrlacaksnz. And olsunteker teker bize geleceksiniz. sfatlardan, ilikilerden, ailelerden, akrabalardan ve varlktan soyutlanm, zat cemi aynna dalm olarak bize geleceksiniz, sizi ilk defa yarattmz gibi misak alnmas srasnda ezelde hviyetlerinizin zerrelerini ina ederken Size verdiimiz eyleri arkanzda brakacaksnz vesileleri, ilimleri ve faziletleri arkanzda brakacaksnz. Yannzda gremeyeceiz. vesilelerinizi, sebeplerinizi, hevanza uyarak tercih ettiklerinizi, kuvvetle balandnz sevgililerinizi, taptnz dzmece ilahlarnz yaratlnzda ortaklarmz sandnz efaatilerinizi sevgiyle balanp taptklarnz, tesir gcne sahip olduklarn
ENM SURES 369
sandnz, onlarla itibar kazandnz, saygnla kavutuunuzu sandnz eyleri geride brakacaksnz. Artk durumlar deitii iin aranza ayrlk dmtr. Suretler ve ekiller deimitir. lh sandnz eyler sizden kaybolup gitmitir. Kendi mahedenizle mevcut saydnz eyler kaybolup gitmitir. 95- Muhakkak Allah, tohumu ve ekirdei atlatandr, lden diriyi karan, diriden de ly karandr. te Allah budur. O halde (Haktan) nasl dnersiniz! 96- O, sabah aydnlatandr. O, geceyi dinlenme zaman, gne ve ay (vakitlerin tayini iin) birer hesap ls klmtr. te bu, Azz olan (ve her eyi pek iyi bilen ) Aliym Allah'n takdiridir. 97- O, kara ve denizin karanlklarnda kendileri ile yol bulasnz diye sizin iin yldzlar yaratandr. Gerekten biz, bilen bir toplum iin yetleri geni geni akladk. 98- O, sizi bir tek nefisten (dem'den) yaratandr. (Sizin iin) bir kalma yeri, bir de emanet olarak konulacanz yer vardr. Anlayan bir toplum iin yetleri ayrntl bir ekilde akladk. Muhakkak, Allahatlatandr kalp tanesini, ruh nuruyla atlatp ilim ve marifetleri ortaya karr. Nefis ekirdeini de kalp nuruyla yarp ahlak ve erdemleri gzler nne serer. karandr bazen ruh nurunun istila etmesini salayarak kalp dirisini nefis lsnden karandr Bazen hevann ve nefsin sfatlarnn istilasna uramasn salayarak nefis lsn de kalp dirisinden karr. Onda baki klar. te Allah budur hallerinizi deitirmeye ve sizi tavrlarnz iinde dndrp size galip gelmeye kadirdir. O halde nasl Ondan yz evirip baka taraflara dnersiniz! O, sabah aydnlatandr Ruh gneinin aydnln ortaya karp etraf aydnlatmasn salayarak nefis sfatlarnn karanln kalpten uzaklatrr. Klmtr kalbin karanln kalp iin skunet arac klmtr. Kalp, arkadalk, bazen dinlenmek iin onda skunet bulur. Ya da bedensel kuvvetlerin iskan ettikleri, karklklardan kurtulup istikrar bulduklar bir mesken klmtr. Ruh gnei ve kalp ay, erefli ve baki varlklardan saylrlar. Ya da hallere ve vakitlere gre ilmi adan bu ikisi esas alnr. te bu, Aziz olan Allahn takdiridir.
Allahn bu takdiri gerekletirmeye gc yeter. Pek iyi bilen ortaya kp inkiaf etme, ya da onlarla rtnp perdelenme hallerini bilir. Bazen ikisiyle ve ikisinden perdelenmek suretiyle celalinin perdeleri gerisinde azizdir. Bazen tecelli edip ikisini kahretmesi ve yok etmesiyle azizdir. Hikmeti uyarnca yaptn bilir. O sizin iin yldzlar yaratandr. Duyu yldzlarn yaratandr karanlklarda kendileri ile yol bulasnz diye beden karalarnda geim maslahatlarna ve kalp denizlerinde de ilimlere ulamak suretiyle. Gerekten biz ayetleri geni geni akladk. Ruh, kalp ve duyular bilen bir toplum iin akladk. nk O, sizi bir tek nefisten yaratandr. klli nefisten. Bir kalma yeri zuhur halinde beden arznda bir kalma yeri, bir de emanet olarak konulacanz yer vardr. fena halinde zat cemi aynnda Ayrntl bir ekilde akladk. Nefsin zuhuru, kalmas ve emanet edilmesi ayetlerini anlayan bir toplum iin kalplerini aydnlatmak ve anlaylarn berraklatrmak suretiyle akladk. 99- O, semadan (gkten) su indirendir. te biz her eit bitkiyi onunla bitirdik. O bitkiden de kendisinde st ste binmi taneler bitireceimiz bir yeillik; hurmann tomurcuundan sarkan salkmlar; zm balar; bir ksm birbirine benzeyen, bir ksm da benzemeyen zeytin ve nar baheleri meydana getirdik. Meyve verirken ve olgunlat zaman her birinin meyvesine bakn! Kukusuz btn bunlarda inanan bir toplum iin ibretler vardr. 100- Cinleri Allah'a ortak kotular. Oysa ki onlar da Allah yaratmt. Bilgisizce O'na oullar ve kzlar yaktrdlar. H! O, onlarn ileri srd vasflardan uzak ve ycedir. 101- O, semavatn (gklerin) ve arzn (yerin) esiz yaratcsdr. O'nun ei olmad halde nasl ocuu olabilir! Onun ei yoktur. Her eyi O yaratmtr ve her eyi hakkyla bilen Aliym O'dur. Oindirendir ruh semasndan ilim suyunu Her eit bitkiyi onunla bitirdik her ahlak trn ve her erdemi onunla ortaya kardk. Meydana getirdik ilim ve ahlak araclyla nefis yeillii heyetini, gzel ve alml ss gibi bitkiler var ettik. karrz bu heyetten ve bu taze ve parlak nefisten birbirine terettp eden erefli,
ENM SURES 371
memnun brakan ameller, doru niyetler karrz; bunlar kalbin g kaynaklardr. Akl hurmalndan ve taalluklarnn gz alclndan marifetler ve hakiktler meydana getiririz ki bunlar elini uzattnda yakalayverecein yaknlktadr. nk ruh nuruyla aydnlanp zuhur etmilerdir. Sanki apak bedihi gereklerdirler. zm balar haller, zevkler, zellikle kalbi muhabbet trleri yeertiriz ki, ras ve halis suyu sarho edicidir. Tefekkr zeytini ve doru tevehhm narn yetitiririz ki bunlardan maksat erefli himmetler ve gzel, hayranlk uyandrc azimetlerdir. Benzeyen bunlarn bir ksm birbirlerine benzerler. Akletmeler, tefekkrler, marifetler, hakiktler, ameller, niyetler ve zat ve sfat sevgisi gibi. Benzemeyen bir ksm da birbirlerine benzemezler. Ameller eliindeki sevgi trleri gibi. Veya mertebeleri, gleri, zaaflar, belirginlikleri veya gizlilikleri bakmndan birbirlerine benzerler yahut bunlarn tmnde birbirlerine benzemezler. Meyve verirkenher birinin meyvesine bakn! Sluk srasnda ve halin balangcnda denetleyerek gzetin ve gzetmeniz, bu meyvelere bakarken lezzet aldnz gibi lezzet alc olsun. Ve olgunlat zaman huzura vasl olduu zaman kemalini gzetleyin. Kukusuz, btn bunlarda inanan bir toplum iin ibretler vardr. Ameli imanla inanan, bu ayetleri ve saydmz halleri kesin ve przsz bir inanla benimseyen kimseler iin ibret dersleri vardr. Cinleri Allaha ortak kotular Vehim ve hayal cinlerini Allaha ortak kotular; onlara itaat ettiler, emirlerine boyun ediler. Halbuki, onlar yaratann Allah olduunu biliyorlar. u halde nasl Allahtan bakasna ibadet ediyorlar? Onayaktrdlar tamamen iftira olarak uydurdular oullar akllardan oullar isnat ettiler ve kzlar nefislerden kzlar yaktrdlar; onlarn tpk Onun gibi messir ve mcerret olduklarna, Ondan doduklarna inandlar bilgisizce onlarn Allahn isimleri ve sfatlar olduklarn, ancak Onunla messir olabildiklerini bilmeden Haa!...O, ycedir Allah, mcerret, zel bir taayynle belirginlemi mahsus ve taayyn etmi varlklardan biri olmaktan, kendisinden mcerret akllardan ve nefislerden oluan varlklarn kendisinden sadr olmasndan mnezzehtir, uludur onlarn ileri srd vasflardan byktr, ycedir.
O, gklerin (semann) ve yerin (arzn esiz yaratcsdr ruhlar lemi semasnda ve bedenler lemi arznda ei ve benzeri yoktur. Onunocuu nasl olabilir? bir ey nasl Ona benzeyebilir? ei olmad halde nk e, ancak trdelikten, benzerlikten kaynaklanr. O, hibir eyin trdei, hemcinsi deildir. Hibir eyin trdei, hemcinsi olmadna gre, hibir ey Ona benzemez. Dolaysyla, kendisinden doan bir benzeri de olamaz. her eyi O yaratmtr. Zatnda taayyn edecek ekilde tahsis etmesi ve kendi varlyla var klmas suretiyle yaratmtr her eyi. Yoksa hibir ey Onun gibi var deildir. O, her eyi hakkyla bilendir ilmi akllar, nefisleri ve baka eyleri ihata eder, tpk varl her eyi ihata ettii gibi. Her ey, Onun tarafndan ihata edilmitir. Hibir ey Onun ilmini ihata edemez. Ancak Onun ilmiyle bilinir, anca Onun varlyla var olunur. Hibir ey Ona benzemez. nk varlklar kendi nefisleri itibariyle yokturlar. Yok olan bir ey mutlak varla nasl benzesin?! 102- te Rabbiniz Allah O'dur. O'ndan baka ilh yoktur. O, her eyin yaratcsdr. yle ise O'na kulluk edin, O her eye vekildir (gvenilip dayanlacak tek varlk O'dur). 103- Gzler O'nu gremez; halbuki O, gzleri grr. O, eyay pek iyi bilen, her eyden haberdar olandr. 104- (Dorusu) size Rabbiniz tarafndan basiretler (idrak kabiliyeti) verilmitir. Artk, kim hakk grrse faydas kendisine, kim de kr olursa zarar kendinedir. Ben zerinize beki deilim. 105- Bylece biz yetleri geni geni aklyoruz ki, Sen ders almsn desinler de biz de anlayan toplum iin Kur'an' iyice aklayalm. 106- Rabbinden sana vahyolunana uy. O'ndan baka ilh yoktur. Mriklerden yz evir. 107- Allah dileseydi, onlar ortak komazlard. Biz seni onlarn zerine bir beki klmadk. Sen onlarn vekili de deilsin. 108- Allah'dan bakasna tapanlara (ve putlarna) svmeyin; sonra onlar da bilmeyerek Allah'a sverler. Bylece, biz her mmete kendi ilerini czip gsterdik. Sonunda dnleri Rablerinedir. Artk O ne yaptklarn kendilerine bildirecektir.
ENM SURES 373
te... esiz yaratc, benzersiz ve bu sfatlarn tmne sahip Rabbiniz Allah OdurBaka ilh yoktur varlkta, ancak O vardr. Yani cem itibariyle Ondan baka mevcut yoktur. O, her eyin yaratcsdr. Sfatlarnn tafsilat itibariyle. yleyse ibadeti srf Ona has kln. Yani btn sfatlarla mevsuf varl Ona tahsis edin. Ki Allah Odur, Ondan bakas deil. O her eye vekildir. Yani kulluk sunulmay, her eyi yaratp varln balatandan bakas hakketmez. Bunun yannda O, her eyin vekilidir, her eyi korur, ynetir, rzklarna ve muhta olduklar eylere iletir, ta ki kendilerine sonradan eklemlenen kemal derecesine ulancaya kadar. Gzler Onu gremez gzler Onu ihata edemez. nk O, latiftir, gzlerin idrakinden ycedir. Gzler kendilerini gremezken Onu nasl grsnler? Kald ki gzlerin da Ondandr. Halbuki O, gzleri grr. nk O her eyi kuatmtr ve grmesi latiftir. Size Rabbiniz tarafndan basiretler verilmitir. apak ayetler verilmitir. Bundan maksat da sfatlarnn tecellilerinin suretleridir, ki kalplerin basiretlerinin nurlardr bunlar. Basiret, kalbin grmesini salayan bir nurdur. Tpk basar, gzn grmesini salayan k olduu gibi. Artk kimgrrse yani bu basiret araclyla gren biri olursa grmesinin ve hidayetinin faydas kendi nefsinedir. Kim de bundan perdelenirse, perdelenmesinin neden olduu zarar bakasna gemez, sadece kendisine ynelir. Ben zerinize beki deilim size kontrol eden, sapklktan koruyan bir deneti deilim. Bilakis, koruyucu olan Allahtr, sizi ve amellerinizi koruyan Odur. Allah dileseydi, onlar ortak komazlard. Yani, meydana gelen bir ey, ancak Allahn dilemesiyle meydana gelir. Hi kukusuz, irke girmelerine n ayak istidatlar, babalarn eitimi ve gelenekler gibi irke srkleyen sebepler de Allahn iradesiyle meydana gelirler, aksi takdirde byle bir ey olmazd. Eer buna inanrlarsa, bu, Allahn hidayet etmesiyledir, yok eer inanmazlarsa, o zaman sen bu durumu nefsine arlk yapma. Biz seni onlarn zerine bir beki klmadk. sen, onlar sapklktan koruyan bir beki deilsin. Sendeilsin. Sen, onlarn iman etmeleri iin balarna dikilmi bir beki de deilsin. Bu durum, az sonra onlar eletirmek maksadyla dile getirilen gereklerle
de elimez: Putperestler diyecekler ki: Allah dileseydi ortak komazdk. (Enam, 148) nk bu sz inat olsun diye sylyorlar. Bunu gereke yaparak iman etme nerisini savmak istiyorlar, inanarak deil. Dolaysyla, onlarn bu sz, z itibariyle doru da olsa, onlar bu balamda yalancdrlar, Resul yalanlayanlardrlar. Eer doru szl olsalard, mminlerin tevhidinin, ayn ekilde btn dinlerin de Allahn iradesiyle olduunu bilirlerdi, inat etmezlerdi, hibir mmine dmanlk etmezlerdi. Eer, meydana gelen her eyin Allahn iradesiyle meydana geldiini bilselerdi, mrik olarak kalmaz, muvahhit olurlard. Ama onlar, yalanlama ve inatlk etme maksadyla bu sz sylemilerdir. Maksatlar, irkten vazgemelerinin mmkn olmadn ispat etmektir. Bu yzden yce Allah bu szlerinden dolay onlar ayplyor, nk z itibariyle byle deildir ve onlar Allahn dilemesinin nasl olduunu da bilmiyorlar. Yani Allahn iradesinin, gemite irk komalar, imdi de iman etmemeleri ynnde olduunu bilmiyorlar. nk ilerindeki herkesin kalbi mhrlenmi deildir. Bunun kant da ilerinde baz kimselerin iman etmi olmasdr. O halde, bazlarnn imana ve tevhide yatkn olduklar halde geleneklerle, atalarndan grdkleri uygulamalarla perdelenip irk komu olmalar pekala mmkndr. Bunlar uyary duyduklar, tevhid ayetlerini grdkleri zaman Hakka evkle ynelebilir, perdeleri kalkabilir ve tevhide inanabilirler. Bu yzden, yce Allah, syledikleri o szden dolay onlar knyor ve Allahn daimi surette kendilerinden bunu istediine ilikin delil ortaya koymalarn istiyor. Bu arada kendilerinden nceki topluluklarn akbetlerine dikkt ekerek onlar uyaryor. Ki iinde en kk bir istidat krnts kalan biri varsa ilerinde, delili rtld, ortaya srecei delil olmad, kendinden nceki inkrclarn korkun akbetlerine dikkt eken uyary duyduu zaman perdesi kalksn, kalbi yumuasn ve iman etsin. Bu da kukusuz, Allahn muvaffak klmas, ltfetmesidir. nk, hikmet lemi sebeplere dayanr. Ama reddedilmi, kalplerinin zerine mhr vurulmu bedbahtlardan olan kimse, ta batan itibaren bu arya ban kaldrp bakmaz, kulak vermez. 109- Kendilerine bir mucize gelirse ona mutlaka inanacaklarna dair kuvvetli bir ekilde Allah'a and itiler. De ki: Mucizeler ancak Allah katndandr. Ama mucize geldiinde de inanmayacaklarnn farknda msnz?
ENM SURES 375
110- Yine O'na iman etmedikleri ilk durumdaki gibi onlarn gnllerini ve gzlerini ters eviririz. Ve onlar akn olarak azgnlklar ierisinde brakrz. 111- Eer biz onlara melekleri indirseydik, ller de onlarla konusayd ve her eyi toplayp karlarna getirseydik, Allah dilemedike yine de inanacak deillerdi; fakat oklar bunu bilmezler. Kendilerine bir mucize gelirse.kuvvetli bir ekilde Allaha and (yemin) itiler. Mucize istediler ve apak delillere arkalarn dndler. nk duyularla ve maddi deerlerle perdelenmilerdi. Dolaysyla, hikmet esasl davet, davay delillerle ispat etme yntemi, akl banda olan istidat sahibi kimseler zerinde etkili ve baarl olduu gibi, onlar zerinde etkili ve baarl olmad. De ki: Mucizeler gereklemesini istedikleri mucizeler, kudret leminden gelir, ancak Onun katndan kaynaklanr. farknda msnz? mucizeler geldiinde de inanmayacaklarn biliyor musunuz?! Yani, ben onlar sizden daha iyi bilirim; onlar mucizelere de inanmazlar. Ya da, mucize geldiinde onlarn iman edeceklerini nereden biliyorsunuz? Belki de mucizeler geldiinde onlara inanmazlar! Allah bir kimsenin inanmasn irade etmedii zaman, istedii mucize geldiinde, onun kalbini ve gzn ters yz eder. Byle bir kimse, mucize inmesi durumunda inanacan ileri srd halde, mucize geldiinde bu bydr der ve iman etmez. Tpk mucizenin gelmesinden nce iman etmedii gibi. Yce Allah onu nefsinin sfatlaryla zuhur etmesi hali iinde, onlarla perdelenmi olarak brakr. Bu yzden, ikinci ayetin sonunda Allah dilemedike yine de iman edecek deillerdir. Yani iman etme istidadna sahip kimse, makul olan anlar, delili kavrar, Allahn hidayetinden kaynaklanan en basit bir nur ile basiret alr ve en kk bir sebeple iman eder. Fakat iman etme istidadna sahip olmayan ve kendisinde byle bir istidat yaratlmayan kimse olaanst ya da olaan tm ayetleri grse de, bunlarn onun zerinde en kk bir etkisi olmaz. Fakat oklar bunu bilmezler iman etmenin Allahn dilemesiyle olduunu, mucizelerle olmadn bilmezler. Aslnda mucize grmekten kaynaklanan bir imann deeri de olmaz. Byle bir iman salt maddi bir olguyu kabul etmekten, dil ile ikrar etmekten ibaret olabilir. Kalpte buna dair en kk bir anlam krnts yer edinmeyebilir. Tpk Samirinin
adamlarnn inanmas gibi. man ise ancak kalp ile olan bir eydir. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Bedeviler inandk dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama boyun edik deyin. Henz iman kalplerinize yerlemedi. (Hucurat, 14) 112- Bylece biz, her Nebiyye insan ve cin eytanlarn dman kldk. (Bunlar), aldatmak iin birbirlerine yaldzl szler fsldarlar. Rabbin dileseydi onu da yapamazlard. Artk onlar uydurduklar eylerle ba baa brak. 113- Ahirete inanmayanlarn kalpleri ona (yaldzl sze) kansn, ondan holansnlar ve iledikleri suu ilemeye devam etsinler diye (byle yaparlar). 114- (De ki): Allah'tan baka bir hakem mi arayacam? Halbuki size Kitab' ak olarak indiren O'dur. Kendilerine Kitap verdiimiz kimseler, Kur'an'n gerekten Rabbin tarafndan indirilmi olduunu bilirler. Sakn pheye denlerden olma! Bylece biz, her Nebiyedman kldk. Ruhlarn mertebelerinin tertip dzeni, en berrak ve en nurlu istidatlarn karsnda en bulank, en karanlk ve en uzak istidatlarn olmasn gerektirmektedir. Bu da her Nebiynin bir dmannn olmasn kanlmaz klmtr. nk aralarnda hakiki anlamda bir ztlk vardr. Nebiynin karsnda bir dmann olmasnn yarar udur: Nebiy iin istidad itibariyle takdir edilen kemal, ancak yardm isteme sevgisi gcyle zerinde zuhur edebilir. Dmann Nebiye ynelik kahr da, onun araclyla nefsinin krlmas, aalanmas ve kmsenmesi iindir. Nebiy, dmannn kartl sayesinde bu makamda sebat eder, nefisten ve lezzetlerinden yz evirme hususunda stn bir direni sergiler. Dmanla urat iin nefsinin farknda bile olmaz. Bu da hamiyetin yksekliinden ve fazilete ynelik hrsn gcnden ileri gelir. Ki dman bununla kahreder, bununla hayvani ve eytani giysilerden kanr. Kendisini makamndan ve mnasebetinden uzaklatrmasndan saknr. Bylece tan edilmesine, tahkir edilmesine ve aalanmasna frsat vermez. Nitekim Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Hibir nebiy benim ektiim eziyeti ekmemitir. nk hi kimsenin kemali onun kemalinin dzeyinde deildir. Dolaysyla, bu kemalin fiiliyat karlmasna ilikin sebeplerin de daha gl olmas gerekir. nk Hz. Resulullah (s.a.v.)
ENM SURES 377
nefsin sfatlarndan ve adetlerinden son derece uzaktr. Ahirete inanmayanlarn kalpleri ona kansn. Balantlar ve mnasebetleriyle perdelenmi olanlar ona meyletsinler diye. Ondan holansnlar ona kar sevgi besledikleri iin ondan raz olsunlar diye. Bylece azgnlklar daha da glenir ve birbirlerine yardm ederler. lerindeki ktlkler fiiliyata geer, azgnlklar ve Resulullaha ynelik saldrlar daha da artar. Dolaysyla, Resulullahn kemali glenir ve bunun sebebiyle de mminlerin duygular ve etkenleri de harekete geer. nk onlarn Resulullahla mnasebetleri vardr. Bu yzden hamiyetleri kabarr, Resulullaha ynelik sevgileri artar, Ona daha fazla yardm etmeye balarlar. Bunun neticesinde onlarn da kemalleri darya yansr. Resulullah da onlardan g bulur. Nitekim yle denmitir: eyhlerin hretinin ve mritlerinin okluunun sebebi, mnkirlerin onlara ynelik saldrlardr. 115- Rabbinin sz, doruluk ve adalet bakmndan tamamlanmtr. O'nun szlerini deitirecek kimse yoktur. O iitendir, bilendir. 116- Arzda (yeryznde) bulunanlarn ouna uyacak olursan, seni Allah'n yolundan saptrrlar. Onlar zandan baka bir eye tbi olmaz, yalandan baka sz de sylemezler. 117- Muhakkak ki senin Rabbin, evet O, kendi yolundan sapan en iyi bilendir. O, doru yolda gidenleri de iyi bilendir. 118- Allah'n yetlerine inanyorsanz, zerine O'nun ad anlarak kesilenlerden yeyin. 119- zerine Allah'n ad anlp kesilenden yememenize sebep ne? Oysa Allah, aresiz yemek zorunda kaldnz dnda, haram kld eyleri size aklamtr. Dorusu biroklar bilgisizce kendi kt arzularna uyarak saptryorlar. Muhakkak ki Rabbin haddi aanlar ok iyi bilir. 120- Gnahn an da gizlisini de brakn! nk gnah ileyenler, yaptklarnn cezasn mutlaka ekeceklerdir. 121- zerine Allah'n ad anlmadan kesilen hayvanlardan yemeyin. Kukusuz bu byk gnahtr. Gerekten eytanlar dostlarna, sizinle mcadele etmeleri iin telkinde bulunurlar. Eer onlara uyarsanz phesiz siz de Allah'a ortak koanlar olursunuz.
122- l iken dirilttiimiz ve kendisine insanlar arasnda yryebilecei bir k verdiimiz kimse, karanlklar iinde kalp ondan hi kamayacak durumdaki kimse gibi olur mu! te kfirlere yaptklar byle ssl gsterilmitir. Rabbinin sz, doruluk ve adalet bakmndan tamamlanmtr. Ezelde, Mslman olann Mslman olmas, kfir olann kfir olmas, birini sevenin sevmesi ve birine dmanlk edenin dmanlk etmesi eklinde hkme balayp takdir ettii yargs kesin bir yarg, doru bir hkm, realiteye uygun, her sz ve her kemal mnasebetiyle adil bir hkmdr. Sz ve kemalin sadr olduu kimsenin haline uygundur ve bu halin gerektirdii bir durumdur. Deitirecek kimse yoktur. ezeli hkmlerini kimse deitiremez. O iitendir izhar ettikleri takdir edilmi sz ve fiilleri iitir. Bilendir gizlediklerini bilir. Yeryznde bulunanlarn ouna dnyaya, nefis lemine ve tabiata meyletmek suretiyle sfli cihette bulunanlarn ouna uyacak olursan seni Allahn yolundan saptrrlar. Sslerini sana ekici gstermek, iinde bulunduklar hayat tarzna seni davet etmek isterler. Onlar zandan baka bir eye tabi olmaz. nk nefis makamnda, vehimlerle ve hayallerle yakini inantan (imandan) perdelenmilerdir. Onlar ancak suretlerden hareketle anlamlar, dnyadan hareketle ahiret hakknda tahmin yrtrler; ahiret hallerini, Hakkn zatn ve sfatlarn dnya halleri, kendi zatlar ve sfatlar gibi deerlendirirler, bu yzden de irke derler. Bunun neticesinde de baz haramlar helal sayarlar. Yiyin bu ifadeyle balayan ayetin anlam, Maide suresinde yer alan ilgili ayetin anlamna benzedii iin okuyucu tarafndan bilinmektedir. Burada ayn konunun yeniden gndeme getirilmesinin nedeni sapklara itaat etmenin, onlara tabi olmann nehyedilmesidir. Gnahn an bedenin organlarnda zuhur eden kt amelleri ve szleri, gizlisini bozuk inanlar ve batl kararlar brakn! l iken cehaletle l iken. Bundan maksat, nefis ve nefsin sfatlaryla perdelenmesi halidir. Dirilttiimiz ilimle ve Hak sevgisiyle ya da sfatlarmzn tecellileriyle sfatlarndan oluan perdeleri amakla dirilttiimiz, bir k verdiimiz hidayetimizden ve ilmimizden bir nur bahettiimiz ya da sfatlarmzdan bir nur verdiimiz yahut da mertebesine gre bizim zatmzla kaim oluu itibariyle kendimizden bir nur verdiimiz kimse, sfat u szde aklanan kimse gibi midir? Yani
ENM SURES 379
nefsinden ve nefsinin sfatlarndan ve de fiillerinden oluan karanlklar iinde olup oradan kamayan kimse gibi midir? tebyle ssl gsterilmitir. perdelenmilere amelleri byle ssl gsterilmi ve bu yzden amelleriyle perdelenmilerdir. 123- Bylece biz, her kasabada, oralarda bozgunculuk yapmalar iin, gnahkrlarn liderler yaptk. Onlar yalnz kendilerini aldatrlar, ama farknda olmazlar. 124- Onlara bir yet geldiinde, Allah'n resullerine verilenin benzeri bize de verilmedike kesinlikle inanmayz, dediler. Allah, risaletini kime vereceini daha iyi bilir. Su ileyenlere, yapmakta olduklar hilelere karlk Allah tarafndan aalk ve etin bir azap eriecektir. 125- Allah kimi doru yola iletmek isterse onun kalbini slm'a aar; kimi de saptrmak isterse ge kyormu gibi kalbini iyice daraltr. Allah inanmayanlarn stne ite byle murdarlk verir. Bylece biz, her kasabadayaptk. Nebiylerin yceltilmesi ile ilgili olarak zikredilen hikmetten dolay her kasabada, ayn ekilde bedenden ibaret olan insann varlk memleketinde gnahkrlarn liderler ktlkleri srarla emreden nefsin kuvvetlerinden gnahkrlar liderler yaptk. oralarda bozgunculuk yapmalar iin kalbi saptrmak, fitneye drmek ve azdrmak suretiyle bozgunculuk yapsnlar diye. Onlar ancak kendilerini aldatrlar. Ancak kendilerine tuzak kurarlar. nk tuzaklarnn sonu kendi aleyhlerine dner. yle ki: Aletlerin ve sebeplerin yitip gitmesi ateiyle heva cehenneminde, lezzetlerden ve ehvetlerden yoksunluk ateinde yanarlar. Ayrca beden harap olup, ahiret yurdunda yeniden dirili gerekleince kaybettikleri cismani aletleri en irkin surette ve en kt halde yeniden karlarna kar. Onlara bir ayet geldiinde kalbi bir sfattan bir ayet, yaratl melekesi heyetinden bir nurun parlday veya bir ilim ve hikmet yahut ruhtan bir feyiz geldiinde , yz evirmek suretiyle onu inkr ederler, vehim ve hayalden akln ve fikrin idraklerine benzer idrakler, tahayyli terkipler ve vehmi mugalatalar temenni ederek bunlar araclyla hak burhanlardan yz evirirler ki bunlara iman edip benimsesinler. Allah, risaletini kime vereceini daha iyi bilir. Onu ancak heyulani maddelerden soyutlanm ruhani kuvvetlerden layk olan yere tevdi eder. Su ileyenlere eriecektir. Perdelenmilikleri ve tuzak
kurmalar, hidayete kabiliyetleri olanlar saptrmalar veya saf kalpleriyle iman edenleri yoldan karmalar nedeniyle Allah tarafndan aalk iliecektir. Kudretleri tkenecek ve bedenin harap olmasyla kskvrak yakalanacaklardr. etin bir azap eriecektir. Yani varolularna uygun olan eylerden yoksun kalacaklardr. Cismani ahirette kendilerine uygun olmayan eylere ulaacaklardr. Btn bunlarn sebebi hileler kurarak bozgunculuk yapmalardr. Allah kimi doru yola iletmek isterse bu kuvvetlerden kimi akla uymaya iletirse onun kalbiniaar. Yani onun iin kolaylatrr ve kalbe dnk yzn geniletir, enginletirir ki nurunu kabul edebilsin, Ona teslim olmaya elverili olsun. Kimi de saptrmak istersekalbini ona da hidayeti zorlatrr, bu amaca ulamasn imknsz klacak ekilde acizletirir. iyice daraltr. karanlk, eksik istidatl, nuru kabul etmede yetersiz yapar. Sanki kalbin nuruyla aydnlanma isteini sonusuz brakan, feyiz talebini engelleyen bir mani varm gibi. Daha nce zikrettiimiz tevili esas aldmzda anlam bu ekilde belirginleir. Ama nceki ayetin zahiri anlamn gz nnde bulundurursak u sonuca ularz: Allah kimi tevhide iletmek isterse onun kalbini, Hakkn nurunu kabul edecek, varln Allaha teslim edecek ekilde aar. Yani nefsinin sfatlarndan oluan perdeleri, kalbinin nefse bakan yznn zerinden kaldrr, bylece Hakkn nurunu kabul edecek kadar bir alan alr. Kimi de saptrmak isterse onun kalbini iyice daraltr, sktrr, nefsinin sfatlarn kalbine musallat klar, onun zerinde bask kurmalarn salar. kyormu gibi bu bedensel heyetlerle ruh semasna ykseliyormu gibi. Oysa bedensel heyetlerle ruh semasna ykselmek mmkn deildir. Allahite byleverir. maddi ballklarla kirlenme pisliini veya bedensel heyetlerle azap grme murdarln inanmayanlarn stne ite byle atar. 126- Bu (din), Rabbinin dosdoru yoludur. Biz, t alacak bir kavim iin yetleri ayrntl olarak akladk. 127- Rableri katnda onlara esenlik yurdu (cennet) vardr.Ve yapmakta olduklar (gzel) iler sebebiyle Allah onlarn dostudur.
ENM SURES 381
128- Allah, onlarn hepsini bir araya toplad gn, Ey cinler (eytanlar) topluluu! Siz insanlarla ok uratnz der. Onlarn, insanlardan olan dostlar ise: Ey Rabbimiz! (Biz) birbirimizden yararlandk ve bize verdiin srenin sonuna ulatk derler. Allah da buyurur ki: Allah'n diledii hari, iinde ebed kalacanz yer atetir. phesiz, Rabbin hikmet sahibidir, bilendir. Bu tevhid yolu ve vechi (yz) Allaha teslim etme, Rabbinin dosdoru yoludur. Bu yolda hibir ekilde erilik yoktur. Suret veya anlam tarafna ya da Allahdan bakasna nazar etmeye, dolaysyla Ona ortak komaya meyletmez. Biz, t alacak bir kavim iin ayetleri ayrntl olarak akladk. stidatlarna yerlemi marifetleri ve hakiktleri akladk: onunla doru yolu bulurlar. Onlara esenlik yurdu vardr. her trl eksiklikten ve felaketten, herhangi bir sfatn zuhur etmesi ve varlk kalntsnn bulunmas korkusundan yana selamette olma vardr. Rableri katnda sfatlarnn veya zatnn huzurunda. Sluklar esnasnda gerekletirdikleri kalbi ve bedensel amelleri sonucu hadisliklerin (sonradan olu hallerinin) fena bulmasndan sonra ebedi beka ile onlar gvende klar. Bir araya toplad gn. Mutlak cem ayn gnnde hepsini toplad zaman yle deriz: Ey cinler topluluu! nefsani kuvvetler cinleri! Siz insanlarla ok uratnz zahiri duyu ve azalarla veya insani suretlerle uratnz; onlar size tabi klmaya, size itaat etmelerini salamaya altnz. Telkinlerde bulundunuz, dnyevi nimet krntlarn, cismani lezzetleri onlara ssl gsterdiniz. Kulaklarna gnahlar fsldadnz. Onlarn insanlardan olan dostlarderler cinleri dost edinen insanlar Ey Rabbimiz! Biz birbirimizden yararlandk. Cem suretinde brnden istifade etti. ve bize verdiin srenin sonuna ulatk. lme veya cismani olarak en irkin surette ve en kt bir yaayla ahirete vardk. Allah buyurur ki:atetir. sizin yeriniz lezzetler mahrum olma ve elem duyma ateidir. inde ebedi kalacanz yer ancak Allahn diledii vakit hari azabnzn hafiflemesini dilemesi hari. Ya da iinizde azabnn sebebi inancnda kklemi irk olmayan kimsenin kurtulmas hari. phesiz Rabbin hikmet sahibidir. Hikmet uyarnca, ancak sizin kazandnz nefislerinizin heyetleriyle size azap eder. Bilendir inancndan dolay azap grmesi ve dolaysyla azabnn devam etmesi gerekenleri bilir veya amellerinin kt heyetlerini bilir ve buna gre ona azap eder, sonra da bu azaptan kurtarr.
129- te bylece iledikleri gnahlardan tr zalimlerin bir ksmn dier bir ksmnn peine takarz. 130- Ey cin ve insan topluluu! inizden size yetlerimi anlatan ve bu gnle karlaacanza dair sizi uyaran Resuller gelmedi mi! Derler ki: Kendi aleyhimize ahitlik ederiz. Dnya hayat onlar aldatt ve kfir olduklarna dair kendi aleyhlerine ahitlik ettiler. 131- Hakikat udur ki: Halk habersizken, Rabbin hakszlk ile lkeleri helk edici deildir. 132- Herkesin yaptklar ilere gre dereceleri vardr. Rabbin onlarn yaptklarndan habersiz deildir. 133- Rabbin zengindir, rahmet sahibidir. Dilerse sizi yok eder ve sizi baka bir kavmin zrriyetinden yaratt gibi sizden sonra yerinize diledii bir kavmi yaratr. 134- Size vaat edilen mutlaka gelecektir; siz bunu nleyemezsiniz. 135- De ki: Ey kavmim! Elinizden geleni yapn! Ben de yapacam! Yurdun (dnyann) sonunun kimin lehine olduunu yaknda bileceksiniz. Gerek u ki, zalimler iflah olmazlar. 136- Allah'n yaratt ekinlerle hayvanlardan Allah'a pay ayrp zanlarnca, bu Allah'a, bu da ortaklarmza (putlarmza) dediler. Ortaklar iin ayrlan Allah'a ulamyor, fakat Allah iin ayrlan ortaklarna ulayor! Ne kt hkm veriyorlar? 137- Bunun gibi ortaklar, mriklerden ouna ocuklarn (kzlarn) ldrmeyi ho gsterdi ki, hem kendilerini mahvetsinler hem de dinlerini kartrp bozsunlar! Allah dileseydi bunu yapamazlard. yle ise onlar uydurduklar ile ba baa brak! 138- Onlar sama dncelerine gre dediler ki: Bu (tanrlar iin ayrlan) hayvanlarla ekinler haramdr. Bunlar bizim dilediimizden bakas yiyemez. Bunlar da binilmesi yasaklanm hayvanlardr. Birtakm hayvanlar da vardr ki, (Allah byle emrediyor diye) O'na iftira ederek zerlerine Allah'n adn anmazlar. Yapmakta olduklar iftiralar yznden Allah onlar cezalandracaktr. 139- Dediler ki: u hayvanlarn karnlarnda olanlar yalnz erkeklerimize aittir, kadnlarmza ise haram klnmtr. ayet (yavru) l doarsa, o zaman (kadn erkek) hepsi onda ortaktr. Allah bu deerlendirmelerinin cezasn verecektir. phesiz ki O hikmet sahibidir, hakkyla bilendir.
ENM SURES 383
140- Bilgisizlikleri yznden beyinsizce ocuklarn ldrenler ve Allah'n kendilerine verdii rzk, Allah'a iftira ederek (kadnlara) haram klanlar, muhakkak ki ziyana uramlardr. Onlar gerekten sapmlardr ve doru yolu bulacak da deillerdir. 141- ardakl ve ardaksz (zm) baheleri, rnleri eit eit hurmalar, ekinleri, birbirine benzer ve benzemez biimde zeytin ve narlar yaratan O'dur. Her biri meyve verdii zaman meyvesinden yeyin. Devirilip topland gn de hakkn (zekt ve sadakasn) verin, fakat israf etmeyin; nk Allah israf edenleri sevmez. 142- Hayvanlardan yk tayan ve tynden dek yaplanlar yaratan O'dur. Allah'n size verdii rzktan yeyin, eytann ardna dmeyin; phesiz o sizin iin apak bir dmandr. 143- (Dii ve erkek olarak) sekiz e yaratt: Koyundan iki, keiden iki... De ki: O, bunlarn erkeklerini mi, diilerini mi, yoksa bu iki diinin rahimlerinde bulunan yavrular m haram etti? Eer doru iseniz bana ilimle syleyin. 144- Deveden de iki, srdan da iki (yaratt.) De ki: O bunlarn erkeklerini mi, diilerini mi, yoksa bu iki diinin rahimlerinde bulunan yavrular m haram kld? Yoksa Allah'n size byle vasiyet ettiine ahit mi oldunuz? Bilgisizce insanlar saptrmak iin Allah'a kar yalan uydurandan kim daha zalimdir! phesiz Allah o zalimler topluluunu doru yola iletmez. 145- De ki: Bana vahyolunanda, le veya aktlm kan yahut domuz eti -ki pisliin kendisidir- ya da gnah ilenerek Allah'tan bakas adna kesilmi bir hayvandan baka, yiyecek kimseye haram klnm bir ey bulamyorum. Bakasna zarar vermemek ve snr amamak zere kim (bunlardan) yemek zorunda kalrsa bilsin ki Rabbin balayan ve esirgeyendir. 146- Yahudilere btn trnakl hayvanlar haram kldk. Srtlarnda yahut barsaklarnda tadklar ya da kemie karan yalar hari olmak zere sr ve koyunun i yalarn da onlara haram kldk. Bu, zulmleri yznden onlara verdiimiz cezdr. Biz elbette doru syleyeniz.
147- Eer seni yalanlarlarsa de ki: Rabbiniz geni bir rahmet sahibidir. Bununla beraber O'nun azab, sulular topluluundan uzaklatrlamaz. 148- irk koanlar diyecekler ki: Allah dileseydi ne biz ortak koardk ne de atalarmz. Hibir eyi de haram klmazdk. Onlardan ncekiler de ayn ekilde (Resulleri) yalanladlar ve sonunda azabmz tattlar. De ki: Yannzda bize aklayacanz bir bilgi var m? Siz zandan baka bir eye uymuyorsunuz ve siz sadece yalan sylyorsunuz. 149- De ki: Kesin delil burhan, ancak Allah'ndr. Allah dileseydi elbette hepinizi doru yola iletirdi. 150- De ki: Allah unu yasak etti, diye ehadet edecek ahitlerinizi getirin! Eer onlar ahitlik ederlerse, sen onlarla beraber ahitlik etme; yetlerimizi yalanlayanlarn ve ahiret gnne inanmayanlarn arzularna uyma. Onlar, Rablerine e tutuyorlar. te bylecezalimlerin bir ksmn dier bir ksmnn peine takarz. Yani bu korkun ve dehetli tarzda zalimlerin bir ksmn dier bir ksmnn dostu yaparz da kazanlar birbirine uygun ve mnasip olur. Kazan uyumu nedeniyle birbirlerinin sk dostlar olurlar ve birlikte azapta toplanrlar, yukarda zikrettiimiz cinler ve insanlar gibi. Ya da bir ksmn dier bir ksmna kazanmlaryla atete azap etmekle grevlendiririz. inizdenResuller sizin hemcinsleriniz olan beer resuller gndermedik mi ki? Ya da teden beri anlattmz tevili esas alrsak: sizin trnzden kuvvetler olan akllarnzdan resuller gndermedik mi? Bu sorular, cevaplar ve ahitliklertm de hal diliyle ve vasflarn izhar edilmesiyle gerekleir. Tpk airin dedii gibi: Duvar kaza sormu: Niin beni yaryorsun? Kazk, bana deil akana sor, demi. Ayn ekilde ellerin ve ayaklarn, fiillerinin heyetlerine uygun suretlerle ahitlik etmeleri ve bunlarla azap grmeleri de buna rnek oluturmaktadr. u ki buradaki zamir Resullerin gnderilmesine, ayetlerin aklanmasna, uyar ve tehditle pekitirilmi kantn susturucu zellikte ortaya konulmasna iarettir. Yani durum bundan ibarettir; nk rabbin, haksz yere, beldelerin haberi olmadan onlar helak edecek deildir. Bu hikmete uygun olmaz.
ENM SURES 385
Herkesindereceleri vardr. ledikleri amellerden dolay yaknlk ve uzaklk olarak belirginleen farkl dereceleri vardr. Dilerse sizi yok eder sizin znz yok eder ve sizin yerinize, rahmetinin bir gstergesi olarak kendisine itaat eden kimseleri getirir. Bu , yani temiz olan eylerin onlara haram klnmas, iledikleri zulmlere karlk onlara verdiimiz bir cezayd. Biz elbette doru syleyeniz. ledikleri zulmlerden dolay kendilerini cezalandrmakla tehdit ederken doruyu sylyorduk. Eer seni yalanlarlarsa Eer, rabbimizin mafireti genitir, ilediimiz zulmlerden dolay bize azap etmez, diye seni yalanlarlarsa de ki: Rabbiniz geni bir rahmet sahibidir. , ama ok iddetli bir kahr da vardr; rahmeti, gazabn geri evirmez, sulular topluluundan. Rahmeti, sulular topluluundan azab uzaklatrmaz. Bilakis, kimi zaman kahrn ltuf suretinde, ltfunu da kahr suretinde gnderir. Onlardan ncekiler de ayn ekilde yalanladlar Onlardan nce de inkrclar, tamamen bir inat ve azgnlk eseri olarak inkrlarn Allahn dilemesiyle irtibatlandrarak Resulleri yalanladlar da inkrlarndan dolay azaba duar oldular. De ki: Yannzda bize aklayacanz bir bilgi var m? Eer bu konuyla ilgili bir bilgiye sahipseniz, elinizde bir kant varsa aklayn. Burada onlarn Allah dileseydi biz ortak komazdk eklindeki szlerine iaret ediliyor. nk bu sz bir bilgiye dayanarak sylemi olsalard, muvahhitlerin iman dahil olmak zere her eyin ancak Allahn iradesiyle gerekletiini bilirlerdi, inatlap inkra sapmazlard. Tam tersine mminleri dost edinirlerdi. Bir daha onlarla mminler arasnda ayrlk olmazd. mrme and olsun, onlar, bunu bir bilgiye dayal olarak sylemi olsalard, mrik olmazlard, tam tersine muvahhid olurlard. Fakat onlar bu hususta zanna uydular, grlerini indi deerlendirme ve tahminlere dayandrdlar. Srf yalanlamak ve inatlk etmek iin. Resullerden duyduklar eyleri yalanlamak ve Resullerden saknmadklarn ispatlamak iin byle davranyorlard. nk onlar nefis makamnda perdelenmi kimselerdir. Onlar nere yakini iman nere? Allahn iradesinden nasl haberdar olacaklar? De ki: Kesin delil, ancak Allahndr. Eer irkinizi Allahn iradesiyle irtibatlandrmak eklindeki zannnz doru olsa, bu takdirde mminlere ve sizden baka dier din mensuplarna kar elinizde bir delil olmaz. nk bu takdirde her din, Allahn dilemesine bal olarak belirginlemi olur. Dolaysyla onlarla
uzlamanz ve onlar tasdik etmeniz gerekir. Oysa sizin aleyhinize olan kesin delil onlar tasdik etmenizin zorunluluunu ortaya koymaktadr. Her eyin iradesiyle gerekletii Allaha, iradelerinin hibir etkinlii olmayan varlklar ortak kotuunuzu ikrar etmeniz gerekir. O halde siz, ezelde bedbahtlar olarak ngrlmsnz. Uzakl ve cezay hakkettiiniz. Allah dileseydi elbette hepinizi doru yola iletirdi. Evet, doru sylyorsunuz; lakin Allah sizin kfrnz diledii gibi, dileseydi hepinizi hidayete de erdirirdi. O halde sizin hidayete ermenizi dilemediini nereden biliyorsunuz ki, kfrde srar ediyorsunuz? Bu sz, ilerinde istidat sahibi olan kimseleri uyandrmaya ynelik tevik amal, heyecanlandrc bir mesajdr ki, onlar zerinde bakarsn etkili olur da hidayete ermeleri mmkn olur, irkten dnp mmin olurlar. 151- De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym: O'na hibir eyi ortak komayn, ana-babaya iyilik edin, fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin -sizin de onlarn da rzkn biz veririz-; ktlklerin ana da gizlisine de yaklamayn ve Allah'n yasaklad cana haksz yere kymayn! te bunlar Allah'n size emrettikleridir. Umulur ki dnp anlarsnz. De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym Mriklerin, bir eyi haram ya da helal sayarken hevalarna tabi olduklar sabittir. nk irk z itibariyle hevaya ve eytana kulluk etmekten ibarettir. Mrikler nefsin sfatlaryla Hakkn sfatlarndan perdelendikleri iin hevay balarna nder yapp ona ibadet ettiler, bir eyi haram ya da helal saymada onun emir ve yasaklarna uydular. Dolaysyla burada bir eyi haram ya da helal sayma hususunda Allahn emirlerine, nelerin haram ve nelerin helal olduuna ilikin direktiflerine uyulmas gerektii aklanyor. Mriklere ynelik bu aklama, onlarn temiz eyleri haram saymalaryla ilgili olduu iin, burada (gerek) haram saylyor ki, (gerek) helal olan eylerin kantlar olarak alglansnlar. Bylece rezillik trleri yasaklanmak suretiyle btn erdem trleri belirginletiriliyor. Bu balamda nce kuvvetlerin en ereflisi olan kuvve-i nutkiye (akl gc) alannda ilenen rezillik nehyediliyor. nk akl gc alannda ilenen rezillik btn byk gnahlarn en bydr ve dier tm rezillikleri dourur. Ama onunla ayn kategoride bulunan hayvani ve yrtc glerin
ENM SURES 387
alannda ilenen rezillikler asndan ayn durum sz konusu deildir. Ona hibir eyi ortak komayn. buyuruyor. nk irk, akl gcnn gzlemde yanlmasndan, akl kullanma ve delilleri kavrama hususunda eksik kalnmasndan kaynaklanmaktadr. Bunun ardndan anne-babaya iyilik hususuna yer veriliyor. nk, anne babann haklarn bilmek, var etme ve rububiyet balamnda Allahn haklarndan hemen sonra gelir. Anne-baba, varlk ve terbiye alannda en yakn iki sebep konumundadr. Bu balamda iki vastadrlar ki yce Allah, onlar varedicilik ve rablk sfatlarnn mazhar klmtr. Bu yzden Anne-babaya itaat eden, Allah ve Resulne itaat etmi olur. buyrulmutur. Anne babaya asi olmak, irk gnahndan hemen sonra gelir. Bir kimse ancak Allahn haklarn bilmedii, Onun sfatlarn tanmad zaman anne-babann haklarn bilmez. Ardndan, fakirlik korkusuyla ocuklar ldrmek nehyediliyor. nk fakirlik korkusuyla ocuklar ldrmek, ancak yce Allahn her mahlukun rzknn sebeplerini yarattn, kullarn rzklarnn Onun elinde olduunu, dilediinin rzkn genilettiini, dilediinin rzkn kstn bilmemekten, onulmaz bir krlkten, kader srrndan perdelenmi olmaktan ileri gelir. Byle bir kimse, rzklarn, tpk ecellerin (yaama srelerinin) takdir edilmesi gibi mrlere gre takdir edildiini bilmemektedir. Ayette nehyedilen bu rezilliklerin ilki, ancak Allahn zatn bilme hususunda yanlmaktan kaynaklanr. kincisi, Allahn sfatlar hususunda yanlgya dmekten, ncs Onun fiilleri hakknda yanlmaktan ileri gelir. Bu rezillii, Allahn zat, sfatlar ve fiilleri karsnda ters yz olmu, onlardan perdelenmi birinden bakas ilemez. Bu perdeler de rezilliklerin anas ve esas konumundadr. Ardndan yce Allah, hayvani gcn rezilliini aklyor. nk bu gcn rezillii daha ak ve daha nceliklidir. Buyuruyor ki: Ktlklere yaklamayn. Akln irkin ve iren grd amellere yaklamayn. Ana da umumhanelerde zina etmek, meyhanelerde iki imek ve faiz yemek gibi aka ilenen irkin hayaszlklardan gizlisine de yaklamayn. Bu irkin hayaszlklar ilemeye yeltenmek, niyet etmek, fiilen giriimde bulunmak ve bunu gizlemek gibi. Hrszlk ve dier haramlar gizlice ilemek buna rnektir. Ardndan yce Allah vahi gcn rezilliklerine iaret ediyor: Allahn yasaklad cana haksz yere kymayn. Yani bir cana karlk (ksas)
ya da kfre girme gibi bir sebep olmakszn haksz yere adam ldrmeyin. fadenin sonunda ite bunlar zamiri yer alyor. Yani nefislerin bu rezillik trnden saknmak Allahn size emrettikleridir. Umulur ki dnp anlarsnz. nk bunlardan ancak akl sahipleri saknr. Bunlar ileyenin akl yok demektir. 152- Rt ana eriinceye kadar, yetimin malna, sadece en iyi tutumla yaklan; l ve tarty adaletle yapn. Biz herkese ancak gcnn yettii kadarn ykleriz. Sz sylediiniz zaman, yaknlarnz dahi olsa adaletli olun, Allah'a verdiiniz sz tutun. te Allah size, iyice dnesiniz diye bunlar emretti. 153- phesiz bu, benim dosdoru yolumdur. Buna uyun. (Baka) yollara uymayn. Zira o yollar sizi Allah'n yolundan ayrr. te saknmanz iin Allah size bunlar emretti. Ardndan yce Allah, bu rezilliin btn olarak zulm rezilliini gerektirdiklerini aklyor ki zulm bu rezilliklerin en by ve kapsamlsdr. Nitekim, bu kuvvetlerin erdemi ise adaleti gerektirir. Adalet de bunlarn kemal mertebesi ve en kapsaml dzeyidir. Buyuruyor ki: Yetimin malna yaklamayn. hibir surette yetimin malna el uzatmayn. sadece en iyi tutumla yaklan. Onu korumak ve retken hale getirmek gibi en iyi hasletle yaklan. Rt ana eriinceye kadar kendi malndan yararlanabilecei olgunlua eriinceye kadar. Sakn yetimin malna, yemek ya da kendi ihtiyalarnz iin harcamak ve tketmek maksadyla yaklamayn. Bu ok irkin bir davrantr. Buraya kadar drt rezillik tr btn olarak ve ayrntl biimde akland. imdi de drt erdeme uymann gereklilii icmali olarak vurgulanyor. nk rezillikler ayrntl olarak akland zaman, bunlarn zdd olan erdemlerin ayrntl ekilde aklanmasna gerek kalmaz. Bu erdemler btn olarak adalet kavramnn kapsamna girerler. Dolaysyla bu erdemler btn ynlerden fiil ve sz olarak emrediliyor. Buyuruyor ki: l ve tarty adaletle yapn yani hem kendi aranzda hem de halk arasnda mutlak olarak adalet ilkesini gzetip koruyun. Sz sylediiniz zamanadaletli olun. Yani Haktan baka bir ey sylemeyin. dahi olsa hakknda sz sylediiniz
ENM SURES 389
kimseler yaknlarnz dahi olsa, onun lehine veya aleyhine sz sylemeye, arttrma ya da eksiltme ynne gitmeyin. Allaha verdiiniz sz tutun. Tevhid ve ibadetle sznz yerine getirin. Ayrca, ezeli ahit ve onu izleyen akit erevesinde Allah ile sizin aranzdaki btn hususlara eksiksiz riayet edin. Vahdet ve Hakka ynelme yolu olan erdemler yolunu izlemek, sluk etmek, bazlarnn kldan ince kltan keskin eklinde tarif ettikleri gibi zor ve meakktlidir, zellikle fiiller asndan son derece zordur. Bu balamda ifrat ve tefrite meyletmeden orta izgiyi tutturmak ok etindir. Bu yzden l ve tarty adaletle yapn denildikten sonra biz herkese ancak gcnn yettii kadarn ykleriz. buyruluyor. Bylece, bu direktifin bu makamda, btn rezillikleri nehyetme ile btn erdemleri emretmeyi birlikte ierdii aklanyor. yle ki konunun czi niteliklerinden hibiri darda braklmam oluyor. Bu yzden bni Abbas (r.a.) yle demitir: Bu ayetler muhkemdirler ve semavi Kitaplarn hibirinde bu ayetlerden herhangi biri neshedilmi deildir. Gerek ehli kitap gerekse dier din ve milletlerin mensuplar bni Abbasn bu grn paylamlardr. rnein Kab el-Ahbar yle demitir: Kabn nefsini elinde tutan Allaha yemin ederim ki bu ayetler Tevratta yer alan ilk hkmlerdir. te zikredilen bu rezilliklerin tmnden saknmann ve sz konusu edilen erdemlerin tmyle bezenmenin gerekliliini Allah size emretti btn Kitaplarda ve btn Resullerin dilinden size tavsiye etti. yi dnesiniz diye Allahn size bahettii kemali ve ezelde sizin iinize yerletirdii istidad duyduunuz zaman iyice dnp anlayasnz diye. phesiz bu yani erdemler yolu nk, erdemin kayna vahdettir. Vahdetin, ifrat ve tefrit ular arasnda orta izgi ve denge noktas olduunu grmyor musunuz?! Hakiktle taayyn etmek suretiyle bu izgiyi izlemek, sluk etmek ancak Allaha ynelik olarak Onun dininde istikamet zere olan kimseler iin mmkndr. Byle bir kimseyi yce Allah, Hakk yolda sluk etmeye muvaffak klmtr. Ta ki nce sfatlarndan, sonra zatndan fena bulma aamasna gelip, fena sonras beka halinde Allahn sfatlaryla sfatlanncaya kadar. O zaman Allah ile kaim olur, Onda ve Onunla istikamet bulur. Bu aamada yolu Hakkn yolu, seyri Allahn seyri olur. Benim dosdoru yolumdur Benim yolumu, ancak Benimle kaim olan, dosdoru, baka bir ama iin
saa sola meyletmeyen kimseden bakas izleyemez. Buna uyun. Yollara uymayn. Deiik mezheplere, trl dinlere uymayn. Bunlar, geleneklerle, hevalarla perdelenmi kimselerin sistemlerdir. Dier bir ifadeyle, perdelenmi kimselerin karanlklar, inatlar ve aknlklar daha artmasn diye konulmulardr bu yollar. bni Mesud (r.a) rivayet eder: Resulullah (s.a.v) yere bir izgi izdi ve bu doru yoldur dedi. Sonra bu izginin sana ve soluna birka izgi daha izdi ve bunlar da baka yollardr; her birinin banda bir eytan duruyor ve insanlar onu izlemeye aryor dedi, sonra bu ayeti okudu Zira o yollar sizi Allahn yolundan ayrr. vahdet ve erdem yolunda sluk etmekten uzaklatrr. te saknmanz iin Allah size bunlar emretti. Hevalarn gereklerinden ve nefislerin drtlerinden uzak durmak suretiyle deiik yollardan saknmanz ve erdemlerden ayrlmama, rezilliklerden uzak durma hususunda Allah koruyucu snak klmanz iin bunlar size tavsiye etti. 154- Sonra iyilik edenlere nimetimizi tamamlamak, her eyi aklamak, hidayete erdirmek ve rahmet etmek maksadyla Musa'ya da Kitab' (Tevrat') verdik. Umulur ki, Rablerinin huzuruna varacaklarna iman ederler. 155- te bu (Kur'an), bizim indirdiimiz mbarek bir Kitabdr. Buna uyun ve Allah'tan korkun ki size merhamet edilsin. 156- Kitab, yalnz bizden nceki iki toplulua (Hristiyanlara ve Yahudilere) indirildi, biz ise onlarn okumasndan gerekten habersizdik demeyesiniz diye; 157- Yahut Bize de kitab indirilseydi, biz onlardan daha ok doru yolda olurduk demeyesiniz diye (Kur'an' indirdik). te size de Rabbinizden ak bir delil, hidayet ve rahmet geldi. Kim, Allah'n yetlerini yalanlayp onlardan yz evirenden daha zalimdir! yetlerimizden yz evirenleri, yz evirmelerinden tr azabn en ktsyle cezalandracaz. Sonra.Musaya Kitab verdik. Kadim zamanda size erdem yolunda sluk etmeyi tavsiye ettikten sonra, Musaya Kitab verdik. yilik edenlere nimetimizi tamamlamak iin. Velayet onurunu ve Nbvvet nimetini btnleyici ve Musann gzel bir ekilde gerekletirdii kemal yolunda sluk etmeye bir katk, Allah ile kelam etme makamna
ENM SURES 391
ulatrc, vahdette fena bulma sonrasnda bahedilmi varlk ile yaknla erimesini salayc bir nimet olarak Kitab verdik. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Aylnca dedi ki: Seni noksan sfatlardan tenzih ederim, sana tevbe ettim. Ben inananlarn ilkiyim. (Araf, 143) Kitab btn bu nimetleri kemale erdirmek ve halk Hakka davet etmek iin Musaya verdik. Ona verdiimiz Kitab, halkn ahiretle ilgili olarak ihtiya duyduu her eyi ayrntl olarak ieriyordu. Hidayete erdirmek onlar Rablerinin yoluna, Onun yolunda sluk etmeye ynelten bir rehber ve rahmet kendilerine rahmet etmek, Musa ve Kitab araclyla rahmetini onlarn zerine indirmek zere gnderdik bu Kitab. Umulur ki, rablerinin huzuruna varacaklarna inanrlar. lmi ya da bizzat grmeye dayal ayni imanla inanrlar. te bu, bizim indirdiimiz mbarek bir Kitaptr. Salt tevhide iletme ve dosdoru yola yneltme ek zelliiyle bereketli bir kitabdr. En ksa yoldan en yksek kemal derecesine ulatrr. Buna uyun ve Allahtan korkun Allahtan baka her eyden, hatta kendi zatlarnzdan ve sfatlarnzdan saknn. Ki size merhamet edilsin. Bahedilmi varlkla Allah ile ve Allahta istikamet rahmetine kavuasnz. Yahut bize kitab indirilseydi, biz onlardan daha ok doru yolda olurduk demeyesiniz diye. Bizim istidadmz daha gl ve zihinlerimiz daha berrak olduu iin onlardan daha doru yolda olurduk, dememeniz iin. Eer doru sylyorsanz te size Rabbinizden ak bir delilgeldi. slukunuzun keyfiyetini gsteren bir aklama hidayet amacnza ulatran bir rehber ve rahmet yolunuzu kolaylatrmas, kemal derecelerinin en stnne ulatrmas ile rahmet zelliine sahip bir kitab geldi. 158- Onlar ancak kendilerine meleklerin gelmesini veya Rabbinin gelmesini yahut Rabbinin baz almetlerinin gelmesini bekliyorlar. Rabbinin baz almetleri geldii gn, nceden inanmam ya da imannda bir hayr kazanmam olan kimseye artk iman bir fayda salamaz. De ki: Bekleyin, phesiz biz de beklemekteyiz! Onlar ancak kendilerine meleklerin gelmesinibekliyorlar. gelip canlarn almasn bekliyorlar. veya Rabbinin gelmesini bekliyorlar. Btn sfatlarda tecelli etmesini bekliyorlar. Daha nce, kyamet gn suretin deimesinden dolay kmil muvahhidlerden baka kimsenin Onu tanmayacana iaret etmitik. Deiik mezhep ve dinlerin mensuplar ise Onu ancak kendi inanlarnn ngrd surette
grdkleri zaman tanrlar. Yahut Rabbinin baz alametlerinin gelmesini bekliyorlar. Yahut daha nce onlar araclyla tanmadklar baz sfatlarnn tecellisini mi bekliyorlar? Rabbinin baz alametleri geldii gn almadklar veya bilmedikleri baz sfatlaryla tecelli ettii gn, nceden inanmam olan kimseye artk iman fayda salamaz. nk insanlar ya mutlak olarak perdelenmilerdir ya da perdelenmemilerdir. Dolaysyla, baz insanlar, bir ksm sfatlar ya da btn sfatlar tanyp bildikleri iin mmindirler. Onu btn sfatlaryla bilen mminler de ya zat sevenlerdir ya da sfatlar sevenlerdir. Hak Teala baz sfatlaryla tecelli ettii zaman, mutlak olarak perdelenmilerin ve Onu bu tecelliden nce bu sfatla bilmeyen mminlerin iman fayda vermez. nk iman, deimez, kkl, kalp tarafndan temsil edilen, nefsi nurlandran, ruhun mahedesine araclk eden zellikte olduu zaman fayda verir. Zorunluluk karsnda beklenmedik ekilde gerekleen iman deil. Ya da imannda bir hayr kazanmam olan kimse sfatlar seven ariflerin iman gibi. Bunlar Ona iman etseler de, btn sfatlarla tecellisini bilseler de henz zati sevgiyi ve mutlak kemali kazanmadklar, munim (nimet veren), latif (ltfeden) veya rahim (merhamet eden) gibi sfatlar araclyla Onu sevdikleri iin, muntakim ( alan), kahhar (kahreden) veya mubli (bela verip snayan) gibi sfatlaryla tecelli ettii zaman, imanlar kendilerine bir fayda vermez. nk daha nce Ona bu sfat araclyla itaat etmemilerdir, bu sfatn tecellisine almamlardr. Zat sevmedikleri iin de hangi sfatla tecelli ederse etsin mahede lezzetine varamazlar. 159- Dinlerini para para edip gruplara ayrlanlar var ya, senin onlarla hibir ilikin yoktur. Onlarn ii ancak Allah'a kalmtr. Sonra Allah onlara yaptklarn bildirecektir. 160- Kim (Allah huzuruna) iyilikle gelirse ona getirdiinin on kat vardr. Kim de ktlkle gelirse o sadece getirdiinin dengiyle cezalandrlr. Onlar hakszla uratlmazlar. Dinlerini para para edenler dinlerini parampara hevalara dntrenler. Nefsin sfatlarna yenik denler gibi. Bir sfat uraya ekerken onlar, bir dieri beri tarafa ekip durur. Bylece, ilerinde deiik arzular, tutkular, hevalar oluur. Gidecekleri sabit bir ynleri ve deimez amalar olmakszn akn bir halde kalakalrlar. Gruplara ayrlanlar tutkulu arzularn, hevalarn galip gelmesine bal olarak deiik gruplara ayrlanlar Bazlarna gazap galip gelirken bazlarna
ENM SURES 393
ehvet galip gelir. ayet bir dine girseler, o dini hevalarnn galip gelmesi neticesinde, taassuplarnn ana maddesi haline getirirler. Bu galip kuvvetin kalbi de istila etmesi iin dini destek malzeme olarak kullanrlar. Adetlerle ve bidatlarla ibadet ederler. Ancak, hevalara ve hilelere boyun eerler. Her biri kendi vehminde yaratt, kendi hayalinde oluturduu bir tanrya tapar. Bu dzmece tanry bakalarna kar stnlk taslamann, kendini onlardan ayrcalkl hissetmenin sebebi klar. Bunu zahiri, d kalba gereinden fazla nem verenlerin mezhebinde ak bir ekilde gzlemleyebiliriz. Senin onlarla hibir ilikin yoktur. Onlarn hidayete ermeleri ve tevhide davetleri hususunda senin bir sorumluluun yoktur. nk onlar tefrika ehlidirler, kesretle perdelenmilerdir. lgileri ayn noktada bulumaz, amalar birlemez. Onlarn ii ancak Allaha kalmtr. Ayrlklarnn cezasn vermek Allaha aittir, sana ait deildir. Sonraonlarabildirecektir. Bedenden ayrlp nefislerinin ayr heyetleri ve parampara hevalar zerlerinde zuhur ettii zaman yaptklarn iledikleri ktlkleri onlara bildirecektir. Kim iyilikle gelirse ona getirdiinin on kat vardr. Bu da sevabn en az derecesidir. nk iyilik, kalbin zuhurundan, ktlk ise nefsin zuhurundan sadr olur. Dolaysyla, iyiliin sevabnn en az derecesi, kiiyi, ykselite nefis makamn izleyen kalp makamna ulatrmasdr. Bu da saylarda onlu mertebeye denk der. Kim de ktlkle gelirse o sadece getirdiinin dengiyle cezalandrlr. nk nefis makamndan daha aa bir makam yoktur. Ktlk ileyen de zorunlu olarak nefis makamna iner. Dolaysyla, nefis makamnda cezasn ktlnn dengi olarak grr. Bundan da anlalyor ki sevap, fazilet kapsamna girer; sahibinde art meydana gelir, istidad nurlanr. Hakkn feyzini kabul etme kabiliyeti artar. Bylece yaptndan kat kat fazlasn yapacak gce kavuur. Bununla da sonsuz oklukta kat be kat ecirler kazanr. nk iledii her iyilikle birlikte iyilik ileme, Hakkn feyzini alma kabiliyeti, kudreti de artar. Feyiz artnca da iyilie ynelik ak mesabesindeki tutkusu da ancak Allahn bilecei kadar artar. Nitekim, yce Allah bir yerde bu sevab yetmi kat arttrdndan sz ettikten sonra yle buyurmutur: Allah dilediine kat kat fazlasn verir. (Bakara, 261) Yine anlyoruz ki, ceza adalet kapsamna girer. nk adalet eitlii gerektirir. Bir kimse bir eyi nefisle iledii zaman, bu kabahatini gideren bir affa uramazsa, ilediine denk olarak nefisle cezalandrlr.
Herkesin kazand kendine, yapaca da kendinedir. (Bakara, 286) Ayetini hatrla. nk erdem, insan asndan zati bir olgudur ve kesin olarak ykselii gerektirir. Rezillik ise ftrata arz olan bir olgudur; eer kii kasten ve niyetlenerek ilememise ya da kasten ve niyet ederek ilemi olmakla beraber bunda srarc olmamsa, affedilir ve kiiyi perdelemez. Ama srar ederse nefis makamnda iledii rezilliin misliyle cezalandrlr. Burada iyilik ve ktlk ameller balamnda zikredilmilerdir. Yoksa baz kimselerden sadr olan nice ktlkler vardr ki, bir bakasndan sadr olan iyilie denk olur. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Ebrar iin iyilik olan eyler mukarrebin iin ktlk saylr. Mahede zamannda kalbin varl mukarrebin iin ktlktr. Ebrarn ktl ise, sluk srasnda nefsin zuhurunda, iyilikleri ise kalbin zuhurundan ibarettir. Baz ktlkler de vardr ki ebedi perdelenmilii gerektirir. irk akidesi gibi. 161- De ki: phesiz Rabbim beni doru yola, dosdoru dine, Allah' birleyen brahim'in dinine iletti. O, ortak koanlardan deildi. 162- De ki: phesiz benim saltm (namazm), kurbanm, hayatm ve lmm hepsi lemlerin Rabbi Allah iindir. 163- O'nun orta yoktur. Bana sadece bu emrolundu ve ben Mslmanlarn ilkiyim. 164- De ki: Allah her eyin Rabbi iken ben ondan baka Rab m arayacam? Herkesin kazanaca yalnz kendisine aittir. Hibir sulu bakasnn suunu yklenmez. Sonunda dnnz Rabbinizedir. Ve O, uyumazla dtnz gerei size haber verecektir. 165- Sizi yeryznn (arzn) halifeleri klan, size verdii (nimetler) hususunda sizi denemek iin kiminizi kiminizden derecelerle stn klan O'dur. phesiz Rabbin, cezas abuk olandr ve gerekten O, balayan merhamet edendir. De ki: phesiz Rabbim beni doru yolailetti. Zati tevhid yoluna iletti. Dosdoru dine sabit ve ebedi dine hidayet etti. Milletler ve mezhepler onu deitiremez, eriatlar ve kitaplar onu neshedemez, yrrlkten kaldramaz. brahimin dinine yneltti. Ki brahim bu din araclyla btn mertebelerin yukarsna kt iin Ondan baka her eyden yz evirdi, her dinden ve Allahn sfatlarndan biriyle de olsa iinde bir ekilde irk bulunan btn batl yollardan uzaklat.
ENM SURES 395
De ki: phesiz benim saltm (namazm) kalp ile huzurda oluum, ruh ile mahede ediim, kurbanm yaknlamam veya yaknlama maksadyla sunduum tm kurbanlar, hayatm hakk ile hayat bulmam ve lmm nefisle lmmbunlarn tm Allah iindir. Ne benim ne de benden baka birinin bunda bir pay yoktur. nk ben fena bularak Onun iin Onunla kaim oldum. Benim ya da bir bakasnn varl yok ki bir pay, bir nasibi de olsun. lemlerin Rabbi tafsilat suretinde cem itibariyle rablk Ona aittir. Onun orta yoktur. Bu hususta cem ve tafsilat olarak orta yoktur Onun. Bana sadece bu emrolundu. Cem aynnda ve tafsilat suretinde Ondan bakasn grmemem emrolundu ki Onun iin amel etmi olaym. Nitekim O, beni u ekilde vasfetmitir: Gz kaymad ve snr amad (Necm, 17) O halde emreden de Odur, emrolunan da. Gren de Odur, grlen de. Ve ben Mslmanlarn ilkiyim yzm Ona teslim etmi olarak Onda fena bulmaya boyun eenlerin ilkiyim. Kukusuz bu, zatn tafsilat iindeki mertebe itibariyle geerli bir durumdur. Yoksa ne ilk var ne son, ne mslman var ne kfir. De ki: Allahdan bakam? zellii bu olan Allahdan baka Rab m arayacam? o takdirde imknsz aram olurum. Ya da btn sfatlar amil, tm olmas hasebiyle, kll zattan baka taayyn etmi birini mi rab olarak arayacam? Bu takdirde aradm ey rab deil, merbub olur. O her eyin Rabbidir. Ondan bakas, tafsil asndan Onun sfatlardr, dolaysyla merbubdur. Herkesin kazanaca ey, ancak kendisine ait vebaldir. nk nefsin kazanc, Allahn fiilleri asndan irktir. Kim de irk koarsa bu fiilinin vebali, onunla perdelenmek zere kendi aleyhinedir. Hibir sulu bakasnn suunu yklenemez. nk gnahnn heyeti onun iinde kk salmtr, artk ondan ayrlamaz hale gelmitir ve bu heyet onun perdesi olur. Byle iken nasl bir bakasna geebilir ki? Sizihalifeler klanOdur kemalatn sizde izhar etmek suretiyle sizi arznda halifeler klan Odur, ki Onun emrini yerine getirmeniz mmkn olsun. Kiminizi kiminizden derecelerle stn klan Odur. Kemalatnn, istidatlarn derecelerinin farkllna gre izhar olmas itibariyle sizi dereceler bakmndan birbirinizden stn klmtr. Size verdii hususunda sizi denemek iin size istidatlarnza gre verdii kemalatyla sizi denemek iin. Kim, kendisinde zuhur eden
kemalatn hakkn veriyor, kim vermiyor, belirlemek iin. Yolunda sluk ederken benim hakkma kim riayet ediyor? Ta ki kendi nefsinin sfatlarn gizlemesi ile Allah bu kemalat izhar edinceye kadar. O zaman emanete riayet eden biri olur. Bunu gerekletirmeyen de emanete ihanet etmi olur. Amelleriniz buna gre sizde zuhur eder. Bunlara da ayn anda cezalar terettp eder. Ancak kusur ilenmesi halinde verilen ceza perdelenmedir. nk Rabbin, cezas abuk olandr ya da ortaya kp inkiaf etme ile dllendirir. Bu durumda yce Allahn balayan sfat belirginleir, fiillerinizi ve ilahi sfatlar, rabbani kemalat rten, perdeleyen sfatlarnz rter. O, merhametlidir, size acr. Bu kemalat sizde izhar eder. lerin hakiktini en iyi bilen Allahtr.
ARF SURES 397
ARF SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lm. Mm. Sd. 2- (Bu), kendisiyle insanlar uyarman, inananlara t vermen iin sana indirilen bir kitabdr. Artk bu hususta kalbinde bir phe olmasn. 3- Rabbinizden size (inzal olana) indirilene (Kur'an'a) uyun. O'nu brakp da baka dostlarn pelerinden gitmeyin. Ne kadar da az t alyorsunuz! 4- Nice memleketler var ki biz onlar helk ettik. Azabmz onlara geceleyin yahut gndz istirahat ederlerken geldi. 5- Azabmz onlara geldiinde arlar, Biz gerekten zalim kiilermiiz demelerinden baka bir ey olmad. 6- Elbette kendilerine Rasul gnderilen kimseleri de, gnderilen Mrselleri de mutlaka sorguya ekeceiz! 7- Ve onlara (olup bitenleri) tam bir bilgi ile mutlaka anlatacaz. Biz, onlardan uzak deiliz. Elif. Lam. Mim. Sad. Bu, kendisiyle insanlar uyarman, inananlara t vermen iin sana (inzal olana) indirilen bir kitabdr ifade bir btn olarak teklik zatna ynelik bir iarettir. Lam harfi, ilim gibi bir sfatla birlikte zata iaret etmektedir. Daha nce buna deinmitik. Mim harfi, Muhammedin anlam, yani nefsi ve hakikti olan kapsaml tamamla, Sad harfi, bedeni ve zahiri olan Muhammedi surete iaret etmektir. bni Abbastan yle rivayet edilir: Sad, Mekkede bulunan bir dan adyd. Rahmann ar bu dan zerindeydi ve o zaman ne gece vard ne de gndz. Bu rivayette geen da kelimesi ile Muhammedin bedenine, Rahmann ar ile Muhammedin kalbine iaret edilmektedir. Nitekim bir hadiste yle buyrulmutur: Mminin
kalbi Allahn ardr. Bir dier hadiste de yle deniyor: Arzma ve semama smadm, ama mmin kulumun kalbine sdm. bni Abbas rivayetinde geen ne gece vard ne de gndz. fadesiyle vahdete iaret edilmektedir. nk kalp, nefis arznn glgesine girince ve kendi sfatlarnn karanlyla perdelenince, geceye girmi olur. Ruh gneinin nuru zerine dounca, bu gnein yla aydnlannca gndze girmi olur. Marifet ve zati hud araclyla hakiki vahdete ular, onun nezdinde k ve karanlk eit olur. Vakti de ne gece ne de gndz olur. Rahmann ar da ancak bu vakitte olur. Ayetin anlamna gelince: Bandan sonuna kadar her eyin varl sana indirilen (inzal olan) bir kitabdr. lmi sana indirilmitir. Artk, bu hususta kalbinde bir phe bulunmasn. Bu bilgiyi, bu kitab tamaktan dolay iinde bir sknt, bir darlk olmasn. Aksi takdirde bu kitabn ve ilmin azametinden dolay gsn onu alamaz ve vahdette fena bulmakla, cem aynna gark olmakla ve ayrntdan, tafsilattan gafil olmakla dalr gider. nk, Hz. Resulullah (s.a.v) fena makamndayd ve Haktan dolay halktan perdelenmiti. Varlk kendisine dndke, zati mahede kendisinden perdelendike ve tafsilatl olarak kendisine zuhur ettike, bunlar kavrayp anlamas zorlayordu, yk ve arl katlanyordu. Bu yzden ona Biz senin gsn ap geniletmedik mi? Ykn senden alp atmadk m? (nirah, 1-2) Bahedilmi Hakk varlk ve temkin araclyla fenadan sonra beka iinde istikametle btn bunlar saladk. Ki gsn hem cemi hem tafsili alsn, hem Hakk hem halk kapsasn. Cem aynnda zerinde bir yk kalmasn ve birini dierinden alkoyan bir perde bulunmasn. Uyarman iin hatrlatmada bulunman iin inananlara gaybi imanla inananlara t vermen iin. Yani senin gsn ondan daralmamaldr ki uyar ve hatrlatmada bulunabilesin. nk gs daralrsa, fena halinde kalmtr, demektir. O zaman varlkta Haktan bakasn gremez. Hakka salt yokluk gzyle bakar. Bu takdirde nasl uyaracak, nasl t verecek, nasl emredecek, nasl nehyedecek? Surenin banda yer alan bu harflerin yemin edatlar olarak takdir edilmesi durumunda ise karmza yle bir anlam kar: Bandan sonuna kadar btn varla veya Allahn en byk ismine and olsun nk Sad arn taycsdr. Ar da hem zat hem de sfatlar ierir. Bunlarn toplam Allahn en byk ismidir (ismi azam)O, ilmi sana indirilen bir kitabdr. Veya bu Kuran sana indirilen bir kitabdr.
ARF SURES 399
8- O gn mizan, Hakkdr. Kimin (sevap) tartlar ar gelirse, ite onlar kurtulua erenlerdir. 9- Kimin de mizanlar hafif gelirse, ite onlar, yetlerimize kar hakszlk ettiklerinden dolay kendilerini ziyana sokanlardr. O gn mizan, Hakkdr. Mizan kelimesinin kk olan El-vezn (tart), deer bimek demektir. Yani kk kyamet koptuu zaman amellerin deerini belirlemek haktr adalete uygun gerekleir veya sabittir, deimez. Ya da adalete uygun tart o gn gerekleecektir. Kimin mizanlar ar gelirse geride braklan Salih amellerden yani Resulullah (s.a.v.) uymakla ilenen iyi amellerden ibaret olmas nedeniyle kimin amellerinin konulduu kefe ar gelirse ite onlar kurtulua erenlerdir. Sfat ftratna ve kalp makamnda sfat cennetlerinin nimetlerine kavumulardr. Kimin de mizanlar hafif gelirse fani maddi deerlerden ibaret olmas nedeniyle kimin amellerinin konulduu kefe hafif gelirse ite onlarkendilerini ziyana sokanlardr. Nefislerini abucak tkenen dnyevi lezzetler karlnda satmak, beka meta olmasna ramen fena yurdunda onu yok etmek suretiyle hsrana sokanlardr. Bil ki, Hakk mizannn dili adalet sfatdr. Kefelerinden biri madde lemi, br de akl lemidir. Kazandklar baki makulattan, stn ahlaktan, arkasnda samimi niyet bulunan hayrl amellerden ibaret olan kimselerin kefesi ar gelir yani bu amellerin deeri ve arl olur. nk srekli sonsuzluktan, bekadan daha ar gelecek bir deer yoktur. Kazanmlar fani maddiyattan, geip giden lezzetlerden, fasit ehvetlerden, alak ahlaktan, rezil ktlklerden ibaret olan kimselerin kefesi hafif gelir. Yani amellerinin bir deeri olmaz, bu amellere itibar edilmez. nk fenadan/yokluktan daha hafif bir ey olmaz. Buna gre onlarn ziyan, nefislerinin sfatlaryla zuhur ettikleri, yalanlamak suretiyle Allahn sfatlarna kar zulm iledikleri, yani Allahn sfatlarn kendi sfatlaryla gizledikleri iin asli istidatlarn dnyevi nimet krntlarn arama, nefsani ihtiyalarn giderme uruna zayi etmelerinden ibarettir. 10- Dorusu, biz sizi arza (yeryzne) yerletirdik ve orada size geim vastalar verdik. Ne kadar da az krediyorsunuz!
11- And olsun sizi yarattk, sonra size ekil verdik, sonra da meleklere, dem'e secde edin! diye emrettik. blis'in dndakiler secde ettiler. O secde edenlerden olmad. 12- Allah buyurdu: Ben sana emretmiken seni secde etmekten alkoyan nedir? (blis): Ben ondan daha stnm. nk beni ateten yarattn, onu amurdan yarattn, dedi. 13- Allah: yle ise, n oradan! Orada byklk taslamak senin haddin deildir. k! nk sen aalklardansn! buyurdu. 14- blis: Bana, (insanlarn) tekrar dirilecekleri gne kadar mhlet ver, dedi. 15- Allah: Haydi, sen mhlet verilenlerdensin, buyurdu. 16-. blis dedi ki: yle ise beni azdrmana karlk, and ierim ki, ben de onlar saptrmak iin senin srat- mustakiym (doru yolunun) stne oturacam. 17- Sonra elbette onlara nlerinden, arkalarndan, salarndan, sollarndan sokulacam ve sen, onlarn oklarn kredenlerden bulmayacaksn! dedi. 18- Allah buyurdu: Haydi, yerilmi ve kovulmu olarak oradan k! And olsun ki, onlardan kim sana uyarsa, sizin hepinizi cehenneme dolduracam! Beni ateten yarattn, onu amurdan yarattn. Vehmi kuvvet, hayvani ruhun en latif cznden yaratlmlardr. Vehmi kuvvet kalpte karmlarn buharlndan ve letafetinden meydana gelir ve beyne ykselir. Szn ettiimiz bu ruh, bedende bulunan unsurlarn en scadr. Bu yzden ate olarak isimlendirilmitir. Scaklk ykselii, yukar k gerektirir. Daha nce her melekuti kuvvetin kendisinin altndaki kuvvetlerin zelliklerine muttali olduunu, buna karlk kendisinden yukar kuvvetlerin zelliklerine, bedensel kemalata ve bedenin zelliklerine, hayvani ruhun kemalatna ve zelliklerine muttali olmadn, insann ruhani ve kalbi kemalatndan perdelendiini vurgulamtk. te inkrnn sureti, yz evirmesinin, byklenmesinin illeti, makul ve mcerret anlamlara dayal hkmlerde bulunarak kendi snrlarnn dna tamasnn nedeni budur. Akln hkmn kabul etmekten kanmas da secde etmekten yz evirmesinin suretidir.
ARF SURES 401
Orada byklk taslamak senin haddin deildir nk byklenmek, nefsin sfatlarndan herhangi bir fazilet iermeyen bir sfatla stnlk gsterisinde bulunmaktan ibarettir. Bu ise mensubu olduunu iddia ettiin ruhani huzurda akla kar stnlk taslamak uygun deildir. k!... nk sen izzetli kimselerden oluan bu makamn ehli deilsin, sen aalklardansn nefsani kuvvetlerdensin. Nefsani kuvvetler ise sfli cihetten ayrlmazlar, bedenlerden ayrlmamalaryla da daimi alaklk iindedirler. tekrar dirilecekleri gne kadar orta kyamette iradi lmden sonra kalbin hayatyla ve ftratn yaratl perdelerinden kurtulmasyla beden kabirlerinden ve nefsin sfatlarnn cesetlerinden yeniden dirilecekleri gne kadar. Ya da vahdette fena bulduktan sonra byk kyamette bahedilmi hak varlkla ve hakiki hayatla yeniden dirilecekleri gne kadar. lk anlam esasnda yeniden diriltilen kimseye muhlis denir. kinci anlam, esasnda yeniden diriltilen kimse muhlas (has kul edinilmi) demektir. Artk blisin byle bir kimseyi azdrp yoldan karmasna imkn yoktur. yle ise beni azdrmana karlk yemin ederim ki blis teklik zatndan perdelenmitir, ama sfatlardan ve fillerden perdelenmemitir. Dolaysyla, fiilleri mahede etmesi ve bunlara sayg gstermesi, bunlara yemin etmesi saylr. Nitekim, Allahn izzetine de yemin etmitir: Senin mutlak kudretine and olsun ki, hepsini azdracam. (Sad, 82) Onlar saptrmak iin senin doru yolunun stne oturacam Zati tevhid yolunda onlarn nn keseceim, onlar, senden bakasyla megul etmek suretiyle bu yolu izlemekten alkoyacam. Onlara drt cihetten saldracam. Maddi hayatta dman bu drt cihetten gelir. nk blisin aadan gelmesi, yani maddi hkmler, czi tedbirler cihetinden gelmesi dnyevi maslahatlar kapsamna girer ve bu da her zaman sapkl gerektirmez. Aksine, tabii ve riyazi ilimler balamnda bundan yararlanlabilir de. Bu alanda akl bundan yardm da grr. Nitekim, daha nce phesiz hem stlerinden, hem de ayaklarnn altndan yerlerdi. (Maide, 66) blisin yukar (ulvi) cihetten gelmesi ise mmkn deildir. nk ulvi cihet ruha bakar, oradan Hak nitelikli ilhamlar, meleki ilkalar gelir, marifetler szar, ruhi hakiktler iner. Bylece onun iin vesvese vermede kullanabilecei drt cihet kalyor.
nsana nnden gelmesi, Allahn tuzandan emin klmak ve Allahn balayc ve merhamet edici olmasyla aldatmak eklinde olur. Bu hileye kaplan kimse, ibadet ve itaat hususunda arlamaya, gittike savsaklamaya balar. Arkasndan gelmesi ise, fakirlikle, geride kalan evlatlarnn zor duruma dp perian olmalaryla korkutmak eklinde olur. Bu balamda blis kiiyi, hem kendisi hem de evlatlar iin mal toplayp depolamaya, gelecek iin hazrlamaya tevik eder, nk zihnine tul-i emel duygusunu yerletirmitir. blisin insana sa tarafndan gelmesi, sahip olduu erdemleri sslemek, faziletleriyle, ilmiyle, ibadetiyle vnmek eklinde olur. Bu duyguya kaplan kii, kendi stnln, erdemini grd iin Allahtan perdelenir. Solundan gelmesi ise, insan gnahlara, irkin hayaszlklara tevik etmek, ehvetlere ve lezzetlere armak eklinde olur. Sen, onlarn oklarn kredenlerden bulmayacaksn kuvvetlerini, bedenlerinin organlarn ve Allahn kendilerine bahettii nimetleri ibadet yolunda, Allaha yaknlama urunda kullananlardan bulmayacaksn. Onlardan kim sana uyarsa, sizin hepinizi cehenneme dolduracam tabiat cehennemine dolduracam, ki oras varlk mertebelerinin en aasdr. Sizin hepinizi ebedi lezzet nimetinden, sonsuz beka zevkinden, ruhani kemalattan, Hakkani olgunluklardan perdeleyip, ztlar leminin alt st oluu, varolu ve yok olu dnmleri iinde maksatlardan yoksun kalma ateinde azap ektireceim. 19- (Allah buyurdu ki) : Ey Adem! Sen ve ein cennette yerleip dilediiniz yerden yiyin. Ancak, u aaca yaklamayn! Sonra zalimlerden olursunuz. 20- Derken eytan, birbirine kapal ayp yerlerini kendilerine gstermek iin onlara vesvese verdi ve: Rabbiniz size bu aac srf melek olursunuz veya ebed kalanlardan olursunuz diye yasaklad, dedi. 21- Ve onlara: Ben gerekten size t verenlerdenim, diye yemin etti.
ARF SURES 403
22- Bylece, onlar hile ile aldatt. Aacn meyvesini tattklarnda ayp yerleri kendilerine grnd. Ve cennet yapraklarndan zerlerini rtmeye baladlar. Rableri onlara: Ben size o aac yasaklamadm m ve eytan size apak bir dmandr, demedim mi? diye nid etti. 23- (Adem ile ei) dediler ki: Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. Eer bizi balamaz ve bize acmazsan mutlaka ziyan edenlerden oluruz. Birbirlerine kapal ayp yerlerini kendilerine gstermek iin Onlar tabiata meylettirerek, mcerret olduklar srada kendilerinden perdelenmi bulunan tabii eyleri, bedensel lezzetleri, ahlaki rezillikleri, hayvani fiilleri ve vahi ve behimi sfatlar kendilerine gstermek iin Ki insan bunlar ortaya koymaktan utanr, tehir etmekten kanr. Erdem duygusu, bunlar gizlemeye iter insan. nk, akl asndan bunlar avrettir ve akl bunlara tenezzl etmez, irkin grr. Ve: Rabbiniz size bu aac srf melek olursunuz veya ebedi kalanlardan olursunuz diye yasaklad, dedi. Onlara bir vehim olarak telkin etti ki, cismani tabiatla ve heyulani madde ile btnlemeleri durumunda meleklere zg idraklere, fiillere kavuacaklar ve bu hal kendileri asndan sonsuzluk arz edecektir. Ya da (ayetin orijinalinde geen melekeyn kelimesini melikeyn eklinde okursak, onlara sair canllar zerinde tkenmeyen, zeval bulmayan bir meliklik ve reislik kazanacaklarn vehmettirdi. Nitekim, bir yerde de yle demitir: Sana ebedilik aacn ve sonu gelmez bir saltanat gstereyim mi? (Taha, 120) Bylece blis, ancak bedensel aletlerle elde edilen czi maslahatlar ve maddi gzellikleri, gvenilir bir t kisvesinde onlara ssl gsterdi. Bylece onlar hile ile aldatt t veren, gvenilir kimse kisvesi altnda onlar bu tr eylerle ilgilenme, bundan skunet bulma dzeyine indirdi. Bedensel lezzetlerin ve insani riyasetin devamlln vehmetmelerini salad. Bedensel menfaatler ve nefsani ehvetlerle onlar tavlad. Ve cennet yapraklarndan zerlerini rtmeye baladlar akli grlerin teferruatndan ve ameli akl kuvvetinin karsamalarndan ibaret gzel adap ve temiz adetlerle tabii rtleri gzlemeye altlar, ameli hilelerle bunlar saklama abasna girdiler. Rableri onlara: Ben sizeyasaklamadm m? nehyin sureti, akllarda
odaklanm mcerretlik, makulat idrak etme meyli ve maddeden, somut eylerden arnma eilimidir. eytan size apak bir dmandr. eklindeki sesleni, akln, vehmin hkmlerini olumsuzlamaya, idraklerinin karsnda durmaya, ona ve byklenmesine muhalif bir tavr taknmaya ynelik ilhamdr. Bu hususla ilgili onlara (Adem ile Havvaya) seslenmesi ise, dnce yoluyla bu anlama dikktlerini ekme ve olgunluk ana erdikten, akl ve anlay nurunun kendilerini aydnlatmasndan sonra, tabii lezzetlere taalluk etmeyi, bunlara dalmay uyar niteliinde hatrlatma eklindedir. Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. Bundan maksat da Nefs-i Natkann tabiat cihetinde eksikliinin, nurunun snmlnn ve gcnn krlmlnn farkna varmas, iinde kmil tecerrde ynelik bir istein meydana gelmesidir. Eer bizi balamazsan ruhani nurlar bize giydirmez, onlarn aydnln zerimize yanstmazsan, ve bize acmazsan hakiki marifetleri bize bahetmezsen mutlaka ziyan edenlerden oluruz. Mutluluk ve beka unsuru olan asli istidad, fena yurdunda harcamak suretiyle telef edenlerden, bylece tabii eksiklikten ayrlmamak suretiyle tecerrdi kemalden yoksun braklanlardan oluruz. 24- Allah: Birbirinize dman olarak inin! Sizin iin yeryznde bir sreye kadar yerleme ve faydalanma vardr, buyurdu. 25- Orada yaayacaksnz, orada leceksiniz ve orada (diriltilip) karlacaksnz dedi. 26- Ey Adem oullar! Size ayp yerlerinizi rtecek giysi, sslenecek elbise yarattk. Takv elbisesi... te o daha hayrldr. Bunlar Allah'n yetlerindendir. Belki dnp t alrlar (diye onlar indirdi). 27- Ey dem oullar! eytan, ana-babanz, ayp yerlerini kendilerine gstermek iin elbiselerini soyarak cennetten kard gibi sizi de aldatmasn. nk o ve yandalar, sizin onlar gremeyeceiniz yerden sizi grrler. phesiz biz eytanlar, inanmayanlarn dostlar kldk. 28- Onlar bir ktlk yaptklar zaman: Babalarmz bu yolda bulduk. Allah da bize bunu emretti derler. De ki: Allah ktl emretmez. Allah'a kar bilmediiniz eyleri mi sylyorsunuz?
ARF SURES 405
Ayp yerlerinizi rtecek giysi vasflarnzn irkinliklerini ve fiillerinizin hayaszlklarn rten bir eriat ve ss kendi hallerine braklm hayvanlara benzemekten uzaklatran, bizi gzel ahlak ve temiz amellerle ssleyen gzellik indirdik. Takva elbisesi takva sfatna sahip olmak ve nefsin sfatndan saknmak ite o daha hayrldr eriatlarn rknlerinden biridir. nk, takva sahibi olmak ve nefsin sfatndan saknmak, dinin asl ve esasdr. Tpk hastann tedavi grmesi iin perhiz yapmas gibi. Bunlar Allahn ayetlerindendir Onun sfatlarnn nurlarndandr. nk nefsin sfatlarndan kanmak, ancak Hakkn sfatlarnn tecellilerinin zuhur etmesiyle gerekleir, mmkn olur. Halk arasnda kullanlan bir zdeyite de buna iaret edilmitir: Allah kul zerinde herhangi bir tasarrufta bulunduu zaman mutlaka onun yerine ayn cinsten daha gzelini koyar. Belki dnp t alrlar nurdan olan asli giysinizin zuhuru esnasnda veya sfat nurlarnn hidayetiyle iinde huzura kavutuunuz Hakkn civarnda gereken d alrsnz. eytansizi aldatmasn eytan, eriat ve takva elbisesini zerinizden karmak suretiyle cennetten ve cennetle i ie olmaktan sizi karmasn. Ana-babanzkard gibi. ftri nurani elbiseyi zerlerinden karmak suretiyle ana-babanz cennetten kard gibi sizi de karmasn. 29- De ki: Rabbim adaleti emretti. Her secde ettiinizde yzlerinizi O'na evirin ve dini yalnz Allah'a has klarak O'na yalvarn. lkin sizi yaratt gibi (yine O'na) dneceksiniz. 30- O, bir grubu doru yola iletti, bir gruba da sapklk mstehak oldu. nk onlar Allah' brakp eytanlar kendilerine dost edindiler. Byle iken kendilerinin doru yolda olduklarn sanyorlar. De ki: Rabbim adaleti emretti. Adaleti ve doruluu emretti. Yzlerinizi Ona evirin. zatlarnz, adalet hususunda ifrat ve tefrite kaymaktan, meyletmekten menetmek, doruluk hususunda eitlenmeden uzak tutmak suretiyle ikame edin. Her secde ettiinizde her secde yerinde veya her secde vaktinde yznz Ona evirin. Secdeler drt ksma ayrlr:
Boyun eme, itaat etme secdesi. Bu anlamdaki secdede yz, ihlasla Ona evirilir, Allah iin yaplan amelde riyadan ve nifaktan, bu esnada Ondan bakasna ynelmekten kanlr, samimi bir niyetle emre uygunluk gzetilir ve btn ilerde muhalefetten saknlr. Bu tavr adalettir. Fiillerde fena bulma secdesi. Bu secdede Hakk eksiksiz ikame edilerek yz srf Ona evirilir. Kii, kendisini Allahtan baka bir messir olarak grmedii gibi kendi nefsinden de bakasndan da bir messir grmez. Sfatlarda fena bulma secdesi. Bu secdede artlar korunarak yz Ona evrilir. Bu secdede kii sfatlar zatnn ss olarak grmedii gibi bunu istemez. Tek saknd ey, marufu emretmeyi ve mnkeri nehyetmeyi terk etmek suretiyle ifrata, muhalefet edenlere fke duyarak tefrite kamaktr. Zatta fena bulma secdesi. Bu secdede kii, varlk kalntlarndan kaybolmak, btnyle snmek, benlik ve ikilik ispat etmekten kanmak suretiyle yzn Ona evirir. Benlik perdesiyle rtnmez, her eyi mubah grp ibadeti terk etmek suretiyle zndklamaz. Dini yalnz Allaha has klarak Ona yalvarn. birinci makamda ameli srf Allaha zg klarak, ikinci ve nc makamda , dini ve ibadet eklini belirlemeyi Allaha ait bir yetki grerek, drdnc makamda dini Allah ile grerek. Bylece, diniyle mtedeyyin olan bizzat Allah olur ve dinde Allahtan bakasnn pay bulunmaz. lkin sizi yaratt gibi sizi izhar edip kendini gizlemek suretiyle sizi ilk kez yaratt gibi Ona dneceksiniz kendisi zahir olsun diye sizi kendinde yok edip gizleyecektir. O, bir grubu doru yola iletti bu yolda onlara hidayet verdi. bir gruba da mstahak oldu. sapklk hkm onlar iin kanlmaz oldu. nk nefsani vehmi ve hayali kuvvetler eytanlarn Allahtan baka dostlar edindiler. nk karanlk ve bulanklk bakmndan, nur kaynandan uzaklk asndan zleri arasnda uyum, sfli cihete eilim gsterme, tabii sslere meyletme bakmndan aralarnda trdelik vardr. Byle iken kendilerinin doru yolda olduklarn sanyorlar nk vehim byle sanlarla hakimiyetini kurar.
ARF SURES 407
31- Ey Adem oullar! Her secde ediinizde gzel elbiselerinizi giyin; yiyin, iin, fakat israf etmeyin; nk Allah israf edenleri sevmez. 32- De ki: Allah'n kullar iin yaratt ss ve temiz rzklar kim haram kld? De ki: Onlar, dnya hayatnda, zellikle kyamet gnnde mminlerindir. te, bilen bir topluluk iin yetleri byle aklyoruz. 33- De ki: Rabbim ancak ak ve gizli ktlkleri, gnah ve haksz yere snr amay, hakknda hibir delil indirmedii bir eyi, Allah'a ortak komanz ve Allah hakknda bilmediiniz eyleri sylemenizi haram klmtr. 34- Her mmetin bir eceli vardr. Ecelleri gelince ne bir an geri kalrlar ne de bir an ileri gidebilirler. Her secde edilerinizde gzel elbiselerinizi giyin onlardan ayrlmayn, sslerinize sarln. yle ki: birinci secde makamnn ss, ameli srf Allah iin yapmak (ihlas)tr. kinci secde makamnn ss, tevekkl etmek, artlarn gzetmektir. nc secde makamnn ss, rza halinin hakkn vermektir. Drdnc secde makamnn ss, Hakka dair hakiktle tahkikte yerleik ve kalc olmak, istikametin haklarn ve artlarn gzetmektir. Yiyin, iin, fakat israf etmeyin yeme ve imede adalet ve denge yasasn koruyun. De ki: Allahn kullar iin yaratt sskim haram kld? mutlak olarak zikredilen bu sslerden kim onlar alkoydu? Kullarn bunlarla bezenmesi mmkn deildir, dedi? Kullarn bunlarla sslenmelerinin mmkn olmadn ileri srp Allahn onlar bundan men ettii gibi bir gereke ortaya koydu? Ve temiz rzklar kim haram kld? ihlas ilimlerini, tevekkl, rza ve temkin makamlarnn ilimlerini kim haram kld? zellikle kyamet gnnde eitlenme aibelerinden, fiil, sfat ve zat kalntlarndan herhangi bir eyin zuhur etmesinden beridir. De ki: Rabbim ancak ktlkleri behimi kuvvetin rezilliklerini gnah ve snr amay vahi kuvvetin rezilliklerini, Allaha ortak komanz haram kld yani meleki mantk kuvvetinin rezilliklerini haram kld. nk bunlar, yukarda sz edilen ve insani kemalat olan ziynetleri engelleyen, onlara zt nefsani sfatlardr. 35- Ey Ademoullar! Size kendi iinizden yetlerimi anlatacak Resuller gelir de kim (onlara kar gelmekten) saknr ve kendini slah ederse, onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir.
36- Ayetlerimizi yalanlayanlar ve byklenip onlardan yz evirenler var ya, ite onlar ate ehlidir. Onlar, orada ebed kalacaklardr. 37- Allah'a iftira eden ya da O'nun yetlerini yalanlayandan daha byk zalim kimdir?! Onlarn kitabdaki nasibleri kendilerine eriecektir. Sonunda resullerimiz (melekler) gelip canlarn alrken Allah' brakp da tapmakta olduunuz tanrlar nerede? derler. (Onlar da) Bizden svp gittiler derler. Ve kfir olduklarna dair kendi aleyhlerine ahitlik ederler. 38- Allah buyuracak ki: Sizden nce gemi cin ve insan topluluklar arasnda siz de atee girin! Her mmet girdike yoldalarna lnet edecekler. Hepsi birbiri ardndan orada (cehennemde) toplannca, sonrakiler ncekiler iin, Ey Rabbimiz! Bizi ite bunlar saptrdlar! Onun iin onlara ateten bir kat daha fazla azap ver! diyecekler. Allah da: Zaten herkes iin bir kat daha fazla azap vardr, fakat siz bilmezsiniz, diyecektir. 39- ncekiler de sonrakilere derler ki: Sizin bize bir stnlnz yok. O halde siz de yaptklarnza karlk azab tadn! 40- Bizim yetlerimizi yalanlayp da onlara kar kibirlenmek isteyenler var ya, ite onlara gk kaplar almayacak ve onlar, deve ine deliine girinceye kadar cennete giremeyeceklerdir! Sulular ite byle cezalandrrz! 41- Onlar iin cehennem ateinden dekler, stlerine de rtler vardr. te zalimleri byle cezalandrrz! 42- nanp da iyi iler yapanlara gelince -ki hi kimseye gcnn stnde bir vazife yklemeyiz- ite onlar, cennet ehlidir. Orada onlar ebed kalacaklar. 43- (Cennette) onlarn altlarndan rmaklar akarken, kalplerinde kinden ne varsa hepsini karp atarz. Ve onlar derler ki: Hidayetiyle bizi (bu nimete) kavuturan Allah'a hamd olsun! Allah bizi doru yola iletmeseydi kendiliimizden doru yolu bulacak deildik. Hakikten Rabbimizin Resulleri gerei getirmiler. Onlara: te size cennet; yapm olduunuz iyi amellere karlk ona vris klndnz. diye seslenilir.
ARF SURES 409
44- Cennet ehli cehennem ehline: Biz Rabbimizin bize vaat ettiini gerek bulduk, siz de Rabbinizin size vaat ettiini gerek buldunuz mu? diye seslenir. Evet! derler. Ve aralarndan bir arc, Allah'n lneti zalimlerin zerine olsun! diye barr. 45- Onlar, Allah yolundan alkoyan ve onu eip bkmek isteyen zalimlerdir. Onlar ahireti de inkr edenlerdir. 46- ki taraf (cennetlikler ve cehennemlikler) arasnda bir perde ve A'rf zerinde de herkesi simalarndan tanyan adamlar vardr ki, bunlar henz cennete giremedikleri halde (girmeyi) umarak cennet ehline: Selm size! diye seslenirler. Kim saknr ve kendini slah ederse fena makamnda varlk kalntlarndan saknr ve beka makamnda istikamet zere olmakla kendini slah ederse onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir. nk velayet makamndadrlar. Ayetlerimizi yalanlayanlar Nefislerinin sfatlaryla bizim sfatlarmzn zerini rtp gizleyenler, byklenip onlardan yz evirenler eytanlkla ayetlerimize kar byklk taslayanlar, ite onlar ate ehlidir. Mahrumiyet ateine atlacaklardr. ki taraf arasnda bir perdevardr cennet ehli ile cehennem ehli arasnda bir perde vardr. Bu yzden her bir grup dierinden perdelenmitir. Burada sz edilen cennet ehlinden maksat, ebrar, zahid ve abidlerden oluan amellerin sevabn uman kimselerdir. Bunlarn cenneti, nefisler cennetidir. Yoksa kalp ve ruh cennetlerinin ehli, cehennem ehlinden perdelenmezler. Araf zerinde bu perdenin, yani iki grubu, biri sanda br solunda olacak ekilde ayran kalp perdesinin yukarlarnda adamlar vardr bunlar Allah ehli, Onun has kullar olan ariflerdir. Herkesitanrlar her iki grubun mensuplarn da simalarndan tanrlar. Cennet ehline tezkiye, bezenme sebepleri ve kalbi nurlar desteinde bulunmak, zerlerine hayrlar ve bereketler indirmek suretiyle selam verirler. Cennete girmemilerdir, nk nefislerin sfatlarndan ve gzelliklerinden oluan giysilerden soyunmular, bu konumu ap ykselmiler. Bunlar, Allahn zatn mahede etmekten ve sfatn nimet eklindeki tecellisini gzlemlemekten alkoymaz onlar. Onlar cennet ehli, onlarn cennete girmelerini umarlar. Ki onlarn nurlaryla aydnlansnlar, onlarn yzlerinin parldaylaryla klansnlar ve huzurlaryla nsiyet kursunlar.
47- Gzleri cehennem ehli tarafna dndrlnce de: Ey Rabbimiz! Bizi zalimler topluluu ile beraber bulundurma! derler. 48- (Yine) A'rf ehli simalarndan tandklar birtakm adamlara seslenerek derler ki: Ne okluunuz ne de taslamakta olduunuz byklk size hibir yarar salamad. 49- Allah'n, kendilerini hibir rahmete erdirmeyeceine dair yemin ettiiniz kimseler bunlar m? (ve cennet ehline dnerek): Girin cennete; artk size korku yoktur ve siz zlecek de deilsiniz (derler). 50- Cehennem ehli, cennet ehline: Suyunuzdan veya Allah'n size verdii rzktan biraz da bize verin! diye seslenirler. Onlar da: Allah bunlar kfirlere haram klmtr, derler. 51- O kfirler ki, dinlerini bir elence ve oyun edindiler de dnya hayat onlar aldatt. Onlar, bu gnleri ile karlaacaklarn unuttuklar ve yetlerimizi bile bile inkr ettikleri gibi biz de bugn onlar unuturuz. 52- Gerekten onlara, inanan bir toplum iin yol gsterici ve rahmet olarak, ilim zere akladmz bir Kitab getirdik. 53- (Fakat onlar), Onun tevilinden baka bir ey beklemiyorlar. Tevili geldii (haber verdii eyler ortaya kt) gn, nceden onu unutmu olanlar derler ki: Dorusu, Rabbimizin Resulleri gerei getirmiler. imdi bizim efaatilerimiz var m ki bize efaat etsinler veya (dnyaya) geri dndrlmemiz mmkn m ki, yapm olduumuz amellerden bakasn yapalm? Onlar, cidden kendilerine yazk ettiler ve uydurduklar eyler (putlar) da kendilerinden kaybolup gitti. Gzleri cehennem ehli tarafna dndrlnce Yani, onlara isteyerek, acyarak, merhamet ederek veya memnun olarak bakmazlar, bilakis istemeyerek ve sanki bir bakas gzlerini o tarafa evirmi gibi ibret almak maksadyla bakarlar. Ey Rabbimiz! Bizi zalimler topluluu ile beraber bulundurma. Bizi doru yola ilettikten sonra kalplerimizi kaydrma. Tpk Emirlmminin Ali (a.s) dedii gibi: Hidayetten sonra sapmaktan Allaha snrm. Hz. Resulullah (s.a.v) de yle buyurmutur: Allahm! Kalbimi dinin zere sabit kl. Orada bulunanlar Allah, senin gemi ve gelecek gnahlarn balamam mdr? diye sorunca u cevab vermitir: Kalbin, lde rzgrlarn diledikleri tarafa savurduklar bir ty gibi olduunu bilmem bu ekilde davranmam iin yetmez mi?
ARF SURES 411
Gerekten onlara ilim zere akladmz bir kitab getirdik. Organlar, azalar, aletler ve duyular eklinde tafsilatlanan, ilahi ilmin gerektirdii ekilde tekaml etmeye elverili insan bedenini verdi. Bu kitabn tevili de, sonunda vard akbettir, dirili annda buna uymayan heyetlere, suretlere ve ekillere-ki onlarn sfatlarna ve inanlarna uygundurlar- kalb olmasdr. Baka bir yerde yer alan u ayet byle bir anlam gerektirmektedir: Allah onlar sfatlaryla cezalandracaktr.. (Enam, 139) Bir ayette de yle buyurmutur: Kyamet gnnde onlar kr, dilsiz ve sar bir halde yzkoyun harederiz. (sra, 97) 54- phesiz ki Rabbiniz, semavat ve arz alt gnde yaratan, sonra Ar'a istiv eden, geceyi, durmadan kendisini kovalayan gndze bryp rten; gnei, ay ve yldzlar emrine boyun emi durumda yaratan Allah'tr. Bilesiniz ki, yaratmak da emretmek de O'na mahsustur. lemlerin Rabbi Allah ne ycedir! 55- Rabbinize yalvara yakara ve gizlice dua edin. Bilesiniz ki O, haddi aanlar sevmez. 56- Islah edilmesinden sonra yeryznde bozgunculuk yapmayn. Allah'a korkarak ve (rahmetini) umarak dua edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allah'n rahmeti ok yakndr. 57- Rzgrlar rahmetinin nnde mjde olarak gnderen O'dur. Sonunda onlar (o rzgrlar), ar bulutlar yklenince onu l bir memlekete sevk ederiz. Orada suyu indirir ve onunla trl trl meyveler karrz. te lleri de byle karacaz. Herhalde bundan ibret alrsnz. 58- Rabbinin izniyle gzel memleketin bitkisi (gzel) kar; kt olandan ise faydasz bitkiden baka bir ey kmaz. te biz, kreden bir kavim iin yetleri byle aklyoruz. 59- And olsun ki Nuh'u Resul olarak kavmine gnderdik. Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin, sizin Ondan baka ilh yokdur. Dorusu ben, stnze gelecek byk bir gnn azabndan korkuyorum. 60- Kavminden ileri gelenler dediler ki: Biz seni gerekten apak bir sapklk iinde gryoruz! 61- Dedi ki: Ey kavmim! Bende herhangi bir sapklk yoktur; fakat ben, lemlerin Rabbi tarafndan gnderilmi bir Resulum.
62- Size Rabbimin vahyettiklerini duyuruyorum, size t veriyorum ve ben sizin bilmediklerinizi Allah'tan (vahiy ile) biliyorum. 63- (Allah'n azabndan) saknp da rahmete nil olmanz midiyle, iinizden sizi uyaracak bir adam vastasyla size bir zikir (kitab) gelmesine atnz m? 64- Onu yalanladlar, biz de onu ve onunla beraber gemide bulunanlar kurtardk, yetlerimizi yalanlayanlar da suda boduk! nk onlar kr bir kavim idiler. 65- Ad kavmine de kardeleri Hd'u (gnderdik). O dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin; sizin iin O'ndan baka ilh yokdur. Hl saknmayacak msnz? 66- Kavminden ileri gelen kfirler dediler ki: Biz seni kesinlikle bir beyinsizlik iinde gryoruz ve gerekten seni yalanclardan sanyoruz. 67- Ey kavmim! dedi, ben beyinsiz deilim; fakat ben lemlerin Rabbinin gnderdii bir Resulum. 68- Size Rabbimin vahyettiklerini duyuruyorum ve ben sizin iin gvenilir bir tym. 69- Sizi uyarmak iin iinizden bir adam vastasyla Rabbinizden size bir zikir (kitab) gelmesine atnz m? Dnn ki O sizi, Nuh kavminden sonra onlarn yerine getirdi ve yaratlta sizi onlardan stn kld. O halde Allah'n nimetlerini hatrlayn ki kurtulua eresiniz. 70- Dediler ki: Sen bize tek Allah'a kulluk etmemiz ve atalarmzn tapmakta olduklarn brakmamz iin mi geldin? Eer dorulardan isen, bizi tehdit ettiini (azab) bize getir. 71- (Hd) dedi ki: zerinize Rabbinizden bir azap ve bir hm inmitir. Haklarnda Allah'n hibir delil indirmedii, sadece sizin ve atalarnzn takt kuru isimler hususunda benimle tartyor musunuz? Bekleyin yleyse, phesiz ben de sizinle beraber bekleyenlerdenim! 72- Onu ve onunla beraber olanlar rahmetimizle kurtardk ve yetlerimizi yalanlayp da iman etmeyenlerin kkn kestik. phesiz ki Rabbiniz, gkleri ve yeri alt gnde yaratandr alt bin sene iinde ruhlar semasnn ve bedenler arznn suretlerinde gizlendi. nk yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Muhakkak ki, Rabbinin nezdinde bir gn sizin saymakta olduklarnzdan bin yl
ARF SURES 413
gibidir. (Hac, 47) Yani, Ademin (a.s) yaratlndan Hz. Muhammedin (s.a.v) zamanna kadar. nk halk, Hakkn yaratl mazharlarnda gizlenmesinden ibarettir. Bu sre de gizlenme devrinin bandan zuhurun, yani nbvvetin sona ermesi ve velayetin zuhuru dediimiz devrin balamasna kadardr. Nitekim, Hz. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Zaman dnd dolat, Allahn gkleri ve yeri yaratt gnk halini ald. nk yaratlla gizlenmenin balamas, zuhurun sona ermesi demektir. Gizlenme de zuhura ulap sona erince, daha nce sylendii gibi yaratla dnm olur. Mehdinin yedinci gnn tamamnda ortaya kmasyla da zuhur tamamlanr. Bu yzden dnyann mr yedi bin senedir denilmitir. Sonra Ara istiva etti Yani, btn sfatlaryla onda eksiksiz tecelli etmek suretiyle Muhammedi kalp arna istiva etti. Nitekim Sad harfinin anlamn aklarken bu hususa iaret etmitik. rter beden gecesi ve tabiat karanl ruh nurunun gndzn rter. Kovalayan heyetiyle ve istidadyla onu kovalar. nk mizacnn mutedil oluuyla abuk kabul eder. Ruh gnei, kalp ay ve duyu yldzlar emrine boyun emitir bu da O, her an yaratma halindedir. (Rahman, 29) ayetinin orijinalinde geen e-en kelimesiyle kastedilen durumdur. Haberiniz olsun, kudretiyle var etme ve hikmetiyle ekip evirme yetkisi Onundur. Ya da, bilesiniz ki, var etme ve rneksiz yaratma Onundur. Eer ayette iaret edilen gkleri ve yeri zahiri anlamda kabul edersek, bu durumda alt gnden maksat, alt yn olur. nk hadiselerin de gnler olarak ifade edildiinin rnekleri vardr. rnein, bir ayette yle buyurulmutur: Onlara Allahn gnlerini hatrlat (brahim, 5) Yani yce Allah cisimler lemini alt yn iinde yaratm, ara yerleerek ycelmi, ona tesir etmitir. Dier bir ifadeyle, varlklarn suretlerini onun zerinde ispat etmitir. Arn zahiri ve batn vardr. Arn zahiri yedinci gktr ki, btn varlklarn suretleri ona nakedilir; varlklarn var olular ve yok olular bunu takip eder. Silme ve yerinde brakma (mahv ve ispat) burada gerekleir. Allah dilediini siler, dilediini de sabit brakr. (Rad, 39) ayetini tevil ederken bu hususa deineceiz. Arn batn ise ilk akldr. Eyann suretleri, ona klli ekilde resmedilmitir ve buna arn ii de denir. Nitekim, bir rivayette
yle denmitir: Arn iinden bir mnadi seslenir Buras n kazann da mahallidir. Dolaysyla, buraya istiva etmek, zerine kp eyann suretlerini zerine naketmek suretiyle yaratma tesirini gstermek eklinde ycelmek anlamndadr. Bu, ondan baka bir eye meyletmeksizin eksiksiz bir ekilde istiva kasti ile ynelme anlamndadr. 73- Semd kavmine de kardeleri Salih'i (gnderdik). Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin; sizin O'ndan baka ilh yoktur. Size Rabbinizden ak bir delil gelmitir. O da, size bir mucize olarak Allah'n u devesidir. Onu brakn, Allah'n arznda yesin, (isin); ona ktlk etmeyin; sonra sizi elem verici bir azap yakalar. 74- Dnn ki, (Allah) d kavminden sonra yerlerine sizi getirdi. Ve yeryznde sizi yerletirdi: Onun dzlklerinde saraylar yapyorsunuz, dalarnda evler yontuyorsunuz. Artk Allah'n nimetlerini hatrlayn da yeryznde fesatlar olarak karklk karmayn. 75- Kavminin ileri gelenlerinden byklk taslayanlar, ilerinden zayf grlen inananlara dediler ki: Siz Salih'in, Rabbi tarafndan gnderildiini biliyor musunuz? Onlar da: phesiz biz onunla ne gnderilmise ona inananlarz, dediler. 76- Byklk taslayanlar dediler ki: Biz de sizin inandnz inkr edenleriz. 77- Derken o dii deveyi ayaklarn keserek ldrdler ve Rablerinin emrinden dar ktlar da: Ey Salih! Eer sen gerekten Mrsellerdensen bizi tehdit ettiin azab bize getir, dediler. 78- Bunun zerine onlar o (grltl) sarsnt yakalad da yurtlarnda diz st donakaldlar. 79- Salih, o zaman onlardan yz evirdi ve yle dedi: Ey kavmim! And olsun ki ben size Rabbimin vahyettiklerini tebli ettim ve size t verdim; fakat siz t verenleri sevmiyorsunuz. 80- Lt'u da gnderdik. Kavmine dedi ki: Sizden nceki milletlerden hibirinin yapmad fuhuu mu yapyorsunuz? 81- nk siz, ehveti tatmin iin kadnlar brakp da ehvetle erkeklere yanayorsunuz. Dorusu siz takn bir milletsiniz.
ARF SURES 415
82Kavminin cevab: Onlar (Lt'u ve taraftarlarn) memleketinizden karn; nk onlar fazla temizlenen insanlarm! demelerinden baka bir ey olmad. 83- Biz de onu ve karsndan baka aile efradn kurtardk; nk kars geride kalanlardan (kfirlerden) idi. 84- Ve zerlerine (ta) yamuru yadrdk. Bak ki gnahkrlarn sonu nasl oldu! 85- Medyen'e de kardeleri uayb' (gnderdik). Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin, sizin iin ondan baka ilh yoktur. Size Rabbinizden ak bir delil gelmitir; artk ly, tarty tam yapn, insanlarn eyalarn eksik vermeyin. Dzeltilmesinden sonra yeryznde bozgunculuk yapmayn. Eer inananlar iseniz bunlar sizin iin daha hayrldr. 86- Tehdit ederek, inananlar Allah yolundan alkoyarak ve o yolu eip bkmek isteyerek yle her yolun banda oturmayn. Dnn ki siz az idiniz de O sizi oaltt. Bakn ki, bozguncularn sonu nasl olmutur! 87- Eer iinizden bir benimle gnderilene inanr, bir da inanmazsa, Allah aranzda hkmedinceye kadar bekleyin. O hakimlerin en iyisidir. 88- Kavminden ileri gelen kibirliler dediler ki: Ey uayb! Seni ve seninle beraber inananlar memleketimizden kesinlikle karacaz veya dinimize dneceksiniz (uayb): stemesek de mi? dedi. 89- Dorusu Allah bizi ondan kurtardktan sonra tekrar sizin dininize dnersek Allah'a kar yalan uydurmu oluruz. Rabbimiz Allah dilemi baka, yoksa ona geri dnmemiz bizim iin olacak ey deildir. Rabbimizin ilmi her eyi kuatmtr. Biz sadece Allah'a dayanrz. Rabbimiz! Bizimle kavmimiz arasnda adaletle hkmet! Sen hkmedenlerin en hayrlssn. 90- Kavminden ileri gelen kfirler dediler ki: Eer uayb'e uyarsanz o takdirde siz mutlaka ziyana urarsnz. 91- Derken o iddetli deprem onlar yakalayverdi de yurtlarnda diz st donakaldlar. 92- uayb' yalanlayanlar sanki yurtlarnda hi oturmam gibiydiler. Asl ziyana urayanlar uayb' yalanlayanlarn kendileridir.
93- (uayb), onlardan yz evirdi ve (iinden) dedi ki: Ey kavmim! Ben size Rabbimin gnderdii gerekleri duyurdum ve size t verdim. Artk kfir bir kavme nasl acrm! 94- Biz hangi lkeye bir Nebiy gnderdiysek, ora halkn, bize yalvarp yakarsnlar diye mutlaka yoksulluk ve darlkla skmzdr. 95- Sonra ktl (darl) deitirip yerine iyilik (bolluk) getirdik. Nihayet oaldlar ve: Atalarmz da byle sknt ve sevin yaamlard dediler. Biz de onlar, kendileri farkna varmadan anszn yakaladk. 96- O lkelerin halk inansalar ve (gnahtan) saknsalard, elbette onlarn stne gkten (semadan) ve yerden (arzdan) nice bereket kaplar aardk, fakat yalanladlar, biz de ettikleri yznden onlar yakalayverdik. 97- Yoksa o lkelerin halk geceleyin uyurlarken kendilerine azabmzn gelmeyeceinden emin mi oldular? 98- Ya da o lkelerin halk kuluk vakti elenirlerken kendilerine azabmzn gelmeyeceinden emin mi oldular? 99- Allah'n azabndan emin mi oldular? Fakat ziyana urayan topluluktan bakas, Allah'n (byle) mhlet vermesinden emin olamaz. 100- nceki sahiplerinden sonra yeryzne vris olanlara hl u gerek belli olmad m ki: Eer biz dileseydik onlar da gnahlarndan dolay musibetlere uratrdk! Biz onlarn kalplerini mhrleriz de onlar (gerekleri) iitmezler. 101- te o lkeler... Onlarn haberlerinden bir ksmn sana anlatyoruz. And olsun ki, Resulleri onlara apak deliller getirmilerdi. Fakat nceden yalanladklar gereklere iman edecek deillerdi. te kfirlerin kalplerini Allah byle mhrler. 102- Onlarn ounda, sznde durma diye bir ey bulamadk. Gerek u ki, onlarn ounu yoldan km bulduk. 103- Sonra onlarn ardndan Musa'y mucizelerimizle Firavun ve kavmine gnderdik de o mucizeleri inkr ettiler; ama, bak ki, fesatlarn sonu ne oldu!
ARF SURES 417
O da size bir mucize olarak Allahn u devesidir. Burada, Salih Nebiy (a.s.) mucize olarak verilen deve kastediliyor. Musaya (a.s) verilen asa, saya (a.s) verilen eek ve Hz. Muhammede (s.a.v) verilen burak gibi. nk, her Peygamberin ve dier insanlarn bir binei vardr, o da kendisinin hakiktini, yani insani nefsi tayan hayvani nefsidir ve hayvani nefis, baskn sfatyla hayvanlardan bu sfatla belirginleen birine nispet edilir ve o hayvann ad kendisine verilir. Kimin nefsi uysal, gayet yumuak olarak boyun een, byk ykleri tayacak gce sahip ve yumuak huylu olursa onun binei devedir. Ayette devenin Allaha nispet edilmesinin sebebi, devenin Allahn emriyle grevlendirilmi, Allaha itaatin ve yaknln gerei olarak ona zg klnm olmasdr. te yandan bu kayna deve ile kavim arasnda bltrlmt; bir gn devenin su imesine, bir gnde kavmin su ihtiyacn karlamasna tahsis edilmiti eklindeki aklama, kavmin su kaynann ameli akl gc, devenin su kaynann da nazari akl gc olduuna iarettir. Rivayete gre, devenin su ime gnnde, memeleri dolar ve kavmin btn kaplarn dolduracak kadar st verirdi. Bu da Salih Aleyhisselamn nefsinin fikir araclyla ftri klli ilimleri, eksik kimseler iin yararl olan ahlak, eriat ve edeb gibi ilimleri ortaya kardna iarettir. Devenin dadan kmas ise, nefsin Salih Aleyhisselamn bedeninden zuhur etmesine iaret etmektedir. Bu ayetlerin tevili byledir; bununla beraber ayetlerin ieriinin zahirini kabul etmek de zorunludur. nk mucizelerin zuhuru, olaanstlklerin gsterilmesi haktr ve bunlardan hibiri inkr edilemez. Yukardaki tevili destekleyen bir unsur, Resulullah Efendimizin (s.a.v), Salihin (a.s) devesini boazlayan kii ile Alinin (a.s) katilini bir tutmasdr. Resulullah (s.a.v) : Ey Ali! ncekilerin en bedbahtnn kim olduunu biliyor musun? Allah ve Resul daha iyi bilir, dedi. Salihin devesini boazlayan kimsedir, buyurdu. Ardndan, sonrakilerin en bedbahtnn kim olduunu biliyor musun? diye sordu. Allah ve Resul daha iyi bilir, dedi. Buyurdu ki: Seni ldrendir. Bir rivayete gre, sakaln ve san gstererek unu ve unu boyayan kimsedir dedi. 104- Musa dedi ki : Ey Firavun! Muhakkak ben lemlerin Rabbinin Resuluyum.
105- Allah hakknda gerekten bakasn sylememek benim zerime bortur. Size Rabbinizden ak bir delil getirdim; artk srailoullarn benimle brak! 106- (Firavun) dedi ki: Eer bir mucize getirdiysen ve gerekten doru sylyorsan onu gster bakalm. 107- Bunun zerine Musa asasn yere att. O hemen apak bir ejderha oluverdi! 108- Ve elini (cebinden) kard. Birdenbire o da seyredenlere bembeyaz grnverdi. 109- Firavun'un kavminden ileri gelenler dediler ki: Bu ok bilgili bir sihirbazdr. 110- O,sizi yurdunuzdan karmak istiyor. Ne buyurursunuz? 111- Dediler ki: Onu da kardeini de beklet; ehirlere toplayclar (memurlar) yolla. 112- Btn bilgili sihirbazlar sana getirsinler. 113- Sihirbazlar Firavun'a geldi ve: Eer stn gelen biz olursak, bize kesin bir mkfat var m? dediler. 114- (Firavun): Evet hem de siz mutlaka yaknlarmdan olacaksnz, dedi. 115- (Sihirbazlar), Ey Musa sen mi (nce) atacaksn, yoksa atanlar biz mi olalm? dediler. 116- Siz atn dedi. Onlar atnca, insanlarn gzlerini bylediler, onlar korkuttular ve byk bir sihir gsterdiler. 117- Biz de Musa'ya, Asan at! diye vahyettik. Bir de baktlar ki bu, onlarn uydurduklarn yakalayp yutuyor. 118- Bylece, gerek ortaya kt ve onlarn yapmakta olduklar yok olup gitti. 119- te Firavun ve kavmi, orada yenildi ve kk derek geri dndler. 120- Sihirbazlar ise secdeye kapandlar. 121- lemlerin Rabbine iman ettik dediler. 122- Musa'nn ve Harun'un Rabb'ine dediler.
ARF SURES 419
123- Firavun dedi ki: Ben size izin vermeden ona iman m ettiniz? Bu, hi phesiz ehirde, halkn oradan karmak iin kurduunuz bir tuzaktr. Ama yaknda (banza gelecekleri) greceksiniz! 124- Mutlaka ellerinizi ve ayaklarnz aprazlama keseceim, sonra da hepinizi asacam! 125- Onlar da : ''Biz zaten Rabbimize dneceiz dediler. 126- Sen sadece Rabbimizin yetleri bize geldiinde onlara inandmz iin bizden intikam alyorsun. Ey Rabbimiz! Bize bol bol sabr ver, Mslman olarak canmz al, dediler. 127- Firavun'un kavminden ileri gelenler dediler ki: Musa'y ve kavmini, seni ve tanrlarn brakp yeryznde bozgunculuk karsnlar diye mi brakacaksnz? (Firavun): Biz onlarn oullarn ldrp, kadnlarn sa brakacaz. Elbette biz onlar ezecek stnlkteyiz dedi. 128- Musa kavmine dedi ki: Allah'tan yardm isteyin ve sabredin. phesiz ki yeryz Allah'ndr. Kullarndan dilediini ona vris klar. Sonu (Allah'tan korkup gnahtan saknan) muttakiylerindir. 129- Onlar da, sen bize (Resul olarak) gelmeden nce de geldikten sonra da bize ikence edildi, dediler. (Musa), Umulur ki Rabbiniz dmannz helk eder ve onlarn yerine sizi yeryzne hakim klar da nasl hareket edeceinize bakar dedi. 130- And olsun ki, biz de Firavun'a uyanlar ders alsnlar diye yllarca kuraklk ve mahsl ktl ile cezalandrdk. 131- Onlara bir iyilik (bolluk) gelince, Bu bizim hakkmzdr derler; eer kendilerine bir fenalk gelirse Musa ve onunla beraber olanlar uursuz sayarlard. Bilesiniz ki, onlara gelen uursuzluk Allah katndandr, fakat onlarn ou bunu bilmezler. 132- Ve dediler ki: Bizi sihirlemek iin ne mucize getirirsen getir, biz sana inanacak deiliz. 133- Biz de ayr ayr mucizeler olarak onlarn zerine tufan, ekirge, haere, kurbaalar ve kan gnderdik; yine de byklk tasladlar ve gnahkr bir kavim oldular.
134- Azap zerlerine knce, Ey Musa! sana verdii sz hrmetine, bizim iin Rabbine dua et; eer bizden azab kaldrrsan, mutlaka sana inanacaz ve muhakkak srailoullarn seninle gndereceiz dediler. 135- Biz, ulaacaklar bir mddete kadar onlardan azab kaldrnca hemen szlerinden dnverdiler. 136- Biz de yetlerimizi yalanlamalar ve onlardan gafil kalmalar sebebiyle kendilerinden intikam aldk ve onlar denizde boduk. 137- Hor grlp ezilmekte bereketle doldurduumuz yerin miras kldk. Sabrlarna karlk sz yerine geldi. Firavun ve yetitirdikleri baheleri helk ettik. olan o kavmi (Yahudileri) de, iini dou taraflarna ve bat taraflarna Rabbinin srailoullarna verdii gzel kavminin yapmakta olduklarn ve
138- srailoullarn denizden geirdik, orada kendilerine mahsus birtakm putlara tapan bir kavme rastladlar. Bunun zerine: Ey Musa! Onlarn ilahlar olduu gibi, sen de bizim iin bir ilh yap! dediler. Musa: Gerekten siz cahil bir toplumsunuz, dedi. 139- phesiz, bunlarn iinde bulunduklar (din) yklmtr, yapmakta olduklar da btldr. 140- Musa dedi ki: Allah sizi lemlere stn klmken ben size Allah'tan baka bir ilh m arayaym? 141- Hatrlayn ki, size ikencenin en ktsn yapan Firavun'un adamlarndan sizi kurtardk. Onlar oullarnz ldryorlar, kadnlarnz sa brakyorlard. te bunda size Rabbiniz tarafndan byk bir imtihan vardr. ifadenin zahiri, Bunun zerine Musa asasn yere att rivayetlerde belirtildii Musann gsterdii mucizeye iaret etmektedir. Teviline gelince; asa, Musann dayand nefsine iarettir. Yani, Musa hayvani hareket ve fiillerde ona dayanyordu. Hayvani salkl kuvvet koyunlar iin fikir aacndan gzel adap, erdemli melekeler ve vgye deer adetler yapraklarn onunla silkeleyip dryordu. Musa (a.s), nefsini gzel bir ekilde ynettii ve riyazetle eittii iin tasarruflarna boyun eiyor, emirlerine uyuyordu. Nefsi, Musann izni olmadan kendi hayvani fiillerinden uzak duruyordu. Tpk asa gibi.
ARF SURES 421
Tartma srasnda hasmlara kar koymak iin onu salverdii zaman bir ylana dnyor, hasmlarn uydurduklar yalanlar, iddialarn salamlatrmak iin iftira olarak yaydklar phe iplerini, mugalatalarn ve amalarn ispatlamak iin tartma esnasnda yaptklar yaldzl asalarn birer birer yutuyor, onlar yenilgiye uratp eziyordu. Ve elini kard onlar akna eviren, app kalmalarna neden olan gz kamatrc kudretini gsterdi. Bu kudret, onun davasnn hak olduunu gsteren nurun ortaya kmasn salad. yle anlalyor ki, Musann (a.s) zamannn en gzde bilimi sihirdi. O da buna kar ilahi sihri ortaya koymutur. Nitekim, Hz. Muhammedin (s.a.v) zamannn gzde bilimi de fesahatt. Bu yzden Resulullah Efendimiz (s.a.v)n en byk mucizesi Kurandr. Nitekim, sann (a.s) zamannn gzde bilimi tpt. O da rivayetlerde belirtildii gibi, ilahi tbb ortaya koymutur. nk her Nebiynin mucizesinin, yaad dnemin gzde bilimiyle ayn trden olmas gerekir, ki davasna icabet edilmesini salama bakmndan daha etkili olsun. 142- (Bana ibadet etmesi iin) Musa'ya otuz gece vade verdik ve ona on gece daha ilve ettik; bylece Rabbinin tayin ettii vakit krk geceyi buldu. Musa, kardei Harun'a dedi ki: Kavmimin iinde benim yerime ge, onlar slah et, bozguncularn yoluna uyma. 143- Musa tayin ettiimiz vakitte (Tr'a) gelip de Rabbi onunla konuunca Rabbim! Bana (kendini) gster; seni greyim! dedi. (Rabbi): Sen beni asla gremezsin. Fakat u daa bak, eer o yerinde durabilirse sen de beni greceksin! buyurdu. Rabbi o daa tecelli edince onu parampara etti, Musa da baygn dt. Aylnca dedi ki: Seni noksan sfatlardan tenzih ederim, sana tevbe ettim. Ben inananlarn ilkiyim. 144- (Allah) Ey Musa! dedi, ben risaletlerimle (sana verdiim grevlerle) ve szlerimle seni insanlarn bana setim. Sana verdiimi al ve kredenlerden ol. Musaya otuz gece vade verdik Sylendiine gre yce Allah, Musaya otuz gn oru tutmasn emretmiti. Musa, otuz gn oru tutmay tamamlaynca aznn kokusundan tiksindi. Bu yzden azn misvakla temizledi. Bunun zerine yce Allah onu azarlad ve fazladan on gn daha oru tutmasn emretti. Bazlarna gre, yce Allah
Musaya kendisine yaknlama maksadyla eda ettii ibadetlerle otuz gece ibadet etmesini emretti. Sonra otuz gn krka tamamlayan son on gnde ona Tevrat indirdi. Birinci rivayet, Musann otuz gecede fiil, sfat ve zat perdelerinden kurtulduuna, ancak varlndan henz ayrlmayan kalntnn kaldna iarettir. Misvakn kullanlmas, Rabbim! Bana kendini gster; seni greyim. Szn sylerken bu varlk kalntsnn zuhur ettiine iarettir. kinci rivayet, Musann Allaha sluk etmekle otuz gecede eksiksiz zati hud mertebesine eritiine, kendisinden hibir kalntnn kalmadna, bilakis btnyle fena bulduuna, son on gnde ise, aylmak suretiyle fenadan sonra Allah ile beka makamyla rzklanncaya kadar Allahta slukunu tamamladna iaret etmektedir. Buna gre Rabbim! Bana kendini gster; seni greyim. Sznn otuz gece iinde ondan sadr olmas, aylmann ise bu srenin krka tamamland son on gnde gereklemesi gerekir. Rabbi sfatlar tecellisi makamnda onunla konutu. Rabbim! Bana kendini gster; seni greyim. sz, Musadan, varlk kalnts ile beraber sfatlarn fena bulmas makamnda zat mahedesine duyduu itiyakn etkisiyle sadr olmutur. Sen beni asla gremezsin. fadesi, ikiliin, mahede makamnda benliin kalmasnn imknszlna iarettir. airin dedii gibi: Ben kaybolunca o ortaya kar O ortaya knca beni kaybeder. Rabbimi, rabbimin gzyle grdm sz de buna bir rnektir. Fakat u daa bak. Varlnn dana bak, eer o yerinde durabilirse senin de beni grmen mmkn olur. Bu ifade, muhali gerekelendirme, talikte bulunma mahiyetindedir. Onu parampara etti. Geride hibir varlk belirtisi kalmayacak ekilde darmadan etti. Musa da baygn dt fena bularak varlk derecesinden dt. Aylnca fena sonras beka esnasnda, kendisine bahedilen Hakkani varlkla aylnca dedi ki: seni noksan sfatlardan tenzih ederim seni bakas tarafndan grlmekten, sonradan olma gzlerce idrak edilmekten tenzih ederim. Sana tevbe ettim. varlk kalnts gnahndan tevbe ettim. Ben inananlarn ilkiyim. Zaman olarak deil, ama mertebe olarak. Yani vahdet makam olan ruh mertebeleri saflarndan ilk safta
ARF SURES 423
yer almaktaym. Vahdet makam ise salt sekinlik makamdr. Ben risaletimle seni insanlarn bana setim. fadesinde, velayet sonras nbvvet derecesinin balangcna iaret edilmektedir. Sana verdiimi al. Temkinle al. Ve kredenlerden ol. Kulluun hakkn verme hususunda istikamet zere ol. Nitekim Resulullah Efendimiz (s.a.v) yle buyurmutur: kreden bir kul olmayaym m?... 145- Nasihat ve her eyin aklamasna dair ne varsa hepsini Musa iin levhlarda yazdk. (Ve dedik ki): Bunlar kuvvetle tut, kavmine de onun en gzelini almalarn emret. Yaknda size, yoldan kmlarn yurdunu gstereceim. 146- Arzda (yeryznde) haksz yere bbrlenenleri yetlerimden uzaklatracam. Onlar btn mucizeleri grseler de iman etmezler. Doru yolu grseler onu yol edinmezler. Fakat azgnlk yolunu grrlerse, hemen ona saparlar. Bu durum, onlarn yetlerimizi yalanlamalarndan ve onlardan gafil olmalarndan ileri gelmektedir. Levhalarda Yani Musann ruhundan, kalbinden, aklndan, fikrinden ve hayalinden oluan varlnn tafsilat levhalarnda yazdk. Dolaysyla Musann fkelendii zaman bu levhalar yere atmas; onlardan gafil olmas, ierdii hkmleri unutuvermesi anlamna gelir. Nitekim, birimiz genellikle gzel bir arballkla hkmedip eziyetlere tahamml ederken, birden fkesinin kabarmas neticesinde nefsinin zuhur etmesiyle aklnda bulunan ilminden herhangi bir ey hatrlamaz olur. Bunlar kuvvetle tut. kararllkla, azimetle tut ki, ulul azm (azimet sahibi / r ac) olasn. Kavmine de onun en gzelini almalarn emret. Yani azimet nitelikli hkmlerini alsnlar, ruhsatlar deil. Yaknda size, yoldan kmlarn yurdunu gstereceim. Bu hkmleri almayanlarn akbetini gstereceim. Arzda (yeryznde) haksz yere bbrlenenleri ayetlerimden uzaklatrcam, evireceim yzlerini vechlerini onlardan evireceim. nk bbrlenme, nefsin sfatlarndan biridir. Onlar, nefis makamnda sfat ayetlerinden perdelenmilerdir. Sfat ayetleri ise kalp makamnda olur. Ama hakk ile byklenenler yle deildir. Onlar, mahv ve fena makamnda byklk / kibriya sfatyla sfatlanmlardr. Bylece, Allahn bykl onlarn byklenmelerinin yerini almtr. Nitekim, Cafer Sadk (a.s) sende her trl fazilet vardr; ne var ki sen bykleniyorsun diyen birine u cevab vermitir: Ben byklenmiyorum, fakat Allahn bykl benim tekebbrmn yerini almtr.
147- Halbuki yetlerimizi ve ahirete kavumay yalanlayanlarn amelleri boa kmtr. Onlar, yapmakta olduklar amellerden baka bir ey iin mi cezalandrlrlar! 148- (Tr'a giden) Musa'nn arkasndan kavmi, zinet takmlarndan, brebilen bir buza heykelini (tanr) edindiler. Grmediler mi ki o, onlarla ne konuuyor ne de onlara yol gsteriyor? Onu (tanr olarak) benimsediler ve zalimler oldular. 149- Piman olup da kendilerinin gerekten sapm olduklarn grnce dediler ki: Eer Rabbimiz bize acmaz ve bizi balamazsan mutlaka ziyana urayanlardan olacaz! 150- Musa, kzgn ve zgn bir halde kavmine dnnce: Benden sonra arkamdan ne kt iler yapmsnz! Rabbinizin emrini (beklemeyip) acele mi ettiniz? dedi. Tevrat levhalarn yere att ve kardeinin (Harun'un) ban tutup kendine doru ekmeye balad. (Kardei): Anam olu! Bu kavim beni cidden zayf grdler ve nerede ise beni ldreceklerdi. Sen de dmanlar bana gldrme ve beni bu zalim kavimle beraber tutma! dedi. 151- (Musa da) Ey Rabbim, beni ve kardeimi bala, bizi rahmetine kabul et. Zira sen merhametlilerin en merhametlisisin! dedi. 152- Buzay (tanr) edinenler var ya, ite onlara mutlaka Rablerinden bir gazap ve dnya hayatnda bir alaklk eriecektir. Biz iftiraclar byle cezalandrrz. 153- Ktlkler yaptktan sonra ardndan tevbe edip de iman edenlere gelince, phesiz ki o tevbe ve imandan sonra, Rabbin elbette balayan ve esirgeyendir. 154- Musa'nn fkesi dinince levhalar ald. Onlardaki yazda Rablerinden korkanlar iin hidayet ve rahmet (haberi) vard. 155- Musa tayin ettiimiz vakitte kavminden yetmi adam seti. Onlar iddetli bir sarsntya (saika) tutulunca dedi ki. Ey Rabbim! Dileseydin onlar da beni de daha nce helk ederdin. imizden birtakm beyinsizlerin (iledikleri) yznden hepimizi helk edecek misin? Bu (buzaa tapma) senin bir imtihanndan ibarettir. Dilediini saptrrsn dilediinede (hak) yolu buldurursun. Sen bizim velimizsin. Bizi bala ve bize ac. Sen balayanlarn en hayrlssn. Onunla dilediini saptrrsn, dilediini de doru yola iletirsin. Sen bizim sahibimizsin, bizi bala ve bize ac! Sen balayanlarn en iyisisin!
ARF SURES 425
Hz. Musa'nn, kavmini temsilen seip Allah'n huzuruna getirdii kimseler, Allah ile kendi arasndaki konumay iitince, onunla yetinmediler ve: Ey Musa, Allah' aka grmedike sana asla inanmayacaz dediler. Bunun zerine orada iddetli bir deprem oldu ve baylp dtler. Hz. Musa, Allah'a yalvard da bu afet kaldrld. 156- Bize, bu dnyada da iyilik yaz ahirette de. phesiz, biz sana dndk. Allah buyurdu ki: Kimi dilersem onu azabma uratrm; rahmetim ise her eyi kuatr. Onu, saknanlara, zekt verenlere ve yetlerimize inananlara (iman edenlere) yazacam. 157- Yanlarndaki Tevrat ve ncil'de yazl bulduklar O Resule, O mm Nebiyye uyanlar (var ya), ite O, onlara iyilii emreder, onlar ktlkten men eder, onlara temiz eyleri hell, pis eyleri haram klar. Arlklarn ve zerlerindeki zincirleri indirir. Ona iman eden, ona sayg gsteren, ona yardm eden ve onunla birlikte indirilen nr'a (Kur'an'a) tbi olanlar var ya, ite felaha (kurtulua) erenler onlardr. 158- De ki: Ey insanlar! Gerekten ben sizin hepinize, semavatn (gklerin) ve arzn (yerin) sahibi olan Allah'n Resuluyum. Ondan baka ilh yoktur. O diriltir ve ldrr. Hemen Allah ile iman edin. Ve Onun mm Nebiy olan Reslune -ki o, Allah'a ve Onun kelimelerine inanandr. Ve O'na tbiy olun ki hidayete eresiniz. Ayetlerimizi ve ahirete kavumay yalanlayanlar kendi sfatlaryla bizim sfatlarmz, fiilleriyle bizim fiilleri rten, bylece eserin, sonucun tesine geemeyen, ahiret bulumas ve nefis ve fiil cenneti karsnda kr kalanlarn amelleri boa kmtr. Eer sfatlar yalanlama durumu, ahiret bulumasn yalanlama ile birlikte gereklemi olmasayd, bir sr azaba uratlsalard da amelleri boa gitmezdi. Yetmi adam istidat sahibi, nefisleri arnm, irade, talep ve sluk sahibi sekin eraftan yetmi adam; bunlar, Hemen onlar (saika) yldrm arpt. (Nisa, 153) ayetinde yldrm arpt belirtilen sarsntya tutuldular ricaller (adamdrlar). Onlar mthi deprem yakalaynca Beden dann titremesi tutunca. Bu, nurlardan buraklarn utuu, sfat tecellilerinin u verdii srada bedenin buruup titremesi, etkilenmesi ve sarslmas gibi fena yldrmnn belirtilerindendir. Bu yzden Musa, olayn yaand srada yle demitir: Rabbim! Dileseydin onlar da beni de daha nce helak
ederdin. Yoksa yldrm esnasnda Musann sz sylemesine imkn yoktur. Onlar da bu srada fena bulduklar iin sz syleyecek deillerdi. Rabbim! Dileseydin ifadesi, acdan, itiyakn baskn kmasyla sabrn yitirilmesinden kaynaklanan, ayrlk eleminin tesiriyle sylenmi bir szdr. Nitekim, byle bir halde iken Hz. Muhammed (s.a.v) de yle demitir: Keke anam beni hi dourmasayd. Yine bir keresinde: Keke Muhammedin Rabbi Muhammedi hi yaratmasayd. demi ve kendini bir temenni de olsa- dadan aa atmaya kalkmt. Hepimizi helak edecek misin? perdelenmilik halini, yoksunluk azabn ve ayrlk elemini uzatarak iimizden birtakm beyinsizlerin iledii gnah yznden nefis hevas buzana tapmalar ve nefsin sfatlaryla perdelenmeleri yznden bizi helak edecek misin? Ya da uyan ve gerei grmemizden, sluku istememizden, basiret nurunun zuhur etmesinden, nefsin ve sfatlarnn yannda durup tesine gememe halinden ibret almamzdan nce, bizden sadr olan beyinsizlik, sefihlik yznden bizi helak edecek misin? Bu i, senin imtihanndan baka bir ey deildir. Nefsin sfatlar ve hevaya tapma ile snanma senin bizi tabi tuttuun bir snavdan baka bir ey deildir. Bunda senden bakasnn bir dahli yoktur. Onunla dilediini saptrrsn. Perdelenmilik, bedbahtlk, cehalet ve krlk ehlinden dilediini saptrrsn. Dilediini de doru yola iletirsin. mutluluk, inayet, ilim ve hidayet ehlinden dilediini de doru yola iletirsin. Bunu fiil tecellileri makamnda sylemitir. Sen ilerimizin velisisin, onlar ikame eden sensin. Bizi bala sfatlarmz ve zatlarmz gnahlarn bala, bizim fiillerimiz gnahn baladn gibi. Bize ac! hudunun nurlarn gndermek ve varln araclyla eyniyet (mekan) perdesini kaldrmak suretiyle bize merhamet et. Sen balayanlarn en (hayrlssn) iyisisin! tam mafiretle balarsn. Bize bu dnyada iyilik yaz. fena sonras beka ile adalet ve istikamet zere olmay yaz. Ahirette de mahede ve daha fazlas ltuf yaz. phesiz bizdndk. Rcu ettik sana varlk gnahmzdan sana dndk. Buyurdu ki: azabm bana mahsus ve benim cihetimden hasl olan itiyak azab, ayrlk acsnn iddetinden dolay elem verici olsa da byk ve nemli bir hadisedir. Kimi dilersem onuuratrm. nsanlar iinde benim has kullarm mertebesinde olan, inayet ehlinden dilediimi bu azaba uratrm.
ARF SURES 427
Rahmetim ise her eyi kuatr. Bakasn, dier eyleri darda brakacak ekilde sadece bir kiiye zg klnmaz. O halde, azapta knhne varlamayan, deeri llemeyen bir rahmet vardr. Buna vuslat lezzeti eklinde tecelli eden rahmeti rnek gsterebiliriz. Nitekim, bununla ilgili olarak yle buyrulmutur: Onlar iin ne mutluluklar saklandn hi kimse bilemez. (Secde, 17) ayrca acda, baka hibir lezzetle mukayese edilemeyecek kadar lezzet vardr. Nitekim air yle demitir: Tatmadm lezzet kalmad Azaptan aldm lezzet hari. mrme and olsun ki, bu azap Kibrit-i ahmerden daha deerlidir. Rahmete gelince, mutlaka herkeste ondan bir nasip vardr. Onuyazacam. Tam ve kmil olarak, zel yazlm rahmet nitelikli bir ba mahiyetinde saknanlara btn perdelerden saknanlara, kendilerine rzk olarak verdiimiz mallar, ahlak, ilmi ve halleri hakkedenlere balayanlara ve ayetlerimize inananlara btn sfatlarmzla sfatlananlara yazacam. O Resule, o mmi Nebiye uyanlar ahir zamanda gelecek mmi nebiye uyanlar, yani Muhammedilerdir onlar. nk onlar takva hususunda Hz. Resulullahn (s.a.v) Attn zaman da sen atmadn, fakat Allah att. (Enfal, 17) O, arzusuna gre konumaz. (Necm, 3) Gz kaymad ve snr amad. (Necm, 17) ayetlerinde iaret edilen vasfna; zekat hususunda Hz. Nebiyyin (s.a.v) El ap isteyeni sakn azarlama. Ve Rabbinin nimetini minnet ve kranla an. (Duha, 10-11) ayetinde iaret edilen vasfna; ayetlere iman hususunda bana btn szleri ieren kitab verildi ve ben gzel ahlak tamamlamak zere gnderildim. hadisinde iaret edilen vasfna uyarlar. 159- Musa'nn kavminden hak ile doru yolu bulan ve onun sayesinde dil davranan bir topluluk vardr. 160- Biz srailoullarn oymaklar halinde on iki kabileye ayrdk. Kavmi kendisinden su isteyince, Musa'ya, Asan taa vur! diye vahyettik. Derhal ondan on iki pnar fkrd. Her kabile iecei yeri belledi. Sonra zerlerine bulutla glge yaptk, onlara kudret helvas ve bldrcn eti indirdik. (Onlara dedik ki) Size verdiimiz rzklarn temizlerinden yiyin. Ama onlar (emirlerimizi dinlememekle) bize deil kendilerine zulmediyorlard.
161- Onlara denildi ki : u ehirde (Kuds'te) yerlein, ondan (nimetlerinden) dilediiniz gibi yiyin, balanmak istiyoruz deyin ve kapdan eilerek girin ki hatalarnz balayalm. yilik yapanlara ileride ihsanmz daha da artracaz. 162- Fakat, onlardan zalim olanlar, sz, kendilerine sylenenden bakasyla deitirdiler. Biz de zulmetmelerinden tr zerlerine gkten bir azap gnderdik. 163- Onlara, deniz kysnda bulunan ehir halknn durumunu sor. Hani onlar cumartesi gnne saygszlk gsterip haddi ayorlard. nk cumartesi tatili yaptklar gn, balklar meydana karak akn akn onlara gelirdi, cumartesi tatili yapmadklar gn de gelmezlerdi. te bylece biz, yoldan kmalarndan dolay onlar imtihan ediyorduk. 164- lerinden bir topluluk: Allah'n helk edecei yahut iddetli bir ekilde azap edecei bir kavme ne diye t veriyorsunuz? dedi. (t verenler) dediler ki: Rabbinize mazeret beyan edelim diye bir de saknrlar midiyle (t veriyoruz). 165- Onlar kendilerine yaplan uyarlar unutunca, biz de ktlkten men edenleri kurtardk, zulmedenleri de yapmakta olduklar ktlklerden tr iddetli bir azap ile yakaladk. 166- Kibirlenip de kendilerine yasak edilen vazgemeyince onlara: Aalk maymunlar olun! dedik. eylerden
167- Rabbin, elbette kyamet gnne kadar onlara en kt eziyeti yapacak kimseler gndereceini iln etti. phesiz, Rabbin cezay abuk verendir. Ve O ok balayan, pek esirgeyendir. 168- Onlar (Yahudileri) grup grup yeryzne dattk. Onlardan iyi kimseler vardr, yine onlardan bundan aada olanlar da vardr. (Ktlklerinden) belki dnerler diye onlar iyilik ve ktlklerle imtihan ettik. 169- Onlarn ardndan da (yetleri tahrif karlnda) u deersiz dnya maln alp, nasl olsa balanacaz, diyerek Kitab'a vris olan birtakm kt kimseler geldi. Onlara, ona benzer bir menfaat daha gelse onu da alrlar. Peki, Kitab'da Allah hakknda gerekten baka bir ey sylemeyeceklerine dair onlardan sz alnmam myd ve onlar Kitab'dakini okumamlar myd? hiret yurdu saknanlar iin daha hayrldr. Hl aklnz ermiyor mu?
ARF SURES 429
170- Kitab'a smsk sarlp salt dosdoru ikame edenler var ya, ite biz byle iyilie alanlarn ecrini zayi etmeyiz. 171- Bir zamanlar da srailoullarnn zerine glge gibi kaldrdk da stlerine decek sandlar. Size verdiimi (Kitab') kuvvetle tutun ve iinde olan hatrlayn ki korunasnz dedik. 172- Kyamet gnnde, biz bundan habersizdik demeyesiniz diye Rabbin Ademoullarndan, onlarn bellerinden zrriyetlerini kard, onlar kendilerine ahit tuttu ve dedi ki: Ben sizin Rabbiniz deil miyim? (Onlar da), Evet (buna) hit olduk, dediler. 173- Yahut Daha nce babalarmz Allah'a ortak kotu, biz de onlardan sonra gelen bir nesildik (onlarn izinden gittik). Btl ileyenlerin yznden bizi helk edecek misin? dememeniz iin (byle yaptk). 174- Belki inkrdan dnerler diye yetleri byle ayrntl bir ekilde aklyoruz. 175- Onlara (Yahudilere), kendisine yetlerimizden verdiimiz ve fakat onlardan syrlp kan, o yzden de eytann takibine urayan ve sonunda azgnlardan olan kimsenin haberini oku. 176- Dileseydik elbette onu bu yetler sayesinde ykseltirdik. Fakat o, dnyaya sapland ve hevesinin peine dt. Onun durumu tpk kpein durumuna benzer: stne varsan da dilini karp solur, braksan da dilini sarktp solur. te yetlerimizi yalanlayan kavmin durumu byledir. Kssay anlat; belki dnrler. 177- yetlerimizi yalanlayan ve nefislerine zulmetmi olan kavmin durumu ne ktdr! 178- Allah kimi hidayete erdirirse, hidayeti bulan odur. Kimi de artrsa, ite asl ziyana urayanlar onlardr. Musann kavmindenbir topluluk vardr. Yani, mmi Nebiye tabi olanlar, ite tam bir rahmetle kurtulua erenler onlardr. Musann kavminden muvahhid olan bir topluluk da. Onlar hidayete iletirler insanlar hakk ile nefisleriyle deil. onun sayesinde adil davranrlar istikamet ve temkin halinde insanlar arasnda adalet ilkesini uygularlar. nk cumartesi tatili yaptklar gn, balklar meydana karak akn akn onlara gelirdi, cumartesi tatili yapmadklar
gn de gelmezlerdi. Bu tpk zamanmz insanlar iinde slama mensup olanlarn durumuna benziyor. Bunlar, dier gnlerde deil, Cuma gnleri arlarda, panayrlarda, caddelerde ve mahfillerde sergilenen yiyecekler, iecekler, elence ve cinsel birleme ile ilgili trl nefsani hazlar toplamak hususunda cumartesi yasana uymayan srailoullarn andryorlar. Bu, fasklklar yznden Allahn balarna getirdii snama amal bir beladan baka bir ey deildir. 179- And olsun, biz cinler ve insanlardan birounu cehennem iin yaratmzdr. Onlarn kalpleri vardr, onlarla kavramazlar; gzleri vardr, onlarla grmezler; kulaklar vardr, onlarla iitmezler. te onlar hayvanlar gibidir; hatta daha da akndrlar. te asl gafiller onlardr. 180- En gzel isimler (el-esm'l-hsn) Allah'ndr. O halde O'na o gzel isimlerle dua edin. Onun isimleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Onlar yapmakta olduklarnn cezasna arptrlacaklardr. 181- Yarattklarmzdan, daima Hakka ileten ve adaleti hak ile yerine getiren bir millet bulunur. 182- yetlerimizi yalanlayanlar, hi bilmeyecekleri yerden yava yava helke gtreceiz. 183- Onlara mhlet veririm; (ama) benim cezam etindir. 184- Dnmediler mi ki, arkadalarnda (Muhammed'de) delilik yoktur? O, ancak apak bir uyarcdr. 185- Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) hkmranlna, Allah'n yaratt her eye ve ecellerinin yaklam olabileceine bakmadlar m? O halde Kur'an'dan sonra hangi sze inanacaklar? 186- Allah kimi artrsa, artk onun iin yol gsteren yoktur. Ve onlar azgnlklar iinde akn olarak brakr. 187- Sana kyameti, ne zaman gelip atacan soruyorlar. De ki: Onun ilmi ancak Rabbimin katndadr. Onun vaktini O'ndan bakas aklayamaz. O gklere de (semavatada) yere de (arzda) ar gelmitir. O size anszn gelecektir. Sanki sen onu biliyormusun gibi sana soruyorlar. De ki: Onun bilgisi ancak Allah'n katndadr; ama insanlarn ou bilmezler.
ARF SURES 431
188- De ki: Ben, Allah'n dilediinden baka kendime herhangi bir fayda veya zarar verecek gce sahip deilim. Eer ben gayb bilseydim elbette daha ok hayr yapmak isterdim ve bana hibir fenalk dokunmazd. Ben sadece inanan bir kavim iin bir uyarc ve mjdeleyiciyim. 189- Sizi bir tek candan (dem'den) yaratan, ondan da yannda huzur bulsun diye eini (Havva'y) yaratan O'dur. Ei ile (birleince) ei hafif bir yk yklendi (hamile kald). Onu bir mddet tad. Hamilelii arlanca, Rableri Allah'a: And olsun bize kusursuz bir ocuk verirsen muhakkak kredenlerden olacaz, diye dua ettiler. 190- Fakat, (Allah) onlara kusursuz bir ocuk verince, kendilerine verdii bu ocuk hakknda (sonradan insanlar) Allah'a ortak kotular. Allah ise onlarn ortak kotuu eyden ycedir. 191- Kendileri yaratld halde hibir eyi yaratamayan varlklar (Allah'a) ortak m kouyorlar? 192- Halbuki (putlar) ne onlara bir yardm edebilirler ne de kendilerine bir yardmlar olur. 193- Onlar doru yola arrsanz size uymazlar; onlar arsanz da, sukt etseniz de sizin iin birdir. 194- (Ey kfirler!) Allah' brakp da taptklarnz sizler gibi kullardr. (Onlarn tanrl hakknda iddianzda) doru iseniz, onlar arn da size cevap versinler! te onlar hayvanlar gibidir nk kendilerini kalben Allaha yaklatracak hakiktleri ve irfan idrak etme yeteneklerini yitirmilerdir, gzleriyle grdklerinde ibret alma, kulaklaryla duyduklarn anlayp t alma melekesinden yoksun kalmlardr. Hatta daha akndrlar Bunun sebebi, ilerindeki eytanlk duygusudur. Bu duygu da bozuk akideler ve hile okluu araclyla insann Allahtan uzakln gerektirir. En gzel isimler Allahndr Daha nce her ismin, sfatla beraber zat olduunu belirtmi ve yce Allahn her ii isimlerinden biriyle idare ettiini vurgulamtk. O halde Ona dua edin sz konusu isme muhta olduunuz zaman, Ona bu isimle dua edin. Bu da, ya cahilin ilim istemesi durumunda alim ismiyle, ifa bulmak istemesi durumunda
hastann el-f (ifa veren) ismiyle dua etmesi, zengin olmak istemesi durumunda fakirin el-Muni ismiyle dua etmesi gibi hal diliyle olur- her biri bunu kabul etmeyi gerektiren istidadnn tahsil etmesiyle maksadna eriir. Bunun sebebi de ismin tesiri ve bu sfatn eseridir- ya da dil ile byle bir talepte bulunur. Bu balamda bataki kii Ya Rabbi! dedii zaman ya Alim! demek ister. nk rububiyetini bu isme tahsis etmitir. kincisi ya Rabbi derken ya fi! demek ister. ncs de ya Muni demek ister. Yahut fiil diliyle byle bir istekte bulunur. rnein, sz konusu sfatlarla muttasf salik, talip fiil ile dua eder. O, Allahn ilmiyle kendi ilminden fena bulunca, Allaha Alim ismiyle dua etmi olur. Hastalnn ifasn Ondan bulunca ve ifa sfatyla sfatlanmak suretiyle bakasna ifa vermesini talep edince, Ona f ismiyle dua etmi olur. Onunla kendi fakirliinden kurtulup mstani olunca, Ona an ismiyle dua etmi olur. te muvahhid mminlere emredilen dua trleri bunlardr. O halde emredilenlere uysunlar. Onun isimleri hakknda eri yola gidenleri brakn. Bu sfatlar Ondan bakasndan isteyen, Ondan bakasna izafe eden, bylece irke koan kimseleri brakn. Es-Saeh (kyamet) kelimesinden maksat byk kyametin zuhurudur. Yani Mehdinin varlyla zati vahdetin gereklemesi kastedilmitir. Bunun vaktini ise Allahtan bakas bilemez. Nitekim, Resulullah (s.a.v) Mehdinin ortaya k vakti ile ilgili olarak yle buyurmutur: Vakit belirleyenler yalan sylyorlar. mrme and olsun ki, bu olay, vukuundan nce Allahtan baka kimse bilemedii gibi, vukuu esnasnda da Allahtan baka kimse bilemez. O gklere de (semavatada) yere de (arzada) ar gelmitir. nk gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) ehli onun bilgisini kuatamaz. Allah brakp taptklarnz kim olursa olsun, insan ya da baka bir ey olsun, sizler gibi kullardr. sizin gibi aciz ve etkisizdirler. Onlar arn Allahn size myesser klmad bir ii yapmaya arn. Size cevap versinler o ii myesser klsnlar! Doru iseniz etkiyi Allahtan bakasna nispet etme hususunda samimi iseniz, etkin olduklarn iddia ettiiniz bu kimseler sizin isteklerinize cevap versinler bakalm! Nitekim Resulullah (s.a.v), bni Abbasa yle demitir: Delikanl! Allah koru, O da seni korusun. Allah koru, Onu karnda bulursun. Bir ey istersen Allahtan iste.
ARF SURES 433
Yardm istersen Allahtan yardm iste. Bil ki mmetin tamam sana bir yarar dokundurmak maksadyla bir araya gelse, Allahn sana yazdndan baka bir yarar dokunduramaz. Yine btn mmet sana zarar vermek zere bir araya gelse, Allahn senin aleyhine yazd zarardan bakasn dokunduramaz. Klemler kaldrlm, sahifeler drlmtr. 195- Onlarn yryecekleri ayaklar m var, yoksa tutacaklar elleri mi var veya grecekleri gzleri mi var yahut iitecekleri kulaklar m var (neleri var)? De ki: Ortaklarnz arn, sonra bana (istediiniz) tuza kurun ve bana gz bile atrmayn! 196- phesiz ki, benim koruyanm Kitab' indiren Allah'tr. Ve O btn salih kullarn grp gzetir. 197- Allah'n dnda taptklarnzn ne size yardma gleri yeter ne de kendilerine yardm edebilirler. 198- Onlar doru yola arm olsanz iitmezler. Ve onlar sana bakar grrsn, oysa onlar grmezler. 199- (Reslum!) Sen af yolunu tut, iyilii emret ve cahillerden yz evir. 200- Eer eytann fitlemesi seni drterse hemen Allah'a sn. nk O, iiten Semidir, bilen Almdir. Onlarn yryecekleri ayaklar m var?... Bu, inkr amal bir sorudur. Yani, onlarn ayaklar var, ama onlarla yrmezler, bilakis Allah ile yrrler. nk onlar ayaklaryla yrten Odur. Ayn durum sair organlar iin de geerlidir. De ki: Ortaklarnz arn insanlardan ve cinlerden ibirlii yaptnz kimseleri arn, sonra bana tuza kurun eer gcnz yetiyorsa! nk benim ilerimin ynetimini stlenen, beni koruyan ve beni idare eden Allahtr. O, kitab indirerek beni eitendir. Ve O, btn salih kullarn grp gzetir. Yani istikamet halinde Onunla kaim olan herkesin velayetini stlenir. Nebilerden birinin Salih olarak vasfedildii her yerde, cem aynnda fena bulduktan sonra temkin ve istikamet zere Hak ile kaim, Hakkn izniyle insan trnn slahn stlenen beka bulmu kimse kastedilir. Onlar sana bakar grrsn, oysa onlar grmezler Yani mriklerden ve bakalarndan kalpleri mhrlenmi
kimseleri hidayete arsan, duymazlar, sana itaat etmezler. Sen onlarn basiret ve gz asndan salkl olduklarn grrsn, fakat hakk da hakikti de gremezler. nk onlar hakiktte kalp gzleri kr olan kimselerdir. Sen afv yolunu tut. Onlarn ilerini kolaylatracak yumuakl esas al. Onlar, kendilerine kolay gelmeyen eylerle ykml tutma. yilii emret. yani ilerin gzel tarafn emret. Ve cahillerden yz evir. Onlarn cehaletlerine misliyle karlk verme. mam Cafer Sadktan (r.a) yle rivayet edilir: Allah, Nebiysine gzel ahlak emretti. Kuranda, bu ayetten daha kapsaml ekilde gzel ahlak ieren baka bir ayet yoktur. mamn bunu sylemesinin nedeni ayetin tevhide ilikin delaletinin gcdr. nk, insanlarn peremlerine hakim olan, Onun kullar zerindeki tasarruflarn mahede eden, onlara verdiklerini ve vermediklerini onlarn nefisleriyle gerekletirmediini gren kimse, onlara ynelttii ykmllklerde sk eleyip ince dokumaz, onlar zorlamaz, maruf emrederken ve mnkeri de yasaklarken fkelenmez, onlara sert davranmaz, onlara kar halimce (yumuak) bir tutum iinde olur. Eer eytann fitlemesi seni drterse ayet eytann vesvesesi sonucu iinde bir kuvvetli bir drt uyanp da fiili onlardan grp gnah onlara nispet etmek suretiyle onlarla mnakaa etmeye yeltenirsen hemen Allaha sn. mahede ile ve Onun failliinin huzurunda olmakla Ona sn. nk O, iitendir nefsin kendi iindeki konumalarn ve eytann gslere att vesveseleri iitir. Bilendir niyetleri ve srlar bilir. 201- Takvya erenler var ya, onlara eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve yasaklarn) hatrlayp hemen gerei grrler. 202- (eytanlarn) dostlarna gelince, eytanlar onlar azgnla srklerler. Sonra da yakalarn brakmazlar. 203- Onlara bir mucize getirmediin zaman, (tekiler gibi) onu da derleyip getirseydin ya! derler. De ki: Ben ancak Rabbimden bana vahyolunana uyarm. Bu (Kur'an), Rabbinizden gelen basretlerdir (kalp gzlerini aan beyanlardr); inanan bir kavim iin hidayet ve rahmettir. 204- Kur'an okunduu zaman onu dinleyin ve susun ki size merhamet edilsin.
ARF SURES 435
205- Kendi kendine, yalvararak ve rpererek, yksek olmayan bir sesle sabah akam Rabbini an. Gafillerden olma. 206- Kukusuz, Rabbin katndakiler O'na kulluk etmekten kibirlenmezler, O'nu tesbih eder ve yalnz O'na secde ederler. Takvaya erenlere irkten saknanlara bir vesvese dokunduunda eytan tarafndan fiili Allahtan bakasna nispet etmek gibi bir vesvese kendilerine telkin edildiinde, hatrlarlar tevhid makamn ve fiilleri Allahtan mahede etmek halini hatrlarlar. Hemen gerei grrler Allahn failliini hatrlarlar. Artk, onlarn nazarnda ne eytan kalr, ne Allahtan baka bir fail. Perdelenmilerden eytanlarn yarenleri onlar srklerler fiili Allahtan bakasna nispet etmeye yneltirler. Bu yzden, inatlklarnda, riyakrlklarnda ve cehaletlerinde eksilme olmaz. Onu da derleyip getirseydin ya! onu da nefsinle ve kendi yannda toplayp getirseydin ya! De ki: Ben ancak Rabbimden bana vahyolunana uyarm. Ben kendimden uydurmuyorum. Bilakis, Rabbimden gelen gerekleri tebli ediyorum. Ben, Ondan, Onunla bana vahyedilenden bakasn sylemiyorum. nk ben, nefsimle deil, Onunla kaimim. Onu dinleyin. Allah dinleyin ve sadece Onu dinleyin. Susun nefsinizle ve bakasyla konumay kesin. nk, Onu syleyen Allahtr. Ki size merhamet edilsin Konuann, konumas esnasnda sfatlar ve fiilleriyle tecelli etmesi rahmetine nail olasnz. Rabbini an. huzurda olarak, nefsinde hazr olduunu bilerek kendi kendine. zikret. u ayette olduu gibi: And olsun ki, Resulullah, sizin iin gzel bir rnektir. (Ahzab, 21) Yalvararak tafsil makamnda cem iin yalvar. rpererek gizlice nefisten korkarak veya nefsin onda bir paynn olmasndan endie ederek, yksek olmayan bir sesle yalvarma ve anmann senden zahir olmayaca ekilde yalvar. Aksine, ruh nurunun zuhur edi, parlay ve galip geli sabahnda ve nefsin sfatlarnn ve kuvvetlerinin galip geli akamlarnda Onunla Onu an. Olma hibir halde, zellikle nefsin sfatlarnn galip geli vaktinde gafillerden zati vahdet mahedesinden habersiz gafillerden olma.
Kukusuz, Rabbin katndakiler tevhidle, Onda fena bulmakla ve Onunla baki olmakla Onun yannda olan istikamet sahipleri. Ona kulluk etmekten kibirlenmezler. Benlikle perdelenme nedeniyle kulluk sunmaktan kanmazlar. Bilakis, cem annda tafsili mahede ederler ve Ona boyun eerler. Onu tesbih ederler. benlii olumsuzlayarak Onu irkten tenzih ederler. Ve yalnz, Ona secde ederler eksiksiz ekilde fena bularak, varlk kalntlarn bastrp yok ederek, benlik izlerini silerek Ona secde ederler. Halkn fena bulmasndan sonra baki kalan Allahtr.
ENFL SURES 437
ENFL SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Sana sava ganimetlerini soruyorlar. De ki: Ganimetler Allah ve Resulne aittir. O halde siz mminler iseniz Allahtan korkun, aranz dzeltin, Allah ve Resulne itaat edin. 2- Mminler ancak, Allah anld zaman kalbleri titreyen, kendilerine Allahn ayetleri okunduunda imanlarn arttran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen tevekkl sahibi kimselerdir. 3- Onlar saltlarn (namazlarn) ikame eden (dosdoru klan) ve kendilerine rzk olarak verdiimizden infak eden kimselerdir. 4- te onlar gerek mminlerdir. Onlar iin rableri katnda nice dereceler, balanma ve tkenmez bir rzk vardr. Sana sava ganimetlerinden soruyorlar. Bunlar kendi fiilleriyle perdelenmilerdir, bu yzden Allahn ve Resulnn fiiline, dier bir ifadeyle Resul mazharnda (resuln ahsnda) zuhur eden Allahn fiiline itiraz ediyorlar. Bunun zerine fiillerden saknmalar, yani Allahn fiilini grmek suretiyle kendi fiillerinden uzak durmalar ve nefislerinin sfatlarn silmek suretiyle aralarn dzeltmeleri emrediliyor. nk nefislerinin sfatlar, ekime ve ihtilaf gerektiren fiillerinin kaynaklardr. Eer bunu gerekletirirlerse, Allahn trl sfatlarnn zuhur etmesiyle kaynama, kalbi sevgi haline dnebilirler. Allah ve Resulne itaat edin. Nefislerinizin sfatlarn yok etmek suretiyle Allah ve Resulne itaat edin. Ta ki emri kalbi iradeyle kabul edebilesiniz. Mminler iseniz. hakiki imanla inanmsanz eer. Mminler ancak hakiki imanla inanmlar o kimselerdir ki Allah anld zaman. nefse ait fiil zikri deil, kalbe ait sfat zikri gerekletii zaman kalbleri titrer azameti, heybeti, kahr ve bykl tasavvur etmesi, bu sfatlarn tecellilerinin nurlarnn parldaylarnn zerine yansmas sonucu etkilenirler. Kendilerine Allahn ayetleri okunduu zaman kelami mazharlar iinde, sz araclyla Onun sfatlar
kendilerine tecelli ettiinde imanlarn arttrr hakiki imanlar, ilim makamndan ayn makamna ykselerek artar. Rablerine dayanp gvenirler Yani fiilleri yok ederek tevekkl makamn tashih ederler ve onu sfatlar yok etme makamnda tamamlarlar. nk her makamn tashihi ancak o makamdan ykselme ve stndeki makamdan ona nazar etmekle tamamlanr. Onlar saltlarn ikame ederler (namazlarn dosdoru klarlar) sfat mahedesi ile ve sfat tecellileri araclyla mahedede terakki etmek ile kalbi huzur namazn eda ederler. Kendilerine rzk olarak verdiimizden fiillerin fena bulmas makamnda zuhur eden tevekkl ilimlerini veya bu makamda seyir esnasnda gerekleen sfat tecellileri ilimlerinden harcarlar onlarla amel ederler ve hakkedenlere infak ederek balarlar. te onlar gerek mminlerdir hakiki imanla inanm kimselerdir. Onlar iin Rableri katnda nice dereceler vardr. sfat mertebelerinden ve kalp cennetleri bahelerinden oluan dereceler, balanma fiiller gnahlarndan balanma ve tkenmez rzk vardr sfat tecellileri ve ilimleri trnden cmert bir rzk vardr. 5- Mminlerden bir grup, kesinlikle istemedii halde, Rabbinin seni evinden Hak uruna kard zamanki halleri gibidir. 6- Hak ortaya ktktan sonra sanki gzleri gre gre lme srkleniyorlarm gibi seninle tartyorlard. Senikardgibidir. Bu hal, yani sava ganimetleri hususunda sana itiraz etmeleri, Rabbinin seni karmasna itiraz etmeleri hali gibidir. nk onlar kendi fiilleriyle Allahn fiillerine kar perdelendikleri iin her iki fiili de senden grdler, bu yzden kna itiraz ettikleri gibi ganimetleri paylamna da itiraz ettiler, Rabbinin seni kardn, bu karmasndaki gayeyi kestiremediler. Evinden Hak uruna Hakka brnm olarak, nefsinle deil, Hak ile evinden ktn. Bu aklamaya gre ayetin orijinalinde geen bil hakki ifadesi ahraceke fiilinin mefulne ilikin hal konumundadr. Veya senin kn doruluk ve hikmetle i ie bir kt. Hak (hususunda)seninle tartyorlar. Bunun sebebi kendi fiilleri ve sfatlaryla perdelenmi olmalardr. ortaya ktktan sonra Hakkn durumu tecelli araclyla sana belli olduktan sonra. Ya da nceden gsterilen mucizeler araclyla yahut senin zafer sizindir diye onlara haber bildirmenle eserleri belli olduktan sonra yine de seninle tartyorlar.
ENFL SURES 439
7- Hatrlayn ki, Allah size, iki taifeden birinin sizin olduunu vaat ediyordu; siz de kuvvetsiz olann sizin olmasn istiyordunuz. Oysa Allah, hak kelimeleriyle hakk gerekletirmek ve kfirlerin ardn kesmek istiyordu. 8- Mcrimler (gnahkrlar) holanmasalar bile. Hakk Hak olarak tantp ve batl ortadan kaldrmak iindi. 9- Hatrlayn ki, siz Rabbinizden yardm istiyordunuz. O da, ben pe pee gelen bin melek ile size yardm edeceim, diyerek duanz kabul buyurdu. 10- Allah bunu sadece mjde olsun ve onunla kalbiniz yatsn diye yapmt. Zaten yardm yalnz Allah tarafndandr. nk Allah mutlak galiptir, yegne hkm ve hikmet sahibidir. Allah, hak kelimeleriyle hakk gerekletirmekistiyordu. Onlara destek olarak gnderdii semavi melekleriyle hakk sabitletirmek istiyordu. Hatrlayn ki, siz Rabbinizden yardm istiyordunuz. Kendi gcnzden ve kuvvetinizden teberri edip Ona ynelmek, kendi fiillerinizden syrlmak ve tesir ve kuvvetin sizden veya dmannzdan deil, sadece Ondan olduunu kesin bir ekilde bilerek Ondan yardm istiyordunuz. O daduanz kabul buyurdu. Nefsin fiil ve sfatlarndan soyutlanarak yaptnz duay yardm edeceim. melekut leminden size yardm gndereceim, diye kabul etti. nk o srada kalpleriniz melekut lemiyle hemcins olmutu. Bin melek ile kahr melekutundan bir lem ile yani bu esnada kalplerinize uygun den semavi-ruhani kuvvetlerle sizi destekleyeceim. Nitekim, Al-i imran suresini aklarken buna deinmitik. Mminlere yardm amacyla gnderilen meleklerin saysnn iki yerde farkl olarak zikredilmi olmasnn amac, oklua iaret etmek olabilir, dolaysyla belli bir sayy zikretme amac gdlmemi olabilir. Ya da zerinde durduumuz ayette geen pe pee ifadesi, gnderilen meleklerin ardndan bir grup melein daha gnderildii anlamnda kullanlm olabilir. Mminlerin meleklerle desteklenmesine gelince; bu melekler ya insan klnda birer sava olarak karlarna ktlar-rnein ryada insan klna girerler-, bylece onlardan korktular. Ya da meleklerin etkileri ve kahredicilikleri onlara ulat da helak olup yenilgiye uradlar. Allah.diye yapmt. bu yardm ve destei ancak sizin iin bir mjde olarak yapmt. Size yardm olsun, onunla kalpleriniz onlarla iletiim kurup mutmain olsun diye. zellikle
nefis giysisinden ve hallerinden syrldktan sonra. nk yardm bununla gerekleir ve nk zafer yalnz Allah tarafndandr. Ancak, Allahn hikmeti eyann sebeplere bal olmasn gerektirmektedir. nk Allah yardm etme gcne sahiptir, mutlak galiptir. Yegne hkm ve hikmet sahibidir. Hikmet uyarnca hareket eden hikmet sahibidir. 11- O zaman katndan bir gven olmak zere sizi hafif bir uykuya daldryordu; sizi temizlemek, eytann pisliini (verdii vesveseyi) sizden gidermek, kalplerinizi birbirine balamak ve savata sebat ettirmek iin zerinize gkten (semadan) bir su (yamur) indiriyordu. 12- Hani Rabbin meleklere: Muhakkak ben sizinle beraberim; haydi iman edenlere destek olun; Ben kfirlerin yreine korku salacam; vurun boyunlarna! Vurun onlarn btn parmaklarna! diye vahyediyordu. 13- Bu sylenenler, onlarn Allaha ve Resulne kar gelmelerinden trdr. Kim Allah ve Resulne kar gelirse, bilsin ki Allah, azab iddetli olandr. 14- te bu yenilgi size Allahn azab! imdilik onu tadn! Kfirlere bir de cehennem ateinin azab vardr. 15- Ey mminler! Toplu halde kfirlerle karlatnz zaman onlara arkanz dnmeyin. (Korkup kamayn). 16- Tekrar savamak iin bir tarafa ekilme veya dier ble ulap mevzi tutma durumu dnda, kim yle bir gnde onlara arka evirirse muhakkak ki o, Allahn gazabn hak etmi olarak dner. Onun yeri de cehennemdir. Oras, varlacak ne kt yerdir! 17- Onlar siz ldrmediniz, fakat Allah ldrd onlar; attn zaman da sen atmadn velakin Allah att. Ve bunu, mminleri gzel bir imtihanla denemek iin yapt. phesiz, Allah iitendir, bilendir. 18- Bu byledir. phesiz, Allah, kfirlerin tuzan bozar. 19- Eer siz fetih istiyorsanz, ite size kesinlikle fetih geldi! Ve eer (inkrdan) vazgeerseniz bu sizin iin daha hayrldr. Yine eer dnerseniz, biz de dneriz. Topluluunuz ok bile olsa, sizden hibir eyi savamaz. phesiz Allah, mminlerle beraberdir. 20- Ey iman edenler! Allah ve Resulne itaat edin, iittiiniz halde Ondan yz evirmeyin. 21- itmedikleri halde iittik diyenler gibi olmayn.
ENFL SURES 441
22- phesiz, Allah katnda mahluklarn en erlisi; sarlar, dilsizler ve dnmeyenlerdir. 23- Allah onlarda bir hayr grseydi elbette onlara iittirirdi. Fakat iittirseydi bile yine onlar yz evirerek dnerlerdi. O zamansizi hafif bir uykuya daldryordu. Allah katndan bir gven ve mutmainlik olmak zere zerinize skunet duygusu indirerek bedensel kuvvetlerinizi ve nefsani sfatlarnz uykuya daldryordu. zerinizeindiriyordu. ruh semasndan bir su yakin bilgi indiriyordu ki sizi temizlesin nefsin szlerinin ve vehmin telkinlerinin pisliinden arndrsn, eytann pisliini vesvesesini sizden gidersin korkutmasn etkisiz klsn, kalplerinizi birbirine balasn. yakin kuvvetiyle kalplerinizi glendirsin, korkunuzu giderip heyecannz dindirsin, savata sebat ettirsin nk korkulu anlarda, lmcl tehlikeler karsnda ayaklarn sebat etmesi, kaymamas ancak yakinin gl olmasyla mmkndr. Hani Rabbin meleklere: Muhakkak ben sizinle beraberim. Yani melekutu ceberutla destekliyordu. Onlar da ceberut leminden, Allahn kendilerine yardm edeceini biliyorlard. Haydi iman edenlere destek olun. kesintisiz, balantl teyitle onlar pekitirin. Ben kfirlerin yreine korku salacam. nk onlar semavi destekten, ilahi yardmdan kopukturlar. phe onlar brm, vehmin gc onlar egemenlii altna almtr. Vurun boyunlarna! yani mminlere bu anlam telkin ederek destekleyin, yreklerini pekitirin, onlara bu sz ilham ederek cesaretlendirin. Yahut btn bunlar, onlara bu fiili bizzat siz kendiniz yaparak gerekletirin. Nitekim, rivayetlerde bunlar bizzat meleklerin kendilerinin yaptklar ifade edilmektedir. Onlar siz ldrmediniz bu ifadeyle yce Allah mminleri tedip ediyor, kendi fiillerini olumsuzlayarak fiilleri yok etmeye ve fiilleri sadece Allah iin ispat etmeye iletiyor. Hz. Nebi (s.a.v) Hak ile beka bulma makamnda olduu iin attn zaman ifadesinde fiili ona nispet ediyor. Ama sen atmadn ifadesiyle fiili ondan olumsuzluyor ve ve lkin Allah att ifadesiyle Allah iin ispat ediyor. Bununla gdlen ama, tafsil anlamn cem aynnda ifade etmektir. Buna gre atan Muhammeddir, ama Allah ile, kendi nefsiyle deil. Buna karlk, ayette fiil namna hibir ey mminlere nispet edilmiyor. nk onlar bir ey yapsalard, onu kendi nefisleriyle yapacaklard. Ve bunu, mminleri gzel bir imtihanla denemek iin
yapt. Onlara gzel bir bata bulunmak, yani fiil tevhidini balamak iin yapt. phesiz Allah iitendir Onlar biz ldrdk diye iinizden geirdiiniz szleri iitir. Bilendir fiili sizin ahslarnzda izhar etse de asl onlar kendisinin ldrdn bilmektedir. ittiiniz halde Ondan yz evirmeyin. Duyduunuz halde, dinlemezlik edip yznz Ondan evirmeyin. nk dinlemenin belirtisi, sonucu anlama ve tasdik etme, anlamann sonucu irade etme, irade etmenin sonucu da itaattir. Yz evirmekle dinleme iddiasnda bulunmak doru deildir. nk bu ikisi, bir arada olmaz. O halde, eer dinlediinizi iddia ederken doru sylyorsanz, hr iradenizle itaat etmekten uzaklamayn. ittiklerini iddia ettikleri halde iitme namna kendilerinde hibir etki ve sonu bulunmayan kimseler gibi olmayn. Bu gibi kimseler anlamaktan, kabul etmekten, alglamaktan perdelenmilerdir. Tpk hayvanlar gibidirler. Daha dorusu Allah katnda hayvanlarn en kts onlardr. Daha nce bunun gerekesine iaret etmitik. Allah onlarda bir hayr grseydi. Bir elverililik, kabul etme, eksiksiz dinleme sonucu anlama istidad grseydi, onlara iittirir, onlar da kabul edip itaat ederlerdi. Fakat iittirseydi bile ilerinde hayr olmad iin, anlasalard dahi, bu anlamalarnn isteme ve itaat etme gibi bir etkisi olmayacakt. Bilakis, ksa srede arkalarn dnp svacaklard. nk bu anlama onlarda arzi bir durum olarak belirecekti, abucak yok olacakt. Onlarn zlerinden kaynaklanan bir karakter olmayacakt. Yz evirerek dnerlerdi. zat olarak dnerlerdi. Anlama ve irade etme eilimi ilerinde kalclk kazanmayacakt. Nitekim Emirlmminin Ali (r.a) yle buyurmutur: Nifak ehlinden de olsa hikmeti al. nk hikmet, mminin gsne girmek suretiyle asl sahibine kavuup skunet buluncaya kadar mnafkn kalbinde deprenip durur. Yani mnafkn gsnde kalc olmaz. nk orada arzi bir haldir, mnafkn zatyla uyumamaktadr. 24- Ey inananlar! Hayat verecek eylere sizi ard zaman, Allah ve Resulne uyun. Ve bilin ki, Allah kii ile onun kalbi arasna girer ve siz mutlaka onun huzurunda toplanacaksnz. 25- Bir de yle bir fitneden saknn ki o, iinizden sadece zulmedenlere erimekle kalmaz. Biliniz ki, Allahn azab iddetlidir.
ENFL SURES 443
Ey inananlar! gaybi imanla inananlar! uyun tezkiye ve arnma ile icabet edin. Sizi ard zaman kalplerinizi diriltecek hakiki ilme ard zaman bu arya uyun. Yahut hakiki imanla inann, size onunla hayat vermek iin sluka ard zaman Allaha ve Allahta sluk arsna icabet edin. Bu anlam, Allaha icabet etme ile Resule icabet etme ayn olduu zaman geerlidir. Fakat Allaha icabet etme ayr, Resule icabet etme de ayr olduu zaman yle bir anlam ortaya kar: Batn ve kalbi amellerle Allaha icabet edin. Zahir ve nefsi amellerle Resule icabet edin. Veya cemde fena bulmakla Allaha ve tafsil haklarn gzetmekle de Resule itaat edin, Allahta Allah ile beka bulmak eklinde size hayat veren eyde istikamet zere olmaya ard zaman. Btn bunlar istidadn zevalinden ncedir. nk Allah, istidadn ortadan kaldrmak ve pasn irtikap edilmesiyle perdenin meydana gelmesi suretiyle kii ile kalbi arasna girer. O halde frsat deerlendirin, arya icabet etmeyi geciktirmeyin. nk siz mutlaka onun huzurunda toplanacaksnz. Sfatndan ve zatndan, silinmeniz ve fena bulmanz orannda karlk verecektir. bir fitneden saknn bir irkten ve perdeden saknn ki iinizden sadeceerimekle kalmaz. bu fitne sadece zulmedenlere erimez. stidad ait olmad yerlerde kullanarak izale etmesi ya da eksiltmesi ve onu Hakkn dnda kullanmas nedeniyle sadece zalimlere, zulm niteliiyle belirginleenlere isabet etmez. Erimekle kalmaz eklindeki olumsuz ifadenin anlam udur: sabet ederse, sadece onlara isabet eder Hibir sulu bakasnn suunu yklenmez. (Enam, 164) ayetinde olduu gibi. yle bir anlamn kastedilmi olmas da ihtimal dahilindedir: Bu fitne sadece onlara isabet etmekle kalmaz, bilakis onlarla birlikte, onlara arkadalk etme uursuzluuna kaplanlar, onlara karmakla rezilliklerinden etkilenenleri de kaplar. u ayette vurguland gibi: nsanlarn bizzat kendi iledikleri yznden karada ve denizde dzen bozuldu. (Rum, 41) Biliniz ki, Allahn azab iddetlidir. Kalplerin kazandklar zlmani/karanlk heyetleri onlara musallat etmekle, onlar bu heyetlerle perdelemekle ve bunlarla cezalandrmakla azap verir. 26- Hatrlayn ki, bir zaman siz yeryznde aciz tannan az bir toplum idiniz; insanlarn sizi kapp gtrmesinden korkuyordunuz da kredesiniz diye Allah size yer yurt verdi; yardmyla sizi destekledi ve size temizinden rzklar verdi.
27- Ey iman edenler! Allah ve Resulune hainlik etmeyin; (sonra) sizler bile bile kendi emanetlerinize hainlik etmi olursunuz. 28- Biliniz ki, mallarnz ve ocuklarn birer imtihan sebebidir ve byk mkfat Allahn katndadr. 29- Ey iman edenler! Eer Allahtan korkarsanz O, size iyi ile kty ayrt edecek bir anlay verir, sularnz rter ve sizi balar. nk Allah byk ltuf sahibidir. 30- Hatrla ki, kfirler seni tutup balamalar veya ldrmeleri yahut seni (yurdundan) karmalar iin sana mekir kuruyorlard. Onlar mekir kurarlarken Allah da mekir kuruyordu. nk Allah mekir kuranlarn en hayrlsdr. 31- Onlara ayetlerimiz okunduu zaman dediler ki: Kesinlikle iittik, istesek biz de bunun benzerini elbette syleyebiliriz. Bu ncekilerin masallarndan baka bir ey deildir. 32- Hani bir zaman da: Ey Allahm! Eer bu Kitab senin katndan gelmi bir gerekse zerimize gkten ta yadr, yahut bize elem verici bir azap getir! demilerdi. 33- Halbuki sen onlarn iinde iken Allah, onlara azap edecek deildir. Ve onlar mafiret dilerlerken de Allah onlara azap edici deildir. Hatrlayn ki, bir zaman sizaz idiniz. cahil olduunuz ve ilim nurundan kopuk olduunuz iin deeriniz azd. Nefis yeryznde aciz idiniz. insanlarn sizi kapp gtrmesinden korkuyordunuz. Nefisleriniz zayf olduu iin maddi kuvvetler insanlarnn sizi kapp gtrmesinden korkuyordunuz. Allah size yurt verdi. size ilim medinesini (ehrini) verdi. Yardmyla sizi destekledi. Fiil tevhidi makamnda sizi destekledi. Size rzklar verdi. sfat tecellileri ilimlerinin temizinden sizi rzklandrd. kredersiniz diye ilim nimetlerine ve tecellilere, onda sluk etmek suretiyle kretmeniz iin. Allaha hainlik etmeyin. lk ftri tevhid misakn ineyerek Allaha hainlik etmeyin. Resule hainlik etmeyin. azimeti inemek, sonraki ahdi kulak ard etmek suretiyle Resule hainlik etmeyin. kendi emanetlerinize hainlik etmi olursunuz. Allahn ezelde, ilk istidatlarnza gre ilerinize yerletirdii marifetleri ve hakiktleri nefsin sfatlaryla rterek, onlara ihanet etmeyin. Bile bile bunlar iinizde tadnz bildiiniz halde. Ya da hainliin en kt ve en irkin rezillik olduunu bildiiniz halde hainlik etmeyin.
ENFL SURES 445
Biliniz ki, mallarnz ve ocuklarnz birer imtihan vesilesidir. Sizin iin birer perdedir. nk siz onlarla megul olurken Allahtan alkonursunuz. Ya da Allah sever gibi onlar da sevmeniz irktir. Byk mkfat Allahn katndadr. O halde mallardan ve ocuklardan soyutlanmak, onlarla ilgili olarak Allahn haklarn gzetmek suretiyle Allah katndaki bu mkfat talep edin. Eer Allahtan korkarsanz Onda fena buluncaya kadar ahdi bozmaktan, azimeti feshetmekten, emaneti gizlemekten, mal ve evlat sevgisinden kanrsanz O, size iyi ile kty ayrt edecek bir anlay verir. Size furkani (ayrt edici) akl tarznda bir nur verir ki, bununla hak ile batl birbirinden ayrrsnz. Sularnz rter. Nefislerinizin ktlklerini rter. Ve sizi balar. zat gnahlarnz balar. nk Allah byk ltuf sahibidir. Hakkani bahedilmi varlk ve furkani akl bahetmek suretiyle byk ltufta bulunur. Sen onlarn iinde iken Allah, onlara azap edecek deildir. nk azap, gazabn sureti ve eseridir. Bu da ancak Nebinin gazabyla olur. Ya da mmetin gnahlarnn sebep olduu Allahn gazabndan olur. Nebiy Aleyhisselam Rahmetin suretiydi. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Biz seni ancak lemlere Rahmet olarak gnderdik. (Enbiya, 107) Bu yzden mrikler Uhud savanda Onun az diini krdklar zaman Allahm! Kavmime doru yolu gster, nk onlar bilmiyorlar buyurmu ve fkelenmemitir. Oysa Nuh (a.s) kavminin tavrna kar fkelenmi ve yle demitir: Rabbim! Yeryznde kfirlerden hi kimseyi brakma! (Nuh, 26) Dolaysyla Hz. Nebiynin (s.a.v) onlar arasndaki mevcudiyeti, zerlerine azabn inmesine mani olmutur. Ayn durum istifar olgusu iin de geerlidir. nk azabn ilk sebebi gnahn varl ise, istifar da gnahn katlanp yerleik olmasn engeller, daha dorusu yok olmasna sebep olur. Dolaysyla, Allahn gazabna yol amasna izin vermez. Aralarnda istifar devam ettike azaba uratlmazlar. 34- Onlar Mescid-i Haramn mtevellileri olmadklar halde (mminleri) oradan geri evirirlerken Allah onlara ne diye azap etmeyecek? Orann mtevellileri takva sahiplerinden bakalar deildir. Fakat onlarn ou bunu bilmez. 35- Onlarn Beytullah yanndaki dualar da slk almak ve el rpmaktan baka bir ey deildir. (Ey kfirler!) nkr etmekte olduunuz eylerden tr imdi azab tadn!
36- phesiz ki inkr edenler mallarn, insanlar Allah yolundan alkoymak iin harcyorlar. Daha da harcayacaklar. Ama sonunda bu, onlara yrek acs olacak ve en sonunda malup olacaklardr. Kfirlikte srar edenler ise cehenneme toplanacaklardr. 37- (Bu toplama) Allahn murdar temizden ayklamas (mmini kfirden ayrmas) ve btn murdarlarn bir ksmn dier bir ksmnn stne koyup hepsini yarak cehennemin iine brakmas iindir. te bunlar kendilerine yazk ederek hsrana urayanlardr. 38- nkr edenlere, (sana dmanlktan) vazgeerlerse, gemi gnahlarnn balanacan syle. Yok geri dnerlerse kendilerinden ncekilerin hali gzlerinin nndedir. 39- Fitne ortadan kalkncaya ve din tamamen Allahn oluncaya kadar onlarla savan! (nkra) son verirlerse phesiz ki Allah onlarn yaptklarn ok iyi grr. 40- Eer yz evirirlerse, bilin ki Allah sizin Mevlanzdr. O ne gzel Mevla (sahib) ve ne gzel (yardmc) Nasiyrdir! Allah onlara niye azap etmeyecek? Azabn inmemesi, nefisleri itibariyle bu azab hakketmedikleri anlamna gelmez. Bilakis, onlar, kalp makamndan ktklar ve buna istidatlar olanlar da kalp makamndan engelledikleri ve de ilerinde hayr namna bir ey kalmad iin zatlar itibariyle azaba mstahaktrlar. Ancak, senin ve seninle birlikte istifar eden mminlerin onlarn aralarnda bulunmanz azabn inmesini engellemektedir. Bil ki mmkn varlk, galip hayr takip eder. nk vacip varlk salt hayrdr. Dolaysyla, kimin hayr errine baskn gelirse, o, hayr mnasebetiyle Onun varlyla mevcuttur. er, baskn geldii zaman aradaki mnasebet kalmaz. Bu takdirde kknn kurutulmas, yok edilmesi gerekir. Ancak, itimai surette varlklarn devam ettirdike hayr onlarda galip ve baskn olur, bu yzden azap ile yok edilmeyi hakketmezler. Fakat itimai yap bozulup daldklar zaman, salt er kalr geride. Bu yzden yok edilmeleri zorunlu olur. Bedir savanda olduu gibi. Buradan hareketle Bir de yle bir fitneden saknn ki o, iinizden sadece zulmedenlere erimez. (Enfal, 25) ayetine ilikin ikinci anlamn hakiktini ak bir ekilde gryoruz. nk ayetin iaret ettii balamda er herkesi kaplamtr. Bu yzden Emirlmminin Ali (a.s) Yeryznde toplu azaba kar iki gvence vard. Biri kaldrld, biri
ENFL SURES 447
devam ediyor. Kaldrlan gvence Resulullaht (s.a.v), devam eden gvence ise istifardr. buyurmu, sonra zerinde durduumuz bu ayeti okumutur. Onlar Mescid-i Haramdanmminleri geri eviriyorlar. Onlarn Mescid-i Haramdan mminleri alkoymalarnn ve kalpten ibaret olan anlamndan yz evirmelerinin, nefsani eylerle ve tabii lezzetlerle kandrmak suretiyle istidat sahibi olanlara engel olmalarnn bir suretidir bu tavr. Mtevellileri olmadklar halde nk sfattan uzaktrlar, nefsin karanl onlara galip gelmi, nefsin sfatlar onlar istila etmi ve dinden derlenen kfrle ondan perdelenmilerdir. Orann mtevellileri takva sahiplerinden bakalar deildir. Nefsin sfatlarndan ve fiillerinden saknanlardr. Fakat, onlarn ou bunu bilmez. Beytin kalbin sureti olduunu, gerek anlamda Allahn evinin kalp olduunu, kalbin velayetini takva sahibi muvahhidlerden bakasnn hakketmediini, mriklerin onun dostlar olmadklarn bilmezler. 41- Eer Allaha ve Hak ile batln ayrld gn, iki ordunun birbiri ile karlat gn kulumuza indirdiimize inanmsanz, bilin ki, ganimet olarak aldnz herhangi bir eyin bete biri Allaha, Resulne, onun akrabalarna, yetimlere, yoksullara ve yolcuya aittir. Allah her eye hakkyla kadirdir. 42- Hatrlayn ki, siz vadinin yakn kenarnda idiniz, onlar da uzak kenarnda idiler. Kervan da sizden aada idi. Eer szlemi olsaydnz, szletiiniz vakit hususunda ihtilafa derdiniz. Fakat Allah, gerekli olan emri yerine getirmesi, helak olanlarn ak bir delille helak olmas, yaayann da ak bir delille yaamas iin (byle yapt). nk Allah hakkyla iitendir, bilendir. Bilin ki, ganimet olarak aldnz herhangi bir eyin bete biri Allahaaittir. () ayetinden Allahn azab iddetlidir. (Enfal, 48) ayetine kadar yer alan ayetler, ilgili olduklar hadise itibariyle tevil kabul etmezler. Ama bu ayetlerin ieriini varlnn ayrntlarna tatbik etmek istersen, unu sylememiz mmkndr: Bilin ki, ey ruhani kuvvetler! Ganimet olarak aldnz faydal ilimlerin ve slam be esas zerinde bina edilmitir sznde iaret edildii gibi slamn dayand eriatlarn bete biri Allaha aittir. Bu da La ilahe illallah muhammeden resulullah / Allahdan baka ilah yoktur Muhammed Allah Resuldr. eklindeki ehadet cmlesidir. Kukusuz, bu aidiyet cem tevhidi itibariyledir. Bir de Kalp Resulne aittir. Onun akrabalarna bundan maksat da srdr. Nazari ve ameli akldan ve fikir kuvvetinden oluan yetimlere, nefsani
kuvvetlerden ibaret miskinlere, ve yolcuya gurbete girmi, sluk menzillerini kat eden, asl yerini terk eden nefse o da nebevi lem balamnda tafsili tevhid itibariyle-aittir. Humusun dier drt ksm ise organlara, rknlere ve tabiat kuvvetlerine taksim edilir. Eerinanmsanz hakiki imanla inanmsanz Allaha olarak iman etmiseniz. Hak ile batln ayrld gnkulumuza indirdiimize cem sonras tafsil eklindeki ayrlk vaktinde, iki ordunun birbiri ile karlat gn cemde tafsil mahedesine dn esnasnda ruhani kuvvetlerden ve nefsani kuvvetlerden oluan iki grubun karlat gn. Hatrlayn ki siz vadinin yakn kenarnda idiniz. ilim medinesine ve furkani akln mahalline yakn idiniz, onlar da uzak kenarnda idiler. Aa cihette, Haktan ve ilim mahallinden uzak, nefsani kuvvetler iin seilmi tabiat kuvvetlerine binmitiler. Sizden daha aada idi yani karlaan iki gruptan daha aada idi. Eer szlemi olsaydnz riyazet ve vahdet yoluyla deil, akl ve hikmet yoluyla savamak zere bulumak iin szleseydiniz szletiiniz vakit hususunda ihtilafa derdiniz. nk byle bir szleme o zaman iin ok zordu ve hezimeti, korkmay gerektirirdi. Fakat Allah, gerekli olan emri yerine getirmesi katnda takdir edilmi, hkme balanm, dolaysyla gereklemesi zorunlu olan emri gerekletirmesi iin byle yapt. Helak olann ak bir delille helak olmas iin ayette sz edilen delil, yok oluu zorunlu bedenden ayrlmaz ve bedene derc edilmitir. Yaayann da ak bir delille yaamas iin. Bu delilden maksat da bedenden soyutlanmas ve kutsi lemle btnlemesidir. Ki kutsi lem hakiki, devaml hayatn kaynadr. 43- Hatrla ki, Allah, uykunda sana onlar az gsterdi. Eer onlar sana ok gsterseydi, elbette ekinecek ve bu i hakknda mnakaaya giriecektiniz. Fakat, Allah (sizi bundan) kurtard. phesiz O, kalplerin zn bilir. 44- Allah, olacak bir ii yerine getirmek iin (sava alannda) karlatnz zaman onlar sizin gzlerinizde az gsteriyor, sizi de onlarn gzlerinde azaltyordu. Btn iler Allaha dner. 45- Ey iman edenler! Herhangi bir topluluk ile karlatnz zaman sebat edin ve Allah ok ann ki baarya eriesiniz.
ENFL SURES 449
46- Allah ve Resulne itaat edin, birbirinizle ekimeyin; sonra korkuya kaplrsnz da kuvvetiniz gider. Bir de sabredin. nk Allah, sabredenlerle beraberdir. 47- alm satmak, insanlara gsteri yapmak ve (inananlar) Allah yolundan alkoymak iin yurtlarndan kanlar gibi olmayn. Allah onlarn yaptklarn epeevre kuatmtr. 48- Hani eytan onlara yaptklarn gzel gsterdi de: Bugn insanlardan size galip gelecek kimse yoktur, phesiz ben de sizin yardmcnzm, dedi. Fakat iki ordu birbirini grnce ardna dnd ve: Ben sizden uzam, ben sizin gremediklerinizi (melekleri) gryorum, ben Allahtan korkuyorum; Allahn azab iddetlidir, dedi. 49- O zaman mnafklarla kalplerinde hastalk bulunanlar, sizin iin, Bunlar, dinleri aldatm diyorlard. Halbuki, kim Allaha dayanrsa, bilsin ki Allah, Azizdir (mutlak galibdir),Hakiymdir (hikmet sahibidir). Kendisine gveneni stn ve galip klacak Odur. Yoksa ordularn say ve tehizat stnl deildir. Hatrla ki, Allahonlar sana az gsterdi. Ey kalp! Allah, zahir duyularn atalet uykusunda, bedensel kuvvetlerin skuneti esnasnda onlar sana deerleri az, halleri zayf olarak gsterdi. Eer onlar sana ok gsterseydi. nefsin sfatlarnn galibiyeti halinde onlar sana ok gsterseydi, elbette ekinecek ve mnakaaya giriecektiniz. Bunlarn krlmas ve kahredilmesi hususunda birbirinizle tartacaktnz. nk her biriniz bir tarafa ekecektiniz. Fakat Allahkurtard. pekitirmesi ve korumasyla sizi ekinmekten ve mnakaaya girmekten kurtard. Olmayn nefsani kuvvetler kfirleri gibi olmayn. Onlar karlar kararghlarndan, mahallerinden ve snrlarndan oluan yurtlarndan karlar. alm satmak, insanlara gsteri yapmak kuruntularnn gerekleeceini vehmettirmek, duyulardan ibaret insanlar iinde ve dier kuvvetlerden kendilerine kimsenin galip gelemeyeceini gstermek iin yurtlarndan karlar. phesiz ben de sizin yardmcnzm. Size yardm edeceim, sizi glendireceim ve ruhani kuvvetler insanlarna kar sizi savunacam. Fakat iki ordu birbirini grnce ardna dnd. nk eytan ruhani kuvvetlerin durumunun ve galibiyetinin bilincindeydi. Bunun sebebi eytann ruhani kuvvetlerle mnasebeti ve anlamlar idrak edebilmesiydi. Ve ben sizden uzamdedi. nk ben sizinle ayn trden deilim, bengryorum anlamlar, ruh semasndan ve kutsi lemin
melekutundan onlara yardm indiini gryorum, sizin grmedikleriniziBen Allahtan korkuyorum. nk Onun baz nurlarnn ve kahrnn bilincindeyim. Allahn azab iddetlidir. Burada Seyyidil Mrselinin (s.a.v) u szne ynelik bir iaret vardr: Herkesin bir eytan vardr. Benim eytanm ise huzurumda mslman oldu. Bir mrit Kuranda geen kssalar kendi haline uyarlamak, tatbik etmek isterse izleyecei dstur, esas alaca rnek budur. Fakat bundan sonra bu tr tevillere nadiren ba vuracam, nk faydas pek azdr. Ancak sluk yolunu tasvir etmek, yeni balayanlarn kar karya bulunduklar durumu tahayyl etmelerini, dolaysyla akla evkle terakki etmelerini, ykselmelerini salamak iin zaman zaman bu tevil yntemine bavuracam. Doru yolu gsteren Allahtr. 50- Melekler yzlerine ve arkalarna vurarak ve tadn yakc cehennem azabn diyerek o kfirlerin canlarn alrken onlar grseydin. 51- te bu, ellerinizle yaptnz yzndendir, yoksa Allah kullara zulmedici deildir. 52- Tpk Firavun ailesi ve onlardan ncekilerin gidiat gibidir. Allahn ayetlerini inkr etmilerdi de Allah onlar gnahlar sebebiyle yakalamt. Allah gldr. Onun cezas iddetlidir. Meleklero kfirlerin canlarn alrken onlar bir grseydin. Daha nce Meleklerin can almalarn aklam ve onlarn ancak nefis makamnda olanlarn canlarn aldklarn vurgulamtk. Ve demitik ki: Eer bu kimseler gnahkr ve kendilerine nefsin, gazap, kin, ehvet gibi rezil ahlaklardan oluan sfatlar galip gelen kimseler iseler, nefislerinin heyetlerine uygun kahr ve azap melekleri onlarn canlarn alrlar. Yzlerinevururlar. Bunun sebebi nurlar leminden perdelenmi olmalar, bu lemden yz evirmeleri, kibir ve kendini beenmilik gibi heyetlere sahip olmalar ve bu hususta iyice belirginlemeleridir. ve arkalarna vururlar bunun sebebi de bedene ynelik meyilleri, byk bir iddetle bedene, tabiat lemine kaplmalar, ehvet, hrs ve a gzllk gibi heyetlere sk skya sarlmalardr. Tadn, yakc cehennem azabn yoksunluun yakcln, yorgunluk, arama ve sonunda tm kazanmlar kaybetme ateinin varlnz sarmasnn kavuruculuunu tadn. Bunun sebebi de byle bir azab gerektiren heyetler edinmi olmalardr. Eer bu kimseler itaat ehli olsalar, kalbin efkt, rahmet, selamet ve kanaat gibi sfatlarnn nurlar kendilerine
ENFL SURES 451
galip gelmise, akl kuvvetinin deil- nk bu takdirde nefis makamnda deil kalp makamnda olurlar-, ama vahi ve hayvani kuvvetlerin faziletlerinin etkisinde iseler, o zaman tertemiz rahmet melekleri onlarn canlarn alrlar ve yle derler: Size selam olsun. Yapm olduunuz ilere karlk cennete girin. (Nahl, 32) nk onlarn nefislerinin heyetleri ile lemin bu ruhanileri arasnda bir mnasebet olur. 53- Bu da, bir millet kendilerinde bulunan (gzel ahlak ve meziyetleri) deitirinceye kadar Allahn onlara verdii nimeti deitirmeyeceinden dolaydr. Gerekten, Allah iitendir, bilendir. 54- (Evet bunlarn durumu), Firavun ailesi ve onlardan ncekilerin durumuna benzer. Onlar, Rablerinin ayetlerini yalanlamlard; biz de onlar gnahlarndan tr helak etmitik ve Firavun ailesini (denizde) bomutuk. Hepsi de zalimler idiler. 55- Allah katnda, canllarn en kts kfir olanlardr. nk onlar iman etmezler. 56- Onlar, kendileriyle antlama yaptn, sonra her defasnda hi ekinmeden ahidlerini bozan kimselerdir. 57- Eer savata onlar yakalarsan, ibret almalar iin onlar ile (onlara verecein ceza ile) korkut arkalarnda bulunan kimseleri de dat. 58- (Antlama yaptn) bir kavmin hainlik yapmasndan korkarsan, sen de ayn ekilde (onlarla yaptn ahdi) bozarak kendilerine at phesiz Allah, hainleri sevmez. 59- nkr edenler yakay kurtardklarn sanmasnlar. nk onlar bizi aciz brakamazlar. 60- Onlara kar gcnz yettii kadar kuvvet ve cihad iin balanp beslenen atlar hazrlayn, onunla Allahn dmann, sizin dmannz ve onlardan baka sizin bilmediiniz, Allahn bildii kimseleri korkutursunuz. Allah yolunda ne harcarsanz size eksiksiz denir, siz asla hakszla uratlmazsnz. 61- Eer onlar bara yanarlarsa sen de ona yana ve Allaha tevekkl et, nk O iitendir, bilendir. 62- Eer sana hile yapmak isterlerse, unu bil ki, Allah sana kfidir. O, seni yardmyla ve mminlerle destekleyendir
63- Ve onlarn kalplerini birletirmitir. Sen yeryznde bulunan her eyi verseydin, yine onlarn gnllerini birletiremezdin, fakat Allah onlarn aralarn bulup kaynatrd. nk O, Aziz (mutlak galib)dir, Hakiym (hikmet sahibi)dir. 64- Ey Nebiy! Sana ve sana uyan mminlere Allah yeter. 65- Ey Nebiy! Mminleri savaa tevik et. Eer sizden sabrl yirmi kii bulunursa, iki yze (kfire) galip gelirler. Eer sizden yz kii olursa, kfir olanlardan bin kiiye galip gelirler. nk onlar anlamayan bir topluluktur. 66- imdi Allah, yknz hafifletti; sizde zayflk olduunu bildi. O halde, sizden sabrl yz kii bulunursa, iki yz kiiye galip gelir. Ve eer sizden bin kii olursa, Allahn izniyle iki bin kiiye galip gelirler. Allah sabredenlerle beraberdir. 67- Yeryznde ar basncaya (kfrn belini krncaya) kadar, hibir Nebiye esirleri bulunmas yaramaz. Siz geici dnya maln istiyorsunuz, halbuki Allah sizin iin ahireti istiyor. Allah Azzdir (gldr), Hakiym (hikmet sahibi)dir. 68- Allah tarafndan nceden verilmi bir hkm olmasayd, aldnz fidyeden tr size mutlaka byk bir azap dokunurdu. 69- Artk elde ettiiniz ganimetten helal ve temiz olarak yeyin. Ve Allahtan korkun. phesiz ki Allah balayan, merhamet edendir. 70- Ey Nebiy! Elinizdeki esirlere de ki: Eer Allah kalplerinizde hayr olduunu bilirse, sizden alnandan (fidyeden) daha hayrlsn size verir ve sizi balar. nk Allah balayandr, esirgeyendir. 71- Eer sana hainlik etmek isterlerse (zlme, nk) daha nce Allaha da hainlik etmilerdi de Allah onlara kar sana imkn ve kudret vermiti. Allah bilendir, hikmet sahibidir. Bu daAllahn onlara verdii nimeti deitirmeyeceinden dolaydr. Yani, insana her ne ulayorsa, o, istidadnn gerektirdii, hal duasyla istedii ve hakkettii talebinin sonucudur. Allah, istidadnn bozulmam olmasndan ve iinde hayr unsurunun varln srdrmesinden dolay bir kimseye zahiri veya Batni bir nimet bahetmise, o kimse istidadn bozmadka, perdelenmek suretiyle iyilii kabul etme yeteneini deitirmedike, maddi pas edinmek iin iindeki hayr kuvvet kullanarak erre dntrmedike, iinde hayrla uyumluluk kalmayacak, kendisinden hayr sudur etmesine imkn
ENFL SURES 453
brakmayacak ekilde i dnyasnda karanlk kat be kat artmadka o nimeti deitirmez. Ama btn bunlar gerekleince de bu nimeti azaba dntrr. Bu adaletinin ve cmertliinin gereidir. Ayrca onlarn istidatlar bunu ister, aradaki trdelik ve uyumdan dolay buna kaplr. Allahn bu aamada sz konusu nimeti azaba dntrmesi bir zulm veya hakszlk deildir. O, seni yardmyla ve mminlerle destekleyendir. Ve Allah, onlarn kalplerini birletirmitir. nk kalpleri ayn ama etrafnda ittifak etmilerdir. Nefsin ayrlk ve inatlamay gerektiren sfatlarnn kaytlarndan kurtulmulardr. Bunun sebebi, nefsin ztlk lemine dayanmas ve nefisleri doalar gerei ayr olmalardr. Kalp nefisle ve nefsin istekleriyle beraber olduu, nefsin sfatlarnn istilasna urad srece, nefis onu sfli cihete doru eker, artk kalbin talepleri, nefsin maslahatna uygun olacak ekilde czi olur. Bu yzden, kendisini baka bir eyden alkoyacak eyler ister, o zaman da dmanlk ve kin oluur, makam, saygnlk, stnlk, galibiyet, riyaset ve saltanat isteyen gazap gc onu istila eder; byklenme, hakiktten yz evirme, kibirlilik, Hakk benimsemeye tenezzl etmeme gibi tavrlar belirginleir. Bu da kopuklua, ayrmaya, savamaya ve anlamazla yol aar. Kalp sfli cihetten uzaklap ulvi cihete yneldike, sfat ya da zat vahdetinin nurlaryla aydnlandka nefis makamndan ykselir, ruhla btnleir. stekleri birbirini engellemeyecek ekilde klli olur, istekleri arasnda rekabet olmaz. nk bir istei elde ederken bir bakasndan yoksun kalmamas mmkn olur. Aralarndaki sk uyum nedeniyle arnma hususunda kendisiyle hemcins olan kimseye zati sevgiyle meyleder. Vahdete yaklatka iindeki sevgi gc daha da artar. nk dinini benimseyenlere yaknl ok iddetli olur. Tpk dairenin evresinden merkeze doru gelen izgiler gibi. mann gcne gre aralarndaki kaynama iddetli olur. Sen yeryznde bulunan her eyi verseydin, yine de onlarn gnllerini birletiremezdin. nk sfli cihette olanlar onlarn dmanlklarn ve rekabetlerini arttrr niteliktedir. Bunun nedeni de hrslarnn iddeti ve sfli cihetteki lezzetler zerine meleridir. Fakat, Allah onlarn aralarn bulup kaynatrd. Ruhani muhabbet ve kalbi kaynama eklinde netice veren vahdet nuruyla onlar kaynatrd. nk sevgi vahdetin, kaynama sevginin, adalet de kaynamann
glgesidir. nk O, mutlak galibdir. Mminleri bir araya getirip ittifak kurmalarn salamak suretiyle kfirleri sevme ve kahretme gcne sahiptir. Hakiymdir. hikmet sahibidir. Mminler arasna kaynama ve sevgi yerletirmek, kfirler arasna da ayrlk ve ihtilaf yerletirmek iin bunlar hikmete gre yapar. 72- man edip hicret edenler, Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihad edenler ve barndrp yardm edenler var ya, ite onlarn bir ksm dier bir ksmnn dostlardr. man edip de hicret etmeyenlere gelince, onlar hicret edinceye kadar size onlarn dostluundan bir ey yoktur. Eer onlar din hususunda sizden yardm isterlerse, sizinle aralarnda szleme bulunan bir kavim aleyhine olmakszn yardm etmek zerinize bortur. Allah, yapacaklarnz hakkyla grmektedir. 73- Kfir olanlar da birbirlerinin yardmclardr. Eer siz onu yerine getirmezseniz yeryznde bir fitne ve byk bir fesat olur. 74- man edip de Allah yolunda hicret ve cihad edenler, barndran ve yardm edenler var ya, ite gerek mminler onlardr. Onlar iin mafiret ve bol rzk vardr. 75- Sonradan iman eden ve hicret edip de sizinle beraber cihad edenler de sizdendir. Allahn Kitabna gre; yakn akrabalar birbirlerine daha uygundur. phesiz ki Allah her eyi bilendir. man edip de hicret edenler ifadesiyle balayan ayet, mefhum olarak gsteriyor ki, tekkede ve zaviyede ikamet eden fakirin grevi mukim olanlara hizmet etmek deildir. Bilakis, onun grevi yolcu olanlara hizmet etmektir. nk ayette yle buyruluyor: man edip de hicret etmeyenlere gelincesize onlarn dostluundan bir ey yoktur. Yani, ilmi imanla inananlar, aile, evlat, mal, maddi imknlar ve nefis vatan gibi alkanlklar azimet kuvvetiyle terk edip hicret edenler, gurbette seyahati tercih edenler, mal geride brakmak ve Allah rzas iin harcamak suretiyle mallaryla, riyasette yormak, eytanla muharebe etmek, Allah yolunda yolculuun zorluklarna katlanmak ve Allah yolunda sluk niyetiyle din uruna feda etmek suretiyle de canlaryla yakin ve tevekkl gcne dayanarak cihad edenler, Menzilde hizmet etmek suretiyle onlar barndranlar ihtiya duyduklar eyleri hazrlayp balamak suretiyle onlara yardm edenler, ite onlarn bir ksm dier bir ksmnn dostlardr. Kaynamak ve birbirini sevmek suretiyle dost olmulardr. iman edip de altklar vatanlarndan hicret etmeyenlere gelince onlar hicret edinceye kadar sizinle onlar arasnda dostluk namna bir ey olmaz.
TEVBE SURES 455
TEVBE SURES
1- Allah ve Resulunden kendileriyle antlama yapm olduunuz mriklere bir ihtar! Allah ve Resulundenbir ihtar! Bu srada Hz. Rasul (s.a.v) henz istikamet makamnda kalclk kazanmamt. nk, halinde eitlenme sz konusuydu. Bunun nedeni bazen sfatlarnn zuhuru, bazen de varlk kalntlarnn mevcudiyet gstermesiydi. Nitekim, azarlama ve pekitirme maksadyla Kurann eitli yerlerinde buna iaret edilmektedir: Yzn ekitti ve geri dnd. (Abese, 1) Eer seni sebatkar klmasaydk, gerekten, neredeyse onlara birazck meyledecektin. (sra, 74) Allah seni affettiniin onlara izin verdin? (Tevbe, 43) Hibir Nebyye esirleri bulunmas yaramaz. (Enfal, 67) ayetlerinde olduu gibi. Ayrca, ashab mminler de henz zati vahdet makamna ulamamlard. nk, bazen fiillerle, bazen de sfatlarla perdeleniyorlard. Onlarla mrikler arasnda da mnasebet vard, kan akrabal, yaknlk bulunuyordu. Aralarnda sk bir temas da bulunduu iin bu yaknla dayal olarak onlarla antlama yapmlard. Sonra Hz. Nebiy ve mminler emrolunduun gibi dosdoru ol. (Hud, 112) emrine uyunca, Hz. Nebiy (s.a.v) makamda yerleikliin son haddine ulanca, fiil, sfat ve zat perdeleri ashabndan saliklerin nnden kalkp zati tevhid makamna ulanca, ashab ile mrikler arasndaki mnasebet ortadan kalkt. Aralarnda trdeliin her trls yok oldu. Onlarla mrikler arasnda ztlk ve muhalefet gerekleti, ayrlk ve dmanlk ortaya kt. Bunun zerine Allah ve Resulunden kendileriyle antlama yapm olduunuz mriklere bir ihtar! ayeti nazil oldu. Yani bu hal, aramzdaki eksiksiz, klli ayrlk ve uzaklk hali, bu gerek teberri, cem itibariyle Allahtan, tafsil itibariyle de Rasulnden mriklere ynelik bir ihtardr. Bu ihtar zerine mminler, i dnyalar itibariyle mriklerden uzaklatklar gibi zahiren de onlardan uzaklatlar. Onlarn ahitlerini, antlamalarn hakiktte bir kenara attklar gibi eklen de tutup attlar.
2- (Ey mrikler!) Yeryznde drt ay daha dolan. yi bilin ki siz Allah aciz brakacak deilsiniz; Allah ise kfirleri rezil (ve perian) edecektir. 3- Hacc- ekber (en byk hac) gnnde Allah ve Rasulnden insanlara bir bildiridir: Allah ve Rasul mriklerden uzaktr. Eer tevbe ederseniz, bu sizin iin daha hayrldr. Ve eer yz evirirseniz bilin ki, siz Allah aciz brakacak deilsiniz. (Ey Muhammed)! o kfirlere elem verici bir azab mjdele! 4- Ancak kendileriyle anlama yaptnz mriklerden (antlama artlarna uyan) hibir eyi size eksik brakmayan ve sizin aleyhinize herhangi bir kimseye arka kmayanlar (bu hkmn) dndadr. Olarn antlamalarn, sreleri bitinceye kadar tamamlaynz. Allah (hakszlktan) saknanlar sever. 5- Haram aylar knca mrikleri bulduunuz yerde ldrn; onlar yakalayn, onlar hapsedin ve onlar her gzetleme yerinde oturup bekleyin. Eer tevbe eder, salt ikame eder (namaz dosdoru klar), zekt da verirlerse artk yollarn serbest brakn. Allah yarlgayan, esirgeyendir. 6- Ve eer mriklerden biri senden aman dilerse, Allahn kelamn iitip dinleyinceye kadar ona aman ver, sonra onu gven iinde bulunaca bir yere ulatr. te bu (msamaha), onlarn, bilmeyen bir kavim olmalarndan dolaydr. 7- Mescid-i Haramn yannda kendileriyle antlama yaptklarnzn dnda mriklerin Allah ve Rasul yannda nasl (muteber) bir ahdi olabilir? Onlar size kar drst davrandklar mddete siz de onlara drst davrann. nk Allah (ahdi bozmaktan) saknanlar sever. 8- Nasl olabilir ki! Onlar size galip gelselerdi, sizin hakknzda ne ahit, ne de antlama gzetirlerdi. Onlar azlaryla sizi raz ediyorlar, halbuki kalpleri (buna) kar kyor. nk onlarn ou yoldan kmlardr. 9- Allahn ayetlerine karlk, az bir deeri (dnya maln ve nefsani istekleri) satn aldlar da (insanlar) Onun yolundan alkoydular. Gerekten onlarn yapmakta olduklar eyler ne ktdr! 10- Bir mmin hakknda ne ahit tanrlar ne de antlama. nk onlar saldrganlarn kendileridir.
TEVBE SURES 457
11- Fakat tevbe eder, salt ikame eder (namaz dosdoru klar) ve zekt verirlerse, artk onlar dinde kardelerinizdir. Biz, bilen bir kavme ayetlerimizi byle aklyoruz. 12- Eer antlamalarndan sonra yeminlerini bozarlar ve dininize saldrrlarsa kfrn nderlerine kar savan. nk onlar yeminleri olmayan adamlardr. (Onlara kar savarsanz) umulur ki kfre son verirler. 13- (Ey mminler!) verdikleri sz bozan, Rasul (yurdundan) karmaya kalkan ve ilk nce size kar savaa balam olan bir kavme kar savamayacak msnz; yoksa onlardan korkuyor musunuz? Eer (gerek) mminler iseniz, bilin ki, Allah, kendisinden korkmanza daha layktr. 14- Onlarla savan ki, Allah sizin ellerinizle onlar cezalandrsn; onlar rezil etsin; sizi onlara galip klsn ve mmin toplumun kalplerini ferahlatsn. 15- Ve onlarn (mminlerin) kalplerinden kini gidersin. Allah dilediinin tevbesini kabul eder. Allah Alimdir (bilendir), Hakimdir (hikmet sahibidir). 16- Yoksa, Allah, sizden, cihad edip Allah ve Onun Resuln ve mminlerden bakasn kendilerine srda edinmeyenleri ortaya karmadan braklacanz m sandnz? Allah yaptklarnzdan haberdardr. 17- Allaha ortak koanlar, kendi kfirliklerine bizzat kendileri ahitlik ederken, Allahn mescitlerini imar etmeye layk deildirler. Onlarn btn ileri boa gitmitir. Ve onlar atete ebedi kalacaklardr. 18- Allahn mescitlerini ancak Allaha ve ahiret gnne iman eden, salt ikame eden (namaz dosdoru klan), zekt veren ve Allahtan bakasndan korkmayan kimseler imar eder. te hidayete ermilerden olmalar umulanlar bunlardr. 19 (Ey mrikler!) Siz haclara su vermeyi ve Mescid-i Haram onarmay, Allaha ve ahiret gnne iman edip de Allah yolunda cihad edenlerin iman ile bir mi tutuyorsunuz? Halbuki onlar Allah katnda eit deillerdir. Allah zalimler topluluunu hidayete erdirmez.
Yeryznde drt ay daha dolan. Onlara ynelik bir uyar olarak, dnya ve ahiretteki duru yerleri adedince kendilerine mhlet veriliyor. Onlar dnyada irk ilemek suretiyle Allahtan bakasnn yannda durduklar iin Nasut berzahnda dinden, fiillerden, sfatlardan ve zattan perdelendiler. Bu da ahirette Allahn karsnda, sonra ceberutta, sonra melekutta, sonra Enam suresinde iaret edildii gibi eserler cehenneminde atete durdurulmalarn gerektirmektedir. Bylece trl azaplarla cezalandrlacaklardr. yi bilin ki siz Allah aciz brakacak deilsiniz. irk ilemek suretiyle Allahtan bakasnn yannda durmanz sebebiyle bu duru yerlerinde mahpus olmanz bir zorunluluktur. Nasl Ondan kaabileceksiniz? Allah kfirleri rezil edecektir. Haktan perdelenmi olanlar, Allahtan baka taptklar dzmece tanrlarn dzeyleri ortaya kt ve onlarla birlikte atein karsnda durduklar srada rezil olacaklar ekilde alaltacaktr. Bir bildiridir. Bir duyurudur Hacc- Ekber gn Allah ve Resulnden yani, daha nce iaret ettiimiz gibi, zati cemin tafsil suretinde zuhur ettii vakitte Allah ve Resulnn bir duyurusudur bu. Allah ve Resul mriklerden uzaktr. Hakiktte Allah ve Resul mriklerden beridir. Bylece zahir ile batn arasnda tam bir uyum vardr. Ancak kendileriyle antlama yaptnz mriklerden hibir eyi size eksik brakmayanlarbu hkmn dndadr. Bu, onlara yneltilmi bir uyardr. Ancak ilerinde hl istidat kokusu, ftratn selametine dair bir belirti bulunup da ilerinde erdem kald iin antlamay inemeye kalkmayanlar mstesnadr. nk bu tavr, ftratn selametine, Allahn ezeli ahdine bal kaldklarna, istidadn varlna ve vahdete dnmelerinin mmkn olduuna delalet eder. Sizin aleyhinize herhangi bir kimseye arka kmayanlar bu hkmn dndadr. nk sizinle onlar arasndaki asli ba ve ftri sevgi devam etmektedir, onlarn iinde size kar, sonradan edinilmi dmanlk duygusu yoktur. Onlarn antlamalarn, sreleri bitinceye kadar tamamlaynz. Yani, dnmemeleri ve tevbe etmemeleri halinde, pasn katmerlemesi ve perdenin gereklemesi sresinin sonuna kadar bekleyiniz. Allah saknanlar sever. Rezilliklerden, zellikle zahiri ve Batni rezilliklerin en nemlisi olan antlamay bozma alaklndan saknanlar sever.
TEVBE SURES 459
20- man edip de hicret edenler ve Allah yolunda mallaryla, canlaryla cihad edenler, rtbe bakmndan Allah katnda daha stndrler. Kurtulua erenler de ite onlardr. 21- Rableri onlara, tarafndan bir rahmet ve honutluk ile, kendileri iin, iinde tkenmez nimetler bulunan cennetler mjdeler. 22- Onlar orada ebedi kalacaklardr. phesiz ki Allah katnda byk mkfat vardr. 23- Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi (bile) veli edinmeyin. Sizden kim onlar dost edinirse, ite onlar zalimlerin kendileridir. 24- De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, hsm akrabanz kazandnz mallar, kesada uramasndan korktuunuz ticaret, holandnz meskenler size Allahdan, Resulnden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevgili ise, artk Allah emrini getirinceye kadar bekleyin. Allah fasklar topluluunu hidayete erdirmez. 25- And olsun ki Allah, birok yerde (sava alanlarnda) ve Huneyn savanda size yardm etmiti. Hani okluunuz size kendinizi beendirmi, fakat sizi hezimete uramaktan kurtaramamt. Yeryz btn geniliine ramen size dar gelmiti, sonunda (bozularak) gerisin geri dnmtnz. 26- Sonra Allah, Resul ile mminler zerine sekinetini (skunet ve huzur duygusu) indirdi, sizin grmediiniz ordular (melekler) indirdi de kfirlere azap etti. te bu, o kfirlerin cezasdr. 27- Sonra Allah, bunun ardndan yine dilediinin tevbesini kabul eder. Zira Allah balayan, esirgeyendir. 28- Ey iman edenler! Mrikler ancak bir pisliktir. Onun iin bu yllarndan sonra Mescid-i Harama yaklamasnlar. Eer yoksulluktan korkarsanz, (biliniz ki) Allah dilerse sizi kendi ltfundan zengin edecektir. phesiz, Allah iyi bilendir, hikmet sahibidir. 29- Kendilerine Kitab verilenlerden Allaha ve ahiret gnne inanmayan, Allah ve Resulnn haram kldn haram saymayan ve Hak dini kendine din edinmeyen kimselerle, klerek elleriyle cizye verinceye kadar savan.
30- Yahudiler, zeyir Allahn oludur, dediler. Hristiyanlar da, Mesih (sa) Allahn oludur, dediler. Bu onlarn azlaryla geveledikleri szleridir. (Szlerini) daha nce kfir olmu kimselerin szlerine benzetiyorlar. Allah onlar kahretsin! Nasl da (Haktan batla) dndrlyorlar! 31- (Yahudiler) Allah brakp bilginlerini (hahamlarn); (Hristiyanlar) da rahiplerini ve Meryem olu Mesihi (say) rabler edindiler. Halbuki onlara ancak tek ilaha kulluk etmeleri emrolundu. Ondan baka ilh yoktur. O, bunlarn ortak kotuklar eylerden uzaktr. 32- Allahn nurunu azlaryla sndrmek istiyorlar. Halbuki, kfirler holanmasalar da O, nurunu tamamlamaktan asla vazgemez. 33- O, mrikler holanmasalar da Dinini btn dinlere stn klmak iin Rasuln hidayet ve Hak Din ile gnderendir. man edenler ilmi imanla inananlar hicret edenler Allah yolunda sluk etmek suretiyle maddi arzulardan ve nefsani konumlardan hicret edenler, sfatlarn Allahn sfatlaryla silmek suretiyle mallaryla bilgi mallaryla, arzularyla ve gleriyle canlaryla canlarn Allahn zatnda yok etmek suretiyle cihad edenler ite onlar rtbe bakmndan daha stndrler. Tevhiddeki dereceleri Allah katnda daha ycedir. Rableri onlara, bir rahmetmjdeler. Amellerin sevaplarn honutluk sfat honutluu ve cennetler cenneti mjdeler. Kendileri iin nimetler vardr. Zat mahedesi vardr. Bu nimetler tkenmez kalc ve devamldr. Ey iman edenler! Babalarnzveli edinmeyin. Yani, sizde ekli akrabalk ve tabii balar manevi akrabala ve hakiki balara ar basmasn. Bu takdirde sizinle hakikti kefetmeye kar perdelenmeyi tercih eden akrabalarnz arasnda dostluk oluur ki, bu, ekli balln bir sonucudur ve manevi balln ortadan kalkmasn gerektirir. Yine bunun neticesinde yneli farkll da ortaya kar ki bu manevi kopukluu ve hakiki dmanl kanlmaz klar. Kukusuz, bu tavrnz iman zayflnn, azimet gevekliinin bir gstergesidir. Oysa iman davas bunun tam tersini gerektirmektedir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: man edenlerin Allaha olan sevgileri ise ok daha fazladr. (Bakara, 165) Hukemadan biri yle demitir: Hak sevgilimizdir, halk da sevgilimizdir, ancak Hak ile halk ihtilaf ettiklerinde Hakk daha ok severiz.
TEVBE SURES 461
De ki: Eer bu ekli akrabalk ve maddi alkanlk size Allahdan, Rasulndendaha sevgili ise imannz zayflam demektir, imann etkileri nefislerinize yansmamtr, organlarnza sirayet etmemitir, bu yzden imann hkmne boyun eemiyorsunuz. nk, siz nasuti eserler yannda duruyorsunuz. Bu da azab ve perdelenmeyi gerektirir. Artk Allahgetirinceye kadar bekleyin. Azabn getirinceye kadar bekleyin. Nasl azabn getirmesin ki, siz tabiat yolunu izliyorsunuz, onun hkmne boyun eiyorsunuz; Hakkn yolunu izleyeceiniz, Onun emrine boyun eeceiniz yerde! Sizin bu tavrnz fsktr, yoldan kmaktr. Fask, Allaha kar perdelenmitir, Ona ulaamaz. nk Ona yneli arzusuna ve iradesine sahip deildir. Tam tersine, Allahtan yz evirir, arkasn dnp gider. Bu yzden azab, yzst braklmay, perdelenmeyi ve mahrumiyeti hakkeder. 34- Ey iman edenler! (biliniz ki), hahamlardan ve rahiplerden birou insanlarn mallarn haksz yollardan yerler ve (insanlar) Allah yolundan engellerler. Altn ve gm yp da onlar Allah yolunda harcamayanlar yok mu, ite onlara elem verici bir azab mjdele! 35- (Bu biriktirdikleri) cehennem ateinde kzdrlp bunlarla onlarn alnlar, yanlar ve srtlar dalanaca o gn (onlara denilir ki): te bu kendiniz iin biriktirdiiniz servettir. Artk ymakta olduunuz eylerin (azabn) tadn! 36- Gkleri ve yeri yaratt gnde Allahn indinde Kitabnda aylarn says on iki aydr, bunlardan drd haram aylardr. te en doru din (sistem) budur. Bilhassa o aylar iinde (Allahn koyduu yasa ineyerek) nefsinize zulmetmeyin ve mrikler nasl sizinle topyekn savayorlarsa siz de onlara kar topyekn savan ve bilin ki phesiz Allah ktlkten saknan muttakiylerle beraberdir. 37- (Haram aylar) ertelemek, sadece kfirlikte ileri gitmektir. nk onunla, kfir olanlar saptrlr. Allahn haram kldnn saysn bozmak ve Onun haram kldn helal klmak iin (haram ayn) bir yl helal sayarlar, bir yl da haram sayarlar. (Bylece) onlarn kt ileri kendilerine gzel gsterilmitir. Allah kfirler topluluunu hidayete erdirmez.
38- Ey iman edenler! Size ne oldu ki, Allah yolunda savaa kn! denildii zaman yere aklp kalyorsunuz? Dnya hayatn ahirete tercih mi ediyorsunuz? Fakat dnya hayatnn faydas ahiretin yannda pek azdr. 39- Eer (gerektiinde savaa) kmazsanz, sizi pek elem verici bir azap ile cezalandrr ve yerinize baka bir kavim getirir; siz (savaa kmamakla) Ona hibir zarar veremezsiniz. Allah her eye kadirdir. 40- Eer siz Ona (Resulullaha) yardm etmezseniz (bu nemli deil); Ona Allah yardm etmitir: Hani, kfirler onu, iki kiiden biri olarak (Ebu Bekir ile birlikte Mekkeden) karmlard; hani onlar maaradayd; O, arkadana; zlme, nk Allah bizimle beraberdir, diyordu. Bunun zerine Allah Ona (skunet salayan) emniyetini indirdi, Onu sizin grmediiniz bir ordu ile destekledi ve kfir olanlarn szn alaltt. Allahn sz ise zaten ycedir. nk Allah stndr, hikmet sahibidir. 41- (Ey mminler!) Gerek hafif, gerek ar olarak savaa kn, mallarnzla ve canlarnzla Allah yolunda cihad edin. Eer bilirseniz, bu sizin iin daha hayrldr. 42- Eer yakn bir dnya mal ve kolay bir yolculuk olsayd (o mnafklar) mutlaka sana uyup peinden gelirlerdi. Fakat meakktli yol onlara uzak geldi. Geri onlar, Gcmz yetseydi mutlaka sizinle beraber kardk diye kendilerini helak edercesine Allaha yemin edecekler. Halbuki, Allah onlarn mutlaka yalanc olduklarn biliyor. 43- Allah seni affetti. Fakat doru syleyenler sana iyice belli olup sen yalanclar bilinceye kadar onlara niin izin verdin? 44- Allaha ve ahiret gnne iman edenler, mallaryla canlaryla savamaktan (geri kalmak iin) senden izin istemezler. Allah, takva sahiberini pek iyi bilir. 45- Ancak, Allaha ve ahiret gnne inanmayan, kalpleri pheye dp kukular iinde bocalayanlar senden izin isterler. 46- Eer onlar (savaa) kmak isteselerdi elbette bunun iin bir hazrlk yaparlard. Fakat, Allah onlarn davranlarn irkin grd ve onlar geri koydu; onlara Oturanlarla (kadn ve ocuklarla) beraber oturun! denildi.
TEVBE SURES 463
47- Eer iinizde (onlar da savaa) ksalard, size bozgunculuktan baka bir katklar olmazd ve mutlaka fitne karmak isteyerek aranzda koarlard. inizde, onlara iyice kulak verecekler de vardr. Allah zalimleri gayet iyi bilir. 48- And olsun onlar nceden de fitne karmak istemiler ve sana nice iler evirmilerdi. Nihayet, Hak geldi ve onlar istemedikleri halde Allahn emri yerini buldu. 49- Onlardan ylesi de var ki: Bana izin ver, beni fitneye drme der. Bilesiniz ki onlar zaten fitneye dmlerdir. Cehennem, kfirleri mutlaka kuatacaktr. 50- Eer sana bir iyilik eriirse, bu onlar zer. Ve eer bana bir musibet gelirse, yi ki biz daha nce tedbirimizi almz derler ve bbrlenerek dnp giderler. 51- De ki: Allahn bizim iin yazdndan bakas bize asla erimez. O bizim Mevlamzdr. Onun iin, mminler yalnz Allaha dayanp gvensinler. 52- De ki: Siz bizim iin ancak iki iyilikten birini beklemektesiniz. Biz de, Allahn, ya kendi katndan veya bizim elimizle size bir azap vermesini bekliyoruz. Haydi bekleyin; phesiz biz de sizinle beraber beklemekteyiz. 53- De ki: ster gnll verin ister gnlsz, sizden (sadaka) asla kabul olunmayacaktr. nk siz yoldan kan bir topluluk oldunuz. 54- Onlarn harcamalarnn kabul edilmesini engelleyen, onlarn Allah ve Resuln inkr etmeleri, namaza ancak enerek gelmeleri ve istemeyerek harcamalarndan baka bir ey deildir. 55- (Ey Muhammed!) Onlarn mallar ve ocuklar seni imrendirmesin, nk Allah bunlarla, ancak dnya hayatnda onlarn azaplarn oaltmay ve onlarn kfir olarak canlarnn kmasn istiyor. 56- (O mnafklar) mutlaka sizden olduklarna dair Allaha yemin ederler. Halbuki onlar sizden deillerdir, fakat onlar (kllarnzdan) korkan bir toplumdur. 57- Eer snacak bir yer yahut (barnabilecek) maaralar veya (sokulabilecek) bir delik bulsalard, koarak o tarafa ynelip giderlerdi.
58- Onlardan sadakalarn (taksimi) hususunda seni ayplayanlar da vardr. Sadakalardan onlara da (bir pay) verilirse raz olurlar, ayet onlara sadakalardan verilmezse hemen kzarlar. 59- Eer onlar Allah ve Rasulnn kendilerine verdiine raz olup, Allah bize yeter, yaknda bize Allah da ltfundan verecek, Rasul de. Biz yalnz Allaha rabet edenleriz deselerdi (daha iyi olurdu). 60- Sadakalar (zektlar) Allahtan bir farz olarak ancak, yoksullara, dknlere memurlara, gnlleri (slama) sndrlacak olanlara, (hrriyetlerini satn almaya alan) klelere, borlulara, Allah yolunda olana, yolda kalana mahsustur. Allah pek iyi bilendir, hikmet sahibidir. Altn ve gm yanlar infak etmeksizin mal toplayp ymak, ancak cimrilik ve mal sevgisi gibi alak huylar pekitirme amacna ynelik olabilir. Her rezillik, ahirette kiinin daland bir azap olduu gibi, dnyada da rsva olmasna sebep olur. Bu rezilliin kklemesinin ve pekimesinin ana maddesi biriktirilen bu mal olduu iin, kii, tabiat cehenneminin ateinde ve heva ukurunda bununla yaklr, bununla dalanr. Ayette zellikle bu organlarn zikredilmesinin sebebi, cimrilik karakterinin merkezinin nefis olmasdr. Nefis de bu cihetlerden kalbi istila eder, yukar cihetten deil. nk yukar/ulvi cihet, ruhun kalbi istila ettii taraftr, hakiktlerin ve nurlarn gei yeridir. Ayn ekilde, aa cihetlerden de olmaz. nk buras da cismani tabiat tarafdr. Tabiat buradan sirayet etme imknn bulamaz. Dolaysyla, geride ayette zikredilen cihetler kalyor. Kii bu drt cihetten eza grr, azap eker. Nitekim, dnyada da bu cihetlerden azap ektiini, rezil olduunu grrsnz. Dnyada azap ekmesi ya aka alaklyla yz yze gelmesi ve utan iinde kalmas ya yannda fsldama eklinde anlatlmas yahut arkasnda gybet edilmesi eklinde olur. Allah onlarn davranlarn irkin grd ve onlar geri koydu. Onlar bedbahttlar; istidatlarnda Allahn kendilerinden isteyecei bir hayr kalmamt. Bu yzden onlarn davranlarn irkin grd. Dier bir ifadeyle onlar, daha nce birka kere zikredilen geri evrilmi bedbahtlardan ikinci grubu oluturmaktaydlar.
TEVBE SURES 465
61- (Yine o mnafklardan: ) O (Nebiy, her syleneni dinleyen) bir kulaktr, diyerek Nebiyi incitenler de vardr. De ki: O, sizin iin bir hayr kuladr. nk O Allaha inanr, mminlere gvenir ve o, sizden iman edenler iin de bir rahmettir. Allahn Resulne eziyet edenler iin mutlaka elem verici bir azap vardr. 62- Rzanz almak iin size (gelip) Allaha ant ierler. Eer mmin iseler Allah ve Resuln raz etmeleri daha dorudur. 63- (Hl) bilmediler mi ki, kim Allah ve Resulne kar koyarsa elbette onun iin, iinde ebedi kalaca cehennem atei vardr. te bu byk rsvaylktr. 64- Mnafklar, kalplerinde olan kendilerine haber verecek bir surenin mminlere indirilmesinden ekinirler. De ki: Siz alay edin! Allah o ekindiiniz eyi ortaya karacaktr. 65- Eer onlara, (niin alay ettiklerini) sorarsan, elbette, biz sadece lafa dalm akalayorduk, derler. De ki: Allah ile, Onun ayetleriyle ve Onun Resul ile mi alay ediyordunuz? 66- zr dilemeyin; nk siz iman ettikten sonra tekrar kfir oldunuz. Sizden (tevbe eden) bir grubu balasak bile, bir gruba da sulu olduklarndan dolay azap edeceiz. 67- Mnafk erkekler ve mnafk kadnlar (sizden deil), birbirlerindendir. Onlar ktl emreder, iyilikten alkor ve cimrilik ederler. Onlar Allah unuttular. Allah da onlar unuttu! nk mnafklar fasklarn kendileridir. 68- Allah erkek mnafklara da kadn mnafklara da kfirlere de iinde ebedi kalacaklar cehennem ateini vaat etti. O, onlara yeter. Allah onlara lanet etmitir! Onlar iin devaml bir azap vardr. 69- (Ey mnafklar! Siz de) sizden ncekiler gibi (yaptnz). Onlar sizden kuvvete daha stn, mal ve evlata daha ok idiler. Onlar (dnya malndan) paylarna denlerden faydalandlar. te sizden ncekiler nasl paylarna denden faydalandysalar, siz de paynza denden faydalandnz ve (batla) dalanlar gibi siz de daldnz. te onlarn amelleri dnyada da ahirette de boa gitmitir. Ve onlar ziyana urayanlarn kendileridir.
70- Onlara kendilerinden evvelkilerin, Nuh, Ad ve Semud kavimlerinin, brahim kavminin, Meyden halknn ve altst olan ehirlerin haberi ulamad m? Resulleri onlara apak mucizeler getirmiti. Demek ki, Allah onlara zulmedecek deildi, fakat onlar kendi kendilerine zulmetmekte idiler. 71- Mmin erkeklerle mmin kadnlar da birbirlerinin velileridir. Onlar iyilii emreder, ktlkten alkorlar, namaz dosdoru klarlar, zekt verirler, Allah ve Resulne itaat ederler. te onlara Allah rahmet edecektir. phesiz, Allah Azizdir, Hakimdir (hikmet sahibidir). O bir kulaktr, diyorlar. Mnafklar Rasulullaha eziyet ediyor, kalbinin salam, abucak kavrayan ve duyduunu tasdik eden biri olduunu syleyerek gybetini yapyorlard. Kuran bu hususta onlar tasdik ediyor, gerei sylediklerini teslim ediyor ve o, sylediiniz gibidir diyor. Ama hayr asndan byledir. nk hakiktten yz eviren, kaba, kuru, kat ve olaylar karsnda sertleen, etkilenmeyen nefis kemale erme istidadna sahip deildir. nk insani kemal ancak kabul edebilirlikle, etkilenmekle, tepki vermekle mmkndr. Dolaysyla nefis yumuak, uysal, kalbi salam ve kolay kabul eder olduu oranda kemale erimeye daha yatkn, olgunlua daha hazr olur. Bu yumuakln, imknsz bile olsa duyulan her eyden etkilenmeyi, yalan, ktlk ve sapklk dahi olsa kendisine anlatlan her eyden mteessir olmay gerektiren zayflk ve ahmaklkla bir ilgisi yoktur. Bilakis, bunun ad letafet, kendisine uyan hayr ve doruluu abucak kavrama becerisidir. Bu yzden De ki: O bir hayr kuladr. buyrulmutur. nk istidadn berrakl ve nefsin latiflii kendisine uyan hayrlar kabul edip alglamay gerektirir, kendisiyle elien ktlkleri deil. nk iyi bir istidat, ktl kabul etmedii gibi, ondan etkilenmez, ktle gre ekillenmez; nk aralarnda eliki vardr ve birbirlerinden uzaktrlar. Sizin iin Yani, sizin yararnza, iinde sizin iyiliinize olan unsurlar barndran eyleri duyar, bakasn deil. nk O, Allaha iman eder (inanr). Bu ifade, Resulullahn yumuaklnn ve hayr kabiliyetine sahip oluunun aklamas mahiyetindedir. nk iman, ancak kalbin salkl, nefsin latif ve yumuakl ile gerekleebilir. Mminlere gvenir Onlarn hayr nitelikli szlerini tasdik eder, hayrlarla ilgili szlerine kulak verir ve kabul
TEVBE SURES 467
eder. Ve o, sizden iman edenler iin de bir rahmettir. Onlara efkt gsterir, son derece nazik davranr. Bylece, tezkiye ve eitim yoluyla onlar azaptan kurtarr. yilik ederek, akrabalk balarn gzeterek, hilm, efkt, iyilii emretme gibi ahlak ilkelerini retmek ve bu hususta kendisine uymalarn salamak, iki cihandaki hayatlarnn dzenli olmasn mmkn klan eri yasalar koymak, sz ve fiilleriyle onlar eitli iyiliklere tevik etmek suretiyle dnya ve ahiret hayatlarn slah eder. 72- Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlara, iinde ebedi kalmak zere altndan rmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde gzel meskenler vaat etti. Allahn rzas ise hepsinden byktr. te byk kurtulu da budur. 73- Ey Nebiy! Kfirlere ve mnafklara kar cihad et, onlara kar sert davran. Onlarn varacaklar yer cehennemdir. O ne kt bir var yeridir! 74- (Ey Muhammed! O szleri) sylemediklerine dair Allaha yemin ediyorlar. Halbuki o kfr szn elbette sylediler ve mslman olduktan sonra kfir oldular. Baaramadklar bir eye (Resule suikast yapmaya) de yeltendiler. Ve srf Allah ve Resul kendi ltuflarndan onlar zenginletirdii iin almaya kalktlar. Eer tevbe ederlerse onlar iin daha hayrl olur. Yz evirirlerse Allah onlar dnyada da , ahirette de elem verici bir azaba arptracaktr. Yeryznde onlarn ne dostu ne de yardmcs vardr. 75- Onlardan kimi de, Eer Allah ltuf ve kereminden bize verirse, mutlaka sadaka vereceiz ve elbette biz Salihlerden olacaz! diye Allaha ant iti. 76- Fakat Allah ltfundan onlara (zenginlik) verince, onda cimrilik edip (Allahn emrinden) yz evirerek szlerinden dndler. 77- Nihayet, Allaha verdikleri szden dndklerinden ve yalan sylediklerinden dolay Allah, kendisiyle karlaacaklar gne kadar onlarn kalbine nifak (iki yzllk) soktu. 78- (Mnafklar), Allahn, onlarn srrn da fsltlarn da bildiini ve gayblar (gizli eyleri) ok iyi bilen olduunu hl anlamadlar m?
79- Sadakalar hususunda, mminlerden gnll verenleri ve glerinin yettiinden bakasn bulamayanlar ekitirip onlarla alay edenler var ya, Allah ite onlar maskaraya evirmitir. Ve onlar iin elem verici azap vardr. 80- (Ey Muhammed!) Onlar iin ister af dile, ister dileme; onlar iin yetmi kez af dilesen de Allah onlar asla affetmeyecek. Bu, onlarn Allah ve Resuln inkr etmelerinden trdr. Allah fasklar topluluunu hidayete erdirmez. 81- Allahn Resulne muhalefet etmek iin geri kalanlar (sefere kmayp) oturmalar ile sevindiler; mallaryla, canlaryla Allah yolunda cihad etmeyi irkin grdler; bu scakta bu sefere kmayn dediler. De ki: Cehennem atei daha scaktr! Keke anlasalard! 82- Artk kazanmakta olduklarnn cezas olarak az glsnler, ok alasnlar! 83- Eer Allah seni onlardan bir grubun yanna dndrr de (Tebk seferinden Medineye dner de baka bir savaa seninle beraber) kmak iin izin isterlerse, de ki: Benimle beraber asla kmayacaksnz ve dmana kar benimle beraber asla savamayacaksnz! nk siz birinci defa (Tebk seferinde) yerinizde kalmaya raz oldunuz. imdi de geri kalanlarla beraber oturun! 84- Onlardan lm olan hibirisinin lsnn zerine ebedi olarak namaz klma ve onun kabri banda da durma! phesiz onlar, Allah ve Resuln inkr ettiler ve fask olarak ldler. 85- Onlarn mallar ve ocuklar seni imrendirmesin. nk Allah, bunlarla ancak dnyada onlarn azaplarn oaltmay ve onlarn kfir olarak canlarnn glkle kmasn istiyor. 86- Allaha (iman edin!) inann, Resul ile beraber cihad edin diye bir sure indirildii zaman, onlardan servet sahibi olanlar, senden izin istediler ve: Bizi brak (evlerinde) oturanlarla beraber olalm, dediler. 87- Geride kalan kadnlarla beraber olmaya raz oldular, onlarn kalplerine mhr vuruldu. Bu yzden onlar anlamazlar.
TEVBE SURES 469
88- Fakat Resul ve onunla beraber inananlar, mallaryla, canlaryla cihad ettiler. te btn hayrlar onlarndr ve onlar kurtulua erenlerin kendileridir. 89- Allah, onlara iinde ebedi kalacaklar ve zemininden rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te byk kazan budur. 90- Bedevilerden, (mazeretleri olduunu) iddia edenler, kendilerine izin verilsin diye geldiler. Allah ve Resulne yalan syleyenler de oturup kaldlar. Onlardan kfir olanlara elem verici bir azap eriecektir. 91- Allah ve Resul iin (insanlara) t verdikleri takdirde, zayflara, hastalara ve (savata) harcayacak bir ey bulamayanlara gnah yoktur. Zira iyilik edenlerin aleyhine bir yol (sorumluluk) yoktur. Allah ok balayan ve ok esirgeyendir. 92- Kendilerine binek salaman iin sana geldiklerinde: Sizi bindirecek bir binek bulamyorum, deyince, harcayacak bir ey bulamadklarndan zntden gzleri ya dkerek dnen kimselere de (sorumluluk yoktur). 93- Sorumluluk ancak, zengin olduklar halde senden izin isteyenleredir. nk onlar geri kalan kadnlarla beraber olmaya raz oldular. Allah da onlarn kalplerini mhrledi, artk onlar (neyin doru olduunu) bilmezler. 94- (Seferden) onlara dndnz zaman size zr beyan edecekler. De ki: (Bouna) zr dilemeyin! Size asla inanmayz; nk Allah, haberlerinizi bize bildirmitir. (Bundan sonraki) amelinizi Allah da grecektir, Resul de. Sonra grleni ve grlmeyeni bilene dndrleceksiniz de yapmakta olduklarnz size haber verecektir. 95- Onlarn yanna dndnz zaman size, kendilerinden (onlar cezalandrmaktan) vazgemeniz iin Allah adna ant iecekler. Artk onlardan yz evirin. nk onlar murdardr. Kazanmakta olduklarna karlk ceza olarak varacaklar yer cehennemdir. 96- Onlardan raz olasnz diye size yemin edeceklerdir. Fakat siz onlardan raz olsanz bile Allah fasklar topluluundan asla raz olmaz. 97- Bedeviler, kfirlik ve mnafklk bakmndan hem daha beter, hem de Allahn Resulne indirdii kanunlar tanmamaya daha yatkndr. Allah ok iyi bilendir, hikmet sahibidir.
98- Bedevilerden ylesi vardr ki (Allah yolunda) harcayacan angarya sayar ve sizin banza belalar gelmesini bekler. (Bekledikleri) o kt bela kendi balarna gelmitir. Allah pek iyi iiten, ok iyi bilendir. 99- Bedevilerden ylesi de vardr ki, Allaha ve ahiret gnne inanr, (hayr iin) harcayacan Allah katnda yaknla ve Resuln dualarn almaya vesile edinir. Bilesiniz ki o (harcadklar mal, Allah katnda) onlar iin bir yaknlktr. Allah onlar rahmetine (cennetine) koyacaktr. phesiz, Allah balayan, esirgeyendir. Allah, mmin erkeklere ve mmin kadnlaraaltndan rmaklar akan cennetlervaat etti. Bunlar nefis cennetleridir. gzel meskenler fiil cennetlerinde tevekkl erbabnn makamlarn vaat etti. Bunun delili de hemen sonrasnda yer alan Allahn rzas ise hepsinden byktr. ifadesidir. nk rza sfat cennetlerinde bulunan bir nimettir. tebudur. Yani rza byk kurtulutur. Bunun nedeni rza ehlinin Allah katnda byk bir saygnla sahip ve Ona ok yakn olmalardr. 100- (slam dinine girme hususunda) ne geen ilk muhacirler ve ensar ile onlara gzellikle tabi olanlar var ya, ite Allah onlardan raz olmutur, onlar da Allahtan raz olmulardr. Allah onlara, iinde ebedi kalacaklar, zemininden rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te bu byk kurtulutur. 101- evrenizdeki bedevi Araplardan ve Medine halkndan birtakm mnafklar vardr ki, mnafklkta maharet kazanmlardr. Sen onlar bilmezsin, biz biliriz onlar. Onlara iki kez azap edeceiz, sonra da onlar byk bir azaba itileceklerdir. 102- Dierleri ise gnahlarn itiraf ettiler, iyi bir ameli dier kt bir amelle kartrdlar. (Tevbe ederlerse) umulur ki Allah onlarn tevbesini kabul eder. nk Allah ok balayan, pek esirgeyendir. ne geen ilkler ilk safta yer alp vahdete ulamada ne geen muhacirler nefis yurtlarn terk edenler, ensar nefse kar hakikt ilimleriyle kalbe yardm edenler, onlara tabi olanlar Hakkn sfatlaryla sfatlanma hususunda onlara gzellikle uyanlar. Yani cemal ve celal mahedelerinden bir mahede araclyla onlara uyanlar var ya, ite Allah onlardan raz olmutur. nk sfatlarn kefine, rza makamna ulamaya ortak olmulardr. Rza ise Allahn en
TEVBE SURES 471
byk kapsdr. Onlaracennetler hazrlamtr. Fiil ve sfat cennetleri hazrlamtr. Zemininden.akar tevekkl, rza ve bunlara uyan ilimlerden oluan rmaklar akar. Bununla, ne geen ilkler iin hazrlanm ve onlara zg klnm dier cennet, yani zat cenneti arasnda bir eliki yoktur. nk, hepsi bu cennete ortaktr. Dierleri ise gnahlarn itiraf ettiler Gnah itiraf etmek, istidat nurunun hl var olduunun, tabiatn yumuaklnn, gnah melekesinin tabiatnda kklemediinin gstergesidir. nk dnme ve tevbe gcn gsterebilmitir. Yine gnahn irkin olduunu grmenin de delilidir ki, bu, ancak basiret nuruyla, kalbin gznn ak olmasyla grlebilir. Eer karanlk katmerlemi, alaklk karakteri kklemi olsayd, gnah irkin grmeyecek, onun gnah bile olduunu dnmeyecekti. Bilakis, kendi haline uygun olduu iin gnah gzel bir davran olarak grecekti. Onun gnah olduunu bildiine gre iinde hayr var demektir. yi bir ameli dier kt bir amelle kartrdlar Yani, nefs-i levvame (levm edici, ktlkten sonra ie huzursuzluk veren) mertebesinde idiler. Ki kalp ile temasa gemesi gereklememi, meleke olarak kalbin nuruyla nurlanmam, henz kalbe itaat etmek suretiyle uysallamamtr. Bu yzden, bazen kalp egemen olunca uysallap boyun eer, nuruyla nurlanr; bunun neticesinde salih ameller iler. Bazen de kalbin nurunun kendisine yansmasn engelleyen perdeleyici sfatlaryla zuhur eder, kendi karanlyla perdelenir; bylece kt ameller iler. Eer kalbi nurlar ve salih ameller ar basar, bunu meleki dnceler izler de kalp ile temas salayp meleke olarak kalbe itaat etmeye balarsa durumu dzelir ve kurtulur. te Umulur ki Allah onlarn tevbesini kabul eder. ifadesinin anlam budur. ayet baskn ekilde ilendii iin kazanlm meleke haline gelmi karanlk heyetler katmerleir de ktlklere yeltenmesi sk ve ok olursa, bunun tam tersi bir durum gerekleir. Bunun neticesinde istidad btnyle ortadan kalkar ve ebedi azap onun iin kanlmaz olur. Ama iki tarafn birbirine ar basmas, ancak iki gruptan biriyle arkadalk etmek, onlarla oturup kalkmak ile, yani iyilere veya ktlere karmakla olabilir. ayet lahi tevfik yetiir, kader onu salihlerle arkadalk etmeye, onlarn ahlaklarn ve amellerini izlemeye sevk ederse, onlardan biri olur. Eer yardmsz yz st braklrsa, kader onu mfsitlerle arkadalk etmeye, onlara karmaya sevk ederse, hsrana urayanlardan olur. Allah bizi byle bir durumdan korusun.
nk Allah ok balayandr onlarn karartc ktlklerini balar, zerini rter. Pek esirgeyendir. Salih amellere muvaffak klmak ve tevbeleri kabul etmek suretiyle merhamet eder. 103- Onlarn mallarndan sadaka al; bununla onlar (gnahlardan) temizlersin, onlar artp yceltirsin. Ve onlar iin dua et. nk senin duan onlar iin skunettir (onlar yattrr). Allah iitendir, bilendir. 104- Allahn, kullarnn tevbesini kabul edeceini, sadakalar geri evirmeyeceini ve Allahn tevbeyi ok kabul eden ve pek esirgeyen olduunu hl bilmezler mi? 105- De ki: (Yapacanz) yapn! Amelinizi Allah da Resul de mminler de grecektir. Sonra, grleni ve grlmeyeni bilen Allaha dndrleceksiniz de O size yapmakta olduklarnz haber verecektir. 106- (Sefere katlmayanlardan) dier bir grup da Allahn emrine braklmlardr. O, bunlara ya azap eder veya tevbelerini kabul eder. Allah ok bilendir, hikmet sahibidir. Resuln (s.a.v) sohbetinin bereketi, kendilerini tezkiye edip temizlemesi sayesinde ilk gruba uyum salaynca Onlarn mallarndan sadaka al. buyurdu. nk mal, nefsin zuhur etmesinin ve sfatlarnn galip gelmesinin sebebi, nefsin gcnn destei ve hevasnn ana maddesidir. Nitekim, Hz. Nebiy (s.a.v) yle buyurmutur: Mal, ehvetin maddesidir. Dolaysyla, ilk hallerinin maldan soyutlanmak olmas gerekir ki, nefsin gc krlsn, hevas ve sfatlar zayflasn. Bylece iindeki karanlk heyetlerden arnsn, gnah kirlerinden ve eytann vesveselerinin pisliinden temizlensin. Bununla onlar temizlersin, onlar artp yceltirsin. Ve onlar iin dua et. ifadesinde kastedilen anlam budur. Yani himmet desteinde bulun, sohbet nurunu onlara ynelt. nk senin duan, onlar iin skunettir. Dnceni onlara yneltmek suretiyle zerlerine yansttn nurun, himmetinin gc ve sohbetinin bereketi zerlerine skunetin inmesinin sebebidir. Bu sayede kalpleri yatr, huzur bulur. Skunet, kalpte yerleik olan, kalbin Hakka yneliinde onunla birlikte sebat eden bir nurdur. Yakini inanc glendirir, eytann telkinleri ve vesveseleriyle, nefsin fslt ve drtleriyle oluan taknlklardan, azgnlklardan kurtulur. Artk, eytann ve nefsin etkilerini kabul etmez olmutur nk. Allah iitendir yalvarlarn, gnahlarn itiraf edilerini iitir. Bilendir niyetlerini, kararlarn, vicdanlarnda depreen pimanlk duygusunu ve kederini bilir.
TEVBE SURES 473
107- (Mnafklar arasnda) bir de (mminlere) zarar vermek, (Hakk) inkr etmek, mminlerin arasna ayrlk sokmak ve daha nce Allah ve Resulne kar savam olan adam beklemek iin mescid kuranlar ve: (Bununla) iyilikten baka bir ey istemedik, diye mutlaka yemin edecek olanlar da vardr. Halbuki, Allah onlarn kesinlikle yalanc olduklarna ahitlik eder. 108- Onun iinde asla namaz klma! lk gnden takva zerine kurulan mescit (Kuba Mescidi) iinde namaz klman elbette daha dorudur. Onda temizlenmeyi seven adamlar vardr. Allah da ok temizlenenleri sever. 109- Binasn Allah korkusu ve rzas zerine kuran kimse mi hayrldr, yoksa yapsn yklacak bir yarn kenarna kurup, onunla beraber kendisi de kp cehennem ateine giden kimse mi? Allah zalimler topluluunu doru yola iletmez. 110- Yaptklar bina, (lp de) kalpleri paralanncaya kadar yreklerine devaml olarak bir kuku (sebebi) olacaktr. Allah ok iyi bilendir, hikmet sahibidir. Takva zerine kurulan mescit Mlk lemi melekut leminin kahr ve boyun edirici egemenlii altndadr. Bu da nefislerin niyet ve heyetlerinin, iledikleri ameller zerinde etki brakmasn gerektirmitir. Allaha kar sadk bir niyetle, nurani heyete dayal olarak hareket eden kimsenin sohbetinde bulunmak bereket, uur, cem ve safadr. Bozuk, eytani bir niyetle karanlk heyete dayal olarak hareket eden kimsenin sohbetinde bulunmak ise ayrlk, kalbin paslanmasn, helak olmay ve uursuzluu gerektirir. Grmyor musunuz ki, Kbe, Allahn Nebiylerinden biri tarafndan sadk bir niyetle, erefli ve arnm bir nefisle, srf Allah iin bina edildiinden nasl erefli, azametli ve bereketli olmutur! Biz, bunun etkilerini insanlarn amellerinde gzlemliyoruz. Baz yerlerde ve blgelerde arnmln ve cem halinin; baz yerlerde ve blgelerde ise pasn, tortunun ve ayrln etkilerini gryoruz. Btn bunlarn sebebi, iaret ettiimiz husustan bakas deildir. Bu yzden lk gnden, takva zerine kurulan mescit iinde namaz klman elbette daha dorudur. nk cismani heyetler, nefisler zerinde etkili olurlar, tpk nefsani heyetlerin cisimler zerinde etkili
olmas gibi. Durulan, kyam edilen yer, takva ve nefis arnml zerine bina edilmi olduu zaman, nefis, himmetini toplama, vakti arndrma, hali gzelletirme, vecd zevkine varma eklinde etkilenir. Ama riya ve zarar verme amac zerinde bina edilmise, nefis, pas ve tortuya brnme, paralanma ve kabz hali eklinde etkilenir. Onda temizlenmeyi seven adamlar vardr. Gnahlardan temizlenme iradesine ve abasna sahip kimseler vardr. Burada, kyam edilen, durulan yerin etkisi olduu, dolaysyla gzetilip alkanlk haline getirilmesi gerektii gibi, irade ehli salihlerin sohbetinin de byk bir tesirinin olduuna, bu yzden bakalarnn sohbetine tercih edilmesi gerektiine iaret ediliyor. Bu yzden mutasavvflarn stlahnda yle bir ilke yer almaktadr: Cemin gereklemesi iin zaman, mekn ve ihvan gzetmek gerekir. Bu husus onlar iin bir art haline gelmitir. Dolaysyla ayette, binay yapan kimsenin nefsinin arnmlnn, niyetinin doruluunun bina zerinde etkili olduuna iaret ediliyor. Buna gre, meknn mbarek ve hayr zerine bina edilmi olmas, iinde, halleri binay kurann haline uyan hayr ve salah ehlinin olmasn gerektirir. Dolaysyla, Allahn irade ve temizlik ehlini sevmesi vacip olur. Nitekim yle buyurmutur: Allah temizlenenleri sever. Nasl olmasn ki? Eer Allah onlar sevmeseydi, temizlenip arnmay sevmezlerdi. 111- Allah mminlerden, mallarn ve canlarn, kendilerine (verilecek) cennet karlnda satn almtr. nk onlar, Allah yolunda savarlar, ldrrler, lrler. (Bu) Tevratta, ncilde ve Kuranda Allah zerine Hak bir vaattir. Allahtan daha ok szn yerine getiren kim vardr! O halde Onunla yapm olduunuz bu al veriinizden dolay sevinin. te bu, (gerekten) byk kazantr. Allah mminlerden, mallarn ve canlarnsatn almtr. nk onlar ilmen iman etmeye iletmitir. Ve onlar mal ve can sevgisiyle snanmaktadrlar. Allah, mminlere ileri derecede inayet gsterdii iin onlar, krl bir ticaret, istenilen bir muamele araclyla mal ve can sevgisinden kurtarmtr. Yani mallarnn ve canlarnn fiyat olarak nefis cennetini onlara vermitir, ki bedel olarak verilen ey, teden beri alkanlk peyda ettikleri eyin cinsinden olsun. Ama ondan daha lezzetli, daha itah ekici, daha arzu edilen ve daha kalc olarak. Bu yzden hemen Allah katndakine kotular, vaadine ynelik yakini inanlarndan dolay vaadini tasdik ettiler.
TEVBE SURES 475
112- (Bu alverii yapanlar), tevbe edenler, ibadet edenler, hamd edenler, oru tutanlar, rku edenler, secde edenler, iyilii emredip ktlkten alkoyanlar ve Allahn snrlarn koruyanlardr. O mminleri mjdele! 113- (Kfir olarak lp) cehennem ehli olduklar onlara aka belli olduktan sonra, akraba dahi olsalar, (Allaha) ortak koanlar iin af dilemek ne Nebiye yarar ne de inananlara. 114- brahimin babas iin af dilemesi, sadece ona verdii szden dolay idi. Ne var ki, onun Allahn dman olduu kendisine belli olunca, ondan uzaklat. phesiz ki brahim, ok yumuak huylu ve pek sabrl idi. Sonra mal ve canlardan soyutlanmak suretiyle terkin lezzetini ve yakin nurunun hlvetini tadnca nefis lezzeti makamndan dndler, onu ve itah ekici zevklerinden tvbe ettiler. Artk onlar katnda nefis cennetinin bir deeri kalmad. Bunun zerine yce Allah onlar hakikt ile tevbe edenler, nefsin lezzet ald eylerden ve ondan ecir beklemekten dnenler ve abitler olarak nitelendirdi. Ki bunlar, can ve mal sevgisinden, ecir ve sevap talep etmekten vazgeince, Allaha hakkyla ibadet ettiler; cennet arzusu ve cehennem korkusundan deil. Boyun eerek, huu ile sayg gstererek, azameti ve bykl karsnda zelil olarak hakkn eda etme hususunda melekutuna benzediler, ululadlar, ycelttiler. Sonra fiili ve hal mahiyetinde bir hamd olarak Ona hakkyla hamd ettiler; ilmi ve ahlaki kemalat, istidatlarnda bil kuvve bulunan ameli olgunluklar sergilediler. Sonra, ftrat makamndan, sabit kemalat grmekten, alkanlklarndan ve geleneklerinden ve onlar karsnda heyecanlanmaktan hicret etmek suretiyle sfat llerinde ve tecelli parldaylar menzillerinde Hakka doru seyahat ettiler. Sonra sfatlarn silini makamnda rkua vardlar, zatn fena bulmasyla secdeye kapandlar. Sonra marufu emretme, mnkeri nehyetme grevini ifa ettiler, fena sonras beka makamnda Allahn hududunu muhafaza ettiler. O mminleri mjdele! hakiki imanla inananlar, istikamet makamnda mukim olanlar mjdele.
Af dilemek ne Nebiye yarar ne de inananlara Kader srrna muttali olduklar, Allahn n tasarm olarak takdir ettii eyi kavradklar, ilerin akbetlerini, varacaklar nihayeti rendikleri zaman, bunun tersini istemeleri doru olmaz. Allahn tedbirine ve emrine raz olmalar zorunludur. Tabiatlarnda bunun tersine bir eilim olsa da. nk, onlar artk tabiatlarnn gereklerinden syrlmlardr. ayet tabii akrabalk ve ekli hemcinslik yaknl bu balamda kendilerine uyan, ilikilerini srdrdkleri baz kimselere kar ar bir efkt ve duyarllk gstermelerini gerektirirse, bu arada Allahn onlara ynelik kahr ve azap mahiyetli hkmn mahede etseler, ayet rza makamna ulamamlarsa, dini hamiyet onlar bu hkme kar sabretmeye yneltir. Daha dorusu din olarak birbirlerine uzak olular, tabiat olarak yakn olularna ar gelir ve onlardan teberri ederler, Allahtan hkmnn ve emrinin aksini istemezler. Bu yzden rfan kemale ulatktan sonra arifin himmeti etki gstermez denilmitir. Yani, her eyin Allahn kaderiyle vuku bulduuna, Allahn ezelde takdir ettii eyin aksinin meydana gelmesinin imknsz olduuna yakini olarak vakf olunca, Allahn diledii eyin olduunu, dilemedii eyin olmadn bilir, dolaysyla artk ne onun himmetinin ne de baka bir eyin bu alanda bir tesiri sz konusu olamaz. Artk himmetini herhangi bir eye yneltmeye kalkmaz. Ama etki olgusunu Allahtan bakasna nispet eden ve kader srrn bilmeyen kimse iin durum farkldr. 115- Allah bir topluluu doru yola ilettikten sonra, saknacaklar eyleri kendilerine aklayncaya kadar onlar saptracak deildir. Allah her eyi ok iyi bilendir. 116- Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) mlk yalnz Allahndr. O diriltir ve ldrr. Sizin iin Allahtan baka ne bir dost ne de bir yardmc vardr. 117- And olsun ki Allah, Mslmanlardan bir grubun kalpleri erilmeye yz tuttuktan sonra, Nebiyi ve glk zamannda ona uyan muhacirlerle ensar affetti. Sonra da onlarn tevbelerini kabul etti. nk O, onlara kar ok efktli, pek merhametlidir.
TEVBE SURES 477
118- Ve (seferden) geri braklan kiinin de (tevbelerini kabul etti). Yeryz, geniliine ramen onlara dar gelmi, vicdanlar kendilerini sktka skmt. Nihayet Allahtan (Onun azabndan) yine Allaha snmaktan baka are olmadn anlamlard. Sonra (eski hallerine) dnmeleri iin Allah onlarn tevbesini kabul etti. nk Allah tevbeyi ok kabul eden, pek esirgeyendir. Allah bir topluluu teslimiyet, emrine boyun eme ve hkmne rza gsterme yolundan saptracak deildir. Onlar doru yola ilettikten sonra ilmi tevhide, her eyin kendisinin hkm ve kaderi ile vuku bulduu gereine ilettikten sonra. Kendilerine aklayncaya kadar. Sluklarnn her makamnda ve vuslatlarnn her mertebesinde saknmalar gereken her eyi kendilerine gsterinceye kadar. ayet baz makamlarda kanmalarnn gerektii aklanan eylere ynelirlerse, onlar saptrr. nk, halleri asndan gnah olan eye yeltenmilerdir ve bu dinleri asndan fsktr. Hidayetten sonra dalaletten Allaha snrz. Allah her eyi ok iyi bilendir. Halleri asndan gnah olan eyleri en ince noktasna kadar bilir. Eer kimse bu inceliklerin farkna varmazsa, o zaman hidayet ehlinden evliyasn muaheze eder. Nitekim, kutsi bir hadiste yle buyrulmutur: Sddklar, dorular benim kskan olduum hususunda uyar. 119- Ey iman edenler! Allahtan korkun ve dorularla beraber olun. 120- Medine halkna ve onlarn evresinde bulunan bedevi Araplara Allahn Resulnden geri kalmalar ve onun canndan nce kendi canlarn dnmeleri yakmaz. te onlarn Allah yolunda bir susuzlua, bir yorgunlua ve bir ala duar olmalar, kfirleri fkelendirecek bir yere (ayak) basmalar ve dmana kar bir baar kazanmalar, ancak bunlarn karlnda kendilerine salih bir amel yazlmas iindir. nk Allah, iyilik yapanlarn mkfatn zayi etmez. 121- Allah onlar, yapmakta olduklarnn en gzeli ile mkfatlandrmak iin kk byk yaptklar her masraf, getikleri her vadi mutlaka onlarn lehine yazlr. 122- Mminlerin hepsinin toptan sefere kmalar doru deildir. Onlarn her kesiminde bir grup dinde (dini ilimlerde) geni bilgi elde etmek ve kavimleri (savatan) dndklerinde onlar ikaz etmek iin geride kalmaldr. Umulur ki saknrlar.
123- Ey iman edenler! Kfirlerden yaknnzda olanlara kar savan ve onlar (sava annda) sizde bir sertlik bulsunlar. Bilin ki, Allah saknanlarla beraberdir. 124- Herhangi bir sure indirildii zaman onlardan bir ksm der ki: Bu sizin hanginizin imann artrd? man edenlere gelince (bu sure) onlarn imanlarn artrr ve onlar sevinirler. 125- Kalplerinde hastalk (kfirlik ve mnafklk) olanlara gelince, onlarn da inkrlarn bsbtn artrr ve onlar artk kfir olarak lrler. 126- Onlar, her yl bir veya iki kez (eitli belalarla) imtihan edildiklerini grmyorlar mi? Sonra da ne tevbe ediyorlar ne de ibret alyorlar. 127- Bir sure indirildii zaman, (gz krpp alay ederek) birbirlerine bakar (ve): (evreden) sizi birisi gryor mu? diye sorarlar, sonra da (svp) giderler. Anlamayan bir kavim olduklar iin Allah onlarn kalplerini (imandan) evirmitir. Ey man edenler! Allahtan korkun Her trl rezillik ve alaklk hususunda Allahtan korkun ve bunlardan uzak durun, zellikle yalan syleme rezilliinden. Dorularla beraber olun. ifadesinin anlam budur. Hi kukusuz yalan rezilliklerin en kts ve en irkinidir. nk yalan mertlie, ahsiyetlilie smaz, onurlulukla eliir. Nitekim Resulullah (s.a.v) Yalan syleyip duran adamn kiilii olmaz. buyurmutur. nsan dier hayvanlardan ayran konuma meziyetinin maksad, bakalarna bilmediklerini haber vermektir. Eer verilen haber gerekle rtmyorsa, konumann yarar gereklememi olur; bilakis ondan gerekle rtmeyen bir inan domu olur. Bu da eytana ait zelliklerden biridir. nk yalanc eytandr. Yalan sylemek rezilliklerin en irkini olduu gibi, doru szllk de erdemlerin en gzelidir. Hem de btn vlen hasletlerin ana maddesi, her hayr ve mutluluun zdr. Btn kemaller onunla elde edilir. Doru szlln asl da Allah ile mnasebette doru olmaktr. Bu da ftrat misakna bal kalmann bir sonucudur veya sze balln ta kendisidir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Allaha verdikleri szde duran nice erler var. (Ahzab, 23) Azimet akti ve yaratl akti hususunda Allaha verdikleri szde duran kimseler vardr. Ayn ekilde smail (a.s) hakknda da yle
TEVBE SURES 479
buyurmutur: Gerekten o, szne sadkt. (Meryem, 54) Eer doruluk ilkesi her yerde; dncede, fikirde, niyette, szde, amelde gzetilirse insann iinde depreen dnceler, iine doan varidatlar, yaad haller, iinden getii makamlar, balar ve mahedeler de doru olur. Doruluk sanki kemal aacnn kk ve hal meyvelerinin tohumudur. Onlarn her kesiminden bir grup Yani cemaat iinde istidat sahibi olan herkesin ilim yolunu takip etmesi gerekir; nk btn topluluun ilim yoluna girmesi mmkn olmaz. Btn bir topluluun ilim yolunu izleyememesinin zahiri nedeni, ilimle uramann, maddi maslahatlarn elden kamasna neden olmas, batni nedeni ise istidadn bulunmaydr. Dinde derin kavray, geni bilgi sahibi olmak kalbe ait bir ilimdir, kesbi ilimlerden deildir. nk ilim kesbeden herkes, derin kavray, tefekkuh sahibi olmaz. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Onu anlamalarna engel olmak iin kalplerinin stne perdeler koyduk. (Enam, 25) Bu ayetin orijinalinde geen el-Ekinneh kelimesi tabii rtler ve nefsani perdeler demektir. O halde, dinde derin kavray sahibi olmak isteyen kimse Allah yoluna kosun, arnma ve temizlenme yolunu izlesin. Derken, ilim kalbinden diline yansr. Tpk baz Beni srail Nebiylerinden birine nazil olan u ifadelerde vurguland gibi: Ey srail oullar! lim gktedir, kim onu indirecek; yahut yerin dibindedir, onu kim karacak; denizlerin tesindedir, kim denizi ap onu getirecek, demeyin. lim sizin kalplerinize yerletirilmitir. Benim huzurumda ruhanilerin edebiyle edeblenin, sadklarn ahlakyla ahlaklann, ki kalplerinizden ilim ortaya karaym, o kadar ki ilim sizi brr, kapsar. Buna gre dinde derin kavray sahibi olmaktan maksat, kalbe yerlemi, kklerini nefsin derinliklerine uzatm, etkileri bedenin organlarna yansm ilim sahibi olmaktr. yle ki bu ilme sahip olan kimse, ona aykr bir eyi ilemeye g yetiremez, aksi takdirde byle bir kimse alim olamaz. Yce Allahn tefekkuh meziyetini, insanlardan duyduu korku Allahtan duyduu korkudan baskn olan kimselerden skp aldn grmediniz mi? Buna yle iaret edilmitir: Onlarn ilerinde size kar duyduklar korku, Allaha kar olan korkularndan daha iddetlidir. Byledir, nk onlar anlamayan bir topluluktur. (Har, 13) Zira Allah korkusu ilmin ayrlmaz bir parasdr. Nitekim,
yle buyurmutur: Kullar iinden ancak alimler, Allahtan korkar. (Fatr, 28) Ayrca yce Allah, ilmiyle amel etmeyen kimselerden de ilim vasfn gidermitir. Nitekim, yle buyurmaktadr: De ki: Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? (Zmer, 9) nsanlar derin kavray sahibi olup ilimleri organlarna yansynca bakalar zerinde etkili olurlar. Onlar da bu ilimden etkilenirler, ondan beslenirler. Derin kavray sahibi kimselerden adeta ilim szar bakalarna. Nitekim, Resulullahn (s.a.v) durumu byleydi. Bu da ayette iaret edildii gibi dinde derin kavray sahibi olmann gayesi olan uyary gerektirir: Kavimleri dndklerinde onlar ikaz etmek iinumulur ki saknrlar. Dinde derin kavray, geni bilgi sahibi olmann bir gerei nce byk cihada, ardndan kk cihada kmaktr. Bu yzden, hemen arkasndan yle buyurmutur: Yaknnzda olanlara kar savan. nefislerinizin kuvvetlerinin kfirlerine kar savan, ki onlar en azl dmanlarnzdr. Onlar sizde bir sertlik bulsunlar. Sizde ezici g ve iddet bulsunlar. Ki takva derecesine ulaasnz da Allah katndan size yardm gelsin. Nitekim, Bilin ki, Allah saknanlarla beraberdir Onlar, imtihan edildiklerini grmyorlar m? buyurmutur. mtihan amal bela, insanlar Allaha doru gtrmek zere Allah tarafndan grevlendirilmi bir komutandr. Hadiste yle buyuruluyor: Bela Allahn krbalarndan biridir, onunla insanlar srer. nk bir insann bana gelen her trl hastalk, fakirlik ve baka kt haller, onun nefsinin kalesini ykar, kuvvetlerini datr, sfatlarn ve hevasn ezer, bylece kalp yumuar, perdelerinden syrlp aa kar, dnyaya ve lezzetlerine meyletmekten kanr, dnya ve lezzetlerine kar bzlr, kendini skar ve Allaha ynelir. Bunun en kk derecesi, kiinin Allahtan baka kaacak yer olmadn, ondan baka bir k yolu bulunmadn, beladan kurtulmasnn baka aresinin olmadn anlaynca Allaha yalvarmas, Onun huzurunda boyun bkmesidir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Dalar gibi dalgalar onlar kuatt zaman, dini tamamen Allaha has klarak Ona yalvarrlar. (Lokman, 32) nsana bir zarar geldii zaman, yan yatarak, oturarak veya ayakta durarak bize dua eder. (Yunus 12)
TEVBE SURES 481
Ksaca sylersek snama amal bela perdenin incelmesini ya da tamamen kalkmasn gerektirir. Dolaysyla insan bela vaktini ganimet bilmeli ve Allaha snmaldr. Onu, daimi uyanklk, hatrlama kendisinde deimez bir karakter haline gelinceye kadar her zaman dnebilecei deimez bir meleke edinmelidir. O zaman tevbe etmesi ve kendini huzurda hissetmesi kolay olur. Sonra musibetten kurtulunca da yeniden gaflete dnmemesi, nefsin kendini gvende hissetmek suretiyle glenmesine frsat vermemesi gerekir. Aksi takdirde nefis galip gelir ve perde ncekinden daha kaln bir ekilde yeniden iner. Nitekim, bu hususa yle iaret edilmitir: Onlar salimen karaya karnca, bir bakarsn ki, Allaha ortak komaktadrlar. (Ankebut, 65) Biz ondan skntsn kaldrnca, sanki kendisine dokunan bir skntdan tr bize dua etmemi gibi geip gider. (Yunus, 12) 128- And olsun, size kendinizden yle bir Rasul gelmitir ki, sizin skntya uramanz ona ok ar gelir. O, size ok dkn, mminlere kar efktlidir, merhametlidir. 129- Yz evirirlerse de ki: Allah bana yeter. Ondan baka ilah yoktur. Ben sadece Ona gvenip dayanrm. O yce Arn sahibidir. Kendinizdenbir Rasul Size kendinizden bir Rasul gnderdik ki sizinle onun arasnda nefsani bir hemcinslik bulunsun. Bununla aranzda scaklk meydana gelsin. Bu hemcinslikle birbirinize karasnz, bir arada olabilesiniz. Kalbinin nurundan yansyan nuraniyetinden nefisleriniz istifade etsin, aydnlansn. Nefisleriniz, cibilliyet ve alkanlk karanlndan syrlsn. Ona ok ar gelir ok etkilenir, skntya uramanz, meakkt ekmeniz, kt bir eyle karlamanz onun arna gider. nk o kullara ynelik lahi sevginin ayrlmaz paras olan derin efkt duygusuna sahiptir. Kullar lahi varln azalar, organlar mesabesinde grr. nk onlara vahdet nazaryla bakar. Nasl ki herhangi birimizin bir organ ac ektiinde bu bize ar geliyorsa, mmetinden baz kimselerin azap ekmesi de ona ar gelir. O, size ok dkndr sizi korumaya ilikin iddetli ihtimam ve zeninden dolay. Tpk her birimizin bedenimizin organlarn, azalarn korumaya byk bir zen gstermemiz, bedenimizin en basit bir cznn eksilmesine veya ac ekmesine raz olmamamz gibi. te Rasul de mmetine bu ekilde ihtimam gsterir. Daha dorusu
baknn inceliinden dolay onun mmetine gsterdii ihtimam daha iddetlidir. Mminlere kar ok efktlidir. Onlara kar duyduu derin efktten dolay onlar gnahlardan, masiyetlerden sakndrmak suretiyle lahi cezadan kurtulmalarn salar. Merhametlidir onlara kar besledii snrsz merhamet duygusu nedeniyle eiterek, tevik ederek onlara ilim, irfan ve yaknlatrc kemalat kazandrr. Yz evirirlerse istidatlar batan beri yok olduu veya sonradan ortadan kalkt iin bu efkt ve merhameti kabul etmekten yz evirirlerse ve de ebedi bedbahtla duar olurlarsa de ki: Allah bana yeter benim size ve yardmnza ihtiyacm yoktur. Tpk insann acyan, rd iin kokmaya balayan, dolaysyla aklen kesilmesi zorunlu olan organna ihtiyacnn olmamas gibi. Yani Allah bana yeter. nk varlkta Ondan bakas yoktur. Ondan baka messir mevcut deildir. Yardm eden de sadece Odur. Ben Ona gvenip dayandm. Hi kimsede bir g, bir deitirme kudreti gremiyorum. Kudret, ancak Ondandr. O yce Arn sahibidir. Her eyi epeevre kuatmtr. Allahn her eye ilikin hkm ve emri ite bu Artan gelir.
YUNS SURES 483
YUNS SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lm. R. te bunlar hikmet dolu Kitb'n yetleridir. 2- lerinden bir adama: nsanlar uyar ve iman edenlere, Rableri katnda onlar iin yksek bir doruluk makam olduunu mjdele, diye vahyetmemiz, insanlar iin alacak bir ey mi oldu ki, o kfirler: Bu elbette apak bir sihirbazdr dediler? 3- phesiz ki Rabbiniz, gkleri (semavat) ve yeri (arz) alt gnde yaratan, sonra da ileri yerli yerince idare ederek ara istiva eden Allah'tr. Onun izni olmadan hi kimse efaati olamaz. te O Rabbiniz Allah'dr. O halde O'na kulluk edin. Hl dnmyor musunuz! 4- Allah'n gerek bir vaadi olarak hepinizin dn ancak O'nadr. nk O, mahlkat nce (yoktan) yaratr, sonra da iman edip iyi iler yapanlara adaletle mkfat vermek iin (onlar huzuruna) geri evirir. Kfir olanlara gelince, inkr etmekte olduklar eylerden tr onlar iin kaynar sudan bir iki ve elem verici bir azap vardr. Elif. Lam. Ra. Bu birbirinden kopuk (mukataa) harfleri, Muhammedi zat olan rahmete iarettir. nk bir ayette yle buyrulmutur: Biz seni ancak lemlere rahmet olarak gnderdik. (Enbiya, 107) Elif. Lam. harfleri ile ilgili aklamamza daha nce yer vermitik. Tilke: ite yani bu harflerle iaret edilen ey, hikmet ieren veya ayrntlar, tafsilat muhkem ve salam klnan kll Kitabn temelini oluturmaktadr. Ya da yle bir anlam kastedilmitir: Cem olarak ahadiyet hviyeti itibariyle ve tafsilat olarak vahidiyet sfat itibariyle ceberut batnnda ve rahmet zahirinde, zikrettii hususlarla ilgili olarak veya surede zikredilen bu ayetlerle ilgili olarak Allaha yemin ederim. Kitabn ayetleridir. Hikmetli Kitabn ayetleridir. nsanlar iin alacak bir ey mi oldu?
Burada yce Allah, insanlarn arm olmalarn olumsuz karlyor. nk, Allahn snneti her zaman baz adamlara vahiy indirmek eklinde gereklemitir. Dolaysyla, insanlarn arm olmalar Nebinin makamndan uzak olmalarndan, onun haliyle kendi halleri arasnda bir mnasebet, bir uyum olmamasndan, Nebinin getirdii vahyin, onlarn sahip olduklar inanlarla rtmemesinden kaynaklanmaktadr. Rableri katnda onlar iin yksek bir doruluk makam olduunu ilk byk inayet itibariyle kendileri iin bir ncelik veya rablerinin yaknndan baka hi kimseye verilmeyen bir makam bulunduunu, bu makam yce Allahn ezelde, srf sekin klma yoluyla onlara tahsis ettiini mjdele. Aksi takdirde ona iman etmeyeceklerdi. Kfirler dediler ki Allaha kar perdelenen, Onun sfatlarnn Muhammedi nefiste zuhur ettiini fark etmeyenler dediler ki bu elbette onun getirdii apak bir sihirbazdr. Yani beer gcnn dndadr. Ancak eytanlarn ii olabilir. Bunu sylemelerinin nedeni, eytanlk vasfnn kendilerine galip gelmesi, bu vasf nedeniyle Allahtan perdelenmeleri ve eytana kulluk sunmalardr. nk, g bakmndan eytandan daha te bir ruhani varln olabilecei dnce dzeyine ulaamadlar. Bu nedenle beer snrnn tesindeki her eyi, doalar gerei eytana nispet ederler. leri idare eder gkleri ve yeri hikmetine uygun olarak ve kudret eliyle idare eder. Hi kimse efaati olamaz. Hi kimse bir bakasna efaat edemez, ona kemal katksnda bulunamaz, nur destei sunamaz, Allaha yaklatramaz, nefsin karanlklarndan kurtaramaz, sfatlarnn kirlerinden arndrp aa karamaz, Onun izni olmadan Allahn istidat bahederek ve uygun sebepler oluturarak izin vermesi baka. te O bu sfatlara sahip olan Rabbiniz Allahdr. Sizi besleyen, eiten, ilerinizi idare eden Odur. u halde, sadece Ona kulluk sunun ve Onu bu sfatlarla tanyn. eytana tapmayn. Baz sfatlar nedeniyle Ondan perdelenmeyin; Onun szlerini ve fiillerini eytana nispet etmeyin. Hl dnmyor musunuz? inizdeki ayetleri zerinde dnp gerekli ibret derslerini hl karmayacak msnz? Ona ortak koma pisliinden arnmayacak msnz? Hepinizin dn Onadr. u anda olduu gibi, kk kyamet balamnda mutlak cem aynnda Ona dneceksiniz veya byk kyamet esnasnda Onda fena bulmak suretiyle zat cem aynna dneceksiniz.
YUNS SURES 485
Allahn gerek bir vaadi olarak. nk O, mahlukat nce yaratr. lk yaratl balamnda varoluu balatr, sonra da geri evirir. kinci yaratl balamnda yeniden diriltir. mkfat vermek iin mmin ve kfir kimselerin, imanlarna, salih amellerine, kfrlerine ve fasit amellerine gre karlklarn vermek iin. Bu deerlendirme, birinci tevile gredir. kinci tevili esas aldmzda ise yle bir deerlendirme yapabiliriz: Kendini gizlemek, varlklar aa karmak suretiyle yaratl balatr. Sonra onlar yok etmek (fena) ve kendisini izhar etmek suretiyle onlar dndrr. man edip iyi iler yapanlara adaletle mkfat vermek iin Onunla karlamalarna uygun, perdeleri kaldrc ameller ileyenleri kendisine yaklatrmak iin. adaletle makamlarnn ve itiyaklarnn gerektirdii hal ve zevke dair balar balamnda amelleriyle ulaabildikleri makamlarna denk decek ekilde onlar mkfatlandrmak iin. Ya da hakiki imanla iman eden, kullara uygun den amelleri Allah ile ileyen kimseleri dllendirmek iin. Yani onlar adaletlerine gre kemale erdirme mahiyetinde bir mkfattr bu. Yani, istikamet zamannda adil olmalarnn dldr bu. Ya da bu, istikamet zamannda mertebelerine ve makamlarna gre verilen bir dldr. Kfir olanlara gelince hangi makamda olursa olsun perdelenenlere gelince onlar iin kaynar sudan bir iki vardr. inde bulunduklar makamn stndeki makam bilmedikleri, phe iinde kvrandklar, kararszlk iinde bocaladklar iin. nk yakin makamna ulam olsalard, onun serinliini tatm olacaklard. Elem verici bir azap vardr. Yoksunluktan, ayrlktan, perdelendikleri iin varlk ruhunu yitirmekten oluan bir azap vardr. 5- Gnei kl, kameri de (ay da) parlak klan, yllarn saysn ve hesab bilmeniz iin ona (aya) birtakm menziller takdir eden O'dur. Allah bunlar, ancak bir geree (ve hikmete) binaen yaratmtr. O, bilen bir kavme yetlerini aklamaktadr. 6- Gece ve gndzn deimesinde (uzayp ksalmasnda) Allah'n gklerde ve yerde yaratt eylerde, (Onu inkr etmekten) saknan bir kavim iin elbette nice deliller vardr! 7- Huzurumuza kacaklarn beklemeyenler, dnya hayatna raz olup onunla rahat bulanlar ve yetlerimizden gafil olanlar da vardr muhakkak.
8- te onlarn, kazanmakta varacaklar yer, atetir!
olduklar
(gnahlar)
yznden
9- phesiz iman edip salih (gzel) iler yapanlara gelince, imanlar sebebiyle Rableri onlar (nimet dolu) naim cennetlerde, altlarndan rmaklar akan (saraylara) erdirir. 10- Onlarn oradaki duas: Allah'm! Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz! (szleridir). Orada birbirleriyle karlatka syledikleri ise selm dr. Onlarn dualarnn sonu da sudur: Hamd, lemlerin Rabbi Allah'a mahsustur. Gnei kl klan Odur. Ruhun gneini varln , kameri de kalp kamerini de varln nuru klmtr. Hareket ettii yrngesindeki yryn de belli bir plana dahil etmitir. Birtakm menziller ve makamlar takdir etmitir ki saysn bilmeniz iin. mertebelerinizin senelerinin saysn ve Allaha doru ve Allahta seyir esnasndaki tavrlarnz, derecelerinizin hesabn, her makam ve mertebedeki ayaklarnzn yerini bilmeniz iin.. Deimesinde nefsin karanlnn kalbe galip gelmesi gecesi ile ruhun nn kalbe yansmas neticesinde oluan gndzn deimesinde Yce Allahn ruh semalarnda ve beden arznda yaratt eylerde saknan kavim iin elbette nice deliller vardr. bu deliller durmadan ktl emreden (emmare) nefsin perdelerinden saknan ve durmadan knayan (levvame) nefsin mertebesine ulaan ve bu delilleri renip anlayan kimseler iindir. Onlarn oradaki duas Yce Allahn imanlarnn nuruna gre kendilerini ilettii cennetteki istidatlarndan gelen dualar udur: Subhaneke allahumme / Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz. nce kendi g ve kudretlerinden teberri ederek fiil irkinden Onu tenzih ediyorlar. Arkasndan, kendi sfatlarndan syrlmak suretiyle Onu sfat irkinden tenzih ediyorlar. ncsnde, kendilerinin fenaya ulamas neticesinde varlk irkinden tenzih ediyorlar. Orada birbirleriyle karlatka syledikleri ise selam dr. Onun her mertebesinde birbirleriyle karlatklar zaman selamlamalar, arnma nurlarn yanstma, birbirlerine arnma desteinde bulunmadr. Yahut Allahn onlara verdii selam, tecelli parldaylar, tecrit destei ve yce Allahn kendilerinin zerinde bulunan haklarndan kaynaklanan eksiklikleri giderme eklindedir. Onlarn dualarnn sonu Yani
YUNS SURES 487
istidatlarnn gerektirdii, Allahtan istedikleri, bahetmesi talebinde bulunduklar ey, kemalatnn, cemal ve celal sfatlarnn zerlerine zuhur etmesiyle Allah ile kyam etmeleridir. Enilhamdu lillahi rabbil alemiyn / Hamd, lemlerin Rabbi Allah'a mahsustur. Bu, Ondan Ona ynelik gerek hamddr. Sonra bu hamd nce mcmel, ardndan tafsili olarak Ona zg klnyor. nce mutlak hviyeti itibariyle, sonra lemler zerindeki rububiyeti itibariyle. 11- Eer Allah insanlara, hayr arabuk istedikleri gibi erri de acele verseydi, elbette onlarn ecelleri bitirilmi olurdu. Fakat bize kavumay beklemeyenleri biz, azgnlklar iinde bocalar bir halde (kendi balarna) brakrz. 12- nsana bir zarar geldii zaman, yan yatarak, oturarak veya ayakta durarak (o zararn giderilmesi iin) bize dua eder; fakat biz ondan skntsn kaldrnca, sanki kendisine dokunan bir skntdan tr bize dua etmemi gibi geip gider. te bylece haddi aanlara yapmakta olduklar eyler gzel gsterildi. 13 And olsun ki sizden nce, Resullerimiz kendilerine mcizeler getirdii halde (yalanlayp) zulmettiklerinden dolay nice milletleri helk ettik; zaten onlar iman edecek deillerdi. te biz sulu kavimleri byle cezalandrrz. 14- Sonra da, nasl davranacanz grmemiz iin onlarn ardndan sizi yeryznde halifeler kldk. 15- Onlara yetlerimiz ak ak okunduu zaman (ldkten sonra) bize kavumay beklemeyenler: Ya bundan baka bir Kur'an getir veya bunu deitir! dediler. De ki: Onu kendiliimden deitirmem benim iin olacak ey deildir. Ben, bana vahyolunandan bakasna uymam. nk Rabbime isyan edersem elbette byk gnn azabndan korkarm. 16- De ki: Eer Allah dileseydi onu size okumazdm, Allah da onu size bildirmezdi. Ben bundan nce bir mr boyu iinizde durmutum. Hl akl erdiremiyor musunuz? 17- yleyse kim Allah'a kar yalan uydurandan veya onun yetlerini yalanlayandan daha zalimdir! Bilesiniz ki sulular asla onmazlar!
18- Onlar Allah' brakp verebilecek eylere tapyorlar efaatilerimizdir diyorlar. De bilemeyecei bir eyi mi haber kotuklarndan uzak ve ycedir.
kendilerine ne zarar ne de fayda ve: Bunlar, Allah katnda bizim ki: Siz Allah'a gklerde ve yerde veriyorsunuz? H! O, onlarn ortak
Eer Allah insanlaraerri acele verseydi. stidatlar ezelde belirlenen derecelerine gre ekli-izafi ya da manevi hayr ftratna sahiptirler. Bu yzden istidatlarn btn dualar ve talepleri hayrla ilgilidir. Bu da kabiliyetlerinin hazr ve de arnm olmasyla, hayra ynelik evkinin dzeyiyle orantldr ve bu zellik hayrn bir an nce gereklemesini gerektirir. Kukusuz, hayrn istidatlara akaca kaynak ok bahedici lahi kaynaktr ki, o her hayrn ve bereketin kaynadr. Nitekim, bir ayette bu geree yle iaret edilmitir: O size istediiniz her eyden verdi. (brahim, 34) Arnml ve temizlenmilii sz konusu olduu iin hakkettii oranda kendisine hayr bahettii her seferinde, bu hayrn eklenmesiyle istidad daha da artar, ncekinden daha gl ve daha kabiliyetli olur. lahi kaynak da ncekine gre isteine daha abuk cevap verir. Buna dayal olarak istidat artar, feyiz de buna paralel olarak oalr, derken snrlarna ular. te iyiliklerin katlanarak artmasnn ve Kim iyilikle gelirse, ona daha iyisi verilir. (Neml, 89) ayetinin anlam budur. Ktlklere gelince, bunlar istidat perdelerinden, kabiliyet engellerinden, feyiz barikatlarndan baka bir ey deildirler. Ktlkler gerekletii zaman, hayrlar kabul etmeme durumundan baka bir eye sebep olmazlar. Hayrlarn feyiz olarak yansmalarn engellerler. stidat ise ondan oluan perdelerin gerisinde kalakalr. Ve bundan da baka bir ey meydana gelmez. Aradaki mnasebet nedeniyle errin yansmasn gerektirse bile ilk varolu kayna itibariyle bununla ayn cinsten olan bir feyiz sz konusu deildir. Onun cinsinden istidada herhangi bir ba ulatrmaz. Kim de ktlkle gelirse o sadece getirdiinin dengiyle cezalandrlr. (Enam, 160) ayetinin anlam da budur. Ama ifrata kamas, rahmetinin snrlarndan taacak arlklar ilemesi, dolaysyla istidadnn tmyle yok olup eytanlkla zdelemesi ve de eytanlk leminden destek grmeye balamas baka. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: eytanlarn kime ineceini size haber vereyim mi? Onlar, gnaha, iftiraya dkn olan herkesin stne inerler. (uara, 221- 222)
YUNS SURES 489
Elbette onlarn ecelleri bitirilmi olurdu. stidatlarnn boyutlar kesilir, hakiki hayat kaynaklar koparlr, istidatlarna ynelik hayr destei tmyle inktaa uratlrd. Ve istidatlar erri gerektirdii iin de arnma imknlar tamamen ortadan kaldrld. Fakat Allah, ilerinde en basit dzeyde istidat kokusu kaldka, en kk bir hayr kabul etme yeteneini ilerinde barndrdka onlara mhlet verir. Bize kavumay beklemeyenleribrakrz. Bizimle karlamay ummayan, ktlklere daldklar iin balarn yukar kaldrmayan, bizim nurlarmzdan herhangi bir nuru beklemeyen, bize dnmek, bizim rahmetimizi talep etmek suretiyle gafletlerinden uyanmak gibi bir durumu asla dnmeyen kimseleri azgnlklar iinde bocalar halde brakrz. Ktlkler iinde akn akn dolamalarn brakrz. ekli hayr destekleri de kesilir. Ki istidatlar kendi hal diliyle onlardan bu hayrlar ister. Derken, bu istidatlar da ktlklere dalmalar, tabiat iinde kaybolmalar neticesinde ortadan kalkar. Bundan da bir tortu hasl olduu iin istidatlarnn nuru sner. Silinme hali gerekleir. Bylece esfel-i safiline ba aa yuvarlanrlar. 19- nsanlar sadece bir tek mmetti, sonradan ayrla dtler. Eer (azabn ertelenmesi ile ilgili) Rabbinden bir sz (ezel bir takdir) gememi olsayd, ayrla dtkleri konuda hemen aralarnda hkm verilirdi (Derhal azap iner ve ileri bitirilirdi). 20- Ona (Muhammed'e) Rabbinden bir mucize indirilse ya! diyorlar. De ki: Gayb ancak Allah'ndr. Bekleyin bakalm ben de sizinle beraber bekleyenlerdenim. nsanlar sadece bir tek mmetti Allahn insanlarn yaratllarna esas kld ftrata, yaratl yasasna bal bir tek topluluktu. Yzleri vahdete dnkt. Varolutan kaynaklanan hidayet nuruyla aydnlanyorlard. Derken, ayrla dtler. Bu, yaratln gerei, mizalarn, hevalarn, arzularn, geleneklerin, karmlarn farkllnn doal bir sonucuydu. Eer Rabbinden bir sz gememi olsayd Yani ezelde ecellerin/yaama srelerinin, rzklarn tayini, mutlu ve bedbaht her bir kimsenin kendisi iin takdir edilen hayat yaamas hkme balanm olmasayd ayrla dtkleri konuda hemen aralarnda hkm verilirdi. En ksa srede bu hkm verilirdi, mutlu olan kii bedbaht olandan, Hak din ve millet, batl din ve milletlerden ayrlrd. Fakat, lahi hikmet her birinin yneldii hedefe, yapp ettikleriyle varmasn, nefsinde gizli olan karakterini aa vurmasn gerektirmitir.
21- Kendilerine dokunan (ktlk ve hastalk gibi) bir skntdan sonra insanlara bir rahmet (esenlik) tattrdmz zaman, bir de bakarsn ki yetlerimiz hakknda onlarn bir tuza vardr. De ki: Allah'n tuza daha sratlidir. phesiz resullerimiz kurduunuz tuzaklar yazyorlar. 22- Sizi karada ve denizde gezdiren O'dur. Hatta siz gemilerde bulunduunuz, o gemiler de iindekileri tatl bir rzgrla alp gtrdkleri ve (yolcular) bu yzden neelendikleri zaman, o gemiye iddetli bir frtna gelip atar, her yerden onlara dalgalar hcum eder ve onlar epeevre kuatldklarn anlarlar da dini yalnz Allah'a halis klarak: And olsun eer bizi bundan kurtarrsan mutlaka kredenlerden olacaz diye Allah'a yalvarrlar. Kendilerine dokunan bir skntdan sonra insanlara bir rahmet tattrdmz zaman Daha nce darlk, bolluk gibi bela trlerinin ve eitli skntlarn, nefsin sfatlarndan oluan perdeleri kaldrmak, tabiatn younluunu, kalnln inceltmek, neva rtlerini aralamak suretiyle nefsin hrsn krdn, kalbi yumuattn vurgulamtk. Bu yzden bela annda insanlarn kalpleri doalar gerei asl kaynana doru ynelir. nk o srada ftratnn gerektirdii orijinal tavrlara dner, asli nuraniliine, ftri gcne evrilir, ayn trden olduu ykselie meyleder. nk o srada engeller bertaraf olur. Daha dorusu ulvi cihete, nurani kaynaklara meyletmek, melekuti kuvvetlerin tabiatlarna nakedilmi bir zelliktir. Hatta hayvani nefis bile bedenin karanlk heyetlerinden arnrsa bu meyle sahip olabilir. nk aalara meyletme zellii cismani bir arazdr. Hatta evcil ve vahi hayvanlar, kuraklk, zorluk zamanlarnda halleri iyice ktletii zaman bir araya gelerek balarn ge doru kaldrrlar. Sanki melekutlar, feyzin ulvi cihetten indiini onlara ilham etmi gibi. Onlar da bu ulvi cihetten yardm isterler. Ayn ekilde insanlar, bol miktarda zahiri nimetlere kavutuklar, tabii yardmlara, cismani arzulara eksiksiz bir ekilde nail olduklar zaman sfli cihetten gelen yardmlardan dolay nefis g kazanr, nefsin kuvvetleri kalbe stnlk salamak suretiyle byklenmeye balar. Bunun neticesinde perde iyice kalnlar, koyular; heva galip gelerek egemenliini ilan eder. Artk saltanat, cismani tabiatn eline geer. Bedenin karanlk heyetleri katmerleir. Kalp de nefsin heyetine gre biim alr, katlar, sertleir. Azar, nimetlerden dolay marr. Buna bal olarak inkrcla saparak krleir. Sfli cihete yzn evirir.
YUNS SURES 491
Bunun nedeni, o srada nurani heyetten uzaklamasdr. Nefsin kalbi brmesinin orannda vehim akl kaplar. Akl gc, vehmin kaytlaryla tutsak olduu, emrine uyduu, vehim tarafndan amalar iin kullanld, ihtiyalarnn temini urunda altrld, tabiat leminin balaryla, lezzet unsurlarn fikir yoluyla sunmak zere nefsin lezzetlerini elde etmek ve pislik leminden nefse destek sunmak, sfatlarn takviye etmek gibi alanlarda younlatrld iin eytanlk karakteri egemenliini kurar. Bylece, kalbin zerini bir tortu kaplar; artk Hakkn sfatlarn kabul etmekten tamamen uzaklam olur. Bakarsn ki ayetlerimiz hakknda onlarn bir tuza vardr. De ki: Allahn tuza daha sratlidir. ifadesinin anlam budur. Allah, bu ekli-maddi ltuf iinde hakiki kahrn gizleyerek onlara tuzak kurar. Sonunda yoksunluk atei azabna, rezil heyetlerden oluan bir hayat yaama ilesine, ktlk akrepleriyle i ie olmaya, bu zahiri rahmet iinde katran elbisesini giymeye mahkum eder. phesiz resullerimiz kurduunuz tuzaklar yazyorlar Daha belirtmitik: bu lemde meydana gelen her hadise semavi melekuta nakedilir. Dolaysyla, her insandan sadr olan gzel veya irkin her amel mutlaka bu levhalara yazlr. Bu balamda her bedenin melekutu ile bu melekuti kaynaklar arasnda btnlk ve balant vardr. Bir iyilie veya ktle meylettiimiz zaman, bunun sureti nce zihin araclyla bedenimizin melekutuna resmedilir. Sonra bunun zerinde dnmeye balarz. Nak salamlar, ondan da azimet kaynaklansa, dolaysyla kesin bir iradeyle zihin iindeki bu meyle sarlsak, ayaklarmzla fiile doru hareket etmemiz suretiyle mhr olarak nakedilir. Eer bu meyil iyi ise o anda kalbin (fuad/gnl) ruha bakan cihetine, ruhun nuruyla aydnlanm vicdan levhine tabedilir. Ameli akl kuvveti de onu yazar. Ameli akl kuvveti ise insan zerine vekil klnm iki melekten sa tarafta yer alandr. Nitekim, bu iki melee yle iaret edilmitir: Sanda ve solunda oturarak yaptklarn yazarlar (Kaf, 17) nk fuad (gnl) kalbin en gl tarafdr. ayet bu meyil kt ise karanlk heyet kalpten uzak olduu, kalp ile aralarnda zat itibariyle bir mnasebet olmad iin hemen tabolunmaz. Eer lahi tevfik ular da ruhani hidayet nurlarndan biri parldarsa ve o kimse piman olup balanma dilerse, hemen ona kar himaye edilir ve affedilir. Yok eer lahi tevfik ulamazsa orada kalakalr. Derken nefis, sfatlarnn karanlyla ona destek olur. Dolaysyla, bu meyil ve bu meyilden
doan amel, kalbin nefse bakan, nefsin karanlyla karanla gmlen taraf olan gs levhinde kalc hale gelir. Zaten, bu fiilin ondan sadr olmasn salayan da bu cihetin ona galip gelmi olmasdr. Sonra bu fiili, sol cenahta yer alan ve daha zayf olan hayal gc yazar. Sol tarafta oturan melek, ilenen ktln zerinden alt saat gemeden onu yazmaz. Eer kii bu ktlkten dolay balanma dilerse, yazmaz, srar ederse yazar. hadisinden kastedilen anlam da budur. Bu aklama, Mslmann amel defterinin sa taraftan, kfirin amel defterinin de sol taraftan verilmesini de izah edici niteliktedir. Amel defterinin geli ekli ve keyfiyetine gelince, inallah onu da yeri geldiinde aklayacaz. 23- Fakat, Allah onlar kurtarnca bir de bakarsn ki onlar, yine haksz yere taknlk ediyorlar. Ey insanlar! Sizin taknlnz ancak kendi aleyhinizedir; (bununla) sadece fni dnya hayatnn menfaatini elde edersiniz; sonunda dnnz yine bizedir. O zaman, yapmakta olduklarnz size haber vereceiz. 24- Dnya hayatnn durumu, gkten indirdiimiz bir su gibidir ki, insanlarn ve hayvanlarn yiyeceklerinden olan yeryz bitkileri o su sayesinde grleip birbirine girer. Nihayet, yeryz ziynetini taknp (rengrenk) sslendii ve sahipleri de onun zerinde kudret sahibi olduklarn sandklar bir srada, bir gece veya gndz ona emrimiz (fetimiz) gelir de onu sanki dn yerinde yokmu gibi kknden koparlarak biilmi bir hale getiririz. te iyi dnecek kavimler iin yetlerimizi byle aklyoruz. 25- Allah kullarn esenlik yurduna (Darisselm) aryor ve O, dilediini doru yola iletir. Sizin taknlnz ancak kendi aleyhinizedir el-Bayu= Taknlk, adaletin zdddr. Nasl ki adalet btn erdemleri kapsayan bir erdem ise, vicdani bir heyeti varsa ve vahdet nurunu nefse yanstyorsa, taknlk da ancak rezilliklere son noktaya kadar dalm olmaktan kaynaklanr ki btn rezillikleri gerektirir. Bu yzden taknlk yapan kimse Haktan son derece uzak ve zulmetin de en koyu dzeyine varmtr. Bu yzden Zulm, kyamet gnnn karanlklardr. buyrulmutur ve bu yzden ayette mazlumun aleyhinedir denilmemi kendi aleyhinizedir denilmitir. nk zulme urayan kimse onunla mutlu olur, zulmeden kimse de bedbahtln en son derecesine ular.
YUNS SURES 493
Zulm dnya hayatnn menfaatinden baka bir ey deildir. nk, adaletin kart olan btn ifrat ve tefritler tabii yararlanmalardr, hayvani lezzet almalardr. Bunlar da maddi hayatn bitmesiyle tkenirler. Yani tpk maddi hayat gibi abuk yok olur, devamll son derece azdr. Bununla ilgili olarak verilen rnek ise, yeryznn yamur sularyla yeerip sslenmesi, sonra bitkilerinden yararlanma imkn bulunmadan nce birtakm afetlerle bozulmasdr ki, dnya hayat da bu ekilde yok olup tkendii zaman onu ebedi bedbahtlk ve kesintisiz elem verici azap izler. Bir hadiste yle buyruluyor: Sevab en abuk verilen hayr, sla-i rahimdir ve cezas en abuk verilen ktlk de zalimlik ve yalanc ahitliktir. nk bu ktlklerin faillerinin srtna insanlarn haklar katlanarak biner. Bu yzden bunlarn cezalarnn verilmesi iin uzun sre beklenmesine tahamml edilmez. Allahn haklar ile ilgili olarak tannan mhlet, kullarn haklaryla ilgili olarak tannmaz. eyhlerden birinin yle dediini duymutum: Kendi eceliyle len ok az zalim vardr. Yallk dnemine kadar yaayan pek az fask bulunur. Bunun nedeni zalim ve fask kiilerin, yce Allahn korumaya inayet gsterdii varlk dzeni hususunda Ona kar kmalar , hikmeti ve adaleti ile ilgili olarak Ona muhalefet etmeleridir. Allahesenlik yurduna arr. Herkesi, her eyi hastaln, felaketin, eksikliin, yoksulluun, yokluun bulunmad; bilakis her kusurdan beriliin, her korkudan eminliin bulunduu ruhani lemin esenlik yurduna arr. Ve O, dilediini iletir. Onlarn iinde istidat sahiplerini doru yola birlik yoluna iletir. 26- Gzel davrananlara daha gzel karlk, bir de fazlas vardr. Onlarn yzlerine ne bir toz (kara leke) bular ne de bir horluk (gelir). te onlar cennet ehlidirler. Ve onlar orada ebed kalacaklardr. 27- Ktlk yapanlara gelince, ktln cezas misli iledir. Onlar zillet kaplayacaktr. Onlar Allah'a kar koruyacak hi kimse yoktur. Onlarn yzleri sanki karanlk geceden bir paraya brnmtr. te onlar da cehennem ehlidir. Onlar, orada ebed kalacaklardr. Gzel davrananlara fiili, szl ya da ilmi hayr olarak hallerini gzelletiren ve kemale ermelerinin sebebi olan bir eyle gelenlere sevap olarak daha gzel karlk bu hayr sebebiyle zerlerine inen kemalden bir dl bir de fazlas vardr. Ykseltilmek suretiyle
ncekinden yukar bir mertebe vardr. Veya istidadn hayr ve kemalat kabul etme kapasitesinde art vardr. Bu da sz konusu kemalin, daha nce anlatld gibi ilk istidatlarnn zerine indirilen feyiz nurunun eklenmesiyle bu fazlalk dl gerekletirilir. Bulamaz kalplerinin yzlerine nefsin sfatlarnn tortularndan oluan bir toz bulamaz, nefsin sfatlar kendilerine galip gelmez. Horluk gelmez kalplerinin sfli cihete meyletmesi neticesinde bir horluk yaamazlar. te onlar cennet ehlidirler bu, hallerinin ve yukarda sz edilen cennetlerden ykselilerinin gerektirdii bir dldr. Ve onlar orada ebedi kalacaklardr. Yapanlara gelince trl ktlk ileyenlere gelince istidatlarn kemali kabul etmekten perdeleyen ameli, szl ve akidevi ktlkler yapanlara gelince ktln cezas misli iledir. ledikleri ktlklerden kalplerinin zerinde biriken heyetlerin ve onlarn kalplerini arnmaktan ve nurlanmaktan alkoymalarnn oluturduu bir ceza vardr. Onlar zillet kaplayacaktr. Sfli cihete meyletme zilletine gark olacaklardr. Onlar Allaha kar koruyacak hi kimse yoktur. Kimse onlar bu zilletten, yz st braklmlktan kurtaramaz. nk perdeleri vardr ve tortular iyice kalclatklar iin koruma nurunu kabul etmeleri mmkn deildir. Onlarn yzleri sanki karanlk geceden bir paraya brnmtr. Bunun nedeni de tabii meyiller ve aalayc amellerden oluan karanlk heyetlerin ar derecede st ste binmi olmasdr. te onlar cehennem ehlidir. Bu da srekli aalara yuvarlanmak eklinde belirginleen hallerinin gerektirdii amellerin sonularndan ve fiillerden oluan cehennem ateiyle cezalandrlacaklardr. 28- Onlarn hepsini bir araya toplayacamz, sonra da Allah'a ortak koanlara: Siz ve kotuunuz ortaklar yerinizde bekleyin diyeceimiz gn artk onlarn (putlaryla) aralarn tamamen ayrmzdr. Ve onlarn ortaklar, (putlar) derler ki: Siz, bize ibadet etmiyordunuz. 29- Bu yzden bizimle sizin aranzda ahit olarak Allah yeter. phesiz ki biz sizin (bize) tapmanzdan tamamen habersizdik. 30- Orada herkes gemite yaptklarn karsnda bulur. Artk onlar gerek sahipleri olan Allah'a dndrlmlerdir. Uydurmakta olduklar eyler (btl tanrlar) da onlar terk edip kaybolmutur.
YUNS SURES 495
31- (Reslm!) De ki: Size gkten (semadan) ve yerden (arzdan) kim rzk veriyor? Ya da kulaklara ve gzlere kim mlik (ve hakim) bulunuyor? lden diriyi kim karyor, diriden ly kim karyor? (Her trl) ii kim idare ediyor? Allah diyecekler. De ki: yle ise (Ona si olmaktan) saknmyor musunuz? 32- te O, sizin gerek Rabbiniz olan Allahtr. artk Haktan (ayrldktan) sonra sapklktan baka ne kalr? O halde nasl (sapkla) dndrlyorsunuz? 33- te bylece Rabbinin yoldan kanlar hakkndaki Onlar inanmazlar sz gereklemi oldu. 34- (Reslm!) De ki: (Allah'a) ortak kotuklarnz arasnda, (birini yokken) ilk defa yaratacak, arkasndan onu (lmnden sonra hayata) yeniden dndrecek biri var m? De ki: Allah ilk defa yaratp (lmden sonra) onu yeniden (hayata) dndrr. O halde nasl saptrlrsnz! 35- De ki: Ortak kotuklarnzdan Hakka iletecek olan var m? De ki: Hakka Allah iletir. yle ise Hakka ileten mi uyulmaya daha lyktr; yoksa hidayet verilmedike kendi kendine doru yolu bulamayan m? Size ne oluyor? Nasl (byle yanl) hkmediyorsunuz? 36- Onlarn ou, zandan baka bir eye uymaz. phesiz zan, hak (ilimden) namna hibir eyin yerini tutmaz. Allah onlarn yapmakta olduklarn pek iyi bilen (Alim) dir. Onlarn hepsini bir araya toplayacamz gn en byk toplantda, mutlak varln cem aynnda onlar topladmz zaman sonra Allaha ortak koanlaradiyeceiz. Onlarn aralarnda bulunan perdelenmilere, Allahtan bakasna sevgi beslemek ve kulluk sunmak suretiyle bu bakasnn yannda yer alanlara diyeceiz ki yerinizde bekleyin. Bulunduunuz yerden ayrlmayn. siz ve kotuunuz ortaklar Bunun anlam udur: Onlar, durduklar yerde, beraber olduklar kimselerle dururlar. Fakat aralarndaki balar kesilmi, sevgilerinin ve ibadetlerinin sebebi olan gerekeler kesintiye uramtr. Mabud kulluk sunandan teberri etmitir. nk aralarndaki ba oluturan bedensel aletler ve tabii amalar ortadan kalkmtr. Onlarn aralarn tamamen ayrmzdr. Toplant yerinde birlikte olmalarna ramen hedef olarak onlarn aralarn ayrdk. Bu ayrlk, Mabudun mertebesinin yksekliinin, kulluk sunann mertebesinin de alaklnn,
hallerinin tamamen farkl olduunun ortaya kmasndan sonra belirginleir. nk onlarn kulluk sunduklar baz kimseler erefli olabilirler, melekler, Mesih, zeyir vb. Allah katnda ncelii olan kimseler gibi. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Tarafmzdan kendilerine gzel akbet takdir edilmi olanlara gelince, ite bunlar cehennemden uzak tutulurlar. (Enbiya, 101) Ve onlarn ortaklar derler ki: Siz, bize ibadet etmiyordunuz. Bilakis, eytana ibadet ediyordunuz. nk ona, zihinlerinizde uydurduu batl, bozguncu dncelere ve yalanc beklentilere uyuyordunuz. ahit olarak Allah yeter. Allah, size bunu emretmediimizi, bize ibadet etmenizi istemediimizi bilir. Orada bu toplant yerinde herkes gemite yaptklarn dnyada yapp ettiklerini dener ve tadar. Artk onlarAllaha dndrlmlerdir. Ceza yerinde, ilahlarndan kopuk vaziyette tek balarna gerek sahipleri olan cezalarn adalete uygun olarak veren Allaha dndrlmlerdir. Uydurmakta olduklar eyler de onlar terk edip kaybolmutur. Uydurduklar fikirler, dini prensipler, mezhebi ilkeler, yalanc vehimleri ve batl kuruntular ortadan kaybolmutur. 37- Bu Kur'an Allah'tan bakas tarafndan uydurulmu bir ey deildir. Ancak, kendinden ncekini dorulayan ve o Kitab aklayandr. Onda phe yoktur, o mml lemlerin Rabbindendir. 38- Yoksa, Onu (Muhammed) uydurdu mu diyorlar? De ki: Eer sizler doru iseniz Allah'tan baka, gcnzn yettiklerini arn da (hep beraber) onun benzeri bir sre getirin. 39- Bilakis, onlar ilmini kavrayamadklar ve yorumu kendilerine asla gelmemi olan (Kur'an') yalanladlar. Onlardan ncekiler de byle yalanlamlard. Simdi bak, zalimlerin sonu nasl oldu! 40- lerinden ylesi var ki ona (Kur'an'a) inanr, yine onlardan ylesi de var ki ona inanmaz. Rabbin bozguncular en iyi bilendir. 41- (Reslm! ) onlar seni yalanlarlarsa de ki: Benim iim bana, sizin iiniz de size aittir. Siz benim yaptmdan uzaksnz, ben de sizin yaptnzdan uzam. 42- Onlardan seni dinleyenler vardr. Fakat sarlara -stelik akllar da ermiyorsa- sen mi duyuracaksn?
YUNS SURES 497
Bu Kuran uydurulmu bir ey deildir. Allahtan bakas tarafndan Ancak kendinden ncekini dorulayandr. Levh-i Mahfuzu dorulayandr. Ve o kitab aklayandr. Kendisinin kaynan oluturan ana kitab (mml) aklayandr. Nitekim, bir ayette yle buyrulmutur: O katmzda bulunan Ana Kitabda mevcut, yce ve hikmetle dolu bir Kitabdr. (Zuhruf, 4) Yani Kuran nasl uydurulmu olabilir ki, kendisinden nceki iki kitapta bulunan ilmi ispat etmitir; Levh-i mahfuzdaki gibi mcmel ve ana kitabdaki gibi mufassal olarak aklamtr ve ana kitab onun tafsili konumundadr. Bilakis, onlar ilmini kavrayamadklarnyalanladlar. nk, onun Allahn ilminde sabit oluunun ve Efendimiz Hz. Muhammede (s.a.v) indiriliinin keyfiyetini bilmiyorlar. limleri bunu kavramakta yetersizdir, bu yzden onu yalanladlar. Ve yorumu onlara asla gelmemitir. Vaatleri ve rnekleri araclyla iaret ettii eylerin zuhuru, iinin varaca sonu ve ilminin kapsad hususlar onlar asndan akla kavumamtr. Bu yzden onlarn Kuran yalanlamalar imknszdr. nk, Kurann hakiktleri aa kt zaman hi kimse onu inkr edemez. Tpk bunlarn byk bir crm olarak Kuran yalanlamalar gibi Onlardan ncekiler de byle yalanlamlard. imdi baknasl oldu! yalanladklar iin zalimlerin akbeti nasl oldu! lerinden ylesi var ki ona inanr perdesinin inceliinden dolay ona inanacaktr. Yine onlardan ylesi de var ki ona inanmaz. Perdesi kaln olduu iin asla ona inanmaz. Onlardan seni dinleyenler vardr. Ama anlamyorlar. Ya istidatlar hi olmad iin, ya ilerindeki istidat nurunu perdeleyen karanlk heyetler iyice kkletii iin ya da her ikisi birden olduu iin. Tpk akledemeyen, iitemeyen, iaretlerden anlamayan sar gibi. Byle bir kimseye anlatmak mmkn mdr? 43- Onlardan sana bakan da vardr. Fakat -hele (gerei) gremiyorlarsa- krleri sen mi doru yola ileteceksin? 44- phesiz ki Allah insanlara hibir ekilde zulmetmez, fakat insanlar kendilerine zulmederler. 45- Allahn onlar, sanki gnn ancak bir saati kadar kaldklarn zanneder vaziyette yeniden diriltip toplayaca gn aralarnda birbirleriyle tanrlar. Allahn huzuruna varmay yalanlayanlar elbette zarara uramlardr. Zira onlar doru yola gitmemilerdi.
46- Eer onlar tehdit ettiimiz (azabn) bir ksmn sana (dnyada iken) gsterirsek (ne l); yok eer (gstermeden) seni vefat ettirirsek nihayet onlarn dn de bizedir. (O zaman onlara ne olacan greceksin). Sonra, Allah onlarn yapmakta olduklarna da ahittir. Onlardan sana bakan da vardr. Ama Hak da senin hakiktin de onlara grnmez, yukarda zikrettiimiz iki sebepten birinden dolay. Ya da her ikisi birden mevcut olduu iin. Tpk gz grmedii gibi basireti de kr olan, dolaysyla ne gren ne de sezebilen m gibi. Byle bir kimseye nasl yol gsterebilirsin?! phesiz, Allah insanlara hibir ekilde zulmetmez. Bundan nce sarlk ve krlkten sz edildi. Bu ikisi de idrak yeteneinin olmayna delalet eder. Buradan, hakszlk yapld gibi bir anlam akla gelebilir. nk bu balamda, baz insanlarn istidat sahibi iken, bazs byle bir istidattan yoksundur. Byle bir anlam akla gelebilecei iin yce Allah zulm kendisinden olumsuzluyor. nk, ilk batan itibaren istidadn olmamas zulm deildir. Zira hviyeti bundan ibaret olan kimsenin hususiyeti itibariyle bundan daha iyi olmas imknszdr. Dolaysyla, imkn mertebelerinden sahip olduu mertebe onun aynn gerektiriyordu. Tpk eeklii devam ettii srece eein insani idrak istidadna sahip olmasnn mmkn olmamas gibi. Onun ayn, zerinde bulunduu eeklik istidadnn gerektirdiidir. Ondan istidadnn tesinde olan bir ey istenemez. ayet zgn varlnda yoksa byle bir ey, zulm saylmaz. Ama karanlk heyetlerin kklemesi nedeniyle istidad iptal olursa, bu hususta sylenecek bir ey yoktur. Bu balamda, her ikisi de nefsine zulmeden konumundadr. Birincisi, imkn derecelerinde yetersiz ve kendisinden yukar olana gre eksik olduu iin. rnein, eein insana gre yetersiz ve ona gre eksik olmas, buna karn kendi iinde yetersiz ve eksik olmamas gibi. nk eek kendi iinde yetersiz de deildir eksik de deildir. kincisi ise aktr. Buna gre kendilerine zulmederler anlam yledir: Payn eksiltirler. Ya da Allah insanlara kesinlikle zulmetmez. Yani onlardan istidatlarnn stnden bir ey isteyip de sonra onlar cezalandrmaz, fakat insanlar kendilerine zulmederler istidatlarn, yaratl gayesinin dndaki amalarda kullanrlar.
YUNS SURES 499
Allahn onlar, sanki gnn ancak bir saati kadar kaldklarn zanneder vaziyette yeniden diriltip toplayaca gn. nk hareketin farknda deildirler. Bu da zamandan gafil olmay gerektirir. Hareketten gafil olan zamann da farknda olmaz. Onlar iin bir saat ile uzun bir zaman arasnda fark yoktur. Aralarnda birbirleriyle tanrlar. nceki beraberlik hkmnce ve hevann drtsyle birbirleriyle tanrlar. nk hevann drts asli hemcinslii gerektirir, tiksinmeyi deil. Ayrca asli hemcinslik ve ftri mnasebet, yn birlii ve ama aynilii nedeniyle baki kalnca, aralarndaki tanma hali de baki kalr. Ama arzularn farkll, grlerin birbirinden uzakl, varoluun detaylarndan ve geleneklerin sonularndan kaynaklanan nefsani heyetlerin deiiklii nedeniyle bu benzerlik kalmazsa, tanma yerini inkra, tanmamaya brakr. Allahn huzuruna varmay yalanlayanlar elbette zarara uramlardr. nk bu esnada kimseyi tanmamamn neden olduu korkun bir yalnzlk iindedirler. Fask gelenekleriyle perdelenmi, fasit inanlarnn heyetleriyle rtlmlerdir. Zira onlar doru yola gitmemilerdi. stidatlarnn nuru iptal olmutu. Bu yzden Allaha ynelemedikleri gibi tanmaya da yol bulamamlardr. Gazaba uram, derghtan kovulmu olarak yz st kalakalmlardr. Kaynaacaklar, nsiyet kuracaklar kimse bulamazlar. 47- Her mmetin bir Resul vardr. Resulleri geldii zaman, aralarnda adaletle hkmedilir ve onlara asla zulmedilmez. 48- Doru iseniz bu vaat (azap) ne zamandr? diyorlar. 49- De ki: Ben kendime bile Allahn dilediinden baka ne bir zarar ne de bir menfaat verme gcne sahibim. Her mmetin bir eceli vardr. Ecelleri geldii zaman artk ne bir saat geri kalrlar ne de ileri giderler. 50- De ki: Ne dersiniz? Allahn azab size geceleyin veya gndzn gelirse ne yaparsnz? Sulular ondan hangisini istemekte acele ediyor 51- Banza bel geldikten sonra m O'na iman edeceksiniz, imdi mi? (ok ge). Halbuki onu (azabn gelmesini) istemekte acele ediyordunuz?
52- Sonra o kendilerine zulmedenlere, Ebed azab tadn! denilecek. Kazanmakta olduunuzdan bakasnn karln m bulacaksnz? 53- O (azap) bir gerek midir? diye senden haber istiyorlar. De ki: Evet, Rabbime and olsun ki o phesiz gerektir ve siz ciz brakacak deilsiniz. 54- (O zaman) zulmeden herkes yeryzndeki btn servete sahip olsa (azaptan kurtulmak iin) elbette onu feda eder. Ve azab grdkleri zaman iin iin yanarlar. Aralarnda adaletle hkmolunur ve onlara zulmedilmez. 55- Bilesiniz ki, gklerde (semavatta) ve yerde (arzda) olan her ey Allahndr. Yine bilesiniz ki, Allahn vaadi hakkdr, fakat onlarn ou bilmez. 56- O hem diriltir hem de ldrr ve yalnz O'na dndrleceksiniz. Her mmetin bir Resul vardr nefsani hallerde onlarn hemcinsleri olan bir resulleri vardr. Ki aralarnda kaynama meydana gelsin de ondan istifade edebilsinler. O da onlarn akllarnn dzeyine, anlaylarnn derecesine inebilsin ve onlar hallerini dzeltecek eylerle arndrsn, perdelerini kaldrsn, bulunduklar makamdan ykselmelerini salayacak eyleri onlara retsin, onlar Allaha iletsin. Resulleri geldii zaman, aralarndahkmedilir. Hidayete erenlerin hidayet zere olduuna, sapanlarn sapk olduuna, mutlularn mutluluuna ve bedbahtlarn bedbahtlna hkmedilir. nk, Resuln varl ile birlikte btn bunlar aa kar. Kimisi Resule yaknlndan dolay ona itaat ettii ve kimisi de uzaklndan dolay onu inkr ettii iin. Adaletle Nebiynin haline galip olan adalet ilkesine gre aralarnda hkmedilir. nk, Nebiynin halinin, hayat tarznn ve izledii yolun zahiri adalettir. Onlara asla zulmedilmez. Hallerinin dnda herhangi bir ey kendilerine nispet edilip de onunla cezalandrlmazlar. Ya da Resuln varlyla sebepler ortaya kt iin onunla hidayete erenlerin kurtarlp sabitletirilmesi ve onunla sapanlarn da helak edilip azaba uratlmas eklinde aralarnda hkmedilir. Doru iseniz bu vaat ne zamandr? diyorlar. Kyametten perdelendikleri iin, onun anlamn kavramadklar iin inkra sapyorlar. Eer perdelerini kaldrmak ve nefis giysilerinden syrlmak suretiyle kyametin keyfiyetini bilselerdi bu hususta Nebiyleri
YUNS SURES 501
inkr etmez, tasdik ederlerdi. De ki: Ben kendime bilesahip deilim Hz. Nebi (s.a.v) sahiplik ve tesir etme gcn kendinden olumsuzlayarak aamal bir ekilde onlar fiil tevhidine ynlendiriyor. Btn bunlarn Allahn dilemesiyle kendisinden sudur ettiini vurguluyor, ki kyametin etkilerini bilsinler, rensinler. Ardndan kk kyametin, ecellerinin sona ermesiyle gerekletiini aklyor. nk kudret tmyle Allahn elindedir: Her mmetin bir eceli vardr 57- Ey insanlar! Size Rabbinizden bir t, gnllerdekine bir ifa, mminler iin bir hidayet ve rahmet gelmitir. 58- De ki: Ancak Allahn ltfu ve rahmetiyle, ite bunlarla sevinsinler. Bu, onlarn (dnya mal olarak) topladklarndan daha hayrldr. 59- De ki: Allahn size indirdii rzktan bir ksmn hell, bir ksmn da haram bulmanza ne dersiniz? De ki: Allah m size izin verdi, yoksa Allah'a iftira m ediyorsunuz? 60- Allah'a kar yalan uyduranlarn kyamet gn (kbetleri) hakkndaki kanaatleri nedir? phesiz, Allah insanlara kar ltuf sahibidir. Fakat, onlarn ou kretmezler. 61- Ne zaman sen bir ite bulunsan, ne zaman Kur'an'dan bir ey okusan ve siz ne zaman bir i yaparsanz, o ie daldnz zaman biz mutlaka stnzde ahidizdir. Ne yerde (arzda) ne gkte (semada) zerre arlnca bir ey Rabbinden uzak (ve gizli) kalmaz. Bundan daha k ve daha by yoktur ki apak Kitab da (levh-i mahfuzda) bulunmasn. 62- Bilesiniz ki, zlmeyecekler de. Allahn dostlarna korku yoktur; onlar
63- Onlar, iman edip de takvaya ermi olanlardr. 64- Dnya hayatnda da ahirette de onlara mjde vardr. Allahn szlerinde asla deime yoktur. te bu, byk kurtuluun kendisidir. Ey insanlar! Sizebir tgelmitir. Vaat ve tehdit, uyar ve mjde, cezaya srkleyici gnahlardan alkoyma ve sevab kazanmay gerektirici amellere tevik etme esasna dayal olarak nefislerinizi tezkiye edici bir t gelmitir, ki korku ile mit dengesini koruyarak
amel edesiniz. Gnllerdekine bir ifa yani kalplerdeki phe, nifak, kallelik, hainlik gibi hastalklara kar bir ifa gelmitir. Sz konusu hastalklar hakiktleri, yakn inanca gtren hikmetleri reterek, kalpleri marifetleri kabul edecek ekilde arndrarak, tevhid nuruyla aydnlatarak, sfat tecellilerine hazrlayarak tedavi eder. Bir hidayet ruhlarnz zati mahedeye ileten bir hidayet gelmitir. Ve rahmet nefis makamnn tle, kalp makamnn arndrma ile ve ruh makamnn hidayet ile hazrlanmas sonucu istidadn husule gelmesinden sonra makamn her birine uygun kemalat baheder. Mminler iin btn bunlar, nce tasdik, ardndan yakin, son olarak da gzlem eklinde mminler iindir. De ki: Allahn ltfu ile makamda kabiliyet sahibi olmay muvaffak klmasyla ve rahmetiyle mertebede ahlaki, ilmi ve kefi balar eklinde rahmetini bahetmesiyle ilgilensinler ve eer sevineceklerse bunlara sevinsinler miktar az, deeri dk fani eylerle sevinmesinler. Bu, onlarn topladklarndan daha hayrldr. fsat edici deersiz eylerden, insan kk dren rezilliklerden, ksacas dnya metann krntlarndan daha hayrldr. Tabi eer dirayet ve zek ehli iseler, deer ve himmet erbab iseler. De ki: Allahn size indirdiine dersiniz? Bana haber verin; hakiktler, marifetler, haller, balar, adap ve eriatlar, t ve nasihatler gibi Allahn size indirdii manevi rzklar hakknda ne dersiniz?! Onlarn bazsn haram buldunuz ilk ksmdaki balar gibi bazsn da helal buldunuz ikinci ksmdaki balar gibi. De ki: Allah m size izin verdi? haram klma ve helal sayma yetkisini Allah m size verdi? Yoksa Allaha iftira m ediyorsunuz? Allaha kar yalan uyduranlarn kyamet gn hakkndaki kanaatleri nedir? kalbin nefis giysilerinden syrlp yakin derecesini elde etmesinden ibaret olan orta kyamet veya zati tevhit ve aynen zuhurdan ibaret olan byk kyamet gn hakkndaki kanaatleri nedir? Daha dorusu geride onlara dair bir zan, bir kanaat kalmaz. Ya da lmden ve yoksunluun gereklemesinden ibaret olan kk kyamet hakknda ne dnyorlar? Dier bir ifadeyle o srada bu zanlar kendileri iin bir vebal ve azaba dnr. phesiz, Allah insanlara kar ltuf sahibidir. Hem zahir hem batn ilimler ltfederek, bu iki ilim trn
YUNS SURES 503
bahederek, onlar kabul etmelerini salayarak, istidatlarn onlar kabul etmeye hazrlayarak ikramda bulunur. Fakat onlarn ou kretmezler. Allahn nimetlerine kar kr grevlerini yerine getirmezler. Kendilerine bahedilen istidatlar ve ilimleri czi menfaatler, maddi kazanlar elde etmek iin kullanrlar. Dolaysyla Allahn nimetine kar nankrlk ettikleri iin de daha fazla nimetin kendilerine verilmesinin de nne gemi olurlar. Bilesiniz ki, Allahn dostlarna benlikte fena bularak ahadiyet (teklik) hviyeti aynna gark olanlara korku yoktur kendilerinde varlk namna bir krnt kalmad iin ondan dolay yoksunluk cezasndan korkmazlar. Zaten, ulatklar makamn tesinde bir gaye de yoktur. Bu yzden byle bir gayenin kendilerini perdelemesinden de endie etmezler. Onlar zlmeyecekler de kemalat ve lezzetten herhangi birini karmalar imknsz olduu iin bundan dolay zlmeleri de sz konusu olmaz. Said b. Cbeyr (r.a.) den rivayet edilir: Resulullah a (s.a.v) Allahn dostlar (velileri) kimlerdir? diye soruldu. Buyurdu ki: Onlar, grmeleriyle Allah zikreden kimselerdir. Bu, Resulullahn (s.a.v) bize sunduu latif bir iarettir. mer (r.a) den rivayet edilir: Resulullahn (s.a.v) yle dediini duydum: Allahn yle kullar vardr ki, onlar Nebi ve ehit olmadklar halde kyamet gn Nebiler de ehitler de onlarn Allah katndaki derecelerine gpta ile bakarlar. Orada hazr bulunanlar dediler ki: Ya Resulallah! Onlardan, onlarn amellerinden bize haber ver; belki onlar severiz. Buyurdu ki: Onlar yle bir toplulukturlar ki, aralarnda akrabalk ba veya birbirlerinden alp verdikleri ortak mallar olmad halde srf Allah iin birbirlerini severler, yzleri nurdur. Nurdan minberler zerinde otururlar. nsanlar korktuklar zaman onlar korkmazlar. nsanlar zldkleri zaman onlar zlmezler, Sonra Resulullah (s.a.v) yukardaki ayeti okudu. Nurdan minberler zerinde otururlar. ifadesiyle ilk akl ve ondan sonra gelen ruhani yce kaynaklarla temas halinde olularna iaret ediliyor.
Onlar, iman edip de takvaya ermi olanlardr. ayet bu cmle Allahn velilerinin sfat olarak ele alnrsa yle bir anlam elde edilir: Onlar hakiki imanla (iman edip) inanp varlk kalntlarndan, eitlenmenin zuhurundan saknan kimselerdir. Dnya hayatndaonlara mjde vardr. amellerde ve ahlakta istikametin varl ile nefis cennetleriyle mjdelenirler. ahirette de sfat nurlarnn, ruhani hakiktlerin ve Hakkani marifetlerin zuhuru eklinde mjde vardr onlar iin. Ki bunlar da kalp cennetinin ve bunlarla zevk alp lezzetlenmenin mjdesi mahiyetindedirler. Allahn szlerinde asla deime olmaz. Onlara varit olan Allahn hakiktlerinde, onlara alan isimlerinde, zerlerine inen tecelli hkmlerinde asla deime olmaz. ayet Onlar, iman edip de takvaya ermi olanlardr. fadesi bal bana bir ifade olarak kabul edilirse, o takdirde yle bir anlam belirginleir: Onlar, yakini imanla inanan, nefis perdelerinden, vehim meneli pheler ve eytandan kaynaklanan vesveseler gibi keif engellerinden saknan kimselerdir. Onlar iin dnya hayatnda, nefsin serinliini hissetme lezzeti ve sekinet duygusunun inmesiyle nefsin mutmain olmas eklinde mjde vardr. Ahirette de sfat tecellilerinin zevkini, mkaefe nurlarnn eserlerini bulma mjdesi vardr. Lednni ilimlerinden ve yakini hikmetlerinden oluan Allahn szlerinde veya Allahn, onlarn yaratllarnn esas kld ftratlarnda asla deime olmaz. nk her nefis bir kelimedir. 65- (Reslm) Onlarn (inkrclarn) szleri seni zmesin. nk btn izzet (ve stnlk) Allahndr. O, iitendir, bilendir. 66- yi bilin ki, gklerde (semavatta) ve yerde (arzda) ne varsa yalnz Allahndr. (O halde) Allah'tan baka ortaklara tapanlar neyin ardna dyorlar! Dorusu onlar, zandan baka bir eyin ardna dmyorlar ve onlar sadece yalan sylyorlar. 67- O, geceyi iinde dinlenesiniz diye sizin iin yaratan, (alp kazanmanz iin de) gndz aydnlk klandr. phesiz, bunda dinleyen bir toplum iin ibretler vardr.
YUNS SURES 505
68- (Mrikler:) Allah ocuk edindi dediler. H! O bundan mnezzehtir. O'nun (ocua) ihtiyac yoktur. Gklerde (semavatta) ve yerde (arzda) ne varsa O'nundur. Bu hususta yannzda herhangi bir delil yoktur. Allah hakknda bilmediiniz bir eyi mi sylyorsunuz? 69- De ki: Allah hakknda yalan uyduranlar asla kurtulua eremezler. 70- Dnyada bir miktar geim (salarlar), sonra dnleri bizedir; sonra da inkr etmekte olduklar eylerden tr onlara iddetli azab tattrrz. 71- Onlara Nuh'un haberini oku: Hani o kavmine demiti ki: Ey kavmim! Eer benim (aranzda) durmam ve Allahn yetlerini hatrlatmam size ar geldi ise, ben yalnz Allah'a dayanp gvenirim. Siz de ortaklarnzla beraber toplanp yapacanz kararlatrn. Sonra iiniz banza dert olmasn. Bundan sonra (vereceiniz) hkm, bana uygulayn ve bana mhlet de vermeyin. 72- Eer yz eviriyorsanz, zaten ben sizden bir cret istemedim. Benim ecrim Allah'tan bakasna ait deildir ve bana Mslmanlardan olmam emrolundu. 73- Yine de onu yalanladlar, biz de hem onu hem de onunla beraber gemide bulunanlar kurtardk ve onlar (yeryznde) halifeler kldk; yetlerimizi yalanlayanlar da boduk. Bak ki uyarlanlarn (fakat inanmayanlarn) sonu nasl oldu! 74- Sonra onun arkasndan birok Resulleri kendi toplumlarna gnderdik. Onlara mucizeler getirdiler. Fakat onlar daha nce yalanladklar eye inanacak deillerdi. te haddi aanlarn kalplerini biz byle mhrleriz. 75- Sonra onlarn ardndan da Firavun ve toplumuna Musa ile Harun'u mucizelerimizle gnderdik, fakat onlar kibirlendiler ve gnahkr bir toplum oldular. 76- Katmzdan onlara hakk (mucize) gelince: Bu elbette apak bir sihirdir dediler. 77- Musa: Size hakk geldiinde onun iin (hep byle) mi dersiniz? Bu bir sihir midir? Halbuki sihirbazlar iflh olmazlar dedi.
78- Onlar dediler ki: Babalarmz zerinde bulduumuz (dinden) bizi dndresin ve yeryznde ululuk sizin ikinizin olsun diye mi bize geldin? Halbuki biz size inanacak deiliz. 79- Firavun dedi ki: Bilgili btn sihirbazlar bana getirin! 80- Sihirbazlar gelince Musa onlara: Atacanz atn, dedi. 81- Onlar (iplerini) atnca, Musa dedi ki: Sizin getirdiiniz sihirdir. Allah, onu boa karacaktr. nk Allah, bozguncularn iini dzeltmez. 82- Sulularn houna gitmese de Allah, szleriyle gerei aa karacaktr. 83- Firavun ve kavminin kendilerine ikence etmesinden korkuya dtkleri iin kavminden bir grup genten baka kimse Musa'ya iman etmedi. nk Firavun, arzda ululuk taslayan (bir diktatr) ve haddi aanlardan idi. 84- Musa dedi ki: Ey kavmim! Eer Allah'a inandysanz ve O'na teslim olduysanz sadece O'na gvenip dayann. 85- Onlar da dediler ki: Allah'a dayandk. Ey Rabbimiz! Bizi o zalimler topluluu iin deneme konusu klma! 86- Ve bizi rahmetinle o kfirler topluluundan kurtar! 87- Biz de Musa ve kardeine: Kavminiz iin Msrda evler hazrlayn ve evlerinizi namaz klnacak yerler yapn, namazlarnz da dosdoru kln. (Ey Musa!) Mminleri mjdele! diye vahdettik. 88- Musa dedi ki: Ey Rabbimiz! Gerekten sen Firavun ve kavmine dnya hayatnda ziynet ve nice mallar verdin. Ey Rabbimiz! (Onlara bu nimetleri), insanlar senin yolundan saptrsnlar ve elem verici cezay grnceye kadar iman etmesinler, diye mi (verdin)? Ey Rabbimiz! Onlarn mallarn yok et, kalplerine sknt ver (ki iman etsinler). 89- (Allah): kinizin de duas kabul olunmutur. O halde siz dorulua devam edin ve sakn o bilmezlerin yoluna gitmeyin! dedi. 90- Biz, srailoullarn denizden geirdik. Ama Firavun ve askerleri zulmetmek ve saldrmak zere onlar takip etti. Nihayet (denizde) boulma haline gelince, (Firavun:) Gerekten, srailoullarnn inand ilhdan baka ilh olmadna ben de iman ettim. Ben de Mslmanlardanm! dedi.
YUNS SURES 507
91- imdi mi (iman ettin)! Halbuki, daha nce isyan etmi ve bozgunculardan olmutun. 92- (Ey Firavun!) Senden sonra geleceklere ibret olmas iin, bugn senin bedenini (cansz olarak) kurtaracaz. te insanlardan birou, hakikten yetlerimizden gafildirler. 93- And olsun biz srailoullarn gzel bir yurda yerletirdik ve onlara temiz nimetlerden rzk verdik. Kendilerine ilim gelinceye kadar ayrla dmediler. phesiz ki Rabbin, kyamet gn onlarn, aralarnda ihtilaf etmekte olduklar eyler hakknda hkmedecektir. 94- (Resulm!) Eer sana indirdiimizden (bu anlattmz olaylardan) kukuda isen, senden nce Kitab (Tevrat) okuyanlara sor. And olsun ki, Rabbinden sana hak gelmitir. Sakn phecilerden olma! 95- Allahn yetlerini yalanlayanlardan da olma, sonra ziyana urayanlardan olursun. 96- Gerekten haklarnda Rabbinin sz (hkm) sabit olanlar, inanmazlar. 97- Kendilerine (istedikleri) btn mucizeler gelmi olsa bile, elem verici azab grnceye kadar inanmayacaklardr. 98- Yunus'un kavmi mstesna, (halkn yok ettiimiz lkelerden) herhangi bir lke halk, keke (kendilerine azap gelmeden) iman etse de bu imanlar kendilerine fayda verseydi! Yunus'un kavmi iman edince, kendilerinden dnya hayatndaki rsvaylk azabn kaldrdk ve onlar bir sre (dnya nimetlerinden) faydalandrdk. 99- (Reslm!) Eer Rabbin dileseydi, yeryzndekilerin hepsi elbette iman ederlerdi. O halde sen, inanmalar iin insanlar zorlayacak msn? 100- Allahn izni olmadan hi kimse inanamaz. O, akllarn kullanmayanlar murdar (inkrc) klar. 101- De ki: Gklerde ve yerde neler var, bakn (da ibret aln!) Fakat inanmayan bir topluma deliller ve uyarlar fayda salamaz. 102- Onlar, kendilerinden nce gelip gemi toplumlarn (ackl) gnlerinin benzerlerinden bakasn m bekliyorlar? De ki: Haydi bekleyin! phesiz ben de sizinle beraber bekleyenlerdenim.
103- Biz, sonra Resullerimizi ve ayn ekilde iman edenleri kurtarrz. Mminleri kurtarmak zerimize bir hakdr. 104- De ki: Ey insanlar! Benim dinimden phede iseniz, (bilin ki) ben Allah brakp da sizin taptklarnza tapmam, fakat ancak sizi ldrecek olan Allah'a kulluk ederim. Bana mminlerden olmam emrolundu. 105- Ve (bana) hanf (Allahn birliini tanyc) olarak yzn dine evir; sakn mriklerden olma, diye (emredildi). 106- Allah brakp da sana fayda veya zarar vermeyecek eylere tapma. Eer bunu yaparsan, o takdirde sen mutlaka zalimlerden olursun. 107- Eer Allah sana bir zarar dokundurursa, onu yine O'ndan baka giderecek yoktur. Eer sana bir hayr dilerse, O'nun keremini geri evirecek de yoktur. O, hayrn kullarndan dilediine eritirir. Ve O balayandr, esirgeyendir. 108- De ki: Ey insanlar! Size Rabbinizden Hak (Kur'an) gelmitir. Artk kim doru yola gelirse, ancak kendisi iin gelecektir. Kim de saparsa, o da ancak kendi aleyhine sapacaktr. Ben sizin zerinize vekil deilim. (Sadece tebli etmekle memurum). 109- (Reslm!) Sen, sana vahyolunana uy ve Allah hkmedinceye kadar sabret. O hakimlerin en hayrlsdr. Onlarn szleri seni zmesin.. Onlarn szlerinden etkilenme. nk onlarn szleri sadece inattr. Sen Allahn izzetini ve kahrn mahede et; o zaman onlara fena nazaryla bakarsn, amellerini, szlerini ve seni tehdit edegeldikleri eyleri nemsiz , bo eyler olarak grrsn. Allahn kuvvetini ve izzetini mahede eden kimse, btn kuvvet ve izzeti Ona ait grr. Ondan bakasna ait ne kuvvet var ne de deitirme kudreti. O, iitendir onlarn senin hakknda syledikleri szleri iitir ve bundan dolay onlara hakkettikleri cezay verir. Bilendir onlara kar ne yaplmas lazm geldiini bilir. Ardndan, yce Allah onlarn zayflklarn, acizliklerini ve Nebiye galip gelmelerinin imknszln u szleriyle aklyor: yi bilin ki, gklerde (semada) ve yerde (arzda) ne varsa yalnz Allahndr Gklerde (semada) ve yerde (arzda) ne varsa hepsi Allahn mlk, tasarrufu ve kar
YUNS SURES 509
konulmaz egemenlii altndadr. Hibir varlk Onun izni ve dilemesi, muktedir klmas olmadan hibir eye g yetiremez. Allahtan baka ortaklara tapanlar neyin ardna dyorlar! Allah bir yana brakarak birtakm dzmece tanrlara tapanlar neyin peindedirler! Her ey Allahn kar konulmaz egemenlii ve mlk altnda olduuna gre, onlarn, Allahn dnda taptklar eyler herhangi bir ey deildir. Ne etkileri vardr ne de gleri. Dorusu onlar zandan kendi zanlarnca vehmettikleri, hayal leminde tasavvur ettikleri eylerden baka bir eyin ardna dmyorlar. Onlar aslnda varl olmayan bir ey iin varlk takdir ediyorlar. Osizin iin cisim gecesini yaratandr. iinde dinlenesiniz diye ve ruh gndzn de yaratmtr, ki onda eyann hakiktini ve sizi Allaha iletecek eyleri gresiniz. phesiz bunda dinleyen bir toplum iin ibretler vardr. Allahn bunlar araclyla sunduu szlerini iitip batnn anlayan, snrlarn kavrayan, bylece Allahn sfatlarna ve isimlerine muttali olan, Allah onlarla mevsuf ve onlarla isimlenmi olarak mahede eden kimseler iin ibretler vardr. Allah ocuk edindi, dediler. Kendisinin hemcinsi olan bir malul (illetlerin sonucu olan bir varl) ocuk edindi. Haa! O bundan mnezzehtir. Burada, yce Allah, benzeri bir eyin olmasndan tenzih ediliyor. Onun ihtiyac yoktur. Onun varl kendi zat iledir, dier baka her eyin varl da Ondandr. Byle iken, baka bir ey nasl Onun hemcinsi, benzeri olabilir? Varln tm kendine ait olan zatn dengi bir ey olabilir mi? Onlara Nuhun haberini oku Allaha en sahih ekilde tevekkl edii, kavmine, kavminin Allaha ortak kotuklar varlklara fena gzyle bak, onlara ve kurduklar tuzaklara aldr etmeyii ile ilgili haberi anlat, ki oradan hareketle senin durumundan gerekli ibret derslerini karsnlar. nk btn Nebiyler, tevhid dini, Allah ile kaim olmak ve mahlukata iltifat etmemek hususunda ayn mertebededirler. Musa dedi ki: Ey Kavmim! Eerinandysanz yakini bir imanla inanmsanz, Ona gvenip dayann Burada tevekkl etmek, gvenip dayanmak slamn ayrlmaz bir zellii olarak gsteriliyor. Zaten tevekkl, z Allaha teslim etmek demektir. Dikkt edilirse slam, imann bir gerei olarak gsterilmiyor. Yani eer imannz ve yakininiz kemal derecesine ulamsa, imannz nefislerinizde etki etmise, nefsi srf Allaha zg olan, Onda fena bulan bir varlk haline getirmise, o zaman tevekkl etmesi lazm gelir.
nk fenann ilk mertebesi, fiillerin fena bulmasdr, sonra sfatlarn, sonra da varln. Fena hali tamamlannca tevekkl gereklilik arz eder. O da fiillerin fenasdr. Eer slam derken boyun eme anlam kastedilirse, bu takdirde slam tevekkl asndan art olur, onun bir gerei olmaz. Dolaysyla yle bir anlam karmza kar: Eer imannz yakin olarak sahih olursa, buna dayanarak tevekkl edin; ama sizin fiilinizin olmamas, ne kendiniz ne de bir bakas iin tesir ve g tasavvur etmemeniz artyla. Bilakis, sizin l gibi iradesiz boyun emeniz gerekir. nk tevekkln sahih oluunun art fiil ve kuvvet bakiyelerinin fena bulmasdr. Tpk Eer bu aatan holanmyorsan, gcn yetiyorsa onu kknden sk. demek gibi. Surenin bundan sonraki ayetlerinden bazs tevil kabul etmeyen trdendir, bazs ise imdiye kadar yaptmz aklamalarla anlamlar belirginlemitir.
HD SURES 511
HD SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lam. Ra. (Bu sana inzal olan), hikmet sahibi Hakiym her eyden haberdar Habiyr olan tarafndan yetleri salamlatrlm, sonra da aklanm bir Kitabdr. 2- (De ki: Bu Kitab) Yalnz Allah'dan bakasna ibadet etmemeniz iin (indirildi). phesiz ki ben, Onun tarafndan size bir uyarc ve mjdeleyiciyim. 3- Ve Rabbinizden mafiret dilemeniz, sonra da ona tevbe etmeniz iin (indirildi. Eer bu emrolunanlar yaparsanz), Allah sizi, tayin edilmi bir sreye kadar gzel bir ekilde yaatr, fazlasn yapan herkese de iyiliinin karln verir. Eer yz evirirseniz, ben sizin banza gelecek byk bir gnn azabndan korkarm. 4- Dnnz yalnz Allahadr. O, her eye kadirdir. 5- Dikkat edin! Bilesiniz ki, onlar (dmanlklarn) gizlemeleri iin gslerini evirirler (gnllerinden geeni gizlerler). yi bilin ki, onlar elbiselerine brndkleri zaman dahi, Allah onlarn gizlediklerini de, aa kardklarn da bilir. nk O, kalplerin zn bilendir. 6- Yeryznde (Arzda) yryen her canlnn rzk, yalnzca Allahn zerinedir. Allah o canlnn durduu yeri ve sonunda braklaca mekan bilir. (Bunlarn) hepsi ak bir Kitab da (levh-i mahfuz'da) dr. Elif. Lam. Ra. Bir Kitabdr Bu harflerle ilgili deerlendirmelerimize daha nce yer vermitik. Ayetleri salamlatrlm aynlar, hakiktleri klli lemde salamlatrlmtr. Daimi olarak kendi halleri zere olacak ekilde deimeden, dnmeden, bozulmadan ve her trl eksiklikten ve afetten korunmu surette korunmulardr. Sonra da aklanm czi lemde aklanmtr. Zahirde beyan edilmi, belli bir lde muayyen
klnmtr. Hikmet sahibi tarafndan Kitabn salamlatrlmas ve aklanmas hikmet sahibi Allah tarafndandr. Allah onu ilim ve hikmet zerinde bina etmitir. Ondan daha gzelinin, daha salamnn olmas mmkn deildir. Her eyden haberdar olan Allah tarafndan Allah bu Kitabn ayrntlarndan haberdardr, onu l, vakit ve tertip olarak hakim dzen ierisinde ayrntl biimde aklamtr. Allahtan bakasna ibadet etmemeniz iin Yani bu Kitab, hal ve delil diliyle, Allaha ynelik olarak yerine getirdiiniz ibadete bakasn ortak yapmayn ve ibadeti srf Ona ynelik olarak sunun, demektedir. phesiz ki ben, Onun tarafndan size bir uyarc ve mjdeciyim. Bu, Resuln diliyle iletilmi bir szdr. irkin cezas ve sorumluluu ile ilgili olarak size hikmet sahibi ve her eyden haberdar olan Allaha kar uyaryorum ve tevhidin sevab ve faydas ile ilgili olarak da mjdeliyorum. Ve Rabbinizden mafiret dilemeniziin. Yani, Onu Bir bilin, bakasna bakma, oklukla perdelenme, eyayla kaytlanma, eyann, hatta kendi fiil ve sfatlarnzn tesine gememenin heyetlerinden sizi balamasn talep edin. Sonra da Ona tevbe etmeniz iin zat olarak Onda fena bulmak suretiyle Ona dnn. ... yaatr. dnyada gzel bir ekilde eriata ve adalete uygun olarak, fena sonras beka halinde, vefat vaktinize kadar nimetlendirir, yararlandrr. Fazlasn yapan herkeseverir. ahlakta, ilimde ve kemalatta fazilet sahibi olanlara iyiliinin karln sevap ve dereceler olarak verir. Ya da fena bulmanz vaktine kadar soyutlanmanz durumunda fiil ve sfat tecellilerinin lezzetleriyle sizi yararlandrr. Yahut istidat hususunda fazilet sahibi olanlara faziletinin karln kemal derecesi ve ykseli ve yaknlama esnasnda mertebe olarak verir. Eer yz evirirseniz Eer tevhide ve soyutlanp varlktan syrlmaya arkanz dnerseniz ben sizin banza gelecek byk bir gnn azabndan korkarm. O gn size ok ar ve meakktli gelecektir. O gn, her eye gc yeten Allaha dn gndr. Dier bir ifadeyle yce Allahn kadirlik sfatyla zuhur etmesi ve sizi azapla kahretmesi sonucu acizliinizin, taptnz dzmece tanrlarn acizliklerinin ortaya kt gndr. 7- O, hanginizin amelinin daha gzel olaca hususunda sizi imtihan etmek iin, Ar su zerinde iken, gkleri (semavat) ve yeri (arz) alt gnde yaratandr. Yemin ederim ki, (Reslm!): lmden sonra muhakkak diriltileceksiniz desen, kfir olanlar derhal Bu, ak bir byden baka bir ey deildir derler.
HD SURES 513
8- And olsun, eer biz onlardan azab sayl bir sreye kadar ertelesek, mutlaka onun gelmesini engelleyen nedir? derler. Bilesiniz ki, kendilerine azap geldii gn, bir daha onlardan uzaklatrlacak deildir. Ve alay etmekte olduklar ey, onlar epeevre kuatacaktr. Ogkleri (semavat) ve yeri (arz) alt gnde yaratandr. Cismani lemi alt cihet iinde yaratt. Ar su zerinde idi ilk akl dediimiz ar, ilk ilim zerinde bina edilmi, ona dayanyordu ve varlk olarak cisimler leminden nceydi. ayet daha nce yaptmz gibi alt gn gizlenme mddeti, gklerin (semavat) ve yerin (arn) yaratln da yce Allahn mevcudatn tafsilatyla gizlenmesi olarak tevil edersek, arnn su zerinde olmasnn anlam, onun gizlenmenin balamasndan nce insanlar tarafndan bilindii eklinde belirginleir. Tpk onu bilerek yaptm demen gibi. Yani bana malum olduu halde ya da ben onu bilen olduum halde. Dier bir ifadeyle bilinirlie dayal olarak. Tpk Resulullahn (s.a.v) nasl sabahladn? diye sormas zerine Harisenin gerek bir mmin olarak sabahladm demesi gibi. Resulullah (s.a.v) Her hakkn bir hakikti var, senin imannn hakikti nedir? diye sormas zerine de cennetlikleri ziyaretleirken, cehennemlikleri de didiirken grdm. Rabbimin arn apak olarak gzlemledim demi ve Resulullah (s.a.v) Doru syledin. Bu halini srdr. buyurmutur. eriatta heyulani madde, birok yerde su olarak tabir edilir. Bunlardan biri u hadistir: Yce Allahn ilk yaratt ey bir cevherdir. Ona celal gzyle bakt, cevher utancndan eridi; yars su yars ate oldu. Eer bu hadiste iaret edilen suyu heyulani madde olarak tevil edersek kastedilen anlam u ekilde belirginleir: Onun ar, gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) yaratlmasndan nce, zaman olarak deil, ama zat olarak maddeden stnd, mertebe olarak onun zerindeydi. Dilersen, bu tevili kendi varlnn ayrntlarna uyarlayabilirsin. Bu takdirde anlam yle olur: Ruhani kuvvetler semalarn ve beden arzn hamilelik sresinin en az olan alt ayda yaratt. Mminin kalbinden ibaret olan ar da bedenin badesi olan suyun zerindeydi, onu brmt, ona aslyd, tasvir ve tedbir anlamnda ona taalluk etmiti. Hanginizin amelinin daha gzel olaca hususunda sizi imtihan etmek iin eyann yaratlnn amacn insanlarn amellerinin aa
kmas olarak belirledi. Yani, varla tabi ve cezaya esas oluturan tafsili bilgi ile bilmek iin onlar yarattk. hanginizin ameli daha gzel olaca hususunda. nk Allahn ilmi iki ksmdr: Bir ksm, levhtedir ve eyann varlndan ncedir. Bir ksm ise, mahlukat mazharlarnn varlndan ve deneme, snama anlamnda beladan sonradr. Burada bu ksm ilimden bahsediliyor. 9- Eer insana tarafmzdan bir rahmet (nimet) tattrr da sonra bunu ondan ekip alrsak, tamamen mitsiz ve nankr olur. 10- Eer kendisine dokunan bir zarardan sonra ona bir nimet tattrrsak, elbette Ktlkler benden gitti der. nk o (bunu derken) marktr, kibirlidir. Eer insana tarafmzdan bir rahmet tattrrsak nsan, yoksullukta-zenginlikte, skntda-rahatta, hastalkta-salkta Allaha gvenmeli, Ona tevekkl etmelidir. Nimetin varlyla, almasyla, nimeti kazanmadaki tasarrufu ile, kuvveti ile, nimeti talep etme kudreti ile ve de dier sebep ve vastalar ile Allahtan perdelenmemelidir. Aksi takdirde nimetin yitirilmesi durumunda mitsizlik, varl durumunda da nankrlk, marma ve a gzllk yapar. Bylece Allahtan uzaklap Onu unutur. Allah da onu unutur. Onun iin insan, nimetin verilmesini de verilmemesini de bakasndan deil sadece Allahtan bilmelidir. ayet Allah salk veya nimet gibi rahmet nitelikli bir ey bahederse, nce bunu Ondan bilerek Ona kretmelidir. Nimeti bahedeni nimet suretinde mahede etmelidir. Sonra hastalnda, ibadetinde ve Allahn nimet zerindeki haklarn eda etmede bedeninin organlarn kullanmak suretiyle krn eda etmelidir. Ardndan dil ile hamd sena ederek, Allahn bu nimeti kendisinden almaya mutlak g sahibi olduuna kesin olarak inanarak kretmelidir. Nimete kar krn eda etmek suretiyle nimeti korumas ve arttrmas gerekir. Yce Allahn u szne kesin olarak gvenmesi lazmdr: Eer krederseniz, elbette size nimetimi arttracam. (brahim, 7) Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Size nimetlerin etraflar ulat zaman, az kretmek suretiyle onlar azaltmaya komayn. Sonra bu nimet birinden geri alnd zaman da sabretsin, nimetin elinden gitmesinden dolay zlmesin. Bu nimeti, yine kendisinin maslahatna olmak zere Allahn aldn, bakasnn almadn bilsin.
HD SURES 515
nk yce Allah, evladn terbiye eden mfik bir baba gibi kullarn terbiye eder. Daha dorusu bir babadan daha efktli ve daha merhametlidir. nk baba, yce Allahn bildii eylerden perdelenmitir. Bir baba sadece evladnn acil ve zahiri maslahatlarn bilebilir. Allah ise hem gayb hem de grlen lemi bilir. Kullarn dnyevi ve uhrevi maslahatlarn eksiksiz bir ekilde bilir. Bu yzden kul, Allahn fiiline rza gstermeli ve kendisinden ald nimetten daha iyisini vermesini ummaldr. nk Allahtan rahmetinden umut kesen kimse Ondan uzaktr, Onun rahmetini alglayamaz. Bunun nedeni anlay kapasitesinin dar, Allahn rububiyetinden perdelenmi olmasdr. Rahmetinden gelen feyzin genel ve daimi olduunu gremez. Sonra kul, kendisinden alnan nimete yeniden kavutuu zaman, nimetin varlndan dolay marka sevinmemelidir, nimeti yitirdii zaman zlmemesi gerektii gibi. Nimete kavutuu zaman insanlara kar onunla vnmemelidir. Bu tr tavrlar cehaletin gstergeleridir, nefsin hakimiyet kurup belirginlemesinin belirtileridir. Aksi takdirde bu nimetin kendisinden ve kendisi iin olmadn bilirdi. Kendisinden ve kendisi iin olmayan bir eyle ne diye bakalarna kar vnsn ki? Bilakis, nimet Allah iin ve Allahtandr. 11- Ancak (musibetlere) sabredip gzel i yapanlar byle deildir. te onlar iin bir ba ve bir byk mkfat vardr. 12- Belki de sen (mriklerin:) Ona (gkten) bir hazine indirilseydi veya onunla beraber bir melek gelseydi! demelerinden tr sana vahyolunan yetlerin bir ksmn (duyurmay) terk edeceksin ve bu yzden ruhun daralacaktr. (yi bil ki) sen ancak bir uyarcsn. Allah ise her eye vekldir. 13- Yoksa, Onu (Kur'an') kendisi uydurdu mu diyorlar? De ki: Eer doru iseniz Allah'tan baka arabildiklerinizi (yardma) arn da siz de onun gibi uydurulmu on sre getirin. 14- Eer (onlar) size cevap veremiyorlarsa, bilin ki, o ancak Allah'n ilmiyle indirilmitir ve O'ndan baka ilh yoktur. Artk siz mslman oluyor musunuz? 15- Kim, dnya hayatn ve zinetini istemekte ise, ilerinin karln orada onlara tam olarak veririz ve orada onlar hibir zarara uratlmazlar.
Ancak sabredenlerbyle deildir. Bu grup, insanlarn genelinden istisna tutuluyor. Yani bu tr insanlar her iki halde de karamsarla kaplp nankrlk eder ya da marka sevinip nimetle vnr; ama Allah ile beraber olup sabreden, sknt, nimet, zorluk ve bolluk hallerinde Onunla beraber duranlar yle deildirler. Nitekim, mer (r.a) yle demitir: Fakirlik ve zenginlik iki binektir; hangisine bindiime bakmam. Ve gzel i yapanlar her iki halde de zikredilen hususlarda maslahatlarna olan eyleri yapanlar. te onlar iin bir bavardr. her iki halde de nefsin mitsizlik, nankrlk, sevin ve vnme ile zuhur etmesi gnahndan balanma ve bir byk mkfat vardr. Fiil ve sfat tecellileri sevabndan ve cennetlerinden oluan byk bir mkfat vardr. Belki de sen.sana vahyolunan ayetlerin bir ksmn terk edeceksin. Mrikler, Hz. Resuln (s.a.v) szlerini iradeleriyle kabul etmedikleri, ifsat edici nerilerle szlerini inkr ettikleri, ona inatla ve alayla karlk verdikleri iin Hz. Resuln gs daralyor, akc ve rahat bir ekilde konuamyordu. nk irade konumay cezp eder. Dinleyicinin kabul etmesi konumacnn evkini arttrr, geni kapsaml ve rahat bir ekilde konumasn salar. Konumac szlerini kabul eden bir mahal bulamaynca rahat konuamaz, iinde bir sknt kalr. Bu yzden, yce Allah Resuln cesaretlendiriyor, kuvvetini harekete geiriyor, evkini arttryor: Sen ancak bir uyarcsn; (Nezirsin) buyuruyor. Senin uyarman zorunlu olarak u iki fayday dourur: Ya perdeyi kaldrr, dolaysyla yce Allahn muvaffak kld kimseler zerinde etkili olup onlar doru yola iletir. Ya da Allahn muvaffak klmad kimselerin gerekelerini, delillerini geersiz klacak bir somut delil ilevini grr. Allah her eye vekildir. Her trl hidayet Onun yetkisi dahilindedir. Kim dnya hayatnistemekte ise Amel eden bir kimse, eer dnyevi bir niyetle zahiren uhrevi bir amel iliyorsa, o kimse bu ameliyle dnyevi hazlarda, nasiplerden birinden bakasn istememektedir. Yce Allah, dnyevi ecrini eksiksiz bir ekilde verir; ama ahiret sevab namna herhangi bir ey elde edemez. nk herkesin, hayatnn gerei olarak, iledii amelle ilgili olarak dnyadan bir nasibi vardr, bir de yaratlnn esasn oluturan ftrat uyarnca uhrevi bir nasibi vardr. ledii amelle dnyadan baka bir ey istemedii zaman, yzn dnyaya yneltmi ve ahirete de srt evirmi olur. Bu noktada dnyevi nasip, onu kendine
HD SURES 517
eker ve yzn sfli cihete evirir. Bu bakmdan uhrevi nasiple ilgili olarak da bir perde olur. Derken ftrat tersyz olur, hevasnn neesine uyar. Nefis, kendine zg hazlar elde etme hususunda kalbi hizmetine sokar. Bylece uhrevi nasibi dnyevi payna eklenir. orada onlara nasipleri eksik verilmez. Yani iledikleri amellerin dnyevi sevaplarnda en kk bir eksilme olmaz. nk kalp, nefsin ekline gre biimlenince, kalbin nasibi de nefsin hazlarnn eklini alr. 16- te onlar, ahirette kendileri iin ateten baka hibir eyleri olmayan kimselerdir; burada (dnyada) yaptklar da boa gitmitir; yapmakta olduklar eyler (zaten) batldr. 17- Rabbin tarafndan (gelmi) ak bir delile dayanan ve kendisini Rabbinden bir ahidin izledii, ayrca kendisinden nce, bir nder ve bir rahmet olarak Musa'nn Kitab' (elinde) bulunan kimse (inkrclar gibi) midir? nk bunlar Ona (Kur'an'a) inanrlar. Zmrelerden hangisi onu inkr ederse ite cehennem atei onun varaca yerdir, bundan phen olmasn; zira bu, senin Rabbin tarafndan bildirilmi gerektir; fakat insanlarn ou inanmazlar. 18- Kim Allah'a kar yalan uydurandan daha zalim olabilir? Onlar (kyamet gnnde) Rablerine arz edilecekler, ahitler de: te bunlar Rablerine kar yalan syleyenlerdir, diyecekler. Bilin ki, Allah'n lneti zalimlerin zerinedir! 19- Onlar, (insanlar) Allah'n yolundan alkoyan ve onu eri gstermek isteyenlerdir. Ahireti inkr edenler de onlardr. 20- Onlar, yeryznde (Allah') ciz brakacak deillerdir; onlarn Allah'tan baka (yardm isteyecekleri) dostlar da yoktur. Onlarn azab kat kat olacaktr. nk onlar (gerekleri) ne grebiliyorlar ne de kulak veriyorlard. 21- te onlar kendilerini ziyana urattlar. Uydurmakta olduklar eyler de kendilerinden kaybolup gitti. 22- phesiz onlar, ahirette en ok ziyana urayanlardr. te onlar, ahirette kendileri iin ateten baka hibir eyleri olmayan kimselerdir. Bunun nedeni, kalplerinin dnyevi perdelerle azap grmesi, istidatlarnn gereklerinden yoksun kalmas, kazand eylerin zleriyle rtmedii iin ac ekmesidir. Yaptklar da boa
gitmitir. Dnyada iken iledikleri iyilikler de dnyevi bir niyetle ilendikleri iin ahirette boa gitmitir. nk Hz. Resulullah (s.a.v) bir hadiste yle buyurmutur: Ameller niyetlere gredir; her kiiye niyet ettii vardr. Rabbi tarafndan ak bir delile dayanan Dnya hayatn isteyen kimse rabbinden gelmi bir delile dayanan kimse gibi midir? Yani bu ikisi arasnda mertebe bakmndan byk bir uzaklk vardr. Bir delile dayanan, yani akli brhani yakine veya vicdani kefe dayanan ve yakn izleyen kimse, Rabbinden bir ahide uyar. Yani tevhide ilikin akli brhani delili tasdik eden Kurana, Nbvvetin shhatine, dinin temel prensiplerine, ayrca bu Kurandan nce de Musann Kitab na uyar. Yani bu Kitaptan nce Musann Kitabndaki brhana uyar. Ki O Kitab; bir nder dir, peinden gidilir. Amalarn gereklemesi hususunda sarlmas gereken bir nderdir. Bir rahmet tir. Rahmet zelliiyle insanlar doru yola iletir, onlar tezkiye eder, onlara hikmeti ve eriat retir. Bunlar ona inanrlar. Bir hakikt olarak inanrlar, dnyevi hazlar peinde deildirler. Kim Allaha kar yalan uydurandan daha zalim olabilir? Allahtan bakas iin varlk ispat etmek, kelam ve benzeri sfatlar Allahtan bakasna nispet etmek suretiyle Ona kar yalan uydurandan daha zalim kimse var m? Onlar Rablerine arz edilecekler ilk toplanma yerinde perdelenmi ve yz st braklm olarak Rablerinin huzurunda durdurulacaklardr. ahitlerdiyecekler muvahhitler: te bunlar Rablerine kar yalan syleyenlerdir. irk ilemek suretiyle iftira atan, sonra zulmlerin en by olan bu irkleri yznden kovulan ve lanetlenen kimselerdir, diyecekler. Onlaralkoyanlardr. Onlar, insanlar tevhid yolundan alkoyan, dosdoru olan bu yolu insanlara eri gstermeye alan kimselerdir. Onlar Haktan perdelendikleri gibi ahiretten de perdelenmilerdir. Onlarn dndaki din mensuplar, dindarlar yle deildir. 23- nanp da gzel iler yapan ve Rablerine gnlden boyun eenlere gelince, ite onlar cennet ehlidir. Onlar orada ebed kalrlar. 24- Bu iki zmrenin (mminlerle kfirlerin) durumu, kr ve sar ile gren ve iiten kimseler gibidir. Bunlarn hali hi eit olur mu? Hl ibret almyor musunuz?
HD SURES 519
25- And olsun, biz Nuh'u kavmine Resul gnderdik. Onlara: Ben (dedi), sizin iin mbiyn neziyrim (apak bir uyarcym). 26- Allah'tan bakasna kulluk etmeyin! Ben, size (gelecek) elem verici bir gnn azabndan korkuyorum. 27- Kavminden ileri gelen kfirler dediler ki: Biz seni sadece bizim gibi bir insan olarak gryoruz. Bizden, basit grle hareket eden alt tabakamzdan bakasnn sana uyduunu grmyoruz. Ve sizin bize kar bir stnlnz de grmyoruz. Bilakis, sizin yalanclar olduunuzu dnyoruz. 28- (Nuh) dedi ki: Ey kavmim! Eer ben Rabbim tarafndan (bildirilen) ak bir delil zerinde isem ve O bana kendi katndan bir rahmet vermi de bu size gizli tutulmusa, buna ne dersiniz? Siz onu istemediiniz halde biz sizi ona zorlayacak myz? nananlar yakn gaybi imanla iman edip gzel iler yapanlar tevbe, gerek zht, pimanlk, ibadet, sabr, kr ve bunlarla uyumlu sluk ve makam ehli kimselerin amelleri trnden kendilerini Allahla bulumaya ve Ona yakiyn olmaya ehil klan ameller ileyenler, Rablerine gnlden boyun eenler Onun karsnda zelil olan, itiyakla Ona gvenip mutmain olan, her eyden ilgisini kesip kendini Ona adayan, Onda fena bulmaya abalayan kimselere gelince, te onlar kalpler cennetinin ehlidir. Onlar orada ebedi kalrlar. Kavminden ileri gelen kfirler dediler ki akllar ve akllarnn alglad eylerle perdelenen, dnyevi eylerle dolu, dnyevi olgulara g yetiren kavminin erafndan olan kimseler dediler ki: Biz seni sadece bizim gibi bir insan olarak gryoruz. Byle demelerinin sebebi, zahiri olmalar, vehimle kark, hevann etkisiyle akna dnm akllarnn snrlarnn tesine tamamalardr. Byle bir akl, geimlik akldr. Bu gibi kimseler, bir insann, kendilerinin akl olarak vardklar dzeyin tesine geebileceini dnemezler. stidat ve kemalat mertebelerinden, tavr tesi tavrlardan, mertebe stnde mertebelerdenancak Allahn bildii nice dzeylerden haberdar deildirler. Nbvvet makamn ve bu makamn anlamn da bilmezler. Bizden, basit grle hareket eden alt tabakamzdan bakasnn sana uyduunu grmyoruz. Bizden aa olan yoksullarmz sana uyuyorlar. nk onlarn nazarnda mertebe ve stnlk, mal ve makam ile llr. Bu da yce Allahn iaret buyurduu dnyevi bir bak asdr: Onlar, dnya hayatnn grnen yzn bilirler. Ahretten ise, onlar tamamen gafildirler. (Rum, 7)
Basit grle hareket eden grn a ve ilk dzeyiyle hareket ederler. nk akllar zayf, dnya geimini temin edecek eyleri kazanma hususunda acizlik iindedirler. Biz ise fikir ve kapsaml bak sahibiyiz. Yetersiz akllaryla hakikte, manevi fazilete kar perdelendikleri iin byle sylyorlar. nk akllarnn tm tasarruf alan dnyevi geim yollarn bulmakla snrldr ve bu snrn tesine de gidemezler. Nuhun (a.s) tabileri ise uzun vadeli himmetlerin, kutsal etrafnda dnen akllarn erbabdrlar. Akllarn srf dnya geimliinde kullanmazlar. Geimlii kazanmann,elde etmenin trl yollarn, yntemlerini bulmak iin aba sarf etmezler. te kavminin ileri gelenleri bu yzden onlarn akllarn kmsediler, basit olarak nitelediler. Ve sizin bize kar bir stnlnz de gremiyoruz. Bizim benimsediimiz deerler asndan sizin bize gre ileride olduunuzu da gremiyoruz. nk onlarn nazarnda fazilet, stnlk zenginlikle, mal ve makam sahibi olmakla snrldr. Bilakis sizin yalanclar olduunuzu dnyoruz. Aklmzn ve kvrak zekmzn geni kapasitesine ramen sizin ispat ettiiniz eyleri idrak edemememiz, sylediklerinizi anlamamamz sizin yalanclar olduunuzun delilidir. Eer ben Rabbim tarafndan ak bir delil zerinde isembuna ne dersiniz? Sizin akl yoluyla bu delile boyun emeniz, bu delili benimsemeniz gerekmez mi? Ve O bana kendi katndan bir rahmet vermise?... keif mahiyetli, somut delil derecesinin tesinde zel bir hidayet bahetmise kendi katndan , buna ne dersiniz? Lednni ilimler ve Nbvvet makam gibi akln kulland maddi yol ve yntemlerin tesinde bir hidayet bahetmise bana ne diyeceksiniz? Bu size gizli tutulmusa zahire taklp batndan, halka karp hakiktten perdelendiiniz iin bu gerei gremiyorsanz, byle bir ihtimali dndnz m? Bunu alglamak ancak istidat sahibi kimselerde bulunan irade ile mmkndr. Byle iken sizi buna nasl zorlayabilir, mecbur ederiz ki? Siz onu istemediiniz halde sizi ona zorlayamayz. Ama onu kavramak, alglamak istiyorsanz nefisleriniz tezkiye edin, istidatlarnz arndrn. Eer size bata bulunulursa, inkrnz terk edersiniz. Derken zerinizde irade nuru yansr ve bunlar kabul edersiniz, inallah.
HD SURES 521
29- Ey kavmim! Allah'n emirlerini bildirmeye karlk sizden herhangi bir mal istemiyorum. Benim mkfatm ancak Allah'a aittir. Ben iman edenleri kovacak deilim; nk onlar Rablerine kavuacaklardr. Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak gryorum. 30- Ey kavmim! Ben onlar kovarsam, beni Allah'dan (Onun azabndan) kim korur? Dnmyor musunuz? 31- Ben size: Allah'n hazineleri benim yanmdadr demiyorum, gayb da bilmem. Ben bir meleim de demiyorum. Sizin gzlerinizin hor grd kimseler iin, Allah onlara asla bir hayr vermeyecektir diyemem. Onlarn kalplerinde olan, Allah daha iyi bilir. Onlar kovduum takdirde ben gerekten zalimlerden olurum. 32- Dediler ki: Ey Nuh! Bizimle mcadele ettin ve bize kar mcadelede ok ileri gittin. Eer dorulardan isen, kendisiyle bizi tehdit ettiini (azab) bize getir! 33- (Nuh) dedi ki: Onu size ancak dilerse Allah getirir. Ve siz (Allah') ciz brakacak deilsiniz. 34- Eer Allah sizi azdrmak istiyorsa, ben size t vermek istesem de, dm size fayda vermez. (nk) O sizin Rabbinizdir. Ve (nihayet) O'na dndrleceksiniz. 35- (Reslm!) Yoksa, Bunu uydurdu mu diyorlar? De ki: Eer onu uydurduysam gnahm bana aittir. Fakat ben sizin ilediiniz gnahtan uzam. 36- Nuh'a vahyolundu ki: Kavminden iman etmi olanlardan bakas artk (sana) asla inanmayacak. yle ise onlarn ilemekte olduklarndan (gnahlardan) dolay zlme. 37- Gzlerimizin nnde ve vahyimiz (emrimiz) uyarnca gemiyi yap ve zulmedenler hakknda bana (bir ey) syleme! Onlar mutlaka boulacaklardr! Allahn emirlerini bildirmeye karlk, sizden herhangi bir mal istemiyorum. Sizin anzdan her eyin amac, dnya geimliini temin etmekle snrldr. Bense sizden bunu istemiyorum; o halde iddia ettiiniz gibi akll iseniz benim amacma dikkt edin. Ben iman edenleri kovacak deilim. Onlar Allah katnda yaknlk ehli, makam sahibidirler. Eer onlar kovarsam Allahn dman, Onun velilerinden uzaklaan
biri olurum ve o takdirde Nebiy olamam. Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak gryorum. Kiiyi Allah ile bulumaya ehil klan eyleri bilmeyen, Allahtan ve Allah ile bulumaktan habersiz cahillersiniz. Aklnz dnya zevklerinden dolay banzdan gittii veya beyinsiz olduunuz iin. Bu beyinsizliinizle de mminlere eziyet ediyorsunuz. Ey Kavmim!...beni Allahtan kim korur? kullar zerinde kar konulmaz gce sahip Allaha kar kim korur beni, eer onlar kovarsam , onlar kovduum iin de Onun kahrn hakkedersem, kimin gc beni korumaya yeter? Dnmyor musunuz? insani ftratn gerei olarak dnp bu sylediklerinizden vazgemez misiniz? Ben size: Allahn hazineleri benim yanmdadr demiyorum. Ben Nbvvetin stnln, zenginlikle, mal okluuyla, gaiplerden haberdar olmakla, meleklikle iddia etmiyorum ki, bunlara sahip olmadm gereke gstererek inkr edesiniz! Sizin hakir grdnz, aalayc gzlerle baktnz yoksul mminler iin de sizin sylediiniz gibi Allah onlara asla bir hayr vermeyecektir, diyemem. nk bana gre hayr, Allah katnda olandr, mal deildir. Onlarn kalplerinde olan, Allah daha iyi bilir. Benden de sizden de daha iyi bilir. O, onlarn deerini de nemini de daha iyi bilir. Ama onlarn deeri o kadar byktr ki Allahtan bakas bunu bilemez. O takdirde ben Yani onlarda hayr olmadn sylediim veya onlar kovduum takdirde gerekten zalimlerden olurum. 38- Nuh gemiyi yapyor, kavminden ileri gelenler ise, yanna her uradka onunla alay ediyorlard. Dedi ki: Eer bizimle alay ediyorsanz, iyi bilin ki siz nasl alay ediyorsanz biz de sizinle alay edeceiz! 39- Kendisini rezil edecek azabn kime geleceini ve srekli bir azabn kimin bana ineceini yaknda bileceksiniz. 40- Nihayet, emrimiz gelip de sular coup ykselmeye balaynca Nuh'a dedik ki: (Canl eitlerinin) her birinden birer ift ile (boulacana dair) aleyhinde sz gemi olanlar dnda- aileni ve iman edenleri gemiye ykle! Zaten onunla beraber pek az iman etmiti.
HD SURES 523
Nuh gemiyi yapyor Ayetin zahirinin delalet ettii kadaryla tefsiri haktr ve inanlmas, tasdik edilmesi gerekir. Ayetin zahiri tefsirini, tarihi kaynaklarda tufan kssas, tufann zaman, keyfiyeti ve kemiyeti ile ilgili olarak anlatlanlar baznda tasdik etmek zorunludur. Teviline gelince: Ayette geen gemiyi, kendisinin ve kendisiyle beraber kavminden iman edenlerin kurtulmalarna vesile olan eriat olarak tevil etmek mmkndr. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Benim ehl-i beytim Nuhun gemisi gibidir; ona binen kurtulur, ona binmekten kanan ise boulur. Tufan da heyuli denizin kabararak, Nebiye tabi olmak, nefis tezkiyesi yapmak suretiyle ondan soyutlanamayan kimseleri helak etmesi eklinde tevil edilebilir. Nitekim, dris Peygamberin (a.s) kavmine hitap ederken yle dedii rivayet edilir: u dnya su dolu bir denizdir; eer bir gemi edinirsen bedeninin harap olmas durumunda bu gemiye biner, bu denizden kurtulup lemine ularsn. Aksi takdirde denizde boulur, helak olursun. Buna gre Nuh gemiyi yapyor ifadesi, salih ameller levhalarndan ve amellerin tanzim etmek ve muhkemletirmek iin kulland ilim levhlerinden bir eriat ediniyor, anlamna gelir. Kavminden ileri gelenler ise, yanna her uradka onunla alay ediyorlard. Her eyi mubah saymalaryla bilinen, eriata bal kalp kurallarna riayet edenler alay eden ahlakszlarn ve ayak takm ayyalarn her zaman grlebilecek bir tavrdr bu. Dedi ki: Eer bizimle alay ediyorsanz cahaletiniz yznden bizim eriata ballmz alaya alyorsanz, biz de sizinle alay edeceiz. kfrnzn, perdelenmiliinizin akbetinin vahameti ortaya kt zaman biz de sizinle alay edeceiz. siz nasl alay ediyorsanzyaknda bileceksiniz o srada kendisini rezil edecek azabn kime geleceini bileceksiniz. Dnyada helak olma, lm, hastalk, zarara urama veya zorluk ve yoksulluk gibi musibetler araclyla kimin aalayc azaba urayacan, kard eylerden dolay nasl strap ekeceini ve hasretten yanacan greceksiniz. Ve srekli azabn kimin bana ineceini yaknda bileceksiniz. yoksunluk ateinin, karanlk alaltc heyetlerin, hsrann istilas gibi srekli azabn kimin bana ineceini yaknda greceksiniz.
Nihayet, emrimiz gelince senin mmetinin helak olmasna ilikin emrimiz gelince, coup ykselmeye balaynca beden tandr, fasit karmlarn istilas ile birlikte fazilet rutubetleri karakter hararetinin etkisiyle comaya, heyuli suyun tabiat kuvveti hayvani ruh ateinin zerinde kaynamaya balaynca veya manevi olarak helak olmanza ilikin emrimiz gelince, tabiat hevasnn suyu kalbi istila edip cismani heyuli denizde bomasyla tandr comaya balaynca Nuha dedik ki: her birinden iki eigemiye ykle her mahlukat trnn iki eidinden iki ifti gemiye ykle. Bunlar iftlerin tr ve snf suretleridir. Ki ahslarn fena bulmas esnasnda geride kalan varlk kalntlardr. Bunlar gemiye yklemesinin anlam, insani ruhlarn baki kalmas ile birlikte bunlarn da baki kaldklarn bilmesidir. nk Onun ilmi, her eyi iine alan gemisinin bir czdr. Ki Onun gemisi ilim ve amelden mrekkeptir. Dolaysyla bunlar bilmesi, yklemesi anlamndadr. Onlar bilmesi, onlar gemiye yklemesi demektir. Aileni akrabalarn iinde dinin ve hayat tarzn hususunda sana yakn olanlar aleyhinde sz gemi olanlar dnda inkrndan dolay ezelde helak olacana dair hkm verilenler hari iman edenleri mmetinden Allaha inananlar gemiye al. 41- (Nuh) dedi ki: Gemiye binin! Onun yzp gitmesi de, durmas da Allah'n adyladr. phesiz ki, Rabbim ok balayan, pek esirgeyendir. 42- Gemi, dalar gibi dalgalar arasnda onlar gtryordu. Nuh, gemiden uzakta bulunan oluna: Yavrucuum! (Sen de) bizimle beraber bin, kfirlerle beraber olma! diye seslendi. 43- Olu: Beni sudan koruyacak bir daa snacam, dedi. (Nuh): Bugn Allah'n emrinden (azabndan), merhamet sahibi Allah'dan baka koruyacak kimse yoktur dedi. Aralarna dalga girdi, bylece o da boulanlardan oldu. 44- (Nihayet) Ey yer (arz) suyunu yut! Ve ey gk (sema) (suyunu) tut! denildi. Su ekildi; i bitirildi; (gemi de) Cd (dann) zerine yerleti. Ve: O zalimler topluluunun can cehenneme! denildi. Dedi ki: Gemiye binin! Onun yzp gitmesi de, durmas da Allahn adyladr. Yani onun yrrle konulmas, hkmlerinin uygulanmas, cismani lem denizinde etkin ve egemen klnmas, ikame edilmesi,
HD SURES 525
muhkemletirilmesi ve sabitletirilmesi insan nevinin fertlerinden her kmil arifin varlndan ibaret olan Allahn en byk ismiyledir (ismi azam). Tpk her eriatn emirlerinin yrrle konulmasnn, sabitletirilip muhkemletirilmesinin bir Nebiynin veya o Nebiynin mmetinden bir imamn yahut bir din aliminin varlyla olmas gibi. phesiz ki Rabbim ok balayandr. Nefislerinizin bedensel karanlk heyetlerini, sizi helake srkleyen, denizinde boan tabiat giysilerinin gnahlarn eriata tabi olu araclyla balayandr. Pek esirgeyendir. lmi, kefi balar, sizin kurtuluunuza arac olan nurani heyetleri gndermek suretiyle size merhamet eder. Eer Onun balamas ve rahmeti olmasayd, tpk dier kardeleriniz gibi boulur, helak olurdunuz. Gemidalgalar arasnda onlar gtryordu. Cismani tabiat denizinin fitnelerinden, tabiattan kaynaklanan arzularn insan istila etmesinden, heva ve heveslerinin galip gelmesinden ve varlklaryla gerektirdikleri etkileri itibariyle ittifak etmi olmalarndan oluan dalar gibi dalgalar arasnda onlar gtryordu. Bunlar dalar gibi gzlerini perdeliyor, yrmelerine engel oluyordu. Ya da gemi mizacn sapmalarndan, aalk karmlarn galibiyetinden kaynaklanan dalgalar arasnda yol alyordu. Nuholunaseslendi aklyla perdelenmi, vehmine yenik dm, yani geimlik akl ile babasndan dininden ve tevhidinden perdelenmi oluna seslendi. Olu Nuhun dininden ve eriatndan uzak bir hayat yayordu. Yavrucuum! Bizimle beraber bin. Yani bizim dinimize gir. Kfirlerle beraber olma. Haktan perdelenen, nefsin hevasnn dalgalar arasnda helak olan, tabiat denizinde boulan kimselerle beraber olma. Olu: Beni sudan koruyacak bir daa snacam, dedi. Beni heyuli denizin istilasndan korumalar iin akla ve makule snacam, bu da beni boulmaktan koruyacaktr. Aralarna dalga girdi. nefis hevas dalgas, tabiat denizi suyunun kabarmas girdi. Yani onu babasnn dininden ve tevhidinden perdeledi. Bylece o da boulanlardan oldu. cismani heyuli denizinde bouldu. Ey yer (arz) suyunu yut! Ve ey gk (sema) tut! denildi. Hak tarafndan eriat lisanyla cismani tabiat arzna seslenildi: Ey arz! eriatn emriyle, onun hkmlerine balanmanla hevann galibiyetini, maddelerinin galeyana gelmesiyle kalbi istila etmelerini ks, itidal
snrnda dur, ki onlarn ayakta durmas buna baldr. Ey gelenek ve gzellikle perdelenmi, vehime bulanm, nefse ve tabiata yardm eden, maddelerini ve sebeplerini fikirle hazrlayan heva bulutuyla zeri kapatlm akl semas! tut! onlara yardmn kes. ekildi cismani tabiat kuvvetinin suyu, Hakkn nurunu perdeleyen ve hakiki hayata engel olan rutubet ekildi. bitirildi kurtulann kurtulmasna, helak olann da helak olmasna ilikin Allahn emri yerine geldi. Yerleti.. eriat istikamet buldu Cudi zerine Nuhun varl zerine yerleti ve salamlat. Vecan cehenneme! denildi. Allahn ayetlerini yalanlayan, Hak yerine hevaya kulluk sunan, tabiat yolunu eriatn yerine koyan zalimler topluluu kahrolsun, denildi. 45- Nuh Rabbine dua edip dedi ki: Ey Rabbim! phesiz olum da ailemdendir. Senin vdin ise elbette Hakkdr. Sen hakimler hakimisin. 46- Allah buyurdu ki: Ey Nuh! O asla senin ailenden deildir. nk onun yapt kt bir itir. O halde hakknda bilgin olmayan bir eyi Benden isteme! Ben sana cahillerden olmaman tavsiye ederim. 47- Nuh dedi ki: Ey Rabbim! Senden ben hakknda bilgim olmayan eyi istemekten sana snrm. Eer beni balamaz ve esirgemezsen, ben ziyana urayanlardan olurum! 48- Denildi ki: Ey Nuh! Sana ve seninle beraber olan mmetlere bizden selam ve bereketlerle (gemiden) in! Kendilerini (dnyada) faydalandracamz, sonra da bizden kendilerine elem verici bir azabn dokunaca mmetler de olacaktr. 49(Reslm!) te bunlar sana vahyettiimiz gayb haberlerindendir. Bundan nce onlar ne sen biliyordun ne de kavmin. O halde sabret. nk iyi sonu (sabredip) saknanlarndr. Nuh Rabbine dua edip dedi ki: Ey Rabbim! phesiz, olum da ailemdendir. Babalk efkti, yaknlk duygusall onu olunun kurtarlmasn talep etmeye yneltiyor. nk onunla ok ilgiliydi ve durumuna byk zen gsteriyordu. Bununla beraber, huzurda olmann gerei olan edeb tavrn taknyor ve istei gzel bir slupla dile getiriyor ve diyor ki: Senin vaadin elbette hakktr. Sz gelii ailemin kurtulacana dair vaadine muhalefet etme eklinde bir sz sylemiyor. nceki sz sylemesinin nedeni de iinde telvin olgusunun varl, varlk kalntlarnn zuhur etmesidir. nk aile derken ekli akrabal,
HD SURES 527
tabii yaknl anlam ve olunun durumundan duyduu ar zntden dolay yce Allahn aleyhinde sz gemi olanlar dnda ifadesiyle ailesinden baz kimseleri istisna ettiini aklna getirmemiti. Aleyhinde sz geen kiinin olu olduunu anlayamamt. Rabbinden olu iin merhamet dileyip yakarmam ve sen hakimlerin hakimisin. Demiti, bylece adil ve hikmet sahibi alim Allahn vaadinden dnmeyeceini arz etmiti. Allah buyurdu: Ey Nuh! O asla senin ailenden deildir. Senin gerek ailen, seninle arasnda dini yaknlk, manevi akrabalk ve gerek ballk bulunan kimselerden meydana gelir, ekli ve maddi akrabal olanlardan deil. Nitekim, Emirlmminin Ali (k.v.) yle buyurmutur: Haberiniz olsun! Muhammedin dostu, kan ba itibariyle uzak da olsa Allaha itaat eden kimsedir. Muhammedin dman da kan ba itibariyle yakn bile olsa Allaha asi olan kimsedir. nk onun yapt kt bir itir. Olunun onun ailesinden olmadn sylerken, bunu, onun kt bir i yapmasyla gerekelendiriyor. Bylece asl ailesinin dinine ve eriatna mensup salih kimseler olduuna dikktini ekiyor. Olu fesat ve sapklkta o kadar ileri gitmi ve bu bozgunculuuna ara vermek gibi bir davran da sergilemeden srp gitmiti ki, sanki onun nefsi kt imi (salih olmayan amelin kendisi imi) gibi ifade ediliyor. Yine bununla verilen bir dier mesaj, kurtuluun salih amele bal olduudur, eklen ve maddi olarak senin akraban olmaya bal deildir. Salih olmayann kurtuluu da olmaz. Bu arada olunun, kendisinden sudur eden hatalarn suretlerinden biri olduuna dikkt ekiliyor. Nitekim O babasnn srlarndan biridir denilmitir. Ayn ekilde Resulullah efendimiz (s.a.v) de ocuk babasnn srrdr. buyurmutur. nk Hz. Nuh (a.s), uzun sren bir zaman boyunca kavmini durmadan davet etmi, kavminin bu davetine olumsuz karlk vermesi zerine de fkelenerek onlara beddua etmi ve yle demiti: Rabbim! Yeryznden kfirlerden hi kimseyi brakma! nk sen onlar brakrsan kullarn saptrrlar; yalnz ahlaksz, nankr kimseleri doururlar. (Nuh, 26-27) Bunu sylerken Allahn kudretini ve hikmetini, lden diriyi, diriden de ly kardn hatrna getirememiti. te onun bu bedduas, makamyla ilgili bir hata kapsamnda halinin gnah olarak belirginlemiti. Yce Allah da onu fke halinde dile getirdii zannyla snad. O, kfirlerin ancak kendileri
gibi gnahkr kfirler dourduunu iddia etmi, Allah hakknda kendi zannna dayal bir hkm vermiti.Yce Allah da onu bu ekilde cezalandrarak o hatadan arndrd. Bir hadiste Kfir, mminin gnahndan yaratld. buyrulmutur. O halde hakknda bilgin olmayan bir eyi benden isteme! salih olmayan, dolaysyla senin ailenden olmayan kimselerin kurtulmasn benden talep etme. Bil ki, kurtuluun sebebi salih amelli olmaktr, baka deil. Senin ailen de seninle manevi akrabalklar bulunan kimselerdir, ekli-maddi akrabalklar bulunan kimseler senin yaknlarn deildirler. Ben sana cahillerden olmaman tavsiye ederim. lerin zahirlerinin tesine gemeyen, olaylarn hakiktlerine kar perdelenen kimselerden olmaman tlerim. Hz. Nuh (a.s) bu aklama ile birlikte lahi edeplendirmenin ve Rabbani azarlamann farkna varyor ve u szleriyle Allaha snyor: Rabbim! Ben senden hakknda bilgim olmayan eyi istemekten sana snrm. Eer beni balamazsan telvinlerimi ve varlk kalntlarmn zuhur etmesini balamazsan ve esirgemezsen. stikamet ve makamda kalclk bahetmek suretiyle bana merhamet etmezsen ben ziyana urayanlardan olurum. Senin ilminden ve hikmetinden perdelenmek suretiyle nefislerini hsrana uratanlardan olurum. Denildi ki: Ey Nuh! in! cem mahallinden, velayet makamnn zirvesinden ve tevhide gark olma halinden tafsil makamna, halka dnmek suretiyle nbvvet terii makamna, vahdet aynnda kesreti mahede etmeye in! Onlar araclyla Haktan perdelenmek suretiyle fkelenme. Hak araclyla onlardan perdelenmek suretiyle de kfrlerine raz olma. bir selam ile kesretle perdelenmekten, nefsin fke niteliiyle zuhur etmesinden, telvinin varlndan, varlktan soyutlanmadan sonra varla taalluk etmekten, hidayetten sonra dalaletten yana selamette bizden bizden ve bizimle sadr olmu bir selam ve bereketlerle eriatn kanunlarnn yasalamalar ve her eyi gelitirip oaltan adaletin tesisi ile in. sana ve seninle beraber olan mmetlere seninle beraber olanlardan doup senin dinin, yolun zere kyamete kadar devam edecek nice mmetlere bereketler baheder. Seninle beraber olanlardan birok mmetler ortaya karr. Kendilerini faydalandracaz onlar, dnya hayatnda faydalandracaz, dnya hayat ile perdelenecekleri ve onun yannda durup tesine
HD SURES 529
gemeyecekleri iin. Sonra da bizden kendilerine elem verici bir azap dokunacaktr. Onlar kfrleriyle helak edeceiz, yaptklarnn eserlerinden oluan atele yakacaz ve heyetlerle azaplandracaz. Eer buradaki ifadeleri uyarlamak istersen, Nuhu kendi ruhun, gemiyi, heyuli denizden tufan koptuu zaman kurtuluunun vesilesi olan ilmi ve ameli kemalin olarak tevil edebilirsin. Bedenin yabancs olan rutubetin, fasit karmlarn istilas sonucu beden tandr comaya balad, bedenin yklmasna izin verildii zaman ruh o gemiye biner, onunla beraber hayvani ve tabii kuvvetlerin yabanilerinden ve ruhani kuvvetlerin kularndan her cinsten ikier tanesi, yani iki kk onunla birlikte gemiye biner. Onlarla birlikte olu, yani kalp Ham, nazari akl Sam ve ameli akl Yafesi ile ei olan nefs-i mutmaine de gemiye biner. Gemiyi Allahn en byk ismiyle yzdrr ve bylece snrsz ebedilikle, tufanda somutlaan ebedi helakten kurtulur. Dier ei olan cismani tabiat ile vehimden ibaret olan ve beyin dana snan dier olu da boulur. Geminin Cudiye yerlemesini, inmesini de sann (a.s) ahir zamanda inmesi gibi tevil edebilirsin. 50- d kavmine de kardeleri Hd'u (gnderdik). Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin. Sizin O'ndan baka ilh yoktur. Siz yalan uyduranlardan bakas deilsiniz. 51- Ey kavmim! Ben, buna karlk sizden bir cret istemiyorum. Benim cretim, beni Yaratandan bakasna ait deildir. Hl aklnz kullanmyor musunuz? 52- Ey kavmim! Rabbinizden ba dileyin; sonra da O'na tevbe edin ki, zerinize g (yamuru) bol bol gndersin ve kuvvetinize kuvvet katsn. Gnah ileyen mcrimiynler olarak dnp gitmeyin. 53- Dediler ki: Ey Hd! Sen bize ak bir mucize getirmedin, biz de senin sznle tanrlarmz brakacak deiliz ve biz sana iman edecek de deiliz. 54- Biz Tanrlarmzdan biri seni fena arpm! demekten baka bir sz sylemeyiz! (Hd) dedi ki: Ben Allah' ahit tutuyorum; siz de ahit olun ki ben sizin ortak kotuklarnzdan uzam. 55- O'ndan baka (taptklarnzn hepsinden uzam). Haydi hepiniz bana tuzak kurun; sonra da bana mhlet vermeyin!
56- Ben, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allah'a dayandm. nk yryen hibir varlk yoktur ki, O, onun pereminden tutmu olmasn. phesiz Rabbim dosdoru yoldadr. 57- Eer yz evirirseniz phesiz ki benimle size gnderileni size bildirdim. Rabbim (dilerse) sizden baka bir kavmi yerinize getirir de O'na hibir zarar veremezsiniz. nk benim Rabbim her eyi gzetendir. 58- Emrimiz gelince, Hd'u ve onunla beraber iman edenleri tarafmzdan bir rahmetle kurtardk, onlar ar bir azaptan kurtulua erdirdik. 59- te d (kavmi), Rablerinin yetlerini inkr ettiler; O'nun Resullerine si oldular ve inat her zorbann emrine uydular. 60- Onlar hem bu dnyada hem de kyamet gnnde lnete tbi tutuldular. Biliniz ki, d (kavmi) Rablerini inkr ettiler. (unu da) bilin ki Hd'un kavmi d, Allah'n rahmetinden uzak klnd. 61- Semd kavmine de kardeleri Slih'i (gnderdik). Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin. Sizin O'ndan baka ilh yoktur. O sizi yerden (topraktan) yaratt. Ve sizi orada yaatt. O halde O'ndan mafiret isteyin sonra da O'na tevbe edin. phesiz Rabbim ok yakiyndir ve icabet edendir. 62- Dediler ki: Ey Slih! Sen bundan nce iimizde mit beslenen birisiydin. (imdi) babalarmzn taptklarna tapmaktan bizi engelliyor musun? Dorusu biz, bizi kendisine (kullua) ardn eyden ciddi bir phe iindeyiz. 63- (Slih) dedi ki: Ey kavmim! Eer ben Rabbimden (verilen) apak bir delil zerinde isem ve O bana kendinden bir rahmet vermise, buna ne dersiniz? Bu durum karsnda O'na si olursam beni Allah'tan (O'nun azabndan) kim korur? O zaman siz de bana ziyan vermekten fazla bir ey yapamazsnz. 64- Ey kavmim! te size mucize olarak Allah'n devesi. Onu brakn, Allah'n arznda yesin (isin). Ona ktlk dokundurmayn; sonra sizi yakn bir azap yakalar.
HD SURES 531
65- Fakat Semd kavmi o deveyi, ayaklarn keserek ldrdler. Slih dedi ki: Yurdunuzda gn daha yaayn (sonra helk olacaksnz)! Bu sz, yalanlanamayan bir tehdit idi. 66- Emrimiz gelince, Slih'i ve onunla beraber iman edenleri, bizden bir rahmet olarak (azaptan) ve o gnn zilletinden kurtardk. phesiz, Rabbin kuvvetlidir, (her eye) galip gelendir. 67- Zulmedenleri de o korkun ses yakalad ve yurtlarnda diz st kekaldlar. 68- Sanki orada hi oturmamlard. Biliniz ki, Semd kavmi gerekten Rablerini inkr ettiler. Yine bilesiniz ki, Semd kavmi (Allah'n rahmetinden) uzak klnd. Ey Kavmim! Rabbinizden ba dileyin. Nefsin sfatlaryla perdelenme ve irk araclyla nefsin hevasnn yannda durma gnahndan balanma dileyin. Sonra da Ona tevbe edin. Tevhide ynelerek, varlktan arnmak ve aydnlanmak suretiyle onun yolunda sluk ederek ona tevbe edin. O zaman ruh semasndan zerinize bol bol yamur gndersin. Hakikt ilimleri ve yakin marifetleri suyundan gndersin ve istidat kuvvetinize kemal kuvvetini katsn. Gnah ileyerek nefislerinizin sfatlarn zahir ederek, sfli cihete ynelerek, dnya sevgisine ve tabiatn peine taklarak Ondan yz evirmeyin. Dediler ki: Ey Hud! Sen bize apak bir mucize getirmedin. nk anlaylar yetersiz ve basiretleri krelmiti. Delilleri kavrayacak durumda deillerdi. Tabii rtler zerlerini kapatmt. drak edemedikleri iin de inkr etmeleri kanlmazd. Ben, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allaha dayandm. nk yryen hibir varlk yoktur ki, O, onun pereminden tutmu olmasn. Burada Allaha tevekkl etmenin gerekliliine ve tevekkln salam, almaz bir kale gibi koruyucu zellikte olduuna ilikin bir aklama yapyor. Birincisi, Allahn Rabl her varl kapsyor. Rablk edip terbiye eden, terbiye ettii varln iini de idare eder, korur. Artk o varln bakasna vekaletine ve korumasna ihtiyac olmaz. Sonra her nefis sahibi varlk, Onun kar konulmaz gcnn ve saltanatnn egemenlii altndadr, Onun tasarruf elinin tutsadr, mlknn ve kudretinin esiridir. Kendi bana bamsz fiilden ve kudretten acizdir. Bakasnn zerinde tesirde bulunamaz. Kendi nefsinden kaynaklanan
bir bamsz bir hareketi sz konusu deildir. Tpk bir l gibi. Dolaysyla ondan saknmann ve korunmann gerei olmaz. Ardndan u aklamay getiriyor: phesiz Rabbim dosdoru yoldadr. Kesret leminde adalet yolu zerindedir. Adalet Onun vahdetinin glgesidir. Bir ayak srmesi ya da kk bile olsa ledii bir gnah ve crm nedeniyle hakketmedii srece kimseyi kimseye musallat etmez. Bu da ehitlik gibi nefsin tezkiye edilmesini ve derecenin ykselmesine salar. Btn bu aklamalarn kapsamnda, hem kavminin hem de kavminin kulluk sunduu dzmece tanrlarn yarar ve zarar verme gcne sahip olmadklarn vurguluyor. Ey Kavmim! te sizeAllahn devesi Devenin teviline daha nce yer vermitik. Yukarda sz edilen tevil erevesinde Salih Nebiynin ve onunla beraber olanlarn kurtarlmasna gelince, bu olay Halbuki onu ne ldrdler, ne de astlar; fakat ldrdkleri onlara sa gibi gsterildi.Ve kesin olarak onu ldrmediler. Bilakis, Allah onu kendi nezdine kaldrmtr. (Nisa, 157-158) ayetlerinde iaret edilen sann (a.s) armha gerilmekten kurtarlmasna ve Nihayet Allah, onlarn kurduklar tuzaklarn ktlklerinden bu zat korudu. (Mmin, 45) ayetinde iaret edildii gibi Firavun ailesine mensup mmin kulun kurtarlmasna benzer. 69- And olsun ki resullerimiz (melekler) brahim'e mjde getirdiler ve: Selam (sana) dediler. O da: (Size de) selam dedi ve hemen kzartlm bir buza getirdi. 70- Ellerini yemee uzatmadklarn grnce, onlar yadrgad ve onlardan dolay iine bir korku dt. Dediler ki: Korkma! (biz melekleriz). Lt kavmine gnderildik. 71- O esnada hanm ayakta idi ve (bu szleri duyunca) gld. Ona da shak', shak'n ardndan da Ya'kub'u mjdeledik. 72- (brahim'in kars:) Olacak ey deil! Ben bir kocakar, bu kocam da bir ihtiyar iken ocuk mu douracam? Bu gerekten alacak bir ey! dedi. 73- (Melekler) dediler ki: Allah'n emrine ayor musun? Ey ev halk! Allah'n rahmeti ve bereketleri sizin zerinizdedir. phesiz ki O, vlmeye lyktr, iyilii boldur.
HD SURES 533
74- brahim'den korku gidip kendisine mjde gelince, Lt kavmi hakknda (adeta) bizimle mcadeleye balad. 75- brahim, cidden yumuak huylu, bar yank, kendisini Allah'a vermi biri idi. 76- (Melekler dediler ki): Ey brahim! Bundan vazge. nk Rabbinin (azap) emri gelmitir. Ve onlara, geri evrilmez bir azap mutlaka gelecektir! 77- Resullerimiz Lt'a gelince, (Lt) onlarn yznden zld ve onlardan dolay ii darald da Bu, etin bir gndr dedi. 78- Lt'un kavmi, koarak onun yanna geldiler. Daha nce de o kt ileri yapmaktaydlar. (Lt): Ey kavmim! te unlar kzlarmdr (onlarla evlenin); sizin iin onlar daha temizdir. Allah'tan korkun ve misafirlerimin nnde beni rezil etmeyin! inizde akl banda bir adam yok mu! dedi. 79- Dediler ki: Senin kzlarnda bizim bir hakkmz olmadn biliyorsun. Ve sen bizim ne istediimizi elbette bilirsin. 80- (Lt:) Keke benim size kar (koyacak) bir gcm olsayd veya gl bir kaleye snabilseydim! dedi. 81- (Melekler) dediler ki: Ey Lt! Biz Rabbinin resulleriyiz. Onlar sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir ksmnda ailenle (yola kp) yr. Karndan baka sizden hibiri geride kalmasn. nk onlara gelecek olan (azap) phesiz ona da isabet edecektir. Onlara vaat olunan (helk) zaman, sabah vaktidir. Sabah yakn deil mi? 82- Emrimiz gelince, orann altn stne getirdik ve zerlerine (balktan) piirilip istif edilmi talar yadrdk. 83- (O talar:) Rabbin katnda iaretlenerek (yadrlmtr). Onlar zalimlerden uzak deildir. And olsun ki resullerimiz brahime mjde getirdiler yle ki: stn yaratll, erefli insani nefisler mcerret yce mebdelerle ve feleki kutsal ruhlarla, yani akli kar konulmaz gce sahip nurlarla ve semavi tedbir edici nefislerle balant halindedirler. Ceberut ehlinde mele-i ala (yceler lemi) ile i iedirler. Melekut erevesiyle karm vaziyettedirler. Dolaysyla, her nefsin ftrat uyarnca, ceberut leminden bir mebdei, melekut leminden terbiye edici bir mdebbiri
vardr. lkinden ilim ve nur feyzini alr, ikincisinden ise kuvvet ve amel desteini grr. Nitekim, bir ayette buna yle iaret edilmitir: Herkes, yannda bir src ve bir de ahitle gelir. (Kaf, 21) Nefis, eer arnp tecerrt ederse lahut tarafnda snaca bir asli karargh vardr. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: ehitlerin ruhlar, arn altna asl nurdan kandillere snrlar. Nefis, tabii lezzetlere meyletmek suretiyle sfli cihete kendini kaptrnca, tabii lezzetlerin rtleri nedeniyle lahut cihetinden perdelenir, oradan ald ceberruti nurlar ve melekuti kuvvetler eklindeki yardmlar kesilir. Bunun neticesinde sz konusu parldaylara kar perdelendii iin idrakleri zayflar. Minnet ve gc de azalr, sz konusu kuvvetten destek gelmedii iin. Buna karlk nefis, bedensel heyetlerden arnmak, maddi elbiselerden syrlmak, mebdelerin mebdei, nurlarn nuru olan yce Allaha zht ve ibadetle yaklamak, temizlenme ve arnma yoluyla bu mebdelere ynelmek, amelini samimi bir niyetle, gizli bir ihlasla yerine getirmek suretiyle ulvi cihete yneldiinde Allah ona yardm eder. nk yce Allahn huzurunda olanlarn leminden nur ve kuvvet destei almas iin gerekli uyuma sahiptir. Bunun neticesinde hemcinslerinden baka kimsenin bilmedii eyleri renir. Trnn ocuklarndan hi kimsenin g yetiremedii eylere g yetirir. Baz vakitleri olur ki, o srada yceler leminin sakinlerinin arasna karr, yani bedeninden syrlr. Baz vakitler olur ki, bedenini tedbir etme ykmlln eda etmesinin vakti geldii iin, o lemden uzaklar. Yceler lemi sakinleriyle btnletii, onlarn arasna kart vakitlerde onlardan gayb renir; ya vahiy ve ilham suretinde, vicdana telkin etme, o lemin iine nakedilen gaybi surete muttali klma eklinde bildirme eklinde olur, ya da fsldama, gizlice duyurma yahut da mtalaa edecei bir sahifeye yazl olarak kendisine bildirilir. Burada belirleyici olan ortak his, levhinin kabul oran, baz maddi hislere sahip olup nceki baz hallere sahip olmamas ve de arzi ittifaklar, btnlemelerdir. Bazen nefse melekuti lemden suretler grnr ki, bu suretler gzellik ve letafette onunla uyumlu olurlar. Dolaysyla hemen bunlara gre ekillenir. Ya tahayyl gcyle ve ortak hissinde zuhur etmesiyle, ki bu da temas ve istikrarn salamlna baldr. zellikle hayal gc
HD SURES 535
bu surete yknerek ona benzemeye alr. Yahut en yakn sema olan kll muhayyilesinde temessl eder ve bir yansma olarak muhayyilesine intiba eder. Tpk karlkl aynalar arasnda grnt yansmalarnn olmas gibi. Bylece nefse uykuda grlen sadk ryalardan hibir fark olmakszn ifahen ona gayb suretinde hitap eder. nk, sadk rya ile vahiy ayn vadidendirler. Aralarndaki terk fark, birinin uykuda birinin de uyankken gereklemesidir. nk vahiy alan kimse duyularndan ve idraklerinden te olan gaybe g yetirir, duyu ve idraklerini fiillerinden azleder, onlar kullanmdan karp nefsinin gc ve melekuti lemle btnleme melekesinin kudreti sayesinde mcerret ulvi lemle btnleir. Sadk rya gren kimse asndan bu durum tabiatnn hkm olarak sz konusu olur. Byle bir ryann tabire ihtiyac yoktur. rnein, Kuran- Kerimde Resulullahn (s.a.v) bu trden ryasna yle iaret edilmitir: And olsun ki Allah, resulunn ryasn doru kard. Allah dilerse siz gven iinde balarnz tra etmi olarak, korkmadan Mescid-i Harama gireceksiniz. (Fetih, 27) Bu yzden sadk rya nbvvetin altm drt cznden biri kabul edilmitir. Hz. Resulullah (s.a.v) balangta alt ay boyunca sadk ryalar eklinde vahiy alyordu. Sonra bu durum muhkemleti ve uyank iken vahiy almaya balad. Bazen mtehayyile her iki halde de, yani hem uyku halinde hem de uyanklk halinde grlen veya bildirilen eylerin ayrlmaz sonularna intikal edebilir. O zaman tabire ve tevile ihtiya duyulur. Melekuti lemle iletiim kurma melekesine iyice alm, altrma yapm bu nefisten bazen harikulade haller, keramet trleri ve mucizeler yansr. Bunun nedeni kudret leminden kendisine yardmlarn ulamasdr. Ki kat ve bo kalplere sahip olup alkanlklarla, adetlerle perdelenmi kimseler, vehme bulanm eksik akllarla rtlm, snra ulama ve Hakk idrak etme hususunda yetersiz olanlar bunlar inkr ederler. Bu nefis, sz konusu melekuti yardmlar kabul eder, nk kalbi hidayet nuruyla aydnlanm, sapklk ve azgnlktan korunmu basiret ve yakini inanca sahip klnmtr. Ya da ftrat karanlk perdelerden ve gafletten yana selamettedir. Cehalet ve rtlmlkten kurtulmutur. Hem taklidi olarak hem de iman olarak. Bunun nedeni de kalbinin irade ile yumuam olmas, parlatlmay kabul etme gcne sahip olasdr. Bu da ya nefsini melekuti lemle desteklemesi ve g kayna ile pekitirmesi eklinde
olur. Nitekim, Ali (a.s) Hayber Kalesinin kapsn yerinden skmesi ile ilgili olarak yle demitir: Allaha yemin ederim, Hayber Kalesinin kapsn bedenimin gcyle yerinden skmedim. Bilakis, melekuti bir kuvvetle ve rabbinin nuruyla aydnlanm bir nefisle yerinden sktm. Yahut bunun sz konusu melekuti nefislerden ve btnletii, iletiim halinde olduu ceberruti kaynaklardan sudur etmesi eklinde olur. Yani Allahn izni, emri, takdir etmesi, hkm ve boyun edirmesi ile melekuti lemin kendisine itaat edip arsna icabet etmesi eklinde gerekleir. Kukusuz ayet, meleklerin u halde Halilullah brahime (a.s) temessl edip grndklerine, beeri bedene brndklerine delalet etmektedir: Gaybi bir olay ona haber vermeleri, ki ocuun varln mjdelemeleridir. Lut kavminin helak edilmesi. Kendilerinin de onu kurtaracaklarn, harikulade bir tarzda onu destekleyeceklerini sylemeleri. Kocakarnn piri fani bir adamdan hamile kalp dourmas. Lutun duas sonucu Lut kavmini helak etme ve yurtlarn yerle bir etme hususunda tesirlerinin olduunu belirtmeleri. Olaylarn gerek mahiyetini Allah herkesten daha iyi bilir. 84- Medyen'e de kardeleri uayb' (gnderdik). Dedi ki: Ey kavmim! Allah'a kulluk edin! Sizin iin Ondan baka ilh yoktur. ly ve tarty eksik yapmayn. Zira ben sizi hayr (ve bolluk) iinde gryorum. Ve ben, gerekten sizin iin kuatc bir gnn azabndan korkuyorum. 85- Ve ey kavmim! ly ve tarty adaletle yapn; insanlara eyalarn eksik vermeyin; yeryznde bozguncular olarak dolamayn. 86- Eer mmin iseniz Allah'n (hellinden) brakt (kr) sizin iin daha hayrldr. Ben zerinize bir beki deilim. 87- Dediler ki: Ey uayb! Babalarmzn taptklarn (putlar), yahut mallarmz hususunda dilediimizi yapmay terk etmemizi sana saltn m emrediyor? Oysa sen yumuak huylu ve ok akllsn! 88- Dedi ki: Ey kavmim! Eer benim, Rabbim tarafndan (verilmi) apak bir delilim varsa ve O bana tarafndan gzel bir rzk vermise buna ne dersiniz? Size yasak ettiim eylerin aksini yaparak size aykr davranmak istemiyorum. Ben sadece gcmn yettii kadar slah etmek istiyorum. Fakat, baarmam ancak Allah'n yardm iledir. Yalnz O'na dayandm ve yalnz O'na dneceim.
HD SURES 537
89- Ey kavmim! Sakn bana kar dmanlnz, Nuh kavminin veya Hd kavminin, yahut Slih kavminin balarna gelenler gibi size de bir musibet getirmesin! Lt kavmi de sizden uzak deildir. 90- Rabbinizden balanma dileyin; sonra O'na tevbe edin. Muhakkak ki Rabbim ok merhametlidir, (mminleri) ok sever. 91- Dediler ki: Ey uayb! Sylediklerinin ounu anlamyoruz ve iimizde seni cidden zayf (ciz) gryoruz! Eer kabilen olmasa, seni mutlaka talayarak ldrrz. Sen bizden stn deilsin. 92- (uayb:) Ey kavmim dedi, size gre benim kabilem Allah'tan daha m gl ve deerli ki, onu (Allah'n emirlerini) arkanza atp unuttunuz. phesiz ki Rabbim yapmakta olduklarnz epeevre kuatcdr. 93- Ey kavmim! Elinizden geleni yapn! Ben de yapacam! Kendisini rezil edecek azabn gelecei ahsn ve yalancnn kim olduunu yaknda reneceksiniz! Bekleyin! Ben de sizinle beraber beklemekteyim. 94- Emrimiz gelince, uayb' ve onunla beraber iman edenleri tarafmzdan bir rahmetle kurtardk; zulmedenleri ise korkun bir grlt yakalad da yurtlarnda diz st kekaldlar. 95- Sanki orada hi barnmamlard. Biliniz ki, Semd kavmi (Allah'n rahmetinden) uzak olduu gibi Medyen kavmi de uzak oldu. Zira ben sizi hayr iinde gryorum. Hz. uayb (a.s), onlarn irk ile sapmalarn, tauta balanp Haktan perdelenilerini, trl rezilliklerle dnya nimeti krntlarn elde etmek iin lmcl bir yara girdiklerini, mal biriktirmek iin en irkin karakterlerle ihtirasla altklarn grd iin onlar bundan men etti ve Ben sizi hayr iinde gryorum. dedi: istidadnzda hayr gryorum, bu da kemale ermenize ve hidayeti kabul etmenize imkn vermektedir. Ve ben, gerekten sizin iinkorkuyorum. Haktan perdelendiiniz, Haktan bakasnn yannda durup tesine gemediiniz, btn dncenizi geimlik temin etmek urunda harcadnz, ahiretten yz evirdiiniz, fesattan saknma, fani eylerden uzak durma ve kalc salih ameller ilemeye yeltenme ynnde eksik himmete sahip olduunuz, ulvi cihetten uzaklap sfli cihetin cazibesine kapldnz, insani kemalat bir kenara brakarak hayvanlara zg karakterleri esas alan davranlar
sergilediiniz iin gnahlarnzn sizi epeevre kuatmasndan korkuyorum. O halde tevhide ve adalete sarln, btn rezilliklerin ve tm felaketlerin, gailelerin anas olan irkten ve zulmden uzaklan. fsatta ileri gidenler olarak yeryznde dolamayn bozgunculukta ileri gitmeyin, ifsatl sonuna kadar srdrmeyin. nk zulm, ifsadn son noktasdr. Nitekim, adalet de salhn son noktas ve her trl faziletin ana kaynadr. Eer mmin iseniz Allahn brakt sizin iin daha hayrldr. Eer yapp edilenlerden geride mutlaka bir ey kaldna ilikin gerei tasdik ediyorsanz, bilmelisiniz ki, Allah katnda kalclaan kemalat, uhrevi mutluluk, akli bezenmeler, ilmi ve ameli kazanmlar sizin iin bu fani kazanmlardan daha hayrldr. Ki siz bu fani kazanmlardan dolay mutsuz oluyorsunuz, onlar elde etmek, kazanmak iin kendinizi yoruyor, meakkte sokuyorsunuz. Sonra da ldnz zaman onlar geride brakyorsunuz, sizin yannzda onlardan geriye bir ey kalmyor, sadece vebal ve yorgunluk iinizde kkleen heyetlerden dolay da yakanz brakmayan bir azap uayb (a.s) kavminin inkrn, gnahta ar gitmelerini, ibadeti, zhd, tevhidi ve arnmasyla saltn m emrediyor?... diyerek alay etmelerini grnce Ey Kavmim!...buna ne dersiniz? dedi. Yani bana haber verin Eer benim tevhide ilikin yakn bir kantm varsa ve bu kant Rabbim tarafndan bana verilmise, Ve O bana tarafndan gzel bir rzk vermise. ilmi ve ameli hikmet, kemal ve tevhidde istikamet zere tekaml etme nimetini bahetmise, irkten ve zulmden nehyetmekten, arnma ve gzel ahlakla bezenme suretiyle slah hareketinden vazgemek bana yakr m? Ne dersiniz? sorusunun cevab hazfedilmi, nk benzeri ifadelerde buna delalet eden aklamalar vardr. Nuh kssasnda ve Salih kssasnda (selam zerlerine olsun) olduu gibi. Bu kssann ak iinde srf buraya zg olan ek aklama udur: Size aykr davranmak istemiyorum. sizi nehyettiim zulm kendim ileyerek fani dnyevi bir menfaat peinde deilim. Ben sadece kendi nefsimi ve sizin nefsinizi tezkiye ederek, gcm yettii srece hikmeti kabul etmeye hazrlayarak slah etmek istiyorum Islah etmeyi baarmam da ancak Allah sayesinde mmkndr. Ona tevekkl ettim ve Ona dndm. Dediler ki: Ey uayb!...anlamyoruz. anlamamalarnn sebebi, kazandklar gnahlarn
HD SURES 539
neticesinde kalplerinin zerinde birikmi tortulard. Yine Allahtan korktuklar iin deil, akrabalarndan korktuklar iin uayb talayarak kovmaktan vazgemelerinin sebebi, halk araclyla Hakdan perdelenmi olmalardr, ki bu da anlayamamalarnn bir sonucudur. Onlarn ilerinde size kar duyduklar korku, Allaha olan korkularndan daha iddetlidir. Byledir, nk onlar anlamayan bir topluluktur. (Har, 13) ayetinde iaret edildii gibi. 96-97- And olsun ki Musa'y da mucizelerimizle ve apak bir delille Firavun'a ve onun ileri gelenlerine gnderdik. Fakat onlar Firavun'un emrine uydular. Oysa Firavun'un emri doru deildi. 98- Firavun, kyamet gnnde kavminin nne decek ve onlar (ekip) atee gtrecektir. Varacaklar yer ne kt yerdir! 99- Onlar burada da, kyamet gnnde de lnete uratldlar. (Onlara) verilen bu armaan ne kt armaandr! 100- (Ey Muhammed!) te bu, (halk helk olmu) memleketlerin haberlerindendir. Biz onu sana anlatyoruz; onlardan (bugne kadar izleri) kalan da vardr, biilmi ekin (gibi yok olan) da vardr. 101- Onlara biz zulmetmedik; fakat, onlar kendilerine zulmettiler. Rabbinin (azap) emri geldiinde, Allah' brakp da taptklar tanrlar, onlara hibir ey salamad, ziyanlarn artrmaktan baka bir eye yaramad. 102- Rabbin, hakszlk eden memleketleri (onlarn halkn) yakaladnda, onun yakalay ite byle (iddetlidir). phesiz, Onun yakalamas pek elem vericidir, pek etindir! 103- te bunda, ahiret azabndan korkanlar iin elbette bir ibret vardr. O gn, btn insanlarn bir araya topland bir gndr ve o gn (btn mahlkatn) hazr bulunduu bir gndr. 104- Biz onu (kyamet gnn) sadece sayl bir mddete kadar bekletiriz. 105- O geldii gn Allah'n izni olmadan hi kimse konuamaz. Onlardan kimi bedbahttr, kimi mutlu. 106- Bedbaht olanlar atetedirler, orada onlarn (yle feci) nefes alp vermeleri vardr ki.
107- Rabbinin diledii hari, (onlar) gkler (semavat) ve yer (arz) durduka o atete ebed kalacaklardr. nk Rabbin, istediini hakkyla yapandr. 108- Mutlu olanlara gelince, onlar da cennettedirler. Rabbinin diledii hari, gkler (semavat) ve yer (arz) durduka onlar da orada ebed kalacaklardr. Bu (nimetler) bitmez, tkenmez bir ltuftur. 109- O halde onlarn tapmakta olduklar eylerden (bu eylerin onlar azaba gtrdnden) phen olmasn. nk onlar ancak daha nce babalarnn tapt gibi tapyorlar. Biz onlarn (azaptan) nasiplerini mutlaka eksiksiz olarak vereceiz. 110- And olsun, biz Musa'ya Kitab' verdik; fakat onda ihtilaf edildi. Eer Rabbinden bir sz gememi olsayd, elbette onlarn arasnda hkm verilmiti (ve ileri de bitirilmiti). phesiz ki onlar (Mekkeliler) de Kur'an hakknda derin bir phe iindedirler. 111- phesiz Rabbin, onlarn her birinin amellerinin karln onlara tam olarak verecektir. nk Rabbin, onlarn yapmakta olduklarndan haberdardr. Onlardan kimi bedbahttr, kimi mutlu. Ayette bedbaht akiy ve mutlu said anlamna gelen kelimeler mutlak bir ekilde ve bykle, neme iaret edecek tarzda nekre/belirsiz olarak kullanlmlardr. Dolaysyla, bu iki kelime ezeli ve ebedi bedbaht ve mutlu kimselere delalet eder. nsanlar tafsili taksimle vasfedince , bedbahtn atete, mutlunun da cennette ebedi kalna Rabbinin diledii hari ifadesiyle bir istisna getiriliyor. nk bu balamda sz edilen cehennem ve cennetten maksat, nefsin murattan mahrumiyet ateiyle, heyet ve sonularn elemiyle azap grmesi ve nefsin muratlarn, lezzetlerin elde edili cennetiyle sevap grmesidir ki, bu da iki halde de ebedi olmama artna baldr. Yani bedbaht olan kimse, iinde bulunduu azaptan karak ondan daha iddetli olanna, fke, kovulma, zelil klnma ve aalanma eklinde sfat ve fiil perdeleri iinde kalp ateine, lanet ve kahr perdeleriyle ruh ateine gtrlr. Mutlu olan da iinde bulunduu cennetten daha lezzetli, daha gzel olan sfat tecellileri makamndaki kalp cennetine honutluk, ltuf, ikram ve sayg ile, uhud makamnda kavuma ile ruh cennetlerine, celal parldaylarnn zuhuruna, hibir
HD SURES 541
gzn grmedii, hibir kulan duymad, hibir beer kalbinin dnmedii nimetleri barndran cennetlere gtrlr. nk bedbaht mutlunun kartdr ve mutlunun cennetten karlp cehenneme gtrlmesi imknszdr. Bu bitmez, tkenmez bir ltuftur. ifadesi de buna delalet eder. Yani kesintiye uramas sz konusu deildir. Ayn durum kart sahne iin de geerlidir. Kald ki nk Rabbin, istediini hakkyla yapandr. ifadesi de bu anlam artrmaktadr. nk sert bir tehdit iermektedir. Edebiyatta byle bir slup yaygndr ve batni anlamlarn hakiktini tespit etmek iin zahiri kalplar gz nnde bulundurmann bir rneidir. Hakiki anlam balamnda verilecek hkm udur: Bedbaht kimse, atein sz edilen mertebesinde olduuna gre, oradan karlmaz, aksine bulunduu tabakadan baka bir tabakaya, bulunduu derekeden baka bir derekeye nakledilir. Bu da cehennemde ebedi kalma hkmndedir. O halde ayette yer alan istisna ile baka bir ey kastedilmitir. yle ki: Bedbaht kimse, ahadiyet asndan rabbi ile beraberdir, rabbi dosdoru yol zere olarak onun pereminden tutmutur. Nefsinin hevasndan ibaret ters rzgrlar eserek onu cehenneme srkler. Kii orada nefsin hevasnn yannda yaknlk aynndadr. Kendisine uygun eylerden lezzet alr. Bunlar nimet aynna dnrler. Bylece onun hakknda ate-cehennem olarak isimlendirilen ey zail olur. Mutlularn nimetlerinden uzak olsa da bulunduu yer lezzet ald bir tr cennete dnr. Nitekim, bir hadiste yle buyrulmutur: Cehennemin dibinde su teresi yetiir. Yine bir hadiste yle buyrulmutur: Bir sre sonra cehennemin kaps alnr, ama iinde kimse olmaz. Mutlu iin de yle. Cennetlerde ve cennetlerinde dereceleri arasnda intikal etmesi ve ayette iaret edilen k ile ilgili istisna ile bundan baka bir anlam kastedilmitir. Mutlu insan, zat ahadiyetinde fena bulmu, ak kvlcmyla cemal parltlar iinde yanmtr. Artk ahit de mehud da Haktr. Mahede makamnda ruhun varlyla bulunmaz. Bilakis, tek zati uhudla bulunur. Orada da Allahtan bakas iin ayn, eser diye bir ey kalmaz. Bu hibir gzn grmedii, hibir kulan duymad ve hibir beer kalbinin tasavvur etmedii bir durumdur.
Eer ayette geen bedbaht ve mutlu ifadelerinin nekre olarak kullanlm olmas, byklk, nem amacna ynelik olmayp tre iaret etmek iinse, bu takdirde bedbaht olann nefsini karanlk heyetlerden arndrarak, gnahlarn kalntlarndan temizleyerek makamndan ykselerek cennete girmesi anlamnda ateten kmas eklinde tevil edilebilir. Bu anlamda kastedilen kii, ebedi bedbaht deildir. 112- O halde, seninle beraber tevbe edenlerle birlikte emrolunduun gibi dosdoru ol! Ar da gitmeyin. nk O, sizin yaptklarnz ok iyi grendir. 113- Zulmedenlere meyletmeyin; sonra size ate dokunur (cehennemde yanarsnz). Sizin Allah'tan baka dostlarnz yoktur. Sonra (O'ndan da) yardm gremezsiniz! Emrolunduun gibi dosdoru ol! Allahn haklarn Allah ile eda etme hususunda dosdoru ol. nk Resulullah (s.a.v), zati vahdet uhudu ile beraber halka dndkten sonra sfat tecellileri hkmlerini zaptetmek suretiyle Allahn haklarn korumak, emrine sayg gstermek, kullarn dorultmakla grevlendirilmiti. yle ki sadece Onunla hareket ediyor, Onunla duruyor, Onunla konuuyor ve Onunla dnyordu. Sfatlarnn veya zatnn kalntlarndan kaynaklanan bir telvin sz konusu deildi. Onun dnda baka bir dnce zihninden gemiyordu. Ona ynelik tazimin artlarndan herhangi birini ihlal etmesi sz konusu deildi. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: kreden bir kul olmayaym m? nk gece namazn klarken uzun sre kyamda kald iin ayaklar imiti. Ona: Rabbin Bylece Allah, senin gemi ve gelecek gnahn balar. (Fetih, 2) buyurmak suretiyle senin gemi ve gelecek gnahlarn baladn mjdelememi midir? denildiinde yukardaki cevab vermiti. Dolaysyla Resulullah (s.a.v)n, mnkeri nehyetmedii, marufu emretmedii, uyar ve davet grevini ifa etmedii bir tek dakika geirmemitir. Bu da son derece zor bir grevdir. Nitekim Hud suresi salarm aartt. buyurmutur. Ariflerden biri Resulullah (s.a.v) ryasnda grr ve Ya Resulallah! Nebilerin kssalarndan, onlarn mmetlerinden yalanlayanlarn zerine inen azaptan ve mmetlerinden grdkleri eziyetlerden dolay m Hud suresi salarm aartt. buyurdunuz? diye sorar. Buyurur ki: Hayr, Seninle beraber tevbe edenlerle birlikte emrolunduun gibi dosdoru ol
HD SURES 543
ayetinden dolay bunu syledim. Yani benliinden, varlnn gnahndan seninle beraber tevbe eden muvahhidler, vahdet aynnda kesret mahedesine, fena sonras beka makamna ulaanlarla birlikte dosdoru ol. Ar gitmeyin benlik perdesiyle rtnmek, mutlak lahi kemalat kendinize ait grmek kaydyla somut benliinize nispet etmek dolaysyla mutlaktan kaytlanmaya doru perdelenmeyi gerektiren bir tavr iine girmek suretiyle ar gitmeyin. nk lahi hviyet u iaretiyle ve benlikle kaytlanamaz. nk O, sizin yaptklarnz ok iyi grmektedir. Onunla m amel ediyorsunuz, yoksa nefsinizle mi amel ediyorsunuz, bilmektedir. Zulmedenlere meyletmeyin gizli varlk kalntsndan kaynaklanan gizli hevayla irk koanlara meyletmeyin veya gizlice Allahtan bakas iin varlk ispat etme eilimi iinde olmayn. nk bu Gz kaymad ve snr amad. (Necm, 17) ayetinde iaret edildii zere azmay, ar gitmeyi beraberinde getiren kaymadr. Sonra size dokunur gazap ve perdelenmeden kaynaklanan yoksunluk atei ve sevgilinin kskanlnn atei gibi ayrlk azab size dokunur. Nitekim, yce Allah, Habibine (s.a.v) yle demitir: Gnahkrlar, benim ok balayc olmamla mjdele, sddklar da benim ok kskan olmamla korkut. Bu anlama iaret etmek iindir ki Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: hlas sahipleri byk bir tehlike zerindedirler. nk onlarn hallerinin gnahlarnn incelikleri aklla idrak edilemeyecek kadar ince ve cezalar da vehimle tasavvur edilemeyecek kadar korkuntur. Sizin iinyoktur. Bu takdirde Allahdan baka dostlarnz olmaz. Onun azabna kar size yardm edecek, ilerinizi idare edecek ve sizi ynlendirecek yardmclar bulamazsnz. Sonra yardm gremezsiniz. Onun iddetli azabna kar kimseden yardm gremezsiniz. Bu, yce Allahn dostlarna ynelttii bir tehdittir, dmanlarnn durumunu da varn siz dnn! 114- Gndzn iki ucunda, gecenin de ilk saatlerinde namaz kl. nk iyilikler, ktlkleri (gnahlar) giderir. Bu, t almak isteyenlere bir hatrlatmadr. 115- (Ey Muhammed!) Sabrl ol, nk Allah gzel i yapanlarn mkfatn zayi etmez.
116- Sizden nceki asrlarda yeryznde (insanlar) bozgunculuktan alkoyacak faziletli kimseler bulunsayd ya! Fakat onlardan, kurtulua erdirdiimiz az bir ksm mstesnadr (bunlar grevlerini yaptlar). Zulmedenler ise, kendilerine verilen refahn peine dtler. Zaten gnahkr idiler. 117- Halk iyi olduu halde Rabbin, hakszlkla memleketleri helk etmez. Gndzn iki ucundanamaz kl. nsann sahip olduu be duyu uratrc zellie sahiptir. Kalbi, zerine varit olan cismani heyetlerle uratrr, onu rahmani huzurdan ekip alr, nurdan ve huzurdan perdeler, kutsi taraftan ekip alr, pislik madenine yneltip nsiyetini yalnzlkla, berrakln bulanklkla deitirirler. Bu yzden be vakit namaz farz klnmtr ki kul, huzur iin uygun vakit bulsun ve bu esnada duyularn kaplar kapansn. Ta ki kalbe, onu megul edecek bir ey varit olmasn. Kalbin kaps, ynelme ve niyet araclyla ve de kendisine yetien nur destei sayesinde yce Allaha doru alsn. Himmeti danklktan kurtulup toplansn, Rabbiyle kurduu nsiyet sayesinde yalnzl son bulsun; yneli birlii ve cem hali gereklesin. Bu anlamda be vakit namaz, kalbin Allaha doru alan kaplardr. Gurura doru alan, karanln girmesine neden olup kalbin gurur evi haline gelmesini salayan dier be kapsna karlk, bu be kapdan zerine nur yansr. Yansyan bu nur karanlnn izlerini siler, bulanklnn tozunu silkeler. yilikler ktlkleri giderirler. sznn anlam budur. Hadiste ki namaz, kii byk gnahlardan saknd srece, aralarnda ilenen gnahlara kefaret olurlar. buyrulmutur. Gndzn iki ucunda namaz klnmas emredilmitir ki, hkm cemiyet bekasyla tm gn kaplasn ve nurani heyet gnn banda sair vakitleri brsn. Belki huzurun devamndan dolay srekli namazda daim saltta olanlardan, namazlarn daimi olarak eda edenlerden olurlar. Bu nurun bekas, gnn sonunda sair vakitlerde ilenen ayrlklar, bulanmalar siler, izale eder. Beslenme iinin idaresi ellerinde olan tabiat kuvvetlerinin egemenlii gece vaktinde devreye girer. Bu kuvvetler nefsi, bedeni ruhani leminden alp uykuyla idare etmeye doru cezp ederler. Kendine has
HD SURES 545
ilevini grmesine mani olurlar. O da gaybi mtalaa etmek. Kutsi lemi mahede etmektir. Beslenme aralarn bedenin imarnda kullanmak suretiyle onu megul ederler. Letafetini ve tazeliini giderirler. zerini rtlerle rtmek suretiyle berrakln bulandrrlar. Bu yzden latif klnmasna ve uyanklkla arndrlmasna, namazla aydnlatlp taze klnmasna ihtiya duyulur. Bu nedenle yce Allah yle buyurmutur: Gecenin de ilk saatlerinde namaz kl. Namaz zikredilen vakitlerde klmak ve ktlkleri iyiliklerle gidermek eklinde anlatlan bu hususlar, saflk, cem nsiyeti ve zevk iinde Allah ile beraber huzurda iken halini dnenler iin bir uyardr. Sabrl ol. istikamet zere olma hususunda namazda huzur halinde Allah ile beraberlikte sabret. Bakasna eilim gsterme. nk Allah gzel i yapanlarn mkfatn zayi etmez. Kyam halinde istikametin haklarn eda etmek, adaleti gzetmek, ibadette tazim artna riayet edip kyam gerekletirmek suretiyle Onu mahede edenlerin ecirlerini zayi etmez. 118- Rabbin dileseydi btn insanlar bir tek millet yapard. (Fakat) onlar ihtilafa dmeye devam edecekler. 119- Ancak Rabbinin merhamet ettikleri mstesnadr. Zaten Rabbin onlar bunun iin yaratt. Rabbinin, And olsun ki cehennemi tmyle insanlar ve cinlerle dolduracam sz yerini buldu. Rabbin dileseydi btn insanlar bir tek millet yapard. Btn insanlar istidat bakmndan eit, tevhit dini ve ftratn gerei noktasnda ayn seviyede yaratrd. Onlar ihtilafa dmeye devam edecekler. eilim ve istidat bakmndan farkl olmaya devam edecekler. Ancak Rabbinin merhamet ettikleri baka. tevhide yneltmekle, kemal hususunda muvaffak klmakla rahmetinin kapsamna aldklar kimseler baka. Onlar gidi yolu ve ama hususunda mttefiktirler. Hayat tarznda birbirlerine uyum gsterirler. Yollar ayndr. Kbleleri Hakdr. Dinleri tevhid ve muhabbettir. Zaten, bu farkllk iin anlar yaratt. Ki her biri bir i, bir amel iin donansn, tabiatna uygun bir i, bir sanat sesin ve de lemin dzeni onlarla rayna girsin, dzelsin. Geim ii istikamet zere yrsn. Onlar Allahn emirlerinin yklendikleri yerlerdir. Sebep, rzk ve insanlarn geimlerini kolaylatran ara ve gereler onlara yklenmitir. Dnya hayatnn dzenli yrmesi onlara baldr. Ayn ekilde rahmetin kapsamna alnan grup da Onun kemalinin mazharlardr. Allah sfatlarn ve fiillerini onlar araclyla izhar eder. Onlar hkmnn, marifetlerinin ve srlarnn emanetileri klmtr.
Rabbininsz yerini buldu. Rabbinin sz muhkemletirildi, yrrle kondu ve sabitletirildi. Bu sz udur: And olsun ki cehennemi tmyle insanlar ve cinlerle dolduracam. nk cehennem varlk mertebelerinden biridir. Bu bakmdan cehennemi iptal etmek, tatil etmek, mmkn olmasna ramen yokluun belirsizliinde braklmas hikmete uygun deildir. 120- Nebiy Resullerin haberlerinden her haberi sana anlatyoruz (bununla) birlikde senin kalbini tesbit ve teskin edeceiz. Bunda sana gerein bilgisi; Hakk, mminlere de bir t ve bir uyar gelmitir. 121- man etmeyenlere de ki: Elinizden geleni yapn! Biz de (gerekeni) yapmaktayz! 122- Bekleyin! phesiz biz de beklemekteyiz! 123- Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) gayb (srr) yalnz Allah'a aittir. Her i O'na dndrlr. yle ise O'na kulluk et ve O'na dayan! Rabbin yaptklarnzdan gafil deildir. Nebiy resullerin haberlerinden senin kalbini teskin edeceimiz her haberi sana anlatyoruz. Seni, Nebiylerin mmetlerinden grdkleri ar eziyetlere, buna ramen istikamet zere sebat edilerine, istikametten asla ayrlmamalarna, kendilerinde telvin namna bir ey sadr olduunda onlar azarlamalarmza, Nuhun olunun kurtulmasn istemesi gibi kendilerinde varlk kalnts belirdiinde itab ediimize, sebatlarnn kuvvetine, Hud kssasnda yer alan Ben Allah ahit tutuyorum; siz de ahit olun ki ben sizin ortak kotuklarnzdan uzamphesiz Rabbim doru yoldadr. ifadesinde grld zere yakini inanlaryla birlikte cesaretlerine ve tevekkllerine, cmertliklerinin kemal dzeyinde oluuna, erdemlerine, Lutun (a.s) misafirlerin onurunu korumak iin kzlarn feda edecek kadar cesur olmas gibi mertliklerine muttali kldmz iin, btn bunlardan dolay senin kalbin mutmain olur, istikametin muhkemleir, sarslmazln pekiir. nk telvinin izleri senden uzaklar. Tevekkln ve rzan, yakinin ve cesaretin glenir. Ahlakn, keremin, cmertliin kemale erer. Bunda bu surede sana gerein bilgisi geldi. Ki bu sayede mminlerin itikatlar hakikt dzeyine ular. Mminlere de bir tgelmitir. Gemi mmetlerin helak olmalarna sebep olan eylerden onlar sakndrr. Din edinmeleri, kendileri iin yol kabul etmeleri, hayat tarz olarak benimsemeleri gereken tevhidi onlara hatrlatr. Dorusunu Allah herkesten daha iyi bilir.
YSUF SURES 547
YSUF SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elf. Lm. Ra. Bunlar, apak Kitab- Mubiynin yetleridir. 2- Anlayasnz diye biz onu Arapa bir Kur'an olarak indirdik. 3- (Ey Muhammed!) Biz, sana bu Kur'an' vahyetmekle gemi milletlerin kssalarn sana en gzel bir ekilde anlatyoruz. Gerek u ki, sen bundan nce elbette bilmeyenlerden idin. Elf. Lm. Ra. Bunlar, apak Kitab- Mubiynin yetleridir. Bu ayetin aklamasna daha nce yer vermitik. En gzel ekilde anlatyoruz. nk lafz ve terkibi mucizedir, manasnn zahiri realiteye, geree uygundur, batn ise slukun suretine delalet etmekte, salikin (Hak yolcusunun) halini aklamaktadr. Tpk bu konuyu aklamak iin anlatlm kssalar gibi. Ama onlardan daha gl bir ekilde geree uygundur, onlardan daha uyumludur. 4- Bir zamanlar Yusuf, babasna (Ya'kub'a) demiti ki: Babacm! Ben (ryamda) on bir yldzla gnei ve ay grdm; onlar bana secde ederlerken grdm. 5- (Babas:) Yavrucuum! dedi, ryan sakn kardelerine anlatma; sonra sana bir tuzak kurarlar! nk eytan insana apak bir dmandr. 6- te bylece Rabbin seni seecek, sana (ryada grlen) olaylarn yorumunu retecek ve daha nce iki atan brahim ve shak'a nimetini tamamlad gibi sana ve Ya'kub soyuna da nimetini tamamlayacaktr. nk Rabbin ok iyi bilendir, hikmet sahibidir. Babacm! Ben on bir yldzla gnei ve ay grdm. Bu, Hud suresinin aklamasnn ak iinde tabir edilmesi gerektiinden sz
ettiimiz ryalardandr. nk muhayyile, secde edileri gaipten nefse arz edilen erefli nefislerden yldzlara, gnee ve aya intikal etmitir. Oysa gerekte secde edenler anne ve babas ile kardelerinden bakas deildir. Ryan sakn kardelerine anlatma; sonra sana bir tuzak kurarlar. Bu ifade, mcmel ilhamlardan biridir. nk kimi zaman ruhani mcerret varlklarn gayb sureti zamandan yce klli bir surette ruhta parlar ve etkisi kalbe ular ve nefiste ayrntl bir ekilde de belirginlemez, ta ki olduu ekliyle bilinmesi gerekleinceye kadar. Bu bilgi gerekleince de ayet kt bir eyse nefiste ona kar bir korku ve saknma duygusu, eer istenen, arzu edilen bir eyse bu sefer de sevin ve coku duygusu oluur. Bu tr ilhamlara niteliine gre uyar ya da mjde ad verilir. Bu yzden Yakub (a.s) olacak ey olmadan korkmaya balamtr. Bir tedbir olarak ryasn onlara anlatmasn yasaklamtr. Yakub Aleyhisselamn bu sakndrmas, ryann, Yusufun erefine, yceliine ve deerinin kardelerinkinden stn olduuna delalet etmesinden kaynaklanan bir tedbir de olabilir. Kardelerinin bunu anlamalar durumunda onu kskanmalarndan korktuu iin ryasn aklamasn istememi olabilir. te bylece Rabbin seni seecek te bylesine ok nemli bir ryay gstermekle setii gibi seni Nebiylik iin seecektir. nk sadk rya, zellikle buna benzer ryalar, Nebiyliin n haberleri mahiyetindedirler. Yakup Aleyhisselam bu ryadan, onun keifleri sluklarndan nce olan sevilmilerden olduunu anlamt. Sananimetini tamamlayacaktr. Nebiylik ve mlk vermek suretiyle sana ynelik nimetini tamama erdirecektir. 7- And olsun ki Yusuf ve kardelerinde, (almak) isteyenler iin ibretler vardr. 8- (Kardeleri) dediler ki: Yusuf'la kardei (Bunyamin) babamza bizden daha sevgilidir. Halbuki biz kalabalk bir cemaatiz. phesiz ki babamz apak bir yanllk iindedir. 9- (Aralarnda dediler ki:) Yusuf'u ldrn veya onu (uzak) bir yere atn ki babanzn tevecch yalnz size kalsn! Ondan sonra da (tevbe ederek) slih kimseler olursunuz! 10- Onlardan biri: Yusuf'u ldrmeyin, eer mutlaka yapacaksanz onu kuyunun dibine atn da geen kervanlardan biri onu alsn (gtrsn), dedi.
YSUF SURES 549
11- Dediler ki: Ey babamz! Sana ne oluyor da Yusuf hakknda bize gvenmiyorsun! Oysa ki biz onun iyiliini istemekteyiz. 12- Yarn onu bizimle beraber (kra) gnder de bol bol yesin (isin), oynasn. Biz onu mutlaka koruruz. 13- (Babalar) dedi ki: Onu gtrmeniz beni mutlaka zer. Siz ondan habersizken onu bir kurdun yemesinden korkarm. 14- Dediler ki: Hakikten biz (kuvvetli) bir topluluk olduumuz halde, eer onu kurt yerse, o zaman biz gerekten ciz kimseler saylrz. 15- Onu gtrp de kuyunun dibine atmaya ittifakla karar verdikleri zaman, biz Yusuf'a: And olsun ki sen onlarn bu ilerini onlar (iin) farkna varmadan, kendilerine haber vereceksin, diye vahyettik. 16- Akamleyin alayarak babalarna geldiler. 17- Ey babamz! dediler, biz yarmak zere uzaklatk; Yusuf'u eyamzn yannda brakmtk. (Ne yazk ki) onu kurt yemi! Fakat biz doru syleyenler olsak da sen bize inanmazsn. 18- Gmleinin stnde sahte bir kan ile geldiler. (Ya'kub) dedi ki: Bilakis nefisleriniz size (kt) bir ii gzel gsterdi. Artk (bana den) hakkyla sabretmektir. Anlattnz karsnda (bana) yardm edecek olan, ancak Allah'tr. And olsun ki Yusuf ve kardelerinde, isteyenler iin ibretler vardr. Onlarn kssalar hakknda soru soran ve bu kssay renen kimseler iin byk ve nemli deliller vardr. Bunlar ncelikle birincisi, salt seilmenin tamamen Allahn dilemesine zg olduunu, bir kimsenin almasna, isteyen birinin istemesine bal olmadn gsterirler. Bylece, bu deliller sayesinde kssaya vakf olanlar istidatlarn ezelde belirlenen mertebelerini bilirler. kincisi; Allah bir kimse iin bir hayr diledii zaman, hi kimse bu hayrn o kimseye ulamasn engelleyip geri savamaz. Allahn koruduu birine hi kimse ktlk edemez, ona olumsuz bir maksatla iliemez. Byle olunca da bu gerekleri anlayan insanlarn yakinleri ve tevekklleri glenir, Allahn sfatlarnn ve fiillerinin tecellilerini mahede ederler. ncs; eytann hile ve aldatmas, azdrma amal giriimleri Nebiyler dahil hi kimsenin emin olamad bir eydir. Bu yzden Nebiyler daima eytann bu tr giriimlerine kar tedbirler almlardr. Btn bunlardan daha gl olan delil udur: Bu kssa, zihni intikal dediimiz anlama yoluyla onlar,
bataki ve sondaki ve bu iki durum arasndaki srete beliren hallerine ve Allaha doru nasl sluk edeceklerine muttali klar. Bunun etkisiyle evkleri ve iradeleri harekete geer, basiretleri keskinleir, kararllklar glenir. nk son derece gzel olan Yusufun rnei istidatl, donanml kalptir. Babas akl Yakubu tarafndan sevilmekte, stn tutulmaktadr. Bu arada stnlk taslayan kardeleri yani zahiri be duyu, batni be duyu, gazap ve ehvet gleri tarafndan kskanlmaktadr. Yalnz dnce gc hari. O, onu kskanmad gibi, onun hakknda kt bir niyet de tamamaktadr. Bylece kskananlar on bir kii olarak belirginleirler. Bu duyu ve kuvvetlerin onu kskanmalarna ve ona ktlk etmeye yeltenmelerine gelince; bunlar doalar gerei lezzet aldklar ve kendilerine ekici gelen eylerin cazibesine kaplrlar, akln, ilim ve ahlak gibi kemalini salayan eyleri elde etmek iin dnce kuvvetini kullanmasna engel olurlar, byle bir eyi istemezler. Sadece dnce kuvvetini bedensel lezzetlerin ve sz konusu hayvansal glerin ehevi arzularnn elde edilmesinde kullanmasn isterler. Hi kukusuz, dnce daha ok kalbe bakar, ilim ve fazilet gibi kalbi mutluluklarn elde edilmesine ynelik eilimi daha iddetli ve daha genitir. Yusufun kardelerinin Yusufla kardei babamza bizden daha sevgilidir. szlerinin anlam budur. Burada sz edilen kardeinden maksat, ameli akl gcdr ki, Kalp Yusufunun annesi Nefs-i levvame Rahilinden domutur. Kalp Yakubu nefs-i emmare Leyyasnn vefatndan sonra onunla evlenmiti. Yusufla kardei demelerinin sebebine gelince, akl, kalbin ilim ve marifetle kemale ermesini gerektirdii gibi, bu kuvvetlerin de gzel ahlak ve erefli ameller gibi trl faziletlerin derlenmesi suretiyle kemale ermesini de gerektirir. Yusufun kardelerinin phesiz babamz apak bir yanllk iindedir. ifadesiyle babalarn doru yoldan uzak olma anlamna gelen dalalete nispet etmeleri , nefsin bu kuvvetlerinin akli nazar hususunda eksikliklerinin, bedensel lezzetleri tahsil konusunda akln yolunun bu kuvvetlerin izledii yoldan uzak olmasna iaret etmektedir. Onu kuyunun dibine atmalar, bu kuvvetlerin kalbi istila etmeleri, beden sevgisi oluturmak suretiyle kalbi sfli cihete doru ekmeleri, kalbin de buna uyum gstermesi, bylece bedensel tabiat kuyusunun dibine atlmas anlamndadr. Ancak, bu srada cennetten kendisine bir gmlek
YSUF SURES 551
giydirildi. Bu gmlei Cebrail (a.s), soyulup atee atlan brahime (a.s) getirmi ve brahim (a.s) bu gmlei giymiti. Gmlei ondan shak, ondan da Yakub miras almt. Yakub (a.s) bu gmlei muska haline getirip boynuna asmt. Cebrail bu gmlei kuyuda bulunan Yusufa getirmi, onu kuyudan karp gmlei giydirmiti. Aksi takdirde rivayetlerde de belirtildii gibi kuyuda boulur ve ayp yerleri aa kard. Bu gmlek, asli istidada ve ftrat nuruna iarettir. brahimi (a.s) ateten koruyan, Allahn izniyle onun yanmasn engelleyen, dolaysyla atein ona kar serin ve selametli olmasn salayan ite buydu. Ki babanzn tevecch yalnz size kalsn! Ondan sonra da salih kimseler olursunuz. ifadesi de geim meselesine ve geimi temin eden sebeplerin elde edilmesine ynelik olarak akln bunlar fikir dzeyine indirip o tarafa yneltmesi anlamndadr. Yani dnya geiminin dzeni ve sebeplerinin istenilen ekilde hazrlanmasna iaret etmektedir. Bu kuvvetlerin eytani vesveseler ve nefsani aldatmalarla istemedii halde akl ayartp kalpten uzaklatrmas da, Yusufun kardelerinin Yakubu Yusufla ilgili olarak kandrmalar iin syledikleri Yarn onun bizimle beraber gnder de bol bol yesin, isin ve oynasn. ifadesiyle dile getirilmektedir. Yusufun kardelerinin kurta iftira atmalarnn anlamna gelince, gazap gc ne kp tat zaman kalbi kendine zg fillerinden tamamen perdeler. Bu kuvvetin halinden, onun kalbe daha gl bir zarar verdii, kalbin fiillerini daha etkili bir ekilde iptal ettii, kalbi daha sk bir ekilde perdeledii eklindedir ve yeme nin anlam da budur. Bununla beraber ehvet gcnn, duyularn ve dier kuvvetlerin kalp zerindeki ldrc etkileri daha byk ve ayn esnada verdii zarar daha ypratcdr. Kalbi sfli cihete daha kuvvetle ekerler, akli siyasetleri kabuln daha kesin bir ekilde men ederler, eriatn emir ve yasaklarn uygulamasn daha sert bir yntemle engellerler. Kalbin, ruhani kemalat talep etme hususunda muvaffakiyetle bu kuvvetlere boyun emesi de bu kapsama girer. Hakiktte bundan farkl bir durum sz konusu olmasna ramen bu etkinin gazap gcnden zuhur etmesi de Yusufun gmleinin zerindeki yalanc kanla ifade edilmitir. Yakubun gzlerine ak dmesi de Kalp Yusufu tabiat kuyusunun dibinde olmasndan dolay basiretin bitap dmesinden, akl nurunun yitirilmesinden ibarettir. Onu kuyudan karan bir kafileden maksat, fikir gcdr. Onu Msr azizine deersiz bir pahaya, sayl
birka dirheme satmalar ise Ruh azizine teslim etmeleri anlamndadr. Ruh azizi ise; Msrdan Kuds ehridir. nk, fikir gc onun araclyla ruhtan gelen anlam ve irfanlar elde eder. zellikle Ruhun nuruyla aydnland, ona yaklat zaman. nk fikir gc cismani bir gtr. Kalp ise cismani deildir. Kalp gs makamnda, yani kalbin nefse bakan yznde nefsin perdesiyle rtnmedii srece fikir gc onun makamna ulaamaz. Ancak, kalp fuad (vicdan) makamnda arnd ve sr ad verilen ruh makamna ulat zaman, onu ruh azizinin yanna brakr, ona teslim eder, birka dirhem karlnda ondan ayrlr. nk bu birka dirhemle elde ettii yaknlk sayesinde yukarda sz edilen anlamlar tahsil etme imknna kavuur. 19- Bir kervan geldi ve sucularn (kuyuya) gnderdiler, o da (gidip) kovasn sald, (Yusuf'u grnce) Mjde! te bir olan! dedi. Onu bir ticaret mal olarak sakladlar. Allah onlarn yaptklarn ok iyi bilir. 20- (Kafile Msr'a vardnda) onu deersiz bir pahaya, sayl birka dirheme sattlar. Onlar zaten ona deer vermemilerdi. 21- Msr'da onu satn alan adam, karsna dedi ki: Ona deer ver ve gzel bak! Umulur ki bize faydas olur. Veya onu evlt ediniriz. te bylece (Msr'da adaletle hkmetmesi) ve kendisine (ryadaki) olaylarn yorumunu retmemiz iin Yusuf'u o yere yerletirdik. Allah, emrini yerine getirmeye kadirdir. Fakat insanlarn ou (bunu) bilmezler. Azizin Ona deer ver ve gzel bak! Umulur ki bize faydas olur. Veya onu evlat ediniriz. diyerek Yusufu tavsiye ettii Zleyha adl kars nefsi levvamedir (knayc nefis). Ki ruh nuruyla aydnlanm, ruhun etkisi ona ulamtr. Ancak bu halde kalclk, yerleiklik kazanmamtr. Dier bir ifadeyle mutmain nefis derecesine ulamamtr. Yce Allahn onu yeryzne yerletirmesi tezkiyeden sonra onu muktedir klmas, nefse ve kuvvetlere kar direnmesi iin onu ruhun nuruyla aydnlatmas anlamndadr. Bedenin aletlerini kemalat tahsil etme uruna kullanmak suretiyle beden arzna hakim olmas, bedeni riyazetle ynetmesi demektir. Ta ki istidadnda bulunan kemalat kuvveden fiile ksn. Nitekim, yce Allah bu hususa yle iaret etmitir: Ve kendisine olaylarn yorumunu retmemiz iin. Yani, kurtarmak ve yeryzne yerletirmek eklinde onunla ilgili olarak yaptmz eyler araclyla ona fiilimizi retmek iin byle yaptk. Allah, emrini yerine getirmeye kadirdir. Destekle, muvaffak klmak ve
YSUF SURES 553
yardm sunmakla emrini yerine getirir. Derken, kemalin son dzeyine eriir ve istidadnn gerektirdii makamndan daha gl bir konuma gelir. Orada ona ilim ve hikmet verir. Nitekim, yle buyurmutur: Erginlik ana eriince, ona hkmetme yetenei ve ilim verdik. Erginlik, yaratl perdelerinden soyutlanmak suretiyle ilk ftrata ulama abasnn son aamasdr ve biz buna genlik devresi diyoruz. Fakat insanlarn ou bunu bilmezler. nsanlarn ou, bu hususta btn ilerin Allahn kontrolnde olduunu bilmezler; bunlar almaya, aba sarf etmeye, eitime nispet ederler de almann, aba saf etmenin, eitimin ve riyazetin de Allahtan olduunu, Allahn bunlar takdir ettii eylerin arac vastalar kldn bilmezler. Nitekim, bu yzden yce Allah sebepleri bsbtn devre d brakmamtr. 22- (Yusuf) erginlik ana eriince, ona (isabetle) hkmetme (yetenei) ve ilim verdik. te gzel davrananlar biz byle mkfatlandrrz. 23- Evinde bulunduu kadn, onun nefsinden murat almak istedi, kaplar iyice kapatt ve Haydi gel! dedi. O da (H), Allah'a snrm! Zira kocanz benim velinimetimdir, bana gzel davrand. Gerek u ki, zalimler iflah olmaz! dedi. 24- And olsun ki, kadn ona meyletti. Eer Rabbinin iaret ve ikazn grmeseydi o da kadna meyletmiti. te bylece biz, ktlk ve fuhu ondan uzaklatrmak iin (delilimizi gsterdik). phesiz, o ihlsl kullarmzdand. 25- kisi de kapya doru kotular. Kadn onun gmleini arkadan yrtt. Kapnn yannda onun kocasna rastladlar. Kadn dedi ki: Senin ailene ktlk etmek isteyenin cezas, zindana atlmaktan veya elem verici bir ikenceden baka ne olabilir! 26- Yusuf: Asl kendisi benim nefsimden murat almak istedi dedi. Kadnn akrabasndan biri yle ahitlik etti: Eer gmlei nden yrtlmsa, kadn doru sylemitir, (Yusuf) yalanclardandr. 27- Eer gmlei arkadan yrtlmsa, kadn yalan sylemitir. Bu ise (Yusuf) doru syleyenlerdendir. 28- (Kocas, Yusuf'un gmleinin) arkadan yrtlm olduunu grnce, (kadna): phesiz, dedi; bu, sizin tuzanzdr. Sizin tuzanz gerekten byktr.
29- Ey Yusuf! Sen bundan (olanlar sylemekten) vazge! (Ey kadn!) Sen de gnhnn affn dile! nk sen gnahkrlardan oldun Ona hkmetme yetenei ve ilim verdik. buyurduktan sonra te gzel davrananlar biz byle mkfatlandrrz. buyuruyor. Yani talep, irade, cehd ve riyazet hususunda iyi davrananlar biz byle mkfatlandrrz. Zleyhann onun nefsinden murat almak istemesi ve kaplar zerine kapatmas nefs-i levvamenin sfatlaryla zuhur etmesine iarettir. nk, kalp makamnda telvin, nefsin zuhur etmesi eklinde olur. Nitekim, ruh makamnda telvin kalbin varl, kalbi vesvese ile kendine cezp etmesi, onu egemenlii altna almas, sfatlarn ve lezzetlerini sslemesi, onun ruha alan kaplarn kapamas, fikir yollarna, nur menfezlerine kar engelleyici sfatlaryla perdelemesi eklinde olur. Yusufun kadna meyletmesi ise, kalbin henz halinde kalclk kazanmad ve istikamete kavumad iin ona meyletmesi demektir. Yusufun Rabbinin iaretini grmesi ise bu telvini basiret nuru ve akl nazaryla idrak etmesi anlamndadr. Nitekim, Yusuf kssasna ilikin rivayetlerde deniyor ki: O srada babas Yusufa grnd ve ona engel oldu. Ya da ona seslendi. Bir rivayete gre babas eliyle Yusufun boazna vurdu, ehveti parmaklarnn ucundan kp gitti. Btn bunlar akln delille, basiret nuruyla ve hidayetle kalbi nefse karmaktan alkoymas, kudretle ve nurani destekle onun zerinde etkili olmasna iarettir. Bu da kalbin ehvetinin, her tarafna nfuz eden karanlnn ortadan kalkmasn gerektirir. Nurani hayat araclyla zulmani heyetini yok eder. Yusufun gmleinin arkadan yrtlmas, nefsin sfatlaryla kalp zerinde tesirde bulunmak suretiyle gzel ahlak ve salih amelden mteekkil nurani sfat giysilerini yrtmasna iarettir. nk bunlar, kalbin nefse bakan yn olan gs cihetinde giyindii elbisedir. Bu cihet de zorunlu olarak arka taraftr. Kapnn yannda onun kocasna rastladlar ifadesi, ruh nurunun, kalbin akli delil zerinde dnmek suretiyle ruha ynelmesi, kutsi bir ilhamn varit olmas ve nefsi kalbi tabi klmas esnasnda zuhur etmesine iarettir. Bundan maksat ruh nurunun kalp cihetine ynelmesi, onu istila etmesi, sonra onun araclyla nefsi egemenlii altna almasdr. Kadnn Senin ailene ktlk etmek isteyenin cezasne olabilir? szne gelince, bu sz gsteriyor ki, nefis maksatlarn akli maslahatlar suretinde benimsetir. Maksatlarn
YSUF SURES 555
ssler. yle ki bozguncu ynleri ile yapc, maslahata uygun ynleri birbirine karr. Ki bu maslahatlar akln gzetmesi, onlar yerine getirmesi ve onlara muvafakat vermesi, bunlarla ilgili olarak da nefse muhalefet etmesi, onun iin ktlk dilemesi ve dnya hayat ile ilgili iyiliklerle onun irkinliklerine kar kmas lazm gelir. Tpk hileci kadnlarn erkeklere yaptklar gibi. Kalbin ulvi cihete meyli nefsin szn ve iddiasn yalanlar. Kadnn ailesinden olan ahide gelince, sylendiine gre bu ahit, kadnn amcasnn oluydu. Yani, ahlak ve amellerle ilgili fesadn ancak nefisten, nefsin hakimiyet kurmasndan kaynaklandn bilen fikir gcdr. nk bu fesat, kalp cihetinden ve nefse meylinden gelmi olsayd, bu takdirde akide ve azimet alannda gerekleirdi, sadece amel alannda deil. Bir rivayete gre bu ahit, kadnn teyzesinin oluydu. Bundan maksat da cismani tabiattr. Cismani tabiat ise nefiste bulunan, kalbi ameli olgularla kar karya bulunan gs cihetinden beden arzna doru ekip onaylamasn salayan sfli meyle delalet eder. Ruhun hidayet nuru araclyla bozukluun akide ve azimette olmadn, amelde meydana geldiini, bunun da ancak nefsani bir drt ile olabileceini bilmesi Yusufun gmleinin arkadan yrtlm olduunu grnce: phesiz dedi; bu, sizin tuzanzdr. Sizin tuzanz gerekten byktr. ifadesinden anlalyor. Ey Yusuf! Sen bundan vazge! Ey Kadn! Sen de gnahnn affn dile! ifadesi ruhun nurunun kalbe yansmasna ve nazil olan nurani bir olgudan ve ruhani bir dnceden dolay onu kendi tarafna ekmesine iarettir. Ki bu nurani cihetten nazil olan olgu ve ruhani dnce kalbi nefis cihetinden ekip evirir, nefsin amelinden yz evirmesini emrederek dnp ibret almasn salar. Ki bir kez daha byle bir meyil gereklemesin. Varit olan bu olgunun ve dncenin nefis zerinde etkili olmas tenvir ve tasfiye sayesindedir. nk kalpten kendisine akseden ruhun nuruyla aydnlanmas, onun araclyla kalbi istila eden karanlk heyetten istifar etmesi anlamna gelir. 30- ehirdeki baz kadnlar dediler ki: Azizin kars, delikanlsnn nefsinden murat almak istiyormu; Yusuf'un sevdas onun kalbine ilemi! Biz onu gerekten ak bir sapklk iinde gryoruz.
31- Kadn, onlarn dedikodusunu duyunca, onlara dveti gnderdi; onlar iin dayanacak yastklar hazrlad. Onlardan her birine bir bak verdi. (Kadnlar meyveleri soyarken Yusuf'a): k karlarna! dedi. Kadnlar onu grnce, onun bykln anladlar. (aknlklarndan) ellerini kestiler ve dediler ki: H Rabbimiz! Bu bir beer deil... Bu ancak stn bir melektir! 32- Kadn dedi ki: te hakknda beni knadnz ahs budur. Ben onun nefsinden murat almak istedim. Fakat o, (bundan) iddetle saknd. And olsun, eer o kendisine emredeceimi yapmazsa mutlaka zindana atlacak ve elbette srnenlerden olacaktr! 33- (Yusuf:) Rabbim! Bana zindan, bunlarn benden istediklerinden daha iyidir! Eer onlarn hilelerini benden evirmezsen, onlara meyleder ve cahillerden olurum! dedi. Kalp, ruhla btnleme hususunda bu menzile ulatnda, ruhun nuruyla aydnlandnda, buna bal olarak nefis de kalbin nurunun parltlaryla nurlanp kirlerinden arndnda nefis, kalbin nuruyla aydnlanmak, onun heyetiyle biimlenmek ve ona yakn olmak iin ona ak olur. Onun makamna ulamak ister. Onu kendine ekmeye, ihtiyalarn onunla gidermeye, onu tabii lezzetlerini elde etmek iin kullanmaya kalkmaz, onu makamndan ve mertebesinden kendi mertebesine indirmez. Kendi heyetiyle biimlenmesine, fiillerine ve lezzetlerine ortak olmasn salamaya almaz. Nefis emmare vasfna sahip iken btn bunlar yapard. Dolaysyla bu srada kuvvetleri etkilenir, hatta onun etkilenmesiyle tabiat kuvvetleri de etkilenir. Nitekim ehirdeki baz kadnlar dediler ki: Azizin kars, delikanlsnn nefsinden murat almak istiyormu; Yusufun sevdas onun kalbine ilemi! ifadesiyle anlatlmak istenen budur. Kalp, Ruhun komuluuna ykseldii, sr menziline ulat iin nurani heyetiyle, zati-ftri gzelliiyle, kesbi berraklyla nefsi istila ettii zaman; bedenin btn kuvvetleri onunla aydnlanrlar, kalp nefsi ve nefis de bedeni kendine tabi klar. Dolaysyla beden kuvvetleri kendilerine zg fiillerden alkonur, akna dnerler. Beslenme ile ilgili tasarruflarnda hayretler iinde kalrlar. Lezzet alma, beslenme ve meyve yeme ilerinde alet olarak kullandklar baklar unutuverirler de kudretlerini yaralarlar. Ki bu kudret tasarruflarnda sz konusu aletleri kullanr. Koltuklarna yaslanm olarak app kalrlar. Yaslandklar koltuklar derken; beden iinde yer aldklar organlar kastediyoruz. Bunlar nefis, kendi kuvvetleri iinde hazrlamtr. Aada ki tevilde de bu anlama iaret edilmitir:
YSUF SURES 557
Kadnlar onu grnce, onun bykln anladlar. Ellerini kestiler ve dediler ki: Haa Rabbimiz! Bu bir beer deilBu ancak stn bir melektir! Azizin karsnn k karlarna! eklindeki sz, nefsin kendi iradesiyle kalbin nuruyla parlamay istemesi, onunla aydnlanma istidadn elde etmek suretiyle kalbin ortaya kmasn dilemesi anlamndadr. Nefis, kalbin iradesinin dorultusunda hareket etmeye giritii, slukun azimet gerektiren amelleri karsnda kalp ile ekime yetenei azald, gnll olarak kalbe boyun emeye iyice alt zaman, kalbin o srada ilikilerinden ve engellerinden syrlmas, tereddt haline son vermek suretiyle azimetiyle arnmas iin halvete girmek suretiyle riyazetin vakti gelmi demektir. nk kalbin bazen nefis tarafna bazen ruh tarafna kaplmas eklinde kendini gsteren azimet noktasnda tereddd sz konusu olduu srece ne riyazet mmkn olur, ne de sluk. Halvet de sahih olmaz. nk halvetin temel artlarndan biri olan cem hali kaybolur. Bu riyazet, nefse, gnll olarak nafile ibadetlerle boyun edirilmesi anlamndaki riyazet deildir. Byle bir riyazet iin halvete ihtiya yoktur. Bilakis, muhalefet edileri terk etmeye, nefsi krmaya, zht ve ibadet eitleriyle direncini krmaya ihtiya vardr. Kalbin riyazetine gelince; bu da kalbin kendi sfatlarndan, ilimlerinden ve kemalatndan arnmasndan, fena bulma, uhud ve kavuma yolunda sluk etmek zere belirginlemesinden ibarettir. Bu da nefsin kendisini istila etmesinden korunmasndan sonraki aamadr. Nitekim, Azizin kars bunu yle dile getirmitir: Ben onun nefsinden murat almak istedim. Fakat o, iddetle saknd. Nefsinden korunma istedi ve bu isteini arttrd. Eer o kendisine emrettiimi yapmazsa benim lezzetimi, hazzm yerine getirmezse, halvet ve yalnzlkla bedenin lezzetlerinden, hevann esenliinden ve maddi idraklerden alkonacaktr, onlardan koparlacaktr. Ve elbette srnenlerden olacaktr. Saygnln, bizim katmzdaki onurunu yitirdii, bizim tarafmzdan yalnz brakld, ayrca yardmclara ve bedendeki hizmetilere reislik etme payesinden uzaklaaca iin elbette srnecektir. Hira Maarasnda ibadete ekildii srada Hz. Resulullaha (s.a.v) halvet sevdirildii gibi Yusufa halvet sevdirildii zaman Rabbim! Bana zindan, bunlarn benden istediklerinden daha iyidir!...dedi. Hz. Yusuf
benden istedikleri diyor, sonra da kadnlarn hilelerini kendisinden evirmesi iin Rabbine yle dua ediyor: Eer onlarn hilelerini benden evirmezsen, onlara meyleder ve cahillerden olurum! nk onun da tabiatnda sfli cihete ynelik bir meyil vard ve kalbi de o tarafa doru ekilebiliyordu. Sfli cihete dmesini gerektiren unsurlar onun da tabiatnda vard. Ki bunlar ebediyen yok olmayan olgulardr. Nefsin kalp nuruyla aydnlanmas ve kalbe itaat etmesi ise sreklilik arz etmeyen arzi bir durumdur. Kalp her zaman, nefse amelleri itibariyle yardm eder. nk, kalbin iki tabiat ve iki yz vardr. Bu yzlerinden biri ruha, br ise nefse doru eker. Bir yzyle ruha, bir yzyle de nefse bakar. Eer yce Allahn ulvi ciheti galip getirmek ve yceler leminin nurlaryla pekitirmek suretiyle onu korumas olmasa, kalp asndan cehaletinden dolay nefse doru akmaktan daha yakn bir ihtimal yoktur. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Allahm! Kalbimi dinin zere sabit kl. Orada bulunanlar yle demilerdir: Sen, vahiy alan bir Resul olduun halde mi bunu sylyorsun? Resulullah (s.a.v) onlara u cevab vermitir: Nasl emin olabilirim ki, kalp ldeki bir ty gibidir, rzgrlar ne tarafa isterlerse onu savururlar. Dolaysyla bu dua, kalbin yoksunluunun suretidir ve ebediyen ondan ayrlmaz. 34- Rabbi onun duasn kabul etti ve hilelerini ondan uzaklatrd. nk O ok iyi iiten, pek iyi bilendir. 35- Sonunda (Aziz ve arkadalar) kesin delilleri grmelerine ramen (halkn dedikodusunu kesmek iin yine de) onu bir zamana kadar mutlaka zindana atmalar kendilerine uygun grnd. 36- Onunla birlikte zindana iki delikanl daha girdi. Onlardan biri dedi ki: Ben (ryada) arap sktm grdm. Dieri de: Ben de bamn stnde kularn yemekte olduu bir ekmek tadm grdm. Bunun yorumunu bize haber ver. nk biz seni gzel davrananlardan gryoruz, dedi. Rabbi onun duasn kabul etti ve hilelerini ondan uzaklatrd. Kutsi destekle onu pekitirdi, sbhani telkini ile onu glendirdi ve yzn pislik cihetinden kutsi cihete evirdi, bylece onlarn hilesini ondan evirdi. nk O ok iyi iitendir kalbin sr makamndaki mnacatlarn iitir. Pek iyi bilendir. Kalbin kendisine muhta olduu durumlarda ne yaplmas gerektiini bilir. Sonunda kesin delilleri grmelerine ramen, onuzindana atmalar kendilerine uygun grld.
YSUF SURES 559
Ruh azizine, nefis ve tabiat kuvvetleri kadnlarna, ruhun akl ve fikir gibi yardmclarna hepsinin zerinde ittifak ettii bir gr uygun grnd. Onu mutlaka zindana atmalydlar. Yani ona daha iyi gelen halvette brakmay uygun grdler. Ruhun hud nuruyla kalbi baskya ald, onu tasarruflarndan ve sfatlarndan alkoyduu iin; nefis ve dier kuvvetler, korunmuluk iaretlerini, samimi bir kararll ve kendilerine meyletmeme halini onda grdkten sonra onu kendilerine ekmekten alkonduklarn, onun da nuruyla kendilerinin zerine parlayarak yansmasn, Allaha muhtalk halindeki samimiyetinin ortaya ktn grdkleri iin- aksi takdirde onu halvette kendi haline brakmazlard-; vehim, dindeki salamln ve Hakk ile beraberliinin srekliliini grp Onun nuru karsnda hezimete urad, Onun glgesinden kat; akl ise, hidayet nuruyla aydnland; fikir de kalbin halvette egemenliinin gerekletiini fark ettii iinhepsi birlikte onu halvette yalnz braktlar.. Onunla birlikte zindana giren iki delikanldan biri, ondan ayrlmayan ruhani muhabbet gcyd. Ve bu g, hkmdara ak arabn sunan arapdr. Nitekim, Yusuf kssasnda da bu kiinin kraln araps olduu belirtilmektedir. kincisi de kalpten hibir ekilde ayrlmayan nefistir. nk nefsin hayat konumundaki heva, nefsin beka istemesinden dolay ondan kaynaklanmaktadr. O da kraln, ehirde gda maddelerini idare etmekle grevli ekmekisidir. Nitekim kssada da bundan bahsedilmitir. Baka hibir ey deil, ama bu ikisi halvette ondan ayrlmadlar. arapnn Ben ryamda arap sktm grdm. ifadesiyle bahsettii ryas, muhabbet gcne, hakiki uhuddan gafil olma uykusunda, kalp marifeti zmnden ak arabn skmasnn gsterilmesi anlamndadr. Ekmekinin Ben de bamn stnde kularn yemekte olduu bir ekmek tadm grdm. ifadesiyle anlatt ryas ise, hevann btnyle nefsani kuvvetler kuunun lezzetlerini, hazlarn ve ehvetlerini elde etmeye ynelmesi anlamndadr. Cazibesine kapld eylere ynelmesinin kua benzetilmesinin nedeni kuun bir eyi byk bir hzla kapmasdr. 37- (Yusuf) dedi ki: Size yedirilecek yemek gelmeden nce onun tevilini mutlaka size haber vereceim. Bu, Rabbimin bana rettii ilimlerdendir. phesiz ben Allah'a inanmayan bir kavmin dininden uzaklatm. Onlar ahireti inkr edenlerin kendileridir.
38- Atalarm brahim, shak ve Ya'kub'un dinine uydum. Bizim Allah'a ortak komamz olacak bir ey deildir. te bu, Allah'n bize ve insanlara olan ltfundandr. Lkiyn insanlarn ou kretmezler. 39- Ey zindan arkadalarm! eitli rabler mi daha iyi, yoksa gcne kar durulamaz Kahhar olan O Bir Allah m? 40- Allah' brakp da baka taptnz eyler, sizin ve atalarnzn takt birtakm isimlerden baka bir ey deildir. Allah onlar hakknda herhangi bir delil indirmemitir. Hkm sadece Allah'a aittir. O size kendisinden bakasna ibadet etmemenizi emretmitir. te dosdoru din budur. Lkiyn insanlarn ou bilmezler. Size yedirilecek yemek gelmeden nce kalbin bu iki kuvveti hazlarndan, nasiplerinden menetmesine, ancak durumlarnn varaca akbeti, yapmakla ykml olduklar eyi doru bir siyasetle, isabetli bir grle, istikamet zere olmakla ve slah etme tavryla akladktan ve Benuzaklatm diyerek tevhidi onlara gsterdikten sonra bunlardan istifade etmelerine msaade etmesine iarettir. Ve kalbin bu iki kuvveti zorunlu lhi emri yerine getirmeye, gereksiz eyleri terk etmeye, farkl ynlere bakmaktan, ilgiyi datmaktan vazgemeye tevik etmesi mahiyetindedir. nk hevann zellii ayrlk, danklk ve birbiriyle ekien kuvvetlerin muhtelif ehvetlerine ibadet etmektir. Muhabbetin zellii ise, balangtan nihayete vasl olmann hemen ncesine kadar sfatlara balanmak, zatn cemaline deil sfatlara ibadet etmektir. Bu yzden kalp onlar phesiz ben Allaha inanmayan bir kavmin dininden uzaklatm. diyerek tevhide aryor. Yani mrik, nefsin sfatlar putlarna, hatta kalbin varlna ve sfatlarna tapan ahireti inkr eden bir topluluun dinini terk ettim. Yani onlar ruhani lemde baki olma gereinden perdelenmilerdir. Allaha herhangi bir eyi ortak komamz bize yaramaz. eitli rabler mi daha iyi, yoksa gcne kar durulamaz Kahhar olan bir tek Allah m? Yani yce Allahn ekiip duran birok ortan sahip olduu bir adam. (Zmer, 29) ayetinde iaret buyurduu gibi bu rablerden biri unu emrederken, br unu emreder, bir bakas da baka bir eyi emreder ve birbirlerini engelleyerek aciz kalrlar. Ya sevgiden dolay sfat ve isimlere ya da hevann arzusundan dolay nefsani kuvvetlere tapmak m daha iyidir, yoksa tek bir emirden baka buyruk yneltmeyen tek bir Rabbe mi? Nitekim, yce Allah yle
YSUF SURES 561
buyurmutur: Bizim buyruumuzbir tek szden bakas deildir. (Kamer, 50) Bu bir tek Rab, kar konulmaz gce sahiptir, herkesi kahredici Kahhar gcyle egemenlii altna almtr. Hi kimse Onun emrine engel olamaz. Emrinden geri koyamaz. Dolaysyla kalp, bu iki kuvveti yerinde bir siyasetle ayn hedefe yneltir, ynlerini, amalarn birletirir. nk kalp, vahdetin egemenlii altna girince, vahdet sevgisiyle sfatlar muhabbetinden alkonur, zata yneltilir. Tevhidde iyice alkanlk elde edince, hevas hazlara ve ehvetlere tapmaktan, lezzetleri elde etme uruna paralanmalardan ezilir, eytana itaat etmekten dolay deil, Hakkn emriyle sadece haklarla ve zorunlu hazlarla yetinir 41- Ey zindan arkadalarm! (Ryalarnza gelince), biriniz (daha nce olduu gibi) efendisine arap iirecek; dieri ise aslacak ve kular onun bandan (beynini) yiyecekler. Yorumunu sorduunuz i (bu ekilde) kesinlemitir. 42- Onlardan, kurtulacan bildii kimseye dedi ki: Beni efendinin yannda an, (umulur ki beni karr). Fakat eytan ona, efendisine anmay unutturdu. Dolaysyla (Yusuf), birka sene daha zindanda kald. Biriniz efendisine arap iirecek irkten vazgeirme amal aklama ve deerlendirmelerden sonra birincisinin durumunu belirginletiriyor. O da lezzet sevgisinin ruha galip gelmesinden ibarettir. Dieri ise aslacak ve kular bandan yiyecekler. kincisinin akbetinin ne olacan aklyor burada. Bu kiinin aslmas, nefsiyle fiillerini ilemekten alkonmas, varlnn gerektirdii davranlar hususunda ezilmesi, tespit edilmesi, bitkisel tabii kuvvetler kk zerinde kalclatrlmas anlamndadr, ki artk ne muhayyile onun zerinde tasarrufta bulunabilir, ne de o muhayyile zerinde tasarrufta bulunabilir. Dier hayvani kuvvetlerin de byle bir tasarrufu sz konusu olamaz. te bu hevann lmesi demektir. lm ve aslmadan sonra nefsin kuvvetlerinin kular Hakkn emriyle onun kafasndan yerler. Bu, haklarn yannda durup, teye geememektir. Yorumunu sorduunuz i, kesinlemitir. Sizin durumunuz bu esas zerinde sabitlemi, karar klmtr. Bu srada Allaha vasl olmu, Ona yaklam haldeydi. Allahta fena bulmak suretiyle velayet makamnda zuhur etme anlaryd.
Bu iki kuvvet, kendileri iin belirginletirdikleri ite kalclk kazannca, Kalp Yusufunun ii de zati uhud makamna vasl olmakla tamamland. Bylece halveti de ald. nk zindanda kald sre, Allahta gerekletirdii slukunun mddetidir. Kalp Yusufunun fena bulmas tamamland zaman, iki kuvvetin durumu da ayn seviyeye gelip eitlendi. nk o srada kendi nefisleriyle deil, Allah ile idiler. Dier bir ifadeyle Hakkani varla kavuup beka bulma zamannn balamasyla halvet zaman sona erdi. Ama beka zaman henz tamamlanmamt, nk beni efendinin yannda an. ifadesinde iaret edildii gibi varlk kalnts onda mevcudiyetini koruyordu. Yani, benim iin ruh makamnda sevgi ile ve onda karar klma ile varlk talep et nk sevgi ak arabyla ruhu sarho ettii zaman, ruh vahdet makamna, kalp de ruh makamna ykselir. Bu makamda ruha hafi (gizli), kalbe de sr ad verilir. Bu da fena deildir, nk her ikisi de o srada mevcutturlar ve Hakkn nuruyla boulmulardr. Bu makamda durup tesine gememekten tuyan ve benlik neet eder. Bu yzden eytan ona, efendisini anmay unutturdu. denilmitir. Yani vehim eytan kalp Yusufuna, Allahta fena bulmak suretiyle Onu anmay unutturdu, nk kalp Yusufunda henz varlk kalnts mevcuttu ve ruh makamn talep etmiti. Yoksa kendi nefsini ve varln unutacak, bu makamla perdelenmekten gafil olacakt. te bu kalnt birka sene daha zindanda kalmaktr. Resulullah (s.a.v) bu olaya yle iaret etmitir: Allah, kardeim Yusufa rahmet etsin, eer beni efendinin yannda an demeseydi, zindanda birka yl daha kalmayacakt. Ya da kahredilmi, engellenmi, Hakkn canibinden perdelenmi vehim eytan, yaknlatrlm muhabbet resulune, derecesinin ykseltilii, istila edii, saltanatnn ykseltilii srasnda lahi cemal iinde akn ve sarholuun etkisinde olduu iin, kalp Yusufunu uhud huzurunda anmay unutturdu. nk cemali seyreden sevgili hayran kalr, mahlukatn tmn, varlnn ayrntlarn unutur. Daha dorusu fena bulmas tamamlanncaya, sarholuu son buluncaya kadar nefsi cem aynna gark olur. Sonra uyanr ve tafsili hatrlar. Hviyet denizine dalmak ve ahadiyet zatnda silinmek suretiyle fena bulma sreci sona erince, mahpusluk mddeti dolunca, yce Allah onu kendi hayatyla diriltti, zatndan ve sfatlarndan ona bir hayat bahetti.
YSUF SURES 563
Halvet ve Allahta sluk araclyla nefsin sfatlarndan uzaklama mddetinde nefsin sfatlarnda deiim eklini zayf ineklerin semiz inekleri yemeleri suretinde bedensel tabiat sfatlarnda deiim eklini ise kuru baaklarn yeil baaklar istila etmesi suretinde ona gsterdi. 43- Kral dedi ki: Ben (ryada) yedi ark inein yedii yedi semiz inek grdm. Ayrca, yedi yeil baak ve dierlerini de kuru grdm. Ey ileri gelenler! Eer rya yorumluyorsanz, benim ryam da bana yorumlaynz. 44- (Yorumcular) dediler ki: Bunlar karmakark hayaller, dlerdir. Biz byle dlerin tevilini bilenlerden deiliz. 45- (Zindandaki) iki kiiden kurtulmu olan, uzun bir zaman sonra (Yusuf'u) hatrlayarak dedi ki: Ben size onun yorumunu haber veririm, beni hemen (zindana) gnderin. 46- (Yusuf'un yanna gelerek dedi ki:) Ey Yusuf, ey sddk (doru szl) arkadam! (Ryada grlen) yedi ark inein yedii yedi semiz inek ile yedi yeil baak ve dierleri de kuru olan (baaklar) hakknda bize yorum yap. mit ederim ki, insanlara (isabetli yorumunla) dnerim de belki onlar da doruyu renirler. 47- Yusuf dedi ki: Yedi sene detiniz zere ekin ekersiniz. Sonra da yiyeceklerinizden az bir miktar hari, bitiklerinizi baanda (stok edip) braknz. 48- Sonra bunun ardndan, saklayacaklarnzdan az bir miktar (tohumluk) hari, o yllar iin biriktirdiklerinizi yeyip bitirecek yedi ktlk yl gelecektir. Ryada grdm diyen kral, bazlarna gre Ktfiri Msra kral tayin eden, ynetimini ona veren Reyyan b. Veliddir. Ad Ktfir olan, Aziz deildir. Geri Arapada aziz kral anlamna da gelir. Dolaysyla, ayette geen kral, faal akla iarettir. Ruhlar meliklerinin melikidir ve Ruhul kuds olarak isimlendirilir. nk yce Allah, velayet ehlini, nbvvetin balangc olana tam fena esnasnda nefhas ve vahyiyle diriltir. Onunla btnlemeleri ile de tafsilatlar cem aynnda zuhur eder. Bu yzden bazlar demilerdir ki: Yusuf kraln yanna girince kral onunla branice konutu, o da krala branice cevap verdi. Kral yetmi dil biliyordu ve bu dillerle konutu. Yusuf da bu dillerin tmyle onunla konutu.
Bunlar karmakark dlerdir diyen ileri gelenler, akl ve fikir gibi vehimle perdelenmi erefli kuvvetlerdir. Vehmin kendisi de riyazet ve tebdil srrna kar perdelenmitir. Bu yzden vehimle perdelenmi ve vehmin yannda durup tesine geemeyenlerin riyazet ehlinin hallerini hurafe olarak nitelendirdiklerini grrsn. Uzun bir zaman sonra hatrlayan sevgi resulune gelince, o, ancak Ruhul kudsn melikinin zuhur etmesi, diriltmesi, vahdetten sonra kesrete dn eklinde varlnn tafsilatn irade etmesi araclyla hatrlar. Aksi takdirde onda fena haleti bulunur ve cem aynndan uzak olur. Orada kalbin varln grmedii gibi bakasn da grmez. Byle iken nasl hatrlasn ki? Ancak yokluundan sonra Hakkn nuruyla zuhur edince hatrlar. 49- Sonra bunun ardndan da bir yl gelecek ki, o ylda insanlara (Allah tarafndan) yardm olunacak ve o ylda (meyve suyu ve ya) skacaklar. 50- (Adam bu yorumu getirince) kral dedi ki: Onu bana getirin! Resul/eli, Yusuf'a geldii zaman, (Yusuf) dedi ki: Efendine dn git de ona: Ellerini kesen o kadnlarn hali neydi? diye sor. phesiz, benim Rabbim onlarn hilesini ok iyi bilir. 51- (Kral kadnlara) dedi ki: Yusuf'un nefsinden murat almak istediiniz zaman durumunuz neydi? Kadnlar, H! Allah iin, biz ondan hibir ktlk grmedik, dediler. Azizin kars da dedi ki: imdi hakk olan gerek ortaya kt. Ben onun nefsinden murat almak istemitim. phesiz ki o doru syleyen sadkiynlerdendir. 52- (Yusuf dedi ki): Bu, Azizin yokluunda ona hainlik etmediimi ve Allah'n hainlerin hilesini baarya ulatrmayacan (herkesin) bilmesi iindir. 53- (Bununla beraber) nefsimi temize karmyorum. nk nefis, ar ekilde ktl emreder; Rabbim acyp korumu baka. phesiz, Rabbim ok balayan, pek esirgeyendir. 54- Kral dedi ki: Onu bana getirin, onu kendime zel danman edineyim. Onunla konuunca: Bugn sen yanmzda yksek makam sahibi ve gvenilir birisin, dedi. 55- Beni lkenin hazinelerine tayin et! nk ben (onlar) ok iyi korurum ve bu ii bilirim dedi.
YSUF SURES 565
56- Ve bylece Yusuf'a orada diledii gibi hareket etmek zere lke iinde yetki verdik. Biz dilediimiz kimseye rahmetimizi eritiririz. Ve gzel davrananlarn mkfatn zayi etmeyiz. 57- man edip de (ktlklerden) saknanlar iin ahiret mkfat daha hayrldr. nsanlara yardm edilecek ve (meyve) skacaklar yl, tam itminan ve klli gven esnasnda nefsi yararlandrd vakittir. Kuvvetler kadnlarnn Haa! Allah iin, biz onda hibir ktlk grmedik. szleri ile Azizin karsnn imdi gerek ortaya kt. eklindeki szleri, nefsin ve kuvvetlerin Hakkn nuruyla aydnlanmasna, insaf ve doruluk sfatlaryla nitelenmesine, vahdet nuru sayesinde adalet melekesinin gereklemesine, cem sonras fark haline ynelik sevginin zuhuruna, kalbin fazileti ve doruluu ile birlikte kendi gnahn ikrar edip gnahndan teberri etmesinden dolay nefsin itminana ulamasna iarettir. nk nefsin itminannn gstergelerinden biri gnah itiraf etmesi, nefs-i emmare olduu srada kendisinden sadr olan arlklardan istifar edip lahi rahmete ve Rabbani korumaya sarlmasdr. Kraln onu kendine has klmasndan maksat, kalbi, tamamen kemale erdikten sonra kendisinin yerine mlkn hakimi klmas anlamndadr. Nitekim, kssada yle anlatlr: Kral Yusufu tahtnn zerine oturttu, kendi tacn bana geirdi, mhrn ona verdi, klcn ona kuandrd. Bu arada Ktfiri azletti. Sonra Ktfir ld. Kral Yusufu Ktfirin kars Zleyha ile evlendirdi. Kral tahttan feragat edip saltanat ona teslim etti ve kendisi Rabbine ibadet etmek zere kesine ekildi. Btn bunlar Hakkn halifelii makamna iarettir. Nitekim, yce Allah Davuda (a.s) yle hitap etmitir: Biz seni yeryznde (arzda) halife yaptk. (Sad, 26) Azizin lmesi, kalbin makamna ulamasna, ruhun vahdet uhudunda yol almasna, Yusufun Azizin karsyla evlenmesi, kalbin, itminana erdikten sonra nefsi hazlardan yararlandrmasna iarettir. nk nurlanm erefli nefis, istikametin artlarn muhafaza etme, adalet kanunlarna uyma ve ilim ve amele ait usullerin istimbat edilmesi hususunda hazlardan g alr. Ki ilim ve amel de bu evlilikten doan iki ocuktur. Nitekim kssada Zleyhann biri Efrasim, biri Mia olmak zere iki oul dourduu belirtilmektedir.
Rivayete gre Yusuf Zleyha ile evlenip gerdee girince ona: Bu, senin istediinden daha iyi deil midir? dedi. Zleyhann hl bakire olduunu grd. Bu da Zleyhann hazlarndan yararlanmasna ramen halinin gzelliine ve adaleti gzetmesine iarettir. Zlayhann bakire olmas, ruhun daima kutsi olmasndan dolay nefse karmamasna, onunla dorudan temas kurmasnn mmkn olmadna iarettir. nk kalbin aksine, ruhun istekleri kllidir ve czleri idrak edilemez. Zleyha,Yusufun ei oldu, nk Yusufun emri ona musallat oldu, emrinin eseri ve hakimiyeti kalp vastasyla ona ulat, o da hakiktte onun hkm altna girdi. Yusufun yeryznn hazinelerine ynetici olarak grevlendirilmesini istemesi ve kendisini iyi koruyan bilgi sahibi biri olarak nitelendirmesine gelince; nk kalp, maddi czleri idrak eder ve korur, ruh ise bunu gerekletiremez. Dolaysyla kalp istidad uyarnca bu anlam, balayandan, yani Ruhul kuds melikinden kabul eder. Yeryzne (arzda), diledii yere gidebilecek ekilde yerletirilmesi ise, temkin makamna ulat srada fena sonras beka ile halife klnmas anlamndadr. Bu da ihsan sahiplerinin dldr. Yani cem aynndan tafsilata dnd iin uhud makamnda Rabbine kulluk edenlerin ecri budur. Ahiret mkfat yani cemal uhudu lezzetiyle alnan manevi haz, baki olan Allahn yznn nurunun parldaylarn mtalaa etmek iman edenler iin daha hayrldr. Ayni imanla inananlar ve saknanlar iin benlik kalntsndan saknanlar iin daha iyidir. 58- Yusuf'un kardeleri gelip onun huzuruna girdiler, (Yusuf) onlar tand, onlar onu tanmyorlard. 59- (Yusuf) onlarn yklerini hazrlaynca dedi ki: Sizin baba bir kardeinizi de bana getirin. Grmyor musunuz, ben lei tam dolduruyorum ve ben misafirperverlerin en iyisiyim. 60- Eer onu bana getirmezseniz, artk benim yanmda size verilecek bir lek (erzak) yoktur, bana hi yaklamayn! 61- Dediler ki: Onu babasndan istemeye alacaz, kukusuz bunu yapacaz. 62- (Yusuf) emrindeki genlere dedi ki: Sermayelerini yklerinin iine koyun. Olur ki ailelerine dndklerinde bunun farkna varrlar da belki geri gelirler.
YSUF SURES 567
63- Babalarna dndklerinde dediler ki: Ey babamz! Erzak bize yasakland. Kardeimizi (Bunyamin'i) bizimle beraber gnder de (onun sayesinde) lp alalm. Biz onu mutlaka koruyacaz. 64- Ya'kub dedi ki: Daha nce kardei (Yusuf) hakknda size ne kadar gvendiysem, bunun hakknda da size ancak o kadar gvenirim! (Ben onu sadece Allah'a emanet ediyorum); Allah en hayrl koruyucudur. O, acyanlarn en merhametlisidir. 65- Eyalarn atklarnda sermayelerinin kendilerine geri verildiini grdler. Dediler ki: Ey babamz! Daha ne istiyoruz. te sermyemiz de bize geri verilmi. (Onunla yine) ailemize yiyecek getiririz, kardeimizi koruruz ve bir deve yk de fazla alrz. nk bu (seferki aldmz) az bir miktardr. 66- (Ya'kub) dedi ki: Kuatlmanz (ve aresiz kalma durumunuz) hari, onu bana mutlaka getireceinize dair Allah adna bana salam bir sz vermediiniz takdirde onu sizinle beraber gndermem! Ona (istedii ekilde) teminatlarn verdiklerinde dedi ki: Sylediklerimize Allah ahittir. Tafsil makamna dnp halifelik iin hakimiyet tahtna oturunca, riyazet zindannda, kutsal huzur msr halvetinde ve cem aynna gark olmakta geen uzun ayrlk dneminden sonra kardeleri hayvani kuvvetler yanna geldiler, onun huzuruna girdiler ruhanilerin edebiyle edeplenmilik vastasyla nefsin mutmain olup aydnlanmas, bu hayvani kuvvelerin de ondan aydnlanmalar, fazilet ve ahlak heyetleriyle pimeleri, ahlak ve eriat gibi yararl ilim gdalar aramalar nedeniyle ona yaklatlar. Yusuf onlar tand. gzel halleri, zek ve saflklaryla salaha ermiliklerini, yoksulluklarn, kendisinden istedikleri manalara muhta olduklarn grp tand. Onlar onu tanmyorlard. nk arnma suretiyle onlarn mertebelerinin stne kmt, onlarn idrak etmelerine imkn olmayan vasflara sahip olmutu. Bu yzden ameli akl gcn huzuruna getirmelerini istedi: Sizin baba bir kardeinizi bana getirin. nk amellerle ilgili klli anlamlar bu kuvvetten bakas idrak edemez. Bil ki, mahbuplarn keifleri cehdlerinden nce gerekleir. Bu yzden, onlarn sahip olduklar kuvvetler eriat ve hkmleri bilirler, nefisleri bundan nce mutmainlik dzeyine erimi olsa bile vuslattan nce onu siyasetle idare ederler.
Yusufun hazrlayp ykledii yklerine gelince, bu, onlarn idrak edebilecekleri, uygulayabilecekleri kk bir lekti. Dedi ki: Eer onu bana getirmezseniz, artksize verilecek lek yoktur. Klli anlamlardan olup benim yanmda bulunan lek verilmeyecektir size ve artk bana hi yaklamayn. nk sizin mertebeniz benim mertebemden uzaktr ve siz ancak onun vastasyla bana yaklaabilirsiniz. Ameli akl gc salt akl makamndan ayrlp sadr makamna varmad iin maddi kuvvetlere elik etmesi, onlara amele sevk edici czi anlamlar ilka etmesi, evk maniyetli riza kuvvetlerini akli maslahatlara doru harekete geirmesi mmkn olmaz. Dediler ki: Onu babasndan istemeye alacaz. stidad onun feyzini kabul etmesi iin arndrmaya alacaz. Yusufun emrindeki genlere Sermayelerini yklerinin iine koyun. demesi de kalbin, emrindeki genler olan nebati kuvvetlere nefsin itminan halinden yararland srada, korunmak iin istifade ettikleri, kemalatlarn elde etmek iin g edindikleri kuvvetlerini getirmelerini emretmesine iarettir. nk bu, onlarn farkllklarn mmkn klan sermayeleridir. Ykleri ise idrak ve kazan aletleridir. Olur ki kuvvetlerini ve kazanma kudretlerini bilirler, ailelerine dndklerinde gazap, ehvet gibi sair hayvani kuvvetlerin yanlarna dndklerinde, belki geri gelirler anlamlar gdas hususunda kr etme ve ayrcalk kazanma, bu sermaye aracl ile yararl ilimleri elde etme makamna geri gelirler. Babalarna dndklerinde istidad arndrmak ve fazilet heyetlerine brnmek suretiyle babalarnn yanna geldiklerinde, onun, ameli akl gcn kendileriyle birlikte gndermesinin gerekliliini gsterdiler, ki daimi anlam faziletlerini elde etmede kendilerine yardmc olsun. Yani onun feyzinden yardm istediler. lp alalm yani ondan yararlanalm. Onu kendi isteklerimizi elde etme dzeyine indirip de cahil olduumuz srada kardeine yaptmz gibi helak olmasna neden olmayacaz. Bilakis, onu sz vererek ve kemal yolunda onu gzeterek koruyacaz. Babalarnn, onu onlarla birlikte gnderme hususunda onlardan ahit almas, salam bir sz vermelerini istemesi, amelden nce sahih imani bir itikadn bulunmasna iarettir ve onlar bu akdi batan itibaren kabul etmeleri, onlar bu akde bal kalmaya mecbur brakmas anlamndadr. Aksi takdirde, ameli planda durumlar doruluk zere olmayaca gibi baarl da olmayacaklard.
YSUF SURES 569
67- Sonra yle dedi: Oullarm! (ehre) hepiniz bir kapdan girmeyin, ayr ayr kaplardan girin. Ama, Allah'tan (gelecek) hibir eyi sizden savamam. Hkm, Allah'tan bakasnn deildir. (Onun iin) ben yalnz O'na dayandm. Tevekkl edenler yalnz O'na dayansnlar. Hepiniz bir kapdan girmeyin bir tek faziletin yolunda gitmeyin, rnein cesareti bir kenara brakp sadece cmertlik tarikinde sluk etmeyin. nk vahdet huzuru btn faziletlerin kayna, ahadiyet zat da btn sfatlarn mebdeidir. O halde, ayr ayr tm faziletlerin yollarn izleyin ki adalet vasfna sahip olasnz, vahdet huzuruna doru yol alasnz. Btn sfatlar zerinden yol aln ki zat size gsterilsin. Hadiste yle buyrulmutur: Kyamet gn yce Allah, deiik mezhep mensuplarnn her birine, kendisine inand surette grndnde onu tanrlar. Baka bir surette grndnde ise onu tanmazlar. Ama Allahtan gelecek hibir eyi sizden savamam. ayet Allah tevfikini size ulatrmazsa, baz rtlerle sizi kemalatnzdan perdelerse ona kar sizin iin hibir ey yapamam. nk akl ancak ilim salar, istidat icat edemedii gibi perdeyi de kaldramaz. 68- Babalarnn kendilerine emrettii yerden (eitli kaplardan) girdiklerinde (onun emrini yerine getirdiler. Fakat bu tedbir) Allah'tan gelecek hibir eyi onlardan savamazd; ancak Ya'kub iindeki bir dilei aa vurmu oldu. phesiz o, ilim sahibiydi, nk ona biz retmitik. Fakat insanlarn ou bilmezler. 69- Yusuf'un yanna girdiklerinde z kardeini yanna ald ve Bilesin ki ben senin kardeinim, onlarn yaptklarna zlme dedi. 70- (Yusuf) onlarn ykn hazrlad zaman marapay kardeinin yk iine koydu! (Kafile hareket ettikten) sonra bir tellal: Ey kafile! Siz hrszsnz! diye seslendi. 71- (Yusuf'un kardeleri) onlara dnerek: Ne aryorsunuz? dediler. 72- Kraln su kabn aryoruz; onu getirene bir deve yk (bahi) var dediler. (lerinden biri:) Ben buna kefilim, dedi. 73- Allah'a and olsun ki, bizim yeryznde fesat karmak iin gelmediimizi siz de biliyorsunuz. Biz hrsz da deiliz, dediler. 74- (Yusuf'un adamlar) dediler ki: Peki, siz yalancysanz bunun cezas nedir?
75- Onun cezas, kayp eya, kimin yknde bulunursa ite o (ahsa el koymak) onun cezasdr. Biz zalimleri byle cezalandrrz dediler. 76- Bunun zerine Yusuf, kardeinin yknden nce onlarn yklerini (aramaya) balad. Sonra da onu, kardeinin yknden kartt. te biz Yusuf'a byle bir tedbir rettik, yoksa kraln kanununa gre kardeini tutamayacakt. Ancak, Allah'n dilemesi hari. Biz kimi dilersek onu derecelerle ykseltiriz. Zira her ilim sahibinin stnde daha iyi bilen birisi vardr. Girdiklerinde btn faziletlerin yollarn izlemeye ilikin olarak akln kendilerine ynelttii emre bal kaldlar. Ama bu, Allah katndan gelecek hibir eyi onlardan savamazd. celal perdesiyle perdelenmelerini,vuslat lezzetinden yoksun kalmalarn engellemezdi. nk akl ancak ftrata ular ve ancak marifeti gsterir. Cemal nuruyla nurlanma, vuslat talebiyle lezzet zevkinden haz alma, celal ve cemal kemaliyle, daha dorusu celalin cemali ve cemalin celaliyle aktan zevk alma, ancak Hakkani nurun hidayetiyle mmkn olabilir. Ancak Yakub iindeki bir dilei aa vurdu. Bu dilek, onlar faziletle tekmil etmesiydi. phesiz o, ilim sahibiydi. nk Allah ona retmiti. Ama ayan ve uhud sahibi deildi. Fakat insanlarn ou bilmezler. kemali insanlarn sahip olduklar ilim sanrlar. Ya da duyu insanlar klli akln ilmini bilmezler. z kardeini yanna ald. nk aralarnda arnma, tecerrt hususunda uyum vard. Marapay kardeinin yk iine koydu. nsanlara erzak datrken l olarak kulland marapasn kardeinin yknn iine koydu. Yani ilimleri idrak ettii kuvvetini onun ykne koydu ki, onun araclyla eriat ilimlerinden istifade etsin, adalet kanunlarn istimbat etsin. nk ameli akl kuvveti vehim ve hayal giysilerinden syrld zaman makulat idrak etme hususunda daha da glenir. Ayrca, nazari akl gc de kuvvetlenir. Nazari akl gc, hayatn ilerini idare eder ve halin balangcnda vehimle karktr. Kardeini hrszla nispet etmesinin nedeni, ameli akl gcnn vehim mahallinde maddeye taalluk eden anlamlar gibi czi eyleri idrak etmeye alm olmas ve klli eyleri idrak etmekten uzak olmasdr.
YSUF SURES 571
Kardeinin onu yanna almas sayesinde g kazannca, arnmak suretiyle ondan bu gc alnca, hrszlk yapmad halde sanki hrszlk yapm gibi oldu. Onlar hrszlkla sulayan mnadi ise vehimdir. nk vehim sahibi btn kuvvetlerin zerinde bulunduklar halde deiiklik olduunu, ona uymadklarn grr. Bundan dolay onlarda bir eksiklik olduunu vehmeder. Hkmdarn tasn getirene vaat edilen bir zahire yknden maksat eri ykmllktr ki, ameli akl vastasyla elde edilir. O da buna dair ilmini kalpten alr. Tas ise bu ilmin elde edilmesinin arac olan istidat gcdr. Yitik tas arayan, onlarn eyalarn kontrol eden, sonunda kardeinin yknn iinden karan da kalbin bu i iin gnderdii fikirdir. Ruhul Kudsun dini marifetleri, nazari hakiktleri aratrd, amelle ilgili olmad iin Kardeinitutamayacakt. amellere sevk etmek, faziletleri kullanmak hususunda kraln kanununa gre kardeini tutamayacakt. nk kraln dini ilim, ilmi de akld. Ancak Allahn dilemesi hari. Yani nefsin, kalpten kaynaklanan nurla aydnlamas, amel etmeye yatkn sadrn almas vakti baka. te bu, derecelerin ykseltilmesidir. nk nefis bu srada kalp derecesine, kalpte uhud makamnda ruh derecesine ykselir. Her ilim sahibinin rnein kuvvetlerin stnde daha iyi bilen ameli akl gibi biri vardr. Onun da stnde kalp, kalbin stnde nazari akl, onun stnde ruh, onun stnde de Ruhul Kuds vardr. Yce Allah hepsinin stnde ve gaybn tmn bilir. 77- (Kardeleri) dediler ki: Eer o aldysa, daha nce onun bir kardei de almt. Yusuf bunu iinde saklad, onlara amad. (Kendi kendine) dedi ki: Siz daha kt durumdasnz! Allah, sizin anlattnz ok iyi bilir. 78- Dediler ki: Ey aziz! Gerekten onun ok yal bir babas var. Onun yerine bizim birimizi alkoy. Zira biz seni, iyilik edenlerden gryoruz. 79- Dedi ki: Eyamz yannda bulduumuz kimseden bakasn yakalamaktan Allah'a snrz, o takdirde biz gerekten zalimler oluruz! 80- Ondan mitlerini kesince, (meseleyi) gizli grmek zere ayrlp (bir kenara) ekildiler. Bykleri dedi ki: Babanzn sizden Allah adna sz aldn, daha nce de Yusuf hakknda ilediiniz kusuru bilmiyor musunuz? Babam bana izin verinceye veya benim iin Allah hkmedinceye kadar bu yerden asla ayrlmayacam. O hkmedenlerin en hayrlsdr.
81- Babanza dnn ve deyin ki: Ey babamz! phesiz olun hrszlk yapt. Biz, bildiimizden bakasna ahitlik etmedik. Biz gaybn bekileri deiliz. 82- (stersen) iinde bulunduumuz ehire (Msr halkna) ve aralarnda geldiimiz kafileye de sor. Biz gerekten doru sylyoruz. 83- (Babalar) dedi ki: Hayr, nefisleriniz sizi (byle) bir ie srkledi. (Bana den) artk, gzel bir sabrdr. Umulur ki, Allah onlarn hepsini bana getirir. nk O ok iyi bilendir, hikmet sahibidir. Dediler ki: Eer o aldysa, daha nce bir kardei de almt. eklindeki szlerinin anlamna gelince; kalp nceden bu anlama hazrlanmt, kuvvetler deil. Bu yzden kuvvetler, ikisinin inkr edici tavrlarn srdrdler, isteklerini elde etmek iin babalarnn yannda ikisini suladlar. Babalar ise onlarn istediklerinin tesinde bir lezzeti talep etti. Rivayet edilir ki: brahimin (a.s) bir kua vard ve bu kuak evlatlarnn en byklerine miras kalrd. Kemer shaktan (a.s) Yusufun halasna miras kalmt. nk halas yaa en bykleriydi. Annesi Rahilin vefatndan sonra Yusufu halas emzirmiti. Yusuf byynce Yakub, onu halasndan ayrmak istedi. Kadn ise Yusufsuz sabredemedi. Kua Yusufun elbiselerinin altna koydu. Sonra ben kua kaybettim dedi. Kua Yusufun zerinde bulunca Yakub halas lnceye kadar Yusufu halasnn yannda brakt. Kuak, velayet makamndan nce genlik alarnda Ruh brahiminden miras ald futuvvet makamna iarettir. .Nefs-i Levvame konumundaki Rahilin vefat ettii srada Nefs-i Mutmaine bu kua onun beline balamt. Yakubun Yusufu halasndan almak istemesi una iarettir: Akl, irfan ve hakikt kazanma hususunda ykselmek ister; futuvvet makamnda faziletlerle nitelenmi birini bulduu zaman ondan raz olur. Ama nefs-i mutmainne yannda onu terk eder, faziletler yoluna devam eder, velayet makamnda Allahta fena bulmak suretiyle vefat edinceye kadar. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir. Yusufun szn iinde saklamas, onlarn kendisinin makamn idrak etme hususunda yetersiz olduklarn ve kemali karsnda noksan kaldklarn bilmesidir ki bunu da u szleriyle ifade etmitir: Siz daha kt durumdasnz! Kalp Yusufuna, kardei ameli akl yerine kendisini almasn neren vehimdir. nk vehim makulata mdahalesi sz
YSUF SURES 573
konusudur ve ykselie, akl ufkuna kmaya ve ehil olmad halde ona hkmetmeye ynelik bir zlemi vardr. Sonra dier kuvvetler de ameli akl yerine vehmin kendilerini ynetmelerine eilimlidirler. nk ameli akl ile bu kuvvetler arasnda maddeye taalluk etmek hususunda uyum vardr ve vehim onlar bedensel lezzetlerle ilgili ihtiyalarn elde etmeye doru eker. Kalp, makul anlamlar idrak etme hususunda ihtiya duyduu eyi vehimde deil, ameli akln yannda bulunca yle dedi: Eyamz yannda bulduumuz kimseden bakasn yakalamaktan Allaha snrz. Eer onun yerine vehmi yakalarsak, onu kendimize katar, kardeimize ilka edeceimiz eyi ona ilka edersek , o takdirde byk bir zulm ilemi oluruz. nk bir eyi ait olmad yere koymu oluruz. Ondan mitlerini kesmeleri, vehmin kendilerine kefil olamayacann, vehmin gereke ve hkmlerinden yararlanamayacaklarnn bilincine varmalardr. Vehmin hkm esnasnda kardelere babalarna verdikleri misak, yani imani itikad, daha nce Yusufla ilgili arlklarn hatrlatan bykleri, fikirdir. Bu yzden mfessirler Yusuf hakknda en gzel dnceye o sahipti. demilerdir. Yusufu ldrmelerine o engel olmutu. Babam bana izin verinceyekadar bu yerden asla ayrlmayacam. szne gelince, bunun anlam udur: Vehmin deil, ancak akln hkmne gre hareket edeceim, ta ki lnceye kadar. Kardelerine babalarnn yanna dnmelerini emretmesi ise, onlar akln emirlerine uymaya yneltmesi anlamndadr. Biz, bildiimizden bakasna ahitlik etmedik... Bu, eyann ameli akl gcn yannda olmasnda noksanl ve hrszlndan baka bir anlam veremiyorduk. nk bu konuda uurumuz yoktu ve bunun aslnda kemal olduunuda bilmiyorduk. Biz ayni-akli anlamn bekileri deiliz nk biz, ancak grlebilen lemdeki eyleri idrak ederiz. Ayn durum, beldemizin, yani beden ehrinin nebati glerden oluan halk iin de geerlidir. Aralarnda geldiimiz kafile hayvansal glerden oluan kafileye sor, onlar senin olunun hrszlk yaptn syleyeceklerdir. Dedi ki: Hayr, nefisleriniz sizi bu ie srkledi. Cismani tabiatlarnz size bedensel lezzetlerden, maddi ehvetlerden zevk alma hususunu ssl gsterdi. Siz de bunu kemal saydnz; makulatn peinden gitmeyi, eriatlara bal kalmay, faziletlere uymay ise
noksanlk kabul ettiniz. Gzel bir sabr... Size den, daima eriat ve faziletlere gre amel etmek, eriat ve akl hkmnn tesine gememek hususunda sabretmektir. Veya eriata gre nimetlenip yararlanma hususunda gzel bir sabr gstermek, sizin iin her eyi mubah grmekten, tabiatn hkm dorultusunda snrsz bir yararlanma eilimi iine girmekten daha iyidir. Ya da bana den, Kalp Yusufu ve kardelerinin kutsi nurlarla aydnlanma, eri hkmleri karma ve eri kaideleri istihra etmek-ki benim buna mdahlem sz konusu deildiriine devam etmeleri hususunda da gzel bir sabr gstermektir. Onlar iki taraf gzetecek, her iki tarafn, yani dnya ve ahiretin gereklerini eksiksiz yerine getirecek zaman buluncaya kadar onlardan ayr kalmam kanlmazdr. nk akl, kemal talep etmeyi ve ahiretin slahn gerektirdii gibi bedenin slahn, dnya hayatnn dzenlenmesini, mizac gdalarla dengelemeyi, kuvvetleri de lezzetlerle terbiye etmeyi de gerektirir. Ya da bu hususta bana den gzel bir sabr gstermektir. Umulur ki, Allah onlarn hepsini bana getirir. Bakarsn, Allah onlar en yce ufuktan bana getirir. Beni bulunduum yerden, iki tarafn birden gzetilmesi hususunda nazarmn, grmn, makammn ve iki menzilin ortasnda denge noktasnda bulunmakla ilgili mertebemin gerektirdii yere ykseltir. nk O ok iyi bilendir. Hakiktleri bilir. Hikmet sahibidir. lemleri hikmete gre ynetir. Onlar, ulvi ciheti gzetip sfli ciheti grmezlikten gelecek, dolaysyla beden ehrinin harap olmasna, halknn da helak bulmasna neden olacak ekilde ba bo brakmaz. Kukusuz bu, daha nce iaret ettiimiz tam yararlandrmadan ncedir. nk bu keiften sonra cehd makam olup, tevhidden sonra istikamet yolunda sluk etmektir. 84- Onlardan yz evirdi, Ah Yusuf'um ah! diye szland ve kederini iine gmmesi yznden gzlerine boz (perde) geldi. 85- (Oullar:) Allah'a and olsun ki sen hl Yusuf'u anyorsun. Sonunda ya hasta olacaksn ya da bsbtn helk olacaksn! dediler. 86- (Ya'kub:) Ben gam ve kederimi sadece Allah'a arz ediyorum. Ve ben sizin bilemeyeceiniz eyleri Allah tarafndan (vahiy ile) biliyorum, dedi.
YSUF SURES 575
87- Ey oullarm! Gidin de Yusuf'u ve kardeini iyice aratrn, Allah'n rahmetinden mit kesmeyin. nk kfirler topluluundan bakas, Allah'n rahmetinden mit kesmez. 88- Yusuf'un yanna girdiklerinde dediler ki: Ey Aziz! Bizi ve ailemizi ktlk bast ve biz deersiz bir sermaye ile geldik. Hakkmz tam lerek ver. Ayrca bize bata da bulun. phesiz Allah sadaka verenleri mkfatlandrr. 89- Yusuf dedi ki: Siz, cahilliiniz yznden Yusuf ve kardeine yaptklarnz biliyor musunuz? 90- Yoksa sen, gerekten Yusuf musun? dediler. O da: (Evet) ben Yusuf'um, bu da kardeim. (Birbirimize kavumay) Allah bize ltfetti. nk kim (Allah'tan) korkar ve sabrederse phesiz, Allah gzel davrananlarn mkfatn zayi etmez, dedi. 91- (Kardeleri) dediler ki: Allah'a and olsun, hakikten Allah seni bize stn klm. Gerekten biz hataya dmz. 92- (Yusuf) dedi ki: Bugn sizi knamak yok, Allah sizi affetsin! O, merhametlilerin en merhametlisidir. Onlardan yz evirdi onlarn tarafna srtn evirdi, onlarn halini grmezden geldi. nk kalp Yusufuna hasret duyuyor, onun cihetine doru kuvvetli bir eilim iindeydi. zntden gzlerine boz (perde) geldi. ncelikle Yusufun kuyunun dibine atlmasndan, Yusufa kar duyduu derin zntden grme yetenei zayflad. Sonra Yusuf bulunduu halden ykselip tevhidde fena bulmasna karlk kendisi geri kald, onun makamn ve kemalini idrak edemedii iin gzleri, hep hznl ve Yusufun halini grmeden geri kald. Kederini iine gmerek ii onun ayrlyla dolmu halde kald. Sen hl Yusufu anyorsun eklindeki szleri, byle bir halde bile onlarn cihetine (ynne) deil, Yusufa olan hasretinin, zleminin, kalp cihetine eiliminin, kaplnn iddetine iarettir. nk onunla Yusuf' arasnda arnma ve ulvi leme meyletme hususunda gl bir mnasebet vardr. Ben sizin bilemeyeceiniz eyleri Allah tarafndan biliyorum. sz ise, akln, kalbin Hakkaniyet cihetine gittikten ve alkanlk hkmnden syrldktan sonra en ksa zamanda halk lemine dneceini ve alkanlk snrnda duracan bildiine iarettir.
Nitekim ariflerden birine Son nedir? diye sorulmu, Baa dnmektir diye cevap vermitir. Bu bilgiden dolaydr ki Ey oullarm! Gidin de Yusufu ve kardeini iyice aratrn. demitir. nk sluktan btnyle boalp bu boalmann etkisi, ini ve yaknlama suretinde mertebesine yaklamak eklinde akla ulanca, kuvvetlerin makamna inmekle onlara bedensel cem suretinde hazlar aramalarn, dnya hayatlarn ve czi maslahatlarn dzenlemelerini emreder. te mitlerini kesmemelerini istedii ruh budur. nk, mmin bu ruhu ve honutluu Allah ile hayat bulduu ikinci hayatta grr. Allahn huzuruyla btn nimetlerden, fiil, sfat ve zat cennetleri lezzetlerinden nefis, kalp ve ruh ile yararlanr. Ama kfir iin byle bir ey sz konusu deildir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: nk kfirler topluluundan bakas Allahn rahmetinden mit kesmez. Bizi ve ailemizi ktlk bast. eklindeki szleri, zor durumda kallarna, hallerinin alabildiine ktletiine, haklarn snrnda durmakla iyice daraldklarna iarettir. Ve biz deersiz bir sermaye ile geldik. eklindeki szleri ise, kuvvetlerinin maddesinin azlndan dolay zayf olduklarna, amalarna ulamak iin gerekli gdalardan yoksun olduklarna iarettir. Hakkmz tam lerek ver. Hazlar talep etme hususunda ondan merhamet dileniyorlar. Yusuf ve kardeine yaptklarnz biliyor musunuz? sz; kalbin, kendisini tanmalar, balangtaki hallerini hatrlamalar, cehalet ve azgnlk zamanlarnda ona kar yaptklar ktlkleri zihinlerinde canlandrmalar iin, sadr mahallindeki makamlarna inmesine iarettir. Yoksa sen, gerekten Yusuf musun? onu bu nurani heyette, hkmdarlk heybeti iinde ve balangtaki halinden uzak grmekten dolay hayretlerini ifade ediyorlar. Allah bize ltfetti sz, bu durumun illetine, kemalinin sebebine ynelik bir iarettir. Allaha and olsun, hakikten Allah seni bize stn klm. sz, istikamet zamannda kuvvetlerin onun kemalini ve kendi kusurlarn grmeye iletildiklerine iaret etmektedir. Bugn sizi knamak yok. nk kuvvetler, tabii fiillerini ileme cibilliyetine sahip olarak yaratlmlardr. Allah sizi affetsin. sz, bu kuvvetlerin fazilet nuruyla nurlanmalar, kemal srasnda emrine uymalar durumunda gnahtan beri olacaklarna, aklanacaklarna ynelik bir iarettir.
YSUF SURES 577
93- u benim gmleimi gtrn de onu babamn yzne koyun, (gzleri) grecek duruma gelir. Ve btn ailenizi bana getirin. 94- Kafile (Msr'dan) ayrlnca, babalar (yanndakilere): Eer bana bunam demezseniz inann ben Yusuf'un kokusunu alyorum! dedi. 95- (Onlar da:) Vallahi sen hl eski aknlndasn, dediler. 96- Mjdeci gelince, gmlei onun yzne koyar koymaz (Ya'kub) grr oldu. Ben size: Allah tarafndan (vahiy ile) sizin bilemeyeceiniz eyleri bilirim demedim mi! dedi. 97- (Oullar) dediler ki: Ey babamz! (Allah'tan) gnahlarmzn affn dile! nk biz gerekten gnahkrlar idik. bizim
98- (Ya'kub:) Sizin iin Rabbimden af dileyeceim. nk O ok balayan, pek esirgeyendir, dedi. Gmlek; kalbin, cem ayninde vahdete ulat ve Allahn sfatlaryla nitelendii srada brnd nurani heyettir. Bazlar: bundan maksat, babadan oula miras kalan gmlektir ki, kuyuya atldnda bu gmlek onu korumutu, demilerdir. Bu takdirde, asli ftrat nuruna iaret konumunda olur, ilk anlamdaki gmlein vuslattan sonra onun iin gerekleen kemal nuruna iaret olmas gibi. Bu anlamlarn ilki, akl gznn grmesine daha uygundur. nk akln gz Hakkani hidayet nuruyla srmelenmese lahi sfatlarn idrak edilmesi karsnda kr kesilir. Ve btn ailenizi bana getirin. tidal makamnda ve fiillerde orta yolu gzetme hususunda btn aileniz bana dnn. nk kalp, ulvi cihetle sfli cihet ortasnda yer alr. tabiatnzn gerektirdii bedensel lezzetleri arama hususunda bana katln, benim emirlerime uyun, bana yakn olun, makammdan uzaklamayn. Yusufun (a.s) Yakub (a.s) tarafndan uzaktan hissedilen kokusuna gelince, bundan maksat, kalbin akl ve makul lemine dnmesi, salt tevhidden bu leme, hayvani kuvvetleri adalet, eriat ve akl kanunu hkm dorultusunda hazlar edinme donanmyla donatmak suretiyle ynelmesidir. Nitekim rivayet edilir ki: Yusuf, kervan en gzel ekilde donatm ve Kenana doru gndermitir. Yakubun eski aknlndan maksat, kalbe ezelden beri ak olmas ve onlarn cihetini (ftri ynelisini) gz ard etmesidir. Ben size: Allah tarafndan sizin bilemeyeceiniz eyleri bilirim, demedim mi! sz
ise, kalbin akl makamna dneceini nceden bilmesine iarettir. Onlar iin balama dilemesi, akli faziletlerin hkm zere onlarn arnma ve temizlenmeden sonra istikamet zere olularn ikrar etmesi, onlarn da zulmani heyetten syrldktan sonra nurani heyeti kabul etme kabiliyetinde olduklar anlamna gelir. 99- (Hep beraber Msr'a gidip) Yusuf'un yanna girdikleri zaman, ana-babasn kucaklad, Gven iinde Allah'n iradesiyle Msr'a girin! dedi. 100- Ana ve babasn tahtnn stne kartp oturttu ve hepsi onun iin (ona kavutuklar iin) secdeye kapandlar. (Yusuf) dedi ki: Ey babacm! te bu, daha nce (grdm) ryann tevilidir. Rabbim onu hakk olarak gerekletirdi. Dorusu, Rabbim bana (ok ey) ihsanda bulundu Beni zindandan kard ve eytan benimle kardelerimin arasn bozduktan sonra sizi lden getirdi. phesiz ki Rabbim dilediine ltfedicidir. Kukusuz O her eyi ok iyi bilen Aliymdir, hikmet sahibi Hakiymdir. 101- Ey Rabbim! Mlkten bana (nasibimi) verdin ve bana (ryada grlen) olaylarn tevilini de rettin. Ey gkleri ve yeri yaratan! Sen dnyada da ahirette de benim sahibimsin. Beni Mslman olarak ldr ve beni slihler arasna kat! 102- te bu (Yusuf kssas) gayb haberlerindendir. Onu sana vahyediyoruz. Onlar hile yaparak ilerine karar verdikleri zaman sen onlarn yannda deildin (ki bunlar bilesin). 103- Sen ne kadar stne dsen de insanlarn ou iman edecek deillerdir. 104- Halbuki, sen bunun iin (Nebilik grevini fa iin) onlardan bir cret istemiyorsun. O (Kur'an), lemler iin ancak bir ttr. 105- Gklerde (semavatda) ve yerde (arzda) nice deliller vardr ki, onlar bu delillerden yzlerini evirip geerler. Yusufun (a.s) yanna girmeleri, istikamet hali demek olan sadr makamna ulamaktan ibarettir. Msra girileri ise, tmnn, vahdet cemi (birlii) ayn iinde birbirlerinden farkl mertebelere sahip olmakla birlikte tek, lahi cem huzurunda bulunmalar anlamndadr. Anne ve babasn tahtnn zerine karmas, akl ve nefsin mertebelerinin sair kuvvetlerin mertebelerinden yksek olmasndan, ona (kalp) daha fazla
YSUF SURES 579
yakn olmalarndan, dier kuvvetleri zerindeki saltanatlarnn glenmesinden ibarettir. Ona secde etmeleri ise, tmnn tek bir emirle, kendilerinden bir hareket olmakszn, Allahn izni olmadan kllar kprdamadan ve bir tek damarlar dahi atmadan ona boyun emelerinden, ona itaat etmelerinden ibarettir. Ryasnn teviline gelince; rya, bu kemali kabul etmeye ilikin ilk istidadnda karar klm suretten ibarettir. Rabbim Onu gerekletirdi. Onu kuvveden fiile kard. Dorusu Rabbim bana ltfetti. fena sonras beka bahetmekle byk ltufta bulundu. nk beni halvet zindanndan kard Orada vahdet aynnda kesreti mahede etmekten, celal sfatnda cemali mtalaa etmekten perdelenmitim. Sizi lden getirdi lahi huzur Msrnn dndaki lden getirdi, bozduktan sonra vehim eytan benimle kardelerimin arasn onlar bedensel lezzetlere yneltmek, zevklerin zerine mek suretiyle yoldan kararak beni tabiat kuyusunun dibine atmaya tevik ettikten sonra. phesiz ki Rabbimihsanda bulundu. sevdiklerini kemale ulamaya muvaffak klmak, ezeli dilemesine ve kadim inayetine gre ilerini idare etmek suretiyle onlara ltuflarda bulunur. Kukusuz, O ok iyi bilen Aliymdir. stidatlarda olan bilir. Hakiymdir Hikmet sahibidir, kemal sebeplerini tertip eder, istidat sahibini buna ulamaya muvaffak klar. Ey Rabbim! Mlkten bana verdin Bana fiil tevhidi olan mlk tevhidinden verdin. Ve bana olaylarn yorumunu da rettin. Gaybi olgularn anlamlarn ve gaybi suretin dnk olduu eyleri rettin ki, bu, sfat tevhidi kapsamna girer. Kalp makamnda sfat gklerinin (semavatn) nefis makamnda fiil tevhidi yerin (arzn) yaratcs! Senbenim sahibimsin. mlk dnyasnda ve melekut ahiretinde zat tevhidi eklinde benim sahibimsin. Beni Mslman olarak ldr senin emrine boyun emi, benlik kalnts yznden azmam olarak beni benden yok et. Ve beni Salihler arasna kat. tevhidde fena bulduktan sonra istikamet makamnda sabit olanlar arasna kat. 106- Onlarn ou, ancak ortak koarak (irkle) Allah'a iman ederler. 107- Allah tarafndan kuatc bir felket gelmesi veya farknda olmadan kyametin anszn kopmas karsnda kendilerini emn mi grdler?
108- (Reslm!) De ki: te bu, benim yolumdur. Ben Allah'a aryorum, ben ve bana uyanlar aydnlk bir yol zerindeyiz. Allah' (ortaklardan) tenzih ederim! Ve ben ortak koanlardan deilim. Onlarn ouAllaha iman etmezler ilmi imanla inanmazlar. Ancak ortak koarak ondan baka varlk ispat ederek iman ederler. Veya gaybi imanla inanmazlar ancak ortak koarlar. kendi benlikleriyle perdelenerek inanrlar. Allah tarafndan kuatc bir felaket gelmesi ilerinde kkleen karanlk heyet yznden kemali kabul etme istidatlarn perdeleyen bir rtnn Allah katndan gelmesi. veya kendilerine gelmesi kk kyametin farknda olmadan keif nuru ve tevhidle gelmesi. O takdirde perdeleri kalkmaz ve ebedi olarak perdeler gerisinde kalakalrlar. De ki: ite bu izlediim yol, zat tevhidi yoludur. Bana has yolumdur, sadece ben bu yolu izliyorum. Benaryorum btn sfatlarla mevsuf tek zata cem aynnda davet ediyorum. Ben ve bana uyanlar bu yolda benim peimden gelenler, ki bu yola davet eden herkes bana tabi olanlar arasnda yer alr. nk benden nceki btn Resuller, mebde (balang) ve meada, (sona) baz sfatlara sahip bir zata aryorlard. brahim (a.s) hari. O tevhid kutbudur. Bu yzden Hz. Resulullah (s.a.v), brahimin (a.s) tabilerindendir. Kukusuz bu tabilik cem itibariyledir, tafsil itibariyle deil. nk sfatlarn tafsilatnn tamamlaycs olarak Resulullahtan (s.a.v) baka biri sz konusu deildir. Aksi takdirde Hz. Resulullah (s.a.v) gibi bakas da Hak yolunun hatemi olurdu. Ki bu da imkanszdr nk, O bu yolun hatemi, sonuncusudur. nk herkes ancak ulaabildii kemale davet edebilir. Mhr (hatem) Odur. Allah tenzih ederim Ondan bakasnn Onun yolu zerinde olmasndan Onu tenzih ederim. Bilakis, kendi yolunun saliki, kendi zatnn davetisi Odur. Ben ortak koanlardan deilim. zati tevhid makamnda, benlikle perdelenmi olarak bakasn ispat edenlerden deilim. Bilakis, ben Onunlaym. Ben Onda fena bulmuum. Dolaysyla, kendi yoluna aran Odur. 109- Senden nce de, ehirler halkndan kendilerine vahyettiimiz ricallerden bakasn gndermedik. (Kfirler) yeryznde hi gezmediler mi ki, kendilerinden ncekilerin sonunun nasl olduunu grsnler! Saknanlar iin ahiret yurdu elbette daha iyidir. Hl aklnz kullanmyor musunuz?
YSUF SURES 581
110- Nihayet Resuller mitlerini yitirip de kendilerinin yalana karldklarn sandklar srada onlara yardmmz gelir ve dilediimiz kimse kurtulua erdirilir. (Fakat) sulular topluluundan azabmz asla geri evrilmez. 111- And olsun, onlarn (gemi Nebiy ve mmetlerinin) kssalarnda akl sahipleri iin pek ok ibretler vardr. (Bu Kur'an) uydurulabilecek bir sz deildir. Fakat o, kendinden ncekileri tasdik eden, her eyi aklayan (Bir Kitabdr); iman eden toplum iin bir rahmet ve bir hidayettir. Senden nce dekendilerine vahyettiimiz ricallerden bakasn gndermedik. Zat Msr halkndan deil, sfat ve makam ehirleri halkndan iinde erlikten kalntlar bulunan kimseleri Resul olarak gnderdik. nk temkin ehli iin hasl olan beka, ancak fena orannda gerekleir; halka dn de ykseliin oranna gre belirginleir. Dolaysyla, tam fena ve kmil ykseli sadece kmil istidad sahibi kutup iin geerlidir ki, onun ulamad mertebe yoktur. Bu da beka yannda sfat tafsilatlarnn tmn ieren tam dnn onun iin olmasn gerektirir. Bu nedenle o da hatemdir. Bu yzden Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Nbvvet binas tamamlanm, salamlatrlmt; sadece bir tulann yeri botu. te ben o eksik tulaym. Hz. Resulullah (s.a.v) Ben stn ahlak tamamlamak zere gnderildim. buyurarak yine bu anlama iaret etmitir. Hi gezmediler mi?... istidat arznda, nasl olduunu ilerinin sonunun kendilerinden ncekilerin kemallerinin nihayetinin nasl olduunu grsnler de onlarn ayaklarnn bast son noktaya ulasnlar ve istidatlar orannda onlarn kemallerini elde etsinler. nk, herkesin bir zellii ve kendine zg bir istidad vardr. Bu zel istidat da zel bir mutluluu gerektirir ki, bu da onun akbetidir. Nefislerin zelliklerine, ayaklarnn vardklar hedeflerine muttali olmaktan nefis iin bu kemalatlardan bir itimai heyet oluur. te bu, istidatlarnn farkllna gre Muhammed mmetinin kemalidir. Ve bu nefislerinin sfatlarndan saknanlar iin daha hayrl olan ahiret yurdudur. nk nefislerin sfatlar istidatlar iin birer perde konumundadrlar. Hl aklnz kullanmyor musunuz? Bu makamn sizin zerinde bulunduunuz fani yurttan ve onun yararlandnz nimetlerinden daha iyi olduunu anlamyor musunuz? Ahiret yurdu ebedi yaama yurdudur, keke bilselerdi.
Nihayet Resuller mitlerini yitirince yani seyri sluk ettiler ve sakndlar, nefis kuvvetleri kfirlerine kar keiflerde fetihleri ve zaferleri gecikti. Nihayet Resuller mitlerini yitirince kavmin eraf olan Resuller kemale ulamalarna ilikin mitlerini yitirince kendilerininsannca yalana karldklarn, kemal istidadna ilikin zanlarnn yalanlandn ve umutlarnn yalanlandn sandklar zaman onlara yardmmz gelir pekitirerek, muvaffak klarak, melekut ve ceberut nurlaryla destekleyerek onlara yardm ederiz. Ve dilediimiz kimse kurtulua erdirilir. Resullerden ve onlarn izleyicilerinden inayet ehli olanlardan dilediklerimizi kurtarrz. Asla geri evrilmez bizim kar konulmaz kahrmz perdelerle geri evrilmez. sulular topluluundan da azabmz geri dndrlmez. Nefislerinin sfatlarn kalplerine egemen klarak bryc, perdeleyici ve eziyet edici heyetler kazanmak suretiyle su ileyenlere ynelik azabmz kimse geri eviremez. And olsun onlarn kssalarndapek ok ibretler vardr. nsan zahirinden alp batnna nfuz ettiren hususlar vardr. Nitekim, Yusuf kssasnda vehim kabuklarndan arnm, his rtlerinden syrlm akl sahiplerini zahirden batna doru bir yolculua kardk. Bu Kuran uydurulabilecek bir sz deildir. bir kimsenin kendi nefsinden uyduraca bir kelam deildir. Lakn Otasdik edendir. kendisinden nce levhte sabit olan tasdik edendir. Her eyi aklayandr kaza leminde mcmel olarak var olan eyleri aklayan ve tevhide ileten bir Kitabdr. Bir rahmettir ayetlerinin perdelerinin gerisinden sfatlarn tecellileriyle bir rahmettir, iman eden bir toplum iin istidatlar berrak ve arnm olduu iin gayp ile iman eden bir topluluk iin rahmet kaynadr Kuran.
RAD SURES 583
RAD SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lm. Mm. Ra. Bunlar, Kitab'n yetleridir. Sana Rabbinden indirilen Hakdr, fakat insanlarn ou inanmazlar. 2- Grmekte olduunuz gkleri (semavat) direksiz olarak ykselten, sonra Ar'a istiv eden, gnei ve ay emrine boyun ediren Allah'tr. (Bunlarn) her biri muayyen bir vakte kadar akp gitmektedir. O, Rabbinize kavuacanza kesin olarak inanmanz iin her ii dzenleyip yetleri aklamaktadr. Elif. Lam. Mim. Ra. Teklik zat, Onun Aliym ismi, en byk ismi (ismi azam) ve iaret edildii zere tam rahmet demek olan sm-i Azamnn mazhar te bunlar mutlak varlk olan kll kitabnn byk alametleri ve en byk ayetleridir. Sana Rabbinden indirilen furkani (ayrt edici) akl, ifadesinin anlam da budur. Bu zikredilenler, harflere derc edilen anlamlarla birlikte Hakdr. Fakat insanlarn ou inanmazlar nsanlarn ou grmekte olduunuz gkleri (semavat) direksiz olarak ykselten Allaha (iman etmezler) inanmazlar. Yani grnmeyen bir direk zerinde ykselten Allahdr. Bu da Onun salamlatrd melekutudur. Semavi nefisler onu hareket ettirirler. Veya ruhlar semalarn dayanaca bir madde olmakszn ve bu semalar pekitirecei bir unsur olmakszn ykseltmitir. Bilakis, ruh semalar kendileriyle kaim mcerret, soyut varlklardr. Sonra istiva edendir ycelendir, ara tesir ederek, glendirerek. Veya tecelli ederek kalp arna istiva edendir. Boyun edirendir ruh gneini klli marifetleri idrak etmesini salayarak ve yce nurlarla aydnlatarak; kalp ayn lemlerde olanlarn tmn idrak etmesini salayarak boyun edirendir. stten ve alttan yardm sunarak,
sonra keif yoluyla sfat tecellilerini kabul etmelerini mmkn klarak boyun edirmitir. Her biri muayyen bir vakte kadar akp gider. Belirlenmi bir amaca doru akar. Bu da ilk ftrat itibariyle kemalidir. Her ii dzenler balangta istidatlar hazrlamakla ve mebdeleri tertip etmekle idare eder. Ayetleri aklar nihayette, sfat ve fiil tecellileri orannda sluka terettp eden makamlar ve kemalleri tertip etmek suretiyle ileri dzene sokar. Rabbinize kavuacanza tecelli ayetlerini mahede ettiinizde kesin olarak inanmanz iin aynel yakin inanmanz iin ileri dzenlemektedir. 3- Yeri (arz) deyen, onda oturakl dalar ve rmaklar yaratan ve orada btn meyvelerden ifter ifter yaratan O'dur. Geceyi de gndzn zerine O rtyor. phesiz, btn bunlarda dnen bir toplum iin ibretler vardr. 4- Yeryznde (arzda) birbirine komu ktalar, zm balar, ekinler, bir kkten ve eitli kklerden dallanm hurma aalar vardr. Bunlarn hepsi bir su ile sulanr. (Byle iken) yemilerinde onlarn bir ksmn bir ksmna stn klarz. te bunlarda akllarn kullanan bir toplum iin ibretler vardr. Deyen... beden arzn ve onda oturakl dalar kemikler ve damar nehirlerini yaratan Odur. Btn ahlak ve idrak meyvelerinden ifter iftler yaratan Odur. Cmertlik-cimrilik, hayahayaszlk, gnahkrlk-iffetlilik, korkaklk-cesaret, zulm ve adalet gibi, ya da siyah-beyaz, tatl-ac, temiz-pis, scak-souk, yumuak-sert gibi birbirinin kart olan her ift olguyu yaratan Odur. rtyor cismani karanlk gecesini ruhani gndzn zerine. Ruhani kuvvetleri aletleriyle ve ruhu bedenle rtt gibi. phesiz, btn bunlarda dnen bir toplum iin ibretler vardr. Allahn yaratmasnda ve kk lem ile byk lemin uyumunda ibret dersleri vardr. Beden yeryznde (arzda) birbirine komu ktalar kemik, et, i ya ve sinirler balar tabii, hayvani ve insani kuvvetler aalarndan zm balar nefsin hevas arabnn skld ehvani kuvvetler, ak skmasyla sevgi arabnn skld akli kuvvetler ve nebati kuvvetleri ekinleri vardr. Hurma aalar dier zahir ve batn duyular vardr. Bunlarn bir ksm eitli kklerden atallam olarak birbirlerine etir bir ksm; gzler, kulaklar ve burun delikleri gibi. Bir ksm da bir
RAD SURES 585
kktendir tektir; dil, dnce organ, vehim ve hatrlama aleti gibi. Hepsi bir su ile sulanr Bundan maksat da hayat suyudur. Bunlarn bir ksmn bir ksmna stn klarz idrak ve meleke yemileri hususunda. Akln idrak ettii eylerin duyularn idrak ettii eylerden, gzn idrak ettii eylerin dokunma duyusunun idrak ettii eylerden, hikmet melekesinin iffet melekesinden stn olmas gibi. te bunlarda akllarn kullanan bir toplum iin ibretler vardr. Allahn yaratmasnn olaanstlklerini anlayan bir toplumun karaca nice ibret dersleri bulunmaktadr. 5- (Reslm! Kfirlerin seni yalanlamalarna) ayorsan, asl alacak ey onlarn: Biz toprak olduumuz zaman yeniden mi yaratlacaz? demeleridir. te onlar, Rablerini inkr edenlerdir; ite onlar (kyamet gnnde) boyunlarnda tasmalar bulunanlardr. Ve onlar ate ehlidir. Onlar, orada ebed kalacaklardr! 6- (Mrikler) senden iyilikten nce ktl abucak istiyorlar. Halbuki, onlardan nce ibret alnacak nice azap rnekleri gelip gemitir. Dorusu, insanlar ktlk ettikleri halde, Rabbin onlar iin mafiret sahibidir. (Bununla beraber) Rabbinin azab da ok iddetlidir. 7- Kfirler diyorlar ki: Ona Rabbinden bir mucize indirilseydi ya! (Halbuki) sen ancak bir uyarcsn ve her toplumun bir rehberi vardr. ayorsan eer onlarn szlerine, dorusu syledikleri alacak eylerdir. nk insan her saatte yeni bir yaratl iindedir. Daha dorusu, btn lem an be an yeniden yaratlmaktadr. Heyetler ve haller, vaziyetler ve suretler deiip durmaktadr. Olu ve bozulu lemine ibret gzyle bakan biri yeniden yaratl nasl inkr edebilir? te onlar rububiyet fiillerinin mahedesinden ve tecellilerinden perdelenmi kimselerdir. Byle iken lahi sfatlarn tecellilerinden perdelenmeleri karsnda ise ok daha ncelikli olarak perdelenmilerdir. te onlar boyunlarnda tasmalar bulunanlardr. yere doru bakan balarn kaldrmalar mmkn deildir. Gzleri, duyularn alglad eylere aklp kalmtr. Bu yzden ruhlar meleketunu gremezler, kudret lemini, duyularn menzillerinden uzak makulat mahede edemezler. Ve onlar tabiat uurumunun derinliklerindeki fiil cehennemi ateinin ehlidir. Onlar, orada ebedi kalacaklardr.
Senden iyilikten nce ktl abuk istiyorlar. nk istidatlar ktlkle uyumludur. Karanlk heyetler ve rezillikler istidatlarn kaplamtr. Ktlk kendilerine galip geldii iin ktle doru meyletmektedirler. Halbuki onlardan ncegelip gemitir. Onlarn benzerleri azaba uratlmlardr. Dorusu Rabbin.insanlar iin mafiret sahibidir. Bu kaplayc, nura kar perdeleyici heyetleri kazanmak suretiyle nefislerine zulmetmelerine ramen, iinde bu heyetler kklememi, istidatlar tmden iptal olmam kimseleri balar ve rahmetinin nuruyla bu heyetleri yok eder. Rabbinin azab da ok iddetlidir. inde bu heyetler kklemi, bir tortu gibi katmerlemi ve istidad ilevsiz hale gelmi kimseleri iddetle cezalandrr. Kfirler diyorlar ki: Ona Rabbinden bir mucize indirilseydi ya! idrakleri olmad ve basiretleri kr olduu iin Allahn sfatlaryla sfatlanann nbvvetine ahitlik eden ayetleri grmeyen perdelenmiler byle diyorlar. Bu yzden bunlar ayet de saymyorlar ve kendi hevalarna gre byle bir neride bulunuyorlar. Senin grevin onlar uyarmaktr, hidayete erdirmek deildir; nk hidayet Allahn iidir. Her toplumun bir rehberi vardr. ftri hemcinslik itibariyle onlarn benzeri bir rehberleri vardr. Kemale erdii, lahi nuru ald srada onunla nsiyet kurarlar, ondan hidayeti kabul ederler. Allah da onun ahs araclyla onlar hidayete ulatrr. Dolaysyla bu asli hemcinslik itibariyle sana uyum gsteren kimse, senden hidayeti kabul eder. Sana asli hemcinslik itibariyle uyum gstermeyen ise hidayeti kabul etmez. 8- Her diinin neye gebe kalacan, rahimlerin neyi eksik, neyi ziyade edeceini Allah bilir. Onun katnda her ey l iledir. 9- O, grleni de grlmeyeni de bilir; ok byktr, ycedir. 10- Sizden, sz gizleyenle onu aa vuran, geceleyin gizlenenle gndzn yryen (onun ilminde) eittir. 11- Onun nnde ve arkasnda Allah'n emriyle onu koruyan takipiler (melekler) vardr. Bir toplum kendilerindeki zellikleri deitirinceye kadar Allah, onlarda bulunan deitirmez. Allah bir topluma ktlk diledi mi, artk onun iin geri evrilme diye bir ey yoktur. Onlarn Allah'tan baka yardmclar da yoktur.
RAD SURES 587
Bu gizli srlar Allah tan baka kimse bilemez. O, her diinin neye gebe kalacan bilir. Nefis diisinin kemal ocuu olarak neye gebe kalacan, her istidadn gcnn dahilinde ne olduunu, istidat rahimlerinin tezkiye, tasfiye, sohbet bereketi ile ne arttrdklarn ve ehvetlere dalmakla ne eksilttiklerini bilir. Her ey kemalat namna ne varsa hepsi Onun katndal iledir. Kabiliyetlere gre belirginleir. Ya da istidatlardaki kabiliyet gc namna her ey onun katnda belli bir lye gre en kutsal feyzinin yansmas olarak takdir edilmitir; bu l ne artar ne de eksilir. Ya da Her topluluun bir rehberi vardr. fadesinde kastedilen rehber yce Allahtr. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Sen sevdiini hidayete erdiremezsin; bilakis Allah dilediine hidayet verir. (Kasas, 56) nk istidatlardaki kabiliyet gcn, oradaki art ve eksilii o bilir. Kemalatn da buna gre takdir eder. stidatlardaki kabiliyet kuvvetinin gaybn ve fiil dzeyine kan hazr ve mahede edilir kemalat bilir ok byktr an ycedir. Baz istidatlarn gerektirdii eyleri vermemekten mnezzehtir. Bilakis, btn istidatlar ihata eder ve gereklerini de verir. Ycedir feyzinin kesilmesinden, dolaysyla istidatlarn gereklerinin kesilmesinden ve de gerektirdii eylerde noksan kalmalarndan uludur. Sizden sz gizleyenle.eittir. istidadnn imkn dahilinde sz gizleyenle onu aa vuran bilgiyi kuvveden fiile karan birdir. gizlenen nefis zulmeti gecesinde saklanan ile yryen.. nefis makamndan kp ruh nurunun gndznde yol alan ayn dzeydedir. Onu koruyan takipiler vardr. melekuttan onu takip ederek destek salayanlar vardr. Bunlarn destei Allahn emriyle ona ularlar. Onu korurlar hayali ve vehmi kuvvetler cinlerinin arpmalarndan, hayvani ve vahi galibiyetlerden ve helak etmelerinden korurlar. Allah.bir toplulukta bulunan deitirmez. onlarn sahip olduklar nimetleri, ak ya da gizli kemalleri deitirmez, onlar kendilerindeki zellikleri deitirinceye kadar. stidatlarn ve kabiliyet glerini deitirinceye kadar. nk lahi feyiz geneldir, tpk akar su gibi srekli ve kesintisizdir. Bunlarn hepsi bir su ile sulanr. Yemilerinde onlarn bir ksmn bir ksmna stn klarz. (Rad, 4) ayetini grmediniz mi? Bylece
istidadn rengine gre eitli renklere brnrler. Kimin istidad bulanrsa feyzi de bulank olur, ktl artar. Kimin istidad berrak olursa, feyzi de berrak olur ve iyilii artar. Ayn ekilde ak ya da gizli hakkediten dolay zahiri nimetlerin de azaba dnmesi kanlmazdr. Bu yzden muhakkikler yle demilerdir: Bana dua edin, kabul edeyim. (Mmin, 60) ayetinde kesinlikle kabul edilecei belirtilen dua, istidat diliyle yaplan duadr. Selef ulemasndan biri yle demitir: Fare mestimi paralam; bunun sebebinin ilediim bir gnah olduunu dnyorum. Yoksa yce Allah o fareyi bana musallat etmezdi. Buna airin u beytini de rnek gstermitir: Eer Mazin kabilesinden olsaydn, develerimi almay mubah saymazdn. 12- O, size korku ve mit iinde imei gsteren ve (yamur dolu) ar bulutlar meydana getirendir. 13- Gkgrlts Allah' hamd ile tesbih eder. Melekler de O'nun heybetinden dolay tesbih ederler. Onlar, Allah hakknda mcdele edip dururken O, yldrmlar gnderip onlarla dilediini arpar. Ve O, azab pek iddetli olandr. 14- El ap yalvarmaya lyk olan ancak O'dur. O'nun dnda el ap dua ettikleri onlarn isteklerini hibir eyle karlamazlar. Onlar ancak azna gelsin diye suya doru iki avucunu aan kimse gibidir. Halbuki (suyu azna gtrmedike) su onun azna girecek deildir. Kfirlerin duas kukusuz hedefini armtr. O, sizegsterendir kutsal nurlar parldaylarnn ve lahi gz kamatrc yldrmlarn imeklerini. Korku abucak sona ermesinden ve geri dnnn gecikmesinden korkarsnz. ve mit kalc olmasn ve geri dnnn abucak olmasn mit edersiniz. Meydana getirendir sekinet bulutlarn. Ar yakini ilim ve hak marifet sularyla ykl bulutlar meydana getirendir. Tesbih eder celal tecellileri heybetinin gk grlts Allah tesbih eder, akln tasavvur ettii ekillerden Onu tenzih eder, ulular. Akln idrak edemedii eyleri bulduu iin bu tr tecellilere maruz klan kimse iin tenzih eder ve bu tecelliden kaynaklanan kemal ile Ona hakkyla ve fiili olarak hamd eder. Dolaysyla gkgrltsnn tesbihi bunu gerektirir. Ya da heybet,
RAD SURES 589
akli idrakle kavranmaktan mnezzeh olan tecellinin kendisiyle Onu tesbih eder. Melekler de Heybetinden ve celalinden dolay ruhani kuvvetler melekutu da Onu tesbih eder. Gnderir klli ltfu ieren hakiki kahr tecellisiyle lahi parldaylar yldrmlarn gnderir, tecelliye mazhar olann varln giderir, onu nefsinin kalntlarndan yok eder. Nitekim, bir hadiste yle buyrulmutur: Allahn nurdan ve zulmetten oluan yetmi bin perdesi vardr. Eer bu perdeleri kaldrrsa, vechinin parldaylar gznn grd tm mahlukatn yakar. Onunla dilediine arpar. Perdelenmi kullarndan, itiyak iindeki seven aklardan dilediine arpar. Onlar, Allah hakknda mcadele edip dururken. sfatlar zerinde tefekkr etmek, Onu ispat hususunda akli nazariyeler gelitirmek, Onun iin vacip olan sfatlar belirlemek ve Onun iin imknsz olan sfatlar nefyetmek hususunda tartp dururlarken O, yldrmlarla dilediine arpar. Ve O, azab pek iddetli olandr. Akli zmleri idrakten kaldrmak, tecelli araclyla basiret nurunu sndrmek ve ak nuruyla yakmak suretiyle kuvvetleri iddetli bir azaba duar eder. El ap yalvarmaya layk olan, ancak Odur. inde batl namna hibir ey barndrmayan hakiki, gerek dua Onundur, bakasnn deildir; kendisini arr ve icabet eder. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Dikkt et, halis din yalnz Allahndr. (Zmer, 3) Yani, halis din, yalnz Onun dinidir. Bunun anlam da udur: Hak, icabeti hakkeden gerek dua, nefsinde fani olup Rabbiyle beka bulan muvahhidin duasdr. Halis din de sadece onun dinidir. Nefisleriyle kaim olarak dua eden, davette bulunan kimseler ancak Ona ilikin tasavvurlarna ve hayallerinde biimlendirdikleri niteliklerine arrlar. Onlara da ancak Ondan bir ey isteyen cemadat gibi icabet edilir. mrme and olsun, muvahhidden bakas Allaha dua etmez. Muvahhidden bakalar kudreti, varl olmayan, dolaysyla icabet etmesi de mmkn olmayan mevhum bir eye dua etmektedir. Muvahhidden bakas, istidadn nefsinin sfatlaryla perdeleyen kimsedir, bu yzden istidadnn neyi hakkettiini bilemez. Dolaysyla, duas da boa gider. Byle bir duann zayi olmas kanlmazdr. Ya da kastedilen anlam udur: Hakkn duas ancak Ona ynelik olur. Ya da Haktan ibaret dua, srf Onun zatna zg olan duadr. Bu dua ile
isimleri ve sfatlar gibi baka eylere dua edilmez. Zatnn dnda sfat isimlerine dua ederek Onu vasfedenlerin dualarna icabet edilmez, sadece su isteyene iaret etmek suretiyle icabet etmek gibi karlk verilir. nk onlar perdelenmilerdir. Perdelenmi Kfirlerin duas kukusuz hedefini armtr. boa gitmitir. 15- Semada (gklerde) ve arzda (yerde) bulunanlar da onlarn glgeleri de sabah akam ister istemez sadece Allah'a secde ederler. 16- (Reslm!) De ki: Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) Rabbi kimdir? De ki: Allah'tr. O halde de ki: O'nu brakp da kendilerine fayda ya da zarar verme gcne sahip olmayan dostlar m edindiniz? De ki: Krle gren bir olur mu hi? Ya da karanlklarla aydnlk eit olur mu? Yoksa O'nun yaratt gibi yaratan ortaklar buldular da bu yaratma onlarca birbirine benzer mi grnd? De ki: Allah her eyi yaratan Haliykdr. Ve O, Birdir, kar durulamaz g sahibidir. 17- O, gkten (semadan) su indirdi de vdiler kendi hacimlerince sel olup akt. Bu sel, ste kan bir kp yklenip gtrd. Ss veya (dier) eya yapmak isteyerek atete erittikleri eylerden de buna benzer kpk olur. te Allah hak ile btla byle misal verir. Kpk atlp gider. nsanlara fayda veren eye gelince, o yeryznde (arzda) kalr. te Allah byle misaller getirir. Allaha boyun eerler semada ve arzda bulunan cevherlerin ayanlar ve eyann melekutu gibi ruhanilerin hakiktleri ve onlarn glgeleri szn ettiimiz ruhanilerin kalplar ve glgeleri konumundaki heykelleri ve bedenleri Allaha secde eder. Bu yzden, Resulullah (s.a.v) bu ayeti okuyup secdeye giderken yle demitir: Vechim, bedenim ve hayalim sana secde eder. Yani zatmn hakikti, ahsmn kararts ve nefsimin hayali, dier bir ifadeyle varlm, aynm ve ahsm sana secde eder. ster istemez isteseler de istemeseler de sana boyun eerler. Buna gre, onlar buna mecbur eder, onlar boyun emek durumunda brakr. nk bazs boyun emek ister, bazs istemez. Sabah akam daima boyun eerler. De ki: Onu brakp da edindiniz? Onun dnda ne olursa olsun kendilerine fayda ve zarar verme gcne sahib olmayan dostlar m edindiniz? nk her eye sahip mutlak kudret sahibi sadece Allahtr, bakas deil. Ruh semasndan su indirdi ilim suyunu indirdi de
RAD SURES 591
vadiler sel olup akt kalp vadileri istidatlar, kapasiteleri orannda su dolup tat. Bu selyklenip gtrd ilim seli ste kan bir kp nefis arznn pisliinden, rezilliklerinden ve alaklklarndan oluan bir kpk yklenip gtrd. Ve ak ateinde erittiiniz marifetler, keifler, hakiktler ve ak coturan anlamlar gibi eyleri ss yapmak isteyerekerittikleri eylerden de bir kpk oluur. Bunlar, nefsin ssleri ve ekici gzellikleri konumundadr. nk bunlar, nefis iin kemalat saylrlar. Veya eya yapmak isteyerek ahlaki faziletlerden yapmak isteyerek erittiiniz eyler de bir kpk gibi bu suyun zerinde birikir. nk ahlaki faziletler bunun araclyla oluur ve bunlar nefsin yararland eylerdir. Buna benzer kpk olur. Bunlar da bir balamda pislik saylrlar. Bunlara bakmak, onlar esas deer gibi grmek ve nefsin bunlar araclyla kendisini kmil grmesi veya stn grmesi, bu niteliklerle sslenmesi, kendini beenmesi ve perdelenmesi gibi nefis iin afet ve hallerin gnahlar saylan eyler de bir kpk gibi suyun stnde birikir. Kpk atlp gider ilim tarafndan bir kenara atlr, nefyedilir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Sizi temizlemek iin (Enfal, 11) nsanlara fayda veren eye gelince hakikt anlamlarna ve halis faziletlere gelince, o, nefis arznda kalr 18- te Rablerinin emrine uyanlar iin en gzel (mkfat) vardr. Ona uymayanlara gelince, eer yeryznde (arzda) olanlarn tm ile bunun yannda bir misli daha kendilerinin olsa, (kurtulmak iin) onu mutlaka feda ederler. te onlar var ya, hesabn en kts onlaradr. Varacaklar yer de cehennemdir. O ne kt yataktr! 19- Rabbinden sana indirilenin hakk olduunu bilen kimse, (inkr eden) kr kimse gibi olur mu? (Fakat bunu) ancak akl sahipleri anlar. 20- Onlar, Allah'n ahdini yerine getirenler ve verdikleri sz bozmayanlardr. 21- Onlar Allah'n gzetilmesini emrettii eyleri Rablerinden saknan ve kt hesaptan korkan kimselerdir. gzeten,
22- Yine onlar, Rablerinin rzasn isteyerek sabreden, salt ikame eden, kendilerine verdiimiz rzklardan gizli ve ak olarak (Allah iin) harcayan ve ktl iyilikle savan kimselerdir. te onlar var ya, dnya yurdunun (gzel) sonu hsn hatime sadece onlarndr.
Rablerinin emrine uyanlar iin istidad nefsin sfatlarnn kirlerinden arndrmak suretiyle rablerinin arsna uyanlar iin en gzel mkfat vardr. Bu da arnma esnasnda zerlerine aktlan, bahedilen kemaldir. Ki nur stnde nur olarak ifade edilmitir. Ona uymayanlara gelince beeri rezilliklerden, tabii tortulardan temizlenmeyenlere gelince, sfli cihette bulunan mal ve sevgiyle cazibelerine kapldklar ve bylece kendilerini helak ettikleri sebeplerin tmn fidye olarak verseler de kurtulamazlar. nk bu sebepler, uzakln ve helakin nedenleridir. Bunlarn onlar bu tr karanlklardan kurtarmalar mmkn mdr? Bunlara ilikin heyetler nefislerinde kkletikten sonra, onlardan teberri etmeleri de kendilerine bir fayda salamayacaktr. te onlar var ya, hesabn en kts onlarndr. nk onlar, nefis makam dediimiz fiillerin yannda durmu, tesine gememilerdir. Buras da lhi adalet makamdr. Bu yzden, hesaplarnn mnakaal olmas kanlmazdr. Varacaklar yer de cehennemdir. Onlarn varacaklar yer nefis sfatlar cehennemi, mahrumiyet atei ve kt heyetlerdir. Rablerinden saknanlardr kalp makamnda sfat tecellilerinden korkarlar. Azamet sfatnn celalini mahede ederler, artk heybet ve hayet onlardan ayrlmaz. Kt hesaptan korkan kimselerdir. Nefis makamnda fiil tecellileri yannda kt hesaptan ekinirler. Kskvrak yakalanmaya ve cezalandrlmaya bakp dururlar, korku onlardan ayrlmaz. Onlarsabredenlerdir Rablerinin rzasn elde etmek zere Onun yolunda alkanlklarndan uzaklarken sabrederler, mali ve bedensel ibadetler araclyla arnmakla megul olurlar. htiyalarnn fazlasn verir, nefsin rezilliini savarlar. te onlar var ya, dnya yurdunun sonu sadece onlarndr. Ftrata dnle en gzel akbete kavuurlar. Veya nefislerinin sfatlarndan uzaklama ameliyesine kar sabrederler sfat sevgisinden deil, zat sevgisinden dolay Rablerinin rzasn isterler. salt ikame ederler mahede namazn dosdoru klarlar. kendilerine verdiimiz rzklardanharcarlar. kendilerine verdiimiz makamlardan, hallerden, keiflerden ve amellerden gizli olarak, onlarn heyetlerinden ve onlara meyletme heyetinden, onlara ynelik sevgiden arnarak ak olarak onlar terk etmek, onlara iltifat etmemek suretiyle infak ederler. yilikle savarlar lahi sfatn tecellisinden hasl olan iyilik araclyla nefsin sfat olan ktl savarlar. te onlar var ya, dnya yurdunun sonu sadece onlarndr. fena sonras beka onlarndr.
RAD SURES 593
23- (O yurt) Adn cennetleridir; oraya babalarndan, elerinden ve ocuklarndan slih olanlarla beraber girecekler, melekler de her kapdan onlarn yanna varacaklardr. 24- (Melekler:) Sabrettiinize karlk size selam olsun! Dnya yurdunun sonu (cennet) ne gzeldir! (derler). 25- Allah'a verdikleri sz kuvvetle pekitirdikten sonra bozanlar, Allah'n riayet edilmesini emrettii eyleri (akrabalk balarn) terk edenler ve yeryznde (arzda) fesat karanlar; ite lnet onlar iindir. Ve kt yurt (cehennem) onlarndr. 26- Allah dilediine rzkn bollatrr da daraltr da. Onlar dnya hayatyla sevinmekteler. Oysa ahiretin yannda dnya hayat, geici bir faydadan baka bir ey deildir. 27- Kfir olanlar diyorlar ki: Ona Rabbinden bir mucize indirilmeli deil miydi? De ki: Kukusuz Allah dilediini artr, kendisine yneleni de hidayete erdirir. 28- Bunlar, iman edenler ve gnlleri Allah'n zikriyle sknete erenlerdir. Dikkat edin! Kalpler ancak Allah' anmakla (zikirle) huzur bulur (mutmain olur). 29- man edip iyi iler yapanlara ne mutlu! Varlacak gzel yurt da onlar iindir. 30- (Ey Muhammed!) Bylece seni, kendilerinden nce nice mmetlerin gelip getii bir mmete gnderdik ki, sana vahyettiimizi onlara okuyasn. Onlar Rahman' inkr ediyorlar. De ki: O benim Rabbimdir. O'ndan baka ilh yoktur. Sadece O'na tevekkl ettim ve tevbem de sadece O'nadr. 31- Eer okunan bir Kitabla dalar yrtlseydi veya onunla yer paralansayd, yahut onunla ller konuturulsayd (o Kitab yine bu Kur'an olacakt). Fakat, btn iler Allah'a aittir. man edenler hl bilmediler mi ki, Allah dileseydi btn insanlar hidayete erdirirdi? Allah'n vaadi gelinceye kadar inkr edenlere, yaptklarndan dolay ya anszn byk bir bel gelmeye devam edecek veya o bel evlerinin yaknna inecek. Allah, vaadinden asla dnmez.
32- And olsun, senden nceki Resullerle de alay edildi de ben inkr edenlere mhlet verdim, sonra da onlar yakaladm. (Grseydin ki) azabm naslm! Adn cennetleri bunlar, cennete girerler. yle ki: Zat cennetine salih olan ruhlar babalaryla, sfat cennetine kalplerle, fiil cennetine, de salih olan nefis eleriyle ve kuvvetler zrriyetleriyle girerler. Melekler ceberut ve melekut ehlinden melekler de her kapdan onlarn yanna varacaklardr. Sfat kaplarndan onlarn yanna girecekler, nurani parldaylar, kutsi yardmlar selamyla onlar selamlayacaklardr. Btn bunlar, maddi lezzetlerden uzaklamaya sabretmelerinin karldr. De ki: Kukusuz Allah dilediini saptrr. Hidayete erme ve sapma, mucizelerin gsterilip gsterilmemesiyle balantl deildir. nk her ey ayettir, mucizedir. Resulullaha (s.a.v) inen ayetler de yeterlidir. Hidayet ve sapma Allahn dilemesine bal eylerdir. Dilediini saptrr istidad olmad iin veya zulmani rtlerle perdelendii iin. Kendisine yneleni de hidayete erdirir. sevenlerden istidadn arndrarak kendisine yneleni de doru yola iletir. Dalalete sapanlar, istidad olmayanlar ve istidatlarn beeri zulmetle perdeleyenler olmak zere iki gruba ayrldklar gibi hidayet ehli de istidatlarnn gl olmasndan dolay ynelme olmakszn hidayete eren sevilenler (mahbublar) ve ynelmeden sonra yce Allahn hidayete erdirdii sevenler (muhipler) olmak zere iki gruba ayrlrlar. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Allah dilediini kendisine seer ve kendisine yneleni de doru yola iletir. (ura, 13) Bunlar iman edenlerdir Kendisine ynelenler ilmi imanla gabya inananlardr. Ve gnlleri Allahn zikriyle skunete erenlerdir. Nefsin dil ve tefekkrle nimetleri dnmesi veya kalbin tefekkrle melekut zerinde dnmesi ve cemal ve celal sfatlarn mtalaa etmesi neticesinde skunete erer. nk zikrin de mertebeleri vardr. Nefsin zikri, dil ve tefekkr araclyla nimetleri dnmek, kalbin zikri, sfatlar mtalaa etmek, srrn zikri mnacatta bulunmak, ruhun zikri mahede, gizliliin (hafa) zikri okama ve ak, Allahn zikri ise Onda fena bulmadr. Nefis, sfatlarnn ve szlerinin zuhur etmesinden dolay huzursuz olur, taar. Onun etkisiyle de kalp eitlenir ve onun
RAD SURES 595
szlerinden dolay deiir. Allah zikredince nefis istikrara kavuur, vesveseleri sona erer. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: eytan hortumunu Ademolunun kalbinin zerine koyar, Ademolu Allah zikredince, eytan derhal kap saklanr ve kalp skunete kavuur. Ayn ekilde kalbin zikri de melekut zerinde dnmek, ceberut nurlarn mtalaa etmek eklindedir. Dier zikir eitleri ise ancak kalbin skunete ermesinden sonra gerekleebilirler. Burada salih amel, arnma ve bezenme ilevini grr. Ne mutlu onlara! Ftrata ulamalarndan ve sfatlarn kemaline ermelerinden dolay ne mutlu! Varlacak en gzel yurt kalp cennetine ve sfat cennetine giri de onlar iindir. 33- Herkesin kazandn gzetleyip muhafaza eden, (hi byle yapamayan gibi olur mu?). Onlar Allah'a ortaklar kotular. De ki: Onlara ad verin (onlar necidir?). Yoksa siz Allah'a yeryznde (arzda) bilemeyecei bir eyi mi haber veriyorsunuz? Yahut bo laf m ediyorsunuz? Dorusu, inkr edenlere hileleri ssl gsterildi ve onlar doru yoldan alkonuldular. Allah kimi saptrrsa artk onu doru yola iletecek yoktur. 34- Dnya hayatnda onlara sadece bir azap vardr. Ahiret azab ise daha iddetlidir. Onlar Allah'dan (Onun azabndan) koruyacak kimse de yoktur. 35- Takv sahiplerine vaat olunan cennetin zellii (udur): Onun zemininden rmaklar akar. Yemileri ve glgesi sreklidir. te bu, (ktlklerden) saknanlarn (mutlu) sonudur. Kfirlerin sonu ise atetir. 36- Kendilerine Kitab verdiimiz kimseler, sana indirilene (Kur'an'a) sevinirler. Fakat (senin aleyhinde birleen) gruplardan onun bir ksmn inkr eden de vardr. De ki: Bana, sadece Allah'a kulluk etmem ve O'na ortak komamam emrolundu. Ben yalnz O'na aryorum ve dn de yalnz O'nadr. 37- Ve bylece biz onu Arapa bir hkm (hikmetli bir sz) olarak indirdik. Eer sana gelen bu ilimden sonra, onlarn arzularna uyarsan, (ite o zaman) Allah tarafndan senin ne bir dostun ne de koruyucun vardr.
38- And olsun senden nce de Resuller gnderdik ve onlara da eler ve ocuklar verdik. Allah'n izni olmadan hibir Resul iin mucize getirme imkn yoktur. Her mddetin (yazld) bir Kitab vardr. 39- Allah dilediini siler, (dilediini de) sabit brakr. Btn Kitablarn asl Onun yanndadr. 40- Biz, onlara vaat ettiimizin (azabn) bir ksmn sana gstersek de veya (ondan nce) seni ldrrsek de sana ancak (Allah'n emirlerini) tebli etmek der. Hesap yalnz bize aittir. Herkesin kazandn gzetleyip muhafaza eden, (hi byle yapamayan gibi olur mu?) Allah, her eye uygun kazanlar icat etmek suretiyle kaimdir. Dolaysyla, her eye ve her eyin kazanmlarna egemendir. Bunlar Allah yaratt halde, varlklarn kazanmlar denilmesinin gerekesine gelince, bunun sebebi, bu kazanmlarn sz konusu varlklarn istidatlarna gre belirginlemesi ve onlarla uyum gstermesidir. Varlklar, istidatlarndan dolay bunlar yce Allahtan kabul ederler. nk mahallin kabul etmesi, onlarn mazhar ve mahalli olma salahiyetine sahip olmas suretiyle onlarn kazanm olmaya uygun olmulardr. Bununla beraber, onlarn icadn gerekletiren, yce Allahtr. nk bu istidatlar sz konusu kazanmlar gerektirmilerdir. Ya da yce Allah, istidatlarn kazanm ve gerektirmesi itibariyle onlara kaimdir. Tpk bu kazanmlarn baz sfatlar ve haller gerektirip istidatlarna arz etmesi gibi.Yce Allah buna bal olarak onlara sevap mahiyetinde nurani kemal heyetlerini karlk mahiyetinde gnderir veya azap olmak zere zulmani bulank heyetler musallat eder. Her mddetin bir kitab vardr. Her vakit iin yazlm, takdir edilmi veya bu vakit iinde halka farz klnm bir emir vardr. nk eriatlar Allah katnda vakitlere gre belirlenmilerdir. Her vakitte bu vaktin yararna olan emirleri getiren bir Resul gelir Allah katndan. Ayetler ve baka eyler gibi btn hadiseler iin de ayn durum geerlidir. Hibir Resul iingetirme imkn yoktur. Her Resul, ancak Allahn izniyle ve belirlenmi vaktinde ayet, mucize getirebilir. nk bunlar vakitlerine gre belirlenmilerdir ve bir deiiklie uramadan, dnmeden, ne alnmadan veya ertelenmeden bu vakitlerde gerekleirler. Allah dilediini siler czi levhalarda bulunan eylerden dilediini siler. Bunlara semavi nefisler de denir. Bu
RAD SURES 597
levhalardaki sabit naklardan dilediini ortadan kaldrr, maddesinden yok eder, giderir. Dilediini de sabit brakr. orada brakr, var olmasn salar. Btn Kitablarn asl Onun yanndadr. n kaza levhi Onun yanndadr. Ki buna lk Akl da denir ve ezelden ebede olan, olacak her ey klli bir ekilde, silinme ve ispat edilme hususlarndan beri olarak oraya nakedilmitir. Bilindii gibi levhler drttr: n kaza levhi. Bu levh, silinme ve ispat edilmeden ycedir. Buna ilk akl levhi de denir. Kader levhi: Bunun bir dier ad klli nefs-i natka levhidir ki, ilk levhteki klli varlklar burada tafsil edilir ve onlarn sebepleriyle ilintilendirilir. Ayrca Levh-i Mahfuz olarak da isimlendirilir. Semavi czi nefisler levhi. lemde olan her ey ekli, heyeti ve miktaryla buraya nakedilmitir. Bunun bir dier ad da dnya (en yakn) semadr. Buras lemin hayali konumundadr. lk levhin lemin ruhu, ikincisinin de lemin kalbi mesabesinde olmas gibi. Bir de Heyuli levh vardr ve bu levh, grnen lemdeki suretleri kabul etme zelliine sahiptir. Allah, dorusunu herkesten daha iyi bilir. 41- Bizim, yeryzne (arza) gelip onu ularndan eksilttiimizi grmediler mi? Allah (diledii gibi) hkmeder, O'nun hkmn bozacak kimse yoktur. Ve O hesab abuk grendir. 42- Onlardan ncekiler de (Resullerine) tuzak kurmulard; halbuki btn tuzaklar Allah'a aittir. nk O, herkesin ne kazanacan bilir. Bu yurdun (dnyann) sonunun kimin olduunu yaknda kfirler bileceklerdir! 43 Kfir olanlar: Sen resl olarak gnderilmi bir kimse deilsin, derler. De ki: Benimle sizin aranzda ahit olarak Allah ve yannda Kitab'n bilgisi olan (Resul) yeter. Bizim yeryzne (arzna) geldiimizi grmediler mi? Yallk zamannda beden arzna yneliriz de onu ularndan eksiltiriz. Organlar zayflatarak, kuvvetleri bitap drerek, duyular yorarak, yava yava lme doru srkleriz. Allah hkmeder. Bu ekilde hkmn verir. Onun hkmn bozacak kimse yoktur. Kimse Onun hkmn geri eviremez, deitiremez. Ya da sluk zamannda nefis arzna yneliriz de onu ularndan ksarz. Yani ncelikle fiillerini bizim fiillerle yok ederiz.
Nitekim, kutsi bir hadiste yle buyurmutur: Kul benimle iitir, benimle grr. Sonra sfatlarn bizim sfatlarmzla yok ederiz: Kulun iiten kula, gren gz olurum. Sonra bizim zatmz araclyla onun zatn ortadan kaldrrz. Nitekim, bir ayette yle buyurmutur: Bugn hkmranlk kimindir? (Mmin, 16) Sonra kendisi cevap verir: Kahhar olan tek Allahndr. nk mahlukatn tamam fena bulmutur. O srada hkm ancak Allahndr. Diledii gibi hkmeder. Kimse onun hkmn bozamaz. nk Ondan baka kimse yoktur.
BRHM SURES 599
BRHM SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lam. Ra. (Bu Kur'an), Rablerinin izniyle insanlar karanlklardan nura; her eye galib Aziz, vgye lyk Hamiyd olan Allah'n yoluna karman iin sana indirdiimiz bir Kitabdr. 2- O Allah ki, gklerde (semavat) ve yerde (arzda) ne varsa hepsi O'nundur. iddetli azaptan dolay kfirlerin vay haline! 3- Dnya hayatn ahirete tercih edenler, Allah yolundan alkoyanlar ve onun eriliini isteyenler var ya, ite onlar (Haktan) uzak bir sapklk iindedirler. Elif. Lam. Ra. nsanlarkarman iin sana indirdiimiz bir Kitabdr. Kesret karanlklarndan vahdet nuruna veya yaratl sfatlar karanlndan ftrat nuruna yahut fiil ve sfat perdeleri karanlklarndan zat nuruna Rablerinin izniyle bu nuru ilerinde yaratmak suretiyle kolaylatrmas, istidad Uluhiyet leminin en kutsi feyziyle donatmas, Rububiyet huzuruna fiilen kmasn salayan sebeplerin heyetini muvaffak klmasyla karman iin inzal edilmitir / indirilmitir. nk Onun izni, istidat bahetmesi ve sebepleri hazrlamas demektir. Aksi takdirde hi kimse onlar her eye galip Aziz olan Allahn yoluna karamazd. Allah, Azizdir, gldr, vahdetinin nuruyla kesret karanlklarn kahreder. Hamiyddir, zatnn kemali dolaysyla vgye layktr. kinci anlam esas alrsak yle bir aklama kar karmza: Kalbin nuruyla nefsin sfatlarn kahreden her eye galip ve ftratn arnmas srasnda faziletler ve ilimler baheden vgye layk Allahn yoluna.
nc anlam esas alnrsa, yle demek gerekir: Bu yol her eyi galip olan Allahn yoludur ki, zatnn parldaylaryla sfatlarnn nurunu mahveder, Hviyetinin hakikti ile btn mahlukatn yok eder. vgye layktr. Zatnn varl ve vechinin cemaliyle rezillikleri ve eksiklikleri yok ettikten sonra baki varl baheder. Kfirlerin vay haline! vahdetten veya ftrattan ya da zatn tecellisinden ve kefinden perdelenmilerin vay haline! Bu mertebenin her birine bir azap mertebesi terettp eder: Bu da ya ztlar cehenneminde endad (Allaha ortak koulan eler) sevgisi azabdr veya rezillik heyetleri, nefsin sfatlarnn atei ve tabiatlarn gerektirdikleri azabdr ya da fiil ve sfat perdeleri ve zatn nurundan yoksun olma azabdr. Dnya hayatntercih ederler. maddi hayat akli hayata, ekli hayat manevi hayata tercih ederler. nk ayette kfirlerin sapklklar uzaklkla nitelenmitir. Dolaysyla, maddi lem Allahdan en uzak olan mertebededir. 4- (Allah'n emirlerini) onlara iyice aklasn diye biz her Resulu yalnz kendi kavminin diliyle gnderdik. Artk Allah dilediini sapklkta brakr, dilediini de doru yola iletir. nk O, galibi mutlak g sahibi Azizdir, hikmet sahibi Hakiymdir. 5- And olsun ki Musa'y da: Kavmini karanlklardan aydnla kar ve onlara Allah'n (gemi kavimlerin bana getirdii felket) gnlerini hatrlat, diye mucizelerimizle gnderdik. phesiz ki bunda ok sabrl, ok kreden herkes iin ibretler vardr. 6- Hani Musa kavmine demiti ki: Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn. nk O, sizi ikencenin en ktsne srmekte ve oullarnz kesip kadnlarnz (kzlarnz) brakmakta olan Firavun ailesinden kurtard. te bu size anlatlanlarda, Rabbinizden byk bir imtihan vardr. 7- Hatrlayn ki Rabbiniz size: Eer krederseniz, elbette size (nimetimi) arttracam ve eer nankrlk ederseniz hi phesiz azabm ok iddetlidir! diye bildirmiti. 8- Musa dedi ki: Eer siz ve yeryznde (arzda) olanlarn hepsi nankrlk etseniz, bilin ki Allah gerekten zengin Gandir, Hamiyddir.
BRHM SURES 601
9- Sizden ncekilerin, Nuh, d ve Semd kavimlerinin ve onlardan sonrakilerin haberleri size gelmedi mi? Onlar Allah'tan bakas bilmez. Resulleri kendilerine mucizeler getirdi de onlar, ellerini Resullerinin azlarna bastlar ve dediler ki: Biz, size gnderileni inkr ettik ve bizi kendisine ardnz eye kar derin bir kuku iindeyiz. Her Resulu yalnz kendi kavminin diliyle gnderdik. Her Resul, kavimlerinin istidatlarnn gerektirdii hallerine uygun ve akli kapasitelerinin kaldrabilecei bir kelam ile gnderdik. Aksi takdirde bu kelam onlarn anlama kapasitelerinden uzak olaca, makamlarna uygun olmayaca iin anlamayacaklard. Ayrca Resul de onlarn ilk istidatlarnn kapsamnda bilkuvve mevcut olan kemali, ftratlar uyarnca hviyetlerinin gerektirdii eyleri laykyla aklayamayacakt. Artk Allah dilediini saptrr. Zulmani heyetlerle ve bu heyetleri kkletirmesiyle istidadn ortadan kaldrd, batl itikatlar iinde kkletirdii iin bu kimseleri saptrr. Dilediini de doru yola iletir. stidad zerinde kalanlar veya heyetlerinin perdeledii ve inanlarnn suretleri iinde kklememi kimseleri doru yola iletir. nk O, Azizdir gsahibidir. Gldr, iradesine galip gelinemez. Hi kimse Onun saptrmak istediini doru yola iletemedii gibi hidayete erdirmek istediini de saptramaz. Hikmet sahibi Hakiymdir. Hidayete erdirdii kimsenin hidayetini trl ltuflarla tedbir eder. Sapan kimsenin sapmasn da eitli yz st yardmsz brakmalarla gerekletirir. Btn bunlar yksek hikmetiyle gerekletirir. phesiz ki bunda ok sabrl, ok kreden herkes iin ibretler vardr. Yani gaybi imanla inanan herkes iin. nk, sabr ve kr salikin imani akit haline ve tevekkl mertebesini elde etmek iin fiillerde seyir derecesine ulamadan getii iki makamdr. Bu esnada ibret ald, istimdat ettii, sarld ve sluku esnasnda dayand ayetler fiillerdir. Hidayet gibi bir nimet grdnde veya iittiinde ya da ulatnda dil ile kreder, kalp ile onun Allahtan olduunu tasavvur eder, organlaryla da bu nimeti en gzel ekilde telakki eder, kabullenir, bundan dolay itaat eder, nimetin gerektirdii ameli olmas gereken ekilde eda eder. Bir bela grdnde, iittiinde veya kendi bana geldiinde sabreder, dilini telatan, feryattan alkoyar. nna lillahi ve inna ileyhi raciun (Biz Allahtan geldik, yine
Ona dneceiz.) derler. Kalplerini serin tutarlar. Bunda bir hayr ve maslahat olduunu, aksi taktirde yce Allahn kendilerine byle bir musibet vermeyeceini dnrler. Bedenin organlarn telalanmasna izin vermezler. 10- Resulleri dedi ki: Gkleri (semavat) ve yeri (arzda) yaratan Allah hakknda phe mi var? Halbuki O, sizin gnahlarnzdan bir ksmn balamak ve sizi muayyen bir vakte kadar yaatmak iin sizi (Hak dine) aryor. Onlar dediler ki: Siz de bizim gibi bir insandan baka bir ey deilsiniz. Siz bizi atalarmzn tapm olduu eylerden dndrmek istiyorsunuz. yleyse bize, apak bir delil getirin! 11- Resulleri onlara dediler ki: (Evet) biz sizin gibi bir insandan bakas deiliz. Fakat Allah nimetini kullarndan dilediine ltfeder. Allah'n izni olmadan bizim size bir delil getirmemize imkn yoktur. Mminler ancak Allah'a dayansnlar. 12- Hem, bize yollarmz gstermi olduu halde ne diye biz, Allah'a dayanp gvenmeyelim? Sizin bize verdiiniz eziyete elbette katlanacaz. Tevekkl edenler yalnz Allah'a tevekklde sebat etsinler. 13- Kfir olanlar Resullerine dediler ki: Elbette sizi ya yurdumuzdan karacaz, ya da mutlaka dinimize dneceksiniz! Rableri de onlara: Zalimleri mutlaka helk edeceiz! diye vahyetti. 14- Ve (ey inananlar!) Onlardan sonra sizi mutlaka o yerde yerletireceiz. te bu, makammdan korkan ve tehdidimden saknan kimselere mahsustur. 15- (Resuller) fetih istediler (Allah da verdi). Her inat zorba da hsrana urad. 16- Ardndan da (o inat zorbaya) cehennem vardr; kendisine irinli su iirilecektir! 17- Onu yudumlamaya alacak, fakat boazndan geiremeyecek ve ona her yandan lm gelecek, oysa o lecek deildir (ki azaptan kurtulsun). Bundan tede iddetli bir azap da vardr. 18- Rablerini inkr edenlerin durumu (udur): Onlarn amelleri frtnal bir gnde rzgrn iddetle savurduu kle benzer. Kazandklarndan hibir eyi elde edemezler. yiden iyiye saptma ite budur.
BRHM SURES 603
19- Allah'n gkleri (semavat) ve yeri (arz) Hakk ile yarattn grmedin mi? O dilerse sizi ortadan kaldrp yepyeni bir halk getirir. 20- Bu, Allah'a g deildir. 21- (Kyamet gnnde) hepsi Allah'n huzuruna kacak ve zayflar o byklk taslayanlara diyecekler ki: Biz sizin tbilerinizdik. imdi siz, Allah'n azabndan herhangi bir eyi bizden savabilir misiniz? Onlar da diyecekler ki: (Ne yapalm) Allah bizi hidayete erdirseydi biz de sizi doru yola iletirdik. imdi szlansak da sabretsek de birdir. nk bizim iin snacak bir yer yoktur. 22- (Hesaplar grlp) i bitirilince, eytan diyecek ki: phesiz Allah size gerek olan vaat etti, ben de size vaat ettim ama, size yalanc ktm. Zaten benim size kar bir gcm yoktu. Ben, sadece sizi (inkra) ardm, siz de benim davetime hemen kotunuz. O halde beni yermeyin, kendinizi yerin. Ne ben sizi kurtarabilirim, ne de siz beni kurtarabilirsiniz! Kukusuz daha nce ben, beni ortak komanz reddettim. phesiz, zalimler iin elem verici bir azap vardr. 23- man edip de iyi iler yapanlar, Rablerinin izniyle iinde ebed kalacaklar ve zemininden rmaklar akan cennetlere sokulacaklardr. Orada (birbirleriyle) karlatka syledikleri selam dr. Allah hakknda phe mi var? O kadar ak olmasna ramen Allah hakknda nasl phe iinde olabilirsiniz? Sizi kulluk sunmaya ardmz Allahtan phe mi ediyorsunuz? Oysa O, gayet ak olduu iin Onunla ilgili pheye yer yoktur. Ancak, Onunla aklanan varlklarn aklanmaya, gsterilmeye ihtiyac vardr. Gnahlarnzdan bir ksmn balamakiin sizi aryor. Nuruyla sizin sfatlarnzn perdelerinin oluturduu karanlklar rtmek iin. Yakini tecellisi gerekletii srada Ondan phe duymayn. Siziyaatmak iin istidatlarnzn gerektirdii mutlulua ulancaya kadar yaatmak iin sizi aryor. nk her insann, ilk istidad uyarnca bir kemal belirlenmitir ve bu onun manevi ecelidir. Ayn ekilde her insan iin ilk mizac uyarnca bir mr snr belirlenmitir. Bu da onun tabii ecelidir. te yandan kesilen mrler de gayelerine varmadan herhangi bir sebepten dolay son bulabilirler. Felaketler, engeller istidatlarn perdeleri olarak belirlenen kemale ulamaya mani olabilirler.
Hepsi Allahn huzuruna kacak Mahlukat yerde Allahn huzuruna kar: Bedenin lmesiyle gerekleen kk kyamet srasnda huzura kmak. Her kulun beden perdesinden kp hesap ve ceza meydanna kmak. radi lm srasnda nefsin sfatlarndan kmakla gerekleen orta kyamet srasnda huzura kmak. Ftrata dnmek suretiyle kalp meydanna kmak. Benlik perdesinden kp gerek vahdet fezasna ykselmek dediimiz salt fena eklindeki byk kyamet srasnda huzura kmak. te Hepsi Allahn huzuruna kacak ifadesiyle bunlarn tmne iaret ediliyor. Byk kyamet ehlinden olan kimse btn mahlukatn Allahn huzurunda olduunu ve mahlukattan hibir eyin Allaha gizli olmadn grr. Bu kyametin herkes iin kopmasna, herkesin Allahn huzuruna kmasna, zayflarla mstekbirler arasndaki konumalara gelince, bu, Hak ile kaim, mutlularn kurtuluuna, bedbahtlarn helakine ilikin lahi emir dorultusundaki emir verildii srada cennetliklerle cehennemlikleri birbirinden ayracak olan Mehdinin zuhuruyla gerekleir. eytan diyecek ki Hakkn hakimiyeti vehim eytanna galip gelir ve Hakkn nuruyla aydnlanr. Teslim olur, itaat eder. Artk gerei syler. Halk Hakka davet eden Allahn hccetinin gerek olduunu, kendisinin bir hccetinin olmadn bilir. Dnya krntlarn kullanarak kullar ayartp batla armasnn, onlara dnya hayatn ssl gstermesinin, bo, delilden yoksun olduunu bilir. Yce Allahn bedenin yklmasndan sonra beka bulacana, lmden sonra dirili esnasnda sevap ve ceza olacana ilikin vaadinin hak olduunu ve Allahn bu vaadini yerine getirdiini kabul eder. Benim, dnya hayatndan baka hayat yoktur, eklindeki iddiam ise, benim uydurduum bir yaland der. Bo ve delilsiz bir iddiaya arlan ve bu ary kabul eden, delille pekitirilmi delile ise arkasn dnen, bu arya olumlu karlk vermeyen kimse knanmay hakkeder. O halde beni yermeyin, kendinizi yerin. 24- Grmedin mi Allah nasl bir misal getirdi: Gzel bir sz, kk (yerde) sabit, dallar gkte olan gzel bir aaca (benzetti). 25- (O aa), Rabbinin izniyle her zaman yemiini verir. t alsnlar diye Allah insanlara misaller getirir.
BRHM SURES 605
26- Kt bir szn misali, gvdesi yerden koparlm, o yzden ayakta durma imkn olmayan (kt) bir aaca benzer. 27- Allah Tel salam szle iman edenleri hem dnya hayatnda hem de ahirette sapasalam tutar. Zalimleri ise Allah saptrr. Allah dilediini yapar. Gzel bir sz Yani gzel, temiz bir nefis. Nitekim, daha nce Hz. sann (a.s) kelime olarak isimlendirilmesine deinmitik. Gzel bir aa gibidir. Ayrca Kuranda gzel szn zeytine, hadiste de hurmaya benzetildiini biliyoruz. Kk sabit itminan ile, inancn burhanlarla pekitirilmesi ile sabittir. Dallar gkte ruh gndedir dallar. Yemiini verir marifet, hikmet ve hakiktten oluan meyvelerini her vakit Rabbinin izniyle kolaylatrmasyla, myesser klmasyla, sebepleri uygun klp baarl klmasyla verir. Kt nefsin misalikt bir aaca benzer ebu cehil karpuzu gibi meyvesi ac aaca benzer. Gvdesi yerden koparlm. kk kesilmi bir aaca benzer. Bunun nedeni ise, iindeki karklk, inancnn bozukluu ve bir eyde karar klamamaktr. Allah.iman edenlerisapasalam tutar. Hakiki delile dayanarak yakini imanla inananlar salamlatrr. Dnya hayatnda maddi hayatta. eriatta istikamet zere olduklar, geim temininde fazilet ve adalet yolunu izledikleri iin. Ahirette ruhani hayatta onlar salamlatrr. Tarikatta Hakkn nuruyla hidayete erdikleri, marifetleri elde etme hususunda Allahtan bir basiret, Rablerinden bir beyine zerinde olduklar iin. Zalimleri ise Allah saptrr. her iki hayatta da onlar saptrr. Nefsin sfatlarnn hazlarna balandklar, Hakkn nurundan perdelenmelerinin sonucu olarak hayret iinde kaldklar iin istidatlarnn eksiklii yznden onlar saptrr. 28- Allah'n nimetine nankrlkle karlk veren ve sonunda kavimlerini helk yurduna srkleyenleri grmedin mi? 29- Onlar cehenneme girecekler. O ne kt kararghtr! 30- (nsanlar) Allah yolundan saptrmak iin O'na ortaklar kotular. De ki: (stediiniz gibi) yaayn! nk dnnz ateedir.
31- man eden kullarma syle: Namazlarn dosdoru klsnlar, kendisinde ne al-veri, ne de dostluk bulunan bir gn gelmeden nce, kendilerine verdiimiz rzklardan (Allah iin) gizli-ak harcasnlar. Allahn nimetinekarlk verdiler. Allahn kendilerine ezelde bahettii asli hidayeti ve istidat nuru gibi kurtulu akesi olan nemli nimetleri deitirdiler. Nankrlkle perdelenme ve sapma ile deitirdiler. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: te onlar hidayete karlk dalaleti satn alanlardr. Ancak onlarn bu ticareti kazanl olmam, kendileri de doru yola girememilerdir. (Bakara, 16) Baki nuru zayi ettiler, onun yerine fani maddi lezzeti tercih ettiler. Bu yzden, daimi karanlk iinde kaldlar. Kavimlerinisrklediler nefislerindeki kuvvetleri veya yollarn izleyen, kendilerini rnek alan ve bu hususta kendilerine tabi olan kimseleri helak yurduna srklediler. Allahaortaklar kotular dnya metandan, gzelliklerinden, gz alc sslerinden olan eyleri Allaha e kotular; Allah sever gibi onlar sevdiler. nk bir eye ynelik sevgi tm sevgileri bastrrsa, o ey mabud konumuna getirilmi demektir. Yce Allah yle buyurmutur: Nefsani arzulara, kadnlara, oullaradknlk insanlara ekici klnd. (Al-i mran, 14) Allah yolundan saptrmak iin istidat sahiplerinden olup kendilerine bakan ve dinlerini benimseyen kimseleri saptrmak iin De ki: Yaayn vehmin emri dorultusunda yola devam edin. nk bu ekilde yararlanmanz ksa srelidir, abuk geer, yok olmak zeredir, akbeti korkuntur, yani insan cehenneme gtrr. 32- (O yle ltufkr) Allah'tr ki, gkleri ve yeri yaratt, gkten suyu indirip onunla rzk olarak size trl meyveler kard; izni ile denizde yzp gitmeleri iin gemileri emrinize verdi; nehirleri de sizin (yararlanmanz) iin aktt. 33- Dzenli seyreden gnei ve ay size faydal kld; geceyi ve gndz de istifadenize verdi. 34- O size istediiniz her eyden verdi. Allah'n nimetini sayacak olsanz sayamazsnz. Dorusu insan ok zalim, ok nankrdr! Allahtr ki ruh gklerini ve beden arzn yaratt. Kutsi lem semasndan ilim suyunu indirdi Onunla nefis arzndan hikmet ve fazilet meyvelerini kard. rzk olarak ve kalplerinizi glendirmek iin. Emrinize verdi ilim nehirlerini ve onlardan sonular karmanz,
BRHM SURES 607
istimbatta bulunmanz, ayrntlandrmanz ve tafsilatl aklamalarda bulunmanz salad. Size faydal kld ruh gneini ve kalp ayn dzenli olarak mkaefe ve mahedede seyir mahiyetinde size faydal klp emrinize verdi. stifadenize verdi nefis sfatlar gecesini ve ruh nuru gndzn dnya geimi, ahiret mutluluunu kazanmanz, istirahat etmeniz ve k edinmeniz iin emrinize verdi. O size istediiniz her eyden verdi. istidat lisanyla istediiniz her eyi verdi size. nk insann istidat lisanyla Allahtan istedii kemal, gecikmeksizin, ertelenmeksizin istein gerekletii anda hemen verilir. Nitekim yle buyurmutur: Gklerde ve yerde bulunan herkes, Ondan ister. O, her an yaratma halindedir. (Rahman, 29) Allahn nimetini sayacak olsanz varlnzdan nce lahi huzurdan size bahedilen nimetlerden tutun, varlnzdan sonra Rububiyet huzurundan kesintisiz olarak size ulatrlan terbiye, besleme, yetitirme mahiyetindeki yardmlara kadar Allahn balarn saymaya kalksanz, sayamazsnz. nk bu nimetlerin sonu yoktur ve hikmet de byle olmasn gerektirmitir. Dorusu insan ok zalimdir. stidat nurunu ve beka maddesini tabiat karanlna, fena yerine koyar, fena uruna harcar. Ya da Allahn hakkn veya istidadn geersiz klmak suretiyle nefsinin hakkn eksik verir. ok nankrdr. Saylmayacak kadar ok olan bu nimetlere kar nankrlk eder, onlar kullanlmamas gereken yerlerde kullanr, bu nimetleri bahedeni unutur, gaflet eder, bu nimetlerle nimeti verenden perdelenir. 35- Hatrla ki brahim yle demiti: Rabbim! Bu ehri (Mekke'yi) emniyetli kl, beni ve oullarm putlara tapmaktan uzak tut! 36- nk, onlar (putlar), insanlardan birounun sapmasna sebep oldular, Rabbim. imdi kim bana uyarsa o bendendir. Kim de bana kar gelirse, artk sen gerekten ok balayan, pek esirgeyensin. 37- Ey Rabbimiz! Ey sahibimiz! Salt ikame etmeleri (namaz dosdoru klmalar) iin ben, neslimden bir ksmn senin Beyt-i Harem'inin (Kbe'nin) yannda, ziraat yaplmayan bir vdiye yerletirdim. Artk sen de insanlardan bir ksmnn gnllerini onlara meyledici kl ve meyvelerden bunlara rzk ver! Umulur ki bu nimetlere krederler.
38- Ey Rabbimiz! phesiz ki sen bizim gizleyeceimizi de aklayacamz da bilirsin. nk ne yerde (arzda) ne de gkte (semada) hibir ey Allah'a gizli kalmaz. Hani brahimdemiti Ruh, mahede talebiyle Allaha tevecch ederken hal diliyle yle demiti: Rabbim! Bu ehrikl. Beden ehrini emniyetli kl. Nefsin sfatlarnn galip gelmesine, kuvvetlerin ekimelerine ve hevalarn atp srtmesine kar gvenli kl. Beni ve oullarmuzak tut. nazari ve ameli akl kuvvetlerini, fikir ve sezgiyi ve dnce gibi gleri putlara tapmaktan maddi ehvetlerden, bedensel arzulardan, tabii alkanlklardan oluan kesret putlarna sevgiyle tapmaktan uzak tut. nk onlar, insanlardan birounun sapmasna sebep oldular, Rabbim! onlara balanmak, cazibelerine kaplmak, onlar yznden vahdetten perdelenmek suretiyle saptlar. imdi kim bana uyarsa tevhid yolunda sluk etmek suretiyle beni izlerse o bendendir. Kim de bana kar gelirse, artk sen gerekten ok balayansn nurunla onu kaplayan bu karanlk heyeti rtersin. Pek esirgeyensin mafiretten sonra kemal feyzini ulatrmakla ona merhamet edersin. Ey Rabbimiz!... ben, soyumdan kuvvetleri ziraat yaplmayan bir vadiye yerletirdim. idrak, ilim, marifet ve fazilet ziraatndan hali cismani tabiat vadisine yerletirdim. Senin Beyt-i Hareminin yannda. Yani kalbin yannda. Rabbimiz!...dosdoru klsnlar diye. mnacat ve mkaefe namazn klsnlar diye. Duyu insanlarnn gnllerini onlara meyledici kl. eitli duyularla onlarn yanna urasnlar, onlar czi idraklerle pekitirsinler, destek olmak ve muhalefeti terk etmek, sfli cihete ve bedensel lezzetlere eilim gstermekten uzaklamak suretiyle onlara meyletsinler. Bunlara rzk ver. klli marifet ve hakikt meyvelerinden onlar rzklandr. Umulur ki bu nimetlere krederler. nimetine kar kr grevlerini yerine getirirler. Bu idrakleri kemale kavuma yolunda kullanrlar. Ey Rabbimiz! phesiz ki sen bizim gizleyeceimizi.bilirsin. iimizde bilkuvve olarak mevcut olan eyleri bilirsin. Aklayacamz da bilirsin. kuvveden fiile kardmz kemalat da bilirsin. stidat arznda ve ruh semasnda hibir ey Allaha gizli kalmaz. 39- htiyar halimde bana smail'i ve shak' ltfeden Allah'a hamdolsun! phesiz Rabbim duay iitendir.
BRHM SURES 609
40- Ey Rabbim! Beni ve soyumdan gelecekleri salt devaml klanlardan eyle; ey Rabbimiz! Duam kabul et! 41- Ey Rabbimiz! (Amellerin) hesap olunaca gn beni, anababam ve mminleri bala! 42- (Reslm!) Sakn, Allah' zalimlerin yaptklarndan habersiz sanma! Ancak, Allah onlar (cezalandrmay), korkudan gzlerin dar frlayaca bir gne erteliyor. 43- Zihinleri bombo olarak kendilerine bile dnp bakamaz durumda, gzleri ge dikilmi bir vaziyette koarlar. 44- Kendilerine azabn gelecei, bu yzden zalimlerin: Ey Rabbimiz! Yakn bir mddete kadar bize sre ver de senin davetine uyalm ve Resullere tbi olalm diyecekleri gn hakknda insanlar uyar. (Onlara denilir ki:) Daha nce, sizin iin bir zevl olmadna, yemin etmemi miydiniz? 45- (Sizden nce) kendilerine zulmedenlerin yurtlarnda oturdunuz. Onlara nasl muamele ettiimiz size apak belli oldu. Ve size misaller de verdik. 46- Hilelerinin cezas Allah katnda (malum) iken, onlar, tuzaklarn kurmulard. Halbuki onlarn hileleriyle dalar yerinden gidecek deildi! 47- O halde, sakn Allah'n Resullerine verdii szden cayacan sanma! nk Allah mutlak stndr, kimsenin yaptn yanna brakmaz. Bana ltfeden Allaha hamd olsun kemal ihtiyarl halimde bana smaili nazari akl gcn ve shak ameli akl gcn baheden Allaha hamd olsun. phesiz, Rabbim duay iitendir. Yani istidat duasn iitir. Nitekim, rivayetlerde belirtildiine gre brahim (a.s) yle demitir: Ondan istememdense Rabbimin benim halimi bilmesi bana yeter. Ey Rabbim! Beni klanlardan eyle. hud namazn ve soyumdan gelecekleri onlardan her birini kendine zg bir namaz eda edenlerden eyle. Ey Rabbimiz! Duam kabul et! sende tam fena bulmaya ilikin talebimi kabul et. Ey Rabbimiz!...benibala. zatnn nuruyla varlk gnahm rt ki tuyan ile perdelenmeyeyim. Anababam bala. Varlma sebep olan kabiliyetleri, fiilleri rt, bala, ki senden bakasn grmeyeyim, senden bakasna ynelmeyeyim.
Aksi takdirde, gz sapmas, kaymas musibetine duar olurum. Ruhani kuvvetler mminlerini de bala. hesap olunaca gn nuraniruhani heyetlerle zulmani-nefsani heyetlerin hesap edilecei, bunlardan hangisinin ar bastnn tespit edilecei gn. 48- Arz baka bir arz, semalar (gkler) da (baka sema) haline getirildii, (insanlar) bir ve gcne kar durulamaz olan Allah'n huzuruna ktklar gn (Allah btn zalimlerin cezasn verecektir). 49- O gn, gnahkrlarn zincire vurulmu olduunu grrsn. 50- Onlarn gmlekleri katrandandr, yzlerini de ate brmektedir. 51- Allah herkese kazandnn karln vermek iin (onlar diriltecektir.) Kukusuz Allah, hesab abuk grendir. 52- te bu (Kur'an), kendisiyle uyarlsnlar, Allah'n ancak bir tek ilh olduunu bilsinler ve akl sahipleri iyice dnp t alsnlar diye insanlara (gnderilmi) bir bildiridir. Arz baka bir arz haline getirildii gn Kalp makamna ulald srada tabiat arz nefis arzyla, kalp semas da sr semasyla deitirilir. Ayn ekilde nefis arz kalp arzna, sr semas da ruh semasna dntrlr. Ksacas salikin getii btn makamlar, alttakiler stekilerle deitirilmek suretiyle dnr. Fiil tevhidi iindeki tevekkl semasnn sfat tevhidindeki rza semasyla, sonra zatn kefi esnasnda rza semasnn tevhid semasyla deimesi gibi. Sonra bunlarn tm drlp kaldrlr. Birolan Allahn huzuruna ktklar kendisinden baka varlk bulunmayan gcne kar konulmaz tecelli etmesiyle kendisinden baka her eyi yok eden Allahn huzuruna ktklar gn. Gnahkrlargrrsn. nefsin sfatlaryla ve alak heyetlerle perdelenmileri zincire vurulmu oluunu tabiat zindanlarndan ve nefis hevasnn uurumlarndan oluan meknlarnda tabiat ilgilerinden, sfli sevgilerinden oluan kaytlara vurulduklarn grrsn. Onlarn gmlekleri katrandandr bryc cevherlerle balantlarn kaynaklk ettii karanlk heyetlerin koyu siyahl zerlerini kaplad iin. Yzlerinibrmektedir kahredilmilik, alaltlmlk, kemal lezzetinden perdelenmilik atei yzlerini brmtr. Bundan bir sr daha vardr ki, ancak yeniden dirili ve uyan mahede eden kyamet ehline alr. Dorusunu Allah herkesten daha iyi bilir.
HCR SURES 611
HCR SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Elif. Lam. Ra. Bunlar Kitab'n ve Mbiyn bir Kur'an'n yetleridir. 2- nkr edenler zaman zaman, keke biz de Mslman olsaydk, diye arzu ederler. 3- Onlar brak; yesinler, elensinler ve bo mit onlar oyalaya (aldatsn), dursun . (Kt sonucu) yaknda bilecekler! 4- Helk ettiimiz hibir lke yoktur ki hakknda (bizce) bilinen bir yazg olmasn. 5- Hibir millet, ecelinin nne geemez, ve onu geciktiremez. 6- Dediler ki: Ey kendisine Kur'an indirilen (Muhammed)! Sen mutlaka bir mecnunsun! 7- Eer doru getirmeliydin. syleyenlerden idiysen, bize melekleri
8- Biz melekleri ancak hakk ile indiririz. O zaman onlara mhlet verilmez. 9- Kur'an' kesinlikle biz indirdik; elbette onu yine biz koruyacaz. 10- And olsun, senden nceki milletler arasnda da eliler gnderdik. 11- Onlara bir Resul gelmeyedursun, hemen onunla alay ederlerdi. 12- te bylece biz onu, (inkrcl) sulularn kalplerine sokarz. 13- ncekilerin bana gelenlerden ders almalar gerekirken onlar hl buna (Kur'an'a) inanmyorlar. 14-15- Onlara gkten (semadan) bir kap asak da oradan yukar ksalar, yine de Gzlerimiz boyand, daha dorusu bize by yaplmtr derler.
16- And olsun, biz gkte (semada) birtakm burlar yarattk ve seyredenler iin onu ssledik. 17- Onlar, talanm (kovulmu) her eytandan koruduk. 18- Ancak kulak hrszl eden mstesna. Onun da peine ak bir alev stunu dmtr. 19- Yeri (arzda) uzatp yaydk, orada sabit dalar yerletirdik, yine orada miktar ve ls belirli olan eyler bitirdik. 20- Orada hem sizin iin hem de rzklar size ait olmayanlar iin (gerekli) geim vastalar yarattk. 21- Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Biz onu ancak belli bir lyle indiririz. 22- Biz, rzgrlar alayc olarak gnderdik ve gkten (semadan) bir su indirdik de onunla su ihtiyacnz karladk. (Biz bunlar yapmasaydk) siz onu (yeterli) suyu depolayamazdnz. 23- phesiz biz diriltir ve biz ldrrz! Ve her eye biz vris oluruz. 24- And olsun biz, sizden nce gelip geenleri de biliriz, geri kalanlar da biliriz. 25- phesiz Rabbin onlar (kyamette) toplayacaktr. nk O, hakmdir, almdir. Apak bir Kurann Her eyi kapsayan ve her eyin mazhar olan Kurann ayetleridir. And olsun, bizyarattk akl semasnda birtakm burlar heyulani akl, meleke ile olan akl (akl- bil meleke), fiil ile olan akl (akl- bil fiil) ve edinilen akl (akl- mstefad) gibi makamlar ve mertebeler yarattk. Ve seyredenler iin onu ssledik zerinde dnenler iin ilimlerle, marifetlerle ssledik. Onlar, talanm her eytandan koruduk. Batl vehimlerden koruduk. Ancak, kulak hrszl eden mstesna. Akl ufkuna yakn olduu iin kulak hrszl yaparak akln hkmn alan mstesna. Onun da peine ak bir alev stunu dmtr. Apak bir delil peine dmtr. Onu kovalarz ve hkmn iptal ederiz. Nefis arzn da uzattk kalbin nuruyla yaydk. Orada sabit dalar yerletirdik. Oraya faziletler yerletirdik. Oradaeyler bitirdik. ahlaki kemalattan, iradi fiillerden,
HCR SURES 613
erdemli melekelerden ve hissi idraklerden miktar ve ls belirli ls muayyen, akli adli l ile llm, ifrat ve tefrite kamayan eyler ve bedensel ameller yarattk. Rzklar size ait olmayan size nispet edilen, size taalluk eden, ama rzklar size ait olmayan eyler var ettik. Ya da yle bir anlam kastedilmitir: Kalp semasnda sabr, kr, tevekkl, rza, marifet ve muhabbet gibi makamlardan oluan burlar yarattk. Bu burlar marifetler, hikmetler ve hakiktlerle ssledik. Vehim ve hayallerden oluan her trl kovulmu eytanlardan koruduk. Ancak, kulak hrszl eden mstesna. Onun da peine ak bir alev stunu dmtr. Hidayet nurlarnn doularndan kaynaklanan nurani parltlar onlarn peine der. Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Varlk leminde bulunan her eyin kaza leminde bir hazinesi vardr; ilkin bu varln sureti akl- klli dediimiz ana kitapta klli bir ekilde izilir. Sonra nefs-i klli leminde bir dier hazinesi vardr. Bu da levh-i mahfuzdur. Varln sureti buraya da nakedilir, ama sebeplerine bal olarak. Sonra bir hazine daha var. Daha dorusu, czi nefisler hazineleri vardr ve buna da dnya (en yakn) semas, kader levhi ad verilir. Varln sureti buraya da nakedilir. Ama czi olarak ve burann lsyle, ekli ve konumuyla snrl olarak. Biz onu ancak maddi leme belli bir lyle indiririz. ekil, miktar, konum, vakit olarak belli bir lyle, belli bir mahalle ve bu vakte zg belli bir istidada indiririz. Bizgnderdik lahi nefhlr rzgrlarn alayc olarak hkm ve marifetleri alayc, kalpleri arndrc, istidatlar tecellilere yatkn olacak ekilde hazrlayc olarak gnderdik. ndirdik ruh semasndan hakikt ilimlerinden bir su indirdik. ve onunla su ihtiyacn karladk. Onunla sizi ihya ettik, canlandrdk. Siz onu bu ilmi depolayamazdnz. nk sizin yannzda bulunmuyordu. phesiz biz diriltiriz. Hakiki hayat vererek, ilmi hayat suyu araclyla ftrat makamnda kaim olmasn salayarak biz diriltiriz ve biz ldrrz vahdette yok ederek biz ldrrz. Ve her eye biz varis oluruz. Sizin fena bulup yok olmanzdan sonra geride kalan varla biz miras oluruz.
And olsun biz, sizden nce gelip geenleri biliriz. Bir an nce grmek isteyenleri, muhiplerden itiyakla cehd edenleri ve ne gemeyi isteyenleri biliriz. Geri kalanlar da biliriz. Nefsin sfatlarnn istilasna uradklar, bedeni sevdikleri, bedensel lezzetlere kapldklar ve kutsi lemden geri kalmay istedikleri iin maddi lemin cazibesine kaplanlar, pislik madenine doru yuvarlananlar da biliriz. phesiz, Rabbin onlar toplayacaktr. Dost edindikleri ile birlikte onlar haredecek, onlar sevdikleri ve yaklamak iin rpndklar kimseler ile bir araya getirecektir. nk O, Hakimdir. hairde onlarn ilerini uygun bir ekilde, hikmetle idare eder. alimdir onlarn ilerindeki gizli her eyi, eilim ve kaplmalar, besledikleri sevgiyi, heyetlerinin ve sfatlarnn gerektirdii hususlar bilir ve onlarn niteliklerinin gerei ile cezalandrr. 26- And olsun biz insan, (pimi) kuru bir amurdan, ekillenmi kara balktan yarattk. 27- Cinleri de daha nce zehirli ateten yaratmtk. 28- Hani Rabbin meleklere demiti ki: Ben kupkuru bir amurdan, ekillenmi kara balktan bir insan yaratacam. 29- Ona ekil verdiim ve ona ruhumdan flediim zaman, siz hemen onun iin secdeye kapann! 30- Meleklerin hepsi de hemen secde ettiler. 31- Fakat blis hari! O, secde edenlerle beraber olmaktan kand. 32- (Allah:) Ey blis! Secde edenlerle beraber olmaynn sebebi nedir? dedi. 33- (blis:) Ben kuru bir amurdan, ekillenmi kara balktan yarattn bir insana secde edecek deilim, dedi. 34- Allah yle buyurdu: yle ise oradan k! Artk kovuldun! 35- Muhakkak ki kyamet gnne kadar lnet senin zerine olacaktr! 36- (blis:) Rabbim! yle ise, (varlklarn) tekrar dirilecei gne kadar bana mhlet ver, dedi. 37.38- Allah: Sen bilinen bir vakte kadar kendilerine mhlet verilenlerdensin, buyurdu.
HCR SURES 615
39- (blis) dedi ki: Rabbim! Beni azdrmana karlk ben de yeryznde (arzda) onlara (gnahlar) ssleyeceim ve onlarn hepsini mutlaka azdracam! 40- Ancak onlardan ihlsl kullarn mstesnadr... 41- (Allah) yle buyurdu: te Bana varan dosdoru yol budur. 42- phesiz, kullarm zerinde senin bir hakimiyetin yoktur. Ancak, azgnlardan sana uyanlar mstesnadr. 43- Muhakkak cehennem, onlarn hepsine vaat olunan yerdir. 44- Cehennemin yedi kaps vardr. Onlardan her kap iin birer grup ayrlmtr. And olsun biz insan, kuru bir amurdan, ekillenmi kara balktan yarattk. Yani karm drt unsurdan yarattk. nk balk, kuruyup deiime uram amurdur. Mesnun ise, kat, sert, yumuamayan, istenilen ekli almaya elverili olmayan czlerden arnmas iin zerine su dklen amur anlamndadr. es-Salsal ise, havann etkisiyle incelmi, scaklk sonucu kurumu balk demektir. Cinleri de hayvani ruhun cevheri olan, vehim ve hayal gibi kuvvetlere kaynaklk eden cinlerin asln da daha nce zehirli ateten yaratmtk. Yaratsal hararetten, karmlarn buharlndan, temel zellii olan letafetinden yarattk. Daha nce denilmesinin sebebi, kaynatrma ve deitirme eklindeki terkip zerinde scakln etkisinin ncelikli olmas ve bu buharn organlarn ekillerinin zerinde etkili olmasdr. Daha dorusu faal ve etkin kuvvetler temelde terkipten nce gelirler. Daha nce Meleklerin Ademe boyun emesinden ve blisin boyun emekten kanmasndan sz etmitik. yle ise oradan k. Ufkuna ykseldiin kutsi lem cennetinden k. nk sen oradan kovuldun, talandn. Bunun sebebi, maddeden arnmamandr. Senin zerine olacaktr mertebeden uzaklk laneti Kyamet gnne kadar kk kyamet gnne, nefsin bedenden ayrlp balarn kestii gne kadar lanet senin zerinde olacaktr. Tevhidde fena bulmak suretiyle gerekleen byk kyamet gnne kadar. Onlarassleyeceim. Sfli cihetteki ehvetleri ve lezzetleri onlara ssl gstereceim. Ve onlarn hepsini mutlaka azdracam. Ancak ihlasl kullarn hari senin has kullarn olup nefis sfatlar
aibelerinden kurtardn, tabiata taalluk etme kirinden temizlediin, sana ynelmeleri suretiyle sfatlarnn ve zatlarnn kalntlarndan soyutladn veya amellerini srf sana has klan, amellerinde senden bakasna pay ayrmayan kullarn hari. te bana varanyol budur. bu yolu izlemek ve gzetmek haktr benim iin dosdoru dur. Bu yolda erilik yoktur. yle ki: Benim halis kullarm zerinde senin herhangi bir hakimiyetin yoktur. Ancak sapklkta, benim yolumdan uzak olma hususunda seninle uyumlu olan, dolaysyla sana tabi olan kimseler mstesna. Cehennemin yedi kaps vardr. Bunlardan maksat, be duyu ile ehvet ve gazap gleridir. Onlardan her kap iin birer grup ayrlmtr. Her birine zg olmak zere bir organ belirlenmitir. Ya da mahlukatn bir ksm bu kaplardan girmeye has klnmtr, bu kapya zg kuvvet kendilerine galip geldii iin. 45- (Allah'n azabndan korkup rahmetine snan) takv sahipleri, mutlaka cennetlerde ve pnar balarnda olacaklar. 46- Oraya emniyet ve selmetle girin (denilir, onlara). 47- Biz, onlarn gnllerindeki kini skp attk; onlar artk kkler zerinde kar karya oturan kardeler olacaklar. 48- Onlara orada hibir yorgunluk gelmeyecek ve onlar, oradan karlmayacaklardr. 49- (Reslm!) Kullarma, benim, ok balayc ve pek esirgeyici olduumu haber ver. 50- Benim azabmn elem verici bir azap olduunu da bildir. 51- Onlara brahim'in misafirlerinden (meleklerden) de haber ver. 52- Onun yanna girdikleri zaman, selam dediler. (brahim:) Biz sizden ekiniyoruz, dedi. 53- Dediler ki: Korkma; biz sana bilgin bir oul mjdeliyoruz. 54- (brahim:) Bana ihtiyarlk kmesine ramen beni mjdeliyor musunuz? Beni ne ile mjdeliyorsunuz? dedi. 55- Sana gerei mjdeledik, sakn mitsizlie denlerden olma! dediler. 56- (brahim:) dedi ki: Rabbinin rahmetinden, sapklardan baka kim mit keser?
HCR SURES 617
57- Ey mrseller (risalet greviyle gnderilenler!) (Baka) ne iiniz var? dedi. 58- Dediler ki: Biz, sulu bir topluma (onlar helk etmeye) gnderildik. 59- Ancak Lt ailesi hari. Onlarn hepsini kurtaracaz. 60- (Fakat Lt'un) kars mstesna; biz onun geri kalanlardan olmasn takdir ettik. 61.62Resuller Lt ilesine gelince, Lt onlara: Hakikten siz tannmayan kimselersiniz dedi. 63- Dediler ki: Bilakis, biz sana, onlarn phe etmekte olduklar eyi (azab ve helki) getirdik. 64- Sana gerei getirdik; biz, hakikten doru syleyenleriz. 65- Gecenin bir blmnde aile fertlerini yola kar, sen de arkalarndan yr. Sizden hi kimse, sakn dnp de ardna bakmasn, istenen yere gidin. 66- Ona (Lt'a) u hkmmz vahyettik: Sabaha karlarken mutlaka onlarn ard kesilmi olacaktr. 67- ehir halk, birbirlerini kutlayarak, (meleklerin yanna) geldiler. 68-69(Lt) onlara Bunlar benim misafirimdir. Sakn beni utandrmayn; Allah'tan korkun, beni rezil etmeyin! dedi. 70- Biz seni, ellemin iine karmaktan men etmemi miydik? dediler. 71- (Lt:) te kzlarm! (Dndnz) yapacaksanz (onlarla evlenin), dedi. 72- (Reslm!) Hayatn hakk iin onlar, sarholuklar iinde bocalyorlard. 73- Gne doarken onlar o korkun ses yakalad. 74- Bylece lkelerinin stn altna getirdik. zerlerine de balktan piirilmi talar yadrdk. 75- te bunda ibret alanlar iin iaretler vardr. 76- Onlar hl gzler nnde duran bir yol zerindedirler. 77- Hakikten bunda iman edenler iin bir ibret vardr.
78- Eyke halk da gerekten zalim idiler. 79- Biz onlardan da intikam aldk. kisi de (Eyke ve Medyen) ak bir yol zerindedir. 80- And olsun, Hicr halk da mrselleri yalanlamt. 81- Biz onlara mucizelerimizi vermitik; fakat onlardan yz evirmilerdi. 82- Onlar, dalardan emniyet iinde kalacaklar evler oyarlard. 83- Onlar da sabaha karlarken o korkun ses yakalad. 84- Kazanmakta olduklar eyler onlardan hibir zarar savmad. 85- Biz gkleri (semavat), yeri (arz) ve ikisinin arasndakileri ancak Hakk ile yarattk. O saat (kyamet), mutlaka gelecektir. imdilik onlara gzel muamele et. 86- phesiz, Rabbin hakkyla yaratan Haliyk pek iyi bilendir Aliymdir. Takva sahipleri Tabii rtlerden arnan, beeri sfatlardan soyutlanan kimseler kutsi lem bahelerinden cennetler iinde ve pnar balarnda ilim hayat sularnn akt pnar balarndadrlar. Onlara denilir ki: Oraya girin bedensel heyetlerden ve bu makama ulamaya engel oluturan kalbi hastalklardan kurtulmu olarak emniyetle girin. Ztlar leminin felaketlerinden, olu ve bozulu leminin arazlarndan, zamanlarn ve maddenin hallerinin deiiminden emin olarak girin cennete. Biz, onlarn gnllerindeki kini skp attk ilerinde kk salm kinle birlikte nefisten kalbin kendisine bakan yzne doru ykselen btn heyetleri, nur gndermek ve ruh gcnn istilasn salamak suretiyle ve kutsi teyitle skp attk. Bunlar, nurlar karanlklarn bastran ilim ve yakin ehli kimselerdir. Bryc nefsani heyetler ve nefsin baaa dmesine neden olan dmanlk heyetleri ve ztlar lemine meyletme gibi zellikler dalr, zail olur. lerinde ftri muhabbet gc parlamaktadr. nk kutsi kvlcmlar, tevhid nurlar ve yakin bir ksmndan bir ksmna yansyp durmaktadr. mani akit ve ruhani uyum hkmnce artk kardeler olmulardr. Kkler zerinde yksek mertebeler zerinde kar karya otururlar nk dereceleri eit,
HCR SURES 619
mertebeleri birbirine yakndr ve perdelenmemilerdir. Onlara orada hibir yorgunluk gelmeyecektir. nk burada elime ve ztlama sebepleri bulunmayacaktr. Ve onlar, oradan karlmayacaklardr. Makamlar ebedi, zamandan ve zamana bal deiikliklerden beri olaca iin. Meleklerin Nebilere inilerinin, bedensel heyetlerden arnm, syrlm kutsi ve yce ruhlarn maddi bedene brnmelerinin keyfiyetine gelince, Hud suresini incelerken bu meseleye deindik. 87- And olsun ki, biz sana tekrarlanan yedi yeti ve yce Kur'an' verdik. 88- Sakn onlardan baz snflara verdiimiz dnya malna gz dikme, onlardan dolay zlme ve mminlere alak gnll ol. 89- De ki: phesiz ben apak bir uyarcym. 90- Nitekim biz, komplo kuranlara (azab) indirmiizdir. 91- Onlar, Kur'an' tutarsz paralar olarak nitelendirenlere gelince, 92-93- Rabbin hakk iin, mutlaka onlarn hepsini yaptklarndan dolay sorguya ekeceiz. 94- Sana emrolunan aka syle ve ortak koanlardan yz evir! 95- (Seninle) alay edenlere kar biz sana yeteriz. 96- Onlar Allah ile beraber baka bir ilh edinenlerdir. (Kimin doru olduunu) yaknda bilecekler! 97- Onlarn syledikleri eyler yznden senin cannn skldn and olsun biliyoruz. 98- Sen imdi Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol! 99- Ve sana yakn gelinceye kadar Rabbine ibadet et! And olsun ki, biz sanayediverdik Yani Allah iin sabit olan yedi sfat verdik sana. Bu sfatlar unlardr: Hayat, ilim, kudret, irade, semi (iitme), basar (grme) ve kelam (konuma) tekrarlanan yinelenen ve senin iin sbutu ikilenendir. nce Onun ahlakyla ahlaklanman, Onun sfatlaryla sfatlanman srasnda kalp varl makamnda senin iin gerekletiler. Sonra tevhidde fena bulmann ardndan Hakkani varlkla beka bulma makamnda gerekletiler. Ve yce Kuran btn sfatlar ieren kuatc zata vardk.
Hz. Muhammede (s.a.v) yedi sfat verilmesine karlk Musaya (a.s) dokuz sfat verilmesinin sebebine gelince, Musaya (a.s) yce Kurann verilmemesi, onun makamnn tekellm (konuma) makam olmasdr. Yani Musaya sfatlarn kefi makam verilmiti, zatn kefi makam deil. Dolaysyla, Hz. Muhammede (s.a.v) bu yedi ile birlikte kalp ve ruh makam da verilmitir. Sen imditesbih et maddeyle balantl sfat arazlarndan arn ki hal lisaniyle yce Allah tenzih edesin, kemal sfatlaryla sfatlanmak suretiyle Rabbine hamd edesin. Dier bir ifadeyle kendi vasflarnla Onun sfatlarnn tecellileri nimetlerine hamd edesin. Ve secde edenlerden ol! Onun zatnda fena bulma secdesiyle secde edenlerden ol. Rabbine ibadet et tenzih ederek, hamd ederek, yukarda sz edilen secdeyi gerekletirerek ona kulluk et. Sanagelinceye kadar Hak yakin gelinceye kadar Ona ibadet et. Senin ibadetin varlnn son bulmasna kadar devam eder. O noktadan sonra ibadet eden de ibadet edilen de Odur, bakas deil.
NAHL SURES 621
NAHL SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Allah'n emri geldi. Artk onu istemekte acele etmeyin. Allah, onlarn kotuklar ortaklardan uzak ve ycedir. O Subhandr. 2- O kendi emriyle melekleri, kullarndan diledii kimseye vahiy ile, Benden baka ilh olmadna dair (kullarm) uyarn ve Benden korkun diye indirir. Allahn emri geldi Hz. Resulullah (s.a.v) byk kyamet ehliydi. Cem aynnda byk kyameti ve onda gerekleen halleri mahede ediyordu. Nitekim, ba parma ile orta parman gstererek Benim gnderiliim ile kyametin kopmas arasndaki zaman u iki parman birbirine yaknl kadar yakndr buyurmutur. Yce Allah da Allahn emri geldi. buyurarak Hz. Resuln (s.a.v) kyameti mahede ettiini haber vermitir. Kyametin herkese zahir olacak ekilde tafsilatl zuhuru ancak Mehdinin (a.s) ortaya kyla gerekleecei iin de artk onu istemekte acele etmeyin. buyurmutur. nk, imdi onun zuhur edecei vakit deildir. Ardndan, Hz. Resuln (s.a.v) Allahn vechini mahede ettiinden ve kyamette mahlukatn fena bulacaklarndan sz ediyor: Allah, onlarn kotuklar ortaklardan uzak ve ycedir. Allah, kendisinden bakasnn varlnn sabit olmasndan mnezzehtir. Sonra cem aynnda mahede ettiinin tafsilatna geiyor. nk Hz. Resul (s.a.v) cem sonras fark makamndadr; sfatlarn kesretini zatn teklii aynnda mahede etmektedir. Yani vahdetten dolay kesretten, kesretten dolay da vahdetten perdelenmiyor. Nitekim Allahaklamtr ki (Al-i mran, 18) ayetinde buna iaret edilmitir. Allahmeleklerivahiy ilegnderir yani kalpleri dirilten ilim ile gnderir, dier bir ifadeyle Kuranla gnderir, emri lemindenki
oraya nakedilmitir. Kullarndan diledii kimseye fazladan inayetine mazhar olan kendine has kullarndan kimselere gnderir. Ki onlara tevhidi ve takvay bildirin. Dolaysyla zatn tekliini beyan ettikten sonra, hakiki sfatlar lemini, ruh, yani ilim indirmek ve irade demek olan meiyeti ispat etmek suretiyle aklamtr. Sonra melekleri ispat etmekle isimler lemini ve uyaryla da fiiller lemini ispat etmitir. 3- Semalar (gkleri) ve arz (yeri) Hakk ile yaratt. O, kotuklar ortaklardan mnezzehtir. 4- O, insan bir nutfeden (bir damla sudan) yaratt. Fakat bakarsn ki o Rabbine apak bir hasm oluvermitir. 5- Hayvanlar da O yaratt. Onlarda sizin iin stc (eyler) ve birok faydalar vardr. Onlardan bir ksmn da yersiniz. 6- Sizin iin onlardan ayrca akamleyin getirirken, sabahleyin salverirken bir gzellik (bir zevk) vardr. 7- Bu hayvanlar sizin arlklarnz, ancak glklere katlanarak varabileceiniz bir memlekete tarlar. phesiz Rabbiniz ok efktli (Rauf), pek merhametli (Rahiym)dir. 8- Atlar, katrlar ve eekleri binmeniz ve (gzlere) zinet olsun diye (yaratt). Allah u anda bilemeyeceiniz daha nice (nakil vastalar) yaratr. 9- Yolun dorusu Allah'ndr. Yolun erisi de vardr. Allah dileseydi hepinizi doru yola iletirdi. 10- Gkten (semadan) suyu indiren O'dur. Ondan hem size iecek vardr, hem de hayvanlarnz otlatacanz bitkiler. 11- (Allah) su sayesinde sizin iin ekinler, zeytinler, hurmalar, zmler ve dier meyvelerin hepsinden bitirir. te bunlarda dnen bir toplum iin byk bir ibret vardr. 12- O, geceyi, gndz, gnei ve ay sizin hizmetinize verdi. Yldzlar da Allah'n emri ile hareket ederler. phesiz ki bunlarda akln kullananlar iin pek ok deliller vardr. 13- Yeryznde (arzda) sizin iin rengrenk yarattklarnda da t alan bir toplum iin gerek bir ibret vardr.
NAHL SURES 623
14- inden taze et (balk) yemeniz ve takacanz bir ss (eyas) karmanz iin denizi emrinize veren O'dur. Gemilerin denizde (sular) yara yara gittiklerini de gryorsun. (Btn bunlar) onun ltfunu aramanz ve nimetine kretmeniz iindir. 15- Sizi sarsmamas iin yeryznde salam dalar koydu, olur ki siz yolunuzu bulmanz iin de rmaklar ve yollar at. 16- Daha nice almetler onlar, yldzlarla da yollarn dorulturlar. 17- O halde, yaratan kimse, hi yaratmayan gibi olur mu? Hl dnmyor musunuz? 18- Allah'n nimetini saymaya kalksanz, onu sayamazsnz. Hakikten Allah ok balayan, pek esirgeyendir. 19- Allah, gizlediinizi de akladnz da bilir. 20- Allah' brakp da taptklar (putlar), hibir ey yaratamazlar. Onlar kendileri yaratlmlardr. 21Onlar diri Hayyler deil, lMevtlerdir. Ne zaman diriltileceklerinin de uurunda deillerdir. 22- lhnz bir tek ilh'dr. Fakat ahirete inanmayanlar var ya, onlarn kalpleri inkrc, kendileri de bbrlenen kimselerdir. 23- Hi phesiz Allah, onlarn gizleyeceklerini de aklayacaklarn da bilir. O, byklk taslayanlar asla sevmez. 24- Onlara: Rabbiniz ne indirdi? denildii zaman, ncekilerin masallarn derler. 25- Kyamet gnnde kendi gnahlarn tam olarak tamalar ve bilgisizce saptrmakta olduklar kimselerin gnahlarndan da bir ksmn yklenmeleri iin (yle derler). Bak ki yklenecekleri ey ne ktdr! 26- Onlardan ncekiler de hile yapmlard. Sonunda Allah da onlarn binalarn temellerinden skt stlerindeki tavan da tepelerine kt. Bu azap onlara, fark edemedikleri bir yerden gelmiti. 27- Sonra kyamet gnnde (Allah), onlar rezil eder ve der ki: Kendileri hakknda (mminlere) dman kesildiiniz ortaklarm nerede? Kendilerine ilim verilmi olanlar derler ki: phesiz bugn rezillik ve ktlk kfirleredir.
28- Kendilerine hakszlk ederlerken meleklerin canlarn aldklar kimseler: Biz hibir ktlk yapmyorduk, diyerek teslim olurlar. (Melekler onlara yle der:) Hayr, Allah, sizin yaptklarnz elbette ok iyi bilendir. 29- O halde, iinde ebed kalacanz cehennemin kaplarndan girin! Kibirlenenlerin yeri ne ktdr! Ardndan yce Allah halk ve rzk gibi izafi sfatlar sayyor, hayvanlar gibi deiik nimetleri sralyor. Hak ve halk zahir olduu iin de hak ve batl da zahir oluyor. Bundan dolay Yolun dorusu Allahndr. buyuruyor. Yani dosdoru yoldan ayrlmamak ve hak ehlini bu yola iletmek Allah iin bir haktr. Nitekim, bir ayette yle buyurmutur: phesiz, Rabbim dosdoru yoldadr. (Hud, 56) Yani tevhid yolu olan bu yolu izleyen herkesin Allah ehli olmas kanlmazdr. nk bu, Allahn ayrlmad yoldur. Yolun erisi de vardr. Baz yollar da eridir. Bunlar tevhid dndaki trl yollardr; Haktan uzaklaarak erilir ve kanlmaz olarak insan batla gtrrler. Ne olursa olsun bunlar sapklk yollardr. Allah, hikmete aykr olduu iin herkesin dosdoru yola iletilmesini istememitir. Kendilerine zulmederken meleklerin canlarn aldklar kimseler Daha nce, ne geen muvahhitlerin canlarn bizzat yce Allahn aldn belirtmitik. yiler (ebrar) ve mutlular ise iki ksma ayrlrlar. Bunlardan arnarak nefis makamndan ykselen ve ilim ve faziletler araclyla kalp makamna ulaanlarn canlarn lm melei alr. Tezkiye ve tahliye yntemleriyle bedensel ilgilerden soyutlanmayan abidler, salihler, zahitler ve eriat ehli olanlarn canlarn ise rahmet melekleri, onlar cennetle mjdeleyerek alrlar. Yani fiil ve eser cenneti olan nefis cennetiyle mjdelerler onlar. Bedbaht ktlere gelince, nasl can verirlerse versinler onlarn canlarn da azap melekleri alrlar. nk melekuti kuvvetlerle nefisler arasnda balant vardr; bu nefislerin heyetleriyle ekillenirler. Eer nefisler zalim ve perdelenmi iseler. Heyetleri bryc, zulmani ve korkun olur. Canlarn kabzeden melekuti kuvvetler de aralarndaki uyum nedeniyle onlarn heyetleriyle ekillenirler. Bu yzden lm melei, lmek zere olan kiinin ahlaknn suretinde grnr. Kiinin ahlak alak ve zulmani ise, lm meleinin sureti de korkun ve rktc olur. lmek zere olan kiiyi korku, dehet, zillet ve acizlik
NAHL SURES 625
sarar; byklenmeci tavrndan aa yuvarlanr, acizlik ve aresizlik gsterir. Teslim olurlar ifadesinin anlam budur. Yani teslimiyet gsterirler, alalrlar, uysallarlar, inatlk ve dik ball bir yana brakarak Biz hibir ktlk yapmyorduk.. derler. Melekler de onlara u karl verirler: Hayr, Allah, sizin yaptklarnz elbette ok iyi bilendir. O haldecehennemin kaplarndan girin. fiil cehennemine girin. 30- Takva sahiblerine: Rabbiniz size ne indirdi? denildiinde, Hayr (indirdi) derler. Bu dnyada gzel davrananlara, gzel mkfat vardr. Ahiret yurdu ise daha hayrldr. Takv sahibleri; muttakiylerin yurdu gerekten gzeldir! 31- (O yurt,) girecekleri, zemininden rmaklar akan Adn cennetleridir. Onlar iin orada kendilerine diledikleri her ey vardr. te Allah, takv sahiblerini byle mkfatlandrr. 32- (Onlar,) meleklerin, Size selm olsun. Yapm olduunuz (iyi) ilere karlk cennete girin diyerek tertemiz olarak canlarn aldklar kimselerdir. 33- (Kfirler) kendilerine meleklerin gelmesinden veya Rablerinin emrinin gelmesinden baka bir ey mi bekliyorlar? Onlardan ncekiler de byle yapmlard. Allah onlara zulmetmedi, fakat onlar kendilerine zulmediyorlard. 34- Sonunda yaptklar ktlklerin cezas onlara isabet etti ve alay etmekte olduklar eyler onlar epeevre kuatverdi. 35- Ortak koanlar dediler ki: Allah dileseydi ne biz ne de babalarmz ondan bakasna tapardk. Onun emri olmadan hibir eyi de haram klmazdk. Onlardan ncekiler de byle yapmlard. Resullerimizin zerine ak seik tebliden baka bir ey der mi!? 36- And olsun ki biz, Allah'a kulluk edin ve Tut'tan saknn diye (emretmeleri iin) her mmete bir Resul gnderdik. Allah, onlardan bir ksmna hidayete iletti. Ve ilerinden kimine de dalalet zere kalmalar hak oldu. Yeryznde gezin de grn, mukezzib(yalanc)larn sonu nasl olmutur! 37- (Reslm!) Sen, onlarn hidayete ermelerine ok dknlk gstersen de bil ki Allah, kimi dalalette brakacaksa onu kimse hidayete erdirmez. Onlarn yardmclar da yoktur.
38- Onlar: Allah len bir kimseyi diriltmez diye olanca gleriyle Allah'a and itiler. Hayr! bu O'nun bizzat kendisine kar hak bir vdidir. Lakiyn insanlarn ou bilmez. 39- Hakknda ihtilaf ettikleri eyi onlara aklamas ve kfir olanlarn da kendilerinin yalanclar olduklarn bilmeleri iin (Allah onlar diriltecek). 40- Biz, bir eyin olmasn istediimiz zaman, ona (syleyecek) szmz sadece Ol dememizdir. Hemen oluverir. 41- Zulme uradktan sonra Allah yolunda hicret edenlere gelince, onlar dnyada gzel bir ekilde yerletireceiz. Eer bilirlerse ahiretin mkfat elbette daha byktr. 42- (Onlar) sadece Rablerine tevekkl ederek sabredenlerdir. 43- Senden nce de, kendilerine vahyettiimiz ricallerden (erlerden) bakasn gndermedik. Eer bilmiyorsanz, bilenlere sorun. 44- Apak mucizeler ve Kitaplarla (gnderildiler). nsanlara, kendilerine indirileni aklaman iin ve dnp anlasnlar diye sana da bu Kur'an' indirdik. 45.46- Ktlk tuzaklar kuranlar, Allah'n, kendilerini yere geirmeyeceinden veya kendilerine bilemeyecekleri bir yerden azabn gelmeyeceinden veya onlar dnp dolarlarken Allah'n kendilerini yakalamayacandan emin mi oldular? Onlar (Allah') ciz brakacak deillerdir. 47- Yoksa Allah'n kendilerini yava yava tketerek cezalandrmayacandan (emin mi oldular)? Kukusuz Rabbin ok efktli, pek merhametlidir. Gnahlardan ve yasaklardan saknan, eriatn hkmlerinin dna kmayan, tevhidi ve nbvveti tahkik dzeyinde deil, taklit dzeyinde kabul eden-eer tahkik dzeyinde kabul etmi olsalard, o takdirde ilmel yakin ile nefsin sfatlarndan arnp kalp makamna ykselmi olurlard- o kimselere gelince, onlarn canlarn da tertemiz melekler, onlarn ahlaklarnn ve temiz, gzel amellerinin suretine brnerek, sevinle ve mjdeleyici bir tavrla alrlar ve size selam olsuncennete girin, derler bu, kendilerinin de bildii cennettir. Fiil cennetlerinden nefis cenneti yani. Yapm olduunuz ilere karlk
NAHL SURES 627
Ortak koanlar dediler ki: Allah dileseydiondan bakasna tapmazdk. Bu sz, katmerli cehaletlerinin bir gstergesi olarak inatlklarndan ve dik ballklarndan sylyorlar. Amalar, muvahhitleri kendi anlaylar ile susturmaktr. Eer bu sz ilim ve yakinden kaynaklanan bir anlayla sylemi olsalard, irade ve tesiri bakasna nispet etme balamnda mrik deil muvahhit olurlard. nk Allahn iradesi olmadan hibir eyin olamayacan bilen kimse, Allahn istemedii bir eyin, lemdeki tm varlklar isteseler de olamayacan bilir ve Allahtan bakasndan kudret ve iradeyi olumsuzlard. Dolaysyla mrik olarak kalmazd. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Allah dileseydi, onlar ortak komazlard. (Enam, 107) Onlardan ncekiler de byle yapmlard. natlkla Resulleri yalanlamlard. Biz bir eyin olmasn istediimiz zaman, ona szmz sadece Kn / Ol dememizdir. Hemen oluverir. Allahn iradesi, ilmi ve kudreti arasndaki fark tamamen itibaridir. nk yce Allah her eyi bilir. Bu eyin belli bir vakitte, belli bir sebebin etkisiyle ve belli bir ekilde olacan da bilir. Buna ilikin ilmini dikkte aldmz zaman Allahn alimliini ifade etmi oluruz. O eyi belli bir vakte belli bir ekilde tahsis ediini dikkte aldmz zaman Onun iradesini ifade etmi oluruz. O eyin, varlnn terettp ettii eylerin sz konusu belli vakitte var olmalaryla, var olmasnn zorunluluunu dikkte aldmz zaman Allahn kudretini ifade etmi oluruz. Buna gre her nn de mercii ilimdir. Eer bizim ilmimiz de bir eyin varln gerektirir de deimeden, onun malum olmasndan baka bir aratrma ve azimete, aletleri kullanmaya gerek duymadan devam ederse, ayn durum bizim iin de geerli olur. 48- Allah'n yaratt herhangi bir eyi grmediler mi? Onun glgeleri, klerek ve Allah'a secde ederek saa sola dner. 49- Gklerde (semavatta) bulunanlar, yerdeki canllar ve btn melekler, byklk taslamadan Allah'a secde ederler. 50- Onlar, stlerindeki Rablerinden korkarlar ve kendilerine ne emrolunursa onu yaparlar. 51- Allah buyurdu ki: ki ilah edinmeyin! O ancak bir ilh'dr. O halde yalnz Benden korkun!
52- Gklerde (semavatta) ve yerde (arzda) ne varsa, O'nundur, din de yalnz O'nundur. O halde Allah'tan bakasndan m korkuyorsunuz? 53- Nimet olarak size ulaan ne varsa, Allah'tandr. Sonra size bir zarar dokunduu zaman da yalnz O'na yalvarrsnz. 54- Sonra da sizden o zarar giderdiinde, iinizden bir zmre, hemen Rablerine ortak koarlar! 55- Kendilerine verdiklerimize karlk nankrlk etmeleri iin (yle yaparlar). O halde bir sre daha faydalann; fakat yaknda hakikti bileceksiniz! Allahn yaratt herhangi bir eyi grmediler mi? mahlukattan hangisi olursa yaratlm herhangi bir zata ve hakikte bakmadlar m? onun glgeleri klerek bedenleir, heykelleri ve suretleri somutlar. nk her eyin bir hakikti, kaynakland bir asl vardr. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Her eyin mlk Onun elindedir. (Yasin, 83) her eyin bir glgesi de vardr ve bu glge onun sfat ve mazhardr, yani bedeni konumundadr, ki o ey bu beden araclyla zuhur eder. Saa sola dner yani hayr ve er cihetlerine dner. Allaha secde eder Onun emrine boyun eip itaat eder ve kendisinden isteneni yapmaktan kanmaz. Yani varlklarn heykelleri onun emriyle hayr ve er fiillerin cihetlerine doru klrler, emri karsnda zelil ve mecburdurlar. Allaha secde ederler boyun eerler gklerde (semavatta) bulunanlar ceberut ve melekut ehli ruhlar lemi, kutsal soyut ruhlar, yerdeki (arzdaki) canllar bedenler lemindeki hayvanlar, insanlar, aalar, btn nefisler, arz ve sema kuvvetleri byklk taslamadan Ona boyun emekten kanmadan, emri karsnda zelil olmaktan imtina etmeden secde ederler. Rablerinden korkarlar Onun karsnda bklrler, mteessir olurlar, korkan bir kimse gibi etkilenirler stlerindeki Rablerinin kahrndan, tesirinden ve yceliinden korkarlar. Ve kendilerine ne emrolunursa onu yaparlar. isteyerek, boyun eerek yerine getirirler. yle ki emredilenden bakasn yapmak ellerinden gelmez. Sonra daiinizden bir zmre hemen Rablerine ortak koarlar! nimetlerini bakasna nispet ederler, nimetleri bakasndan grrler. Yine zarar bakasna izafe ederler ve bunun suunu onun zerine atarlar ve bu
NAHL SURES 629
zararn defi iin de o bakasndan yardm isterler. Kutsi bir hadiste Allah buyurur ki: Benim, insann ve cinin haberi byktr: Ben yaratrm, bakasna kulluk edilir. Ben rzk veririm, bakasna kredilir. te nimete nankrlk etmek, asl nimet verenden gafil olmak budur. Buna da u ayette iaret edilmitir: Kendilerine verdiklerimize karlk nankrlk etmeleri iin. O halde bir sre daha faydalann; fakat yaknda hakikti bileceksiniz. byle bir inann vebalini, sorumluluunu bileceksiniz. Yahut kastedilen anlam udur: leride tevhidin zuhur etmesiyle, Allahtan bakasnn hibir ey zerinde etkisinin olmadn bileceksiniz. 56- Bir de kendilerine rzk olarak verdiklerimizden, mahiyetini bilmedikleri eylere (putlara) pay ayryorlar. Allah'a and olsun ki, iftira etmekte olduunuz eylerden mutlaka sorguya ekileceksiniz! 57- Onlar, kzlarn Allah'a ait olduunu iddia ediyorlar. H! Allah bundan mnezzehtir. Beendikleri de (erkek ocuklar) kendilerinin oluyor. 58- Onlardan birine kz mjdelendii zaman fkelenmi olarak yz kapkara kesilir. 59- Kendisine verilen mjdenin ktlnden dolay kavminden gizlenir. Onu, aalk duygusu iinde yannda m tutsun, yoksa topraa m gmsn! Bakn ki, verdikleri hkm ne kadar ktdr! 60- Kt sfat, ahirete inanmayanlar iindir. En yce sfatlar ise Allah'a aittir. nk O, Azizdir ve hikmet sahibi Hakiymdir. 61- Eer Allah, insanlar zulmleri yznden cezalandracak olsayd, orada hibir canl brakmazd. Fakat onlar takdir edilen bir mddete kadar erteliyor. Ecelleri geldii zaman onlar ne bir saat geri kalabilirler ne de ne geebilirler. 62- Kendilerinin holarna gitmeyen eyleri Allah'a isnat ediyorlar. En gzel sonucun kendilerinin olduunu anlatan dilleri de yalann rneini veriyor. Hi phesiz, onlar iin sadece ate vardr ve onlar, (atee) terk olunacaklar. 63- Allah'a and olsun, senden nceki mmetlere de (Resuller) gndermiizdir. Fakat eytan onlara ilerini ssl gsterdi de (iman etmediler). ite o, bugn onlarn velisidir. Ve onlar iin elem verici bir azap vardr.
64- Biz bu Kitab' sana srf hakknda ihtilafa dtkleri eyi insanlara aklayasn ve iman eden bir topluma da hidayet ve rahmet olsun diye indirdik. 65- Allah gkten (semadan) bir su indirdi ve onunla yeryzn lmnden (arz) sonra diriltti. phesiz ki bunda dinleyen toplum iin bir ibret vardr. 66- Kukusuz sizin iin hayvanlarda da byk bir ibret vardr. Zira size, onlarn karnlarndaki fk ile kan arasndan (gelen), ienlerin boazndan kolayca geen hlis bir st iiriyoruz. 67- Hurma ve zm gibi meyvelerden hem iki hem de gzel gdalar edinirsiniz. te bunlarda da akln kullanan kimseler iin byk bir ibret vardr. 68-69Rabbin bal arsna: Dalardan, aalardan ve insanlarn yaptklar ardaklardan kendine evler (kovanlar) edin. Sonra meyvelerin her birinden ye ve Rabbinin sana kolaylatrd yaylm yollarna gir, diye ilham etti. Onlarn karnlarndan renkleri eitli bir erbet (bal) kar ki, onda insanlar iin ifa vardr. Elbette, bunda dnen bir kavim iin byk bir ibret vardr. 70- Sizi Allah yaratt; sonra sizi vefat ettirecek. Daha nce bilgili iken hibir eyi bilmez hale gelsin diye sizden baz kimseler mrn en kt ana kadar yaatlacak phesiz ki Allah bilgilidir, kudretlidir. 71- Allah kiminize kiminizden daha bol rzk verdi. Bol rzk verilenler, rzklarn ellerinin altndakilere verip de bu hususta kendilerini onlara eit klmazlar. Durum byle iken Allah'n nimetini inkr m ediyorlar? 72- Allah size kendi nefislerinizden eler yaratt, elerinizden de sizin iin oullar ve torunlar yaratt ve sizi temiz gdalarla rzklandrd. Onlar hl btla inanp Allah'n nimetine nankrlk m ediyorlar? 73- (Mrikler) Allah' brakp da kendilerine gklerde ve yerde olan rzktan hibir ey veremeyen ve buna asla gleri yetmeyen eylere (putlara) tapyorlar. 74- Allah iin emsal gstermeyin. nk Allah bilir, siz ise bilmezsiniz.
NAHL SURES 631
Mahiyetini bilmedikleri eylereayryorlar. Allahn dnda, varln bilmedikleri eylere kendilerine rzk olarak verdiklerimizden pay ayryorlar ve bana unu verdi.eer bana vermeseydi yle olurdufalan bana rzk verdi ve bana yardm ettidiyorlar. Bylece o rzkn kendisine ulamasnda Allahtan bakas iin tesir ngryorlar. Yani rzkn var olmasnda, Allahtan bakas iin bir etkinlik dnmeseler de Allahn kendilerine verdii rzktan onlarn da paynn olduunu dnyorlar. 75- Allah, hibir eye gc yetmeyen, bakasnn mal olmu bir kle ile katmzdan kendisine verdiimiz gzel rzktan gizli ve ak olarak harcayan (hr) bir kimseyi misal verir. Bunlar hi eit olurlar m? Dorusu hamd Allah'a mahsustur. Fakat onlarn ou (bunu) bilmezler. 76- Allah, u iki kiiyi de misal verir: Onlardan biri dilsizdir, hibir ey beceremez ve efendisinin stne bir yktr. Onu nereye gnderse bir hayr getiremez. imdi, bu adamla, doru yolda yryerek adaleti emreden kimse eit olur mu? Allahmisal verir arnm ve kaytl, mrik ve muvahhid kimseler iin bakasnn mal olmu bir kle yi, Allahtan bakasn seven, hevasyla bu bakasnn tesiri altnda kalan, bir eyden etkilenip onun dinini benimseyen, hkmne gre hareket eden, onun emri dorultusunda tasarrufta bulunan, yani onun kulu olan bir kimseyi rnek verir. nk bir eyi seven ona itaat eder, ona itaat edince de ona ibadet etmi olur. Bu gibi kimselerin bazs eytana, bazs ehvete, bazs dnyaya veya para ve giysiye ibadet eder. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Helak oldu dnyann kulu. Helak oldu parann kulu. Helak oldu ssl elbiselerin kulu. Yce Allah da bir ayette yle buyurmutur: Heva ve hevesini tanr edinenkimseyi grdn m? (Casiye, 23) Bir eye kul olan kimse de artk onun mal, mlk ve klesi olur. Hibir eye gc yetmez nk seven ve kulluk eden kimse, himmetini, etkisini ve nefsinin kuvvetini mahbubunun ve mabudunun stne karmaz. Aksi takdirde onun gc karsnda ezilmi, onun bann esiri olmazd. Bilakis, onu nakzederdi. Mabudu da kendisinin zerinde etkisi olmayan aciz biri olurdu. Daha dorusu, var olamazd. Bu mabud ister cansz varlk, ister hayvan, ister insan ya da aklna gelebilecek baka bir ey olsun fark etmez. Bu mabud bu haliyle ibadet edenden daha aciz, daha zelil
olurdu. Bu yzden yle denilmitir: Dnya glge gibidir; sen onun peine dersen, yakalayamazsn. Onu terk etsen o, senin peine der. Dnyann peine den kimse ondan daha dk deerdedir, daha seviyesizdir. stelik, dnyann herhangi bir tesiri de yoktur. Byle iken dnya araclyla ve dnyann sebep olmasyla herhangi bir ey elde etmesi mmkn mdr? Dnya geip giden bir glgedir. Daha dorusu, glgenin glgesidir. Glgenin glgesinin de glgesi olmaz. Dnya zatn glgesidir ve kendisine ait bir zat, bir mlk ve bir kudreti yoktur. Katmzdan kendisine verdiimiz gzel rzktan verdiimiz, bizi seven, kalbiyle bize ynelen, bizden bakasndan tamamen arnan, kendini tamamen bize veren, bizim de kendisine g ve kuvvet verdiimiz, mlk ve hikmetle rzklandrdmz, zerine gizli ak rzklar akttmz kimse yukarda iaret edilen kimse gibi midir? Bu kimse mlkn asl sahibine, herkese nimet verene, baka tm kuvvetleri ve kudretlere boyun ediren zata ynelmitir, dolaysyla nefsi bir g ve tesir edinmitir, ondan kudret kazanmtr. Artk varlklar, cisimler ondan etkilenirler. Mlk ve melekut ona itaat eder.Yce Allahn Davud (a.s)a vahyettii u ifadelerde vurgulad gibi: Ey dnya! Bana hizmet edenin hizmetine gir. Sana hizmet edeni ise yor! Sonra kiinin stn himmeti varlklarn stne kar, sevgisiyle Allahtan bakasna ynelmez, ondan bakasna iltifat etmezse, onun rzkn arttrrz, ona kendi sfatlarmzdan verir, sfatlarn da sileriz. Ona kendi katmzdan bir ilim retir, onu bizim kudretimizle gl klarz. Nitekim, yce Allah kutsi bir hadiste yle buyurmutur: Kul nafile ibadetlerle durmadan bana yaklar, derken onu severim. Onu sevdiim zaman iiten kulaolurum. Rzktan gizli ve ak olarak harcayan ilim ve hikmet gibi batni nimetleri gizli, zahir nimetleri de aktan harcayan veya her ikisini de gizli olarak infak eden zahiren bu rzklarn insanlara ulamasna sebep olmakszn, bunlarn insanlara ulamasn salayan kimse gibi. Gerekte bu rzk ondan ulamtr. nk o srada lahi varln vastas, lahi huzurun vekilidir. Ve aktan her ikisini infak eden zahiren bu rzkn insanlara ulamasna sebep olan kimse gibi. Bunlar hi eit olurlar m? aslnda bu soru, istinkridir. Mrik de ite byledir. Tpk yaratlta konuma yeteneine sahip olmayan dilsiz gibidir.
NAHL SURES 633
nk idrak etmeye g yetiremez. nsana zg bir meleke olan akl da yledir. Akl, Hak Tealann varlnn zorunluluunu ve kemalini, bakasnn varlnn mmknln ve eksikliini idrak edince, bakasndan teberri eder. Sonra hem kendisinin hem de bakasnn gcnden ve kudretinden uzaklaarak Hakka snr. Hibir ey beceremez kudreti olmad, gc yetmedii iin. nk istidadnn ayrlmaz zellii eksikliktir. Ve efendisinin stne bir yktr. nk tabiat itibariyle ihtiyacn gidermekten acizdir. O, tabiat itibariyle kledir, muhtatr, bakasnn zelil kuludur, mertebe olarak, melik olsun, melek olsun, felek olsun, yldz olsun, ak olsun veya baka bir ey olsun her eyden aadr. Onu nereye gnderse bir hayr getiremez. nk istidad yoktur, tabiat bozuktur, ktdr. Sadece ktle, yani yoklua yatkndr. Byle biri hayr getirir mi? imdi bunlar eit olur mu? Allah ile kaim, bakasndan, hatta kendisinden fena bulan muvahhid kimse Hak ile kaimdir, halk ile adalet ilkesi esasnda iliki kurar, adaleti emreder. nk adalet, kesret leminde vahdetin glgesidir. Dolaysyla, nerede zatn birliiyle kaim olursa glgesi her eye yansr. Bu yzden muvahhid kimse sadece adaleti emreder. Doru yolda yrr Allahn yolunu izler. Fena sonras beka bulan Allahn has kullar bu yol zerindedirler. Bu yol, hakikt ehli iin tabiat ateinin zerinde uzanr ve bir anda akan bir imek hzyla onun zerinden geip giderler. 77- Gklerin (semevatn) ve yerin (arzn) gayb Allah'a aittir. Kyametin kopmas ise, gz ap kapama gibi veya daha az bir zamandan ibarettir. phesiz Allah, her eye kadirdir. 78- Siz, hibir ey bilmezken Allah, sizi analarnzn karnndan kard; kredesiniz diye size kulaklar, gzler ve kalpler verdi. 79- Gn boluunda emre boyun edirilmi olarak uuan kular grmediler mi? Onlar orada Allah'tan bakas tutamaz. Kukusuz, bunda inanan bir toplum iin ibretler vardr. 80- Allah, evlerinizi sizin iin bir huzur ve skn yeri yapt ve sizin iin davar derilerinden gerek g gnnzde, gerekse konaklama gnnzde, kolayca tayacanz evler; ynlerinden, yapalarndan ve kllarndan bir sreye kadar (faydalanacanz) bir ev eyas ve bir ticaret mal meydana getirdi.
81- Allah, yarattklarndan sizin iin glgeler yapt. Dalarda da sizin iin barnaklar yaratt. Sizi scaktan koruyacak elbiseler ve savata sizi koruyacak zrhlar yaratt. te bylece Allah, mslman olmanz iin zerinize nimetini tamamlyor. 82- (Ey Reslm!) Yine de yz evirirlerse, artk sana den ancak ak bir tebliden ibarettir. 83- Onlar Allah'n nimetini bilirler (itiraf ederler). Sonra da onu inkr ederler. Onlarn ou kfirdir. Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) gayb Allahndr. Gklerde (semavatta) ve yerde (arzda) gizlenen ilim, yani byk kyametin kopmas Allaha aittir. Ya da daha nce iaret ettiimiz yedi gayb mertebesi olan cin, nefis, kalp, sr, ruh, hafa ve gaiplerin gayb veya gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) hakiktine dair gaip olan eyleri, yani ruhlar lemi melekutunun ve bedenler leminin hakiktinin gaybn bilmek Allaha aittir. Zamana bal olaylarla mukayese edildiinde byk kyametin kopmas bir gz ap kapama gibi en ksa zaman dilimi olarak tabir edilen anlk bir meseledir. Daha az bir zamandan ibarettir bu aklamada benzetme esas alnmtr. Yoksa kyamet meselesi zamana bal bir olay deildir. Zamana bal olmayan bir eyi de bir kimse zaman iinde idrak edemez. phesiz Allah, her eye kadirdir. ldrmeye, diriltmeye, hesap grmeye kadirdir. Bu da Allah ehli olan has kullarn mahede ettii gibi zaman iinde bir olgu deildir. Kular grmediler mi? fikir, nazari akl, ameli akl, hatta vehim ve hayal gibi ruhani ve nefsani kuvvetleri grmediler mi? Gn boluunda emre boyun edirilmi. Ruhlar lemi fezasnda emre amade klnm gleri grmediler mi? Onlar oradabakas tutamaz. bir maddeye balamadan veya ar bir cisme dayandrmadan Allahtan bakas tutamaz. Onlar Allahn nimetlerini bilirler Yani Nebiynin hidayetini veya varln bilirler. nk daha nce, her Nebinin mmetinin istidadna uygun bir kemale sahip ve ftrat itibariyle onlarla uyumlu bir surette gnderildiini, mmetinin de onu ftratnn gcyle tandn vurgulamtk. Sonra da onu inkr ederler inatlklar yznden, kibir, byklk kompleksi, liderlik sevgisi gibi nefsin sfatlarnn galip gelmesi nedeniyle onu tanmazlktan gelirler. Ya da
NAHL SURES 635
kfrlerinden, zulmani, bryc heyetlerle ftratlarn perdeledikleri, ilk istidatlarn deitirdikleri iin onu inkr ederler. Onlarn ou kfirdir. Ftratlar Nebiynin hak olduuna ahitlik ettii halde onu inkr ettikleri iin ou kfirdir. 84- Her mmetten bir ahit gndereceimiz gn, artk ne kfir olanlara (zr dilemelerine) izin verilir ne de onlarn zr dilemeleri istenir. 85- O zulmedenler azab grdklerinde, artk onlardan azap hafifletilmez, onlara mhlet de verilmez. 86- (Allah'a) ortak koanlar, ortak kotuklar eyleri grdkleri zaman derler ki: Rabbimiz! te bunlar, seni brakp da tapm olduumuz ortaklarmzdr. Onlar da bunlara: Siz mutlaka yalanclarsnz diye sz atarlar. 87- O gn Allah'a teslim (bayran) ekerler ve uydurmakta olduklar eyler onlardan kaybolup gider. 88- nkr edip de (insanlar) Allah yolundan alkoyanlar var ya, ite onlara, yapmakta olduklar bozgunculuklar sebebiyle, azaplarn kat kat artracaz. 89- O gn her mmetin iinden kendilerine birer ahit gndereceiz. Seni de hepsinin zerine ahit olarak getireceiz. Ayrca bu Kitab' da sana, her ey iin bir aklama, bir hidayet ve rahmet kayna ve mslmanlar iin bir mjde olarak indirdik. 90- Muhakkak ki Allah, adaleti, iyilii, akrabaya yardm etmeyi emreder, irkin ileri, fenalk ve azgnl da yasaklar. O, dnp tutasnz diye size t veriyor. Her mmetten bir ahit gndereceimiz gn Her Nebiyi kemalin en son mertebesine sahip olarak gndereceiz. O Nebiynin mmeti asndan bu kemale ulamak veya yaklamak ve ynelmek mmkndr. nk onu tanmalarna imkn vardr. Nitekim tanrlar da. Bu yzden her mmetin, baka mmetlerden ayr bir ahidi vardr. Bu itibarla Nebiynin ard kemalden yz evirmek ve noksanlk ukurunda kalmaya devam etmek suretiyle eksik kalan ve nebisine muhalefet eden kimseler kendi eksikliklerini ve perdelenmiliklerini bilirler. Artk bir delilleri ve konuma imknlar olmaz. akn ve hasret
iinde kalakalrlar. Artk kfir olanlara izin verilmez ifadesinin anlam budur. Byle kimselerin kardklar kemali yeniden elde etmelerine imkn da olmaz. nk kemali elde etmelerini salayacak aralardan yoksundurlar. Hallerinden memnun olmalar da mmkn olmaz. nk yaratllarnn esasn oluturan ftri istidatlar gldr ve z yaratllar kemale kar itiyak doludur. Bu yzden durumundan honut olmas, raz olmas mmkn olmadan fke iinde olur. O gn Allaha teslim bayran ekerler. Teslim olur, boyun eerler. Allah onlarn hepsini diriltecektir. (Mcadele, 6) ayetinde de iaret edildii gibi onlarn inkrndan sz eden ifadeler vardr Kuranda. Size yemin ettikleri gibi Allaha da yemin ederler. Bu tavrlar konumlarla irtibatldr. lk konumda inkr, rezil heyetlerin kuvvetli, nefsin eytanlk zelliinin iddetli ve lahi nurdan son derece uzak olduu vakitte sz konusudur. nk o srada kaln perdelerle, karanlk rtlerle perdelenmitir. yle ki yce Allahn kendisini grdn, kendisine muttali olduunu bilmez. Ftrat nuru da iyice bulanmtr, bu yzden ftratnn, varolu gayesine aykr eyleri izhar etmesi bile mmkn olur. Teslimiyet ise, miktar elli bin sene olan gnn saatlerinin birok ksm getikten sonra, heyetler zail olup, incelince, nefsin rezillikleri zayflaynca, perdeler incelendii iin de nur lemine ve ilk ftrat nurunun anlamlarna yakn olunca gerekleir. Artk kusurunu itiraf eder, boyun eer. Bu yorum, teslimiyet ve inkrn ayn nefisler iin sz konusu olmas durumunda geerlidir. Bunun yannda, rezil heyetler kk salmam, perdeleri kaln olmayan ve istidat nurlar tmyle snmemi olan baz nefislerin teslim olmas, heyetleri kk salm, eytanlk zellii gl bir ekilde zerinde galibiyetini kurup hakimiyetini kalc hale getirdii, perdeleri kalnlam ve istidad tmyle iptal olmu baz nefisler de inkr etmi olmas eklindeki bir anlam da kastedilmi olabilir. Allah, dorusunu herkesten daha iyi bilir. Seni de hepsinin zerine ahit olarak getireceiz Bu ifadenin aklamasna Nisa suresinin ak iinde yer vermitik. Kitab da sanaindirdik. Hakkani varl sana bahettikten sonra furkani (ayrt edici) akl sana indirdik. Her ey iin bir aklama olarak Her eyin aklamas, hak oluunun tahkikinin gstergesi, kemale ynelik ftri
NAHL SURES 637
eilimi salam olduu iin teslim olup boun eenlere hidayet olarak verdik. Ve rahmet olarak bu kimseler iin de rahmettir. nk terbiye ve destek ile onlar kemale ulatrr. Bu kemal zere cennette ebedi olarak kalacaklarn mjdeler. 91- Antlama yaptnz zaman, Allah'n ahdini yerine getirin ve Allah' zerinize ahit tutarak, pekitirdikten sonra yeminleri bozmayn. phesiz Allah, yapacanz eyleri pek iyi bilir. 92- Bir toplum dier bir toplumdan (sayca ve malca) daha ok olduu iin yeminlerinizi, aranzda bir fesat arac edinerek ipliini salamca bktkten sonra, zp bozan (kadn) gibi olmayn. Allah, bununla sizi imtihan etmektedir. Hakknda ihtilafa dmekte olduunuz eyi kyamet gnnde mutlaka size aklayacaktr. 93- Velev Allah dileseydi hepinizi bir tek mmet klard; lakiyn O, dilediini saptrr, dilediini de doru yola iletir. Yaptklarnzdan mutlaka sorumlu tutulacaksnz. 94- Yeminlerinizi aranzda fesada ara edinmeyin, aksi halde (slm'da) sebat etmiken ayanz kayar da (insanlar) Allah yolundan alkoymanz sebebiyle (dnyada) ktl tadarsnz. Sizin iin (ahirette de) byk bir azap vardr. 95- Allah'n ahdini az bir karla deimeyin! ayet anlayan kimseler iseniz, phesiz Allah katnda olan (sevap) sizin iin daha hayrldr. 96- Sizin yannzdaki (dnya mal) tkenir, Allah katndakiler ise bkidir. Elbette sabrl davrananlara yapmakta olduklarnn en gzeliyle mkfatlarn vereceiz. 97- Erkek veya kadn, mmin olarak kim iyi amel ilerse, onu mutlaka gzel bir hayat ile yaatrz. Ve mkfatlarn, elbette yapmakta olduklarnn en gzeli ile veririz. 98- Kur'an okuduun zaman o kovulmu eytandan Allah'a sn! Allahn ahdini yerine getirin Allahn ahdini yerine getirmekten maksat, nceki ahdi hatrlamak ve sonraki ahdi de yenilemektir. Bu da bakasndan yz evirerek Allahn hkm ile beka bulmak, Allaha ynelirken ilgi ve engellerden arnmakla olur. Antlama yaptnz
zaman Nebinin nuru sizi aydnlatt ve Nebi tarafndan Allahn ahdi size hatrlatld zaman Erkek veya kadn kim iyi amel ilerse istidadnn gerektirdii kemaline kendisini ulatran bir amel ilerse nk bir kii asndan slah, kemaline ynelmesidir ya da bu kemal zere olmasdr. Fesad ise bunun kart bir durum ve tavr iinde olmaktr. Amelde slah ise, kalp sahibini erkeklik kemaline ulatran, nefis sahibini ise kalpten etkilenmeye, ondan feyizlenmeye elverili klan bir vesile ve ba olmasdr. Mmin olarak Hakka kesin olarak inanm olarak. nk amelin salah itikadn sahih olmas artna baldr. Aksi takdirde kiinin ve amelinin olmas gereken kemal zere olmas tasavvur edilemez. Kii gerektii gibi inanmazsa onun kemale ulatrc bir amel ilemesi mmkn olmaz. Bu durumda iledii amelin de hakiktte salih olmas dnlemez, grnrde salih bir amel gibi olsa da. Onu mutlaka gzel bir hayat ile yaatrz bedensel maddelerden arnmak, sonsuz nurlarn akna karmak ve fiili ve sfati tecelliler mahedesinde sfat kemalatndan lezzet almak suretiyle sonrasnda lm olmayan hakiki bir hayatla yaatrz. Mkfatlarnelbette veririz fiil ve sfat cennetlerinden oluan mkfatlarn yapmakta olduklarnn en gzeli ile veririz. nk amelleri, fiillerinin kayna olan sfatlaryla uyumludur. Fiilleri de bizim fiillerimizin kaynaklar olan sfatlarmzla uyumludur. Bunlar arasnda gzellik bakmndan ne byk bir fark olduuna bak! Kuran okuduun zamanAllaha sn. Kutsi canibe ykselmek suretiyle nefis makamndan dar k. nk nefis her bulankln barna, her pisliin kaynadr ve eytann vesveselerine de uyumludur. Nefsini eytann szlerinden arndr. Eer eytann karargh olan nefisten yukar ksan, artk eytann senin zerinde bir hakimiyeti kalmaz. nk eytan Hakkn huzur nurlarna g yetiremez. Kalp huzuru ise, Hakkn nurlarnn indii mekan, kutsal sfatlarnn canibi, nurani tecellilerinin mahallidir. Oraya sn! Orada Allahn nuruyla kendini salama al! mannn yaps yakin ile muhkemleir! 99- Gerek u ki: man edip de yalnz Rablerine tevekkl edenler zerinde onun (eytann) bir hakimiyeti yoktur.
NAHL SURES 639
100- Onun hakimiyeti, ancak onu dost edinenlere ve onu Allah'a ortak koanlaradr. 101- Biz bir yetin yerine baka bir yeti getirdiimiz zaman -ki Allah, neyi indireceini ok iyi bilir- Sen ancak bir iftiracsn dediler. Hayr; onlarn ou bilmezler. 102- De ki: Onu, Mukaddes Rh (Cebrail), iman edenlere sebat vermek, Mslmanlar doru yola iletmek ve onlara mjde vermek iin, Rabbin katndan Hakk olarak indirdi. 103- phesiz biz onlarn: Kur'an' ona ancak bir insan retiyor dediklerini biliyoruz. Kendisine nisbet ettikleri ahsn dili yabancdr. Halbuki bu (Kur'an) apak bir Arapadr. 104- Allah'n yetlerine inanmayanlar yok mu, kukusuz Allah onlar doru yola iletmez ve onlar iin elem verici bir azap vardr. 105- Allah'n yetlerine inanmayanlar, ancak yalan uydurur. te onlar, yalanclarn kendileridir. Yce Allahn Gerek u ki: man edenler zerinde onun (eytann) bir hakimiyeti yoktur. ayetinde iaret ettii gibi eytann hakimiyetine imkn brakmayan imann en dk derecesi ilmi yakindir ki, onun mahalli de arnm kalptir. Ama bu yakin, tevekkl makam dediimiz fiillerin mahedesiyle birlikte olmad srece eytann hakimiyetini yok etmeye yetmez. Nitekim yce Allah yalnz Rablerine tevekkl edenler ifadesiyle buna iaret etmektedir. Nefsin sfatlar baki kaldka fiillerde fena bulmak mmkn olmaz. nk nefsin sfatlarnn varlklarn srdrmeleri nefsin fillerinin de gereklemesini gerektirir. Bu yzden Bir makamnn hakkn eksiksiz yerine getirmek, en sahih ekilde ortaya koymak ve muhkemletirmek ancak o makamn stndeki makama ykselmekle mmkn olur. denilmitir. Dolaysyla sfat makamna ykselmekle fiillerin fena bulmas tamamlanr ve tevekkl sahih olur. Onun hakimiyeti, ancak onu (eytan) dost edinenleredir nefis makamnda onu dost edinenler zerinde hakimiyet kurabilir. nk zulmet ve bulanklkta aralarnda uyum vardr. Bilindii gibi dostluk ayn trden olmaktan, benzemekten, uyumdan doar. Ve onu Allaha ortak koanlaradr. Ona g ve tesir etmekle, daha dorusu ona itaat etmekle, sz edilen dostluktan tr onun emirlerine uymakla onu Allaha ortak koanlar zerinde hakimiyet kurabilir.
106- Kim iman ettikten sonra Allah' inkr ederse -kalbi iman ile dolu olduu halde (inkra) zorlanan baka- fakat kim kalbini kfirlie aarsa, ite Allah'n gazab bunlaradr; onlar iin byk bir azap vardr. 107- Bu (azap), onlarn dnya hayatn ahirete tercih etmelerinden ve Allah'n kfirler topluluunu hidayete erdirmemesinden trdr. 108- te onlar Allah'n, kalplerini, kulaklarn mhrledii kimselerdir. Ve onlar gafillerin kendileridir. ve gzlerini
109- Hi phesiz onlar ahirette ziyana urayanlarn ta kendileridir. 110- Sonra phesiz Rabbin, eziyet edildikten sonra hicret edip, ardndan da sabrederek cihad edenlerin yardmcsdr. Btn bunlardan sonra Rabbin elbette ok balayan, pek esirgeyendir. 111- O gn, herkes gelip kendi cann kurtarmak iin urar ve herkese yaptnn karl eksiksiz denir, onlara asla zulmedilmez. Kim iman ettikten sonra Allah inkr ederse ilk istidad itibariyle kendisi asndan zulmet (karanlk) zati ve nur arzi olduu iin Allah inkr ederse o, iman nuruna kar yaratlsal bir perde gerisindedir; resuln nefsinden veya kutsi feyizden bir k geici bir sre iin onu kuatsa da, yahut bir vaat veya tehdit ya da kalben yneldii bir srada kendisini hakka aran hak sznden etkilense de, ya da nefsani bir daveti slam sebebiyle kavuaca mal, makam ve izzet gibi menfaatlerin elde edileceini yahut bunlara dair zararlarn bertaraf edileceini vurgulayan bir aklama yapt iin bunlarn etkisinde kalp zahiren iman etse, buna karlk makam ve karargh kfr olmaya devam etse, o kimse Allahn gazabn hakketmitir. nk o, istidad itibariyle imann ilk mertebesi olan fiillerin mahedesinden, yani sanattan hareketle sanatkar bulma makamndan perdelenmitir. Ona verilecek ceza da fiil ve sfat trnden olacaktr. Ama inkra zorlanan baka. korku ve tehditle inkra mecbur braklan, ama kalbi iman ile dolu iman sabit, kalc ve imanla mutmain olmu kimse mstesnadr. nk onun asli ftrat nurludur. Nur, ftrat itibariyle zatidir onun asndan. Kfr ise perdelenme olarak yaratl itibariyle ona arz olmutur. Arzi perdeler de abucak ortadan kalkarlar.
NAHL SURES 641
Fakat kim kalbini kfirlie aarsa nefsi kfrden honut olursa, kfr asli karargh olduu iin ondan raz olup temel sna olan inkrdan raz olursa itegazap onlarn zerinedir. Yani Allahn byk gazab onlarn zerinedir. Onlar iin byk bir azap vardr nk onlar nurlarn fiillerden, sfatlardan ve zattan oluan btn mertebelerinden perdelenmilerdir. Perdeleri ne de kalndr! Ve azaplar ne byktr! Bu kalbin kfirlie almas, ondan memnun olmak, onlarn dnya hayatn ahirete tercih etmelerinden dolaydr. nk dnya hayat, bilgilerinin ulaabildii son nokta, nihai amatr. Bilgileri ahiret hayatna ulaamaz. Bunun sebebi kalp gzlerinin kapal olmas ve istidatlarnn bryc sfli bedensel maddelere uyum gstermesidir. Bu yzden alglayabildikleri, hallerine uyan eyleri sevmilerdir. Dnya sevgisi de her ktln badr. nk dnya sevgisi insan en kaln bir rtyle perdeler ki onun altna girmeyen ktlk, kvrmlarna sinmeyen er yoktur. Ve Allahn kfirler topluluunu hidayete erdirmemesinden dolaydr. Hidayeti kabullenmemelerinden dolay en kaln perdelerin gerisinde olanlar Allah doru yola iletmez. te onlar Allahn, kalplerinimhrledii kimselerdir. Asl olarak kat ve bulank olduklar iin mhrlemitir onlar. Bu kalplerin ilham, anlama ve kefetme yollar kapaldr. Kulaklarn ve gzlerini mhrledii kimselerdir. ittikleri eylerden kastedilen anlamlarn, grdkleri eylerden alnan ibretlerin kalplerine varmasn salayan damarlar tkamtr. Bu yzden ruhun feyzi, melein eklini ve nurun aydnlatmas gibi batn yollardan tesir gsteren hidayet sebeplerinin onlar zerinde en ufak bir etkisi olmaz. lim, retim ve lahi sanattan ibret alma gibi zahiri yollardan tesir gsteren hidayet nedenlerinin de onlara bir etkisi olmaz. Ve onlar gafillerin kendileridir. Gerek gafillerdir onlar. nk hibir ekilde uyanmalar, kendilerine gelmeleri sz konusu deildir. Hibir sebep onlar cehalet uykusundan uyandrmaya yetmez. Hi phesiz onlar ahirette ziyana urayanlarn ta kendileridir. Onlar, elde etmek iin var glerini uruna tkettikleri, peinden mrlerini heder ettikleri dnyay yitirmilerdir. Ahirette de hibir ey elde edememilerdir. Ellerinde kalan tek ey, ilgilerin oluturduu heyetlerden, hasretlerin ar vebalinden oluan elem verici bir azaptr.
Sonra phesiz Rabbinhicret edenler Rabbinin gazabn ve kahrn zerlerine indirdii bu perdelenmiler ile Rabbinin rza ve rahmetiyle yanlarnda olduu kimseler arasnda byk bir farkllk ve uzaklk vardr. Bunlar alkanlklar ve ehevi arzular terk etmek suretiyle nefsin yurtlarndan hicret eden kimselerdir. Eziyet edildikten sonra beeri yaratl itibariyle snama amal belalara uradktan sonra, ardndancihad edenler Allahda riyazetle ve Allah yolunda sluk ederek makamlarda ykselmekle, heyetlerden ve ilgilerden arnmakla cehd edenler, sabredenler seyirde sebat gstermek suretiyle nefsin holand ve holanmad eylere kar sabr gsterenler Rabbin elbette bu hallerden sonra ok balayandr nefsani sfat rtlerini gidermek suretiyle onlar balar. Pek esirgeyendir zerlerine kemalat indirmek, sfatlarn lahi sfatlarla deitirmek suretiyle merhamet eder. 112- Allah, (ibret iin) bir lkeyi rnek verdi: Bu lke gvenli, huzurlu idi; ona rzk her yerden bol bol gelirdi. Sonra onlar Allah'n nimetlerine kar nankrlk ettiler. Allah da onlara, yaptklarndan tr alk ve korku skntsn tattrd. 113- And olsun ki, onlara kendilerinden Resul geldi de onu yalanladlar. Onlar zulmederlerken azap onlar yakalayverdi. 114- Artk, Allah'n size verdii rzktan hell ve temiz olarak yeyin, eer (gerekten) yalnz Allah'a ibadet ediyorsanz, onun nimetine kredin. 115- (Allah) size, sadece l hayvan kan, domuz etini ve Allah'dan bakas adna kesilen hayvan haram kld. Ancak kim mecbur kalrsa (bakalarnn haklarna) saldrmakszn, snr da amadan (bunlardan yiyebilir). nk Allah ok balayan, pek esirgeyendir. 116- Dillerinizin uydurduu yalana dayanarak Bu helldir, u da haramdr demeyin, nk Allah'a kar yalan uydurmu oluyorsunuz. Kukusuz Allah'a kar yalan uyduranlar kurtulua eremezler. 117- (Kazandklar) pek az bir menfaattir. Halbuki onlar iin elem verici bir azap vardr. 118- Sana anlattklarmz, daha nce, Yahudi olanlara da haram klmtk. Biz onlara zulmetmedik, fakat, onlar kendilerine hakszlk ediyorlard.
NAHL SURES 643
119- Sonra phesiz, Rabbin cahillik sebebiyle ktlk yapan, sonra da bunun ardndan tevbe edip durumunu dzeltenleri (balayacaktr). nk onlar tevbe ettikten sonra Rabbin elbet ok balayan, pek esirgeyendir. Allahrnek verdi istidat sahibi, kabiliyetli, bulanklktan arnm, kalbin feyzinden istifade eden, faziletleri edinme yolunda sebat gsteren, faziletlerin elden kamasndan ve yok olmasndan emin, itikadyla mutmain nefis iin bir lkeyi rnek verdi ki, ona rzk bol bol gelirdi. yararl ilimlerden, vgye deer faziletlerden ve erefli nurlardan oluan rzk her yerden gelirdi. Her cihetten, btn beden yollarndan, yani czi ilimler gcne tahsis edilmi duyulardan, gzel amellerde ve erdemleri edinmede ona boyun een organ ve aletlerden gelirdi. nk bunlar kalbe boyun eerler, gnll olarak itaat ederler, feyzini alrlar, onun hak olan inancn taklidi olarak benimserler. Yine kalp cihetinden de bol bol rzk gelirdi. Nurlarn ve fazilet heyetlerinin destek olarak gnderilmesi gibi. Sonra mararak kendi sfatlaryla zuhur edip azd ve sahip olduu sslerin ve kemalin cazibesine kaplarak kendini beendi. Zatna, gz alclna ve grkemine bakt. Bylece zulmani sfatlar yznden bu nurlardan perdelendi. Dnyevi sslerden ve maddi lezzetlerden oluan sfli eylere meyletti. Bunun neticesinde kalbin ona salad destek kesildi, duyular kanalyla alglad anlamlar karartc, bryc heyetlere, zaten cazibesine kapld maddi suretlere dnt. Allah da onlaraalk ve korku skntsn tattrd. Anlamlardan, faziletlerden ve kalbin nurlarndan oluan destei keserek alk ve korku duygusunu tattrd. ehevi arzulardan, maddi alkanlklardan ve cazip sslerden oluan donanmlarnn yok olmas endiesini yreklerine yerletirdi. Yaptklarndan tr Allahn nimetlerine kar nankrlk etmelerinden, yani bu nimetleri maddi lezzetleri, dnyevi cazip ssleri elde etme urunda kullanmalarndan ve de kendi sfatlaryla belirginletikleri, kemalleriyle vndkleri, dnya ve lezzetlerine bel baladklar ve bu duygularn da karartc heyetleriyle ve fiilleriyle kalbi istila etmesinden, kalbin sahibini nurundan ve desteinden ehevi arzular elde etme eilimiyle perdelemelerinden dolay byle yaptk. Nitekim Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Hidayetten sonraki sapklktan Allaha snrz. Allah, nefis iin, sfatlar yukarda zikredilen bir lkeyi ite byle rnek veriyor
And olsun ki, onlara kendilerinden Resuller geldi yani kendileriyle ayn cinsten olan bir Resul gnderdi. Bundan maksat, nefsin kuvvetleri arasnda yer alan fikir gcnn makul anlamlarla, doru grlerle gnderilmesidir. Onu yalanladlar ondan etkilenmeyerek, emirlerine uymayarak, akli ve eri yasaklarn tutmayarak akl ve eriat dorultusunda amel etmeyi terk ederek, akla ve eriat ciddiye almayarak, akl ve eriat araclyla balarn iinde bulunduklar bataklktan balarn karmayarak onu yalanladlar. Onlar yakalayverdi zulm iinde iken, fazilet yolundan sapm iken, sahiplerinin haklarn eksik eda eder bir tavr iinde iken perdelenme ve kemal lezzetinden yoksun kalma azab onlar tutuverdi. 120- brahim, gerekten Hakk'a ynelen, Allah'a itaat eden bir nder idi; Allah'a ortak koanlardan deildi. 121- Allah'n nimetlerine krediciydi. nk Allah, onu semi ve doru yola iletmiti. 122- Ona dnyada gzellik verdik. Muhakkak ki o, ahirette de slihlerdendir. 123- Sonra da sana: Doru yola ynelerek brahim'in dinine uy! O mriklerden deildi diye vahyettik. brahim, gerektenbir nder idi. Bir mmet idi. Daha nce anlatmtk: Nebiyler kavimlerine gnderildiklerinde kemalleri mmetlerinin tm kemalatn kapsar. Neb kemalat olarak bir mertebeye sahip olur ki, mmeti kemal olarak hangi mertebeye ularsa ulasn, mutlaka Nebiynin mertebesinden geride kalr. Dolaysyla Neb kavminin kemalatnn toplamndan ibadettir. Hayr ve mutluluk sfatlarndan birinin onlara ulamas da ancak Nebnin vastasyla olabilir. Daha dorusu onlarn varlklar nebnin varlndan kaynaklanan bir feyiz mahiyetindedir. Dolaysyla neb hakikti zatnda toplad iin tek bana mmettir. Bu yzden Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Eer mmetimle ben terazide tartlsaydk, benim bulunduu kefe onlarn bulunduklar kefeden ar gelirdi. Gerekten Allaha ynelen Ona itaat eden, Ona boyun een; Onun emri dnda kalan bile kprdatmayan bir nderdi. nk tevhidin hakimiyeti onu tamamen kaplamt, sfatlarn Allahn sfatlaryla silip yok etmiti. Artk Allahn zatyla btnlemiti. Bu yzden Allahn dostu (Halilullah) adn almt. nk mahedesinde Hakk ona arkadalk ediyordu. Dostluu zatndan bir kalntnn karmn ifade etmektedir. Bu da ikilie iaret
NAHL SURES 645
eder. Buna karlk Resulullahta (s.a.v) herhangi bir varlk kalnts kalmad iin Allahn habibi (Habibullah) olarak isimlendirilmitir. brahimin (a.s) sfatlar Allahn sfatlar iinde tamamen silinmiti. Ama zatndan bir kalnt mevcut olmasndan dolay boyun eii Allah iindi. Aksi takdirde Allah ile boyun een olurdu, Allah iin deil. Nitekim Resulullah (s.a.v) hakknda yle buyrulmutur: Senin sabrn ancak Allahn yardm iledir. Yani Allah iledir. Allaha itaat eden her trl batldan, hatta kendi varlndan ve Allahn dndaki her eyin varlndan uzaklaan, onlarn varlklarn ispat etmekten yz eviren biriydi. Allaha ortak koanlardan deildi. Allahtan bakasna varlk ve etkinlik nispet ederek ortak koan biri deildi. Allahn nimetlerine krediciydi. Allahn verdii nimetleri olmas gereken yerlerde kullanrd. nk nimetler zerinde Allahn sfatlaryla tasarrufta bulundu. Bu yzden fiilleri lahiydi; bizzat kendileri amalanrd, baka bir gayeye mebni deillerdi. Btn nimetleri lahi hikmet ve sonsuz inayet uyarnca kemallerine yneltmekten baka bir ey yapmas mmkn deildi, aksini yapmas elinden gelmezdi. Allah onu semiti onun iledii bir amelin aracl sz konusu olmadan sadece ilk inayet itibariyle onu semiti. Dier bir ifadeyle o, hakknda nceden iyilik hkm verilmi, keifleri sluklarndan nce gelen sevilmilerden (mahbub) idi. Ve doru yola iletmiti. Keif ve tevhidden, cem aynna ulamaktan sonra onu kendi yolunu izlemeye iletti ki arkasndan gelenler onu rnek edinsinler. Onu vahdetten kesrete, cem sonras ayrla dndrd; tafsil mertebeleri ile ilgili olarak her hak sahibine hakkn versin, temkin ve istikamet makamnda tecellilerin hkmlerini aklasn. Aksi takdirde nbvvet grevine elverili olamazd. Ona dnyada gzellik verdik nefsini eri hkmleri yasalatrma, istikamet makamnda kulluk haklarn eda etme gcne sahip klmas ve risalet ykn tama takatine sahip olmas iin onu dnyevi hazlardan yararlandrdk. Ona nbvvetle birlikte byk bir mlk verdik. Nitekim yce Allah bir ayette yle buyurmutur: Ve onlara byk bir hkmranlk bahettik. (Nisa, 54) Ona dnyada gzellik verdik ki eriat yerleik klsn ve davet hkmlerini yasalatrsn. Ona gzel bir nam da verdik. Nitekim yce Allah yle buyurmutur:
Kendilerine hakl ve yksek bir hret nasip ettik. (Meryem, 50) Ona salt ve selam bahettik, brahime selam olsun (Saffat, 109) ayetinde buyrulduu gibi. Muhakkak ki o, ahirette ruhlar leminde Salihlerdendir her hak sahibinin hakkn eda etmekten, onlar varolu kemallerine iletmekten ve mmkn olduu oranda bu dzeyde korumaktan ibaret olan istikamet makamna yerletirilmilerdendir. Sonra da sanavahyettik ona iki cihanda bahettiimiz bu keramet ve gzelliklerden sonra, onu, sana brahimin dinine uy! eklinde ona uyman emretmekle bir kez daha onurlandrp saygn kldk. Bu emir, tevhidle ve ahiret, hair ve ceza gibi deiik eriatlara gre deimeyen dinin temel prensipleriyle ilgilidir, eriatlarn frur, sistemleri ve hkmleriyle ilgili deildir. nk bunlar maslahatlara, zamann ve tabiatlarn, insanlarn hayatlarna yn veren adetlerin ve ahlaki durumlarn deimesine paralel olarak deiirler. 124- Cumartesi tatili, ancak onda ihtilaf edenlere (farz) klnmt. Kyamet gn Rabbin, muhakkak onlarn ihtilafa dtkleri ey hakknda aralarnda hkm verecektir. 125- (Reslm!) Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle ar ve onlarla en gzel ekilde mcadele et! Rabbin, kendi yolundan sapanlar en iyi bilendir ve O, hidayete erenleri de ok iyi bilir. 126- Eer ceza verecekseniz, size yaplan ikencenin misliyle ceza verin. Ama sabrederseniz, elbette o, sabredenler iin daha hayrldr. Cumartesi tatili, ancak onda ihtilaf edenlere farz klnmt. Sana deil, onlara farz klnmt. Bu hususta Musaya (a.s) uyman gerekmez. Bilakis brahime uyman gerekir. Sen, Rabbinin yolunaar. Ta ki senin arn bu ynle (hikmet, gzel t ve en gzel ekilde mcadele) snrl kalsn. nk arlan kimse, ya inkrdan hali olur ya da olmaz. Eer inkrdan hali ise, bu da ya basit cehaletten kaynaklanr ve hibir eye inanmamasndan ileri gelir ya da istidat sahibidir ve delili idrak etmek hususunda eksiklii olmaz, aksine tabiat itibariyle delile dayanr veya dayanmaz. Eer birinci gruba giriyorsa, onu hikmetle ar, delile, hccete dayanarak konu, onu irfanla tevhid yoluna ar. ayet istidad yetersizse, onu gzel tle, uyar, mjde, nimet vadi, azap tehdidi, taciz, korkutma, iltifat ve tevik gibi etkili nasihatlerle ar.
NAHL SURES 647
Eer cehl-i mrekkep ve batl itikat sahibi bir mnkir ise, onunla da en gzel yntemi izleyerek mcadele et. rnein kendi dnce sistemindeki kabulleri esas alarak inancn rt. Tabi ki hakk ispat etme ve batl rtme hususunda etkili olacan n grdn yumuaklk ve esneklik gibi yntemleri gz ard etme. Btn bunlarda hakk ispat etmekten ve batl rtmekten baka bir amacn olmamaldr. Rabbin, kendi yolundan sapanlar en iyi bilendir. Asli bedbahtlklar yznden kimlerin sapk olduklarn ezelden bilir. Bunlar iin sz edilen mcadele yntemlerinin de etkili olmaz. O, hidayete erenleri de ok iyi bilir istidatlar mevcut ve ftratlar berrak olduu iin hidayete erme kabiliyetine sahip olanlar bilir. Eer ceza verecekseniz adalet ve fazilet yolunu izleyin ve bu yolun dna kmayn. nk kemalinizin en az derecesi budur. Eer mertlikte bir yeriniz ve fazilette diplere uzanm bir damarnz, yiitlik ve mrvvetiniz var ise o zaman size kar su ilemi kimselerden intikam almay brakn, intikam almaya gcnz yettii halde suuna af ile karlk verin. Sua kar sabredin, nk elbette o , sabredenler iin daha hayrldr. Bu ifadenin orijinalinin yemin edatyla pekitirildiini grmyor musunuz? Ayrca yemin cmlesinin banda tekit edat olarak lam harfine yer verilmi, mzmer ifade yerine zahir isim kullanlarak sizin iin daha hayrldr denilmeyerek elbette o, sabredenler iin daha hayrldr. denilmitir. Burada onlarn tavrn vgyle tecil etme, sabr niteliinin bykln vurgulama amac gdlmtr. nk sabreden kimse nefis makamndan ykselir, arkadann nefsinin fiilini kalbin sfatyla karlar. Nefsin sfatnn zuhuruyla bulanmaz. Arkadann nefsinin karanlna kalbinin nuruyla karlk verir. Nitekim ou zaman bu tavr karsnda nefis sahibi piman olur, nefsinin makamn aar, gazap, fke sureti krlr ve kendini dzeltir. Eer sizin byle erefli bir makamnz yoksa, o zaman size ktlk eden kimseyi, gazap suretinizden dolay, size kar iledii sutan fazlasyla cezalandrmayn. Aksi takdirde zulmetmi olursunuz. Rezilliklerin en irkinine, en utan vericisine duar olursunuz da haliniz ifsad olur. Sizin vebaliniz size kar su ileyen kimsenin vebalinden daha fazla olur.
127- Sabret! Senin sabrn da ancak Allah'n yardm iledir. Onlardan dolay kederlenme; kurmakta olduklar tuzaktan kayg duyma! 128- nk Allah, (ktlkten) saknanlar ve gzel amel edenlerle beraberdir. Sabret! Senin sabrn da ancak Allahn yardm iledir. Bil ki, sabrn; Allah iin (lillah), Allahta (fillah), Allahla beraber (meallah), Allahda (anillah) ve Allahla (billah) olmak zere deiik ksmlar vardr. Allah iin lillah sabr, imann ayrlmaz zelliklerinden ve slam ehlinin de ilk derecelerindendir. Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: mann iki yars vardr; bir yars sabr, br yars krdr. Allah iin sabr, nefsi, istenen eylerin kaybndan veya bir ktln baa gelmesinden dolay szlanmaktan al koymaktr. Bu, Allahn dininin ve itaatinin ehline fazlndan bahettii ahlaki faziletlerden olup stn bir sevab gerektirir. Allahta sabr fillah, Hak yolunda sluk etmede sebat, nefsi iradesiyle cehde etme, alkanlklar, lezzetleri terk etme, musibetlere katlanma hasleti zere kalc klma, kemal kaynaklarna ynelme azimetine g salama zelliinden ibarettir. Bu, saliklerin makamlarndan biridir ki, yce Allah tarikat ehlinden diledii kimselere fazlyla onu baheder. Allahla beraber sabr meallah , huzur ve keif ehlinin fiil ve sfat giysilerinden syrldklar, cemal ve celal tecellilerine yneldikleri, nsiyet ve heybet varidatlarnn akmaya balad zaman sahip olduklar bir niteliktir. Ki bu varidatlar ancak kalbi olanlarn, nefsin zuhuru esnasnda gerekleen telvinatn neden olduu gaflet ve gaybetten korunanlarn yaadklar kalbi huzur ile olur. Bu sabr son derece lezzet verici olmakla beraber nefis asndan baa iddetli bir darbenin vurulmasndan daha ardr. Allahda sabr anillah, nurani veya zulmani olsun cefa ve hicap ehlinin zelliidir. Gerekten, yergiyi gerektiren bir zelliktir. Byle bir kimse knanmay hakkeder. Ne kadar ok sabrederse hali o kadar kt olur ve o kadar uzaklar. Bu halinde ne kadar gl olursa o kadar knanr ve o kadar cefa eker. Ya da ayan ve mahede ehli olan aklarn, tecelli ve rtnme tavrlar arasnda dnp duran mtaklarn,
NAHL SURES 649
nasuttan soyutlanp lahut nuruyla aydnlananlarn, ne kalp ne vasflar kalan, cemal nurlarndan bir nur parldaynca yanan ve yok olan, zerlerine bir perde indirildii zaman yzlerinde evk ve tazim beliren, zlem elemini, ayrlk yangnnn acsn tadan, bu yzden sabrlar tkenen ve lmleri gerekleen kimselerin sabrdr. Bu, muhiplerin halidir. Bu sabrdan daha ar, tahamml edilmesi daha g, daha lmcl olan yoktur. Muhip buna tahamml ederse hafi olur, gizlenir, tahamml edemezse onda fena bulur, helak olur. Bu makam hakknda ibli yle demitir: Sabra sabretti, derken sabr ondan yardm istedi Sevgili sabra sabret diye seslendi Yani, sevgili sabra sabretti. Sabr da tkenmeye yz tutmuken ondan yardm istedi. Muhip (seven), sabra. Tkenmeye ve helak olmaya kar sabrl ol, nk bunda baar ve kurtulu vardr, diye seslendi. Allahla sabr billah, yce Allahn tmyle yok ettii, zerlerinde benlik ve ikilik namna bir kalnt brakmad, zatndan bir varlk bahederek kendisiyle kaim olmalarn, kendi sfatlaryla fiil ilemelerini salad istikamet makamndaki temkin ehline zgdr. Bu, yce Allahn ahlakdr ki, hi kimsenin bunda bir pay yoktur. Bu yzden, Allah bunu emretmi, sonra emrettii bu sabrn dier sabr trlerine benzemediini, dolaysyla senin nefsinle veya kalbinle olamayacan, aksine o Benim sabrmdr, onu ancak Benimle gerekletirebilirsin, Benim kuvvetim olmadan ona g yetiremezsin, aklamasn yapmtr. Hz. Resuln (s.a.v) gc bu sabra yetmedii iindir ki Hud suresi salarm aartt. buyurmutur. Onlardan dolay kederlenme Kalbin kendi sfatlaryla zuhur etmesi suretiyle telvin haline girerek zlme. nk bu sabr gsteren kii, eyay Hakkn gzyle grr. Dolaysyla, eyadan sadr olan her eyi Allahn fiili, eyada zuhur eden her sfat Hakkn tecellilerinden bir tecelli olarak grr ve mnkeri de onun hkmyle inkr eder. nk yce Allah ona kahr, ltuf, gazap ve rza nitelikli tecelli trlerini gstermi, hkmlerini ona retmi ve bu hkmleri ait olduklar yerlerde uygulamasn emretmitir. Kurmakta olduklar tuzaktan kayg duyma. nk senin gsn benimle almtr. Dolaysyla beni
onlarla birlikte grdn gibi onlarla beraber ol, benim seyrimi izle, benimle ve benim emrimle kaim ol. nk Allah saknanlarla beraberdir. Varlk kalntlarndan ve benliklerinden saknarak vahdette yok olup cem aynna dalanlarla beraberdir. Gzel amel edenlerle beraberdir vahdeti kesret aynnda, itaati masiyet aynnda mahede eden, istikamet makamnda emir ve nehiyle kaim olan, tafsil hukukunu cem aynnda baki klan, cem aynnda farktan, fark aynnda da cemden perdelenmeyen, Hakkani kalbin varl araclyla kesrete dnmek iin hakk ve halk gzeten kimselerle beraberdir.
SR SURES 651
SR SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Bir gece, kendisine yetlerimizden bir ksmn gsterelim diye O, kulunu (Muhammed) Mescid-i Harm'dan, evresini mbarek kldmz Mescid-i Aks'ya gtren Allah noksan sfatlardan mnezzehtir; O, Semdir , Basardr. Bir gecegtren Allah noksan sfatlardan mnezzehtir ubudiyet makamnda arnma ve kemal lisanyla Onu maddi eklerden ve benzerlik mahiyetli eksikliklerden tenzih ederim. Ki bu makamda tasarruftan asla sz edilemez. Bir gece bedeni rtler ve tabii ilintiler karanlnda nk ykseli ve terakki ancak beden araclyla olabilir. Mescid-i Haramdan kalp makamndan. Ki bu makam bedensel kuvvetler mrikinin tavaf etmesinden, orada irkin hayaszlklarn ve gnahlarn ilemesinden, fazilet elbisesinden syrld iin ifrat ve tefrit ktlkleri apak ortada olan hayvani ve vahi kuvvetlerin sapklarnn perdelemesinden korunmutur. Mescid-i Aksaya cismani lemden en uzak noktada bulunan ruh makamna buras zatn tecellilerinin ve lahi vechin parltlarnn mahede edildii yerdir. Daha nce sylediimizi hatrlayn: Bir makamn sahih olmas, ancak o makamdan daha yukar olan bir makama ykselmekle mmkndr bunu gz nnde bulundurduumuz zaman u ifadenin anlalmas kolaylar: Kendisine ayetlerimizden bir ksmn gsterelim diye yani sfat mahedelerini. nk sfat tecellilerini mahede etmek kalp makamnda olan bir eyse de bu sfatlarla mevsuf bulunan zatn celal ve cemal sfatlaryla en mkemmel ekilde mahede edilmesi ancak ruh makamna ykseldikten sonra gerekleebilir. Yani, bize mensup olmas, bizim tarafmzdan mahede edilmesi ve suretleriyle tebarz etmesi cihetiyle
ona sfatlarmzdan oluan ayetlerimizi gsterelim diye. O, Semdir gerekten iitendir fena bulmay isteyerek sr makamnda mnacat edenleri iitir. Basrdir Grendir kulun istidadnn gcn, mahede mahalline yneliini ve bu mahalle sevgi gcyle ve kemal-i itiyakla kapln grendir. 2- Biz, Musa'ya Kitab' verdik ve srailoullarna: Benden bakasn dayanlp gvenilen bir Rab edinmeyin diyerek bu Kitab' bir hidayet rehberi kldk. 3- (Ey) Nuh ile birlikte (gemide) tadmz kimselerin nesli! unu bilin ki Nuh, ok kreden bir kul idi. 4- Biz, Kitab'da srailoullarna: Sizler, yeryznde (arzda) iki defa fesat karacaksnz ve azgnlk derecesinde bir kibre kaplacaksnz, diye bildirdik. 5- Bunlardan ilkinin zaman gelince, zerinize gl kuvvetli kullarmz gnderdik. Bunlar, evlerin arasnda dolaarak (sizi) aradlar. Bu, yerine getirilmi bir vaad idi. Biz, Musaya Kitab verdik Kalp Musasna ilim kitabn verdik. Ve srailoullarnabu Kitab bir hidayet rehberi kldk. Ruh srailinin torunlar olan kuvvetler iin bir rehber kldk. Benden bakasn dayanlp gvenilen bir Rab edinmeyin, diye kendi fiillerinizle ba baa kalmayn, kemalatnz ve hazlarnz talep ederken bamsz davranmayn, kendi gerekeleriniz, istekleriniz gerei olan eyleri kazanmayn, iinizi vehim eytanna brakmayn; o, size bedensel lezzetleri telkin eder. Geimlik akla da brakmayn; o da sizi bedensel lezzetlerin tertibinde ve slahnda kullanr. Bilakis, iinizi Bana brakn ki ilim ve marifet rzklaryla, ahlak ve fazilet heyetleriyle sizi idare edeyim, kalp ve ruh leminden kaynaklanan nurlarn yardmyla ve kutsi destekle size kemale erdireyim. Melekut ve ceberut lemlerinden, sizi nasuti kazanlara muhta brakmayacak eyler indireyim, yani Nuh ile birlikte tadmz kimselerin nesli akl Nuhuyla birlikte eriat ve ameli hikmet gemisinde tadmz nesil. unu bilin ki Nuh, ok kreden bir kul idi nk Allahn nimetlerini biliyordu ve onlar gerektii gibi kullanyordu.
SR SURES 653
Biz, srailoullarna kuvvetlere, Levh-i mahfuz Kitabndabildirdik O Kitabda hkmettik ki siz yeryznde (arzda) iki defa fitne karacaksnz bir keresinde emmare (ktl ok emreden) halinde iken nefis makamnda fitne karacaksnz ehvetlerinizi ve lezzetlerinizi talep ederken fesada yol aacaksnz. ve azgnlk derecesinde bir kibre kaplacaksnz kalbi istila edip ona galip geleceksiniz, ona stnlk kuracaksnz. Onu kemalinden alkoyacaksnz. Onun dnce gcn kendi istekleriniz ve ihtiyalarnz uruna kullanacaksnz. Bir keresinde de kalp makamnda, faziletlerle sslendiiniz, kalbin nuruyla nurlandnz, kemalatnzn gz alclyla zuhur ettiiniz srada kesinlikle kemalatnzla zuhur etmenizle yeryznde (beden arznda) fitne karacak ifsada yol aacaksnz. Kendi faziletlerinizle kalbi perdeleyecek, tevhidin tecellisini mahede etmesine engel olacaksnz. Nurani perde zulmani perdeden daha gldr. nk nurani perde ince ve latif olur, kemalat tasavvur ettirerek insan, bu yzden onun yannda durup tesine gememeyi sever. Kibre kaplacaksnz ftrat makamnda, akli heyetlerle ve insani kemalatlarla saltanat kurmak suretiyle stnlk taslayacaksnz. Bunlardan ilkinin zaman gelince ilkinin vebalinin zaman dolunca zerinizekullarmz gnderdik kalbi sfatlardan, melekuti nurlardan ve akli grlerden oluan gl kuvvetli saltanat ve kahredici gce sahip kullarmz gnderdik. Bunlararasndasizi aradlar mekanlarnzdan, mahallerinizden oluan evleriniz arasnda dolap sizi aradlar, baznz ezmek ve kahretmek suretiyle ldrdler, bedensel heyetler ocuklarn ve nefsani rezillikleri esir aldlar, maddi hissin idrak ettiklerinden oluan mallar, hayvani ve vahi lezzetleri talan ettiler. Bubir vaat idi Allah tarafndan yerine getirilmi bir sz idi. nk kemal gcn ve kemal isteini sizin istidadnza yerletirmi, akln delillerini ftratnza koymutur. 6- Sonra onlara kar size tekrar (galibiyet ve zafer) verdik; servet ve oullarla gcnz arttrdk; saynz daha da oalttk. 7- Eer iyilik ederseniz kendinize etmi, ktlk ederseniz yine kendinize etmi olursunuz. Artk dier cezalandrma zaman gelince, yznz kara etsinler, daha nce girdikleri gibi yine Mescid'e (Sleyman Mbedi'ne) girsinler ve ellerine geirdikleri her eyi bsbtn tahrip etsinler (diye, banza yine dmanlarnz musallat kldk).
8- Belki Rabbiniz size merhamet eder; fakat siz eer yine (fesatla) dnerseniz, biz de sizi yine cezalandrrz. Biz cehennemi kfirler iin bir hapishane yaptk. Sonrasize tekrar verdik. Kalbin nuruyla nurlanmanz, sadra ynelmeniz ve akln nazarnn ve grnn gereklerine yeniden dnmeniz nedeniyle devleti size tekrar verdik. Servetlegcnz arttrdk. Faydal ilimlerle, akli ve eri hikmetlerle ve kalbi irfanla ve oullarla ahlaki faziletlerle ve nurani heyetlerle sizi glendirdik. Saynz daha da oalttk faziletlerin, erdemli melekelerin ve gzel ahlakn okluuyla sizi oalttk. Eer iyilik ederseniz ahlaki kemalat ve akli grleri elde etmek suretiyle iyilik ederseniz kendinize etmi ktlk etmi olursunuzEer ktlk ederseniz rezillikler ilemek ve bedensel heyetler edinmek suretiyle ktlk ederseniz yine kendinize etmi olursunuzArtk dier cezalandrmann zaman gelince tevhidde fena bulmak suretiyle dier cezalandrmann vakti girince kutsi nurlardan, celali tecellilerden ve lahi sfatlarn kahr parldaylarndan kullar ve azamet ve Kibriya sultannn ordularn zerinize gndeririz. Yznz kara etsinler diye tevhidde fena bulmak suretiyle varlklarn kara etsinler. O zaman kemalatn yitirilmesinin ve elinizden alnmasnn kederi ve kahr size galip gelir. Kalp mescidine girsinler diye. daha nce girdikleri gibi. lim ve faziletten oluan etkileri size ulasn diye. ve ellerine geirdikleri her eyi bsbtn tahrip etsinler diye fazileti ve kemali zuhur etmek, ryet ile, ryetin ss ve grkemiyle kendini beenmek suretiyle bsbtn tahrip etsinler Allahn sfatlarnda yok etmek suretiyle tahrip etsinler. Belki rabbiniz size merhamet eder fena ile kahretmekten, sfat tecellileriyle mahvetmekten sonra diriltmek suretiyle size merhamet eder, fena sonras beka ile size hayat verir, hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir beer kalbinin aklndan geirmedii eyleri size sevap olarak verir. Eer yine dnerseniz benliinizle zuhur etmek suretiyle fena makamnda telvinle dnerseniz, biz de yeniden kahr ve yok etmeyle dneriz. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Eer seni sebatkr klmasaydk, gerekten, nerdeyse onlara birazck meyledecektin. O zaman, hi phesiz sana hayatn ve lmn skntlarn kat kat tattrrdk; sonra bize kar kendin iin bir yardmc da bulamazdn. (sra, 74-75)
SR SURES 655
Biz cehennemiyaptk tabiat cehennemini kfirler iin ilk fesat zere kalan ve nurlardan perdelenmiler iin bir hapishane yaptk. bir hapishane, bir kuatp, daraltan, skan zindan yaptk; onlar perdelenme ve sevaptan mahrum olma azab iinde tutar. 9- phesiz ki bu Kur'an en doru yola iletir; iyi davranlarda bulunan mminlere, kendileri iin byk bir mkfat olduunu mjdeler. 10- Ahirete inanmayanlara gelince, onlar iin de elemli bir azap hazrlamzdr. 11- nsan hayr istedii kadar erri de ister. nsan pek acelecidir! 12- Biz, geceyi ve gndz birer yet (delil) olarak yarattk. Nitekim, Rabbinizin nimetlerini aratrmanz, ayrca, yllarn saysn ve hesab bilmeniz iin gecenin karanln silip (yerine, eyay) aydnlatan gndzn aydnln getirdik. te biz, her eyi ak ak anlattk. phesiz ki bu Kuran en doru yola iletir Yani frkann; ndekilerin, sa ehlinin ve sol ehlinin durumlarn aklar. letir tevhid yoluna iletir. Ki bu en doru yol dur. ndekiler iin en doru yol budur. Mminleremjdeler kesin bir taklit olarak veya ilmi bir tahkik olarak inanan, kendilerini kemal derecesine ulatrsn diye tezkiye edici ve erdemlerle bezeyici salih amellere devam eden sa ehline kendileri iin byk bir mkfat olduunu mlk, melekut ve ceberut leminde bulunan fiil ve sfat cennetlerinin nimetlerinden byk bir dl olduunu mjdeler. nanmayanlara gelince sol ehlinden olup ahirete inanmayanlara gelince, gnahlaryla nur leminden perdelenen, tabiat karanlklarnda hapsolduklar iin onlar iin de elem verici bir azap hazrlamzdr. Tabiat kuyusunun derinliklerinde onlar iin bir azap hazrlamzdr. Sfli eylere ynelik sevgi kaytlaryla, maddi ilgiler zincirleriyle balanmtr. Lezzet ve ehvetlerden yoksunluk ateinde, heyetlerin bryc zelliklerinden oluan akreplerin ve ylanlarn ikencesinde azap grmektedirler. Bizyarattk varlk gecesi ve beden karanl ile yoktan varedi gndz ve ruh nurunu, onlar bilme araclyla satn ve sfatn bilinmesinin vastalar kldk. Gecenin karanln sildik bozmak ve yok etmek suretiyle ortadan kaldrdk. Gndzn aydnln ebedi
olarak kalan, kemaliyle aydnlatan bir beyine kldk ki, aydnlyla hakiktleri gsterir. Rabbinizin nimetlerini aratrmanziin istidat olarak hazr olduunuz kemalinizi aramanz ve mertebelerin ve makamlarn say ve hesabn bilmeniz iin. Varoluunuzun balangcndan byklnzn nihayetine kadar saymanz, terakki ederek hesap etmeniz iin. Amellerinizin, ahlaknzn ve hallerinizin hesabn yapmanz iin. yle ki ilediiniz bir ktl grdnzde onu ayn cinsten bir gzel amelle silersiniz. Bir ahlaki rezillik ilemiseniz, onu zdd olan bir erdemle telafi edersiniz. Hallerinizle ilgili bir gnah ilemiseniz, onu da Hakka dnmekle giderirsiniz. her eyi ilim ve hikmet namna her eyi ak ak anlattk kemal esnasnda akl nurunuzla ve furkani akl indirmekle ayrntl biimde beyan ettik. ak ak ayrntl ve zihinde tutulacak ekilde akladk. Farknda olunmayan icmali bir bilgi olarak deil. Nitekim balangta Kurani akl itibariyle byleydi. 13- Her insann amelini (veya kaderini) boynuna baladk. nsan iin kyamet gnnde, alm olarak nne konacak bir kitap karrz. 14- Kitabn oku! Bugn sana hesap sorucu olarak kendi nefsin yeter. 15- Kim hidayet yolunu seerse, bunu ancak kendi iyilii iin semi olur; kim de doruluktan saparsa, kendi zararna sapm olur. Hibir gnahkr, bakasnn gnah ykn slenmez. Biz, bir Resul gndermedike (kimseye) azap edecek deiliz. 16- Bir lkeyi helk etmek istediimizde, o lkenin zenginlik sebebiyle marm elebalarna (iyilikleri) emrederiz; buna ramen onlar orada ktlk ilerler. Bylece o lke, helke mstahak olur; biz de oray darmadan ederiz. 17- Nuh'tan sonraki nesillerden nicelerini helk ettik. Kullarnn gnahlarn bilen ve gren olarak Rabbin yeterlidir. Her insann amelini boynuna baladk Yani mutluluunu ve bedbahtln, hayr ve errinin sebebini zatnn ayrlmaz bir paras kldk, tpk gerdanln gerdana balanmas gibi, nitekim Hz. Resul (s.a.v) yle buyurmutur: Mutlu, annesinin karnnda mutlu olandr. Bedbaht annesinin karnnda bedbaht olandr.
SR SURES 657
nsan iin kyamet gnndekarrz. Beden kabrinden kt kk kyamet gnnde bir kitap amellerinin suretleriyle tasvir edilmi, boynuna aslm bir heykel karrz. Ki ondan ayrlmadn grr. Alm olarak nk bu heyetler onda fiilen zuhur etmilerdir. Tafsil edilmilerdir, onda bil kuvve mevcut olduklar zamanki gibi drlm deillerdir. Ona denir ki: Kitabn oku itaat edilmesi zorunlu emre uyan memur gibi oku. Allah ona okumasn emreder. Ya da melekuti kuvvetler emrederler. Okumay bilmesi ile bilmemesi bu noktada fark etmez. nk ameller orada heyetleri ve suretleriyle somutlamlardr. Onlar herkes bilir. Yani okuma yazma bilmeyen mmilerin bilemeyecekleri ekilde harflerle yazlm deildirler. Bugn sana hesap sorucu olarak kendi nefsin yeter. nk nefsi yaptklarna ahitlik eder. Zaten yaplanlar nefsin nndedir ve gzlerini onlara dikmi vaziyettedir. O kadar tafsil edilmilerdir ki onlar inkr etmesi mmkn deildir. Bu amellerden bakasnn aklanmasna imkn yoktur. Hibir gnahkr, bakasnn gnah ykn slenmez. nk iledii amellerin heyetleri iinde kklemi, ondan ayrlmaz melekeler haline gelmilerdir. Bakasnn iledikleri ameller deil. Bakasnn ilediklerinden hibir amel onun karsna kmaz. Azap gren herkes iindeki heyetlerle azap grr, dardaki heyetlerle deil. Biz, bir Resul gndermedike azap edecek deiliz. Akl resuln kesin kantla ve hak ile batl birbirinden ayrma zelliiyle gndermedike azap etmeyiz. ocuklarn ve aklszlarn ykml olmadklarn grmyor musunuz? Ya da eri resul gndermedike azap etmeyiz. Ki eri resul istidattaki hayr ve erri, mutluluk ve bedbahtl birbirinden ayrsn. Kabul ve inkrn kart olgular olarak belirginlemesini salasn. nk kemal istidadna sahip bir kimse, daveti duyduu anda, onun iinde bil kuvve mevcut olan zellikler harekete geer. tiyakla davete ynelir, daveti ikrar ve kabulle karlar. nk aralarnda uyum ve yaknlk vardr. stidat sahibi olmayan ise, inkr eder, inatlar. nk aralarnda uyumsuzluk vardr, davetin ieriinden uzaktr. Bir lkeyi helak etmek istediimizde Hi kukusuz dnyadaki her ey iin bir son, bir zeval vardr. Bir eyin zeval bulmas da iinde mevcut olup zevalini gerektiren istidat ile gerekleir. Nitekim bedenin zevali dengenin kaybolmas ile olur. Zevalin gereklemesinin bir
nedeni de sapmann meydana gelmesidir. Bu sapma onu vahdet glgesinden uzaklatrr ki vahdetin glgesi her eyin bekasnn ve sebatnn sebebidir. Bir ehrin (ya da lkenin) yklmas, zeval bulmas da byledir. O da sz konusu ehirde (veya lkede) doru yoldan, yani Allahn yolundan, dier bir ifadeyle dzeni koruyan eriattan sapma olgusunun meydana gelmesiyle gerekleir. Bir lkenin yok edilmesinin, yklmasnn vakti geldiinde, bu lkenin helak edilmeyi hakketmi olmas zorunludur. Bu da fsktr, yoldan ayrlmadr, Allaha itaatten kmadr. Allahn iradesi, sz konusu lkeyi helak etmeye taalluk edince, bundan nce zorunlu olarak o lkenin varlk iinde maran, nimetler iinde yzen ileri gelenleri yoldan karlar, azarlar, taknlk ederler. Allahn bahettii nimetleri olmamas gereken yerlerde kullanrlar. Bu Allahn emri ve takdiri ile olan bir eydir. nk onlarn istidatlarndan ayrlmayan bir bedbahtlk vardr. te o zaman helak olmalar kanlmaz olur. 18- Her kim bu arabuk geen dnyay dilerse ona, yani dilediimiz kimseye dilediimiz kadarn dnyada hemen verir, sonra da onu, knanm ve kovulmu olarak girecei cehenneme sokarz. 19- Kim de ahireti diler ve bir mmin olarak ona yarar bir aba ile alrsa, ite bunlarn almalar makbuldr. 20- Hepsine, onlara da bunlara da (dnyay isteyenlere de ahireti isteyenlere de) Rabbinin ihsanndan (istediklerini) veririz. Rabbinin ihsan kstlanm deildir. 21- Baksana, biz insanlarn kimini kiminden nasl stn klmzdr! Elbette ki ahiret, derece ve stnlk farklar bakmndan daha byktr. Her kim arabuk geen dnyay dilerse istidad buland, hevas ve tabiat galip geldii iin dnyay isterse ona, dilediimiz kimseye dilediimiz kadarn dnyada hemen veririz. Yani, o istedi diye, levhte onun iin takdir ettiimizden fazlasn vermeyiz. Bu yzden ifade meiyet szyle kaytlandrlmtr. Ardndan dilediimiz kimseye ifadesiyle bir kayt daha dlmtr. Yani, eer onun irade ettii eyleri takdir etmemi olsaydk, bu eylerin ona ulamasna imkn vermezdik. Biz dilediimiz eyi dilediimiz kimseye vermekten tesini vermeyiz. Sonra
SR SURES 659
onucehenneme sokarz. Zulmani tabiat kuyusunun dibine atarz. nk o kendi iradesiyle sfli cihete kaplmtr. O tarafa meyletmitir. girecei yoksunluk ateiyle knanm dnya ve ahiret ehli nezdinde yerilmi ve kovulmu olarak Allahn gazab ve kahri iinde rahmet ve honutluk canibinden kovulmu ve yerilmi olarak cehenneme sokarz. Kim de ahireti dilerse istidad berrak ve ftrat salam olduu, iman edip salih amel ilemek suretiyle iradesinin artlarn yerine getirdii iinde ahireti isterse almas karln bulur, muradn elde eder. Nitekim Kim isterse ve istei uruna aba sarf ederse elde eder. denilmitir. nk gerek istek ve katksz irade ancak istenen istidadn elde edilmesiyle mmkndr. stedii eyin bil kuvve hasl olduuna, levhte takdir edildiine delalet eden istidat ile istenenin fiile knn, gaipten ehadete ulamasnn sebepleri, yani gerekli alma ve aba bir araya geldiinde maksat hasl olur. ona yarar bir aba ile alrsa ifadesinin anlam da budur. Yani gaybi ve yakini iman artna bal olarak gerekletirmekle ykml olduu almay tahakkuk ettirirse, bu isteinin hasl olmas bir zorunluluk olur. Hepsine, onlara da bunlara daveririz. Dnyay isteyenlere de ahireti isteyenlere de bamzdan veririz. Hibir ey srf onlarn iradeleri ve almalaryla olmaz. rade etmeleri ve almalar sadece onlar iin takdir ettiimiz balarn belirti ve alametleri konumundadr. Rabbinin ihsan hi kimseden, ne itaat ehlinden ne de gnah ehlinden alkonmu, engellenmi deildir. Baksana, biz insanlarn kimini kiminden nasl stn klmzdr. dnyada, irademiz ve hikmetimiz dorultusunda bazsn bazsndan stn klmzdr. Elbetteki ahiret, derecebakmndan daha byktr. nk ruhun bedene ar basmas gibi ahiret dereceleri de dnyaya ar basar. Ruhun stnl ne ise ahiretin stnl de ayn orandadr. 22- Allah ile birlikte bir ilh daha tanma! Sonra knanm ve kendi bana terkedilmi olarak kalrsn. 23- Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana-babanza da iyi davranmanz kesin bir ekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa, kendilerine of! bile deme; onlar azarlama; ikisine de gzel sz syle.
24- Onlar esirgeyerek alakgnlllkle zerlerine kanat ger ve: Rabbim! Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse, imdi de sen onlara (yle) rahmet et! diyerek dua et. 25- Rabbiniz sizin kalplerinizdekini ok iyi bilir. Eer siz iyi olursanz, unu bilin ki Allah, ktlkten yz evirerek tevbeye ynelenleri son derece balaycdr. 26- Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkn ver. Gereksiz yere de sap savurma. 27- phesiz bylesine sap savuranlar eytanlarn dostlardrlar. eytan ise Rabbine kar ok nankrdr. 28- Eer Rabbinden umduun (beklemek durumunda olduun) bir rahmet iin onlarn yzlerine bakamyorsan, hi olmazsa kendilerine gnl alc bir sz syle. 29- Eli sk olma; bsbtn eli ak da olma. Sonra knanr, (kaybettiklerinin) hasretini eker durursun. 30- Rabbin rzk dilediine bol verir, dilediine daraltr. phesiz ki O, kullarndan haberdardr, (onlar) ok iyi grr. 31- Geim endiesi ile ocuklarnzn canna kymayn. Biz, onlarn da sizin de rzknz veririz. Onlar ldrmek gerekten byk bir sutur. 32- Zinaya yaklamayn. Zira o, bir hayszlktr ve ok kt bir yoldur. 33- Hakl bir sebep olmadka Allah'n muhterem kld cana kymayn. Bir kimse zulmen ldrlrse, onun velsine (hakkn almas iin) yetki verdik. Ancak bu vel de ksasta ileri gitmesin. Zaten (kendisine bu yetki verilmekle) o, alacan almtr. 34- Yetimin malna, rdne erinceye kadar, ancak en gzel bir niyetle yaklan. Verdiiniz sz de yerine getirin. nk verilen sz, sorumluluu gerektirir. 35- ltnz zaman tastamam ln ve doru terazi ile tartn. Bu, hem daha iyidir hem de neticesi bakmndan daha gzeldir. 36- Hakknda bilgin bulunmayan eyin ardna dme. nk kulak, gz ve gnl, bunlarn hepsi ondan sorumludur.
SR SURES 661
37- Yeryznde bbrlenerek dolama. nk sen (arlk ve azametinle) ne yeri yarabilir ne de dalarla ululuk yarna girebilirsin. 38- Btn bu saylanlarn kt olanlar, Rabbinin nezdinde sevimsizdir. 39- te bunlar, Rabbinin sana vahyettii hikmetlerdir. Allah ile birlikte baka ilh edinme; sonra knanm ve (Allah'n rahmetinden) uzaklatrlm olarak cehenneme atlrsn. 40- (Ey mrikler!) Rabbiniz, erkek ocuklar sizin iin ayrd da, kendisi meleklerden kz ocuklar m edindi! Gerekten siz, (vebali) ok byk bir sz sylyorsunuz. 41- Biz, onlarn akllarn balarna toplamalar iin bu Kur'an'da (eitli ikaz ve ihtarlar) trl ekillerde tekrar ettik. Fakat bu, onlara, daha da kap uzaklamaktan baka bir ey salamyor. 42- De ki: Eer syledikleri gibi Allah ile birlikte baka ilhlar da bulunsayd, o takdirde bu ilhlar, Ar'n sahibi olan Allah'a ulamak iin areler arayacaklard. 43- Allah, onlarn syledikleri eylerden mnezzehtir; son derece ycedir ve uludur. 44- Yedi gk (sema), yer (arz) ve bunlarda bulunan herkes O'nu tesbih eder. O'nu vg ile tesbih etmeyen hibir ey yoktur. Ne var ki siz, onlarn tesbihini anlamazsnz. O, Halmdir, Gafurdur. Allah ile birlikte bir ilh daha tanma! bir bakasndan ba beklemek, o bir bakasn, Allahn sana ulatrmaya g yetiremedii bir eyi, sana ulatrmann sebebi olarak grmek suretiyle tanr edinme. Allah katnda ve Allah ehli yannda irk ve phe rezillii yznden knanm, yerilmi olursun. kendi bana terk edilmi olursun. Allah tarafndan terk edilmi olursun, sana vekil olacak, sana yardm edecek kimse bulamazsn. Eer Allah sizi kendi banza brakrsa, ondan sonra kim size yardm edebilir? Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Btn mmet sana bir menfaat salamak zere bir araya gelse, ancak Allahn senin iin yazd menfaati salayabilir. Btn mmet sana bir zarar dokundurmak zere bir araya gelse, ancak Allahn senin iin yazd zarar dokundurabilir. Klemler kaldrlm, sahifeler drlmtr.
Yce Allah, anne-babaya iyi davranmay tevhidle ve ibadetin srf kendisine ynelik olarak yerine getirilmesinin zorunluluuyla birlikte zikretmitir. nk anne ve baba, senin varlnn sebeplerinden olular itibariyle lhi huzura mnasiptirler ve aciz, kk, zayf, gsz, hareket edemez halde iken seni terbiye etmeleri, yetitirmeleri itibariyle de rububiyet huzuruna uygundurlar. Anne- baba var etme, rablk, rahmet ve efkt gibi lhi sfatlarn eserlerinin seninle ilgili olmak zere zuhur ettii mazharlardr. Bununla beraber onlar, haklarnn verilmesine de muhtatrlar. Ama Allah byle bir eye muhta olmaktan mstanidir. O halde tevhidden sonra en nemli ykmllk anne ve babaya iyi davranmak ve imkn dahilinde onlarn haklarn eda etmektir. Yedi gk (sema)Onu tesbih eder Kukusuz her eyin, srf kendisine zg, bakasnda bulunmayan bir zellii vardr. Her eyin bakasndan ayr bir kemali vardr. ayet elde etmemise onu zler, talep eder; eer elde etmise korur ve sevgi besler. Dolaysyla kendine zg bu zelliini izhar etmesiyle Allah ortaklardan tenzih eder, aksi takdirde bu balamda muvahhid olamaz. Bu bakmdan lisan-i haliyle beni tek kldndan dolay Onu birliyorum. demektedir. Kemalini talep etmekle de Onu eksik sfatlardan tenzih etmektedir. Sanki ey kmil klan beni kemale erdir der gibidir. Kemalini izhar etmesiyle de kemale erdirici kmil beni kemale erdirdi demektedir. Dier hususlar da bu tarzda deerlendirebiliriz. Hatta dii arslan bile yavrusuna kar besledii efktiyle efktli olan Allah beni efktli kld. Merhamet sahibi Allah bana merhamet verdi demektedir. Rzk talep etmekle de ey Rezzak demektedir. O halde yedi gk (sema) Onun daim, kmil, ulu, tesir sahibi, varedici, Rab olduunu, Onun her gn yaratmada olduunu vurgulamak suretiyle tesbih etmektedir. Arz Onun daim, sabit, yaratc, Rezzak, terbiye edici, efktli, merhametli, ibadetleri kabul eden olduunu dile getirerek tesbih etmekte, onun sevabna kretmektedir Melekler ilim ve kudret sahibi olduunu, mcerret zatlar onun maddeden beri olduunu ve vacip olduunu vurgulayarak tesbih etmektedirler. Btn bunlarn yannda Onu tesbih etmeleriyle birlikte onu tenzih de etmektedirler. Ne var ki siz, onlarn tesbihini anlamazsnz. nk eyann melekutuna ynelik nazar ve tefekkrnz azdr. Onlar anlama kapasiteniz yoktur. Ancak kalbi olan
SR SURES 663
ve mahede ederek kulak veren biri anlar. O, Halimdir kemalatnz talep etme ve zelliklerinizi izhar etme hususunda tesbihi terk etmenizden dolay size ceza vermekte acele etmez. nk sizin bir zelliiniz varlklarn tesbihini anlamak ve onlarn yaptklar gibi Allah birlemektir. Balaycdr gaflet etmelerinizi ve ihmallerinizi balar. 45- Biz, Kur'an okuduun zaman, seninle ahirete inanmayanlarn arasna gizleyici bir rt ekeriz. 46- Ayrca, onu anlamamalar iin kalplerine bir kapallk ve kulaklarna bir arlk veririz. Sen, Kur'an'da Rabbinin birliini yd ettiinde onlar, canlar sklm bir vaziyette, gerisin geri dnp giderler. 47- Biz, onlarn seni dinlerken ne maksatla dinlediklerini, kendi aralarnda fsldarlarken de o zalimlerin: Siz, bylenmi bir adamdan bakasna uymuyorsunuz! dediklerini ok iyi biliriz. 48- Baksana; senin iin ne trl benzetmeler yaptlar! Bu yzden, (yle bir) saptlar ki, artk (doru) yolu bulamayacaklardr. 49- Bir de onlar dediler ki: Sahi biz, bir kemik yn ve kokumu bir toprak olmu iken, yepyeni bir hilkatte diriltileceiz, yle mi! 50-51- De ki: ster ta olun, ister demir, isterse gznzde byyen herhangi bir mahlk! (Bunlar, Allah'n sizi yeniden diriltmesini gletirmez.) Diyecekler ki: Bizi tekrar (hayata) kim dndrecek? De ki: Sizi ilk kez yaratan. Bunun zerine onlar sana alayl bir tarzda balarn sallayacak ve Ne zamanm o? diyecekler. De ki: Yakn olsa gerek! 52- Allah sizi araca gn, kendisine hamd ederek arsna uyarsnz ve (dirilmeden nceki halinizde) ok az kaldnz sanrsnz. 53- Kullarma syle, szn en gzelini sylesinler. Sonra eytan aralarn bozar. nk eytan, insann apak dmandr. 54- Rabbiniz, sizi en iyi bilendir. Dilerse size merhamet eder; dilerse sizi cezalandrr. Biz, seni onlarn stne bir vekil olarak gndermedik. 55- Rabbin, gklerde (semavatta) ve yerde (arzda) olan herkesi en iyi bilendir. Gerekten biz, Nebiylerin kimini kiminden stn kldk; Davud'a da Zebur'u verdik.
56- (Reslm!) De ki: Allah' brakp da (ilh olduunu) ileri srdklerinizi arn. Ne var ki onlar, sizin skntnz ne uzaklatrabilir, ne de deitirebilirler. 57- Onlarn yalvardklar bu varlklar Rablerine -hangisi daha yakn olacak diye- vesile ararlar; O'nun rahmetini umarlar ve azabndan korkarlar. nk Rabbinin azab, saknlacak bir azaptr. 58- Ne kadar lke varsa hepsini kyamet gnnden nce ya helk edecek veya en etin bir ekilde azaplandracaz. Bu, Kitab'da (levh-i mahfuz'da) yazldr. 59- Bizi, yetler (mucizeler) gndermekten alkoyan tek ey, ncekilerin bu yetleri yalanlam olmasdr. Nitekim Semd kavmine, ak bir mucize olmak zere bir dii deve vermitik. Onlar ise, (bu deveyi boazladlar ve) bu yzden zalim oldular. Oysa biz yetleri ancak korkutmak iin gndeririz. 60- Hani sana: Rabbin, insanlar epeevre kuatmtr, demitik. Sana gsterdiimiz o grntleri ve Kur'an'da lnetlenen aac, ancak insanlar snamak iin meydana getirdik. Biz onlar korkuturuz da, bu onlara, byk bir azgnlktan baka bir ey salamaz. 61- Meleklere: dem'e secde edin! demitik. blis'in dnda hepsi secde ettiler. blis: Ben, dedi, amurdan yarattn bir kimseye secde mi ederim! 62- Dedi ki: u benden stn kldna da bir bak! Yemin ederim ki, eer beni kyamete kadar yaatrsan, pek az dnda, onun neslini kendime balayacam! 63- Allah buyurdu: Git! Onlardan kim sana uyarsa, iyi bilin ki hepinizin cezas cehennemdir. Tam bir ceza! 64- Onlardan gcnn yettii kimseleri dvetinle art; svarilerinle, yayalarnla onlar yaygaraya bo; mallarna, evltlarna ortak ol, kendilerine vaatlerde bulun. eytan, insanlara, aldatmadan baka bir ey vaat etmez. 65- uras muhakkak ki, benim (ihlsl) kullarm zerinde senin hibir arln olmayacaktr. (Onlar) koruyucu olarak Rabbin yeter.
SR SURES 665
66- (Kullarm!) Rabbiniz, ltfuna nil olmanz iin denizde gemileri sizin iin yzdrendir. Dorusu O, sizin iin ok merhametlidir. 67- Denizde banza bir musibet geldiinde, O'ndan baka btn yalvardklarnz kaybolup gider. O sizi kurtarp karaya kardnda, (yine eski halinize) dnersiniz. nsanolu ok nankrdr. 68- O'nun, sizi kara tarafnda yerin dibine geirmeyeceinden, yahut banza ta yadrmayacandan emin misiniz? Sonra kendinize bir koruyucu da bulamazsnz. 69- Yahut O'nun, sizi bir kez daha oraya (denize) gnderip zerinize bir kasrga yollayarak, inkr etmi olmanz sebebiyle sizi bomayacandan emin misiniz? Sonra, bundan dolay kendinize (intikamnz almak iin) bizi arayp soracak bir desteki de bulamazsnz. Seninle ahirete inanmayanlarn arasnaekeriz. Baklar ruhani varlklar alglamada yetersiz olduu ve btn ilgileri cismani varlklarla snrl olduu iin gizleyici bir rt , cehaletten ve krlkten oluan rt ekeriz de okuyann hakiktini gremezler, inanmazlar. Seni grmezler, nk seni u beeri suretten ibaret sanrlar. Kendileri bedensel olduklar, heyuli denize daldklar, tabiat rtleriyle perdelendikleri ve nefsani sfat giysileriyle haktan ve hakkn sfat ve fiillerinden gizlendikleri iin. nk Hakk tansalard, bilselerdi seni de tanr, bilirlerdi. Hakkn sfatlarn bilselerdi, kelamn da tanrlard. O zaman kalplerinin zerinde tabii rtlerden ve bedensel heyetlerden oluan bir kapallk olmazd. Onu anlamamalar iin Eer Hakkn fiillerini bilselerdi, okumay da bilirlerdi ve kulaklarnda arlk olmazd. Kulaklardaki arlk ilgilerin, alakalarn oluturduu tortularn, kirlerin iyice katmerlemi olmasndan ileri gelir. Gerisin geri dnp giderler nk vehimleri darmadank, cismani ve ehevi putlara ynelik ibadetlere ilikin ilgileri paramparadr. lemleri, kesrete alk olduu ve kesretle perdelendii iin vahdetin anlamna uyum gstermez. Allah sizi araca gn, kendisine hamd ederek arsna uyarsnz. radesi, sizin diriltilmenize taalluk ettiinde, bir gz ap kapama anndan daha ksa bir srede dirilirsiniz, hayatnzla, ilminizle, kudretinizle ve iradenizle ona hamd edersiniz, bu kemalat gstermek suretiyle onu kemalle vasfedersiniz. Ve ok az kaldnz sanrsnz.
Kabirlerde, uzanverdiiniz yerlerde ok az kaldnz zannedersiniz. nk arada geen zamann farknda olmazsnz. Ashab- Kehf kssasnda anlatld gibi ve ilk hayatta olduu gibi. nk bunu ahiret hayatna kyasla azmsarsnz. Dolaysyla ayetin lafz her kyameti de kapsar. Ancak nceki ayette kk kyametin kastedilmi olmas daha ar basan bir ihtimaldir. art eytann kullar aldatp azdrma gc ve imkn birka ksma ayrlr. nk istidatlar farkldr. Kimin istidad zayf ise, eytan onu artr. Yani sesiyle onu kmser. Byle kimseye bir vesvese, bir telkin yeter. Hatta bir kuruntu ya da bir dokunu dengesini alt st eder. Kimin istidad gl ise ve istidad da nefsani sfatlarn aibesinden arnmsa ya da yce Allah onu bakalk aibelerinden kurtarmsa, eytann onu azdrmasnn yolu ve imkn yoktur. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: uras muhakkak ki, benim kullarm zerinde senin hibir arln olmayacaktr. Ama istidad maddi megalelere dalmsa, kafasnda dnyevi iler cirit oynuyorsa, eytan byle birinin malna ve evladna ortak olur. Sevgide Allaha ortak komaya onlar tevik eder. Yani onlar Allah sever gibi sevmesine n ayak olur. Onlardan yararlanmay ona ssl gsterir. Onlarn varlyla vnmeyi, okluun gururuna kaplmay normal bir davran gibi gsterir. Onu sahte, gereklikle ilgisi bulunmayan yalanc kuruntularn girdabna atar. Bo arzular ona ssl, ekici gsterir. Bunlarn iine dalmasa bile arzularyla yanp kavrulur. Eer bu gl istidat sahibi eytann batan karc hilelerini bilen, gren biri ise, eytan atllar ve piyadeleriyle onun zerine ullanr. Yani trl hilelerle ona tuzak kurar. Envai eit fitnelerle onu komplolara drmeye alr. Dnyevi lezzet kalntlarndan ve zevklerinden yararlanma hususunda gerekeler retir, fetvalar hazrlar. Bunlarn dnyevi geinme ilikin maslahatlarn birer paras olduunu telkin eder. limle aldatr. Kendini beenmeye sevk eder. Daha bunun gibi trl yollara ba vurur. Derken, bilgi sahibi olduu halde, yce Allahn saptrd kimselerden olur. Eer bu kimse alim deil de kendini ibadete veren bir abid ise, eytan onu vaatlerle, ii bo temennilerle, aslsz beklentilerle aldatr, ibadet ve tezkiye ile yoldan karr. Bylesinin yoldan kmas ise ok daha kolay olur. Koruyucu olarak Rabbin yeter Yani benim halis kullarm btn ilerini sadece
SR SURES 667
bir olan Allaha havale ederler, yalnzca onu vekil edinirler, ilerini eytann veya bir bakasnn vekaletine brakmazlar. Allah, ilerini idare etme hususunda onlara yeter. Allahn fiillerini ve sfatlarn mahede etmek suretiyle sadece Ona gvenip dayanrlar, yalnzca Ona tevekkl ederler. 70- Yemin olsun ki biz, hakikten ademoullarn an ve eref sahibi kldk. Onlar, (eitli nakil vastalar ile) karada ve denizde tadk; kendilerine gzel gzel rzklar verdik; yine onlar, yarattklarmzn biroundan cidden daha faziletli ve stn kldk. 71- Her insan topluluunu nderleri ile birlikte aracamz o gnde kimlerin amel defteri sandan verilirse, onlar, en kk bir hakszla uramam olarak amel defterlerini okuyacaklar. 72- Bu dnyada kr olan kimse ahirette de krdr; stelik iyice yolunu armtr. 73- Mrikler, sana vahyettiimizden baka bir eyi yalan yere bize isnat etmen iin seni, nerdeyse, sana vahyettiimizden saptracaklar ve ancak o takdirde seni candan dost kabul edeceklerdi. 74- Eer seni sebatkr klmasaydk, gerekten, nerdeyse onlara birazck meyledecektin. Biz, hakikten ademolunu an ve eref sahibi kldk. nsanolunu, konuma, iyi ile kty ayrt etme yeteneine, akl ve marifet melekelerine sahip klmakla onurlandrdk. Onlar karada ve denizde tadk. Dnya ve ahiret hayatnn sebeplerini onlar iin kolay elde edilir kldk. Bu iki hayat iin sebepleri arama peinde gitmelerine imkn verdik. Kendilerine gzel gzel rzklar verdik. Kendilerine binekler bahettik ki onlardan baka hibir mahluka bu ayrcalk verilmemitir. Yine onlar, yarattklarmzn biroundan cidden stn kldk. Onlar, mele-i alada (yceler leminde) bulunan kutsal zatlarn dndaki tm varlklardan stn kldk. Nebiler gibi baz insanlarn mukarreb meleklerden stn klnm olmalar ise onlarn ademolu (insan) olmalar itibariyle bahedilen bir stnlk deildir. nk onlar insan olmalar itibariyle akl makamn amazlar. Bilakis bu stnlk onlarn iine yerletirilen bir sr asndan sz konusudur ve buna da ben sizin bilmediklerinizi biliyorum
(Bakara, 30) ayetiyle iaret edilmitir. Bu sr, sz konusu baz insanlar iin iinde bulunduklar cem hali, yani tevhid makam araclyla hazrlanm eksiksiz lhi marifettir. Bu makamda sz konusu insan bu itibarla artk ademolu deildir. airin dedii gibi; Ben, yelken Ademolu isem de Benim iin bu surette babalma ahitlik eden bir anlam vardr. Bilakis o, kerem sahibi ve bilinendir. Nitekim yle denmitir: Rabbimi rabbimin gzyle grdm Bana, kimsin? dedi, sensin, dedim. Ademolu bu makamda fena bulur ve artk ondan bir ey kalmaz geride. Yoksa toprak ile sahiblerin sahibi Allah arasnda ne mnasebet olabilir? Ya da yle bir anlam kastedilmitir: Biz hakikten insanolunu an ve eref sahibi kldk. Kendimize yakn klmakla, tevhidi bilmesini salamakla onurlandrdk. Onlar bedenler lemi karasnda ve ruhlar lemi denizinde tadk, bu iki lemin terkibinden mteekkil ve kemali iin bu iki lemden ykselmesi hasebiyle bu iki lemi onun iin kolaylatrdk. Onlar gzel ilim ve irfanla rzklandrdk. Onlar yarattklarmzn biroklarndan stn kldk Yani btn mahlukattan stn kldk. Kukusuz bu anlam elde etmek iin men edatnn beyan ve tazimde mbalaa anlamn kazandrmaya ynelik olarak kabul edilmesi gerekir. Bu tazim de stn olunanlarn oklukla vasfedilmek suretiyle dile getiriliyor ki, bu okluktan maksat btn mahlukattr. nk genellie delalet etmektedir. cidden tam ve ak olarak stn kldk. aracamz o gnde btn mmetlerden her taifeyi, kendilerini huzura getiren, kendilerinin de kemal bakmndan yneldikleri ve tandklar ahidleriyle birlikte huzura arrz. Bu ahid ister Her mmetten bir ahid getirdiimiz zamannice olacak? (Nisa, 41) ayetinin tefsirinde zikredildii gibi iman ettikleri Neb olsun, ister rnek aldklar imam veya din yahut kitap ya da baka bir ey olsun. Bu anlamn elde edilmesi iin de ayetin orijinalinde geen ba harfi cerrinin beraberlik anlamn kazandrmaya ynelik olarak kabul edilmesi gerekir. Yahut yle bir anlam kastedilmitir: Biz onlar imamlarna nispet ederiz ve o imamn ismiyle arrz. nk onlara ve onlarn ilerine o galiptir ve onlarn da ona ynelik sevgileri baka eylere ynelik sevgilerinden daha fazladr.
SR SURES 669
O gnde kimlerin amel defteri sandan verilirse en gl taraf olan akl tarafndan verilir de mutlular suretinde diriltilirse onlar amel defterlerini okurlar. bakalar okumazlar. nk okuyup anlama istidadna sahiptirler. nk amel defteri sol tarafndan, yani nefis cihetinden verilen kimse, defterini en zayf cihetinden alm olur. Dolaysyla okunur halde olmasna ramen amel defterini okuyamaz. Akl bandan gittii ve hayretten dona kald iin. Hakszla uramazlar amellerin suretinde, kemallerinde ve ahlaklarnda en kk bir eksilmeye gidilmez. Bu dnyada kr olan kimse hakk bulamayacak ekilde kr olan kimse ahirette de byledir stelik iyice yolunu armtr. Bu dnyadakinden daha sapktr, daha koyu bir aknlk iindedir. nk dnya hayatnda, yolunu grmesini mmkn klacak ara, gere ve sebepleri vardr. Eer kalmsa, istidadnn geri kalanyla da makam kazanma imknna sahiptir. Ama orada bu saydklarmzdan hibir ey kalmaz. Seni neredeysesaptracaklard burada kalp makamna sahip kimselerin, nefsin zuhuru sebebiyle, mahede ve fena ehlinin de kalbin varl sebebiyle yaad telvinata iaret edilmektedir. nk Hz. Resul (s.a.v) kalbin varl nedeniyle onlarn iman etmeleriyle o kadar ilgili, o kadar hrsla inanmalarn istiyordu ki, az kalsn baz nerileri hususunda onlara meyledecek, eriata aykr baz eylere raz olacak, Allahtan olmayan kimi eyleri ona izafe edecekti. Bu sayede kendisiyle onlar arasnda bekledii mnasebetin gereklemesini istiyordu. Nitekim yce Allah yle buyuruyor: ve ancak o takdirde seni candan dost edeceklerdi. Belki szn kabul eder ve onunla hidayete ererler diye. Onlarn kalplerini ho tutmaya ynelik bir esneklikle onlarn yumuamalarn, inkrlarnn iddetinden dn vermelerini, dolaysyla perdelerinin incelmesini, kalplerinin nurlanmasn umuyordu. Ama Allah katndan salam tutuldu ve duruu muhkemletirildi. Bu yzden Hz. Aie (r.a) Resulullah (s.a.v) kastederek Onun ahlak Kurand. demitir. Nitekim nefsi ne zaman zuhur etse, ne zaman fazilet olmayan bir eye ilgi duysa derhal Allah katndan uyar almtr. Bir ayet indirilerek yerinde sebat etmesi salanm, ruhu pekitirilmi, istikamete dndrlmtr, ta ki temkin makamna ulancaya kadar.
Bu ayet ve Hibir Nebye esirleri bulunmas yaramaz. (Enfal, 67) Allah beni affettionlara niin izin verdin? (Tevbe, 43) nsanlardan ekiniyordunOysa asl korkmana layk olan Allahtr. (Ahzab, 37) Yzn ekitti ve geri dnd (Abese, 1) ayetleri gsteriyor ki, Resulullahn Allahta sluk srecinin byk ksm nbuvvet ve vahiy zamannda gerekleen vuslattan sonra gereklemitir. 75- O zaman, hi phesiz sana hayatn ve lmn skntlarn kat kat tattrrdk; sonra bize kar kendin iin bir yardmc da bulamazdn. 76- Yine onlar, seni yurdundan karmak iin nerdeyse dnyay bana dar getirecekler. O takdirde, senin ardndan kendileri de fazla kalamazlar. 77- Snnetim budur. Senden nce gnderdiimiz Resuller hakkndaki snnetim de (kanun da) budur. Snnetlerimizde hibir deiiklik bulamazsn. 78- Gndzn gne dnnceye gece karanla kadar olan zaman iinde salt ikame et Kuranel fecri de (sabah namaz). nk Kuranel fecr (sabah namaz) ahitlidir. O zamansanatattrrdk. Eer onlarn fitnelerine yaklasaydn, onlara uyum gsterme eilimine girseydin sana, hayatta kat kat azap tattrr, lmde de kat kat azap ektirirdik. nk azabn iddeti, mertebenin yksekliine ve istidadn gcne gre artar. Dolaysyla azab gerektiren noksanlk, lezzeti gerektiren kemalin mukabilidir. Bu yzden istidat tam, idrak gl olduka kemal ve mutluluk mertebesi ile lezzet de o oranda gl olur. Noksanlk ve bedbahtlk da ayn oranda daha koyu ve daha aa, ac da daha iddetli olur. Gndzn gne dnnceyekadar.. salt ikame et. Bil ki, salt (namaz) be ksma ayrlr: Biri hafa (gizlilik) makamndaki kavuma ve yaknlama salt(namaz)dr. kincisi, ruh makamndaki mahede salt (namaz)dr. ncs, sr makamndaki mnacat salt(namaz)dr. Drdncs, kalp makamndaki huzur salt(namaz)dr. Beincisi, nefis makamndaki itaat ve boyun eme salt(namaz)dr.
SR SURES 671
Gnein dnmesinden maksat, vahdet gneinin istivadan (eitlik) salt fena ile kulun varlna doru zeval bulmasdr. nk istiva halinde salt (namaz) olmaz. Salt, varl gerektiren bir ameldir. Bu halde ise kulun varl olmaz ki namaz klsn. Nitekim Ve sana yakin gelinceye kadar Rabbine ibadet et. (Hicr, 99) ayetinin tevilinde buna iaret edilmitir. arinin -eriat koyucu- (s.a.v) gnein istiva halinde (gn tam ortasnda, gne tam tepedeyken) olduu zamanda salt (namaz) klnmasn yasakladn grmyor musunuz? Ancak zeval vaktinde kulun varlnn glgesi, ister cem ncesi fark halinde halk ile perdelenmesi annda, ister cem sonras beka halinde, meydana geldii zaman salt (namaz) vacip olur. Gecenin karanl nefis gecesinin karanl bastrncaya kadar. Kalp fecri namaz (Kuran) n kl. O halde en bata gelen ve en latif olan salt (namaz) kavuma ve yaknlama namazdr (hafa gizlilik namaz). En faziletlisi ve en ereflisi ruhun gerekletirdii mahede namazdr. Buna ikindi (asr) namaz olarak iaret edilmitir. Nitekim bu namaz, salt(namaz)lara devam edin. (Bakara, 238) ayetinde vusta (orta) namaz olarak da aklanmtr. Yani en faziletli namaz. Namazlarn en ilhamls, en gizlisi ise mnacatla klnan sr namazdr. Bu da kalbin zuhuruyla birlikte gerekleen perdelenme vaktinin hemen banda klnr. nk vakti ok abuk geer. Bu yzden akam namaznda kraat ve dier rknleri hafif yapmak gereklidir. Akam namaz sr namaznn alametidir. Ayrca eytan en fazla rahatsz eden namaz da budur. nsann i leminin aydnln en fazla genileten ise kalbin huzur namazdr. Buna da Kuranel fecr (sabah namaz) ifadesiyle iaret edilmitir. nk bu namaz, sfat nurlarnn tecelli ettikleri ve keiflerin inzal olduu vakitte klnr. Bu yzden sabah namaznda kraati uzun tutmak, dier erkan ar ar yerine getirmek mustahaptr. zellikle cemaatle klnmasnn ve kraatin uzun tutulmasnn sklkla vurgulanmasnn nedeni de budur. Yce Allah yle buyuruyor: nk Kuranel fecr (sabah namaz) ahitlidir. gece ve gndz meleklerinin huzurunda gerekleir. Bununla kalbin sfatlarnn iniine, nefsin sfatlarnn gidip zeval buluuna iaret edilmitir. Nefsi en fazla sabitletiren, en ok boyun emesini salayan, nefis namazdr. Onu mutmain ve sabit klan odur. Nitekim, nefis namaznn alameti olan yats namazndan sonra uyuyana kadar hi
konumamak, sadece Allah zikretmek bu yzden snnet klnmtr. eytann vesvese vermesine imkn olduu iin nefis (yats), kalp (sabah) ve sr (akam) namazlarnda eytan rahatsz etmek amacyla sesli okumak da bu yzden mustahap klnmtr. Ruh ve hafa makamnda eytann girebilecei bir delik bulunmad iin kraatin sessiz gerekletirilmesi emredilmitir. 79- Gecenin bir ksmnda uyanarak, sana mahsus bir nafile olmak zere teheccd kl. (Bylece) Rabbinin, seni, vgye deer bir makama Makam- Mahmuda gndereceini umabilirsin. 80- Ve yle niyaz et: Rabb! Edhln mudhale sdkyn ve ehricn muhrece sdkyn vecal l min ledunke sultanen nesren. / Rabbim! Gireceim yere drstlkle girmemi sala; kacam yerden de drstlkle kmam sala. Bana tarafndan, hakkyla yardm edici bir sultan kuvvet ver. 81- Yine de ki: Hakk geldi; btl yklp gitti. Muhakkak btl yklmaya, silinmeye mahkumdur. Gecenin bir vaktinde uyanarakteheccd kl. Yani, gecenin bir vaktini teheccd namazna tahsis et. Sana mahsus bir nafile olmak zere farz klnan namaza ek olarak sana zg bir nafiledir bu. nk gece, nefis makamnn alametidir. Bu yzden bu vaktin daha fazla ibadete tahsis edilmesi gerekir. nk sair makamlardan ok daha fazla bu makamn namaza ihtiyac vardr. Bylece senin mmetinden salikler de nefislerini boyun edirmede sana uyarlar. Senin istikamet makamndaki temkinin de pekiir. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: kreden bir kul olmayaym m? Rabbinin, seni, vgye deer bir makama gndereceini umabilirsin. Herkesin vmekle ykml olduu bir makama yani. Bu da Mehdinin (a.s) zuhuruyla gerekleen hatmul velayet makamdr. nk Hatemun Nbvveti bir adan vgye deer makamdadr (Makam- Mahmud). Bu da Hatemun Nbvvet olmas cihetidir. Bir dier adan ise vgye deer deildir. O da Hatmul Velayet cihetidir. O bu cihetten Hamdiyet makamndadr. Velayetin hatmi gerekleince, btn cihetlerden Makam- Mahmudda olur.
SR SURES 673
Ve yle niyaz et: Rabbim!...girmemi sala. Ve aynnda vahdet huzuruna girmemi sala, drstlkle (sdk ile) girmemi. gzel ve honut olunan bir girile girmemi sala. Gzn bakasna kaymas, benliin zuhuru eklindeki azgnlk ve ikilik aibesi olmakszn sddyk halde sdk ile yine kmam da sala Hakkani / bahedilmi varlkla tafsile dn srasnda kesrete kmam drstlkle gzel ve honut olunmu bir ekilde olarak sdk ile kmam sala. Nefse ve sfatlarna meyletmek eklinde telvin afeti ve istikamet yolundan ayrlmak suretiyle hidayetten sonra sapma, davudiye fitnesi gibi adalet yasalarndan zorbala kayma sz konusu olmakszn sddyk olarak kmam sala. Bana tarafndan, hakkyla yardm edici bir sultan kuvvet gnder. Tespit ve temkinle yardm edici bir kuvvet gnder ki, fena sonras beka halinde seninle eya arasnda olaym, nefsimle deil. Nitekim, Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Beni bir gz ap kapama an kadar bile nefsime brakma. Ya da kastedilen anlam udur: Bana izzet ve seninle kahretme kuvveti ver ki, bununla senin dinini glendireyim ve dier tm dinlerden stn klaym. De ki: Hakk geldi deimez, dnmez Hakkani zorunlu varlk geldi; batl yklp gitti yok olmaya, deimeye, zeval bulmaya elverili mmkn beeri varlk yok oldu. Zaten batl mmkn varlk aslnda fanidir; fena musibetine maruz kalp fena bulan sabit bir ey deildir. Bilakis, fani olan ezelden fanidir; baki olan da hep bakidir. Ancak, biz batl fasit bir vehimle perdelenmitik; imdi ortaya ktk. 82- Biz, Kur'an'dan yle bir ey indiriyoruz ki o, mminler iin ifa ve rahmettir; zalimlerin ise yalnzca ziyann artrr. 83- nsana nimet verdiimiz zaman (bizden) yz evirip yan izer; ona bir de zarar ziyan dokunacak olsa iyice karamsarla der. 84- De ki: Herkes, kendi miza ve merebine gre i yapar. Bu durumda kimin doru bir yol tuttuunu Rabbiniz en iyi bilendir. ndiriyoruz Kuatc genel Kurani akldan, furkani akln tafsilatn tedrici olarak blmler halinde, sfatlarn zuhuru orannda Hakkani varln zerine indiriyoruz. Yani senin zatnda mcmel ve gizli olan eyleri tafsilatl ve ak olarak zerine indiriyoruz ki, mmetinde
gaibe iman eden istidat sahiplerinin cehalet, phe, nifak kalp krl, kin, garaz ve kskanlk gibi kalp hastalklarna ifa olsun. Biz onlar bylece arndrm oluyoruz. Bir rahmet olarak indiriyoruz ki, onlara kemalat ve fazilet olarak yansr. Hikmet ve irfanla onlar ssler. Zalimlerinsearttrr rezilliklerle, zulmani perdelerle istidatlarn eksiltenlerin, bedensel heyetlerle ve nefsani sfatlarla kemalattan kendilerine den paylardan ksanlarn ise yalnzca ziyann arttrr. Kendilerinde bulunan phe, cehalet, krlk ve gaflet gibi zelliklerin yannda nefislerinin inkr, inat, byklenme, dik ballk, riya ve nifak gibi sfatlar zuhur etmesi suretiyle hsranlarn arttrr. nsana nimet verdiimiz zaman zahiri bir nimeti bahettiimiz zaman yz evirir nefis ve bedenle beraber olduu iin. nk snrl bedensel kuvvetler nimet sebebiyle vuku bulan mmkn ama snrsz eyleri dnemez, nimetin olmamas durumunda onunla irtibatl eylerin de geri evrileceini tasavvur edemez. Ayrca sadece geici dnyevi eyleri grebilir. Nefsi kalbe baskn geldii ve benliiyle zuhur ettii iin de byklenir, firavunlaarak yan izer. Yani nefsi tarafnda durup Haktan uzaklar, yz evirerek bir yana svr. Kendisine bir ktlk isabet ettiinde er canibinde yer alr. Btn bunlarn nedeni; kudret sahibinden ve kudretinden perdelenmi olmasdr. Eer basiret gzyle baksayd, her iki halde de Allahn kudretini mahede ederdi ve ilk durumda krn nimeti kalclatrdna, ikinci halde de sabrn belalar defettiine kesin kanaat getirir, krederdi, sabr gsterirdi. Nimet verenin kudret sahibi olduunu bilirdi. Dolaysyla nimete kavutuu zaman mararak, azgnlaarak yz evirmez, nimetin zail olmasndan korkarak nimeti verenden gafil olmazd. Bir musibete urad zaman da telaa kaplarak, feryat figan ederek mitsizlie dmezdi; belay vereni gzeterek bu belann zerinden kalkmasn umard. De ki: Herkes, kendi miza ve merebine gre i yapar. yaratlna ve iinde bulunduu makamda kendisine galip olan melekesine gre amel eder. Kimin makam nefis ise, mizac ve karakteri makamn tabiatna gre belirginleir, yukarda szn ettiimiz yz evirme ve mitsizlie dme eklinde belirginleen amelleri iler. Kimin makam kalp ise, mizac da fazilet seciyesi olur. Dolaysyla, bu seciye
SR SURES 675
uyarnca kr ve sabr eklinde belirginleen amelleri iler. Kimin doru bir yol tuttuunu Rabbiniz en iyi bilendir. bu amel edenlerden, yani kalp seciyesi uyarnca hayr ileyenlerle, nefis tabiat uyarnca ktlk ileyenlerden kimin doru yolda olduunu en iyi o bilir ve amellerine gre karlklarn verir. 85- Sana ruh hakknda soru sorarlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir. Size ancak az bir bilgi verilmitir. 86- Hakikten, biz dilersek sana vahyettiimizi ortadan kaldrrz; sonra bu durumda sen de bize kar hibir koruyucu bulamazsn. 87- Ancak Rabbinin rahmeti (sayesinde Kur'an bki kalmtr). nk O'nun sana ltufkrl ok byktr. Sana ruh hakknda soru sorarlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir. Ruh, halk (yaratl) leminden deildir. Bu yzden onu, idrakleri histen ve maddi eylerden teye gemeyen zahir ve bedenli varlklara, algladklar kimi tavsiflere benzeterek tarif etmenin imkn yoktur. Bilakis ruh emir, yani ibda lemindendir. Buras ise heyuliden mcerret zatlarn, ekilden, renkten, cihetten ve mekndan beri cevherlerin lemidir. Ey varlkla, kevnle perdelenmiler! Sizin onu idrak etmenize imkn yoktur. nk idrakiniz ve ilminiz onu alglama, kavrama hususunda yetersizdir. Size ancak az bir bilgi verilmitir. O da maddiyata ilikin bilgidir, ki basit, deersiz bir krnt hkmndedir, Allahn ve ilimde derinleenlerin ilmi karsnda. Hakikten, biz dilersek sana vahyettiimizi ortadan kaldrrz fena mahallinde tamamen silmek suretiyle veya telvin nedeniyle keif sonras perdelenme nedeniyle gideririz; sonra bu durumda sen de bize kar hibir koruyucu bulamazsn. Sana vahyi geri getirmek zere bizim aleyhimize sana vekil olacak kimseyi bulamazsn. Ancak sana ynelik ileri dzeydeki inayetimizden kaynaklanan ve sana zg kldmz byk rahmet hari. Bu, Allah katnda garanti edilen rahmetin en byk mertebesidir ki bu sayede ona eksiksiz kemal bahedilir. Yani, biz, zatmzla tecelli etseydik, vahiy de sen de var olamazdnz. Ama biz Rahmet sfatmzla ve Rahim ismimizle tecelli ettiimiz iin sen de var oldun, vahiy de. Ayn ekilde, eer biz celal sfatyla tecelli etseydik, sen
vahiyden de irfandan da perdelenirdin. nk Onun ltufkrl Hakkani varlk bahettikten sonra vahyetmesi ve rabbani eitimle seni terbiye etmesi eklinde belirginleen sana ynelik ltfu ok byktr ezelden beri byledir. 88- De ki: And olsun, bu Kur'an'n bir benzerini ortaya koymak zere ins cin bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini ortaya getiremezler. 89- Muhakkak ki biz, bu Kur'an'da insanlara her trl misali eitli ekillerde anlattk. Yine de insanlarn ou inkrclktan bakasn kabullenmediler. 90- Onlar: Sen, dediler, bizim iin yerden bir kaynak fkrtmadka sana asla inanmayacaz. 91- Veya senin bir hurma bahen ve zm ban olmal; yle ki, ilerinden grl grl rmaklar aktmalsn. 92- Yahut, iddia ettiin gibi, zerimize gkten (semadan) paralar yadrmalsn veya Allah' ve melekleri gzmzn nne getirmelisin. 93- Yahut altndan bir evin olmal, ya da ge kmalsn. Bize, okuyacamz bir kitap indirmediin srece (ge) ktna da asla inanmayz. De ki: Rabbimi tenzih ederim. Ben, sadece beer bir resulum. 94- Zaten, kendilerine hidayet rehberi geldiinde, insanlarn (buna) inanmalarn srf, Allah, resul olarak bir beeri mi gnderdi? demeleri engellemitir. 95- De ki: Eer yeryznde itminan (yerlemi), admlarla gezip dolaan melekler olsayd, elbette onlara semadan, Resul olarak bir melek gnderirdik. 96- De ki: Benimle sizin aranzda gerek ahid olarak Allah kfidir. Zira O, kullarn hakikten bilip grmektedir. 97- Allah kime hidayet verirse, ite doru yolu bulan odur; kimi de hidayetten uzak tutarsa, artk onlara, Allah'tan baka dostlar bulamazsn. Kyamet gnnde onlar kr, dilsiz ve sar bir halde yzkoyun harederiz. Onlarn varaca ve kalaca yer cehennemdir ki, atei yavaladka onun alevini artrrz.
SR SURES 677
98- Cezalar ite budur! nk onlar, yetlerimizi inkr etmiler ve: Sahi bizler, bir kemik yn ve kokumu toprak olduktan sonra yeni bir yaratlla diriltilmi mi olacaz? demilerdir. 99- Dnmediler mi ki, gkleri (semavat) ve yeri (arz) yaratm olan Allah, kendilerinin benzerini yaratmaya da kadirdir! Allah, onlar iin bir ecel (vde) takdir etti. Bunda phe yoktur. Ama zalimler, inkrclktan bakasn kabullenmediler. De ki: And olsun, bu Kur'an'n bir benzerini ortaya koymak zere ins cin bir araya gelseler, birbirlerine destek de olsalar, onun benzerini ortaya getiremezler. nk Kuran tayan kmil istidat srf sana zgdr. Sen lemin kutbusun. Senden taan eyler onlara taraf szar. Onun gibisini getirmelerine imkn olmad gibi, onu tamaya da g yetiremezler. Bu yzden onlarn ou inkrclktan bakasn kabullenmediler. Yerden pnarlar fkrtmak, hurma ve zm balar oluturmak, g para para drmek, ge ykselmek, melekleri getirmek gibi hayali olduklar kadar imknsz da olan istidatlarna ve idraklerine uyan cismani mucizeler gsterilmesini istediler. Onlara u ekilde cevap veriliyor: Eer yeryznde (arzda) itminan (yerlemi) admlarla gezip dolaan melekler olsayd yani, kendileri meleklik heyetinden mcerret nefisler olarak yeryznde bulunduklar srece meleklerin inmesine imkn yoktur. Aksine, eer inecek olsalar, ancak bedene brnm olarak inebilirler. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: Eer Resulu bir melek klsaydk muhakkak ki onu insan sretine sokar onlar yine dmekte olduklar kukuya drrdk. (Enam, 9) aksi takdirde onlar alglamanz, idrak etmeniz mmkn olmaz ve inkrnz zere devam ederdiniz. Bedene brndkleri iin de onlarn melekler olduklarn tasdik etmezdiniz. Dolaysyla her iki halde de tavrnz inkrdan baka bir ey olmayacakt. Daha dorusu siz her durumda inkr edecektiniz. Tpk yarasann gnein n inkr etmesi gibi. Allah, kimi ezeli inayeti uyarnca ve ilk ftrat erevesinde nuruyla doru yola iletirse ite doru yolu bulan odur. Sadece odur, bakas deil. Kimi de hidayetten uzak tutarsa. bu nuru ondan alkoyarsa artk onlaradostlar bulamazsn. onlar doru yola iletecek yardmclar bulamazsn. Allahtan baka Onlar Allahn kahrndan koruyacak kimseyi bulamazsn.
Kyamet gnnde onlaryzkoyun harederiz. Balar nde harederiz. nk sfli cihetin ekimine kaplmlardr. Ya da dnyada iken zerinde bulunduklar varlklar ve zatlar zerinde harederiz. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Nasl yaarsanz yle lrsnz; nasl lrseniz yle dirilirsiniz. u halde ayette geen vech ten maksat, btn araz ve gerekleriyle mevcut olan zatlardr. Yani bir fazlalk ve eksiklik olmakszn ilk halleri zere haredilirler. kr olarak. lk hallerinde olduklar gibi hidayete kar kr olurlar. sar olarak . Hak sze kar sar olurlar. nk sylenen szle neyin kastedildiini idrak edemezler. Yani anlamalarn, kavramalarn salayacak bir kalpleri yoktur. Anlamadklar eyi nasl ifade edebilirler? Yine anlamadklar iin de anlalan makul bir sz duyamazlar da. Bu yzden ne ilham yoluyla Allahtan gelen bir eyi anlamak ne de insanlarn szlerini duymak ve ne de grerek ibret olmak eklinde hidayete erdirici bir etkiye maruz kalabilirler. Atei yavaladka onun alevini arttrrz. Bu ifade u ayete benziyor: Onlarn derileri piip ac duymaz hale geldike, derilerini baka derilerle deitiririz. (Nisa, 56) Hatta zerinde durduumuz ayet, bu anlam vermek bakmndan Nisa suresinin ilgili ayetinden daha etkili bir ifadeye sahiptir. Bunun sebebi, onlarn bizim sfatlarmzdan, zellikle dirilie g yetirmemizden perdelenmi olmalar ve lmden sonra yeniden dirilii inkr etmeleridir. Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) yaratlnn delalet ettii kudreti inkr ettiler. 100- De ki: Rabbimin rahmet hazinesine eer siz sahip olsaydnz, yoksulluk korkusuyla infak etmez kstka ksardnz. nsann eli pek skdr! 101- And olsun biz, Musa'ya ak ak dokuz yet verdik. Haydi srailoullarna sor. Musa onlara geldiinde Firavun ona, Ey Musa! dedi, senin bylenmi olduunu sanyorum! 102- (Musa Firavun'a:) Pek l biliyorsun ki, dedi, bunlar, birer ibret olmak zere, ancak, gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) Rabbi indirdi. Ey Firavun! Ben de senin hakikten mahvolduunu sanyorum! 103- Derken, Firavun onlar lkeden karmak istedi. Bu yzden, biz onu ve maiyetindekilerin hepsini (denizde) boduk.
SR SURES 679
104- Arkasndan da srailoullarna: O topraklarda oturun! Ahiret vaadi tahakkuk edince, hepinizi toplayp bir araya getireceiz dedik. 105- Biz Kur'an' Hakk olarak indirdik; o da Hakk getirdi. Seni de ancak mjdeleyici ve uyarc olarak gnderdik. 106- Biz onu, Kur'an olarak, insanlara dura dura okuyasn diye (yet yet, sre sre) ayrdk ve onu peyderpey indirdik. De ki: Rabbimin rahmet hazinesine eer siz sahip olsaydnz kstka ksardnz. Nefislerinizin sfatlarnn yannda durduunuz, tesine gemediiniz iin. Nefsin sfatlarnn bir zellii de znden, yaratlndan kaynaklanan cimriliktir. nk, nefsin idraki, dar kapsaml maddi eyler gibi duyularla alglanan olgularla snrldr. Ayrca, teki snrsz bereketlerden, geni rahmetten perdelenmitir snrl olan. Bu snrsz bereket ve geni rahmet ancak basiretin hidayet nuruyla srmelenmesiyle idrak edilir. Byle olmayanlar sahip olduklar eylerin tkenmesinden, kesilmesinden endie ederler. Ak dokuz ayet Hicr suresi kapsamnda bu ayeti ele aldk. Biz Kuran Hakk olarak indirdik. Biz Kuran, ancak Nebiynin (s.a.v) beeriyetini fena makamnda btnyle yok ettikten, kadimin karsnda hadisi nefyettikten, vacip ve baki zatn parldaylar karsnda imkn karanlnn bzlp kaybolmasndan sonra ikinci bir fark haliyle indirdik ki, Nebiy Kuran iin varlk mahalli olsun. Dolaysyla Kurann indirilii tafsilat hkmlerinin cem aynndan tafsili mazharn zerine zuhur etmesinden ibarettir. Kurann indirilii Haktan Hakka Hakk ile olmutur. Bu tevili esas aldmzda Kurann Hakk olarak indirilii, bir yere yerlemek anlamnda falan yere indi ifadesindeki gibi bir anlama gelmektedir. Ama bu anlam elde etmek iin ikinci ba harfi cerrinin zarfiyet anlamn kazandrmaya ynelik olarak kabul edilmesi gerekir. Tpk Badata indim demek gibi. Birinci ba harfi cerri ise hal ifade eder. Yani, her iki anlamda da Hak ierikli, Hak ile indirdik. Ya da batln zdd olan hakk olarak indirdik. Yani hakikt ve hikmetle indirdik. Fakat, Allah anlamnda Hak ile indirilmesine gelince, bu durumda kastedilen anlam u olur: Onu sfat zerine, yani Hakka indirdi. Biz onu, Kuran olarakayrdk hallere, maslahatlara ve sfatlara gre onu kabul etmenin mazhar ve muktezas olmaya yatkn istidatlarn zuhuru orannda indirdik. Nitekim Eer seni sebatkar klmasaydk ayetinde bu anlama iaret etmitik.
107- De ki: Siz ona ister inann, ister inanmayn; u bir gerek ki, bundan nce kendilerine ilim verilen kimselere o (Kur'an) okununca, derhal yz st secdeye kapanrlar. 108- Ve derlerdi ki: Rabbimizi tesbih ederiz. Rabbimizin vaadi mutlaka yerine getirilir. 109- Alayarak yz st yere kapanrlar. (Kur'an okumak) onlarn saygsn artrr. 110- De ki: ster Allah deyin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur. nk en gzel isimler O'na hastr. Namaznda yksek sesle okuma; onda sesini fazla da ksma; ikisinin aras bir yol tut. De ki: Siz Ona ister inann, ister inanmayn Sizin varlnz bizim katmzda yokluk gibidir. Ondan maksat, sizin doru yola iletilmeniz deildir. nk sizin kalplerinizin zeri mhrlenmitir, Allah katnda ve varlkta sizin bir yeriniz yoktur. Siz, imkn blgesinde yrtk bir ul konumundasnz. Bu balamda sadece alimlere itibar edilir. Onlar, beka leminde Allah katnda varlk sahibidirler. Verilen haberlerde onlar dikkte alnr. Bak; Kuran onlara okunurken ve Kuran dinlerlerken nasl yz st secdeye kapanyorlar onu benimsiyorlar, kabul ediyorlar, hakiktini tanyorlar. nk onu biliyorlar. Onu tanmalar istidadn nuraniliinden, onunla uyumlu olmasndan ve kemallerinin nurundan kaynaklanmaktadr. Onlar arnmlardr. Onun Allah katndan indirilen bir kitap olduunu, Onun tarafndan vaat edildiini, sadece Ona ait olduunu biliyorlar. nk yakini olarak inandklaryla uyumlu olduunun farkndadrlar. nk hakk inan (iman) hibir zaman deimez, ayndr. Onlarn saygsn arttrr. Ondan etkilendikleri ve onu kabul etme hususunda gzel bir tutum takndklar iin yumuak ve boyun een bir edayla hikmetini benimserler. De ki: ster Allah deyin ster btn sfatlar kapsayan zat iinde fena bulmak suretiyle Allah deyin, ister Rahman deyin ister sfatlarn anas olan sfatta fena bulmak suretiyle rahman deyin. Hangisini bu iki makamdan hangisini talep edersen, orada yoksun. Senden geride bir ey kalmaz, ismin, aynn ve eserin olmaz. nk rahman bu zattan bakasna isim olmaz ve bu sfatn, rahmani rahmetin
SR SURES 681
bakas iin sabit olmas da mmkn deildir. Dolaysyla varlk kalntsnn bulunmasn gerektirmez. Ama sair isim ve sfatlar iin farkl bir durum sz konusudur. En gzel isimler ona hastr. btn gzel isimler bu makamda ona zgdr, sana deil. Yksek sesle okuma hud namaznda, namaz sfatn nefsinden izhar etmek suretiyle yksek sesle okuma. Aksi takdirde azgnla ve benliin zuhuruna iaret etmi olursun. Sesini ksma sesini ok da ksma. Bu da, beka makamna dnmeden fena mahallinde yok edilmeyi gsterir. Ki o zaman hi kimsenin sana tabi olmas mmkn olmaz. kisinin aras bir yol tut. stikamete delalet eden, kesret leminde adalet izgisine ball ifade eden, Hak ile dosdoru yoldan ayrlmamaya iaret eden bir tutum takn. 111- Elhamdulillah ellezi lem yettehiz veleden ve lem yekun lehu erkun f elmulki ve lem yekun lehu veliyyun minezzulli ve kebbirhu tekbiren. / ocuk edinmeyen, hakimiyette orta bulunmayan, cizlikten tr bir dosta da ihtiyac olmayan Allah'a hamd olsun de ve tekbir getirerek O'nun ann ycelt! De ki: Allaha hamd olsun Ancak tek zata zg olan lahi kemalat ve rahmani sfatlar izhar et. ocuk edinmemitir Kendi cinsinden bir mevcudun illeti olmamtr. nk malul olan zorunlu olarak illete muhta, zat olarak mmkn ve hakikt olarak da madum olur. Byle bir varlk, her bakmdan zat itibariyle vacip hakkn cinsinden bir mevcut olabilir mi?! Orta yoktur kahr gc ve hakimiyette ona eit mlknde bir orta yoktur. Olsayd zorunlu varlk ve hakiktte ortak olurlard. Dolaysyla her birinin dierinden ayrt edilmesi ve bunun da zorunlu hakikt olmayan bir ey olmas kanlmaz olurdu. Bu durumda da terkip olurlard. Bylece her ikisi de vacip deil mmkn olurdu. Ayn ekilde eer bamsz, kendi balarna etkileri olmasayd, hibiri ilah da olamazd. Eer ilerinden biri etki bakmndan bamsz olsayd, bu etki sahibi ilah olurdu, br deil. Ve bu br onun orta olamazd. Ama her ikisi de bamsz etki gsterseydi, bu da ayet birlikte hareket etselerdi iki bamsz messirin ayn malul zerinde birlemelerini gerektirirdi, aksi takdirde ikisinden sadece birinin ilahl sz konusu olurdu. Bu br tesirde bulunann fiiline raz olsun veya olmasn fark etmezdi.
Acizlikten tr bir dosta da ihtiyac yoktur. llet veya bir illetin takviye edici cz olarak ona yardm edecek, onu edilgenlik ve yokluk zilletinden kurtaracak bir kimse yoktur. Aksi takdirde, varl zorunlu (Vacibul vucud) ilah olamazd. Bilakis, varl mmkn olurdu. Sen nefsinle deil onunla kaim bir habib olduun iin Onun ann ycelt Onu baka sfatlar iinde bir sfatla ve baka suretler iinde bir suretle kaytlanmaktan, ya da bu noksanlklardan herhangi birinin Ona ilimesinden, dolaysyla zel bir varla mnhasr olmaktan tenzih et. Allah btn bunlardan ycedir, uludur. Tekbir getirerek ycelt. Onun kudreti llemez, knh bilinemez. nk Ona fazladan ilave olacak, Ona nispet edilecek baka bir varln olmas imknszdr. Bilakis, Ondan baka tasavvur edilen ve akledilen her ey yok hkmndedir. Dolaysyla hibir ey Onun gibi ululanamaz. VAllaHU el Hakku el-muvafk. O ALLAH Hakkdr ve baarya ulatran Odur. AllaHU Ekber AllaHU Ekber La ilahe illa-AllaHU veAllaHU Ekber AllaHU Ekber ve lillahil hamd. La ilahe illa-AllaHU vahdeHU la erike leh. LeHUlmlk ve leHUlhamdu ve HUVE ala klli eyin Kadir. Subhanallah velhamdu lillah ve la ilahe illa-AllaHU v-AllaHU Ekber. Ve la havle ve la kuvvete illa billahil aliyyil aziym.
KEHF SURES 683
KEHF SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1.2.3- Hamd Allaha mahsusdur, O, (insanlar) kendi tarafndan etin bir azap ile ikaz etmek, iyi i ve davranlarda bulunan mminlere, kendileri iin gzel bir ecir bulunduunu mjdelemek ve Allah evlt edindi diyenleri de uyarmak iin kuluna (Muhammed'e), kendisinde hibir (tezat ve) erilik bulunmayan dosdoru Kitab' indirdi. Hamd Allaha mahsusdur kuluna Kitab indirdi Yce Allah, cem itibariyle tafsil lisanyla kendini, kitab indirme niteliine sahip olmakla vyor. Bu, cem anlamn tafsil suretine derc etmeye rnektir. Dolaysyla tafsil ve cem asndan ven de vlen de Odur. nk hamd, ilhi kemalat, cemal ve celal sfatlarn, ezeli inayet erevesinde onu kendine tahsis ettikten sonra ykseli/mira itibariyle Muhammedi zat zerinde izhar etmekten ibarettir. Buna da kulu ifadesindeki izafet ile iaret edilmitir. yle ki: Yce Allah, ezelde Hz. Muhammedin (s.a.v) aynn feyzinden mutlak kemali alma kabiliyetine sahib klmtr. Cem Kitabn bil kuvve onun iine yerletirmitir ki, bu, kmil istidattr. Kitabn Ona indirilmesi (inzal olunmas), bu hakiktlerin vahdani cem mmknnden insani mazhar zerinde izhar edilmesinden ibarettir. Dolaysyla bu ikisi nzul ve ykseli itibariyle birbirlerine zttrlar. nzal, hakiktte yce Allahn Nebisine hamd etmesidir. nk en uzak gaybn kapsamnda gizli olan anlamlar Hz. Muhammedin (s.a.v) kalbine indirilmeden Allaha hakkyla hamd etmesi mmkn olmazd. Allah ona hamd etmedike onun Allaha hamd etmesi mmkn olmazd. Daha dorusu onun Allaha hamd etmesi Allahn ona hamd etmesi demektir. Nitekim Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Seninle ilgili tm hamdleri sayamam. Sen, senin kendine hamd ettiin gibisin. Allah nce cem aynnda tafsil itibariyle kendini vmtr, sonra tersini yaparak Elhamdulillah = Allaha hamdolsun demitir.
Kendisindebulunmayan yani kulunda hibir tezat ve erilik hibir kayma ve bakasna meyil yoktur. Nitekim bir ayette yle buyurmutur: Gz kaymad ve snr amad. (Necm, 17) Yani mahedesinde Allahtan bakasn grmedi. dosdoru yani onu dosdoru, mstakim klmtr. Nitekim bir ayette ona yle emretmitir: emrolunduun gibi dosdoru ol! (Hud, 112) Bunun anlam udur: Onu kendi iinde fena bulmu bir muvahhid kld. Bakasyla veya nefsiyle mahede eden perdelenmi biri klmad. nk nefsi de mmkn gayridir. Onu beka hali zere mstakim kld. Nitekim, bir ayette yle buyurmutur: phesiz, Rabbimiz Allah'tr deyip, sonra dosdoru yolda yryenler (Fussilet, 30) Yani, Allah, Hz. Muhammedi (s.a.v) kullarn ilerinden ve hidayetlerinden sorumlu tuttu, bu i zerine kaim eyledi. nk birini kemale erdirme, kemal zere olmaya baldr. Hz. Resulullah (s.a.v) kendi nefsini dorultma ve tezkiye etme ameliyesini tamamladktan sonra mmetini oluturan kiilerin nefislerin onun nefsinin yerine ikame edildi ve Ona onlarn nefislerini dorultma ve tezkiye etme emredildi. Bu anlamdan dolaydr ki Hz. brahim (a.s) mmet olarak nitelendirilmitir. Bu kaimlik, insanlar hidayete erdirme sorumluluu bu emre muhatap olann istikamet zere oluunun kapsamndadr ve o hakiktte bu nitelie sahiptir. kaz etmek iin Bu kelimenin orijinalinin bandaki lam harfi cerri daha nce yer alan kayyimen ifadesi zerinde gramatik adan etkili olan amil e taalluk eder. Yani, onu kullarn ileriyle kaim olmakla grevlendir ki etin bir azap ile ikaz etsin cmle iinde il mefulun hazfedilmesi de anlam genelletirmeye yneliktir. nk, kfir olsun mmin olsun hi kimse bu etin azaptan emin olamaz. Nitekim, yce Allah kutsi bir hadiste yle buyurmaktadr: Dorular, benim gayur/kskan olduum, gnahkrlar da Benim ok balayc olduum hususunda uyar. u halde etin azap Allahn kahrndan ibarettir. Bu yzden yce Allah, ifade iinde azab nekre/belirsiz kullanarak azametini vurgulamtr. Yani, Allahn azametine yaraan bir azap. Sonra bu anlam daha iyi vurgulamak iin azab etin vasfyla nitelemi ve kendi tarafndan buyurarak kendine tahsis etmitir.
KEHF SURES 685
Kahr iki ksma ayrlr: Biri, hem zahiri hem batn kahr olan salt kahr. irk ile perdelenmi kimselere zg kahr gibi. Biri zahiri kahr, batn ise ltuf olan kahr. Ltuf da byledir. Nitekim, Emirlmminin (a.s) yle buyurmutur: Dmanlarna ynelik gazab onlara sunduu nimetin genilii orannda iddetlenen, dostlarna ynelik rahmeti onlar uratt cefann orannda belirginleen Allah, noksan sfatlardan mnezzehtir. kinci ksm kahra rnek fena ehli muvahhitlere has olandr. Sonra zerinde durduumuz ayetin orijinalinde uyar kelimesinin herkes iin mutlak olarak kullanlm olmas dikkt ekme amacna yneliktir. Sonra ltuf ve kahr sfatlara ve hakkedilere gre kaytl olacak ekilde aklanyor ve yle buyruluyor: Mminleremjdelemekiin. Yani muvahhitleri mjdelemek iin. nk onlar Allah evlat edindi diyen mriklere kart olarak yer almlardr. yi i ve davranlarda bulunan kalc hayr ve faziletler ileyenler. nk gzel ecir, amellerle hakkedilen eserler ve fiiller cennetinden kaynaklanr. 4- Allah evlat edindi diyenleri uyarmak iin. 5- Ne onlarn (Allah evlt edindi, diyenlerin), ne de atalarnn bu konuda hibir bilgisi yoktur. Azlarndan kan bu sz ne byk oldu! Yalandan baka bir ey sylemiyorlar. 6- Bu yeni Kitab'a inanmazlarsa (ve bu yzden helk olurlarsa) arkalarndan zntyle neredeyse kendini harap edeceksin. Biliniz ki, uyar nezir ve mjdeleme beir, Nebiynin (s.a.v) onlarn zerine kaim olmasnn gerei olan tekamln kapsamnda olmalar hasebiyle lahi kahr ve ltuf sfatlarnn eseri ve neticeleridir. Ve kulun nefsinde bu ikisinin kabul edilmelerinin mahalli, gazap ve ehvettir. nk kul, ancak gazap ve ehvet sfatlaryla ve onlarn fena bulmasyla bu iki sfat kabul istidadna sahip olabilir. Nitekim, ancak bunlarn varlyla cesaret ve iffet faziletlerine de sahip olabilir. Bunlar yok olunca da onlarn yerini bu iki nitelik alr. nk her biri br ikisinden birinin glgesidir. Onlarn hasl olmalaryla da zail olurlar. Kalbin bunlara kanmas, kemal derecesinde onlarla ahlaklanmas durumunda kahrdan uyar meydana gelir, bu da mahallin kfr ve irki hakketmesi durumunda geerlidir. Ltuftan da mjdeleme meydana gelir ve bu da iman ve salih amelin hakkedilmesi durumunda sz konusu olur. nk feyiz, ancak mahallin mstahak olmasyla mmkndr.
Ne onlarn, ne de atalarnn bu konuda hibir bilgisi yoktur. Bu szle ilgili bir bilgileri yoktur. Bilakis, ar cehaletten ve atalar kr krne taklit etmekten kaynaklanyor, ilimden ve yakini inantan deil. Bu sz ne byk oldu ifadesi de bu anlam pekitirmektedir. Yani ne byk bir laf ettiler. Azlarndan kan bu sz ne byk oldu! Kalplerinde bu szn anlamna dair bir ey yoktur. nk imknsz bir eydir, anlamnn olmas mmkn deildir. Yakini ilim gsteriyor ki tek zata, ulu ve vacip varla mmkn ve malul varln benzemesi imknszdr. ocuk ise tr olarak babasna benzer, kuvvet bakmndan ona denk olur. Zati mahede mahlukatn Hakta, maluln mehudda fena bulduuna hkmeder. Dolaysyla brakn, benzerinin ve ocuunun olmasn, ortada Ondan bakas, gayrisi de yoktur. Nitekim airin biri yle demitir: Varlk zahiren ok olsa da Hayatnza and olsun, onda sizden bakas yoktur. Yalandan baka bir ey sylemiyorlar. nk akli delil, zevk ve mahede vicdan, bu szlerinin imknszln gstermektedir. Neredeyseharap edeceksin. helak edeceksin kendini yz evirmelerinden, arkalarn dnp gitmelerinden dolay duyduun iddetli znt yznden. nk Allahn yarattklarna kar efkt beslemek, onlara merhamet etmek Allah sevmenin bir gerei ve neticesidir. Hz. Resulullah (s.a.v) Allahn sevgilisidir. Mahbubiyetinin (Allah tarafndan sevilmesinin) bir gerei onun da Allah sevmesidir. nk bir ayette Allah, sevdii ve kendisini seven (Maide, 54) buyurmutur. Bu yzden Hz. Resulullahn (s.a.v) Hakka ynelik sevgisi gl olduu oranda Allahn mahlukatna ynelik efkt ve merhameti de oalmtr. nk mahlukata ynelik efkt, Allah sevgisinin glgesidir. Bu yzden onlara kar efkti her zaman iddetli olmutur. nk Allahn kullar, Resulullahn evlatlar ve akrabalar gibidirler. Daha dorusu, hakiki mahede balamnda bedeninin organlar gibidirler. Bundan dolay da kendini helak derecesinde onlarn hallerine zlmtr. Ayrca Resulullah (s.a.v) unu biliyordu: Seven, vuslat srdrmek suretiyle mahbubla glendii anda, Allah tarafndan sevildii iin kalplerce kabul edilmesi de belirginleir.
KEHF SURES 687
7- Biz, insanlarn hangisinin daha gzel amel edeceini deneyelim diye yeryzndeki her eyi dnyann kendine mahsus bir zinet yaptk. 8- (Bununla beraber) biz mutlaka oradaki her eyi kupkuru bir toprak yapacaz. 9- (Reslm)! Yoksa sen, bizim yetlerimizden Ashb- Kehf ve Ashb- Rakm'in durumlarn artc m buldun? Mrikler Kurana inanmaynca, Hz. Resulullah (s.a.v) nefsinden varlk kalntsn hissetti ve halinin eksik olduunu dnd. Bu yzden vecdi ykseldi ve amaca ulama isteiyle nefsi btnyle kahretmeye karar verdi. Bu, insanlara kar besledii ar efktten ve Allaha ynelik kusursuz edebinden kaynaklanyordu. nk insanlarn iman etmeyilerini kendi halinin zayflna balyordu, onlarn istidatlarnn olmayna deil. Bu yzden yce Allah Bizyaptk buyurarak ona teselli verdi. yani, onlarn bu tavrlarndan dolay zlme, nk onlarn tmnn helak olmasnda senin bir sorumluluun yoktur. Biz, btn sebepleri, imtihan maksadyla yokluktan varlk sahnesine karrz. Sonra bu sebepleri ortadan kaldrrz; bunda ne hayflanacak bir ey vardr, ne de eksiklik hissetmeyi gerektiren bir durum. Dier bir ifadeyle, biz beden arz zerinde bulunan nefis, nefsin lezzetleri ve ehvetleri, sfatlarnn glerini, idrak ve drtlerini nefis iin bir zinet yaptk. Ta ki hangisinin onu daha ok egemenlii altna alaca, nefsin rzas iin hevasna daha asi olaca ve benim muvafakatm elde etmek iin nefsine muhalefet etmeye g yetirecei aa ksn. Bizyapacaz tecelli etmemizle, sfatlarmzn tecellisiyle oradaki her eyi , nefsin sfatlarn zerinde bitki olmayan kupkuru bir arazi gibi dmdz yapacaz. Yani nefsi ve sfatlarn hakiki lmle veya tabii lmle yok edeceiz de buna aldrmayz. Yoksa sen, bizim ayetlerimizden Ashab- Kehf ve Ashab- Rakimin durumlarn artc m buldun? Yani, sen bizim bu ina ve yok etme faaliyetimizi mahede ettiin zaman, Ashab- Kehfin durumunun bizim bu ayetlerimizden daha artc olmadn grrsn. Bilakis, artc olan bizim bu ayetlerimizdir.
Bil ki, Ashab- Kehf (maara arkadalar) yedi kmil kimsedir. Daima Hakkn emri ile kaimdirler ve lem de onlarla kaimdir. Zaman katiyen onlardan hali olmaz. Yedi gezegenin says kadar olup tpk onlara benzerler. Nitekim, baz tefsirlere gre yce Allah aadaki ayetlerde iaret buyurduu gibi suret leminin dzeninin tedbirini bu yedi gezegene tevdi etmitir: Yartka yaranlara, i dzenleyenlere and olsun (Naziat, 4-5) Btn mana leminin dzeninin ve suret leminin kemale erdirilmesini de ne geen yedi nefse tevdi etmitir ki bunlarn her biri ekli varlk itibariyle bu gezegenlerden birine intisap eder. Kutup gnee mensuptur. Maaradan maksat bedenin iidir. Rakim ise, eer maara arkadalarnn isimlerinin yazld levha olarak tefsir edilirse, bundan maksat, zerine duyularn ve azalarn suretleri nakedilen nefsin ddr. ayet dan ve maarann bulunduu vadinin ismi olarak kabul edilirse, bu sefer de ondan maksat cismani lem olur. Yok eer maara arkadalarnn kpeinin ismi olduu kabul edilirse, bu sefer hayvani nefis, ayet bulunduklar beldenin ismi kabul edilirse, bu sefer de ulvi lem olduu kabul edilir. Bu ihtimaller tefsirlerdeki farkl grlere gre belirginleir. Btn Nebiler anma asndan onlardan olsalar da alara ve devirlere gre gnderilen aadaki yedi mehur Nebi de onlardandr: Adem, dris, Nuh, brahim, Musa, sa ve Hz. Muhammed (s.a.v). Hz. Muhammed (s.a.v.), ayn yarlmas mucizesine has klnm yedincisidir. Yani aydan infilak etmitir. Bunun nedeni nbvvetin son bulmas devrinde zuhur etmitir. Bir hadiste iaret buyurduu gibi lahi din onunla tamamlanmtr: Zaman dnd dolat, yce Allahn gkleri ve yeri yaratt gnk halini ald. nk zaman ve ortaya k olarak yani maddi varlk olarak sonda gelen, ncekilerin tmnn sfatlarna ve kemallerine haiz olur. Sair canllara gre insann daha kmil olmas gibi. Bu yzden Resulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Nbvvet binas, bir tulann yerinin bo kalmas dnda tamamlanmt. Ben o tulaym. Kadim ranl filozoflara gre akl ve ruhlarn mertebeleri srekli bir ini halinde olup parlaklklar buna bal olarak art gstermektedir. Dolaysyla mertebe olarak sonda olann Hakkn parlaklndan, nurlarndan, vehinin aydnlndan, vastalarn parldaylarndan ald pay daha geni ve daha fazla olur. Hz. Muhammed (s.a.v) de bu
KEHF SURES 689
zamanda btnn sfatlarn ve kemalatn toplayan ve snrlayandr, onlarn zlerini ve anlamlarn ihtiva etmenin yan sra kendine has, itimai heyetten ayrlmayan kemale de sahiptir. Nitekim yle buyurmutur: Ben gzel ahlak tamamlamak zere gnderildim. Bu da Hz. Muhammedin (s.a.v) eref ve fazilet olarak onlardan nce olduunu gstermektedir. Bir adan Hz. brahim (a.s) en byk zati tevhidin mazhardr. Zaman sralamas asndan da ortada yer almaktadr. Mertebe olarak gne konumundadr. brahim (a.s) Nbvvetin kutbudur. Bu yzden btn Nebilerin ona tabi olmas ngrlmtr. Zaman olarak kendisinden nceki kuaklar arasnda zuhur etmemi olsa da. Bu, alt gezegenin seyirleri itibariyle gnee uymalarna benzer. Fakat bu gezegenlerin gnee uymalar ayn uymas gibi olmad iin, brahime gerek anlamda tabi olan Hz. Muhammeddir (s.a.v). Biliniz ki, ruhlar, kendi lemlerinde belirgin mertebelerden, sralanm saflardan, ezelde salt ilk inayetle ve en kutsal feyizle hazrlanm farkl istidatlardan ibarettirler. lk saff oluturanlar; sabikun (nde olanlar), fertler, yaknlatrlmlar, sevilenler (mahbuplar), inayetinin fazlna ve nceden tecelli etmi kerametine zg klnanlar, onun nuruyla birbirlerini tanyanlar, onun iin birbirlerini sevenlerdir. Geride kalanlar ise derece bakmndan farkllk arz ederler. Bu dereceleri yaknlklar ve uzaklklar asndan belirginleir. Buna bal olarak birbirlerini tanr veya tanmazlar. Birbirlerini tanyanlar kaynarlar, tanmayanlar ise ayrrlar. Ve bu durum son saffa kadar devam eder. Ruhlarn deimez merkezleri, ulvi lemde kkl temelleri vardr. Bedenlere taalluk ettikleri zaman kemal dereceleri, istidatlarnn kapasiteleri farkllar. Bu farkllama ruhlarn kendilerine zg ezeli mebdelerince belirginleen istidatlarna gre ortaya kar. Nitekim, Hz. Muhammed (s.a.v) yle buyurmutur: nsanlar altn ve gm madenleri gibidirler. Bu farkllk zati tevhidde fena bulmada ycelik derecelerinin sonuna varncaya kadar devam eder. Bu itibarla Hz. Muhammed (s.a.v) Ademin, daha dorusu yedisinin de ayns olur. Ayn ekilde onlarn sfatlarn cami olmas itibariyle de onlarn aynsdr. Sylendiine gre Beyazid- i Bistamiye (r.a) sormular: Sen yedilerden misin? O: Ben yediyim, cevabn vermi.
Resulullah (s.a.v) mertebe ve meknnn ycelii ile nclkte olmas, kemal ve fazilet derecesinin ykseklii itibariyle de onlarn ilki ve en faziletlisidir. Nitekim yle buyurmutur: Allah ilk olarak benim nurumu yaratt. Adem daha su ile balk aras bir varlk iken ben Nebiydim. Dolaysyla, Hz. Muhammed (s.a.v) mertebe, ycelik, eref ve fazilet olarak onlardan nde, ama zaman olarak onlardan geridir. Sr ve zati vahdet itibariyle de onlarn aynsdr. Ksacas ruh, kalp ve nefis olarak ayr ve farkl olmalar hakikt olarak bir olmalarna engel deildir. Sonra deiik zamanlarda ortaya klar itibariyle ayr olular, ezel ve ebedde, cem aynnda beraber olmalaryla elimez. Nitekim yce Allah te bu Resullerin bazsn bazsndan stn kldk. Buyurmutur. Bununla beraber biz onlarn hibirini dierlerinden ayrmayz. buyurmutur. Maara arkadalarndan maksadn, bedenin harap olmasndan sonra geride kalan insann ruhaniyeti olmas da muhtemeldir. Onlar taneydiler, diyenlerin bu sz, bu takdirde, ruh, akl ve kalbe iarettir. Buna gre nefis de maarann kapsndan ayrlmayan kpek konumundadr. Be kiiydiler, diyenlerin sz, ruh, kalp, nazari akl, ameli akl ve Nebiylerde bulunan kutsi gce (ki bu nebi olmayanlarda fikir gcdr) iarettir. Onlar yedi kiiydiler, diyenlerin sz de, yukarda szn ettiimiz be eyle birlikte sr ve hafaya iarettir. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir. 10- O (yiit) genler maaraya snmlar ve: Rabbimiz! Bize tarafndan rahmet ver ve bize, (u) durumumuzdan bir kurtulu yolu hazrla! demilerdi. 11- Bunun zerine biz de o maarada onlarn kulaklarna nice yllar perde koyduk (uykuya daldrdk.) 12- Sonra da iki gruptan hangisinin kaldklar mddeti daha iyi hesap edeceini grelim diye onlar uyandrdk. O genler maaraya snmlar Beden maarasna snmlard, bedene taalluk etmilerdi ve hal diliyle yle demilerdi: Rabbimiz! Bize tarafndanver. Senin en gzel isimlerinden ibaret olan rahmetinin hazinelerinden rahmet ver. stidatlarmza uygun ve istidatlarmzn gerektirdii bir rahmet ver.
KEHF SURES 691
Bizedurumumuzdanhazrla. iinde bulunduumuz ulvi lemden ayrlk ve sufli leme kemale erme amal d halinden bir kurtulu , istikamet, senin yolunu izleme, senin tarafna ynelme nasip et. Yani, bedenle btnleme ve kemal aletlerine ve sebeplerine taalluk etme araclyla ilmi ve ameli kemal talebinde bulundular. Bunun zerineonlarn kulaklarnaperde koyduk. Onlar lemlerinden ve kemallerinden gaflet uykusuyla uyuttuk. Bu ylesine ar bir uyku idi ki, kulaklarnn dibinde top patlasa uyanmayacaklard, hibir davetinin arsn duymayacaklard. Bylece beden maarasnda nice yllar uykuda kaldlar. Sayl, ok seneler beklediler. Kal mddetleri saylabilirdi. Aslnda bu az bir mddetti. Bundan maksat, beden tedbirlerine dal, tabiat denizine bat, tabiatla megul olu mddetiydi. Tabiatn tesinde kendi lemlerinden gafil idiler. Bu durum gerek bulu zamanna, irade veya tabii lm vaktine kadar devam etti. yle buyrulmutur: nsanlar uykudadrlar, ldkleri zaman uyanrlar. Sonraonlar uyandrdk. Beden mezarndan karmak ve Allah tantmak suretiyle onlar mcerret nefisleriyle gaflet uykusundan uyandrdk. grelim diye yani bizim ilmimiz onlarn oluturduu mazharda belirsin veya onlarn dndaki insanlarn oluturduklar mazharlarda belirginlesin diye. ki gruptan hangisinin uykuda kaldklar srenin miktar hususunda ihtilaf eden iki gruptan hangisinin daha hesap yaptn grelim diye. Uykuda kal sresini belirleyenler mi yoksa bunun bilgisini Allaha havale edenler mi isabetlidir, bunu tespit etmek iin. nk insanlar onlarn kaybolu sreleri hakknda farkl grler ileri srmlerdir. Bazlar yle diyordu: Onlardan biri her bin yln banda ortaya kar. Bu da Allah katndaki bir gnn sresidir. nk yce Allah yle buyurmutur: Rabbinin nezdinde bir gn, sizin saymakta olduklarnzdan bin yl gibidir. (Hac, 47) Bazlar yle diyorlard: Her yetmi ylda bir veya yz ylda bir ortaya kar. Ki bu da bir gnn bir ksmna denk gelen bir sredir. Nitekim, ayette belirtildiine gre yle demilerdi: Bir gn yahut daha az (Bakara, 259) Gerei bulan muhakkikler ise bunun bilgisini Allaha havale edenlerdir. Tpk Rabbiniz kaldnz mddeti daha iyi bilir. diyenler gibi. Bu yzdendir ki Resulullah (s.a.v) Mehdinin (a.s) zuhur edecei vakti tayin etmemi ve Vakit belirtenler yalanclardr buyurmutur.
13- Biz sana onlarn bandan geenleri gerek olarak anlatyoruz. Hakikten onlar, Rablerine inanm genlerdi. Biz de onlarn hidayetini arttrdk. 14- Onlarn kalplerini metn kldk. O yiitler (o yerin hkmdar karsnda) ayaa kalkarak dediler ki: Bizim Rabbimiz, gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) Rabbidir. Biz, O'ndan bakasna ilh demeyiz. Yoksa sama sapan konumu oluruz. 15- u bizim kavmimiz Allah'tan baka ilahlar edindiler. Bari bu ilahlar konusunda ak bir delil getirseler. (Ne mmkn!) yle ise Allah hakknda yalan uydurandan daha zalimi var m? Onlar, Rablerine inanm genlerdi. stidlal veya mkaefe yoluyla elde ettikleri yakini bir imanla inanmlard. Biz de onlarn hidayetini arttrdk. Onlara, aynel yakin derecesine ve mahede makamna tevfikle ulatran bir hidayet bahettik. Onlarn kalplerini metin kldk. Cehdin zorluklarna kar sabrla onlar glendirdik, eytanla savamaya, nefse muhalefet etmeye, cismani alkanlklar ve maddi lezzetleri terk etmeye, tevhit kelimesini kaim klmaya, heva heyetini nefyetmeye, ktlkleri emreden nefsin nnde cisim putuna ibadet etmeyi terk etmeye, heva lahna ve beden putuna ibadet etmeyi terk ettikleri iin kendilerini knayacak veya fakirlik ve helak olmakla tehdit edecek olursa nefsin tehditlerine aldrmamaya tevik maksadyla onlar cesaretlendirdik. nk kendisine ibadet etmeye ve kendisinin emirlerine uyum gstermeye aran nefis, kalbi korku ve lmle tehdit eder. Ya da tevhid kelimesini haykrma ve dosdoru dini aka ilan etme ve her zorbann nnde Hakka aka davet etme hususunda onlar yreklendirdik. Her zorba, kendi dneminin Dekyanusudur. Nemrut, Firavun ve Ebu Cehil gibi bedeninin emrine girip boyun een, nefs-i emmarenin boyunduruu altna giren, bylece hevasna ibadet eden, azd ve benlii kontrolden kt iin Rablk iddiasnda bulunan, uydurma tanrlara, ilahlara ibadet ettikleri iin knandklar zaman da bu uyarlara aldrmayan kimseler gibi. Nitekim zorbalarn bazsnn tavr byledir. Ya da Firavun gibi kendi nefsinin putuna tapan zorbalar gibi. Nitekim melun Firavun yle demitir: Sizin iin benden baka bir ilah tanmyorum. (Kasas, 38) Ben, sizin en yce Rabbinizim. (Hair, 24)
KEHF SURES 693
u bizim kavmimiz Burada nefs-i emmareye ve kuvvetlerine iaret ediliyor. nk her kavmin kulluk ettii bir ilah vardr. Bu ilah, o kavmin matlubu ve muraddr. Nefis de hevaya tapar. Nitekim bir ayette yle buyrulmutur: Hev ve hevesini ilah (tanr) edinen kimseyi grdn m? (Casiye, 23) Ya da aralarnda Allaha davet eden birinin kt her dnemin halkna iaret ediliyor. nk arzu ve hevasyla bir eyin zerine itenlikle eilen kimse ona tapm olur. Bari bu ilahlar (tanrlar) konusunda getirseler. badete layk olular, ilahlklar, etkinlikleri ve varlklar konusunda ak bir delil getirseler. Yani taklidin geersizliine, fasit oluuna ilikin bir kant getirseler. Allahtan bakasnn ilahlna, etkinliine ve varlna ilikin olarak kant ortaya koymann imknsz olduunu ortaya koyup sustursalar. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Bunlar (putlar), sizin ve atalarnzn takt isimlerden baka bir ey deildir. Allah onlar hakknda hibir delil indirmemitir. (Necm, 23) Yani bu putlar, msemmas olmayan isimlerdir, nk herhangi bir ey deildirler. 16- (lerinden biri yle demiti:) Madem ki siz onlardan ve onlarn Allah'n dnda tapmakta olduklar varlklardan uzaklatnz, o halde maaraya snn ki, Rabbiniz size rahmetini yaysn ve iinizde sizin iin fayda ve kolaylk salasn. Mademki siz onlardan uzaklatnz Tecerrt ederek nefislerinizden ve nefislerinizin kuvvetlerinden ve onlarn Allahn dnda tapmakta olduklar varlklardan, onlarn isteklerinden ve hevalarndan uzaklatnz, o halde maaraya snn. limleri ve amelleri ikmal etmek iin bedensel aletleri kullanmak amacyla bedene snn. Bedende uzlete ekilin, riyazetle nefsin satvetini krn. Nefsani hareketleri, hayvani igdleri ve yrtc vaheti terk etmek suretiyle ller gibi ln. Yani iradi olarak ln. Rabbiniz size rahmetini yaysn. lim ve marifet vermek suretiyle size gerek hayat bahetsin. ve iinizde sizin iin fayda ve kolaylk salasn. Faziletlerin zuhuru ve tecelliyat nurlarnn douuyla yararlanlan bir kemal bahetsin. O zaman mahedelerden lezzet alr, kemalattan yararlanrsnz. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: l iken dirilttiimiz ve kendisine insanlar arasnda yryebilecei bir k verdiimiz kimse (Enam, 122)
Resulullah (s.a.v), Ebubekir (r.a) hakknda yle buyurmutur: Yeryznde dolaan bir l grmek isteyen Ebubekire baksn. Yani nefsinden ayrlarak len ve Allah ile yryen ya da zerinde durduumuz ayetin anlam yledir: Kavminizi ve Allahn dnda ibadet ettikleri dzmece tanrlar, onlarn farkl taleplerini, deiik maksatlarn, trl hevalarn ve uydurma putlarn terk ettiinize gre, bedenlerinizin maaralarna snn, gereksiz hareketlerden, ehevi arzularn peinde gitmekten saknn, kendinizi riyazete verin ki, Rabbiniz size rahmetinden kemalinizi arttrsn, melekuti yardmlarla, kutsi teyitlerle sizi glendirsin, size destek olsun, sizi onlara galip getirsin, sizin iin, yararlanacanz bir din ve yol hazrlasn, kurtulua eren mahluklarn size bakp hidayet bulacaklar bir kabul yetenei bahetsin. Onlardan ayrlmalarnn ardndan maaraya snmalarnn gerisinde bir baka sr var ki bu sr, Mehdi ortaya kp maaraya girdiinde ve sa nazil olduunda anlalacaktr. Allah, dorusunu herkesten daha iyi bilir. Rahmetin yaylmasnn ve iinde bulunduklar durumdan kurtulu yolunun hazrlanmasnn maaraya snmakla irtibatlandrlm olmas gsteriyor ki, istidatlarnda potansiyel olarak bulunan rahmet, ancak bedene taalluk etmekle ve bedenin kemali ile hazrlanmakla yaylr. 17- (Reslm! Orada bulunsaydn) gnei grrdn: Doduu zaman maaralarnn sana meyleder; batarken de sol taraftan onlara isabet etmeden geerdi. (Bylece) onlar (gne ndan rahatsz olmakszn) maarann bir kesinde (uyurlard). te bu, Allah'n yetlerindendir. Allah kime hidayet ederse, ite o, Hakka ulamtr, kimi de hidayetten mahrum ederse artk onu doruya yneltecek bir dost bulamazsn. Gnei grrdn yani ruh gneini doduu zaman cisim rtlerinden arnarak ykselirken, ufkundan zuhur ederken grrdn ki, beden cihetinden onlara meyletmektedir. Meyli ve sevgisi sa tarafdr. Yani kutsi lem tarafna, hayr, fazilet, iyilik ve ibadet gibi iyilerin amellerine meyleder. nk iyiler sa ehlidirler. Batarken cismi arzu edip onunla perdelendii, onun karanlklarnda ve rtlerinin altnda gizlendii, nuru snd zaman, sol tarafta, yani nefis tarafnda ve kt ameller yolunda bulunan dolaysyla gnahlara, ktlkleri, erri, rezillikleri ve sol ehli olan facirlerin izini takip eden onlardan ayrlr, uzaklardn.
KEHF SURES 695
Onlar onun bir kesinde uyurlard. Bedenlerinin geni bir blgesinde, nefis ve tabiat makamnda bulunuyorlard. nk orada geni bir alan vardr ve ruhun nuru onlara isabet etmez. Bil ki, kalbin ruha bakan yz ruhun nuruyla aydnlanan bir yerdir. Buna akl ad verilir. Hayra ynelticidir ve melein ilhamnn da indii yerdir. Ama kalbin nefse bakan yz ise, nefsin sfatlarnn karanlyla kararmtr. Buna da sadr ad verilir. Sadr ise, eytann vesvesesinin yeridir. Nitekim yce Allah yle buyurmutur: nsanlarn kalplerine vesvese sokan. (Nas, 5) Ruh harekete geip kalp de yzn ona doru evirirse, aydnlanr ve kemale iletip tevik eden akl gc ile glenir. Hayra ve ibadete meyleder. Nefis harekete geer ve kalp de yzn ona doru evirirse, bulanr, ruhun nurundan perdelenir, akl karanla gmlr ve ktle ve gnaha meyleder. Bu iki halde ilham iin melek, vesvese iin de melek yanar. Bylece biri salih biri de er olan iki ameli birbirine kartrrlar. Ayette ince bir nkte vardr. yle ki: hayra meyletme ile ilgili olarak maaradan uzaklama ve erre meyletmekle ilgili olarak da onlar brakp uzaklama ifadesi kullanlmtr. nk hayr yolunda kalbi onaylar, ona hayr emreder, bedenden ve bedenin muvafakatlarndan yz evirme hususunda ona destek verir. Ama ktlk yolunda onu onaylamaz, aksine terk eder, ayrlp gider. Onu nefsin karanlklarna dalm, kendisini nurdan alkoyan nefsin sfatlaryla perdelenmi halde brakr. Bu, onlarn slukta telvin iinde olduklarna iaret eder. Bazen nefis ve sfatlar ona zuhur eder, onu ruhun nurundan perdeler. Sonra br geri gelir. Yani ruhun nuru doar ve nefis, Allaha delalet eden, Allaha ulatrc vesileler ilevini gren, Allahn hidayetine kavuturan ayetleri karsnda gizlenir. Allah kime hidayet ederse kimi mahede makamna ulatrp orada kalc klmak suretiyle hidayete erdirirse ite o, Hakka ulamtr. hakikte ulamtr, bakasna deil. Kimi de hidayetten mahrum ederse vechinin nurundan yoksun brakrsa, artk onu doruya ileten bir yol gsterici, bir mrit bulunmaz. Yahut ayetin anlam yledir: Allah kimi hidayete erdirirse, Ashab- Kehfin haline hakikt olarak iletir. Kimi de saptrrsa, onlarn hallerinden perdeler.
18- Kendileri uykuda olduklar halde sen onlar uyank sanrdn. Onlar saa sola evirirdik. Kpekleri de maarann giriinde n ayaklarn uzatm yatmakta idi. Eer onlarn durumlarna muttali olsa idin dnp onlardan kaardn ve grdklerin yznden iin korku ile dolard. 19- Bylece biz, aralarnda birbirlerine sormalar iin onlar uyandrdk: lerinden biri: Ne kadar kaldnz? dedi. (Kimi) Bir gn ya da gnn bir paras kadar kaldk dediler; (kimi de) yle dediler: Rabbiniz, kaldnz mddeti daha iyi bilir. imdi siz, iinizden birini u gm paranzla ehre gnderin de, baksn, (ehrin) hangi yiyecei daha temiz ise size ondan erzak getirsin; ayrca, nzik davransn (gizli hareket etsin) ve sakn sizi kimseye sezdirmesin. 20- nk onlar eer size muttali olurlarsa, ya sizi talayarak ldrrler veya kendi dinlerine evirirler ki, o zaman ebediyyen iflah olmazsnz. Sen onlar uyank sanrdn. Ey muhatap! Gzleri ve duyular ak olduu, iradi ve hayvani hareketleri sergiledikleri iin sen onlar uyank sanrdn. Oysa kendileri uykuda idiler. hakiktte gaflet uykusunda idiler. Sana baktklarn grrdn, oysa grmyorlard. Onlar saa sola evirirdik. Bazen hayr tarafna ve fazilet talep etme cihetine evirir, bazen er tarafna ve tabiatn gerekleri cihetine dndrrdk. Kpekleri de nefisleri de n ayaklarn uzatmt Yani gazabi ve ehvani kuvvetlerini maarann giriinde beden boluunda yaymt. Tamamen uykuya dalmak anlamnda haciun denilmemesinin sebebi ise kpeklerinin aslnda uyumam olmasdr. Bilakis iki kuvvetini beden boluunda yaymt ve bedenden ayrlmayacak ekilde bekliyordu. Sa n ayak gazaptr, nk daha gl ve daha stndr. Kalbin edeplendirme amal etkilerini kabul etmeye de daha yatkndr. Sol n ayak ise ehvettir. nk daha zayf ve daha adidir. Eer onlarn durumlarna muttali olsaydn. Onlarn mcerret hakiktlerine, stn hallerine, Allahn onlarn ilerine yerletirdii nuranilie ve parlakla, onlara giydirdii izzet ve grkeme muttali olsaydn dnp onlardan kaardn. Bunun nedeni de mcerret nefislere ve hallere ilikin inancn olmamas ve onlarn kemallerini kabul
KEHF SURES 697
edecek istidadnn olmamasdr. Ya da onlardan ve onlarn muamelelerinden katn iin arkan dnp giderdin. Bunun nedeni de maddi lezzetlere ve tabii olgulara olan meylindir. Grdklerin yznden iin, korku ile dolard. Hallerinden, riyazetlerinden korkardn. Ya da kemale vasl olduktan sonra onlarn durumlarna, srlarna ve vahdet iindeki makamlarna muttali olsaydn onlara arkan dnerdin, hallerinden kaardn, onlardan korku duyardn. Bunun sebebi de yce Allahn onlara kendi azamet ve byklk libasn giydirmesidir. ncesiz kadim nere, sonradan olma hadis nere? Yokluk varla sabilir mi? Bylece bizonlar uyandrdk. Bu hakiki diriltme ve bu manevi canlandrma gibi onlar uyandrdk birbirlerine sorsunlar istidatlarna yerletirilen anlamlar, zatlarnda gizlenen hakiktleri birbirlerine sorup aratrsnlar ve onlar sergilemek ve fiil dzeyine karmak suretiyle kemale ersinler. te bu ilk uyantr ki, sufiler buna yakaza derler. lerinden biri: Ne kadar kaldnz? dedi. bu ifadenin teviline daha nce yer vermitik. lerindeki muhakkikler ise Rabbiniz, kaldnz mddeti daha iyi bilir. imdi siz, iinizden birini u gm paranzla ehre gnderin. Bu, grmeye baladklar, yararlandklar ve kemale erdikleri zamandr. Gm paradan maksat, beraberlerindeki ilkel bilgilerdir. Bu bilgiye sahip olmak iin almaya gerek yoktur. Hakiki ilimler, lahi irfanlar gibi zihni hakiktler bu ilkel bilgilerle elde edilir. ehir toplanma mahallidir. nk arkadalk, sohbet ve terbiye kanlmazdr. Ya da Hz. Resulullahn (s.a.v) Ben ilmin ehriyim, Ali de kapsdr. hadisinde buyurduu gibi bundan maksat ilim ehridir. lerinden sadece bir kiiyi gndermelerine gelince, nk klli kemal, talim ve retmeye bal deildir. Bilakis, en erefli kemal, ilmi kemaldir. Dolaysyla, bir gruptan bazlarnn renmesi ve dierlerini uyarmas yeterlidir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Mminlerin hepsinin toptan sefere kmalar doru deildir. Onlarn her kesiminde bir grup dinde (din ilimlerde) geni bilgi elde etmek ve kavimleri (savatan) dndklerinde onlar ikaz etmek iin geride kalmaldr. (Tevbe, 122) Baksn, hangi yiyecei daha temizdir. Yani ehrin halknn hangi kesimi daha temizdir, ilimde daha stndr, fuzuli eylerden ve elenceden, ihtilaf, cedel ve nahiv gibi nefsi glendirmeyen ve kemale erdirmeyen, ise ne besler ne de al giderir. (Gaiye, 7) ayetinde
buyrulduu zere, zahiri ilimlerden daha uzak, ona baksn. nk ilim kalbin gdasdr. Tpk bedenin gdas yiyecek olduu gibi. lim hakiki lahi rzktr. Ayrca, nazik davransn. Yiyecekleri seerken ve satn ald kiiyle muamelede bulunurken nazik olsun. Muhakkik, nefsi temiz, olgun, faziletli hayat tarzna sahip, davranlar temiz, olgun ve olgunlatrc kimseyi sesin, fuzuli eylerle uraan zahiri, nefsi pis, alimlik taslayan, sahip olmad erdemleri sergilemek iin hep nde grnmeye alan kimseyi deil. Evet, kail olan sesin, onun sohbetinden istifade etsin, onunla birlikte oturmakla kemallerini zahiren grsn, ilmini gzlemlesin, sonra da gelip bizim istifademize sunsun. Ya da iinde nazik davransn ki, istemeden durumunuzu ve dininizi bir cahile ihsas ettirmesin. Ve sakn sizi kimseye sezdirmesin. Perdelenmi zahir kimselere tabiat lemi sakini mnkirlere fark ettirmesin. Eer Ashab- Kehfi ruhani kuvvetler olarak tevil edersek ehre gnderilen fikirdir. ehir de ruhani, nefsani ve tabii kuvvetlerin topland yerdir. Yiyecei daha temiz olan, vehim, hayal ve duyular deil, akldr. nk her idrak edici gcn bir yiyecei vardr. Her iki takdirde de rzktan maksat nazari ilimdir. Bir de nefsani kuvvetlerden hi kimseye sizi hissettirmesin. nk onlar size muttali olurlarsa size galip gelirlerse sizi talayarak ldrrler heva talaryla, gazap, ehvet etkenleriyle ve lezzet istekleriyle sizi ldrrler. Kemalinize ulamanz engelleyerek ldrrler. Veya kendi dinlerine evirirler vehmin egemen olmasn, eytann galip gelmesini ve sizin hevaya ve putlara tapmaya meyletmenizi salayarak dinlerine dndrrler. Ama ilk tevil yntemini esas alrsak anlam yle olur: Avamn zuhuruyla, taklitiliin egemenliiyle, perdelenmilerin etkinliiyle, kalpleri mhrlenmi batl ehlinin istilasyla sizi dinlerine evirirler. Hak ehlini taa tutmalar ve zahiri dinlerine armalar ise Resulullah (s.a.v) zamanndaki gibidir. 21- Bylece (insanlar) onlardan haberdar ettik ki, Allah'n vaadinin hakk olduunu, kyametin phe gtrmez olduunu bilsinler. Hani onlar aralarnda Ashb- Kehf'in durumunu tartyorlard. Dediler ki: zerlerine bir bina yapn. Rableri onlar daha iyi bilir. Onlarn durumuna vkf olanlar ise: Bizler, kesinlikle onlarn yan balarna bir mescit yapacaz dediler.
KEHF SURES 699
22- (nsanlarn kimi:) Onlar kiidir; drdncleri de kpekleridir diyecekler; yine: Be kiidir; altnclar kpekleridir diyecekler. (Bunlar) bilinmeyen hakknda tahmin yrtmektir. (Kimileri de:) Onlar yedi kiidir; sekizincisi kpekleridir derler. De ki: Onlarn saylarn Rabbim daha iyi bilir. Onlar hakknda bilgisi olan ok azdr. yle ise Ashb- Kehf hakknda, delillerin ak olmas haricinde bir mnakaaya girime ve onlar hakknda (ileri geri konuan) kimselerin hibirinden malumat isteme. Bylece insanlar onlardan haberdar ettik. Bu diriltme ve uyutma gibi, onlarn hidayetlerini ve hakiktlerinin marifetini kabul edecek istidada sahip olanlar durumlarna muttali kldk ki onlarla sohbet etmek, onlarn hidayetlerinden istifade etmek suretiyle Allahn vaadinin lmden sonra dirili ve cezann hakk olduunu bilsinler ve kyametin phe gtrmez olduunu anlasnlar. Hani aralarnda Ashab- Kehfin durumunu tartyorlard. Yani hakikti talep eden istidat sahipleri onlarn lmden sonraki hayata ilikin konumlarn aralarnda tartyorlard. Kimisi yle diyordu: lmden sonra dirili, mcerret ruhlara zgdr, bedenler yeniden dirilmeyecektir. Kimisi dirili, hem ruh hem de bedenle gerekleecektir. diyordu. Ashab- Kehfe muttali olup onlar tanmalaryla birlikte lmden sonra diriliin hem ruh hem de bedenle olacan, cismani meadin Hakk olduunu anladlar. Dediler ki: zerlerine bir bina yapn. Onlar ldkten sonra bunu dediler. zerlerinde hankah, mehed ve mezar gibi, Nebi ve velilerden kemal sahibi yaknlatrlmlar iin yaplm ziyaret amal bina yaplmasn istediler. brahim, Muhammed, Ali ve sair Nebi ve veliler iin yapld gibi. Selam zerlerine olsun. Rableri onlar daha iyi bilir. Bu, onlarn mmetlerinden kendilerine tabi olanlarn, kendilerini izleyenlerin syledii bir szdr. Yani, onlar, bakalar tarafndan bilinmekten ycedirler, uludurlar. Onlar Allahda yok olmu muvahhidlerdir, Onunla tahakkuk etmi kimselerdir. Bu yzden, onlarn durumunu en iyi Allah bilir. Nitekim, yce Allah bir kutsi hadiste yle buyurmutur: Velilerim, benim kubbem altndadrlar, benden bakas onlar tanmaz.
Onlarn durumlarna vakf olanlardediler. Onlarn miraslarnn ve meknlarnn ynetimini stlenen baz arkadalar ise yle dediler: Bizler, kesinlikle onlarn yan balarna bir mescit yapacaz. Ki iinde namaz klnsn. Diyecekler Ehl-i Kitaptan ve Mslmanlardan hakiktlere dair ilimleri bulunmayan zahiriler diyeceklerdir. Onlar kiidir; drdncleri de kpekleridir ve Be kiidir; altnclar kpekleridir eklindeki szleri aktarldktan sonra Bunlar bilinmeyen hakknda tahmin yrtmektir. Yani, yitirdikleri, kaybolan birini grmeden talamaktr bu. Dier bir ifadeyle yakinden yoksun, kuru bir zandan baka bir ey deildir, deniliyor. Ayrca ifadenin ortasnda vav harfinin bulunmas gsteriyor ki, sfat mevsufu da ieriyor, aralarnda bir ayrlk yoktur ve de onlar yedi kiidir ifadesi ile sekizincisi kpekleridir. ifadesi arasnda bir say yoktur. Bundan sonra yer alan onlar hakknda bilgisi olan ok azdr. ifadesi gsteriyor ki, doru olan, onlarn saylarnn yedi kii olmasdr, dier saylar doru deildir. nk az olanlar bu sayy veren muhakkiklerdir. Eer Ashab- Kehfi ruhan kuvvetler olarak tevil edersek, bu yedi kiiden maksat, nazari ve ameli akl, fikir, vehim, tahayyl, zikir ve Pantasya olarak adlandrlan mterek akldr. Kpek ise nefistir. Bir de her iki tevil asndan da gneten maksat, ruhtur. Nitekim, Emirlmminin Aliden (k.v.) yle rivayet edilmitir: Ashab- Kehf yedi kiiydiler. kraln sanda, de solunda otururdu. Yedincisi de kpein sahibi obandr. Eer bu rivayet sahihse, kral nefs-i emmare Dekyanusudur. Sanda oturup dant kii, nazari ve ameli akl ile fikirdir. Solunda oturup vezirliini yapan kii ise tahayyl, vehim ve zikirdir. oban ise duyu srsnn sahibi Pantasyadr. Onlar kiidir. diyenler, kalp ve nazari ve ameli akl kastediyorlar. Be kiidir. diyenler, ise bunlara ek olarak fikir ve vehmi de kastediyorlar. Suretleri idrak eden gc ve zikri darda brakyorlar. Bunun nedeni de bunlarn tasarruflarnn olmamas ve her birisinin hazine konumunda olmasdr. Bu tevili esas aldmz zaman, muttali olmak, muhakkik grubun lahi huzurda, bedenin harap olmasndan sonra nefsin kalntlarn grmeleri anlamndadr. Tartmadan maksat ise, kuvvetlerin iinde yaratldklar bedene egemen olmak iin
KEHF SURES 701
birbirleriyle ekimeleridir. Beden, yaplmas istenen binadr. Bunu isteyenler ise, sz konusu ekimeden galip kan kuvvetler olup Bizler, kesinlikle onlarn yan balarna bir mescit yapacaz. diyenlerdir. Yani btn hayvani, tabii ve nefsani kuvvetler burada boyun eenlerdir. Bu emre muhatap olanlar da, iinde yaratldklar beden binasnda faaliyet gsteren ve malup olan kuvvetlerdir. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir. 23-24- Allah'n dilemesine balamadka (inallah demedike) hibir ey iin Bunu yarn yapacam deme. Bunu unuttuun takdirde Allah' an ve: Umarm Rabbim beni, doruya bundan daha yakn olan bir yola iletir de. Hibir ey iin bunuyapacam deme. Burada yce Allah, daha nce pheye dmekten ve soru sormaktan nehyettii Nebiysini lahi edebiyle edeplendirmekte ve hibir ey iindeme. buyurmaktadr. Ancak, Allahn diledii vakitte yani sana syleme iznini verince. Bu takdirde Onunla, Onun meiyetiyle demi olursun. Ya da ancak Onun senin halin olmu meiyetiyle de. Yani Onun meiyetine brnm olarak. Bunun anlam udur: Yapmaya karar verdiin bir i iin, Allahn meiyetine brnm olmadn, yani inAllah/Allah dilerse demediin srece, onu gelecek zamanda yapacam, deme. Dier bir ifadeyle fiili kendi iradene isnat etme, aksine Allahn iradesine isnat et. O zaman Onunla ve Onun meiyetiyle yapm olursun. Allah an Ona dnerek, Onun huzurunda olarak zikret, unuttuun takdirde. nefsin zuhuru ve nefsin sfatlarnn zuhurundan kaynaklanan telvin neticesinde gaflete dtn zaman Umarm Rabbim beni, doruya bundan daha yakn olan bir yola iletir, de. Telvin esnasnda hatrlamam, temkin ve sfat perdelerinden arnm zati hud ile fiili Onun sfatlarna isnat etmemi salar. Doruyadaha yakn. yani istikamet zere olua. Bundan maksat da zati mahede de temkindir. 25- Onlar maaralarnda yzyl ve buna ilaveten dokuz yl kalmlardr. 26- De ki: Ne kadar kaldklarn Allah daha iyi bilir. Gklerin (semavatn) ve yerin (arzn) gizli bilgisi O'na aittir. O'nun grmesi de, iitmesi de yan hayrettir. Onlarn (gklerde ve yerde olanlarn), O'ndan baka bir yneticisi yoktur. O, kendi hkmranlna kimseyi ortak etmez.
27- Rabbinin Kitab'ndan sana vahyedileni oku. Onun kelimelerini deitirebilecek yoktur. O'ndan baka bir snak da bulamazsn. 28- Sabah akam Rablerine, O'nun rzasn dileyerek dua edenlerle birlikte candan sebat et. Dnya hayatnn ssn isteyerek gzlerini onlardan evirme. Kalbini bizi anmaktan gafil kldmz, kt arzularna uymu ve ii gc arlk olan kimseye boyun eme. 29- Ve de ki: Hak, Rabbinizdendir. yle ise dileyen iman etsin, dileyen inkr etsin. Biz, zalimlere yle bir cehennem hazrladk ki, onun duvarlar kendilerini epeevre kuatmtr. (Susuzluktan) imdat dileyecek olsalar imdatlarna, erimi maden gibi yzleri halayan bir su ile cevap verilir. Ne fena bir iecek ve ne kt bir kalma yeri! Onlar maaralarnda yzylkalmlardr. Ayn hareketlerine gre belirlenen trden yzyl kalmlardr. Dolaysyla her sene bir aya tekabl eder. Yani toplam yirmi be sene kalmlardr. Bu da uyan ve teyakkuz sresidir. Buna ilaveten dokuz yl. Bu da haml sresidir. Ayette bir nkte gzetilmitir. yle ki: yz ve dokuz sene veya yz dokuz sene eklinde bir ifade kullanlmamtr. nk vahyin indii dnemde sene kelimesi ayn devri iin deil gnein yllk dn sresi iin kullanlrd. Bylece say nce mcmel ifade ediliyor, ardndan sene ifadesiyle aklanyor. nk bu ifade kullanlmasayd, saynn temyizi ay gibi baka bir ey de olabilecei ihtimali doard. Sonra bu senelerin saysnn belli olmayp mphem olduu beyan ediliyor. nk sene olarak yz ay kalmlardr. denilseydi, dolaysyla saynn toplam yerine sene ifadesi kullanlsayd, ifade sahih olurdu. Maksat da say olarak seneler, yani yirmi be sene olurdu. Nitekim, hemen sonrasnda yer alan u ifade de bu sonucu teyit etmektedir: De ki: Ne kadar kaldklarn Allah daha iyi bilir. Mfessir Katade diyor ki: Burada diyeceklerdir eklinde balayan Ehli Kitabn szlerinin aktarm devam ediyor. Yani bu sz de onlara aittir. Allah daha iyi bilir sz de onlara cevap mahiyetindedir. Abdullah b. Mesud mushafnda dediler kikaldlar. eklindedir ayetin metni. nk yakin burada tahakkuk etmemi; etseydi, yinelenmezdi.
KEHF SURES 703
Rabbinin Kitabndan sana vahyedileni oku. Ayetin orijinalinde yer alan min harfi cerrinin gayenin iptidasn ifade etme anlamn katmaya ynelik olmas ve kitabdan maksadn da btn ilimleri kapsayan ve vahye muhatap olan kimselere indirilen vahyin kaynan oluturan ilk levh olmas mmkndr. Ayrca Kitab, cmle iinde vahyolunanlarn aklamas ilevini de grmektedir. Bu takdirde Kitab derken, furkani akl anlam kastediliyor. Her iki takdirde de Onun kelimelerini deitirebilecek yoktur. Dinin temelini oluturan tevhid ve adalet gibi kelimelerini kimse deitiremez. Ondan baka bir snak da bulamazsn. Ondan baka meyledecein bir barnak bulamazsn, nk byle bir eyin varl imknszdr. Candan sebat et. Burada Allah ve Allah ehli ile birlikte olmada sabretme, sabr gsterme, Ondan bakasna ynelmeme emrediliyor. Bu sabr, istikamet ve temkin kapsamna girer. Bu da ancak Allah ile olabilir. Sabah akam Rablerinedua edenlerle birlikte Daima Allah birleyen, mcerret, Allahdan bakasn talep etmeyen, dnya ve ahirete ihtiya duymayan, sfat ve fiillerin yannda durmayan Onun rzasn dileyen , yani sadece Onun zatn isteyen, Ona dua eden, fena sabah zuhur vaktinde ve beka srasnda zatn onlarla perdelenmesi vakti bakasn araya koymak suretiyle Ondan perdelenmeyen fakirlerle birlikte sebat et. nk onlarla birlikte sabretmek Allah ile sabretmektir. Gzleri onlardan ayrmak yasaklanmtr. Zaten bakasna meyletmek, gzleri onlardan ayrmaktan ibarettir. Biz, zalimlerehazrladk. Haktan perdelenmi mrikler iin. nk bir ayette irk, byk bir zulmdr. (Lokman, 13) buyrulmutur. Bir cehennem byk bir ate hazrladk. ki, onun duvarlar kendilerini epeevre kuatmtr. Varlk mertebeleri, unsuri tabiatlar ve heyulani ahslar bryen maddi nevi suretler gibi duvarlar onlar sarmtr. Erimi maden gibi bir su irin gibi pis kokulu bir su verilir kendilerine. Yani cehennem ehlinin kmrlemi bedenlerinden akan irin, kokumu su ya da pis atklar yahut yakc keder ve znt tr eyler iirilir. 30- man edip de gzel davranlarda bulunanlar (bilmelidirler ki) biz, gzel iler yapanlarn ecrini zyi etmeyiz.
31- te onlara, alt taraflarndan rmaklar akan Adn cennetleri vardr. Onlar Adn cennetlerinde tahtlar zerine kurularak orada altn bileziklerle bezenecekler; ince ve kaln dbdan yeil elbiseler giyecekler. Ne gzel karlk ve ne gzel kalma yeri! 32- Onlara, u iki adam misal olarak anlat: Bunlardan birine iki zm ba vermi, her ikisinin de etrafn hurmalarla donatm, aralarnda da ekinler bitirmitik. 33- ki ban ikisi de yemilerini vermi, hibirini eksik brakmamt. kisinin arasndan bir de rmak fkrtmtk. 34- Bu adamn baka geliri de vard. Bu yzden arkadayla konuurken ona yle dedi: Ben, servete senden daha zenginim; insan says bakmndan da senden daha glym. 35- (Byle gurur ve kibirle) kendisine zulmederek bana girdi. yle dedi: Bunun, hibir zaman yok olacan sanmam. 36- Kyametin kopacan da sanmyorum. ayet Rabbimin huzuruna gtrlrsem, hi phem yok ki, (orada) bundan daha hayrl bir akbet bulurum. 37- Karlkl konuan arkada ona hitaben: Sen, dedi, seni topraktan, sonra nutfeden (sperm) yaratan, daha sonra seni bir adam biimine sokan Allah' inkr m ettin? 38- Fakat O Allah benim Rabbimdir ve ben Rabbime hibir eyi ortak komam. 39- Bana girdiinde: Mallah! Kuvvet yalnz Allah'ndr, deseydin ya! Eer malca ve evlta beni kendinden gsz gryorsan (unu bil ki): 40- Belki Rabbim bana, senin bandan daha iyisini verir; senin bana ise gkten yldrmlar gnderir de ba kupkuru bir toprak haline gelir. 41- Yahut, bann suyu dibe ekilir de bir daha onu arayp bulamazsn. 42- Derken onun serveti kuatlp yok edildi. Bylece, ba uruna yapt masraflardan tr ellerini outurup kald. Ban ardaklar yere kmt. Ah, diyordu, keke ben Rabbime hibir ortak komam olsaydm!
KEHF SURES 705
43- Kendisine Allah'tan baka yardm edecek destekileri olmad gibi kendi kendini de kurtaracak gte deildi. 44- te burada yardm ve dostluk, Hak olan Allah'a mahsustur. Mkfat en iyi olan O, en gzel kbeti veren yine O'dur. 45- Onlara unu da misal gster: Dnya hayat, gkten (semadan) indirdiimiz bir su gibidir ki, bu su sayesinde yeryznn (arzn) bitkisi (nce geliip) birbirine karm; arkasndan rzgrn savurduu erp haline gelmitir. Allah, her ey zerinde iktidar sahibidir. 46- Servet ve oullar, dnya hayatnn ssdr; lmsz olan iyi iler ise Rabbinin nezdinde hem sevapa daha hayrl, hem de mit balamaya daha lyktr. man edenler mriklerin kartlar olarak ayette yer aldklar iin burada zati tevhide inananlar kastedilmitir. Gzel davranlarda bulunanlar istikamet makamnda bizzat kastedilen amelleri ileyenler. Biz, gzel iler yapanlarn ecrini zayi etmeyiz. Burada zahir isim mzmerin yerine konulmutur. Bunun amac, ecrin bilgiyle deil, amelle hakkedildiine delalet etmesidir. nk amelle derece ve mertebenin ykselmesi hakkedilir. Adn cennetleri cennetten adn cennetleri vardr onlar iin. orada altn bileziklerle bezenecekler Yani orada zati tevhid hakiktleri, ayni birlik tecellileri anlamlar gibi trl zinetlerle ssleneceklerdir. nk altn sslerden maksat ayni ssler, gm sslerden maksat da nurani sfatlardr. Nitekim, bir ayette yle buyrulmutur: ; gm bilezikler taknmlardr. (nsan, 21) Yeil elbiseler giyecekler. nsann iini aan gz alc, gzel ve parlak sfatlara brneceklerdir. ncedibadan. Hallere ve balara brneceklerdir, nk bunlar daha latif ve daha incedirler. Kaln dibadan daha youn olan ahlak ve kazanmlara brneceklerdir. Onlar adn cennetlerinde tahtlar zerine kurularak lahi isimlere yaslanacaklar. nk lahi isimler Onun fiillerinin kaynaklardr. Ve onlar da Onun sfatlaryla sfatlanmlardr. Zatla birlikte sfat istinat edilen isimdir. Ve o sfat ve fiil cennetinde bu hal zerinde olacaktr. Ne gzel sevap ve ne gzel kalma yeri! bu ifade, daha nce geen ne fena bir iecek ve ne kt bir kalma yeri! ifadesine karlk olarak yer almtr.
47- (Dn) o gn ki, dalar yerinden gtrrz ve arzn (yeryznn) rlplak olduunu grrsn. Hibirini brakmakszn onlar (tm lleri) maherde toplam olacaz. 48- Ve hepsi sra sra Rabbinin huzuruna karlmlardr: And olsun ki sizi ilk defasnda yarattmz ekilde bize geldiniz. Oysa size vaat edilenlerin tahakkuk edecei bir zaman tayin etmediimizi sanmtnz, deil mi? 49- Kitab ortaya konmutur: Sulularn, onda yazl olanlardan korkmu olduklarn grrsn. Vay halimize! derler, bu nasl kitabm! Kk byk hibir ey brakmakszn (yaptklarmzn) hepsini sayp dkm! Bylece, yaptklarn karlarnda bulmulardr. Senin Rabbin hi kimseye zulmetmez. 50- Hani biz meleklere: dem'e secde edin, demitik; blis hari olmak zere, onlar hemen secde ettiler. blis cinlerdendi; Rabbinin emrinden dar kt. imdi siz, beni brakp da onu ve onun soyunu mu dost ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin dmannzdr. Zalimler iin bu ne fena bir deimedir! 51- Ben onlar (blis ve soyunu) ne semalarn ve arzn yaratlna, ne de bizzat kendilerinin yaratlna ahit tuttum. Ben yoldan karanlar yardmc edinecek deilim. 52- Yine o gn (dnn ki, Allah, kfirlere): Benim ortaklarm olduklarn ileri srdnz eyleri arn! buyurur. armlardr onlar; fakat kendilerine cevap vermemilerdir. Biz onlarn arasna tehlikeli bir uurum koyduk. 53- Sulular atei grr grmez, oray boylayacaklarn iyice anladlar; ondan kurtulu yolu da bulamadlar. 54- Hakikten biz bu Kur'an'da insanlar iin her trl misali sayp dkmzdr. Fakat tartmaya en ok dkn varlk insandr. 55- Kendilerine hidayet geldiinde insanlar iman etmekten ve Rablerinden mafiret talep etmekten alkoyan ey, sadece, ncekilerinin bana gelenlerin kendi balarna da gelmesini, yahut azabn gz gre gre kendilerine gelmesini beklemeleridir! 56- Biz Resulleri, sadece mjdeleyiciler (beir) ve uyarclar (neziyr) olarak gndeririz. Kfir olanlar ise, hakk btla dayanarak ortadan kaldrmak iin btl yolla mcadele verirler. Onlar yetlerimizi ve uyarldklar eyleri alaya almlardr.
KEHF SURES 707
57- Kendisine Rabbinin yetleri hatrlatlp da ona srt evirenden, kendi elleriyle yaptn unutandan daha zalim kim vardr! Biz onlarn kalplerine, bunu anlamalarna engel olan bir arlk, kulaklarna da sarlk verdik. Sen onlar hidayete arsan da artk ebediyen hidayete eremeyeceklerdir. 58- Senin, ba bol olan Rabbin merhamet sahibidir; ayet yaptklar yznden onlar (hemen) muaheze edecek olsayd, onlara azab arabuk verirdi. Fakat kendilerine tannm belli bir sre vardr ki, artk bundan kap kurtulacaklar bir snak bulamayacaklardr. 59- te u lkeler; zulmettikleri zaman onlar helk ettik. Onlar helk etmek iin de belli bir zaman tayin etmitik. O gn ki, dalar yerinden gtrrz aza dalarn paralayarak ortadan kaldrrz, onlar etrafa savrulmu toz dumana eviririz. Grrsn beden arzn rlplak ak ve dmdz, yaln bir sath olarak grrsn, zerinde hibir suret, iinde hibir terkip olmakszn srf bir toprak olarak belirir. Maherde toplam olacaz vicdan maherinde toplayacaz. Ya yukarda sz edilen kuvvetler iin, ya da insan fertleri iin geerli olan bir hardr bu. Hibirini brakmayz tek kii brakmadan hepsini maherde toplarz. Ve hepsi Rabbinin huzuruna kmlardr. Yeniden dirili gerekletii zaman hepsi Rabbinin huzurunda sra sra toplanm olacaktr. Dzenli ekilde saf tutmu olarak duracaklardr. Birbirlerini perdelemeyeceklerdir. Her biri bir mertebede olacaktr. And olsunbize geldiniz O gn onlara and olsun bize geldiniz diyeceiz. Yaln ayak, rlplak ve tek banza bize geldiniz. Sizi ilk defasnda yarattmz gibi Oysa sizsanmtnz lmden sonra dirilii inkr ederek size vaat edilenlerin tahakkuk edecei bir zaman tayin etmediimizi sanmtnz. Nebiylerin dilinden, lmden sonra dirili ve yeni bir hayat olduuna ilikin olarak size ynelttiimiz vaadin bir vaktinin olmadn zannetmitiniz. Kitab ortaya konmutur. Nefislerinde kk salm amel heyetleriyle rten kalp kitab ortaya konmutur. Sulularn, onda yazl olanlardan korkmu olduklarn grrsn. nk unutup gittikleri eyleri orada grmlerdir.
Vay halimize! derler. kendilerini mahveden helak ile tekrar helak olmay temenni ederler. Bunun nedeni de bozuk akideleri ve kt amelleridir. Bu nasl kitabm! Kk byk hibir ey brakmakszn hepsini sayp dkm! nk, hareketlerinin ve amellerinin btn izleri kk olsun byk olsun nefislerinde yerlemitir. Ayn zamanda feleki nefis levhalarna da nakedilmitir, kayda alnmtr. lmden sonraki yeni hayatlarnda bunlarn tm onlara grnr. Onlardan kurtulmalarna imkn yoktur. Bylece, yaptklarn karlarnda bulmulardr. Senin Rabbin hi kimseye zulmetmez. ifadesinin anlam budur. Daha nce meleklerin secde etmesi ve blisin bundan kanmas hadisesinin anlamn aklamtk. blis cinlerdendi. ifadesi yeni bir aklama mahiyetindedir. Sanki biri peki blis neden secde etmedi? diye sormu da buna cevap olarak o cinlerdendi. denmi gibi. Yani maddeye boulmu bedeni kuvvetlerdendi. Bu yzden Rabbinin emrinden dar kt. Madde ve maddenin uzantlaryla perdelendii iin. 60- Bir vakit Musa, gen adamna dedi ki: Devam edeceim ta iki denizin birletii yere varacam, yahut daha ileri bir mddet daha gideceim. 61- Vakta ki her ikisi, iki denizin birletii yere varnca balklarn unuttular. (Balk) denizde belli bir iz brakarak bir yol tuttu. Bir vakit Musa gen adamna dedi ki Bu ayeti kssann zahirini esas alarak anlamak gerekir. Mucizeleri inkr etmeye imkn yoktur. Ama Batni anlamna gelince yle denebilir: Bir vakit Kalp Musas nefis gencine, bedene taalluk ettii vakit dedi ki: durup dinlenmeyeceim. Yolculua ve sefere ara vermeyeceim. Ya da durmadan yola devam edeceim, ta iki denizin birletii yere kadar varacam. Yani iki lemin, ruh lemi ile cisim leminin birletii yere varacam. Bu iki lem de insan suretinde ve kalp makamnda tatl ve tuzlu su konumundadr. yahut senelerce yryeceim. Yani uzun zaman yol alacam.
KEHF SURES 709
Her ikisi, iki denizin birletii yere varnca. Hazr ve cem suretinde iki denizin birletii yere vardklarnda balklarn unuttular. Burada kastedilen, Hz. Yunusu (a.s) ahs olarak deil tr olarak yutan balktr. nk ikisinin gdas, bu surete ulamadan nce harite bu balktand. Ki azimet vakti yolculukta onu azk olarak almalar emredilmiti. Bir yol tutup gitmiti. nceden olduu gibi beden denizinde canl olarak yol alp gitmiti. Bir yol geni yol bulmutu. Nitekim, sylendiine gre, denizde izledii yol ak kalm, deniz zerine kapanmamt. 62- Geip gittiklerinde Musa gence: Kuluk yemeimizi getir, hakikaten bu seferimizde bamza sknt geldi. Geip gittiklerinde balktan ayrldklar yeri getiklerinde Musa yorgunluk ve alk hissetti. Oysa anlatldna gre bundan nce yolculukta yorgunluk hissetmemi, hi ackmamt. Bunun zerine bal ve onunla beslenmeyi hatrlad ve gen adamndan yiyecei getirmesini istedi. Musa kuluk yemeimizi getir diyor, nk o sradaki hali, rahimdeki nceki haline gre gndz mesabesindeydi. Ardndan da Hakikten bu seferimizde bamza sknt geldi u yolculuumuz yznden bamza sknt geldi skntdan maksat, doum yorgunluu ve meakktidir. 63- Grdn m! dedi. Kayaya sndmz srada gerekten ben bal unuttum. Onu hatrlamam bana eytandan bakas unutturmad. O acaib ekilde denizde bir yol tutmutu. Grdn m! dedi. ne hata ettim grdn m! kayaya sndmz srada. St emmek iin gse sndmz srada bal unuttum. nk ona ihtiyacmz yoktu. Onu hatrlamam bana eytandan bakas unutturmad. Bal bana unutturan eytandan bakas deildir. Onu vicdanmda hatrlamam engelledi. Sylendiine gre balk denizde yol bulup gittii srada Musa uyuyordu, gen adam ise uyankt. Yasak aac Ademe ssl gsteren vehim eytan, balk nefsini Musaya unutturdu. nk o srada bir tr gaflet halindeydi. Denizde izledii artc acaib yol ise yukarda sz edilen ve ak kalan yoldur. 64- te o! dedi. Aradmz bu idi. Hemen izlerinin zerine geri dndler.
teodedi. Baln ellerinden kayp denizde bir yol tutturmas onun cibilliyetinde olan ey aradmzidi. Aradmz ey buydu. nk iki denizin birletii bir yer vard ve Musaya orada kendisinden daha alim birinin bulunduu vaat edilmiti. nk kutsi akl takip ederek kemale ulamak ancak bu makamda gerekleebilir. Hemen izlerinin zerine geri dndler. lk ftrat makamna ykselmek zere geri dndler, daha nce tabi olduklar gibi. ni srasnda, kemale doru aldklar yolu geri dnerek tekrar izlediler, bylece kutsi akl buldular. Kutsi akl, Allahn kullarndan biriydi, Allahn inayetine ve rahmetine has klnmt. 65- Bylece kullarmzdan bir Abd / Kulu buldular. Ona katmzdan bir rahmet vermitik ve Ona indnden bir ilim retmitik. Ona katmzdan bir rahmet vermitik. Yani maddeden arnmak, cihetlerden beri olmak suretiyle ona manevi bir kemal ve srf bir nuranilik bahetmitik. Bu ise ind yaknln sonucuydu. Ona indnden bir ilim retmitik. Kutsi marifetlerden, lednni klli hakiktlerden oluan bir ilmi beeri talim araclyla ona retmitik. 66- Musa ona dedi ki: Sana tbi olaym m? Sana retilmi olan rde ermek ilmini bana da retmen iin Sana tabi olaym m? bu szyle sluk iradesini ve kemale ykselme isteini gsteriyor. 67- Dedi: phesiz sen benimle beraberlie sabredemezsin, senin asla gcn yetmez. Sen benimle beraberlie sabredemezsin. Bunun nedeni senin gaybi eylere ve manevi hakiktlere muttali olmamandr. nk sen henz maddeden tecerrt etmi deilsin. Beden ve perdeleriyle rtlmsn. Bu yzden bana yoldalk etmeye g yetiremezsin. 68- yzn bilmediin ve kendi ilminle kavrayamadn bir bilgiye nasl sabredersin? 69- Dedi ki: nallah (Allahn dilemesi) ile sen beni sabreder bulacaksn. Senin hibir iinde sana kar gelmem. Kavrayamadn bir bilgiye nasl sabredersin? Musa: inallah, dedi, sen beni sabreder bulacaksn. Benim istidadm gldr ve ben talepte sebatkarm. Senin emrine de kar gelmem. Ben sana btnyle tevecch ettim ve szn benimsedim. nk ben arndm ve benim iradem dorudur. Bu konumalarn tamam hal diliyle gereklemitir.
KEHF SURES 711
70- Dedi ki: Eer bana tbi olursan artk hibir ey hakknda bana soru sorma. Hatta sana o konuda bilgi verinceye kadar. Eer bana tbi olursan. Kemal yolunu izleme hususunda bana uyarsan hibir ey hakknda bana soru sorma. Seyirde, amellerde, riyazette, ahlakta ve cehdde, bana uyman ve tbi olman gerekir. Olaylarn hakiktlerini ve anlamlarn benden isteme. Vakti gelinceye kadar. sana o konuda bilgi verinceye kadar. Bu ilimden sana haber verinceye kadar bana herhangi bir soru sorma. Bilgi verirsem renirsin. Kalp ve kalp muameleleriyle maddeden arndn zaman sana gaybi hakiktleri sana bildireceim. 71- Bundan sonra yrdler. Nihayet bir gemiye bindiler onu, deldi. Dedi: Halkn bomak iin mi onu deldin? Gerekten sen byk bir i yaptn. Bunun zerine yrdler. Nihayet bir gemiye bindikleri zaman. Allaha doru seyir amacyla heyuli denizinde kutsi leme doru yol alan ve kullua elverili riyazet haddine ulam beden gemisine bindikleri zaman gemiyi deldi. Riyazetle, yiyeceini azaltmakla, hkmlerini arlatrmakla, dzenini bozmakla ve bylece zayf drmekle beden gemisini deldi. Musa: halkn bomak iin mi onu deldin?...dedi. heyuli denizde yzerken iinde bulunan hayvani ve nebati kuvvetleri bomak ve helak etmek iin mi onu deldin? Gerekten sen byk bir i yaptn! Musann bu tavr, olaylar ho karlamay, nefsin sfatlaryla zuhur etmesinden, kalbin de ona meyletmesinden, riyazet nedeniyle paylarndan yoksun kalmasn ar bulmasndan, sadece haklaryla yetinmeye kanaat getirmemesinden ibarettir. 72- Ben sana, phesiz benimle beraberlie sabredemezsin, demedim mi? dedi. bu ruhani, manevi bir uyardr, kutsi bir sakndrmadr. Demek istiyor ki: Slukta azimet bundan ok daha gl olmaldr. 73- Dedi ki: Unuttuum eyden dolay beni muahaze etme ve bana bu iimde zorluk ykleme. Musa: Unuttuum eyden dolay beni muaheze etme, dedi. da nefs-i levvame makamnda ifade edilen bir zrdr. Bu
74- Sonra yine yrdler. Nihayet bir erkek ocua rastladlar hemen onu ldrd. Dedi ki: Tertemiz bir nefsi sen ldrdn ha bir can karl olmadan. Gerekten ok dehetli bir ey yaptn. 75- Dedi ki: Ben sana demedim mi? phesiz sen asla benimle sabredemezsin. 76- Dedi ki: Eer bundan sonra sana bir ey sorarsam benimle arkadalk yapma. Gerekten tarafmdan son zre ulatn. (dedi) Yine yrdler. Nihayet bir erkek ocua rastladlar erkek ocuktan maksat, sfatlaryla zuhur edip kalbi perdeleyen ve ktl emreden (emmare) nefistir. ldrlmesi de gazap, ehvet ve dier sfatlarnn ldrlmesi anlamndadr. Tertemiz bir nefsildrdn ha! kalbin nefse ynelik sempatisinden kaynaklanan bir itirazdr bu. Ben sanademedim mi? bu da ruhani bir hatrlatma ve ifadedir. Eer.sana bir ey sorarsam. zr dileme, gnah ikrar edip itiraf etme mahiyetinde bir ifadedir. Bunlarn tm de nefsin levvame oluu esnasnda ortaya kan telvinatlar mahiyetindedir. 77- Yine yrdler. Nihayet bir ky halkna vardlar. Orann ehlinden yemek istediler. kisini de misafir etmekten imtina ettiler. Nihayet orada yklmak zere bir duvar buldular, hemen onu dorulttu. Dileseydin buna kar bir cret alrdn dedi. 78- Dedi: te bu, seninle benim aramzn ayrlmasdr. imdi sana, sabredemediin eylerin tevilini (iyzn) haber vereceim. Yine yrdler. Nihayet bir ky halkna vardlar. Ky halkndan maksat bedensel kuvvetlerdir. Yiyecek istemeleri, onlardan ruhani gda talep etmek anlamndadr. yani onlar araclyla byle bir talepte bulunmak demektir. Czi idraklerinden klli anlamlar karmak gibi. Daha nce onlara yiyecek verdikleri halde bu sefer onlar konuk etmekten yz evirmelerinin nedeni, o srada onlarn yiyeceklerinin daha st taraftan, kutsi nurlardan, cemal ve celal tecellilerinden, lahi marifetlerden ve gaybi anlamlardan kaynaklanmasdr. Riyazet araclyla beden gemisinin delinmesinden ve ocuun ldrlmesinden nce olduu gibi ayaklarnn altndan deildi. Kuvvetler ve duyular da buna engeldirler, bunun srdrlmesine elverili deildirler artk. Bilakis ancak uyuklamalarndan ve skunete ermelerinden sonra byle bir eye hazr olabilirler. Tpk Musann ailesine bekleyin (Taha, 10) demesi gibi.
KEHF SURES 713
Yklmak zere olan duvar ise nefs-i mutmainedir. Bundan duvar diye sz edilmesi, nefs-i emarenin riyazet araclyla ldrlmesinden sonra meydana gelmi olmasndan dolaydr. Bu yzden tpk cansz varlklar gibi kendi kendine ve kendi iradesiyle hareket edemeyecek hale gelmitir. Zayflndan dolay da helak olmak zeredir. Onun bu hali yklmak zere olmak eklinde ifade edilmitir. Musann arkadann bu duvar dorultmas ise, kuvve-i nutkiye nuru araclyla ahlaki kemalat ve gzel faziletlerle deitirmesi anlamndadr. yle ki bu faziletler onun rezil sfatlarnn yerine geerler. Musann (a.s) dileseydin, elbet buna kar bir cret alrdn eklindeki sz kalbi bir telvindir, nefsani deil. yani faziletler edinmek ve riyazetle amel etmek suretiyle ecir ve savap kazanmay kastetmitir. Bu yzden ite bu, benimle senin aramzn ayrlmasdr. eklinde cevap vermitir. Yani, bu, benim makamm ile senin makamnn ayrlmas, uzaklamasdr. Benim halimle senin halinin ayrmasdr. nk riyazet araclyla nefsi imar etmek, vgye deer huylarla ahlaklanmak, sevap ve ecir beklentisi iin deildir. Yoksa fazilet ve kemalattan sz edilemez. nk fazilet; lahi ahlakla ahlaklanmaktr. yle ki fiiller, sahibinden bizzat kendileri iin sadr olurlar, bir gaye iin deil. bir gayeye ynelik olan bir ey perdedir, rezilliktir; fazilet deildir. Gaye; ortaya perde koymak demektir. Nefsin sfatlarnn perdesinin almas ve nur leminde tebarz etmesi gaybi anlamlar alglamas iindir. Daha dorusu lahi sfatlarla sfatlanmak iindir. Dier bir ifadeyle Allahda fena bulduktan sonra Onunla tahakkuk etmek iindir. Senin iddia ettiin gibi sevap kazanmak iin deildir. imdi sana, sabredemediin eylerin tevilini (iyzn) haber vereceim. Yani, nefsin mutmain olduu, kuvvetlerin istikrar bulduu iin anlamlar kabul etmen, soru sorman yasakladm gaybi bilgileri alman mmkn olmutur. Ki senin bunlar zerinde dnmen ve hatrlaman mmkndr. Bu yzden ben de sana anlatacam, bu olaylarn tevilini haber vereceim. Artk anlamlar ve irfan kabul etme istidadna sahipsin. 79- Gemi var ya, o denizde alan miskin kimselerindir. Ben onu kusurlu klmak istedim. Pelerinde bir melik (kral) vard her gemiyi gasp ediyordu.
Gemi var ya, oyoksul kimselerindir. Heyuli denizinde alan yoksul kimselere aittir. Zahiri duyulardan ve tabii-nebati kuvvetlerden oluan bedensel kuvvetlerindir. Bunlardan miskin (yoksul) diye sz edilmesi devaml surette durmalarndan, beden toprandan ayrlmamalarndan, dier hayvani kuvvetler gibi kalbin slukuna engel olacak ya da onu istila edecek gten yoksun olmalarndan dolaydr. Anlatldna gre, bunlar on kardeti. Be tanesi karada bekliyordu, bei de denizde alyordu. Bu da zahiri ve batni duyulara iarettir. Onu kusurlu klmak istedim. Riyazete tabi tutarak aypl olmasn saladm, ki nefs-i emmare meliki / kral gasp ederek ona el koymasn. Bundan maksat da arkalarndan gelen kraldr. Bu kral nlerine geip her gemiyi gasp ediyordu. stila ederek, hevas ve istekleri dorultusunda kullanmak zere el koyuyordu. 80- Erkek ocua gelince, onun ana babas mmin kimselerdi. Onlar tuyan ve kfrle sarmasndan endie duyduk. 81- Bylece istedik ki Rableri onun yerine kendilerine, ondan daha temizini versin ve daha merhametli olsun. Erkek ocua gelince, onun ana babas yani ruh ve cismani tabiat mmin kimselerdi. Tevhidi benimseyen, ikrar eden kimselerdi. nk Allaha itaat etme yoluna balanm, Allahn emrine boyun emilerdi. Allahn kendilerinden istediklerini benimsiyorlard. Bunun iin onlarbomasndan korktuk. zerlerine azgnlkla saldrp brmesinden, ruhun mahedesi esnasnda benliiyle zuhur edip onlar istila etmesinden korktuk. Nankrle onlara isyan edip zerindeki nimetlerini, iyiliklerini inkr etmesinden, ktlk etmesinden korktuk. Ya da onlar perdelemesinden, bylece dinlerini ifsat etmesinden, Allaha kulluklarn bozmasndan endie ettik. Bylece, istedik ki, Rableri onun yerine kendilerine, ondan daha temiziniversin. Tpk ondan daha temiz olan nefs-i mutmainneyi verdii gibi. Yani temizlik bakmndan ondan daha hayrl ve daha arnm olann versin diye. Ve daha merhametli olann versin diye. Daha efktli, daha merhametli olann bahetsin istedik. nk ruh ve bedene kar daha efktli, daha faydal ve daha yumuak olur. Ebeveyn ifadesinden maksadn dede ve baba olmas da muhtemeldir. Bu takdirde ruh ve kalpten kinaye olurlar. Dolaysyla onlara kar daha merhametli olmas da onlarla daha uyumlu ve onlara kar daha duygusal olmas anlamnda olur.
KEHF SURES 715
82- Duvara gelince, ehirdeki iki yetim ocuun idi ve altnda da onlara ait bir hazine vard. Onlarn babalar ise salih / iyi bir kimse idi. Rabbin diledi ki, ocuklar rdlerine ersinler ve kendilerine ait defineyi karsnlar. Bu, Rabbinden bir rahmet idi. Bu ilerimi kendiliimden yapmadm. te bu, senin sabredemediin ilerin tevili. Duvara gelince, ehirdeki iki yetim ocuun idi. Yani nazari ve ameli akllara aitti. Bunlar, Ruhul Kuds olan ebeveynlerinden kopmu durumda idiler. nk bedensel rtlerle ondan perdelenmilerdi. Ya da kemale varmadan nce, beden ehrinde nefsin istilas sonucu ldrlen veya len kalbin ocuklar idiler. Altnda da onlara ait bir hazine vard. Yani ancak, kalp makamnda onlar tarafndan tahsil edilebilen marifet hazinesi vard. nk, kemal vaktinde btn klli ve czi eyler bilfiil onda cem olabilir. Bu da olgunluk ana erime halidir. Bu hazinenin karlmasna gelince, zahir ehli mfessirlerden biri hazine, zerinde ilim yazl olan bir sayfadan ibaretti. demitir. Babalar ise her iki tevil asndan da salih, iyi bir kimse idi. Bazlarnn sylediine gre, bu yetimlerin yal bir dedeleri vard ve Allah bu ikisini onun iin muhafaza etmitir. Byle olunca da ancak Ruhul Kuds olarak tevil edilebilir. 83- Sana Zulkarneynden soruyorlar. De ki: Onunla ilgili kssay size ilerde okuyacam Zulkarneyn (iki boynuzlu) kssas mehurdur. Kendisi, Resulullah (s.a.v) zamanna yakn bir dnemde yaam Romal bir komutand. Bu kssann varla uyarlanmasna gelince, ondan maksat, varln iki boynuzuna, yani dousuna ve batsna hkmeden kalptir. 84- Gerekten biz onu arzda iktidar ve kudret sahibi kldk. Ona herey iin sebeb verdik. 85- O da yollardan birisine tbi oldu tutup gitti 86- Nihayet gnein batt yere varnca onu, kara bir balkta batar buldu ve onun yannda bir kavme rastlad. Dedik ki: Ey Zulkarneyn! Onlara ya azab edeceksin veya haklarnda iyilik etme yolunu seeceksin. Gerekten biz onuiktidar ve kudret sahibi kldk. Beden arznda kudret verdik, klli ve czi anlamlardan oluan btn mallara sahip
kldk. Doudan batya istedii tarafa gitmesini saladk. Ona her ey iinverdik. istedii kemalatlar iin bir sebeb verdik; diledii her bir kemale ulamas iin (ilim, yntem,) bir yol saladk. O datutup gitti. bedensel taalluk ve sfli leme tevecch suretiyle bir yol tuttu. Nihayet gnein batt yere varnca ruh gneinin batt mekna gelince onu kara bir balkta batar buldu. Bala bulanm vaziyette buldu. Bundan maksat, bryen cisimlerle karm bedensel maddedir. Biz insan katk bir nutfeden yarattk. (nsan, 2) ayetinde olduu gibi. Onun yannda bir kavme rastlad. kuvvetlerine rastlad. Nefsin bedeni ve ruhani
Ey Zulkarneyn! Onlara ya azap edeceksindedik. ya riyazet, kahr ve ldrme suretiyle onlara azap edeceksin, veya haklarnda iyilik etme yolunu seeceksin. adaleti gzetecek ve paylarn eksiksiz vereceksin. 87- Dedi ki: Kim zulm ederse ona azap edeceiz. Sonra o, Rabbine gnderilecek ona, korkun azap eder. Zulkarneyn: O, yle dedi: Zulm edeni ehvet, gazap, vehim ve tahayyl gibi ifrata kaan, teslim olmayan, boyun emeyene azap edeceiz riyazete tabi tutarak cezalandracaz. sonra o, Rabbine gnderilecek kk kyamette Rabbinin huzuruna dndrlecektir. Azap uygulayacak. tabiat ateinde brakmak suretiyle ona korkun bir azap uygulayacaktr. Bu benim vereceim cezadan daha iddetli olacaktr. Ya da byk kyamette kahretme ve yok etme (fena) azabna tabi tutacaktr. 88- Amma kim de iman edip salih amel ilerse artk onun iin gzel bir karlk vardr ve ilerde ona emrimizden kolay olan syleyeceiz. man edenegelince nazari ve ameli akl, fikir ve zahiri duyular gibi ilim ve marifete iman edip salih amel, iyi iler yapan, iyi davranan faziletler edinmek iin abalayan, boyun een ve itaat eden kimseye gelince onun iinbir karlk vardr. bir sevap vardr. En gzel sfat cennetinden, sfat nurlarnn tecellilerinden ve sfat ilimlerinin nehirlerinden oluan gzel bir sevap alacaktr. Ve emrimizden (buyruumuzdan), ona kolay olann syleyeceiz. Faziletli melekelerin olumas neticesinde kolaylk ieren bir sz syleyeceiz. 89- Sonra yine bir yol tuttu. Maddeden arnma ve temizlenme yntemiyle Allaha ykselme ve sluk etme yolunu izledi.
KEHF SURES 717
90- Nihayet gnein doduu yere ulanda onu, yle bir kavmin zerine doar buldu ki, onlar iin gnee kar bir rt(siper) yapmamtk. 91- te byle! Gerekten ihata ettik, onunla ilgili her eyden haberdardk. Nihayet gnein doduu yere ulanca. ruh gneinin doduu yere varnca onu yle bir kavmin zerine doar buldu ki nazari ve ameli akl, fikir, sezgi ve kutsi kuvvetten oluan bir kavim zerine doduunu grd. Onlar iin gnee kar bir rt yapmamtk. Bir perde klmamtk. nk onun nuruyla aydnlanyor ve klli manalar idrak ediyorlard. ite byle! onun durumu bizim vasfettiimiz gibidir. onunla ilgili her eyden ilimlerden, marifetlerden, kemalattan ve faziletlerden haberdardk. Yani, bilgi sahibiydik. Bunun anlam udur: bizden baka kimse onun durumunu tmyle kuatmamt. nk o btn lemleri birletiren bir konumdayd. Varlkta onun bilgilerine Allahtan bakas haberdar deildi. Bir de Allahn ar olarak isimlendiren bir durum sz konusuydu. 92- Sonra yollardan birine tbi oldu. 93- Nihayet iki da arasna ulatnda onlarn nnde bir kavim buldu. Hemen hibir sz anlamyorlard. Sonra yine bir yol tuttu. Allahta seyir yolunu izledi. Nihayet iki da arasna ulatnda. Yani iki kevn arasna varnca. Bu, onun asli makam ve mertebesiydi ki, ilahn iki da arasnda bulunan bir sette yer alyordu. Dou ile bat arasnda yolculuk etmek, ini ve ykseli seferleri anlamndadr. onlarn nndebir kavim buldu. Bunlar bedensel tabiat kuvvetleri ve zahiri duygulard. Hemen hibir sz anlamyorlard. nk anlamlar idrak etmedikleri gibi onlar konuamyorlard da. 94- Dediler ki: Ya Zulkarneyn! Gerekten Yecuc ve Mecuc bu arzda fesat karyorlar. Bizimle onlar arasna bir set yapman iin sana har versek olmaz m? Dediler ki hal lisanyla yle dediler: Yecuc vehim meneli drtler ve arzular ve Mecuc vesveseler ve hayali igdler bozgunculuk fesat yapmaktadrlar. Beden arznda, rezilliklere, dzene
aykr ehevi arzulara tevik etmek, dzeni bozan hareketleri ilemeyi cazip klmak, hayr yasalarn tahrip etmek, hikmet kurallarn ilevsiz hale getirmek, felaketlere ve fitnelere yol amak, adalete kart hevalar ve bidatlar yaygnlatrmak, dolaysyla ekini ve nesli ifsat etmek suretiyle bozgunculuk karyorlar. Bizimle onlar arasnda bir set yapman iin ki onu amasnlar. zerine kamayacaklar bir engel yapman iin. Bundan maksat, eri snr ile ameli hikmetten oluan kalbi hikmettir. 95- Dedi ki: Rabbimin beni iinde bulundurduu nimet tecrbe ile elde edilen klli ve czi anlamlar, dou ve batya yolculuk etmek daha hayrldrSiz bana kuvvetinizle destek olun. alarak ve itaat ederek yardm edin. Sizinle onlar arasna almaz bir engel yapaym. bundan maksat da ameli hikmet ve eri kanundur. 96- Bana demir ktleleri getirin. Nihayet dan iki yan arasn ayn seviyeye getirince fleyin! Dedi. Hatta artk, onu kor, ate haline geldii vakit getirin bana, zerine bir miktar erimi bakr dkeyim dedi. 97- Artk onu amaya muktedir olamadlar ve onu delmeye gleri yetmez. Bana demir ktleleri getirin. Ameli suretlerden ve amellerin vaziyetlerinden oluan demir ktleleri getirin. Nihayet dan iki yan arasn ayn seviyeye getirince. Eitleyerek ve lerek ayn dzeye getirince dedi , hayvani kuvvetlere fleyin bu surete czi anlamlar, ahlaki faziletlerden oluan nefsani heyetlerini flemelerini emretti. Artk onu kor haline sokunca amellerin keyfiyetinin aklamasn ieren ilimler kapsamndaki bal bana bir ilim haline getirince getirin bana, zerine bir miktar erimi bakr dkeyim, dedi. Niyet ve ama dkeyim. nk bunlar ilimle amel arasnda vasta konumundadrlar. lim ruhu ile beden ameli onlar araclyla btnleir. Tpk insani ruh ile beden arasnda vasta konumunda olan hayvani ruh gibi. Bylece set olumu oldu. Yani amel ktlelerinden, ilim frmesinden, ahlaktan oluan ktlelerin ve azimet bakrnn, niyetlerin btnnden kaide ve bina meydana gelmi oldu. Nefis onunla mutmain olup, dnd ve iman etti. Bu sebeple onu amaya muktedir olamadlar. zerine kamadlar. nk an ok yceydi. limlere ve hccetlere amildi ve bunlar savmalarna ve istila etmelerine imkn yoktu. onu delemediler nk melekelerle, amellerle ve zikirlerle istihkam edilmiti. 98- Bu, Rabbimden bir rahmettir. Rabbimin vadi hakkdr. Rabbimin vadi gelince O, bunu yerle bir eder.
KEHF SURES 719
99- O gn, biz onlar, birbirlerine arparak alkalanr bir halde brakmzdr ve sura da frlm ve bylece onlar btnyle bir araya getirmiizdir. Budedi bu kanun Rabbimden bir rahmettir. Kullarna ynelik rahmetidir. Onlarn gvende olmalarn ve varllarn devam ettirmelerini salamaktadr. Rabbimin vadi gelince kk kyamete ilikin vadinin vakti gelince, O, bunu yerle bir eder tuz buz olmu batla dntrr. nk lm esnasnda, bedensel aletlerin etkisiz hale geldikleri zamanda onunla amel etmek mmkn deildir. O gn biz onlar, birbirine arparak alkalanr bir halde brakmzdr. alkalanmalarn, karmalarn salamzdr. Ruhla birleip de iine szmayacak halde braktk onlar. Sura da frlm lmden sonraki hayatta yeniden dirili iin sura frlmtr. bylece onlar btnyle bir araya getirmiizdir. Ya da kastedilen anlam udur: Byk kyamette fena halinde, Hakkn zuhuruyla paralanm olarak bir araya getirmiizdir. nk o esnada ilim ve hikmet ortadan kalkar. lahi fiillerin zuhuru, bakasnn ve fiilinin yok oluu ile birlikte helalin ve mubahn anlam zuhur eder. O gn biz onlar, birbirine arparak alkalanr bir halde brakmzdr. akn haldedirler. Bir eye karmlardr ve hareketsiz haldedirler. Sura da frlm beka halinde Hakkani varl meydana getirmek suretiyle sura frlr. Onlar tevhidde, istikamette ve temkinde, kendileriyle deil, Allah ile olularyla bir araya getiririz. 100- Ve kfirleri o gn cehennemle yzyze getirmiizdir. 101- Onlarn gzleri beni hatrlatan ayetlerden bir perde iindeydi, Hakk iitmeye de tahamml edemiyorlard. Kfirleri o gn cehennemle yzyze getirmiizdir. Yani, kk kyamette, Haktan perdelenmi olanlar azabn ve atein trleriyle yz yze gelirler. Enam suresinde anlatld gibi. Ya da kastedilen anlam udur: Bu mahedede, yani byk kyamet ehli cehennem ateiyle azap grr. Gzleri beni grmeye kapal yani ayetlerime, sfatlarmn tecellilerine ki- bunlar beni zikretmeyi gerektirir- kar kapaldr. 102- Yoksa kafirler yle mi sand. Beni brakp da kullarm dostlar edineceklerini mi? phesiz cehennemi kafirlere konaklama yeri olarak hazrladk.
103- De ki: Size amellerini en ziyade zayi edenleri haber vereyim mi? 104- O kimselerin, almalar dnya hayatnda boa gitmitir. Halbuki onlar, iyi iler yaptklarn zannederler. 105- te onlar, Rablerinin ayetlerini inkar ederler ve Ona kavuacaklarn da.. onlarn amelleri boa gitmitir. 106- Bylece onlarn cezas cehennemdir. Kfretmeleri, benim ayetlerimle ve resullerimle ittihaze (alay) etmelerinden dolay. 107- Muhakkak iman edip salih amel ileyenler iin konaklama yeridir; onlar iindir Firdevs cenneti. 108- Orada ebedi kalrlar oradan da hi ayrlmak istemezler. 109- De ki: Rabbimin kelimeleri iin denizler mrekkep olsa Muhakkak Rabbimin kelimeleri tkenmeden nce deniz tkenirdi. 110- De ki: Ben de sizin misliniz gibi beerim. Bana vahy olunuyor. Ancak ilahnz tek bir ilhdr. Kim ki Rabbine kavumay arzu ederse artk salih amel ilesin ve Rabbine yapt ibadette kimseyi ortak etmesin. Oradan hi ayrlmak istemezler. Durumlarnn deimesini istemezler. nk, istidatlarnn gerektirdii kemale ulamlardr. Artk, bunun tesine ynelik bir zlemleri sz konusu deildir. Geri bunun tesinde bir kemal vardr; ama idrakleri buna ulaamamaktadr. Bu yzden, durumlarnn tesinden bir tat almadklar gibi, zlem de duymazlar. Bakasnn varln ispat ettikleri iin Haktan perdelenen mriklere karlk olarak zikredilmi olmalar, kendilerine bahedilen cennetin de Firdevs cenneti olmas gsteriyor ki onlardan maksat, istidatlar tam olan muvahhitlerdir. Ve onlarn kemallerinin stnde bir kemal yoktur. Onlarn mertebelerinin tesinde bir ey olmad iin de durumlarnn deimesini istemezler. De ki: derya olsa ekil almaya elverili, zahirde uzants olan heyuli deniz Rabbimin szleri iin mrekkep olsa. Rabbimin anlamlardan, hakiktlerden, aynlerden ve ruhlardan oluan szleri iin mrekkep olsa Rabbimin szleri bitmeden deniz tkenecektir. nk Rabbimin szleri sonsuzdur ve sonlu olann sonsuz olan tketmesi de imknszdr. Allah, dorusunu herkesten daha iyi bilir.
MERYEM SURES 721
MERYEM SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- Kaf. Ha. Ya. Ayn. Sad. 2- (Bu,) Rabbinin, Zekeriyya kuluna rahmetinin anlmasdr. 3- Hani o, gizli bir sesle Rabbine niyaz etmiti. Kaf. Ha. Ya. Ayn. Sad. Daha nce vurgulamtk: Bir istekte bulunmak zere Rabbine seslenen ve dua eden kimse, ancak bilerek veya bilmeyerek bu hal ile ilgili istidadnn gerektirdii ekilde hal diliyle Ona dua ettiinde ve isteinin kayna olan ismiyle Ona seslendiinde icabeti (duann kabuln) hakkeder. nk ba ve feyiz, ancak istidadn kapasitesine gre belirginleir. stidat ise istekte bulunulan ismin gerektirdii eyden bakasn istemez. Yce Allah da sz konusu ismiyle tecelli etmek ve isteini vermek suretiyle icabet eder, gediini kapatr, ihtiyacn giderir. Nitekim, hasta bir kimse Ya Rabbi! diye seslendii zaman Ya afi (ey ifa veren) demek istiyor. nk Hak Teala ona icabet ettii zaman bu isimle (afi ismiyle) onu iyiletirir. Ayn ekilde fakir bir kimse de Ona seslendiinde, Hak Teala onun bu isteine Muni (ihtiyalar gideren) ismiyle icabet eder, nk Rabbi Odur. 4- Rabbim! dedi, benden (vcudumdan), kemiklerim zayflad, sam bam aard. Ve ben, Rabbim, sana (ettiim) dua sayesinde hi bedbaht olmadm. 5- Dorusu ben, arkamdan i bana geecek olan yaknlarmdan endie ediyorum. Karm da ksrdr. Tarafndan bana bir veli (oul) ver. 6- Ki o bana vris olsun; Ya'kub hanedanna da vris olsun. Rabbim, onu rzana lyk kl!
7- (Allah yle buyurdu:) Ey Zekeriyya! Biz sana bir oul mjdeleriz ki, onun ad Yahya'dr. Daha nce ona kimseyi ada yapmadk. 8- Zekeriyya: Rabbim! dedi, karm ksr olduu, ben de ihtiyarln son snrna vardm halde, benim nasl olum olabilir? 9- Allah: yledir, dedi; Rabbin: O bana kolaydr. Daha nce, sen hibir ey deilken seni de yaratmtm, buyurdu. 10- O: Rabbim! dedi, (ocuum olacana dair) bana bir iaret ver. Allah: Sana iaret, sapasalam olduun halde ( gn) gece insanlarla konuamamandr, buyurdu. 11- Bunun zerine Zekeriyya, mbetten kavminin karsna karak onlara: Sabah akam tesbihte bulunun diye iaret verdi. 12- Ey Yahya! Kitab'a (Tevrat'a) var gcnle sarl! (dedik) ve henz sabi iken ona (ilim ve) hikmet verdik. 13- Tarafmzdan ona kalp yumuakl ve temizlik de (verdik). O, ok saknan bir kimse idi. 14- Ana-babasna ok iyi davranrd; o, isyankr bir zorba deildi. 15- Doduu gn, lecei gn ve diri olarak kabirden kaldrlaca gn ona selam olsun! Zekeriyya (a.s), din ilerinde yerine geecek bir veli bahetmesi iin Rabbine seslendi. Bu duay ederken iki olguya tevessl etti. ki gereke gstererek mazeretine bildirdi. Zayfla ve ihtiyarla tevessl etti. Din ilerini yrtme hususunda gszln ve acizliini gereke olarak sundu. Benden, kemiklerim zayflad, sam bam aard. Yce Allah, el-Kafi ismiyle ona icabet ederek , zayfln giderip ona g veriyor. Bir oul bahetmek suretiyle onu glendiriyor. Sonra Hz. Zekeriyya (a.s), yce Allahn kendisine ynelik kadim inayetine tevessl ediyor ve bunu da yle dile getiriyor: Ve ben, Rabbim, sana ettiim dua sayesinde hi bedbaht olmadm. Bunun zerine yce Allah el-Hadi (yol gsteren) ismiyle ona icabet ediyor ve mjde ve vaat ile onu isteine iletiyor. nk mutluluu gerektiren, bedbahtln bertaraf olmasn kanlmaz klar, nitekim yce Allah buna gerei olan eyle iaret etmitir. nayet, Allahn ezelde ayn olarak var olan ilminden ibaret olup kiinin istidadyla kendine uygun mutluluunu gerektirir. Bu, ayn zamanda Allahn, istidadn var olmasndan sonra onun iin bu kemali irade etmesinin de aynsdr. u halde yce Allah, istidad bu kemale iletmesi kanlmazdr.
MERYEM SURES 723
Hidayet etme, ancak muvaffak klmakla olur. Bu da istenen eye uygun, o eyin gereklemesini salayan sebeplerin tertip edilmesiyle mmkndr. Zekeriyya (a.s) isteinin gereklemeye uygun olmadnn, belki aksi sebeplerin mevcut olduunu gryordu. Bu yzden korkuya kapld, yetkin olmayan velilerin (akrabalarn) bulunmasndan korktuunu belirterek Allaha yalvarp mazeret bildirdi. Allah ona el-Vaki (koruyan) ismiyle icabet etti ve onu yetkin olmayan velilerin errinden korudu. Sonra Karm da ksrdr. diyerek soyundan bir velinin olmasnn imknszln da mazeret olarak ortaya koydu. Allah ona Alim ismiyle icabet etti. nk O, onun gereke olarak ileri srd, sonucun olamayacann kant olarak sarld sebeplerin ortada olmadn biliyordu. Allah, bu sebeplerin halihazrda yokluuna ramen var olduklarn da biliyordu. Allahn bildiinin de olmas kanlmazdr. Tpk meleklerin brahimin karsna syledikleri gibi: Bu byledir. Rabbin sylemitir. O,hikmet sahibi Hakimdir, bilenAlimdir (Zariyat, 31) Allah onu bir evlatla mjdeleyip bilgisinin gerektirdiini ona gsterince sebepler leminde hikmetle har neir olduu iin ard ve bir kez daha sebeplerin olmadn ileri srerek yle dedi: Benim nasl olum olabilir? nk akrabalarnn yetkin olmayndan dolay soyundan olmasa da gerek bir oul gibi ilerini yrtecek, tam yerine geip yannda yer alacak, din ilerini yrtmede kendi yolunu izleyecek gerek birini istiyordu. Allah, mjdeyi tekrarlayarak ona bu iin, kudretine gre ok basit olduunu gsterdi. Bunun zerine Zekeriyya (a.s), buna delalet edecek bir iaret istedi, Allah da ona bu iareti verdi. Sadk (doru syleyen) ismiyle vaadini yerine getirdi. Yahyay ona bahederek rahmetini sundu. Bylece vaat ve mjde haliyle birlikte sz edilen drt hal, Allahn ona be isimle icabet etmesini gerektirmitir. Yukarda akladmz manalara gre; surenin banda yer alan birbirinden kopuk harflerden (hurufu mukataa) Kaf harfi, Zekeriyyann zayflnn ve ihtiyarlnn gerektirdii el-Kafi ismine, Ha harfi, Allahn ona ynelik inayetinin, istedii eyi onun iin irade etmesinin gerektirdii el-Hadi ismine, Ya harfi akrabalardan korkmasnn gerektirdii el-Vaki (koruyan) ismine, Ayn harfi sebeplerin olmadn izhar etmesinin gerektirdii el-Alim ismine, Sad harfi de vaadin
gerektirdii es-Sadk ismine iarettir. Dolaysyla bu be ismin toplam, oul bahedilmesi ve bu haller kapsamnda isteinin sunulmasyla kendini gsteren er-Rahim ismidir. u halde, bu harflerin zikredilip saylmas bu isimlerin hasl olmasna kaynaklk oluturan sz konusu sfatlarn zuhuruna iarettir. Bundan maksat da yce Allahn, kendisine seslenen kulu Zekeriyyaya rahmetinin zuhurudur. Bu rahmetin anlmasndan maksat da Yahyann (a.s) varlnda kendini gsteren bu rahmetin anlmasdr. Bu yzdendir ki bni Abbas (r.a) demitir ki: Kaf harfi el-Kafiden, Ha harfi el-Hadiden, Ya harfi el-Vakiden, Ayn harfi el-Alimden ve Sad harfi de es-Sadktan ibarettir. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir. ayet tevil mahiyetli uyarlama yapacak olursak unu syleriz: Ruh Zekeriyyas heyulani akl istidad makamnda gizlice seslendi. Zayflndan ikayeti oldu, Allahn inayetine tevessl etti. Nefsani kuvvetlerden oluan akrabalarndan korktuunu ve nefis karsnn kalp olunu dourmayacak ekilde ksr oluundan ikayet etti. Tarafndan bana bir veli ver. Ki bana varis olsun. Ve faal akl olan Yakub hanedanna da varis olsun. Rabbim! Onu rzana layk kl. Raz olunan kemalatla nitelenmi olsun. Biz sana bir oul mjdeleriz. Kalp olunu mjdeliyoruz. Onun ad Yahyadr. nk ebedi bir hayat vardr. Rabbim! Bana bir iaret ver. Ki bu iaret beni ona ulatrsn. Sana iaretkonumamandr. Maddi megalelere dalp tabii ilere karp his insanlaryla konumamandr. Onlaratesbihte bulunun, diye iaret verdi. Her birinize mahsus ibaretlerinize riyazetle, daima fuzuli olan eyleri terk etmekle devam edin. Ey Yahya! kalp Yahyas! Sarl furkani akl ad verilen ilim kitabna sarl. Ona hikmet verdik eyay yerli yerine koyma melekesini bahettik, henz sabi iken. Henz manevi doumla var olmuken. Tarafmzdan ona kalp yumuakln verdik. sfat tecellilerinden kaynaklanan kemal araclyla ona rahmet ettik, ve temizlik verdik. Tecerrtle ona kutsilik ve arnmlk verdik. O, ok saknan bir kimse idi. nefsin sfatlarndan kanrd. Ana-babasna ok iyi davranrd. Ruh ve nefse iyi davranrd. Selam ona olsun. temizlik, arnmlk, maddi giysilerden berilik onun zerine olsun, doduu gn, lecei gn. vahdette fena bulmak suretiyle lecei gn, kabirden kaldrlaca gn. fena sonras beka ile kaldrlaca gn, diri olarak. Allah ile hayat bulmu olarak dirilecei gn.
MERYEM SURES 725
16- (Raslum!) Kitab'da Meryem'i de an. Hani o, ailesinden ayrlarak dou tarafnda bir yere ekilmiti. 17- Meryem, onlarla kendi arasna bir perde ekmiti. Derken, biz ona ruhumuzu gnderdik de o, kendisine tastamam bir insan eklinde grnd. 18- Meryem dedi ki: Senden, ok esirgeyici olan Allah'a snrm! Eer Allah'tan saknan bir kimse isen (bana dokunma). 19- Melek: Ben, yalnzca, sana tertemiz bir erkek ocuk balamam iin Rabbinin bir Resuluyum, dedi. 20- Meryem: Bana bir insan eli demedii, iffetsiz de olmadm halde benim nasl ocuum olabilir? dedi. 21- Melek: yledir, dedi; (zira) Rabbin buyurdu ki: Bu bana kolaydr. nk biz, onu insanlara bir delil ve kendimizden bir rahmet klacaz. Bu, hkm ve karara balanm (ezelde olup bitmi) bir i idi. Kitab'da Meryem'i de an. Hani o, ailesinden ayrlarak dou tarafnda bir yere ekilmiti. Dou taraf, kutsi lemdir. nk Meryem tecerrt etmek, mmkn tabiattan ve nefsin kararghndan ekilmek suretiyle Ruhul Kuds ile btnlemiti. Ailesinden maksat, nefsani ve tabii kuvvetlerdir. Meryemin kendisi ile ailesi arasna ektii perde kutsiyet korunayd. Bu korunak, nefis lemi ehline yasakt. Yasan snr sadr perdesiydi ki maddi kuvvetler lemi en fazla oraya kadar varabilirdi, maddi kuvvetlerin yryebilecekleri son nokta burasyd. Tecerrt ederek kutsi leme ykselmeyen kimseye Ruhul Kuds gnderilmez. Nitekim, yce Allah bu konuda yle buyurmutur: Biz ona ruhumuzu gnderdik. Melein Meryeme normal yaratll, gzel suretli bir beer olarak grnmesinin sebebi, Meryemin nefsinin ondan etkilenmesi, snmas, z yaratln gerektirdii ekilde hareket etmesi, etkinin hayalden tabiata sirayet etmesi, bylece ehvetinin harekete gemesi ve tpk uykuda ihtilam olmak gibi inzalin gereklemesi, nutfesinin rahme dp bundan da ocuun meydana gelmesinin salanmasdr.
Daha nce vahyin sadk (gerek) ryalara yakn bir mahiyette olduunu vurgulamtk. nk uykuda olduu gibi vahiy esnasnda bedensel kuvvetler skunet bulur, faaliyetleri askya alnr. u halde, bizim stlahmzda kalp olarak isimlendirilen nefs-i natkaya ulat hayalde varit olduu grlen haller ve kutsi ruhlarla gerekletirdii temaslar hayvani ve tabii nefse de sirayet eder, beden de ondan etkilenir. ocuun sadece annesinin nutfesinden yaratlmasnn mmkn olmasna gelince; tabii ilimler unu ortaya koymulardr: ocuun olumasnda erkein menisi, peynirin olumasnda mayann grd ilevi grmektedir. Kadnn menisi ise st konumundadr. Akdedici (balayan) erkein menisi, inikad (balanma) da kadnn menisi asndan geerlidir. Ama bu demek deildir ki sadece erkein menisi akdedicilik gcne sahiptir ve kadnn menisi de sadece inikad etme konumundadr. Aksine bunun anlam udur: Erkein menisindeki akdedici g daha fazladr, inikad zellii de kadnn menisinde daha baskndr. Aksi takdirde, biri sadece akdedici, biri de sadece inikad olucu olmak zere belirginleselerdi, bir ey oluturmak zere birleemezlerdi. Eer erkein menisinde de bir oranda inikad (balanma) zellii olmasayd, ocuun bir parasn oluturmazd. Dolaysyla, kadnn mizac, onurlu nefse, etkin gce sahip dirayetli kadnlarda olduu gibi gl ve erkeksi olursa, cierinin mizac da scak olur. Bu yzden, onun sa bbreinden kan meni sol bbreinden kan meniden daha scak olur. Bu iki meni rahimde bir araya geldiinde, eer rahmin mizac meniyi tutma ve ekme hususunda gl ise, sa bbrekten kan meni akdedicilik gcne sahip olmak bakmndan erkein, sol bbrekten ayrlan meni de inikad gcne sahip olmak bakmndan kadnn yerine geer ve ocuun olmas da bu sayede mmkn olur. zellikle nefis kutsal ruhla teyit edilmise, glendirilmise, nefsin kutsal ruhla temas halinde oluunun tesiri tabiata ve bedene de sirayet eder, mizac deitirir. Btn kuvvetler de fiillerinde ruhani destek grrler. Dolaysyla kyas kabul edilmeyecek ekilde fiillerini daha belirleyici bir gle yerine getirirler. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir.
MERYEM SURES 727
nk biz, onu insanlara bir delilklacaz. nsanlar iin lmden sonra yeniden dirilie delalet edecektir. Ve kendimizden bir rahmet klacaz. Onu bizim tarafmzdan kendilerine sunulmu, kendilerini eriat, hikmet ve irfanla kemale erdiren, bu fiilimiz sayesinde onlar hidayete erdiren bir rahmet klacaz. Dolaysyla, o lahi manevi rahmetin suretidir. Bu, hkm ve karara balanm bir i idi. Levhte hkme balanm, ezelde takdir edilmiti. bni Abbastan u aklama rivayet edilmitir: Meryem, Cebrailin Ben, yalnzca sana tertemiz bir erkek ocuk balamam iin Rabbinin bir resuluyum. szyle mutmain olunca Cebrail ona yaklat ve giysisinin, yani bedenin cebine fledi. Bu, oynama ve kucaklama etkisi gstererek yukarda sylediimiz gibi Meryemin ihtilam olmu gibi inzal olmasna sebep oldu. Nitekim, oynama ve kucaklama ou zaman inzale yol aar. Bazlar, ona grnen ruh, nzul srasndaki sann ruhuydu, onunla btnleti ve nutfesine taalluk etti, demilerdir. Dorusu, onun Ruhul Kuds olmasdr. nk, sann varlnn etkin sebebi odur. Nitekim, Sana tertemiz bir erkek ocuk balamam iin. Sz de bunu gsteriyor. 22- Meryem ona hamile kald. Bunun zerine onunla (karnndaki ocukla) uzak bir yere ekildi. 23- Doum sancs onu bir hurma aacna (dayanmaya) sevk etti. Keke, dedi, bundan nce lseydim de unutulup gitseydim! 24- Aasndan (sa yahut melek) ona yle seslendi: Tasalanma! Rabbin senin alt yannda bir su ark vcuda getirmitir. 25- Hurma daln kendine doru silkele ki, zerine taze, olgun hurma dklsn. 26- Ye, i. Gzn aydn olsun! Eer insanlardan birini grrsen de ki: Ben, ok merhametli olan Allah'a oru adadm; artk bugn hibir insanla konumayacam. sann (a.s) ruhunun nutfe ile btnlemesi ancak nutfenin rahme yerlemesinden, kalc olmasndan, zellikle imtiza edip birlemesinden, dolaysyla ruhu kabul etmeye elverili bir karm haline gelmesinden sonra sz konusu olmutur.
Bunun zerine onunlaekildi onunla birlikte uzak bir yere dou tarafndaki nceki yerden daha uzak bir yere ekildi. nk Meryem sa ile bat tarafnda vaki olmutu. Bundan maksat da tabiat lemi ve cismani ufuktur. Bu yzden yle buyurmutur: Doum sancs onu bir hurma aacna sevk etti. Nefis hurmasna Aasndan ona seslendi Yani Cebrail, nefis ile ilgili makamna nispeten aa saylan cihetten, yani Meryemin de zntsnn kayna olan tabiat yani rsvalna sebep olan gebelik tarafndan ona seslendi: Tasalanma! Rabbin senin alt yannda bir su ark vcuda getirmitir. tabii ilminin, fiil tevhidi ilminin acayipliklerinden bir ark meydana getirmitir. Bunu Allah sana has klm ve seni semitir. Nitekim Onun, yalnz senin nutfenden cenini meydana getirdiini grdn. Kendine doru silkele Ruhul Kuds ile btnlemen sebebiyle, ruh semasnda ykselen ve kuruduktan, heva suyundan ve hayatndan mahrum olmas nedeniyle cansz hale geldikten sonra riyazetle hakiki hayata kavuup yeeren, irfan ve anlam meyvelerini vermeye balayan nefsinin hurma daln kendine doru silkele. Yani onu fikirle harekete geir. zerinedklsn. rfan ve hakikt meyveleri zerine dklsn. taze ve olgunYe zerine sarkan taze hakiktleri, lahi marifeti, sfat tecellileri ilmini, balar ve halleri ye. i altndan tabiat ilmi suyunu, lahi sanatn esizliini, lahi fiillerin akl almaz sunumlarn, tevekkl ilmini, fiil tecellilerini, ahlak ve kazanmlar i. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: phesiz, hem stlerinden, hem de ayaklarnn altndan yerlerdi. (Maide, 66) Gzn aydn olsun! kemalden, kudretle var olan. nayetle bahedilen mbarek ocuktan dolay gzn aydn olsun. Eer insanlardan birini grrsen. Zahiri sebeplerden dolay hakiktlerden, sanat ve hikmetten (onlarn tesine nfuz edememekten) dolay esiz yaratltan ve lahi kudretten perdelenen ve adetlerin tesine geemedikleri, vehimle kark Hakkn nurunu gremeyen aklla perdelendikleri iin senin szn anlamayan, seni ve senin halini tasdik etmeyen zahir ehlinden birini grrsen de ki: Ben, ok merhametli olan Allaha oru adadm. Kendi halinle ilgili onlara herhangi bir ey syleme. Kabul etmeleri mmkn olmayan bir hususta sz fazla uzatma. Ta ki o (sa) kendi haliyle onlarla konuuncaya kadar.
MERYEM SURES 729
27- Nihayet onu (kucanda) tayarak kavmine getirdi. Dediler ki: Ey Meryem! Hakikten sen iren bir ey yaptn! 28- Ey Harun'un kz kardei! Senin baban kt bir insan deildi; annen de iffetsiz deildi. 29- Bunun zerine Meryem ocuu gsterdi. Biz, dediler, beikteki bir sab ile nasl konuuruz? 30- ocuk yle dedi: Ben, Allah'n kuluyum. O, bana Kitab' verdi ve beni Nebiy yapt. 31- Nerede olursam olaym, O beni mbarek kld; yaadm srece bana salt ve zekt emretti. 32- Beni anneme saygl kld; beni bedbaht bir zorba yapmad. 33- Doduum gn, leceim gn ve diri olarak kabirden kaldrlacam gn esenlik banadr. 34- te, hakknda phe ettikleri Meryem olu sa, Hak, kavl (sz) olarak budur. 35- Allah'n bir evlt edinmesi, olacak ey deildir! O, bundan mnezzehtir. Bir ie hkmettii zaman, ona sadece Ol! der ve hemen olur. 36- (sa unu da syledi:) Muhakkak ki Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbinizdir. yle ise O'na kulluk ediniz. te doru yol budur. 37- Sonra hizibler (gruplar) kendi aralarnda ayrla dtler. Byk gne ahit olunduu zamanda vay o kfirlerin haline! 38- Onlar, bizim huzurumuza kacaklar gn (balarna gelecek olanlar) ne iyi duyarlar ve ne iyi grrler (bir grsen)! Lakin o zalimler bugn ak bir sapklk iindeler. 39- (Raslm!) Sen onlar pimanlk ve znt gn hakknda uyar. nk onlar bir gafletin iine dalm olduklar halde ve henz iman etmemiken (bakarsn) i olup bitmitir. 40- Muhakkak arzn ve onun zerindekilere ancak biz vris oluruz (her ey gider, biz kalrz) ve onlar ancak bize dndrlrler.
Esenlik banadr Bu halde de selam, esenlik benim zerimedir, tpk Yahyann zerine olduu gibi. nk Benim zatm mcerret ve mukaddestir, ocuklukta bile madde ile perdelenmez. Bilindii gibi selamn anlam, maddeyle temas kurmaktan kaynaklanan ayplardan beri olmaktr. teMeryem olu sa hak kavl (sz) olarak budur. yani onun sz ezeli mcerret zattan ibarettir. Nitekim, daha nce bu birka konuya deinmitik. Allahn evlat edinmesi, olur ey deildir. nk Onunla birlikte bir baka eyin var olmas imknszdr. O, bundan mnezzehtir. beraberinde baka bir eyin var olmasndan mnezzehtir. Ona sadece Kn / ol der ve hemen olur. Yani, zaman mefhumu olmakszn, sadece iradesinin taalluk etmesiyle yoktan var eder. Muhakkak arzn ve onun zerindekilere ancak biz varis oluruz. byk kyamette, mutlak fena ve zati mahede esnasnda her eye biz varis oluruz. 41- Kitab'da brahim'i an. Zira o, sdk btn bir Nebiydi. 42- Bir zaman o babasna dedi ki: Babacm! Duymayan, grmeyen ve sana hibir fayda salamayan bir eye niin taparsn? 43- Babacm! Hakikten sana gelmeyen bir ilim bana geldi. yle ise bana uy ki, seni dz yola karaym. 44- Babacm! eytana kulluk etme! nk eytan, ok merhametli olan Allah'a si oldu. 45- Babacm! Allah tarafndan sana azap dokunup da eytann yakn olmandan korkuyorum. 46- (Babas:) Ey brahim! dedi, sen benim ilahlarmdan yz m eviriyorsun? Eer vazgemezsen, ant olsun seni recm ederim (talarm)! Uzun bir zaman benden uzak dur! 47- brahim: Selm senin zerine olsun, dedi, Rabbimden senin iin mafiret dileyeceim. nk, O bana kar ok ltufkrdr. 48- Sizden de, Allah'dan baka taptnz eylerden de uzaklayor ve Rabbime yalvaryorum. Umulur ki (senin iin) Rabbime dua etmemle bedbaht (emei boa gitmi) olmam.
MERYEM SURES 731
49- Nihayet brahim onlardan ve Allah'tan baka taptklar eylerden uzaklap bir tarafa ekildii zaman biz ona shak ve Y'kub'u baladk ve her birini Nebiy yaptk. 50- Onlara rahmetimizden bata bulunduk ve kendilerine sdk lisann ok yce kldk. 51- (Raslm!) Kitab'da Musa'y da an. Gerekten o, ihls sahibi, Resl ve neb idi. 52- Ona Tr'un sa tarafndan seslendik ve onu, fsldaan kimse kadar (kendimize) yaklatrdk. 53- Rahmetimizin bir sonucu olarak ona kardei Harun'u bir Nebiy olarak armaan ettik. 54- (Raslm!) Kitab'da smail'i de an. Gerekten o, szne sdkt, Resl ve Neb idi. 55- Halkna salt (namaz) ve zekt emrederdi; Rabbi nezdinde de honutluk kazanm bir kimse idi. Doruluk; her faziletin asl, her kemalin z, her makamn sekin bakiyesi ve her ban yneltildii istidattr. Duymayan, grmeyenbir eye niin taparsn? Allahtan baka, kendilerinden talepte bulunduu ve kendilerine bamsz tesir atfettiin eylere niin tapyorsun? Sana hibir fayda salamayan eylere ne diye ibadet ediyorsun? Hakiktte bunlarn sana hibir faydalar olmaz, nk tesirleri sz konusu deildir. Bir ilim bana geldi zati tevhid ilmi bana ulat. Selam sana Allah, senin zatn perdelendii maddelerden arndrsn. Rabbimden senin iin mafiret dileyeceim. senin zatn nuruyla rtmesini, sfatlaryla senin sfatlarnn zerini perdelemesini, fiilleriyle nefsinin heyetlerini kapatmasn ayet mmknse Ondan isteyeceim. Gerekten o ihlas sahibi idi. Allah rzas iin sluk ederken zat ve ilmi mcerretti, Allahn sfatlar dahil Ondan baka hibir cihete ynelmiyordu, Allahn sfatlarn dahi Ondan nefyetmiti. Gz kaymad ve snr amad. (Necm, 17) ayetinde anlatlan durum ite budur. Rabbim! Bana (kendini) gster; seni greyim! (Araf, 143) ayetinde belirtildii gibi Musa, bu szyle sfatlar Allahtan nefyetmiti.
Ayrca Allah onu benliinden kurtarm, varlnn kalntsn ondan nefyetmiti. Dolaysyla, eksiksiz zati tecelli ile onu yukarda sz edilen azgnlktan kurtarmt. Allahn kendisini yerletirmesiyle de makamda istikrar kazanmt. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Rabbi o daa tecelli edince onu parampara etti, Musa da baygn dt. (Araf, 143) Aylp kendine gelince yle demitir: Seni noksan sfatlardan tenzih ederim, sana tevbe ettim. (Araf, 143) benliin zuhur etmesi gnahndan pimanlk duyup sana dndm. Hem Resul, hem de Neb idi. Risalet makam, Nbvvet makamndan sonra gelir, nk helal ve haram gibi hkmleri bildirmeyi, namaz, oru gibi vaziyetlere dikkt ekmeyi ngrmektedir. Risalet, mkelleflere ilikin hkmlerin aklanmasyla ilgilidir. Nbvvet ise, ahiret, lmden sonra dirili, hairde toplanmaya dair haller, lahi irfan gibi gaybi anlamlardan haber vermekten, sfat ve isimleri, yce Allahn anna yaraan hamd ve ululamalar aklamaktan ibarettir. Velayet ise her ikisinin de stndedir. nk Velayet, halka itibar etmeksizin Allahn zatnda fena bulmaktan ibarettir. Her iki makamdan da nce olduu iin makamlarn en ereflisidir. nk balangta velayet hasl olmazsa Nbvvet ve Risalet de olmaz. Velayet, her ikisinin de dayanadr. Nitekim bu yzden, Musann Allah tarafndan kendisi iin seilmi biri olduu (muhlas) olduu en bata zikredilmi, Nbvvet ise Risaletten daha sonra zikredilmitir. nk Nbvvet daha erefli, vgye ve saygya daha ok delalet etmektedir. Ama ereflilik zelliini vurgulamak maksadyla velayet makamn bu iki makamdan sonra zikretmiyor. Zira Velayet makam daha erefli olsa da batndr, erefini ve faziletini muhakkik ariflerden, ince nazara sahip olmak zere sekin klnm baz fertlerden bakas bilemez. Bu yzden Velayet, vg ve tazim ifade etmez. Yine muhlas ifadesi de srf Velayete zg klnmakla birlikte, bu en erefli nitelik de vg ifade etmez. nk nbvvet ve risalet olmadan da Velayet olabilir, ama Nbvvet ve Risalet Velayetsiz olmaz. Bu yzden Musann ancak bu ekilde vasfedilmesi uygun derdi.
MERYEM SURES 733
Ona Turun sa tarafndan seslendik. Varlnn Turundan. Bu ise mnacat mahalli olan sr makam kapsamndaki kalp Turunun son zirvesidir. Bu yzden yce Allah fsldaan kimse kadar yaklatrdk. buyurmu ve Musay Kelim (Allah ile konuan) diye adlandrmtr. Seslenilen yerin sa taraf olarak vasfedilmesine gelince, burada daha erefli, daha kuvvetli ve daha bereketli sa taraf tercih edilip sadrdan ibadet olan sol taraftan saknlmtr. nk vahiy ancak ruh leminden gelir. Ruh lemi ise kutsal vadidir. 56- Kitabda drisi de an. Hakikaten o pek doru bir insan bir Nebiydi. 57- Onu stn bir makama ycelttik. 58- te bunlar, Allah'n kendilerine nimetler verdii Nebiylerden, dem'in soyundan, Nuh ile birlikte (gemide) tadklarmzdan, brahim ve srail (Ya'kub) 'in soyundan, doruya ulatrdmz ve sekin kldmz kimselerdendir. Onlara, ok merhametli olan Allah'n yetleri okunduunda alayarak secdeye kapanrlard. 59- Nihayet onlarn peinden yle bir nesil geldi ki, bunlar salt braktlar; nefislerinin arzularna uydular. Bu yzden, ileride sapklklarnn cezasn ekecekler. 60- Ancak tevbe eden, iman eden ve iyi davranta bulunan kimseler haritir. Bunlar, hibir hakszla uratlmakszn cennete girecekler. Onu stn bir makama ycelttik. Eer ayetin orijinalinde geen mekn kelimesi makam anlamnda ise, bu takdirde Allaha yaknl ve cem ayninde sahip olduu velayet makam kapsamndaki mertebesi kastedilmitir. Eer arz (yer) anlamnda kullanlmsa, bu durumda bundan maksat sa (a.s)nn da yerletii makam olan drdnc felek kastedilmitir. nk burann aslnda onun ruhunun merkezi, ilk feyzinin kayna olduu belirtilmiti. Feyzi de gne felei ve maukunun muharrikinden kaynaklanmtr. Onlara, ok merhametli olan Allahn ayetleri okunduunda her ayetin zahirini nefisle, batnn da kalp ile dinlerler. Srlaryla onun anlamnn snrn anlarlar. Ruh ile ayetlerin kt yerlere ykselir, ayette tecelli ettii sfatla mevsuf mtekellimi (kelam sahibi Allah) mahede ederler. Secdeye kapanrlar bu ayeti ortaya karan sfatyla zuhur edii esnasnda tecelli ettii isimde fena bulurlar.
Rahmann veya Allahn kapsad sair sfatlar iinde de Onu mahede etmenin zlemiyle alarlar. Uzaklama korkusuyla nefsin bekasn gerektirmese de bu, kalbin alamasdr. Nitekim air yle demitir: Uzaklasalar, onlara duyduklar zlemden alarlar Yaknlasalar, ayrlk korkusundan alarlar. Huzur saltn (namazn) terk ettiler. nk nefis makamnda kaldlar. Huzur, ancak kalp ile gerekleir. Namaz, ancak kalp iledir. Nefsin sfatlaryla kalbin makamndan perdelenmi olmalar yznden ehevi arzularn peinden komak onlarn ayrlmaz zellikleri oldu. Bu yzden, ileride sapklklarnn cezasn ekecekler. bir ktle, bir sapkla duar olacaklar. nk, ehevi arzularn peinde gitmeye daldklar oranda perdeleri koyulap artar, buna bal olarak sapklklar da artar. Gnah zerine gnah ilerler. Gnaha dallar gittike art gsterir. Nitekim, Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Bir gnahtan sonra ilenen gnah, nceki gnahn cezasdr. Ancak tevbe eden nceki gnahtan pimanlk duyup tevbe edip kalp makamna dnen, iman eden.. , yakine inanan, ve iyi davranta bulunan fazilet kesbetmek suretiyle salih ameller ileyen kimse haritir. Bunlarcennetegirecekler. Hakkedilerine, iman ve amel derecelerine gre mutlak cennete girecekler. Hibir hakszla uratlmakszn hallerinin ve makamlarnn gerektirdii hibir ey kendilerine eksiltilerek verilmez. 61- ok merhametli olan Allah'n, kullarna gyaben vaat ettii Adn cennetlerine girecekler. phesiz O'nun vaadi yerini bulacaktr. 62- Orada bo sz deil, ho sz duyarlar. Ve orada, sabah akam kendilerine ait rzklar vardr. 63- Kullarmzdan, takv sahibi kimselere vereceimiz cennet ite budur. 64- Biz ancak Rabbinin emri ile ineriz. nmzde, arkamzda ve bunlar arasnda olan her ey O'na aittir. Senin Rabbin unutkan deildir. 65- (O) semalarn, arzn ve ikisi arasndaki eylerin Rabbidir. u halde O'na kulluk et; O'na kulluk etmek iin sabrl ve metnetli ol. O'nun bir ada (benzeri) olduunu biliyor musun? (Asla benzeri yoktur).
MERYEM SURES 735
Adn cennetleri nefis, kalp ve ruh makamndaki derecelerine gre sahip klndklar bir mertebedir. ok merhametli olan Allahnvaat ettii gz kamatrc nimetleri, temelinde ve genel olarak baheden Allahn kullarna gyaben , onlar asndan gayb halinde olduklar srada bahetmitir. Ho sz duyarlar yani kendilerini noksanlklardan selamette klan, kendilerini maddi eylerden arndran irfan ve hikmet gibi eyler duyarlar. Ve orada, sabah akam kendilerine ait rzklar vardr. Yani daima kendilerine rzk verilir. Veya kalp cennetinde erkenden, ruh gneinin dou vaktinde ve nefis cennetinde akamleyin, ruh gneinin bat vaktinde rzklar verilir. Cennet ite budur bunlardan birine vaki olan mutlak cennet ite budur. Kullarmzdan, takva sahibi kimselere veririz. Mutlak olarak ve takvasna gre. Eer rezilliklerden ve gnahlardan sakndysa ona kalp cennetini ve fiil tecellileri huzurunu veririz. ayet kalp makamnda sfatlarndan saknd ise ona sfat cennetlerini veririz. Eer Allahta fena bulmak suretiyle kendi zatndan ve varlndan saknd ise ona da zat cennetini veririz. Biz ancak Rabbinin emri ile ineriz. Meleklerin inmesi ve nefsin mele-i ala (yceler lemi) ile btnlemesi ancak iki eyle mmkndr: Biri, yceler leminin ruhunun cevherine uygun olmasn salayan asli istidat ve ftri saflk, br ise, tasfiye ve tezkiye sonucu gerekleen hal istidaddr. Sadece, bu durumun gereklemesi yetmez, bilakis bu noktada itibar edilen meleklerdir. phesiz, Rabbimiz Allah'tr deyip, sonra dosdoru yolda yryenlerin zerine melekler iner. (Fussilet, 30) ayetini ve bu ayette meleklerinin inmesinin melekeye delalet eden temkin dediimiz istikamete terettp ettiini grmediniz mi? Ayrca eytanlarn inmesiyle ilgili u ayete bakn: Onlar, gnaha, iftiraya dkn olan herkesin stne inerler. (uara, 222) Burada, eytanlarn inmesine dnk istidadn hasl olmasyla ilgili olarak mbalaa sigas kullanlmtr ki bu siga melekeye ve devamlla delalet eder. Ayrca melekler, ancak doru ve hayrl kimselere inerler. te bu ikinci istidat birinci istidatla birleince bu, Hakkn izninin ve emrinin alameti olarak belirginleir. nk feyiz genel ve eksiksizdir, kesinlikle inktaa uramaz. Eer bir yerde gecikme sz konusu ise, bu gecikme istidadn olmayndan kaynaklanmaktadr. Nitekim, Hz. Rasulullaha (s.a.v)
vahyin gelmesi gecikip onun da sabr azalnca bu ayet nazil olmutur. Dolaysyla, zerinde durduumuz ayette demek isteniyor ki: Biz kendi isteimizle, kendi tercihimizle inmeyiz, bilakis Onun tercihi ve isteiyle ineriz. Sadece Onun emri geerlidir, baka bir ey deil. nmzdeolan her ey Ona aittir. stmzde bulunan, tavrlarmzdan nce olan, yzmzn dnk bulunduu ve ilmimizin kuatamad ceberut lemi, arkamzdabulunan. bizim tavrlarmzdan sonra olan melekuti arz tavrlar ve bunlar arasnda bulunan her ey iinde bulunduumuz melekuti tavrlarn hepsi Onun kahrnn egemenlii, Onun emrinin hakimiyeti altndadr. Onun ilmi tmn kuatmtr. Senin Rabbin unutkan deildir. Kemale istidad olan bir eyi unutmaz, ona kemal feyzini gndermezlik etmez. Ya da mstahak olan birini hakkndan daha alt bir mertebede brakvermez. Bilakis, ilim olarak btn istidatlar kuatr ve bunlara kemal feyzini iletir. Her birinin gerektirdiini istidadn hasl olmasyla birlikte defaten indirir. Eer vahiy gecikirse, bu senden kaynaklanmaktadr, Ondan deil. O semalarn, arzn ve ikisi arasndaki eylerin Rabbidir. Her birini kendine tahsis edilen ismiyle terbiye eder, ynetir ve halinin gerektirdii feyzi ona yanstr. Ksacas btn isimleriyle her eyi terbiye eder, ynetir. u halde Ona kulluk et. halinin gerektirdii kulluunu Ona sun. Ta ki feyzi kabul edecek, vahyin nzulne msait olacak istidadn oluuncaya kadar. badetin gereklemesi iin istidadn bir veya iki kere arndrlmas eklinde hazrlanmas yetmez. Bilakis burada devamllk esastr. o halde feyiz ve vahyi kabul edebilmen iin bu arnma ameliyesine kesintisiz devam et. Ona kulluk etmek iin sabrl ve metanetli ol. devaml surette Ona ynel. Onun bir ada olduunu biliyor musun? Onun bir benzerini biliyor musun ki o benzere ynelesin, yzn ona eviresin de senin isteini, matlubunu sana versin?! 66- nsan der ki: ldm zaman sahi diri olarak (kabrimden) karlacak mym? 67- nsan dnmez mi ki, daha nce o hibir ey olmad halde biz kendisini yaratmzdr?
MERYEM SURES 737
68- yle ise, Rabbine and olsun ki, muhakkak surette onlar eytanlarla birlikte maherde toplayacaz; sonra onlar diz st km vaziyette cehennemin evresinde hazr bulunduracaz. 69- Sonra her milletten, rahmn olan Allah'a en ok si olanlar hangileri ise ekip ayracaz. 70- Sonra, oray boylamaya daha ok mstahak olanlar elbette biz daha iyi biliriz. 71- inizden, oraya uramayacak hibir kimse yoktur. Bu, Rabbin iin kesinlemi bir hkmdr. 72- Sonra biz, Allah'tan saknanlar kurtarrz; zalimleri de diz st km olarak orada brakrz. 73- Kendilerine yetlerimiz ayan beyan okunduu zaman inkr edenler, iman edenlere: ki topluluktan hangisinin (hangimizin) mevki ve makam daha iyi, meclis ve topluluu daha gzeldir? Dediler. 74- Onlardan nce de, eya ve grn bakmndan daha gzel olan nice nesiller helk ettik. 75- De ki: Kim sapklkta ise, ok merhametli olan Allah ona mhlet versin! Nihayet kendilerine vaat olunan eyi -ya azab (mminler karsnda yenilgiyi), veya kyameti- grdkleri zaman, mevki ve makam daha kt ve askeri daha zayf olann kim olduunu reneceklerdir. Hibir ey olmad halde varlk leminde allagelen maddi bir ey deilken. Nitekim, bir ayette yle buyrulmutur: henz kendisinin anlan bir ey olmad (nsan, 1) nk yaratltan nce ayni varlk hi varolmam gibidir. Cem aynnda silindii iin. Muhakkak surette onlar eytanlarla birlikte maherde toplayacaz. Perdelenmileri, lmden sonra yeniden dirilii inkr edenleri, kendilerini azdran ve Haktan saptran eytanlarla birlikte haredeceiz. nk bulanmlk ve nurdan uzaklk bakmndan perdelenmilerin nefisleri ile eytanlarn nefisleri arasnda uyum vardr. Bu yzden onlarla birlikte haredilmeleri zorunludur. zellikle itikatta onlar izledikleri zaman. Sonra onlarcehennemin evresinde hazr bulunduracaz. Sfli lemde tabiat cehenneminin evresinde hazr bulunduracaz. Bunun nedeni heyulani rtlerle perdelenmeleri, zulmani fasklklarla zindan mahiyetli
heyetler iinde bukalarla birbirlerine balanm halde zerlerine katrandan giysiler bulunacak ekilde cehennemin kenarna getirilirler. Diz st km vaziyette. Nefislerinin eriliinden dolay heykelleri eri olduu iin dik duramazlar. Sonra her millettenekip ayracaz. Her hizib (grup) iinde Rahman olana Allaha kar en fazla asi olan kimseleri bildiimiz hallerine uygun olarak en iddetli azaba zg klacaz. nk biz, onlar kendilerinden daha iyi biliriz. Bylece, bu gibi kimseleri kendilerine en uygun olan azaba atarz. inizden, oraya uramayacak hibir kimse yoktur. Yani lmden sonra dirili esnasnda herkesin tabiat lemine uramas kanlmazdr. nk tabiat lemi kutsi lemin gei yoludur. Bu, Rabbin iin kesinlemi bir hkmdr. Kesin olarak karara balanm, yrrle konulmu bir hkmdr. Ruhu bedenine yeniden gnderilmek suretiyle tekrar diriltilen bir kimsenin srattan gemesi ancak cehennem zerinden gemesiyle mmkndr. Mmin srattan getii srada onun nuru cehennemin alevini sndrr ve cehennemin scakln hissetmez. Nitekim rivayette belirtildiine gre cehennem mmine yle seslenir: Ge ey mmin! Senin nurun benim alevimi sndrd. Eer cennete girdikten sonra mmine cehennemin zerinden geerken halin nasld? diye sorsan, hibir ey hissetmedim, diyecektir. Nitekim mam Sadka (a.s) sorulmu: Siz de cehenneme urayacak msnz? diye. O da yle cevap vermi: Biz zerinden geerken cehennem snm olacaktr. bni Abbastan yle rivayet edilmitir: Mminler bir ban iinden geiyormu gibi cehennemin zerinden geeceklerdir. Rivayete gre Cabir b. Abdullah, Rasulullaha (s.a.v) bu konuyu sormu ve Rasulullah (s.a.v) ona u cevab vermitir: Cennetlikler cennete girdikten sonra birbirlerine sorarlar: Rabbimiz, bizim mutlaka cehenneme urayacamz vaat etmemi miydi? Onlara u cevap verilir: Siz cehennem zerinden geerken o snmt.
MERYEM SURES 739
Bir dier rivayette belirtildiine gre Cabir b. Abdullaha (r.a) bu ayet sorulmu, o da u cevab vermitir: Rasulullahn (s.a.v) yle dediini duydum: Uramak girmek demektir. yi kt herkes mutlaka cehenneme girer. Cehennem atei, brahime kar souk ve selametli olduu gibi, mminlere kar souk ve selametli olur. yle ki cehennemin soukluundan kaynaklanan bir homurtusu bile olur. te bunlar cehennemden uzak tutulurlar. (Enbiya, 101) ayetine gelince, burada onlarn cehennemin kendisinden deil, azabndan uzak tutulacaklar kastediliyor. Sonra biz, Allahtan saknanlar kurtarrz. nk onlar adaletten tevhide giden yolu izlemekten ibaret olan srat zerinden imek hzyla geerler. Zalimleri deorada brakrz. Onlar istidat nurlarn karanlklar iinde eksiltenlerdir. Ya da istidatlarn ait olmadklar yere koyup amacnn dnda kullananlardr. diz st km olarak hi hareket edemezler. nk zulmani maddelere dalmlardr. Nitekim, Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Zulm, kyamet gn karanla dnr. 76- Allah, doru yola gidenlerin hidayetini artrr. Srekli kalan iyi iler, Rabbinin nezdinde hem mkfat bakmndan daha hayrl, hem de kbete daha iyidir. 77- (Raslm!) yetlerimizi inkr eden ve Muhakkak surette bana mal ve evlt verilecek diyen adam grdn m? 78- O, gayb m bildi, yoksa Allah'n katndan bir sz m ald? 79- Kesinlikle hayr! Biz onun sylediini yazacaz ve azabn uzattka uzatacaz. 80- Onun dediine biz vris oluruz, (mal ve evld bize kalr); kendisi de bize yapayalnz gelir. 81- Onlar, kendilerine bir itibar ve kuvvet (vesilesi) olsun diye Allah'tan baka ilahlar edindiler. 82- Hayr, hayr! (Taptklar), onlarn ibadetlerini tanmayacaklar ve onlara hasm olacaklar. Allah, doru yola gidenlerin hidayetini artrr. Sapklk ehlini, cehaletlerine ve rezilliklerine devam ettikleri srece sapklklarnda yz st brakp sapklklarn ve perdelenmiliklerini artrd gibi, doru
yola gidenleri de, bildikleriyle amel edip baka bir ilmi kabul etme istidadn kazanp ona da varis olduklar srece muvaffakiyetlerini artrmak suretiyle hidayetlerini ziyadeletirir. Nitekim Rasulullah (s.a.v) yle buyurmutur: Kim bildiiyle amel ederse Allah onu bilmedii ilimlere varis klar. lmel yakin gereince amel ettikleri zaman onlara Aynel yakini baheder. Aynel yakin gereince amel ettikleri zaman Hakkal yakini ltfeder. Srekli kalan iyi iler. lim ve faziletler Rabbinin nezdinde mkfat bakmndan daha hayrldr. nk sfat tecellilerine ve kalp cennetine ulatrr. Akbete daha iyidir. sonunda tek zata dndrmeleri itibariyle daha iyidir. 83- (Raslm!) Grmedin mi? Biz, kfirlerin zerine, kendilerini iyice (isyankrla) sevk eden eytanlar gnderdik. 84- yle ise onlar hakknda acele etme. Biz onlar iin (gnlerini) teker teker sayyoruz. 85.86.87- Takv sahipleri muttakiyleri heyet halinde Rahmn olan Allah'n huzurunda topladmz, gnahkrlar da susuz olarak cehenneme srdmz gn, Rahmn nezdinde sz ve izin alandan bakalarnn efate gleri yetmeyecektir. 88 - Rahmn ocuk edindi dediler. 89- Hakikten siz, pek irkin bir ey ortaya attnz. 90- Bundan dolay, neredeyse semalar atlayacak, arz yarlacak, dalar yklp decektir! 91- Rahmn'a ocuk isnadnda bulunmalar yznden. 92- Halbuki ocuk edinmek Rahmn'n anna yakmaz. 93- Semalarda ve arzda olan herkes istisnasz, kul olarak Rahmn'a gelecektir. 94- O, bunlarn hepsini kuatm ve saylarn tesbit etmitir. 95- Bunlarn hepsi de kyamet gnnde O'nun huzuruna tek bana (yapayalnz) gelecektir.
MERYEM SURES 741
Grmedin mi? Biz, kfirlerin zerine, kendilerini iyice isyankrla sevk eden eytanlar gnderdik. Meleklerin inmesi bahsinde demitik ki: yi nefisler melekut leminden ve semavi meleklerden destek grrler. Saflk, arnmlk ve nuranilik bakmndan onlarla btnletikler iin. Kt nefisler de arz meneli karanlk nefislerden destek grrler. nk aralarnda uyum vardr, karanlk, bulanklk ve pislik asndan trdetirler. Nitekim, Rasulullah (s.a.v) onlarn karanlklarnn iddeti, azgnlk ve perdelenmilikte devamllk arz etmeleri, eytanlarn durmadan onlara inip onlar gnaha tevik etmeleri, ilerine vesveseler, trl ktlklere ilikin telkinler atarak iyice rezil olmalarn salamalar karsnda hayrete dmt. Biz onlar iin teker teker sayyoruz. Kendilerini kanlmaz akbetlerine, inkrlarnn ve amellerinin vebaline, heyetlerinin ve inanlarnn azabna yaklatran nefeslerini sayyoruz. nk her ecelin belirlenmi bir sonu vardr ve bu sona en yakn zamanda varacaklardr. Takva sahipleri muttakiylerini heyet halinde ok merhametli Rahmanolan Allahn huzurunda topladmzgn. Burada Rahman isminin zikredilmesinin sebebi, takvalarnn mertebeleri uyarnca rahmetinin genelliini vurgulamaktr. Tpk Takva sahibi kimseler ayetinde vurguland gibi. Bu yzden ariflerden biri bu ayeti duyduunda Rahman ile beraber olan kimse kimin huzuruna haredilecektir? Bunu duyan bir baka arif de ona u cevab vermitir: Rahman isminden Rahman ismine, Kahhar isminden Latif ismine harolunur. nk gnahlardan, rezilliklerden ve nefsin sfatlarndan saknan kimse, takvann ilk derecesindedir. Fiil cennetlerinde Rahmana harolunur, sonra sfat cennetlerinde, sonra Allaha vasl olmasnn ardndan sfat cennetlerinde harolunur. Artk onun sfat tecellileri orannda Allahta bir seyri vardr. Seyir zata ulamakla son bulunca , artk seyir Allahn seyri olur. heyet halinde ikrama mazhar olarak. Gnahkrlar dasrdmz gn. iledikleri kt amellerden dolay cehenneme tabiat cehennemine susuz olarak tpk susuz develer gibi sevk ettiimiz gn. Rahman nezdinde sz ve izin alandan bakalarnn efaate gleri yetmeyecektir. Bu izin de yce Allahn ilk szleme kapsamnda iman ehliyle, ilk arnma sonrasndaki ikinci arnma kapsamnda tevbe ve pimanlk duyup kendisine ynelmeleri karsnda vaadini yerine getirmek zere yapt muahededir. kinci
arnmadan maksat ise nefsin sfatlarndan syrlp Rahmann sfatlarna brnme ve kutsi lemle btnlemedir. Bu da sfat huzurudur. Bu yzden, nimetlerin asln ve grkemlilerini baheden ve dier tm latif sfatlar kapsayan Rahman ismi zikredilmitir. Yani hi kimse, melekuti destekler ve kutsi nurlar sunarak ona efaat edemez. Ancak rahmani rahmeti kabul etme istidadna sahip, hakiki muahede ile lahi cennetlerle btnleen kimse mstesna. bni Mesuddan rivayet edildiine gre Rasulullah (s.a.v) bir gn ashabna yle demitir: Sizden biriniz her sabah ve akam Allahm! Ey semalarn ve arzn yoktan var edicisi, grnmezi ve grneni bilen! Senden baka ilah olmadna, senin bir ve ortaksz olduuna, Muhammedin senin kulun ve Resuln olduuna, beni nefsime brakacak olursan nefsimin beni ktle yanatrp hayrdan uzaklatracana, senin rahmetinden baka bir eye gvenmediime ve senin vaadinden asla dnmediine ahitlik etmek zere sana sz veriyorum. demekten aciz midir? Semalarda ve arzda olan herkes istisnasz, kul olarak Rahmn'a gelecektir. nk imkn konumunda, yokluk zeminindedirler ve onlara ait bir varlklar yoktur. Kemalleri de ancak Allah ile mmkndr. Allah, Rahman ismiyle onlarn zerine varlklarn ve kemallerini aktr. Onlarn kendileri hibir eydirler. Eer yoklukta aynlerinin istidadyla Ona hakkyla ibadet etmeselerdi, var olmazlar. Eer var olduktan sonra kendilerine bahettii nimetlerinin haklarn eda etmek suretiyle Ona ibadet etmezlerse kemale ermezler. Onlar ynetilen, perdelenmilerdir. Kahrnn ve hakimiyetinin altnda boyun edirilmilerdir. O, bunlarn hepsini kuatm Aynlerini, ezeli istidatlarn kutsal feyzinin bir yansmas olarak ezelde saym ve ilmiyle taayyun ettirmitir. Ve saylarn tespit etmitir. Onlarn heyetleri ve hakiktleri, salt Onun ilmiyle yokluktan zuhur etmi, Onun rahmanlnn feyziyle varlkta belirginlemi malumatlarn suretlerinden baka bir ey deildir. Bunlarn hepsi de kyamet gnndegelecektir. Kk kyamet gnnde yalnz bana, sebeplerden ve yardmclardan soyutlanm olarak gelecektir. Tpk ilk yaratlta olduu gibi. Orta kyamette de tek bana bedensel ilgilerden kopmu, nefsani sfatlardan ve tabii kuvvetlerden arnm olarak gelecektir. Byk kyamette ise, arzda bulunan her canl yok olacak. Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbinin zt bki kalacak. (Rahman, 26.27)
MERYEM SURES 743
96- man edip de iyi davranlarda bulunanlara gelince, onlar iin Rahman, (gnllerde) bir sevgi yaratacaktr. 97- (Raslum!) Muhakkak biz Kur'an', sadece, onunla muttakiyleri (Allah'dan saknanlar) mjdeleyesin ve iddetle kar kan (inat eden) bir topluluu uyarasn diye senin dilinde (indirilip okutarak) kolaylatrdk. 98- Biz, onlardan nce nice nesilleri helk ettik. Sen, onlardan herhangi birinden (bir varlk emresi) hissediyor veya onlara ait clz bir ses iitiyor musun? man edenler ilmi veya ayni hakiki imanla inananlar, iyi davranlarda bulunanlar. arndrc, temizleyici, sfatlarnn giysilerinden syrlmalarn salayarak sfat tecellilerini kabul etmeye hazr hale getirici ameller ileyen salihler, onlar iin ok merhametli olan Rahman Allah, bir sevgi yaratacaktr. Nitekim, yce Allah kutsi bir hadiste yle buyurmutur: Kul, nafile ibadetler araclyla durmadan bana yaklama abas iinde olur. Derken onu severim. Onu sevdiim zaman da iiten kula, gren gz ve tutan eli olurum. Gerekte bu sevgi Allah onlar sever, onlar da Allah severler. (Maide, 54) ayetinde iaret edilen ilk inayetin eseri ve neticesidir. Allah, birini gayp zemininde, sekin klma sevgisiyle sevdiinde, varlkta belirginleme esnasnda da Allahn onu sevmesi kanlmaz olur. Bu da onu ilk ahde vefa gstermeye sevk eder. Dolaysyla, ilk ahit sonraki ahitle yenilenmi olur. Bu ikincisi, mutlak Habibe tabi olmak suretiyle ncekine vefa gsterileceine dair Allah ile yaplan bir szleme mahiyetindedir. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Eer Allah' seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin. (Al-i mran, 31) Eer Habibe tabi olma amel ve hallerde samimiyetle gerekleirse, Allah onu seme sevgisiyle sever ve bu ilk sevginin semeresi olarak nceki sevginin stndedir. nk ilk sevgi ayni ve gizlidir. kincisi ise kemal mahiyetli ve aktr. Bylece kiiye ynelik bir sevgi zuhur eder mahlukatn kalbinde, ftri iman ehli nezdinde kabule mazhar olma durumu zuhur eder.
Rasulullah Efendimizden (s.a.v) yle rivayet edilmitir: Allah bir kulu sevdii zaman, yce Allah Cebraile yle der: Ben falan sevdim, sen de onu sev. Cebrail de onu sever. Sonra sema ehline yle seslenilir: Allah falan kulunu sevdi, siz de onu sevin. Bylece btn sema ehli onu sever. Sonra ona ynelik bir sevgi arza da yerletirilir. Katadeden yle rivayet edilmitir: Bir kul Allaha yneldii zaman, mutlaka Allah kullarnn kalbini ona yneltir. te Onlar iin ok merhametli olan Rahman Allah, bir sevgi yaratacaktr. ayetinin anlam budur. Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir.
T-H SURES 745
T - H SURES
BSMLLAHRRAHMANRRAHM Rahman ve Rahm olan Allah adyla 1- T. H. 2.3- Biz, Kur'an' sana, glk ekesin diye deil, ancak Allah'dan hayet duyan(korkan)lara bir t olsun diye indirdik. 4- (Kur'an) arz ve yce semalar yaratan Allah tarafndan peyderpey indirilmitir. 5- Rahmn, Ar'a istiv etmitir. T. H. T harfi, Thir ismine H harfi de Hdi ismine iarettir. Rasulullah (s.a.v) kavmine ok acyor, onlara kar iddetli bir efkt besliyordu. nk o rahmetin sureti ve sevginin mazharyd. Bu yzden, inen vahyin kavminin iman etmesi ynnde olumlu bir etkisinin olmamasna zlyordu. Bundan dolay, kendisinde varlk krnts hissetti ve arkalarndan zntyle neredeyse kendini harap edeceksin. (Kehf, 6) ayetinde iaret edildii gibi riyazeti arttrd. Gecelerini tehecctle ihya ediyor. O kadar ok namazda kyam ediyordu ki ayaklar iiyordu. Bunun zerine Ona yle bildirildi: Onlarn iman etmemeleri senden kaynaklanmyor, aksine kendilerinden, kaln perdelerinin istidatlarn yok etmesinden kaynaklanyor. Senin zannettiin gibi nefsinin sfatlarnn veya benliinin kalntsnn ya da varlk eksikliinin bulunmasndan yahut hidayette bir kusurunun olmasndan kaynaklanmyor. Bu yzden kendini harap etme. Bu balamda ona yce Allahn iki ismiyle hitap ediliyor. Bu isimler de yukarda sz edilen iki eyden, yani varlk kalntsndan ve hidayetin eksikliinden beri olua delalet etmektedirler. Deniliyor ki: Ey varlk kalnts kirinden temizlenmi ve ey hidayete erdiren!
Biz, Kuran sana, glk ekesin fazladan riyazetle kendini yorasn diyeindirmedik. Aksine, senin arnman ve temizlenmenden sonra kalbi yumuayan ve Kuran kabul etme istidadna sahip olan kimselere hatrlatmada bulunman iin indirdik / inzal ettik. Allaha hamdolsun ki her iki durum da, yani arnman ve temizlenmen de gereklemitir. Sen hem kmilsin, hem de kemale erdiricisin. Riyazetin amac da sende zuhur eden bu iki durumun gereklemesidir. Biz sende yukarda sz edilen iki isimle tecelli ettik. O halde nefsini yorma, kendini harap etme. Senin yol gstermene ramen hidayetin gereklememesinin nedeni kalplerin katlam, ta kesilmi olmasdr. Bu ise hayetin derin rpermenin ve yumuakln kartdr. Hidayetin gereklemesinde bunlar arttr. Senin kusurun sz konusu deildir. te yandan, surenin giriinde yer alan bu ifadenin nida (seslenme) deil, yemin olmas da muhtemeldir. Bu durumda yle bir anlam elde etmi oluruz: Bu iki isme yemin ederim. Ki, Rabbini bunlar araclyla gryor ve Rabbi de ona bunlar araclyla tecelli ediyor. nk bu iki isim tezkiye ve arnmay ifade ediyor. Nitekim, vahyin indirilmesinden maksat, onun etkisinin sende meydana gelmesidir, seni yormak ve meakkte srklemek deildir. Bu ise hasl olmutur. O halde, ar riyazet yapma. Bu yzdendir ki al-i Muhammed (Hz. Muhammedin ehlibeyti) al-i th olarak isimlendirilmitir. nk her iki ismin anlam onlarda gereklemi ve iki ismin msemmas onlarda zuhur etmitir. Arzyaratan Allah tarafndanindirilmitir ifadesiyle balayan ayetten En gzel isimler Ona mahsustur. ayetine kadarki ksmn anlam yledir: Kuran, btn cemal ve celal sfatlarna sahib Allahdan indirdik. Senin zatnn da bu cemal ve celal sfatlarnn tmnde bir pay vardr. Aksi takdirde, bu Kuran kabul edemez, tayamazdn. nk varit olan eserin kaynakland yere uygun olmas zorunlu olduu gibi kendisine uygun bir zemininin olmas da kanlmazdr. Kurann kayna btn en gzel isimlerle nitelenmi zat olduu iin indii yer olan senin zatnn da bu isimlerin tmyle nitelenmi olmas gerekir. Yce Allah, yce semalar ve arz, yani ruhlar lemini ve mutlak cisim olan beden lemini yaratt ve bunlar celalinin perdesi ve cemalinin rts kld gibi seni de senin gaybinin sz edilen yedi perdesinden oluan tabakalarnn semalaryla, yani ruhaniyetinle, kemalinin mertebeleriyle ve senin bedeninden ibaret olan grnr arznla perdelemitir.
T-H SURES 747
Rahman senin Celal sahibi Rabbin, celalinden dolay mahlukat perdeleriyle perdelenmitir. O Cemal sahibidir, rahmetinin cemaliyle btn varlklara tecelli eder. nk rahmani rahmet mutlaka her varlkta mevcuttur. Aksi takdirde var olamazd. Bu yzden Rahman sfat, srf Allaha zg klnrken Rahim ismi iin byle bir tahsis sz konusu deildir. nk, ancak ondan kaynakland zaman feyiz herkesi ve her eyi kapsayacak genellie sahip olabilir. Her eyin varlk arna, rahmani sfatyla zuhur etmesi ve eserini gstermesi, yani Ondan kaynaklanan genel feyzin her eyi kapsamas suretiyle istiva ettii gibi, senin kalbine de, btn sfatlarn orada zuhur ettirmesi, eserini oradan btn mahlukata ulatrmas suretiyle istiva etmitir. Bylece, Sen lemler iin rahmet oldun. Senin nbvvetin genel ve son nbvvet oldu. Dolaysyla, istivann anlam Allahn orada eit ve tam zuhur etmesidir. Bu yzden, bakasnn mazhar tmne mutabk olamaz, istiva edemez ve istikamet bulamaz, ancak Hz. Muhammedde olur. Nitekim, Hz. Rasulullahn (s.a.v) glgesi yoktu. nk Allahn sfatlarnn onda zuhur etmesiyle birlikte zatndan geriye bir ey kalmamt. Tam fenadan sonra Hak ile beka bulmakla tahakkuk etmemiti. 6- Semalarda, arzda ve ikisi arasnda bulunan eyler ile topran altnda olanlar hep O'nundur. 7- Eer sen, sz aktan sylersen, bilesin ki O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir. 8- Allah, kendisinden baka ilh olmayandr. En gzel isimler O'na mahsustur. 9- (Raslm!) Musa (olaynn) haberi sana ulat m? 10- Hani o, bir ate grm ve ailesine: Bekleyin! Eminim ki bir ate grdm. Belki ondan size bir me'ale getiririm veya atein yannda bir rehber bulurum, demiti. 11- Oraya vardnda kendisine (tarafmzdan): Ey Musa! diye seslenildi: 12- Muhakkak ki ben, evet ben senin Rabbinim! Hemen pabularn kar! nk sen kutsal vdi Tuv'dasn! 13- Ben seni setim. imdi vahyedilene kulak ver.
Semalardabulunan eyler ile topran altnda olanlar hep Onundur. Bu ayet, Allahn kahrnn kapsayclna, egemenliinin her eyi iine aldna ilikin bir aklamadr. Yani her ey Onun hakimiyeti, kahredici gc, saltanat ve tesiri altndadr. Hibir ey Onun emri olmadan var olamaz, hareket edemez, duramaz, deiemez, sabit kalamaz. Ayn ekilde her ey, Onun vahdaniyetiyle boyun eip fena bulmaktadr. Bu, kahredici gcn yok etmesidir. Dolaysyla her ey ancak Onunla ve Onun emriyle iitebilir, grebilir, tutabilir, yryebilir. Eer sen, sz aktan sylersen, bilesin ki O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir. Bu ayet de Allahn ltfunun kemalinin, eksiksizliinin, yani her eye nfuz eden ilminin aklamasdr. Her eyin an da, gizlisini de, gizlinin gizlisini de bilir. Ksacas sen sz aktan sylesen de gizlesen de bilir. An ak, gizlinin gizli olduunu bilir. Yukarda zikredilen sfatlar, ana sfatlardr; geri kalan btn sfatlar bunlarn altnda gizlidir, btn isimler bu isimlerin kapsamnda mndemitir. Bu yzden bunlarn olmasyla zat oalm, birden fazla olmu olmaz. Bu bakmdan Allah denilmitir. Yani vahyi indiren ve sfatlarla mevsuf olan Allah, kendisinden baka ilah olmayandr. Onun tek zat, hviyetinin hakikti bu sfatlarla oalmaz, birden fazla sayda belirmez. O, ezelde nasl ise ebedde de yledir. Ondan baka O yoktur. Teklii ve her eyin varlnn kayna olmas itibariyle Ondan baka varlk yoktur. En gzel isimler Ona mahsustur. Sfatlarn taayyn ile birlikte bunlar Onun zatndan ibarettir. Hani o, bir ate grmt Ruhul Kuds grmt. nk Ruhul Kudsten insanlarn nefislerine bir nur kvlcm der. Musa (a.s) basiret gzn hidayet nuruyla at iin bu atei grmt. Ailesinedemiti nefsani kuvvetlere bekleyin! durun, hareket etmeyin, demiti. nk, kutsi leme yolculuk ve kutsi lemle btnleme ancak insan megul eden ak ve gizli duyulardan oluan beeri kuvvetlerin yannda sz konusu olabilir. Eminim ki bir ate grdm. Bir ate grdm. Belki ondan size bir meale getiririm. Kutsi lemle btnletirici nurani bir heyet getiririm de hepiniz ondan yararlanrsnz ve zatnz onunla aydnlanp faziletli olur. Veya atein yanndabulurum. Hakka ulatrmay gerektiren ilim ve irfanla bana rehberlik eden birini bulurum. Yani atele temas edip nurani heyet veya ilmi suret bulurum.
T-H SURES 749
Oraya vardnda onunla btnletiinde seslenildi. lahi huzuru rten izzet ve celal perdelerinden ibaret olan ate rtsnn gerisinden Ey Musa! Muhakkak ki ben, evet ben senin Rabbinim! iine tecelli eden celalimi perdeleyen rtlerden biri olan ate suretiyle gizlenen Rabbinim ben. Hemen pabularn kar! yani nefsini ve bedenini ya da iki cihan karp at. nk nefsinden ve bedeninden ayrldnda iki cihandan da syrlm olur. Ruhun ve srrnla nefis ve bedenin sfat ve heyetlerinden soyutlanp Ruhul Kuds ile btnletiin gibi kalbin ve sadrn ile de onlardan soyutlan, ilikini tmyle kes, izleri sil, sfat ve fiillerden tamamen yok ol. Burada nefis ve beden pabu olarak isimlendirilmi, buna karlk giysi olarak isimlendirilmemitir. nk, eer elbiselerini karmasayd, kutsi lemle btnleemezdi. Hal btnleme halidir. Bu yzden ona ilikiyi tmyle kesmesi emrediliyor. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Btn varlnla O'na ynel (Mzzemmil, 8) Sanki nefis ve bedenle bir tr ilikisi vard ve bu iliki ayaklarn kirletiyordu. nk buras kalbin aaya bakan ve sadr ad verilen cihetidir. Kalp ve sadr ruhani ve srr olarak kutsi cihete yneliten sonradrlar. Bu yzden, yce Allah ruh makamnda nefis ve bedenle tm ilikisini kesmesini emrediyor. Pabularn karlmasnn nk sen kutsal vadi Tuvadasn. ifadesiyle gerekelendirilmesi de bundan dolaydr. Yani iliki izlerinden, eklemlenme heyetlerinden ve maddi alakalardan beri, melekut tavrlarn, sema ve arz cisimlerinin tmn altnda toplayp drd iin Tuva ad verilen ruh lemindesin. Kukusuz pabular tabaklanmam murdar eek derisinden yapld iin onlar karmas emredilmiti. diyenler doru sylyorlar. Anlatldna gre , Musaya seslenildiinde, eytan ona, sana seslenen eytandr, diye vesvese veriyor. O da eytana u karlkta bulunuyor: Ben anlyorum ki bana alt cihetten ve btn azalarmdan sesleniyor. Ancak Rahmann seslenmesi bu ekilde gerekleebilir. Ben seni setim. imdi vahyedilene kulak ver. Eksiksiz zati tecelliden sonra seileceine dair vaat yneltiliyor. Ki bu zati tecelli onun varlk dan parampara etmi, Hakkani varlkla kendine geldii srada dp baylmt. Nitekim, yce Allah yle buyurmutur: Aylnca dedi ki: Seni noksan sfatlardan tenzih ederim, sana tevbe ettim. Ben inananlarn ilkiyim. (Allah) Ey Musa! dedi, ben risaletlerimle (sana verdiim grevlerle) ve szlerimle seni insanlarn bana setim. (Araf, 143.144) Bu tecelli, zat tecellisinden nceki sfat tecellisidir.
Bu yzden, yce Allah onu Resul olarak gnderiyor, ama burada vahiy araclyla ona haber vermiyor, Nebilik misyonunu henz yklemiyor. Ona riyazet, huzur ve murakabe emrini iletiyor. Byk kyametin yaknda kopacan vaat ediyor. te bu seme, aadaki ayette iaret edilen sekin klmaya yakn bir zamanda gerekleiyor: Sonra Rabbi onu sekin kld; tevbesini kabul etti ve doru yola iletti. (Ta. Ha, 122) Yani bu sekin klma, seme ile szp alma arasnda yer alan bir menzildir. 14- Muhakkak ki ben, yalnzca ben Allah'm. Benden baka ilh yoktur. Bana kulluk et; beni anmak iin salt ikame et. 15- Kyamet gn mutlaka gelecektir. Herkes peine kotuu eyin karln bulsun diye neredeyse onu (kendimden) gizleyeceim. 16- Ona inanmayan ve nefsinin arzularna uyan kimseler sakn seni ondan (kyamete inanmaktan) alkoymasn; sonra mahvolursun! Muhakkak ki ben, yalnzca ben Allahm ifadesi bir kez daha tekrarlanyor, ama bu sefer Rab yerine Allah lafz kullanlyor. Ki isim huzurunda sfatn yannda durmasn ve zattan perdelenmesin. nk Rab, Allahn Musaya tecelli ettii isimdir. Musa, rehber ve meale ararken onunla grmyordu. Ancak Alim ve Hadi ismiyle gryordu. O da Cibrildir. Yani, sadece ben btn sfatlarla mevsufum. Benden baka ilh yoktur. Ben oalmam, benliim ve tekliim, mazharlarn artmas ve sfatlarn oalmasyla oalp artmaz. Bana kulluk et. badetini isimlerime ve sfatlarma deil, zatma zg kl. Yani zati ibadet sun. stidadn benim hakiktimde fena bulmaya hazrla ve zati mutlak tesbihle bana ibadet et. Salt ikame et! Namaz kl. Sfatlarm anmak iin kldn kalbi huzur namaznn stnde zatm anmak iin ruhi mahede saltn ikame et / namazn kl. Kyamet gn teklik ayninde fena bulmak suretiyle byk kyamet mutlaka gelecektirneredeyse onu gizleyeceim. Sfatlarla perdelenmemle onu neredeyse gizleyeceim, ki mertebeler ayrsn, nefisler ve ameller ortaya ksn ve herkes karln bulsun. hayr ve erre ynelik abalarnn karln alsn, dolaysyla kemaller ve noksanlklar, mutluluklar ve bedbahtlklar ayrsn. Bunu da ancak kendime has kldm baz fertlere aarm. Yani art arda birer birer
T-H SURES 751
onlara aarm. nk onu klli fena eklinde aarsam ortada ne nefis, ne amel, ne ceza, ne de baka bir ey kalr. Sakn seni ondan alkoymasn. aksi takdirde sfat perdelerinin iinde kalakalrsn, ona inanmayan kimse istidad yetersiz olduu, dolaysyla ya sfatlar, ya fiiller, yahut eserler ya da eler, yani gizli ve ak irk yznden baz mertebelerde perdelenmi olarak kalan ve nefsi arzularna uyan nefis veya kalp makamnda arzularnn peinden giden kimse seni alkoymasn. nk benlik kaldka heva da kalr. Aksi takdirde seni alkoyan helak olduu gibi sen de helak olursun. 17- u sa elindeki nedir, ey Musa? 18- O, benim asamdr, dedi, ona dayanrm, onunla davarlarma yaprak silkelerim; benim ona bakaca ihtiyalarm da vardr. 19- Allah: Yere at onu, ey Musa! dedi. 20- Onu hemen yere att. Bir de ne grsn, hzla srnen bir ylan deil mi! 21- Allah buyurdu: Al onu! Korkma! Biz onu imdi ilk haline sokacaz. u sa elindeki nedir, ey Musa? Burada aklnn elinde bulunan nefsine iaret ediliyor. nk akl sa eldir, insan onun araclyla Allahtan gelen balar alr ve nefsini tutar. O, benim asamdr, dedi, ona dayanrm. Grnr lemde, kemal edinmede, Allaha seyirde ve Allahn ahlak ile ahlaklanmada ona dayanrm. Btn bunlar o olmadan olmaz. Onunla davarlarma yaprak silkelerim. Yararl ilim yapraklarn, ameli hikmetleri fikir hareketiyle ruh aacndan bu asa ile silkeler, hayvani kuvvetler davarlarna yediririm. Benim ona baka ihtiyalarm da vardr. Makamlar kazanma, haller talep etme, balara ve tecellilere mazhar olma hususunda ona ihtiya duyarm. Yce Allahn Musaya (a.s) byle bir soru sormasnn sebebi, azametinin tecellisiyle onda meydana gelen korkuyu giderip yerine gven duygusunu ikame etmektir. Musann (a.s) cevab uzatmas ise konumadan duyduu lezzetten, nsiyet zevkinin devam etmesini istemesinden kaynaklanmaktadr.
Allah: Yere at onu, ey Musa! dedi. Onu akln kontrolnden kurtar. Onu hemen yere att. Onu akldan kurtarp kendi haline brakt. lahi kahr sfatlarnn tecellilerinin nurlarndan nasip alm olduktan sonra salverdi. Bir de ne grsn, hzla srnen bir ylan deil mi! iddetli bir fkeyle kvrlan bir ylana dnm. Musann (a.s) nefsi gl ve fkeliydi. ok hiddetliydi. Musa (a.s) sfat tecellileri makamna ulanca, istidadn bir zorunluluu olarak lahi kahr tecellisinden daha geni bir pay almas gerekiyordu. Nitekim Kehf suresinde bu hususa deinilmitir. Ama sfatlarda fena bulunca fkesi, lahi fkeyle, rabbani kahrla yer deitirdi. Bu da bulduunu yutan bir ylan olarak resmedilmitir. Allah buyurdu: Al onu! nceki gibi aklnla onu kontrol et. Korkma! seni istila etmesinden, sana galip gelmesinden, dolaysyla halinin telvin eklindeki gnah olmasndan endie etme. nk senin fken yok oldu. O artk benim emrimle hareket ediyor. Nefis makamnda kalp nuruyla da rtl olmad iin gizlenmesinden sonra zuhur etmez. Biz onu imdi ilk haline sokacaz. uuru ve arzusu olmayan nebati kuvvet mertebesine varan fani bir l haline getireceiz. Musann (a.s) nefsini ldrmesi uaybn (a.s) onu eitmesi srasnda gereklemiti. Onu bu srada nebati bir kuvvet haline getirmi ve ona asa ismini vermiti. Bu yzden asay Musaya (a.s) uayb (a.s) vermiti denilmitir. 22- Bir de elini koltuunun altna sok ki, bir baka mucize olmak zere o, kusursuz ve lekesiz beyazlkta ksn. 23- Ta ki, sana, (bylece) en byk yetlerimizden bazlarn gsterelim. 24- Firavun'a git. nk o iyice azd. Elini koltuunun altna sok akln ruhunun tarafna, yani saf tarafna sok ki, Hakkani hidayet nuruyla aydnlansn. nk akl, dnyann tedbiri ve geimi maksadyla nefisle uyutuu, ona katld, yani sol tarafa sokulduu zaman vehimle bulanr, karr, aydnlanmas, Rabbani balar ve lahi hakiktleri kabul etmesi mmkn olmayan kuru bir karm halini alr. Bu yzden yce Allah, arnmas ve kutsi nuru kabul edecek hale gelmesi iin onu ruh tarafna sokmasn emretmitir.
T-H SURES 753
Beyazksn. Hakkani hidayet nuruyla, kutsi nurun parltlaryla aydnlanm olarak ksn. Kusursuz herhangi bir afete uramadan, bir eksiklii, hastal olmadan, vehim ve hayal etkisinden beri olarak bir baka mucize olmak zere ksn. nceki sfata eklenmi bir dier sfata sahip olsun. Ta ki, sanagsterelim. sfatlarmzn tecellilerinin mucizelerinden en byk ayetini gsterelim. Bu mucize vahdette fena bulmaktr. Yani bunun amac, senin, gzlerinle sfat tecellileri makamnda olmandr. Bu yolla ve cihetle zati tecelli srasnda sana zatmz gsterelim de byk kyamette bizi gresin. Firavuna git. nk o iyice azd. Benliin zuhuruyla yoldan kp azd. Benlikle perdelenip kulluk snrnn dna kt. Bu da gsteriyor ki nbvvet ve risalet, zati olarak fena bulmaya bal deildir. nk yce Allahn Musaya bizzat tecelli etmesi onun krkl yalara girmesi esnasnda olmutur. Bu ise Firavunun helak edilmesinden ve kendisine bu risalet ve davet misyonunun verilmesinden sonra gereklemitir. Risalet ve davet sfat tecellileri makamnda sz konusu olmutu. Bu da Nebinin (s.a.v) seyrinin byk ksmnn nbvvet, vahiy ve Kuranla doruya iletilmesinden sonra olmutur, eklindeki deerlendirmemizi glendirmektedir. 25- Musa: Rabbim! dedi, yreime genilik ver. 26- imi bana kolaylatr. 27- Dilimden (u) ba z. 28- Ki szm anlasnlar. 29- Bana ailemden bir de vezir (yardmc) ver, 30- Kardeim Harun'u. 31- Onun sayesinde arkam kuvvetlendir. 32- Ve onu iime ortak kl. 33- Bylece seni bol bol tesbih edelim. 34- Ve ok ok analm seni. 35- phesiz sen bizi grmektesin.
Rabbim! Yreime genilik ver. Yakin nuruyla ve sfat tecellileri makamnda temkinle yreime genilik ver ki, onlarn karsnda daralmasn, onlarn tanrlar ve beyinsizlikleri yznden nefsim eziyet grmesin, ac ekmesin. Senin kelamnla onlarla konuaym, senin duymanla onlarn szlerini duyaym, onun senin kelamn olduunu bileyim, onlarn eziyetlerini senin gznle greyim, onlar senin fiilin bileyim, bana verdikleri karl ancak senden greyim, senden duyaym. Bylece senin verdiin belaya sabredeyim. Btn bunlar onlardan bilmek suretiyle nefsim zuhur etmesin. O zaman sen onlarn sfatlaryla perdelenirsin, onlarn sfatlar da senin sfatlarna perde olur. imi bana kolaylatr. Senin dinini kabul etmelerini salayarak, inatlarna kar yardmn bana gndererek, beni kutsiyetinle destekleyerek davet iimi kolaylatr. Dilimden u ba z. Dilimdeki akl ve fikir ban z. Onlar dilimin senin kelamnla konumasn, risaletini tebli etme, szn yceltme ve dinini onlarn dinine kantla ve belgeyle, zorbalklarna ve firavunluklarna kar stn getirmek iin cesaretle aklama ve gerei net ortaya konulmasn engellemelerine izin verme. Bir maslahat gzetmek ve onlarn basklarndan korkmak suretiyle ekinmeme msaade etme. ki szm anlasnlar. kalplerini yumuatman, kalplerine huu ve perti duygusunu yerletirmen ve beni kutsi lemden desteklemenle onlarn benim szlerimi anlamalarn sala. Kssann geri kalan ksm tevile ak deildir. Ama uyarlamak istersen eer, bil ki, Kalp Musas hal diliyle yce Allahtan, babas Ruhul Kudsten olma byk kardei olan akl Harununu kendisine vezir klmasn, onunla kendisini takviye etmesini, ilerinde kendisine yardmc olmasn salamasn, onun gryle davasn glendirmesini, kemalat elde etme hususunda kendisine ortak ve yardmc yapmasn istiyor. Bu talebini de u szlerle gerekelendiriyor: Bylece seni bol bol tesbih edelim. Yani nefsin sfatlarndan ve heyetlerinden arnmak suretiyle seni bol bol tesbih edelim. Ve ok ok analm seni. irfan ve hakiktleri edinmekle, mkaefelerle huzurda bulunmakla, sfat tecellileri makamnda hazr olmakla seni analm. phesiz sen bizim kemali kabul etme istidadna sahip olduumuz ve buna layk bulunduumuzu grmektesin. Bize yardm et ve bizde grdn ve bizden istediin eylerde birbirimize yardmc olmamz sala.
T-H SURES 755
36- Allah: Ey Musa! dedi, istediin sana verildi. 37- And olsun biz sana bir defa daha ltufta bulunmutuk. 38- Bir zaman, vahyedilecek eyi annene (yle) vahyetmitik: 39- Musa'y sanda koy; sonra onu denize (Nil'e) brak; deniz onu kyya atsn da, benim dmanm ve onun dman olan biri onu alsn. (Ey Musa! Sevilmen) ve benim nezaretimde yetitirilmen iin sana kendimden sevgi verdim. 40- Hani, kz kardein gidip Ona bakacak birini size bulaym m? diyordu. Bylece seni, gz gnl mutluluk dolsun ve zlmesin diye annene geri verdik. Ve sen, birini ldrdn de seni endieden kurtardk. Seni iyiden iyiye denemeden geirdik. Bunun iin yllarca Medyen halk arasnda kaldn. Sonra takdire gre (bu makama) geldin ey Musa! Sana verildi. Sana bahedildi, istediin istediini elde etmen onayland. And olsun biz sana bir defa daha ltufta bulunmutuk. Senin irade beyanndan ve talep etmenden nce, srf kendi inayetimizle sana ltufta bulunmutuk. bir zamanannene vahyetmitik. hayvani nefse vahyedilecek eyi yani ona iaret vermitik ki Musay beden sandna koy. Veya cismani tabiat iine koy. Onu brak heyulani tabiat denizine brak. deniz onu atsn temyiz ve doruluk gneinin nuru belirince, onu kurtulu sahiline atsn, dmanonu alsn. daima ktl emreden, zorba, firavun karakterli nefis onu alsn. Sana kendimden bir sevgi verdim. Yani seni sevdim ve senin sevgini de btn kalplere ve her eye, hatta nefsi emmareye ve kuvvetlere de yerletirdim. Ben kimi seversem, her ey onu sever. yetitirilmen iin benim vekaletimde ve korumam altnda terbiye edilmen iin, bunu yaptm. Hani kz kardein gidiyordu ameli akl zuhur edip harekete getii srada diyordu nefsi emmareye ve ona dnk kuvvetlere size bulaym m? diyordu. Gzel adap ve stn ahlak araclyla nefsi levvame (ok knayan nefis) ve onun czi kuvvetlerinden oluan bir aileyi, onlarn da gzlerini aydnlatacak ekilde. Ona bakacak birini size bulaym m? Fikir terbiyesiyle, ameli hikmetin style ve faydal ilimlerle ona bakacak bir aileyi bulaym m? Onlar ona iyilik edecekler, kemal kesbi hususunda yardmc olacaklar. Onu salih amellere iletecek, yksek mertebelere kmaya hazrlayacaklar.
Bylece seni annene geri verdik. Sana kar byk bir efkt besleyen, nefsi levvameye geri verdik ki, kendini srekli knyordu, gz aydnln yitirdii iin. Biz seni ona geri verdik ki yakin nuru sayesinde skuna ersin, ameli hikmetle arnsn ve sen de ondan bu st emip beslenesin. drak edilen czi eyler, bedensel aletler ve temizleyici ameller iinde onun terbiye kucanda yetiesin. Gz gnl mutluluk dolsundiye. senin nurunla aydnlansn, ve zlmesin diye gznn mutluluunu yitirmekten, onun eksikliinden dolay zlmesin. Ve sen, birini ldrdn. Seni yanltan gazap suretini riyazet ve emanet araclyla ldrdn. Senikurtardk. Nefsi emmarenin istilas ve seni helak etmesi endiesinden kurtardk. Seni denemeden geirdik eitli yntemlerle, nefsin ve sfatlarnn zuhuruyla, riyazet ve cehd yntemini kullanp bunlar savmak, ezmek, ldrmek ve arndrmakla seni denedik. Yllarca Medyen halk arasnda kaldn. Faal akl uayb yannda ruhani kuvvetlerden oluan ilim medyeninde kaldn. Sonra takdire gre geldin. istidadn orannda takdir edilen kemal miktaryla geldin. Ya da senin iin takdir ettiim bir ey zere geldin. Yani senin iin takdir edilen tam kemalin bir ksmna sahip olarak geldin. Tam kemal ise zati tecellidir. Bu, sfat kemalinden sonra ileride sana bahedilecektir. 41- Seni, kendim iin Resul setim. 42- Sen ve kardein birlikte yetlerimi gtrn. Beni anmay ihmal etmeyin. 43- Firavun'a gidin. nk o, iyiden iyiye azd. 44- Ona yumuak sz syleyin. Belki o, akln bana alr veya korkar. 45- Dediler ki: Rabbimiz! Dorusu biz, onun bize ar derecede kt davranmasndan yahut iyice azmasndan endie ediyoruz. 46- Buyurdu ki: Korkmayn, nk ben sizinle beraberim; iitir ve grrm. 47- Haydi, ona gidin de deyin ki: Biz, senin Rabbinin Resulleriyiz. srailoullarn hemen bizimle birlikte gnder; onlara eziyet etme! Biz, senin Rabbinden bir yet getirdik. Kurtulu, hidayete uyanlarndr.
T-H SURES 757
Seni, kendim iin Resul setim. Seni, kendime has kldm. Seni, beden ehri halk arasnda has kullarmdan yaptm. nk sende erefli hasletler ve halifeliimi yerine getirecek liyakat vardr. Sen ve kardeingtrn. Bu ifadeyle balayan ve kssann sonuna kadar devam eden blmn uyarlama suretiyle tevili yaplmak istenirse yle denebilir: Ey kalp Musas! Sen ve kardein olan akl ayetlerimi delillerimi ve aklamalarm gtrn kendiniz bir ey uydurmayn, beni anmay unutmayn Firavuna azan, haddini aan, btn ruhani kuvvetlere stnlk kurup onlar istila eden nefsi emmareye gtrn. Ona yumuak sz syleyin. efktle ve alttan alarak, kkrtmadan onu Hakkn emrine teslim olmaya, eriatn hkmne uymaya arn. Belki yumuar, t alr ve boyun eer. Musa ve kardei, Firavunun, stnlk taslamay alkanlk haline getirdii iin, kendilerine kar azp iyice zorbalamalarndan korkunca yce Allah, teyit, yardm, koruma, vekil olma, iddetli tavrlarn ve tuzaklarn ihata edip boa karma gibi vaatlerle onlar cesaretlendirdi. Firavuna boyun eme ve eriata uyma hususunda risaleti tebli etmelerini, onu hayvani kuvvetleri kleletirmekten, kendine boyun edirmekten vazgemeye, onlar lahi huzura ynelme, ruhani ve kutsi nurlardan, hakikt irfanndan istifade etme hususunda kendileriyle birlikte gndermeye, maddi lezzetler ve dnyevi ssler elde etmek iin onlara eziyet etmemeye zorlamalarn emretti. Biz, senin Rabbinden bir ayet getirdik. Senin bize tabi olman gerekli klan bir delil getirdik. Kurtulu noksanlklardan beri olma, balantlardan kurtulma, ruhani lemden gelen nurani feyiz, delile uyanlarn ve lahi nura sarlanlarndr. 48- Hakikten bize vahyolundu ki: (Resulleri) yalanlayan ve yz evirenlere azap edilecektir. 49- Firavun: Rabbiniz de kimmi, ey Musa? dedi. 50- O da: Bizim Rabbimiz, her eye hilkatini (varlk ve zelliini) veren, sonra da doru yolu gsterendir, dedi. 51- Firavun: yle ise, nceki milletlerin hali ne olacak? dedi. 52- Musa: Onlar hakkndaki bilgi, Rabbimin yannda bir Kitabda bulunur. Rabbim, ne yanlr ne de unutur, dedi.
53- O, yeri (arz) size beik yapan ve onda size yollar aan, gkten de (semadanda) su indirendir. Onunla biz eitli bitkilerden iftler kardk. 54- Yiyiniz; hayvanlarnz otlatnz. phesiz, bunda akl sahibleri iin (Allah'n kudretine) iaretler vardr. 55- Sizi ondan (topraktan) yarattk; yine sizi oraya dndreceiz ve bir kez daha sizi ondan karacaz. Hakikten bize vahyolundu kiazap tabiat cehenneminde ve heyuli uurumunda azap, ona muhalefet eden, ondan yz eviren kimseler iindir. Rabbiniz de kimmi? burada nefsin Rab cihetinden perdelendiine iaret ediliyor. Bizim Rabbimizverendir her eye hidayetini delille, basiretini kantla verendir. Yani her eye, zatnn maslahatna uygun bir yaratl ve zelliklerine, menfaatlerine ve maksatlarna uygun aletler vermi, sonra bunlar elde etmesini gstermitir. yle ise, nceki milletlerin hali ne olacak? bu sz de Firavunun, ahiretten, mutluluk ve bedbahtlk gibi uhrevi hallerden, lahi ilmin btn bunlar kuattndan perdelendiine iaret etmektedir. lk gereklilik, yce Allah sfatlaryla bilmektir, ahireti bilmek buna bal ve ondan sonra gelir. Bu yzden Musa (a.s), yce Allahn ilminin ahireti ve ok saydaki uhrevi halleri kuattn, bu ilmin levhi mahfuzda sabit, baki ve ezeli olduunu, Onun asndan yanllk ve unutkanln caiz olmadn vurgulayarak cevap veriyor. Osizeyapandr ey bedensel kuvvetler! O, size beden arzn beik yapandr ve onda size yollar aandr. gz, kulak, burun gibi organlardan oluan yollar yapmtr. ndirendir ruh semasndan, idrak suyunu, ruhani yardm indirmitir. Onunlabiz kardk. Trl idrakleri, fiilleri, zellikleri, heyetleri ve sizden her bir kuvvete zg melekeleri ortaya kardk. Yiyiniz beslenin ve size zg olan haller, ahlaklar, yardmlar ve rza sabr, isimler ilmi, zellikler, hazrlklar gibi balarla, sair idrakler, iradeler ve makamlarla glenin. Hayvanlarnz otlatn hayvani kuvvetleri, onlara zg ahlak ve adapla besleyin. Sizi ondan yarattk. Topraktaki unsurlarn yansmalarndan ibaret olan mizalarnzn farkllyla beraber sizi ondan meydana getirdik. Yine sizi oraya dndreceiz. Riyazet esnasnda ldrmek suretiyle sizi oraya dndreceiz ki herkes yerini tutsun, orada rsn, silinsin,
T-H SURES 759
hareketsiz kalsn, snrn amay ve bakasna stnlk salayp onu brmeyi istemesin, ksacas fena buluncaya kadar nefsin sfatlarn silsin. Ve bir kez daha sizi ondan karacaz. Balanm hakiki hayatla beka bulduunuzda sizi ondan karacaz. O zaman hareketleri daha dengeli ve melekeleri daha erdemli olur. 56- And olsun biz ona (Firavun'a) btn (bu) delillerimizi gsterdik; yine de yalanlad ve diretti. 57- Dedi ki: Bizi, yaptn by ile yurdumuzdan karasn diye mi geldin, ey Musa? 58- yle ise, muhakkak surette biz de sana, aynen onun gibi bir by getireceiz. imdi sen, seninle bizim aramzda, ne senin, ne de bizim muhalefet etmeyeceimiz uygun bir yerde buluma zaman ayarla. 59- Musa: Buluma zamannz, bayram gn, kuluk vaktinde insanlarn toplanma zaman olsun, dedi. 60- Bunun zerine Firavun dnp gitti. Hilesini (sihirbazlarn) toplad; sonra geri geldi. 61- Musa onlara: Yazk size! dedi, Allah hakknda yalan uydurmayn! Sonra O, bir azap ile kknz keser! ftira eden, muhakkak perian olur. 62- Bunun zerine onlar, durumlarn aralarnda tarttlar; gizli gizli fsldatlar. 63- yle dediler: Bu ikisi, muhakkak ki, sihirleriyle sizi yurdunuzdan karmak ve sizin rnek yolunuzu ortadan kaldrmak isteyen iki sihirbazdrlar sadece. Biz ona btn delillerimizi gsterdik maddi varlklardan arnmla ve nurlarn varlna delalet eden btn kantlar ve belgeleri gsterdik. Yine de yalanlad nk onun nefsi madde idi. ve diretti kabule yanamad. nk soyut varlklar idrak etmesi imknszd. Nefsin bedensel kalbndan syrlmasn da u szleriyle inkr etti: Biziyurdumuzdan karmaa m geldin? Ardndan kendisine sunulan delili byye nispet etti. nk delili anlama hususunda yetersiz, onu kabul etmekten acizdi. Dolaysyla hayali ve vehmi kuvvetleri kar koyma, mcadele etmeye tevik etti. Riyazet ve
ldrme egzersizleri olmadan nefsin aydnlk delilleri ve apak Hakk benimsedii ok az grlmtr. Bunlar kendisine arz olunduu her seferinde vehim ve hayali kuku duymaya ve eletirmeye tevik eder. Buluma zaman ndan maksat, delilin terkip ve makamlarn tertip edilme vaktidir. Bu da nefs-i natkann idrak edici unsurlarla sslenmesinin ve akli ve ruhani kuvvetlerin malumatlar, gizli bilgileri derlemeleri iin toplanp seferber edilmelerinin zamandr. Kuluk vakti, faal akl gneinin nurunun domas, etraf aydnlatmasdr. nk orada nefis bunu kabul etmekten yz evirmi, trl demagoji ve vehimlerden oluan hilelerini toplamt. Kalp de yakini gereklerle ve uydurulmu yalanlarn ortaya koymakla onu ezmiti. Nefsani kuvvetlerin kendi aralarnda ekimeleri ise, kalbe itaat etmenin gerekliliini kabul etmemelerinden ve her birinin kendi lezzetine ynelmesinden kaynaklanmaktadr. Ayrca lezzetleri de birbiriyle elien ve birlerine aykrlk arz eden niteliktedir. Gizlice konuup aralarnda fsldamalarndan maksat, tmnn, kalbe muhalif duygular ilerinde saklamasdr. Kukusuz, bu duygular da birbiriyle elimekte ve aykrlk arz etmektedir. Musann sunduu delilleri byye nispet etmeleri ise, bunlarn anlamlarn idrak etmekten aciz olduklarna, buna dair delillerin kendilerine gizli olduuna ynelik bir iarettir. Bu kuvvetler iin rnek, yani ideal yol, lezzetlerin elde edilmesi, bedensel ehvetlere dalmaktr. nce onlarn atmas, insan varl iinde vehim ve hayal meneli olgularn, sluk esnasnda akli ve yakini olgulardan nce geldiklerine iarettir. Aksi takdirde, kesin burhana ve ak delile ihtiya olmazd. Ayrca bu, Hak davetisinin, nce delile dayanarak batl rtmesinin, pheleri savmasnn zorunlu olduuna iarettir. Ki bozuk itikad ortadan kalksn ve hak yerini bulsun. pler ve sopalar ise, Hakkn ruh ve akl nuruyla teyit edilmesi olmasa harekete geip kalbi malup etmeleri an meselesi olan cedel phelerinden kaynaklanan demagojiler ve safsatalardr. Korkmastn gelecek olan kesinlikle sensin. Sa elindekini at. ifadesiyle kastedilen anlam budur. Yani nazari akldan ibaret olan sa elindeki gvenilir delili ortaya koy. Onlarn ssl, yaldzl uydurma delillerini, mevhum batllarn yok eder. zlr, dalr giderler.
T-H SURES 761
Onlar, sahte bir hile, yapmack bir tuzak kurmulardr, bunun hibir hakikti yoktur. Onlarn sand gibi senin ortaya koyduun delil byle deildir. Bunun zerine sihirbazlar secdeye kapandlar. Bu srada, acizlikleri ortaya kan vehmi, hayali, tahyili ve maddi kuvvetler boyun ediler. Ama nefs-i emmare firavunluunu ve dik balln srdrd, yerinde sabit kald. nk riyazet yapmamt ve alkanlnn tutkulu balsyd. Bu kuvvetlere liderlik ediyor olmas, bunlarn zerinde zorba pozisyonunda olmas inadn srdrmesine ve kibri zere sabit kalmasna neden oldu. Tereddt etmedenKeseceim bu sz, sunulan delilleri kabul eden, nefse muhalefet edip kalbi onaylamak suretiyle lezzetleri elde etme ve cismani ehvetleri tatmin etme amacna ynelik faaliyetleri terk etmeye karar veren kuvvetleri, nefsin uzaklatrmasna ve hayatla ilgili tasarruflarna engel olmasna iarettir. Hurma dallarna asmak ise, onlar, riyazet esnasnda ldrerek bitkisel kuvvetler snrnda durdurmas, orada sabit klmas, faaliyet kaynaklarn bitkisel kuvvetlerin en yukar mertebesinde bekletmesi, sair mertebelerde tasarrufta bulunmasna, konumlar kaplamasna ve mekasibi istila etmesine izin vermemesine, ya da kayna ve mazhar konumundaki azalardan yoksun brakmasna iarettir. Bu tevil erevesinde belirginleen bu tehdit, insan mcahededen alkoyan eytani dokunmalar neticesinde nefsin rettii vesvese ve telkinler kapsamna girer. Nitekim, yce Allah bir ayette yle buyurmutur: te o eytan, ancak kendi dostlarn korkutur. (Al-i mran, 175) Bunu yapmasnn amac, nefsin kalbe boyun emekten, onun hizmetine girmekten, emrine amade olmaktan kanmasn salamaktr. Eer, zerinde durduumuz blmdeki aklamalar ve onlarla en gzel ekilde mcadele et! (Nahl, 125) ayetinden de anlalaca zere, zahiri tasdik etmekten ve apak mucizeye iman etmekten sonra zahiri konumaya hamledilecek olursa Sen ve kardein birliktegtrn. (42) ayetiyle balayan durumlarn aralarnda tarttlar. (62) ifadesine kadarki blm zahire gre yorumlamak gerekir. Yani aralarnda gizlice durumlarn konutular, ona kar ortaya koyacaklar cedel rnekleri iin tarttlar. Bazlarna gre Bu ikisi. Muhakkakiki sihirbazdrlar. ayetinin anlam yledir: Bu ikisi beyan, fesahat ve delil sunma hususunda mahirdir; bu yzden karlarnda duracak, kar delille cevap verecek kimse zor bulunur
64- yle ise hilenizi kurun; sonra sra halinde gelin! Muhakkak ki bugn, stn gelen kazanmtr. 65- Dediler ki: Ey Musa! Ya sen at veya nce atan biz olalm. 66- Hayr, siz atn, dedi. Bir de bakt ki, byleri sayesinde ipleri ve sopalar, kendisine gerekten kouyor gibi grnyor. 67- Musa, birden iinde bir korku duydu. 68- Korkma! dedik, stn gelecek olan kesinlikle sensin. 69- Sa elindekini at da, onlarn yaptklarn yutsun. Yaptklar, sadece bir byc hilesidir. Byc ise, nereye varsa (ne yapsa) iflah olmaz. 70- Bunun zerine sihirbazlar secdeye kapandlar; Harun'un ve Musa'nn Rabbine iman ettik dediler. 71- (Firavun) yle dedi: Ben size izin vermeden nce ona inandnz yle mi! Hakikt u ki o, size by reten ulunuzdur. imdi elleriniz ile ayaklarnz tereddt etmeden aprazlama keseceim ve sizi hurma dallarna asacam! Bylece, hangimizin azabnn daha iddetli ve srekli olduunu iyice anlayacaksnz. yle ise hilenizi kurun Yani, ikisine kar hangi sz esas alacanz aranzda gr birliiyle kararlatrnz. Ki ayn sz etrafnda birlemi, birbirinize destek olmu olasnz. Bir de bakt ki ipleri ve sopalar hayalleri ve vehimleri byleri sayesindegrnyor. Szlerinin terkibi, belagat, vurgulama gzellii, demagoji ve safsatay yerinde kullanma, cedel kyasn belli bir tertiple sunma bakmndan o kadar byleyiciydi ki adeta kouyor, yryor gibiydi. Bir korku cahillerin galip gelmesinden, sapklarn devletinin egemen olmasndan korktu. Nitekim, Emirlmminin Ali (a.s) yle buyurmutur: Musa (a.s) canndan korkmad, bilakis cahillerin galip gelmesinden ve sapklarn devletinin egemen olmasndan korktu. Korkma! dedik ona cesaret verdik ve onu Ruhul Kuds ile destekledik. Sa elindeki at aklnn kontrolnde olan ve kutsi ualarla kaynam, Hakkn nuruyla aydnlanm nefsi at. Onlarn yaptklarn yutsun. Uydurduklar, ssl kalplar iinde sunduklar pheleri, batl arptmalar, yaldzl yalanlar aydnlk kantlarla, apak burhanlarla yutsun. Yaptklar bakalarnn azndan kaptklar
T-H SURES 763
eyler sadece bir byc hilesidir. Gz boyamadan, arptmadan ibarettir. Bunun zerine sihirbazlar secdeye kapandlar. Akllarn kullanp insafa geldiler, Hakk benimsediler, onun Hak olduunu ikrar ettiler. nk aklamann doru, mucizenin apak, Hakkn ortada ve burhann da belirgin olduunu anladlar. man ettik, dediler. Yakini imanla inandlar. nk Hakk kefetmi ve Hakkn her ey zerinde Rablk otoritesine sahip olduunu grmlerdi. Allahn Rabl btn lemleri kapsayan genellikte olmasna ramen, secdeye kapanp iman eden sihirbazlarn rabl ikisine (Musa ve Haruna) izafe ederek vurgulamalarnn nedeni, ikisinin daha ziyade Rablk sfatyla ilgili olmalar ve Allahn Rablnn ltfunun belirgin bir ekilde onlara ynelik olmasdr. nk Allah her eye, durumuna uygun, istidadnn gerektirdii bir ismiyle Rablk eder. O ikisine de istidatlarnn kemaline gre esmal hsnann en by ile, sfatlarnn kemalat ile ve onlara ayetleriyle tecelli etmesi suretiyle Rablk ediyordu ki, onlarda en belirgin olan bu isimdi. Bylece, bildikleri her eyi, kendi bamsz abalaryla deil onlarn ahsndan bildiklerini, ulatklar eylere onlarn araclyla ulatklarn, bulduklar eyleri onlara tabi olmakla bulduklarn bildiler. Bil ki, istidat olarak Nebiye en yakn insan bycdr. nk, harikulade eylerin kayna tr: Ya havasn terkibi, unsuri maddelerin ve suretlerin kaynatrlmas, miza ve cevher olarak birbirinden farkl karmlarn toplamdr ki, bu, nirenler (sihre benzeyen ama sihir olmayan istidra) kapsamna girer. Yahut semavi nefislerin feyzini celp etmek, bunlarla arz cisimlerinin kuvvetleri arasnda temas salamak maksadyla sfli suretler hazrlayarak semavi ve arzi kuvvetleri cem etmektir, ki bu da tlsmlar kapsamna girer. Veya ulvi lemden istifade edilen nfuz ve heyetlerin tesiridir. Bu hal Nbvvet iin gnderilmi kmil insandan mucize, menzile vasl olmu, tahkik ehli ve Velayet zirvesine ykselmi, ama Nbvvetle gnderilmemi insandan keramet olarak sadr olur. Mucize ile keramet arasndaki farka gelince: Mucize meydan okuma ve kar koyma ierir, keramet yle deildir. Yzn dnyaya evirmi, en yce leme arkasn dnm insandan ise sihir olarak yansr.
Bycnn nefsi, ftratnn balangcnda gl ve kendine zgyd. Bu gcn de u lem ve lemdeki cisimler zerinde tesirde bulunan heyetlerden alyordu. Ancak sfli leme meyletmekle asl kaynandan yz evirdi, kuvvetlerin ve kudretlerin aslndan, tesir ve kahr menbandan koptu, tabiat lemine eilim gsterdi. Bunun neticesinde iindeki nurani heyet, kutsi ua gitgide zayflad. Buna karlk nebinin ve velinin iinde bu nur ve ua durmadan oalr, nk Hakka yneliktirler, kutsi nurla kaynamlardr, melekuti kuvvetlerden destek grmektedirler ve yzleri lahi huzura dnktr. Hi kukusuz byc, Nebiye kar kt zaman yenilir, onun karsna kt zaman kabuuna ekilir. nk aciz ve yenik olduu zaman byc, Nebiyi en iyi tanyan insandr. nsanlar nebinin davetine ve nurlarna ynelince, herkesten nce byc onu ikrar etmeye koar. nk bycler, istidat olarak Nebilere en yakn kimselerdir. Elverir ki ilk istidad klliyen iptal olmam olsun ve sfli tabiat dini onu bsbtn etkisine alm olmasn. 72- Dediler ki: Seni, bize gelen ak ak mucizelere ve bizi yaratana tercih edemeyiz. yle ise yapacan yap! Sen, ancak bu dnya hayatnda hkmn geirebilirsin. 73- Bize, hatalarmz ve senin bize zorla yaptrdn byy balamas iin Rabbimize iman ettik. Allah hem daha hayrl hem daha bkidir. Senitercih edemeyiz. Yksek bir himmetten kaynaklanan szlerdir bunlar. Kalpte gl bir yakin oluunca nefis byle bir himmete sahip olur. nk yakin, nefiste stn himmet duygusunu meydana getirir. Artk nefis, uhrevi mutluluklar ve akli baki lezzetler dururken dnyevi mutluluklara, bedensel ac ve bedbahtlklara, dnyann fani lezzetlerine ve maddi elemlere aldrmaz. Bu yzden btn bu tehditleri Sen, ancak bu dnya hayatnda hkmn geirebilirsin. diyerek kmsediler, nemsiz grdler. Hatalarmz balamas iin tabii lezzetlere meyletmemiz ve dnyevi sslerin cazibesine kaplmamz nedeniyle nefislerimize arz olan karanlk heyetleri, aalk sfatlar nuruyla rtmesi iin. Bize zorla yaptrdn byy balamas iin Musaya kar kmaya zorlaman neticesinde ilediimiz gnah balamas iin. nk bycler istidatlarnn nuruyla onu tanynca ve Onun Hak olduunu anlaynca, ona kar kmaktan kandlar. Ama melun Firavun onlar zorlad.
T-H SURES 765
74- uras muhakkak ki, kim Rabbine gnahkr olarak varrsa, cehennem srf onun iindir. O ise orada ne lr ne de yaar! 75- Kim de iyi davranlarda bulunmu bir mmin olarak O'na varrsa, stn dereceler ite srf bunlar iindir. 76- inde ebed kalacaklar, zemininden rmaklar akan Adn cennetleri! te arnanlarn mkfat budur. 77- And olsun ki biz Musa'ya: Kullarmla birlikte geceleyin yola k da (size) yetiilmesinden korkmakszn ve (boulmaktan) endie etmeksizin onlara denizde kuru bir yol a, diye vahyetmitik. 78- Bunun zerine Firavun, askerleri ile birlikte onlarn peine dt. Deniz onlar gmp bouverdi. 79- Firavun, kavmini saptrd, doru yola sevk etmedi. Kim Rabbinevarrsa. Kk kyamette sulu ve bedensel heyetlerle ykl ve tabii cisimlere eilimli olarak gelirse Orada lmez tabii lmle lmez ve aclar hissetmez Orada yaamaz hakiki hayatla yaamaz. Dolaysyla gnahlarn sorumluluundan kurtulamaz. Kimbir mmin olarak Ona varrsa yakini imana sahip olarak Ona giderse iyi davranlarda bulunmuolarak nefisleri temizleyici zellii bulunan nefsani faziletleri edinmi olarak gelirse stn dereceler ite srf bunlar iindir. Kemalatlarda ykseli dereceleri orannda sfat cennetleri vardr onlar iin. Kullarmla birlikte geceleyin yola k. Nefislerin sfatlarndan oluan karanlklar iinde ve cismani gece vaktinde yola k. Onlarabir yol a. heyuli deniz iinde arnmadan ibaret olan kuru , heyulani heyetlerin ter u tazeliinin ve cismani maddelerin neminin ulamad bir yol a onlara. Yetiilmesinden korkmakszn zulmani tabiat rtleri altnda kaybolan bedeni glerin size yetimesinden korkmayn endie etmeksizin size galip gelmelerinden, sizi istila etmelerinden endie etmeyin. nk onlar kaytldrlar, kaytlaryla snrldrlar, sizi kavramak hususunda yetersizdirler. Onlarn peine dt tabiata daldklar iin, onlarn peine derek helak etmeye altlar. Katran denizi onlar brd. nk sonsuz helake ve ebedi azaba mahkum olmulard. Bu anlamn uyarlamasna gelince, daha nce benzeri metinlerde uyarlamaya yer vermitik.
80- Ey srailoullar! Sizi dmannzdan kurtardk; Tr'un sa tarafna (gelmeniz iin) size vde tandk ve size kudret helvas ile bldrcn eti ltfettik. 81- Size rzk olarak verdiklerimizin temiz olanlarndan yiyiniz, bu hususta taknlk ve nankrlk de etmeyiniz; sonra sizi gazabm arpar. Her kim ki kendisini gazabm arparsa, hakikten o, yklp gitmitir. 82- u da muhakkak ki ben, tevbe eden, inanan ve yararl i yapan, sonra (bylece) doru yolda giden kimseyi balarm. Size vade tandk kalp Turunun sa tarafna gelmeniz iin Ruhul Kudse bakan tarafna buras gnl, vicdan dedikleri vahiy mahallidir. Sizeltfettik haller, yollar, zevk aralar, ilim ve irfan bldrcnn, yakini tasavvurlar indirdik. Size rzk olarak verdiklerimizin temiz olanlarndan yiyiniz. Bu temiz irfanla beslenin ve onu kalbinizle kabul edin. nk o kalbinizin yaama sebebidir. Bu hususta taknlk etmeyiniz. Nefsin parlamas, grkemini, kemalini ve zinetini grmesi srasnda zuhur edip kendini beenmesiyle taknlk etmeyin. Sonra siziarpar yoksunluk gazab ve yz st braklma felaketi kuatr sizi. Hakikten yklp gitmitir yaknlk makamndan nefis cehennemine dmtr. rtnme karanlklarnda, celal perdeleri gerisinde cemal sfatnn tecellisinin nurundan perdelenmitir. u da muhakkak ki benbalarm. Taknlk eden, kendi ssleriyle zuhur eden ve kendini mstani gren nefsin sfatlarn kendi sfatlarmn nurlaryla rterim, tevbe eden kimse iin. Nefsinin zuhurundan ve istilasndan tevbe eden, nefsi krarak ve ezerek, ihtiyalarnn zilletini ve yoksunluunu daima hissetmesini salayarak balanma dileyen kimseyi balarm. nanan kalbi sfatlarn nuruyla, lahi nurlarn tecellileriyle iman eden, ve yararl i yapan tevekkl ve rza gibi makamlarn kazanlmas, huzur ve arnma gibi aralarla telvini engelleyen melekelerin edinilmesi hususunda salih ameller ileyen sonra doru yolda giden zat nuruna ve fena bulma haline doru giden kimseyi balarm. 83- Seni acele ile kavminden ayrlmaya sevk eden nedir, ey Musa! 84- Musa: te, dedi, onlar da benim peimdeler. Ben, memnun olasn diye sana acele ile geldim Rabbim.
T-H SURES 767
85- Allah buyurdu: Senden sonra biz, kavmini (Harun ile kalan srailoullarn) imtihan ettik ve Smir onlar yoldan kard. 86- Bunun zerine Musa, fkeli ve zntl olarak kavmine dnd. Ey kavmim! dedi, Rabbiniz size gzel bir vaatte bulunmam myd? u halde size zaman m ok uzun geldi, yoksa stnze Rabbinizin gazabnn inmesini mi istediniz ki, bana olan vaadinizden dndnz? 87- Dediler ki: Biz sana olan vaadimizden, kendi kudret ve irademizle dnmedik. Fakat biz, o kavmin (Msrllarn) zinet eyasndan birtakm arlklar yklenmi, sonra da onlar atmtk; ayn ekilde Smir de atmt. 88- Bu adam, onlar iin, brebilen bir buza heykeli icat etti. Bunun zerine: te, dediler, bu, sizin de, Musa'nn da ilahdr. Fakat onu unuttu. 89- O eyin, kendilerine hibir szle mukabele edemeyeceini, kendilerine ne bir zarar ne de bir fayda vermek gcnde olmadn grmezler mi? 90- Hakikten Harun, onlara daha nce: Ey kavmim! demiti, siz bunun yznden sadece fitneye uradnz. Sizin Rabbiniz phesiz ok merhametli olan Allah'tr. u halde, bana uyunuz ve emrime itaat ediniz. 91- Onlar: Biz, dediler, Musa aramza dnnceye kadar buna tapmaktan asla vazgemeyeceiz! 92.93- (Musa, dndnde:) Ey Harun! dedi, sana ne engel oldu da, bunlarn dallete dtklerini grdn vakit peimden gelmedin? Emrime si mi oldun? 94- (Harun:) Ey annemin olu! dedi, sam sakalm, yolma! Ben, senin: srailoullarnn arasna ayrlk drdn; szm tutmadn! demenden korktum. 95- Musa: Ya senin zorun nedir, ey Smir? dedi. 96- O da: Ben, onlarn grmediklerini grdm. Zira, o Resulun izinden bir avu (toprak) alp onu (erimi mcevheratn iine) attm. Bunu byle nefsim bana ho gsterdi, dedi.
Seni acele ile kavminden ayrlmaya sevk eden nedir? (83) ayetiyle balayan Denize savuracaz (97) ayetine kadar devam eden blmn tahkiki anlam yledir: Musa (a.s), Allah ile konuma (mkleme) makamyla onurlandrlp sfat kefi kendisine bahedilerek srailoullarna, onlara Hakk gstermek zere Resul olarak gnderilince, kendisine kavmini idare etmesinde esas alaca bir eriat verilecei vaat edildi. Bunun zerine Musa (a.s), kardei Harunu kavminin banda brakarak, murakabe maksadyla yalnzla ekildi. Bu srada kavmi henz imanda sebat kazanmam, Hakk ilerine sindirerek yakini ikrar etmemilerdi. Bu yzden Musa (a.s), bu aceleci tavrndan dolay eletirildi. Geri onun bu aceleci tavr mahedeye duyulan zlemin bir sonucuydu. Oysa bulunduu makam bakalarn kemale erdirmeye ara vermemeyi gerektiriyordu. nk yakini marifet araclyla onlarn kemale erdirilmeleri, ilmi kemale ulatrlmalar, onun ibadette ayann salamlamas ve bulunduu halden ykselii gerektiren emre uymas anlamna geliyordu. Nitekim, o da kavminin muamelelerinin yakin esasna dayanmasa da dinde kendisinin peinden geldiini syleyerek mazeret gstermitir. Acele etmesi, rza makamn talep ettii iindir ki anlamldr. Bu da sfatlarda tam anlamyla fena bulmak demektir. Bu, sfat tecellisi makamnn salamlatrlmas isteidir ve mkleme de bu makamn bir yansmasdr. Yce Allahn Musann kavmini Samirinin hareketiyle snamasnn amac, tecrit yoluyla kemali alma istidadna sahip kimse ile istidad yetersiz, maddeye dalm, somut olandan bakasn alglamayan, soyut ve makul olan eyleri kavrayamayan kimseden ayrmasdr. Bu yzden yle diyorlar: Biz sana olan vaadimizden, kendi kudret ve irademizle dnmedik. imize, grmze ve tavrmza hakim olarak sana verdiimiz szden dnmedik. Onlar tabiatlar itibariyle kuldular, grleri ve hakimiyetleri yoktu. Kendi balarna karar verecek ekilde ihtiyar sahibi deildiler. Bilakis tabi idiler, idare ediliyorlard, ynlendiriliyorlard ve bedene balydlar. zleyecekleri tek yol, taklit ve ameldi. Tahkik ve ilim deildi. Nitekim Samiri, sslerin eritilip kalba dklmesiyle elde edilen bir tlsmla kul haline getirmiti. nk altn sevgisi onlarn yreklerinde kkl bir yere sahipti. Bunun nedeni tabiatlarnn sfli ve altn tabiatnn cazibesine
T-H SURES 769
kaplma zelliine sahip olmasyd. Bu gibi trsel suretlerin onlarn gnllerinde tecelli etmesi, tabii uyumdan kaynaklanyordu. Bu olay semavi kuvvetlerin arz kuvvetleriyle mezv olmas kapsamna girer. Bu yzden Ben, onlarn grmediklerini grdm. demitir. Tlsm ve simya ilminin esasn oluturan tabii ve riyazi ilimleri grdm. O Resulun izinden bir avu aldm Sylendiine gre, bundan maksat, Cebrailin bindii hayat at olan Heyzumun toynann bast yerin topradr. Yani, faal akla boyun een, ondan etkilenen, onun sfatlarn tayan, dolaysyla onu istila etmesi sebebiyle binei konumunda olan, faal akln etkisinin unsuri tabiatlara ve sfli cisimlere ulamasna araclk eden, eserlerin, Cebrailin atnn ayann bast yer konumundaki maddelere yansmasna, istidatlarna gre eserlerden etkilenmesine, alk olmad yabanc halleri kabullenmesine neden oluturan klli, semavi hayvani nefsin temas ettii eyden bir avu aldm. Onu attm. Buza suretini kalba dkerken eritilmi cismin zerine attm. te bu, ktlk tynetli eytani nefsin bir saptrmas, aldatmasdr. 97- Musa: Defol! dedi, artk hayatn boyunca sen: Bana dokunmayn! diyeceksin. Ayrca senin iin, kurtulamayacan bir ceza gn var. Tapmakta olduun ilahna da bak! Yemin ederim, biz onu yakacaz; sonra da onu para para edip denize savuracaz! Defol! Musann (a.s) fkesinden ve onu kovmasndan sadr olmu bir szdr. Kukusuz Nebiylerin ve Velilerin fkesinden azabn gereklemesi kanlmaz olur. nk onlar, Allahn sfatlarnn mazharlardrlar. Onlar kime gazap ederlerse, o kimse Allahn kahrna duar olur, dnya ve ahirette bedbahtla urar. Ebedi azaba arptrlr, yapp ettiklerinin vebalini tadar. Urayaca azap temastan kanmak suretinde olur. Ki bu, Haktan uzaklnn ve batla armasnn, Musann (a.s) ona lanet edip tuzan ve hilesini iptal etmesinin bir neticesidir. Tevil mahiyetli bir uyarlama yapacak olursak: Kalp, daha nce kefe ulamsa, cehd ve sluk onu ekerse, ilmi kesbi kemal olmakszn ilmi kefi kemale sahip olursa, mahede ve huzur iin acele etmesi, eriatn ve mcahedenin gereklerini bir an iin unutmas neticesinde
Hakkn itabna hedef olur. Byle bir durumda kuvvetleri dirayetle idare etmesi ve istikamet makamn elde etmesi iin amel ve riyazete geri dnmesi gerekir. nk ruhani ve cismani kuvvetlerden oluan kavminin banda brakt akl Harunu, riyazet, cehd, itaate ve muameleye devamllk olmakszn onlar ynetmeye, dorultmaya ve dzeltmeye g yetiremez. Byle bir durumda nefsani kuvvetler Samirisi duyular arasndan ortaya kar, ehvet sevgisi ateini tututurur, zerlerine, zel durumlar muvacehesinde, beklentilerden bir ey atar. Yani hayat atndan ibaret olan hayvani nefsin etkisini ona yanstr, o zaman tabiat, madde kalbnda ekillenmi buza suretinde somutlar. Onun da tek derdi yemek, imek, lezzet almak ve ehveti tatmin etmektir. Amel etmek, almak ve yorulmay tercih etmek gibi bir derdi yoktur. Nitekim, daha nce buna iaret etmitik. Byle olunca heva ruhu onunla temas edip canlanr, glenir, artk brts bile olur. Btn kuvvetler ona tapar, onu kendileri iin bir ilah edinirler. Kalp nuruyla desteklenmi akl, sapmakta olduuna, fitneye maruz kaldna dikkt ekip, onu Hakka, akli gre uymaya, itaat etmeye ardka ona muhalefet eder, Hakkn nuruyla aydnlanm, kutsi destekle pekitirilmi kalp dnnceye kadar. Kalp, Allah rzas iin, onun sapmasna, dinden ayrlmasna duyduu zntden dolay fkelenir. Onu ayplar ve nefsi levvamenin diliyle onu eletirip sert kar. Ona vaatler verir, tehditler savurur. Yaratl ve varolu gerei olarak Rabbe yaknlktan uzaklama vaktinin arttn, ftrattan dtn hatrlatarak uyarr. Rububiyetin ikrar edilmesi srasnda, ftri misak esnasnda verilen sze vefaszlktan ve vaade aykr hareket etmekten dolay gazab ve azab hakketmekle korkutur. Ama hevann bayla balanm bir tutsak haline gelmise, hayalin hakimiyetine ram olmusa, aalara doru yuvarlanmsa sz artk ona tesir etmez. Tek yol, ceset tabiatn ceht trpsyle delmek, riyazet ateiyle yakmak ve lahi rahmet rzgrnn nefhalaryla savurmaktr. Bu rzgr estii zaman onu darmadan eder, heyuli cisim denizine savurur ki, akli kuvvetin deiip kalbe tabi olmasndan ve ynelite onunla yanda olmasndan sonra ne hayat kalr, ne de hareketi.
T-H SURES 771
Tabiata meyil hususunda kuvvetlere meylinin bulunmas nedeniyle, bunlarn bandan tutup ruha taraf bakan normal cihetlerine, nurun tesiriyle evirmesi, bylece kutsi ualardan ve Hakkani nurlardan etkilenip mteessir olmasn salamas, bir de erkekliin merkezi konumundaki bulunup aada bulunanlara, yani nefsani kuvvetlerin tarafna bakan sfli cihete tesir eden sakalndan tutup ekmesi, yani onu ulvi cihete, Hakkn tarafna, iinde bulunduu kutsi leme doru ykseltmesi, lahi ebediyetle, Rabbani kuvvetle glenmesini salamak iindir ki, onu bu ekilde dolatrmakla ona tesir eder, onu Hakkn emrine ve kalbe ram eder, hayal ve vehmin kahrndan kurtarr. Buna mukabil, Harunun mazeret bildirmesi ise, hidayet nuruyla aydnlanmam, eriatn emriyle desteklenmemi akl, tabiat kuvvetlerine g yetiremez, hayal ve vehme kar direnemez. Olsa olsa daha da alalmalarna neden olan ayrlklarn, tefrikaya dmelerini arttrr. Kalbin nuru akl ve tabiatn kahrn btnyle brd, yolda istikamet hali gerekletii zaman hayal donanmsz kalr, bzlp kenara ekilir.Artk hayal gcyle kuvvetlere temas edemez, hibir kuvvet de ondan etkilenerek ona yaklaamaz, aldatmasna ram olamaz. Lanetlenmi ve kovulmu olarak gider ve bana dokunmayn der. Onun iin bir de ceza gn vardr. Bir snr ve mertebesi vardr ki ondan kurtulamaz. Oray ap da reislik edemez, kimseyi istila etmesine imkn olmaz. Yalanlarna, yanllarna taraftar bulamaz. Onlar makul kavramlar iinde kimseye sunamaz. 98- Sizin ilhnz, yalnzca, kendisinden baka ilh olmayan Allah'tr. O'nun ilmi her eyi kuatmtr. 99- (Raslm!) te bylece gemitekilerin haberlerinden bir ksmn sana anlatyoruz. phesiz ki, tarafmzdan sana bir zikir verdik. 100- Kim ondan yz evirirse, phesiz ki kyamet gnnde o, ar bir gnah ykn yklenecektir. 101- Bu kimseler, onda (o gnah yknn altnda) ebed kalrlar. Onlar iin kyamet gnnde bu ne kt bir yktr! 102- O gnde Sr'a flenir ve biz o zaman gnahkrlar, gzleri (korkudan) gmgk bir halde maherde toplarz.
103- Aralarnda birbirlerine gizli gizli yle derler: Dnyada sadece on gn kaldnz. 104- Aralarnda konutuklar konuyu biz daha iyi biliriz. Onlarn en olgun ve akll olan o zaman: Bir gnden fazla kalmadnz der. Bu, Allaha ynelik istikamet makamdr, Allaha ynelik kulluun hakkn ikame etmedir. Ki bu makam olmadan tevhidin ucu grnmez, tecerrt ve yalnzlk makam gereklemez. Bu yzden hemen arkasndan Sizin ilahnz, yalnzca, kendisinden baka ilah olmayan Allahtr. deniliyor. nk salik, bundan nce iki kbleye dnerek namaz klmakta, ibadet ederken iki cihet arasnda tereddt etmekte ve iki ilah edinmektedir. Onun ilmi her eyi kuatmtr. Yani burada tevhit, fiilen gerekleir, ilminin her eyi, her eyin snrn ve gayesini kuatt zahir olur. Her kuvvet Hakkn nuruyla ve kudretiyle, ibadeti ve itaati bakmndan bir snrda durur. Onunla kendi gcnden ve kudretinden dner. Kapasitesi ve takati orannda Ona kulluk eder, Onu mahede eder, kendisine bahettii oranda Rabln ikrar eder. Tpk surede yer alan kssalarda anlatld gibi: Gemitekilerin haberlerinden bir ksmn sana anlatyoruz. Gemiteki saliklerin hallerini ve makamlarn sana anlatyoruz ki yrein pekisin. Ya da sana emredildii gibi istikamet makamnda sebat edesin. phesiz ki tarafmzdan sana bir zikir verdik. Ne byk bir zikir verdik sana! Bu, tevhidin mertebelerini kapsayan zatn zikridir. Kim ondan yz evirirse pislik tarafna, tabiat ve nefis alanna ynelirse phesiz ki kyamet gnnde kk kyamette ar cismani ilahlarn gnah ykn, heyulani maddelere balanmann vebalini yklenecektir O gnde..flenir hayat Sura cismani sura hayat flenir. Yani ruhlar bedenlere geri gnderilir. Ve biz o zaman gnahkrlarmaherde toplarz. cisimlerden ayrlmayan sulular toplarz. Gzleri gmgk bir halde gzbebekleri kr olmu veya alabildiine irkin bir manzara sergileyecek ekilde, a olmu halde. yle ki onlarn yannda maymunlar ve domuzlar ok gzel kalr. Byk bir korkuya kapldklar veya konuacak kudreti kendilerinde bulamadklar iin gizli gizli konuurlar. abucak bitiverdii iin dnya hayatn alabildiine ksa gstermeye alrlar. lerinde en akll olan, dnya hayatn en ksa olarak deerlendirenidir.
T-H SURES 773
105- (Raslm!) Sana dalar hakknda sorarlar. De ki: Rabbim onlar ufalayp savuracak. 106- Bylece yerlerini dmdz, bombo brakacaktr. 107- Orada ne bir ini, ne de bir yoku grebileceksin. 108- O gn insanlar, dvetiye (srafil'e) uyacaklar. Ona kar yan izmek yoktur. Artk, ok esirgeyici Allah hrmetine sesler kslmtr. Bu yzden, fsltdan baka bir ses iitemezsin. 109- O gn, Rahmn'n izin verdii ve sznden holandndan bakasnn efaati fayda vermez. 110- O, insanlarn geleceklerini de gemilerini de bilir. Onlarn ilmi ise bunu kapsayamaz. Sana dalar hakknda sorarlar bedenlerin varlklarn sorarlar. De ki: Rabbim onlar ufalayp savuracak. Olaylarn rzgrlaryla toz ve kum tanecikleri halinde darmadan edecektir. Havaya savrularak kaybolacaklardr. Yerle yeksan edecektir onlar. Geride onlardan bir kalnt, bir iz kalmayacaktr. Ya da yle bir anlam kastedilmitir: Sana eyann havadisini sorarlar. De ki: Rabbim onlar, teklik madeninden kan lahi nefhalar rzgryla savuracaktr. ufalayp savuracaktr. Byk kyamette yerlerini dmdz, bo brakacaktr. Salt ve tek varlk brakacaktr. Orada gremezsin. ikilik ya da bakalk dmdz oluunda kusur bulamazsn. O gn byk kyamet koptuu zaman davetiye uyacaklar Hak olan davetiye. Aslnda, onsuz onlarn bir hareketi, bir hayat yoktur. Ona kar yan izmek yoktur. Ondan sapamazlar. Onun semtinden baka tarafa kayamazlar. nk onlarn pereminden tutmutur ve dosdoru yol zeredir. Onlar Hakkn iradesinin gerektirdii oranda Hakkn yryyle yrrler. Sesler kslmtr bsbtn kslmtr. nk ses sadece Onun sesidir. Bu yzden, bir fsltdan baka bir ey iitemezsin. ok gizli bir fslt o kadar. O da mazharlara izafe edilmesi itibariyle sz konusu olur. Ya da yle bir anlam kastedilmitir: Kk kyamet koptuu gn, davetiye uyarlar. Daveti de drdnc felei idare eden, hayat baheden srafildir. Ondan sapamazlar. lahi hikmetin gerektirdiinden farkl bir yere, bir baa ynelemezler. Rahmana ynelik duadan baka tm dua sesleri kslmtr. Duyulmayacak kadar gizlice sylenen
fsltlardan ve fasit temennilerden baka bir ey duyamazsn. efaat fayda vermez. Dnyada dost edindii, sevdii, nder edindii ve hidayetine uyduu kimsenin efaati ie yaramaz. Rahmann izin verdii kimse hari efaati kabul etme istidadna sahip klmak suretiyle izin verdii kimse baka. nk eksik nefislerin irade ve arzuyla yneldikleri kmil nefislerin feyzi, kk nefislerin berrakl, arl kabul etme istidadna sahip olmalarna baldr. te izin budur. sznden holand kimse hari. efaat edilen kimseye uygun olarak icra ettii tesirden holand kimse hari. nk efaat iki eye baldr: efaatinin tesir gc. efaat edilenin efaati kabul etme ve etkilenme gc. Allah her iki ciheti de bilir. O insanlarn geleceklerini asli istidat araclyla kabul etme glerini, nurlanma sonucu efaatiden etkilenme kapasitelerini ve gemilerini de bilir. Beden ve bedenin kuvvetleri cihetinde, yoldan km heyetlerden kaynaklanan arzi engelleri, asli kabul etme yeteneini veya ameli akl uyarnca tezkiye sonucu elde ettii donanm ortadan kaldran unsurlar bilir. 111- Btn o vechler (insanlar), diri ve her eye hakim olan Allah iin eilip boyun bkmtr. Zulm yklenen ise, gerekten perian olmutur. 112- Her kim, mmin olarak iyi olan ilerden yaparsa, artk o, ne zulmden ne de hakknn inenmesinden korkar. 113- (Raslm!) Biz onu bylece Arapa bir Kur'an olarak indirdik ve onda ikazlar, tehditleri tekrar tekrar akladk. Umulur ki onlar (bu sayede gnahtan) korunurlar; yahut da o (Kur'an) kendileri iin bir ibret ortaya koyar. 114- Gerek Hak, Melik olan Allah, ycedir. Sana O'nun vahyi tamamlanmazdan nce Kur'an' (okumakta) acele etme ve Rabbim, benim ilmimi artr de. 115- And olsun biz, daha nce de dem'e ahit (emir ve vahiy) vermitik. Ne var ki o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulmadk. 116- Bir zaman biz meleklere: dem'e secde edin! demitik. Onlar hemen secde ettiler; yalnz blis hari. O, diretti. 117- Bunun zerine: Ey dem! dedik, bu, hem senin iin hem de ein iin byk bir dmandr. Sakn sizi cennetten karmasn; sonra yorulur, sknt ekersin!
T-H SURES 775
118- imdi burada senin iin ne ackmak vardr, ne de plak kalmak. 119- Yine burada sen, susuzluk ekmeyecek, scaktan da bunalmayacaksn. 120- Derken eytan onun akln kartrp Ey dem! dedi, sana ebedlik aacn ve sonu gelmez bir saltanat gstereyim mi? 121- Nihayet ondan yediler. Bunun zerine kendilerine ayp yerleri grnd. stlerini cennet yapra ile rtmeye altlar. (Bu suretle) dem Rabbine si olup yolunu ard. 122- Sonra Rabbi onu sekin kld; tevbesini kabul etti ve doru yola yneltti. 123- Dedi ki: Birbirinize dman olarak hepiniz oradan (cennetten) inin! Artk benden size hidayet geldiinde, kim benim hidayetime uyarsa o sapmaz ve bedbaht olmaz. 124- Kim de beni anmaktan (zikrimden) yz evirirse phesiz, onun skntl bir hayat olacak ve biz onu, kyamet gn kr (ama) olarak haredeceiz. Btn vechlereilip boyun bkmtr. Mevcut zatlarn tamam diri ve her eye hakim olan Allaha boyun emitir. Hepsi Onun mlknn tutsaklar, kahrnn basks, kudretinin kar konulmaz egemenlii altndadrlar. Her ey Onunla diri ve Onunla kaimdir; nefisleriyle ya da Ondan baka biriyle deil. Gerekten perian olmutur istidadn eksiltmek, ftratnn arln bulandrmak suretiyle nefsine zulmeden, yzn karartmas ve karanla sokmas yznden nurlanma kabiliyetini ortadan kaldran kimse, Allahn rahmetinin nurundan ve efaatilerin efaatinden yana nasipsiz kalmakla kendini perian etmitir. Her kimiyi olan ilerden yaparsa ktlklerden arnarak ve gzelliklere brnerek salih ameller ilerse mmin olarak hakiki imanla inanm biri olarak bunlar gerekletirirse korkmaz elde ettii kemalattan bir eyin eksilmesinden, bulunduu mertebede asli istidadnn gerektirdii hakknn kslmasndan korkmaz. Umulur ki onlar korunurlar arnmak suretiyle saknrlar yahut da o kendileri iin bir ibret ortaya koyar. brnecekleri meziyetleri gzler nne serer.
Allah ycedir. Sonsuz ycelik ve azamet sahibidir. yle ki yceliinin ve azametinin lsn bilmek, bir lyle snrlandrmak mmkn deildir. Mlknde iini bozacak kimse yoktur. O her eyden ycedir, mlknde iradesi ve kudreti dorultusunda tasarrufta bulunur. Kimse Onun adaletini de etkisiz klamaz. O her eye hakkn, hikmeti dorultusunda eksiksiz verir. Acele etme zevkin son snrna ulamak maksadyla heyecanla uyanan evkten dolay lednni ilmi cem mahzeninden almak iin acele etme. nce onun sana varit olmasna hkmedilmesinden ve sana ulamasndan nce acele etme. nk ilim ve hikmetin nzul, senin kabiliyet asndan kaydettiin ykseli mertebelerinin terettbne baldr. stemekte, feyizlenme hususunda ar talepkr olma. nk feyiz tkenmez. Arnma, ykseli ve gzelliklerle bezenme hususunda art kaydetmek suretiyle feyizde art talep et. Daha fazlasn istemek, ancak hal duasyla ve istidat diliyle olur; kabul imkn olumadan bir an nce istemekle, talep etmekle olmaz. Her rendiin, bildiin eyle birlikte, ondan daha yce ve daha gizli olann kabul etme yetenein artar. Adem (a.s) kssas ve bu kssann tevili daha nce birka kere geti. imdi burada senin iin ne ackmak vardr, ne de plak kalmak. nk ruhani lemde maddi giysilerden arnma esnasnda ztlarn atmas sz konusu olamaz. Ayn ekilde, fesada yol aan bezenme de gereklemez. Bilakis nefis, tkenmesinden ve yok olmasndan endie duymadan, emin olarak maksadn gereklemi olmasyla lezzet alr. Kim de beni anmaktan (zikrimden) yz evirirse nefsani eilimle sfli leme ynelmek suretiyle benim zikrimden yz evirirse, cimrilii artt, nekeslii iyice pekitii iin hayat skntl olur, daralr. nk Hakkn cihetinden yz eviren kimsenin nefsi bulanr, dnyevi sslerin, maddi gz alc grnmlerin cazibesine kaplr. nk aralarnda mahiyet uyumu oluur. Bunlara ynelik ihtiras, reklenmesi, azgn itah, gzlerini brmesi iddetlenir. nk aralarnda trdelik sevgisi, zulmet ortakl, sfli cihete meyletme benzerlii son derece gl olur. Bylece nefsinden ve baka eylerden onulmaz bir cimrilie duar olur. Cimrilik arttka hrs, pintilii artar, ite skntl, dar hayat yaamak derken kastedilen budur.
T-H SURES 777
Bu yzden, mutasavvflardan biri yle demitir: Rabbinin zikrinden yz eviren kimse karanla gmlr, rzk yollar ve manyaklar (cinsi duygular) karr, mevve olur. Buna karlk Rabbine ynelen kimse yakin sahibidir, Ona tevekkl eder. Bu yzden geni bir hayat srdrr. Bolluk iinde olur. Bulduunu infak eder. Bulamadna ise, Rabbine tevekkl etmesi nedeniyle, ihtiya duymaz. 125- O: Rabbim! Beni niin kr (ama) olarak harettin? Oysa ben, hakikten grr idim!, der. 126- (Allah) buyurur ki: te byle. nk sana yetlerimiz geldi; ama sen onlar unuttun. Bugn de ayn ekilde sen unutuluyorsun! 127- Doru yoldan sapan ve Rabbinin yetlerine inanmayan ite byle cezalandrrz. Ahiret azab, elbette daha iddetli ve daha sreklidir. 128- Bizim, onlardan nce nice nesilleri helk etmi olmamz kendilerini yola getirmedi mi? Halbuki, onlarn yurtlarnda gezip dolarlar. Bunda, elbette ki akl sahipleri iin nice ibretler vardr. 129- Eer Rabbinden, daha nce sdr olmu bir sz ve tayin edilmi bir vde olmasayd, (ceza onlar iin de dnyada) kanlmaz olurdu. 130- (Raslum!) Sen, onlarn sylediklerine sabret. Gnein domasndan nce de batmasndan nce de Rabbini vg ile tesbih et; gecenin bir ksm saatleri ile gndzn etrafnda (iki ucunda) da tesbih et ki, honutlua eresin. Ve biz onu, kyamet gn kr (ama) olarak haredeceiz. Kk kyamet gn Hakkn nuru karsnda kr olmas hali zere onu haredeceiz. Tpk u ayette iaret edildii gibi: Biz onu, kyamet gn kr olarak haredeceiz. (sra, 72) Kyamette kr olarak haredilmesini kabullenmemesine gelince, bu, asli istidad ve krlkle elien ftri nuru itibariyledir. nk krl, sfli sevginin, nefsani akn crm mahiyetli fsk ile, apak ayetleri ve parlak nurlar unutmas ile iinde kk salmasndan kaynaklanmaktadr. Bu saydmz hususlar da yce Allahn ondan yz evirmesini ve iindeki krlkte brakvermesini gerektirmitir.
Ahiret azab, elbette daha iddetli ve daha sreklidir. Dnyada skntl bir hayat yaamaktan daha iddetlidir. nk daimi bir ruhani azaptr. Eerdaha nce sadr olmu bir sz ve tayin edilmi bir vade olmasayd yani, bu mmet dnyada kkten yok edilmek, bitirici azaba uratlmak gibi bir cezaya arptrlmayacak eklinde nceden verilmi bir hkm vardr. nk onlarn Nebiyleri rahmet Nebisidir. Ayrca yce Allah yle buyurmutur: Halbuki sen onlarn iinde iken Allah, onlara azap edecek deildir. (Enfal, 33) Eer bunlar olmasayd, azaba uramalar kanlmaz olacakt. Allah ile onlarn sylediklerine sabret. Sen onlarn, Allahn kendileri hakknda verdii hkme doru srklendiklerini, Onun kahrnn bayla tutsak olduklarn, Onun onlara kar kurduu tuzaa dtklerini gryorsun. Tesbih et zatn tenzih et, sfatlarndan arndr, Rabbinin sfatlarna brn. nk Rabbinin sfatlarnn senin zerinde zuhur etmesi gerek hamddir. Gnein domasndan nce zat gneinin fena halinde domasndan nce ve batmasndan nce nefsin sfatlarnn zuhuruyla gizlenmesinden nce. Yani sfat tecellileri halinde kalp makamnda tesbih et. nk Allah tesbih etmenin yeri burasdr ve kalbin sfatlar burada silinir. Ve gecenin bir ksm saatleri nefsin karanlk sfatlarnn ve perdeleyici telvinlerin galip geldii vakitlerde tesbih et tezkiye yoluyla tesbih et. Gndzn etrafnda arnma yoluyla ruhun parlday gndznn kalbi aydnlatmas srasnda tesbih et. Umulur ki rza makamna ularsn. nk buras sfat tecellileri makamnn kemali ve gayesidir. 131- Sakn, kendilerini denemek iin onlardan bir kesimi faydalandrdmz ve dnya hayatnn ziyneti olarak verdiim zevcelerine, faydalandrdm eylere gzlerini dikme! Rabbinin nimeti hem daha hayrl, hem de daha sreklidir. 132- Ailene salt (namaz) emret; kendin de ona sabrla devam et. Senden rzk istemiyoruz; (aksine) biz seni rzklandryoruz. Akbet (hsn hatime), takv iledir. 133- Onlar: (Muhammed) bize Rabbinden bir mucize getirmeli deil miydi? dediler. nce gelen kitablardakinin apak beyyine (delili, Kur'an) onlara gelmedi mi?
T-H SURES 779
134- Eer biz, bundan (Kur'an'dan) nce onlar bir azapla helk etseydik, muhakkak ki yle diyeceklerdi: Ey Rabbimiz! Ne olurdu, bize bir Resul gnderseydin de, u aala ve rsvayla dmeden nce senin yetlerine uysaydk! 135- De ki: Herkes beklemektedir: yle ise siz de bekleyin. Yaknda anlayacaksnz; doru dzgn yolun sahibleri kimmi ve hidayete erenler kimmi! Sakngzlerini dikme! nefsani telvinler iinde, nefsin zuhuru esnasnda, meylederek gzlerini dnyevi sslere dikme. nk onlar dnya ehlinin snandklar suretlerdir. Rabbinin nimeti uhrevi hakikt ve irfandan, ruhani nurlardan oluan nimeti hem daha hayrl, hem de daha sreklidir. daha stndr, daha devamldr. aileneemret. ruhani ve nefsani kuvvetlere huzur namazn, murakabeyi, balanmay ve gnll itaat etmeyi emret. Sabrla devam et mcahede ederek, mkaefede bulunarak bu halde sebat et, sabrl ol. Sendenistemiyoruz senden rzk talep etmiyoruz. Sfli cihetten, maddi kemalat ve nefsani idrakler gibi eyler istemiyoruz. Biz seni rzklandryoruz. Ulvi cihetten ruhani irfanlar ve kudsi hakiktleri biz sana veriyoruz. Akbet Gzel son, itibar edilen, sonu demeye layk olan akbet, bedensel giysilerden ve nefsani heyetlerden soyutlanmann akbetidir. nce gelen kitablardakinin apak delili onlara gelmedi mi? nceki Kitablarn ierdikleri, ayrca semavi levhlerde ve ulvi ruhlarda sabit olan hakiktler, hikmetler, yakini marifetler onlara gelmedi mi? Allah dorusunu herkesten daha iyi bilir.

Tefsir I Kebir Tevilat 1 Cild

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tefsir I Kebir Tevilat 1 Cild

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEFSR- KEBR TEVLT

eyhul Ekber Muhyiddin bn. Arabi

8 TEFSR- KEBR / TEVLT

10 TEFSR- KEBR / TEVLT

MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 11

Muhyiddin bn. Arabi (k.s.) Hakknda Bilgi

12 TEFSR- KEBR / TEVLT

MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 13

14 TEFSR- KEBR / TEVLT

MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 15

16 TEFSR- KEBR / TEVLT

MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 17

18 TEFSR- KEBR / TEVLT

MUHYDDN BN. ARAB (K.S.) HAKKINDA BLG 19

20 TEFSR- KEBR / TEVLT

KURANA BALAMA DUASI 21

Kurana Balama Duas

22 TEFSR- KEBR / TEVLT

24 TEFSR- KEBR / TEVLT

26 TEFSR- KEBR / TEVLT

28 TEFSR- KEBR / TEVLT

30 TEFSR- KEBR / TEVLT

32 TEFSR- KEBR / TEVLT

34 TEFSR- KEBR / TEVLT

36 TEFSR- KEBR / TEVLT

38 TEFSR- KEBR / TEVLT

40 TEFSR- KEBR / TEVLT

42 TEFSR- KEBR / TEVLT

44 TEFSR- KEBR / TEVLT

46 TEFSR- KEBR / TEVLT

48 TEFSR- KEBR / TEVLT

50 TEFSR- KEBR / TEVLT

52 TEFSR- KEBR / TEVLT

54 TEFSR- KEBR / TEVLT

56 TEFSR- KEBR / TEVLT

58 TEFSR- KEBR / TEVLT

60 TEFSR- KEBR / TEVLT

62 TEFSR- KEBR / TEVLT

64 TEFSR- KEBR / TEVLT

66 TEFSR- KEBR / TEVLT

68 TEFSR- KEBR / TEVLT

70 TEFSR- KEBR / TEVLT

72 TEFSR- KEBR / TEVLT

74 TEFSR- KEBR / TEVLT

76 TEFSR- KEBR / TEVLT

78 TEFSR- KEBR / TEVLT

80 TEFSR- KEBR / TEVLT

82 TEFSR- KEBR / TEVLT

84 TEFSR- KEBR / TEVLT

86 TEFSR- KEBR / TEVLT

88 TEFSR- KEBR / TEVLT

90 TEFSR- KEBR / TEVLT

92 TEFSR- KEBR / TEVLT

94 TEFSR- KEBR / TEVLT

96 TEFSR- KEBR / TEVLT

98 TEFSR- KEBR / TEVLT

100 TEFSR- KEBR / TEVLT

BAKARA SURES 101

102 TEFSR- KEBR / TEVLT

BAKARA SURES 103

104 TEFSR- KEBR / TEVLT

BAKARA SURES 105

106 TEFSR- KEBR / TEVLT