NDEKLER

sr- Bediiyye
Bedizzaman Said-i Nurs
Mellifi

NDEKLER

Bask:............ Cilt:............... Dizgi:............ stanbul/2002

TTHAD YAYINCILIK TANITIM HZ. LTD. T. ataleme Sokak No:27/19 Defne Han Caalolu/stanbul Tel: 0212. 520 51 47 Faks: 0212. 512 53 39

NDEKLER

sr- Bediiyye
Bedizzaman Said-i Nurs
Mellifi

NDEKLER

NDEKLER

Takdim
eyh milin torunu merhum Said mil Efendinin yle bir sz vardr: Bedizzaman Said Nursi Hazretleri bir asr nce gelmi olsayd, Osmanl mparatorluunun mukadderat deimi olurdu. tima ahval ile, 1907 sonlarnda geldii stanbulda alkadar olmaya balayan Bedizzaman Hazretleri, o tarihten itibaren balayan ve ardarda vukua gelen byk inklblar, umum harbler, muahedeler, kler ve ykllar devrinin en mmtaz ahsiyetidir. Yzylda, belki binylda bir meydana gelen bu byk inklp ve hadiselere dair fikirlerini Hazreti stad her vesileyle beyan etmi ve farkl milletleri bnyesinde barndran Osmanl Devletine reeteler sunmu, k yollar gstermitir. Fakat zamann nmsaidlii, dmanlarn dardan ve ieriden iddetli basklar ve devlet ve siyaset adamlarnn iin vehametini kayrayamamalar ve daha birok sebebten tr bu reeteler gereken tedaviyi tam yapamamtr. Osmanlnn devlet olarak fiilen bittii 1920lerin balarnda Said Nursi Hazretleri bu areleri: lem-i slmn mtemerkiz noktasna tekrar arzediyorum ifadesiyle istikbalin Mslman Dnyasna brakmtr. Bedizzaman Hazretlerinin telife balad ilk yllardan, 1926da Barlaya geliine kadarki devrede yazm olduu bulunabilinen btn eserlerini, nutuklarn ve makalelerini cami olan bu eser, Osmanlca olarak nce 1970 ylnda daha sonra da geniletilmi halde 1999 ylnda yaynevimizce neredilmitir. Osmanlca okuyabilenlerin fazla olmay, bu paha biilmez esiz eserden istifade edenlerin saysn maalesef azaltmtr. Ve nihayet bize ulaan iddetli talepten dolay, bu kez ayn eseri yeni yaz ile tekrar nerediyoruz. Bu mecmuada yaynlanan eserlerin bir ksm, Risale-i Nur Klliyatn nereden yaynevleri tarafndan baslm ve o risaleler bizzat mellif-i muhterem Hazreti stad tarafndan zamann nezaketi ve baka sebepler dolaysyla baz yerleri blm, pararaf, cmle ve kelime baznda tashihlere uratlmtr. Bizim burada nerettiimiz risaleler ilk baslan orijinal nshalara dayanmaktadr ve hibir noktasna dokunulmamtr. Ancak birbirine yakn tarihler tayan farkl nshalar arasnda karlatrlmalar dipnotlarda verilmitir. Hakiki vatanperver, byk mceddid Bedizzaman Hazretlerinin devlet, millet, cemaat ve ferdlere reetesi olan bu eseri, milletimize ve slm lemine takdim etmekten eref duyuyoruz. ttihad Yaynclk

NDEKLER

NDEKLER

Nokta Risalesi.............................................................23
FADE- MERAM.................................................................................................24 eriat- lhiye kidir.........................................................................................30 Tark- Kurn ki Nevidir...............................................................................32 Sual: Vahdetl-vcudu nasl gryorsun?......................................................37 MELKE TASDK, MANIN BR RKNDR..........................................42 HAR....................................................................................................................49 BRNC MAKAM...........................................................................................49 KNC MAKAM.............................................................................................54 NC MAKAM.........................................................................................58 DRDNC MAKAM...................................................................................62

NDEKLER

uat Mrifetin Nebyy.............................................68

BRNC UA........................................................................................................73 Enbiya Meclisine Mracaat..............................................................................73 KNC UA..........................................................................................................74 Zt- Nransine Mracaat................................................................................74 NC UA.......................................................................................................76 Zaman- Mziye Mracaat................................................................................76 DRDNC UA.................................................................................................78 Asr- Saadete Mracaat.....................................................................................78 BENC UA........................................................................................................81 eriatn Ferde, Neve, Medeniyete Kar Birka Nktesi................................85 ALTINCI UA.......................................................................................................86 Mucizat- Hissiyeden Szlen uat- stihaddr...........................................86 TEVHDN TENVR....................................................................................105

Rumz......................................................................107
fade......................................................................................................................108 Birinci Sual: cz- Kurn cz ile beyan et!..............................................109 Eer Desen: Tasvirinden anlalr ki; Taaddd- mesalik ve ihtilaf- turuk matlubdur?......................................................................................................110 kinci Sual: Ki cevab yars beyaz, yars siyahtr.........................................110 Tedkik iki eittir ...........................................................................................111 Bir ins tarafndan soruldu: y[V2]VQ<:xVQ<sE7! Halbuki kfir mslmana galebe eder?..........................................................112 lemin ihtilli nedir?................................................................................113 u Gavurlardaki iki cereyanlar nasl gryorsun?..............................................113 Kfrn inikakndan ne gryorsun?............................................................113 ttihad- slm nedir?.....................................................................................113 Yksekten Bakmak steyen Dessas Bir Papaza Cevap....................................114 Mcahid Bir Hayvan Mersiyesi.........................................................................115 Mhim Bir Nokta................................................................................................116

rt........................................................................117
xTSX<v;@X5+*@W8:...........................................................119

NDEKLER

slmiyetin bir rkn- mhimmi olan zekat, beerin hayat- neviyesi iin ehemmiyeti udur:..........................................................................................120 (Aura) ~*Y-@2...............................................................................................123 S- Kimsin? lsen yine sen misin? Bedenin inhilali ruhun ahsiyetine tesir etmez mi?........................................................................................................126 MSLEYN TELAKK EDLEN ZIDDEYN..................................................127 NEFSPERESTLERN NAZAR-I DKKATNE!.........................................128 LEZZETPERESTLERN NAZAR-I DKKATNE!......................................129 EVLENMEL.................................................................................................129 BEKRLIK, BKRLARIN KRIDIR........................................................129 S- Hangi cemiyettensin, neden muhalefeti iddetle tenkid ediyorsun?.........129 ZULMETL MNEVVER.............................................................................131

Tulat.......................................................................132
FADE.............................................................................................................133 !:hA.! :vUE<*`;H# :!xVLSB4 !x2+@X#:. 134 S: lem-i slm lemasnn ortasndaki mdhi ihtilafata ne dersin ve reyin nedir?..............................................................................................................134 S- Nasraniyet, slmiyetin inkiafna bundan sonra mani olmayacak mdr?135 S- O sail-i mehul, tekrar der: Cerbeze nedir?...............................................136 S- Herkes, zaman ve dehirden ikayet ediyor. Acaba Sni-i Zlcelalin sanat- bediine itiraz kmaz m?................................................................................137 S- Efkr- hazrada cerbeze nasl bir tesir etmitir?........................................138 S- Anadolu aleyhinde km olan fetvaya ne dersin? ()................................139 S- Neden bu kadar (.G.Z.) den nefret ediyorsun? Musalahasn da istemiyorsun?..................................................................................................139 S- Anadoluda pekok zulm ediliyor ve pekok mslmanlar idam ediliyor. Neden byle yapyorlar?.................................................................................140 S- lem-i slmdaki ihtilaf tadil edecek are nedir?....................................140 ZULMN EDD BR NEV............................................................................141 MSTEHAK BR CEZA...................................................................................142 S- Taaddd- zevcat ve abd gibi baz mesaili, ecnebiler serrite ederek, medeniyet nokta-i nazarnda, eriata baz evham ve behat rad ediyorlar. 143 S- Dr-l Hikmet-il slmiye neden hizmet edemedi?...................................143 S- Tenkidi nasl gryorsun? Hususan umr-u diniyede...............................145 S- Zalim gvurlarn bu kadar propagandalarna nasl mukabele edilmeli?....145 HADS BR HAKKAT......................................................................................146 @O[L7!!YO'!YQAB#:.......................................................150 BRNC HATVES............................................................................................150 Der veya dedirir: Siz kendiniz de dersiniz ki: Musibete mstehak oldunuz. Kader zalim deil, adalet eder. yleyse, size kar muameleme raz olunuz. ........................................................................................................................150 KNC HATVES..............................................................................................151 Der ve dedirtir: Baka kfirlere dost olduunuz gibi bana da dost ve taraftar olunuz. Neden ekiniyorsunuz?....................................................................151 NC HATVES...........................................................................................151

Hutuvt- Sitte..........................................................148

NDEKLER

Der veya dettirir: imdiye kadar sizi idare edenler fenalk ettiler, kartrdlar. yleyse bana raz olunuz..............................................................................151 DRDNC HATVES.....................................................................................151 Der veya dettirir: Sizi idare eden ve bana muhsm vaziyetini alanlarki Anadoludaki sergerdeleridirmaksatlar bakadr. Niyetleri din ve slmiyet deildir..........................................................................................................151 BENC HATVES............................................................................................152 Der: rade-i Hilfet, siyasetimin lehinde kt.............................................152 ALTINCI HATVES ..........................................................................................152 Der ki: Bana kar mukavemetiniz beyhudedir. Mttefikiniz beraberken yapamadnz eyi imdi nasl yapacaksnz?..............................................152

Snht....................................................................156
fade-i Meram......................................................................................................157 () @E7@M7!!xVW2:!xX8~w<H7!.........................158 v[E%]S7*@DS7!!:........................................................159 !x4*@QB7u=@A5:@"xQ-v6@XVQ%:.............160 @Z5+*yV7!]V2!*!]4^"!(w8@8: 161 () !x[E7!]Z7I'!*!G7!!:.................................161 @W9@U4*!]4(@,4:! jS9h[R"@,S9uB5w8.....................................................164 @Q[W%@X7!@[&!@W9@U4@;@[&!w8: @Q[W%@X7!uB5...................................................................164 Baz yt ve ehads vardr ki; mutlakadr, klliye telakki edilmi. ...............166 ?G&!:jSX6!vUCQ":vUTV'@8................168 yV7!:(w8@"@"*!@NQ"@XNQ"HFB<:..............................................................................171 ]E7!w8a[W7!hF<:a[W7!w8]E7!hF<......................................................................................................................172 h'!*+:?*+!:*i#:..........................................................173 xZ%@8xV1@6y9!...........................................................173 KURNIN HKMYET- MUTLAKASI.....................................................175 h8!]4v;*:@-:`vZX["*x-v;h8!:...................178 RYADA BR HTABE....................................................................................181 Meali ve hatrda kalan elfaz aynendir............................................................181 Mukadderat- slm iin teekkl eden bir meclis-i muhteem, seni istiyor.181 Neden eriat u medeniyeti reddeder?.........................................................182 eriat- Garradaki medeniyet nasldr?........................................................184 Neden geldin geleli siyasete karmyorsun?................................................186 Dinsizlii grmyorsun, meydan alyor. Din namna meydana kmak lzm. ........................................................................................................................187 ttihada edid bir muarz idin. Neden imdi skt ediyorsun?.....................188 Frkaclk lzm- merutiyettir.....................................................................188 RYANIN ZEYL........................................................................................189 BRKA VECZELER......................................................................................192

Deva-l Yes.............................................................193

NDEKLER

10

@NQ"vUNQ"`BR<: @5H7!yV7GWE7!...........................................................................................................194 u zamann meden engizisyonu mdhi bir vesile ile, baz ezhan telkh ile, bir ksm nmeru evldn vcda getirip, slmiyete kar kinini ve hiss-i intikamn icra eder. .......................................................................................195 Bundan On Sene () Evvel Tiflise Gittim.......................................................198 Neme lzm ve nefs nefs dediren halet-i ruhiyeyi bir temsil ile beyan edeceim:........................................................................................................200

Muhkemat .............................................................202 (Trkesi).................................................................202

BRNC MAKALE............................................................................................208 BRNC MUKADDEME..................................................................................208 Takarrur etmi usldendir: Akl ve nakil taruz ettikleri vakitte, akl asl itibar ve nakil tevil olunur. Fakat o akl, akl() gerektir...........................................208 KNC MUKADDEME.....................................................................................211 Mazide nazar olan birey, mstakbelde bedih olabilir. yle tahakkuk etmitir. lemde meyl-l istikmal vardr. () ..................................................211 NC MUKADDEME.................................................................................212 srailiyatn bir taifesi ve hikmet-i Yunaniyenin bir ksm, daire-i slmiyete duhl etmeleriyle, din ssyle grnerek, efkr ihtille verdiler. ................212 Tenvir iin bir darb- mesel:...........................................................................214 DRDNC MUKADDEME...........................................................................216 hret, insann mal olmayan da insana mal eder.........................................216 BENC MUKADDEME..................................................................................217 Mecaz, ilmin elinden cehlin eline dse hakikate inklab eder, hurafata kap aar. ................................................................................................................217 ALTINCI MUKADDEME.................................................................................219 Mesel: Tefsirde mezkr olan herbir emir, tefsirden olmak lzm gelmez. lim ilme kuvvet verir. Tahakkm etmemek arttr. ..............................................219 YEDNC MUKADDEME.................................................................................222 Mbalaa ihtillcidir. yle ki: Beerin seciyelerindendir, telezzz ettii eyde meyl-t tezeyyd ve vasfettii eyde meyl-l mcazefe ve hikye ettii eyde meyl-l mbalaa ile, hayali hakikata kartrmaktr.....................................222 SEKZNC MUKADDEME.............................................................................224 Temhid: u gelen uzun mukaddemeden usanma. Zr nihayeti, nihayet derecede mhimdir. Hem de u gelen mukaddeme, her kemli mahveden yesi ldrr. Ve herbir saadetin mayesi olan midi hayatlandrr. Ve mazi bakalara ve istikbal bize olacana bearet verir. .........................................................224 DOKUZUNCU MUKADDEME........................................................................228 Ukl- selime yannda muhakkaktr ki: Hilkatte hayr asl, er ise tebadir. Hayr kll, er czdir. .................................................................................228 ONUNCU MUKADDEME.................................................................................232 Bir kelmda, her fehme gelen eylerde mtekellim muahaze olunmaz. .......232 ONBRNC MUKADDEME............................................................................234 Kelm- vhidde ahkm- mteaddide olabilir. Bir sadef, ok cevahiri tazammun edebilir. ........................................................................................234

NDEKLER

11

ONKNC MUKADDEME...............................................................................235 Lbb bulmayan, kr ile megul olur. Hakikat tanmayan hayalta sapar. Srat- mstakimi gremeyen, ifrat ve tefrite der. Mvazenesiz ve mizansz olan ok aldanr, aldatr..................................................................................235 Sevr ve Hut ve Kaf Da ve Sedd-i Zlkarneyn ve cibalin evtadiyetleri ve yer altnda Cehennemin yerini tayin etmek ve @Z[&( ve aEO,vehTBKW7ID#jWL7! ve (h"w8@Z[4@A %w8@WK7!w8iX< gibi mesaildir. Hakikatlerini beyan edeceim; t, dinin dmanlarnn gzleri kapatlsn ve dostlarnn gzleri dahi alsn. te balyorum:..............................................................................241 BRNC MESELE........................................................................................241 (Kreviyet-i arz ve yerin yuvarlakl Nair).............................................241 KNC MESELE..........................................................................................243 (Sevr ve Hutun kssa-i mehuresi Nair)...................................................243 NC MESELE......................................................................................247 (Kaf Dadr).................................................................................................247 DRDNC MESELE................................................................................249 (Sedd-i Zlkarneyndir)..................................................................................249 BENC MESELE.......................................................................................252 (Cehennem yer altndadr ) Nair...............................................................252 ALTINCI MESELE......................................................................................254 (Tenzilin hassa-i cazibedar, icazdr ) Nair.............................................254 YEDNC MESELE......................................................................................255 SEKZNC MESELE...................................................................................256 kinci Makale ......................................................................................................265 Unsur-ul Belgat..................................................................................................265 Belgatn ruhuna taalluk eden birka meselenin beyanndadr....................266 BRNC MESELE........................................................................................266 Tarih lisan- teessfle bize ders veriyor ki: Saltanat- Arabn cazibesiyle acam, Arablara muhtelit olduklarndan; Kelm- Mudarnin melekesi denilen belgat- Kurniyenin madenini mevve ettikleri gibi, yle de acemlerin ve acemlerin belgat- Arabiyenin sanatna girdiklerinden fikrin mecra-y tabisi olan nazm- manden, zevk-i belgat nazm- lafza evirmilerdir. yle ki: ........................................................................................................................266 KNC MESELE..........................................................................................268 Kelmn hayatlanmas ve nev nemas; mnlarn tecessmyle ve cemadata nefh-i ruh etmekle bir mkleme ve mbahaseyi ilerine atmaktr. yle: . .268 NC MESELE......................................................................................270 Kelmn elbise-i fahiresi veyahut cemali ve sureti, slb iledir. Yani kalb- kelm iledir. yle ki: ....................................................................................270 DRDNC MESELE................................................................................272 Kelmn kuvvet ve kudreti ise; kelmn kuyudat birbirine cevab vermek ve keyfiyat birbirine muavenet etmekle umumen karnca kaderince, asl- garaza iaret ve herbiri parman maksad zerine brakmak ile ..............................272 BENC MESELE.......................................................................................274

NDEKLER

12

Kelmn servet ve vsati ise; -nasl suret-i terkib, nefs-i maksad gsterir. yle de- mstetbeatnn telmihatyla ve esalbinin irtyla garazn levazm ve tevabiini gstermek ve ihtizaza getirmektir. ..................................................274 ALTINCI MESELE......................................................................................278 Kelmn semerat ise; tabakat- muhtelifede, suver-i mteaddidede teekkl eden mandir. ................................................................................................278 YEDNC MESELE......................................................................................283 Belgatn ukde-i hayatiyesi, tabir-i dier ile beyann felsefesi veyahut iirin hikmeti ise; hariciyatn nevmis ve mekayisini temessl etmektir. ..............283 SEKZNC MESELE...................................................................................284 Man-i beyaniyenin alamas ve telkhi ve mnlarn becayi ve inklablar kelimenin mn-y hakiksi, ya garaz veyahut mn-y muallakadan birisini teerrb ve iine cezb etmektir. .....................................................................284 DOKUZUNCU MESELE.............................................................................285 rade-i cziyeyi ve tasavvur-u basiti ciz brakan kelmn yksek tabakas udur ki: Mtedhilen mteselsil olan makasdn taaddd ve mtenasilen murtabt olan metalibin teselsl ve netice-i vhideyi tevlid eden asllarn itima ve her biri ayr ayr semere veren fru-u kesrenin istinbatna istidad veya tazammunu iledir. yle ki:...................................................................285 ONUNCU MESELE.....................................................................................288 Kelmn selaseti ise: Bir derece hissiyattan tafralk ve itibak etmemek ve tabiat taklid ve harice temessl ve mesl-i garazda sedad ve maksad ve mstekarrn temeyyzdr. ...........................................................................288 ONBRNC MESELE..................................................................................289 Beyann selmet ve shhat ise; hkm, levazm ve mebadisiyle ve lt- mdafaasyla isbat etmektir. ..........................................................................289 ONKNC MESELE....................................................................................290 Kelmn selmet ve rendelenmesi ve itidal-i mizac ise, her kaydn istihkak ve istidadna gre inyeti taksim ve hilat- slbu tevzi ve giydirmektir. Hem de hikyette olursa mtekellim kendini mahkiyyun anh yerinde farz etmek gerektir. ..........................................................................................................290 NC MAKALE...........................................................................................294 (UNSUR-UL AKDE)......................................................................................294 yV7!x,*!GWE8!GZ-!:yV7!!y7!! GZ-!...............................................................................................................295 BRNC MAKSAD.......................................................................................296 Delail-i Sni Beyanndadr............................................................................296 KNC MAKSAD..........................................................................................312 (Muhammed Aleyhisselm hem Snie, hem nbvvete, hem hare, hem hakka, hem hakikata bir hccet-i katadr.) Nair.......................................312 NC MAKSAD.....................................................................................337 (Har-i cismandir)..........................................................................................337 (Kk Biraderim Abdlmecidin Takrizidir)................................................341

Mnzarat................................................................349
FADE- MERAM VE UZUNCA BR MAZERET......................................351 mdi sual ve cevaba balyorum:........................................................................355

NDEKLER

13

S- Ey Seyda! stanbula gittin, bu inklb- azimi grdn, mhim iler iine girdin. Bize ne getirdin?.................................................................................355 S: Mjde ne demek?... Bazlar bize sizin iin fenalk var, diyorlar?..........355 S- yle ise zihnimize gelen pheleri ve sualleri hallet!................................355 S- stibdad nedir? Merutiyet nedir? Dieri: Ermeniler aa oldular. Biz sefil kaldk. Bakas: Dinimize zarar yok mu? Daha bakas: Jn Trkler yledirler byledirler. Bizi de zarardde edecekler.........................................................356 Dieri: Gayr-i Mslim Nasl asker olacak?..ilh..............................................356 S- stibdad nedir? Merutiyet nedir?...............................................................356 S- stibddn irkinliine merutiyetin bu derece iyiliine delilin nedir?......357 S: Derman dermandr, neden zehir olsun?......................................................359 S: Ne diyorsun, istahsente zveremin Hl- hazrn eskisi gibi ok fenal var, bize zulmeder. Hem de zaafta, kuvvetsizlikte eskisine benzer. Demek tarif ettiin merutiyet daha bize selm etmemi... T ki biz de: Ehlen ve sehlen desek...............................................................................................................359 S: Neden byle bulanktr, sf olmuyor?.......................................................360 S: Tarif ettiin merutiyetin ne miktar bize gelmi? Ve niin btn gelmiyor? ........................................................................................................................360 S: Biz meyus olduk. Daha ne vakit bize gelecektir?.....................................361 S: nallah taliimiz varsa, biz de greceiz. Bize tevekkl kfi deil midir? ........................................................................................................................361 S: imdi fenal da gryoruz, iyilii de gryoruz. Merutiyetin sr hangisi, tekinin sr hangisidir?!.................................................................361 S: Merutiyeti pek ok izam ediyorsun. Eskide rey-i vahid idi. Milletten sual yok idi. imdi meverettir. Milletten sual edilir. Millet ne iin, der: Ona ne istersin, denilir. te bu kadar... daha nedir, o kadar ilaveyi takyorsun.......361 S: u merutiyet byklerimizi, beylerimizi krd. Fakat bazlar da mstehak idi. Hem de maddeten bireyi grmeden yalnz merutiyetin nmn iitmekle kendi kendilerine dtler. Bunun hikmeti nedir?..........................................362 S: Neden u inklab- hkmet hereyde bir inklab getirdi?.........................363 S: Demek ldrmemize hkmetin istibdadna yardm eden baka istibdadlar da var imi?.....................................................................................................363 S: Beler, aalar, mteeyyihler iki ksmdr. Farklar nedir?........................363 S: Aman bu kadar istibdadn fena bir zehiri var iken acibdir ki, biz bu kadar kalmz!.........................................................................................................364 S: Demek byk o deil ki; klnc keskin olsun, milleti kendine feda etsin. Belki odur ki; akl keskin olsun, kalbi millet iin fedakr olsun....................364 S: u pis istibdad, ne vakitten beri balam geliyor?....................................365 S: imdiki merutiyet, istibdad nerede?.. onlarn harekt nerede? Hilafet saltanat nerede? Nasl tatbik ediyorsun?.. Yekdierine musafaha ve temas ettiriyorsun, aralarnda karnlar ve asrlar var..................................................365 S: Baz adam, eriata muhaliftir diyor........................................................366 S: Neden makine-i ahval gzelce ilemiyor?..................................................366 S: Meclis-i Mebusanda hristiyanlar, yahudiler vardr. Onlarn reylerinin eriatta ne kymeti vardr?..............................................................................367 S: Adalettir diyorsun. Neden tekalif-i devlet, fukara stnde hafiflemedi? ........................................................................................................................368

NDEKLER

14

S: u hkmet ve Trkler nasl olsalar, biz rahat edemiyoruz. Ykselemiyoruz. Bamz kaldrp onlarn zerinden leme temaa etmek ve ellerimizi onlarla beraber safi suya uzatmak, kendimizi de bir kavm olduumuzu gstermek nasldr? Zr hkmet ve stanbul daha bulanktr........................................368 S: Neden iyilik gelsin fenalk gelmesin ikisi arkadatr?................................369 S- () Dine zarar olmasn, ne olursa olsun?......................................................369 S- Baz adam, dediiniz gibi demiyor. Belki Mehdi gelmek lzmdr. der. Zr dnya eyhuhet itibariyle mevveedir; slmiyet arazn teneffs ile mtezelziledir.................................................................................................371 S- Efkr tevi eden, ve merutiyeti takdir etmeyen kimlerdir?....................371 S- Neden bunlarn umumuna fena diyorsun? Halbuki bizim hayrhahmz gibi grnyorlar...................................................................................................372 S- Nasl anlayacaz? Biz cahiliz, sizin gibi ehl-i ilmi taklid ederiz..............372 S- O frkadan ehl-i fazl ksmna ne diyeceiz? Onlar iyi adamlardr.............373 S- Nasl iyilikten fenalk gelir?.......................................................................373 S- Belki onlar eski hali istiyorlar?..................................................................374 S: Acaba daha Sultan Hamid gibi padiah tahta kmayacak mdr? Eski hl hi olmayacak mdr?............................................................................................374 S- Demek hkmet bundan sonra da slmiyet ve din iin hizmet edecek midir?..............................................................................................................375 S- imdi hrriyet bahsini sual edeceiz. Nedir u hrriyet ki; o kadar tevilat onda birbiriyle ekiiyorlar? Ve hakknda acib garib ryalar grlr?.........376 Sual: Hrriyeti bize ok fena tefsir etmiler. Hatt deta hrriyette insan her ne sefahet ve rezalet ilese, bakasna zarar etmemek artyla birey denilmez... Acaba byle midir?.........................................................................................376 S- Baz nas, senin gibi mn vermiyorlar. Hem de baz Jn Trklerin amal ve etvar pis tefsir ediliyor. Zr bazs ramazan yer, rak ier, namaz terkeder. Byle, Allahn emrinde hyanet eden, nasl millete sadakat edecektir?........377 S- Ne diyorsun? u sena ettiin hrriyet hakknda denilmitir:.....................378 *@SU7@"lBF#@Z9 *@X7@"^<h&^<h&.......................................................378 S- Nasl, hrriyet imann hassasdr?..............................................................379 S- Bir byk adama, bir veliye, bir eyhe, bir byk lime kar nasl hr olacaz? Onlar meziyetleri iin bize tahakkm etmek haklardr. Biz onlarn ve faziletlerinin esiriyiz..................................................................................379 S- Pekl, kabul ettik ki hrriyet iyidir, gzeldir. Fakat u Ermenilerin hrriyeti irkin grnr, bizi dndrr. Reyin nedir?..............................................380 S- Nedir o kayd ki, istibdad- manev onunla lem-i slmiyeti kaydetmitir?...................................................................................................380 S- Heyhat! Nasl hrriyetimiz umum lem-i slmiyetin hrriyetinin mukaddimesi ve fecr-i sadk oluyor?.............................................................382 S- () Heyhat! Bize teselli veren u ulv emeli yese inklab ettiren etrafmzda hayatmz zehirlettirmek ve devletimizi para para etmek iin azlarn am o mdhi ylanlara ne diyeceiz? ........................................................383 S- Gayr- mslimlerle nasl msv olacaz?................................................383 S: Ermeniler zmmdirler. Ehl-i zimmet zimmettarlaryla nasl msv olur?384

NDEKLER

15

S: Ermeniler bize dmanlk edip hle ve hyanet ediyorlar, nasl dostluk zerinde ittifak edeceiz?...............................................................................384 S- Rum ve Ermenilerin hrriyeti bizi tevi ediyor. Bir kerre tecavze balyorlar; bir kerre hrriyet ve merutiyet bizimdir, biz yaptk diyorlar. Bizi meyus ediyorlar?...........................................................................................385 S- Yahudi ve Nasara ile muhabbetten Kurnda nehiy vardr: @[7:! *@MX7!:(xZ[7!!:HFB# Bununla beraber nasl dost olunuz dersiniz?..............................................................................................386 S- Bir ksm Jn Trk der: Demeyin Hristiyanlara hey kfir. Zr ehl-i kitabdrlar. Neden kfir olana kfir demiyeceiz?........................................386 S- ok fena eyleri iitiyoruz. Bahusus gayr- mslimlere gya bir slm kzn almlar.. filan yerde byle olmu, dier yerde yle olmu. Olmu.. olmu.. olmu.. ilhir.................................................................................................387 S: Ermeni fedaileri o kadar fenalk ettikleri halde, imdi en muteber onlar oldular. Zehirlerine tiryak nazaryla bakld...................................................388 S- Gayr- mslimin askerlii nasl caiz olur?.................................................388 S- Eskiden slmlar zengin, onlar fakir idiler. imdi her yerde kaziye bilakistir. Hikmeti nedir?................................................................................................389 S- imdi Ermeniler kaymakam ve vali oluyorlar, nasl olur?........................391 S- eriatn baz ahkm, mesel valilerin vazifelerine taalluku var................391 S- Eskiden beri iitiyoruz ki: Baz Jn Trkler masondurlar, dine zarar ediyorlar........................................................................................................392 S- Neden s-i zannmz onlara zarar versin?.................................................393 S- Neden bazlarn dinsiz zannettiimizden bize zarar gelsin?.....................395 S- frat ediyorsun, hayali hakikat gryorsun. Bizi de techil ile tahkir ediyorsun. hirzamandr, gittike daha fenalaacak. ().................................397 S- Eskiler bizden al veya bizim gibi; gelenler bizden daha fena gelecekler? ........................................................................................................................398 S- u kadar tahkire mstehak deildik. Biz eslafn ezyalini tutmakla beraber, ahlafn teebbsatndan dahi geri kalmamaa sz veriyoruz.........................399 S- lema-i eslaf istibdadn fenalndan bahsetmiler mi? ()........................399 S- Acaba u zaman ve dehrin ikayetinden Sni-i Zlcellin sanat- bediine itiraz kmaz m?.............................................................................................400 S- ok lim ve irler, zamanlarnda byk hkimleri ifrat ile sena etmilerdir. Halbuki o hkimlerin ouna mstebid nazaryla bakyorsun? Demek iyi etmemiler.......................................................................................................401 Neden byle sefil ve mflis ve zelil kaldk ki.. yol stnde de kaldk. Terakkiye binenler bizi ineyip istikbale doru koup gidiyorlar. Komumuz olan milletler bizden az iken, kuvvetleri bizden ok ksa iken zerimize tetavl ediyorlar?........................................................................................................402 S- Ermeni milleti sizden daha cesur olabilir mi? ()........................................404 S- Biz kuvvetimizi nasl toplayp, namus-u milliyeyi muhafaza edeceiz?...406 S- Hereyden evvel bize lzm nedir?............................................................407 S- Evvel resamz slah olunmal?.................................................................408 S- Bir-iki senedir herkeste bir arzu-yu diyanet ve meyelan- hak uyanmtr. Hatt bizim Gevdan, Mamhuran hrszlar da, eyh Ahmedin bir nasihat ile sofi olmular...................................................................................................409

NDEKLER

16

S- () Misafirperverlik mstahsen bir detimiz olduunu bilirken, neden kimseye misafir olmuyorsun? Talebelerinizi de ekmeimizi yemekten, hediyemizi almaktan men ediyorsun. Halbuki size iyilik etmek borcumuzdur ve hakknzdr. ...............................................................................................410 S- Sen eskiden umum mrid eyhlere muhabbet, hatt mteeyyihlere de hsn- zan ederdin. Neden imdi (bidaya dm) bir ksm mteeyyihlere hcum ediyorsun?...........................................................................................415 S- Daima ttihad- slmdan bahsedersin. Bize tarif et?.................................417 S- eyhlere () hcum hatardr. lerinde evliya bulunur................................418 S- imdiki eyhlerden ne istersin?..................................................................420 S- Belki birbirleriyle adavetleri, birbirinden grdkleri nmeru baz efal iindir?............................................................................................................421 S- Veli olan eyh, mdde olan mteeyyih ile farklar nedir?.......................421 Sual: lem-i slmn lemasnn ortalarndaki mdhi ihtilafata ne dersin? Reyin nedir?..................................................................................................422 S- Acaba kinatta u meclis-i l-i slm, u sergerdan kre ehrinde bir intizm daha bulmyacak mdr?....................................................................423 S- () Taaddd- zevcat ve esir ve kle gibi baz mesaili, baz ecnebiler serrite ederek, medeniyet nokta-i nazarnda eriata baz evham ve behat irad ediyorlar..........................................................................................................424 te slmiyetin ahkm iki ksmdr:.............................................................424 Ey tabaka-i havas! Biz avam ve ehl-i medrese, sizden hakkmz isteriz. .....426 S- Maksadn mbhem brakma, ne istersin?..................................................426 S- lemaya pek ok itab ettiler, hatt.............................................................430 S- Niyeti hlis olanlar azdr. Senin niyetin hlis olsa muvaffak olacaksn, niyetine bak?...................................................................................................431 S- Neden merut hkmete (ve dinsiz olmayan) () Jn Trklere mmkn olduu kadar hsn- zan ediyorsun?..............................................................432 S- ttihad ve Terakki hakknda reyin nedir?..................................................432 S- Zindan- atalete dtmzn sebebi nedir?............................................432 - Sen tacir misin?............................................................................................435

Hutbe-i amiye.........................................................436
Arabden Trkeye Tercme Edilen Hutbe-i amiyenin Mukaddimesidir 438 ARAB HUTBE- AMYE ESERNN TERCMES................................439

Tehis-l llet............................................................463
Arab Hutbe-i amiyenin Zeylinin Ksa bir Tercmesi................................464 Hamiyet-i diniye mi, yoksa hamiyet-i milliye mi daha kuvvetli, daha lzm? ........................................................................................................................464 Sen her cihette siyaseti dine, eriata let ediyorsun ve dine hizmetkr yapyorsun ve yalnz eriat hesabna hrriyeti kabul ediyorsun. ...................469 Tehis-l lletin Zeyli.........................................................................................473 S: Halihazrdaki medeniyet, din cihada msaade etmedii ve msait olmad gibi ona fetva da vermiyor.. Bunun yannda din cihad emreden slamiyet ile bunun arasnda tatbikat nasl olur?.................................................................473 S: Ecneblerden gelmi olan o hiss-i husmet (yani dine kar) slm leminde cay- kabul grmemi ise, bize bu derece sirayetinin sebebi nedir? .............476

NDEKLER

17

S: Ehl-i hevann dillerine dolayarak vzltlarna bahane gsterdikleri Otuzbir Mart hadisesi hakknda siz ne dersiniz ?........................................................477

Divan- Harb-i rf.....................................................479

BR TZAR..................................................................................................480 NSZ ().............................................................................................................482 fade-i Nair....................................................................................................482 31 Mart Hdisesinde Divan- Harb-i rfde dedim ki:.................................486 Bidayetlerde herkesten sual olunduu gibi, bana da sual ettiler: Sen de eriat istemisin?.....................................................................................................487 imdi gelelim onbir buuk cinayetlerimin tadadna!... ()..............................488 Ey paalar, zabitler! Cinayetlerime ceza.. ve imdi suallerime de HAYE) cevab isterim. .................................................................................................501 Ey paalar, zabitler! Cemi-i kuvvetimle derim ki:........................................503 STANBULDAN VEDANME...................................................................504 DEVR- STBDD VE SAD- KRDNN PENELEMES.................508 Tmarhanede Tabible Vaki Olan Bir Maceram.............................................508 DEVR- STBDADDA TIMARHANEDEN SONRA TEVKFHNEDE KEN ZABTYE NZIRI EFK PAA LE MUHAVEREMDR.............514 HATME..............................................................................................................516 Ebna-y cinsime de burada birka sz sylemezsem bence bahis ntamam kalr. Ey Asurler ve Kiyanlerin cihangirlik zamannda pidr, kahraman askerleri olan arslan Krdler! .......................................................................................516

Nutuklar ...................................................................520 Ve ............................................................................520 Makaleler .................................................................520

Nutuklar...............................................................................................................521 Nutuk 1 .............................................................................................................522 Bedizzaman- Krdnin iln- hrriyetin nc gnnde irticalen ve sonra Selnikte Meydan- Hrriyette tekrar ettii nutkun sretidir........................522 Da Meyvesi Ac da Olsa Devadr, Amma Hazm Sakl...............................522 HRRYETE HTAB....................................................................................523 Nutuk 2 ()..........................................................................................................533 PRENS SABAHADDN BEYN SU- TELAKK OLUNAN GZEL FKRNE CEVAP..........................................................................................533 Nutuk 3..............................................................................................................535 STANBULDA BULUNAN KRDLERE EDLEN TELKNAT..............535 Nutuk 4..............................................................................................................538 HERKES VAZFESN BLMEL, SU- STMAL ETMEMEL!...............538 Nutuk 5..............................................................................................................540 NYAZ BEYE..............................................................................................540 Nutuk 6..............................................................................................................541 KRDSTAN LEMA VE MEAYH VE RESA VE EFRADINA MERUTYETE DAR TELKNATDIR......................................................541 Nutuk 7..............................................................................................................543

NDEKLER

18

Benim gibi bir asab ve sinirli; ve hakikat hibireye feda etmeyen, gayet insafszla kar szlerindeki iddet ve ifrat ile muaheze ederseniz insafszla bir insafszlk daha ilave edersiniz..................................................................543

2...............................................................................548 Makaleler Ksm()......................................................548

Makale 1............................................................................................................549 KRDLER NEYE MUHTATIR? ().......................................................549 Makale 2............................................................................................................551 Makale 3............................................................................................................553 Bedizzaman Molla Said-i Krdnin Nesyihi ............................................553 KRDE LSANIMIZ ..............................................................................553 Trke Tercmesi...........................................................................................553 Makale 4............................................................................................................555 MUSAHABE NUTK-U SBIKIN NETCES ()......................................555 Makale 5............................................................................................................559 LMYE !........................................................................................................559 Makale 6 ()........................................................................................................562 HAKKAT......................................................................................................562 Makale 7............................................................................................................564 Ey mebusan! Uzunluu ile beraber gayet mcez bir tek cmle syleyeceim. Dikkat ediniz, Zr itnabnda caz var. yle ki:............................................564 Makale 8............................................................................................................566 YAASIN ERAT-I AHMED (A.S.M.).....................................................566 HTAR-I MAHSUS........................................................................................567 Gazeteci denilen huteba-i umum, iki kyas- fsidle milleti batakla drtmtr...................................................................................................567 Makale 9............................................................................................................568 Da Meyvesi Ac da Olsa Devadr ................................................................568 BEDZZAMAN-I KRDNN FHRSTE- MAKASIDI VE EFKRININ PROGRAMIDIR...........................................................................................568 Nerettiim fihriste-i makasddan terk ettiim bir fkradr. ...........................574 Makale 10..........................................................................................................575 Makale 11..........................................................................................................577 REDD-L EVHAM.......................................................................................577 ttihad- Muhammed (Aleyhissalt Vesselm) cemaatine () isnad ettikleri dokuz evham- fsideyi reddedeceim...........................................................577 Makale 12..........................................................................................................584 ZYA-YI HAKKAT ()..................................................................................584 Makale 13..........................................................................................................589 LEMEN-I HAKKAT VE ZLE- BEHT()......................................589 BRADERM DERV VAHDET BEYE!...................................................598 Makale 14..........................................................................................................599 u gelecek makaleler() Otuzbir Mart hdisesinde isyan eden sekiz taburu itaata getiren ve musibeti yzden bire indiren iki derstir.........................................599 KAHRAMAN ASKERLERMZE................................................................599 Makale 15..........................................................................................................601

NDEKLER

19

ASKRE HTAB..........................................................................................601 CEMYETLERE HTAR-I MHM............................................................602 SAD-YI VCDAN.......................................................................................603 Makale 16..........................................................................................................604 KRDLER VE OSMANLILIK ()..................................................................604 Makale 17..........................................................................................................605 KRDLER VE SLMYET.........................................................................605

Lemet.....................................................................608
Sebeb Srf Zahirdir........................................................................................612 Vcud, lem-i Cismande Mnhasr Deil....................................................613 Kalem-i Kudrette ttihad, Tevhidi ln Eder...................................................613 Bir ey, Her eysiz Olmaz.............................................................................613 Gnein hareketi cazibe iindir, cazibe istikrr- manzumesi iindir.............613 Kk eyler Byk eylerle Merbuttur.......................................................613 Kinatn Nazmnda Byk Bir caz Var.......................................................614 Kudrete Nisbet Her ey msvdir.................................................................614 Kinat Elinde Tutamayan, Zerreyi Halkedemez...........................................615 hya-y Nev, hya-y Ferd Gibidir.................................................................615 Tabiat, Bir Sanat- lahiyedir.........................................................................615 Vicdan, Cezbesi ile Allah Tanr...................................................................615 Ftratn ehdeti Sadkadr ()..........................................................................616 Nbvvet Beerde Zaruriyedir.......................................................................616 Meleklerde Mirac, nsanlarda akk- Kamer Gibidir....................................617 Kelime-i ehdetin Brhan indedir............................................................617 Hayat Bir eit Tecelli-i Vahdettir.................................................................617 Ruh, Vcd-u Haric Giydirilmi Bir Kanundur............................................617 Hayatsz Vcd, Adem Gibidir......................................................................618 Hayat Sebebiyle Karnca Kreden Byk Olur..............................................618 Nasraniyet slmiyete Teslim Olacak.............................................................618 Teba Nazar, Muhali Mmkin Grr..............................................................619 Kurn yine ster, Vekil stemez..................................................................619 Mbtl, Btl Hak Nazaryla Alr...................................................................619 Kudretin yineleri oktur..............................................................................620 Temessln Aksam Muhtelifedir..................................................................620 Mstaid, Mtehid Olabilir; Merri Olamaz...............................................620 Nur-u Akl, Kalbden Gelir..............................................................................621 Dimada Meratib-i lim Muhtelifedir, Mltebise...........................................621 Hazmolmayan lim Telkin Edilmemeli..........................................................621 Tahrib Esheldir; Zaf, Tahribci Olur...............................................................622 Kuvvet Hakka Hizmetkr Olmal...................................................................622 Bzan Zd, Zddn Tazammun Eder..............................................................622 Menfaat Esas Tutan Siyaset Canavardr........................................................622 Kuvay- nsaniye Tahdid Edilmediinden Cinayat Byk Olur...................622 Bzan Hayr, erre Vasta Olur......................................................................623 Gaye-i Hayal Olmazsa, Enaniyet Kuvvetleir................................................623 Hayat- htilal; Mevt-i Zekat, Hayat- Ribadan km..................................623

NDEKLER

20

Beer Hayatn sterse, Ribay ldrmeli.......................................................624 Beer Esirlii Paralad Gibi, Ecrlii de Paralayacaktr...........................624 Gayr- Meru Tark, Zdd- Maksuda Gider...................................................625 Cebr Ve tizalde Birer Dane-i Hakikat Bulunur............................................625 Acz ve Cez Barelerin Krdr.....................................................................625 p stnde Olan, Yerde Olanla Dse Kaybeder.......................................625 Mphem Bir Hkm, Klli Bir Hkm Deil................................................626 Bzan Kk Bir ey, Byk Bir Yapar....................................................626 Bazlara Bir An, Bir Senedir...........................................................................626 Yalan, Bir Lafz- Kfirdir...............................................................................627 Bir Meclis-i Misalde eriatla () medeniyet-i hazra ile deha-i fenn, hda-y er ile mvazeneleri......................................................................................627 Paslanm Hda Yine Elmastr.......................................................................633 Cehil, Mecaz Eline Alsa Hakikat Yapar........................................................633 Mbalaa Zemm-i Zmndir...........................................................................633 hret Zalimedir.............................................................................................634 Din le Hayat Kabil-i Tefrik Olduunu Zannedenler Felkete Sebebdirler...634 Mevt, Tevehhm Edildii Gibi Dehetli Deil...............................................634 Siyaset, Efkrn leminde Bir eytandr; stiaze Edilmeli!...........................635 Zaf, Hasm Teci Eder. Allah Abdini Tecrbe Eder. Abd Allahn Tecrbe Edemez...........................................................................................................635 slm Siyaseti Kendinden kmal. Bakasna Vasta Olmamal. Frkaclk Kulpleri Tevhid-i Kulbe Deil, Tefrik-i Kulbe Sebeptir..........................636 Beendiin eyde frat Etme..........................................................................637 nadn Gz, Melei eytan Grr.................................................................637 Beklemediin Yerde Bzan mdad Alrsn.....................................................637 Cemaatin Maye-i Hayat Tesanddr.............................................................638 Bir eyi Kabul Etmemek Hakkn ise Reddetmek Hi Hakkn Olmaz...........639 Sevad- zama ttiba Etmeli...........................................................................639 Hakk Bulduktan Sonra Ehak in htilaf karma.......................................639 slmiyet, Selm Ve Msalemettir; Dhilde Niza Ve Husumet stemez.........640 cad ve Cem-i Ezdadda Byk bir Hikmet var. Kudret Elinde ems ve Zerre Birdir...............................................................................................................641 Kesretin Tarafeyni Vahdettir..........................................................................642 Meziyetin Varsa Hafa Trabnda Kalsn; T Nevnema Bulsun..................642 Allahn Rahmet ve Gazabndan Fazla Tahasss Hatadr..............................643 Akbet-i Dnyevye kab- Uhrevye Delildir.................................................643 Beerin Rahat; htiyar, ktidaryla Mkusen Mtenasiptir Rzk Tekasf Etmi Genice bir Ceseddir.......................................................................................644 killlahm Hayvanlarn Hell Rzk..............................................................646 sraf Sefahetin, Sefahet Sefaletin Kapsdr....................................................647 Zaika Telgrafdr, Telziz ile Batan karma...............................................647 Niyet Gibi, Tarz- Nazar Dahi deti badete evirir.....................................648 Yalnz bir sim Takmak Msemmay Bilmek Yerine Bzen kme Ediliyor 649 Byle Zamanda Tereffhte zn-i er Bizi Muhtar Brakmaz.......................649 Lezzetin Elemde Elemin Lezzette..................................................................650 Zaman olur ki, Adem-i Nimet Nimettir..........................................................651

NDEKLER

21

Her Musibette, bir Cihet-i Nimet Var.............................................................652 Byk Grnme Klrsn..........................................................................652 Hasletlerin Yerleri Deise, Mahiyeti Deiir................................................652 El-Hakku Yalu Bizzt, Hem Akibet Muraddr..........................................653 Bir Ksm Desatir-i timaiye.........................................................................655 Karlar Yuvalarndan kp Beeri Yoldan karm, Yuvalarna Dnmeli..655 Meyl-t Tevsi Mtedeyyinde Olmazsa Meyl-t Tahribtir............................656 Tasarruf-u Kudretin Vsati, Vesait ve Muinleri Reddeder...........................656 Melike bir mmettir; eriat- Ftriye ile Memurdur.....................................658 Madde Rikkat Peyda Ettike, Hayat iddet Peyda Eder................................658 Maddiyyunluk, bir Taun-u Manevdir............................................................659 Vcudda Atalet Yok. siz Adam, vcdda Adem Hesabna ler.................659 Riba, slma Zarar- Mutlaktr.......................................................................659 Kurn, Kendi Kendini Himaye Edip Hkimiyetini dame Eder...................660 Talim-i Nazariyattan Ziyade, Tezkir-i Msellemata htiya Var...................662 Hads der yete: Sana Yetimek Muhal!.......................................................662 caz ile Beyan- caz- Kurn.......................................................................662 Tarz- Nazar kidir biri Zulmettar dieri Ziyadar...........................................669 Dallar Semerat Rahmet Namna Takdim Ediyor...........................................670 Fatihann hirinde aret Olunan Yolun Beyan.......................................671 Btn Elem Dalalette, Btn Lezzet mandadr. Hayal Libasn Giymi Muazzam bir Hakikat.....................................................................................674 Kssa- Msann Tekrarndan kan Lemat- caz......................................680 Tekrar- Kurnn Bir Srr............................................................................684 Bir nsanla () Bir eytann Bir Meselede Mcadeleleri.................................685 Tevhidin ki Brhan- Muazzam................................................................689 Ruhun Drt Havassna Drt Gayet-l Gayt Var...........................................693 slmiyet Evliyalara Nasraniyet Azizlerine Tarz- Nazarlarn Muvazene.....695 Mahbb-u Hakiki En Akreb Hem En Abaddir..............................................696 Evliyadan kin Ve rfin Beynlerinde Mhim Bir Fark............................697 Kinattaki Faaliyette Byk Bir Lezzet Var..................................................701 Ekserin Ateiyle Ekall de Yanar Yoksa Srr- Teklif Fa olursa Hikmet-i mtihan Zayi Olur..........................................................................................702 Bzan Zaaf Zlim Olur...................................................................................702 Hrs Sebeb-i Haybettir....................................................................................703 slma Yakan Hudabinne nsaftr Hodbinane Tenkid Deil.....................705 Gurur Zaafdan Gelir Dallete Gider. Gurur Dahilde lhaddr Harice Kffarn Efkarna Kar Salbettir.................................................................................706 Gybetin Derece-i enat...............................................................................707 Mmin Mmine Kar Vazifesi Bye Hrmet Ke Merhamet msvye Muhabbet Mrvvettir....................................................................................709 Beerde u Zelzele, slmdaki Tezelzl, Tenezzl- Tezelll zale Ederek Ona stiklal, stikrr Verecek. Belki Garb Garib, ark ark Edecek..........709 slmiyet nsaniyette Temin-i Msalemet Ve l-y Kelimetullah in Cihad ster. Cihad Mertebe- ehdetin Merdivenidir..............................................712 ANGLKAN KLSESNE CEVAB..............................................................717

NDEKLER

22

Czibe-i Umumiden Ziyade, Kremizi Muhafaza Eden Czibe-i Manev-i Kurndr.........................................................................................................719 (!zX"_X8I6fT7: ........................................................720 Kr Lbb Zannetmek, Lbb Zayi Etmektir...............................................721 Dua Muhal Hem Masiyet Olmamal.............................................................722 v<GT7!x%hQ7@6(@2]B& N BR NKTES.....723

Hakikat ....................................................................724 ekirdekleri..............................................................724

(Hikem-i Bediiyye)...............................................................................................724 Bedizzamann zuhrat- kalbiyesinden ibaret olan telifatndan mntehab bir ksm vecizelerdir............................................................................................724

Hakikat ekirdekleri (2)............................................752

Sure-i hlasn Bir Remzi..........................................................................753 Gybetin derece-i enaat:.........................................................................762

Bedizzamann Tarihe-i Hayat..............................767

Mksl Hamza..............................................................................................767 Bedizzaman Said Nursnin Tercme-i Halinden Bir Hlasdr..................768 SRI............................................................................................................773 Tarihe-i Hayatn Zeyli.......................................................................................775 Kaleme alan biraderzadesi Abdurrahman.......................................................775 BENDENZ DE SARINDAK CZ VE METANETNE DAR TAKRZEN BU SZLER SYLYORUM....................................................................778 DAR-L HKMET-L SLMYEDE KEN TAB VE NERETT SRI............................................................................................................778 VUKUFSUZ EHL- VUKUFA CEVAP............................................................779 TZAR...............................................................................................................781

NOKTA

23

ok kymetlidir ( )
1

y7 % u% yV 7! ^4hQ8 Y9 w8 }OT9

Nokta Risalesi
1

Bu kelimeyi Hazret-i stad bilahare tashihlerinde bizzat kendisi yazmtr. Nair

NOKTA

24

FADE- MERAM Bir baheye girsem iyisini intihab ederim. Koparmasndan zahmet eksem holanrm. rn, yetimemiini grsem Huz m saf derim. Muhataplarm da yle arzu ederim. Derler: Szlerin iyi anlalmyor? Bilirim ki, kh minare banda, kh kuyu dibinde konuuyorum. Neyleyeyim, zuhrat yle. uat ve u kitapta mtekellim, ciz kalbimdir. Muhatap, si nefsimdir. Mstemi, mteharr-i hakikat bir Japondur. Tem eden bunu dnmeli. Gayetl-gayat olan mrifetullahn bir brhan olan mrifetn-Nebyi uatta bir nebze beyan ettik. u risalede maksud-u bizzat olan tevhidin lyhad berhininden yalnz drt muazzam brhanna iaret edeceiz. Hem nazar- aklyi hads-i kalbiyle birletirmek iin, melike ve harin bir ksm deliline ima ederek, imann alt rknnden drdnn birer lemasn, fehm-i kasrmla gstermek isterim. Said-i Nurs YYY

NOKTA

25

v[&I7!wW&I7! yV7!vK" GWE8]V2K7!:?M7!: `w[W7@Q7! *yV7GWE7! ` w[QW%! yAE.:y7~]V 2:w[[AX7! v#@' Y[T7!|E7!x;!y7!yV7!
maksudumuzdur, matlubumuzdur. Gayr- mtenahi berhininden drt brhan- kllyi irad ediyoruz. Birinci brhan: Muhammed Aleyhissalt Vesselmdr. u brhan- neyyirimiz uatta tenevvr ettiinden, tenvir-i mddemzda mnevver bir mirattr.

NOKTA

26

kinci brhan: Kitab- kebr ve insan- ekber olan kinattr. nc brhan: Kitab- mucizl-beyan, Kelm- Akdestir. Drdnc brhan: lem-i gayb ve ehdetin nokta-i iltisak ve berzah ve iki lemden birbirine gelen seyyrtn mltekas, vicdan denilen ftrat- zuurdur. Evet, ftrat ve vicdan akla bir penceredir; tevhidin un nerederler. BRNC BRHAN: Risalet ve slmiyetle mcehhez olan hakikat- Muhammediyedir ki, risalet noktasnda en muazzam icma ve en vsi tevatr srrn ihtiva eden mecmu-u enbiyann ehdetini tazammun eder. Ve slmiyet cihetiyle vahye istinad eden btn edyan- semaviyenin ruhunu ve tasdiklerini tayor. te btn enbiyann ehdetiyle ve btn edyann tasdikiyle ve btn mucizatnn teyidiyle musaddak olan btn akvaliyle, vcd ve vahdet-i Snii beere gsteriyor. Demek u davada ittihad etmi btn efzl- beer namna o nuru gsteriyor. Acaba bu kadar tasdiklere mazhar, byk, derin, drbn, safi, keskin, hakik-ina bir gzn grd hakikat, hakikat olmamak hi ihtimali var m? KNC BRHAN: Kinat kitabdr. Evet u kitabn btn hurufu ve btn noktalar, ifrden ve terekkben Zt- Zlcelalin vcd ve vahdetini, elsine-i mahsusalar kraat ile

GWE"dAK<!z-w8! : yi tilavet ediyorlar. Cemi-i zerrat- kinat birer birer zt ve sfat

vesaire vcuh ile hadsiz imknat mabeyninde mtereddid iken; birdenbire bir ciheti takib, muayyen bir sfatla ittisaf, mahsus bir keyfiyetle tekeyyf ederek hayretbah hikemi intac ettiinden, Sniin vcb-u vcduna ehdetle avlim-i gaybiyenin enmuzeci olan latife-i Rabbniye iinde iln- Sni eden misbah- iman klandryorlar. Evet bir nefer, nefsinde ve takmnda ve blkte, taburda ve orduda gibi; her bir zerre de, kendi bayla zt, sfat, keyfiyetteki imknat cihetiyle Snii iln ettii gibi, tesavir-i mtedhileye benzeyen mrekkebat- mteabike-i mtesaide-i kinatn her bir makamnda ve her bir

NOKTA

27

nisbetinde ve her bir dairesinde, her bir zerre, mvazene-i cereyan- umumyi muhafaza; ve her nisbetinde ve her takmnda ayr ayr vazifeyi fa ve hikmeti intac ettiklerinden Sniin kasd ve hikmetini izhar ve vcd ve vahdetinin ytn kraet ettikleri iin Sni-i Zlcelalin berhini, zerrattan kat kat ziyade olur. Demek

s=F7! @S9! (GQ"yV7! ]7!IO7!hakikattir mbalaa

belki nkstr. S: Neden aklyla herkes gremiyor? C: keml-i zuhrundan ve zddn ademinden.

deil;

u=@,*t[7! ]V2!W7! w8@Z9@4 @X=@U7!YO,u8@#

Yani: Sahife-i lemin ebad- vsiasnda Nakka- Ezelnin yazd silsile-i hdisatn satrlarna hikmet nazaryla bak ve fikr-i hakikatle sarl. T ki mele-i aldan uzanan u selasil-i resail, seni al-y illiyyn-i tevhide karsn. u kitabn heyet-i mecmuasnda yle parlak bir nizam var ki, Nezzam gne gibi iinde tecelli ediyor. Her kelimesi, her harfi birer mucize-i kudret olan bu kitab- kinatn telifinde yle bir icaz var ki, btn esbab- tabiiye, farz- muhal olarak muktedir birer fil-i muhtar olsalar, yine keml-i acz ile o icaza kar secde ederek

NOKTA

28

v[UE7!i<JQ7! a9!t9! _X7*G5t9@EA,diyeceklerdir.

Her bir kelimesi btn kelimatyla mnasebettardr. Ve her harfi, bahusus zhayat herbir harfi, btn cmlelere kar mteveccih birer yz, nzr birer gz var olan bu kitabn yle bir muzaaf itibak- tesand- nazm vardr ki; bir noktay yerinde cad etmek iin btn kinat cad edecek bir kudret-i gayr- mtenah lzmdr. Demek sivrisinein gzn halkeden, gnei dahi o halketmitir. Pirenin midesini tanzim eden manzume-i emsiyeyi de o tanzim etmitir. Snhatn dokuzuncu sahifesinde

?G&!:jSX6 !vUCQ":vUTV'@8 hakikatna mracaat et. Yalnz u kitabn

kk bir kelimesi olan bal arsn gr. Nasl ehd-i ehdet o mucize-i kudretin lisanndan akyor. Veyahut u kitabn bir noktas olan hurdebn bir huveynat ki, ok defa bylttkten sonra grnr. Dikkat et! Nasl muciznm, hayret-feza bir misal-i musaar- kinattr. Sre-i Ysin, suret-i lafz- Ysinde yazld gibi, cezaletli, mucez bir nokta-i cmidr. Onu yazan, btn kinat da o yazmtr. Eer insaf ile dikkat etsen, u kck hayvann ve huveynatn sureti altnda olan makine-i dakika-i bedia-i lhiyenin uursuz, kr, mecra ve mahrekleri tahdid olunmayan ve imknatndan evleviyet olmayan esbab- basta-i cmide-i tabiiyeden husln, muhal-ender muhal greceksin. Eer her bir zerrede hkema uuru, etibba hikmeti, hkkmn siyaseti bulunduunu ve her bir zerre de sair zerrat ile vastasz muhabere ettiini itikad edersen, belki nefsini kandrp o muhali de itikad edebilirsin. Halbuki, o zhayat makinede yle bir mucize-i kudret, yle bir hrika-i hik-

NOKTA

29

met vardr ki, ancak btn kinat, btn untn cad eden, tanzim eden bir Sniin sunu olabilir. Yoksa kr, az, basit imkn teredddyle ayak atamaz, esbab- tabiden olamaz. Bahusus o esbab- tabiiyenin ssl esas hkmnde olan cz- l-yetecezzadaki kuvve-i czibe ve kuvve-i dfiann itimalarnn hortumu zerinde bir muhaliyet damgas var. Fakat caizdir ki, herbir eyin esas zannettikleri olan cezb, def, hareket, kuva gibi emirler, dtullahn kanunlarna birer isim olsun. Lkin kanun, kaidelikten tabilie ve zihnlikten hariclie ve itibardan hakikata ve letiyetten messiriyete gememek artyla kabul ederiz. S: Ezeliyet-i madde ve harekt- zerrattan teekkl- enva gibi umru btlaya neden ihtimal veriliyor? C: Srf baka ey ile nefsini ikna etmek sadedinde olduu iin, umrun esas- fsidesini tebe bir nazarla derketmediinden neet ediyor. Eer nefsini ikna etmek suretinde kasden ve bizzt ona mteveccih olursa muhaliyetine ve mkul olmadna hkmedecektir. Faraza kabul etse de, tegafl- anis-Sni sebebiyle hasl olan zdrar ile kabul edilebilir. Dallet ne kadar acbdir. Zt- Zlcelalin lzm- zarursi olan ezeliyeti ve hassas olan cad aklna strmayan, nasl oluyor ki gayr- mtenah zerrata ve ciz eylere veriyor. Evet, mehurdur ki hill-i de bakarlard. Kimse bir ey grmedi. htiyar bir zt yemin etti, hilli grdm. Halbuki grd hill, kirpiinin tekavvs etmi beyaz bir kl idi. Kl nerede, Kamer nerede? Harekt- zerrat nerede, sebeb-i tekil-i enva nerede? nsan ftraten mkerrem olduundan hakk aryor. Bzan btl eline gelir. Hak zannederek koynunda saklar. Hakikat kazarken ihtiyarsz dall bana der. Hakikat zannederek bana giydiriyor. S: Nedir u tabiat, kavnin, kuva ki, anlar ile kendilerini aldatyorlar? C: Tabiat, lem-i ehdet denilen cesed-i hilkatin ansr ve azsnn efalini intizm ve rabt altna alan bir eriat- kbra-y lahiyedir. te u eriat- ftriyedir ki, snnetullah ve tabiat ile msemmadr. Hilkat- kinatta cri olan kavnin-i itibariyesinin mecmu ve muhassalasndan ibarettir. Kuva dedikleri ey, her biri u eriatn birer hkmdr. Ve kavnin dedikleri ey, her biri u eriatn birer meselesidir. Fakat o eriattaki ahkmn yeknesak istimrarna istinaden vehim, hayal tasallut ederek tazyik edip, u tabiat- hevaiye tevazzu ve tecessm edip mevcud-u haric ve

NOKTA

30

hayalden hakikat suretine girmitir. Hayali, hakikat suretinde gren, gsteren nfusun istidad- resinden fil, messir tavrn takmtr. Halbuki kr, uursuz tabiat, katiyyen kalbi ikna edecek ve fikre kendini beendirecek ve nazar- hakikat nsiyet edecek hi bir mlemet ve mnasebet yok iken ve masdar olmaya kabiliyeti mefkud iken, srf nefy-i Sni farazndan kan bir zdrar ile veleh-resan- efkr olan kudret-i ezeliyenin sr- bahiresini, tabiattan sudru tahayyl edilmi. Halbuki: Tabiat misal bir matbaadr, tbi deil; naktr, nakka deil; kabildir, fil deil; mistardr, masdar deil; nizamdr, nzm deil; kanundur, kudret deil; eriat- iradiyedir, hakikat- hariciye deil. Mesel: Yirmi yanda bir adam birdenbire dnyaya gelse, hl bir yerde muhteem ve sanayi-i nefisenin sryla mzeyyen bir saraya girse, hem farzetse katiyyen hariten gelme hi bir filin eseri deil. Sonra iindeki eya-y muntazamaya sebeb ararken tanziminin kavninini cmi bir kitab bulsa, onu makes-i uur olduundan, bir fil, bir illet-i zdrar kabul eder. te Sni-i Zlcelalden tegafl sebebiyle byle gayr- makul, gayr- mlayim bir illet-i zdrar olan tabiatla kendilerini aldatmlar. eriat- lhiye kidir Biri: Sfat- Kelmdan gelen bir eriattr ki, beerin efal-i ihtiyariyesini tanzim eder. kincisi: Sfat- radeden gelen ve evamir-i tekviniye tesmiye edilen eriat- ftriyedir ki, btn kinatta cri olan kavnin-i dtullahn muhassalasndan ibarettir. Evvelki eriat nasl kavnin-i akliyeden ibarettir; tabiat denilen ikinci eriat dahi, mecmu-u kavnin-i itibariyeden ibarettir. Sfat- kudretin hssas olan tesir ve cada mlik deillerdir.( )
2

Sbkan srr- tevhid beyannda demitik: Her ey her eyle baldr. Bir ey her eysiz yaplmaz. Bir eyi halkeden her eyi halketmitir. yle ise, bir eyi yapan Vhid-i Ehad, Ferd-i Samed olmak zarurdir. u ehl-i dalletin gsterdikleri esbab- tabiiye, hem mteaddid, hem birbirinden haberi yok; hem kr, iki elinde iki kr olan tesadf- am ve ittifakyet-i avrnn eline vermitir.

Dikkat, dikkat

Mellif

NOKTA

31

YAQV<vZ/Y'| 4v;*)v$yV7!u5
Elhasl: kinci brhanmz olan kitab- kebir-i kinattaki nazm ve nizam, intizm ve telifindeki icaz gne gibi gsteriyor ki; bir kudret-i gayr- mtenah, bir ilm-i l-yetenah, bir rade-i Ezeliyenin eserleridir. S: Nazm ve nizam- tamme ne ile sabittir? Elcevab: Nev-i beerin havas ve cevasisi hkmnde olan fnun-u ekvan istikr- tamme ile o nizam kefetmilerdir. nki; her bir neve dair bir fen ya teekkl etmi veya etmeye kbildir. Her bir fen, klliyet-i kaide hasebiyle kendi nevindeki nazm ve intizm gsteriyor. Zr, her bir fen kavaid-i klliye desatirinden ibarettir. Demek ahsn nazar, nizam ihata etmezse, cevasis-i fnun vastasyla grr ki, insan- ekber insan- asgar gibi muntazamdr. Her bir ey, hikmet zere vaz edilmitir. Faidesiz abes yoktur. u brhanmz ( ) deil yalnz erkn ve zas, belki btn hceyrat, belki btn zerrat birer lisan- zkir-i tevhid olarak byk brhann sad-y blendine itirak ederek L lhe llallah diye zikrediyorlar.
3

NC BRHAN: Kurn- Azmandr. u brhan- ntkn sinesine kulan yaptrsan iiteceksin ki; Allahu L lhe ll Huyu tekrar ediyor. Hem gayet mkemmel semeratyla, meyvedar bir aacn menba- hayat olan crsm olmazsa veya kk bozuksa, semere vermez. u brhanmz dallarnda meyve-i hak ve hakikat o kadar oktur ve o kadar dorudur ki, phe brakmaz ki crsmesinde olan mesele-i tevhid, hi vehim brakmaz derecede kuvvetli, doru bir hak ve hakikat tazammun ediyor. Hem u brhann lem-i ehdet tarafna tedelli etmi olan ahkma dair dal, btn sdk ve hak ve hakikat olduundan,

3 Delalete smas bir Hu lafzna benzer ki, o Hunun her bir cz kk Hulardan, her bir kk Hu da kck Hulardan teekkl etmitir. Mellif

NOKTA

32

bizzarure lem-i gayb tarafna uzanan tevhide ve gayba dair gusn-u azam yine sabit hakik ile meyvedardr. Hem derince u brhan tersim edilse anlalr ki, onu gsteren zt, neticesi olan mesele-i tevhidde o kadar emindir ki, hi bir aibe-i tereddd hi bir tarafnda ihsas edilmiyor. Hem o neticeyi btn hakika esas addederek mselleme ve zaruriye olduunu btn kuvvet-i beyanyla ve sraryla ona giydiriyor. Ve baka eyleri ona irca ediyor. Temel ta gibi o edid kuvvet, sun olamaz. Hem de, stndeki sikke-i icaz her ahbarn tasdik eder; tezkiyeden mstani klar. deta ihbarat binefsiha sabit umrlardandr. Evet u brhan- mnevverin alt ciheti de effftr. stnde icaz; altnda mantk ve delil; sanda akl istintak; solunda vicdan istihad; nnde, hedefinde hayr ve saadet; nokta-i istinad vahy-i mahzdr. Vehmin ne haddi var ki girebilsin. Mrifet-i Sni denilen kemlt arna uzanan miraclarn usl drttr. Birincisi: Tasfiye ve iraka messes olan muhakkikn-i sofiyenin minhacdr. kincisi: mkn ve hudsa mebni mtekellimnin tarkdr. Bu iki asl, endan Kurndan teaub etmilerdir. Lkin fikr-i beer baka surete ifra ettii iin uzunlam ve mkillemi, evhamdan masun kalmamlar. ncs: behat-ld hkema mesleidir. Drdncs ve en birincisi: Belgat- Kurniyenin ulv mertebesini iln etmekle beraber, cezalet cihetiyle en parla ve istikamet cihetiyle en ksas ve vuzuh cihetiyle beerin umumuna en emeli olan mirac- Kurndir. Hem o ara kmak iin drt vesile vardr: lham, tlim, tasfiye, nazar- fikr. Tark- Kurn ki Nevidir Birincisi: Delil-i inyet ve gyettir ki, menafi-i eyay tadd eden btn yt- Kurniye bu delili nesc ve u brhan tanzim ediyorlar. Bu delilin zbdesi, kinatn nizam- ekmelinde itkan- sanat ve riayet-i mesalih ve hikemdir. Bu ise Sniin kasd ve hikmetini isbat ve tesadf

NOKTA

33

vehmini ortadan nefyediyor. Zr itkan ihtiyarsz olmaz. Evet nizamn ahidleri olan btn fnun-u ekvan, mevcudatn silsilelerindeki halkalardan aslm mesalih ve semerat ve inklabat- ahvalin katmer dmleri iinde saklanm hikem ve fevaidi gstermekle, Sniin kasd ve hikmetine kat ehdet ediyorlar. Ezcmle: Fenn-i hayvanat, fenn-i nebatat, ikiyz bini mtecaviz envan byk peder ve demleri hkmnde olan mebdelerinin her birinin hudsuna ehdet ettii gibi; mevhum ve itibar olan kavnin, kr ve uursuz olan esbab- tabiiye ise bu kadar hayret-feza silsileler ve bu silsileleri tekil eden ve efrad denilen dehet-engiz birer makine-i acibe-i lhiyenin cad ve inasna adem-i kabiliyetleri cihetiyle her bir ferd, her bir nevi; mstakillen Sni-i Hakmin dest-i kudretinden ktklarn iln ve izhar ediyorlar.

YO4w8h#u;hM A7!p%*@4der. Kurnda

Kurn- Kerim delil-i inyet vcuh-u mmkinenin en mkemmel vechi ile bulunuyor. Kurn, kinatta tefekkre emir verdii gibi, fevaidi tezkr ve nimetleri tadad eden ytn fevasl ve htimelerinde galiben akla havale ve vic-

xVTQ< 4! YWVQ< :! !:hAB2@4 :h6HB# 4! gibi, o

danla maverete sevketmek

iin

brhan- inyeti ezhanda tesbit ediyor. kinci Delil-i Kurn: Delil-i htiradr. Hlsas:

NOKTA

34

Mahlukatn her nevine, her ferdine ve o neve ve o ferde mretteb olan sr- mahsusasn mntic ve istidad- kemline mnasib bir vcdun verilmesidir. Hi bir nevi mteselsil-i ezel deildir. mkn brakmaz. nklab- hakikat olmaz. Mtevassat nevin silsilesi devam etmez. Tahavvl- esnaf inklab- hakikn gayrsdr. Madde dedikleri ey, suret-i mtegayyire, hem harekt- mtehavvile-i hdiseden tecerrd etmediinden hudsu muhakkaktr. Kuvvet ve suretler, araziyetleri cihetiyle envadaki mbayenet-i cevheriyeyi tekil edemez. Araz cevher olamaz. Demek envann fasleleri ve umum araznn havass- mmeyyizeleri bizzarure adem-i srftan muhteradrlar. Silsilede tenasl, erait-i diye-i itibariyedendir. Feya acaba! Vcib-l vcdun lzime-i zaruriye-i beyyinesi olan ezeliyetini zihinlerine stramayan, nasl oluyor da, her bir cihette ezeliyete mnaf olan maddenin ezeliyetini zihinlerine strabilirler? Hem dest-i tasarruf-u kudrete kar mukavemet edemeyen koca kinat, nasl oldu da kck ve nazik zerratlarn (yle dehetli salabet bulmu ki) kudret-i ezeliyenin yed-i idamna kar dayanyor. Hem nasl oluyor ki, kudret-i ezeliyenin hassas olan ibda ve cad, hi bir mnasebet-i makule olmadan en ciz ve en bare esbaba isnad ediliyor? te Kurn- Kerim u delili, halk ve caddan bahseden yt ile ezhanda tanzim ediyor. Messir-i hakik yalnz Allahtr. Tesir-i hakik esbabda yoktur. Esbab, izzet ve azamet-i kudretin perdesidir. T ki, akln nazar- zahirsinde, dest-i kudret umr-u hasise ile mbair grnmesin. Bir eyde iki cihet var: Biri mlk, yinenin mlevven vechi gibi. Ezdad ona vrid oluyor. irkin olur, er olur, hakir olur, azm olur... ilh. Esbab bu cihette vardr. zhar- azamet ve izzet-i kudret yle ister. kinci cihet melektiyet cihetidir. yinenin efff vechi gibi. u cihet her eyde gzeldir. u cihette esbabn tesiri yoktur. Vahdet yle ister. Hatt hayat ve ruh ve nur ve vcd, iki vecihleri efff ve gzel olduundan mlken ve melekten vastasz dest-i kudretten kyorlar. DRDNC BRHAN: Vicdan- beer denilen ftrat- zuurdur. u brhanda drt nkteyi nazar- dikkate al: Birincisi: Ftrat yalan sylemez. Mesel, bir ekirdekdeki meyelan- nmuv der ki: Snblleneceim, meyve vereceim. Doru syler. Mesel, yumurtada bir meyelan- hayat var, der: Pili olacam. Biiznillah olur. Doru syler. Mesel bir avu su, incimad ile meyelan- inbisat der:

NOKTA

35

Fazla yer tutacam. Metin demir onu yalan karamaz. Sznn doruluu demiri paralar. te u meyelanlar, irade-i lahiyeden gelen evamir-i tekviniyenin tecellileridir, cilveleridir. kincisi: Beerin havass-l hams- zahire ve btnadan baka, lem-i gayba kar alan pek ok pencereleri var. Gayr- meur pek ok hisleri var. Hiss-i smia, bsra, zaika olduu gibi, bir hiss-i sdise-i sadka-i sika var. Hem bir hiss-i sbia-i brika-i aika var. O evk ve sevk yalan syleyemez, yanl gidemez. ncs: Mevhum bir ey hakikat- hariciyeye mebde olamaz. Ftrat- vicdanda nokta-i istinad ile nokta-i istimdad, iki hakikat- zaruriyedir. Hilkatin safveti ve en mkerremi olan ruh-u beer, o iki nokta olmazsa en sfli, en berbad bir mahluk olur. Halbuki, kinattaki hikmet ve nizam ve keml bu ihtimali reddeder. Drdncs: Akl tatil-i egal etsede, nazarn ihmal etse, vicdan Snii unutamaz. Kendi nefsini inkr etse de; onu grr, onu dnr, ona mteveccihtir. Hads ki, imek gibi srat-i intikaldir, daima onu tahrik eder. Hadsin muzaaf olan ilham, onu daima tenvir eder. Meyelann muzaaf olan arzu ve onun muzaaf olan itiyak ve onun muzaaf olan ak- lh, onu daima mrifet-i Zlcelle sevkeder. u ftrattaki incizab ve cezbe, bir hakikat- cazibedrn cezbiyledir. Bu nkteleri bildikten sonra u brhan- enfs olan vicdana mracaat et. Greceksin ki kalb, bedenin aktarna ner-i hayat ettii gibi, kalbdeki ukde-i hayatiye olan mrifet-i Snidir ki, istidadat- gayr- mahdude-i insaniye ile mtenasib olan ml ve myul- mteaibeye ner-i hayat eder. Lezzeti iine atar ve kymet verir ve bast ve temdid eder. te nokta-i istimdad. Ve kavga ve mzahemetin meydan olan dadaa-i hayata hcum gsteren lemin, binlerce musibet ve mezahimlere kar yegne nokta-i istinad mrifet-i Snidir. Evet her eyi hikmet ve intizm ile ileyen bir Sni-i Hakme tikad etmezse ve alelamy kr tesadflere havale ederse; ve o beliyyta kar elindeki kudretin adem-i kifayetini dnse; ister istemez tevahhu, dehet, tela, havftan mrekkeb bir halet-i cehennemnmun ve cierikfe decektir. O ise eref ve ahsen-i mahlukat olan ruh-u insannin her eyden ziyade perian olduunu istilzam eder. O ise, intizm- kmil-i ki-

NOKTA

36

nattaki nizam- ekmele zd oluyor. u nokta-i istimdad ve nokta-i istinad ile bu derece nizam- lemde hkm-fermalk, hakikat- nefs-l emriyenin hassa-i mnhasras olduu iin, her vicdanda iki pencere olan u iki noktadan Sni-i Zlcell mrifetini kalb-i beere daima tecelli ettiriyor. Akl gzn kapasa da, vicdann gz daima aktr. Sni-i Zlcell bu drt brhan- azmin kat ehdetleriyle Vcib-l vcd, Ezel, Vhid, Ehad, Ferd, Samed, Alm, Kadr, Mrd, Semi, Basr, Mtekellim, Hayy, Kayyum olduu gibi btn evsf- celliye ve cemliye ile muttasftr. Zra mukarrerdir ki: Masnudaki feyz-i keml Sniin zll-i tecellisinden muktebesdir. Demek, kinatta ne kadar hsn, cemal, keml varsa, umumundan lyhad derecede yksek tabakada evsaf- cemliye ve kemliye ile Sni-i Zlcell muttasftr. Zra, ihsan servetin, cad vcdun, cab vcbun, tahsin hsnn, tenvir nurun feri ve delili olduu gibi; btn kinattaki btn keml ve cemal, Sni-i Zlcellin keml ve cemaline bir zll- zalildir ve brhandr. Hem de Sni-i Zlcell cemi-i nekaisten mnezzehtir. Zr nevks mhiyet-i maddiytn istidadszlndan neet eder. Zt- Zlcell maddiyttan mcerreddir, mnezzehtir. Hem kinatn mhiyat- mmkinesinden neet eden evsaf ve levzmatndan mukaddestir.

*YZ1GL7|SB'! w8@EA,y7%u%zyVCW6j[7 y#JQ7@A, @"`DB&! w8@EA-

NOKTA

37

,G/GQ7 hBB,!w8@EA,
Sual: Vahdetl-vcudu nasl gryorsun? Elcevap: Tevhidde istiraktr. Ve nazara smayan bir tevhid-i zevkdir. Esasen tevhid-i rububiyet ve tevhid-i ulhiyetten sonra tevhidde zevken iddet-i istirak, vahdet-i kudret, yani

yV7!

! YU7! | 4 h$Y8 sonra

vahdet-i idare, sonra vahdet-hud, sonra vahdetl-vcud, sonra yalnz bir vcdu, sonra yalnz bir mevcudu grnceye mncer oluyor. Muhakkkn-i sofiyenin mtebiht hkmnde olan atahatyla istidll edilmez. Daire-i esbab yrtp kmayan ve tesirinden kurtulmayan bir ruh, vahdetlvcuddan dem vursa, haddinden tecavz eder. Dem vuranlar, VciblVcuda o kadar hasr- nazar etmilerdir ki, mmkinttan tecerrd ederek, yalnz bir vcdu, belki bir mevcudu grmler. Evet, delil iinde neticeyi grmek, lemde Snii mhede etmek, turuk-u istirakkrne cihetiyle cedvil-i ekvanda cereyan- tecelliyat- lhiyeyi ve melektiyet-i eyada sereyn- fyuzt ve mery-y mevcdtta tecell-i esm ve sft, yalnz zevken anlalr birer hakikat iken dk- elfaz sebebiyle ulhiyet-i sriye ve hayat- sriye tabir ettiler. Ehl-i fikir, o hakik-i zevkiyeyi nazarn mekayisine strdndan, ok evham- btlaya mene oldu. Maddeperver hkem ve zafl-itikad ehl-i nazarn vahdetl-vcudu ile evliyann vahdetl-vcudu, tamamen birbirinin zdddr. Be cihetten fark vardr: Birincisi: Muhakkikn-i sofiye, Vcibl-Vcuda o kadar hasr- nazar etmi ve mstarak olmu ve ehemmiyet vermiler ki, onun hesabna kinatn vcdunu inkr etmiler. Hkem ve zafl-itikad olanlar, maddeye o kadar hasr- nazar etmiler ve mstarak olmular ki, fehm-i ulhiyetten uzaklatlar. Ve o derece maddeye kymet verdiler ki, hereyi

NOKTA

38

maddede grmek, hatt ulhiyeti onda mezcetmek, hatt kinat hesabna ulhiyetten istin etmek derecede meslek-i mteassifeye girmilerdir. kincisi: Muhakkikn-i sofiyenin vahdet-i vcdu, vahdet-uhudu tazammun eder. kincilerin, vahdetl-mevcudu tazammun eder. ncs: Birincilerin meslei zevkdir. kincilerin nazardir. Drdncs: Birinciler, evvelen ve bizzat Hakka nazar, tebe olarak halka bakarlar. kinciler, evvelen ve bizzat halka bakarlar. Beincisi: Birinciler, Hdperesttirler. kinciler, hodperesttirler.

}K8@O7! }WVP7!w8p0@K7!_[N7! w<!_<IC7! w8IC7!w<!

Tenvir Mesel: Kre-i arz rengrenk muhtelif ve kk kk cam paralarndan farzolunursa, her biri baka haysiyetle levnine ve cirmine ve ekline nisbet ile emsden bir feyiz alacaktr. u hayal feyiz ise, ne gnein zt ve ne de ayn- ziysdr. Hem de ziynn temsili ve elvn- sebasnn tesviri ve gnein tecellsi olan u gna-gn ve rengrenk ieklerin elvn faraza lisana gelseler, herbiri Gne benim gibidir veyahut Gne benim diyeceklerdir.

a,!G'@B,Y" @<:hZ8jU2a,@[7:

NOKTA

39

! !(y6]#@[ '~
Fakat ehl-i vahdet-uhudun merebi fark ve sahvdr. Ehl-i vahdetl-vcudun merebi mahv ve sekirdir. Sfi merep ise, mereb-i ehl-i fark ve sahvdr.

!:*GT#w7vU9@4y#!)]4 !:hUS#:yV7! ~]4!:hUS# GT7! )*@AD7!^[S[6r[U4_Z6*G<hW7! j[7hW7!^T[T& v,X7!GEBK8y6*G-

NOKTA

40

<r[U4@;@L9! :@[-!G"! H7!x;

YYY

NOKTA

41

FADE

s=F7! @S9! GQ"yV7! |7!IO7! Yani: Mrifetullahn

Evliyullah demiler; brhanlar nefesler kadar hadsizdir. Mrifeti Nebinin brhanlar dahi nfs-u mminn kadar muhtelif ahsiyetler ile tezahr eder. Demek u enfs- halik miktarnda ve bu nfs-u ehli imn adedinde layuad brhanlarn netice-i yegnesidir. Evet muvaffak bir nazar, kaintn her zerresinin her halinden vcd-u Snii hem Peygamberin her bir hal, kal, fiilinden sdk nbvvetin un grr. Bir ahs bir ahsa tamamen benzememedii gibi fehim dahi fehme benzemez. Delil bir olsa da tarz telkki ve tarik-i tefehhm ayr ayrdr. te u rislede kelime-i ehdetin iki kelmndaki tevhid ve nbvvete dair tarz- tefehhm ve tarik-i telkkimi Japonun eski bir suali mnsebetiyle yalnz meslek- nazar noktasnda mcez bir icmal ile yazdm. O maksad- liyeye uzanan mirc- zevk-i irk ve minhc- hads-i

!:GA2!@X7!@Z<!@<
ilham ise tabire smaz. rt-l cazda ilaahir...

@X7i9@W8`< *]4vBX6!: ilahir...

NOKTA

42

xX5x<v;?h'@":

ilahir yetleri beyannda yine Kurndan istifaza ettiim ayn fehmimi Arab olarak yazmtm. u kelime-i ehdetteki cevher-i iman bir nurdur. Allah (C.C.) istediinin kalbine atar. Kayyumu, hidayet-i lhiyedir. Brhan ise bir mcahiddir, dmann tard eder, sprgecidir evhamdan tehzib eder. Peinen derim; Trke gzel ifade edemiyorum. Mny dndke lafz dnemiyorum. Kariden ricam odur ki, lafzn perianiyetini grp mnya kar ihtiramszlk, lkaydlk gstermesin.

s[4YB7!yV7! w8:
MELKE TASDK, MANIN BR RKNDR MEDHAL DRT NKTEYE DKKAT BRNC NKTE: Madde asl deil tbidir. Mahdum deil hadimdir. Hkim deil mahkmdur. Lub, esas, mstekar deil yarlmaya, erimeye, yrtlmaya mheyya bir krdr, zebeddir, srettir. Zir alet-i mkebbire ile binler defa bytlen sonra grnen bir mikroba dikkat edilse grnr ki, maddenin tesagr nisbetinde asar- hayat nur-u ruh tezyd eder, teeddd eder. Madde inceletike bizden uzaklanca, ruh lemine hayat lemine yaklayor gibi hararet-i ruh nur-u hayat daha iddet ile tecelli ediyor. Bak o hurdebn huveynenin havassna! Ne kadar keskindirler ki, adasn, rzkn grr. Kardeinin sesini iitir, ilahir... Demek havass ve kuvvalar binler defa bizimkilerden ediddir, keskindir, hassasdrlar.

NOKTA

43

Hem madde-i mehureden baka pek ok menbiin tereuhat, lemaat semerat lem-i mlkde vardr ki, katiyyen maddeye ve hareketine irca ile izah edilmez. Demek lem-i mlk ve ehdet, lem-i melekt ve ervah stnde tenteneli bir perdedir... Her ey, hatta meyvelerin ii dndan, batn zhirinden, daha muntazam, daha latif, daha sanatkrne olduu gsterir ki; hkm melektndr. Esbb- maddiye bahanedir, tabdirler. Yoksa zhir daha mkemmmel olmak lazm gelirdi. Maddeden azim bir ktleyi nasl bir ruh istihdam eder, bir zerreyi de istihdam edebilir. Ona istinad ile lem-i mislde mzehher bir ahs olur. lem-i turabda bir ekirdek lem-i havada ondan bir ecer-i meyvedr gibi.. KNC NKTE: Hayat hereyin banda ve esasndadr. Hayat hereyi hereye maleder. Onun ile bir ey der: Herey malmdr. Dnya hanemdir. Kinat mlkmdr. Ziya, ecsmn kef ve elvnn sebeb-i vcdu olduu gibi... Hayat dahi mevcudatn kef... Ve cz kll gibi belki daha byk yapmak... Ve kll cze sktrmak ve itirak ve ittihad ettirmek gibi kemlt- vcdun sebebidir. Hayat kesrette bir eit tecelli-i vahdettir. Bak! Hayatsz bir cisim, da dahi olsa yetimdir, mnferittir, garibdir. Mnasebeti yalnz oturduu mekan ve ona karan eyle var. Baka ne varsa ona nisbeten madumdur. imdi bak kck bir cisme! Mesel bal arsna hayat girdii anda, btn kinatla yle mnasebat tesis eder. Btn taifeleri ile yle bir ticaret akdediyor ki, diyebilir: lem bahemdir. Gneim parlyor. Sika ve ikay ihtiva eden havass- aeresiyle; dnyann ekser enva ile ihtisas, nsiyet, mbadele ve tasarrufa balar. Bak! Hayat tabaka-i insaniyeye ktka yle inbisat ve inkiaf ve tenevvr eder ki; ziya-y aklla menzilindeki odalar gezer gibi, avlim-i ulviye ve ruhiye ve cismaniyede gezer. O, o avlime misafir gittii gibi, onlar dahi onun mirat- ruhuna misafir oluyorlar. Hayat, Zt- Zlcellin en parlak bir brhan- vahdeti, ve en byk bir nimeti ve tecelli-i merhameti, ve en hafi, dakik, bilinmez bir nak- nezihidir.

NOKTA

44

Bak! Enva- hayatn en ednas olan hayat- nebat. Ve onun en birinci derecesi olan ekirdekteki ukde-i hayatiyenin tenebbh, o derece zuhr, kesret, mebzuliyet, lfetle zaman- demden beri hikmet-i beer nazarndan gizli kalm. Hakikat kefedilememi. Hem o kadar nezihdir ki, dest-i kudret ile onun arasnda sebeb-i zahiri vaz edilmemi. Zr mlk ve melekutu , iki vechi temiz, pak, effftr. Nazar- zhiride umur-u hasise ile perdesiz mbaeretinden teli eden izzet-i kudret, esbab- zahiriyye yalnz mlk cihetinde bulunmasn baka eyde ister, bunda istemez. Hatta denilebilir; hayat olmazsa vcud vcud deildir. Hayat ruhun ziyasdr. Madem ki, hayat bu derece ehemmiyetlidir. Madem lemde bir intizm- kmil var. Bir itkn- muhkem var. Madem bu biare perian kremiz, bu kadar zevil-ervah ile dolmutur. yle ise bir hads- sadkla hkmolunur ki; u kusr-u semaviyye, ve u burc-u smiyenin dahi kendilerine mnasip skkn vardr. Nar nuru yakmaz. Nuran dahi emste yaar. (Balk suda gibi.) Madem Kudret-i Ezeliye di ve en kesif bir maddeden zevil-ervah halkeder. Elbette nur gibi, esir gibi ruha yakn sair seyylt- ltife maddelerini ihmal etmez, meyyit brakmaz. Temsil: Melikeyi, ruhaniyt tasdik etmeyen, vahi bir adama benzer ki; byk muhteem bir meden ehre gidiyor. ehrin uzak kesinde pis, perian, kk bir hneye rast gelir ki, sefil insanlarla dolu. Etraf da zevil-ervah ile memlu... Onlara mahsus erait-i hayatiye vardr ki; bazs kiln-nebat, bzs kils-simaktir. Sonra uzaktan binlerce mzeyyen kusr-u liye gryor ki, mbeynlerinde geni tenezzgh meydanlar var. Uzaklktan veya kasr- nazarndan veya onlarn gizlenmesinden, o insanlar ona grnmedii ve urada grd erit-i hayat o kasrlarda grnmedii iin itikat ediyor ki; o kasrlar skininden hlidir. Hem melikeyi tasdik eden zat, o vahinin arkada olan, nimbedevi bir adama benzer ki, u kk, hakir hneyi grd ki, zruhla dolu. Ve ihtiyar ve hikmete dellet eden ehrin intizmn grdnden cezm eder ki; O kusr-u mzeyyenenin baz skknlar var ki onlar onlara mnasip, onlar ona muvafktrlar. Kendilerine mahsus erait-i hayatiyeleri vardr. Uzaklk veya gzn kabiliyetsizlii veya tesettrlerine binaen grnme-

NOKTA

45

meleri olmamalarna delil olamaz. Adem-i ryet, adem-i vcda delalet etmez. Demek kre-i arzn hakaret ve kesafetiyle beraber bu kadar zevilervahn vatan olmas. Ve en hasis hatta mteaffin czleri menb- hayat kesilmesi bittarik-l evl hem intizm- muttaride mebni olan kyas- hafiy-yi hadsiye messes olan kyas- evlevi ile dellet eder ki, u feza-y lyetenhi burcuyla ncmuyla zuur, zevil-ervah ile doludur. Nurdan, nardan ve seyyltlardan mahluk olan o zevil-ervaha eriat, melike ve cn der. Melike ise ecnas- muhtelifedir. Cin dahi yle. NC NKTE: Btn ukal, turuk-u tabirde ihtilflaryla beraber melikenin mn ve hakikatnn vcduna icma- mneviyle ittifak etmilerdir. Hatta Meaiyyn melikeyi, envn mahiyt- mcerrede-yi ruhniye, ile tbir etmilerdir. rkiyyun, ukul-u aere, erbab-ul enva diye tevsim etmiler. Ehl-i edyan melek-l cibal, melek-l bihar, melekl emtarnamlaryla tesmiye etmiler. Hatta akllar gzlerinde olan maddiyyun ve tabiiyyun dahi mn-y melikeyi inkara mecal bulmamlar. Belki nevmis-i ftratta kuva-y sriye diye bir cihette tasdike muztar olmular. Evet madem ki, hayat mevcudtn kefdr. Belki neticesi, zbdesidir. Nasl u feza-y vsia sakininden ve u semavt- ltife mutevattinnden hli olabilir? S: Acaba u hilkatte cari olan nevmis ve kavanin, kinatn irtibat ve hayeviyetine kfi deil midir? C: Bu nevmis-i criye ve u kavnin-i sriye umuru itibariyedir, vehmiyedirler. Ki hem mmessilt, hem meakisi, hem dizginlerini tutan melikeler olmazsa, onlara bir vcd taayyn etmez. Bir hviyet teahhus edemez. Bir hakikat- hariciye olmaz. Hem de ehl-i hikmetle ehl-i din ve akl ile nakil ittifak etmiler ki; teekkl- ervaha nmuvafk, cmid, zhir olan lem-i ehdet te mevcudat mnhasr deildir. Ve vcd ona inhisar etmemitir. Belki daha ok tabakat- vcd var. Deniz bala mnasebeti gibi, ervaha muvafk ve o ervahla dolu bir lem-ul gayb ve valim-ul ervah dahi bulunur. Madem ki, btn bu umur, mny melikenin vcduna ehdet eder. Onlarn vcdunun en ahsen sreti ve ukl-u selme kabul edecek ve istihsan edecek keyfiyeti odur ki, eriat erh etmitir. Der: Melike, ibd- mkerremdir. Emre muhalefet etmezler. ecsm- ltife-i nuraniyedirler. Enva- muhtelifeye

NOKTA

46

mnkasmdrlar. melike bir mmettir ki, Sfat- radeden gelen eriat- tekviniyenin hamelesi ve mmessili ve mmtesilidirler. Messir-i hakiki olan Kudret-i Fatrann ve rade-i Ezeliyenin emrine tbi bir nevi ibdullahtr. DRDNC NKTE: Mesele-i melike, o mesildendir ki, bir czn vcduyla klln tahakkuku bilinir. Bir ahsn ryetiyle nevin vcdu malum olur. Zr kim inkar ederse, kll inkar eder. Ey birader! Bak! Grmyor musun, iitmiyor musun ki; btn ehl-i edyn, btn asrlarda zaman- demden imdiye kadar melikenin vcduna ittifak ve insann taifeleri birbirinden bahsi gibi, onlarla muhavere edilmesine ve onlarn mhedesine ve onlardan rivayet etmesine icma etmiler. Acaba hibir fert onlardan grnmese, hem bizzarure bir ahs veya ehasn vcdu kati bilinmezse, hem onlarn bilbedahe vcutlarn hissetmezse hi mmkn mdr, byle msbet ve vcd bir emirde mstemirren ittifak devam etsin? Bununla beraber muhaldir ki, itikad- umumnin mvellidi olan mebadi-i zaruriye olmadan, byle bir vehim btn inklbt- beeriyede akaid-i beerde istimrar etsin, beka bulsun. yle ise u icman senedi bir hads-i katidir ki, emarat- mteferrikadan tevelld etmitir. O emart ok vktn mehadtndan neet etmitir. O vkt, katiyyen baz mebadi-i zaruriyeye istinad etmitir. yle ise bu itikad- umumnin sebebi, tevatr- mnev kuvvetini ifade eden pekok kerrat ile mahede ve ryetlerinden hsl olan mebadi-i zaruriyedir, esasat- katiyedir. Halbuki tek bir ruhannin vcdu, tek bir zamanda tahakkuk etse, u nev-i muhtelif-l esnaf tahakkuk eder. Madem u nev tahakkuk ediyor, sret-i tahakkukun en ahseni, en makul, en makbulu eriatn erh ettii gibidir, Kurnn gsterdii gibidir, Sahib-i Miracn grd gibidir. te medhal drt nktesiyle bitti. Eer buraya kadar kalben km isen, maksadn hakikn grmek istersen, hazr ol! Tahir ol! te lem-i Kurn kaplar aktr. te cennet-i Furkan Mfettehat-l ebvabdr. Gir, bak! melikeyi iinde iyi gr. Onlarla tan!

NOKTA

47

vZ"* )@"@Z[4:h7!:}U\VW7!iX# hem :I8Y< @8 xVQS< : v;h8! @8 yV7!xMQ< (!G 3 ^U=8 @ Z[V2 hem xVWQ< h8@" v;: xT7@" y9YTAK< x8hU8 (@A2 u" y9@EA, Eer istersen Sre-i
Sre-i Kadirde:

NOKTA

48

wD7! w8hS9pWB,! y9!]7!]&:!u5

ye gir! Cinlerle gr!

NOKTA

49

HAR

s&YW7!fQ"bQA7!:
MEDHAL u meseleye dair Kurnn irtndan fehmettiim bir miktarn Arab olarak rt-l cazda yazmtm. Burada vazifem, hkm- Kurn gzel telkki etmek iin zemini ihzar etmektir. te kalbe kabiliyet-i kabul verecek ve vicdan izana ihzar edecek drt esas var ki: Muktazi mevcuttur, Fil muktedirdir, Mahal kabildir, Mni yoktur.

BRNC MAKAM
Saadet-i Ebediyeye muktaz vardr. O muktaznin vcduna brhan, on menabiden szlen ve tehallub eden bir hadsdir Birincisi: te kinatta bir nizam- ekmel-i kasd var. Her cihette reahat- ihtiyar, lemet- kasd grnyor. Her eyde bir nur-u kasd, her ende bir ziya-y irade, her harekette bir lema-y ihtiyar, her terkipte bir ule-yi hikmet, nazar- dikkate arpyor. Evet saadet-i ebediye olmazsa nizam, bir sret-i zaife-i vhiyeden ibaret kalr. Yalanc bir nizam olur. Nizamn ruhu olan mneviyat ve revbt ve niseb heba olur. Demek nizamn nezzm saadet-i ebediyedir. kinci Menba: Hilkatte bir hikmet-i tmme var. Evet inyet-i ezeliyenin timsali olan Hikmet-i lahiye kinattaki riayet-i meslih ve ilti-

NOKTA

50

zam- meslih ve iltizam- hikem lisaniyle saadet-i ebediyeyi iln eder. Zr saadet-i ebediye olmazsa, kinatta bilbedahe sabit olan hikem ve fevidi mkbere ile inkr etmek lzm gelir. nc Menba: Akl ve hikmet ve istikrn ehdetleriyle sabit olan hilkatteki adem-i abesiyet. Hem Sniin ftratta, her eyde en ksa yolu ve en yakn ciheti ve en hafif sreti ve en gzel keyfiyeti ihtiyar ve intihab etmesiyle sabit olan adem-i israf, saadet-i ebediyeye iaret eder. Zr adem-i srf hereyi abes eder. Ftratta, ezcmle insanda fenn-i menfi-l za ehdetiyle sabit olan adem-i israf gsterir ki; insanda olan istiddat- mneviye ve ml ve efkr ve mylt dahi israf edilmeyecektir. O meyl-i tekemml bir kemlin vcdunu ve o meyl-i saadet bir saadet-i ebediyeye namzed olduunu kati olarak iln eder. yle olmazsa insann mhiyet-i hakikiyesini tekil eden mneviyat ve ml kurur, hebaen gider. Acaba kymettar bir cevherin klfna o derece dikkat ve itina edilse ki, gubarn konulmasna da msaade etmeyen sahibi, nasl ve ne suretle o cevher-i yegneyi krp mahveder. u menbada ki ahidi tezkiye eden herbirinin mevzuunun nevindeki nizamna hid-i sdk olan cem-i fnunun istikr-i tmmesidir. Ki o intizm- kmili ihtillden hals eden meyl-i tekemml tatmin eden yalnz saadet-i ebediyedir. Drdnc Menba: Pek ok envada yevm ve sene gibi, hatta insann ahslarnda bir ok kyamet-i mkerrere-i neviye vardr ki; bir kyamet-i kbrann tahakkukunu ihsas ediyor. Evet maruf saatin saniye, dakika, saat, eyyamn sayan arklarna benzeyen Allahn byk saatindeki yevm, sene, mr- beer, deveran- dnya birbirine mukaddeme olarak dner, iler. Geceden sonra sabah, kdan sonra bahar iledikleri gibi; mevtten sonra subh-u kyamet o destghdan, o saat- uzmdan kacan haber veriyorlar. Bir ahsn mddet-i mrnde bana geen bir ok kyamet eitleri gemitir. Be alt senede bilittifak btn zerratn deitirmi. Belki bir senede iki defa tedric bir kyamet grm. Hem baz env- hayvanatta baz vakitte bir kyamet-i neviyye mhede ediyoruz.

NOKTA

51

nsann bir ahs, bakasnn nevi hkmndedir. Zr nur-u fikir, onun mline yle bir vsat vermi ki; ezmine-i selseyi yutsa tok olmaz. Sair nevilerdeki ferdlerin mhiyeti cz, kymeti ahs, nazar mahdut, kemli mahsur, lezzet ve elemi nidir. Beerin ise mhiyeti ulv, kymeti gli, nazar mm, kemli hadsiz, lezzeti, elemi ksmen dimdir. yle ise ok nevilerde olan birer eit kyamet-i mkerrere-i neviyede, insan iin bir kyamet-i ahsiyye-i umumyeye remz vardr. Beinci Menba: Beerin cevher-i ruhundaki gayr- mahsur istiddt ve o istiddtda mndemi olan gayr- mahdut kabiliyt ve o kabiliytdan neet eden hadsiz mylt ve o myultdan hsl olan lyetenh ml ve o malden tevelld eden gayr-i mtenahi efkr ve tasavvurt; u lem-i ehdetin mversnda olan saadet-i ebediyeye elini uzatm medd-i nazar ederek o tarafa mteveccih olmutur. Hatta ruhun bir ir-i sanatkr olan hasse-i hayale denilse: Sana dnya, bir milyon mr ile verilecektir. Fakat sonun adem-i srf, hilik olacaktr. Hayal, derinden derine, -bunu alklamak yerine- teessf edecektir. Bir hizmetkr tatmin etmeyen u dnya, sultan- ruhu nasl tatmin edebilir? te hi yalan sylemeyen ftrattaki u kat, edid, sarslmaz, meyli saadet-i ebediye; saadet-i ebediyenin tahakkukuna bir hads-i kat veriyor. Altnc Menba: Errahmnirrahm olan Sni-i Zlcellin rahmetidir. Evet nimeti nimet eden, nimeti nkmetlikten halas eden, ve kinat firak- ebediden hasl olan vveyllardan kurtaran saadet-i ebediye, o rahmetin enindendir ki beerden esirgemesin. Zr btn nimetlerin reisi, resi, neticesi olan saadet-i ebediye verilmezse btn nimetler nkmetlere tahavvl eder. O tahavvl ise bilbedahe ve bizzarure ve umum kinatn ehdetiyle muhakkak olan Rahmet-i lhiyeyi inkr etmek lzm gelir. Halbuki rahmet, en vazh ve gneten daha parlak bir hakikattr. Bak rahmetin cilvelerinden olan muhabbet ve ak ve efkat nimetlerine dikkat et! Eer firak- ebed ve hicran- lyezalye incirar etse; grrsn ki, o muhabbet, en byk musibet olur. efkat en byk maraz olur. Akl en byk bela olur. Demek rahmet, rahmet olduu iin hicran- ebediyeyi muhabbet-i hakikiyeye kar karmaz.

NOKTA

52

Yedinci Menba: Kinattaki btn letaif, btn mehasin, btn kemlt, btn incizbt ve itiykt ve terehhumat birer mezmundur ki, Sniin ltf-u merhametinin, ihsan ve kereminin cilvelerini bizzarure ve bilbedahe kalbe gsteriyor. Madem bir hakikat var. Bilbedhe hakiki rahmet var. Madem hakiki rahmet var, saadet-i ebediye olacaktr. Sekizinci Menba: Ftrat- zuur olan vicdandr. Kim kendi uyank vicdann dinlese: Ebed... ebed... sesini iitecektir. Demek o, onun iin mahluktur. Demek bu incizab bir gaye-i hakiki ve hakikat- cazibedrn yalnz cezbiyle olabilir. Dokuzuncu Menba: Sdk, masduk, musaddak olan Muhammed Aleyhissalt Vesselmn ihbardr. Evet Onun szleriyle saadet-i ebediyenin kaplar alm. Ve Ona kar kelmlar birer penceredir. Zaten btn kuvvetiyle btn davalar tevhidden sonra o noktada temerkz ediyor. Onuncu Menba: On asrda yedi vecihle icazn muhafaza eden Kurn- Muciz-l Beyann ihbrt- katiyesidir. Evet nefs-i ihbar, har-i cismannin kef ve u remz-i hikmetin mifthdr. Hem tazammun ettii ve mkerreren tefekkre emrederek nazara vaz ettii berhin binlerdir. Ezcmle: Bir kyas- temsilyi tazammun eden

*!x0!vUTV'G5: ve ? h8:! @;@L9!H7! @Z[[E<u5 hem bir delil-i adlye

iaret eden

G[AQV7P"

NOKTA

53

t"*@8: gibi pek ok yt- kesre ile

har-i cismndeki saadet-i ebediyeye nzr pek ok drbnleri nazar- beere vazetmitir. BRNC KIYASIN HLSASI Bak vcd-u insan tavrdan tavra getike acib, muntazam inklabat geiriyor. Nutfeden alakaya, alakadan mudgaya, mudgadan azm ve lahme, azm ve lahmeden halk- cedide intikal, gyet dakk destre tbidir. Her bir tavrn yle kavnin-i mahsusa, ve yle nizmt- muayyene, ve yle harekt- muttaridesi vardr ki; cam gibi altnda kasd, irade, ihtiyar, hikmetin cilvelerini gsterir. te vcd itibariyle byle her sene libasn deitiren o vcdun beks, inhillin yerini dolduran bir terkibe muhtatr. te o hceyrtn yklmasyla tamir etmek zarreti, bir madde-i latife ister ki, znn hct nisbetinde Rezzk- Hakiki bir kanun-u mahsus ile taksim ediyor. te o madde-i latfenin etvarna bak! Greceksin ki; o kafile-i zerrat, kre-i havada, toprakta mnteir iken, bir hareket-i kasdyeyi imm eden bir keyfiyetle toplanyorlar. Gya herbir zerre bir vazife ile muvazzaf, bir mekan- muayyeneye gitmek iin memurdur gibi toplanr. Bir Sik-i Muhtarn kanun-u mahsusuyla lem-i mevalide girer. Nizmt muayyene ile, hareket-i muttaride ile, desatir-i mahsusa ile bedende drt matbahda piirildikten sonra, drt inklab- acibeyi geirdikten sonra, drt szgeten szldkten sonra aktar- bedende intiar ederek, btn muhta olan zlarn derece-i ihtiyalarna gre Rezzak- Hakikinin inyetiyle inksam eder. te o zerrattan herbir zerreye bir nazar- hikmetle baksan greceksin ki, kr ittifak, kr tesadf hi ona karamaz. Herbiri hangi tavra girmi ise, kavnin-i muayyenesiyle gya ihtiyaren amel ediyor. Hangi tabakaya sefer etmi ise, yle muntazam ayak atyor ki, bilbedahe bir Sikin emriyle gidiyor. te byle tavrdan tavra, tabakadan tabakaya gitgide hadef-i maksadndan ayrlmayarak, makam- laykna girer oturur. te bu hal gsteriyor ki; evvelen o zerreler muayyendiler, muvazzafdlar. O makamlar iin namzed idiler. te u nee-i lay gren, nee-i uhray istibad ile istinkr etmemek gerekir.

NOKTA

54

Mesal, bir taburun askerleri istirahat izniyle dalp boru ile arlsa birden tabur bayra altnda toplanmalar, yeniden bir taburu tekil etmekten ok ok esheldir. Bir vcdda imtizac ile nsiyet ve mnasebet peyda eden zerrat, Sr-u srafil ile Hlknn emrine lebbeykzen (lebbeyk syleyen) olmalar aklen birinci caddan daha sehil, daha mmkndr. Hem nveler hkmnde olan ecza-i asliye, ikinci nee iin bir esas- kfidir. KNC KIYASIN HLSASI u lemde ok gryoruz ki; zlim, fcir, gaddar gayet refah ve rahat ile mr geiriyor. Halbuki, gryoruz ki; mazlum, fakir, mtedeyyin, hsn- hulk shibi, zahmet ve zillet ve mazlumiyette hayatn geiriyor. Sonra mevt gelir, ikisini msv klar. Eer u msvt, nihayetsiz ise zulm grnr. Halbuki, zulmden tenezzh kinatn ehdetiyle sabit olan Adalet ve Hikmet-i lhiye, bir mecma- aher iktiza eder ki; birincisi cezasn, ikincisi mkafatn grsn. Hem u perian beer sair ihvan olan kinat- muntazama gibi tanzim edecek ve istiddyla mtenasip tecziye ve mkafat edecek bir mahkemei kbra ister. T adlet-i mahza tecelli etsin. u dar dnya beerin ruhunda mndemi olan istidadat- gayr- mahdudenin snbllenmesine msaid deildir. Demek baka leme gnderilecektir. nsann cevheri byktr. Ebede namzettir. Mahiyeti liyedir. Cinayeti dahi azimdir. intizm da mhimdir. Sair kinata benzemez. intizmsz olamaz. Mhmel kalamaz. Abes olamaz. Fena-y mutlak ile mahkm olamaz. Adem-i srfa kaamaz. Cehennem azn, Cennet dahi u-u nazindrnesini ap bekliyorlar. u ayetler gibi, ok berhin-i ltifeyi tazammun eden yt- sireyi kyas eyle. Tetebbu et. te bu menabi-i aere muktazinin vcduna katiyyen delalet eder. YYY KNC MAKAM Fil muktedirdir. Kudrette noksan yoktur. Azam ve asgar ona nisbeten birdirler. Evet bir Kadr ki; lem btn gneleri, yldzlar, avlimi, zerrat, cevahir-i gayr- mtenahi lisanlar ile azametine, kudretine

NOKTA

55

ehdet eder. Hibir vehim ve vesvesenin hakk var mdr ki, har-i cismanyi O kudretten istibd etsin? urada yalnz deriz: En ok ve en byk ey, en basit ve en kk eye nispeten kudrete daha ar gelemez.

?G&!:jSX6 !vUCQ":vUTV'@8
te u srr Snhatta yazmtm. Makamn mnasebetiyle naklediyorum: te Kudret ztiyedir. Acz tahalll etmez. Melektiyete taallk eder. Mevni tedhl edemez. Nispeti kanundir. Cz klle msv, cz kll hkmne geer. Birinci Nokta: Kudret-i Ezeliye, Zt- Akdesin lzme-i zruriye-i nie-i ztiyedir. yle ise zdd olan acz, onun melzumu olan zta bilbedahe arz olamaz. Madem acz zta arz olamaz, tahalll edemez. Madem tahalll edemez bilbedahe kudrette mertip olamaz. Zr meratibin vcdu ezddn tedhlyledir. Mesel, hararette mertip, brdetin tahallliyledir. Hsndeki derect, kubhun tedhliyledir. lh... Mmknatta hakik, tab lzum-u zt olmadndan kainatta ezdd birbirine girebilmi. Mertip tevelld ederek ihtilft ile taayyrat neet etmitir. Madem ki, kudrette mertip olamaz. Makdrat dahi bizzarure kudrete nispeti bir olur. En byk en ke msv ve zerrat yldzlara emsal olur. kinci Nokta: Sbkan getii gibi, kinatn ayna gibi iki ciheti var. Biri mlk, biri melektiyet. Mlk ciheti ezddn cevelanghdr. Hsn kubh, hayr er, sier kiber, sab sehl gibi umurun mahall-i tevarddr. Onun iin vesait ve esbb vaz edilmi. T dest-i kudret zhiren umur-u hasise ile mbair grnmesin. Azamet ve izzet yle ister. Fakat hakik tesir vermemi. Vahdet

NOKTA
4

56

yle ister.( ) Melektiyet ciheti ise her eyde efffedir. Teahhusat karmaz. O cihet vastasz Hlkna mteveccihtir. Terettp, teselsl yoktur. lliyet, malliyet giremez. vacacat yoktur. Avik mdahale edemez. Zerre emse karde olur. Evet Kudret, hem basit, hem nmtenah, hem zt... Mahall-i taalluku kudret, hem vastasz, hem lekesiz, hem isyanszdr. Byk ke tekebbr yok, cemaat ferde rchn yok. Kll cze nispeten kudrete kar fazla nazlanmas olamaz.

|V2!uCW7!yV7: ` ]yVCW6j[7
nc Nokta: Temsil, tasvir ve tasavvuru teshil ettiinden u gmz noktay alt temsil ile iaret edeceiz. te efffiyet, mukbele, mvazene, intizm, tecerrd, itaatn srlarn birden zihinde mecz edebilsen; vesvesesiz bu noktay anlayacaksn. Sakn mikyas yapma! ciz mmknatn zaif, kck mikyaslar Kdr-i Ezelnin tasarrufatna ebh olamaz. Tanzr edemez. Yalnz u emrin imknnn fehmini teshl eder. Birinci Temsil: emsin feyz-i tecellisi olan timsali, denizin mecmusathnda, denizin herbir katresinde ayn hviyeti gsteriyor. Kre-i Arz perdesiz gnee kar muhtelif cam paralarndan olsa; timsali ems herbir parada ve umum sath- arzda mzahametsiz, tecezzisiz, tenakussuz bir olur. te efffiyet srr.

Eer vasta hakiki olsa idi ve hakiki tesir verilse idi, hem bir uur-u kll verilmek lzm idi. Hem bizzarre eser-i itkn, keml-i sanat muhtelif olacakt. Halbuki en diden en liye, en kkten en bye itkn derece-i kemlde, mhiyetin kameti nisbetindedir. Mellif

NOKTA

57

Faraz ems muhtar olsayd, o feyizden biri daha rahat, dieri daha zahmet olamazd. kinci Temsil: Noktalardan terekkb eden bir daire-i azmenin noktai merkeziyesinin elinde bir mum ve muhitteki noktalarn ellerinde birer ayna farzedilse; nokta-i merkeziyenin muht aynalarna verdii feyz; muzahemetsz, tecezzisiz, tenakussuz nispeti birdir. te mukabele srr. nc Temsil: Hakiki bir mizann iki gznde iki gne; veya iki yldz; veya iki da; veya iki yumurta; veya iki cevher-i ferd, herhangisi bulunsa, sarfolunacak ayn kuvvetle o hassas, azim terazinin bir kefesi sreyya bir kefesi serya inebilir. te muvazene srr. Drdnc Temsil: En azm bir gemi en kk bir oyuncak evrilmesi gibi evrilebilir. te intizmn srr. Beinci Temsil: Bir mahiyet-i mcerrede, btn cziyyatna en asgarndan en ekberine yorulmadan, tenakus etmeden, tecezzi etmeden bir bakar, girer. Teahhusat- mlkiye cihetindeki hususiyat mdahale edip artmaz, nazarn tayir etmez. te tecerrdn srr. Altnc Temsil: Bir kumandan ar emriyle bir neferi tahrik ettii gibi, bir orduyu dahi tahrik eder. Her eyin bir nokta-i kemli var. Ve o noktaya bir meyli var. Muzaaf meyil ihtiyatr. Muzaaf ihtiya itiyaktr. Muzaaf itiyak incizabdr. Bunlar emr-i tekvninin mahiyat- eya tarafndan birer habb ve nve olarak imtisalidir. Mahiyat- mmknatn mutlak kemli, mutlak vcddur. Husus kemli, istidadatn bilfiile karan ona mahsus vcddur. Btn kinatn

itaat mmkinin itaat ve imtisalinde, yine iradenin tecellisi olan meyil ve ihtiya ve evk ve incizab birden mmtezic, mndemitirler. te itaat srr.

w6 emrine itaat bir nefer hkmnde olan bir zerrenin gibidir. rade-i Ezeliyeden gelen w6 emr-i ezelsine

u temsilt- sitte nks, mtenah, zaf, haikiki tesiri yok olan kuvvet-i mmknatta mahade ile grnyor. yle ise gayr- mtenah, ezel, ebed, btn kinat adem-i srftan cad eden ve btn ukl hay-

NOKTA

58

rette brakan sr- azamet ile tecelli eden Kudret-i Ezelyeye nisbeten herey msvdir. Hibirey ar gelemez. Gaflet olunmaya; u esrar- sitte olan kck mizanlarla o Kudret-i Ezeliye tartlmaz. Belki hi mnasebete giremez. Yalnz istibad def iin zikredilir. te u noktay ve nc noktadaki alt sr ile mlk ve mmkin canbinde deil, belki melektiyet ve Kudret-i Ezeliye cihetinde nazar edilse istinkra incirar eden istibad zil, ve nefis mutmain olur. YYY NETCE Madem ki, Kudret-i Ezeliye gayr- mtenahiyedir. Hem lzme-i zaruriyedir. Hem herey lekesiz, perdesiz cihet-i melektiyeti ona mteveccihtir. Hem ona mukabildir. Hem tesav-i tarafeyn olan imkn itibaryla mtevazin-t tarafeyndir. Hem eriat- ftriye-i kbra olan nizama mutidir. Hem avaik ve hususiyat- mtenevviadan cihet-i melektiyet mcerreddir. yle ise kll-i zam, cz- asgara nisbeten kudrete kar ziyade nazlanmaz, mukavemet etmez. yle ise, hairde btn zevil-ervahn ihyas, mevt-ld bir nevm ile kta uyumu bir sinei baharda ihya ve inndan kudrete daha ar olamaz. yle ise

?G&!:jSX6 !vUCQ":vUTV'@8 mblaszdr, mcazefesizdir, dorudur,

haktr, hakikattir. te mddeamz ki, Fail muktedirdir... o cihette hibir mani yoktur tahakkuk etti. NC MAKAM Mahall kabildir... urada drt nokta var. lemin imkn- mevti ve vukuu, tamir ve ihyasnn imkn ve vukuu.

NOKTA

59

Birinci Nokta: Kinatn imkn- mevtine delil: Bir ey kanun-u tekmle dhil ise, o eyde nev nema var. Nev nema varsa, ona bir mr- tabi var. mr- tabi varsa, ona bir ecel-i ftr var. Vsi bir istikr ile sabittir ki, pene-i mevtten kendini kurtaramaz. Nasl ki, insan kk bir lemdir, yklmaktan kurtulamaz. lem dahi byk bir insandr, o da lmn penesinden kurtulamaz, o da lecek. Sonra dirilecek. Veya yatp sonra subh-u hair ile gzn aacaktr. Hem nasl ki, kinatn bir nsha- musaaras olan bir ecere tahrib ve inhillden ban kurtaramaz. yle de ecere-i hilkatten olan silsile-i kinat tamir ve tecdid iin tahribden kendini kurtaramaz. Eer ecel-i ftrden evvel irade-i ezeliyenin izniyle bir maraz- haric veya bir hdise-i muharrib olmazsa ve Snii daha evvel onu bozmazsa, her halde, hatta fenn bir hesab ile bir gn gelecek ki;

h[,@AD7! !)!: `*GU9!xDX7! !)!: ` *x6jWL7! !)! hD4*@EA7! !)!: ` hCB9!`6!xU7!!)! ve ` hOS9!@W,7! !)! ve
`

NOKTA

60

srlar Kadir-i Ezelnin izniyle tezahr edip o byk insann sekerat da acb bir hrhra ve mthi bir savt ile fezay dolduracak, barp lecek sonra dirilecek. Dakik Bir Nkte: Nasl ki; su kendi zararna incimad eder, buz buzun zararna temeyy eder. Lbb, kr zararna kuvvetleir. Lafz, mn zararna kalnlar. Ruh, cesed hesabna zayflar. Cesed, ruh hesabna inceleir... yle de lem-i kesif, lem-i latif hesabna effflanr. Kudret-i Ftra tbir caiz ise- hummal bir faaliyetle ecza-i meyyite-i hmide-i camide-i kesifede her tarafta il-i nur-u hayat ettiini bir remz-i kudrettir ki; lem-i ltif hesabna lem-i kesifi eritiyor, yandryor, klandryor. Hakikat ne kadar zayf ise de lmez. Belki teahhusatta seyr- sefer eder. Hakikat byr, inkiaf eder, genleir. Kr ve sret eskilenir, incelenir, paralanr. Daha gzel olarak tazelenir. Ziyade noksan noktasnda maksen mtenasibdir. u kanun, btn kanun-u tekmle dhil olan eyaya mildir. Demek bir zaman gelecektir ki; hakikat- uzm-y kinatn kr ve sreti olan lem-i ehdet Allahn izni ile paralanacak, daha gzel, daha ltif bir surette tazelene-

*!h[3*!GA#x<
cektir, srr tahakkuk edecektir. kinci Nokta: u mevtin vukuudur. Buna delil; cem-i edyan- semaviyenin icmdr. Btn ftrat- selmenin ehdetidir. Ve kinatn tahavvl ve tebeddl ve teayrnn iaretidir. u sekerat zihninde temessl etmek istersen bak! u kinat; dakik, ulv bir nizam ile birbirine balanm. Haf, nzik, latf bir birbiriyle tutunmu!.. Ve ecram- ulviyeden bir cirim (Kn) veya mihverinden k! hitabna mazhar olunca sekerata balar. Ncm tesdme... Ecram teltume... Feza-y gayr- mtenah glleleri kreler gibi byk, milyonlar top sadalarnn muhassalyla vveylaya balar... Birbirine arparak, kremiz byklnde kvlcmlar saacak... te u mevt ile dest-i kudret, kinat alkalar. Kinat tasaffi ile ayrlmaya balar. Cehennem aireti ve maddesiyle bir tarafa ekilir... Cennet anasr ve letaifiyle baka yerde tecelli eder.

NOKTA

61

nc Nokta: lecek lemin dirilmesi mmkndr. Zr Birinci Makamda getii gibi, kudrette noksan yok, gayet kav muktaz var. Mesele ise mmkinattandr. Evet kinatta dikkat edilse grnr ki; iinde iki unsur-u esas var, her tarafa uzanm. ki kk var ki; tahassul ve temerkz ile ebedlese, cennet- cehennem olacaklardr. Cennet cehennem ise, ecere-i hilkatten ebed tarafna tedelli eden dalnn iki meyvesidir. Ve silsile-i kinatn iki neticesidir. Ve seyl-i uunatn iki mahzenidir. Ve ebede kar cereyaan eden mtemevvic mevcdatn iki havzdr. Ve ltf ve kahrn iki tecellighdr. Ki Dest-i Kudret, bir hareket-i edide ile kinat alkalad vakt, o iki havz mevadd- mnsibiyle dolacaktr. Hakim-i Ezel, inyet ve hikmet-i ezeliyesinin iktizasyla u dnyay tecrbe ve imtihana meydan olmak iin yaratt. Tecrbe ve imtihan nev nemaya sebeptir. O nev nema, istidadatn inkiafna sebeptir. O inkif, kabiliyatn tezahrne sebepdir. O tezahr, hakik-i nisbiyenin zuhruna sebeptir. O hakik-i nisbiye, ahirette hakik-i hakikiyeye inklb ettii gibi, dnyada da btn kinatn revabt ve tutkal hkmnde olan meratib-i nisbiyenin takarruruna sebeptir. te bu srr- imtihan ve srr- teklif iledir ki; cevahir-i liye, hazeft- safiyeden tasaffi eder. Vakta ki bunun gibi ok hikem-i dakika iin lemi bu surette irade etti. u lemin tagayyr ve tahavvln de irade etti. u tahaavvl ve tagayyr iin ezdad birbirine kartrd. Muzrrat menafia mezc, zarr nefa derc; urru hayrata mtedahil, mekabihi mehasinle mtemi halk ederek; u ezdad dest-i kudret yourarak kint kanun-u tebeddl ve tagayyre ve namus-u tahavvl ve tekamle tabi kld. Vakta ki, meclis-i imtihan kapand. Vakt-i tecrbe bitti. nyet-i ezeliye tebid iin ezddn tasfiyesini istedi. Huld iin esbab- tagayyuru ve mevadd- ihtilf tefrik etmek istedi. te bu tasfiyenin neticesinde, cehennem bir cism-i muhkem ile, airetiyle mehun olarak hitab-

Y8IDW7!@Z<! x[7!!:+@B8!: ye
mazhar oldu. Hem cennet bir cism-i mebbed-i meyyed ile kendi esasatyla tecelli ederek taifesi

NOKTA

62

w<G7@'@;xV'(@4 hitab- terifyeye mazhar oldu. Mnasebet, art-

intizmdr. ntizm, sebeb-i devamdr. Hakm-i Ezel iki menzilin sakinlerine kudret-i kmilesiyle yle bir vcd-u mstekar verir ki, hi inhill ve tegayyre maruz kalamaz. Zr inkraza mncer olan taayyrn esbab bulunmaz. Esbab- taayyr bulunsa da, vridat ve mesrif mabeynindeki nisbet, mstekardr. Halbuki u dnyada inkraza mncer olan taayyrn sebebi, bedendeki terekkb ve tahlil mabeynindeki nisbet, istikrrsz olduu iindir. Drdnc Nokta: u mmkn vki olacaktr. Bata Kurn- Kerm btn ktb- semaviye bunda mttefiktir. Zt- Zlcellin evsaf- celliye ve cemliyesi bunun vukuuna tecelliyatyla dellet ederler. DRDNC MAKAM Ruh katiyyen bkidir. Bence u mesele o kadar katidir ki; fazla beyan abes olur. lem-i berzah ve lem-i ervahdaki hirete gitmek iin bekleyen hadsiz ervah- bkiye kfileleriyle bizim mabeynimizdeki mesafe o kadar ince, dakikdir ki; brhan ile gstermeye lzm kalmaz. Yalnz vesveseleri izle iin hads-i kalbnin menbiine iret edeceiz. te uradaki hadsin drt madeni var. Birinci Maden: Enfsdir. Ki her ruh ka sene yaam ise, o kadar belki ondan fazla beden deitirdii halde, yine bilbedhe aynen bak kalmtr. yle ise mevt ile plak olmak dahi bekasna tesir etmez. Yalnz burada tedrici libas deitiriyor. Mevtte birden soyunuyor. Gayet kati bir hads ile sabittir ki; cesed ruhla kimdir. Ruh, binefsihi kim ve hkim olduundan cesed istedii gibi dalsn, toplansn istiklliyetine sebep vermez. Belki cesed, hanesi ve yuvasdr. Libas ise bir derece sabit ve letafete ona mnasib bir glaf- latfi var. yle ise mevtte btn btn plak olmaz. kinci Maden: Afkdir ki; mhedt- mkerrereye incirar eden bir nevi hkm- tecrbdir.

NOKTA

63

Evet tek bir ruhun badelmevt bekas bilbedhe anlalsa, u nevin klliyetiyle bekasn istilzam eder. Zr mantkca zt bir hassa bir ferdde grnse, btn efradda dahi vcduna hkmedilir. nk ztidir. te u meselede mucibe-i cziyye, mucibe-i klliyeyi istilzam eder, denilir. Halbuki deil bir ferd belki o kadar hadsiz, o kadar hasre gelmez mehedta istinad eden sr, o derece katidir ki bizde nasl yeni dnya var, orada da insanlar var. vcdlarna hi vehim hatra gelmez. yle de vesvese kabul etmez ki, imdi lem-i melekt ve ervahda lm insanlarn ervahlar vardr. Hem hads-i kat-i ile insanda badelmevt esasl bir cihet bkdir. O esas ise ruhdur. Zaten tahrip ve inhill, kesret ve terkibin enidir. Basit ve vahdete riz olmaz. Sbkan beyan ettik ki; hayat kesrette vahdeti temin eder. Ve uur, ruhun ziyasdr. yle ise ruhun fenas, ya tahrib ve inhill iledir. O ise vahdet ve besatet brakmaz. Veya idam iledir. O ise Cevd- Mutlak Celle Celluhunun merhameti, cdu brakmaz ki, verdii nimet-i vcdu geri alsn. nc Maden: Dikkat edilse marz-u taayyr olan btn envada bir hakikat- sabite btn taayyrat ve etvar iinde yuvarlanarak, suretler deitirip lmeyerek, yaayarak geliyor, bki kalyor. te ahs- insan sabkan getii gibi tasavvurat ve uur-u klli ile bir ahs iken, bir nev hkmne geiyor. yle ise onun hakikat- zuuru ve unsur-u zhayat olan ruhu dahi Allahn izniyle daima bkidir. Drdnc Maden: Ruha masdar itibariyle bir derece mabih ve yalnz vcd-u hiss olmayan envada hkmran olan kavnine dikkat edilse grnr ki; ayet o kanun vcd-u haric giyse idi; o nevin birer ruhu olurdu. Halbuki daima bki, daima mstemir, hibir tagayyrat onlarn vahdetine tesir etmez. Ruh ise, lem-i emirden gelen bir kanun-u zuur, bir namus-u zihayattr ki; Kudret-i Ezeliye ona vcd-u hariciyi giydirmi. Demek naslki sfat- iradeden ve lem-i emirden gelen uursuz kavnin, daima bki kalyor. Aynen onlarn kardei ve onlar gibi Sfat- iradenin tecellisi olan; lem-i emirden gelen ruh; bekaya mazhar olmak daha ziyade lyktr. nk zvcud ve zhakikat- hariciyedir. Daha kavdir, nk zuurdur. Daha daimdir, nk haydr, zhayattr. Ey birader! Zihni izana, kalbi kabule ihzar etmek iin u drt makamdaki nkt fehmetmi isen; ite bak maksada giriyoruz!

NOKTA

64

te Kurn- Kerm ve Furkn- Hakmin cennetine gir! Bak har-i cismnyi keml-i vuzuh ile ve Cennet ve Cehennemin ahvlini beyan- muciziyle sana gsteriyor. Kimsenin haddi yoktur, o beyandan sonra be-

@["!IT7! @["fQ"j[7 IK7!aSO9!:YDX7!aSB'!jWL7! aQV0~)! vQ9

yana kalksn! Bak menzilgh- dnyada asrnin olan ecylin suffuna hitben kinat zelzeleye getiren u hutbe-i ezeliyeyi dinle!

v[&I7!wW&I7! yV7!vK" ` @Z7@T$!*! a%h'!: ` @Z7!i7+ *! a7i7+ !)! `@Z7 ]&:!

NOKTA

65

t"* @" `@;*@A'! GE# H\8x< `@Z7@8 @K9! @5 : *)@TC8uW Q<wW4 ` vZ7@W2!~:I[7 _#@B-!@X7!*GM< H\8x< ` h<!h-? *)@TC8uWQ <w8: ` h<! h['

@X%vZ7! @E7@M7!!x-

YYY

NOKTA

66

VW2:!xX8~w<H7! hL": ?hW$w8@ZX 8!x5+*@WV6*@Z9! _ZBE#w8ID # @Z"@LB8y"! x#!:uA5w8@X5+*H7!!H;!x7@5 @5+* `:G7@'@Z[4v;:

NOKTA

67

?hZO8!:+!

@Z[4vZ7:

UAT-I MRFET-N NEB

68

uat Mrifetin Nebyy

UAT-I MRFET-N NEB

69

v[&I7!w W&I7!yV7! vK" yV7!x,*GWE8 !fZ-! yV7! !y7!!GZ-!

Bu kelime-i liye ss-l esas- slmiyet olduu gibi; kinat stnde temevvc eden slmiyetin en nuran ve en ulv bayradr. Evet misk- ezeliyye ile peyman ve yeminimiz olan iman, bu menur-u mukaddesde yazlmtr. Evet b- hayat olan slmiyet ise bu kelimenin ayn-l hayatndan nebean eder. Evet ebede namzed olan nev-i beer iinde saadet saray- ebediyeye tayin ve tebir olunann ellerine verilmi bir ferman- ezeldir. Evet u kelime, kalb denilen avlim-i gayba kar olan penceresinde kurulmu olan latife-i Rabbniyenin yinesine inikas eden Sultan- Ezelnin tecellsini iln eden bir harita-y nuraniyesidir. Ve tercman- beliidir. Evet vicdann esrar-engiz olan nutk-u belianesini cemiyet-i kinata kar vekaleten inad eden vicdann hatib-i fasihi ve kainata Hkim-i Ezelyi ilan eden imann mbelli-i belii olan lisann elinde bir menuru layezalidir.

UAT-I MRFET-N NEB

70

Bu kelime-i ehdetin iki kelam birbirine ahid-i sadktr. Ve birbirini tezkiye eder. Evet uluhiyyet, nbvvete brhan- limmdir. Muhammed Aleyhisselam Sni-i Zlcelale zatiyle ve lisanyla brhan- inndir. Kelime-i ehdetin birinci kelamna birinci brhan, ikinci kelamdr. S: ( ) Sniin vcd ve vahdetine en vazh delil nedir?
5

C: En parlak brhan Muhammeddir (A.S.M.). Ve Nbvvet-i Ahmediyyenin en metin brhan, nbvvet-i mutlakadr. Kinatta bir hakikat varsa, nbvvet vardr. Hilkatte nizam varsa, nbvvet zaruridir.( )
6

Zira insann vehm-lud nazarna istikamet; ve tecavzkr kuva-y selsesine, itidal; ve istidadat- maneviyesine inkiaf verecek lah bir mrid olabilir. O ise Nebidir. Dnyada bundan doru ne haber olabilir ki; yzbinler enbiya yzbinler mucizat ile nbvveti iddia etmiler. Mucizat ile isbat etmiler. Nokta-i nbvvette mttefik, selef halefe mbeir. Halef selefe musaddk. Asl- dinde mttehiddirler. yle ise cemi-i enbiyann cemi-i mucizat Hazret-i Muhammedin (A.S.M.) bir mucizesi hkmndedir. nk medar- nbvvet ve enbiyaya nebi dedittiren esaslar, Hazret-i Ahmedde Aleyhisselam daha ekmel bulunur. Dnyada nebi varsa, O da nebidir.

(Y%:Y%:| V2(H7!
5 6

Sual eden Japondur.

Mellif Karncay emirsiz, ary yasubsuz brakmayan Kudret-i Ftra beer nebsiz brakmaz. Mellif

UAT-I MRFET-N NEB

71

fWE8| V2u.vZV7!
Evet, sirac- vehhac, brhan- kat odur. yle ise Onu tanmalyz. Ve O zat ne derece ulv, parlak olduunu bunun ile kyas edilir ki,

u2@S7@6

`AK7! srrnca btn mmetinin btn hasenatnn

bir misli onun kefe-i hasenatna ilave edilmitir. Mnevi bir cazibe-i umumiyi andran hidayet ve iradndan herbir fert ne kadar feyz ve nur almsa, bir misli o Zt- erife inikas etmitir. te derece-i kemlt gayr-i mtenah, Onun ruhundaki istidd ve kabiliyet nihayetsiz, muhit-i enfs olan zatndan baka, mmetinin fakndan gelen esbb- inkiaf hadsiz olduundandr ki, Hakikat- Muhammediye (A.S.M.) lem-i imknda en rsih, en rcih hakikat olduunu ehl-i kef ittifak etmilerdir. Nasl bazen cz bir tereuh, uzak menbadan suyun gelmesine delil ve sakatlk olmadna ahid olur. yle de kk bir emare, byk bir hakikat ihsas edebilir. Madem ki hadsiz ehl-i keml Onun minhac- cedvelinden zll-i hayat imilerdir. Bizzarure gsterir k; nurdan yaplm o boru ve hakikatta kazlm o ark, doru menbadan gelir. nhiraf ve sakatlk yoktur. imdi O Zat bize tanttracak pek ok sdk muhbirler vardr. Birincisi: Enbiya meclis-i samsidir. kincisi: Huluk-u azm merkezi olan Zt- Nuransidir. ncs: Zaman- mazdir. Drdncs: Asr- Saadettir. Beincisi: Bata eriat olarak zaman- mstakbeldir.

UAT-I MRFET-N NEB

72

Altncs: Bata Kurn olarak mucizatdr. yle ise haber almak iin bunlara birer birer mracaat edeceiz. Hatta eer mucizat noktasnda mevcudat istintak etsek; grecek ve iiteceiz ki; lem, enva ve ecnasyla Onun Risaletine ehdet ve mucizelerine dellet ve hazine-i gaybdan getirdii meta- liye dellllk ediyor. Gya leme terif ettiinde herbir nev kendi lisan- mahsusuyla alklad gibi, Sultan- Ezel, zemin ve sumann evtarn intak edip, herbir tel baka lisan ile mucizatnn naamatn ind etmekle, o sada-y rn bu kubbe-i mnada ilelebed tannendaz etmitir. Gya ( ) suman, kendi mirac ve melek ve kamerin elsine-i semaviyesiyle risaletini tebrik ediyor.
7

Ve zemin, kendi hacer ve ecer ve hayvann dilleriyle mucizelerine senhan oluyor. Ve cevv-i fez, kendi cin ve bulutun iaretiyle nbvvetine bearet verir ve syebanlk ediyor. Ve zaman- mazi, enbiya ve ktp ve khinlerin rumuz ve telvihatyla, O ems-i Hakikatn fecr-i sadkn gstererek mjdeci oluyor. Ve zaman- hal, yni Asr- Saadet lisan- haliyle; tabiat- Araptaki inklb- azimin ve bedeviyet-i srfdan medeniyet-i mahzann defaten tevelldn ahid gstererek nbvvetini isbat ediyor. Ve zaman- mstakbel, kendi vukuat ve fnnun etvar- mdakkikane ile Onun mevkeb-i ikblini istikbl, ve lisan- hakmane ile iradatna teekkr ediyor. Nevi beer, kendi muhakkikleriyle bhusus hatib-i beli ki; ems gibi kendi kendine brhan olan Muhammedin (A.S.M.) lisan- fasihnesiyle hakdan geldiini iln ediyor. Ve Zt- Zlcell, kendi Kurnnn lisan- belianesiyle ol Nebiy-yi mmnin ferman risaletini cin ve inse iittiriyor. Hangi kuvvet vardr ki, bu icman hkmn reddetsin? Kimin haddi var u ittifaka kar muhalefet etsin? Hangi phe var ki, tevatr- mevcdata kar dayanabilsin?
7

u mselsel beyan, mucizat- Ahmediyenin (A.S.M.) envana iarettir. Mellif

UAT-I MRFET-N NEB

73

BRNC UA Enbiya Meclisine Mracaat te enbiyann lisan- halleri ehdet, lisan- kalleri bearet veriyor. BRNCS Eer sahife-i itibar-i lemde menku olan sar- enbiyay nazar- mtalaya alsan; ve tarihin lisanndan nbvvete dair cereyan eden ahvallerini dinlersen; ve cihet-l vahdet-i nbvveti zaman ve mekann tesirat hususiyeden tecrid edebilsen; greceksin ki; enbiyaya neb dedirtmi ve nbvvetlerine medar olmu olan esaslar ki, herbir neb,iddia-y nbvvet ve mucizeyi izhar; ve dstur-u hareketi Hukukullah ve hukuk-u bad muhafaza; ve terk-i menafi-i ahsiyye; ve meme kar keyfiyet-i muameleleri; ve mmetin onlara kar keyfiyet-i telakkisi; ve zatlarndaki sebeb-i temayz olan meziyyat gibi medar- nbvvet olan esaslar evlad- beerin en hir stad olan Muhammed-i Hmde (A.S.M.) daha ekmeli ve daha azheri bulunur. Demek oluyor ki, yakn, ifade eden nev-i vahiddeki istikr hususan kyas- hadsi-i haf-yi ianesiyle ve kyas- evleviyenin teyidiyle, mucizatlarnn lisaniyla vahdet-i Sniin bir brhan- bhiresi olan Muhammedin (A.S.M.) sdk- nbvvetine ehdet ederler. te bu srdandr ve nbvvet-i Muhammediyeye (A.S.M.) mukaddeme olmasndandr ki; Kurn- Hakm ahval-i enbiyay kesretle zikrediyor. KNCS Enbiyann Nbvvet-i Ahmediyeye (A.S.M.) irt ve bearetidir. Ktb- Mnzele pek ok tahrif ve tayir olmakla beraber, ehl-i tetkik pek ok irt ve beretlerini nakletmilerdir.( ) Ezcmle Hseyn-i Cisr risalesinde yz delil kadar tadt ediyor. Burada iktisaren ehline havale ediyoruz.
8

YYY

Hazret-i sa, bn-i insandan mkerreren bahsediyor. bn-i insan, Hazret-i Ahmed olmak gerektir. Mellif

UAT-I MRFET-N NEB

74

KNC UA Zt- Nransine Mracaat MUKADDEME Delil-i sdk, harika olmak lzm deildir. Resl- Ekremin herbir fiilinde ve herbir hlinde herbir klinde sdk lemen eder. Fakat her hli hrika olmak lzm deildir. Zra hrika izhar tasdik-i mddea iindir. Hacet olmad veya mnasib olmad vakitte cereyan- umumiyeye mutbaatla detullahn kavninine destedd- teslim oluyor. Ve yle olmak gerektir. Evet, Peygamberin delil-i sdk, herbir hareket, herbir hlidir. Nebiyyi Kureynin herbir hli ve hareketi mazbut-u mmettir. nk menabii eriattr. Evet herbir hareketinde adem-i tereddd ve muterizlere ademi iltifat, ve muarzlara adem-i mblt ve muhalif olanlardan adem-i tahavvufu sdkn ve ciddiyetini gsteriyor. Hem de evamirinde hakikatn ruhuna olan isabeti, hakkiyetini gsterir. Elhsl: Hileyi ve adem-i vsku ve itminanszl im eden tahavvuf ve tereddt ve tel ve mblt gibi umurlardan mberra iken, bilperva ve kuvvet-i itminanla en hatarl makamlarda olan hareketi ve nihayette olan isabeti ve iki alemde semere verecek olan zhayat kaideleri harektyla tesis ettiine binaen; herbir fiil ve herbir tavrnn iki taraftan, yni bidayet ve nihayetten ciddiyeti ve sdk nazar- ehl-i dikkate arz- didar ediyor. Bahusus mecmuu harektnn imtizacndan ciddiyet, hakkiyyet ule-i cevvale gibi; ve inikasatndan ve muvzenatndan sdk ve isabet berk-i lmi gibi tezahr ve tecelli ediyor. imdi mesele-yi liye-i ztiyyeyi temaa ve ziyaret etmekten evvel, drt nkteyi bilmek lzmdr.

uEUB7@6uEU7!j[7 Kaidesine binaen suni ve taBirincisi: sannui olan bir ey ne kadar mkemmel olsa da, tabi yerini tutmadndan heyatnn felettn, muzehrefiyetini ma edecektir.

UAT-I MRFET-N NEB

75

kincisi: Ahlk- liyenin, hakikatn zeminiyle olan rabta-i ittisal ciddiyettir. Ve deveran- dem gibi hayatlarn idame eden ve imtizaclarndan tevelld eden, haysiyet, kuvvet veren ve heyet-i mecmuasna intizm veren yalnz sdktr. Evet u rbta olan sdk ve ciddiyet kesildii anda o ahlk- liye kurur ve hebaen gidiyor. ncs: Umur-u mtenasibede temyl ve teczb; ve eya-y mtezadde tenafr ve tedaf kide-i mehresi maddiytta nasl cereyan ediyor, mneviyt ve ahlkta dahi cereyan eder.

uU7j[7vU&uUV7
Drdncs: Mecmuda bir kuvvet ve hasiyet var ki, eczada bulunmaz. imdi gelelim maksada. te sar ve siyer ve tarih-i hayat, hatta adann ehdetleriyle Zt- Peygamberde vcdu muhakkak olan ahlk- liyenin kesret ve ihata ve tecemmu-u imtizacndan tevelld eden, izzet ve haysiyetten neet eden eref ve vakar ve kibr-i nefs ile melekler, eytanlarn ihtilat ve istiraklarndan tenezzhleri gibi srr- tezada binaen o ahlk- liye dahi hile ve kizbden tereffu ve tenezzh ve teberri ederler. Hem de hayat ve mayeleri makamnda olan sdk ve hakkiyeti tazammun ettiklerinden ule-i cevvale gibi nbvveti lemean ediyor.

!IT7! yTV' Kurn demi: v[P2 sV' | VQ7 t9!:

Hazret-i ie demi:

Dmana da amil bir tevatr ve icma ile sabittir ki, btn ahlk- hamidenin en ekmeline maliktir.

UAT-I MRFET-N NEB

76

Ey! birader! Gryorsun ki, bir adam yalnz ecaatla mehur olursa, o hret, ona verdii haysiyeti ihlal etmemek iin kolaylkla yalana tenezzl etmez. Nerede kald ki, cemii ahlk- liye birden tecemmu ede. Evet mecmuda bir hkm bulunur, ferdde bulunmaz. Netice: Tarih ve siyer ve sar nokta-i nazarnda dikkat olunursa; Muhammed Aleyhisselam drt yandan krk yana kadar, lasiyyema hararet-i gariziyyenin iddet-i iltihab zamannda keml-i istikametle ve keml-i metanetle ve tamam trad- ahval ile ve msvt ve muvazenet-i etvar ile ve nihayet iffet ile ve hibir hileyi ma etmemekle beraber yaadn( ) nazara alnrsa, sonra istimrar- ahlkn zaman olan krk seneden sonra o inklb- zim nazara alnrsa Haktan geldiini ve hakikat olduunu tasdik etmez ise, nefsine levm etsin. Zr zihninde bir sofestai gizlenmi olacaktr.
9

Hem de en hatarl makamlarda (Grda gibi( )) tarik-i halas mefkut iken; ve hayt-l emel bihasbil det kesilir iken; gayet metanet ve keml-i vsuk ve nihayet itminan ile olan hareket ve hal ve tavr, nbvvet ve ciddiyetine ahid-i kfidir. Ve hak ile temessk ettiine delildir.
10

YYY

NC UA Zaman- Mziye Mracaat Yni, sahife-i la zaman- mzidir. te u sayfada drt nkteyi nazar dikkate almak lzmdr. Birincisi: Bir fende veyahut kassasda, bir adam esaslarn ve ruh ve ukdelerini ahzederek mddeasn ona bina ederse, o fende hazakat ve maharetini gsterir. kincisi: Ey birader! Eer tabiat- beere rif isen bak; kk bir haysiyetle, kk bir davada, kk bir kavimde, kk bir hilafn shulet ve serbestiyetle irtikab olunmadna nazar edersen; gayet byk bir haysi9 Hile, 10

mestriyetini yle ehl-i inada kar muhafaza edemez. Mellif

_XQ8yV7!!rF# demi.
Mellif

UAT-I MRFET-N NEB

77

yetle, nihayet cesim bir davada, hasra gelmeyen bir kavimde, hadsiz bir inada kar, her cihetten mmiliiyle beraber, hibir cihetiyle akl mustakil olmayan meselelerde, tam serbestiyetle, bilperva ve keml-i vsk ile al rus-il ehad zikr ve naklinden gne gibi sdk tulu edeceini greceksin. ncs: Bedevilere nisbeten ok ulm-u nazariye vardr. Medenilere nisbeten lisan- dt ve eflin telkinatyla ulm-u mtearife hkmne gemilerdir. Bu nkteye binaen bedevilerin hallerini muhakeme iin kendini o bdiyede farzetmen gerektir. Drdncs: Bir mm, ulema meyannda mtedavel bir fende beyan- fikir ederse, ittifak noktalarda muvafk olarak ve muhtelefun fiha olan noktalarda muhalefet edip musahhihane olan sz, Onun tefevvuku kesb olmadn isbat eder. u nktelere binaen deriz ki: Resl-u Ekremin (A.S.M.) malm olan mmiyetiyle beraber, gya gayr- mukayyed olan ruh-u cevvale ile tayy- zaman ederek, mzinin amak- hafasna girerek hzr ve bizzat grm ve gryor gibi Enbiya-y Slifenin ahvallerini ve esrarlarn terih etmesiyle, btn enzar- leme kar yle bir dava-y azmede ki btn ezkiya-y lemin nazarlarn dikkate celbeder bilperva ve nihayet vsk ile mddeasna mukaddeme olarak o esrar ve ahvalin uked-i hayatiyeleri hkmnde olan esaslarn zikretmek ile beraber, Ktb- Salifenin ittifak noktalarnda musaddk ve ihtilaf noktalarnda musahhih olarak kasas ve ahval-i enbiyay ve memi bize hikyet etmesi, sdk ve nbvvetini intac eder.

|/@W7!@W2!| 4y&* I[, lMEV7lMT7! y[V2l5H7!:

UAT-I MRFET-N NEB

78

@Q5!Y7! _<!:+w8!I, !y7rLU4 uATBKW7! s;!Y-|4 y[V2j7G<!w8(! @TX7!IP9! @X7! |V2j7G<! w8|X3!sE7!yUVK8
Evet, Onun nur-u nazarna hayal kendini hakikat gsteremez! Ve hak olan meslei telebbsden mstanidir. YYY DRDNC UA Asr- Saadete Mracaat Yni, zaman- hlin (yni, Asr- Saadetin) sayfasnda drt nkte, bir noktay nazar- dikkate almak gerektir.

UAT-I MRFET-N NEB

79

Birincisi: Kk bir det kk bir kavimde; veya zayf bir haslet, kalil bir taifede; byk bir hkimin byk bir himmetle kolaylkla kaldrmadn nazara alr isen, acaba gayet ok, tamamen mstemirre, nihayet derecede melfe, ok da mtenevvia, tamamen rsiha olan dt ve ahlk, nihayet kesir ve melfatna gayet mteassib ve edid- ekime olan bir kavmin amak- ervahndan (emrin azametine nisbeten) az fedkrlkla, ksa bir zamanda kal ve ref ettiini; ve o dt- seyyienin yerine baka dt ve ahlk fidanlarn gars etmesi ve defaten nihayet derecede tekemml ettiklerini nazara alrsan ve dikkat edersen; hrikulde olduunu tasdik etmezsen, seni sofestai defterinde yazacam. kincisi: ahs- mnevi hkmnde olan bir devletin nmvv tabisi hkmnde olan teekkl mtemehhildir. Ve devlet-i atikaya galebesi ki ona inkyad, tabiat- sniye hkmne girdii iin tedricidir. yle ise maddeten ve mnen hkim, hem de gayet cesim bir devleti ksa bir zamanda tekili, hem de dvel-i rsihaya def gibi galebe etmesi, mneviyat ve ahvalde cr olan dtn hrkdr. ncs: Tahakkm- zhiri, kahr ve cebir ile mmkndr. Fakat efkre galebe etmek, hem de ervaha tahabbb ve tebaie tasallut, hem de hakimiyetini vicdanlar zerine daimen muhafaza etmek, hakikatn hassa-i frikasdr. Bu hassay bilmez isen, hakikatten bgnesin. Drdncs: Hakikatsz terib veya terhib hilesiyle yalnz sath bir tesir ve akla kar sedd-i turuk edilir. Hkm devam edemez. Ruha nfuz edemez. u halde amak- kulbe nfuz ve erakk- hissiyat tehyic ve kfe-misal olan istidadat inkiaf ettirmek ve kmine, naime olan seciyeleri kaz ve tenbih ve cevher-i insaniyeti feverana getirmek ve kymet-i natkyeti izhar etmek ua- hakikatn hassesidir. Evet, kasavet-i mcessemenin misal-i mahhas olan Ved-i benat( ) gibi umurlardan kalblerini taskil. Ve rikkat ve letafetin lemas olan hayvanata merhamet; hatta karncaya efkat gibi umur ile tezyin etmesi yle bir inklb- azimdir. Hususan yle akvam- bedevde ki hibir kanun-u tabiiyyeye tevfik olmadndan harikulde olduu musaddakgerde-i erbab- basirettir.
11

11 Kzn

diri olarak defnetmek.

UAT-I MRFET-N NEB

80

slmiyetinden bir saat evvel mer, slmiyetinden sonra mer ile muvazene edilse; bir hurma ekirdei, bir meyvedar hurma aac nisbeti nazara arpar. Vah bir bedev sahradan gelir kelime-i ehdetten sonra sohbet-i nebeviyyenin iksiriyle birdenbire bakalar. Kendi kendine benzemez. Baka kavme gider, muallim-i hikmet olurdu. Beincisi: Noktay dinle! te tarih-i lem ehdet eder ki; dhi odur: umumda bir veya iki hissin ve seciyenin ve istidadn inkiafna ve ikazna ve feverana getirmesine muvaffak olsun. Zr yle bir hiss-i nim ikaz edilmezse, say hebean gider ve muvakkat olur. te en byk dh, ancak mmede bir veya iki hiss-i umumnin kzna muvaffak olabilmitir. Ezcmle: Hiss-i hrriyet ve seciye-i hamiyet ve fikr-i milliyet ve muhabbet-i vataniye ve uhuvvet-i insaniye gibi... Bu noktaya binaen, Cezret-l Arab sahra-y vesasnda olan akvam- bedevde kmine ve nime ve mestre olan hissiyat- liye, secaya-y smiye ki binlere blidir birden inkiaf, birden kaz, birden feveran ve galeyana getirmek... ems-i hakikatn ziya-y lefeannn hassasdr. Bu noktay aklna sokmayan, biz Cezret-l Arab gzne sokacaz. te Ceziret-l Arab, on asr beerin terakkiyatndan sonra en mkemmel feylesoflardan yz taneyi gndersin. Yz sene kadar alsn... Acaba bu zamana nisbeten o zamana nisbet; yaptnn yzde birini yapabiliyor mu!? YYY NOKTANIN ZEYL Peygamber muvaffakdr. Kim tevfik isterse kinatta cr olan datullaha inalk etmek ve nevmis-i ftrata dostluk etmek gerektir. Yoksa ftrat tevfiksizlikle bir cevab- red verecektir... Cereyan- umum ise, muhalif harekette bulunanlar, adem-bad, hiahie atacaktr. te buna binaen temaa et. Greceksin ki, hilkatte cri olan kavnin-i amka-i dakika ki hurdebin-i akl ile grlmez hakik-i

UAT-I MRFET-N NEB

81

eriat ne derece onlar mraat ve onlar ile muarefet ve mnasebette bulunmulardr ki, o kavnin, hilkatin muvazenesini muhafaza etmitir. Evet u asr- tavilede, u musademat- azme iinde hakikn muhafaza, belki daha ziyade inkiafa ( ) getirdiinden gsterir ki; Resul-u Ekrem Aleyhisselmn meslei hibir vakit mahvolmayan hak zerine messestir.
12

u nkte ve noktalar bildikten sonra... geni ve muhakemeli ve mdakkik bir zihinle dinle!.. Ki, Muhammed-i Him Aleyhisselam mmiyeti ve adem-i kuvvet-i zahiresi ve adem-i hkimiyeti, ve adem-i meyl-i saltanat ile beraber gayet hatarl mevakide keml-i vsukla teebbs ederek efkra galebe etmekle; ervaha tahabbb ve tebaya-a halavetle tasallut.. gayet kesire ve mstemirre ve rsiha ve melufe olan dt ve ahlak- vahiyneyi esasyla hedmederek.. onlarn yerine ahlk- liyeyi gayet metin bir esas ile lahm ve demlerine karm gibi tesis etmek ile beraber, zviye-yi vahette hamid olan bir kavimdeki kasavet-i vahiyeyi ihmad ve hissiyat- dakikay tehyc ve secaya-y liyeyi ikaz ve cevher-i insaniyetlerini izhar etmekle beraber evc-i medeniyete bir zaman- kasrda isad ederek ark ve garbda oturmu madd ve mnev bir devlet-i cesimeyi bir zaman- kalilde tekil edip, ate-i cevval gibi, belki nur-u nevval gibi, veyahud Asa-y Musa gibi sair devletleri bel ve imha derecesine getirdiinden basar- basreti kr olmayanlara sdkn ve nbvvetini ve hak ile temesskn gstermitir. YYY BENC UA Sahife-i mstakbelde rubu nev-i beerin ruhunda hkmran olmu mesele-i eriat mtalaa edeceiz. yle ise drt nkteyi nazar- dikkatten dr etmemelisin!...
12 Hatta medeniyet nazarnda, eriatn en ziyade tenkide maruz olan mesaili, keaf zaman gsterdi ki; hayat- itimaiyeye en ziyade lzm o esaslardr. Mesel riba, kumar, mskirin hurmeti... Talak, taaddd zevcatn cevaz... mesturiyet-i nisvan ve zekatn vcbu... unsuriyetten gelen fikr-i milliyeti ve hevesin serbestiyetini red ve meni gibi mesail... Suretlerin tahriminde hikmet bir deil... acaba hased, gurur, riya, ehvet-ld imdiki beerin hrn ruhunda tesavir (*) denilen kck cenazelerin roln ve derece-i tesirini yine zaman gstermeyecek midir? (*) Memnu heykel, ya bir zulm- mtehaccir veya bir riya-y mtecessiddir. Mellif

UAT-I MRFET-N NEB

82

Birincisi: Bir ahs, drt veya be fende meleke sahibi mtehasss olmaz. Meer hrika ola... kincisi: Mesele-i vahide iki mtekellimden sudur eder. Birisi mebde ve mntehasn ve siyak ve sibaka mlayemetini ve ahavatiyla nisbetini ve mevzi-i mnasibde istimalini yni mnbit bir zeminde sarfn nazara ald iin o fende olan meharetine ve meleketiyetine ve ilmine delalet ettii halde, teki mtekellim, u noktalar ihmal ettii iin, sathiyetine ve taklidiyetine dellet eder. Halbuki kelm, yine o kelmdr. ncs: ki asr evvel harika saylan keif, bu zamana kadar mestur kalsayd; tekemml- mebadi cihetiyle bir ocuk da kefedebildiini nazara al!.. Sonra on asr geriye git!.. O zamanlarn tesiratndan kendini tecrid et!.. Dehet-engiz olan Cezret-l Arabda otur; dikkatle temaa et!... Grrsn ki, mm, tecrbe grmemi, zaman ve zemin yardm etmemi, tek bir adam, ki, yalnz zekaya deil, belki gayet kesir tecrbn mahsul olan fnunun kavniniyle yle bir nizam ve adaleti tesis ediyor ki, istidad- beerin kameti, netaic-i efkr teerrbnden tekebbr ederse... O eriat dahi tevessuederek ebede tevecch eder. Kelm- Ezelden geldiini iln etmekle beraber iki lemin saadetini temin eder. nsaf eder isen; yalnz o zamann insanlarnn deil, belki nevi beerin tavk haricinde greceksin. Meer evham- seyyie, senin u tarafa mteveccih olan ftratnn tarfn rtm ola... Drdncs: Cumhurun istidad- efkr derecesinde eriatn irad etmesidir. yle ki; Cumhurun milii iin hakik-i mcerredeyi, meluflar vasta olmakszn adem-i telakkileri sebebiyle mteabihat ve tebihat ve istiarat ile tasvir etmesidir. Hem de fnun-u ekvanda cumhurun hiss-i zahir sebebiyle; hilaf- vaki-i, zarur telakki etmekle beraber... mebadi basamaklar adem-i inikad ve tekemlnden malatalarn vartalarna dmemek iin eriat, yle mesailde ibham etti ve mutlak brakt. Lakin hakikat madan hli brakmad. Beincisi: Bir nokta: Tevatr- kati ile sabittir ki; Nebiy-yi Kureyi getirdii dine, tebli ettii eriata herkesten ziyade mutekid, evamirine srren ve cehren herkesten ziyade mmtesil, nevahisinden herkesten ziyade mctenip, mevaidine herkesten ziyade mutmein, vadlerine herkesten ziyade mmin ve mttak ve ihbaratna herkesten ziyade musaddk ve

UAT-I MRFET-N NEB

83

Kurna herkesten ziyade muazzim ve ibadete herkesten ziyade k, ve mehafetullaha herkesten ziyade mnkad ve likaullaha herkesten ziyade mtak olmutur. Btn ahvl ve etvar keml-i imanna ve nihayet derecede itminanna ve gayet rash itikadna dellet ediyordu. Dnyada hibir sebep byle bir zat ittiham edemez. te Neticeye Giriyoruz: Bak ey birader! Fnn ve ulumun zbde-i hakikiyesi berhin-i akliye zerine messes olan diyanet ve eriat- slmiye; yle fnunlar tazammun etmitir. Ezcmle: Fenn-i tehzib-i ruh ve riyazet-l kalb ve terbiyet-l vicdan ve tedbir-l cesed ve tedvir-l menzil ve siyaset-l medine ve nizamat-l lem ve fenn-l hukuk vesaire.. Lzm grlen yerlerde tafsil... Ve lzm olmayan veya ezhnn veya zamann mstaid veya msaid olmad yerlerde birer fezleke ile kavaid-i esasiyeyi vaz ederek, tenmiye ve tefriini uklun meveret ve istinbatatna havale etmitir. Ki bu fnnun mecmuuna deil, belki ekalline on asr- terakkiden sonra en medeni yerlerde, en hrika zek ile mevsuf olanlar, tkat- beerin haricinde bahusus o zamanda olduunu tasdikten vicdan- mnsifanesini men edemiyor. Gthe ve Karlayl gibi. Eer desen: Herbir fende yalnz bir fezlekeyi bilmek bir adam iin mmkndr? Elcevap: Neam (L!). Zr yle bir fezleke ki; hsn- isabet ve mevki-i mnasibde ve mnbit bir zeminde istimal gibi, sabkan mezkr sair noktalar ile cam gibi maverasndan ttla- tam ve melekeyi gsteren fezlekeler mmkn deildir. Evet kelm- vhid iki mtekellimden kar ise; birinin cehline ve tekinin ilmine baz umur-u mermuze-i gayr- mesmua ile delalet eder. Ey benim ile( ) hayalen seyr ve sefer eden birader vicdan! Geni bir nazar ve muvazene ile, kendi hayalinde muhakeme etmek iin sevabik levahikden bir meclis-i liyeyi tekil ve gelecek on kaideler ile mavere et!..
13

imdikinden az gnahkr, ziyade safvetkr Eski Saidin u makamlardaki ibaratn tayir etmek istemedim. Mellif

13

UAT-I MRFET-N NEB

84

te bir ahs, ok fnunda mtehasss ve meleke sahibi olmaz... Hem de bir kelam iki mtekellimden mtefvittir, bakalar ve hem de fnun, mrr-u zaman ile telahuk-u efkrn neticesidir. Hem de mstakbeldeki bedihi bir ey, mzide nazar olabilir. Hem de mziyi mstakbele kyas etmek bir kyas- hd-i msebbittir. Hem de ehl-i veber ve bdiyetin besatat ise, ehl-i meder ve medeniyetin hile ve desaisine mtehammil deildir. (Evet hile, medeniyetin perdesi altnda tesettr edebilir). Hem de pek ok ulm, dt ve ahval ve vukuatn telkinatyla teekkl edebilir. Hem de beerin nur-u nazar mstakbele nfuz edemez, mstakbele mahsus olan eyleri gremez. Hem de beerin kanunu iin bir mr- tabii vardr. Nefs-i beer gibi o da inkta eder. Hem de muhit-i zaman ve mekann nfusun ahvalinde byk bir tesiri vardr. Hem de eskide harikulde olan eyler, imdilik d srasna geebilir. Mebadi tekemml etmiler. Hem de zek eer endan harika olsa, bir fennin tekmiline kfi deildir. Nasl ok fenlerde kifayet edecektir. te ey birader! u zatlar ile mavere et! Sonra da mfettilik sfatyla nefsini tecrid et, hayalat- muhitiye ve evham- zamaniyenin elbiselerini kart, plak ol! Bahr- bkenar-i zamana u asrn sahilinden iine gir, t asr- saadet olan adaya k! te hereyden evvel senin nazarna arpacak ve tecelli edecek udur ki; vahd ve nsr yok, saltanat mefkut, tek bir ahs, umum leme kar mbareze eder. Ve kre-i zeminden daha byk bir hakikat omuzuna alm. Ve btn nev-i beerin saadetine tekeffl eden bir eriat; ki o eriat, fnun-u hakikiye ve ulm-u lhiyenin zbdesi olarak istidad- beerin nemvv derecesinde tevessu edip iki lemde semere vererek, ahvl-i beeri gya bir meclis-i vahid bir zaman- vahidin ehli gibi tanzim eden yle bir adaleti tesis eder ki; eer o eriatn nevmisinden sual edersen: Nereden geliyorsunuz? Ve nereye gideceksiniz? Sana yle cevap verecekler ki: Biz Kelm- Ezelden gelmiiz. Nev-i beerin selmeti iin ebedin yolunda refakat iin ebede gideceiz. u dnya-y fniyeyi kestikten sonra bizim sr olan irtibatmz kesilir ise de, daima mneviyatmz beerin rehberi ve gda-y rhansidir.

UAT-I MRFET-N NEB

85

eriatn Ferde, Neve, Medeniyete Kar Birka Nktesi Birinci Nkte: Vicdann anasr- erbaas ve ruhun drt havass olan rade, Zihin, His, Latife-i Rabbniye herbirinin bir gayat-l gayat vardr. radenin ibadetullahtr. Zihnin mrifetullahtr. Hissin Muhabbetullahtr. Latifenin mehadetullahtr. badet-i kmile drdn tazammun eder. eriat unlarn itidal ve muvazenetlerini muhafaza ve gayat-ul gyatna sevkettii gibi nefsin ftraten serbest braklm olan kuva- selsesini ifrat ve tefritten kurtarp hikmet, iffet, ecet tazammun eden adalet noktasna sevkeder. kinci Nkte: mmet, eriata temessk nisbetinde terakki ve tesahl nispetinde tedennisi hakik-i tarihiyedendir. nc Nkte: Medeniyet-i hazra ile eriat- slmiye esas itibariyle muvazene... te medeniyet-i hzra, be menfi esas zerine teesss etmitir. Nokta- istinad kuvvettir. O ise eni tecavzdr. Hedef-i kasd, menfaattir. O ise eni tezahmdr. Hayatta dsturu cidaldir. O ise eni tenazudur. Kitleler mabeynindeki rabtas, aheri yutmakla beslenen unsuriyet ve menfi milliyettir. O ise eni mdhi tesadmdr. Czibedar hizmeti, heva ve hevesi teci ve arzularn tatmin ve metalibini teshildir. O heva ise eni insaniyeti derece-i melekiyeden dereke-i kelbyete indirmektir. nsann mesh-i manevisine sebep olmaktr. eriat- slmiye ise; onun menfi esaslar yerine msbet esaslar vazeder. te nokta-y istinad kuvvete bedel haktr ki; eni adalet ve tevazndr. Hedefte menfaat yerine fazilettir ki; eni muhabbet ve tecazbdr.

UAT-I MRFET-N NEB

86

Cihet-l vahdette unsuriyet ve milliyet yerine; rabta-y dn, vatan, snfdr ki; eni samimi uhuvvet ve msalemet ve haricin tecavzne kar yalnz tedafdr. Hayatta dstr-u cidal yerine, dstr-u teavndr ki; eni ittihad ve tesanddr. Hev yerine hdadr ki; eni insaniyeten terakki ve ruhen tekamldr. Hevay tahdid eder. Nefsin hevesat- seflesinin teshiline bedel, ruhun hissiyat- ulviyesini tatmin eder.( )
14

Hem medeniyet-i hazrada serbest hevann tahakkmyle havac-i gayr- zaruriye; havaic-i zaruriye hkmne gemilerdir. Bir bedevi yalnz drt eye muhta iken; medeniyet yz eye muhta ve fakir etmitir. Say masrafa kfi gelmediinden hleye harama sevketmekle ahlkn esasn u noktadan ifsad etmitir. Cemaate, neve verdii servet hamete bedel, ferdi ahs fakir, ahlksz etmitir. Kurn-u lnn mecmu-u vahetini bu medeniyet bir defada kustu.Alem-i slamn u medeniyete kar istinkf cy-i dikkattir. Zra istina ve istiklliyet hassasiyle mmtaz olan eriattaki ilhi hidayet,medeniyetin esas olan Roma felsefesinin dehasyla alanmaz. Medeniyet, nevi beerden yzde onu mzahref bir saadete karm, sekseni meakkate sefalete atmtr. Saadet odur ki; umuma veya eksere saadet ola... Nev-i beere rahmet olan Kurn- Kerm ancak umumun, lakal ekseriyetin saadetini tazammun eden bir medeniyeti kabul eder. YYY ALTINCI UA Mucizat- Hissiyeden Szlen uat- stihaddr. Birincisi: Kurn- mucizdir. Evet Kurn mucizedir. Zr misli yoktur.
Bu szler garib bir ryada, acib bir hitabenin parasdr. Tahayyl ediyorum, halkn ilmi dimandadr. Musluu alsa rahatla akyor. Hafzam snyor, yardm etmiyor. Benimki kuyu gibi kalbimdedir. kmas gtr. ok yazamyorum, vakf mal olan mesaili veya bizzat kalbime malolmayan mebahisi nakletmek istemem. Kendi eski kalbimden ve eski eserlerimden aynen naklediyorum. Mellif
14

UAT-I MRFET-N NEB

87

yVC8w8?*xK"!x#@4 tahaddi kamsyla on asrdan

beri mtemadiyen adann kafasna vurmakla galeyana getirdii arzu-yu muaraza. Hem de czibedar letfetiyle heyecana getirdii evk-i taklid mmede hkmrn olmakla beraber, meydanda olan milyonlar ktb-u Arabiye ile muvazene edilse; hatta en mi adam dahi diyecektir ki: Bu bunlara benzemez. yle ise ya en aadadr, bu ise btn dnyann ittifakyla battaldr. Veya umumun fevkindedir ki, o ihtiyac- edd ve ak- sedidin srar ve tahrikiyle de takat- beer, mislinden ciz kalmtr. mmet icznda ittifak etmitir. Mtenafi olmayan vcuh-u icazda ayr ayr gitmiler. Muarazadan meni lhi, sarf- kuv, mmden zuhru, cem-i hakik, garabet-i slb, belat- nazm, ihbar- guyub... gibi... Bir sail-i misal bana demiti: caz- Kur-an caz ile beyan et! Ben de Rumuzda byle cevap vermitim: Cevap: caz- Kuran yedi menabi-i klliyeden tecelli ve yedi anasrdan terekkb eder. Birinci Menba: Lfzn fesahatndan, nazmn cezaletinden, mnnn belatndan, mefhumlarn bedaatndan, mazmunlarn beraatndan, slblarn garabetinden tevelld eden nak- acbdir. kinci Unsur: Umur-u kevniyedeki gaybdan, hakak-i lahiyedeki gaybdan, mazideki gaybdan, mstakbeldeki gaybdan terekkb eden ilml guyubdur. nc Menba: Lfz cihetiyle pek ok, ve usl-u arabiyece sahih, ve nazar- belagatta mstahsen, ve hikmet-i teriiyeye mnasib pek vsi vcuh ve ihtimaltn mulnden, ve mn cihetiyle mearib-i evliya, ezvak- rifn, mezhib-i slikin, meslik-i fukeh, turuk-u mtekellimin ihtasndan, ve ahkm cihetiyle hakak- ahval, desatir-i saadet-i dareyn, vesail-i terbiye, revabt- hayat- itimaiyyenin istbndan, ve ilmi cihetiyle ulm-u kevniye, ulm-u lhiyeye istirkndan, ve makasd cihe-

UAT-I MRFET-N NEB

88

tiyle muvazenet ve ttrad ve desatir-i ftrata mutabakatndan neet eden cmiiyet-i hrkuldedir. Drdnc Unsur: Her asrn derece-i fehim ve edebine, ve her asrdaki tabakatn derece-i istidat ve kabiliyetine ifaze-i nur.. Her bir asrda ve her asrdaki her bir tabakaya kaps kde. Ve her birisini irza etmekle hasl olan harikulde tazeliiyle ihatasdr. Beinci Menba: Nakil cihetiyle ahbar- evveln ve hirn hakik- gayb ve ehdet. Serair-i lhiye. Revabt- kevniyeye dair hikyatdr ki; ne vaki ne akl ve mantk onu kabul etmese de, tekzib edememi. Ktb sabkann ittifakndan musaddkne, ihtilafi yerlerde musahhihane hikyatndan neet eden ihbarat- sdkasdr. Altnc Unsur: Tazammun ettii ve tesis ettii Din-i slmdr ki, onun misline ne mzi muktedir olmu, ne mstakbel muktedir olabilir. Yedinci Menba: u alt menbadan kan envar- sittenin imtizacndan tevelld eden hsn- hakikiden hasl olan zevk-i icazdr ki, hadsen bilinir. Tabirine lisan ve fikir kasrdr. imdi o yedi menabiden yalnz birinci menbadan ikinci cz olan belaat- nazm noktasnda dhat- belat olan Abdulkhir-i Crcan, Zemaher, Sekkk, Chz tarik ile icazn vcduna katiyyen hkmetmilerdir. Birincisi: Kavm-i Arab bedev, mm, kendilerine mnasib bir muhit-i acibde uzanmken; beerdeki inklbat- azme onlar uyandrm. Divanlar iir, ilimleri belat, medar- mfaharetleri fesahat olmu. Akvamn en zekisi, ceveln- zihne en muhtac olduu bir mevsim-i bahar zamannda Kurn, hamet-i belatyla Kurey marikndan tulu etti. Cidar- Kabede altun ile yazlm olan temasil-i belaatlarndan Muallakat- Sebay sildi, sndrd. caz iddia ve muarazaya davet ederek; o umera-y belaat ve hkkm- fesahat, asab, edid- ekime kavmin iddetle asabna dokundurdu. Damar- asabiyetini tahrik ve izzeti nefislerini levm ve tesfih ve terzil ile krd. En hassas hiss-i mezhebilerini tadlille galeyana getirdii halde; uzun bir zamanda tahaddi ile meydan okuyordu. O marur, mtekebbir, izzet-i nefisleri yaralanm blea muaraza edemediler. Eer iktidarlar dahilinde olsa idi, bizzarure skt etmez idiler. Demek istediler. Aczi hissettiler, sustular. yle ise onlarn aczi cz- Kurnn delilidir.

UAT-I MRFET-N NEB

89

kinci Tarik: Kelmn havassna ve mezaya ve letaifine ina olan ehl-i tetkik ve tenkid, Kurn sre be sre, ar be ar, yet be yet, kelime be kelime cadde-i tetkikten geirdikten sonra, bilittifak ehdet veriyorlar ki, Kurn yle mezaya, letaif, hakika cmidir ki; kelam- beerde olamaz. Bu hid binlerce binlerdir. Bu ahidlerin sdkna hid udur ki; Kurn beer leminde yle bir tahavvl- azim ve bir inklb- cesim ika; Ve yetitirdii milyonlar evliya ve insan- kmil olan semeratyla hakikatnn pek kuvvetli olduuna delalet eden; Ve mrur-u zaman ile vicdana hkimiyeti devam eden bir diyanet-i vsiay tesis etmitir ki; zaman ihtiyarlandka o genleir. Ve ulmunun menba olan

]&x<]&:!x;!
Kurn tekerrr ettike tatllar. yle ise: nc Tarik: ptal- davay- Nebde, blea-y muandin, hsdin iin iki yol vard.

:IE7@"}/*@QW7! liBirincisi: Sehl, selim; eer mmkn olsa idi san kullanmak. kinci Yol: Akbeti mekuk, belalar ok, hem uzun, hem tehlikeli. O

Y[K7@"}2*@T8 Yni
da kln kullanmak. imdi onlar ikinci yola slk ettiler ki; mal ve ruh ve evladlarn mehlekede brakt. Onlar ise ya sefihdiler. Halbuki, badel slm siyaset-i alemi idare eden zeka-y siyasiyeye mlik yle bir kavim ne sefih olabilir, ne de en fena yolu, en iyi yola tercih eder. Demek ki; ztrari olarak tark- evvelden katiyyen ciz dp ikinci yola slk etmitir. S: Belki muaraza mmknd lkin edilmedi.

UAT-I MRFET-N NEB

90

C: Eer mmkn olsa idi, herkesin damarna dokunduu iin baz nas teebbs edecekti. Eer teebbs olsa idi, iddet-i ihtiya iin ileyeceklerdi. Eer ilese idiler, zuhrun kesret-i esbab- ve iddet-i rabet iin tezahr edecekti. Eer tezahr etse idi, her mezhebi iltizam ve mdafaa edecek bir ksm insan bulunmas gibi, onun dahi mltezim ve mutaassblar bulunacakt. Eer endan taassubla da olsa mdafleri bulunsa idi, mesele mhim olduu iin itihar edecekti. Eer itihar etseydi, pek nho eyleri Mseylimenin hezeyenat gibi nakleden tevarih, onlar da nakledecekti. Demek muaraza mmkn olmam, onun iin edilmemi. yle ise mucizdir. nk Kelmullahdr.

UAT-I MRFET-N NEB

91

ZEYL Ehl-i raybn btn behat esasa rcidir. Birincisi: Der: Kurnn mbihil imtiyaz ve vuzuh-u ve ifade zerine messes olan belata mnafidir ki; vcd-u mteabihat ve mkilattr. kincisi: eriatn maksud-u hakikisi olan irad ve talime mnafidir ki; fnun-u ekvanda ibham ve itlkatdr. ncs: Tarik- Kurn olan tahkik ve hidayete muhaliftir. te o da baz zevahiri, delil-i aklnin hilafna imle edip hilaf- vaka ihtimalidir. Ey muteriz! Ben de derim, sebeb-i noksan gsterdiin u nokta tevehhm ettiin gibi deildir. Belki de icaz- Kurnn en sadk hidleridir. Birinci Noktaya Cevap: yle ki: Nasn ekseri cumhur-u avmdr. Nazar- aride ekall, eksere tabidir. Zr avama mvecceh olan bir hitab, havass fehmeder ve istifade eder. Bilkis olursa olamaz. Cumhur-u avam meluf ve mtehayyalatndan tecerrd edip hakik- mcerrede ve maklat- srfeye temaa edemezler. Meer mtehayyalatlarn drbin gibi tevsit etseler. Mesel, Kinattaki tasarruf-u ilhiyi, sultann serr-i saltanatnda olan tasarrufunun suretinde temaa edebilirler.

YB,!IQ7! |V2wW&I7! gibi. te hissiyat cumhur, u merkezde olduklarndan elbette irad ve belat iktiza eder ki, onlarn hissiyat riayet ve ihtiram edilsin. Ve efkrlar dahi bir derece mmaat ve riayet edilsin. te riayet ve ihtiram

hLA7!xT2]7!

UAT-I MRFET-N NEB

92

}[Z7!iXB7! ile

tesmiye olunur. Evet o tenezzlt tenis-i ezhn iindir. Bu srdandr ki, hakak- mcerredeye temaa etmek iin hissiyat ve hayal-lud cumhurun nazarlarn okayan suver-i mteabiheden birer drbin vaz edilmitir. u cevab teyid eden maan-i amika veya mteferrikay bir sret-i sehl ve basitede tasavvur veya tasvir etmek iin nsn kelamnda kesretle bulunmasdr. Demek mteabihat dahi istiartn en amaz ksmdr. Zr, en hfi hakaikn suver-i misaliyesidir. Demek ikl, mnnn dikkatindendir. Lfzn ilakndan deildir. Ey muteriz! nsafla bak, fikr-i beerden bhuss avamn fikrinden en uzak olan hakak yle bir tarik ile takrib etmek, ayn belat deil midir? Zr belat, mukteza-y hale mutabakat ve makamn tahamml nisbetinde keml-i vuzuh ile ifade etmektir. kinci Noktaya Cevap: lemde mndemi olan meyl-l istikmalin dal olan insandaki meylt-terakkinin semerat, fnun-u mterettibedir ki, pek ok tecarb ile telhuk-u efkrn netaicinden teekkl etmilerdir ki, terakki iin bir nerdibanin (merdivenin) basamaklardr. Aas takarrur etmezse, yukarsna ayak atlmaz. Demek mukaddem fenn, ulm-u mtearife hkmne geecek. Sonra mteahhir fenne mukaddeme olabilir. Bu srra binaen u zamanda efkrn ok alkalanmasyla yetimi, pimi bir fenni faraza on asr evvel bir adam tefhim ve talimine alsa idi; malata ve safsataya drmekten baka bir ey yapamaz idi. Mesel, denilse idi: emsin skunuyla( ) Arzn hareketine ve bir katre
15

|4}PT[7!:YX7! w["IW7!]4 }X,|4|7dX,f5 _Z9@<I%!_ZB8YPX8 !

15

Tefsirimde

byle

yazmtm:

ITB,@;hTBK8|4!

UAT-I MRFET-N NEB

93

suda bir milyon hayvanatn bulunduklarna temaa edin! T Sniin azametini bilesiniz!.. Cumhur-u avam ise, hiss-i zhir veya galat- hissin sebebiyle hilaflarn zaruri bildikleri iin, ya tekzib veya nefislerine mualata veya mahsus olan eye mkbere etmekten baka ellerinden bir ey gelmez idi. Tevi ise, -bhusus onuncu asra kadar- minhac- irada byk bir vartadr. Ezcmle: sathiyet-i arz, ve deveran- ems, onlarca bedihiyat- hissiyeden saylr idi. u gibi meseleler mustakbeldeki nazariyata kyas olunmaz. Zr mustakbele ait olan eylere hiss-i zhir taalluk etmedii iin iki ciheti de muhtemeldir, itikad olunabilir. mkn derecesindedir, itminan kabildir. Onun hakk- sarhi tasrihdir. Lkin hna ki, hissin galat bizim

y[4 wE9@8

mizi imkn derecesinden bedahate, yni cehl-i mrekkebe kard. Onun nazar- belatta hi inkr olunmaz olan hakk ise, ibham ve tlaktr. T ezhan, mevve olmasnlar. Fakat hakikata telvih ve remz ve ma etmek gerektir. Efkr iin kaplar amak, duhle davet etmek lzmdr. Nasl ki, eriat- Garra yle yapmtr. Hem de istikrrsz, mtegayir ve

|XQW7!H; hTB,W7ID#jWL7!: I$@XB7aBU,:aXU,x7:}[ KWL7!}8YPXWV7}8@PX7!_ZB")@ %f7YB7yV7!)@"

Yni, kendi mustakarrnda mihveri zerinde Allahn emriyle cereyan, manzumesini tanzim eden czibesinin tevlidi iindir. Eer ems silkinmese meyveleri decek. Silkinse yemileri olan seyyaratn istikrarlar temin edilir. Mellif

UAT-I MRFET-N NEB

94

mtegayyir, birbirine mkezzib fen ve felsefe nazariyat; tarik ve menbca ayr olan vahyin nsusuna ayar olamaz, mehenk olamaz. Yh insaf mdr, taharri-i hakikat byle midir ki; sen irad- mahz ve ayn- belaat ve hidayetin maz olan eyi, irada mnafi ve mbayin tevehhm edesin! Ve belaatca ayn- keml olan eyi noksan tahayyl edesin! Acaba senin zihn-i sakminde belaat o mudur ki; ezhan talit ve efkr tevi ve muhitin msaadesizlii ve zamann adem-i iddndan ezhan mstaid olmadklar iin, ukule tahmil edilmeyen eyleri teklif etmek midir? Kell

vZ7YT-

2G5| V2@X7! vV6 bir dstur-u hikmettir.

nc Noktaya Cevap: riin ird- cumhurdan maksud-u aslisi; isbat- sni-i vahid ve nbvvet ve hair ve adalette mnhasrdr. yle ise Kurndaki zikr-i ekvn, istidrad ve istidll iindir. Cumhurun efhamna gre sanatta zahir olan nizam- bedi ile nezzam- hakiki olan Sni-i Zlcellin evsaf- cell ve cemaline istidll etmek iindir. Halbki sanatn eseri ve ftratn nizam hereyden tezhr eder. Keyfiyet-i teekkl nasl olursa olsun, maksad- aslye taallk etmez. Mukarrerdir ki; delil mddeadan evvel malm olmas gerektir. Bunun iindir ki, baz nssun zevahiri ittizah- delil ve istins- efkr iin cumhurun mutekadat- hissiyelerine imle olunmutur. Fakat delalet etmek iin deildir. Zra Kurn, ytnn telafifinde yle emart ve karaini nasb etmitir ki; o sadeflerdeki cevahiri ve o zevahirdeki hakikatlar ehl-i tahkike parmakla gsterir ve iaret eder. Evet Kelimetullah olan Kitab- Mbnin bz yt, bazsna mfessirdir. Karine olabilir ki, mn-y zahiri murad deildir. Eer istidllin makamnda denilse idi ki: Elektiriin acaibini ve czibe-yi umumiyenin garaibi ve kre-i arzn yevmiye ve seneviye olan hareketi ve yetmiten ziyade olan anasrn imtizac- kimyeviyelerini ve emsin istikrryla be-

UAT-I MRFET-N NEB

95

raber sriye olan hareketini nazara alnz, t Snii bilesiniz. te o vakit delil olan sanat, mrifet-i Sni olan neticeden daha haf ve daha gmz ve kide-i istidlle mnafi olduundan baz zevahiri efkra gre imale olunmutur. mle dellet iin deil, belki vuzuh-u delil iindir. Bu ise ya mstetbe-t terkib kabilesinden, veya kina nevindendir.

@5 lfzndaki elif eliftir, hafiftir. !: olsa @6 olsa, ne olursa olsun tesir etmez.
Mesel

Asl

Ey birader! nsaf ile dikkat edilse, btn asrlarda btn insanlarn iradlar iin nzil olan Kurnn icaznn lemeat noktann arkasnda grlmeyecek midir?

y#h[M" h<HX7!h[LA7! hP9!iDQW7! !IT7! vV2H7!: y[V2yABL# !jABV#! w8gS9! |V %!u%! (!(@TX7!
Neam

UAT-I MRFET-N NEB

96

J9!:|V2!:| X3!sE7!yUVK8 !:@[F7@"}T [TE7! @X7!] V2n7@R<! j7G<!w8p4!

Evet, hayalin ne haddi vardr ki nur-efan olan nazarna kar kendini hakikat gsterebilsin? Evet meslei nefs-i hak ve mezhebi ayn- sdkdr. Hak ise tedlis ve talit etmekten mstanidir. kincisi: Mucize-i Muhammed, ayn- Muhammeddir (A.S.M.). Zt- Zlcell (Celle Cellh) Ona demi:

v[P2sV']VQ7t9!:

Btn mmet hatta dmanlar da dhil olduu halde icma etmiler ki, btn ahlk- haseneye cmdir. Nbvvetten evvel ondaki ahlk- hamdenin kemline tercman olan Muhammed-l Emin nvanyla itihar etmitir.

UAT-I MRFET-N NEB

97

Hazret-i Aie (R.A.) her vakit derdi:

!IT7!y-

TV' demek Kurn tazammun ettii btn ahlk- haseneye cmi

idi. te O Zt- Kermde icma- mmetle tevatr- mnev-i katiyle sabittir ki: nsanlarn sreten ve sreten; en cemli ve en halmi ve en sbiri ve en kiri ve en zhidi ve en mtevzii ve en affi ve en cevd ve en kermi ve en rahmi ve en dili, herkesten ziyade mrvvet, vakar, afv, shhat- fehim, efkat gibi ne kadar secaya-y liye varsa en mkemmel bir fihriste-i nranisidir. Bunlarn iindeki nokta-y icz udur ki: Ahlk hasene endan birbirine mbayin deil, fakat derece-i kemlde birbirine mzahemet eder. Biri galebe alsa teki zaifleir. Mesel, keml-i hilm ile keml-i ecaat. Hem keml-i tevazule ile keml-i ehamet. Hem keml-i adalet ile keml-i merhamet ve mrvvet. Hem tam iktisat ve itidal ile tamam-i kerem ve sehavet. Hem gayet vakar ile nihayet haya. Hem gyet efkat ile nihayet

yV7!

Hem gyet afv ile nihayet izzet-i nefis, hem gayet tevekkl ile nihayet ictihad gibi mecmi-i ahlk- mtezahime birden derece-i liyede bir ztta itima, mzayakasz inkiaflar mucizelerin mucizesidir. Nebiyyi Himnin sima-y mnevisinin ceml ve ulviyetine dair

|4 mRA7!

@W6 (Keml) ho demitir:

Sen ol Mahbub-u lemsin / Ki zlf- ebrvanndr. Nutak- kabe-i ulya / Revak- Mescid-l Aksa Sen ol Nur-u Cemlullahsn / Kim hsn- akndr. ira- Leyle-i sra / Sirac- kurb-u ev edna. Aceb bir Kabe-i smetsin / Ey ruh-u beheti kim. Olur hk-i harmin / Secdegh-i dem ve Havva

UAT-I MRFET-N NEB

98

Aceb bir Mushaf- hikmetsin / Ey feyz-i lh kim. Eder her nak- hsnn / erh-i rz- allamel esma Kitab- hsnn her safhas / Bir sre-i icaz. Hatt- ruhsarnn her noktas / Bir yet-i kbra. YYY ncs: nikak- kamerdir ki; u mucize-i kbra, kamer gibi zulmet-i evham datr. Zr hibir kuvve-i arziye semavata tesir edemez. Gya kalb-i sema olan kamer, mbarek kalbiyle inikakta bir mnasebet peyda etmek iin sne-i sf ve berrakn, ehdet parmann iaretiyle itiyaken ak ve k etmitir. nikk- kamer, mtevatir-i bilmnadr.

hWT7!

olan yet-i kerime ile o inikk vakiolduu katiyyen sabittir. Zr Kurn inkr eden mlhidler dahi bu yetin mansna iliememiler. Kati olmasa idi, yle mnkirlere en byk sermaye-yi itiraz olurdu. timada ayan olmayan bir tevil-i zayftan baka, zahirden tahvil edilmemitir. nikak, hem n, hem gece, hem vakt-i gaflet, hem u zaman gibi sumna adem-i tarassud, hem vcd-u sehb, hem ihtilf- metali cihetiyle btn lemin grmeleri lzm gelmez ve lzm deildir. Hem de hem matla olan yerlerde sabittir ki grlmtr. Drdncs: Miracdr. Evet inikak- kamer, lem-i ehdette olan demlere bir mucize-i kbra olduu gibi, Mirac dahi, bir mucize-i kbra-i Muhammedidir ki lem-i ervahda olan ruhaniyat ve melikeye kar nbvetinin velayeti bu keramet-i bhire ile isbat edilmitir. Andelib-i ak olan Cm gzel terennm etmitir:

sL9! :

~G[ _; Y9 f- +y6 Y9 |V2 yV7!]V.:

UAT-I MRFET-N NEB

99

~G[-:!sL2!tV4 w6_, ! vV& ! w[8+ f9!Y'hMA7!!+@8y6!*` !w[KI[9vL:( |LR<~)!u[V7!:y6! * ` kX<hAX2r7+:( f9! Y'h"t7IL9v7!| 8@ %yX[,h,+ I,!H7!@EA,y6G9 !(hA'k%!IQ8+

y[#YY'y(I6| <*<i%8

YYY

UAT-I MRFET-N NEB

100

~GWD2 @FS7 |5I"I2p8 h6aS. y[X<! f&!_KWpVO8v[8

UAT-I MRFET-N NEB

101

MUKADDEME Bunlardan baka ki mucizat, endan baz efrad mtevatir deildir. Cinsi mutlak, belki ok enva katiyyen ve yaknen mtevatir-i bilmnadr. O havarik birka nevdir. te bir nevi irhasat- mtenevviadr. Gya o drr-i yetim ile hmile olan o asr, Peygamberden istifaza ile istifade ederek keramet sahibi olmu. Kalb-i hassasndan hissi kablelvukua binaen irhasatyla Fahr- lemin (A.S.M.) geleceini ihbar etmitir. Bir nevi dahi; gaybdan olan ihbart- kesiredir. Gya tayyar olan Ruh-u mnevveri; zaman ve mekann kaydlarn krm ve hudud-u mziye ve mstakbeleyi inemi gemi; her tarafn grerek bize sylemi ve gstermitir. Bir ksm dahi; tahaddi vaktinde mteferrikan, hatta bzen tek bir adam iin izhar olunan havark- hissiyedir. Bine karb tadat olunmutur. Hatta mehir-i enbiyann mehir-i mucizatlarnn nezairi iindedir. Efrad ahadde olsa, mecmuu mtevatr-i bilmnadr. Birisi: Rivayat- sahiha- sbite ile mkerreren mbarek parmaklarndan suyun nebeandr. Gya mden-i sehavet olan yedi mbarekesinden mye-i hayat olan suyun nebean ile; menba- hidayet olan lisannda maye-i ervah olan zll-i hidayetin feverann hissen tasvir ediyor. Dieri: Rivayat- sahiha- sbite ile mkerreren vukubulan tekellm- hacer ve ecer ve hayvandr. Gya hidayetindeki hayat- mneviye cemadat, hayvanata sirayet ederek nutka getirmitir. Minber-i erifindeki cizin hanini, yni o aacn alamas mtevatir-i bilmnadr. Bir ksm da; az bir taam teksirdir ki; rivayet-i sahiha-y mehre ile sabittir. Pek ok defa az bir taam, bir cemaat- azmeyi ib ederek, deta noksan olmam gibi kalyormu. Bir ksm da; hya-y emvat, hastalar teviyeye aittir. Bunun gibi pek ok aksam esand-i sahiha ile ktb- muhakkkin tamamyla beyan etmilerdir. Onun iin iktisar ettik. Kad yaz ifa-i erifinde, Kastaln Mevahib-i Lednniyede mucizat gzel tafsil etmilerdir.

~I['yV7!v;!J%

UAT-I MRFET-N NEB

102

Ey kri-i mteharri-i hakikat! Geni bir fikir ile, mteyakkz bir nazar ile Yedi uat birden muhit bir daire veya mstedir bir sr gibi nazara al, Nbvvet-i Ahmediyeyi iinde merkez gibi temaa et! T ki bir taraftan hcum eden evham, mtecavib olan cevanib-i saire defedebilsin. te u halde Japonlarn suali olan:

y[7! @X9 Y2G#H7!y7! G&:: Y%:| V2d/!Y7!u[7f7! @8 ye kar cevaben derim. te:
Birinci Brhan: Muhammed Aleyhissalt Vesselm kincisi: te btn kinat zerratyla:

u=@,*t[7! ]V2!W7! w8` @Z9@4@X= @U7!*xO,u8@#

Kitab- lemin evrkdr ebad- nmahdd Sutur-u hdisat- dehrdir sar- nmadud. Baslm destgh- levh-i mahfuz-u hakikatta Mcessem lfz- mnidardr lemde her mevcd.

UAT-I MRFET-N NEB

103

Tahsin

G&!:y9!]V2G#^<~y7zu6]4:
ncs: Kurndr.

@#G,S7yV7! ! ^Z7~@WZ[4 @6x7 tevhide kati bir brhan- neyyirdir.

te Sure-i hls, btn enva- irki reddeder. Ve yedi meratib-i tevhidi kinata iln ediyor. YYY

UAT-I MRFET-N NEB

104

v[&I7!wW&I7! yV7!vK" x;u5tlak ile taayyn tevhid-i uhda iarettir. x;! }T[TE7! IPX" YZL8 >! G&!yV7! Tevhid-i uluhiyete

tasrihdir.

x;!YAQ8>! GWM7!yV7! Tevhid-i

rububiyete remizdir.

x;! *:s7@'> !
ve tevhid-i ceberte telvihdir.

x;!0! |V2|

UAT-I MRFET-N NEB

105

X3:Y[5> ! GV<v7 Tevhid-i celle telmihdir.

irkin envan reddeder. Yni, taayyr veya tecezzi veya tenasl eden ilh olamaz. Ukl-u aere, veya melike, veya sa, veya Uzeyrin velediyetini dava eden irkleri reddeder. sbat- Ezelyet ile tevhiddir. Esbabperest, ncumperest, sanemperest, tabiatperestin irkini reddeder. Yni, hdis veya bir asldan munfasl veya bir maddeden mtevellid ilh olamaz.

G7x<v7:

f&!~YS6y7wU<v7: Cami bir tevhiddir. Yni, zatnda

sfatnda efalinde nazir, erik, ebihi yoktur.

h[MA7!p[WK7! x;:|yVCW6j[7
u srede yedi meratib-i tevhdi tazammun eden alt cmle mtenaticedir. Her biri tekinin brhandr. TEVHDN TENVR Kinattaki teabh- sar ve etraf birbiriyle muanaka ve elele tutmu birbirine arz- intizm ve birbirinin sualine kar cevab- savap ve birbirinin nida-y ihtiyacna lebbeyk ile mukabele etmek ve bir nokta-y vhideye temaa etmek ve bir mihver-i nizam zerinde deveran etmek

UAT-I MRFET-N NEB

106

cihetiyle Sni-i Zlcellin tevhidine telvih, belki Hkim-i Ezelin vahdaniyetine tasrih ediyor. Evet, karncann gzn, midesini halkeden zat; aynen Odur ki; emsi ve btn kinat da halketmitir. nki kinat, mteabik birbirine girmi. Her ey, her ey ile mrtebittir. Demek kre-i arz ile btn yldz ve gneleri tesbih taneleri gibi kaldracak ve evirecek derecede kuvvetli bir ele malik olmayan kimse; kinatta dava-y halk, hibir eyde iddia-y cad edemez. Sun tasarrufat- beeriye ise, ftratta cr nevmis-i lhiyenin sereyanlarn kef ile tevfik-i hareket edip kendi lehinde yalnz istimal etmektir. cad deildir. Bidayette mevzumuz ve mddeamz kelime-i ehdet idi. imdi netice-i brhan- bhirimiz dahi ilmelyakn ile

yV7!x,*! GWE8!GZ-! :yV7!!y7! !GZ-! dr.

RUMZ

107

Rumz

RUMZ

108

fade Herkes insanlarla megul. Ben insanlardan usandm. Misllerle mbahese daha houma gidiyor. nk mnsftrlar. Garibdir ki; Bir iki senedir uyank iken zihnimde bir karanlk oluyor. Bzan nisyan- mutlak basar. lem-i menama girdike bir vuzuh geliyor. Daha iyi gryorum. te iki gece lem-i mnda iki suale mruz oldum. Birinci gecede cevaba hazrlanrken uyandm. kinci gecede cevab verdim. Daha itmam etmeden uyandm.

RUMZ

109

v[&I7!wW&I7! yV7!vK"
Birinci Sual: cz- Kurn cz ile beyan et! Cevap: cz- Kurn, yedi menabi-i kllyeden tecelli ve yedi anasrdan terekkb eder. Birinci Menba: Lafzn fesahatndan, nazmn cezaletinden, mnnn belatndan, mefhumlarn bedaatndan, mazmunlarn beraatndan, slblarn garabetinden tevelld eden nak- acibdir. kinci Unsur: Umur-u kevniyedeki gaybdan, hakik-i ilahiyedeki gaybdan, mzideki gaybdan, mstakbeldeki gayban terekkb eden ilmlguyubdur. nc Menba: Lafz cihetiyle pek ok ve sul-u arabiyece sahih, nazar- belatta mstahsen, hikmet-i teriiyeye mnasib pek vsi vcuh ve ihtimaltn mulnden. Ve mn cihetiyle merib-i evliya, ezvk- rifin, mezahib-i slikin, mesalik-i fukeh, turuk-i mtekellimn ihatasndan. Ve ahkm cihetiyle hakak-i ahvl, desatir-i saadet-i dreyn, vesail-i terbiye, revabt- hayat- itimaiyyenin istiabndan. Ve ilmi cihetiyle ulm-u kevniye, ulm-u ilhiyeye istrakndan. Ve makasd cihetiyle muvazenet ve ittirad ve desatir-i ftrata mtabakatndan neet eden cmiiyyet-i harikuldedir. Drdnc Unsur: Her asrn derece-i fehim ve edebine, ve her asrdaki tabakatn derece-i istidad ve kabiliyetine ifaze-i nur, her bir asra ve her asrdaki herbir tabakaya kaps kde ve herbirisini irza etmekle hasl olan harikulde tazeliiyle ihatasdr. Beinci Menba: Nakil cihetiyle ahbar- evveln ve ahirn, hakik-i gayb ve ehdet, serair-i lhiye revabt- kevniyeye dair hikayatdr ki: Ne vkine akl ve mantk onu kabul etmese de tekzib edememi. Ktb-

RUMZ

110

sabkann ittifaknda musaddkane, ihtilaf yerlerde musahhihane hikayatndan neet eden ihbarat- sadkasdr. Altnc Unsur: Tazammun ettii ve tesis ettii Din-i slmdr ki: Onun misline ne maz muktedir olmu. Ne mstakbel muktedir olabilir. Yedinci Menba: u alt menbadan kan envar- sittenin imtizacndan tevelld eden hsn- hakkiden hsl olan zevk-i iczdr ki, hadsen bilinir. Tabirine lisan ve fikir ksrdr. Eer Desen: Tasvirinden anlalr ki; Taaddd- mesalik ve ihtilaf- turuk matlubdur? Cevab: Evet matlubdur. Hem zaruridir. Eer hodgamlkdan neet eden inhisar zihniyetiyle bakalarn reddine kalkrsa

yV7!]4mRA7! si istiml ederse, o vakit ihtilf zarardr. Yoksa yV7! ]4`E7! dsturunu esas tutsa, tekamlde

teavn kanununu bilse, eriatn vsatn, tabbliini dnse ihtilaf imtizaca sebeb olur. Elhsl: Herkes kendi mesleine Hve hakkun demeli, Hvelhakk dememeli. Veyahut Hvel-ahsen demeli, Hvel-hasen dememeli. Ey sil-i misal! Cevab- mucez istedin, bende mcmel cevab verdim. zh istersen, birok mcelled lzm gelir. te u anasr- sebann yalnz birinci unsurun ikinci cz olan nazmn cezaletini beyan etmek iin rat-l caz namndaki tefsirimi irae ediyorum. Zr btn o tefsir ancak nazmn cezaletinin bir ksmn erh edebilmitir. kinci Sual: Ki cevab yars beyaz, yars siyahtr. Dedi ki: Brhannza ekk-i itiraz geldike; imannz sarslmaz m? Bu mareke-i evham olan istidlliyatla taharri zarar vermez mi?

RUMZ

111

Elcevap: Eer neticeyi brhan ile bal- onunla ikame ve isbat suretiyle olsa; Ve tahakkuk-u hakaka ayar tutmakla adem-i delilden adem-i medll tevehhm etse zarar olur. Halbuki, iman incecik bir brhana yklenmez. Belki yle bir hadse bina ve istinad eder ki; o hads yle menabiden kuvvet ve yle meadinden k alr ki; sndrlmesi kinatn sndrlmesidir. Birinci Menba: En azim icmasrrn ve en vasi tevatrn manasn tazammun eden milyonlar ehl-i hakikatn ittifakdr. Srr- icma ve srr- tevatr noktasndan tecelli eden bir hads-i muknile o netice zihinde karar klmtr. Zr, herbir muhakkkn bir brhan var. Ve o brhann mahiyeti tehis edilmese de vcdu katiyyen malmdur. Acaba dnyada hangi itiraz ve phe vardr ki; milyarlar huyut-u berhinden teekkl etmi u Habl-i Metini kesebilsin? nk derim: Vahdete dair u netice, hasra gelmez ehl-i tahkikin herbiri bir brhan veya berhin ile hakikat olarak grmler. Demek onlarn btn brhanlar sarslmaz bir brhandr. nk o brhanlar tanmasa da vcdlarn bilir. Hadsin zengin bir menbadr. kinci Menba: Kinatn btn ehadatdr. nc Menba: Vicdandaki ftrattr. Bunlar gibi daha ok menbalar vardr. te, bu hads btn menabii sndrlmezse snmez. bhe, bir delili, yz delili atsa da medlle rs- zarar edemez. nk o kubbe-i liye yalnz bir direk stnde km deildir. Zihnin cziyeti hasebiyle, mteri nazaryla isbatna almak hatardr. Belki bu istidllt ve berhinin vazifesi menfdir. Matlab tavzih eder. Tasfiye eder. Bzan da takviye eder. Tedkik iki eittir Biri: Gittike eder.

Y9|V2Y9 tenevvr

Dieri: Gittike behatn zulmatna der.

RUMZ

112

Mesel, bir tatl suyun menba var. O menbadan binlerce cedavil ve o cedvellerden ubeler teferruederek ok yerlerde dolap, baz ecza-i aher ile bulam. te bir adam menba grd tatt. Hakkalyaknle tatlln anlam, teaubatn ittisalini derketmi. Sonra hangi cedvele yahud herhangi fera rastgelse edna bir emare tatllna dair ona kanaat verir. Ta aks kat bir delil ile tebeyyn edinceye kadar. O vakit baka madde karm der. Bu nev nazar ve tedkik; imann kuvvet ve inkiafna yardm eder. kinci Nazar: Menbadan aa inmeye bedel, aada gezer. Bu ise hangi fera rastgelse aclna bir emare grse bheye der. Tatllk iin delil-i kati arzu eder. Heyhat! Her yerde brhan ele gelmez. Byle incecik bir fera, cesim bir neticeyi bindirmek ister. Gitgide phe emniyetsizlik tezayd eder. Hem de akl nazar penceresiyle eyaya bakar. Halbuki mahall-i iman olan kalb, hads ve ilham gibi isimlerle tbir edilen bir hiss-i sdise-i batne ile hakika bakar ki; enbiyada vahy o hisse gredir. Nazar- akl kendi desatiriyle ok fakrdir. Ve dardr. Pek ok hakika kar kasr olur. Kavrayamadndan hakikat deil der, reddeder. Bir ins YYY tarafndan soruldu:

y[V2]VQ<:xVQ<sE7! Halbuki kfir

mslmana galebe eder? Elcevap: Sfat- Kelmdan gelen evamr-i teriiyeye kar itaat ve isyan olduu gibi, Sfat- radeden gelen evamir-i tekvniyeye kar da taat ve isyan vardr. Evvelki de mkafat ve mcazat galiben ahirette olur. kincisinde alebe dnyada olur. Mesel, sabrn mkfat zaferdir. Atletin mcazat sefalettir. Say ve sebatn sevab, servet ve galebedir. u halde, kfirin evamir-i tekviniyeye kar itaati, Mslmann evamir-i tekviniyeye kar isyanna galebe et-

RUMZ

113

mitir. Bir mslim, herbir sfat Mslman olmak lzm gelmedii gibi, bir kfirin herbir sfat kfir olmak ve kfrnden neet etmek lzm deildir. Veyahut galebesi ona istidratr, Mslmana tathrdir. u lemin ihtilli nedir? Sayin sermaye ile mcadelesidir. Acaba ikisini bartrmak aresi yok mudur? Evet vcb-u zekat, hurmet-i riba, karz- hasen erait-i sulhiyedir. u riba tan altndan eksen, u zalim medeniyet kasr kecektir. Gavurlardaki iki cereyanlar nasl gryorsun? imdilik biri necis, biri encestir. Thir-i mutlak yalnz desatir-i slmiyettir. yle ise iki cereyana da lanet? Evet lkin bize bulam olan encesin temizlii hesabna onun izalesine alan necise necis demekle onu da kendimize sratmak maslahat olmasa gerektir. Mesel, bir hnzr seni bouyor, bir ay da onu bouyor. Aynn barna drtmekle kendine musallat etmek akldan ziyade cnndur. Zten bir cinnet-i mstevliye dnyaya dalmtr. Kfrn inikakndan ne gryorsun? ttihad- slm. ttihad- slm nedir? ttihad- slm, arkdan garba, cenubden imale mmted bir meclis-i nranidir ki, eln yz milyondan fazla efrad bulunur ki; gafletlerinden ni gayr- meur bir surete girmi olan bir rabta- metin ile birbiriyle merbutturlar. Misk- Ezeliye ile peymn ve yeminimiz olan man ile o cemiyete dahil olmuuz. Ehl-i tevhidiz. ttihada memuruz. u cemiyetin ubeleri btn mesacid ve medaris ve tekya ve zevayadr. Ve u cemiyetin reisi Resl-u Ekremdir (A.S.M.) Kanun-u esassi Kurn- Azimandr. B-

RUMZ

114

tn efrad mabeynindeki rabta-y nraniyeyi, uur bir surette ihtizaza getirmekle btn o ubelere ifaze-yi nur etmek zaman gelmitir. te kbe-i saadetimiz olan ittihad- mnevver-i slmn hacer-l esvedi; Kabe-i Mkerremedir. Ve drret-i beyzas, Ravza-y Mutahharadr. Mekke-i Mkerremesi; Ceziret-l Arabdr. Medine-i Medeniyet-i Mnevveresi Devlet-i Osmaniyedir. Bir zaman slmiyetin secaya, revabt, mehasin-i ahlkna iareten rumuz tarkyla yle demitim: Eer u Kbenin zinet ve nakn grmek istersen, ite bak! Haya ve hamiyetten neet eden civanmerdane humret. Hrmet ve rahmetten tevelld eden masmane tebessm. Cezalet ve melahattan hasl olan ruhan halvet. Ak- ebabiden, evk-i bahriden neet eden semav nee. Hzn- gurubden, ferah- saharden vcda gelen melekti lezzet. Hsn- mcerredden, cemal-i mcelldan tecelli eden mukaddes znet birbiriyle imtizac edib ondan kan levn-i nran o ark ve garbn kb- kavseyni olan kbe-i saadetteki tk- muallasndaki kavs- kuzehindeki, elvn- sebann; lacivert ve yeil levnin timsalini greceksin. Lkin ittihad cehil ile olmaz. ttihad, imtizac- efkrdr. mtizac- efkr; mrifetin uayla olur. YYY Yksekten Bakmak steyen Dessas Bir Papaza Cevap Bir adam seni amura drm, ldryor. Ayan senin boazna basm olduu halde; istifham- istihfafiyle sual ediyor ki; Mezhebin nasldr? Buna cevab- mskit, ksmekle skut edip yzne tkrmektir. Tkrn o lainin o hayasz yzne! Ona deil, hakikat namna udur: 1.Sual: Din-i Muhammed nedir? Cevap: Kurndr. 2.Sual: Fikir ve hayata ne verdi?:

RUMZ

115

Cevap: Tevhid ve istikamet. 3.Sual: Mzahimin devas nedir? Cevap: Hurmet-i riba ve vcb-u zekattir.

]Q,@8! @,97j[7 e7! `;H7! :iXU< w<H7!:

Cevap:

4.Sual: u zelzeleye ne der?

Mcahid Bir Hayvan Mersiyesi

x;!t"*YX%vVQ<_8:
te o cnddan bir gzi, ehid. Nevi hayvandaki meymn, sad. Ey maymn- meymn! Mminleri memnun, kfirleri mahzn, Yunan da mecnun eyledin. yle bir tokat vurdun ki, siyaset arkn bozdun. Lord Corcu kudurttun, Venizelosu geberttin!.. Mizan- siyasette pek ar oturdun ki; Kfrn ordularn, zulmn lekerlerini bir hamlede havaya frlattn.

RUMZ

116

Balarndaki maskelerini drp maskara ederek btn dnyay gldrdn! Cennetle mbeer olan hayvanlarn isrine gittin! Cennette sadsin nk gzi hem ehidsin!... YYY Mhim Bir Nokta slm gaflet edip kst. Hristiyanlk dini fen ve medeniyeti kendine maledip iki silahla galebe ald. imdi arkta mthi bir silah mal ediliyor. Bunun hak ksmna sahip olmal. Yoksa yine kssek onu da hristiyanlk slmiyet aleyhinde istimal edecektir. Buna kar dayanlmaz. Cumhur-u avama mteveccih olan bir fikir, bir kudsiyet almazsa sner. O desatire kudsiyet verecek iki muazzam rakb din var. u keskin fikir gzn at vakit, hasmn ve hasmn elindeki silahn Hristiyanlk dini bulmutur. yle ise o fikir, kudsiyet almak iin slmiyete dehlet etmeye mecburdur. YYY

RT

117

rt

Mellifi Bedizzaman Said-i Nurs

RT

118

fade Bundan alt sene evvel, u zelzelenin bidayetinde, rt-l caz

xTSX<v;@X5+*@W8:be
tefsirini yazarken, yan sadedinde, u risaledeki fehmimi aynen yazmtm. Zaman fehmimi teyid ettiinden nerediyorum. Zeyli perakende hakikatlerden bir aradr.

RT

119

v[&I7!w W&I7!yV7! vK" xTSX<v;@X5+*@W8 :

u cmle-i liyenin itnabnda bir caz- icaz var.

x5GMB< veya x6i<gibi ksa bir cmleye bedel, bunu ihtiyar

nki

etmesinden, sadakann erait-i makbuliyetini fehme ihsas ve nikt- hsnn ihsan ediyor. Sadaka be art ile tam sadaka olabilir: Birincisi: Sadakaya muhta olacak derecede tasaddukta israf etmemektir. u arta imaen (menar) etmitir.

@W8daki min-i tebiziyeyi

hasr ifade eden

kincisi: Kendi malndan vermeli, yoksa Aliden alp Veliye vermemeli. una iareten

v-

;@X5+*@W8deki
takdimi (ayar) etmitir.

RT

120

ncs:

Minnet

etmemektir.

Buna

remzen

deki hakik mlik kim olduunu ve sadaka veren yalnz vasta olduunu gstermekle, u arta (medar) etmitir. Drdncs: Tyb- nefs ile, rza-i kalb ile olmal. Havf- fakr ile

@X5+*

@X5+*daki nun-u azametle w[BW7!?xT7! :)!+h7!@9!manasna

olmamal. una telvihan remzedip u arta (emare) etmitir. Beincisi: Sadakay alan sefahette deil, belki nafakasnda ve hacat- zaruriyesinde sarfetmeli. una telmihan

xTSX-

<un maddesini (almet) etmitir.

Altncs: art- kemldir... Mala hasr edilmemeli. Zr tasadduk malda olduu gibi, ilimde, fikirde, fiilde de olur. u tamime

@8lafzndaki umum ile ma ve xTSX<deki tlak ile iaret etmitir. nki makam- hitabde tlak,
tamimdir. slmiyetin bir rkn- mhimmi olan zekat, beerin hayat- neviyesi iin ehemmiyeti udur:

,!?hOX5?@6i7!yani
Hadste var; zekat bir kprdr ki, mslman, kardei olan mslmana muavenet iin

RT

121

ondan geer. Zr memurun-bih olan teavn, o vasta iledir. Ve nev-i beerin heyet-i itimaiyedeki nizamn srat-l mstakimi odur. nsanlar iinde madde-i hayatn cereyanna rabta odur. Terakkiyat- beerdeki zehirlere tiryak odur. Evet zekatn vcb-u katsinde ve onun kabilesi olan sadakaya ve karz- hasene davet-i Kurnde ve ribann vesailiyle beraber hurmet-i edidesinde azm bir hikmet, l bir maslahat, vasi bir rahmet vardr. Eer sahife-i lemde tarih bir nazarla dikkat ve cemiyet-i beeriyenin mesavisinin esaslar tefti edilse grlecektir ki, btn ihtillt ve fesadn asl ve madeni ve btn ahlk- rezilenin mahrek ve menba, tek iki kelimedir. O iki kelimenin imtizacndan bomba gibi krei arz patlad ve izdivacndan, meden insanlardan canavarlar dodu. Birinci Kelime: Ben tok olsam, bakas alktan lse bana ne? kinci Kelime: stirahatm iin zahmet ek, sen al ben yiyeyim. Merhametsiz nefisperest olan birinci kelime-i gaddaredir ki; lem-i insan zelzeleye getirip, kyameti kopmak zeredir. u kelimenin rkn kesecek tek bir devas var ki, o da zekattr ve zekatn mkemmili olan sadakattr. Ve onun mtemmimi olan karz- hasendir. Hars, hodgm, zalim olan ikinci kelimedir ki, beerin terakkiyatn yle sarsyor ki, herc merc ateine atmak zeredir. u dhiye-i dehyann tek bir devas var. O da hurmet-i ribadr ve faizin btn vesailini hayat- itimaden ref etmektir. Hodgm ellerde servetin inhisarna vesile olan riba kaplar, bankalar seddir. Evet bu kaplar ile servet ve temellk, kalil adamlarda toplanr. Bu iki dstur ile tevzi edilmezse, gasbedilecektir. Evet heyet-i itimaiyedeki intizmn art, tabakat- beer birbirinden uzaklamamak; tabaka-y havas tabaka-y avamdan, taife-i aniya taife-i fukaradan ayrlmasn ki, sla-i rahm kopmasn. Halbuki ribann hayat ve zekatn mevti ile, geni bir mesafe alm; yle bir uzaklk olmu ki, hayt- vasl kopmu. Tabaka-y sfldan, tabaka-y ulyya kar ihtiram, itaat, tahabbb yerine; yalnz ihtilal sads, hased sayhas, kin enni, nefret velvelesi, intikam feryad ykselip iitilir.

RT

122

Tabaka-y ulydan, tabaka-y sflya merhamet, ihsan ve taltife bedel, yalnz zulmn atei, tahakkmn saikas, tahkirin rad iniyor. te bu halet-i ruhiyedendir ki, sebeb-i tevazu ve terahhum olan havastaki meziyet, tekebbr ve gurura sebeb olmutur. efkate, acmaya ve yardma sebeb olan fukara aczi, avamn fakr esaretlerine, sefaletlerine sebeb olmutur. Eer ahid istersen lem-i medennin fesad ve rezaletine bak, zaman ok ahidleri gsterecektir. Elhasl: Tabakatn musalahas, birbirine yaknlatrmasnn are-i yegnesi, erkn- slmiyetten olan zekat, heyet-i itimaiyenin tedvirine vsi, l dstur ittihaz etmektir. slmiyette en byk kebire olan ribay vesailiyle ilga etmektir. Adalet-i Kurniye lem kapsnda durup, ribaya yasaktr, girmeye hakkn yoktur, der. Zaman ihtiyarlandka Kurn genleiyor, rumuzu tavazzuh ediyor.

e7!:hL2vUX8wU<!Mesel: e7!hEA7! ]4hD# Mesel: e7!(:G'!@E.!uB5Mesel... Mesel...

Mesel: ilh.

RT

123

~*Y-@2 t#Y8fQ"a 9!a9!~a9! w8 :I7!G&:| 4h[$@#GA 7!!IF7u; ~YNFW#~G[Q,w [9@W$w8_M FVB8! G7Y#_9! }VKVKB8@'@KXB,! }VKVK8
(Aura)

RT

124

@8@[T"}X, w[Q"*!|4 @8J7!_8 t,@W# @WD9@"x7 YB [8s0@9|&f[QK7!~HZ4 vZ[V2a %I&G# ~Y4*@Q#_W7~:!! I#:G[QK7! t\7:!uCW# _WU4@- _8vZX8H'! !+_8|

RT

125

X8ISB4 !Y0!|4 |#@<_W[4_9! _9!t7 H6u&!IW7! t[#@;|4_9!x;!_9!! tV# | X6@K7w[BX $!I%@ZW"}X,u6|4y9!! +@XW7! w8| #YW" s[BQ7!pVF<:f<GD7!

RT

126

f[QK7!jAV[4y,@A7_9! GD<A7!

Trkesi S- Kimsin? lsen yine sen misin? Bedenin inhilali ruhun ahsiyetine tesir etmez mi? C- Ben bu anda, seksen Saidden telhis ile tezahr etmiim. Onlar mselsel ahs kyametler ve mteselsil ( ) istinsahlar ile alkalanp u zamana beni frlatmlar.
16

u (Said) yetmi dokuz meyyit, bir hayy- ntkn fihristesidir. Eer zamann suyu donup dursa, mtemessil olan o Saidler birbirlerini grseler, iddet-i tehalften birbirlerini tanmayacaklardr. Ben onlarn stnde yuvarlandm; hasenat, lezzat dald kald. Seyyiat, lm topland, yklendi. Nasl ki imdi o merhalelerde daima ben benim. yle de mevtimle gelecek menzillerde de yine ben benim. Lkin her senede u menzilhanelerdeki zerrat, iki muhaceret-i umum yaptndan, ene dahi libasn deitirir, yrtlm Saidi atar, yeni Saidi giyer. YYY nikas ( ) ya hviyeti veya hviyetle hasiyeti veya hviyetle mahiyeti tutar.
17

Biri birinden eltaf ve eeff, kudretin ok yineleri vardr. Camdan suya, sudan havaya, havadan esre, esrden lem-i misale, hatt zamana, hatt fikre ilhir tenevv ediyor. Suda kesifin aksi, asln ayn deilse, nurande gayr da deil, havada ayndr. Hava yinesinde bir kelime milyonlar kelimat olur. Kudretin u matbaasnda srr- tenasl, kalem-i sun-u lah acib istinsah ediyor.
16 17

Mstensih kalem-i kudrettir. Mellif Tulat'n hirine dikkat.Mellif

RT

127

w[T7@F7!w,&!yV7! *@AB4
YYY MSLEYN TELAKK EDLEN ZIDDEYN Zevk olan sofiye vahdet-l vcdu, Allah hesabna kinat inkrdr. Fikr olan felsefe ve zaf-l itikadlarn lisannda olan vahdet-l vcd ise, h kinat hesabna Allah inkrdr. Biri vahdet- uhud, dieri vahdet-l mevcudu tazammun eder.

hC7! w8 @<hC7!w<!
Nazar mesele-i zevkiyede tasarruf etse bozar. Zevk kef olan emir, nazar- fikir mizan ile tartlmaz, ona inse katlar, irkinleir. Mesel: Toprak altnda bir ekirdek havada ondan iekli bir snbl var. lem-i trabda nazar, ekirdee dikkat etse ince esasat grr. Hava lemindeki mzehher snbl onlara irca ile izah edemez. ekirdek iine sktramaz. te zevk burada bakar. Nazar orada. Ryet deiir. Bare hakikatlar, kymetsiz ellerde kymetsiz olur.

*xZ1? GL7]SB'! w8@EA, Ben de derim:

Demiler:

RT

128

h<hZ8i7!:^XD7!x7: ` G/GQ7] SB'!w8@EA,:vQ9 a5h&!:vXZ%a" H2@W7

Cennet olmasa, Cehennem tazib etmez. Zemherir olmasa, ihrak etmez. YYY

NEFSPERESTLERN NAZAR-I DKKATNE! Bir lokma krk paraya. ( ) Bir lokma on kurua, aza girmeden, boazdan getikten birdirler.
18

Yalnz birka saniye, azda bir fark var. Mfetti ve kapc olan zaikay taltif ve memnun etmek iin, birden ona gitmek, israfn en sefihidir. Eskide ekser slm a deildi, tereffhe ihtiyar var idi. imdi atr, telezzze ihtiyar yoktur.
18

Mugaddilikte ikisi bir iken, heves san'atlar birinin kymetine vergiler ilve ediyor. Mellif

RT

129

YYY LEZZETPERESTLERN NAZAR-I DKKATNE! nsan eski zamann dnse, ya lisan veya kalbi, ya h, h veya oh, oh tahattur veya telaffuz edecektir. h, mstetir elemin tercmandr. Oh, ruhta muzmer bir lezzet ve nimetin muhbiridir. h dedtiren, lezaiz-i maziyenin tasavvur-u zevalidir. nki zeval-i elem lezzet olduu gibi, zeval-i lezzet de elemdir. irlerin divanlar, tasavvur-u zeval-i lezzetten gelen bir elem-i fikrnin birer feryaddr. Oh yani Elhamdlillah dedtiren, lm- maziyenin tasavvur-u zevali, verdii lezzet-i ruhaniyenin nvandr. Demek muvakkat lezzetten ziyade, muvakkat eleme tebessm etmeli, ho geldin demeli. YYY EVLENMEL BEKRLIK, BKRLARIN KRIDIR. Bkire, iki sls kadn, bir sls erkektir. Bekr, iki sls erkek, bir sls ocuktur. zdivac, tasfiye tehzib eder. YYY S- Hangi cemiyettensin, neden muhalefeti iddetle tenkid ediyorsun? C- heda cemiyetindenim. Tek bir veliyi inkr veya istihfaf etmek, meumdur. yle ise, iki milyon evliyaullah olan heday inkr etmek ve kanlarn heder saymak, meumlarn en meumudur. Zira muhalefet der: Haksz olarak harbe girildi, hasmmz hakl idiler. Cihad deildi. te u hkm, iki milyon hedann ehdetini inkrdr.

RT

130

Bence

en

ok

duamz

bu

olmal:

@XX["@X,@"u QD#vZV7!
Bir hakikat var ki, en bedevi ve hatt vahi insanlar dahi o hakikata kar serfru, brde-i itaat ve ihtiramdrlar: Bir airetten mtehasm iki kabile, haric bir hasm zuhr etse, sevk-i tabi ile dhil husumet tatil edilir. yan- istirabdr ki; meden, mnevver telakki edilenler, o vahilerden ok aadrlar. Husumet-i hariciyenin zuhruyla, dhil husumeti tedid ederler. Eer medeniyet ve fen byle ise, insann saadeti vahet- cehalettedir. YYY lim-i mrid koyun olmal, ku olmamal. u kuzusuna st, bu yavrusuna kay verir. YYY Btl eyleri tasvir, saf zihinleri idlldir ve cerhtir. Badehu cerh ve red ile tedavi ya olur, ya olmaz. Bare stanbul mtebayin, dhiyane prensiplerin telkinat- musrraneleriyle kabiliyet-i telakkuhiyesini kaybetmitir. Zihni lfte olmutur. YYY Nisyan bir nimettir, yalnz her gnn lmn ektirir, mterakimi unutturur. YYY Derecat- hararet gibi, her musibette bir derece-i nimet vardr. Daha byn dnp, kkteki derece-i nimeti grp, Allaha kretmeli. Yoksa istizam ile flense ier, merak edilse ikileir. Kalbdeki misali, hakikata inklab eder. YYY

RT

131

ZULMETL MNEVVER Efkr- hazrada cehl-i basiti cehl-i mrekkebe kalbeden en mhim sebeb; mehul bir eye parlak bir isim takmakla anladm zannetmek ve mehul eyleri ona ircaiyle, izah ettim zannetmektir. Halbuki tarif, ya hadd ya resim ile olur. Yoksa vz cahil ve msemmaya mmas olan vechi muzlim ve gze arpan vechi efff bir ism-i camid ile olmaz. Manyetizma, telepati, kuvve-i mknatsiye gibi... YYY hya-y din, ihya-y millettir. Hayat- din, nur-u hayattr. mmet eriata temessk nisbetinde terakki, tesahl nisbetinde tedennisi hakik-i tarihiyedendir. YYY

TULAT

132

@2YV0
Tulat

Mellifi Bedizzaman Said-i Nursi

TULAT

133

FADE Telepati nevinden, ruhumla iddet-i alkas olan bir ahs- mehul, muhtelif ve birbirinden uzak mevzulara dair; birdenbire kibrit yakmak gibi, seri sualler soruyor. Ratb ve ybis karyor. ntihab kariin arzusuna tabidir.

TULAT

134

v[&I7!w W&I7! yV7!vK" @5H7! yV7GWE7! !:hA.! :vUE<*`;H# :!xVLSB4 !x2+@X#:

S: lem-i slm lemasnn ortasndaki mdhi ihtilafata ne dersin ve reyin nedir? C: Evvel:( ) lem-i slma gayr- muntazam veya intizm bozulmu bir meclis-i mebusan ve encmen-i ra nazaryla bakyorum. eriattan iitiyoruz ki: Rey-i cumhur budur, fetva bunun zerinedir. te u, bu meclisteki rey, ekseriyetin naziresidir. Rey-i cumhurdan mada olan akval, eer hakikat ve mazdan hl ve bo olmazsa istidadatn reylerine braklr. Ta herbir istidad, terbiyesine mnasib grdn intihab etsin.
19

Lkin burada iki nokta-i mhimme vardr: Birincisi: u istidadn meyelan ile intihab olunan ve bir derece hakikat tazammun eden ve ekalliyette kalan kavl, nefs-l emirde mukayyed ve o istidad ile mahsus olduu halde, sahibi ihmal edip mutlak brakt. Etba iltizam edip tamim etti. Mukallidleri taassub edip, o kavlin hfz iin muhaliflerin red ve hedmine altlar. u noktadan msademe,
19

Bir zaman byle demitim. Mellif

TULAT

135

magabe, cerh ve red o derece meydan ald ki; ayaklar altndan kan toz ve azlarndan feveran eden duman ve lisanlarndan pskren berkler, imekli ve bzan rahmetli bir bulut, ems-i slmiyetin tecellisine bir hicab tekil etmitir. Lkin ziya-i emsten tefeyyz etmesine istidad baheden rahmetli bulut derecesinde kalmad. Yamuru vermedii gibi, ziyay dahi menetmektedir. kinci Nokta: Ekalliyette kalan kavl, eer iindeki hakikat ve maz, onu intihab eden istidadlardaki heves ve heva ve mris yineye ve mizacna galebe almazsa, o kavl bir hatar- azmde kalr. Zr istidad onunla insiba edip onun muktezasna inklab etmek lzm iken; o, onu kendine evirir ve telkh eder, kendi emrine msahhar eder. te u noktadan hda hevaya tahavvl ve mezheb mizacdan teerrb eder. Ar su ier bal aktr, ylan su ier zehir dker. Fakat kaviyyen mid ederim ki, kinatta u meclis-i l, u meczub sergerdan kre ehrinde millet-i insaniyede ve dem kavminde lema-i slm lemi, bir meclis-i mebusan- mukaddese hkmne geecektir. Selef ve halef asrlar stnden birbirine bakp mabeyinlerinden bir encmen-i ra tekil edeceklerdir. S- Nasraniyet, slmiyetin inkiafna bundan sonra mani olmayacak mdr? C- Nasraniyet ya intifa veya stfa ile terk-i silh edecektir. Zr birka defa yrtld, protestanla geldi. Protestanlk da yrtld, tevhide yaklat; tekrar yrtlmaya hazrlanyor. Ya intifa bulup snecek veyahut dorudan doruya hakik Hristiyanln esasna cmi olan hakik-i slmiyeyi karsnda grecektir. Beer dinsiz olamaz! te bu srr- azme, Peygamber (A.S.M.) iaret etmitir ki: Hazret-i sa gelecek, mmetimden olacak; ayn eriatmla amel edecektir. Saniyen: Sebeb-i ihtilaf- muzr: Bu haktr dsturu yerine; Yalnz hak budur ve en gzeli budur hkm yerine, gzeli budur hkm ikame edilmitir.

yV7!]4`-

TULAT

136

E7! esas- merhametkr yerine yV7! ]4mRA7! ikame edilmitir. Kendi

mesleinin muhabbeti yerine, baka meslekten nefret, harektnda hkim klnmtr. Hakikata muhabbet yerine, ene tarafgirlii mdahale etmitir. Vesail ve delail, makasd ve gayat yerine ikame edilmitir. Halbuki fsid bir delil ile, hak bir netice zihinde ikame edilir. Btl bir vesile ile hak bir gaye, fikirde tesbit edilir. Madem gaye ve maksad haktr; delil ve vesilelerdeki fesad, byle inikak- kulba sebebiyet vermemeli. Salisen: Sebeb-i ihtilaf, hkim-i zalim olan cerbezedir. Fikr-i tenkid ve bedbnlie istinad eden cerbeze, daima zalimdir. S- O sail-i mehul, tekrar der: Cerbeze nedir? C- ( ) Mteferrik byk ilerde, yalnz kusurlar grmek cerbezeliktir; aldanr ve aldatr. Cerbezenin eni, bir seyyieyi snbllendirerek hasenata galib etmektir. ( )
20 21

Mesel: Bir airetin herbir ferdi, bir gnde att balgam, cerbeze ile vehmen tayy- mekn ederek birden bir ahsta o muhassal temsil edip baka efrad ona kyas ederek, o nazar ile baksa.. Veyahut bir sene zarfnda birisinden gelen rayiha-i keriheyi, cerbeze ile tayy- zaman ederek, bir dakika-i vhidede, o ahs- hazrda sudrunu tasavvur etse; acaba evvelki adam ne derece mstakzer, ikinci adam ne derece mteaffin.. hatt hayal gzn kapasa, vehim dahi burnunu tutsa maaralarndan kasalar, akl onlar tevbih etmee hakk olmayacaktr. te u cerbezenin tavr- acibi; zaman ve meknda mteferrik eyleri toplar, bir yapar. O siyah perde ile hereyi temaa eder. Hakikaten cerbeze, envaiyle garaibin makinesidir.
20 21

Bir zaman airetlere byle cevab vermitim. Mellif irkin emirler, irkin eylerle tasvir edilir. Gelecek temsillerde kusura bakma! Mellif

TULAT

137

Grlmyor mu ki, cerbeze-ld bir kn nazarnda, umum kinat, birbirine muhabbet ile mncezib, rakkasane hareket edip glyor... Veyahut ocuunun vefatyla matem tutan bir vlidenin cerbeze-ld meyusiyeti nazarnda, umum kinat hzn-engizane alayor. Herkes, istedii ve haline mnasib grd meyveyi koparr. Bu makamda size bir temsil: Mesel: Sizden yorulmu yolcu bir adam, yalnz bir saat tenezzh etmek zere, gayet mzeyyen ve mzehher bir baheye girse (nekaisten mberra olmak, cinan- Cennetin mahsusatndan ve her kemle bir noksan kartrmak, u lem-i kevn ve fesadn mukteziyatndan olmakla) u bahenin mteferrik kelerinde baz pis ve murdar eyler bulunduu iin, inhiraf- mizac sevki ve emri ile, yalnz o taaffnat taharri ve o murdar eylere idame-i nazar eder. Gya onda yalnz o var. Hlyann hkmyle fena hayal tevess ederek, o bostan bir selhhane ve mezbele suretinde gsterdiinden midesi bulanr ve istifra eder, keml-i nefretle kaar. Acaba, beerin lezzet-i hayatn gussedar eden byle bir hayale, hikmet ve maslahat ry-i rza gsterebilecek midir? Gzel gren, gzel dnr. Gzel dnen, hayatndan lezzet alr. YYY S- Herkes, zaman ve dehirden ikayet ediyor. Acaba Sni-i Zlcelalin sanat- bediine itiraz kmaz m? C- Hyr, asl. Belki mns udur: Gya ikayeti der ki; istediim emir ve arzu ettiim ey ve teehhi ettiim hal; hikmet-i ezeliyenin dsturuyla tanzim olunan lemin mahiyeti mstaid deil ve inyet-i ezeliyenin pergeliyle nakolunan felein kanunu msaid deil ve meiet-i ezeliyenin matbaasnda tab olunan zamann tabiat muvafk deil ve mesalih-i umumiyeyi tesis eden hikmet-i lah raz deillerdir ki, u lemi imkn, Feyyaz- Mutlakn yed-i kudretinden u uklmzn hendesesiyle ve tehevvsmz itihasyla istediimiz semerat koparsn. Verse de tutamaz, dse de kaldramaz. Evet bir ahsn tehevvs iin, byk bir daire-i muhita, hareket-i mhimmesinden durdurulmaz.

TULAT

138

Elhasl: Cerbeze bir hkimdir. Yalnz seyyiat tarafn konuturmamal, onun hasm olan hasenat da dinlemeli. Sonra mvazene edip, mizan- hairdeki hkm- dilane gibi, racih gelene muhabbetle hak vermelidir. YYY S- Efkr- hazrada cerbeze nasl bir tesir etmitir? C- Bak, o seyyiedir ki, Ararat Da kadar bize zulm ve tahkir eden ecnebi bir devleti, ne safsatal bahanelerle, bilmem hangi tarihte Krmda bize yardm etmi gibi yavelerle, bize dost olabilecek surette gsteriyorlar. Hem Sbhan Da kadar, slmiyetin izzet ve erefine alan gruhu mcahidni, acib bahanelerle en fena derekesine indirip, millete dman gibi gsteriyorlar. Hem de Avrupann terbiyesinin neticesi olarak;

yX,&!z-u6w8H' kaidesiyle her eyin en iyi cihetini nazara

almak maslahat iken, en fena cihetini nazara alp mtemadiyen milleti yese sevk ederek, ruh-u cemaat ldryor.

Hem yine cerbeze seyyiesine, zaf- akide inzimam etmesiyle, mesaili diniyede en zaf tarafn irae ederek dinsizlie zemin ihzar ediyor. Hem yine onun netaicidir ki, mukteza-y beeriyet olan, beyn-es selef cereyan eden tenkidat- rakibkrane veya hakperestaneyi, sofestacesine bir cerbeze ile, her birinin hakknda bakalarn tenkidatn irae edip, eazm- mmet hakknda hrmetsizlik ve emniyetsizlii telkin ederek, o vasta ile ezhandaki slmiyetin kudsiyetini sarsyor. te bunlar gibi ok mazarrat- azme, u nevi cerbezeden tevelld ediyor. stanbulu dndke, iki kar kadar dili uzanm, sair azas nev- nemadan mahrum kalm, ihtiyar bir ocuun timsali zihnime geliyor.

TULAT

139
22

S- Anadolu aleyhinde km olan fetvaya ne dersin? ( ) C- Fetva-y mahz deil ki, itizar edilmesin. Belki kazay tazammun eden bir fetvadr. nki fetvann kazadan fark, mevzuu mdr; gayr- muayyendir, hem mlzim deil... Kaza ise muayyen ve mlzimdir. u fetva ise, hem muayyendir, kim nazar etse bizzarure murad anlar. Hem mlzim olmutur. nki avam- mslimni onlar aleyhinde sevketmekte esbabn en hiridir. Mademki u fetva, kazay tazammun ediyor, kazada iki hasm dinletmek zarurdir. Anadolu da sylettirilmeliydi. Netice-i mddeiyatlarn aleyhlerinde olan davalarla, siyasiyyun ve lemadan bir heyet tarafndan, maslahat- slmiye noktasnda muhakeme edildikten sonra, fetva verilebilirdi. Zten imdi baz hakikte bir inklab var. Ezdad isimlerini deitirip, mbadele etmiler. Zulme adalet, cihada bay, esarete hrriyet nam veriliyor. YYY S- Neden bu kadar (.G.Z.) den nefret ediyorsun? Musalahasn da istemiyorsun? C- Sebeb bir deil, bindir. Bana en ziyade edid grnen, manen ahlkmza vurduu darbedir. ekirdek halinde olan secaya-i seyyieyi iimizde inkiaf ettirdi. Hayatn yaras iltiyam bulur; izzet-i slmiye, namus-u millnin yaras pek derindir. Edirne Cmiinde, ( ) bir slm hocasnn lisanyla, Venizelos gibi eytan zalime dua ettirdi. Merkez-i Hilafette, mslmanlar lisanyla hizb eytan olan (.G.Z.), Yunan askerlerini halaskr, tathirci iln ve karsndaki gruh-u mcahidni cani, zalim sylettirdi.
*

Cy- dikkattir ki; merkez-i Hilafet lemas ve Dr-l Hikmet ve zabta-i ahlkiye ile fuhu, iret, kumar gibi kebairi izale deil, tevkif edemediler. Anadolu Hkmeti'nin bir emri ile, btn iret, kumar gibi kebairler men' edildi. Demek desatir-i hikmet, nevamis-i hkmetle; kavanin-i hak, revabt- kuvvetle imtiza etmezse, cumhur-u avamda msmir olamaz. Mellif * Yani: Edirne Kap Caminde. Nair

22

TULAT

140

Acaba bir vlide o dereceye getirilse ki, ocuunu kendi eliyle ldrerek, mteessir olmayarak, para para etse, hi mmkn mdr ki, onda hissiyat- liye ve ahlk- smiye intifa etmesin?!. YYY S- Neden (.G.Z.) siyaseti galib kar? C- Siyasetinin hassa-i mmeyyizesi; fitnekrlk, ihtilaftan istifade, menfaat yolunda her alakl irtikb etmek, yalanclk, tahribkrlk, harite menfliktir. Bir adam kocaman bir binay bir gnde harab eder, bir taburu ihtilale verir. u alak siyasettir ki (K.T.T.)ni ( ) zahiren telin ettii halde, gizlice dehalet ediyor. Fenalk ve ahlk- seyyie, siyasetine vasta olduu iin, her yerde ahlk- seyyieyi himaye ederek teci eder. imdiki stanbul hali ahiddir.
*

S- Anadoluda pekok zulm ediliyor ve pekok mslmanlar idam ediliyor. Neden byle yapyorlar? C- Evet maatteessf pek feci eyler oluyor. Fakat asl sebeb, melun mimsiz medeniyet, yle zalimane bir silh, u harb-i vahiyaneye vermitir ki, o silhn karsnda dayanmak, onun naziriyle mukabele etmek lzm gelir. ehane ile mitralyoza mukabele edilmez. te o silh, o dstur ki, medeniyet harbin eline vermitir. Ben de kendi gzmle Grandk Nikolaviin namna iki emri grdm. Der: Askerimize bir kyden bir tfenk alsa, oluk ocuu ile imha edilecektir. kinci emri de: Bir cemaatte bir adam, cephe zararna bize hyanet etse, oluk ocuu ile imha edilecektir. te byle ezlem bir dstur ile (.G.Z.) Anadoluya hcum ediyor. YYY S- lem-i slmdaki ihtilaf tadil edecek are nedir? C- Evvel; mttefekun aleyh olan makasd- liyeye nazar etmektir. nki Allahmz bir, Peygamberimiz bir, Kurnmz bir, zaruriyat- diniyede umumumuz mttefik, zaruriyat- diniyeden baka olan teferruat
*

Kostantin'i kasd ediyor. Nair

TULAT

141

veya tarz- telakki veya tark-i tefehhmdeki tefavt bu ittihad ve vahdeti sarsamaz, racih de gelemez.

yV7!]4`-

E7!dstur tutulsa, ak- hakikat harektmzda hkim olsa

-ki, zaman dahi pek ok yardm ediyor- o ihtilafat sahih bir mecraya sevkedilebilir. Esefen; gaye-i hayalden tenasi veya nisyan olmakla, ezhan enelere dnp etrafnda gezerler. te gaye-i hayal, maksad- l btn vuzuhuyla meydana atlmtr. ZULMN EDD BR NEV Dnyaca havas tannan insanlardaki meziyet, sebeb-i tevazu ve mahviyet iken, tahakkm ve tekebbre sebeb olmutur. Fukara aczi, avamn fakr, sebeb-i merhamet ve ihsan iken, esarete mahkmiyetlerine mncer olmutur. Bir ide mehasin ve eref hasl olduka, havassa peke edilir; seyyiat olsa, avama taksim edilir. Mesel, bir tabur galebe alsa, an eref kumandana verilir, taksim edilmez. Malub olduu vakit, seyyie tabura taksim edilir. Mesel: Bir airet namuskrane bir i etse, ferin Hasan Aa derler. Fenalk ettikleri vakit, Tuh ne pis airet imi diyecekler.

GX%]2G<j[E7! @E<!)! :`@Z7]2(! ^Z<h6x-

TULAT
23

142

U#!)!: ( ) kavl-i mehuru, u acib zulmn

tercmandr. Hem de u itima sistemdeki damar- zulmn bir mecras da udur: Yksek tabakada birinin ldrlmesiyle, ok seneler matem tutulur. Halbuki onun cinayetiyle tabaka-i avamda yzer, belki binler kii telef olsa, bir-iki gnde unutulur. u ise adalet-i Kurniyeye zddr. Bir ah, bir geday ldrse eriat ksasa hkmeder, ikisini bir grr. YYY MSTEHAK BR CEZA

h<u#@T7!dstur-u dilanesi, eriat-

eriatn ftriye olan kavnin-i kadere muntabktr ki, tark-i gayr- meru ile bir maksad takib eden, maksudunun zddyla ceza gryor. Wilson, Klemanso, Venizelos gibi. una bir misal: Bidayet-i inklabmzdan beri, sevab- hiretin vesilesini dinsizcesine an erefe vasta yapanlar, mdhi bir rezaletle neticelendi. Muvakkat bir an ereften sonra, elm bir sukut takib etti. Lisan- halleri

@[,X8@[,9aX6]XB[7tilavet ediyor.
Ftrat- insan bir mezraa hkmndedir ki, secaya-y hasene temaylat erriye ile beraber, daneler gibi dest-i kaderle iinde ekilmitir. Bu daneler nev- nema bulmak iin bir suya muhtatr. Hevadan gelse, er daneleri nev- nema bulur. imdiki u medeniyet-i habisenin heyet-i itimaiyeye verdii tesir gibi... Ftraten -endan- hayr ciheti galibdir, fakat snbllenmi, semere vermi on ekirdek, yz deil bin kurumu e23

Musibet geldike bana baryorlar. Tatl yendike Cndb arlyor. Mellif

TULAT

143

kirdee galebe eder. te unun aresi: O bb- fitneyi kapatmakla, suyu Hda tarafndan vermek lzmdr. S- Taaddd- zevcat ve abd gibi baz mesaili, ecnebiler serrite ederek, medeniyet nokta-i nazarnda, eriata baz evham ve behat rad ediyorlar. C- slmiyetin ahkm iki ksmdr: Birisi: eriat ona messistir. Bu ise, hsn- hakik ve hayr- mahzdr. Birisi dahi: eriat muaddildir. Yani, gayet vahi ve gaddar bir suretten karp, ehven- er ve muaddel ve tabiat- beere tatbiki mmkn ve tamamen hsn- hakikiyeye geebilmek iin zaman ve zeminden alnm bir surete ifra etmitir. nki birden tabiat- beerde umumen hkmferma olan bir emri birden refetmek; birden tabiat- beeri birden kalbetmek iktiza eder. Binaenaleyh eriat vz- esaret deildir. Belki en vah suretten, byle tamamen hrriyete yol aacak ve geebilecek bir surete indirmitir, tadil etmitir. Hem de drde ( ) kadar taaddd- zevcat, tabiata, akla, hikmete muvafakatyla beraber eriat bir taneden drde karmam, belki sekizden, dokuzdan drde indirmitir. Bahusus taaddde yle erait koymutur ki, ona mraat etmekle, hibir mazarrata meddi olmaz. Baz noktada er olsa da, ehven- erdir. Ehven- er ise, bir adalet-i izafiyedir.
24

Heyhat! lemin her halinde hayr- mahz olamaz. YYY S- Dr-l Hikmet-il slmiye neden hizmet edemedi? C- En byk hizmeti, adem-i hizmetidir. En byk hareketi, hareketsizliidir. nki buradaki hkim olan kuvvet, ecnebiye lehinde olmayan herbir hareketi bouyor. Hareket edenleri grdk, mukaddes cmilerde gvurlara dua ettirildi ve mcahidlerin cevaz- katline fetva verdirildi.
Erkek galiben yz yana kadar telkh eder. Kar, yar vakti hayz olduu halde elliye kadar telakkuh eder. Mellif
24

TULAT

144

te Dr-l Hikmet, bu frtna iinde let ettirilmedi. En byk mani olan ecnebi kuvvet, btn kuvvetiyle ahlkszl himaye ve teci ediyordu. kinci derecede sebeb: Dr-l Hikmet eczalar kabil-i imtizac, belki de ihtilat deil. ahs meziyetleri vardr. Cemaat ruhu tevelld etmedi. Eneler kavdir, delinmedi ki bir nahn olsun. Ben, biz olmad. Mesalerinde teark dsturuyla ie giriildi, teavn dsturu ihmal edildi. Teark, maddiyatta eseri azmletirir, fevkalde yapar. Maneviyat ve efkrda diletirir, belki irkinletirir. Teavn dsturu bunun tamamen aksidir; maddiyatta cemaate nisbeten pek kk, fakat yalnz bir ahsa nisbeten byk eserlere vasta olur. Maneviyatta ise, eseri hrikulde derecesine isad eder. Hem de tenkidleri ok keskinlemitir, karsna kan fikir paralanr, sner. Ehakk aramakla bzan hakk da kaybeder. Hakta ittifak, ehakta ihtilaf olduundan; bence ok defa hak, ehaktan ehaktr. Ehakkn mddet-i taharrisi zamannda, btln vcduna bir nevi msamaha var. Yani bzan hasen, ahsenden ahsendir. YYY S- Biri dese: Bu hadsi kabul etmem. Nasldr? C- Bzan, adem-i kabul kabul- ademle iltibas olunur. ok hatiata mncer olur. Halbuki adem-i kabul, adem-i delil-i sbut, onun delilidir. Kabul- adem, delil-i adem ister. Biri ekk, biri inkrdr. Mesel, bir hadsin kabul, adem-i kabul, kabul- ademi vardr. Birincisi: Brhan bir cazibe ister. kincisi: Kaziye-i tasdik deil, belki cehildir. ncs: Red ve inkr olduundan, brhan ve isbat ister. O nefiydir. Nefiy kolayca isbat edilmez. Belki butlan- mn ile binefsih mntef olur. YYY

TULAT

145

S- Tenkidi nasl gryorsun? Hususan umr-u diniyede. C- Tenkidin saiki, ya nefretin teeffisidir veya efkatn tatminidir. Dostun veya dmann aybn grmek gibi... Shhat ve fesada muhtemel bir eyde, kabule temayl ve tercih efkatten; redde temayl ve tercih -vesvese olmazsa- nefretten geldiine ayardr.

@<:@,W7!GA#nF,7!w[2wU 7:`^V[V6`[2 u6w2@/h7!w[2:

Saik-i tenkid, ak- hak ve arzu-yu tenzih-i hakikat olmal. Selef-i slihnin tenkidleri gibi. YYY S- Zalim gvurlarn bu kadar propagandalarna nasl mukabele edilmeli? C- Propaganda, sbkan tezyif ettiim zalim cerbezenin veled-i nmeruudur. Ona mukabele, o yalanc silhla olmamal, belki sdk ve hak ile olmal. Bir tane sdk, bir harman yalan yakar.

u[E7! h#]4^V[E7! @W9! ` x-

TULAT

146

AQV<vZ/x']4 v;*)v$yV7!u5
Maziye, mesaibe kader nazaryla; ve mstakbele, measiye teklif noktasndan bakmak lzmdr. aresi bulunan eyde acze, aresi bulunmayan eyde cezaa iltica etmemek elzemdir. YYY HADS BR HAKKAT S- Hazret-i Azrail birdir, bir anda, her yerde eceli gelenlerin ruhunu kabzeder. Hazret-i Cebrail, Sidret-l Mntehada suret-i hakikiyesinde olduu anda, Dhye veya bakasnn suretinde meclis-i Nebevde iman ve slmn erknn soruyor veya tebli eder. Daha yalnz Allah bilir ka yerlerde bulunuyor. Hazret-i Peygamber (A.S.M.) demi:

@T&]9~*GT4 @XW7! ]4]9~*w8u srrna

binaen, avam- mmetten binlere bir anda menamen ve havassa yakazaten ve kefen temessl ve umum mmetin salavatnn istima ve hirette umumla grmesi ve efaat, hem de bir veli bir anda pek ok yerlerde mahedesi gibi srlarn miftah nedir? C- Bir nurannin timsali, onun hsiyetine mliktir; hem gayr deildir. u leme kar alan lem-i suver ve misalin bir penceresi olan ecsm- efffeden yineler, ecsm- kesifenin hassasz eklini alr; fakat nurannin timsaliyle beraber hassa-i ztiyesini de alr. Mesel: Bir adam binler yine ortasnda dursa, herbir yinede ayn ahs bulunur; fakat ruhsuz, hissiz, fikirsiz birer ahstr.

TULAT

147

Lkin ems binler yinede temessl etse, herbir timsal endan emsin azamet-i mahiyetine ve mertebe-i kemline mlik deilse de; lkin emsin hissi hkmnde olan harareti, hayat hkmnde olan ziyas, akl hkmnde olan tenviri havass- selseyi cmidir. Nurannin timsali hayy- murtabttr. Kesifin timsali, meyyit-i mteharriktir. Ruh, en mnevver bir nurdur. Tahdidi kabul etmeyen lem-i misalin pencerelerinde temaager bir ruhun gayr- mahsur timsalleri de, birer ruh-u mtecessiddir. Havassna mliktir, onun gayr deillerdir. YYY

HUTUVAT-I STTE

148

yB,! YO'
Hutuvt- Sitte

Not: Bu eser 1920de ngilizlerin stanbula tasallutlar hengamnda Trke ve Araba olarak mellifi tarafndan yazlm ve neredilmitir. Nair

HUTUVAT-I STTE

149

HUTUVAT-I STTE

150

v[%I7!@O[L7! w8yV7@")Y2! @O[L7!!YO'!YQAB#:

Herbir zamann ins bir eytan vardr. imdi beerde insan suretinde eytann vekili olan ruh-u gaddar, fitnekrane siyasetiyle cihann her tarafna kundak sokan el-hannas, alt hutuvatyla lem-i slm ifsad iin insanlarda ve insan cemaatlerindeki habis menbalar ve tabiatlarndaki muzr madenleri, fiil propaganda ile ilettiriyor, zayf damarlar buluyor. Kimin hrs- intikamn, kimin hrs- chn, kimin tamahn, kimin humkunu, kimin dinsizliini, hatt en garibi, kimin de taassubunu iletip siyasetine vasta ediyor. BRNC HATVES Der veya dedirir: Siz kendiniz de dersiniz ki: Musibete mstehak oldunuz. Kader zalim deil, adalet eder. yleyse, size kar muameleme raz olunuz. u vesveseye kar demeliyiz: Kader-i lhi isyanmz iin musibet verir. Ona rzdde olmak, o gnahtan tevbe demektir. Sen ey melun! Gnahmz iin deil, slmiyetimiz iin zulmettin ve ediyorsun. Ona rza veya ihtiyarla inkyad etmeknez billhslmiyetten nedamet ve yz evirmek demektir. Evet ayn eyihem musibettirAllah verir, adalet eder. nk gnahmza, errimize zecren ondan vazgeirmek iin verir. O eyi ayn zamanda beer verir, zulmeder. nk, baka sebebe binaen ceza verir. Nasl ki dman- slm, ayn eyi bize icra ediyor. nk Mslmanz.

HUTUVAT-I STTE

151

KNC HATVES Der ve dedirtir: Baka kfirlere dost olduunuz gibi bana da dost ve taraftar olunuz. Neden ekiniyorsunuz? u vesveseye kar deriz: Muavenet eli kabul etmek ayrdr. Advet eli pmek de ayrdr. Bir kfirin herbir sfat kfir olmak ve kfrnden neet etmek lzm olmadndan, slmn eski ve mtecaviz bir dmann def iin, bir kfir muavenet eli uzatsa, kabul etmek slmiyete hizmettir. Senin ise, ey kfir-i melun, senin kfrnden neet eden teskin kabul etmez husumet elini pmek deil, temas etmek de slmiyete advet etmek demektir. NC HATVES Der veya dettirir: imdiye kadar sizi idare edenler fenalk ettiler, kartrdlar. yleyse bana raz olunuz. Bu vesveseye kar deriz: Ey el-hannas! Onlarn fenalklarnn asl sebebi de sensin. lemi onlara darlatrdn, damar- hayat kestin, evld- nmeruunu onlara kartrdn. Dinsizlie sevk ederek dini rvet isterdin. Onlara bedel seni kabul etmek, yalnz mteneccis su ile necis olmu bir libas, hnzrn bevliyle ykamak demektir. Sen yalnz hayvancasna muvakkat bir hayat- sefilneyi bize brakyorsun; insanca, slmca hayat ldryorsun. Biz ise hem insancasna, hem Mslmancasna yaamak istiyoruz. Senin ramna yaayacaz! DRDNC HATVES Der veya dettirir: Sizi idare eden ve bana muhsm vaziyetini alanlarki Anadoludaki sergerdeleridirmaksatlar bakadr. Niyetleri din ve slmiyet deildir.

u vesveseye kar deriz:

HUTUVAT-I STTE

152

Vesilelerde niyetin tesiri azdr. Maksadn hakikatini tayir etmez. nk maksut, vesilenin vcduna terettp eder; iindeki niyete bakmaz. Mesel, ben bir define veya su bulmak iin bir kuyu kazyorum. Biri geldi, kendini saklamak veya orada muzahrafatn defnetmek iin, bana yardm ederek kazd. Suyun kmasna ve define bulunmasna niyeti tesir etmez. Su, fiiline, kazmasna bakar, niyetine bakmaz. Bunun gibi, onlar bizi Kbeye gtryorlar. Kurn yksek tutmak istiyorlar. Btn felketimizin menba olan Avrupa muhabbetine bedel, husumetini esas tutuyorlar. Niyetleri ne olursa olsun, bu maksatlarn hakikatini tayir edemez. BENC HATVES Der: rade-i Hilfet, siyasetimin lehinde kt. u vesveseye kar deriz: Bir ahsn arzu-yu ztsi ve emr-i husussi bakadr, mmet namna emin olarak deruhte ettii emanet-i Hilfetten hasl olan ahsiyet-i maneviyenin iradesi bam bakadr. Bu irade bir akldan kp, bir kuvvete istinad ederek, lem-i slmn maslahatn takip eder. Akl ise, r-y mmettir; senin vesvesen deil. Kuvveti msellh ordusu, hr milletidir; senin snglerin deildir. Maslahat da muhitten merkeze nazar edip slm iin faide-i uzmy tercih etmektir. Yoksa, aksine olarak merkezden muhite bakmakla lem-i slm bu devlete, bu devleti de Anadoluya, Anadoluyu da stanbula, stanbulu da hnedn- Saltanata tearuz vaktinde feda etmek gibi hod-endine fikir ve irade, deil Vahidddin gibi mtedeyyin bir zat, hatt en fcir bir adam da, yalnz ism-i Hilfeti tad iin ihtiyaryla etmez. Demek, mkrehtir. O halde ona itaat, adem-i itaattir. ALTINCI HATVES Der ki: Bana kar mukavemetiniz beyhudedir. Mttefikiniz beraberken yapamadnz eyi imdi nasl yapacaksnz? u vesveseye kar deriz:

HUTUVAT-I STTE

153

En ziyade hile ve fitne kuvvetiyle ayakta duran azametli kuvvetin bizi yese drmyor. Evvela: Hile ve fitne, perde altnda kaldka tesir eder. Zhire kmakla ifls eder, kuvveti sner. Perde yle yrtlm ki, senin yalann, hilen, fitnen hezeyana, maskarala inklp edip akim kalyor. Bu defaki Anadoluya kar gibi Saniyen: O kof kuvvetin yzde doksan sana kar itilf kabul etmez. Muhsm bir cereyan, atlete mahkm ediyor.( ) Fazla kalan kuvvetinle dert ve dermanda mterek olan lem-i slm susturacak, depretmeyecek derecede eskisi gibi bir istibdat altnda tutmaya ihtimal versen, eytan iken eein eei olursun! ( )
25 26

Salisen: Madem ki ldryorsun. lmek iki suretledir: Birinci suret: Senin ayana dmek, teslim olmak suretinde ruhumuzu, vicdanmz ellerimizle ldrmek, cesedi de gya ruhumuza ksasen sana telef ettirmektir. kinci suret: Senin yzne tkrmek, gzne tokat vurmakla ruh ve kalbimiz sa kalr, ceset de ehit olur. Akide faziletimiz tahkir edilmez; slmiyetin izzetiyle istihza edilmez. Elhasl: slmiyet muhabbeti, senin husumetini istilzam eder. Cebrail, eytan ile baramaz. Siyasetimizde en acnacak, en ebleh bir akl varsa, o da ylelerin akldr ki, ( ) milletinin ihtiras ve menfaatini, slmiyetin menfaat ve izzetiyle kabil-i tevfik gryor. Burada en sefil ve en ahmak kalb, ylelerin kalbidir ki, hayat onun himayeti altnda kabul

25 Yani: Senin o kof kuvvetin yzde doksan, sana kar itilaf (birleme, bir olma) kabul etmez muhasm (zdd ve muarz) bir cereyan, senin kuvvetini atlete mahkm ediyor, demektir. Nair 26 Hey ekpekl-kpek! Kpekten tekepkp etmi kpek! Mellif

HUTUVAT-I STTE
27

154

eder. Hayatmz onun himayeti altnda kbil gryor. ( ) nk, yle bir arta hayatmz talik ediyor ki, muhal ender muhaldir. Der: Yaaynz. Fakat bir tek adam bana hynet etse yakarm, ykarm! ayet bir adam hakka sadakat namna onun kfirane zulmne kar hynet etse, Ayasofyaya iltica etse, milyarlara deer o mukaddes binay harap eder. Veyahut, bir kyde ona bir hain bulunsa, oluk ocuuyla mahvetmek, veya bir cemaatte ona muzr biri varsa cemaati ifn etmek, her vakit kendinde selhiyet gryor. Lnet o medeniyete ki, ona o salhiyeti vermi! Acaba, btn millet bir kalbdehem mnafk, haner-i zulmnden mtelezziz olacak ahmak bir kalbdeittifakndan daha muhal ne var? eytan gibi hasis hisleri, fena ahlklar teci ve himaye eder, iyi hisleri sndrr. Hem insan, slm hayat men etmekle beraber, muvakkat hayvan bir hayat, iki genc-i mcehhez peneli; ekseriyeti kazanmak iin, imhay esas program yapm, iki kelbi iki cierimize musallat ederek bizi silhtan tecrit ediyor. te onun himayeti, ite hayatmz! O hasm, gsterdii kin ve husumet harpten neet etme deildir. Harpten olsayd, tabi malbiyetimizle sairlerin husumeti gibi sknet bulurdu. Hem hasmn, uzakta irkin yzndeki riyakrane izgileri gzel zannedilirdi. Yaknda grenler, naallah daha aldanmaz.

yU9Iy6(kE4yU9kE4y6(@ 6yU9@6y6(@-:I8 !G' r7Y8 !yU9!(Ih,YL8y6(@L<IyU9 @L<Iy6(I

27

Allah kimseyi artmasn, artrsa srndrmesin, srndrrse fahiece etmesin, fahie ederse, iirip kabartmasn, iirip kabartrsa, perian etmesin, perian ederse sersem ve serho, vre etmesin. Nair

HUTUVAT-I STTE

155

ULW7!uZK#t7H6 !*xPEW7!d[A#!*:hN7!! _W6

Korkaklda darb- mesel hkmnde olan tavuk, ocuklar yannda iken efkat- cinsiye sebebiyle camusa saldrr. te dehetli bir cesaret Hem darb- mesel olmu: Kei kurttan havf, ztrar vaktinde mukavemete inklp eder. Boynuzu ile kurdun karnn deldii vkidir. te harika bir ecaat Ftr meyeln mukavemetszdur. Bir avu su, kaln bir demir glle iine atlsa, kta soua maruz braklsa, meyl-i inbisat demiri paralar. Evet, efkatli tavuk cesareti, hamiyetli kei ztrar ecaati gibi, ftr bir heyecan demir gllede su gibi, zulmn burudetli husumet-i kfirnesine maruz kaldka hereyi paralar. Rus mojikleri buna ahittir. Bununla beraber, imann mahiyetindeki hrikulade ehmet, izzet-i slmiyetin tabiatndaki lem-pesend ecaat, uhuvvet-i slmiyenin intibahyla her vakit mucizeleri gsterebilir. YYY

Not: Hutuvat- Sittenin Arapas mstakil olarak neredileceinden burada neredilmemitir. Nair

SNHT

156

@&Y X,
Snht

SNHT

157

fade-i Meram Baz yt dnrken baz nkteler kalbime hutur ederek nota suretinde kaydettim. Elfazca zengin deilim, israf da sevmem, terifat elfaz beenmem, cazmdan darlma.

yX,&!z-u6w8H'kaidesiyle sana ho gelen eyleri al,

sana ho grnmeyeni bana brak, ilime!.. Said

SNHT

158

v[&I7!w W&I7!yV7! vK"

()
28

@E7@M7!!xVW2:!xX8~w<H7!

Kurn slihat mutlak, mbhem brakyor. nki ahlk ve faziletler, hsn ve hayr ou nisbdirler. Nevden neve getike deiir. Snftan snfa nzil olduka ayrlr. Mehallden mehalle tebdil-i mekn ettike bakalar. Cihet muhtelif olsa, muhtelif olur. Ferdden cemaate, ahstan millete ktka mahiyeti deiir. Mesel: Cesaret, sehavet erkekte gayret, hamiyet, muavenete sebebdir. Karda nze, vekahete, zevc hakkna tecavze sebeb olabilir. Mesel: Zafin kavye kar izzet-i nefsi, kavde tekebbr olur. Kavnin zafe kar tevazuu, zafte tezelll olur. Mesel: Bir ul-l emr, makamndaki ciddiyeti vakar, mahviyeti zillettir. Hanesinde ciddiyeti kibir, mahviyeti tevazudur. Mesel: Tertib-i mukaddematta tefviz, tenbelliktir. Terettb- neticede tevekkldr. Semere-i sayine, ksmetine rza kanaattr. Meyl-i sayi kuvvetlendirir. Mevcuda iktifa, dnhimmetliktir. Mesel: Ferd mtekellim-i vahde olsa msamahas, fedakrl amel-i slihtir. Mtekellim-i maal-gayr olsa hyanet olur.

28

Yalnz tlakn nktesini beyan eder. Mellif

SNHT

159

Mesel: Bir ahs kendi namna hazm- nefs eder, tefahur edemez; millet namna tefahur eder, hazm- nefs edemez. Herbirinde birer misal grdn, istinbat et. Madem ki Kurn btn tabakata, btn srda, kffe-i ahvalde mil bir hitab- ezeldir. Hem nisb hsn, hayr oktur. Slihattaki tlak, beliane bir caz- mutnebdir. Beyanda sktu, geni bir szdr. YYY

v[E%]S7 *@ DS7!!:

Akibet, ikaba delildir; hadsen onu gsteriyor. Masiyetin ekseriya dnyada olan akibeti, bir emare-i hadsiyedir ki, cezasnda bir ikab vardr. nki herkesin husus bir tecrbe ile hadsen gryor ki; hibir mnasebet-i tabiiye olmad halde, masiyet bir netice-i seyyieye mncer olur. Bu kadar kesret ve vsatle tesadf olamaz. Eer u umum muhtelif husus tecrbeler nazara alnrsa grnr ki; nokta-i itirak yalnz tabiat- masiyettir ki, cezay istilzam ediyor. Demek ceza, masiyetin lzm- ztsidir. Madem ki dnyada filcmle bu lzm, srf tabiat- masiyet iin terettb ediyor. Elbette bu drda terettb etmiyen, baka drda terettb edecektir. Acaba kim vardr ki, kck bir tecrbe geirmemi ve dememi: Filan adam fenalk etti, belasn buldu. YYY

SNHT

160

!x4*@QB7u=@A 5:@"xQ-v6@XVQ%: !:(@QB4!:G9@QB4!:h6@XB7! x"@EB4!x9:@QB4!x4*@QB7!

Bir nefer takmda, blkte, taburda, frkada birer rabtas, birer vazifesi olduu gibi; herkesin heyet-i itimade mteselsil revabt ve vezaifi vardr. Halita eklinde gayr- muayyen olsa, tearf ve teavn olmaz. Unsuriyetin intibah ya msbettir ki, efkat-i cinsiye ile intiae gelir ki, tearfle teavne sebebdir. Veya menfdir ki, hars- rk ile intibaha gelir ki, tenakrle teandn sebebidir. slmiyet bunu reddeder. YYY

SNHT

161

@Z5+*yV7! ]V2!*! ]4^"!(w8@8 :

Rzk hayat kadar, kudret nazarnda ehemmiyetlidir. Kudret karyor, kader giydiriyor, inyet besliyor. Kudret-i ezeliye dehetli bir faaliyetle lem-i kesifi, lem-i latife kalb ve zerrat- kinat hayattan hissedar etmek iin edna bir sebeb ile, bir bahane ile keml-i ehemmiyetle hayat verdii gibi; ayn derece-i ehemmiyetle mebsuten mtenasib, rzk dahi ihzar ediyor. Hayat, muhassal- mazbuttur, grnr. Rzk gayr- muhassal, tedric mnteirdir, dndrr. Bir nokta-i nazarda denilebilir: Alktan lmek yoktur. Zr ahm vesair surette iddihar olunan gda bitmeden evvel lyor. Demek terk-i detten neet eden maraz ldrr. Rzkszlk deil. YYY

!x[E7! ]Z7I'!*! G7!!:

()
29

Kremiz hayvana benziyor. sr- hayat gsteriyor. Acaba yumurta kadar klse, bir nevi hayvan olmayacak mdr? Veya bir mikrop, kre kadar byse, ona benzemiyecek midir?

Hayat- hakikiye ancak lem-i hiretin hayatdr. Hem o lem ayn- hayattr. Hibir zerresi mevat deildir. Demek dnyamz da bir hayvandr. Mellif

29

SNHT

162

Hayat varsa ruhu da vardr. nsan- ekber olan lem, tazammun ettii manzume-i kinat o derece hassasiyet ve sr- hayat gsteriyor ki; bir ceseddeki aza, ecza, zerrat izhar ettikleri tesand, tecazb, teavnden daha ziyade muntazam, muttarid, mkemmel sr gsteriyor. Acaba lem insan kadar klse, yldzlar zerrat ve cevahir-i ferde hkmne gese, o da bir hayvan- zuur olmayacak mdr?... u yet dehetli bir srr telvih eder. Kesretin mebdei vahdettir, mntehas da vahdettir. Bu bir dstur-u ftrattr. Kudret-i Ezelnin feyz-i tecellisi ve eser-i ibda olan kinattaki kuvvetten umum zerrata, herbir zerreye birer zerre-i cazibe halk ve ihsan ederek ve ondan kinatn rabtas olan mttehid, mstakil, muhassal cazibe-i umumiyeyi ina ve cad etmitir. Naslki zerratta reehat- kuvvet olan cazibelerin muhassalas bir cazibe-i umumiye vardr. O da kuvvetin ziyasdr. zabesinden neet eden bir istihale-i latifesidir. Kezalik kinata serpilmi katarat ve lemaat- hayatn dahi muhassal bir hayat- umumiye var olmak gerektir. Hayat varsa ruh da vardr. teki gibi mnteha-i ruh, bir mebde-i ruhun cilve-i feyzidir. O mebde-i ruh dahi hayat- ezeliyenin tecellisidir ki, lisan- tasavvufta hayat- sriye tesmiye ederler. te ehl-i istirakn itibahnn sebebi ve atahatn menei: u zll, aslla iltibas etmeleridir. YYY

!x8!yV7! u[A, ]4uBT<wW7!x7xT#: ` :hQL#wU7: @[&! u"

`

SNHT

163

!x#@8@8@[&! vZ9!:hQL<vZXU7: !
ehid kendini hayy bilir.( ) Feda ettii hayat sekerat tatmadndan gayr- mnkat ve bki gryor. Yalnz daha nezih olarak buluyor. Baka meyyite nisbeti una benzer ki: ki adam ryada lezaizin envana cmi bir bahede geziyorlar. Biri rya olduunu bilir, ehemmiyet vermez. Dieri ise yakaza bilir, hakik mtelezziz olur.
30

lem-i rya, lem-i misalin zlli ve o da lem-i berzahn zlli olduundan, desatirleri mtemasildir. YYY

30

Acib bir vaka, u manaya bana kat' kanaat vermitir. Mellif

SNHT

164

@W9@U4 * !]4 (@,4 :! jS9h[R" @,S 9 uB5 w8

@Q[W% @X7 ! @[&! @W9@U4 @;@[ &!w8: @Q[W%@X7! uB5

u yet haktr. Akla mnaf olamaz. Hakikattr. Mcazefe, mbalaa iinde bulunamaz. Halbuki zahiri dndrr. BRNC CMLE: Adalet-i mahzann en byk dsturunu vazediyor. Der ki: Bir masumun hayat, kan, hatt umum beer iin olsa da heder olmaz. kisi nazar- kudrette bir olduu gibi, nazar- adalette de birdir. Cziyatn kllye nisbeti bir olduu gibi, hakk dahi mizan- adalete kar ayn- nisbettir. O nokta-i nazardan, hakkn k by olamaz. Lkin adalet-i izafiye cz klle feda eder. Fakat muhtar czn sarihan veya zmnen ihtiyar ve rza vermek artyla... (Ene)ler (nahn)ye inklab edip, mezc cemaat ruhu tevelld ederek, klle feda olmak iin ferd zmnen rzadade olabilir.

SNHT

165

Bzan nur, nar grnd gibi iddet-i belgat da mbalaa grnr. urada nkte-i belgat noktadan terekkb ediyor: Birincisi: Beerin ftratndaki istidad- isyan ve tehevvr, gayr- mahdud olduunu gstermektir. Hayra olduu gibi, erre dahi insann kabiliyeti nmtenah gibidir. Hodgmlk ile yle insan olur ki, heves ve ihtirasna mani hereyi, hatt elinden gelirse dnyay harab ve nev-i beeri mahvetmek ister. kincisi: stidad- ftrnin haricde derece-i kuvvetini izharla, mmkini vaki suretinde gstererek, nefsi zecr edip demek o damar- gadr ve isyan ekirdei gya bilkuvveden bilfiile kp, imknat vukuata inklab ederek, mstaid olduu semerat verip, bir ecere-i zakkum suretinde hayalin nasb-l aynna vazeder t matlub olan teneffr ve inzicar, nefsin dibine kadar iletilsin, irad belgat byle olur. ncs: Kaziye-i mutlaka bzan klliye ve kaziye-i vaktiye-i mnteire bzan daime suretinde grnr. Halbuki bir ferd, bir zamanda hkme mazhar olsa, kaziyenin mantkan sdkna kfidir. Ehemmiyetli bir kemmiyet olsa, rfen dahi dorudur. Naslki her mahiyette baz hrikulde efrad veya o nevin nihayet derecede tekemml etmi bir ferdi veya her ferd iin acib eraite cmi hrika bir zaman bulunur ki; sair efrad ve ezmine o ferde veya o zamana nisbeten, zerreler kadar... kck balklarn balina balna nisbeti gibidir. Bu srra binaen cmle-i l endan zahiren klliye ise, fakat daime deildir. Fakat beere katlin zaman cihetiyle en mdhi ferdini nazara vazediyor. yle zaman olur ki, bir kelime bir orduyu batrr; bir glle otuz milyonun mahvna sebeb olur. Naslki oldu da... yle erait tahtnda olur ki, kk bir hareket insan al-y illiyyne karr. yle hal olur ki; kk bir fiil, insan esfel-i safilne indirir. Byle kaziye-i mutlakada veya mnteire-i zamaniyede byle haller, byk bir nkte iin nazara alnr. Byle acib ferdler ve acib zamanlar ve haller mutlak, mbhem braklr.

SNHT

166

Mesel: nsanlarda veli, cumada dakika-i icabe, Ramazanda leyle-i kadir, esma-l hsnada ism-i azam, mrde ecel mehul kaldka, sair efrad dahi kymetdar kalr, ehemmiyet verilir. Taayyn ettike, sairleri rabetten der. Yirmi sene mbhem bir mr, nihayeti muayyen bin seneye mreccahtr. Zr vehim, ebediyete ihtimal verdiinden mbhemde nefsi kandrr. Muayyende ise, yars getikten sonra daraacna tedricen takarrb gibidir. TENBH Baz yt ve ehads vardr ki; mutlakadr, klliye telakki edilmi. Hem yleler vardr ki; mnteire-i muvakkatadr, daime zannedilmi. Hem mukayyede var, mm hesab edilmi. Mesel: Demi bu ey kfrdr. Yani o sfat imandan neet etmemi, o sfat kfiredir. O haysiyet ile o zt kfr etti denilir. Fakat mevsufu ise masume ve imandan neet ettikleri gibi, imann terehatna da haize olan baka evsafa mlik olduundan, o zt kfirdir denilmez. ll ki, o sfat kfrden neet ettiini yaknen biline. Zr baka sebebden de neet edebilir. Sfatn delaletinde ekk var. mann vcdunda da yakn var. ekk ise yaknin hkmn izale etmez. Tekfire abuk cret edenler dnsnler! KNC CMLE:

@Q[W%@X7! @[&! @W9@U4@;@[ &!w8 !

hya, mn-y zahiriyy-i mecaz itibariyle, hasenatn gayr- mahdud tezauf dsturunu gsterir. mn-y asl itibariyle halk ve cadda irk ve itiraki, esasyla hedm eden bir brhana remizdir. Zr bu cmle ile beraber

SNHT

167

?G&!:jSX6 !vUCQ" :vUTV'@8tarafeyndeki tebih, iktidar mnsn

ifham ettiini dahi nazara alnsa, mantkan aks-i nakz kaidesiyle istilzam ediyor ki,

?G&!:jS9@[ &!]V2*GBT<@Q[W %@X7! @[&! ]V2*GBT<w 8Demek iareten delalet ediyor.

Madem ki insann, mmkinatn kudreti, bilbedahe semavatn, kre-i arzn halkna, cadna muktedir deildir. Bir tan, hibir eyin halkna da muktedir olamaz. Demek arz ve btn ncum ve musu tesbih taneleri gibi kaldracak, evirecek kuvvetli bir ele mlik olmayan kimse, kinatta dava-y halk ve iddia-y cad edemez. Sun tasarrufat- beeriye ise, ftratta cri olan nevmis-i lahnin sereyanlarn kef ile, tevfik-i hareket edip, lehinde istimal etmektir. te bu derece brhanda vuzuh, parlaklk Kurnn rumuz-u icazndandr. Gelecek yet bunu isbat eder.

SNHT

168

YYY

?G&!:jSX6 !vUCQ":vUTV'@8
Zira kudret ztiyedir. Acz tahalll edemez. Melektiyete taalluk eder. Mevani tedahl edemez. Nisbeti kanundir. Cz ve kll, cz ve kll hkmne geer. BRNC NOKTA: Kudret-i Ezelye, Zt- Akdese lzme-i zaruriye-i naie-i ztiyedir. Acz, zdd olduundan bizzarure, zaruriye-i ztiye ile, zddnn melzumu olan zta rz olmaz. Madem zta rz olamaz, kudrete bizzarure tahalll edemez. Madem ki tahalll edemez, kudrette meratib bizzarure olamaz. Zr meratibin vcdu, ezdadn tedahlyledir. Mesel hararette meratib, brudetin tahalllyledir. Hsndeki derecat, kubhun tedahlyledir. (Ve helmme cerra). Mmkinatta hakik lzum; zt-i tabi olmadndan, kinatta ezdad birbirine girebilmi. Meratib tevelld edip, ihtilafat ile tegayyrat neet etmitir. Madem ki kudrette meratib olamaz, makdurat dahi bizzarure kudrete nisbeti bir olur. En byk, en ke msv, zerrat yldzlara emsal olur. KNC NOKTA: Kinatn iki ciheti var, yinenin iki vechi gibi. Biri mlk, biri melektiyet. Mlk ciheti ezdadn cevelanghdr. Hsn kubh, hayr er, sgar kibr gibi umrun mahall-i tevarddr. Onun iin vesait ve esbab vazedilmi, ta dest-i kudret zahiren umr-u hasise ile mbair olmasn. Azamet, izzet yle ister... Hakik tesir verilmemi, vahdet yle ister. Melektiyet ciheti ise, mutlaka, efffedir. Teahhusat karmaz. O cihet vastasz Hlka mteveccihtir. Terettb, teselsl yoktur. lliyet maluliyet giremez. vicacat yoktur. Avaik mdahale edemez. Zerre emse karde olur.

SNHT

169

Kudret hem basit, hem nmtenah, hem zt, mahall-i taalluk-u kudret hem vastasz, hem lekesiz, hem isyanszdr. Byk ke tekebbr, cemaat ferde rchan, kll cze nisbeten kudrete kar fazla nazlanmas olamaz.

]V2!uCW7!yV7: `zyVCW6j[7
NC NOKTA: Temsil, tasviri teshil ettiinden, temsiltla bu gamz noktay tefhime alacaz. Mesel: emsin feyz-i tecellisi olan timsali, deniz sathnda, denizin katresinde ayn hviyeti gsteriyor. Mesel: Kinatn hailsiz emse mteveccih olmak artyla, mtefavit cam paralarndan farzedilse, timsal-i ems zerrede, sath- arzda, umumda mzahametsiz, tecezzisiz, tenakussuz bir olur. te effafiyet srr... Mesel: Noktalardan terekkb eden bir daire-i azmin nokta-i merkeziyenin elinde bir mum ve muhitteki noktalarn ellerinde birer yine farzedilse, nokta-i merkeziyenin verdii feyz, mzahametsiz tecezzisiz, tenakussuz nisbeti birdir. te mukabele srr!.. Mesel: Hakik bir mizann iki gznde iki ems, iki yldz, iki da, iki yumurta, iki cevher-i ferd hangisi bulunursa bulunsun, sarfolunacak ayn kuvvetle, hassas terazinin bir kefesi Sreyyaya, bir kefesi seraya inebilir. te mvazene srr!.. Mesel: En azm bir gemiyi, bir ocuk dahi oyuncan evirdii gibi evirir. te intizamn srr!.. Mesel: Bir mahiyet-i mcerrede btn cziyatna en asgarna, en ekberine yorulmadan, tenakus etmeden, tecezzisiz bir bakar. Mlk cihetindeki teahhusat, hususiyat mdahale edip tayir edemez. te tecerrdn srr!..

SNHT

170

Mesel: Bir kumandan ar emri ile bir neferi tahrik, bir orduyu tahrik eder. te itaat srr!.. Zira hereyin bir nokta-i kemli ve o noktaya bir meyli var. Muzaaf meyil, ihtiya; muzaaf ihtiya, ak; muzaaf ak, incizabdr. Mahiyat- mmkinatn mutlaken kemli, mutlak vcddur. Husus kemli, istidadatn bilfiile karan has vcddur. Btn kinatn Kn emrine itaat, bir zerre neferin itaat gibidir. Kn emr-i ezelsine mmkinin itaat ve imtisalinde, meyil ve ihtiya ve evk ve incizab mmtezic, mndemicdir. Nkat- selse hususan nc noktadaki esrar- sitte ile, mlk ve mmkin canibinde deil, melektiyet ve kudret-i ezeliye cihetinde nazar edilse, istinkra incirar eden istibad zil ve nefs mutmainne olur. yle: Madem ki kudret-i ezeliye gayr- mtenahiyedir, ztiyedir, zaruriyedir. Hereyin lekesiz, perdesiz cihet-i melektiyeti ona mteveccihtir, ona mukabildir. mkn itibariyle mtesavi, mtevazin-t tarafeyndir. eriat- ftriye-i kbra olan nizama mutidir. Avaik ve hususiyat- mtenevviadan cihet-i melektiyet mcerreddir. Kll- azam, cz- asgara nisbeten, kudrete kar ziyade nazlanmaz, mukavemet etmez. Hairde btn zevil-ervah ihyas, mevt-ld bir nevm ile kta uyumu bir sinei, baharda ihya ve inandan kudrete daha ar olamaz. Mezkr nokta dikkat-i nazara alnsa grnr ki;

?G&!:jSX6 !vUCQ":vUTV'@8mbalaasz, mcazefesiz dorudur,

haktr, hakikattr. YYY

SNHT

171

yV7!:(w8@"@"*! @NQ"@XNQ"HFB<:
Binler nktesinden bir nkte: Sofiye merebinden kat- nazar, slmiyet vastay red, delili kabul ve vesileyi nefiy, imam isbat eder. Baka din, vastay kabul eder. Bu srra binaendir ki; hristiyanda servet ve rtbece yksek olanlar, ziyade dindardr. slmiyette avam ise, servet ve rtbece yksek olanlardan ziyade dine merbuttur. Zr z-rtb enaniyetli bir Hristiyan, ne derece dinde mtesallib ise, o derece mevkiini muhafaza ve enaniyetini okar, kibrinde imtiyazndan fedakrlk etmez. Belki kazanr. Bir mslim ne derece dine mtemessik ise, o derece kibrinden, gururundan hatt izzet-i rtebinden fedakrlk etmek gerekir. yle ise, kendini havas zanneden zalimlere, mazlumn ve avamn hcumu ile, Hristiyanlk havassn tahakkmne yardm ettiinden paralanabilir. slmiyet ise dnyev havastan ziyade avamn mal olduundan, esasat itibariyle mteessir olmamak gerektir. YYY

SNHT

172

]E7! w8a[W7!hF<:a[W7! w8]E7!hF<

Pekok desatir-i klliye ve bir ksm desatir-i ekseryi tazammun eder. Ferde, cemaate, neve, meslee amildir. Yalnz ekser dsturlarn msadakatndan bir-iki misal zikredeceiz: Lkayd Emevlik nihayet Snnet Cemaate, salabetli Alevlik nihayet Rfzlie dayand. Hem zalime kar miskinlii esas tutan Hristiyanlk, nihayet tecelld; cebbarla ve zalime kar cihad, izzet-i nefsi esas tutan slmiyet eyvah nihayet miskinlikte karar kld. Hem mebdei taassub derecesinde azimet olsa nihayeti msaheleye, ruhsata tarafdarsa nihayeti salabete mncer olar. Bir ksm Hanbel, Hanef gibi. Hatt en garibi, bir ksm mutaassblar mesleklerinin zddna olarak, kffara kar msamaha, dostluk ve lkayd Jnler husumet ve salabet tarafdar ktlar. Gya mebde-i Hrriyetteki mevkilerini becayi ettiler. ki lim; bzan nksn olu kmil, kmilin olu nks oluyor. Gya bkiye-i itiha- evki, tevarsle velede geiyor. teki kaza-i vatar ettiinden, veledinden ilme kar alk hissini uyandrmyor. u emsilelerdeki ser-dstur udur: Beerde meyl-i teceddd var. Halef selefi kmil grse, tezyid eylemese; meylinin tatminini baka tarzda arar, bzan aks-l amel yapar. YYY

SNHT

173

h'! *+:?*+!:*i#:
te siyaset-i ahsiye, cemaatiye, milliye dair en dil bir dstur-u Kurn.

xZ%@8xV1 @6y9!
te mahiyet-i insaniyede dehetli kabiliyet-i zulm srr udur: Beerde hayvann aksine olarak, kuv ve myul ftraten tahdid edilmemi. Meyl-i zulm, hubb-u nefis dehetli meydan alyor. Evet ene ve enaniyetin ekal-i habisesi olan hodgmlk, hodbinlik, hodendilik, gurur ve inad, o meyle inzimam etse, yle ekber-l kebairi cad eder ki, daha beer ona isim bulmam. Cehennemin lzumuna delil olduu gibi, cezas da yalnz Cehennem olabilir. Evvel: ahs itibariyle, bir ahs ok evsafa cmidir. Onlarn iinde bir sfat adaveti celbetse, birinci yetteki kanun-u lah iktiza eder; adavet o sfata inhisar etsin; mecma-i evsaf- masume olan ahsna yalnz acsn ve tecavz etmesin. Halbuki o zalm-u cehl, tabiat- zalimane ile, bir cani sfat iin o evsaf- masumenin hakkna da tecavz edip, mevsufa da husumet; hatt onda da iktifa etmiyor, akrabasna da, hatt meslekdana da zulmn temil eder. Bir eyin mteaddid esbab olduundan, olabilir o cani sfat da kalbin fesadndan deil, belki haric bir sebebin neticesidir. O halde sfat caniye deil, kfire de olsa, o zt cani olamaz. Cemaat itibariyle gryoruz ki: Bir ahs- muhteris, bir intikamyla veya mntakim bir muhalefetle, arzuyu tazammun eden bir fikir ile demi ki: slm paralanacak veyahut Hilafet mahvolacak. Srf o meum

SNHT

174

szn doru gstermek, gururunu, enaniyetini tatmin etmek iin, slmn perianiyetini, (eliyaz billah) uhuvvet-i slmiyenin boulmasn arzu eder. Hasmn zulm- kfiranesini, hayale gelemez cerbezeli tevillerle adalet suretinde gstermek ister. Medeniyet-i hazra itibariyle gryoruz ki; u medeniyet-i meume yle gaddar bir dstur-u zulm beerin eline vermi ki, btn mehasin-i medeniyeti sfra indiriyor. melike-i kiramn

@8G7!tS,<:@Z[4G,S<w8@Z[4uQD#!deki endielerinin srrn gsteriyor.

te bir kyde bir hain bulunsa, o ky masumeleriyle imha etmek veya bir cemaatte bir si bulunsa, o cemaati oluk ocuuyla ifna etmek veya Ayasofya gibi milyarlara deer mukaddes bir binaya, kanun-u zalimanesine serfru etmeyen birisi tahassun etse, o binay harab etmek gibi, en dehetli vahetlere u medeniyet fetva veriyor. Acaba bir adam, kardeinin gnahyla hak nazarnda mesul olmad halde, nasl oluyor ki, bir karyenin veya bir cemaatin binlerle masumlar, hibir zaman fena tabiatl ihtilalciden hl kalmayan bir ehirde veya bir mahallede bulunan bir serke adamn isyanyla, hi mnasebet olmad halde, o masumlar mesul, belki ifna ediliyor. YYY

!x5hS#:@Q[W

SNHT

175

%yV7!uAE"!xWMB2!: w[TBWV7G;y[4`<*@BU7!t7 )v7!

KURNIN HKMYET- MUTLAKASI mmet-i slmiyenin ahkm- diniyede gsterdii teseyyb ve ihmalin bence en mhim sebebi udur: Erkn ve ahkm- zaruriye ki, yzde doksandr bizzt Kurnn ve Kurnn tefsiri mahiyetinde olan snnetin maldr. tihad olan mesail-i hilafiye ise, yzde on nisbetindedir. Kymete mesail-i hilafiye ile erkn ve ahkm- zaruriye arasnda azm tefavt vardr. Mesele-i itihadiye altun ise, teki birer elmas stundur. Acaba doksan elmas stnn, on altunun himayesine vermek, mezcedip tbi klmak caiz midir? Cumhuru, brhandan ziyade mehazdeki kudsiyet imtisale sevkeder. Mtehidnin kitablar vesile gibi, cam gibi Kurn gstermeli, yoksa vekil, glge olmamal. Mantka mukarrerdir ki; zihin, melzumdan teba olarak lzma intikal eder ve lzmn lzmna tabi olarak etmez. Etse de, ikinci bir tevecch ve kasd ile eder. Bu ise, gayr- tabidir. Mesel; hkmn mehaz olan eriat kitablar melzum gibidir. Delili olan Kurn ise, lzmdr. Muharrik-i vicdan olan kudsiyet, lzmn lzmdr. Cmhrun nazar kitablara temerkz ettiinden, yalnz hayal-

SNHT

176

meyal lzm tahattur eder. Lzmn lzmn, nadiren tasavvur eder. Bu cihetle vicdan lkaydla alr, cmudet peyda eder. Eer zaruriyat- diniyede dorudan doruya Kurn gsterilse idi, zihin tabi olarak mevvik-i imtisal ve mkz- vicdan ve lzm- zt olan kudsiyete intikal ederdi. Ve bu suretle kalbe meleke-i hassasiyet gelerek, imann ihtaratna kar asamm kalmazd. Demek eriat kitablar, birer efff cam mahiyetinde olmak lzm gelirken, mrur-u zamanla mukallidlerin hatas yznden paslanp, hicab olmulardr. Evet bu kitablar, Kurna tefsir olmak lzm iken, bal bana tasnifat hkmne gemilerdir. Hacat- diniyede cumhurun enzarn dorudan doruya, cazibe-i icaz ile revnekdar ve kudsiyetle hledar ve daima iman vastasyla vicdan ihtizaza getiren hitab- ezelnin timsali bulunan Kurna evirmek tarkledir: 1- Ya mellifnin bihakkn lyk olduklar derin bir hrmeti, emniyeti tenkid ile krp, o hicab izale etmektir. Bu ise tehlikelidir, insafszlktr, zulmdr. 2- Yahut tedric bir terbiye-i mahsusa ile ktb- eriat efff birer tefsir suretine evirip, iinde Kurn gstermektir. Selef-i mtehidnin kitablar gibi; Muvatta, Fkh- Ekber gibi. Mesel: Bir adam bn-i Hacere nazar ettii vakit, Kurn anlamak ve Kurnn ne dediini renmek maksadyla nazar etmeli. Yoksa bn-i Hacerin ne dediini anlamak maksadyla deil. Bu ikinci tark de zamana muhtatr. 3- Yahut cumhurun nazarn, ehl-i tarkatn yapt gibi, o hicabn fevkine kararak stnde Kurn gsterip, Kurnn hlis maln yalnz ondan istemek ve bilvasta olan ahkm vastadan aramaktr. Bir lim-i eriatn vaazna nisbeten, bir tarkat eyhinin vaazndaki olan halvet ve cazibiyet bu srdan neet eder. Umr-u mukarreredendir ki; efkr- mmenin bireye verdii mkfat, gsterdii rabet ve tevecch ekseriya o eyin kemline nisbeten deildir, belki ona derece-i ihtiya nisbetindedir. Bir saatnn bir allmeden ziyade cret almas bunu teyid eder.

SNHT

177

Eer cemaat- slmiyenin hacat- zaruriye-i diniyesi bizzt Kurna mteveccih olsa idi, o Kitab- Mbin, milyonlarca kitablara taksim olunan rabetten daha edid bir rabete, ihtiya neticesi olan bir tevecche mazhar olur. Ve bu suretle nfus zerinde btn mnsyla hkim ve nafiz olurdu. Yalnz tilavetiyle teberrk olunan bir mbarek derecesinde kalmazd. Bununla beraber zaruriyat- diniyeyi, mesail-i cziye-i feriye-i hilafiye ile mezcedip, ona tabi gibi klmakta, byk bir hatar vardr. Zr Musavvibenin ( ) muhalifi olan Tahtiecilerden biri der ki: Mezhebim haktr, hata ihtimali var. Baka mezheb hatadr, savaba ihtimali var. Halbuki cumhur-u avam, mezhebde imtizac etmi olan zaruriyat, nazariyat- itihadiyeden vazhan temyiz etmediinden, sehven veya vehmen Tahtieyi filcmle temil edebilir. Bu ise, hatar- azmdir. Bence Tahtieci hubb-u nefisten neet eden, inhisar- zihniyet illetiyle maluldr. Ve Kurnn cmiiyetinden ve umum tabakat- beere mul- hitabndan gafletle mesuldr.
31

Hem Tahtiecilik fikri, s-i zan ve tarafgirlik hissinin menba olduundan, slmda lzm olan tesand- ervah, tevhid-i kulb, tahabb ve teavne byk rahneler amtr. Halbuki hsn- zanla, muhabbet ve vahdetle memuruz. Bu meseleyi yazdktan biraz zaman sonra, bir gece ryada Cenab- Peygamber Sallallah Aleyhi Vesellem Efendimizi grdm. Bir medresede huzur-u saadette bulunuyordum. Cenab- Peygamber bana Kurndan ders vereceklerdi. Kurn getirdikleri srada, Hazret-i Peygamber Sallallah Aleyhi Vesellem Efendimiz, Kurna ihtiramen kyam buyurdular. O dakikada u kyamn, mmeti irad iin olduu birden hatrma geldi. Bilhere bu ryay, suleha-y mmetten bir zta hikye ettim. u suretle tabir etti: Bu byk bir iaret ve bearettir ki, Kurn- Azman lyk olduu mevki-i mually btn cihanda ihraz edecektir. YYY
31

Drt mezheb de haktr. Fruatta hak taaddd eder diyenlere, ilm-i usl stlahnca "Musavvibe" denir. Mellif

SNHT

178

h8!]4v;*:@-:`vZX["*x-v;h8!:
( ) Tarih bize gsteriyor ki, slm ne derece dine temessk etmi ise terakki etmi, ne vakit dinde zaf gstermi ise tedenni etmitir. Baka dinde bilakis kuvveti zamannda vahet, zaf zamannda temeddn hasl olmutur.
32

Cumhur-u enbiyann arkta biseti, kader-i ezelnin bir remzidir ki, arkn hissiyatna hkim dindir. Bugn lem-i slmdaki tezahrat da gsteriyor ki, lem-i slm uyandracak, u mezelletten kurtaracak yine o histir. Hem de sabit oldu ki, bu devlet-i slmiyeyi btn ldrc msademata ramen, yine o his muhafaza etmitir. Bu hususta garba nisbetle ayr bir hususiyete mlikiz. Onlara kyas edilemeyiz. Saltanat ve hilafet gayr- mnfekk, mttehid-i bizzttr. Cihet muhteliftir. Binaenaleyh bizim padiahmz, hem sultandr, hem halifedir ve lem-i slmn bayradr. Saltanat itibariyle otuz milyona nezaret ettii gibi, hilafet itibariyle yz milyonun mabeynindeki rabta-i nuraniyenin makes ve istinadgh ve mededkr olmak gerektir. Saltanat sadaret, hilafeti meihat temsil eder. Sadaret mhim raya bizzt istinad ediyor, yine kifayet etmiyor. Halbuki byle incelemi ve oalm mnasebat iinde, itihadattaki mdhi fevza, efkr- slmiyedeki teettt, fsid medeniyetin tedahlyle ahlktaki mdhi tedenni ile beraber, Meihat cenah bir ahsn itihadna terkedilmi.
Bidayet-i Hrriyette u fikri jntrklere teklif ettim, kabul etmediler. Oniki sene sonra tekrar teklif ettim, kabul ettiler. Lkin meclis feshedildi. imdi lem-i slmn mtemerkiz noktasna tekrar arzediyorum. Mellif
32

SNHT

179

Ferd tesirat- hariciyeye kar daha az mukavimdir. Tesirat- hariciyeye kaplmakla, ok ahkm- diniye feda edildi. Hem nasl oluyor ki, umrun besateti ve taklid ve teslim cri olduu zamanda, velev ki intizmsz olsun, yine Meihat bir raya, lakal Kadaskerler gibi mhim ahsiyetlere istinad ederdi. imdi i besatetten km, taklid ve ittiba gevemi olduu halde, bir ahs nasl kifayet eder. Zaman gsterdi ki, hilafeti temsil eden u Meihat- slmiye, yalnz stanbul ve Osmanllara mahsus deildir. Umum slma amil bir messese-i celiledir. Bu snk vaziyetle, deil koca lem-i slmn, belki yalnz stanbulun iradna da kfi gelmiyor. yle ise, bu mevki yle bir vaziyete getirilmelidir ki, lem-i slm ona itimad edebilsin. Hem menba, hem makes vaziyetini alsn. lem-i slma kar vazife-i diniyesini hakkyla fa edebilsin. Eski zamanda deiliz. Eskiden hkim bir ahs- vhid idi. O hkimin mfts de, onun gibi mnferid bir ahs olabilirdi. Onun fikrini tashih ve tadil ederdi. imdi ise, zaman cemaat zamandr. Hkim, ruh-u cemaatten km az mtehassis, sarca, metin bir ahs- manevdir ki, ralar o ruhu temsil eder. yle bir hkimin mfts de ona mcanis olup, bir ra-y liye-i ilmden tevelld eden bir ahs- manev olmak gerektir. Ta ki, szn ona iittirebilsin. Dine taalluk eden noktalardan, srat- mstakime sevkedebilsin. Yoksa ferd dh de olsa, cemaatin ferd-i manevsine kar sivrisinek kadar kalr. u mhim mevki byle snk kalmakla, slmn ukde-i hayatiyesini tehlikeye maruz brakyor. Hatt diyebiliriz, imdiki zaf- diyanet ve eair-i slmiyetteki lkaydlk ve itihadattaki fevza, Meihatn zafndan ve snk olmasndan meydan almtr. nki haricde bir adam reyini, ferdiyete istinad eden Meihata kar muhafaza edebilir. Fakat byle bir raya istinad eden bir eyhlislmn sz, en byk bir dhyi de ya itihadndan vazgeirir, ya o itihad ona mnhasr brakr. Her mstaid endan itihad edebilir. Lkin itihad o vakit dstur-ul amel olur ki, bir nevi icma veya cumhurun tasdikine iktiran eder. Byle bir eyhlislm manen bu srra mazhar olur. eriat- Garrada daima

SNHT

180

icma ve rey-i cumhur, medar- fetva olduu gibi, imdi de fevza-i r iin, byle bir faysala lzum-u kat vardr. Sadaret, Meihat iki cenahtr. u devlet-i slmiyenin bu iki cenah mtesavi olmazsa ileri gidilmez. Gidilse de, byle bir medeniyet-i fside iin mukaddesatndan insilah eder. htiya her iin staddr. yle bir raya ihtiya ediddir. Merkez-i hilafette tesis olunmazsa, bizzarure baka yerde teekkl edecektir. Bu rann baz mukaddemat olan cemaat- slmiye tekilat ve evkafn Meihata ilhak gibi umrun daha evvel tahakkuku mnasib ise de, batan balansa, sonra mukaddemat ihzar edilse yine maksad hasl olur. Daire-i intihabiyeleri hem mahdud, hem muhtelit olan ayan ve mebusann vazife-i resmiyeleri itibariyle bilvasta ve dolaysyla bu ie tesiri olabilir. Halbuki vastasz, dorudan doruya bu vazife-i uzmay deruhde edecek hlis slm bir ra lzmdr. Bir ey mvudia lehinde istihdam edilmezse, atalete urar, matlub eseri gstermez. Binaenaleyh mhim bir maksad iin tesis edilen Dr-l Hikmet-il slmiyeyi, imdiki di bir komisyon derecesinden karp, Meihattaki devairin resasyla beraber rann aza-y tabiiyesi addetmek ve haricdeki lem-i slmdan, imdilik onbe-yirmi kadar, slmn dinen, ahlken itimadn kazanm mntehab lemasn celbeylemek, bu mesele-i uzmann esasn tekil eder. Vehham olmamalyz. Korkmakla din rvet verilmez. Dinin zafiyeti bahanesine olan mzahref medeniyete lanet. Havf ve zaf, tesirat- hariciyeyi teci eder. Muhakkak maslahat, mevhum mazarrata feda edilmez.

s[4xB7!yV7! w8:
YYY

SNHT

181

RYADA BR HTABE Meali ve hatrda kalan elfaz aynendir. 335 senesi eyllnde, dehrin hdisat verdii yes ile iddetle muzdarib idim. u kesif zulmet iinde bir nur aryordum. Manen rya olan yakazada bulamadm. Hakikaten yakaza olan rya-y sadkada bir ziya grdm. Tafsilat terk ile, yalnz bana sylettirilmi noktalar kaydedeceim. yle ki: Bir cuma gecesinde nevm ile lem-i misale girdim. Biri geldi dedi: Mukadderat- slm iin teekkl eden bir meclis-i muhteem, seni istiyor. Gittim grdm ki, mnevver, emsalini dnyada grmediim, selef-i slihnden ve asarn mebuslarndan her asrn mebuslar iinde bulunur bir meclis grdm. Hicab ettim, kapda durdum. Onlardan bir zt dedi ki: Ey felket, helket asrnn adam, senin de reyin var, fikrini beyan et! Ayakta durup dedim: Sorun cevab vereyim. Biri dedi: Bu malubiyetin neticesi ne olacak, galibiyette ne olurdu? Dedim: Musibet err-i mahz olmad iin, bzan saadette felket olduu gibi, felketten dahi saadet kar. Eskiden beri ila-y kelimetullah ve beka-y istiklaliyet-i slm iin farz- kifaye-i cihad deruhde ile, kendini yek-vcud olan lem-i slma fedaya vazifedar ve hilafete bayrakdar grm olan bu devlet-i slmiyenin felketi, lem-i slmn saadet-i mstakbelesiyle telafi edilecektir. Zira u musibet, maye-i hayatmz ve b- hayatmz olan uhuvvet-i slmiyenin inkiaf ve ihtizazn hrikulde tacil etti. Biz incinir iken, LEM- SLM alyor. Avrupa ziyade incitse, baracaktr. ayet l-

SNHT

182

sek, yirmi leceiz, yz dirileceiz. Hrikalar asrndayz. ki- sene mevtten sonra meydanda dirilenler var. Biz bu malubiyetle bir saadet-i cile-i (

fakat mstemirre bizi bekliyor. Pek cz ve mtehavvil ve mahdud olan hali, geni istikbal ile mbadele eden kazanr. Birden meclis tarafndan denildi: zah et! Dedim:

yV%@2) muvakkata kaybettik; bir saadet-i cile-i (yV%~)

Devletler, milletler muharebesi, tabakat- beer muharebesine terk-i mevki ediyor. Zr beer esir olmak istemedii gibi, ecr olmak da istemez. Galib olsa idik, hasmmz ve dmanmz elindeki cereyan- mstebidaneye belki daha edidane kaplacak idik. Halbuki o cereyan hem zalimane, hem tabiat- lem-i slma mnaf, hem ehl-i imann ekseriyet-i mutlakasnn menfaatine mbayin, hem mr ksa, paralanmaya namzeddir. Eer ona yapsa idik, lem-i slm ftratna tabiatna muhalif bir yola srecek idik. u medeniyet-i habise ki, biz ondan yalnz zarar grdk. Ve nazar- eriatta merdud ve seyyiat hasenatna galebe ettiinden; maslahat- beer fetvasyla mensuh ve intibah- beerle mahkm-u inkraz, sefih, mtemerrid, gaddar, manen vahi bir medeniyetin himayesini Asyada deruhde edecek idik. Meclisten biri dedi: Neden eriat u medeniyeti reddeder? Dedim: nki be menf esas zerine teesss etmitir. Nokta-i istinad kuvvettir. O ise eni, tecavzdr. Hedef-i kasd, menfaattr. O ise eni, tezahmdr. Hayatta dsturu cidaldir. O ise eni, tenazudur. Kitleler mabeynindeki rabtas, heri yutmakla beslenen unsuriyet ve menf mil-

SNHT

183

liyettir. O ise eni, byle mdhi tesadmdr. Cazibedar hizmeti, heva ve hevesi teci ve arzularn tatmin ve metalibini teshildir. O heva ise eni, insaniyeti derece-i melekiyeden dereke-i kelbiyete indirmektir, insann mesh-i manevsine sebeb olmaktr. Bu medenlerden ou, eer ii dna evrilse kurt, ay, ylan, hnzr, maymun postu grlecek gibi hayale gelir. te onun iin bu medeniyet-i hazra, beerin yzde seksenini meakkate ekavete atm; onunu mmevveh saadete karm, dier onu da beyne-beyne brakm. Saadet odur ki, klle ya eksere saadet ola. Bu ise ekall-i kalilindir. Nev-i beere rahmet olan Kurn, ancak umumun, lakal ekseriyetin saadetini tazammun eden bir medeniyeti kabul eder. Hem serbest hevann tahakkmyle, havaic-i gayr- zaruriye havaic-i zaruriye hkmne gemilerdir. Bedvette bir adam drt eye muhta iken, medeniyet yz eye muhta ve fakir etmitir. Say masrafa kfi gelmediinden hileye harama sevketmekle, ahlkn esasn u noktadan ifsad etmitir. Cemaate neve verdii servet hamete bedel, ferdi ahs fakir, ahlksz etmitir. Kurn-u lnn mecmu-u vahetini bu medeniyet bir defada kustu! lem-i slmn u medeniyete kar istinkf ve souk davranmas ve kabulde ztrar cy- dikkattir. Zr istina ve istiklaliyet hassasyla mmtaz olan eriattaki lah hidayet, Roma felsefesinin dehasyla alanmaz, imtizac etmez, bel olunmaz, tabi olmaz. Bir asldan tevem olarak neet eden eski Roma ve Yunan iki dehalar; su ve ya gibi mrur-u asar ve medeniyet ve Hristiyanln temzicine ramen, yine istiklallerini muhafaza, deta tenashle o iki ruh imdi de baka ekillerde yayorlar. Onlar tevem ve esbab- temzic varken imtizac olunmazsa, eriatn ruhu olan nur-u hidayet, o muzlim medeniyetin esas olan Roma dehasyla hibir vakit mezcolunmaz, bel olunmaz... Dediler:

SNHT

184

eriat- Garradaki medeniyet nasldr? Dedim: eriat- Ahmediyenin (A.S.M) tazammun ettii ve emrettii medeniyet ise ki, medeniyet-i hazrann inkiandan inkiaf edecektir; onun menf esaslar yerine msbet esaslar vazeder. te nokta-i istinad, kuvvete bedel haktr ki, eni adalet ve tevazndr. Hedef de menfaat yerine fazilettir ki, eni muhabbet ve tecazbdr. Cihet-l vahdet de unsuriyet ve milliyet yerine, rabta-i din, vatan, snfdir ki, eni samim uhuvvet ve msalemet ve haricin tecavzne kar yalnz tedafdr. Hayatta dstur-u cidal yerine dstur-u teavndr ki, eni ittihad ve tesanddr. Heva yerine hdadr ki, eni insaniyeten terakki ve ruhen tekmldr. Hevay tahdid eder, nefsin hevesat- sfliyesinin teshiline bedel, ruhun hissiyat- ulviyesini tatmin eder. Demek biz malubiyetle ikinci cereyana takldk ki, mazlumlarn ve cumhurun cereyandr. Bakalarndan yzde seksen fakir ve mazlumsa; slmdan doksan, belki doksanbetir. lem-i slm u ikinci cereyana kar lkayd veya muarz kalmakla, hem istinadsz hem btn emeini heder hem onun istilasyla istihaleye maruz kalmaktan ise, klane davranp onu slm bir tarza evirip kendine hdim klmaktr. Zr dmann dman, dman kaldka dosttur. Naslki dmann dostu, dost kaldka dmandr. u iki cereyan birbirine zd, hedefleri zd, menfaatleri zd olduundan; birincisi dese l!, dieri diyecek Diril!. Birinin menfaat, zarar ihtilaf - tedenni - zaf - uyumamz istilzam ettii gibi; tekinin menfaat dahi, kuvvetimizi - ittihadmz bizzarure iktiza eder. ark husumeti, slm inkiafn bouyor idi; zil oldu ve olmal. Garb husumeti, slmn ittihadna, uhuvvetin inkiafna en messir sebebdir, bki kalmal. Birden o meclisten tasdik emareleri tezahr etti. Dediler: Evet midvar olunuz, u istikbal inklab iinde en yksek gr sad, slmn sads olacaktr!..

SNHT

185

Tekrar biri sordu: Musibet cinayetin neticesi, mkfatn mukaddemesidir. Hangi fiiliniz ile kadere fetva verdirdiniz ki, u musibetle hkmetti. Musibet-i mme, ekseriyetin hatasna terettb eder. Hazrda mkfatnz nedir? Dedim: Mukaddemesi, mhim erkn- slmiyedeki ihmalimizdir: Salt, savm, zekat. Zr yirmidrt saattan yalnz bir saat, be namaz iin Hlk Tel bizden istedi. Tenbellik ettik. Be sene yirmidrt saat talim, meakkat, tahrik ile bir nevi namaz kldrd. Hem senede yalnz bir ay oru iin nefsimizden istedi. Nefsimize acdk. Keffareten be sene oru tutturdu. Ondan, krktan yalnz biri, ihsan ettii maldan zekat istedi. Buhl ettik, zulmettik., O da bizden mterakim zekt ald.

uWQ7! jX

%w8~JD7!
Mkfat- hazramz ise; fsk, gnahkr bir milletten humsu olan drt milyonu velayet derecesine kard; gazilik, ehdetlik verdi. Mterek hatadan neet eden mterek musibet, mazi gnahn sildi. Yine biri dedi: Bir mir, hata ile felkete atm ise? Dedim: Musibetzede mkfat ister. Ya mir-i hatadarn hasenat verilecektir (o ise hi hkmnde) veya hazine-i gayb verecektir. Hazine-i gaybda byle ilerdeki mkfat ise, derece-i ehdet ve gaziliktir. Baktm meclis istihsan etti. Heyecanmdan uyandm. Terli, elpene yatakta oturmu kendimi buldum. Gece byle geti. Ayn gn pr-mid, baka ve dnyev bir meclise gittim. Dnyevler dediler:

SNHT

186

Neden geldin geleli siyasete karmyorsun?

^,@[,7!: @O[L7! w8yV7@")x2!

Dedim: Evet stanbul siyaseti spanyol gibi ...... bir hastalktr. Fikri hezeyanlatrr. Biz mteharrik-i bizzt deiliz. Bilvasta mteharrikiz. Avrupa flyor, biz burada oynuyoruz. O tenvim ile telkin eder. Biz kendimizden hayal edip, esammane tahribimizde eser-i telkini icra ederiz. Mademki menba Avrupadadr. Gelen cereyan, ya menf veya msbettir. Menfye kaplan, harf gibi

h[3jS9]4]X Q8]V2( yahud y,S9]4]XQ8] V2G<tarif edilir. Demek btn

harekt, bizzt haric hesabna geer. nki iradesi hkmszdr. Hulsu niyeti faide vermez. Bahusus menf iki cihet-i zafla, haric cereyann kuvvetine bir let-i layakl olur. Dier msbet cereyan ise ki, dhilden muvafk eklini giyer. sim gibi,

y,S9]4]XQ8] V2(dir. Hareketi kendinedir. Teba haricedir.

Lzm- mezheb mezheb olmadndan, belki muahez deil. Bahusus iki cihetle kuvveti, haric cereyann msbet ve zafna inzimam etse, harici kendine let-i lyeur edebilir.

SNHT

187

Dediler: Dinsizlii grmyorsun, meydan alyor. Din namna meydana kmak lzm. Dedim: Evet lzmdr. Fakat kat bir art ile ki, muharrik ak- slmiyet ve hamiyet-i diniye olmal. Eer muharrik veya mreccih, siyasetilik veya tarafgirlik ise, tehlikedir. Birincisi hata da etse, belki mafuvdur. kincisi isabet de etse, mesuldr. Denildi: Nasl anlarz? Dedim: Kim fsk siyasetdan, mtedeyyin muhalifine, s-i zan bahaneleriyle tercih etse, muharriki siyasetiliktir. Hem umumun mal- mukaddesi olan dini, inhisar zihniyetiyle kendi meslekdalarna daha ziyade has gstermekle, kav bir ekseriyette dine aleyhdarlk meyli uyandrmakla nazardan drmek ise, muharriki tarafgirliktir. Mesel: ki adam drler. Biri, zaf deceini hissederken, elindeki Kurn kavye uzatmakla himayesini davet edip, kav bir ele vermek lzmdr. T beraber amura dmesin. Kurna muhabbetini, hrmetini gstersin. Kurn, Kurn olduu iin sevsin. Eer kavnin karsna siper etse, himayet damarn tahrik etmeye bedel, hiddetini celbeder. Kurn kav bir hdimden mahrum brakmakla, zaf bir elde beraber yere derse o, Kurn kendi nefsi iin sever demektir. Evet dine imale etmek ve iltizama tevik etmek ve vazife-i diniyelerini ihtar etmekle dine hizmet olur. Yoksa dinsizsiniz dese, onlar tecavze sevketmektir. Din dhilde menf tarzda istimal edilmez. Otuz sene halife olan bir zt, menf siyaset namna istifade edildi zannyla, eriata gelen tecavz grdnz. Acaba imdiki menf siyasetilerin fetvalarndan istifade edecek kimdir, bilir misin? Bence slmn en edid hasmdr ki, hanerini slmn cierine saplamtr. Dediler:

SNHT

188

ttihada edid bir muarz idin. Neden imdi skt ediyorsun? Dedim: Dmanlarn onlara iddet-i hcumundan. Dmann hedef-i hcumu, onlarn hasenesi olan azm sebattr ve slmiyet dmanna vasta-i tesmim olmaktan feragatdr. Bence yol ikidir: Mizann iki kefesi gibi; birinin hffeti, tekinin skletine geer. Ben tokadm, Antranik ile beraber Envere, Venizelos ile beraber Said Halime vurmam. Nazarmda, vuran da sefildir. Dediler: Frkaclk lzm- merutiyettir. Dedim: Bizdekilerde hutut-u efkr, telaki iin mtemayilen imtidada bedel, mnharifen gittiinden nokta-i telaki vatanda, belki krede grlmyor. Vcd, adem gibi; birinin vcdu tekinin ademini ister. nad bzan mfrit frka mutaassblarna, dall ve btl iltizam ettirir. eytan birisine yardm etse, melek der, rahmet okutur. tekinde melek grse, libasn deitirmitir der, lanet eder. S-i zan ve hsn- zan nazariyle drbinin iki taraf gibi leh, aleyh.. vh emareyi brhan, brhan vh emare grr.

xVP7 @,9!!srrn gsterir. Zr

te u zulmdr, hayvann aksine olarak kuv ve meyilleri ftraten tahdid edilmemi, meyl-i zulm hadsizdir. Lsiyyema enenin ekal-i habisesi olan hodgamlk, hodfikirlik, hodbinlik, hodendilik, gurur ve inad o meyle inzimam etse, yle ekber-l kebairi cad eder ki, daha beer ona isim bulmam. Cehennemin lzumuna delil olduu gibi, cezas da yalnz Cehennem olabilir. Mesel: Birisinin bir sfatndan darlsa, mecma-i evsaf- masume olan ahsna, hatt ehibbasna, hatt meslekdana zulmn temil eder,

SNHT

189

h'!*+:?*+!:*i#:ya kar temerrd eder.

Mesel: Muhteris bir intikam veya mntakim bir hilafyla bir kerre demi: slm malub olacak, kalbi paralanacak. Srf o mra ruhtan gelen yalanc fikirden kan meum szn doru gstermek iin; slm malubiyetini, slm perianiyetini arzu eder, alklar, hasmn darbesinden mtelezziz olur. te u alk ve gaddar telezzzdr ki, mecruh slm mkil mevkide brakm. Zr hanerini slmn cierine saplam olan hasm, skt et demiyor. Alkla, mtelezziz ol, beni sev diyor, onlar misal gsteriyor. te size dehetli bir gnah ve zulm ki, ancak hairdeki mizan tartabilir.

@Z[V2j5:

Denildi: Malubiyet malmdu, biz bilirdik, bilerek bizi belaya attlar. Dedim: Acaba Hindenburg gibi dehetli insanlar nazarna nazar kalm olan gaye-i harb, sizin gibi acemlere nasl malm ve bedih olabilir. Acaba fikir dediiniz ey, (Eliyaz billah) arzu olmasn. Bzan zalimane intikam- ahs, arzuya fikir suretini giydirir. Yahu pis bir amura dmsnz, misk-i anber diye yznze gznze bulatrmaa ne mn var? te misallerin mnevver gece meclisinde ve dnyevlerin muzlim gndz mahfelinde akldan akma deil, kalbde kan beyanatm. ster isen kabul et, ister isen etme, anlamak artyla. (ster al g-i kabul-i cne, ister hiddet et.) RYANIN ZEYL Rya hacda skt etti. nki haccn ve ondaki hikmetin ihmali, musibeti deil, gazab ve kahr celbetti. Cezas da keffaret-z znub deil,

SNHT

190

kessaret-z znub oldu. Haccn bahusus tearfle tevhid-i efkr, teavnle terik-i mesayi tazammun eden iindeki siyaset-i liye-i slmiye ve maslahat- vsia-i itimaiyenin ihmalidir ki, dmana milyonlarla slm, slm aleyhinde istihdama zemin ihzar etti. te Hind, dman zannederek, halbuki pederini ldrm, banda oturmu baryor. te Tatar, Kafkas ldrlmesine yardm ettii ahs bare vlideleri olduunu Bade harab-il Basra anlyor. Ayak ucunda alyorlar. te Arab, yanllkla kahraman kardeini ldrp, hayretinden alamay da bilmiyor. te Afrika, biraderini tanmyarak ldrd, imdi vaveyl ediyor. te lem-i slm, bayraktar olunu gafletle bilmiyerek ldrmesine yardm etti, vlide gibi salarn ekip h u fizar ediyor. Milyonlarla ehl-i slm, hayr- mahz olan sefer-i hacca edd-i rahl etmek yerine, err-i mahz olan dman bayra altnda dnyada uzun seyahatler ettirildi.

!:hAB2@4
YYY

ULW7!uZ,#t7H6 !*xPEW7!d[A#!*:hN7!! @W6

Korkaklda darb- mesel hkmnde olan tavuk, ocuklar yannda iken efkat-i cinsiyesiyle camua saldrr. te dehetli bir cesaret.

SNHT

191

Hem darb- mesel olmu, kei, kurttan havf, (zdrar) vaktinde mukavemete inklab eder, boynuzuyla kurdun karnn deldii vakidir. te hrika bir ecaat. Ftr meyelan, mukavemetszdur. Bir avu su, kaln bir demir glle iine atlsa, kta soua braklsa; meyl-i inbisat, demiri paralar. Evet efkatli tavuk cesareti, hamiyetli kei zdrar ecaat gibi ftr bir heyecan, demir gllede su gibi zulmn brudetli husumet-i kfiranesine maruz kaldka hereyi paralar. (Rus mojikleri buna ahiddir.) Bununla beraber imann mahiyetindeki hrikulde ehamet, izzet-i slmiyenin tabiatndaki lempesend ecaat, uhuvvet-i slmiyenin intibahyla her vakit mucizeleri gsterebilir. Bir gn olur elbette doar ems-i hakikat Hi byle mebbed mi kalr zulmet-i lem.

SNHT

192

BRKA VECZELER Hevesat- nefsaniye ile erkeklerin karlamas, karlarn hayszlkla erkeklemesine sebebdir. YYY Merak, ilmin hocasdr. YYY htiya, medeniyetin staddr. YYY Sknt, sefahetin muallimidir. Acz, muhalefetin meneidir. YYY Zaf, gururun madenidir. YYY Sgar- nefs, tekebbrn menbadr. YYY Tenasb, tesandn esasdr. YYY Temasl, tezadn sebebidir. YYY Msavatsz adalet, adalet deildir. YYY Gayr- meru muhabbetin akibeti, mkfat, mahbubun gaddarane adavetidir.( )
33

33

Avrupa'ya muhabbetimiz gibi.

Mellif

DEVA-L YES

193

@[ 7!~:(
Deva-l Yes
Not: Bu kk risale, Hicri 1330, Rumi 1328, Miladi 1912 de ikinci tab yaplan Arab Hutbe-i amiye eserinin ikinci zeyli olarak stanbulda Matba-i Ebuzziya da tab edilmiken bilhere 1338 Hicri, 1326 Rumi ve 1920 Miladi tarihinde Evkaf- slmiye matbaasnda tab edilen Snhat kitabnn hirinde yeniden Arabalaryla beraber tab edilmilerdir. Nair

DEVA-L YES

194

BUNDAN YED SENE EVVEL BR RSALEME YAZDIIM BR ZEYLDR

v[&h7!w W&h7!yV7! vK" @NQ"vUNQ"`BR< : @5H7! yV7GWE7! @5 H7! GWE8 ]V2?M7!: vZUV;! xZ4@X7! tV; @X7! tV; @5w8

DEVA-L YES

195

Amma bad: u zamann meden engizisyonu mdhi bir vesile ile, baz ezhan telkh ile, bir ksm nmeru evldn vcda getirip, slmiyete kar kinini ve hiss-i intikamn icra eder. Diyanetsizlie veya lbalilie veya Hristiyanla temayle veya slmiyetten bhe ile soutmaya bir kap amak ister. ( )
34

te o desise udur: Ey Mslman bak, nerede bir mslim varsa binnisbe fakir, gafil, bedevidir. Nerede Hristiyan varsa, bir derece meden, mtenebbih, ehl-i servettir. Demek.... il hir. Ben de derim ki: Ey Mslman! Biri madd, biri manev Avrupa rchannn iki sebebinin u netice-i mdhiiyle o neticenin tesir-i muharribanesine kar, mevcudiyetimizin hmisi olan slmiyetten elini gevetme. Drt el ile sarl, yoksa mahvolursun. Evet biz aaya iniyoruz, onlar yukarya kyor. Bunun iki sebebi vardr. Biri madd, biri manevdir. Birinci Sebeb: Umum Hristiyann kilisesi ve maden-i hayat olan Avrupann vaziyet-i ftriyesidir. Zr dardr, gzeldir, demir madenidir, girintili kntldr. Deniz ve enhar barsaklardr, briddir. Evet Avrupa, kre-i zeminin hums-i r iken, nev-i beerin bir rubunu letafet-i ftriyesi ile kendine ekmi. Hikmeten sabittir ki; efrad- kesrenin itima, ihtiyacat intac eder. Grenek gibi ok esbab ile tekessr eden hacat, zeminin kuvve-i nbitesine skmaz. te u noktadan ihtiya sanata ve merak ilme ve sknt vesait-i sefahete hocalk edip talime balarlar. Evet fikr-i sanat, meyl-i mrifet, kesretten kar. Avrupann darl ve deniz ve enhar olan vesait-i tabiiye-i mnakale iinde dolamas seu risalede beni belki ehl-i tefrit zann edeceksiniz. Lakin benim karmda ve zihnen onlara hitap ettiim adamlar grseniz, onlarn ifratlar derecesinden onlara gre de bir nisbetinde tefritte bulunmuum grrsnz. Bedizzaman
34

DEVA-L YES

196

bebiyle; tearf ticareti, teavn itirak-i mesayi intac ettikleri gibi, temas dahi telahuk-u efkr, rekabet de msabakat tevlid ederler. Ve btn sanayiin maderi olan demir madeni kesretle iinde bulunduundan, o demir, medeniyetlerine yle bir silh- kuvvet vermitir ki, dnyann btn enkaz- medeniyetlerini gasb ve garat edip, gayet ar bast, mizan- zeminin mvazenesini bozdu. Hem de hereyi ge almak, ge brakmak anndan olan brudet-i mutedilane, saylerine sebat ve metanet verip, medeniyetlerini idame etmitir. Hem de ilme istinad ile devletlerinin teekkl, mtekabil kuvvetlerinin tesadm, gaddarane istibdadlarnn izacat, engizisyonane taassublarnn aks-l amel yapan tazyikat, mtevaz unsurlarnn rekabetle msabakat, Avrupallarn istidadlarn inkiaf ettirip, mezaya ve fikr-i milliyeti uyandrd. kinci Sebeb: Nokta-i istinaddr. Evet herbir Hristiyan ban kaldrp, mteselsil ve mtedhil maksadlarn birine el atsa arkasna bakar ki; istinad edecek, kuvve-i manevsine daima imdad edip hayat verecek gayet kav bir nokta-i istinad grr. Hatt en ar ve byk ilere kar mbarezeye kendinde kuvvet bulur. te o nokta-i istinad her taraftan ellerini uzatan dindalarnn uruk-u hayatna kuvvet vermeye ve slmlarn en can alacak damarlarn kesmeye her vakit amade ve dessas, meden engizisyon taassubu ile, maddiyyunun dinsizlii ile yorulmu ve medeniyetlerinin galebesi ile mest-i gurur olmu bir msellah kitlenin klas veya byk kilisesi olan Avrupann medeniyetidir. Grlmyor mu ki, en hrriyetperver maskesini takan, (.G.) ( ) elini uzatp aryor. Nerede hristiyan bulsa, hayat veriyor. te Habe, Sudan. te Tayyar, Artui. te Lbnan, Havran. te Mal Sur ve Arnavut. te Krd ve Ermeni, Trk ve Rum il hir.
35

Elhasl: Onlar canlandran emeldir ve bizi ldren yeistir. Mehurdur ki, biri demi: Eer bir nokta-i istinad bulsam, kre-i zemini yerinden oynatrm. Bu faraziyede acib bir nokta vardr. Demek bu kck insan, nokta-i istinad bulsa, kre gibi byk ileri evirebilir.

35

lk bask nsha: En hrriyetperverleri olan ngiliz

Nair

DEVA-L YES

197

Ey ehl-i slm! te kre-i zemin gibi ar ve lem-i slmiyete km olan mesaib ve devahye kar nokta-i istinadmz: Muhabbet ile ittihad, mrifet ile imtizac- efkr, uhuvvet ile teavn emreden nokta-i slmiyettir. Bak lem-i slmn u byk dairenin nokta-i uzmasndan tut, ta en kk dairenin mesel medrese talebelerinin birer ukde-i hayatiyesi vardr. Heyet-i itimaiyenin efrad ve revabt birbirine istinad gibi, o ukdeler dahi birbirine merbut, mteselsilen o nokta-i uzmaya msteniddirler. Demek btn o ukde-i hayatiyelerini bomak deil, belki tenebbh ve nevnema vermekle slm tenebbh edip, terakkiye balayabilir. Yoksa biri Avrupann mehasinini mesavimizle ve telahuk-u efkrnn semerat, bizim bir ahsn semere-i sayi ile, insafszca, aldatc cerbeze ile mvazene etmekle,( ) ( ) Avrupaya edid bir meftuniyet ve milletine kar amk bir nefret hissiyle, kendini Avrupann veled-i nmeruu gsterdii gibi,( ) fikr-i ihtilal ve meyl-i tahrib ve aldatc cerbezenin neticesi olan hicv-i siyane, mfteriyane, namusikenane ile kendi firavuniyetini ve zmnen medih ve gururiyetini ve bilmedii halde slma dmanln gstermekle beraber;( ) firavuniyet, enaniyet, gurur hkm ile milletine kar eran, aklen, hikmeten mkellef olduu hiss-i efkat yerine hiss-i tahkir, meyl-i incizab yerine meyl-i nefret, meyelan- muhabbet yerine irade-i istihfaf, temayl- ihtiram yerine meyelan- techil, arzu-yu merhamet yerine arzu-yu taazzum, seciye-i fedakr yerine temayl-i infirad ikame edip; hamiyetsizliini, aslszln gsterdiinden ( ) nazar- hakikatta yle bir cani ve menfur olur ki, mesel birisi Pariste sefahet leminde bir lfte madamn kametinde istihsan ettii bir libas, cmide muhterem bir hocaya giydirmeye almak gibi bir hareket-i ahmakane ve caniyanede bulunur. Zr hamiyet ise; muhabbet, hrmet, merhametin netice-i zaruriyesidir. Onsuz olmaz ve ill yalandr, sahtekrlktr. Nefret, hamiyetin zdddr.
36 37 38 39 40

36 37

lk bask nsha: mvazene ettiinden Nair Hristiyanln mal olmayan medeniyeti ona mal etmek, slmiyet'in dman olan tedenniyi ona dost gstermek, felein ters dnmesine delildir. Mellif 38 lk bask nsha: veledi nameru gstermek... Nair 39 lk bask nsha: dmanln gstermek ve, 40 lk bask nsha: aslszln gstermek. Nair

DEVA-L YES

198

Mutaassblara hcum eden Avrupann kselisleri herbiri yz mutaassb kadar meslek-i sakminde mutaassbdr. Bunlardan birisi ekspir medhinde ettii ifrat, ayet bir hoca o ifrat eyh-i Geylan (K.S) medhinde etse idi, tekfir olunacakt. Heyhat! Bunlarn neresinde millete muhabbet ve millet iin hamiyet?!. Esefa! Heyet-i itimaiyeyi faaliyet ve harekete gtren ok ukde-i hayatiyelerden, bizde inkiafa balayan yalnz fikr-i edebiyat, bahusus irane, mfritane, edebikenane, hodpesendane olan fikr-i hiciv ve arzuyu tahkirdir.

@NQ"vUNQ"`BR<:

tedib-i hakikye kar edebsizliktir ki, birbirine saldryor. Fakat millete ve slmiyete kar olan tarizat- zmniyelerini o kselislerin yzlerine arpmakla beraber, onlarn birbirine kar dinsizcesine hiciv ve terzilleri ise, kimbilir belki mstehaktrlar dnp, deyip gemek ile iktifa ederiz. Ben zannederim ki, bu milletin perianiyetine fazla cehaletten ziyade, nur-u kalb ile mterafk olmayan fazla zekvet-i betra tesir etmitir. Bence en mdhi maraz asabiliktir. Zr hereyi haddinden geirmekle, aks-l amel yaptrr. Ey birader, lem-i hristiyann rchanna sebebiyet veren ihtiyarlam olan esbaba tekabl edecek, gen, din esbab bizde inkiafa balamtr. Baka kitabda tafsil etmiim. Bir hikye: Bundan On Sene ( ) Evvel Tiflise Gittim
41

eyh Sanan tepesine ktm, dikkatle temaa ediyordum. Bir Rus yanma geldi. Dedi: Niye byle dikkat ediyorsun?
Bu kitabn birinci tab'ndan yedi sene gemitir. Demek on sene evvel. (Rumi 1326 tarihinde) Nair
41

DEVA-L YES

199

Dedim: Medresemin plnn yapyorum. Dedi: Nerelisin? Bitlisliyim dedim. Dedi: Bu Tiflistir. Dedim: Bitlis, Tiflis birbirinin kardeidir. Dedi: Ne demek? Dedim: Asyada, lem-i slmda nur, birbiri arkas sra inkiafa balyor, sizde birbiri stnde zulmet inkiaa balayacaktr. u perde-i mstebidane yrtlacak, takalls edecek, ben de gelip burada medresemi yapacam. Dedi: Heyhat! aarm senin midine. Dedim: Ben de aarm senin ( ) aklna. Bu kn devamna ihtimal verebilir misin? Her kn bir bahar, her gecenin bir nehar vardr.
42

Dedi: slm para para olmu. Dedim: Tahsile gitmiler. te Hindistan, slmn mstaid bir veledidir, ngiliz mekteb-i idadisinde alyor. Msr, slmn zeki bir mahdumudur, ngiliz mekteb-i mlkiyesinden ders alyor. Kafkas ve Trkistan, slmn iki bahadr oullardr, Rus mekteb-i harbiyesinde talim alyor, il hir.
42

lk bask nsha: vay senin aklna,

DEVA-L YES

200

Yahu u asilzade evld, ehdetnamelerini aldktan sonra, herbiri bir kta bana geecek, muhteem dil pederleri olan slmiyetin bayran, fk- kemltta temevvc ettirmekle, kader-i ezelnin nazarnda ( ) felein inadna, nev-i beerdeki hikmet-i ezeliyenin srrn iln edecektir. te hikyemin yars bu kadar.
43

YYY Neme lzm ve nefs nefs dediren halet-i ruhiyeyi bir temsil ile beyan edeceim: Felekzede, perian ( ) fakat asil bir airetten bir cesur adam ile; talii yaver, felei msaid, dier bir airetten bir korkak ile bir yerde rastgelirler. Mfahare, mnazara balar:
44

Evvelki adam ban kaldrr, airetinin zelil olduunu grr, izzet-i nefsine yediremez. Ban indirir, nefsine bakar, bir derece ar grr. Eyvah! O vakit Neme lzm, ite ben, ite efalim gibi ahsiyatla yaralanm gururu feryada balar. Veyahut o airetten ekilip veya aslszlk gsterip, baka airete intisab eder. kinci adam ban kaldrdka airetinin mefahiri gzn kamatrr, hiss-i gururunu kabartrr, nefsine bakar gevek grr. te o vakit, hiss-i fedakr, fikr-i milliyet uyanr; Airetime kurban olaym der. Eer bu temsilin remzini anladnsa, u msabaka ve mcadele meydan olan bu cihan- ibrette, bir mslim -mesel- ( ) bir hristiyan veya bir Krd, bir Rum ile manen hissiyatlar mbareze-i hamiyette mukabele ve mvazene ile tezahr etse, temsilin srrn greceksin. Lkin u tefavt, herkesin zannettii gibi deildir. Belki zahirperestlik ve sathlik ve galat- histen gelmitir.
45

Ey Mslman!
43

lk bask nsha: kader-i ezelye kar. Nair Demek

h4@U7!}X% w8YW7!wD,@[9G7! mecaz

44

deilmi. Mellif 45 lk bask nsha: bir Mslim veya bir Krd mesela bir Hristiyan...

Nair

DEVA-L YES

201

Aldanma! Ban indirme! Paslanm bhemta bir elmas, daima mcella cama mreccahtr. Zahiren olan slmiyetin zaf, u medeniyet-i hazrann, baka dinin hesabna hizmet etmesidir. Halbuki u medeniyet, suretini deitirmesi zaman hull etmitir. Suret deiirse, kaziye bilakis olur. Nasl imdiye kadar bidayetinde sylenildii gibi nerede mslman varsa hristiyana nisbeten bedevi, medeniyete kar mstenkif ve souk davranr ve kabulnde zdrab eker; suret deise bakalar.

!h,<h,Q7! p8! ` `<h5~u6

Said-i Nurs (R.H.)

MUHKEMAT

202

@W6@ E8
Muhkemat (Trkesi)
Not: Bu eserin Trkesi Muhakemat Arapas Reetetl Ulema veya Reetetl Havas olarak her iki tarzda da 1910 ylnda telif edilip, 1911 ve 1912 de tab edilen bu cihanbah eser, bizzat mellif-i muhterem Bedizzaman Said Nurs Hazretlerinin slb ve ifadeleridir. Birisi dierinin tercmesi veya erhi olmayp, her ikisi de ayn gnlerde ayr ayr lisanlarda telif edilmitir. Bu eserin Trkesi ilk bask Osmanlca Asar- Bediiyye mecmuasnda, Arabas da Saykal-l slm adl Araba kitabda tarafmzdan tab edilmitir. Daha sonra ise, ikinci bask Osmanlca Asar- Bediiyye mecmuasnda Trkesi ile beraber Arabas yan yana tab edilmitir.

Nair

MUHKEMAT

203

Mariz bir asrn, hasta bir unsurun, all bir uzvun Reetesi veyahut Saykall slmiyet veyahut Bedizzamann Muhkemat

MUHKEMAT

204

v[&I7!w W&I7!yV7! vK"

Cmle tahiyyat, ol Hkim-i Ezel ve Hakm-i Ezel ve Rahman- Lemyezelye elyaktr ki: Bizi slmiyetle serfiraz ve eriat- garra ile srat- mstakime hidayet etmitir. yle bir eriat ki; akl ve nakil, dest be-dest ittifak vererek ol eriatn hakikinin hakkaniyetini tasdik etmilerdir. yle hakik ki; kkleri hakikat zemininde rsuh ile beraber dal ve budaklar kemltn gklerine ykselip, intiar edip.. yle fruat ki; meyveleri saadet-i dreyndir. Ve bizi Kurn- Muciz ile irad eylemi... yle kitab ki: Kaideleri ile hilkat- lemin kitabndan dest-i kader ve kalem-i hikmet ile mektub ve cari olan kavnin-i amka-i dakika-i lahiyeyi izhar ettiinden; ahkm- dilanesiyle nev-i beerin nizam ve mvazenet ve terakkisine kefil-i mutlak ve stad- kll olmutur. Salavat- bnihaye, ol Server-i Kinat ve Fahr-i leme hediye olsun ki: lem, enva ve ecnasyla onun risaletine ehdet ve mucizelerine delalet ve hazine-i gaybdan getirdii met- lye dellllk ediyor. Gya leme terif ettiinde herbir nev, kendi lisan- mahsusuyla alklad gibi; Sultan- Ezel, zemin ve sumann evtarn intak edip herbir tel baka lisan ile mucizatnn naamatn inad etmekle, o sad-y irin bu kubbe-i minada ilelebed tanin-endaz etmitir. Gya suman, kendi mirac ve melek ve kamerin elsine-i semaviyesiyle risaletini tebrik ve zemin kendi hacer ve ecer ve hayvann dilleriyle mucizelerine senhn ve cevv-i feza, kendi cinn ve bulutlarn irtyla nbvvetine bearet ve syebn ve zaman- mazi, enbiya ve ktb ve khinlerin rumuz ve telvihatyla o ems-i hakikatn fecr-i sadkn gstererek mjdeci ve zaman- hal yani asr- saadet lisan- haliyle tabiat- Arabdaki inklab- azmin ve bedeviyet-i srftan medeniyet-i

MUHKEMAT

205

mahznn defaten tevelldn ahid gstererek nbvvetini isbat ve zaman- mstakbel kendi vukuat ve fnununun etvar- mdekkikane ile onun mevkib-i ikbalini istikbal ve lisan- hakmane ile iradatna teekkr; nev-i beer kendi muhakkikleriyle bahusus hatib-i beligi ki, ems gibi kendi kendine brhan olan Muhammedin (A.S.M.) lisan- fasihanesiyle haktan geldiini iln ve Zt- Zlcelal kendi Kurnnn lisan- beliganesiyle ol Nebiyy-i mminin ferman- risaletini kraat ediyorlar ve oluyorlar. Beyt:

G9! yV,V,w<! yBK"@Z %!h[-yVW% !* yV,V,w<! fVK" @,yyV[&+! y":*

Emma bad: u fakir, garib Nurs ki, Bidatz-zaman lkabyla msemma olmaya lyk iken haberi olmadan Bedizzaman ile mehur olan bare; tedenni-i milletten cieri yanm gibi feryad u figan ederek, ah!. ah!.. ah!.. v esef der ki: slmiyetin maz ve lbbn terkederek krna ve zahirine vakf- nazar ettik ve aldandk. Ve s-i fehm ve s-i edeb ile slmiyetin hakkn ve mstehak olduu hrmeti fa edemedik. T o da bizden nefret ederek evham ve hayaltn bulutlaryla serilip( ) tesettr eyledi. Hem de hakk var.
46

46

Aslda serilip olarak gelmi. Lakin sarlp olmas lazmdr. Nair

MUHKEMAT

206

Zira biz srailiyat uslne ve hikyat akaidine ve mecazat hakikine kartrarak kymetini takdir edemedik. O da ceza olarak bizi dnyada tedib iin zillet ve sefalet iinde brakt. Bizi kurtaracak onun merhametidir. yle ise, ey ihvan- mslimn!.. Geliniz, ona tarziye vereceiz. El birliiyle dest-i sadakat uzatacaz, biat edeceiz. Onun habl-l metinine sarlacaz. Hem de bil-perva olarak iln ederim: Beni gemi asrlarn efkrna kar mbarezeye heyecan ve ecaate getiren ve yzer senelerden beri sevk-l cey ile kuvvet bulan hayalt ve evhamn mdafaasna beni gayrete getiren itikadm ve yaknimdir ki: Hak nev nema bulacaktr, eer endan toprakta gizlense... Ve tarafdar ve mltezimleri muzaffer olacaklardr, eer endan zaman ve zeminin merhametsizliinden az ve zayf olsalar... Hem de itikadmdr ki: stikbale hkm srecek ve her ktasnda hkim-i mutlak olacak yalnz hakikat- slmiyettir. Evet saadet-saray- istikbalde taht-niin hakik ve maarif yalnz slmiyet olacaktr. Onu fethedecek yalnz odur; emareler grnyorlar... Zr mazi ktasnda, vahetbd sahralarnda hayme-niin taassub ve taklid; veyahut cehlistan lkesinde menzil-niin-i mzahrefat ve istibdad olanlara, eriat- Garrann galebe-i mutlak ve istil-i tammna sed ve mani olan sekiz emir, hakikat ile zr zeber olmulardr ve oluyorlar. O maniler ise: Ecnebilerde taklid ve cehalet ve taassub ve kssslerin riyaseti. Ve bizdeki mani ise: stibdad- mtenevvi ve ahlkszlk ve mevveiyet-i ahval ve ataleti intac eden yestir ki, ems-i slmiyetin ksufa yz tutmasna sebeb olmulardr. Sekizinci ve en birinci mani ve bela budur: Biz ile ecnebiler; baz zevahir-i slmiyeti ve baz mesail-i fnun ortasnda hayal-i btl (!) ile tevehhm eylediimiz msademet ve mnakazattr. ferin maarifin himmet-i feyyazanesine ve fnunun himmet-i merdanesine ki; meyl-i taharri-i hakikat ve muhabbet-i insaniyet ve meyl-i insaf olan hakiki techiz ederek o manilere gnderip zr zeber etmi ve ediyor.

MUHKEMAT

207

Evet en byk sebeb ki: Bizi dnya rahatndan ve ecnebileri hiret saadetinden mahrum eden, ems-i slmiyeti mnkesif ettiren, s-i tefehhm ile tevehhm- msademet ve muhalefettir. Feya lilaceb!... Kle efendisine ve hizmetkr reisine ve veled pederine nasl dman ve muarz olabilir? Halbuki slmiyet, fnunun seyyidi ve mridi ve ulm-u hakikiyenin reis ve pederidir. Fakat v esef bu s-i tefehhm ve u tevehhm- btl, imdiye kadar hkmn icra ederek vesvesesiyle yesi ilka edip bb- medeniyet ve maarifi Ekrad ve emsallerine kapattrd. Zr baz zevahir-i diniyeyi, fnunun baz mesailine muarz tahayyl ederek rktler. Ezcmle: Kreviyet-i arz ki, fnunun en birinci derecesi olan corafyann en birinci basamadr. leride gelecek alt meseleye mnaf zannettiklerinden, bu bedih meselede mkbere etmekten ekinmediler. Ey benim u kitabma iman- nazar ile nazar eden zt, malmun olsun! Bu kitabla istediim hizmet budur: slmiyette olan tark- mstakimi gstermekle ehl-i tefrit olan ada-y dinin tekikatn red ve yzlerine vurmakla beraber; tark- mstakimin teki canibini ve sadk- ahmak nvanna lyk olan ehl-i ifrat ve zahirperestlerin tevehhmlerini tard ve aslszln gstermek ve asl rehber-i hakikat ve lem-i slmiyetin ikbal ve istikbaline yol aan ve srat- mstakimde keml-i mid-i zafer ile alan muhakkikn-i slm ve kl sddklara yardm etmek ve kuvvet vermektir. Elhasl: Maksadm: Ol elmas klnca saykal vurmaktr. Eer sual edersen: Senin bu telan ve ulm-u mtearife hkmne geen eylere brhan getirmeye ne lzum vardr? Zr telahuk-u efkr ve tecarbn kefiyatyla meydan- bedahete gelen mesaile brhan getirmek, malmu ilam demektir?.. Cevaben derim: Maatteessf benim ile u zamann ktasnda itirak eden cmlesi; eer endan, sureten onnc asrn evlddrlar, fakat fikir ve terakki cihetiyle kurn-u vustnn yadigrlardrlar. Gya muasrlarmz, nc asrn nihayetinden onnc asra kadar gemi olan asrlarn fihristesi veyahut enmuzeci veyahut melez bir kavimdirler. Hatt bu zamann ok bedihiyat, onlarca mevhumat saylr. YYY

MUHKEMAT

208

MUKADDEME Bu kitab makale ile kitab zerine mrettebdir. Birinci Makale, unsur-u hakikatn veyahut baz mukaddemat ve mesail ile slmiyete saykal vurmann beyanndadr. kinci Makale, unsur-u belgat kefeder. ncs, unsur-u akide ile ecvibe-i Japoniye beyanndadr. Kitablar ise Kurnda iaret olunan ilm-s sema ve ilm-l arz ve ilm-l beeri tahkik ile bir nevi tefsirdir. BRNC MAKALE Maksada urc etmek iin mukaddemelerden istimdad etmek, ehl-i tahkikin dsturlarndandr. yle ise biz de oniki basamakl bir merdiven yapacaz. BRNC MUKADDEME Takarrur etmi usldendir: Akl ve nakil taruz ettikleri vakitte, akl asl itibar ve nakil tevil olunur. Fakat o akl, akl( ) gerektir.
47

Hem de tahakkuk etmi: Kurnn herbir tarafnda intiar eden makasd- esasiye ve anasr- asliye drttr. Onlar da: sbat- Sni-i Vhid ve nbvvet ve har-i cisman ve adalettir. Yani hikmet tarafndan kinata irad olunan suallere yle: Ey kinat!. Nereden ve kimin emriyle geliyorsunuz? Sultannz kimdir? Delil ve hatibiniz kimdir? Ne edeceksiniz? Ve nereye gideceksiniz? Kat cevab verecek yalnz Kurndr. yle ise Kurnda makasddan baka olan kinat bahsi istitraddir. T sanatn intizmyla Sni-i Zlcelale istidlal yolu gsterilsin. Evet intizm grnr ve keml-i vuzhu ile kendini gsterir. Sniin vcd ve kasd ve iradesine katiyyen ehdet eden intizm- sanat, kinatn her cihetinde boynunu kaldrarak her canibinden lemaan eden hsn- hilkati nazar- hikmete gsteriyor. Gya herbir masnu birer lisan olup Sniin hikmetini tesbih ediyor. Ve herbir nev parman kaldrarak ehdet ve iaret ediyor. Madem maksad budur ve madem kinatn kitabndan intizma olan rumuz ve irtn taallm ediyoruz. Ve madem netice bir kar; teekklt- kinat nefslemirde nasl
47

Aalda byle.. fakat Trke uslubunda o akl, akl olsa gerektir olmas lazmdr. Nair

MUHKEMAT

209

olursa olsun, bize bizzt taalluk etmez. Fakat o meclis-i l-i Kurnye girmi olan kinatn her ferdi drt vazife ile muvazzaftr: Birincisi: intizm ve ittifak ile Sultan- Ezelin saltanatn iln... kincisi: Herbiri birer fenn-i hakiknin mevzu ve mntehab olduklarndan slmiyet fnun-u hakikiyenin zbdesi olduunu izhar... ncs: Herbiri birer nevin nmunesi olduklarndan hilkatte cari olan kavnin ve nevmis-i lahiyeye slmiyeti tatbik ve mutabk olduunu isbat.. t o nevmis-i ftriyenin imdadyla, slmiyet nev nema bulsun. Evet bu hasiyetle Din-i Mbin-i slm; sair heva ve heves iinde muallak ve mededsiz, bzan k ve bzan zulmet veren ve abuk tegayyre yz tutan dinlerden mmtaz ve serfirazdr. Drdncs: Herbiri birer hakikatn nmunesi olduklarndan, efkr hakik cihetine tevcih ve tevik ve tenbih etmektir. Ezcmle: Kurnda kasem ile temeyyz etmi olan ecram- ulviye ve sfliyeyi tefekkrden gaflet edenleri daima ikaz ederler. Evet kasemat- Kurniye, nevm-i gaflette dalanlara kar-ul asdr. imdi tahakkuk etmi u yledir. yle ise: ek ve bhe etmemek lzmdr ki; muciz ve en yksek derece-i belgatta olan Kurn- Mrid, esalib-i Araba en muvafk ve tark-i istidlalin en mstakim ve en vazh ve en ksasn ihtiyar edecektir. Demek hissiyat- mmeyi tefhim ve irad iin, bir derece ihtiram edecektir. Demek delil olan intizm- kinat yle bir vech ile zikredecek ki; onlarca maruf ve akllarna menus ola... Yoksa delil, mddeadan daha haf olmu olur. Bu ise, tark- irada ve meslek-i belgata ve mezheb-i icaza muhaliftir. Mesel: Eer Kurn dese idi: Y eyyhenns!.. Fezada uan meczub ve misafir ve mteharrik olan kre-i zemine ve cereyanyla beraber mstekarrnda istikrr eden emse ve ecram- ulviyeyi birbiriyle balayan cazibe-i umumiyeye ve feza-y gayr- mtenahde dal ve budaklar mnteir olan ecere-i hilkatten, anasr- kesreden olan mnasebat- kimyeviyeye nazar ve tedebbr ediniz; t Sni-i lemin azametini tasavvur edesiniz. Veyahut: O kadar kklyle beraber bir lem-i hayvanat- hurdebniyeyi istiab eden bir katre suya, akln hurdebniyle temaa ediniz; t Sni-i Kinatn hereye kadir olduunu tasdik edesiniz. Acaba o halde; delil mddeadan daha haf ve daha muhtac- izah olmaz m idi? Hem de onlarca muzlim bir eyle, hakikat tenvir etmek ve-

MUHKEMAT

210

yahut onlarn bedahet-i hislerine kar mugalata-i nefis gibi bir emr-i gayr- makule teklif olmaz m idi? Halbuki icaz- Kurn pek yksek ve pek mnezzehtir ki; onun safi ve parlak damenine, ihll-i efham olan gubar konabilsin. Bununla beraber Kurn- Muciz-l Beyan yt- beyyinatnn telfifinde maksad- hakikye telvih ve iaret ettii gibi, baz zevahir-i yt kinayede olduu gibi maksada menr etmitir. Hem de usl-i mukarreredendir: Sdk ve kizb yahut tasdik ve tekzib; kinayat ve emsallerinde, fenn-i Beyanda man-i l tabir olunan suret-i mnya raci deildirler. Ancak man-i snev ile tabir olunan maksad ve garaza tevecch ederler. Mesel: Filann klncnn bendi uzundur denilse; klnc olmazsa da, fakat kameti uzun olursa, yine hkm dorudur, yalan deildir. Hem de nasl kelmda bir kelime, istiareye karine-i mecazdr. yle de; kelime-i vhide hkmnde olan Kelmullahn bir ksm yt, sair ihvannn hakikat ve cevherlerine karine ve rehnma ve komularnn kalblerindeki srlara delil ve tercman oluyorlar. Elhasl: Bu hakikat p-i nazara getiremeyen ve yetleri mvazene ve doru muhakeme edemeyen, mehur Bekta gibi ki: Namazn terkinde taalll yolunda demi: Kurn diyor:

xVM7!!x"hT#lerisine de hfz deilim. Nazar-

hakikate kar maskara olacaktr. YYY

MUHKEMAT

211

KNC MUKADDEME Mazide nazar olan birey, mstakbelde bedih olabilir. yle tahakkuk etmitir. lemde meyl-l istikmal vardr. ( )
48

Onun ile hilkat- lem, kanun-u tekmle tbidir. nsan ise; lemin semerat ve eczasndan olduundan, onda dahi meyl-l istikmalden bir meyl-t terakki mevcuddur. Bu meyl ise telahuk-u efkrdan istimdad ile nev nema bulur. Telahuk-u efkr ise; tekemml- mebadi ile inbisat eder. Tekemml- mebadi ise; fnun-u ekvann tohumlarn sulb- hilkatten zamann terbiyegerdesi bir zemine ilka ile telkh eder. O tohumlar ise tedric tecrbeler ile byr ve nev nema bulur. Buna binaendir: Bu zamanda bedihiye ve ulm-u diye srasna girmi pek ok mesail var; zaman- mazide gayet nazar ve haf ve brhana muhta idiler. Zr gryoruz: imdilik corafya ve kozmorafya ve kimya ve tatbikat- hendesiyeden ok mesail var ki: Mebadi ve vesaitin tekemmlyle ve telahuk-u efkrn kefiyatyla, bu zamann ocuklarna dahi mehul kalmamlardr. Belki oyuncak gibi onlar ile oynuyorlar. Halbuki bn-i Sina ve emsaline nazar ve haf kalmlardr. Halbuki hikmetin pederi hkmnde olan bn-i Sina, iddet-i zek ve kuvvet-i fikir ve keml-i hikmet ve vsat-i kariha noktasnda bu zamann yzlerce hkemasyla mvazene olunsa, tereccuh edip ar gelecektir. Noksaniyet bn-i Sinada deil; nki ibn-i zamandr. Onu nks brakan, zamann noksaniyeti idi. Acaba bedih deil midir ki, Kolomb-u Zfnunun sebeb-i itihar olan Yeni Dnyann kefi, faraza bu zamana kadar kalm olsa idi; hi kaptan arasnda kymeti olmayan bir kayk sahibi de Yeni Dnyay eski dnyaya komu etmeye muktedir olacakt. Evvelki kefn tebahhur-u fikrine ve mehaliki iktihamna bedel, bir kk sefine ile bir pusula kifayet edecekti. Fakat bununla beraber imdi gelecek bir hakikat nazar- dikkate almak lzmdr. yle ki: Mesail iki ksmdr: Birisinde telahuk-u efkr tesir eder. Belki ona mtevakkftr. Naslki maddiyatta byk bir ta kaldrmak iin teavn lzmdr.
48

Bizim bir Krd demitir: Her zerrede temayl ayandr tekmle Her soyda fyuz hveyda-nema ile Bir nokta-i kemale itab zre kinat, Ol noktaya tevecch ile ykselir hayat. Kahriyyat

MUHKEMAT

212

Ksm- dierde esas itibariyle telahuk ve teavn tesirsizdir. Bin de, bir de birdir. Naslki harite bir uurum zerinden atlamak veyahut dar bir yerden gemekte kll ve kll- vhid birdir. Teavn faide vermez. Bu kyasa binaen fnunun bir ksm, byk tan kaldrlmas gibi teavne muhtatr. Bunlarn ekseri, ulm-u maddiyedendir. Dier bir ksm, ikinci misale benzer. Tekemml def, yahut def gibi olur. Bu ise, alebi maneviyat veya ulm-u lahiyedendir. Lkin eer endan telahuk-u efkr bu ksm- saninin mahiyetini tayir ve tekmil ve tezyid edemez ise de; brhanlarn mesleklerine vuzuh ve zuhr ve kuvvet verir. Hem de nazar- dikkate almak lzmdr ki: Kim bir eyde ok tevaggul etse; galiben bakasnda gabilemesine sebebiyet verir. Bu srra binaendir ki: Maddiyatta tevaggul eden, maneviyatta gabileir ve sath olur. Bu noktaya nazaran; maddiyatta mehareti olann maneviyatta hkm hccet olmasna sebeb olmad gibi, ok defa sz dahi yan- istima deildir. Evet bir hasta; tbb hendeseye kyas ederek, tabibe bedelen mhendise mracaat edip gsterdii ilc istimal eder ise; akrabasna taziye vermeye davet ve kendisi iin kabristan- fenann hastahanesine nakl-i mekn etmek iin bir raporu istemek demektir. Kezalik hakik-i mahza ve mcerredat- srfeden olan maneviyatta, maddiyyunun hkmlerine mracaat ve fikirleriyle istiare etmek, deta latife-i Rabbniye denilen kalbin sektesini ve cevher-i nuran olan akln sekeratn iln etmek demektir. Evet hereyi maddiyatta arayanlarn akllar gzlerindedir. Gz ise maneviyat gremez... NC MUKADDEME srailiyatn bir taifesi ve hikmet-i Yunaniyenin bir ksm, daire-i slmiyete duhl etmeleriyle, din ssyle grnerek, efkr ihtille verdiler. yle ki: O necib kavm-i Arab, zaman- cahiliyette bir mmet-i mmiye idi. Vaktaki ilerinden hak tecelli edip istidad- hissiyatlar uyand da meydanda yol aan din-i mbini grdklerinden umum raabat ve meyilleri, yalnz dinin mrifetine inhisar eylediler. Fakat kinata olan nazarlar terihat- hikemiye nazaryla deil, belki istitraden yalnz istidlal iin idi. Onlarn o hassas zevk-i tabilerine ilham eden, yalnz onlarn ftratlarna

MUHKEMAT

213

mnasib olan geni ve ulv muhitleri; ve safi ve mstaid olan ftrat- asliyeleri talim ve terbiye eden yalnz Kurn idi. Bundan sonra kavm-i Arab sair akvam belettii gibi, milel-i sairenin malmatlar dahi mslman olmaya baladndan, muharrefe olan srailiyat ise Vehb, Kb gibi lema-i ehl-i kitabn slmiyetleri cihetiyle Arablarn hazain-i hayaltna bir mecra ve menfez bularak o efkr- safiyeye kartlar. Hem sonra da ihtiram dahi grdler. Zr lema-i ehl-i kitabdan slmiyete gelenler, slmiyet erefiyle gayet celalet ve tekemml ettiklerinden, malmat- mzahrefe-i sbkalar makbule ve mselleme gibi oldular, reddedilmedi. nki slmiyetin uslne msadim olmadndan, hikyat gibi rivayet olunur iken, ehemmiyetsizlii iin tenkidsiz dinlenirler idi. Fakat hayf! Sonra hak olarak kabul edildiler, ok beh ve kkata sebebiyet verdiler. Hem de vaktaki u srailiyat, Kitab ve Snnetin baz maatlarna merci ve baz mefahimlerine bir mnasebetle mehaz olabilirler idi. Fakat yt ve hadsin mnlar deil. Belki faraza doru olsalar idi, msadak ve efradndan olmalar mmkn olduundan; s-i ihtiyarlaryla baka bir mehaz bulmayan veya atf- nazar etmeyen zahirperestler, baz yt ve ehadsi o hikyat- srailiyeye tatbik ederek tefsir eylediler. Halbuki Kurn tefsir edecek, yine Kurn ve hads-i sahihtir. Yoksa ahkm mensuh olduu gibi, kasas dahi muharrefe olan ncil ve Tevrat deildir. Evet msadak ile mn ayrdrlar. Halbuki msadak olmaya mmkn olan ey, mn yerine ikame olundu. ok da imknat vukuata karld. Hem de vakta hikmet-i Yunaniyeyi mslman etmek iin Memunun asrnda tercme olundu. Fakat pekok esatr ve hurafatn menbandan kan o hikmet, bir derece mteaffine olduundan safiye olan efkr- Arabn ilerine tedahl ettiinden, bir derece efkrlar kartrd gibi tahkikten taklide bir yol at. Hem de b- hayat olan slmiyetten kariha-i ftriyeleriyle istinbat etmeye kabil iken, o hikmetin telemmzne tenezzl ettiler. Evet naslki ihtilat- acam ile kelm- Mudarnin melekesi fesada yz tutmakla, muhakkikn-i lema o melekeyi muhafaza etmek iin, ulm-u Arabiyenin kavaidini tedvin ettiler. yle de u hikmet ve srailiyat dahi daire-i slmiyete duhlleriyle beraber, baz nekkad- muhakkikn-i slm temyiz ve tasfiyelerine teebbs ettiler. Fakat hayfa!. tamamyla muvaffak olamadlar. bu kadar da kalmad. nki tefsir-i Kurna sarf- himmet

MUHKEMAT

214

edildii vakit, baz ehl-i zahir Kurnn nakliyatn baz srailiyata tatbik ve bir ksm akliyatn dahi hikmet-i mezbureye tevfik ettiler. nki grdler ki, Kurn makul ve menkule mtemildir. Hads de yle... Sonra kitab ve snnetin baz nakliyat- sadkalaryla ve baz muharref srailiyatn ortasnda bir mutabakat ve mnasebet istinbat ettiler. Hem de hakik olan akliyatlaryla mevhum ve mmevveh olan u hikmet arasnda bir mabehet ve muvafakat tevehhm eylediklerinden, u mutabakat ve mabeheti kitab ve snnetin mnlarna tefsir ve maksadlarna beyan zannedip hkmeylediler. Kell.. smme kell!.. Zr Kitab- Muciz-l Beyann misdak icazdr. Mfessiri eczasdr. mns iindedir. Sadefinde drrdr, meder deildir. Faraza bu mutabakat izhar etmekten maksad, o ahid-i sadkn tezkiyesi iin olsa da yine abestir. Zr Kurn- Mbin, ona mekalid-i inkyad teslim eden yle akl ve naklin tezkiyelerinden pek yksek ve ganidir. nki o, onlar tezkiye etmezse; ehdetleri mesmu olamaz. Evet Sreyyay serada deil, semada aramak gerektir. Kurnn mansini de esdafnda ara. Yoksa karmakark olan senin cebinden arama; Zr bulamyorsun. Bulsan da sikke-i belgat olmadndan Kurn kabul etmez. Zira mukarrerdir: Asl mn odur ki: Elfaz onu smahta boaltt gibi zihne nfuz ederek vicdan dahi teerrb etmekle, ezahir-i efkr feyizyab eden eydir. Yoksa baka eyin kesret-i tevaggulnden senin hayaline tedahl eden baz ihtimalt.. veyahut hikmetin ebatlinden ve hikyatn esatrinden sirkat edip cepte doldurarak sonra yt ve ehadsin telfifinde gizletmek, kartmak, elde tutmak, armak ki: Budur mn, geliniz, alnz dediin vakit alacan cevab udur: Yahu!. te senin mnn siliktir. Sikkesi takliddir, nekkad- hakikat reddeder. Sultan- icaz dahi onu darb edeni tardeder. Sen yet ve hadsin nizamlarna taarruz ettiinden yet ikayet edip hkim-i belgat senin hlyan, senin hayalinde hapsedecektir. Ve mteri-i hakikat dahi senin bu metan almayacaktr. Zr diyecek: yetin mns drrdr. Bu ise mederdir. Hadsin mefhumu mhec, bu hemecdir. Tenvir iin bir darb- mesel: Krdlerin emsal-i edebiyesindendir: Bir adamn ismi Alo imi. Bal hrszlyordu. Ona denildi; hrszln tebeyyn edecektir. O da aldatmak

MUHKEMAT

215

iin bir bo petekte yabanc arlar doldurup bal baka yerden hrszlar, kvarda saklyor idi. Biri sual etse idi, derdi: Bu, bal mhendisi olan arlarmn sanatdr. Sonra da arlar ile konutuu vakit mterek bir lisan ile

w8w[X;: o4o4derdi. Yani: Tanin sizden,

bal benden... Ey teehhi ve heves ile tevil edici efendi! Bu tebih ile teselli etme. Zr bu tebih temsildir. Senin mnn bal deil, zehirdir. O elfaz arlar deil, belki kalb ve vicdana ervah- hakiki vahyeden o kitab- kmilin kelimat melike gibidirler. Hads, maden-i hayat ve mlhim-i hakikattr. Elhasl: frat gibi tefrit de muzrdr, belki daha ziyade. Fakat ifrat, tefrite sebeb olduundan daha kabahatlidir. Evet ifrat ile msamahann kaps ald. rk eyler o hakik-i liyeye kartndan; ehl-i tefrit ile insafsz olan ehl-i tenkid, gayet hakszlk olarak u rk eylerin yzer misline olan ( ) hakik-i liye iinde grdklerinden rktler, nefret ettiler. H.. lekedar ve kymetsiz zannettiler. Acaba defineye hariten girmi bir silik para bulunsa veyahut bir bostanda baka yerden dm olan rk ve ac bir elma grnse, hak ve insaf mdr ki; umum defineyi kalp ve umum elmalar ac zannedip vazgemekle lekedar edilsin...
49

HTME Bu mukaddemeden maksadm, efkr- umumiye bir tefsir-i Kurn istiyor. Evet her zamann bir hkm var. Zaman dahi bir mfessirdir. Ahval ve vukuat ise, bir keftr. Efkr- mmeye hocalk edecek yine efkr- mme-i ilmiyedir. Bu srra binaen ve istinaden isterim ki: Mfessir-i azm olan zamann taht- riyasetinde, herbiri bir fende mtehasss muhakkikn- lemadan mntehab bir meclis-i mebusan- ilmiye tekili ile meveret ile bir tefsiri telif etmekle, sair tefasirdeki mnkasm olan mehasin ve kemlt mhezzebe ve mzehhebe olarak cem etmelidirler.
49

Yani: Kymetce ve kemiyetce o rk eylerin yzer mislinden daha ok daha yksek demektir. Nair

MUHKEMAT

216

Evet merutiyettir, hereyde meveret hkmfermadr. Efkr- umumiye dahi didebandr. cma-i mmetin hcciyeti, buna hccettir. YYY DRDNC MUKADDEME hret, insann mal olmayan da insana mal eder. yle ki: Beerin seciyelerindendir, garib veya kymetdar bir eyi asilzade gstermek iin, o kymetdar eylerin cinsiyle mtehir olan zta nisbet ve isnad etmektir. Yani szleri revac bulmak veya tekzib olunmamak veyahut baka araz iin, zalimane ve istibdadkrane, bir milletin netaic-i efkrn veya mehasin-i etvarn bir ahsta grp ondan bilirler. Halbuki o adamn anndandr, o hediye-i mstebidaneyi reddede... Zr gzel bir sfat veya ulv bir sanatla mehur olan bir adam, hsn- surnin maverasn grmek anndan olan nazar- sanatperveranesine haksz olarak ona isnad olunan emir arz edilip gsterilir ise; Senin dest-i hattndr denilir ise; o emir sanatn tenasb ve mvazenesinden ni olan gzelliini ihll ettii iin, reddedip iraz ve teberri edecektir. H ve kell diyecektir. Bu seciyeye bina ile mehur kaideye -Birey sabit olsa, levazmyla sabit olur.- istinaden insanlar o ahs- mehurda tahayyltlarna bir nizam verdirmek iin muztardrlar ki; ok kuvvet ve azamet ve zek gibi levazm- hrikuldeyi isnad etsinler, t o ahsn cmle mensubatna merciiyeti mmkn olabilsin. O halde o adam bir ucube olarak zihinlerinde tecessm eder. Eer istersen hayalt- Acemane iinde perverde olan Rstem-i Zlin timsal-i manevsine bak, gr.. ne ucubedir! Zr ecaatle mtehir olduundan ve hi ranler tazyikatndan kurtulamayan istibdad srryla ve hret kuvvetiyle ranlerin mefahirini gasb u garat ederek byltt. Hayallerde byyp iti. Yalan, yalana mukaddeme olduu iin u hrikulde ecaat hrikulde bir mr ve dehetli bir kamet ve onlarn levazm ve tevabileri olan ok emirleri toplayp, iinde o hayal-i hil nara vurarak Ben nevun mnhasrun fi-ahsm der. Gl- yaban gibi hurafat arkasna takarak, dillerin destanlarnda dnyor. Emsaline dahi meydan aar. Ey hakikat plak grmek isteyen zt!.. Bu mukaddemeye dikkat et; Zr hurafatn kaps bu yerden alr. Ve bab- tahkik dahi bunun ile seddolur. Hem de kssadan hisse ve meyl-t terakkiyle mtekaddimnin

MUHKEMAT

217

esaslar zerine bina ve seleflerin mevrusatnda tasarruf ve ziyadeye cesaret bu ristanda mahvolur. Eer istersen mehur Molla Nasreddin Efendiye de: Bu garib szler umumen senin midir? Elbette sana diyecektir: u szler ciltleri dolduruyor. Epeyce mr ister. Zr btn szlerim nevadirden deildir. Ben hocaym. Onlarn zekatn da bana verseler razym ve kfidir. Fazlasn istemem. Zr zarafetimi tabilikten karp tasannua kalbeder. Yahu, bu kkten hurafat ve mevzuat biter ve tenebbt eder ve doru eyin kuvvetini bitirir. HTME hsan- lahden fazla ihsan, ihsan deildir. Bir dane-i hakikat bir harman hayalta mreccahtr. hsan- lah ile tavsifte kanaat etmek farzdr. Cemiyete dhil olan, cemiyetin nizamn ihll etmemek gerektir. Bir eyin erefi neslinde deildir, ztndadr. Bir eyin asln gsteren semeresidir. Birinin malna baka mal velev kymetli de olsa karrsa, maln kymetsiz ettii gibi, haczetmesine dahi sebeb olur. imdi bu noktalara istinaden derim ki: Tergib veya terhib iin avamperestane tervic ve tevik ile baz ehads-i mevzuay bn-i Abbas gibi ztlara isnad etmek byk bir cehalettir. Evet hak mstanidir. Hakikat ise, zengindir. Tenvir-i kulba ziyalar kfidir. Mfessir-i Kurn olan ehads-i sahiha bize kifayet eder. Ve mantn mizanyla tartlm olan tevarih-i sahihaya kanaat ederiz. YYY BENC MUKADDEME Mecaz, ilmin elinden cehlin eline dse hakikate inklab eder, hurafata kap aar. yle ki: Mecazat ve tebihat, ne vakit cehlin yesar- muzlimanesi, ilmin yemin-i nuransinden karp gasbetse veyahut mecaz ile tebih bir uzun mr srseler, hakikate inklab ederek taravet ve zllinden bo olup, arab iken serab ve nazenin ve hasna iken acuze-i emt ve kocakar olur. Evet mecaz efffiyetiyle ule-i hakikat ondan telemmu eder. Fakat hakikata inklabyla kesif olup, hakikat- asliyeyi mnkesif eder. Lkin bu tahavvl bir kanun-u ftrdir. Buna ahid istersen lgatn teceddd ve tegayyratnn ve itirak ve teradfnn srlarna mracaat et. yi kulak versen iiteceksin ki: Selefin

MUHKEMAT

218

zevklerine giden ok kelimat veya hikyat veya hayalt veya mani, ihtiyar ve znetsiz olduklarndan halefin heves-i ebabanelerine tevafuk etmediklerinden meyl-i teceddde ve fikr-i cada ve cret-i tayire sebeb olmulardr. Bu kaide lgatta olduu gibi, hayalt ve mani ve hikyatta dahi cereyan eder. yle ise hereye zahire gre hkmetmemek gerektir. Muhakkikin eni; gavvas olmak, zamann tesiratndan tecerrd etmek, mazinin amakna girmek, mantn terazisiyle tartmak, hereyin menban bulmaktr. Bu hakikate beni muttali eden, bir vakit sabavetimde ay tutuldu. Vlidemden sual ettim. Dedi ki: Ylan Ay yutmu. Dedim: Neden daha grnyor? dedi ki: sumann ylan nim-effaftr. te bak: Nasl tebih hakikat olup hayluletiyle hakikat- hali mnhasif etmitir. Zr mail-i kamer, mntakat-l bruc ile res ve zenebde tekatu ettiklerinden o iki daire-i mevhumeden iki kavisi, ylann mradifi olan tinnn ile ehl-i heyet bir tebihe binaen tesmiye eylediler. Zten ay res veya zenebe ve gne dahi tekisine gelirse; arzn hayluletiyle inhisaf vuku bulur... Ey benim u mevve szlerimden usanmayan zt! Bu mukaddemeye dahi dikkat et. Bir hurdebn ile bak. Zr bu asl zerine pek ok hurafat ve hilafat tevelld ederler. Mant ve belgat rehber etmek gerektir.

HTME Mana-y hakiknin bir sikkesi olmak gerektir. O sikkeyi tehis eden, makasd- eriatn mvazenesinden hasl olan hsn- mcerreddir. Mecazn cevaz ise, belgatn eraiti tahtnda olmak gerektir. Yoksa mecaz hakikat ve hakikat mecaz suretiyle grmek, gstermek; cehlin istibdadna kuvvet vermektir. Evet hereyi zahire hamlettire ettire nihayet Zahiriyyun meslek-i mteassifesini tevlid etmek annda olan meyl-t tefrit ne derecede muzr ise; yle de hereye mecaz nazaryla baktra baktra nihayette Btniyyunun mezheb-i btlasn intac etmek eninde olan hubb-u ifrat dahi ok derece daha muzrdr. Hadd-i evsat gsterecek, ifrat ve tefriti kracak yalnz felsefe-i eriatla belgat ve mantk ile hikmettir. Evet hikmet derim, nki hayr- kesrdir. erri vardr; fakat czdir. Usl-i msellemedendir ki: err-i cz iin hayr- kesri tazammun eden emri terk etmek, err-i kesri ilemek

MUHKEMAT

219

demektir. Ehvenerrin ihtiyar elzemdir. Evet eski hikmetin hayr az, hurafat ok, ezhan istidadsz, efkr taklid ile mukayyed, cehl avamda hkmferma olduklarndan selef bir derece hikmetten nehyettiler. Fakat imdiki hikmet ona nisbeten madd cihetinde hayr ok, yalan az; efkr dahi hr, mrifet hkmfermadr. Zten her zamann bir hkm olmak gerektir. YYY ALTINCI MUKADDEME Mesel: Tefsirde mezkr olan herbir emir, tefsirden olmak lzm gelmez. lim ilme kuvvet verir. Tahakkm etmemek arttr. yle msellemattandr ki: Hendese gibi bir sanatta mahir olan zt, tb gibi baka sanatta mi ve tufeyl ve dahl olabilir. Ve kavaid-i usliyedendir ki: Fakh olmayan, velev ki usl-l fkhta mtehid olsa, icma- fukahada muteber deildir. Zr o, onlara nisbeten midir. Hem de hakik-i tarihiyedendir ki: Bir ahs ok fenlerde meleke sahibi ve mtehasss olamaz. Ancak ferd bir adam, drt veya be fenlerde mtehasss olabilir. Umuma el atmak, umumu terk etmek demektir. Bir fende meleke, o fennin suret-i hakikiyesidir. Onunla temessl etmek gerektir. Zr bir fende mtehasss ve malmat- sairesini mtemmime ve meded verici etmez ise malmat- perianndan bir suret-i acibe temessl edecektir. Tenvir iin bir latife-i faraziyedir: Naslki baka lemden bu kreye gelen tasvirci bir nakka farz olunsa; halbuki ne insan ve ne insann gayrsn, tam suretini grmemi belki herbirisinden baz azasn grmekle insann tasviri veyahut grd eyann umumundan bir sureti tasvir etmek isterse; mesel: nsandan grd bir el, bir ayak, bir gz, bir kulak, yar yz ve burun ve amame gibi eylerin terkibiyle bir insann timsalini; yahut nazarna tesadf eden atn kuyruu, devenin boynunu; insann yzn, arslann ba bir hayvann sureti yapsa; naslki imtizacszlkla kabil-i hayat olmad iin erait-i hayat byle ucubelere msaid deildir diyecekler ve nakka mttehem edecekler. imdi bu kaide, fenlerde aynen cereyan eder. aresi

MUHKEMAT
50

220

odur ki: Bir fenni esas tutup sair malmatn avzen ve zenav( ) gibi yapmaktr. Hem de dt- mstemirredendir ki; kitab- vhidde ulm-u kesre tezahm eder. Zr ulm birbirini intac ve birbirinin elini tutmakla teanuk ve tecavb ettiklerinden o derecede itibak hasl olur ki; bir fende telif olunan bir kitabda o fennin mesaili o kitabn muhteviyatna nisbeti ancak zekat kabilir. Bu srdan gaflet iledir ki; bir eriat veya bir tefsir kitabnda istitraden derc olunmu bir meseleyi gren bir zahirperest veya mugalatac bir adam der ki: eriat ve tefsir byledir der. Eer dost olsa diyecek: Bunu kabul etmeyen mslman deildir. ayet dman olsa, o bahane ile der: eriat veya tefsir (h) yanl. Ey ifrat ve tefrit sahibleri!.. Tefsir ve eriat bakadr, tefsir ve eriatta telif olunan kitab yine bakadr. Zr kitab daha genitir. O dkknda cevherden baka kymetsiz eyler dahi bulunur. Eer bunu fehmedebildin; hayse beyseden kurtulacaksn. Dikkat et, naslki bir evin levazm- mtenevvias yalnz bir sanatkrdan alnmaz, belki herbir hacette o sanatta mtehasss olana mracaat olmak gerektir. yle de saadet-saray- kemltta o kanuna tatbik-i hareket etmek gerektir. Acaba grlmyor mu ki; birinin saati krlsa terziye saatimi dik dese; yuhadan baka cevab var mdr?.. aret: Bu mukaddemenin ss-l esas budur ki: Sni-i Zlcelalin hilkat-i lemde cari ve taksim-l amal kaidesinden akan kanun-u tekemml ve terakkide mndemi olan rza ve iaretinin imtisali farz iken, itaat tamamen edilmemitir. yle: Kaide-i taksim-l amali muktezi olan hikmet-i lahiyenin dest-i inyetiyle beerin mahiyetinde ekmi olduu istidadat ve myulatla eriat- hilkatin farz-l kifayesi hkmnde olan fnun ve sanayiin edasna bir emr-i manev vermiken, s-i istimalimiz ile o istidaddan tevelld eden meyle kuvvet ve meded verici olan evki bu hrs- kzib ve u res-i riya olan meyl-t tefevvuk ile zayi edip sndrdk. Elbette isyan eden, cehenneme mstehak olur. Biz de bu hilkat denilen eriat- ftriyenin evamirine imtisal edemediimizden cehennem-i cehl ile muazzeb olduk. Bu azabdan bizi kurtaracak, taksim-l amal kanunuyla amel etmektir. Zr seleflerimiz taksim-l amalin ameli ile cinan- ulma dhil olmulardr. HTME
50

Krtedir. Mellif

MUHKEMAT

221

Bir gayr- mslim yalnz mescide girmekle mslman olmasna kfi olmad gibi; tefsirin veya eriatn kitablarna, hikmet veya corafya veya tarih gibi bir fennin meselesi girmesiyle tefsir veya eriat olamaz. Hem de bir mfessir veya fakh mtehasss olmak artyla, hkm yalnz nefs-i eriat ve tefsirde hccettir. Yoksa tufeyl olarak izinsiz tefsir, eriat kitablarna girmi emirlerde hccet deildir. Zr onlarda tufeyl olabilir. Nkile itab yoktur. Evet bir fende sz hccet olann sair fenlerde nakil veya dava cihetiyle hkmn hccet tutmak, taksim-l mehasin ve tefrikl mesa olan kanun-u lahsine vech-i rza gstermemek demektir. Hem de mantka msellemdir ki: Hkm, mevzu ile mahmuln yalnz vechn-m ile tasavvurlarn iktiza eder. Ve onlarn terihat- sairesi ise, o fenden deildir. Baka fennin mesailinden olmak gerektir. Hem de mukarrerdir ki; mm, hassa delalat- selsenin hibirisi ile delalet etmez. Mesel: Tefsir-i

w[4GM7! w[" olan yetinde Ermeniye ve Azerbeycan Dalarnn

Beyzavde mabeyninde olan tevile nazar- kat ile bakmak, en byk mantkszlktr. Zr esasen nakildir. Hem de tayini Kurnn medll deildir. Tefsirden saylmaz. Zr o tevil, yetin bir kaydnn baka fenne istinaden bir terihidir. Binaenaleyh o mfessir-i celilin tefsirdeki meleke-i rasihasna byle zayf noktalar bahane tutmak, bheleri ras etmek, insafszlktr. te asl hakik-i tefsir ve eriat meydandadr. Yldzlar gibi parlyor. O hakikteki vuzuh ve kuvvettir, benim gibi bir cize cesaret veriyor. Ben de dava ederim: Tefsirin ve eriatn ne kadar hakik-i esasiyesi varsa birer birer nazar- tedkike getirilse, grlr ki; hakikatten kp hikmet ile tartlp hak olarak hakka munsarftr. Ne kadar bheli noktalar varsa; umumen cerbezeli zihinlerden kp sonra da onlara karm. Kimin asl- hakikatlerine bir bhesi varsa; ite meydan kendini izhar etsin!.. YYY

MUHKEMAT

222

YEDNC MUKADDEME Mbalaa ihtillcidir. yle ki: Beerin seciyelerindendir, telezzz ettii eyde meyl-t tezeyyd ve vasfettii eyde meyl-l mcazefe ve hikye ettii eyde meyl-l mbalaa ile, hayali hakikata kartrmaktr. Bu seciye-i seyyie ile iyilik etmek, fenalk etmek demektir. Bilmedii halde tezyidinden noksan, slahndan fesad, medhinden zemm, tahsininden kubh tevelld eder. Zr mvazenet ve tenasbden nai olan hsn, ihll eder. Naslki bir ilc istihsan edip izdiyad etmek, devay de inklab etmektir. yle de hibir vakit hak ona muhta olmayan mbalaal tergib ve terhib ile, gybeti katle msv veya ayakta bevletmeyi zina derecesinde gstermek veya bir dirhemi tasadduk etmek hacca mukabil tutmak gibi mvazenesiz szler, katl ve zinay tahfif ve haccn kymetini tenzil ediyorlar. Bu srra binaen: Vaiz hem hakm, hem muhakemeli olmaldr. Evet mvazenesiz vaizler, ok hakik-i neyyire-i diniyenin husufuna sebeb olmulardr. Mesel: nikak- Kamer olan mucize-i mtevatire-i bahireyi, meyl-l mcazefe ile, arza nzul ile peygamberin cebine girip km olan ilve, o gne-misal mucizeyi Sha yldz gibi mahf ve kamer-misal olan brhan- nbvveti mnhasif ettii gibi mnkirlerinin bahanelerine kaplar at. Hasl- kelm: Her muhibb-i dine ve k- hakikata lzmdr: Hereyin kymetine kanaat etmek ve mcazefe ve tecavz etmemektir. Zr mcazefe kudrete iftiradr ve Daire-i imknda daha ahsen yoktur olan sz, mam- Gazalye dediren hilkatteki keml ve hsne adem-i kanaattr ve istihfaf demektir. Ey muhatab efendi! Bzan brhann hizmetini temsil de gryor. yleyse bak nasl elmas, altun, gm, rasas, hadd ilh... herbirinin birer kymet ve hsiyet-i mahsusas vardr ve mtehaliftir. yle de: Dinin makasd, kymet ve edillece mtefavittir. Birinin yeri hayal olsa, tekinin vicdandr. Beriki, srrn srrndadr. Evet ticarette bir fels veya on para yerinde bir elmas veya bir altunu verse, nasl sefahetine hkm ve tasarruftan haczolunur. Aks-i kaziyye ile olsa, pek yerinde yuha iitecek. Ve tccar olmaya bedel, hayyal bir maskara olduu gibi. Kezalik hakik-i

hQL< b[& w8

MUHKEMAT

223

diniyeyi temyiz etmeyen ve herbirisine mstehak olduu hak ve itibar vermeyen ve her hkmde eriatn sikkesini tanmayan, hatt o fabrika-i muazzamadaki eczalar, herbiri mihveri zerinde hareketine sekte veren gayr- mmeyyizler, herbiri bir acem adama benzer ki; gayet muntazam ve cesm bir makina iinde kk ve latif bir ark gryor ki, hareket ve vaziyetinde byk arklara nazar- sathsince mnasib grnmediinden, makine fenninde behresizliiyle beraber, gurur-u nefs nazar- sathsini ifal ile aldatarak, slah niyetiyle vaz- muntazamadan tayire teebbs edip bilmedii halde fabrikay herc merc eder, ban yer... Elhasl: eriatn herbir hkmnde riin bir sikke-i itibar vardr. O sikkeyi okumak lzmdr. Sikkenin kymetinden baka o hkm hereyden mstanidir. Hem de lafz-perdazane ve mbalaa-cyane ve ifratperveranelerin tezyin ve tasarruflarndan bin derece mstanidir. Dikkat olunsun ki, byle mcazifler nasihat ettikleri vakitte nazar- hakikatte ne derece irkin oluyorlar. Ezcmle: Bunlardan birisi bir mecma- azmde mskirattan tenfir yolunda zecr-i er ile kanaat etmeden yle birey demi ki, yazmasndan ben hicab ettim. Yazdktan sonra izdim. Ey herif!. Bu szlerinle eriata adavet ediyorsun. Faraza sadk olsan, sadk- ahmak olursun. Advv-d dinden daha muzrsn. HTME Ey hariten ve uzaktan slmiyeti tenkid etmeye alan insafszlar! Aldanmayn.. muhakeme edin.. nazar- sath ile iktifa etmeyiniz... Zr u sizin bahanelerinize sebeb olanlar, lisan- eriatte lema-i s ile msemmadrlar. Onlarn mvazenesizlik, zahirperestliklerinden neet eden hicabn maverasna baknz. Greceksiniz ki: Herbir hakikat- slmiye necm-i mnir gibi bir brhan- neyyirdir. Nak- ezel ve ebed zerinde grnyor. Evet kelm- ezelden gelen ebede gidecektir. Fakat esefa! Hubb-u nefis ve tarafdar- nefis ve acz ve enaniyetten neet eden teberrii nefs ile kendi kabahatini bakasna atyor. yle yanla muhtemel olan szn veya hataya kabil olan fiilini, bir byk zta veyahut muteber bir kitaba, hatt bzan dine, ok defa hadse, en nihayet kadere isnad etmekle, kendini teberri etmek istiyor. H smme h... Nurdan zulmet gelmez. Kendi yinesinde grlen yldzlar setretse de, semadaki yldzlar setredemez. Fakat kendi gremez. Ey muteriz aa!.. Alamak isteyen ocuk gibi veya intikam isteyen knedar dman gibi bahane mahane aramakla hilaf- eriatla vcda ge-

MUHKEMAT

224

len ahvali ve s-i tefehhmden neet eden behat sened tutmak, slmiyete leke getirmek pek byk insafszlktr. Zr bir mslimin herbir sfat slmiyetten neet etmek lzm gelmez. YYY SEKZNC MUKADDEME Temhid: u gelen uzun mukaddemeden usanma. Zr nihayeti, nihayet derecede mhimdir. Hem de u gelen mukaddeme, her kemli mahveden yesi ldrr. Ve herbir saadetin mayesi olan midi hayatlandrr. Ve mazi bakalara ve istikbal bize olacana bearet verir. Taksime razyz. te mevzuu: Ebna-y maziyle ebna-y mstakbeli mvazene etmektir. Hem de mekatib-i liyede Elif-b okunmuyor. Mahiyet-i ilim bir dahi olsa, suret-i tedrisi bakadr. Evet mazi denilen mektebi hissiyatla, istikbal denilen medrese-i efkr bir tarzda deildir. Evvel: Ebna-y maziden muradm, slmlarn gayrsndan onuncu asrdan evvel olan kurn-u vust ve ldr. Amma millet-i slm, yz seneye kadar mmtaz ve serfiraz ve beyz seneye kadar filcmle mazhar- kemldir. Beinci asrdan onikinci asra kadar ben maziyle tabir ederim, ondan sonra mstakbel derim. Bundan sonra malmdur ki: nsanda mdebbir-i galib, ya akl veya basardr. Tabir-i dier ile ya efkr veya hissiyattr. Veyahut ya haktr veya kuvvettir. Veyahut ya hikmet veya hkmettir. Veyahut ya myulat- kalbiyedir veya temaylat- akliyedir. Veyahut ya heva veya hdadr. Buna binaen gryoruz ki: Ebna-y mazinin bir derece safi olan ahlk ve hlis olan hissiyatlar galebe alarak gayr- mnevver olan efkrlarn istihdam ederek ahsiyat ve ihtilafat meydan ald. Fakat ebna-y mstakbelin bir derece mnevver olan efkrlar heves ve ehvetle muzlim olan hissiyatlarna galebe ederek emrine msahhar eylediinden, hukuk-u umumiyenin hkmferma olaca muhakkak oldu. nsaniyet bir derece tecelli etti. Bearet veriyor ki: Asl- insaniyet-i kbra olan slmiyet, sema-i mstakbelde ve Asyann cinan zerinde bulutsuz gne gibi pertev-efan olacaktr. Vakta ki mazi derelerinde hkmferma olan garaz ve husumet ve meyl-t tefevvuku tevlid eden hissiyat ve myulat ve kuvvet idi. O zamann ehlini irad iin iknaiyat- hitabiye kfi idi. Zr hissiyat okayan

MUHKEMAT

225

ve myulata tesir ettiren, mddeay mzeyyene ve aaalandrmak veyahut hile veya kuvve-i belgatla hayale menus klmak, brhann yerini tutar idi. Fakat bizi onlara kyas etmek, hareket-i riciyye ile o zamann kelerine sokmak demektir. Herbir zamann bir hkm var. Biz delil isteriz, tasvir-i mddea ile aldanmayz. Vakta ki hal sahrasnda istikbal dalarna daima yamur veren hakik-i hikmetin maden-i tebahhurat efkr ve akl ve hak ve hikmet olduklarndan, yeni tevellde balayan meyl-i taharri-i hakikat ve ak- hak ve menfaat- umumiyeyi menfaat- ahsiyeye tercih ve meyl-i insaniyetkraneyi intac eyleyen berhin-i katadan baka isbat- mddea bireyle olmaz... Biz ehl-i haliz, namzed-i istikbaliz. Tasvir ve tezyin-i mddea, zihnimizi iba etmiyor. Brhan isteriz. Biraz da iki sultan hkmnde olan mazi ve istikbalin hasenat ve seyyiatlarn zikredelim. Mazi lkesinde ekseriyetle hkmferma, kuvvet ve heva ve tabiat ve myulat ve hissiyat olduundan; seyyiatndan biri, herbir emirde, -velev filcmle olsun- istibdad ve tahakkm var idi. Hem de meslek-i gayra husumete, kendi mesleine iltizam ve muhabbetten daha ziyade ihtimam olunur idi. Hem de bir ahsa husumetin, bakasnn muhabbeti suretinde tezahr idi. Hem de kef-i hakikata mani olan iltizam ve taassub ve tarafdarln mdahaleleri idi. Hasl- kelm: Myulat muhtelife olduklarndan tarafdarlk hissi, hereye parmak vurmak ile ihtilafatla ihtill karldndan, hakikat ise kap gizlenir idi. Hem de istibdad- hissiyatn seyyielerindendir ki: Mesalik ve mezahibi ikame edecek, galiben taassub veya tadlil-i gayr veya safsata idi. Halbuki de nazar- eriatta mezmum ve uhuvvet-i slmiyeye ve nisbet-i hemcinsiyeye ve teavn- ftrye mnafdir. Hatt o derece oluyor; bunlardan biri taassub ve safsatasn terkederek nsn icma ve tevatrn tasdik ettii gibi, birden mezheb ve mesleini tebdil etmeye muztar kalyor. Halbuki taassub yerinde hak ve safsata yerinde brhan ve tadlil-i gayr yerinde tevfik ve tatbik ve istiare eder ise, dnya birlese hak olan mezheb ve mesleini bir para tebdil edemez. Naslki zaman- saadette ve selef-i slihn zamanlarnda hkmferma hak ve brhan ve akl ve meveret olduklarndan, kk ve behatn hkmleri olmaz idi. Kezalik gryoruz ki: Fennin himmetiyle, zaman- halde filcmle, inallah istikbalde bitamamihi hkmferma kuvvete bedel hak ve safsataya bedel brhan ve taba bedel akl ve hevaya bedel hda ve taassuba bedel metanet ve garaza bedel hamiyet ve myulat- nefsaniyeye bedel temaylat-

MUHKEMAT

226

ukl ve hissiyata bedel efkr olacaklardr; karn- evvel ve sni ve slisteki gibi ve beinci karna kadar filcmle olduu gibi. Beinci asrdan imdiye kadar kuvvet hakk malub eylemi idi. Saltanat- efkrn icra-y hasenesindendir ki: hakik-i slmiyetin gnei, evham ve hayalt bulutlarndan kurtulmu, her yeri tenvire balamtr. Hatt dinsizlik bataklnda taaffn eden adamlar dahi o ziya ile istifadeye balamtrlar. Hem de meveret-i efkrn mehasinindendir ki: Makasd ve mesalik, brhan- kat zerine teesss ve her kemle mmidd olan hakk- sabit ile hakiki rabteylemesidir. Bunun neticesi; btl, hak suretini giymekle efkr aldatmaz. Ey ihvan- mslimn!.. Hal, lisan- hal ile bize bearet veriyor ki: Srr-

u0@A7! s;+:sE7! @%G5boynunu kaldrm, el ile

istikbale iaret edip, yksek ses ile iln ediyor ki: Dehre ve tabayi-i beere, damen-i kyamete kadar hkim olacak, yalnz lem-i kevnde adalet-i ezeliyenin tecelli ve timsali olan hakikat- slmiyettir ki, asl insaniyet-i kbra denilen ey odur. nsaniyet-i sura denilen mehasin-i medeniyet, onun mukaddemesidir. Grlmyor mu ki: Telahuktan neet eden tenevvr- efkr ile topraa benzeyen evham ve hayalt, hakik-i slmiyenin omuzu zerinden hafifletirmitir. Bu hal gsteriyor ki: Ncum-u sema-y hidayet olan o hakik tamamen inkiaf ve telel ve lema-nisar olacaktr.

!G2!x9! v3*]V2
Eer istersen istikbal iine gir, bak! Hakikatlerin meydannda hikmetin taht- nezaret ve murakabesinde teslis iinde tevhidi arayanlar, safsata ederek asl tevhid-i mahz ve itikad- kmil ve akl- selim kabul ettii

MUHKEMAT

227

akide-i hak ile mcehhez ve seyf-i brhan ile mtekallid olanlarla mbareze ve muharebe eder ise; nasl birden malub ve mnhezim oluyor... Kurnn slb-u hakmanesine yemin ederim ki: Nasaray emsali ile havalandrarak dalalet derelerine atan, yalnz akl azl ve brhan tard ve ruhban taklid etmektir. Hem de slmiyeti daima tecelli ve inbisat- efkr nisbetinde hakiki inkiaf ettiren, yalnz slmiyetin hakikat zerinde olan teesss ve brhan ile takalld ve akl ile mevereti ve taht- hakikat stnde bulunmas ve ezelden ebede mteselsil olan hikmetin desatirine mutabakat ve muhaktdr. Acaba grlmyor: ytn ekser fevatih ve havatiminde nev-i beeri vicdana havale ve akln istiaresine hamlettiriyor. Diyor:

PX<4! ve P9@4 ve h"GB<4! ve :h6HB<4!ve !:hUS#ve :hQL<@8ve xVTQ<ve xVTQ<@8ve xWVQ<ve

:h!:h:-

MUHKEMAT

228

@A7!]7:! @<!:hAB2@4 Ben dahi derim: @A7! ]7:! @<!:hAB2@4

HTME

@A7!]7:! @<!:hAB2@4Zahirden
ubr ediniz! Hakikat sizi bekliyor. Fakat grdnz vakit incitmeyiniz. Esah ve lzm... YYY

DOKUZUNCU MUKADDEME Ukl- selime yannda muhakkaktr ki: Hilkatte hayr asl, er ise tebadir. Hayr kll, er czdir. yle grnyor ki: lemin herbir nevine dair bir fen teekkl etmi ve etmektedir. Fen ise, kavaid-i klliyeden ibarettir. Klliyet-i kaide ise, o nevde olan hsn- intizmna keftr. Demek cemi fnun, hsn- intizma birer ahid-i sadktr. Evet klliyet intizma delildir. Zr bireyde intizm olmaz ise, hkm klliyetiyle cereyan edemez. ok istisnatyla perian oluyor. Bu ahidleri tezkiye eden, nazar- hikmetle istikr-i tmmdr. Fakat bzan intizm grlmyor. nki dairesi, ufk-u nazardan daha geni, tamamen tasavvur ve ihata olunmad iin, niza-

MUHKEMAT

229

mn tasvir-i bmisali kendini gsteremiyor. Binaenaleyh umum fnunun ehdetleriyle ve nazar- hikmetten neet eden istikr-i tmmn tasdikyla sabittir ki: Hilkat- lemde maksud-u bizzt ve galib-i mutlak, yalnz hsn ve hayr ve hak ve kemldir. Amma er ve kubh ve btl ise; tebaiye ve malube ve mamuredirler. Eer endan savlet etseler de muvakkattr. Hem de sabittir ki: Ekrem-i halk ben-demdir. stidad ve sanat buna ahiddir. Hem de ben-demin en erefi, ehl-i hak ve hakikat olan doru Mslmanlardr. hakik-i slmiyet buna ehdet ettii gibi istikbalin vukuat da tasdik edecektir. Hem de sabittir ki: Ekmel-i kll Muhammeddir (Aleyhissalt Vesselm). Mucizat ve ahlk- kmilesi ehdet ettii gibi, muhakkikn-i nev-i beer de tasdik ederler. Hatt adas da teslim ediyorlar ve etmeye mecburdurlar. Vakta ki bu byle, u yle ve o yledir. Acaba nev-i beer ekavetiyle o fnunlarn ehdetini cerh ve istikr-i tmm nakz ve ibtal ve meiet-i lahiyesinin karsnda temerrd, taannde muktedir olacak mdr? Kell, muktedir olmaz ve olamaz. dil ve Hakm-i Mutlakn Rahman ve Rahm ismine kasem ederim: Nev-i beer, er ve kubh ve btl, zahmetsiz yani (biselmet-il emir) ile hazmedemeyecektir. Hem de hikmet-i lahiye msaade etmeyecektir. Evet hukuk-u umumiye-i kinata cinayet eden afvolunmaz, rh- adem verilmez. Evet binler sene errin galebesi yalnz bu dnyada en ekall bin sene malubiyet-i mutlaka ile netice verecektir. lem-i uhrada hayr, erri idam- ebed ile mahkm edecektir. Yoksa lemin muntazama ve mkemmele ve evamir-i lahiyeye mutia olan sair enva ve ecnas; bu perian ve ekaveti olan nev-i beeri kendileri iinde kabul etmeyerek, hukuk-u vcddan iskat ve zulmethane-i ademe nefy ve vazife-i hilkatten tardetmek, iktiza ve arz- hal edeceklerdir. Bu ise btn istidadat- beeriyeyi ve lemde saltanat srmek ve hirette saadet-i ebediyeye mazhar olmak iin mcehhez edilen kabiliyat ve myulat abes ve beyhude olmakl istilzam eder. Abes ise istikr-i tmma mnakz olduu gibi Sni-i Hakmin hikmetine dahi muarz ve Nebiyy-i Sadkn hkmne de muhaliftir. Evet istikbal bu davalarn bir ksmn tasfiye edecektir. Fakat tamam tasfiyesi ise hirette grlecektir. yle: Ehastan kat- nazar, nev ve umum hsn ve hakkn meydan- galebesi istikbaldir. Biz lsek, milletimiz bkidir. Krk sene ile raz deiliz. En ekall bin sene galebeyi isteriz. Lkin hem ahs, hem umum, hem cz, hem kll olan hsn, hak ve hayr ve kemlin meydan- galebesi ve mah-

MUHKEMAT

230

keme-i kbras; ve beeri, sair ihvan olan kinat- muntazama gibi tanzim ve istidadyla mtenasib tecziye ve mkfat veren, yalnz dr- hirettir. Zr onda hak ve adalet-i mahza tecelli edecektir. Evet bu dar dnya, beerin cevherinde mndemi olan istidadat- gayr- mahdude ve ebed iin mahluk olan myulat ve arzularnn snbllenmesine msaid deildir. Beslemek ve terbiye iin baka leme gnderilecektir. nsann cevheri byktr, mahiyeti liyedir, cinayeti dahi azmdir. intizm da mhimdir, sair kinata benzemez; intizmsz olamaz. Evet ebede namzed olan byktr; mhmel kalamaz, abes olamaz. Fena-i mutlak ile mahkm olamaz. Adem-i srfa kaamaz. Cehennem azn, Cennet dahi au-u nazendaranesini ap bekliyorlar. HTME slmn ve Asyann istikbali, uzaktan gayet parlak grnyor. nki Asyann hkim-i evvel ve hiri olan slmiyetin galebesi iin drt-be mukavemet-sz kuvvetler ittifak ve ittihad etmektedirler. Birinci Kuvvet: Maarif ve medeniyet ile mcehhez olan slmiyetin kuvvet-i hakikiyesidir. kincisi: Tekemml- mebadi ve vesaitle mcehhez olan ihtiyac- ediddir. ncs: Asyay gayet sefalette, baka yerleri nihayet terakkide grmekten neet eden tenebbh- tm ve teyakkuz-u kmil ile mcehhez olan gbta ve rekabet ve kin-i muzmerdir. Drdncs: Ehl-i tevhidin dsturu olan tevhid-i kelime ve zeminin hasiyeti olan itidal ve tadil-i mizac ve zamann ziyas olan tenevvr- ezhan ve medeniyetin kanunu olan telahuk-u efkr ve bedeviyetin lzm olan selmet-i ftrat ve zarretin semeresi olan hafiflik ve cret-i teebbs ile mcehhez olan istidad- ftrdir. Beincisi: Bu zamanda maddeten terakkiye mtevakkf olan ila-y kelimetullah; slmiyetin emriyle ve zamann ilcaatyla ve fakr- edidin icbar ile ve her arzuyu ldren yesin lmesiyle hayat bulan mid ile mcehhez olan arzu-yu medeniyet ve meyl-i teceddddr. Ve bu kuvvetlere yardm etmek iin ecanib iine ihtill veren ve medeniyetlerini ihtiyarlattran mesavi-i medeniyetin mehasinine galebesidir. Ve sayin sefahete adem-i kifayetidir. Bunun iki sebebi vardr:

MUHKEMAT

231

Birincisi: Din ve fazileti dstur-u medeniyet etmemeklikten neet eden msaade-i sefahet ve muvafakat- ehvet-i nefistir. kincisi: Hubb- ehevat ve diyanetsizliin neticesi olan merhametsizlikten neet eden maietteki mdhi msvtszlktr. Evet u diyanetsizlik Avrupa medeniyetinin i yzn yle kartrm ki; o kadar frak- fesadiyeyi ve ihtilliyeyi tevlid etmi. Faraza habl-l metin-i slmiye ve sedd-i Zlkarneyn gibi eriat- garrann hakikatna iltica ve tahassun edilmez ise, bu frak- fesadiye, onlarn lem-i medeniyetlerini zr zeber edeceklerdir. Naslki imdiden tehdid ediyorlar. Acaba hakikat- slmiyenin binler mesailinden yalnz zekat meselesi, dstur-u medeniyet ve muavenet olursa, bu belaya ve ylann yuvas olan maietteki mdhi msvtszla deva-i f olmayacak mdr? Evet en mkemmel ve bozulmaz bir deva olacaktr. Eer denilse: imdiye kadar Avrupay galib ettiren sebeb, bundan sonra neden etmesin? Cevab: Bu kitabn mukaddemesini mtalaa et. Sonra buna da dikkat et. Sebeb-i terakkisi, hereyi ge almak ve ge de brakmak ve metanet etmek eninde olan brudet-i memleket ve mekn ve meskenin darl ve skinlerin kesretinden neet eden fikr-i mrifet ve arzu-yu sanat ve deniz ve maden ve sair vesaitin msaadesiyle hasl olan teavn ve telahuk idi. Fakat imdi tekemml- vesait-i nakliye ile lem bir ehr-i vhid hkmne getii gibi, matbuat ve telgraf gibi vesait-i muhabere ve mdavele ile ehl-i dnya bir meclisin ehli hkmndedir. Velhasl: Onlarn ykleri ar, bizimki hafif olduundan yetiip geeceiz. Eer tevfik refik olsa... HTMENN HTMES Asyann bahtn, slmiyetin taliini aacak yalnz merutiyet ve hrriyettir. Fakat eriat- garrann terbiyesinde kalmak artyla... Tenbih: Mehasin-i medeniyet denilen emirler, eriatn baka ekle evrilmi birer meselesidir... YYY

MUHKEMAT

232

ONUNCU MUKADDEME Bir kelmda, her fehme gelen eylerde mtekellim muahaze olunmaz. Zira mesk-u lehlkelmdan baka mefhumlar irade ile deruhde eder. rade etmezse, itab olunmaz. Fakat garaz ve maksada mutlaka zmindir. Fenn-i beyanda mukarrerdir: Sdk ve kizb, mtekellimin kasd ve garaznn arkasnda gidiyorlar. Demek maksud ve mesk- kelmda olan muahaze ve tenkid mtekellime aittir. Fakat kelmn mstetbeat tabir olunan telvihat ve telmihatnda ve suver-i man ve tarz- ifade ve mani l tabir olunan vesail ve slb- garaznda olan gnah ve muahaze; mtekellimin zimmetinde deil, belki rf ve dete ve kabul- umumye aittir. Zr tefhim iin, kabul- umumye ve rf, ihtiram olunur. Hem de eer hikyet ise, halel ve hata mahkiyyun anhye aittir. Evet mtekellim suver ve mstetbeatta muahaze olunmaz. Zr onlara el atmak, semeratn almak iin deildir. Belki daha yukar makasdn dallarna kmak iindir. Eer istersen kina eylere dikkat et. Mesel: Filann klncnn bendi uzundur ve Ramad oktur denildii vakit, o adam uzun ve sah olsa... Ramad ve klnc hi olmazsa da kelm sadktr. Eer istersen misal ve msl-i faraziyeye dikkat et. Greceksin: tihardan neet eden kymet ve kuvvet ile mdavele-i efkr ve akllar arasnda sefarete mstaid oluyorlar. Hatt Mesnev sahibi ve Sad-i iraz gibi en doru mellif ve en muhakkik hakm, o msl-i faraziyeyi istihdam ve istimal etmelerinden, mahhat grmemilerdir. Eer bu sr sana grnd ve kland: Mumunu ondan yandr, kssa ve hikyenin kelerine git. Zr czde cari olan, bzan kllde dahi cari olabilir... Tenbih: nc Makalede mkilt ve mteabihat- Kurniyeye dair bir kaide gelecektir. ktiza-i makam ile imdilik bir nebzesini zikredeceiz. yle: Vakta ki, Kitab- Hakmden maksud-u ehemm, ekseriyeti tekil eden cumhurun irad idi. nki havass, avamn mesleinden istifade edebilirler. Fakat avam ise, havassa hitab olunan kelm hakkyla fehmedemezler. Halbuki cumhur ise ekseri avam ve avam ise melufat ve mtehayyelatndan tecerrd edip hakikat- mahza ve mcerredat- srfeyi plak olarak gremezler. Fakat grmeklerini temin edecek yalnz zihinlerinin tenisi iin, meluf olan zeyy ve libas ile mcerredat arz- endam etmektir. T mcerredat, suver-i hayaliye arkasnda temaa etmekle grp tansn. yle ise hakikat- mahza, meluflerini giyecektir. Fakat su-

MUHKEMAT

233

rete hasr- nazar etmemek gerektir. Bu srra binaendir: Esalb-i Arabda ukl- beere olan tenezzlt- lahiye tabir olunan mraat- efham ve mmaat- ezhan, Kurn- Muciz-l Beyanda cereyan etti. Ezcmle:

hQ7! ]V2xB,! vZ<G<! x4yV7!G<ve t"*@%ve emsali...

Hem de

ve

^\W&w[2]4hR# ve ebah... Hem de hTB,W7ID#jWL7!:

ve nezairi bu slba birer mecradr.

y[4`<*@BU7!t7)

HTME Sab olan bir kelmn ilak ve ikali, ya lafz ve slbun perianlndan neet eder -bu ksm Kurn- Vzh-ul Beyana yanamamtr- veyahut mnnn dakik, derin veyahut kymetdar veyahut gayr- meluf,

MUHKEMAT

234

gayr- mebzul olduundan gya fehme kar nazlanmak ve evki arttrmak iin kendini gstermemek ve kymet ve ehemmiyet vermek ister; mkilt- Kurniye bu ksmdandr. Tenbih: Hads-i erifte vrid olduu gibi her yetin birer zahir ve btn ve her zahir ve btnn birer hadd ve muttala ve her hadd ve muttalan ok cun ve gusnu vardr. Ulm-u slmiye buna ahiddir. Bu meratibin herbirinin birer derecesi, birer kymeti, birer makam vardr; temyiz lzmdr. Lkin tezahm yoktur. Fakat itibak itibah intac eder. Nasl daire-i esbab daire-i akaide kartrlsa; ya tevekkl namyla bir betalet veya mraat- esbab namyla bir itizali intac eder. yle de devair ve meratib tefrik olunmaz ise, byle neticeleri verir. YYY ONBRNC MUKADDEME Kelm- vhidde ahkm- mteaddide olabilir. Bir sadef, ok cevahiri tazammun edebilir. Zevilelbabca mukarrerdir: Kaziye-i vhide, mteaddid kazayy tazammun eder. O kaziyelerin herbiri ayr birer madenden kt gibi, ayr ayr birer semere de verir. Biri birinden fark etmeyen haktan bgane

w<H Z6^2@,7!:@9!
kalr. Mesel: Hadste denilmi: Yani: Ben ve kyamet bu iki parmak gibiyiz. Mabeynimizde tavassut edecek peygamber yoktur. Veya hadsin murad ne ise haktr. imdi bu hads kaziyeyi mutazammndr: Birincisi: Bu kelm peygamberin kelmdr. Bu kaziye ise, tevatrn -eer olsa- neticesidir. kincisi: Kelmn mn-y murad hak ve sadktr. Bu kaziye ise, mucizelerden tevelld eden brhann neticesidir. Bu ikisinde ittifak etmek gerektir. Fakat birincisini inkr eden, mkbir, kzib olur. kincisini inkr eden adam dalalete gider, zulmete der.

MUHKEMAT

235

nc kaziye: Bu kelmda murad budur. Ve bu sadefte olan cevher budur; ben gsteriyorum. Bu kaziye ise teehhi ile deil, itihadn neticesidir. Zten mtehid olan baka mtehidin taklidine mkellef deildir. Bu nc kaziyede ihtilafat feveran ederler. Kal u kl buna ahiddir. Bunu inkr eden adam eer itihad ile olsa, ne mkbirdir ve ne kfre gider. Zr mm, bir hssn intifasyla mntef deildir. Binaenaleyh her eve kendi kapsyla gitmek lzmdr. Zr her evin bir kaps var. Ve her kilidin bir anahtar vardr... HTME Bu kaziye hadste cereyan gibi yette de cereyan eder. Zr umumdir. Fakat kaziye-i lda bir fark- dakik vardr. Ve bundan baka bir kelmda ok ahkm- zmniye bulunur. Fakat hususdir. Herbiri ayr bir asl, ayr bir semeresi olabilir. Tenbih: ltizam- hilaf ve taassub-u brid ve meyl-t tefevvuk ve hiss-i tarafdarlk ve vehmini bir asla irca ile kendine zr gstermek, arzusuna muvafk olan zayf eyleri kav grmek ve gayrn tenkisiyle kendi kemlini gstermek ve gayr tekzib veya tadlil etmekle kendi sdk ve istikametini iln etmek gibi sefil ve sfl emirlerin menei olan hubb-u nefis ile byle makamlarda mugalata ederek ok bahaneler bulabilir.

]UBLW7!yV7! ]7!:
YYY ONKNC MUKADDEME Lbb bulmayan, kr ile megul olur. Hakikat tanmayan hayalta sapar. Srat- mstakimi gremeyen, ifrat ve tefrite der. Mvazenesiz ve mizansz olan ok aldanr, aldatr. Zahirperestleri aldatan bir sebebi: Kssann hisse ile mnasebeti ve mukaddemenin maksud ile zihinde mukareneti, vcd-u haricde olan mukarenetle iltibas olunmasdr. Bu noktaya dikkat et, sonra muhta olacaksn.

MUHKEMAT

236

Hem de ihtillat tevlid eden, ihtilafat ka eden, hurafat cad eden, mbalaat intac eden esbabn birisi ve belki en birincisi, hilkatte olan hsn ve azamet ve ulviyete adem-i kanaattr. H zevk-i fsidesiyle istihfaf- nizam etmektir. Halbuki akl ve hikmet nazarlarnda herbiri kudretin en bahir mucizelerinden olan hakik-i lemde olan hsn- intizm ve keml ve ulviyet, o derece dest-i hikmet ile nakolmu ki: Btn hayalperestlerin ve mbalaaclarn hlyalarndan gemi olan hrikulde hsn ve kemle nisbet olunsa; o hrikulde hayaller gayet di ve o dtullah gayet hrikulde bir hsn ve hamet gsterecektir. Fakat cehl-i mrekkebin hemiresi ve nazar- sathnin annesi olan lfet, mbalaaclarn gzlerini kapatmtr. Byle gzleri amak iindir: Meluf olan fk ve enfste dikkat-i nazara, Kitab- Hakm emreder. Evet gzleri aan yalnz ncum-u Kurniyedir. yle ncum-u skbedirler ki: Cehlin zulmn ve nazar- sathnin zulmatn def ettikleri gibi; yt- beyyinat, yed-i beyza ile, lfet ve sathiyetin hicablarn ve zahirperestliin perdesini para para ederek, ukl fk ve enfsn hakikine tevcih edip irad etmilerdir. Hem de meyl-l mbalaat tevlid eden, beerin kendi meylini kuvveden fiile karmasna meyelan- ftriyesidir. Zr meyillerinden birisi; hayret verecek acib eyleri grmeye ve gstermeye ve teceddde ve cada olan meylidir. Buna binaen vakta beer, nazar- sath ile kinat kaplarnda lfet kapa altnda olan gda-y ruhansini zevkedemediinden kab ve kapa yalamakla usanmak ve kanaatszlk ve hrikuldeye meyil ve hayalta itihadan baka netice vermediinden meyl-i hrikulde ile ya teceddd veya tervic iin meyl-l mbalaa tevelld eder. O mbalaa ise, da tepesinde bir kartopu gibi yuvarlamakla t hayalin yksek zirvesinden lisana kadar tekerlense, sonra lisandan lisana yuvarlanp giderken kendi hakikatnn ok paralarn datmakla beraber, her lisandan meyl-l mbalaa ile ok hayalt kendine toplar, ape ( ) gibi byr. Hatt kalbe deil, belki smahta, belki hayalde bile yerleemiyor. Sonra bir nazar- hak gelir, onu tecrid etmekle plak ederek tevabiini datp aslna irca eder. Hak gelir, btl lr srr da zahir olur.
51

Ezcmle: Bugnlerde bir hikye buna misal olabilir: Fahr olmasn; zaman- sabavetimden beri sslesas meslekim; ifrat ve tefrit ile hakik-i slmiyete srlen lekeleri temizlemek ve o elmas gibi hakikatlarna say51

ape Krdedir. Byk kar topu, gibi.. Nair

MUHKEMAT

237

kal vurmak idi. Bu mesleime tarih-i hayatm, pek ok vukuatyla ehdet eder. Bununla beraber, bugnlerde kreviyet-i Arz gibi bedih bir meseleyi zikrettim. O meseleye temas eden mesail-i diniyeyi tatbik ve tevfik ederek dmanlarn itirazat ve muhibb-i dinin vesveselerini def eyledim. Naslki mesailde mufassalan gelecektir. Sonra Gul-u yaban gibi, hayalta alan zahirperestlerin dimalar kabul etmeyerek gibi grndler. Fakat asl sebeb baka garaz olmak gerektir. Gya gz yummakla gndz gece veya flemekle gnei sndrmeye ihtimal vermek gibi bir hareket-i mecnunanede bulundular. Gya onlarn zannnca kreviyet-i arza hkmeden, dinde ok mesaile muhalefet ediyor. Onu bahane ederek byk bir iftiray ettiler. O derecede kalmad. Vesveseli ezhan, iftirann bymesine msaid bir zemin bulduklarndan, iftiray o derece byttler ki; ehl-i diyanetin hakikaten cierlerini dadar ve ehl-i hamiyeti, gerd-i terakkiyatndan meyus ettiler. Lkin bu hal byk bir derstir. Beni ikaz etti ki: Cahil dost, dman kadar zarar verebilir. yle ise imdiye kadar yalnz dmann tarafna bakp eldeki elmas klnla onlarn tefritlerini krardm; fakat imdi mecburum: yle dostlarn terbiyeleri iin, onlarn avamperestane ve ifratkrane olan hayaltlarna, o klnc bir derece ilitireceim. Eer endan byle mbahesatta ahs eylerin zikirleri lzm deildir. Fakat ahsiyette kalmad. Medreselerin hayatlarna taalluk eder bir mesele-i umum hkmne geti. O zahirperestler emin olsunlar ki, sayleri beyhudedir. imdiye kadar bizi byle avamperestane safsatalar ile bizi cahil braktlar. Bundan sonra bizi cahil brakmakla cehlimizden istifade etmek istiyorlar. Olmaz ve olamaz; medreseler hayatlanacaktr vesselm... Hem de zahiriyyunun efkrn tevi eden ve hayaltn intizmdan karan sdk- enbiyann delaili yalnz hrikuldelerde mnhasr olduklarn itikad etmeleridir. Hem de Peygamberimizin (A.S.M.) cmle hali veya ekseriyeti, hrika olmak itibar etmeleridir. Bu ise, vcd msaade etmedii iin mtehayyeltlar intizm bulamyor. Halbuki byle itikad; srr- hikmet-i lahiyeden ve hilkat- lemde cr olan kavnin-i lahiyeye Peygamberlerin teslim ve ittibalarndan gaflet, pek byk bir gafletin neticesidir. Evet Peygamberimizin (A.S.M.) herbir hal ve hareketi, sdkna delalet ve hakka temesskne ehdet etmekle beraber, Peygamber de dtullaha ittiba ve inkyad ediyor... Makale-i Slisede bu srra tenbih edilecektir.

MUHKEMAT

238

Hem de hrikuldenin izhar tasdik- nbvvet iindir. Tasdik ise, zahir olan mucizatyla, ekmel-i vech ile hasl olabilir. Eer hacetten fazla hrika olsa, ya abestir veya srr- teklife mnafdir. Zr teklif, nazar olan eyde bir imtihandr. Bedihiyat veya bedahete yakn olan eylerde edna, al ile msv olabilir. Veyahut cereyan- hikmetin srrna teslim ve itaate muhaliftir. Halbuki Peygamberler herkesten ziyade ubudiyet ve teslime mkelleftirler. Ey u perian szlerime nazar eden talib-i hak!.. Senin mahiyetinde ekilmi olan myulat, u Oniki Mukaddemede sknuyla beraber cereyan eden ems-i hakikatn ziyasyla, nev nema bulup iekler aacaktr... HTME Seyyid olmayan seyyidim ve seyyid olan deilim diyenler, ikisi de gnahkr ve duhl ile huruc haram olduklar gibi.. hads ve Kurnda dahi, ziyade veya noksan etmek memnudur. Fakat ziyade etmek, nizam bozduu ve vehme kap at iin daha zararldr. Noksana, cehil bir derece zr olur. Fakat ziyade etmek, ilim ile olur. lim olan mazur deildir. Kezalik dinden bir eyi fasl veya olmayan vasletmek, ikisi de caiz deildir. Belki hikyatn bakrlar ve srailiyatn mzahrefat ve tebihatn mmevvehat elmas- akidede, cevher-i eriatta, drer-i ahkmda idhal etmek; kymetini daha ziyade tenzil ve mteharri-i hakikat olan mterisini daha ziyade tenfir ve piman eder. HTMENN HTMES Bir adam mstaid ve kabil olduu eyi terk ve ehil olmayan eye teebbs etmek, eriat- hilkate byk bir itaatsizliktir. Zr an odur ki; istidad sanatta intiar ve tedahl ve sanatn mekayisine ihtiram ve muhabbet ve nevmisine temessl ve imtisal.. Elhasl: Fena fi-s sanat olmaktr. Vazife-i hilkat bu iken, bu yolsuzlukla sanatn suret-i lykasn tayir eder ve nevmisini incitir. Ve asl mstaid olduu sanata olan meyliyle; teebbs ettii gayr- tabi sanatn suretini irkin eder. Zr bilkuvve olan meyil ve bilfiil olan sanatn imtizaszl iin bir kemeke olur.

MUHKEMAT

239

Bu srra binaen pek ok adam meyl-l aalk ve meyl-l miriyet ve meyl-t tefevvuk ile mtehakkim geinmek istediinden, ilmin anndan olan tevik ve irad ve nasihat ve ltfu terkedip kendi istibdad ve tefevvukuna vesile-i cebr ve tanif eder. lme hizmete bedel, ilmi istihdam eder. Buna binaen vezaif, ehil olmayann ellerine geti. Bahusus medaris, bunun ile indirasa yz tuttu. Buna are-i yegne: Daire-i vhide hkmnde olan mderrisleri, Dr-l fnun gibi ok devaire tebdil ve tertib etmektir. T herkes sevk-i insansiyle hakkna gitmekle, hikmet-i ezeliyenin emr-i manevsini, meyl-i ftrsiyle imtisal edip kaide-i taksiml amale tatbik edilsin. Tenbih: Ulm-u medarisin tedennisine ve mecra-y tabiden evrilmesine bir sebeb-i mhim budur: Ulm-u liye

y[7~) maksud-u bizzt srasna getiinden, ulm-u liye (y[7@2) mhmel kald gibi, libas- mn
( hkmnde olan ibare-i Arabiyenin halli ezhan zabtederek, asl maksud olan ilim ise, tebe kalmakla beraber ibareleri bir derece mebzul olan ve silsile-i tahsile resmen geen kitablar; evkat, efkr kendine hasredip harice kmasna meydan vermemeleridir. Ey birader-i vicdan!.. Zannediyorum: imdi u mukaddemat zerine terettb edecek olan ktb- selseyi, ne mahiyette olduklarn grmek istiyorsun, fakat daha sabret. imdilik sana bir mevzu syleyeceim ki; o ktbn bir zemin-i icmalsini, tabir-i dier ile kk bir fotorafn veya icmal bir haritasn tekil eder. Hem de o ktbde sekiz-dokuz meseleyi, acele edip sana takdim edeceim. nc Makaleden sonra eer meieti lahiye taalluk etse ve tevfik-i Rabban refik olsa, tafsilatn zikretmek fikrindeyim. te mevzu ve zemin budur: Kurnn gsterdii vesail ile, doru hikmetin kuvvetiyle, bir seyr-i ruhan olarak semavatn ulmlarna kacam. T oradan temaa edip greceiz ki: Kre-i Arz hol veya top veya frfra veya sapan ta gibi Sni-i Hakm dest-i kudretle dndrp, atmakla eviriyor. T para para ederek daha iyisine tebdil edeceine nazar- hikmetle greceiz. Sonra da semavattan aslp, cevvden geeceiz. Tedricen, beiimiz olan

MUHKEMAT

240

ve beerin yatp istirahat eylemesi iin Hlk- Rahman, sathn serip mheyya ve mmehhed etmi olan kre-i arza ineceiz. Sonra da beer, ocukluundan kt gibi, beiini atp harab etmekle beeri saadet-saray- ebediyeye gnderilmesine nazar- dikkatle temaa edeceiz. Bunu tamamen temaa ettiimizden sonra, zaman ve mekn ile mukayyed olmayan seyr-i ruhan ile zaman- mazi ktasna girip ebna-y cinsimiz olan ebnay mazi ile seyyale-i berkye-i tarihiye ile muhabere edeceiz. O marib-i ihtifann kesinde vukua gelen hdisat renip, ondan fikir iin bir imendiferi yapacaz. Sonra dnp gelmek zere olan ebna-y cinsimizi ziyaret ve istikbal iin saadetin fecr-i sadkn uzaktan grmek ve gstermek ile merik-i istikbale mteveccih olarak imendifer-i terakkiye ve tevfik denilen sefine-i saye bindiimiz ile beraber ellerimizde olan brhann misbahyla, o bidayeti karanlk grlen fakat arkas gayet parlak olan zamana dhil olacaz. T ebna-y mstakbel ile musafaha edip saadetlerini tebrik edeceiz... te bu kk fotorafta yle bir gzel resim mndemitir ki, ileride tahrir ile sana grnecektir. imdi bu zeminde ktb- mezburenin ecereleri tenebbt ve makalt- selsenin cedaviliyle sulanacaktr. Ey birader!.. Senin elini tutup hazine-i hakike gtrmekten evvel vad ettiim birka mesele ile acele edip basar- basiretinize gavet ve perde olan hayalt def edeceim. yle hayalt, Gul-u yaban gibi elleriyle senin gzn kapar, gsne vurur, seni tahvif eder. Faraza gsterse de nuru nar, drr mederr gibi gsterir. O hayalttan sakn!.. Senin vesveselerinin en byk menei, kreviyete taalluk eden birka meseledir. Ezcmle:

MUHKEMAT

241

Sevr ve Hut ve Kaf Da ve Sedd-i Zlkarneyn ve cibalin evtadiyetleri ve yer altnda Cehennemin yerini tayin etmek ve

@Z[&( ve aEO,vehTBKW7ID#jWL7! ve (h"w8@Z[4@ A %w8@WK7!w 8iX< gibi mesaildir. Hakikatlerini beyan

edeceim; t, dinin dmanlarnn gzleri kapatlsn ve dostlarnn gzleri dahi alsn. te balyorum: BRNC MESELE (Kreviyet-i arz ve yerin yuvarlakl Nair) Senin munsf olan zihnine malmdur ki: Kreviyet-i arz ve yerin yuvarlaklna; muhakkikn-i slm -eeri ittifak- sktyle olsa- ittifak etmilerdir. Eer bir bhen varsa Makasd ve Mevakfa git; maksada vukuf ve ttila peyda edeceksin ve greceksin: Sad ve Seyyid, top gibi kreyi ellerinde tutmular, her tarafna temaa ediyorlar. Eer o kap sana alamad; Mefath-l Gayb olan mam- Rznin geni olan tefsirine gir ve serir-i tedriste o dh imamn halka-i dersinde otur, dersini dinle. Eer onun ile mutmain olamadn; arz, kreviyet kabna stramadn; brahim Hakknn arkasna d, Hccet-l slm olan mam- Gazalnin yanna git, fetva iste... De ki: Kreviyette mahhat var mdr? Elbette diyecek: Kabul etmezsen mahhat vardr. Zr t zamanndan beri yle bir fetva gndermi: Kim kreviyet-i arz gibi brhan-

MUHKEMAT

242

katyle sabit olan bir emri, dine himayet bahanesiyle inkr ve reddetse; dine cinayet-i azm etmi olur. Zr bu, sadakat deil, hyanettir. Eer mmisen fetvay okuyamyorsan, bizim hem-asrmz ve fikren biraderimiz olan Hseyn-i Cisrnin szn dinle!.. Zr yksek sesle mnkir-i kreviyeti tehdid ettii gibi, hakikat kuvvetiyle pervasz olarak der: Kim dine istinad ile, himayet yolunda mdevveriyet-i arz inkr eder ise sadk- ahmaktr, advv- edidden daha ziyade zarar vermi olur. Eer bu yksek sesle senin yatm olan fikr-i hakikatn uykudan kalkmadysa ve gzn de alamad; bn-i Hmam ve Fahr-l slm gibi ztlarn ellerini tut, mam- afiye git, istifta et, de ki: eriatta vardr: Bir vakitte be vaktin namaz klnr. Hem de bir kavim vardr, yats namazlarnn vakti baz vakitte yoktur. Hem de bir kavim vardr: Gne ok gnlerde gurub ve ok gecelerde tul etmez; nasl oru tutacaklar? Hem de istifsar et ki: artn tarif-i ersi olan sair erkna mukarin olan eydir. Nasl namazda art olan istikbal-i kbleye intibak eder. Halbuki yalnz kyam ve yar kuudda mukarenet vardr? Emin ol, mam- afi mesele-i ly arktan ve garbdan geen dairenin mdevveriyetiyle tasvir edecektir. kinci ve nc meseleyi dahi, cenubdan imale mmted olan dairenin mukavvesiyetiyle tatbik edecektir. Brhan- akl gibi cevab verecektir. Hem de kble meselesinde diyecek: Kble ve Kbe yle bir amud-u nurandir ki; semavat ara kadar takm ve nazmedip Kre-i Arzn tabakatn fere kadar delerek kinatn muntazam bir amud-u nuransi olmutur. Eer gt ve perde kefolunsa, hatt- akul ile senin gznn ua, namazn herbir hareketinde ayn- kble ile temas ve musafaha edecektir. Ey birader!.. Eer sen zannettiim adamlardansan, acib hlyalarn lem-i hayalden baka bir yer bulamadndan bir kymeti yoktur. T kalbe girebilsin. Sen de inanmyorsun, nefsini kandramyorsun; fakat sapmsn. Eer o hayalta ak ve hakikata kapal olan kalbinizde pek ok defa mtehayyilenizden daha kk olan kre-i arz yerlemez ise tevsi-i zihin iin nazarn ufkunu genilettir. Bir meclis hkmnde geinen arzn skinlerini gr, sual et. Zr ev sahibi evini bilir. Onlar umumen mahede ve tevatr ile bir lisanla sana syleyecekler: Yahu!.. Bizim beiimiz ve feza-y lemde imendiferimiz olan kremiz o kadar divane deildir. Ecram- ulviyede cari olan kaide ve kanun-u lahden zuz ve

MUHKEMAT

243

serkelik etsin. Hem de delail-i mcesseme-i musattaha olarak haritalar ibraz edecektir. aret: Nizam- hilkat- lem denilen eriat- ftriye-i lahiye; mevlev gibi cezbe tutan meczub ve misafir olan kre-i arza, gnee iktida eden safbeste yldzlarn safnda durup itaat etmesini farz ve vcib klmtr. Zr zemin, zevci sema ile beraber

w[Q=@0@X[# ! demilerdir. Taat ise, cemaat ile daha efdal ve daha ahsendir.
Elhasl: Sni-i lem, arz istedii gibi ve hikmeti iktiza ettii gibi yaratmtr. Sizin -ey ehl-i hayal!..- teehhi ile istediiniz gibi yaratmamtr; akllarnz kinata mhendis etmemitir. Tenbih: Zaf- akideye veyahut sofesta mezhebine olan meyle; veyahut daha almam, yeni mteri olmasna iaret eden umrun biri de; Bu hakikat, dine mnafdir olan kelime-i hamkadr. Zr brhan- kat ile sabit olan bir eyi hak ve hakikat olan dine muhalif olduuna ihtimal veren ve mnafatndan havfeden adam, hl deil; ya dimanda bir sofesta gizlenmi kartryor veyahut kalbini delerek bir mvesvis saklanm, ihtill ediyor veyahut yeniden dine mteri olmu, tenkid ile almak istiyor... YYY KNC MESELE (Sevr ve Hutun kssa-i mehuresi Nair) Pide olmasn, Sevr ve Hutun kssa-i mehuresi slmiyetin dahl ve tufeylsidir. Rvisiyle beraber mslman olmutur. stersen Mukaddeme-i Sliseye git, greceksin; hangi kapdan daire-i slmiyete dhil olmutur. Amma bn-i Abbasa olan nisbetin ittisali ise, Drdnc Mukaddemenin yinesine bak, o ilhakn srrn greceksin. Bundan sonra mervdir: Arz, sevr ve hut zerindedir. Hads olarak rivayet ediliyor. Evvel: Teslim etmiyoruz ki, hadstir. Zr srailiyatn nian vardr.

MUHKEMAT

244

Sniyen: Hads olsa da zaf- ittisal iin yalnz zann ifade eden hddandir. Akideye dhil olmaz, Zr yakn arttr. Slisen: Mtevatir ve katiyy-l metin olsa da katiyy-d delalet deildir. Eer istersen Beinci Mukaddemeye mracaatla, Onbirinci Mukaddeme ile mavere et! Greceksin nasl hayalt, zahirperestleri havalandrm. Bu hadsi mahamil-i sahihadan evirmilerdir. te vcuh-u sahiha tr: Nasl Sevr ve Nesir ve nsan ve dieriyle msemma olan hamele-i ar, melikedir. Bu sevr ve hut dahi, yle iki melikedir. Yoksa ar- azam melikeye; kreyi, kre gibi himmete muhta olan bir kze tahmil etmek, nizam- leme mnafdir. Hem de lisan- eriattan iitiliyor: Herbir neve mahsus ve o neve mnasib bir melek-i mekkel vardr. Bu mnasebete binaen o melek o nevin ismiyle msemma, belki lem-i melikede onun suretiyle mtemessil oluyor... Hads olarak iitiliyor: Her akam gne ara gider, secde eder. zin alyor, sonra geliyor. Evet emse mekkel olan melek; ismi ems, misali de emstir. Odur gider, gelir. Hem de hkema-i lahiyyun nezdinde herbir nev iin hayy ve ntk ve efrada imdad verici ve mstemiddi bir mahiyet-i mcerrede vardr. Lisan- eriatta melek-l cibal ve melek-l bihar ve melek-l emtar gibi isimler ile tabir edilir. Fakat tesir-i hakikleri yoktur. Messir-i hakik yalnz Zt- Akdestir.

yV7!!xU7! ]4h$x8)!
Esbab- zahiriyenin vazndaki hikmet ise: zhar- izzet ve saltanat tabir olunan dest-i kudret perdesiz daire-i esbaba mnatf olan nazara kar, zahiren umr-u hasise ile mbaeret ve mlabeseti grlmemektedir.( ) Fakat daire-i akide denilen hak ve melektiyette herey ulvdir. Dest-i kudretin perdesiz mbaereti izzete mnasibdir.
52

52

Yani grlmemesidir.

Nair

MUHKEMAT

245

v[VQ7! i<iQ7!h<GT#t7)
kinci mahmil: Sevr, imaret ve Zrat- arzn en byk vastas olan kzdr. Hut ise, ehl-i sevahilin belki pek ok nev-i beerin medar- maieti olan balktr. Nasl biri sual ederse: Devlet ne ey stndedir? Cevab verilir: Klnla kalem stndedir. Veyahut Medeniyet ne ile kaimdir? Mrifet ve sanat ve ticaret ile cevab verilir. Veyahut Nev-i beer, ne ey zerinde beka bulur? Cevab ise: lim ve amel stnde beka bulur. Kezalik vallahu alem Fahr-i Kinat buna binaen cevab vermi, yle: Sual eden zt -kinci Mukaddemenin srryla- byle hakika zihni istidad kesbetmediinden vazifesi olmayan bir eyden sual ettii gibi, Peygamberimiz de asl lzm olan yle cevab buyurdu ki: Yer, sevr stndedir. Zr yerin imareti nev-i beer iledir. Nev-i beerden olan ehl-i kurann menba-i hayatlar Zrat iledir. Zrat ise, kzn omuzu stndedir ve zimmetindedir. Ksm- dieri olan ehl-i sevahilin azam- maietleri, belki ehl-i medeniyetin byk bir maden-i ticaretleri baln

hS7! x%]4G[M7! u6 meselesine msadaktr. Bu latif bir cevabdr. Mizah da

cevfinde ve hutun stndedir. olsa haktr. Zr mizah etse de yalnz hak syler. Faraza sil keyfiyet-i hilkatten sual etmise; fenn-i beyanda olan

`5hBW7! h[R"p8@,7!

MUHKEMAT

246

kaidesinin slb-u hakmanesiyle, lzm ve istedii cevab vermitir. Yoksa hasta olan sil, itiha-i kzibiyle istedii cevab vermemitir.

]TV#

@XV7a[5!x8];u5^V;! w2t9xV\K<
bir beraat-l istihlaldir.

bu hakikata

nc Mahmil: Sevr ve Hut, arzn mahrek-i senevsinde mukadder olan iki burtur. O burlar eer endan faraz ve mevhumedirler. Asl ecram nazm ve rabt ile yklenmi olan lemde cr ve lafzen ve stlahen cazibe-i umumiye ile msemma olan dtullahn kanunu o burlarda temerkz ve tahassl ettiinden, Arz burlar stndedir olan tabir-i hakmane caizdir. Bu mahmil, hikmet-i cedide nokta-i nazarndadr. Zr hikmet-i atka burlar semada, hikmet-i cedide ise medar- arzda farz etmilerdir. Bu tevil yeni hikmetin nazarnda byk bir kymeti tazammun eder. Hem de mervidir: Sual taaddd etmi. Bir kerre Hut stndedir. Demek bir aydan sonra Sevr stndedir denilmitir. Yani feza-y gayr- mahdudenin her tarafnda mnteir olan mezbur kanunun huyt ve eialarnn nokta-i mihrakyesi olan Hut Burcunda temerkz ettiinden, kre-i arz Delv Burcundan koup Huttaki tedelli eden kanunu tutup, ecere-i hilkatin bir dalyla semere gibi asld. Veyahut ku gibi kondu. Sonra tayyar olan yer, yuvasn Burc-u Sevr stnde yapm demektir. Bunu bildikten sonra insafla dikkat et! Beinci Mukaddemenin srryla ehl-i hayalin ihtira-kerdesi olan kssa-i acibe-i mehurede acaba hikmet-i ezeliyeye isnad- abesiyet ve sanat- lahiyede isbat- israf ve brhan- Sni olan nizam- bedii ihll etmekten baka ne ile tevil olunacaktr? Nefrin, hezrn nefrin, cehlin yzne...

MUHKEMAT

247

YYY NC MESELE (Kaf Dadr) aret: Malmdur, bir eyin mahiyetinin keyfiyetini bilmek bakadr, o eyin vcdunu tasdik etmek yine bakadr. Bu iki noktay temyiz etmek lzmdr. Zr ok eylerin asl vcdu yakn iken, vehim onda tasarruf ederek t imkndan imtina derecesine karyor. stersen Yedinci Mukaddemeden sual et; sana neam cevab verecektir. Hem de ok eylerin metinleri kat iken delaletlerinde zunn tezahm eylemilerdir. Belki Murad nedir olan sualinin cevabnda efham, mtehayyir olmulardr. stersen Onbirinci Mukaddemenin sadefini a. Bu cevheri bulacaksn. Tenbih: Vaktaki bu byledir. Kafa iaret eden katiyy-l metinler-

G[DW7! ~hT7!: dir. Halbuki caizdir; Kaf,

den yalnz Sad gibi olsun. Dnyann arknda deil, belki azn ( ) garbndadr. u ihtimal ile delil yakniyetten der. Hem de katiyy-d delalet bundan baka olmadnn bir delili; erin mtehidlerinden olan Karafnin
53

y7u.! demesidir. Lkin bn-i Abbasa

isnad olunan keyfiyet-i mehuresi, Drdnc Mukaddemeye bak. Vech-i nisbeti sana temessl edecektir. Halbuki bn-i Abbasn her syledii sz, hads olmas lzm gelmedii gibi, her naklettii eyi de onun makbul olmak lzm gelmez. Zr bn-i Abbas genliinde srailiyata, baz hakikin tezahr iin hikyet tarkiyle bir derece atf- nazar eylemitir. Eer dersen: Muhakkikn-i sofiye, Kafa dair pek ok tasviratta bulunmulardr? Buna cevaben derim: Mehur olan lem-i misal, onla53

azn kelimesi Arzn kelimesi yerine sehven yazldn dnyoruz.

Nair Veya Kaf harfi sade bir harf olup mahreci az batsndadr. Yani boazn bandan kan sade bir harf olup kaf dayla alkas yoktur. B.S.

MUHKEMAT

248

rn cevelanghdr. Biz elbisemizi kardmz gibi, onlar da cesedlerini karp seyr-i ruhan ile o marezgh- acaibe temaa ediyorlar. Kaf ise; o lemde onlarn tarif ettikleri gibi mtemessildir. Bir para yinede, semavat ve ncum temessl ettikleri gibi, bu lem-i ehdette velev kk eyler de olsa -ekirdek gibi- lem-i misalde tecessm- maannin tesiriyle bir byk aa oluyor. Bu iki lemin ahkmlar birbirine kartrlmaz. Muhyiddin-i Arabnin maz- kelmna muttali olan bunu tasdik eder. Amma avamn yahut avam gibi adamlarn mabeynlerinde mtehir olan keyfiyeti ki: Kaf yere muhittir ve mteaddiddir.. her ikisinin ortasnda be yz senedir.. ve zirvesi semann ketfine mmastr.. il hiri hayaltihim... Bunu, ne kymette olduunu bilmek istersen, git nc Mukaddemeden fenerini yak; sonra gel, bu zulmata gir. Belki b- hayat olan belgatn greceksin. Eer bizim bu meselede olan itikadmz anlamak istersen; bil ki ben Kafn vcduna cezmederim; fakat keyfiyeti ise, havale ederim. Eer bir hads-i sahih ve mtevatir, keyfiyetin beyannda sabit olursa iman ederim ki; murad- Nebi sadk ve doru ve haktr. Fakat murad- Nebev zerine... Yoksa nsn mtehayyelleri zerine deildir. Zr bzan fehmolunan ey, muradn gayrsdr. Bu meselede malmumuz budur: Kaf Da, ekser ark ihata eden ve eski zamanda bedevi ve medenlerin aralarnda fsl olan ve azam- cibal-i dnya olan amularnn annesi olan Himalaya silsilesidir. Bu silsilenin rkndan cibal-i dnyann ekserisi teaub eyledikleri denilir. Bu hal yle gsteriyor ki: Kafn dnyaya mehur olan ihatann fikir ve hayali bu asl- teaubdan neet etmi olmak gerektir. Ve sniyen: lem-i ehdete suretiyle ve lem-i gayba mnsyla mabih ve ikisinin mabeyninde bir berzah olan lem-i misal o muammay halleder. Kim isterse kef-i sadk penceresiyle veya rya-y sadk menfeziyle veya efff eyler drbniyle ve hi olmazsa hayalin vera-i perdesiyle o leme bir derece seyirci olabilir. Bu lem-i misalin vcduna ve onda maannin tecessm etmelerine pek ok delail vardr. Binaenaleyh bu krede olan Kaf, o lemde zil-acaib olan Kafn ekirdei olabilir. Hem de Sniin mlk genitir. Bu sefil kreye mnhasr deildir. Feza ise gayet vsi, Allahn dnyas gayet azm olduundan zl-acaib olan Kaf istiab edebilir.

MUHKEMAT

249

Fakat eyyam- lahiye ile beyz sene bizim kreden uzak olmakla beraber mevc-i mekfuf olan semaya temas etmek, imkn- aklden hari deildir. Zr Kaf sema gibi efff ve gayr- mer olmak caizdir. Ve rbian: Neden caiz olmasn ki Kaf, daire-i ufuktan tecelli eden silsile-i azamdan ibaret ola... Nasl ufkun ismi de Kafa mehaz olabilir. Zr devair-i mtedhile gibi nereye baklrsa, silsilelerden bir daire grlr. Gide gide nazar kalr, hayale teslim eder. En nihayet hayal ise selasil-i cibalden bir daire-i muhitay tahayyl eder ki, semann etrafna temas ediyor. Kreviyet srryla, be yz sene de uzak olursa yine muttasl grnr. YYY DRDNC MESELE (Sedd-i Zlkarneyndir) Nasl bildi ki: Bireyin vcdunu bilmek, o eyin keyfiyet ve mahiyetini bilmekten ayrdr. Hem de bir kaziye, ok ahkm tazammun eder. O ahkmn bazs zarur ve bazs dahi nazar ve muhtelefn fhadr. Hem de malmdur: Mteannid ve mukallid bir sil, imtihan cihetiyle, bir kitabda grd bir meseleyi, eeri bir derece de muharref olsa, bir adamdan sual etse.. t, gaybda olan malmuna cevab verse, o cevab iki cihetle dorudur: Ya dorudan doruya cevab verse veyahut sil-i mteannidin malmuna ya bizzt veya tevil ile cevab- muvafk veriyor. kisi de dorudur. Demek bir cevab, hem vakii raz eder, Zr haktr. Hem sili ikna eder; Zr eeri murad deilse de, malmuna tatbik eder. Hem makamn hatrn dahi krmyor; Zr cevabda ukde-i hayatiyeyi derceder ki: Makasd- kelm ondan istimdad- hayat eder. te cevab- Kurn dahi byledir. Bundan sonra zarur ve gayr- zaruryi tefrik edeceiz. te cevab- Kurnden mefhum olan zarur hkmler ki; inkr kabul etmez. udur: Zlkarneyn meyyedn min indillah bir ahstr. Onun irad ve tertibiyle iki da arasnda bir sed bina edilmitir. Zalimlerin ve bedevilerin def-i fesadlar iin... Ve Yecc ve Mecc iki mfsid kabiledirler. Emr-i lah geldii vakit sed harab olacaktr. lhirih. Bu kyas ile, ona Kurn delalet eden hkmler, Kurnn zaruriyatndandrlar. Bir harfin inkr dahi kabil deildir. Fakat o mevzuat ve mahmultn keyfiyatlarnn

MUHKEMAT

250

terihatlar ve mahiyetlerinin hududu ise; Kurn onlara katiyy-d delalet deildir. Belki mm hassa, delalet-i selseden hibirisiyle delalet etmez kaidesiyle ve mantkta beyan olunduu gibi Bir hkm, mevzu ve mahmuln vechn-m ile tasavvur etmek, kfi olduunun dsturuyla sabittir ki, Kurn onlara delalet etmez fakat kabul edebilir. Demek o terihat, ahkm- nazariyedendir. Baka delaile muhavveldir. tihadn mazannesidir. Onda tevil iin mecal vardr. Muhakkiknin ihtilafat nazariyetine delildir. Fakat v esef... Cevabn suale, her cihetle lzum-u mutabakatnn tahayylyle, sualdeki halele ehemmiyet vermeyerek cevabn zarur ve nazar olan hkmlerini, birden mehaz-i silden ve menbit-i sualden hen olup, alp mfessir oldular. Yok, belki mevvil, yok belki msadak mn yerine mn gsterdiler. Yok, belki msadak olmak caiz ve bir derece mmkn olan eyi, medll ve mefhum olarak tevil ettiler. Halbuki nc Mukaddemenin srryla zahirperestler kabul ederek ve muhakkikn dahi hikyat gibi ehemmiyetsiz olduundan tenkidsiz u tevili dinlediler. O terihatn, muharref olan Tevrat ve ncilde olduu gibi kabul ederse, akide-i ehl-i snnet ve cemaatte olan masumiyet-i enbiyaya muhalefet oluyor. Kssa-i Lut ve Davud Aleyhimesselm, buna iki ahiddir. Vakta ki keyfiyette itihad ve tevilin mecali vardr. Ben de bitevfikillah derim: tikad- czim Hda ve Peygamberimizin muradlarna katiyyen vcibdir; Zr zaruriyat- diniyedendir. Fakat murad hangisidir, muhtelefn fhdir. yle: Zlkarneyne, skender demem; Zr isim brakmaz. Baz mfessir melik lmn kesriyle, bazs melek lmn fethiyle, bazs nebi, bazs veli, ilhirihi demilerdir. Herhalde Zlkarneyn, meyyed-n min indillah ve seddin binasna mrid bir ahstr. Amma sed ise: Baz mfessir sedd-i in ve baz mfessir baka yerde cebellemi ve baz mfessir sedd-i mahfdir, inklab ve ahval-i lem setreylemitir. Ve baz ve baz.. demilerdir, demilerdir... Her halde mfsidlerin def-i erleri iin bir redm-i azm ve cesm bir duvardr. Amma Yecc ve Mecc, baz mfessir Veled-i Yafesten iki kabile ve baz dier Mool ve Manur ve baz dahi akvam- arkye-i

MUHKEMAT

251

imal ve baz dahi Ben-demden bir cemiyet-i azme, dnya ve medeniyeti herc merc eden bir taife ve baz dahi Mahluk-u lahden yerin zahrnda veyahut batnnda dem veya gayr- dem bir mahluktur ki kyamette, byle nev-i beerin herc mercine sebeb olacaktr. Baz... ve baz... ve baz... dediklerini dediler... Nokta-i katiyye ve cihet-i ittifak budur: Yecc ve Mecc, ehl-i garet ve fesad ve ehl-i hadaret ve medeniyete ecel-i kaza hkmnde iki taife-i mahlukullahtr. Amma harabiyet-i sed; bazs, kyamette ve bazs, kyamete yakn ve bazs, emaresi olmak artyla uzaktr ve bazs, harab olmutur fakat dekk olmam. Kleler ok. Herhalde nokta-i ittifak; seddin inhidam, yerin sakalna bir beyaz dmek ve olusu olan nev-i beer de ihtiyar olmasna bir almettir. Eer bu mzakerat mvazene ve muhakeme etmisen caizdir, tecviz edesin: Sedd-i Kurn, sedd-i indir ki: ok fersahlar ile uzun ve acaib-i seba-i mehureden bir meyyed-i min indillahn iradyla bina olunmu, o zamann ehl-i medeniyetini, ehl-i bedeviyetin erlerinden temin eylemitir. Evet o vahilerden Hun Kabilesi Avrupay herc merc ettii gibi, onlardan Mool taifesi de Asyay zr zeber eylemitir. Sonra seddin harabiyeti kyamete almet olur. Bahusus dekk, ondan bakadr. Peygamber: Erat- saattenim. Ben ve kyamet bu iki parmak gibiyiz. dese neden istirab olunsun ki, harabiyet-i sed zaman- saadetten sonra almet-i kyamet olsun... Hem de seddin inhidam mr- arza nisbeten yerin yznde ihtiyarlktan bir buruukluktur. Belki tamam- nehara nisbeten vakt-i sfrar gibidir. Eeri binler sene de fsl olsa... Kezalik Yecc ve Meccn ihtillleri, nev-i beerin eyhuhetinden gelme bir humma ve stmas hkmndedir. Bundan sonra Onikinci Mukaddemenin fatihasnda bir tevil-i her sana feth-i bb eder. yle: Kurn hasas iin kasas zikrettii gibi ukad- hayatiye hkmnde ve makasd- Kurniyeden bir maksadna mnasib noktalar intihab ve rabt maksada ittisal ettiriyor. Eeri harite ve husulde birbirinin nr veya nuru birbirine grnmedii halde, zihinde ve slbda teanuk ve musahabet edebilirler. Hna ki, kssa hisse iindir; sana ne lzm terihat nasl olursa olsun sana taalluk edemez. Kendi hisseni al, git. Hem de Onuncu Mukaddemeden istizhar et. Greceksin: Mecaz mecaza kap

MUHKEMAT

252

aar..

^\W&w[2]4hR#: zahirperestleri darya sryor.

Malm olsun ki: Esalb-i Arabda tecelli eden hccetullahn miftah, yalnz istiare ve mecaz zerine messes ve asl- icaz olan belgattr. Yoksa hret sebebiyle yalanc hadsle lakta olunan ve rzalar olmad halde esdaf- ytta saklanan boncuklar deildir. stersen Onuncu Mukaddemenin Htimesini istimamla zevk et. Zr hitam misktir ve iinde baldr. Hem de caizdir ki: Mehul-l keyfiyet olan sed baka yerde sair almat- kyamet gibi mestur ve kyamete kadar bki ve baz inklabat ile mehul kalarak kyamette harab olacaktr. aret: Malmdur: Mesken, skinlerinden daha ziyade yaar. Kala, ehl-i tahassundan daha ziyade mr uzundur. Skn ve tahassun, vcdunun illetidir, beka ve devamna deildir. Beka ve devamna olsa da, istimrar ve adem-i hulvv iktiza etmez. Bireydeki garazn devam, belki terettb o eyin devamnn zaruriyatndan deildir. Pek ok binalar skna veya tahassun iin yaplmken hvi ve hal olarak ortada muallak kalyor. Bu srrn adem-i tefehhmnden, tevehhmlere yol almtr. Tenbih: u tafsilden maksad; tefsiri tevilden, katyi zannden, vcdu keyfiyetten, hkm etrafn terihatlarndan, mny msadaktan, vukuu imkndan temyiz ve tefrik ile bir yol amaktr. YYY BENC MESELE (Cehennem yer altndadr ) Nair Mehurdur: Cehennem yer altndadr. Fakat biz ehl-i snnet ve cemaat katan ve yaknen yerini tayin edemeyiz. Lkin zahir olan tahtiyettir ve yer altnda olmasdr. Buna binaen derim: ecere-i Tb gibi olan hilkat- lemin sair ncumlar gibi bizim kremiz dahi bir semeresidir. Semerenin alt o aacn umum asan altna amil olur. Buna binaen Ce-

MUHKEMAT

253

hennem yer altnda o dallar iindedir. Nerede olsa yeri vardr. Tahtiyetin mesafesi uzun ve ittisali iktiza etmez. Hikmet-i cedidenin nokta-i nazarnda, ate ekser kinata mstevlidir. Bu hal arka tarafnda gsterir ki: Bu atein asl ve esas ve nev-i beer ile beraber ebede giden ve yolda refakat eden Cehennem, bir gn perdeyi yrtacak, hazr olun diyecek, meydana kacaktr. Bu noktada dikkat isterim... Sniyen: Krenin taht ve alt merkezi ve dhilsidir. Bu noktaya binaen kre-i arz ecere-i zakkum-u Cehennemin ekirdeiyle hamiledir. Gnn birinde doacaktr. Belki fezada tayaran eden Arz yle bir eyi yumurtlayacaktr ki, o yumurtada Cehennem tamamyla olmaz ise de ba veya dier bir azas matv olarak tazammun etmi ki; yevm-i kyamette derekt ve aza-y sairesiyle birleecek, dev-i acib-i Cehennem, ehl-i isyana hcum edecektir. Yhu!.. Kendin Cehenneme gitmezsen hesab ve hendese seni oraya kadar gtrebilir. Her otuz metrede takriben bir derece-i hararet tezayd eylediinden, merkeze kadar iki yz bin dereceye yakn hararet mevcud oluyor. Bu nar- merkeziyenin bizim galiben bin dereceye bali olan ateimizle nisbeti iki yz defa olduu gibi mehur hadsteki: Cehennem atei ateimizden iki yz defa daha ediddir olan nisbetin aynn isbat eder. Hem de Cehennemin bir ksm zemherirdir. Zemherir ise brudetiyle yandrr. Hikmet-i tabiiyede sabittir ki: Ate bir dereceye gelir ki, suyu buz eder. Harareti defaten bel ettii iin, brudetle ihrak eder. Demek umum meratibi ihtiva eden atein bir ksm da zemherirdir. Tenbih: Malm olsun ki: Ebede namzed olan lem-i uhrev fena ile mahkm olan bu lemin mekayisiyle misaha ve muamele olunmaz. Muntazr ol. nc Makalenin hirinde hiret bir derece sana arz- didar edecektir... aret: Umum fnunun gsterdii intizmn ehdetiyle ve hikmetin istikr-i tmmnn iradyla ve cevher-i insaniyetin remziyle ve ml-i beerin tenahsizliinin masyla yevm ve sene gibi ok envada olan birer nevi kyamet-i mkerrerenin telmihiyle ve adem-i abesiyetin delaletiyle ve hikmet-i ezeliyenin telvihiyle ve rahmet-i bpyan- lahiyenin iaretiyle ve Nebiyy-i Sadkn lisan- tasrihiyle ve Kurn- Mucizin

MUHKEMAT

254

hidayetiyle, Cennet-bd olan saadet-i uhreviyeden nazar- akln temaas iin sekiz kap, iki pencere alr. YYY ALTINCI MESELE (Tenzilin hassa-i cazibedar, icazdr ) Nair Muhakkaktr ki: Tenzilin hassa-i cazibedar, icazdr. caz ise, belgatn yksek tabakasndan tevelld eder. Belgat ise hasais ve mezaya, bahusus istiare ve mecaz zere messesedir. Kim istiare ve mecaz drbniyle temaa etmezse, mezayasn gremez. Zr ezhan- nsn tenisi iin, esalb-i Arabda yenabi-i ulmu isale eden Tenzilin iinde tenezzlt- lahiye tabir olunan mraat- efham ve ihtiram- hissiyat ve mmaat- ezhan vardr. Vakta ki bu byledir, ehl-i tefsire lzmdr: Kurnn hakkn bah ve kymetini noksan etmesin. Ve belgatn tasdik ve sikkesi olmayan bir eyle, Kurn tevil etmesinler. Zr her hakikattan daha zahir ve daha vzh tahakkuk etmi ki; Kurnn mnlar hak olduklar gibi, tarz- ifade ve suret-i mns dahi beligane ve ulvdir. Cziyat o madene irca ve teferruat o menbaa ilhak etmeyen, Kurnn fa-i hakknda mutaffifnden oluyor. Bir-iki misal gstereceiz. Zr nazar celbeder.

!(@#:! @AD7! @XVQ%: (Allahu alemu

Birinci Misal: bimuradihi). Caizdir: aret olunan mecaz, byle bir tasavvuru ma eder ki: Sefine gibi olan kre, bahr-i muhit-i havanin iinde taht-el bahr bir gemisi ve umman gibi fezada direk veya demir gibi dalar ile irsa ve tamid ederek hava ile itibak ettiinden mvazeneti muhafaza olunmutur. Demek dalar o geminin demir ve direkleri hkmndedirler. Sniyen: nklabat- dhiliyeden ihtizazat, o dalar ile iskt olunurlar. Zr dalar yerin mesamat hkmndedir. Dhil bir heyecan olduu vakit

MUHKEMAT

255

arz dalar ile teneffs ettiinden gazab ve hiddeti sknet bulur. Demek arzn skn ve skneti dalar iledir. Slisen: maret-i arzn direi beerdir. Hayat- beerin direi dahi, menabi-i hayat olan m ve trab ve havann istifadeye lyk suretiyle muhafazalardr. Halbuki u erait-i hayatn kefili dahi dalardr. Zr da ve cibal mehazin-i m olduu gibi, cezb-i rutubet hasiyetiyle havaya meata oluyor... Hararet ve brudeti tadil ettii gibi, havaya mahlut olan muzr gazlarn tersibine ve havann tasfiyesine sebeb olduu gibi, topraa da terahhum ediyor. amurluk ve bataklk ve bahrin tasallutundan muhafaza eder. Rbian: Belgata vech-i mnasebet ve mabehet budur: Faraza bir adam hayal balonuyla kreden yksek yere uarsa; dalarn silsilelerine baksa, acaba tabaka-i trabiyeyi direkler stne serilip atlm bedevi haymeler gibi tahayyl ederse ve mnferid dalar da bir direk stnde kurulan bir adra benzetilse, acaba tabiat- hayale muhalefet olur mu? Faraza sen o silsileleri mstakil dalar ile beraber sath- arza keyfiyet-i vaziyeti bir bedevi Arabn karsnda tasvir tarznda tahayyl ve tahyil edersen, yle: Bu silsileler Arab- Bedeviyenin haymeleri gibi arz sahrasnda kurulmu ve taraf taraf da adrlar tahalll etmi desen... Arablarn hayal olan slblarndan uzak dmyorsun... Hem de eer vehim ile bu kasr- meyyed-i lemden tecerrd edip uzaktan hikmet drbniyle mehd-i beer olan yere ve sakf- merfu olan semaya temaa edersen.. sonra silsile-i cibalde temessl ve etraf- semaya temas eden daire-i ufuk ile mahdud olan semay, bir fustat gibi yerin stne vaz ve cibal evtadyla rabtolunmu bir adr kubbesini tahayyl ve tevehhm edersen mttehem edemezler. Sekizinci Meselenin Tenbihinde bir-iki misal daha gelecektir. YYY YEDNC MESELE

@Z[&( ve aEO, ve @;@X-I4 ve

Kurnda zikrolunan:

MUHKEMAT

256

^\W&w[2]4hR# ve emsalleri gibi; baz ehl-i zahir talit- ezhan

iin, onlar ile temessk ederler. Lkin mdafaaya biz muhta deiliz. Zr mfessirn-i izam, ytn zamairindeki serairleri izhar eylemilerdir. Bize hacet brakmamlar fakat bir ders-i ibret vermiler ve sermek yazmlar.

]=@UA7h<v&*:)@Z[; :@UA7!]7!xD[Z4]VA5! xU"wU7:

Malmdur: Malmu ilam bahusus mahed olursa, abestir. Demek iinde bir nokta-i garabet lzmdr, t onu abesiyetten karsn. Eer denilse: Baknz nasl arz kreviyetiyle beraber musattaha ve size mehd olmutur, denizin tasallutundan kurtulmu. Veyahut nasl ems, istikrrla beraber tanzim-i maietiniz iin cereyan ediyor. Veyahut nasl binler sene ile uzak olan ems, ayn- hamiede gurub ediyor. Man-i yt kinayetten sarahate km oluyor... Evet u garabet noktalar, belgat nkteleridir. YYY SEKZNC MESELE aret: Ehl-i zahiri hayse beyse vartalarna atanlardan birisi, belki en birincisi: mknat, vukuata kartrmak ve iltibas etmektir. Mesel diyorlar: Byle olsa, kudret-i lahiyede mmkndr. Hem uklmzce azametine daha ziyade delalet eder. yle ise bu vaki olmak gerektir... Heyhat!.. Ey miskinler! Nerede aklnz kinata mhendis olmaya liyakat gstermitir? Bu cz aklnz ile hsn- kllyi ihata edemezsiniz. Evet

MUHKEMAT

257

bir Zr kadar bir burun altundan olsa, yalnz ona dikkat edilse, gzel gren bulunur. Hem de onlar hayrette brakan tevehhmleridir ki: mkn- zt, yakn-i ilmye mnafdir. O halde yakniye olan ulm-u diyede tereddd ettiklerinden ledrlere yaklayorlar. Hatt utanmyorlar ki; mesleklerinde lzm gelir; Van Denizi, Sbhan Da gibi bedih eylerde tereddd edilsin. Zr onlarn mesleince mmkndr: Van Denizi dab ve Sbhan Da eker ile rtlm bala inklab etsin. Veyahut o ikisi baz arkadamz gibi kreviyetten raz olmayarak sefere gittiklerinde ayaklar srerek umman- ademe gitmeleri muhtemeldir. yle ise, deniz ve Sbhan, eski halleriyle bki olduklarn tasdik etmemek gerektir. El! Ey mantksz miskin! Neredesiniz? Baknz. Mantkta mukarrerdir; mahsusattaki vehmiyat bedihiyattandr. Eer bu bedaheti inkr ederseniz, size nasihate bedel taziye edeceim. Zr ulm-u diye sizce lm ve safsata dahi hayat bulmu derecesindedir. Drdnc bela ki: Ehl-i zahiri tevi eder: mkn- vehmyi, imkn- akl ile iltibas ettikleridir. Halbuki imkn- vehm, esassz olan rk- taklidden tevelld ile safsatay tevlid ettiinden, delilsiz olarak herbiri bedihiyatta bir ...( ) belki bir ihtimal, bir ekke yol aar. Bu imkn- vehm, galiben muhakemesizlikten, kalbin zaf- asabndan ve akln sinir hastalndan ve mevzu ve mahmuln adem-i tasavvurundan ileri gelir.
54

Halbuki imkn- akl ise: Vcib ve mmteni olmayan bir maddede, vcd ve ademe bir delil-i katiyye dest-res olmayan bir emirde tereddd etmektir. Eer delilden neet etmi ise makbuldr. Yoksa muteber deildir. Bu imkn- vehmnin ahkmndandr ki: Baz vehhamlar: Muhtemeldir, brhann gsterdii gibi olmasn. Zr akl, her bir eyi derkedemez. Aklmz da buna ihtimal verir. Evet, yok!.. belki ihtimal veren vehminizdir. Akln eni brhan zerine gitmektir. Evet akl herbir eyi tartamaz, fakat byle maddiyat ve en kk hdimi olan basarn kabzasndan kurtulmayan bir emri tartar. Faraza tartmaz ise, biz de o meselede ocuk gibi mkellef deiliz.
54

Aslda aynen byle kaytl. Lakin cmlenin seyrinden zann kelimesi lzmdr diye dndk. Nair

MUHKEMAT

258

Tenbih: Ben zahirperest ve nazar- sath sahibi tabiriyle yd ettiim ve tevbih ve tanif ile tehir ettiim muhatab- zihniyem; aleb-i halde ehl-i tefrit olan ve cemal-i slm grmeyen ve nazar- sathiyle uzaktan slmiyete bakan hasm- dindir. Fakat bzan de ehl-i ifrat olan, iyilik bilerek fenalk eden dinin cahil dostlardr. Beinci bela: Ehl-i tefrit ve ifrat olan barelerin ellerini tutarak zulmata atan birisi de; her mecazn her yerinde taharri-i hakikat etmektir. Evet mecazda bir dane-i hakikat bulunmak lzmdr ki, mecaz ondan nev nema bularak snbllensin. Veyahut hakikat, k veren fitildir; mecaz ise, ziyasn tezyid eden iesidir. Evet, muhabbet kalbde ve akl dimadadr. Elde ve ayakta aramak abestir... Altnc bela: Nazar tams eden ve belgat setreden, zahire olan kasr nazardr. Demek ne kadar aklda hakikat mmkn ( ) ise, mecaza tecavz etmezler. Mecaza gidilse de meali tutulur. Bu srra binaendir: yet ve hadsin tefsir veya tercmesi, onlardaki hsn ve belgat gsteremez. Gya onlarca karine-i mecaz, aklen hakikatn imtinadr. Halbuki karine-i mania, akl olduu gibi hiss ve di ve makam.. ve daha baka ok eyler ile de olabilir.
55

Eer istersen Cennet-l Firdevs gibi olan Delail-l cazn iki yz yirmi birinci kapsndan gir. Greceksin: O koca Abdlkahir gayet hiddetli olarak byle mteassifleri yanna ekmi, tevbih ve tekdir ediyor. Yedinci bela: Muarrefi mnekker eden biri de: Hareke gibi bir araz, ztiye ve eyniyeye hasrettiklerinden, gayr- men hve leh olan vasf- cryi inkr etmek lzm geldiinden, ems-i hakikat tarz- cereyanndan karlmtr. Acaba byleler Arablarn slblarna hi nazar etmemilerdir ki: Nasl diyorlar: Dalar bize rast geldi. Sonra bizden ayrld. Baka bir da ban kard. Sonra gitti, bizden mfarakat eyledi. Deniz dahi gnei yuttu.. ilh... Miftah- Sekkakde beyan olunduu gibi; pek ok yerlerde sanat- beyaniyeden olan kalb-i hayali, esrar- beyaniye iin istimal etmektedir55

Yani aklda mmkn olduka Arab aslda byle... Nair

MUHKEMAT

259

ler. Bu ise deveran srryla malata-i vehmiye zerine messes bir letafeti beyaniyedir. imdi sermek olarak iki misal-i mhimmeyi beyan edeceim. T ki o minval zerine ileyesin. yle:

hTB,W7ID#jWL7!: ` (h"w8@Z[4 @A %w8@W,7! w8iX<:

u iki yet gayet yan- dikkattirler. Zr zahire cmud, belgatn hakkn chud demektir. Zira birinci yette olan istiare-i bedia, o derece hararetlidir ki; buz gibi olan cmudu eritir. Ve bulut gibi zahir perdesini berk gibi yrtar. kinci yette belgat o kadar mstakar ve muhkem ve parlaktr ki, seyri iin gnei durdurur. Evvelki yet,

^N4w8h<*!x 5 naziresidir. O da onun gibi bir istiare-i bediay tazammun

eylemitir. yle ki: Cennetin evanileri ie olmad gibi gm dahi deildir. Belki ienin gme olan mbayeneti bir istiare-i bediann karinesidir. Demek ie efffiyetiyle, fidda dahi beyaz ve parlaklk hasebiyle, gya Cennetin kadehlerini tasvir etmek iin iki nmunedirler ki Sni-i Rahman bu leme gndermi. T nefis ve mallaryla Cennete mteri olanlarn raabatn tehyic ve itihalarn asn.

MUHKEMAT

260

Aynen

bunun

gibi,

(h"w8@Z[4 @A%w8 bir istiare-i bedia ondan takattur

ediyor. O istiarenin zemini ise, zemin ve suman mabeyninde hkm- hayal ile tasavvur olunan msabakat ve rekabetin tahayyl zerine messestir. Mezraas yledir ki; zemin kar ve bered ile tezemml veya taammm eden dalaryla ve rengrenk besatniyle sslendii gibi, gya ona rekabeten ve inaden suman dahi cibal ve besatni andran rengrenk ile teekkl eden ve dalara nazireler yapmak iin para para dalan bulutlaryla sarlp cilveger oluyor. O da gibi para para bulutlara; sefineler veyahut dalar veyahut develer veyahut bostan ve derelerdir denilse, tebihte hata edilmemi olur. O cevvdeki seyyarelerin oban raddr. Kam gibi, berkini balar zerine silkeleyip dolatryor. O msahhar sabihalar ise, o bahr-i muhit-i havade seyr cereyan etmekle, mahere tesadf etmi dalar andrrlar. Gya sema, su buharnn zerratn rad ile silh bana davet ettii gibi.. Rahat olun emriyle herkes yerine gider, gizlenir. Evet ok defa bulut dan libasn giydii gibi, heykeli ile teekkl etmekle beraber bered ve karn beyazyla televvn ve rutubet ve brudetiyle tekeyyf eder. yle ise bulut ve da komu, arkadatrlar. Birbirine levazmatn riye vermeye mecburdurlar. Bu uhuvvet ve mbadeleti Kurnn ok yerleri gsterir. Zr bzan onu, onun libasnda ve tekini berikinin suretinde bize gsterir. Hem de Tenzilin pek ok menazilinde da ve bulut birbirinin elini tutup musafaha ettikleri vardr. Nasl ki kitab- lemin bir sahifesi olan zeminde muanaka ve musafahalar ahiddir. Zr umman- havada iskele hkmnde olan da tepesinde lenger-endaz olduklarn gryoruz...

hTB,W7ID#jWL7!: Evet hD#bir slba iaret ettii gibi, hTB,W7dahi bir hakikat telvih
kinci yet:

MUHKEMAT

261

eder. Demek caizdir ki, lafzyla yle bir slba iaret olsun. yle: ems, demiri altundan yaplm mhezzeb, mzehheb, zrhl bir sefine gibi esrden olan ve mevc-i mekfuf tabir olunan umman- semada seyahat ve yzyor. Eer endan mstekarrnda lenger-endazdr. Lkin o bahr-i semada o zeheb-i zib cereyan ediyor. Fakat o cereyan araz ve teba ve tefhim iin mraat ve ihtiram olunan nazar- hissiyledir. Fakat hakik iki cereyan vardr. Olmaz ise de olur. Zr maksad, beyan- intizmdr. Esalb-i Arabda olduu gibi teba ise veya zt ise, nizamn nokta-i nazarnda birdir. Sniyen: ems mstekarrnda, mihveri zerinde mteharrik olduundan o erimi altun gibi eczalar dahi cereyan ediyor. Bu hareke-i hakikiye evvelki hareke-i mecaziyenin danesidir, belki zenbereidir. Slisen: emsin mstekarr denilen taht- revanyla ve seyyarat denilen asakir-i seyyaresiyle gp sahra-y lemde seyr seferi, muktezay hikmet grnyor. Zr kudret-i lahiye hereyi hayy ve mteharrik klmtr ve skn-u mutlak ile hibir eyi mahkm etmemitir. Mevtin biraderi ve ademin ammizadesi olan atalet-i mutlaka ile, rahmeti brakmam ki kaydedilsin. yle ise ems de hrdr. Kanun-u lahiye itaat etmek artyla serbesttir, gezebilir. Fakat bakasnn hrriyetini bozmamak gerektir ve arttr. Evet ems, emr-i lahye temessl eden ve herbir hareketini meiet-i lahiyeye tatbik eden bir l paasdr. Evet cereyan hakik ve zt olduu gibi araz ve hiss de olabilir. Nasl hakikdir, yle de mecazdir. Bu mecazn menar,

hD#

hD#dir. slbun ukde-i hayatiyesine eden lafz, hTB,W7dir.

telvih

Elhasl: Maksad- lahsi, nizam ve intizm gstermektir. Nizam ise ems gibi parlyor.

u,#:u,Q7!u-

MUHKEMAT

262

6kaidesine binaen, nizam intac eden hareket-i ems veyahut

deveran- arz, hangisi olursa olsun, asl maksad ihll etmedii iin sebeb-i aslnin taharrisine mecbur deiliz. Mesel:

@5nin elifiyle hffet hasldr. Asl ne olursa olsun,

vava bedel kaf dahi olsa fark etmez. Yine elif, elif ve hafiftir. aret: Bu tasviratla beraber hiss-i zahire istinaden; zahir, mutaassbane bir cmud-u bridi gstermek, naslki belgatn hararet ve letafetine mnafdir. yle de: Delil-i Sni olan nizam- lemin esas olan hikmetullahn ahidi olan istihsan- aklye carih ve muhaliftir. yle: Mesel: Sbhan Dana ok fersahla uzak bir mesafeden mteveccih olsan ve istesen ki: Sbhan senin cihat- erbaana mukabil gele veyahut her cihete mukabil olarak grmsn, bu tebdil ve tebeddle lzm olan rahat bir sebebi olan ka hareket-i vaziye ile birka adm atmak gibi en ksa yolu terk ve Sbhan Da gibi dehetli bir cirm-i azmi seni hayrette brakacak bir daire-i azmeyi katetmesini tahayyl veya teklif etmek gibi bir gayet uzun yolu ve israf ve abesiyete acib bir misali, nizam- leme esas tutmak, bence nizama cinayet etmektir. imdi insafla nazar- hakikatla bu taassub-u brideye bak: Nasl istikr-i tmmn ehdetiyle sabit olan bir hakikat- bahireye muaraza ediyor. O hakikat ise budur: Hilkatte israf ve abes yoktur. Ve hikmet-i ezeliye, ksa ve mstakim yolu terketmez. Uzun ve mteassif yolu ihtiyar etmez. yle ise; acaba istikr-i tmmn mecaza karine olmasndan ne mani tasavvur olunur ve neden caiz olmasn?.. Tenbih: Eer istersen Mukaddemata gir. Birinci Mukaddemeyi sura ve nc Mukaddemeyi kbra yap. Sana netice verecektir ki: Ehl-i zahirin zihinlerini tevi eden, felsefe-i Yunaniyeye incizablardr. Hatt o felsefeye fehm-i yette bir esas- mselleme nazaryla bakyorlar. Hatt olu lm bir kocakary gldrecek derecede bir misal budur ki: Bazlar yle bir ztn kelmndaki fls-u felsefeyi, cevher-i hakikattan temyiz etmeyecek dereceden pek ok derecede l olan o zt- nekkad, Krde demi ki:

MUHKEMAT

263

tV8w9!: *@Zh.@X2Halb
uki: Bu sz ile hkemann mezhebi olan ki: Melike-i Kiram maddeden mcerreddirler red yolunda tasrih ediyor ki: Melike-i Kiram anasrdan mahluk ecsm- nuraniyedirler. Onlar fehmetmiler ki: Anasr drt olduklar, slmiyettendir. Acaba..( ) drtl ve unsuriyeti ve besateti, hkema stlahatndan ve mzahref olan ulm-u tabiiyenin esaslarndandr. Hi usl- slmiyeye taalluklar olmayan, belki zahir mahedetle hkmolunan bir kaziyedir.
56

Evet dine temas olan her ey, dinden olmas lzm gelmiyor. Ve slmiyetle imtizac eden her bir madde, slmiyetin anasrndan olduunu kabul etmek, unsur-u slmiyetin hasiyetini bilmemek demektir. Zr kitab ve snnet ve icma ve kyas olan anasr- erbaa-i slmiye, byle maddeleri terkib ve tevlid etmez. Elhasl: Unsuriyet ve besatet ve erbaiyet, felsefenin bataklndandr; eriatn maden-i safsinden deildir. Fakat felsefenin yanl, seleflerimizin lisanlarna girdiinden, bir mahmil-i sahih bulmutur. Zr selef, drttr dediklerinden murad, zahiren drttr. Veyahut hakikaten ecsm uzviyeyi tekil eden mvellidlma ve mvellidlhumuza ve azot ve karbon.. yine drttr. Eer hr-fikirsen bu felsefenin errine bak: Nasl ezhan esaretle sefalete atmtr. ferin, hrriyetperver olan hikmet-i cedidenin himmetine ki, o mstebid hikmet-i Yunaniyeyi drt duvaryla zr zeber etmitir. Demek muhakkak oldu ki: ytn delail-i icaznn miftah ve esrar- belgatn kef, yalnz belgat- Arabiyenin madenindendir. Yoksa felsefe-i Yunaniyenin destghndan deildir. Ey Birader! Vakta ki kef-i esrar merak bizi u makama kadar getirdi. Biz de seni beraber ektik. Seni taciz ettik. Hem senin ok yorgunluunu dahi biliriz. imdi Unsur-ul Belgat ve icazn miftah olan kinci Makalenin ieri56

Acaba kelimesi heyhat manasnda olmas lazmdr. Nair

MUHKEMAT

264

sine seni gezdirmek istiyorum. Sakn o makalenin ilak- slbu ve iinde cilveger olan mesailin elbiselerinin perianiyeti, seni temaasndan mteneffir etmesin. Zr ilak eden, mnsndaki dikkat ve kymettir. Ve perian eden ve znet-i zahiriyeden mstani eden, mnsndaki cemal-i ztiyesidir. Evet, nazlanan ve istina gsteren nazeninlerin mehirleri dikkattir. Ve menzilleri dahi kalbin sveydasdr. Bunlara giydirdiim elbise, zamann modasna muhaliftir. Zr Krd mektebi denilen yksek dalarda bym olduumdan alaturka terzilii alamadm. Hem de ahsn slb-u beyan, ahsn timsal-i ahsiyetidir. Ben ise grdnz veya iittiiniz gibi, halli mkil bir muammaym.. .

MUHKEMAT

265

kinci Makale Unsur-ul Belgat

MUHKEMAT

266

v[&I7!wW&I7! yV7!vK" y[A9]V2!x VM7!:yV7 @A[O7!

KNC MAKALE Belgatn ruhuna taalluk eden birka meselenin beyanndadr. BRNC MESELE Tarih lisan- teessfle bize ders veriyor ki: Saltanat- Arabn cazibesiyle acam, Arablara muhtelit olduklarndan; Kelm- Mudarnin melekesi denilen belgat- Kurniyenin madenini mevve ettikleri gibi, yle de acemlerin ve acemlerin belgat- Arabiyenin sanatna girdiklerinden fikrin mecra-y tabisi olan nazm- manden, zevk-i belgat nazm- lafza evirmilerdir. yle ki: Efkr ve hissiyatn mecra-y tabisi nazm- mandir. Nazm- man ise mantkla meyyeddir. Mantn slbu ise mteselsil olan hakika mteveccihtir. hakika giren fikirler ise, karsnda olan dekaik- mahiyatta nafizdirler. Dekaik- mahiyat ise, lemin nizam- ekmeline mmidd ve mstemiddirler. Nizam- ekmelde herbir hsnn menba olan hsn- mcerred mndemitir. Hsn- mcerred ise mezy ve letaif denilen belgat ieklerinin bostandr. ieklerin bostan, cinan- hilkatte cilveger olan ezhara peresti eden ve ir denilen blbllerin naamatdr. Blbllerin naamatna aheng-i ruhan veren ise, nazm- mandir. Hal byle iken, Arabdan olmayan dahl ve tufeyl ve acemler, belgat- Arabiyede deba srasna gemeye altklarndan, i rdan kt. Zr bir milletin mizac o milletin hissiyatnn menei olduu gibi lisan-

MUHKEMAT

267

millsi de, hissiyatnn makesidir... Milletin emziceleri muhtelif olduu gibi, lisanlarndaki istidad- belgat dahi mtefavittir. Lsiyyema Arab lisan gibi nahv bir lisan olsa... Bu srra binaen cereyan- efkra mecra ve belgat ieklerine imengh olmaya ok derece nks ve ksa ve kuru ve krav olan nazm- lafz; mecra-y tabisi olan nazm- mnya mukabele ederek belgat mevve etmitir. Zr acemler s-i ihtiyar veya sevk-i ihtiyala lafzn tertib ve tahsinine ve man-i lgaviyenin tahsiline daha ziyade muhta olduklarndan ve elfaz, mecra olmak cihetiyle daha sn ve daha zahir ve nazar- sathye daha munis ve hevam gibi avamn nazarlarna daha cazibedar ve avamperestane nmayilere daha mstaid bir zemin olduundan, elfaza daha ziyade sarf- himmet etmilerdir... Yani ne kadar bir mesafe katederse nlerine ok maa sahralar kendilerini gstermek annda olan tertib-i mande olan tagalgulden zihinlerini evirip, elfaz arkasna koup, dolayorlar. Mannin tasavvurlarndan sonra elfazn arkasna gitmekle fikirleri atallamtr. Gide gide elfaz mnya galebe etmekle istihdam ederek; lafz, mnya hizmet etmek olan kaziye-i tabiiye aksine evrildiinden, tabiat- belgattan byle lafzperest mutasallflarn sanatna kadar... yok belki tasannularna... uzun bir mesafe girmitir. Eer istersen Harr gibi bir dhiye-i edebin Makamatna gir, gr! O dhiye-i edeb nasl hubb-u lafza malub olarak lafzperestlik hevesi o kymetdar edebini lekedar ettii gibi lafzperestlere de bast- zr etmitir ve nmune-i imtisal olmutur. Onun iin o koca Abdlkahir bu hastal tedavi etmek iin Delail-i caz ve Esrar-l Belgatn bir slsn onun illarndan doldurmutur. Evet lafzperestlik bir hastalktr, fakat bilinmez ki hastalktr... Tenbih: Lafzperestlik nasl bir hastalktr.. yle de; suretperestlik ve slbperestlik ve tebihperestlik ve hayalperestlik ve kafiyeperestlik imdi filcmle, ileride ifrat ile tam bir hastalk ve mny kendine feda edecek derecede bir maraz olacaktr. Hatt bir nkte-i zarafet iin veya kafiyenin hatr iin, ok edib edebde edebsizlik etmeye imdiden balamlardr.

MUHKEMAT

268

Evet lafza znet vermeli, fakat tabiat- mn istemek artyla.. ve suret-i mnya hamet vermeli, fakat mealin iznini almak artyla.. ve slba parlaklk vermeli, fakat maksudun istidad msaid olmak artyla.. ve tebihe revnak vermeli, fakat matlubun mnasebetini gze almak ve rzasn tahsil etmek artyla.. ve hayale cevelan ve aaa vermeli, fakat hakikat incitmemek ve ar gelmemek ve hakikata misal olmak ve hakikattan istimdad etmek artyla gerektir. YYY KNC MESELE Kelmn hayatlanmas ve nev nemas; mnlarn tecessmyle ve cemadata nefh-i ruh etmekle bir mkleme ve mbahaseyi ilerine atmaktr. yle: Deveran ile tabir olunan vcdda ve ademde iki eyin mukarenetiyle biri tekisine illet ve mehaz ve mene zannolunmas olan itikad- rf zerine messes olan malata-i vehmiye stne mebni olan kuvve-i hayalden neet eden sihr-i beyanyla sehhar gibi cemadat hayatlandrr, birbiriyle syletir. lerine ya adaveti veya muhabbeti atar. Hem de mnlar tecessm ettirir, hayat verir, iinde hararet-i gariziyeyi derceder. Eer istersen grltl menzil tlakna ayeste olan bu beyte gir:

*G.]4@[7! @8!vMBF#: ` yVO8aE#w 8 '!]X[ %@X<

Yani: Mumatala-i hak perdesi altnda hulf-l vad benimle konuuyor. Der: Aldanma!.. Onun iin sinemde midlerim yes ile kavgaya

MUHKEMAT

269

baladlar, o mtezelzil hane olan sadrm harab ediyorlar. Greceksin nasl ir-i sahir emel ve yesi tecessm ettirmekle hayatlandrarak nemmam olan ihlafn fitnesiyle bir muharebe ve muhasamay temsil eyledi. Gya sinematoraf gibi bu beyt senin aklna rya grnyor. Evet bu sihr-i beyan bir nevi tenvim eder. Veyahut yerin yamur ile muaaka ve ekvasn dinle! te:

@/h7!r-*y=@8r-h#: `y[7!yBA[3*!]UL#
Yani: Yamurun ge gelmesini ona teekki eder. Mahbubun az suyu gibi suyunu emer. Acaba yeri Mecnun, sehab Leyla haletlerinde bu iir sana tahyil etmiyor mu?

Tenbih: Bu iiri gzel gsteren iindeki hayalin hakikate bir derece mabehetidir. Zr yamur geclese sonra gelse toprak vz vz gibi bir savt kartarak suyunu eker. Bu hali gren geliine ve iddet-i ihtiyacna intikal ettiinden, mehur deverann srryla ve tevehhmn tasarrufatyla bir muaaka ve mkleme suretine ifra eder. aret: Herbir hayalde bu iznk( ) gibi bir dane-i hakikat bulunmak arttr...
57

YYY

57

Krte olup dne, habbe veya nmne mnsnda kullanlr. Nair

MUHKEMAT

270

NC MESELE Kelmn elbise-i fahiresi veyahut cemali ve sureti, slb iledir. Yani kalb- kelm iledir. yle ki: Ya dikkat-i nazar veya tevaggul veya mbaeret veya sanatn telakkuhuyla hayalde tevelld eden temaylatn hususiyatndan teekkl eden suretlerden terekkb eden istiare-i temsiliyenin paralar telahuk ettiklerinden tenevvr ve teerrb ve teekkl eden slb, kelmn kalb olduu gibi, cemalin madeni ve hulel-i fahirenin destghdr. Gya akln borazan denilmeye yan olan irade ses etmekle, kalbin karanlk kelerinde yatan mnlar plak, yaln ayak, ba ak olarak ktklarndan mahall-i suver olan hayale girerler. O hazinet-l hayalde bulduklar sureti giyerler. En ekall bir yazmay sarar. Veya bir pabucu giyer, lakal bir nian ile kar. Hi olmazsa bir dme ile veya bir kelime ile kendinin nerede terbiye olduunu gsterir. Eer bir kelmn fakat tabiattan km bir kelmn slbunda iman- nazar edersen, kendi sanat iinde ileyen mtekellimi o yinemisal slbun iinde greceksin. Hatt nefsini nefesinden ve sesinden; mahiyetini nefsinden( ) tevehhm ve mizac ve sanatn kelmyla mmtezic tahayyl etsen, Hayaliyyun mezhebinde muateb olmuyorsun.
58

Eer tereddd ile senin hayalinin, hastal var ise Kaside-i Briyyeden olan

GX7! ^[W&i7!: *@EW7!w8 `B8!

58

nefs hafif flemektir.

bS9 Arapada dil ucuyla telaffuz edilen peltek (s) iledir. Manas ok
Nair

MUHKEMAT

271

G5w[2w8p8 G7!hSB,!:
olan bmarhaneye git, gr! Nasl hakm-i Busiyr, istifrala ve nedametin perhiziyle sana reete yazar. Eer itihann almasyla slb denilen hakikatn iesindeki zlal-i mn nasl kendine muvafk ve nasl imtizac etmesini seyretmek ve o zlali imeye itihan var ise meyhaneye git ve de: Ey meyhaneci, kelm- beli nedir? Elbette onun sanat onu yle sylettirecek: Kelm- beli, ilim denilen mleklerde piirilen ve hikmet denilen byk kplerde duran ve fehm denilen szge ile szlen b- hayat gibi bir mny, zrefa denilen skiler dndrp efkr ier; esrarda temei etmekle hissiyat ihtizaza getiren kelmdr. Eer byle sarholarn szlerinden holanmyorsan suyun mhendisi olan Hdhd- Sleymann Sebeden getirdii nebe ve haberi dinle!.. Nasl inzal-i Kurn ve ibda- semavat ve arz eden Zlcelali tavsif etmitir. Hdhd diyor: Bir kavme rast geldim. Zemin ve sumandan mahfiyat karan Allaha secde etmiyorlar... Bak evsaf- kemliye iinde Hdhdn hendesesine telvih eden vasf mezburu yalnz ihtiyar eyledi. aret: slbdan muradm kelmn kalbdr ve suretidir. Bakalar baka diyorlar. Ve belgata faidesi, kssatn tefarkn ve perian olan paralarn iltiham ve bititirmektir. T kaide-i Bir ey sabit olursa levazmyla sabittir srryla bir cz tahrik etmekle kssatn klln ihtizaza getirmektir. Gya mtekellim, slbun bir kesini muhataba gsterse, muhatab kendi kendine velev bir derece karanlk olsa da tamamn grebilir. Bak nerede olursa olsun mbareze lafz pencere gibi meydan- harbi, iinde harb olarak sana gsterir. Evet ok byle kelimeler vardr. Hayalin sinematorafisi denilse caizdir.

MUHKEMAT

272

Tenbih: slb meratibi pek mtefavittir. Bzan o kadar latif ve rakiktir ki, nesim-i seherden daha heste eser. Bzan o kadar gizli oluyor ki, bu zamann harbinin diplomatlarnn desais-i harbiyelerinden daha mesturdur. Bir diplomatn kuvve-i mmesi lzmdr, t istimam edebilsin.

j<Suresinde v[8*];:@P Q7!][E<w8 ive-i ifadeden, Zemaher !G[W7!]7! +hA<w8slbunu istimam etmitir.
Ezcmle: Evet insan isyanla Hlkn emrine kar manen mdafaa ve mbareze eder... YYY DRDNC MESELE Kelmn kuvvet ve kudreti ise; kelmn kuyudat birbirine cevab vermek ve keyfiyat birbirine muavenet etmekle umumen karnca kaderince, asl- garaza iaret ve herbiri parman maksad zerine brakmak ile

h[L<@WD7! !)]7!u6:` G&!:tX,&:]B@X#!*@A2

MUHKEMAT

273

dsturuna timsal olmaktr. Demek kuyudat zen-av

+ gibi veyahut dereler gibi.. maksad ise ortalarndan

istimdad edici bir havuz gibi olmak gerektir. Elhasl: Zihnin ebekesi stnde tersim olunan ve nazar- akl ile alnan suret-i garaz, mevve olmamak iin, tecavb ve teavn ve istimdad lzmdr. aret: Bu noktadan intizm neet etmekle tenasb tevelld edip hsn cemal parlar. Eer istersen Rabb-i zzetin kelmna teemml et... Ezcmle: Zerresi byk bir ta kadar byk olan azabdan tahvif ve insan, kalk ve tahammlsz olduklarn gstermek iin sevk edilen

t"*!H2w8 ^ES9vZB,8w\7: olan yete bak.

Naslki eyi zddndan inikas ettirmek olan kaide-i beyaniyeye binaen tehvil ve tahvif iin azabn bir parasnn derece-i tesirini gstermek istediinden, kllet olan esas- maksada, nasl kelmn her taraf elini oraya uzatp kuvvet veriyor.

!lafzndaki tekik ile tahfif ve a,8deki yalnz temas ve ^ES9maddesinde ve sgasnda ve tenkirindeki taklil ve tahkir.. ve w8deki tebiz ve nekale bedel !H2zikrindeki tehvin ve
yle:

MUHKEMAT

274

t"* deki ma-i rahmet, umumen taklili gstermekle,

azab nihayet derecede tazim ve tehvil eder. Zira az byle olursa, oundan Allah esirgesin... Tenbih: Bu sana sermektir. Yazabilirsen mek et. Zr btn yt- Kurniye bu intizm ve tenasb ve hsne mazhardrlar. Fakat makasd bzan mtedhilen mteselsildir. Her birinin tevabii tekiyle mukarin olur, fakat muhtelit olmaz. Dikkat etmek gerektir. Zr nazar- sath byle yerlerde ok halt eder. YYY BENC MESELE Kelmn servet ve vsati ise; -nasl suret-i terkib, nefs-i maksad gsterir. yle de- mstetbeatnn telmihatyla ve esalbinin irtyla garazn levazm ve tevabiini gstermek ve ihtizaza getirmektir. Zira telmih ve iaret ise, skin olan hayalt ihtizaza ve skit olan cevanibini sylettirmekle kalblerin en uzak kelerindeki istihsan ve alklamay tehyic etmeye byk bir esastr. Evet telmih ve iaret ise yolun etrafn temaa ile tenezzh etmek iindir. Kasd ve taleb ve tasarruf iin deildir. Demek mtekellim onda mesul olmaz. Eer istersen bu beyitlerin ilerine gir. Bir derece seyre yan noktalar vardr: te al olan atna binmi, nazenin karsnda genlenmek isteyen ihtiyar babann sakalnn iine bak, belgatn ok anahtarlarn bulacaksn. Al kaplar a, ite:

h;G7!p<@5:*@A3!H; `@Z7aV5aA-:hA6a7@5

MUHKEMAT

275

Yani: Dedi: htiyar oldun. Dedim: Deildir; belki mesaib-i dehrin grltsnden ayaklar altnda kp sakalma konmu bir beyaz gubardr. Hem de:

(!:!h7!@,B"!!) @4 `y"h[BT7!@W<!t2:h< :

Yani: Sakalmn beyazlanmakla parlamas seni korkutmasn. Zr nuru mtecessim gibi dimadan erimi sakaldan mecra bulup kendini gsteren fikir ve edebin tebessmdr. Hem de:

`[L8dAM"! yABX#vV4 `^A[Au[V"a8@9G5 tX[2:

Yani: Gece gibi genlikte gzn nevm-i gaflette dalm, ancak subhmisal olan sakaln beyazyla uyanabildi. Hem de:

MUHKEMAT

276

y=@L&! ]4@':yX8lB5@4`yX[A%@AM7! vO7@W9@6:

Yani: Ciriti istemek yolunda, sabah, atmn yzne yed-i beyzasyla bir tokat vurdu. Atm dahi ksasn almak iin tayyar olan subha eriti, yere vurdu, iinde drt ayayla gezindi. Demek atm aldr. Hem de:

hF7!:aWM7!] 4@ZAV5@ZAV5: `hO'!)! @;@&@-:]AV5 @6

Yani: Kalbim maukumun kemeri gibi hareket ve hh etmekte; onun kalbi ise onun bilezii gibi skn ve skttadr. Demek beli ince, bilei kaln olduu gibi; kalbim mtak, onun kalbi mstanidir. Demek hsn ve ak ve istinay ve itiyak bir ta ile vurmutur. Hem de:

MUHKEMAT

277

uWEW7! @[Q7! )]9@W[7! :i9 `y2@Q"n[AR7! !hEM"]T7!:

Yani: Tacir-i Yemen gibi yamurdan gelen sel, yklerini, eskallerini gabt sahrasna att. Naslki bir tccar akamda bir kye gelse, gecede kyller rengrenk eyalarn satn alsalar; sabahleyin herkes bir renk ile sslenmi olduu halde evinden kyor. Hatt kyn oban dahi krmz bir mendili balyor. yle de, sel sahraya ykn att gibi ticaret-i hafiyeye benzer imtizacat- kimyeviye ile ieklerin nazeninlerine gya rengrenk elbise alnr, dikilir. Hatt ieklerin oban tlakna yan olan kefne ( ) ban krmzlatryor.
59

Hem de:

uWQ7!:xT7! w["rVF7!^4@,8 `a%hS9!:59

Dikenli, ihrak edilir bir da mahsuldr. Mellif

MUHKEMAT

278

*GR7!@4:@4x7!*@3
Yani: Vefa, gavr- inidama ekildi.. tufan- gadr feverana balad. Kavl ve amel ortasnda uzun bir mesafe ald... Uzaa gitmek istemiyorsan bu makalenin bir para mkabline nazar et. Bu meseleye nmune olmak iin ok paralar bulacaksn. Ezcmle: ytn delail-i icaznn miftah ve esrar- belgatnn kef yalnz belgat- Arabiyedir. Felsefe-i Yunaniye deildir. Veyahut makale-i lda olan mesele-i lnn htimesindeki iarete bak. te Hilkat denilen eriat- ftriye, meczub ve misafir olan kre-i arza farz etmitir ki: emse iktida eden yldzlarn safnda durmak, zuz etmemek... Zr zemin zevciyle beraber

w[Q=@0 @X[# ! demilerdir. Taat ise cemaatle daha ahsendir.

imdi teemml et! Bu misaller, kar ve arkalarndan yle makamat gsterir ki, arkalarndan baka makamat hayal-meyal gibi ban karyor. YYY

ALTINCI MESELE Kelmn semerat ise; tabakat- muhtelifede, suver-i mteaddidede teekkl eden mandir. yle: Kimyaya aina olanlara malmdur. Bir maddeyi, mesel altun gibi bir unsuru istihsal edildii vakit, makine veya fabrika ile mteaddid borular ile muhtelif teressbatyla, mtenevvi teekklat ile tabakat- mtefavitede geer. En nihayet ondan bir ksm tahassl eder.

MUHKEMAT

279

Kelm denilen man-i mtefavitenin fotorafyla alnm muhtasar bir haritann istiab ettii gibi; mefahim-i mtefavitenin suret-i teekkl budur ki, tesirat- hariciyeden kalbin bir ksm ihtisasat ihtizaza gelmekle myulat tevelld eder. Ondan heva mnlar bir derece akln nazarna ilimekle, akl kendine mteveccih eder. Sonra o buhar halindeki mn bir ksm tekasf etmekle temaylat ve tasavvuratn bir ksm muallak kalp bir ksm dahi takattur ettiinden akl ona rabet gsterir. Sonra mayi halindeki ksmdan bir ksm tasallb ve tahassl ettiinden, akl onu kelm iine alyor. Sonra o mtesallibden bir resm-i mahsus ile temessl ve tecelli ettiinden, akl onun kametine gre bir kelm- mahsus ile onu gsterir. Demek mteahhs olan, kelmn suret-i mahsusas iine alyor. Ve tasallb etmeyeni fehvann eline verir. Ve tahassl etmeyeni iaret ve keyfiyet-i kelma ykler. Ve takattur etmeyeni kelmn mstetbeatna havale eder. Ve tebahhur etmeyeni slbun ihtizazatna ve kelm ile refakat eden mtekellimin etvaryla rabteder. te bu silsilenin borularndan ismin msemmas ve fiilin mns ve harfin medll ve nazmn mazrufu ve heyetin mefhumu ve keyfiyatn mermuzu ve mstetbeatn marnileyhleri ve hitab teyi eden etvarn muharrikleri, hem de Dlln bil-ibarenin maksudu ve Dlln bil-iaretin medll ve Dlln bil-fehvann mefhum-u kyassi ve Dlln bil-iktizann mn-y zarursi ve daha baka mefahim umumen bu silsilenin birer tabakasndan inikad eder ve u madenden kar. Eer seyretmek istersen kendi vicdanna bak, u meratibi greceksin. yle: Senin mahbubun vakta gznzn penceresinden ua ve berk-i hsnn vicdannza ilka ederse, o ak denilen nr- mukade birden yandrmaya baladndan, hissiyat iltihaba balamakla, ml ve myulat dahi heyecana gelip birden o mller st kattaki hayalin dabann deler. mdad istediklerinden o hazinet-l hayalde safbeste-i hareket ve mahbubun mehasinini ellerinde tutmu veyahut onun mehasinini hatra getirmekle tasvir eden, bakasnn mehasini ile iba olunmu olan hayalt ise o mlin imdadna koarlar; beraber hcum edip hayalden lisana kadar inmekle beraber zll-i visale olan meyli arkalarnda ve firaktan olan teellm sada ve tazim ve tedib ve itiyak sola ve terahhum ve ltfu iktiza eden mahbubun mehasinini nlerine ve hediye olarak medihann gerdann ve senann drrlerini ellerine almakla beraber o

?G\4!]V2-

MUHKEMAT

280

?G5xW7!*@X7! tlakna yan olan o atei sndrmek iin zll-i visali celbeden
tavsif-i bil-fezail ile arz- hacet ederler. te bak ka tabakatta bildiin mndan baka ne kadar man balarn karp grnyor. Eer korkmuyorsan bn-i Fardn veya Ebu Tayyibin gzlerinden mdhi olan vicdanlarna bak. Ve vicdann tercman olan

@,h3H7! ]XD<!]4hO 7s&` @ZBX %:x4! (*:oEV7@"a,h3

Hem de:

aA#b7@$:] ,!G=@2# `]#!u;:! @L&!:w[Q VV4

MUHKEMAT

281

Hem de:

!)!H%yX8*@.]AV5 !x;: `!)@W7@W7 ]=@W1@W&G.

Hem de:

p#h#w,E7!w8:*]4@ X[2: `@NR7!w8]6 )hW%]V2@L&

gr ve dinle ki, endan gzleri Cennette tenezzh eder. Fakat vicdanlarndaki Cehennem tazib eder. yle de mehasinine iaret ve istinasna remz ve teellm- firaka ma ve evke tasrih ve taleb-i visale telvih ve terahhumunu celbeden hsnne tansis etmekle beraber hissiyatn tahrik eden heyet-i etvaryla ok hayalt- rakikay gstermilerdir. aret: Nasl bir hkmetin intizmnda, her memura istidad nisbetinde, vazife derecesinde, hizmet miktarnca cret vermek lzmdr. yle de, byle meratib-i mtefaviteden ihtilat eden mnlar ise, garaz- kll olan mesk-u lehl-kelmn merkezine kurbiyet nisbetinde ve maksuda hizmet derecesinde herbirine inyet ve ihtimamda hisse ve

MUHKEMAT

282

nasiblerini taksim-i dil ile tefrik etmek gerektir. T ki, o muadeletle intizm ve o intizmdan tenasb ve o tenasbden hsn- vifak ve o hsn- vifaktan hsn- muaeret ve o hsn- muaeretten kelmn kemline bir mizan-t tadil kabilsin. Yoksa vazifesi hizmetkrlk ve tabiat ocukluk olanlar, byk rtbeye girmekle tekebbr eder. Tekebbr etmekle tenasbn bozup muaereti tevi eder. Demek kuyudat- kelmn istidadlarn nazara almak gerektir. Evet hereyi istidad nisbetinde terfi etmek lzmdr. Zr grnyor ki gz, burun gibi bir aza ne kadar gzel olursa, hatt altundan olursa, haddinden byk olduu halde sureti irkin eder. Tenbih: Nasl bzan en kk bir nefer bir hizmete mesel dman ordusuna kef-i rze gider, mir gidemez veyahut bir kk talebe yapt ii byk bir lim yapamaz. nki byk adam her eyde byk olmak lzm gelmez. Herkes kendi sanatnda byktr. Kezalik o man-i mtezahime iinde bzan bir kk mn riyaset eder. O kymettar oluyor. Zr onun vazifesi imdi gelecek bir esbab ile ehemmiyetlidir. Buna iaret eden ve kymetine menar olan sarih hkm ve lzm- karibinin adem-i salahiyetidir ki, onun hatras iin irsal-i lafz ve sevk-i hitab edilsin ve kelm dahi postaclk etsin. Zr ya bedih ve malmdur.. grnyor veyahut hafif ve zayftr, asl- garazda ehemmiyeti yoktur. Veyahut onu hsn- telakki ve kabul edecek ve ona kulak verecek muhatab yoktur. Veyahut mtekellimin haline muvafakat ve tekellme d olan arzuya hizmet edemez. Veyahut muhatabn en ve haysiyetine imtiza, istimza edemez. Veyahut kelmn makamnda ve mstetbeatn tevabiinde ecnebi grnyor. Veyahut garazn muhafazasna ve levazmn tedarikine mstaid deildir. Demek her bir makamda bu esbablardan yalnz birinin sz dinlenir. Fakat umumen ittihad etseler, kelm en yksek tabakaya kartyorlar. HTME Baz man-i muallaka vardr ki, bir ekl-i muayyenesi ve bir vatan- hususiyesi yoktur. Mfetti gibi herbir daireye girer. Baz kendine husus bir lafz takyor. Bu muallakatn bir ksm ise harfiye ve hevaiye gibidir. Baka kelime onu derununa eker. Bzan bir cmleye belki bir kssate

MUHKEMAT

283

nfuz eder. Ne vakit o cmleyi ezdirirsen ruh gibi o mn takattur eder. Mesel hasret ve itiyak ve temeddh ve teessf il hir.. gibi mnlardr... YYY YEDNC MESELE Belgatn ukde-i hayatiyesi, tabir-i dier ile beyann felsefesi veyahut iirin hikmeti ise; hariciyatn nevmis ve mekayisini temessl etmektir. yle: hakik-i hariciyedeki kanunlar kyas- temsil cihetiyle ve deveran tarkiyle ve vehmin tasarrufuyla irane olan maneviyat ve ahvalde yerletirmektir. Demek yine gibi hariten inikas eden hakikatn ualarn temessl eder. Gya kendi sanat- hayaliyesiyle ve nak- kelmsiyle hilkat ve tabiat taklid ve muhakt eder. Evet kelmda hakikat olmaz ise de, en ekall ebih ve nizamndan istimdad etmek ve onun danesi zerinde snbllenmek gerektir. Fakat her danenin mahsus bir snbl vardr. Bir buday bir aa kadar snbllenmez. Felsefe-i beyan nazara alnmaz ise; belgat hurafat gibi hayal gul gibi smiine hayretten baka bir faide vermez. aret: Felsefe-i beyaniyeye mabih, Nahvin dahi bir felsefesi vardr. O felsefe ise, vzn hikmetini beyan eder. Ktb- Nahivde mezkr olan, mnasebat- mehure zerine messestir. Mesel bir mamule iki mil dhil olmaz. Ve hel lafz fiili grd gibi sabretmez, visal ister. Hem fil kuvvetlidir, kav olan zammeyi kendine gasbeder. Mesel hari ve kinatta cari olan kanunlarn birer aks-i misalsidir. Tenbih: Bu mnasebat- Nahviye ve Sarfiye olan hikmet-i vz ise; felsefe-i beyan derecesinde olmaz ise de, pek byk bir kymeti vardr. Ezcmle: istikr ile sabit olan ulm-u nakliyeyi, ulm-u akliyenin suretlerine eviriyor. YYY

MUHKEMAT

284

SEKZNC MESELE Man-i beyaniyenin alamas ve telkhi ve mnlarn becayi ve inklablar kelimenin mn-y hakiksi, ya garaz veyahut mn-y muallakadan birisini teerrb ve iine cezb etmektir. Zira iine girdii vakit sahib-l beyt olan hakikata ve esasa dnyor. Ve asl lafzn sahibi olan mn ise bir suret-i hayatiyeye dnyor. Ona meded verir. Ve mstetbeattan istimdad eder. Bu srdandr ki kelime-i vhidenin man-i mteaddidesi oluyor. Ve becayi ve telkhat bundan kar. Bu noktadan gaflet eden, byk bir belgat kaybeder...

]V2lafzna mstehak olduu gibi, zarf gibi iine aldndan ]4lafzn ister. hEA7!]4hD# gibi. Hem de bir ey let olduundan @"lafzn ister. vV,7@"dO,7! GQ,gibi. Ve mekn ve merkeb olduundan ]4ve ]V2lafzlarn dahi ister. Hem de gaye olduundan]7!ve ]B&lafzlarn ister. llet ve zarf olduundan ve]4 lafzlarn dahi ister. hTB,W7hD#jWL7!:
aret: Bir ey merkeb ve binilmi ise gibi. te sermek; sen de kyas edebilirsen et!..

MUHKEMAT

285

Tenbih: Bu mtedhil mnlarn hangisi daha ziyade senin garazna temas eder ve maksada sla-i rahm vardr. leriye sr ve izhar et. Bkileri ona teyi edici yaptr. Yoksa senin tarz- ifaden hamet ve znet-i beyaniyeden plak olacaktr. YYY DOKUZUNCU MESELE rade-i cziyeyi ve tasavvur-u basiti ciz brakan kelmn yksek tabakas udur ki: Mtedhilen mteselsil olan makasdn taaddd ve mtenasilen murtabt olan metalibin teselsl ve netice-i vhideyi tevlid eden asllarn itima ve her biri ayr ayr semere veren fru-u kesrenin istinbatna istidad veya tazammunu iledir. yle ki: Maksad-l makasd olan en uzak ve yksek hedef-i garazdan ayrlp gelmekte olan maksadlar birbirine murtabt ve birbirinin noksaniyetini tekmil ve komuluk hakkn eda etmekle, kelma vsat ve azamet verir. Gya birini vazetmekle teki ve dieri ve bakasn ve daha bakasn vazeder. Ve sa ve solda ve her cihetin nisbetini gzetmekle birden o makasd, kelmn kasr- meyyedesine kuruyor. Gya ok akllar kendi aklna muavenet etmek iin istiare etmi, istihdam ediyor. Sanki o mecmu-u makasdda herbir maksad, tesavir-i mtedhileden mterek-n fh bir czdr. Nasl mtedhil tasvirlerde siyah bir noktay bir ressam koysa; o nokta birinin gz tekisinin yznn hali, berikisinin burnunun delii, bakasnn az olduu gibi kelm- lde dahi yle noktalar vardr. kinci Nokta: Kyas- mrekkeb ve mteaib srryla metalib tenasl edip teselsl etmektir. Gya mtekellim o metalibin beka ve tenaslnn bir tarih-i tabisine iaret eder. Mesel lem gzeldir. Demek snii, hakmdir. Abes yaratmaz, israf etmez, istidadat mhmel brakmaz. Demek intizm daima tekmil edecek. Cierikf ve tahammlsz ve emel ldrc ve btn kemlt zr zeber eden hicran- ebed olan ademi, insana musallat etmez. Demek saadet-i ebediye olacaktr.

|7@'

MUHKEMAT

286

nc Makalenin ikinci ehdetinin mukaddemesinde nbvvet-i mutlakann mebhasinde insann hayvandan nc cihet-i fark, buna iyi bir misaldir. nc Nokta: Netice-i vhideyi tenatc eden usl- mteaddideyi cem ve zikretmektir. Zr herbir asln yksek netice ile kasden ve bizzt irtibat olmaz ise, lakal bir derece ihtizaza ve inkiafa getirir. Gya usl denilen mezahir ve yinelerin ihtilafyla ve netice ve mtecellinin vahdetiyle maksadn tecerrdne ve ulviyetine ve hayat- lem denilen deveran- umum tesmiye olunan hayat- klliye ile yd edilen hakikatyla kelmn kuvve-i hayatiyesinin ittisaline iarettir. nc Makalenin hirindeki nc maksadda olan birinci maksad buna bir derece misaldir. Hem de nc Makalede Drdnc Mesele ve meslekten olan iaret ve irad ve tenbih ve muhakeme buna misaldir.

H ;]VDB#t"* @<~@A4 ~hT7!vV2H7! wW&h7!6]7! hP9@4 *!hUB7!]V2xWZS<@8xVWE<w<H7! w[<h;@PV7H

MUHKEMAT

287

\X[&u<x4 ^T[TE7!
Evet Rabb-i zzetin kelmna dikkat edilse bu hakikat her yerde nur gibi parlar. Evet nur gibi kelerinde ve mekatlarnda itima edip zll-i belgat fkryor. Nefrin o zahirperestlere ki bu hakikatten gaflet edip tekrara hamlediyorlar. Drdnc Nokta: Kelm yle ifra etmek ve istidad vermektir ki: Pek ok frularn tohumlarn mutazammn ve pek ok ahkma mehaz ve pek ok manye vcuh-u muhtelifeye delalet etmektir. Gya bu istidad tazammun ile kelmn kuvve-i nmiyesinin kuvvetine telvih eder ve haslatnn kesretini gsterir. Sanki o fru ve vcuhlarn maheri olan meselede cemeder, t ki mezaya ve mehasinini mvazenet edip herbir feri bir garaza sevk ve herbir vechi bir vazifeye tayin eder.

~hT7!@;H'! @MQ7! s<*@S#w8G %!@Z9@4],x8 ^M5]7!hP9@4 yB3A7w< G%@,@[A7!-

MUHKEMAT

288

?hE,hF4@ N[A7!@;G["
Evet kssa-i Musa (A.S.) mehur darb- meseldeki tefarik-ul asdan daha nfidir. Nasl o as ne kadar paralansa yine bir ie yarar. Kssa-i Musa dahi yledir. Bu hsiyetine binaendir ki, Kurn yed-i beyza-i muciz-l beyaniyle o kssay ald. Ve suver-i mteaddidede gsterdi. Herbir ciheti hsn- istimal etti. Fenn-i beyann seharesi, belgatna secde ber zemin-i hayret ve muhabbet ettiler. Ey birader! Bu meselede olan hayal-meyal belgat, bu esalb ile sana yle bir ecereyi tersim eder ki; cesm urku mtebike, uzun boumlar mtenasika ve mteaib dallar mteanika, meyve ve semerat mtenevvia olan bir ecere-i hakikat sana tasvir eder. Eer istersen Altnc Meseleye temaa et. Zr endan mevve ise bir derece bu meselenin bir parasna misal olabilir. Tenbih ve tizar: Ey birader! Bilirim ki u makale sana gayet mulak grnyor. Fakat ne are mukaddemenin eni icmal ve cazdr. Ktb- Selasede sana tecelli edecektir. YYY ONUNCU MESELE Kelmn selaseti ise: Bir derece hissiyattan tafralk ve itibak etmemek ve tabiat taklid ve harice temessl ve mesl-i garazda sedad ve maksad ve mstekarrn temeyyzdr. yle ki: Kelm, hissiyatta tamam olmadan ifte atmak, bakasyla mezcetmek, selasetini tayir eder. Ve nizamsz itibaktan tevakki ve man-i mteselsileden tederrc lzmdr. Hem de sanat- hayaliyesiyle tabiata akirdlik etmek gerektir. T tabiatn kavnini onun sanatnda inikas edebilsin. Hem de tasavvuratn yle hariciyata muhk ve makil etmek lzmdr. Faraza tasavvurat dimadan kap harite tecessm etseler, hari

MUHKEMAT

289

onlar istilhak ve neseblerini inkr etmesin ve desin: Onlar benim veyahut keennehu veyahut benim veledimdir... Hem de garazn meslinde ve kasdn mecrasnda teferruk etmemek iin sedad etmek, eleepe ( ) temayl etmemektir. T canibler garazn kuvvetini teerrb etmekle ehemmiyetsiz etmesin. Belki keler, tazammun ettikleri taravet ve letafetiyle zenav gibi garaza imdad ve kuvvet vermek gerektir.
60

Hem de kasdn mstekarr temeyyz ve arazn mltekas taayyn etmek, selasetin selmetine lzmdr. YYY ONBRNC MESELE Beyann selmet ve shhat ise; hkm, levazm ve mebadisiyle ve lt- mdafaasyla isbat etmektir. yle ki: Bir hkmn levazmn ihll etmemek, rahatln bozmamak ve nazara almak ve mebadisinden istimdad- hayat etmek iin mracaat etmek ve hcum eden evhamn itirazatna mukabele edecek sual-i mukaddere cevab olan kuyudatyla tekalld etmek gerektir. Demek kelm meyvedar bir aatr. Cinayet ve ictinadan himayet etmek iin dikenleri ve sngleri dizilmiler. Gya o kelm, birok mnazaratn neticesi ve pekok muhakematn zbdesi olduundan, gayet ulv olarak evhamn eyatni, istirak- sem edemezler; eri nazar ile bakamazlar. Gya mtekellim alt cihetini nazara alp, etrafna bir sur ekmitir. Yani mevzu veyahut mahmul takyid ile.. veyahut tavsif ile.. veyahut baka cihetle vehmin hcumuna msaid noktalarda birer mdafi mheyya ederek, batan aaya kadar mukadder suallere cevab hkmnde olan kuyudatyla mcehhez etmektir. Eer buna misal istersen u kitab bitamamihi buna uzunca bir misaldir. Lsiyyema Makale-i Slise en parlak bir misaldir. YYY

60

Bu kelime Krdedir. Mellif

MUHKEMAT

290

ONKNC MESELE Kelmn selmet ve rendelenmesi ve itidal-i mizac ise, her kaydn istihkak ve istidadna gre inyeti taksim ve hilat- slbu tevzi ve giydirmektir. Hem de hikyette olursa mtekellim kendini mahkiyyun anh yerinde farz etmek gerektir. yle: Eer bakasnn hissiyat ve efkrnn tasvirinde ise mahkiyyun anhde hull etmek ve onun kalbinde misafir olmak ve lisanyla tekellm etmek gerektir. Eer kendi malnda tasarruf etse, almet-i kymet olan itibar ve ihtimamn taksiminde her kaydn istihkak ve istidad ve rtbesini nazara almak ile taksiminde adalet ve slblarda istidadn kametine gre kesmektir. T herbir maksad onun mnasibinde olan slbdan cilveger olabilsin. Zr slbun esaslar tr: Birincisi: slb-u mcerreddir. Seyyid erifin ve Nasiruddin-i Tsnin sade olan marez-i kelmlar gibi... kincisi: slb-u mzeyyendir. Abdlkahirin Delail-l caz ve Esrar-l Belgadaki maa ve parlak kelm gibi... ncs: slb-u ldir. Sekkak ve Zemaher ve bn-i Sinann baz muhteem kelmlar gibi... Veyahut u kitabn mealindeki arabiyy-l ibare, lasiyyema Makale-i Slisedeki mevve fakat muhkem paralar gibi. Zr mevzuun ulviyeti u kitab slb-u lde ifra etmitir. Yoksa benim sanatmn tesiri czdir. Elhasl: Eer lahiyat ve usln bahis ve tasvirinde isen, iddet ve kuvvet ve heybeti tazammun eden slb-u lden ayrlmamak gerektir. Eer hitabiyat ve iknaiyatta isen, znet ve parlaklk ve tergib ve terhibi tazammun eden slb-u mzeyyeni elinden gelirse elden brakma. Fakat gsteri ve tasannu ve avamperestane nmayi etmemek gerektir. Eer muamelat ve muhaverat ve let olan ilimlerde isen; vefa ve ihtisar ve selmet ve selaset ve tabilii tekeffl eden ve sadelii ile cemal-i ztiyeyi gsteren slb-u mcerredde iktisar et. Bu meselenin htimesi: Kelmn kanaat ve istinas ve asabiyeti ise makamn haricinde slbu aramamaktr. yle ki: mnnn kametine gre bir slbu kestirmek istediin vakit, dhil-i makamda olan menbadan ve mevzuun fabrikasndan lakal kelmn tazammun ettii mevzuun veya kssatn veya sanatn levazmnn para parasndan ve

MUHKEMAT

291

tevabiinin kta ktasndan bir slbu dikmek, zarret olmadan harice medd-i nazar etmemek, tabir hata olmasa, harice boykotaj etmek ile elbette kelmn kuvveti tezayd ettii gibi, servetin dalmamasna en byk esastr. Demek mn ve makam ve sanat ise, kelmn delalet-i vaziyesine yardm edebilir. Nasl kelm, delalet-i vaziye ile mny gsterir, yle de byle slb ise tabiatyla mnya iaret eder. Eer bir nmune istersen Dokuzuncu Meseledeki Arab paralarna bak. te:

H ;]VDB#t"* @<~@A4 ~hT7! vV2H7!w W&h7!6]7! hP9@4 *!hUB7!]V2xWZS<@8xVWE<w<H7!w[ <h;@PV7H\ X[&u<x4 ^T[TE7!

MUHKEMAT

292

@;H'! @MQ7! s<*@S#w8 G %! @Z9@4],x8^M5]7! hP9@4 a\-@4 yB3A7w<G %@,?h[&:^A E8@[A7!?hE,hF4@ N[A7!G[7!" ~hT7!
ve

Eer

istersen

ulm-u

liyenin

y[7~kitablarnn dibacelerine bak. Eer endan o

dibacelerde u sanat- belgat ok dakik ve latif olmazsa da; fakat ondaki beraat-l istihlal, bu hakikata bir beraat-l istihlaldir. Hem de u kitabn dibacesinde mucizata iaret yolunda Peygamberimizin zt, nbvvetine mucize gsterilmitir. Hem de nc Makalenin dibacesinde kelime-i ehdetin iki cmlesi birbirine ahid gsterilmitir. Hem de Yedinci Mukaddemede, inikak- Kamere yere inmeyi ilve edenlere denilmi: Mucizenin kamerini mnhasif ve ems gibi brhan-

MUHKEMAT

293

nbvveti Sha gibi mahf olmasna sebeb oldunuz. Buna kyasen u hakikate, u kitabda birok nmune bulabilirsin. Zr bu kitabn meslei, benim gibi harice boykotajdr. Hatt zarret olmazsa, efkr ve mesailde ve misallerde ve esalbde harice boykot etmektir. Fakat tevafuk-u htr olabilir. Zr hakikat birdir. Hangi kapyla girsen, aynn greceksin. HTME Sylenene bak, syleyene bakma; sylenilmitir... Fakat ben derim: Kim sylemi ise; Kime sylemi? Ne iinde sylemi? Ne iin sylemi? Syledii sz gibi dikkat etmek, belgat nokta-i nazarndan lzmdr, belki elzemdir. aret: Malm olsun ki; fenn-i man ve beyann mezayasnn belgata mhim bir art, kasden ve amden garazn cihetine emarat ile iaret ve almatn nasbyla kasd ve amdini gstermektir. Zr onda tesadf bir para etmez. Fenn-i bediin ve tezyinat- lafzyenin art ise, tesadf ve adem-i kasddr. Veyahut tesadf gibi tabiat- mnya yakn olmaktr. Telvih: Pide olmasn ki tabiata ve hakikat- hariciyeye delalet eden ve hkm- zihnyi kanun-u haric ile rabteden; tabir caiz ise perdeyi delerek, altndaki hakk gsteren letlerin en sekkab -i tahkikiyedir. Evet u inne nin u hsiyetine binaendir ki Kurnda kesretle istimal olunmu tur. Tenbih: Ey birader! Bu makaledeki kavnin-i latife u perian esalbden teberri ve nefret etmesi seni talit etmesin. Mesel: Eer bu kanunlar iyi olsaydlar, onlar vaz edene iyi bir ders-i belgat verecekler idi. Hem de gzel bir slbu giyecekler idi. Halbuki onlar vaz eden ise mmidir. slblar dahi periandr, gibi bir vehme zhib olma. Yahu! Bu vehme ehemmiyet verme. Zr bir fende herbir ilim sahibi onda sanatkr olmak lzm gelmez. Hem de ilel-merkeziye olan kuvve-i cazibe, an-il merkeziye olan kuvve-i dafiaya galibdir. nki kulan dimaa karabeti ve akl ile sla-i rahmi vardr. Halbuki maden-i kelm olan kalb ise, lisandan uzak ve ecnebidir. Ve hem de ok defa lisan, kalbin dilini tamamen anlamyor. Lasiyyema kalb bzan meselenin derin yerlerinden -kuyu dibinde gibi- bir tntn eder ise lisan iitemez, nasl tercmanlk edecektir?.. Elhasl: Fehim ifhamdan daha esheldir vesselm!..

MUHKEMAT

294

tizar: Ey u dar ve ince ve karanlk olan yolda benim ile arkadalk eden sabrl ve metanetli zt! Zannediyorum bu kinci Makalede yalnz hayretle seyirci oldun, mstemi olmadn. nki anlamadn. Hakknz var, Zr mesail gayet derin ve rklar uzun ve ibare ise gayet muhtasar ve mulak ve Trkem de epeyce noksan ve mevve ve vaktim dahi dar.. ben de acele.. shhatm muhtel.. bam nezlelidir. u kark zeminde ancak yle bir varakpare kabilir.

xAT8@X7! !h6GX2*HQ7!:
Ey birader! Unsur-u Hakikat kbra gibi ve Unsur-u Belgat sura gibi mezcet. Elektrik ua gibi olan hads-i sadk geir. T gayet hararetli ve parlak ziyal olan Unsur-u Akideyi netice vermek iin senin zihnine istidadat verebilsin. te Unsur-u Akideyi nc Makalede arayacaz. te balyorum:

xF9...( )
61

NC MAKALE (UNSUR-UL AKDE)

v[&I7!wW&I7! yV7!vK"

61

Krdedir. Mellif

MUHKEMAT

295

yV7!x,*!GWE8!GZ-!:yV7! !y7!!GZ-!
Bu kelime-i liye, ss-l esas- slmiyet olduu gibi kinat stnde temevvc eden slmiyetin en nuran ve en ulv bayradr. Evet misak- ezeliye ile peyman ve yeminimiz olan iman, bu menur-u mukaddeste yazlmtr. Evet b- hayat olan slmiyet ise, bu kelimenin ayn-l hayatndan nebean eder. Evet ebede namzed olan nev-i beer iinde saadet-saray- ebediyeye tayin ve tebir olunann ellerine verilmi bir ferman- ezeldir. Evet kalb denilen avlim-i gaybiyeye kar olan penceresinde kurulmu olan latife-i Rabbniyenin fotorafyla alnan timsal-i nuranyle Sultan- Ezeli iln eden harita-i nuraniyesidir ve tercman- beliidir. Evet vicdann esrar-engiz olan nutk-u belianesini cemiyet-i kinata kar vekaleten inad eden hatib-i fasihi ve kinata Hkim-i Ezeli iln eden imann mbelli-i belii olan lisann elinde bir menur-u lyezaldir. aret: Bu kelime-i ehdetin iki kelm birbirine ahid-i sadktr ve birbirini tezkiye eder. Evet uluhiyet nbvvete brhan- limmdir. Muhammed Aleyhisselm, Sni-i Zlcelale ztyla ve lisanyla brhan- inndir... Tenbih: Hakaik-i akaid-i slmiye, btn teferruatyla ktb- slmiyede mufassalan mberhene ve musarrahadr, grlebilir. Ve grlen eyi gstermek, zahirin hafasna veya muhatabn gabavetine iaret ve techil olduundan, akidenin yalnz -drt unsurunu beyan edeceim. Dier hakikini fuhl- lemann kitablarna havale ederim. Zr bana hacet brakmamlar. MUKADDEME

MUHKEMAT

296

Ehl-i dikkatin malmudur ki: Makasd- Kurniyenin fezlekesi drttr: Sni-i Vhidin isbat ve nbvvet ve har-i cisman ve adldir. BRNC MAKSAD Delail-i Sni Beyanndadr. Bir brhan da Muhammeddir (Aleyhisselm). Sniin vcd ve vahdeti, isbata ihtiyatan mstanidir. Lsiyyema Mslmanlara kar ok derece ecl ve azhardr. Binaenaleyh hitabm ecanibe, bahusus Japonyaya tevcih eyledim. Zr onlar eskide baz sualler etmitiler, ben de cevab vermi idim. imdi ihtisar ile yalnz bir-iki suallerine mteallik o cevabn bir parasn syleyeceim. Onlardan bir sual:

y[7!@X9x2G#H7!y7! (x%:]V2d/!x7!u[7G7!@8 y#!):!? (@W7!:! GQ7!w8! z-!w8sVF7!:

MUHKEMAT

297

?((hW7!vZ#!x,h'~]7!
Yani: vcd-u Snie delil-i vzh nedir? aret: Gayr- mtenah olan mrifetullah, byle mahdud olan kelma smaz. Binaenaleyh kelmmdaki ilakn mazur tutulmas mercdur. Tenbih: Bervech-i ti kelmdan maksad: Muhakeme ve mvazenenin tarkn gstermektir. T ki, mecmuunda hakikat tecelli etsin. Yoksa zihnin cziyeti sebebiyle o mecmuun herbir cznde neticenin tamamn taharri etmek, kuvve-i vhimenin tasallut ve teredddyle hakikat evham iinde setretmektir.

MUKADDEME Hakikatn kefine mani olan arzu-yu hilaf ve iltizam- muhalif ve tarafdar-i nefis cihetiyle aslsz evhamn bir asla irca etmekle kendini mazur gstermek ve mterinin nazar gibi yalnz meayibi grmek ve ocuk tabiat gibi bahane ile mahane tutmak gibi emirlerden nefsini tecrid ile artma mraat edebilirsen huzur-u kalb ile dinle: BRNC MAKSAD Cemi-i zerrat- kinat, birer birer zt ve sft ve sair vcuh ile gayr- mahdude olan imknat mabeyninde mtereddid iken, bir ciheti takib, hayretbaha mesalihi intac etmekle Sniin vcb-u vcduna ehdetle avlim-i gaybiyenin enmuzeci olan latife-i Rabbniyeden iln- Sni eden itikadn misbahn klandryorlar. Evet herbir zerre kendi bayla Snii iln ettii gibi, tesavir-i mtedhileye benzeyen mrekkebat- mteabike-i mtesaide-i kinatn herbir makam ve herbir nisbetinde herbir zerre mvazene-i cereyan- umumyi muhafaza ve her nisbette ayr ayr mesalihi intac ettiklerinden

MUHKEMAT

298

Sniin kasd ve hikmetini izhar ve kraet ettikleri iin Sniin delaili, zerrattan kat kat ziyadedir. Eer desen: Neden herkes aklyla gremiyor. Elcevab: keml-i zuhrundan... Evet iddet-i zuhrdan grnmemek derecesine gelenler vardr. Cirm-i ems gibi.

u=@,*t[7! ]V2!W7! w8` @Z9@4@X= @U7!*xO,u8@#

Yani: Ebad- vasia-i lemin sahifesinde Nakka- Ezelnin yazd silsile-i hdisatn satrlarna hikmet nazaryla bak ve fikr-i hakikatla sarl. T ki mele-i aldan gelen selasil-i resail seni al-y illiyyn-i yakne karsn. aret: Kalbde nokta-i istimdad, nokta-i istinad ile vicdan- beer Snii unutmamaktadr. Eer endan dima tatil-i egal etse de, vicdan edemez. ki vazife-i mhimme ile meguldr. yle ki: Vicdana mracaat olunsa, kalb bedenin aktarna ner-i hayat ettii gibi.. kalb gibi kalbdeki ukde-i hayatiye olan mrifet-i Sni dahi; cesed gibi istidadat- gayr- mahdude-i insaniye ile mtenasib olan ml ve myul- mteaibeye ner-i hayat eder; lezzeti iine atar ve kymet verir ve bast ve temdid eder. te nokta-i istimdad... Hem de bununla beraber kavga ve mzahametin meydan olan dadaa-i hayata peyderpey hcum gsteren lemin binler musibet ve mezahimlerie kar yegne nokta-i istinad mrifet-i Snidir... Evet hereyi hikmet ve intizmla gren Sni-i Hakme itikad etmezse ve alel-amy tesadfe havale ederse ve o beliyyata kar elindeki kudretin adem-i kifayetini dnse; tevahhu ve dehet ve tela ve

MUHKEMAT

299

havftan mrekkeb bir halet-i cehennem-nmun ve cier-kfta kaldndan eref ve ahsen-i mahluk olan insan, hereyden daha perian olduundan nizam- kmil-i kinatn hakikatna muhalif oluyor. te nokta-i istinad... Evet melce yalnz mrifet-i Snidir. Demek u iki nokta ile bu derece nizam- lemde hkmfermalk, hakikat- nefs-l emriyenin hassa-i mnhasras olduu iin, her vicdanda iki pencere olan u iki noktadan vcd-u Sni tecelli ediyor. Akl grmezse de ftrat gryor... Vicdan nezzardr, kalb penceresidir. Tenbih: Ar- kemlt olan mrifet-i Sniin miraclarnn usl drttr: Birincisi: Tasfiye ve iraka messes olan muhakkikn-i sofiyenin minhacdr. kincisi: mkn ve hudsa mebni olan mtekellimnin tarkidir. Bu iki asl, filvaki Kurndan teaub etmilerdir. Lkin fikr-i beer baka srette ifra ettii iin, tavl-z zeyl ve mkillemitir. ncs: Hkemann mesleidir. de taarruz-u evhamdan masun deildirler... Drdncs ki, belgat- Kurniyenin ulvv- rtbesini iln eden ve istikamet cihetiyle en ksas ve vuzuh cihetiyle beerin umumuna en emeli olan mirac- Kurndir. te biz dahi bunu ihtiyar ettik. Bu da iki nevidir: Birincisi: Delil-i inyettir ki; menafi-i eyay tadad eden btn yt- Kurniye bu delile ma ve u brhan tanzim ediyorlar. Bu delilin zbdesi, kinatn nizam- ekmelinde riayet-i mesalih ve hikemdir. Bu ise: Sniin kasd ve hikmetini isbat ve tesadf vehmini ortadan nefyediyor. MUKADDEME Eer endan her adam lemdeki riayet-i mesalih ve intizmda istikri tm edemez ve ihata edemez. Fakat nev-i beerdeki telahuk-u efkr sayesinde, kinatn herbir nevine mahsus kavaid-i klliye-i muntazamadan ibaret olan bir fen teekkl etmi ve etmektedir.

MUHKEMAT
62

300

Bununla beraber bir emirde intizm olmazsa da ( ) hkm klliyetiyle cereyan edemedii iin, kaidenin klliyeti nevin hsn- intizmna delildir. Demek cemi-i fnun-u ekvan kaidelerinin klliyetlerine binaen, istikr-i tmla nizam- ekmeli intac eden birer brhandrlar. Evet fnun-u kinat bitamamiha mevcudatn silsilelerindeki halkalardan aslm olan mesalih ve semerat ve inklabat- ahvalin telfifinde saklanm olan hikem ve fevaidi gstermek ile Sniin kasd ve hikmetine parmak ile ehdet ve iaret ettikleri gibi eyatn-i evhama kar birer necm-i skbdrlar. aret: Cehl-i mrekkebi intac eden, nazar- sathyi tevlid eden lfetten tecrid-i nazar etsen ve akla kar sedd-i turuk eden evhamn iyan olan mmaresat- lzemiyattan nefsini tahliye etsen; hurdebn bir hayvann sureti altnda olan makine-i dakika-i bedia-i lahiyenin uursuz, mecra ve mahrekleri tahdid olunmayan ve imknatnda evleviyet olmayan esbab- basita-i camide-i tabiiyeden husul-pezir ve o destghn masnuu olduunu kendi nefsini kandrp mutmain ve ikna edemiyorsun. Meer herbir zerrede Eflatun kadar bir uur ve Calinos kadar bir hikmeti isbat ettikten sonra zerrat- saire ile vastasz muhabereyi itikad ve esbab tabiiyenin ss-l esas hkmnde olan cz-l-yetecezzadaki kuvve-i cazibe ve kuvve-i dafiann itimalarnn hortumu zerindeki muhaliyetin damgasn kaldrabilsen... Eer nefsin bu muhalta ihtimal verse, seni insaniyet defterinden sildirecektir. Fakat caizdir ki: Herbir eyin esas zannettikleri olan cezb ve def ve hareket, dtullahn kanunlarna birer isim olsun. Fakat kanun kaidelikten tabilie ve zihnlikten hariclie ve itibardan hakikata ve letiyetten messiriyete gelmemek artyla kabul ederiz.

*xO4w8h#u;hM A7!p%*@4 Nazarn leme

Tenbih:
Bu cmle, Arab aslda yle gemektedir: Zr bir eyde intizam olmazsa, onda klliyet-i kaide tasdik olunmaz. Nair
62

MUHKEMAT

301

gezdir. Hangi yerinde noksaniyeti grebilirsin? Kell... Gren grmez. Meer kr ola veya kasr- nazar illetiyle mbtela ola. stersen Kurna mracaat et. Delil-i inyeti vcuh-u mmkinenin en ekmel vechiyle bulacaksn. Zr Kurn, kinatta tefekkre emir verdii gibi, fevaidi tezkr ve nimetleri tadad eder. te o yt, u brhan- inyete mezahirdir. cmali budur, tut! Tafsili ise: Eer meiet-i lahiye taalluk ederse yt- fkiye ve enfsiyeyi tefsir tarkinde sema ve beer ve arzn ilimlerine makud olan ktb- selsede tefsir edilecektir. O vakit u brhan tamam- suretiyle sana grnecektir. kinci Delil-i Kurn: Delil-i ihtiradr. Bunun hlsas: Mahlukatn her nevine, her ferdine ve o neve ve o ferde mretteb olan sr- mahsusasn mntic ve istidad- kemline mnasib bir vcdun verilmesidir. Zr hibir nev, muteselsil-i ezel, ezel deildir. mkn brakmaz. Hem de bizzarure baznn hudsu nazarn mahedesiyle ve sairleri dahi akln hikmet nazaryla grlr. Vehim ve Tenbih: nklab- hakikat olmaz. Nev-i mutavasstn silsilesi devam etmez. Tahavvl- esnaf, inklab- hakikin gayrsdr. aret: Herbir nevin bir demi ve bir byk pederi olduundan silsilelerdeki tenaslden neet eden vehm-i btl o demlerde, o evvel pederlerinde tevehhm olunmaz. Evet hikmet, fenn-i tabakat-l arz ve ilm-i hayvanat ve nebatat lisanyla iki yz bini mtecaviz olan envan demleri hkmnde olan mebde-i evvellerinin herbirinin mstakillen hudsuna ehdet ettii gibi; mevhum ve itibar olan kavnin ve uursuz olan esbab- tabiiye ise, bu kadar hayretfeza silsileler ve bu silsileleri tekil eden ve efrad denilen dehet-engiz hadsiz makine-i acibe-i lahiyenin tasni ve cadna adem-i kabiliyetleri cihetiyle herbir ferd ve herbir nevi, mstakillen Sni-i Hakmin yed-i kudretinden ktn iln ve izhar ediyor. Evet Sni-i Zlcelal hereyin cebhesinde huds ve imkn damgasn koymutur. Tenbih: Ezelyet-i madde ve hareket-i zerrattan teekkl- enva gibi umr-u btlaya ihtimal vermek, srf baka ey ile nefsini ikna etmek sadedinde olduu iin, o umrun esas- fsidesini teba nazaryla adem-i derkinden neet eder. Evet nefsini ikna etmek suretinde mteveccih olursa, muhaliyet ve adem-i makuliyetine hkmedecektir. Faraza kabul

MUHKEMAT

302

etse de tegafl- anis-Sni sebebiyle hasl olan zdrar ile kabul edebilir. Tenbih: Mkerrem olan insan, insaniyetin cevheriyeti itibariyle daima hakk satn almak istiyor ve daima hakikat aryor ve daima maksad saadettir. Fakat btl ve dalal ise, hakk aryor iken haberi olmadan eline der. Hakikatn madenini kazar iken ihtiyarsz btl onun bana der. Veyahut hakikat bulmaktan muztar veya tahsil-i haktan haib olduka, asl- ftrat ve vicdan ve fikri; muhal ve gayr- makul bildii bir emri, nazar- sath ve teba ile kabulne mecbur oluyor. te bu hakikat p-i nazara al! Greceksin ki: Btn nizam- lemden eser-i gaflet olarak tevehhm ettikleri ezeliyet-i madde ve hareket-i zerre ve u btn akllar hayrette brakan nak ve sanat- bediada tahayyl ettikleri tesadf- amy ve btn hikemin ehadatna ramen esbab- camideden itikad ettikleri tesir-i hakik ve nefislerine mugalata edip vehmin -istimrara istinaden- ivasyla tecessm ve tahayyl olunan tabiat- mevhumeyi merci yapmakla teselli ettikleri; elbette ftratlar reddeder. Fakat yalnz hakka tevecch ve hakikata kasd ettikleri iin u evham- btla davetsiz olarak yolun canibinden taarruz ettikleri iin, elbette hedef-i garazna nazarn dikmi olan adam o evhama teba ve sath bir nazar ile bakyor. Onun iin, mzahref olan iine nfuz edemez... Fakat ne vakit rabet ve kasd ve satn almak nazaryla baksa; almaya deil, belki iltifat etmeye ve bakmaya tenezzl etmez!.. Evet u kadar irkin bir eyi vicdan ve akl muhal gryor. Kalb dahi kabul etmez. ll ki magabe ile safsata edip herbir zerreye hkemann akllarn ve hkkamn siyasetlerini verip, t herbir zerre ehavatyla ittifak ve intizm meselesinde mavere ve muhabere etsinler. Evet bu surette ki bir meslei, insan deil hayvan dahi kabul etmez. Fakat ne are, meslein lzm- beyyini meslektendir. u meslek ise, bu suretten baka birey ile tasvir edilmez. Evet btln eni yledir: Ne vakit teba bir nazar ile baklrsa, shhatine bir ihtimal verilir. Fakat iman- nazar eyledike, ihtimal-i shhat bertaraf olur. aret: Madde dedikleri ey ise; suret-i mtegayyire, hem de hareketi zile-i hdiseden tecerrd etmez. Demek hudsu muhakkaktr. Feya acaba! Sni-i Vcib-l vcdun lzme-i zaruriye-i beyyinesi olan ezeliyeti zihinlerine stramayan nasl oldu da herbir cihetten ezeliyete mnaf olan maddenin ezeliyetini zihinlerine strabilirler? Hakikaten

MUHKEMAT

303

cy- taaccbdr... Evet insan dndke, cemi sfat- kemliye ile muttasf olan Sniden istirab ve istinkr ettikleri u hayret-efza masnuat tesadf- amyya ve hareket-i zerrata isnad ettikleri iin, insan insaniyetten piman eder. Telvih: Harekt- zerrattan husul dava olunan kuvvet ve suretler, araziyetleri cihetiyle envadaki mbayenet-i cevheriyeyi tekil edemez. Araz cevher olamaz. Demek btn envan fasllar ve umum arazn havass- mmeyyizeleri, adem-i srftan muhteradrlar. Tenasl, teselslde erait-i diye-i itibariyedendir. te delil-i ihtiranin icmalini... eer ak olarak mufassalan istersen Kurnn firdevsine gir. Zr hibir ratb ve yabis yoktur ki; o tenezzhghta ya iek veya gonca halinde bulunmasn. Eer ecel msaid ve meiet taalluk ve tevfik refik olursa, elfaz- Kurniyenin esdafnda u brhan tezyin eden cevherler, gelecek ktbde tafsil edilecektir. Vehim ve Tenbih: Eer sual etsen: Nedir u tabiat ki daima onun ile tn tn ediyorlar? Nedir u kavnin ve kuva ki daima onlar ile mtedemdimdirler? Cevab vereceiz ki: lem-i ehdet denilen, cesed-i hilkatin anasr ve azasnn efallerini intizm ve rabt altna alan eriat- ftriye-i lahiye vardr. te u eriat- ftriyedir ki, Tabiat veya Matbaa-i lahiye ile msemmadr. Evet tabiat, hilkat-i kinatta cr olan kavnin-i itibariyesinin mecmu ve muhassalasndan ibarettir. te kuva dedikleri ey, her biri u eriatn birer hkmdr. Ve kavnin dedikleri ey, her biri u eriatn birer meselesidir. Fakat o eriattaki ahkmn istimrarna istinaden... Hem de hayali hakikat suretinde gren ve gsteren nfusun istidadlar bir zemin-i re mheyya etmesiyle vehim ve hayal tasallut ederek tazyik edip u tabiat- hevaiye tavazzu ve tecessm edip mevcud-u haric ve hayalden misal suretine girmitir. Evet unun gibi, vehmin ok hileleri vardr. aret: u tabiat ve kuva-y umumiye tesmiye ettikleri emirler, katiyyen akl ikna edecek ve fikre kendini beendirecek ve nazar- haki-

MUHKEMAT

304

kat ona nsiyet edecek hibir mlyemet ve mnasebet yok iken ve u kinata illet ve masdar olmaya kabiliyeti mefkud iken, mahza Sniden tegafl ve intizmn ilcandan tevelld eden yalnz zdrar ile veleh-resan ukl olan kudretin srn u matbaa-misal olan tabiatn sanatndan grmek, tabiat mistar iken masdar tahayyl etmek; lzm- eammn vcduyla, melzum-u ehassn vcdunu intaca alan akm bir kyasn neticesidir. Evet u kyas- akm, dalalet ve hayret vdilerine ok yollar amtr. Tenvir: Efal-i ihtiyariyenin nazzam olan eriat ve kanun u kadar hark ve muhalefetle beraber birok chhal-i vahiye; deta eriat bir hkim-i ruhan ve nizam bir sultan- manev tevehhm edip, bir tesiri tahayyl eder. Evet bir taburun veya askerin muttarid olan harektn ve yeknesak olan etvarlarn ve birbiriyle rabtolunan ahvallerini mahede eden vahi bir adam, u efrad- addeyi veyahut heyet-i askeriyeyi, manev bir iple merbut zannederse; acaba garib grnecek midir? Veyahut bir bedevi veya bir ir-t tab, ns bir vaz- hasende ifra eden ve mabeynlerini telif eden nizam bir mevcud-u manev ve eriat bir halife-i ruhan temessl ederse, ok grnecek midir? yle ise kinatn ahvaline taalluk eden ve tabiat tesmiye olunan ve tasdik-i enbiya veya tekrim-i evliyadan baka hark olunmayan ve mstemirre olan u eriat- ftriye-i lahiye, evhamda tecessm etse, neden taaccb olunsun? Vehim ve Tenbih: nsann zihni ve lisan ve semi; cz ve teakub olduklar gibi, fikri ve himmeti dahi czdir. Ve teakub tarkyla yalnz bir eye taalluk eder ve megul kalr. Hem de insann kymet ve mahiyeti, himmeti nisbetindedir. Himmetin derecesi ise, maksad ve itigal ettii eyin nisbetindedir. Hem de insan tevecch ve kasdettii eyde, gya fena fi-l maksad oluyor. te u noktaya binaen hasis bir emir veya pek cz bir ey, byk bir adama isnad olunmaz. Zr tenezzl etmez. Ve himmetini o kk eye stramaz. Himmeti ar, o ey gayet hafif olduundan gya mvazenet bozulur. Hem de insan hangi eye temaa ederse, elbette mekayisini ve esaslarn kendi nefsinde arayacaktr. Eer bulmazsa, etrafnda ve ebna-y cinsinde arayacaktr. Hatt hibir cihetten mmkinata benzemeyen Vcib-l

MUHKEMAT

305

vcdu tefekkr etse; yine kuvve-i vhimesi u vehm-i seyyii dstur ve drbn yapmak istiyor. Halbuki Sni-i Zlcelal, u nokta-i nazarda temaa edilmez. Kudretine inhisar yoktur. Ziya-y ems gibi, kudret ve ilim ve iradesi amile ve mmedir, mnhasr olmaz, mvazeneye gelmez. En byk eye taalluk ettii gibi, en kk ve en hasis eye dahi taalluk eder. Mikyas- azameti ve mizan- kemli mecmu-u srdr. Herbir cz mikyas olamaz. te Vcib-l vcdu mmkinata kyas etmek, kyas- maalfrktr. Mezbur vehm-i btl ile muhakeme etmek hata-y mahzdr. te u hata-i bedebane ve u vehm-i btln netice-i seyyiesidir ki: Tabiiyyun, esbab messir-i hakik olduklarna; ve Mutezile hayvanlar efal-i ihtiyariyelerine hlk olduklarna; ve hkema, cziyatta ilm-i lahnin nefyine; ve Mecusiler, halk- err bakasnn eseri olduuna itikad ettiler. Gya onlarca Sni o kadar azametiyle beraber, nasl yle umr-u hasiseye ve cziyeye tenezzl edip itigal etsin. Yuf onlarn akllarna ki, yle bir vehm-i btln hkmne esir oldular. Ey birader! u vehim itikad tarkyla olmazsa da, vesvese cihetiyle bzan mminlere de musallat oluyor. aret: Eer desen: Delil-i ihtira it-i vcddur. t-i vcd ise; idam- mevcudun refikidir. Halbuki adem-i srftan vcdu ve vcd-u mahzdan adem-i srf aklmz tasavvur edemiyor. Cevaben derim: Yahu!.. Sizin bu istisbnz ve u meselenin tasavvurundaki istirabnz, bir kyas- hdiin netice-i vahmesidir. Zr cad ve ibda-i lahyi, abdin sanat ve kesbine kyas edersiniz. Halbuki abdin elinden bir zerreyi imate veyahut cad etmek gelmez. Belki yalnz umr-u itibariye ve terkibiyede bir sanat ve kesbi vardr. Evet bu kyas aldatcdr, insan kendini ondan kurtaramyor. Elhasl: nsan kinatta mmkinatn yle bir kuvvet ve kudretini grmemi ki, cad- srf ve idam- mahz etsin. Halbuki hkm- aklsi de daima ss-l esas, mahedattan neet eder. Demek sr- lahiyeye mmkinat tarafndan bakyor. Halbuki hayret-efza sryla msbit olan kudret-i Sni canibinden temaa etmek gerektir. Demek ibadn ve kinatn umr-u itibariyeden baka tesiri olmayan kuvvet ve kudretlerinin cinsinden olan bir kudret-i mevhume iinde

MUHKEMAT

306

Snii farz ederek o noktadan u meseleye temaa ediyor. Halbuki Vcibl vcdun canibinden, kudret-i tmmesi nokta-i nazarndan bu meseleye temaa etmek gerektir. aret: Birinin sr muhakeme olunursa, onun hassasn nazara almak lzmdr. te u meselede, edilmemitir. Zr bu meseleye, acz-i abdin arkasndan kudret-i mmkinatn tarafndan kyas- temsilnin perdesi altndan temaa ediliyor. Halbuki tekvin-i lemde bir ksmn maddesiz ibda ve bir ksmn dahi maddeden ina ile u kadar hayret-feza sr- mucize ile kudret-i kmile-i lahiyeyi gstermekle beraber ondan sarf- nazar etmek, gaibi ahid suretinde grmek olan kyas- hdi ile ve ebna-y cinsini muhakeme ettii gibi; bir kaide-i mahdude ile Vcib-l vcda nazar ederler. Hatt ok meseleyi akl- selim makul grd halde, onlar gayr- makul tevehhm ederler. Tenbih: Muhtereattan kat- nazar; masnuatn en zahir ve mnevver ve ziya dedikleri olan nur-u ayn- lemin kavnin-i acibesi ve onun semeresi ve misal-i musaggar olan nur-u basarn nevmis-i bediasyla mnevver ve musavver olan keml-i kudret-i lahiyenin canibinden; mvazene nokta-i nazarnda gayr- makul ve uzak tevehhm olunan mesaile temaa edilirse, menus ve ayn- akln kirpikleri ortasnda grlecektir. Tenbih: Naslki zaruriyattan nazariyat istintac olunur. yle de sr- Sniin zaruriyat, mahfiyat- sanatna brhandr. kisi beraber bu meseleyi isbat eder. Telvih: Acaba nizam- lemdeki sanattan daha dakik, daha acib, daha garib, cins-i kudret-i mmkinattan daha uzak, akl tasavvur edebilir mi? Elbette edemez. Zr fnun; gsterdikleri fevaid ve hikem ile bizzarure Sniin kasd ve sanat ve hikmetine ehdet ettiklerinden ukl kabul etmeye muztar etmilerdir. Yoksa bu bedihiyattan en kk bir hakikat, akl kendi kendine kalsa idi kabul etmez idi. Evet zemin ve suman hamleden ve muallakta tutan ve ecram- kinat istihdam eden ve nizamnda idhal ile hibir emrine isyan ettirmeyen Zt- Akdesten neden istirab olunsun ki; ondan derecatla eshel ve ehaff olan hamletsin.

MUHKEMAT

307

Evet bir da kaldran, bir hokkay kaldrabilmekten tereddd etmek, srf safsata etmektir. Elhasl: Nasl Kurnn bazs, bazsna mfessirdir; kezalik kinat kitab dahi, baz sutru arkalarndaki sanat ve hikmeti tefsir eder. aret: Eer desen: Baz mutasavvfn kelmndan ittisal ve ittihad ve hull zahir oluyor. Ve ondan tevehhm edilir ki: Baz maddiyyunun meslei olan vahdet-l vcda bir mnasebet gsterir. Elcevab: Mteabih hkmnde olan muhakkikn-i sofiyenin atahatn ki: vcd-u Akdese hasr- nazar ve istirak ve mmkinattan tecerrd cihetiyle matmah- nazar ettikleri delil iinde neticeyi grmek, yani lemden Snii mahede etmek tarkyla takib ettikleri meslek olan cedavil-i ekvanda cereyan- tecelliyat ve melektiyet-i eyada sereyan- fyuzat ve meraya-y mevcdta tecelli-i esma ve sfat ise; dk-ul elfaz sebebiyle uluhiyet-i sriye ve hayat- sriye tabir ettikleri hakik bakalar anlamadlar... S-i tefehhm ile kendi istidad- relerinden zuhr eden evham- vhiyeye, muhakkiknin kelimat ve atahatn tatbik ettiler. Yuha onlarn akllarna!.. Sreyya derecesinde olan muhakkiknin efkr- mcerredeleri, sera derekesinde olan mukallidn-i maddiyyunun efkr- sefilesinden binler derece uzaktr. Evet u iki fikrin tatbikine almak, u zaman- terakkide akl- beerin dar- sekte olduunu ve varta-i mevte dtn izhar etmektir ki; insaniyet mteessifane nazar ederek ve istidad, tahkik ve terakki lisanyla

^WVP7!w8 p0@,7!@[N7! w<!:@<hC7! w8hC7!w<! yV7!:6

MUHKEMAT

308

^,8@O7!

demeye mecbur oluyor.

aret: unlar, ehl-i vahdet- uhuddurlar. Fakat vahdet-l vcd ile mecazen tabir edilebilir. Fakat hakikaten vahdet-l vcd, baz hkema-i kadmenin meslek-i btlasdr. Tenbih: u mutasavvifnin reis ve kebiri demi ki: ttisali veya ittihad veya hull iddia eden mrifet-i lahiyeden hibir ey istimam etmemitir. Evet mmkn, Vcib ile nasl ittisal veya ittihad edecek? Kell!. Evet mmknn ne kymeti vardr; t ki Vcib onda hull ede, h!.. Neam, mmknde fyuzat- lahiyeden bir feyz tecelli eder. te bunlarn meslei tekilerin mesleine mnasebet ve temas edemez. Zr maddiyyunun meslei maddiyata hasr- nazar ve istirak ettiklerinden, efkrlar fehm-i uluhiyetten tecerrd edip uzaklatlar. O derece maddeye kymet verdiler ki; hereyi maddede grmek, hatt uluhiyeti onda mezcetmek gibi bir meslek-i mteassifeye girmilerdir. Fakat ehl-i vahdet- uhud olan muhakkikn-i sofiye o derece Vcibe hasr- nazar etmiler ki; mmkinatn hibir kymeti kalmamtr. Bir vardr derler... Elinsaf... Sera Sreyya kadar birbirinden uzaktr. Maddeyi cemi enva ve ekaliyle halkeden Hlk- Zlcelale kasem ederim ki: Dnyada u iki meslein temasn intac eden rey-i ahmakaneden daha kabih ve daha hasis ve daha sahibinin mizac- aklnn inhirafna delil olacak bir rey yoktur. Tenvir: Kre-i arz kk, para para ve rengrenk ve mtehalif cam paralarndan farz olunursa herbiri baka eitle levnine ve cirmine ve ekline nisbet ile emsten bir feyz alacaktr. u hayal feyz ise, ne gnein zt ve ne ayn- ziyasdr. Hem de ziyann temasili ve elvn- sebasnn tesaviri ve gnein tecellisi olan u gna-gn ve rengrenk ieklerin elvn faraza lisana gelirse, herbiri Gne benim gibidir veyahut Gne benim diyeceklerdir.

MUHKEMAT

309

a,!G'@B," @<:hZ8jU2 `a,@[7:! !(y6]#@[' ~

Fakat ehl-i vahdet- uhudun merebi, ehl-i mahv ve sekrin merebidir. Safi mereb ise, mereb-i ehl-i fark ve sahvdr.

GT7! )*@AD7!^[S[6r[U4 @Z6*G<hW7! j[7hW7!^T[T& v,X7!GEB,8y6*G<r[U4@;@L9!

MUHKEMAT

310

:@[-!G"! H7!x;

Tenbih: te vcd-u Sniin delail-i icmalsi... Tafsili ise ktb- selsede gelecektir. Eer desen: Delail-i tevhidin burada velev icmalen olsun beyann isterim. Derim ki: Delail-i tevhid, o kadar mtehire ve oktur ki; bu kitabda zikirden mstanidirler.

@#G,S7yV7! ! ^Z7~@WZ[4 @6x7 yetinin sadefinde meknn olan

te brhan-t teman, bu minhaca bir menar- neyyirdir. Evet istiklal, uluhiyetin hssa-i ztiyesidir ve lzme-i zaruriyesidir. Tenvir: Kinattaki teabh- sr ve etraf birbiriyle muanaka ve el ele tutmu birbirine arz- intizm ve birbirinin sualine kar cevab- savab ve birbirinin nida-y ihtiyacna lebbeyk cevabn vermek ve bir nokta-i vhideye temaa etmek ve bir mihver-i nizam zerinde deveran etmek cihetiyle Sniin tevhidine telvih, belki Hkim-i Ezelin vahdaniyetine tasrih ediyor. Evet, bir makinenin snii ve muhterii bir olur.

G&!:y9!]V2G#^<~y7zu6]4:

MUHKEMAT

311

Kitab- lemin evrakdr ebad- nmahdud Sutur-u hadisat- dehrdir asar- nmadud Baslm destgh- levh-i mahfuz-u hakikatta Mcessem lafz- manidardr lemde her mevcud. Hoca Tahsinin nmadud ve nmahduddan murad nisbdir. Hakik l-yetenahlik deildir. aret: Sni-i Zlcelal ne kadar evsaf- kemliye varsa, onlarla muttasftr. Zr mukarrerdir ki: Masnuda olan feyz-i keml, Sniin kemlinden iktibas edilmi bir zll-i zalilidir. Demek kinatta ne kadar hsn ve cemal ve keml varsa, umumundan lyuhadd derecede yksek tabakada evsaf- cemaliye ve kemliye ile Sni muttasftr. Evet ihsan servetin, cad vcdun, cab vcbun, tahsin hsnn feridir ve delilidir. Hem de Sni-i Zlcelal, cem-i nekaisten mnezzehtir. Maddiyatn mahiyatnn istidadszlndan neet eden nekaisten mberradr. Kinatn mahiyat- mmkinesinden neet eden evsaf ve levazmatndan mukaddestir.

y7% u%zyVCW6j[7

YYY

MUHKEMAT

312

KNC MAKSAD (Muhammed Aleyhisselm hem Snie, hem nbvvete, hem hare, hem hakka, hem hakikata bir hccet-i katadr.) Nair MUKADDEME Eer desen: Dibacede demi idin: Kelime-i ehdetin ikinci kelm birincisine ahid ve mehuddur. Elcevab: Neam, evet. Mrifetullah denilen kbe-i kemlta giden minhaclarn en mstakim ve en metini, Sahib-i Medine-i Mnevvere Aleyhisselmn yapt tark-i hadd-i beyzasdr ki; ruh-u hidayet hkmnde olan Muhammed Aleyhisselm, avlim-i gaybn mikt ve zcacesi hkmnde olan kalbinin makes ve tercman makamnda olan lisan- sadk, berhin-i Sniin en sadk bir delil-i zhayat ve bir hccet-i ntka ve bir brhan- fasihidir. Evet hem zt, hem lisan birer brhan- neyyirdir. Neam, hilkat tarafndan Zt- Muhammed brhan- bahirdir. Hakikat canibinden lisan, ahid-i sadktr. Evet Muhammed Aleyhisselm hem Snie, hem nbvvete, hem hare, hem hakka, hem hakikata bir hccet-i katadr. Tafsili gelecektir. Tenbih: Devir lzm gelmez. Zr sdknn delaili, Sniin delailine tevakkuf etmez. Temhid: Peygamberimiz (A.S.M.) Sniin bir brhandr. yleyse u brhann isbat- sdkn ve intacn ve sureten ve maddeten shhatini isbat etmek gerektir...

xF9: ( )
63

63

xF9

Kelimesi Hazret-i stadn ifadesiyle Krdedir. Manas da ite Nair

demektir.

MUHKEMAT

313

v[&I7!w W&I7!yV7! vK" (x%:x%:]V2(H7! GWE8]V2u.vZV7!

Emma bad: Ey hakikatn k!.. Eer vicdanm mtalaa etmekle hakikatleri rasad etmek istersen; kalb dedikleri latife-i Rabbniyenin pas ve zengr hkmnde olan arzu-yu hilaf ve iltizam- taraf- muhalif ve mazur tutulmak iin kendi evhamna bir hak vermek ve bir asla irca etmek ve mecmuun neticesini her bir ferdden istemek ki, zafiyeti sebebiyle neticenin reddine bir istidad- seyyie verilir. ( )
64

Hem de bahaneli ocukluk tabiat, hem de mahaneli dman seciyyeti, hem de yalnz ayb grmek annda olan mteri nazar gibi emirlerden o mirat taskil ve tasfiye et, mvazene ve mukabele eyle. Ekser emaratn imtizacndan tezahr eden hakikatn ule-i cevvalesini karine-i mnevvire et; t ekaldeki evham- muzlimeyi tenvir ve def edebilesin... Hem de munsfane ve mdakkikane ile dinle, kelm tamam olmadan itiraz etme. Nihayete kadar bir cmledir, bir hkmdr. Tamam olduktan sonra bir vehmin kalrsa syle... Tenbih: u brhann suras, nbvvet-i mutlakadr. Kbras ise, nbvvet-i Muhammeddir (Aleyhissalt Vesselm). te balyoruz:
64

Dikkat lzmdr. Mellif

MUHKEMAT

314

aret: Sniin hikmeti ve efalindeki adem-i abesiyet ve kinattaki en hasis ve en kalil eyde nizamn mraat ve adem-i ihmali ve nev-i beerin mride olan ihtiyac- zarursi, nev-i beerde vcd-u nbvveti, katan istilzam ederler... Eer desen: Bu icmaldeki mny anlamadm, tafsil et... Derim: te dinle, gryorsun ki; maddiye ve maneviye olan nev-i beerdeki nizamatn, hem de hasiyet-i akln kuvvetiyle taht- tasarrufuna alnan ok envan ahvaline verildii intizmatn merkezi ve madeni hkmnde olan nbvvet-i mutlakann brhan, insann hayvaniyetten noktada olan terakkisidir: Birincisi: Fikrin evveli amelin hiri, amelin evveli fikrin hiri olan kaidesinin zmnndaki srr- acibdir. yle: Nur-u nazar ile ilel-i mterettibe-i mteselsilenin meyannda olan terettb kefederek umum kemlt- insaniyenin tohumu hkmnde olan mrekkebat, besaite tahlil ve irca etmekle hasl olan kabiliyet-i ilim ve terkib dedikleri kavnin-i cariyeyi istimal edip, sanatyla tabiat muhakt olan kabiliyet-i sanattan nazarnn kusurunu ve evhamn mzahameti ve sevk-i insaniyetin adem-i kifayeti cihetiyle bir mrid-i nebiye ihtiya gsteriyor; t, lemdeki nizam- ekmelin mvazenesi muhafaza olunsun. kincisi: Gayr- mtenah olan beerin istidad, gayr- mahsur olan ml ve myulat ve gayr- mazbut olan tasavvurat ve efkr, gayr- mahdud olan kuvve-i eheviye ve gazabiyesidir... aret: Bir adama milyonlarca sene mr ile btn lezaiz-i dnyeviye ve her cihetten tasallut-u tm verildii halde.. istidadndaki lyetenahliin hkmnce bir h.. h.. leyte ekecektir. Gya o adem-i rza ile remz ve iaret ediyor ki: nsan ebede namzeddir ve saadet-i ebediye iin halk olunmutur. T gayr- mtenah bir zamanda, gayr- mahdud ve geni bir lemde, gayr- mahsur olan istidadatn bilfiile karabilsin. Tenbih: Adem-i abesiyet ve hakik-i eyann sbutiyetleri ma ediyor ki: Bu dar ve mahsur ve herbir lezzetinde ok arazn mzahametiyle kemeke ve tehasdden hl olmayan u dnya-y deniye iinde kemlt- insaniye yerlemez. Belki geni ve mzahametsiz bir lem l-

MUHKEMAT

315

zmdr. T insan hakkyla snbllensin ve ahval ve kemltna nizam vermekle, nizam- leme hemdest-i vifak olabilsin. Tenbih ve aret: stitrad olarak hare ma olundu. leride zten brhan- katyle isbat edilecektir. Fakat burada istediim nokta: nsandaki istidad ebede nzrdr. Eer istersen insaniyetin cevherine ve ntkyetin kymetine ve istidadn muktezasna teemml ve tedkik et. Sonra da o cevher-i insaniyetin en kk ve en hasis hizmetkr olan hayale bak, gr... Yanna git ve de: Ey hayal aa!.. Bearet sana!. Dnya ve mfhann saltanat milyonlar sene mr ile beraber sana verilecektir, fakat akibetin dnmemeksizin fena ve ademdir. Acaba hayal sana nasl mukabele edecek? y, istibar ve srur veyahut telehhf ve tahassrle cevab verecektir? Ecel, neam, evet, cevher-i insaniyet amak- vicdann dibinde enn ve hann edip baracak: Eyvah, v hasret.. saadet-i ebediyenin fkdanna!.. diyecektir. Hayale zecr ve tanif ederek: Yahu! Bu dnya-y fniye ile raz olma! te ey birader, hna bu saltanat- fniye, sultan- insaniyetin en hakir hizmetkr veyahut iri veyahut sanatkr ve tasvircisini iba ve raz edemezse, nasl o hayal gibi ok hizmetkrlarn sahibi olan sultan- insaniyeti iba edebilir? Kell!.. Neam.. onu iba edecek yalnz har-i cismannin sadefinde meknun olan saadet-i ebediyedir. ncs: nsann itidal-i mizac ve letafet-i tab ve znete olan meylidir. Yani: nsann insaniyete lyk bir suret-i taayye olan meyl-i ftrsidir. Neam, insan hayvan gibi yaamamaldr ve yaamaz. Belki eref-i insaniyete mnasib bir keml ile yaamak gerektir. Binaenaleyh beer mesken ve melbes ve mekeli, sanayi-i kesre ile taltif etmesine muhtatr. Bu sanatlarda yalnzca kudretinin adem-i kifayetine binaen ebna-y cinsiyle imtizac etmek.. o da, itirak etmek.. o da, teavn etmek.. o da, sayin semeratn mbadele etmesini iktiza etmekle beraber kuva-y insaniyedeki inhimak ve tecavz sebebiyle adalete ihtiya.. o da, her akln adalete adem-i kifayetine binaen onu muhafaza edecek kavnin-i kl-

MUHKEMAT

316

liyenin vazlarna ihtiya.. o da, tesirini muhafaza etmek iin icra edecek bir mukannine.. o mukannin dahi zahiren ve btnen hkimiyetini muhafaza etmek iin maddeten ve manen tefevvuka.. hem de Sni-i lemin tarafndan baz umr ile muhassas olmasyla bir imtiyaz ve kuvvet-i nisbete, hem de evamirine olan itaat temin ve tesis eden azamet-i Sniin tasavvurunu zihinlerde idame edecek bir mzekkire-i mkerrere olan ibadete muhtatr. O ibadet dahi Sniin canibine efkr tevcih eder. O tevecch ise inkyad tesis, o inkyad dahi, nizam- ekmele sal eder. O nizam- ekmel dahi, srr- hikmetten tevelld eder. Srr- hikmet dahi adem-l abesiyeti ve Sniin hikmeti, masnudaki teennuku kendine ahid gsterir. te eer insann hayvandan u cihat- selse ile olan temayzn derk edebildin; bizzarure netice veriyor ki: Nbvvet-i mutlaka, nev-i beerde kutub, belki merkez ve bir mihverdir ki; ahval-i beer onun zerine deveran ediyor. yle ki: Cihet-i lda dikkat et! Bak nasl sevk-l insaniyet ve meyl-i tabinin adem-i kifayeti ve nazarn kusuru ve tark- akldaki evhamn ihtilat, nasl nev-i beeri eedd-i ihtiyala bir mrid ve muallime muhta eder. O mrid Peygamberdir. kinci cihette tedebbr et. yle: insandaki layetanahlik, tabiatndaki meyl-t tecavz ve kuva ve malindeki adem-i tahdid ve alemdeki meyll istikmalin dal hkmnde olan insandaki meyl-t terakkinin semeresi hkmnde olan kamet-i namiye-i istidad- insansine intibak etmeyen; belki camid ve muvakkat olan kanun-u beer ki: Tedricen tecarb ile hasl olan netaic-i efkrn telahukuyla vcda gelen o kavnin-i beer, u semere-i istidadn ekirdeklerinin terbiye ve imdadna adem-i kifayetinin sebebiyle; maddeten ve manen iki lemde saadet-i beeri temin edecek, hem de kamet-i istidadnn bymesiyle tevess edecek, zhayat ve ebediye bir eriat- lahiyeye ihtiya gsterir. te eriat getiren Peygamberdir. Eer desen: Biz gryoruz ki, dinsizlerin veya sahih bir dini olmayanlarn ahvalleri muaddele ve munazzamadrlar. Elcevab: O adalet ve intizm, ehl-i dinin ikazat ve iradatyladr. Ve o adalet ve faziletin esaslar, enbiyann tesisleriyledir. Demek enbiya, esas ve maddeyi vaz etmilerdir. Onlar da o esas ve fazileti tutup, onda

MUHKEMAT

317

ilediklerini ilediler. Bundan baka nizam ve saadetleri, muvakkattr. Bir cihetten kaime ve mstakime ise, ok cihattan mile ve mnhaniyedir. Yani: Ne kadar sureten ve maddeten ve lafzen ve maaen muntazamadr; fakat sreten ve maneviyaten ve manen fside ve muhtelledir. Ey birader!.. te sra nc cihete geldi. yi tefekkr et! yle: Ahlktaki ifrat ve tefrit ise, istidadat ifsad ediyor. Ve u ifsad ise abesiyeti intac eder. Ve u abesiyet ise; kinatn en kk ve en ehemmiyetsiz eylerinde mesalih ve hikemin riayetiyle, lemde hkmfermal bedih olan hikmet-i lahiyeye mnakzdr. Vehim ve Tenbih: Meleke-i mrifet-i hukuk dedikleri, her fenaln maddeten zararn ihsas ede ede ve efkr- umumiyeyi ikaz etmekle hasl olan meleke-i riayet-i hukuk dedikleri emri, eriat- lahiyeye bedel olarak dinsizlerin tasavvuru ve eriattan istinalar bir tevehhm- btldr. Zr dnya ihtiyarland. yle bir eyin mukaddemat da zahir olmad. Bilakis mehasinin terakkisiyle beraber mesavi dahi terakki edip daha dehetli ve aldatc bir ekle giriyor. Evet naslki nevmis-i hikmet, desatir-i hkmetten mstani deildir. yle de, vicdana hkim olan kavnin-i eriat ve fazilete eedd-i ihtiya ile muhtatr. te yle mevhume olan meleke-i tadil-i ahlk, kuvay selseyi hikmet ve iffet ve ecaatta muhafaza etmesine kfi deildir. Binaenaleyh insan bizzarure vicdan ve tabiatlara messir ve nafiz olan mizan- adalet-i lahiyeyi tutacak bir Nebi (A.S.M.)ye muhtatr. aret: Binlerce enbiya aleyhimsselm, nev-i beerde nbvveti iddia ederek binlerce mucizatla mddeay isbat etmilerdir. te o enbiyann cemi-i mucizatlar lisan- vhid ile nbvvet-i mutlakay iln eder. Bizim u suramza dahi bir brhan- katdr. Buna tevatr- bilmana veya ne tabir ile diyorsanz deyiniz, metin bir delildir. Tenbih: u muhakematn cihet-l vahdeti budur ki: Eer cemi-i fnun ele alnrsa ve fnunlarn kavaidinin klliyetleriyle kefettikleri ittisak ve intizma temaa edilirse, hem de mesalih-i cziye-i mteferrikann mayesi ve ukde-i hayatiyesi hkmnde olan bir lezzeti veya bir muhabbeti veya bir emr-i heri iine atmakla ekl ve nikhtaki gibi perian olan umr ve efal o maye ile irtibat ve ittisal ettikleri, inyet-i lahiye nokta-i nazarnda nazar- dikkate alnrsa; hem de hikmetin ehdetiyle sabit olan adem-i abesiyet ve adem-i ihmali mtalaaya al-

MUHKEMAT

318

nrsa, istikr-i tmla netice veriyor ki: Mesalih-i klliyenin kutub ve mihveri ve maden-i hayat hkmnde olan nbvvet, nev-i beerde zarurdir... Faraza olmazsa, perian olan nev-i beer; gya muhtel bir lemden u muntazam leme dp cereyan- umumnin ahengini ihll ettii kabul olunursa, biz insanlar sair kinata kar ne yzmz kalacaktr?.. Tenbih: Ey birader! Eer brhan- Sniin suras senin sahife-i zihninde intika etmi ise, hazr ol!. Kbras olan nbvvet-i Muhammedin bahsine geiyoruz: aret ve rad: Kbra sadktr. Zr sahife-i itibar- lemde menku olan sr- enbiyay mtalaa etsen ve lisan- tarihte cereyan eden ahvallerini dinlersen ve hakikat, yani cihet-l vahdeti tesir-i zaman ve mekn ile girdii suretlerden tecrid edebilirsen greceksin ki: inyet-i lahiyenin ziyas olan mehasin-i mcerredenin ulesi olan hukukullah ve hukuk-u ibad; enbiya, dstur-u hareket ettiklerini ve nev-i beer tarafndan enbiyaya kar keyfiyet-i telakkileri ve meme kar suret-i muameleleri ve terk-i menafi-i ahsiye ve sair umrlar ki onlara nebi dedirmi ve nbvvete medar olmu olan esaslar ise; evld- beerin sinn-i tekemml ve khlette olan stad ve medrese-i Ceziret-l Arabda menba- ulm-u liye ve muallimi olan Zt- Muhammed (A.S.M.)de daha ekmel ve daha azhar bulunur. Demek oluyor ki: stikra-i tm ile, hususan nev-i vhidde, lsiyyema intizm- muttarid zerine messes olan kyas- hafnin ianesiyle ve kyas- evlevnin teyidiyle nbvvet-i Muhammedi (A.S.M.) netice vermekle beraber, tenkih-l menat denilen hususiyattan tecrid nokta-i nazardan cemi enbiya lisan- mucizatlaryla vcd-u Sniin bir brhan- bahiresi olan Muhammedin (A.S.M.) sdkna ehdet ederler. tizar: Ksa cmlelerle sylemiyorum mulaka oluyor. Zr u hakik her tarafa derin kklerini attklarndan mesele uzunlayor. Sureti meseleyi bozmak ve para para etmek ve hakikat incitmek istemiyorum. Hem de hakikatn etrafna bir daireyi ekmek istiyorum, t hakikat mahsur kalp kamasn. Ben tutmazsam bakas tutsun. Beni mazur tutsanz, febiha... Ve ill hrriyet var, tahakkm yoktur. Keyfinize... MUKADDEME

MUHKEMAT

319

Peygamberin delil-i sdk; herbir hareket, herbir halidir... Evet herbir hareketinde adem-i tereddd ve muterizlere adem-i iltifat ve muarzlara adem-i mbalt ve muhalif olanlardan adem-i tahavvf, sdkn ve ciddiyetini gsteriyor. Hem de evamirinde hakikatn ruhuna olan isabeti, hakkyetini gsterir. Elhasl: Tahavvf ve tereddd ve tela ve mbalt gibi hile ve adem-i vsuku ve itminanszl ma eden umrlardan mberra iken, bil-perva ve kuvvet-i itminanla en hatarl makamlarda olan hareketi ve nihayette olan isabeti ve iki lemde semere verecek olan zhayat kaideleri harektyla tesis ettiine binaen, herbir fiil ve herbir tavrnn iki taraftan yani bidayet ve nihayetten ciddiyeti ve sdk, nazar- ehl-i dikkate arz- didar ediyor. Bahusus mecmu-u harektnn imtizacndan ciddiyet ve hakkyet ule-i cevvale gibi ve inikasatndan ve mvazenatndan sdk ve isabet, berk-i lmi gibi tezahr ve tecelli ediyor. aret: Zaman- mazi ve zaman- hal, yani Asr- Saadet ve zaman- istikbal tazammun ettikleri berhin-i nbvvet lisan- vhid ile maden-i ahlk- liye olan Zt- Muhammedde (Aleyhissalt Vesselm) d-yi sdk ve delll- nbvveti olan brhan- ztnin nidana cevab ve hemdest-i vifak olarak nbvvetini il ve iln ettiklerini kr olmayanlara gsterdiler. u halde kitab- lemden olan fasl- zamann sahife-i selsesini mtalaa edeceiz. Hem de o kitabdan mesele-i uzma ve mnevvere olan Zt- Muhammedi (A.S.M.) temaa ve ziyaret edeceiz. Mddeamz olan brhann kbrasn onun ile isbat edeceiz. te bu noktaya binaen mesalik-i nbvvet drttr. Beincisi mehur ve mesturdur. BRNC MESLEK Yani, mesele-i liye-i ztiyeyi temaa etmekte drt nkteyi bilmek lzmdr:

uEUB7@6uEU7!j[7kaidesine binaen sun ve

Birincisi: tasannu olan ey, ne kadar mkemmel olsa da, tabi yerini tutmadndan heyatinin feletat, mzahrefiyeti ma edecektir.

MUHKEMAT

320

kincisi: Ahlk- liyenin, hakikatn zeminiyle olan rabta-i ittisali ciddiyettir. Ve deveran- dem gibi hayatlarn idame eden ve imtizalarndan tevelld eden haysiyete kuvvet veren, heyat-i mecmuasna intizm veren yalnz sdktr. Evet u rabta olan sdk ve ciddiyet kesildii anda, o ahlk- liye kurur ve hebaen gidiyor. ncs: Umr-u mtenasibede temayl ve tecavb ve mtezdde de olan eyalarda tenafr ve tedaf kaide-i mehuresi, maddiyatta nasl cereyan ediyor; maneviyat ve ahlkta dahi cereyan eder.

uU7 j[7vU&uUV7
Drdncs:

imdi gelelim maksada: te sr ve siyer ve tarih-i hayat... Hatt adann ehdetleriyle, Zt- Peygamberde vcdu muhakkak olan ahlk- liyenin kesret ve ihata ve tecemmu ve imtizacndan tevelld eden izzet ve haysiyetten neet eden eref ve vakar ve izzet-i nefs ile feritehler, devlerin ihtilat ve istiraklarndan tenezzhleri gibi srr- tezada binaen, o ahlk- liye dahi hile ve kizbden tereffu ve tenezzh ve teberri ederler. Hem de hayat ve mayeleri makamnda olan sdk ve hakkyeti tazammun ettiklerinden, ule-i cevvale gibi nbvveti aleniyete karyor. Tenbih: Ey birader! Gryorsun ki: Bir adam yalnz ecaatle mehur olursa, o hret ona verdii haysiyeti ihll etmemek iin, kolaylkla yalana tenezzl etmez. Nerede kald ki, cemi-i ahlk- liye birden tecemmu ede... Evet mecmuda bir hkm bulunur, ferdde bulunmaz. aret ve Tenbih: Gryoruz: Bu zamanda sdk ve kizbin mabeynleri ancak bir parmak kadar vardr. Bir arda ikisi de satlr. Fakat herbir zamann bir hkm var. Hibir zamanda asr- saadet gibi sdk ve kizbin ortasndaki mesafe almamtr. yle ki: Sdk kendi hsn- hakiksini keml-i hametle izhar ve onun ile temessk eden Muhammedi (A.S.M.) al-y illiyyn-i erefe il ve lemde inklab- azmi ka ettiinde arktan garba kadar kizbden bud de-

MUHKEMAT

321

recesini gstermekle kymet-i liyesini il etmek cihetiyle sku ve metan gayet nfk ve ric etmitir ( ).
65

Ve kizb ise: Teebbsat- azmeyi murdarlarn leleri gibi ruhsuz brakt iin nihayet-i kubhunu izhar ve onun ile temessk eden Mseylime ve emsali,( ) esfel-i safiln-i hssete drd cihetle, meta- zehr-ldu ve sku gayet muattal ve kesad etmitir. ( )
66 67

te ehl-i izzet ve tefahur olan kavm-i Arabn tabiatlarndaki meyl-r ric saikasyla msabaka ederek o ksid kizbi terkedip ve ric sdk ile tecemml ederek adaletlerini leme kabul ettirmilerdir. te sahabelerin aklen olan adaletleri bu srdan neet eder. rad ve aret: Tarih ve siyer ve sr nokta-i nazarndan dikkat olunursa; Muhammed Aleyhissalt Vesselm drt yandan krk yana kadar, lsiyyema eni, ahlk ve hileyi darya atmakta olan hararet-i gariziyenin iddet-i iltihab zamannda, keml-i istikametle ve keml-i metanetle ve tamam- ttrad- ahval ile ve msvt ve mvazenet-i etvar ile ve nihayet-i iffet ile ve hibir hali mesturiyeti muhafaza etmeyen -lasiyyema yle ehl-i inada kar- bir hileyi ma etmemekle beraber yaad nazara alnrsa, sonra istimrar- ahlknn zaman olan krk seneden sonra o inklab- azm nazara alnrsa; haktan geldiini ve hakikat olduunu tasdik etmezse, nefsine levmetsin... Zr zihninde bir sofesta gizlenmi olacaktr. Hem de en hatarl makamlarda -garda gibi- tark-i hals mefkud iken ve hayt-ul emel bihasebil-de kesilirken, gayet metanet ve keml-i vsuk ve nihayet-i itminan ile olan hareket ve hal ve tavr, nbvvet ve ciddiyetine ahid-i kfidir ve hak ile temessk ettiine delildir. KNC MESLEK Yani: Sahife-i l, zaman- mazidir. te u sahifede drt nkteyi nazar- dikkate almak lzmdr: Birincisi: Bir fende veyahut kasasta, bir adam esaslarn ve ruh ve ukadlarn ahzederek mddeasn ona bina ederse, o fende hazakat ve meharetini gsterir.
65 66

imdiki hrriyet gibi. Mellif Arab aslda ve emsalini ile gemektedir. Nair 67 Menfur casusluk gibi. Mellif

MUHKEMAT

322

kincisi: Ey birader!.. Eer tabiat- beere rif isen; kk bir haysiyetle, kk bir davada, kk bir kavimde, kk bir hilafn serbestiyetle irtikb olunmadna nazar edersen; gayet byk bir haysiyetle, nihayet cesm bir davada, hasra gelmeyen bir kavimde, hadsiz bir inada kar, her cihetten mmiliiyle beraber, hibir cihetle akl mstakil olmayan meselelerde, tam serbestiyetle bil-perva ve keml-i vsuk ile al rus-il ehad zikir ve naklinden gne gibi sdkn tul edeceini greceksin. ncs: Bedevilere nisbet ok ulm-u nazariye vardr; medenlere nisbeten lisan, dt ve efalin telkinatyla, ulm-u mtearifenin hkmlerine gemilerdir. Bu nkteye binaen bedevilerin hallerini muhakeme etmek iin, kendini o bdiyede farzetmek gerektir. Eer istersen kinci Mukaddemeye mracaat et, Zr u nkteyi izah etmitir. Drdncs: Bir mmi, lema meyannda mtedavil bir fende beyan- fikir ederse, ittifak noktalarda muvafk olarak ve muhtelefn-fha olan noktalarda muhalefet edip, musahhihane olan sylemeyi, onun tefevvukunu ve kesb olmadn isbat eder. u nktelere binaen deriz ki: Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselm malm olan mmiyetiyle beraber gya gayr- mukayyed olan ruh-u cevvale ile tayy- zaman ederek mazinin amak- hafasna girerek, hazr ve mahid gibi enbiya-y salifenin ahvallerini ve esrarlarn terih etmesiyle; btn enzar- leme kar yle bir dava-y azmede -ki, btn ezkiya-i lemin nazarlarn dikkate celbeder- bil-perva ve nihayet vsuk ile mddeasna mukaddeme olarak o esrar ve ahvalin ukad- hayatiyeleri hkmnde olan esaslarn zikretmekle beraber, ktb- salifenin ittifak noktalarnda musaddk ve ihtilaf noktalarnda musahhih olarak kasas ve ahval-i enbiyay bize hikyet etmesi, sdk ve nbvvetini intac eder. Teznib: Cemi-i enbiyann delail-i nbvvetleri, sdk- Muhammede (A.S.M.) delildir ve cemi mucizatlar, Muhammedin bir mucize-i maneviyesidir (Aleyhimsselm). Bunda dikkat edersen anlayacaksn. aret: Ey birader!.. Bzan kasem, brhann yerini tutar. Zr brhan tazammun eder. yle ise:

]/@W7! @W2! ]

MUHKEMAT

323

4 y&:*h[,: lMEV7 lMT7! y[V2 l5 H7!: hP9! @Q5!x7! @<!:+ w8 *!h,! y7 rLU4 uATB,W7! s;!x- ]4 : @X7! ]V2 j7G< ! w8 ]X3! sE7! yUV,8: y[V2 j7G< ! w8 (! (@TX7!
Evet, neam. Onun nur-u nazarna hayal, kendini hakikat gsteremiyor ve hak olan meslei telbisten mstanidir. NC MESLEK

MUHKEMAT

324

Yani: Zaman- halin, yani asr- saadetin sahifesinde drt nkte, bir noktay nazar- dikkate almak gerektir: Birincisi: Kk bir det, kk bir kavimde veya zayf bir haslet, kalil bir taifede; byk bir hkimin, byk bir himmetle kolaylkla kaldramadn nazara alrsan; acaba gayet ok, tamamen mstemirre, nihayet derecede melufe ve ok da mtenevvia, tamamen rasiha olan dt ve ahlk, nihayet kesr ve melufatna gayet mutaassb ve edid- ekme olan bir kavmin amak- ervahndan az fedakrlkla, ksa bir zamanda kal ve ref ettiini ve o dt- seyyienin yerine baka dt ve ahlk fidanlarn gars etmesini ve defaten nihayet derecede tekemml ettiklerini nazara alrsan ve dikkat edersen, hrikulde olduunu tasdik etmezsen; seni sofesta defterinde yazacam. kincisi: ahs- manev hkmnde olan bir devletin nmvv- tabisi hkmnde olan teekkl ise, mtemehhildir. Ve devlet-i atkaya galebesi -ki ona inkyad, tabiat- sniye hkmne girdii iin- tedricdir. yle ise maddeten ve manen hkim, hem de gayet cesm bir devleti ksa bir zamanda tekili, hem de dvel-i rsihaya def gibi galebe etmesi; maneviyat ve ahvalde cari olan dtn bizzarure hrikulde olduunu grmezsen krler defterinde yazlacaksn. ncs: Tahakkm- zahir, kahr ve cebr ile mmkndr. Fakat efkra galebe etmek, hem de ervaha tahabbb ve tabayia tasallut, hem de hkimiyetini vicdanlar zerine daima muhafaza etmek; hakikatn hassa-i frikasdr. Bu hassay bilmezsen, hakikattan bganesin. Drdncs: Tergib veya terhib hilesiyle ancak yalnz bir tesir-i sath edip akla kar sedd-i turuk edebilir. u halde amak- kulbe nfuz ve erakk- hissiyat tehyic ve kfe-misal olan istidadat inkiaf ettirmek ve kmine ve nime olan seciyeleri ikaz ve tenbih ve cevher-i insaniyeti feverana getirmek ve kymet-i ntkyeti izhar etmek, ua- hakikatn hssasdr. Evet kasavet-i mcessemenin misal-i mahhas olan ved-i benat gibi umrlardan kalblerini taskil etmesi ve rikkat, letafetin lemas olan hayvanata merhamet, hatt karncaya efkat gibi umr ile tezyin etmesi; yle bir inklab- azmdir -hususan yle akvam- bedevide- ki, hibir kanun-u tabiiyeye tevfik olmadndan, hrikulde olduu musaddak-kerdei erbab- basirettir. Basiretin varsa tasdik edeceksin.

MUHKEMAT

325

imdi Noktay dinle: te tarih-i lem ehdet eder ki: En byk dh odur ki; bir veya iki hissin ve seciyenin ve istidadn inkiafna ve ikazna ve feverana getirilmesine muvaffak olsun. Zr yle bir hiss-i nim ikaz edilmezse, say hebaen gider ve muvakkat olur. te en byk dh ancak bir veya iki hissin ikazna muvaffak olabilmitir. Ezcmle: Hiss-i hrriyet ve hamiyet ve muhabbet... Bu noktaya binaen Ceziret-l Arab sahra-i vesiasnda olan akvam- bedevide kmine ve nime ve mesture olan hissiyat- liye -ki, binlere balidir- birden inkiaf, birden ikaz, birden feveran ve galeyana getirmek; ems-i hakikatn, ziya-i ulefeann hassasdr. Bu noktay aklna sokmayan, biz Ceziret-l Arab gzne sokacaz. te Ceziret-l Arab... On asr beerin terakkiyatndan sonra, en mkemmel feylesoflardan yz taneyi gndersin, yz sene kadar alsn; acaba bu zamana nisbeten o zamana nisbet yaptnn yzde birini yapabiliyor mu?.. aret: Kim tevfik isterse, detullah ve hilkat ve ftrat ile ainalk etmek ve dostluk etmek gerektir. Yoksa, ftrat tevfiksizlikle bir cevab- red verecektir. Cereyan- umum ise, muhalif harekette bulunanlar adembd hiahie atacaktr. te buna binaen temaa et. Greceksin ki: Hilkatte cari olan kavnini amka-i dakka -ki, hurdebn-i akl ile grlmez- hakik-i eriat ne derecede mraat ve muarefet ve mnasebette bulunmulardr ki, o kavnin-i hilkatin mvazenesini muhafaza etmitir. Evet u asar- tavlede u msademat- azme iinde hakikn muhafaza, belki daha ziyade inkiafa getirdiinden gsterir ki; Resul-i Ekrem Aleyhisselmn meslei, hibir vakit mahvolmayan hak zerine messestir. u nkte ve noktalar bildikten sonra geni ve muhakemeli ve mdakkik bir zihinle dinle ki: Muhammed-i Him Aleyhisselam mmiyeti ve adem-i kuvvet-i zahiresi ve adem-i hkimiyeti ve adem-i meyl-i saltanat ile beraber, gayet hatarl mevkide keml-i vsuk ile teebbs ederek efkra galebe etmekle, ervaha tahabbb ve tabayia tasallut, gayet kesre ve mstemirre ve rsiha ve melufe olan dt ve ahlk- vahiyaneyi esasyla hedmederek, onlarn yerine ahlk- liyeyi gayet metin bir esas ile lahm ve demlerine karm gibi tesis etmekle beraber,

MUHKEMAT

326

zaviye-i vahette hmid olan bir kavimdeki kasavet-i vahiyeyi ihmad ve hissiyat- dakikay tehyic... Evet, hissiyat- liyeyi ikaz ve cevher-i insaniyetlerini izhar etmekle beraber evc-i medeniyete bir zaman- kasirde isad ederek, ark ve garbda oturmu bir devlet-i cesmeyi bir zaman- kalilde tekil edip, ate-i cevval gibi belki nur-u nevvar gibi veyahut as-y Musa gibi sair devletleri bel ve imha derecesine getirdiinden, basar- basireti kr olmayanlara sdkn ve nbvvetini ve hakk ile temesskn gstermitir. te eer sen grmezsen, seni insanlarn defterinden sildirecektir. DRDNC MESLEK Sahife-i mstakbelden, lasiyyema mesele-i eriattr. te drt nkteyi nazar- dikkatten dr etmemelisin. Birincisi: Bir ahs drt veya be fende meleke sahibi ve mtehasss olmaz. Meer hrika ola... kincisi: Mesele-i vhide, iki mtekellimden sudr eder. Birisi, mebde ve mntehas ve siyak ve sibaka mlyemetini ve ehavatyla nisbetini ve mevzi-i mnasibde istimalini, yani mnbit bir zeminde sarfn nazara ald iin o fende olan meharetine ve melekesine ve ilmine delalet ettii halde; teki mtekellim u noktalar ihmal ettii iin sathiyetine ve taklidiyetine delalet eder. Halbuki kelm yine o kelmdr. Eer akln bunu farketmezse, ruhun hisseder. ncs: kinci Mukaddemede getii gibi bir-iki asr evvel hrika saylan keif bu zamana kadar mestur kalsayd, tekemml- mebadi cihetiyle bir ocuk da kefedebildiini nazara al. On asr geri git, o zamanlarn tesiratndan kendini tecrid et, dehet-engiz olan Ceziret-l Arabda otur, dikkatle temaa et, grrsn ki: mmi, tecrbe grmemi, zaman ve zemin yardm etmemi tek bir adam ki; yalnz zekya deil, belki gayet kesr tecarbn mahsul olan fnunun kavniniyle yle bir nizam ve adaleti tesis ediyor ki: stidad- beerin kameti, netaic-i efkr teerrbnden tekebbr ederse, o eriat dahi tevess ederek ebede tevecch eder. Kelm- Ezelden geldiini iln etmekle beraber, iki lemin saadetini temin eder.

MUHKEMAT

327

nsaf edersen, bu ise yalnz o zamann insanlarnn deil, belki nev-i beerin tavk- haricinde greceksin. Meer evham- seyyie, senin u tarafa mteveccih olan ftratnn tarfn ( ) rtm ola...
68

Drdncs: Onuncu Mukaddemede getii gibi, hem de ikinci nokta-i itirazn cevabnda da gelecei gibi udur ki: Cumhurun istidad- efkr derecesinde eriatn irad etmesidir. yle ki: Cumhurun milii iin, hakik-i mcerredeyi; meluflar vasta olmakszn adem-i telakkileri sebebiyle, mteabihat ve tebihat ve istiarat ile tasvir etmesidir. Hem de fnun-u ekvanda cumhurun, hiss-i zahir sebebiyle hilaf- vakii zarur telakki etmekle beraber, mebadi basamaklar adem-i inikad ve tekemmlnden, malatalarn vartalarna dmemek iin, eriat yle mesailde ibham etti ve mutlak brakt; lkin hakikat madan hl brakmad. Vehim ve Tenbih: Resul-i Ekremin herbir fiil ve herbir halinde sdk lemaan eder. Fakat her fiili ve her hali hrika olmak lzm deildir. Zr izhar- hrika tasdik-i mddea iindir. Hacet olmad veya mnasib olmad vakitte cereyan- umumiyeye mtabaatla, kavnin-i dtullaha destedd- teslim oluyor. Hem de yle olmak gerektir. Ey birader!.. u Tenbih, Birinci Meslein Mukaddemesinin taifesindendir. Nisyann hatasyla yolunu armakla yerini kaybedip uraya girmitir. yice u nkteleri tut. te neticeye giriyoruz: Bak ey birader! Fnun ve ulmun zbde-i hakikiyesi berhin-i akliye zerine messes olan diyanet ve eriat- slmiye yle fnunlar tazammun etmitir. Ezcmle: Fenn-i tehzib-i ruh ve riyazet-l kalb ve terbiyet-l vicdan ve tedbir-l cesed ve tedvir-l menzil ve siyaset-l medine ve nizamat-l lem ve fenn-l hukuk ve saire... Lzum grlen yerlerde tafsil ve lzum olmayan veya ezhann veya zamann mstaid ve msaid olmad yerlerde birer fezleke ile kavaid-i esasiyeyi vaz ederek tenmiye ve tefriini ukln meveret ve istinbatatna havale etmitir- ki bu fnunun mecmu68

Dikkat lzmdr. Mellif

MUHKEMAT

328

una deil, belki ekalline on asr- terakkiden sonra en meden yerlerde en hrika zek ile mevsuf olanlar...- tkat- beerin haricinde (bahusus o zamanda) olduunu tasdikten vicdan- munsfane seni menedemiyor. te fazl odur ki; ada ona ehdet ede. Yeni Dnyann en mehur feylesofu olan Carlayl, Almanyann mehur bir hakminden ve rical-i siyasiyesinden naklen diyor ki: O tedkikatndan sonra kendi kendine sual ederek demi: slmiyet byle olursa acaba medeniyet-i hazra hakik-i slmiyetin dairesinde yaayabilir mi? Kendisi kendine Evet ile cevab veriyor. imdiki muhakkikler o daire iinde yaamaktadrlar. Evvelki feylesof dahi diyor ki: hakik-i slmiyet ktklar zaman; ate-i cevval gibi hatabn paralarna benzeyen sair efkr ve edyan bel etti. Hem de hakk vardr. Zr bakalarn safsatiyatndan birey kmaz, ilhirih... Evet on asrdan beri o kadar dehetli msademata kar hakikn muhafaza etmitir. Belki bu msademe, kemeke; hakikat- slmiyetin omuzu stnden trab- hafay terkik ve tahfif ediyor. Neam, vcd ve hal-i lem buna ahiddir. Makale-i ldaki mukaddemat nazara almak gerektir. Vehim ve Tenbih: Eer desen: Herbir fende yalnz bir fezlekeyi bilmek bir adam iin mmkndr... Elcevab: Neam, l!.. Zr yle bir fezleke ki: Hsn- isabet ve mevki-i mnasibde ve mnbit bir zeminde istimal gibi.. sbkan mezkr sair noktalar ile cam gibi maverasndan ttla- tm ve melekeyi gsteren fezlekeler mmkn deildir. Evet, kelm- vhid iki mtekellimden karsa; birinin cehline ve tekisinin ilmine baz umr-u mermuze-i gayr- mesmua ile delalet eder. aret ve rad ve Tenbih: Ey benimle u kitabn evvel-i menazilinden hayaliyle seyr sefer eden birader-i vicdan! Geni bir nazar ile nazar et ve mvazene et. Kendi hayalinde muhakeme etmek iin bir meclis-i liyeyi tekil et. Sonra da Mukaddemat- isna aerden mntehabatn davet et, hazr olsunlar. Sonra da u kaidelerle mavere et! te: Bir ahs ok fnunda mtehasss ve meleke sahibi olmaz. Hem de bir kelm iki mtekellimden mtefavittir, bakalar. Ve hem de fnun,

MUHKEMAT

329

mrur-u zaman ile telahuk-u efkrn neticesidir. Hem de mstakbeldeki bedih birey, mazide nazar olabilir. Hem de medenlerin malmu, bedevilere mehul olabilir. Hem de maziyi, mstakbele kyas etmek, bir kyas- hdi-i msebbittir. Hem de ehl-i veber ve bdiyenin besateti ise, ehl-i meder ve medeniyetin hile ve desaisine mtehammil deildir. Evet, neam; hile medeniyetin perdesi altnda tesettr edebilir. Hem de pek ok ulm, dt ve ahval ve vukuatn telkinatyla teekkl edebilir. Hem de beerin nur-u nazar, mstakbele nfuz edemez. Mstakbele mahsus olan eyleri gremez. Hem de beerin kanunu iin bir mr- tabi vardr. Nefsi beer gibi o da inkta eder. Hem de muhit, zaman ve meknn, nfusun ahvalinde byk bir tesiri vardr. Hem de eskide hrikulde olan eyler, imdi di srasna geebilir. Zr mebadi tekemml etmiler... Hem de zek eer endan hrika olsa da, bir fennin tekmiline kfi deildir. Nasl ok fenlerde kifayet edecektir? te ey birader! u ztlar ile mavere et. Sonra da mfettilik sfatyla nefsini tecrid et. Hayalat- muhitiye ve evham- zamaniyenin elbiselerini kart, plak ol. Bahr-i bkeran- zaman olan u asrn sahilinden, iine gir. T asr- saadet olan adaya k. te hereyden evvel senin nazarna arpacak ve tecelli edecek udur ki: Vahd, nsr yok, saltanat mefkud, tek bir ahs; umum leme kar mbareze eder. Ve kre-i zeminden daha byk bir hakikat omuzuna alm ve btn nev-i beerin saadetine tekeffl eden bir eriat ki: O eriat, fnun-u hakikiye ve ulm-u lahiyenin zbdesi olarak istidad- beerin nmvv derecesinde tevess edip iki lemde semere vererek ahval-i beeri gya bir meclis-i vhid, bir zaman- vhidin ehli gibi tanzim eden yle bir adaleti tesis eder. Eer o eriatn nevmisinden sual edersen ki: Nereden geliyorsunuz? Ve nereye gideceksiniz? Sana yle cevab verecekler ki: Biz kelm- ezelden gelmiiz. Nev-i beerin selmeti iin ebedin yolunda refakat iin ebede gideceiz. u dnya-y fniyeyi kestikten sonra, bizim sur olan irtibatmz kesilirse de; daima maneviyatmz beerin rehberi ve gda-y ruhansidir. HTME behat ve kkun menbalar vardr. yle: Eer maksud-u riden ve efkrn istidadlar nisbetinde olan iraddan tecahl edip, b-

MUHKEMAT

330

tn evham- seyyienin yuvas hkmnde olan yle bir malata ile itiraz edersen ki, eriatn ba olan Kurnda nokta vardr: Birincisi: Kurnn mbih-il imtiyaz ve vuzuh-u ifade zerine messes olan belgata mnafdir ki, vcd-u mteabihat ve mkilttr. kincisi: eriatn maksud-u hakiksi olan irad ve talime mnafdir ki, fnun-u ekvanda bir derece ibham ve tlakatdr. ncs: Tark- Kurn olan tahkik ve hidayete muhaliftir. te o da baz zevahiri, delil-i aklnin hilafna imale edip, hilaf- vaka ihtimalidir. Ey birader!.. Tevfik Allahtandr. Ben de derim ki: Sebeb-i noksan gsterdiin olan u nokta, tevehhm ettiin gibi deildir. Belki de icaz- Kurnn en sadk ahidleridir. te: Birinci noktaya cevab: (Zten iki defa u cevab zmnen grmsn.) yle ki: Nsn ekseri cumhur-u avamdr. Nazar- ride ekall, eksere tbidir. Zr avama mvecceh olan hitab, havass fehm ve istifade ediyorlar. Bilakis olursa olamaz. te cumhur-u avam ise, meluf ve mtehayyelatndan tecerrd edip hakik-i mcerrede ve makulat- srfeyi temaa edemezler. Meer mtehayyelatlarn drbn gibi tevsit etseler... Fakat mtehayyelatn suretlerine hasr ve vakf- nazar etmek, cismiyet ve cihet gibi muhal eyleri istilzam eder. Lkin nazar, o suretlerden geerek hakik gryor. Mesel: Kinattaki tasarruf-u lahyi sultann serir-i saltanatnda olan

xB,! hQ7!]V2w W&I7! gibi... te hissiyat- cumhur u mertasarrufunun suretinde temaa edebilirler. kezde olduklarndan, elbette irad ve belgat iktiza eder ki: Onlarn hissiyat riayet ve ihtiram edilsin ve efkrlar dahi bir derece mmaat ve ihtiram edilsin. te riayet ve ihtiram; ukl- beere kar olan tenezzlat lahiye ile tesmiye olunur. Evet o tenezzlat, tenis-i ezhan iindir. Onuncu Mukaddemeye mracaat et.

MUHKEMAT

331

te bunun iindir ki: hakik-i mcerredeye temaa etmek iin hissiyat ve hayal-ld cumhurun nazarlarn okayan suver-i mteabiheden birer drbn vaz edilmitir. te u cevab teyid eden man-i amka veya mteferrikay bir suret-i sehl ve basitada tasavvur veya tasvir etmek iin nsn kelmnda istiarat- kesreyi irad ederler. Demek mteabihat dahi, istiaratn en amaz olan ksmdr. Zr en haf hakikn suver-i misaliyesidir. Demek ikal ise mnnn dikkatindendir, lafzn ilakndan deildir. Ey muteriz! nsafla nazar et ki, fikr-i beerin bahusus avamn fikirlerinden en uzak olan hakiki, yle bir tark ile takrib etmek, acaba tark-i belgat olan mukteza-y halin mutabakatna muvafk ve makamn nisbetinde keml-i vuzuh ve ifadeye mtabktr mdr? Yahut tevehhm ettiin gibidir? Hakem sen ol... kinci noktaya cevab: kinci Mukaddemede mufassalan gemitir. lemde meyl-l istikmalin dal olan insandaki meyl-t terakkinin semerat ve tecarb- kesre ile ve netaic-i efkrn telahukuyla teekkl eden ve merdiven-i terakkinin basamaklar hkmnde olan fnun ise; mterettibe ve mteavine ve mteselsiledirler. Evet mteahhirin inikad, mtekaddimin teekkl ile vbestedir. Demek mukaddem olan fen, ulm-u mtearifenin derecesine gelecek; sonra mteahhirin ile mukaddeme olabilir. Bu srra binaendir ki: u zamanda temahhuz-u tecarble satha kp ve tevelld etmi olan bir fennin faraza on asr evvel bir adam tefhim ve talimine alsa idi, malata ve safsataya drmekten baka birey yapamazd. Mesel, denilse idi: emsin sknuyla arzn hareketine ve bir katre suda bir milyon hayvanatn bulunduklarna temaa edin, t Sniin azametini bilesiniz. Cumhur-u avam ise; hiss-i zahir veya galat- hissin sebebiyle hilaflarn zarur bildikleri iin ya tekzib veya nefislerine mugalata veya mahsus olan eye mkbere etmekten baka ellerinden birey gelmezdi. Tevi ise; bahusus onuncu asra kadar, minhac- irada byk bir vartadr. Ezcmle; sathiyet-i arz ve deveran- ems onlarca bedihiyat- hissiyeden saylrd.

MUHKEMAT

332

Tenbih: u gibi meseleler, mstakbeldeki nazariyata kyas olunmaz. Zr mstakbele ait olan eylere hiss-i zahir taalluk etmedii iin iki ciheti de muhtemeldir. tikad olunabilir. mkn derecesindedir. tminan kabildir. Onun hakk- sarihi tasrih etmektir. Lkin hna ki hissin galat bizim ma nahn fihimizi imkn derecesinden bedahete, yani cehl-i mrekkebe kard. Onun nazar- belgatta hi inkr olunmaz olan hakk ise; ibham ve tlaktr. T, ezhan mevve olmasnlar. Fakat hakikata telvih ve remz ve ma etmek gerektir. Efkr iin kaplar amak, duhle davet etmek lzmdr. Naslki eriat- Garra yle yapmtr. Yahu.. ey birader! nsaf mdr, taharri-i hakikat byle midir ki: Sen irad- mahz ve ayn- belgat ve hidayetin maz olan eyi, irada mnaf ve mbayin tevehhm edesin? Ve belgata ayn- keml olan eyi noksan tahayyl edesin? Ya eyyhel hoto! ( ) Acaba senin zihn-i sakminde belgat o mudur ki, ezhan talit ve efkr tevi ve muhitin msaadesizlii ve zamann adem-i idadndan ezhan mstaid olmadklar iin ukle tahmil edilmeyen eyleri teklif etmektir?
69

vZ7xT2*G5]V2@X 7!vV6bir dstur-u hikmettir. stersen

Kell. mukaddemata mracaat et... Bahusus Birinci Mukaddemede iyi tefekkr et!.. te baz zevahiri, delil-i aklnin hilafna gstermek olan nc Noktaya cevab: Birinci Mukaddemede tedebbr et, sonra bunu da dinle ki; riin irad- cumhurdan maksud-u aslsi: sbat- Sni-i Vhid ve nbvvet ve hair ve adalette mnhasrdr. yle ise: Kurndaki zikr-i ekvan, istitrad ve istidlal iindir. Cumhurun efhamna gre sanatta zahir olan nizam- bedi ile nazzam- hakik olan Sni-i Zlcelale istidlal etmek iindir.
69

Hoto Krdede bunak, gabi gibi manalarda kullanlr. Nir

MUHKEMAT

333

Halbuki sanatn eseri ve nizam hereyden tezahr eder. Keyfiyet-i teekkl nasl olursa olsun, maksad- aslye taalluk etmez. Tenbih: Mukarrerdir ki delil, mddeadan evvel malm olmas gerektir. Bunun iindir ki; baz nususun zevahiri, ittizah- delil ve istinas- efkr iin cumhurun mutekadat- hissiyelerine imale olunmutur. Fakat delalet etmek iin deildir. Zr Kurn, ytnn telfifinde yle emarat ve karaini nasbetmitir ki; o sadeflerdeki cevahiri ve o zevahirdeki hakikatlar ehl-i tahkika parmakla gsterir ve iaret eder. Evet Kelimetullah olan Kitab- Mbinin baz yt, bazsna mfessirdir. Yani baz yt, ehavatnn m-fiz-zamirlerini izhar eder. yle ise bazlar dier bir baza karine olabilir ki; mn-y zahir murad deildir. Vehim ve Tenbih: Eer istidlalin makamnda denilse idi ki: Elektriin acaibi ve cazibe-i umumiyenin garaibi ve kre-i arzn yevmiye ve seneviye olan hareketi ve yetmiten ziyade olan anasrn imtizac- kimyeviyelerini ve emsin istikrryla beraber suriye olan hareketini nazara alnz, t Snii bilesiniz! te o vakit delil olan sanat, mrifet-i Sni olan neticeden daha haf ve daha gamz ve kaide-i istidlale mnaf olduundan baz zevahiri, efkra gre imale olunmutur. Bu ise: Ya mstetbet terakib kabilesinden veya kina nevinden olduu iin medar- sdk ve kizb olmaz. Mesel: lafzndaki elif eliftir. Asl vav olsa, kf olsa, ne olursa olsun tesir etmez. Ey birader! nsaf et... Acaba u nokta-i itiraz cemi-i asarda, cemi-i insanlarn iradlar iin inzal olunan Kurnn icazna en zahir delil deil midir? Evet..

@5

(! ?(@TX7!y#h[M":h<HX 7!h[LA7!hP9

MUHKEMAT

334

!iDQW7!~hT7! vV2H7!: !: @[F7@"^T[TE7! y[V2yABL<:! jABV<!w8HS9!: ]V%!: u%!: @X7!]V2n7@R<:! j7G<! w8p4*! :i9! :]V2!:]X3! sE7! yUV,8
( ) Neam.. hayalin ne haddi vardr ki; nurefan olan nazarna kar kendini hakikat gsterebilsin. Evet, meslei nefs-i hak ve mezhebi ayn- sdktr. Hak ise, tedlis ve talit etmekten mstanidir.
70

70

u Arab ibare iki mezhebi batln reddine iarettir.

Mellif

MUHKEMAT

335

BENC MESLEK Marufe ve mehure olan havarik- zahire ve mucizat- mahsusedir. Siyer ve tarihin kitablar onlar ile mehundur. lema-y kiram (Cezahmllahu hayran) hakkyla tefsir ve tedvin etmilerdir. Malmun talimi lzm gelmemek iin biz tafsilinden kat- nazar ettik. aret: u havark- zahirenin herbir ferdi eer endan mtevatir deildir, mutlaka cinsleri, belki ok enva katiyyen ve yaknen mtevatir-i bilmanadr. O havark birka nev zerindedir. te: Bir nevi: rhasat- mtenevviadr. Gya o asr Peygamberden (A.S.M) istifade ve istifaza ederek, keramet sahibi olduundan, kalb-i hassasndan hiss-i kabl-el vukua binaen irhasatla Fahr-i lem (A.S.M.)in geleceini ihbar etmitir. Bir nevi dahi: Gaybdan olan ihbarat- kesresidir. Gya tayyar olan ruh-u mcerredi, zaman ve mekn- muayyenin kaydlarn krm ve hudud-u maziye ve mstakbeleyi inemi, her tarafn grerek bize sylemi ve gstermitir. Bir ksm dahi: Tahaddi vaktinde izhar olunan havarik- hissiyedir. Bine karib tadad olunmutur. Demek sylediimiz gibi herbir ferdi, hd de olursa mecmuu mtevatir-i bilmanadr. Birisi: Mbarek olan parmaklarndan suyun nebeandr. Gya madeni sehavet olan yed-i mbarekesinden maye-i hayat olan suyun nebeanyla menba- hidayet olan lisanndan, maye-i ervah olan zll-i hidayetin feverann hissen tasvir ediyor. Biri de: Tekellm- ecer ve hacer ve hayvandr. Gya hidayetindeki hayat- maneviye, cemadat ve hayvanata dahi sirayet ederek nutka getirmitir. Biri de: nikak- Kamerdir. Gya kalb-i sema hkmnde olan Kamer, mbarek olan kalbiyle inikakta bir mnasebet peyda etmek iin sine-i saf ve berrakn mbarek parman iaretiyle itiyakan akk ve k etmitir. Tenbih: nikak- Kamer mtevatir-i bilmanadr.

hWT7!sL9!:

olan yet-i

MUHKEMAT

336

kerime ile sabittir. Zr hatt Kurn inkr eden dahi, bu yetin mnsna ilimemitir. Hem de ihtimal vermeye yan olmayan bir tevil-i zaften baka tevil ve tahvil edilmemitir. Vehim ve Tenbih: nikak, hem ni, hem gece, hem vakt-i gaflet, hem u zaman gibi sumana adem-i tarassud, hem vcd-u sehab, hem ihtilaf- metali cihetiyle btn lemin grmeleri lzm gelmez ve lzm deildir. Hem de hem-matla olanlarda sabittir ki, grlmtr. Birisi ve en birincisi ve en kbras olan Kurn- Mbindir. te sbkan bir nebzesine ma olunan yedi cihetle icaz mberhendir. lhirih... Sair mucizat ktb- mutebereye havale ediyorum. HTME Ey benim kelmm mtalaa eden zevat! Geni bir fikir ile ve mteyakkz bir nazar ile ve mvazeneli bir basiretle mecmu-u kelmm yani mesalik-i hamseyi muhit bir daire veya mstedir bir sur gibi nazara alnz, Muhammed Aleyhissalt Vesselmn nbvvetine merkez gibi temaa ediniz. Veyahut sultann etrafna halka tutmu olan asakir-i mteavinenin nazaryla baknz! T ki bir taraftan hcum eden evham, mtecavibe ve mteavine olan cevanib-i saire def edebilsin. te u halde Japonlarn suali olan

y[7!@X9x2G#H7!y7! (x%:]V2d/!x7!u[7G7!@8ye kar derim: te

Muhammed Aleyhissalt Vesselm... aret ve rad ve Tenbih: Vakta kinat tarafndan, hkmet-i hilkat canibinden mstantk ve sil sfatyla gnderilen fenn-i hikmet, istikbale tevecch eden nev-i beerin talalarna rastgelmi; birden fenn-i hikmet yle bir takm sualleri irad etmi ki: Ey insan evldlar! Nereden geliyorsunuz? Kimin emriyle? Ne edeceksiniz? Nereye gideceksiniz? Mebdeiniz nereden? Ve mntehanz ne-

MUHKEMAT

337

reyedir? O vakit nev-i beerin hatib ve mrid ve reisi olan Muhammed Aleyhissalt Vesselm ayaa kalkarak, hkmet-i hilkat canibinden gelen fenn-i hikmete yle cevab vermitir ki: Ey mstantk efendi! Biz maair-i mevcudat, Sultan- Ezelin emriyle, kudret-i lahiyenin dairesinden memuriyet sfatyla gelmiiz. u hulle-i vcdu bize giydirerek ve u sermaye-i saadet olan istidadat veren, cemi-i evsaf- kemliye ile muttasf ve Vcib-l vcd olan Hkim-i Ezeldir. Biz maair-i beer dahi, imdi saadet-i ebediyenin esbabn tedarik etmekle megulz. Sonra birden ebede mteveccihen ehristan- ebed-l bd olan har-i cismanye gideceiz. te ey hikmet, halt etme ve safsata yapma!.. Grdn ve iittiin gibi syle!.. NC MAKSAD (Har-i cismandir) Evet, hilkat onsuz olmaz ve abestir. Neam, hair haktr ve dorudur. Brhann en vzh, Muhammed Aleyhissalt Vesselmdr. Kurn- Mbin, har-i cismanyi o derece izah etmitir ki; edna bir bheyi brakmam. te biz de kuvvetimize gre onun berhinini bir derece tefsir iin ka makasd ve mevakfna iaret edeceiz. Birinci Maksad: Evet kinattaki nizam- ekmel, hem de hilkatteki hikmet-i tmme, hem de lemdeki adem-i abesiyet, hem de ftrattaki adem-i israf, hem de cemi fnun ile sabit olan istikr-i tmm, hem de yevm ve sene gibi ok envada olan birer nevi-i kyamet-i mkerrere, hem de istidad- beerin cevheri, hem de insann l-yetenah olan mli, hem de Sni-i Hakmin rahmeti, hem de Resul-i Sadkn lisan, hem de Kurn- Mucizin beyan; har-i cismanye sadk ahidler ve hak ve hakik brhanlardr. MEVKIF VE ARET 1- Evet saadet-i ebediye olmazsa nizam, bir suret-i zafe-i vhiyeden ibaret kalr. Cemi-i maneviyat ve revabt ve niseb, hebaen gider. Demek nazzam, saadet-i ebediyedir.

MUHKEMAT

338

2- Evet inyet-i ezeliyenin timsali olan hikmet-i lahiye, kinattaki riayet-i mesalih ve hikem ile mcehhez olduundan, saadet-i ebediyeyi iln eder. Zr saadet-i ebediye olmazsa, kinatta bilbedahe sabit olan hikem ve fevaide kar mkbere edilecektir. 3- Neam, akl ve hikmet ve istikrn ehdetleriyle sabit olan hilkatteki adem-i abesiyet; har-i cismandeki saadet-i ebediyeye iaret, belki delalet eder. Zr adem-i srf, hereyi abes eder. 4- Evet ftratta, ezcmle lem-i sura olan insanda, fenn-i menafi-l azann ehdetiyle sabit olan adem-i israf gsterir ki: nsanda olan istidadat- maneviye ve ml ve efkr ve myulatnn adem-i israfn isbat eder. O ise, saadet-i ebediyeye namzed olduunu iln eder. 5- Evet yle olmazsa umumen kurur, hebaen gider. Feya lilaceb!. Bir cevher-i cihanbahann klfna nihayet derece dikkat ve itina edilirse, hatt gubarn konmasndan muhafaza edilirse, nasl ve ne suretle o cevher-i yegneyi krarak mahvedecektir? Kell!.. Ona itina, onun hatras iindir. 6- Evet sbkan beyan olunduu gibi cemi-i fnunla hasl olan, istikr-i tmla sabit olan intizm- kmil, o intizm ihtillden hals eyleyen ve tekemml ve mr- ebedye mazhar eden har- cismannin sadefinde olan saadet-i ebediyeyi bizzarure iktiza eder. 7- Evet, saatin sniye ve dakika ve saat ve gnleri sayan arklarna benzeyen yevm ve sene ve mr- beer ve deveran- dnya, birbirine mukaddime olarak dner, ilerler. Geceden sonra sabah, ktan sonra bahar iledikleri gibi, mevtten sonra kyamet dahi o destghtan kacan haber veriyorlar. Evet insann her ferdi, birer nev gibidir. Zr nur-u fikir onun mline yle bir vsat vermi ki; btn ezman yutsa tok olmaz. Sair envan efradlarnn mahiyeti, kymeti, nazar, kemli, lezzeti, elemi ise cz ve ahs ve mahdud ve mahsur ve nidir. Beerin ise ulv, kll, sermeddir. Yevm ve senede olan ok nevilerde olan birer nevi kyamet-i mkerrere-i neviye ile insanda bir kyamet-i ahsiye-i umumiyeye remz ve iaret, belki ehdet eder. 8- Neam, beerin cevherinde gayr- mahsur istidadatnda mndemi olan gayr- mahdud olan kabiliyattan neet eden myulattan hasl olan

MUHKEMAT

339

l-yetenah mlinden tevelld eden gayr- mtenah efkr ve tasavvurat; mavera-y har-i cismande olan saadet-i ebediyeye elini uzatm ve medd-i nazar ederek o tarafa mteveccih olmutur. 9- Neam, Sni-i Hakm ve Rahmanrrahmin rahmeti ise; cemi-i niam nimet eden ve nkmetlikten hals eden ve kinat firak- ebedden hasl olan vaveyllardan hals eyleyen saadet-i ebediyeyi nev-i beere verecektir. Zr u herbir nimetin reisi olan saadet-i ebediyeyi vermezse, cemi-i nimetler nkmete tahavvl ederek, bizzarure ve bilbedahe ve umum kinatn ehdetiyle sabit olan rahmeti inkr etmek lzm gelir. te ey birader!.. Mtenevvi olan nimetlerden yalnz muhabbet ve ak ve efkate dikkat et. Sonra da, firak- ebed ve hicran- lyezlyi nazara al! Nasl o muhabbet, en byk musibet olur! Demek hicran- ebed, muhabbete kar kamaz. te saadet-i ebediye, o firak- ebediyeye yle bir tokat vuracak ki, adem-bd hihie atacaktr. 10- Neam, sbk olan be meslei ile sdk ve hakkaniyeti mberhen olan Peygamberimizin lisan, har-i cismannin definesindeki saadet-i ebediyenin anahtardr. 11- Neam, yedi cihetle on asrda icaz musaddak olan Kurn- Muciz-l Beyan, har-i cismannin kefdr ve fettahdr ve besmelekeidir. kinci Maksad: Kurnda iaret olunan hare dair iki delilin beya-

v[&I7!w W&I7!yV7! vK"( ) xF9

nndadr. te,
71

YYY
Muazzez stadmz Efendimiz Said-i Nursi Hazretleri bu Muhakemat kitabnn sonundaki Hare Dair bu kinci Maksad o zaman yazamam, bilhere o yeti Dokuzuncu uada gayet li ve azim bir ekilde tefsir etmilerdir. Dokuzuncu uann ba tarafnda bu mevzua dair Hazreti stadn izahat vardr. Nir
71

MUHKEMAT

340

MUHKEMAT

341

h[RM7! z' m<IT# ~H;

(Kk Biraderim Abdlmecidin Takrizidir)

GWE8@9G[,y7x,*]V2zV .!:G&"!GW&| 7@Q#GW&! G,!s<hO7! zU7@,yAE.:y7~]V2: hK<! vK<:s=@TE7!@W,| 7!hQ<!h<w8y9! vV2@4GQ": (@M7!w2)@U7! i[[WB7@9!

MUHKEMAT

342

i[8`VO<:s=@5G7! @<*]4 hU4 (@[%@Z[4:h<^X %:s=@TL7!x %:w2@;:! *@A3j[XUB7^KXU8: y[4+*@A<!*@WN8: *@['!w8^W[TK7! @N9@Z"p4!G<^X%: *@U4! zX"G5y9@BU7!! H;j<*G#:*GB" y[VQ4*@A&! w8@O"! w2^[8,! u[TM#]V.!:!xM7!

MUHKEMAT

343

h[WQ#:@OF7! v<GZ#z,@,!]V2 @L#@Z"]B7!@4! hF7!w2G=@TQ7! ^[SM#:@Q#@Z"]B 7!@[W;x7! !x4!m4: @AF7! G<(@'!z4(:YW7! s=@TE7!tV#h'!G5: r[6 xES7!w;)!: @;)!uE4@UX7! t[#@;@9xXU8w2@;: ! y5x4xZ4y"r.x<@8u6h0 @':xTQ7!

MUHKEMAT

344

hU4!:*@U4! `5@$y"dW,: y5x0y=!h0!z4r.!x7! H"x7: y[4w8^O5@K7! G=!hS7!|7!hP9! y[4x5!@W[4aUU!: yS[7@#z4@T<! sE<: @@&h[[RB7!:`[[QB7! w8 ` @L9! !G,!: cKX7! p<G"

MUHKEMAT

345

@LE# G5 xMX7! z,@9! ` @-x# G5 z77@" @"@B6 w[3 aE# +xXUV7 z8x<: ` w[AW7! sE7!: GM7! h8 w[- (@KE7!: z7@TV7 @W6 ` w<+ @A&!: w<G7! H7: @X[2 (@E7! :H7 ] WQ< ` @X[8 sE7! x%: w2 iW< xE4 w8 xTQV7 G[5: ` xT9 w8 xEXV7 tE8 *xRC7!: (:GE7! ^P4@E8 ` *xE9 z4 GVTB7@" h<G %

MUHKEMAT

346

@SX7! !* z4 hS7! hN7 ` @XQ7!z4 GVTB7@" s[V' *x2h;G7!x0@LR< ` hO,hOK<]B8hO7! ] V2 !hA#hAE7! @U8uQD#!:`h&! `BU#@"`VT7!]V2 @WU7!:!|7!? @5hW6 ` @CW7! hA# hD7! h[R. s[E, wQO7! :) y6*( w2: ` s[5(]XQW7!:+8h7!h[C6 (:!h4 w[Q7! G/ uEU" ` (GE4 @XQ8 tL7! ;

MUHKEMAT

347

@6@WK7! y[SBU" vMBF<: ` @6 !H6 !) xU< z9! : @8i7! z4 p<GAV7 G[D8 ` !:! +!* @L9! G5: @W# e<*@# r[7@B7! !H7 ` @,: xVQ< y" hMQ7!!):
Yaknin kifi olmakla, miftah- belgattr Hakikat olduu eye, menar- ihtida odur Hakkn kef olmakla, belgata misalsizdir Belgatta olan, esrara bir misbah- vehhacdr Mesailden ne ey mkil olursa onda zahirdir Btn esdaf- elfazda esrar- belgattr Hakkn cevher-i lisiyle elmas- hakikattan kke kar yaplm olan bir seyf-i katdr Mzehheb basamakl u semavat- kemlta Urc etmek iin hakkyla bir nuran mirkattr. Abdlmecid

MUHKEMAT

348

Not: Muhakematn Arabas Osmanlca Asar- Bediiyye 2. baskda neredilmi olduundan bu yeni baskda neredilmedi. Nair

MNZARAT

349

! I1@X8
Mnzarat
Not: Muhakemat eseri gibi, Mnazarat Risalesi de hem Araba hem Trke olarak ayn tarihlerde (1910) telif edilip tab edilmilerdir. Bu eserin de hem Trke asln hem Arapasn Osmanlca Asar- Bediiyyede nerettik. Burada sadece ilk bask orijinal Trke asln nerediyoruz. Nir

MNZARAT

350

Azametli Bahtsz Bir Ktann, anl Tlisiz Bir Devletin, Deerli Sahipsiz Bir Kavmin Reetesi... Veyahud Bedizzamann Mnazarat

MNZARAT

351

FADE- MERAM VE UZUNCA BR MAZERET Y eyyhennazr! Hasenat seyyiatna, sevab hatasna terecch edenler mafiret ve affa mstehaktrlar. te iki inklb beni iki telif-i mevvee mecbur etti. ki rhlet dahi iki kitab ilham ettirdi. u eserlerden herbirisi Krd olduu gibi; ayn halde Trk, ayn vakitte Arabdr. Gya herbir eser Arab absn iktisa ve Trk pantolonu giymi klhl bir Krddr. Byle acb-ekil bir telif, telif kanununa muhalefetle muaheze olunmamak gerektir... Evet benim hakkm skt idi. Zr cizim. Bilirim srm rabete yan deildir. Fakat Sadnin:

@T"v"@<|W9! I[BK;y6`f9@8+@"@8+ !y6aK[LT9I3

olan matemld ve hikmetmiz kelamnn verdii himmet... Hem de benim gibi iktidarszlarn mahcubiyetlerini izale ile meydan- hamiyete kmaa cesret vermek iin nmne-i imtisal olmaa olan arzu... Hem de eserin bizzat rabete yan olmasa da, benim gibi memul olmayan birisinden kk bir eser dahi bir nevi antikalk rabetine yn olmasna olan md beni eser yazmaa cesaret vermilerdir. Yoksa ben bilmez deilim ki, eserlerim bzen hem hakkat-iken hem nazm-iken hem slb-iken hem hayal-iken hem hiss-iken hem ifrat-lddur. Lkin ne yapaym baka trl de olamazd. Zr tam bir asr bir seneye stran... Ve yedinci asrdan onnc asra kadar benim gibi kurun-u vusta adamlarnn hayalini yuvarlandrmakla; herbir asr bir hiss ve bir tesiri kartrp birinci eserimi ilham eden Temmuzun inklab- mesdinin tevikiyle... Hemde btn devr ve tabakat- mtedahile-i mtesfileyi kartran; ve istibdadn tazyik-i mecnnanesiyle vcda atlan; ve doktorlarn tokatyla ademden tmarhane kapsyla darya frlayan cinnet ht-

MNZARAT

352

rat olan eserimi tekmil edip ki Mekteb-i Musibetin ehdetnmesini ibraza beni mecbur eden Mart ve Mays meum ve mthi olan ihtill ve inklabnn verdii heyecan ile... Hem de gayet mtenevvia ve muhtelife tebayi ve hissiyat tazammun eden ve o ki Reeteyi vcda getiren sslesas mesleim elmas misl olan slmiyet hissinin sadefi ve Krdlkle memzu olan milliyet fikrinin verdii ders ile yle eserleri intac etti. Demek herbir eserim birka asrn fezlekesi... Ve Krd taifelerinin tabiatlarnn enmuzeci... Ve gayet muhtelife etvarmn nmunesi olduundan hakiki intizm onda aramak abestir. Evet edebin deil belki edebiyatn kanununa kar sarm muhalefete sevk eden yedi esbabdr: Evvel: Sabvetimden beri kh kuyu dibinde kh minare banda gibi fehmen istiddlarda bulunuyorum. Kh gayet dakik bir hakikat davetsiz elime geliyor. Kh gayet tanm, dostum olmu bir hakikat ecnebi olup tanmyorum. Hatta bir gnde kh gayet cahil, kh tecrbeli bir siyas gibi ie karmak isterim. Sniyen: Merutiyetin fecr-i sdkna kadar ina ve kitabette tamamen hem mm hem acemi idim. Her ne ki, ina ettimse, stadmz olan merutiyetten rendim. Cnn- cennda yemiler kemle ermemi iken kopardm. Eer size eki gelirse, yznz ekitip abs, kamtarr olmaynz. Slisen: Mstehak olmadm tevecch- mmeden neet eden bir hret-i kzibe, bana tahmil ettii vazife-i mhimme ile aczden neet eden atlamak nmayie sahte ehliyetle ehil olmadm bir eye girimee mecbur oldum... Rbian: Ftraten bendeki gurur, milliyeten bendeki fahriye, mesleken bendeki tahds-i nimet, mereben bendeki meyl-i tefevvuk, kavmiyeten bendeki meyl-i tecelld ve meyl-i nmayi; adama eserlerimde hakkattan fazla bir enaniyet gsteriyor. Evet enaniyet var. Benim deil milletimin enaniyetidir. Benlik var. Benim deil snfm olan melik-i medrisin izzetidir. Hmisen: Ben Krde dnrm, Trke ve Araba yazyorum. Matbaa-i hayaldeki mtercim acem, ya kalbin szn iyi anlamyor. Veya lisann diline ina deildir. Hem Trkenin sarf, nahvini bilmedi-

MNZARAT

353

imden mnya giydirdiim slbun dmeleri pek kark oluyor. Hatta evet, ite, imdi, hemde, zra, olan, u, bu tekerrrleri sizin gibi beni de usandryor. Bakasnn tashhine de katiyyen raz olamyorum. Zra klahma pskl takmak gibi, bakasnn sz szlerimle hi mnasebet ve lfet peyda etmiyor. Szlerimden tevahhu eder. Sdisen: Tabiatmdaki ifrat cihetiyle dndmden mtercim-i hayalnin tercmesinde, hattatn imlsnda, tbi-n tabnda, mtaln fehminde bazen yanl dmekle gzel bir hakikat irkinleiyor. Sbian: u Saykal- slmiyet ve Ekrad Reetesi olan iki eser, o dehetli da ve dere ve sahralarn kuvve-i mnbitesi fevkalde nev nema vererek krk elli gn zarfnda hem yeillendi... Hem cesim bir ecere oldu... Hem meyve verdi. Evet yle bir vakitte vcda geldi ki; dalar beni derelerin yed-i hainine frlatyordu. Onlar da beni sahralarn yzlerine arpyordu. Sonra hamiyet-i milliye ve hamiyet-i slmiye u iki snf meyveleri da bandan koparp, ve bazen rzgr vurup, derenin dibine dm meyveleri ila iin toplayp, medine-i medeniyetin arsna getirdiler. Hatta bir ksm Bid dann yemiidir. Bir tafesi... Ferrain ovasnn meyvesidir. Bir miktar Beytebab deresinde krmzlenmi semeresidir. te u iki eseri yazdm vakit, zaman ksa... Mekn vahi... Ben seyyah... Zihin mevve... vcd yarm hasta... Yazmak acele olduundan elbette mevve olur. Ey ehl-i insaf! Mazaretim bu... Kabul ederseniz, insafn enidir. Etmezseniz emin olunuz; size minnet etmem. Hite kabul etmeyiniz. Sizin minnetiniz da banda olsun. Size beendirmek iin deil, belki hakka hizmet iin yazdm, vesselm. u eserin naamatn dinlemek iin bir Krd cesedini giymek, bir vahi hayalini bana takmak gerektir. Yoksa ne istima hell, ne sema tatl olur. Eb Ley Said

MNZARAT

354

v[&I7!w W&I7!yV7! vK" v7@Q7! f[,|V2M7!:

Emma bad: Ehl-i hamiyetin nazarna arz ediyorum ki: Vakta merutiyetin ikinci yanda stanbulun temsil ettii asrdan tarihvri bir nazarla gp Kurun-u Vustaya kar aaya inmekle, Air-i Ekrdn iinde ceveln ile bahardan gze bir rihlet-i sayfiye; gzden bahara bilad Arabiyeden bir rhlet-i itaiyye ettim. Da ve sahray bir medrese ederek mertiyeti ders verdim. Birden bana grnd ki; mertiyeti gyet garb bir surette telakki etmiler. Her tarafn phe ve sualleri aleb bir dereden gelmi gibi grdm. te tehs-i maraz iin miftah- kelam onlara verdim; dedim siz sual ediniz, ben de ona gre cevap vereyim. Onlar istihsan ettiler. Zra Krdlerin tabiat- merutiyetperveranelerine binaen dersi mnazara ve mnakaa suretiyle okuyorlar. Onun iindir ki; medreseleri kk bir meclis-i mebusan- ilmiyeyi andryor. te tmimen lil-fide suallerini cevaplarmla musafaha ettirerek u kitab yazdm. T birbirine muavenette bulunsun. Hem de grmediim Ekrad ve emsline u kitap bana bilvekalet onlarla konuarak cevap versin. Hem de lisanlar kalblerine tercmanlk edemeyenlere bedelen sul etsin.

MNZARAT

355

Elhasl: u kitap tarafmdan cevap, onlarn canibinden sul etmek vazifesiyle mkelleftir. Hem de siyaset tabiblerine tehis-i illete dair hizmet ile muvazzaftr. Ey ehl-i hamiyet anlaynz! Krd ve emsli, fikren mertiyetperver olmu ve oluyorlar. Lkin baz memurin, fiilen merutiyetperver olmas mkldr. Halbuki akllar gzlerinde olan avama ders veren fiildir.

mdi sual ve cevaba balyorum: S- Ey Seyda! stanbula gittin, bu inklb- azimi grdn, mhim iler iine girdin. Bize ne getirdin? C- Mjde getirdim!... S: Mjde ne demek?... Bazlar bize sizin iin fenalk var, diyorlar? C- Nurdan zarar gelmez. Gelirse, huffaa gelir. Murdar eylere gelir. Size cemi-i kuvvetimle yalnz Krdistana deil, belki leme iittirecek tarzda bararak mjde veriyorum ki; umum slmn, lsiyyem Osmanlerin, bhusus Ekradn saadetinin fecr-i sdknn geldiini hatta Bid banda gryorum.

IQW7!Q7!Y"!r9! |V2@W3*
Faraza u devletin yar milleti bahasnda verilse idi, gene erzan... ve zulmetle beraber yansa idi gene ucuz... S- Biz yle iitmedik? C- eytann arkadalar oktur... S- yle ise zihnimize gelen pheleri ve sualleri hallet!.. C- Elbette... Fakat mteri olmadan, istemeden malm satmam...

MNZARAT

356

S- stibdad nedir? Merutiyet nedir? Dieri: Ermeniler aa oldular. Biz sefil kaldk. Bakas: Dinimize zarar yok mu? Daha bakas: Jn Trkler yledirler byledirler. Bizi de zarardde edecekler. Dieri: Gayr-i Mslim Nasl asker olacak?..ilh C- Yhu u grltl karmakark sizin gibi intizmsz suallerinize nasl cevap vereceim!.. S- Kaide-i suali sen gster!.. C- Merutiyet kanunu ile sual ediniz!.. Yni iinizden bir iki zeki adam intihab ediniz, t size vekil olarak mteri olup sual etsin; siz de dinleyiniz! Onlar peki peki... S- stibdad nedir? Merutiyet nedir?.. C- stibdad tahakkmdr. Muamele-i keyfiyedir. Kuvvete istinad ile cebirdir. Rey-i vahiddir. S-i istimalta gayet msaid bir zemindir. Zulmn temelidir. nsaniyetin mhisidir. Sefalet derelerinin esfel-i sfilinine insan tekerlendiren ve lem-i slmiyeti zillet ve sefalete drttren ve araz ve husumeti uyandran ve slmiyeti zehirlendiren; hatta hereye sirayet ile zehirini atan, o derece ihtilafat beynel slm k edip (Mutezile, Cebr, Mrcie) gibi dallet frkalarn tevlid eden istibdaddr. Evet takldin pederi ve istibdad- siyasyenin veledi olan istibdad- ilmdir ki, Cebriye, Rfiziye, Mutezile gibi slmiyeti mevve eden frkalar tevlid etmitir. S- stibdad bu derece bir semm-i ktil olduunu bilmezdik. Lehlhamd paraland. Onu esasyla tedav edecek olan tiryak- mertiyeti bize tarif et!.. C- Bz memurlarn efali adem-i lfetten dolay size yanl ders gsterdii...Ve iddetten neet eden mevveiyetle hl-i hzrdan fehmettiiniz mertiyeti tefsir etmeyeceim... Belki hkmetin hedef-i maksad olan merutiyet-i meruay beyan edeceim:

MNZARAT

357
1

vZX["*xv;h8!: ` ( ) h8! ]4v;*:@-: yet-i kermelerinin

te Merutiyet ( )
2

tecellisidir. Ve meveret-i eriyyedir. O vcd-u nrannin kuvvete bedel, hayat hakdr. Kalb mrifettir. Lisan muhabbettir. Akl kanundur, ahs deildir. Evet merutiyet, hkimiyet-i millettir. Siz dahi hkim oldunuz. Umum akvamn sebeb-i saadetidir. Siz de saadete gideceksiniz. Btn evk ve hissiyat- liyeyi uyandrr. Uyku bes... Siz de uyannz.!.. nsan hayvanlktan kurtarr. Siz de tam insan olunuz. slmiyetin bahtn, Asyann tliini aacaktr. Size mjde bizim devleti mr- ebediyeye mazhar eder. Milletin bekasyla ibka edecek. Siz daha meyus olmaynz... Bir ince tel gibi her tarafa heva ve hevesin tehyici ile evrilmee mstaid olan rey-i vhid-i istibdad; lyetezelzel bir Timur direk gibi lyetefellel bir elmas kln gibi olan efkr- ammeye tebdil eder. Siz de Sefne-i Nh gibi emniyet ediniz. Herkesi birer pdiah hkmne getiriyor. Siz de hrriyetperverlikle pdiah olmaa gayret ediniz. Esas- insaniyet olan cz- ihtiyar te min eder, zd eder. Siz de cmid olmaya raz olmaynz. yz milyondan zyade ehl-i slm bir aret gibi birbirine rabt eder. Siz de o rabtay muhafaza ediniz! Zra meveret perdeyi att, milliyet grnd. Harekete geldi... Milliyet iinde slmiyet kland, ihtizaza geldi. Zr milliyetimizin ruhu slmiyettir. Hkiki ve nisb ve izafden mrekkebdir. Baka millete benzemiyor. S- stibddn irkinliine merutiyetin bu derece iyiliine delilin nedir?.. C- Siz avm olduunuzdan; hayalinizle tefekkr, gznzle taakkul ettiinizden temsil size brhan- nazarden daha ziyade mukndir.te ikisinin mahiyetlerini misl ile tasvir edip gstereceim.
1 2

ra Suresi:38, Al-i mran Suresi:159 Nair

MNZARAT

358

te biliniz hkmet, hekm gibidir. Millet hastadr. Farz ediniz ben u adrda oturmu bir hekmim. u etraftaki herbir kyde Allah etmesin birer ayr hastalk var. Ben o hastalklar tehis etmemiim. Hem de tacizimi istemeyen mdahenecilerden, yalanclardan, baka kimseyi grmemiim. u halde u kylere tanmadm bir hastala, grmediim bir hastaya gnderdiim reetesiz, mizansz bir ilac istmal eden acaba ifa m bulur? Veyahud lr?..

~Y#YW#! uA5~Y#Y8 srrna, unun saye-i

Evet muzlmanesinde mazhar oldunuz. te her kye byle ila gndermek, hatta da-l cu ile karn arsna mbtel olan emslinize hazm ilc hkmnde olan iane toplamak... Yhud ekiyalk ve husumet derdiyle mltehib bulunan o vcda iltihab tezyid eden hamdlik icra etmek ve il hirihi.. Acaba tedavi mi?.! Yoksa tesmim midir?... Melek-l mevte yardm etmek midir?.. te mahiyet-i istibdadn timsali budur. Zr sabkta pdiah kendi yerinde mahbus gibi oturuyordu. Bre milletin hlini anlamyordu. Yhud zaf- kalb ve kuvvet-i vehim ile anlamak istemiyordu. Yhud mtehevvisane ve mtekeyyifne ve mtekelkal olan tabiat anlattrmaya msaid deidi. te hkmetteki istibdada, hereydeki istibdad kyas ediniz! Hatta taklidi tevlid eden ilmin istibdad dahi byledir. Amma bizzarure hkmet-i slmiyenin hedef-i maksad olan merutiyet-i merann timsalini isterseniz, farzediniz ben bir hekmim. u adr dahi eczahanedir, iindeyim. Umum kylerde veyahud evlerde eit eit hastalklar tehis etmi, reetisini yazm bir mntehap adam yanma geliyor. Reetesini ibraz ediyor ki; D-l cehil ile ba ars var, yazldr. Ben dahi fen afyonunu ibtida onlarn lisanlarnn zarfnda sonra da lisan- resmyeye ifra ederek veriyorum. Bir bakasnn reetesini gsteriyor ki; kalb hastal olan zaf- diyanet var. Ben de fnunu, maarif-i slmiye ile meczederek bir macun yapyorum, mderrislerin ellerine veriyorum, gnderiyorum. Dierinde da-l husmet ile ihtill stmas var. Ben de fikr-i milliyeti uyandrarak klandrarak, tir-

MNZARAT

359

yak misal adalet ve muhabbeti o nur ile mezcettirek sulfato misal bir ila veriyorum. te byle bir hekmdir ki, vatan hastahanesinde bare etfali helaktan halas eder. H! Hkmet-i mertann timsl-i nranisi:

yB[2*w2Y\K 8vUV6: !*vUV6 srrnca herbir byk adam bu dsturu nazara almak
gerektir. S: Derman dermandr, neden zehir olsun? C: Bir derdin derman, baka bir derde zehir olabilir. Bir derman hadden geerse dert getirir. S: Ne diyorsun, istahsente zveremin Hl- hazrn eskisi gibi ok fenal var, bize zulmeder. Hem de zaafta, kuvvetsizlikte eskisine benzer. Demek tarif ettiin merutiyet daha bize selm etmemi... T ki biz de: Ehlen ve sehlen desek. C:

_"YAQ<a[QKB,!: _"YU,!a[TKB,!u"

}<*Y&I&} <I&a&G8: ~*Y&aXKEB,!:

MNZARAT

360

Fakat sizin divaneliinizden korkmu, gelememi. Zulm merutiyetin hatas deil, belki kafanzdaki cehaletin zulmetindendir. Siz divanelikle ksa yolu uzun yapyorsunuz. Kdan ve Mamuhran aretleri daha asker gelmeden al kulli hl vermee mecbur olan emvl-i emriyeyi hzr etseydiler, u kadar zulm olmayacakt. Evet bir millet cehaletle hukukunu bilmezse ehli hamiyeti dahi mstebid eder. Siz diyorsunuz: imdiki hkmet eskisi gibi zaftir. Evet kuvvetsizlikte dokuz yandaki ocuk doksan yandaki ihtiyara benzer. Fakat o kabre mteveccihen iner, eilir girer. u ise dorulur, ebabe doru ykselir. S: Neden byle bulanktr, sf olmuyor? C: Yz seneden beri harabe yz tutan bir ey, birden yaplmaz. Size bir misal syleyeceim. Bir bel ba ok zaman taaffn ve tesemmm etmi, iine pislik dm. Sonra da onu tasfiye iin o pislikleri iinden karlrsa ve bir havuz gibi yaplrsa; acaba pnarn suyu bulank olarak gelmeyecek mi? Fakat merak etmeyiniz!.. Akibet berrak olacaktr. S: Tarif ettiin merutiyetin ne miktar bize gelmi? Ve niin btn gelmiyor? C: Ancak on ksmdan bir ksm size gelebilmi. Zr sizin u vahetengiz, cehaletperver, husumet-efza olan sarp da ve derin derelerinizdeki vahet aylarndan cehalet ejderhasndan, husmet kurtlarndan bare merutiyet korkar. Kolaylkla gelmeye cesaret edemez. Eer siz tenbel kalpta, onun yolunu yapmazsanz, tenbellik etseniz, yz sene sonra tamamen cemalini greceksiniz. Zira sizinle stanbul arasndaki mesafe bir aylktr. Fakat sizinle ehl-i merutiyet arasndaki mesafe bin aydan fazladr. Zr eski zamann adamlarna benzersiniz. O nzik merutyet stanbul havalisindeki ylanlardan kurtulsa, u uzun mesafeden gemekle, cehalet gibi mthi batakl, fakr gibi mtevahhi kralar, husmet gibi gayet Keyer Dalar katetmekle beraber, ekiyaya rastgelecektir. Ezcmle baz ceza-y sezasn hazm etmeyen, bir ksm da bakasnn etini yemekten diini karlan ve baz bir mehur Bektai gibi mn verenler yol zerine kp gasb ve gret ediyorlar. Daha onlarn te

MNZARAT

361

taraflarnda da bir ksm gevezeler vardr. Baz bahane ile para para etmek istiyorlar. yle ise ona bir yol veyahud bir balon yapnz!.. S: Biz meyus olduk. Daha ne vakit bize gelecektir? C: Yes aczden gelir. Yes mani-i herkemaldir. Hamiyet ise; iddet-i mevnia kar iddetle metanet etmektir. Halbuki u zaman, mmteniat- diyeyi mmkn derecesine indiriyor. abuk yese inklab eden hamiyet, hamiyet deildir. Ben sizi tenbellikten kurtarmak iin kabahatlarnz gsteririm. Onu abuk gelmek istiyorsanz, ite mrifet ve faziletten demir yolunu yapnz!. T ki, merutiyet, medeniyet denilen imendifer-i kemlta binip ve terakkiyat tohumlarn bindirerek ksa bir zamanda mnilerden kurtulup geerek size selm etsin. Siz ne kadar yolu acele ile yapsanz, o da o derece acele ile gelecektir. S: nallah taliimiz varsa, biz de greceiz. Bize tevekkl kfi deil midir? C: Biare taliinize siz de yardm etmelisiniz. Badat tarrarlar gibi olmaynz. Sizin atalet bahanesi olan u teebbssz tevekklnz nizam esbab reddettiinden, kinat tanzim eden meiete temerrd demektir. u tevekkl dner nefsini nakzeder. S: imdi fenal da gryoruz, iyilii de gryoruz. Merutiyetin sr hangisi, tekinin sr hangisidir?!.. C: Ne kadar iyilik var, merutiyetin ziyasndandr. Ne kadar fenalk var, ya eski istibdadn zulmetinden, yahud merutiyet namyla yeni bir istibdadn zulmndendir. Geri kald, ta taziyeden sonra veda edip pederini takib etsin. Fakat emin olunuz zya galebe alacaktr. S: Merutiyeti pek ok izam ediyorsun. Eskide rey-i vahid idi. Milletten sual yok idi. imdi meverettir. Milletten sual edilir. Millet ne iin, der: Ona ne istersin, denilir. te bu kadar... daha nedir, o kadar ilaveyi takyorsun. C: Zaten u nokta btn cevaplarm tazammun etmi. Zr merutiyet hkmete dt vakit; fikr-i hrriyet, merutiyeti her vecihle uyandrr. Her nevde, her taifede onun sanatna ait bir nevi merutiyeti tevlid eder. Hatta ulemada, medarisde, talebede bir nevi merutiyeti

MNZARAT

362

intac eder. Evet her taifeye ona mahsus bir merutiyet bir teceddd ilham olunuyor. te u arkasnda ems-i saadeti telvih eden... Ve temayl ve incizab ve imtizaca yz tutan lemaat- meverettir ki; bana merutiyet hkmetini bu kadar sevdirmitir. Bence taklidin temelini atp ihtilafat karmakla mutezile, cebr, mrcie, mcesseme, gibi dallet frkalarn slmiyetten intac eden mesail-i diniyedeki istibdad- ilmdir. Ve nefs-l emirde mukayyed olan eyde tlaktr.( ) Merutiyet-i ilmiye hakkyla teesss etse, meyl-i taharri-i hakikatn imdadyla, fnn-u sadkann muavenetiyle, insafn yardmyla u firak- dlle ehl-i snnet ve cemaata dhil olacaklar kaviyyen memuldur. u frkalar eer endan bir hizb olarak grnmyor, fakat efkrda tahalll ederek mnteiredir. Herkesin dmanda onlarn meylettii meslee meyelan bulunabilir. Hatta eer bir dima bytlse, men tecsim edilir ise, u frak, sinematorafvri( ) o dimada temessl ettii grlecektir. u kssa uzundur, makam deil... Siz suallerinizi ediniz!..
72 73

S: u merutiyet byklerimizi, beylerimizi krd. Fakat bazlar da mstehak idi. Hem de maddeten bireyi grmeden yalnz merutiyetin nmn iitmekle kendi kendilerine dtler. Bunun hikmeti nedir? C: Mnen her bir zamann bir hkm ve hkmrn vardr. Sizin stlahnzca o zamann makinesini eviren bir aa lzmdr. te zaman- istibdadn hkim-i manevsi kuvvet idi. Kimin klnc keskin, kalbi ks olsa idi, ykselirdi. Fakat zaman- merutiyetin zenberei, ruhu, kuvveti, hkimi, aas haktr, akldr, mrifettir, kanundur, efkr- mmedir... Kimin akl keskin, kalbi parlak olursa yalnz o ykselecektir. lim yan aldka tezayd, kuvvet ihtiyarlandka tenaks ettiklerinden kuvvete istinad eden kurun-u vusta hkmetleri inkraza mahkm olup asr- hzr hkmetleri, ilme istinad ettiklerinden Hzrvr bir mre mazhardrlar. te ey Krtler! Sizin bey ve aa hatta eyhleriniz dahi eer kuvvete istinad ile klnlar keskin ise, bizzarure deceklerdir. Hem de
72 73

Dikkat lzm... Mellif Krtlere medeniyetin garabetini zikrettiim srada sinematoraf tarif etmitim. Mellif

MNZARAT

363

mstehaktrlar. Eer akla istinad ile cebir yerine, muhabbeti istiml ve hissiyat efkra tbi ise, o dmeyecek belki ykselecektir. S: Neden u inklab- hkmet hereyde bir inklab getirdi?

vZ6YV8YV,|V2@X7! Srrnca istibdad

C: herkesin damarlarna sirayet etmi idi. ok nam ve suretlerde kendini gsteriyordu. ok dam ve planlar istimal ediyordu. Hatta benim gibi bir adam ilmi vasta edip tahakkm ediyor idi. Veyahud sehavet-i millyeyi s-i istimal eder idi. Veyahud u eyh gibi, necabeti sebebiyle herkes onun hatrn tutarak, tutmakla mkellef bildiinden tahakkm ve istibdad ediyordu. S: Demek ldrmemize hkmetin istibdadna yardm eden baka istibdadlar da var imi? C: Evet cehaletimizin silahyla asl bizi mahveden, iimizdeki garib namlar ile hkm sren para para istibdadlar idi ki; hayatmz tesmim etmi idi. Fakat yine kabahat o kk istibdadlarn pederi olan istibdad- hkmete aittir. S: Beler, aalar, mteeyyihler iki ksmdr. Farklar nedir? C: stibdad ile merutiyet kadar farklar vardr. Ben dahi merutiyet ve istibdad muahhas olarak size gstermek istediimden u iki ksm timsal olarak beyan ediyorum. S: Nasl?.. C: Eer byk adam istibdad ile kuvvete veya hileye veya kendisinde olmayan tasannua veya kuvve-i mneviyeye istinaden halk istibad ederek havf ve cebrin tazyiki ile tutup insan hayvanla indirmi; daima o milletin evkini krar, neelerini karr, eer bir namus olursa, yalnz o ahs- mstebitte grnr, denilir ki: Filan adam yle yapt. Eer bir seyyie olursa kabahat bare etbaa taksim olunur. te u mahiyettteki byk, hakkaten byk deildir, kktr. Milletini kklettiriyor. Zr millet her sayi suhre gibi iliyor. Hatr iin gibi yapyor... yilik etse de

MNZARAT

364

riya kartryor. Mdahene ve yalana alyor. Daima aaya iniyor. Zr say-i insannin buhar hkmnde olan evk mntaf oluyor. Aalar ve bykleri omuzlarna biner, t yalnz grnsn. Onlarn etlerinden yer, t bysn. O milletin gonca misal istidadat zerine o reis perde olub ziyay gstermiyor. Belki yalnz o, nev- nema bulur. nkiaf eder. Alr. Eer mahhas istibdad grmek arzu ediyorsanz ite size u... S: Aman bu kadar istibdadn fena bir zehiri var iken acibdir ki, biz bu kadar kalmz! C: Acib deildir. htilaftan bazen istifade olunur. O pis istibdadn taaddd iin birbirinin kuvvetini bir derece krar, tadil ederdi. Yoksa iiniz fena idi. S: kinci ksm nasldr? C: Bir byk adam, hakka isnad ile akl istimal edip muhabbetle milletini kendisine rabt, zir-i destnnn omuzlar stne kmaz, altna girer, ykseltir, evklerini uyandrr. Bir iyilik olursa, mnen millete tevzi eder. Herkese bir para namus dmekle evki artrr, hak yerini bulmak iin milletini ziya-y mrifete kar tutar, gonca misal olan o milletin hissiyatna zlal-i muhabbet ve akl gnderir. Nev- nema

vZ8(@'xT7! G[, hadis-i erifde; merutiyetli reise misal-i

verirse, mahhas olur. Merutiyeti gzle grmek istiyorsanz ite u aynaya baknz!.. S: Demek byk o deil ki; klnc keskin olsun, milleti kendine feda etsin. Belki odur ki; akl keskin olsun, kalbi millet iin fedakr olsun. C: Ha imdi bir k buldunuz. Elbette bir doru eyhin mridleri, yahud eski dil beylerin mensublaryla... mstebid bir aa hizmetkrlarnn cihet-i irtibatta farklarn bulursunuz.

MNZARAT

365

Maatteessf byklerdeki meziyyet, sebeb-i tevazu iken vasta-i tahakkm oluyor. Avamdaki zayf bir damar, clib-i efkat iken vesile-i esaret oluyor. S: u pis istibdad, ne vakitten beri balam geliyor?.. C: nsanlar hayvanlktan kp geldii vakit, naslsa bunu da beraber getirmitir. S: Demek u istibdad hayvaniyetten gelmedir? C: Evet mstebit bir kurt, biare bir koyunu para para etmek... Daima kav zaifi ezmek, hayvanlarn birinci dstr ve kavnin-i esasiyesindendir. S: Sonra... C: eriat- Garra zemine nzul etti. T ki zeminin yzn temiz, ve insann yzn ak etsin. u insaniyetin siyah lekesini izle etsin. Hem de izale etti... Fakat va esef ki, muhit-i zaman ve mekannin tesiriyle, hilfet, saltanata inklb edip istibdad bir para hayatland. T Yezd zamannda bir derece kuvvet bularak ban kaldrdndan mam Hseyin Hazretleri hrriyet-i eriyye klncn ekti. Bana havale eyledi. Fakat ne are ki; istibdadn kuvveti olan cehil ve vahet cevanib-i lemde znav

w<+

gibi Yezdin istibdadna kuvvet verdi.

S: imdiki merutiyet, istibdad nerede?.. onlarn harekt nerede? Hilafet saltanat nerede? Nasl tatbik ediyorsun?.. Yekdierine musafaha ve temas ettiriyorsun, aralarnda karnlar ve asrlar var... C: Merutiyetin srr, kuvvet kanundadr. ahs hitir. stibdadn esas, kuvvet ahsta olur. Kanunu kendi keyfine tabi edebilir. Hak kuvvetin malubu... Fakat bu iki ruh, her zamanda birer ekle girer, birer libas giyer. Bu zamann modas byle giydiriyor... Zannolunmasn istibdad galebe ettii vakit tamamen hkmn icra etmi... Merutiyet malub olduu vakit mahvolmu. Kella kinatta galib-i mutlak, hayr ol-

MNZARAT

366

duundan pek ok enva ve uabt- heyet-i itimaiyyede merutiyyet hkmferma olmutur. Cidal, berdevam... Harb ise, seccaldir. S: Baz adam, eriata muhaliftir diyor... C: Ruh-u merutiyet, eriattandr. Hayat da ondandr. Fakat ilca- zarretle, teferruat olabilir, muvakkaten muhalif dsn. Hem de her ne hal ki, merutiyet zamannda vcda gelir, merutiyetten neet etmesi lzm gelmez. Hem de hangi ey vardr ki; her cihetle eriata muvafk olsun. Hangi adam var ki; btn ahvali eriata mutabk olsun? yle ise ahs- mnevi olan hkmet dahi masum olamaz. Ancak Efltun-i lhnin Medine-i fazile-i hayaliyesinde masum olabilir. Lkin merutiyet ile su-i istimalatn ekser yollar mnsed olur. stibdadda ise aktr. S: tiraz ettiin eye nasl cevab veriyorsun? C: Ben libasa iliiyordum. Hkmet iyi bir adamdr, pislerin libasn giymi idi. Biz o libas yrtmak ve ykamak istiyorduk, olamad. Zamana braktk. T yava yava yrtlsn. Evet namaz klyordu, Kbleyi tanmyordu. Sonra tand. Veya tanyacaktr. Ehven-i erreyn bir adlet-i izafyedir. Fakat keml-i telehhf ile baryorum ki: iddete inklb eden fikr-i intikamn tedhl...ve heyecanat intac eden tecrbesizlik, zerimize emri iddetlendirdi. Pahalatrd. Muvakkaten bir nevi karanlk kt. Emin olunuz ki ekilecektir... S: Neden makine-i ahval gzelce ilemiyor? C: Zr tecrbe, hamiyet, nur-u kalb ve nur-u fikri cemedenler vezaife kifayet etmezler. Baz ehl-i gayret ve hamiyette de meyl-t tahrib meleke olmu. Tamire pek alk deildir. Baz ehl-i tecrbe ve tamir ise, eskisine bir derece meyl ile istidadlar pek msaid deildir. Demek bize bir nesl-i cedid lzmdr. Bunu da cidden sylyorum: Eer meveret, eriattan bir parmak mfarakat ederse, eski hal yz arn ayrlmtr. S: Neden?..

MNZARAT

367

C: Bir ince teli rzgr her tarafa evirebilir. Fakat itima ve ittihad ile hasl olan habl-l metn ve urvet-ul vska deme eylerle tezelzl etmez. cma- mmet, eriatta bir delil-i yakndir. Rey-i cumhur eriatta bir esastr. Meyeln- amme eriatta muteber ve muhteremdir. te baknz!. Eski padiahlarn iradesini, Ermeni rzgr veya ecnebi hevas veya vehmin vesvesesi esmekle evirebilirdi. O da skuta rvet-i manevye olarak bir ok ahkam- eriat feda ediyordu. imdi kap ald, -fakat tamam ileride- yz r-y mtekabile ve efkr- mtehalife hak ve maslahattan baka bir ey ile msalaha etmez. Veya skut etmezler. Hak ve maslahat ise, eriatta esastr. Fakat

!*xPEW7!d[A#!*:hN7!! kide-i
eriyyesince bazen haram bildiimiz ey, ilca-y zarretle vcib olur. Taaffn etmi parmak kesilir, t el kesilmesin. Selmet-i millet, cevher-i hayata tevakkuf etse; vermekten tevakkuf edilmez. Nasl ki edilmedi. Dnyada en acb, en garibi; ruhunu iftiharla selmet-i millete feda edenlerden, bazen garaznda menfaat-i czyye-i gururiyesinde buhl eder, vermiyor. Demek eriat isteyenler iki ksmdr: Biri muvazene ile zarreti nazara alarak mdakkikane merutiyeti eriata tatbik etmek istiyor. Dieri de muvazenesiz zhirperestane klmaz bir yola sapyor. S: Meclis-i Mebusanda hristiyanlar, yahudiler vardr. Onlarn reylerinin eriatta ne kymeti vardr? C: Evvelen meverette hkm ekserindir. Ekser ise Mslmandr. Altmtan fazla ulemdr. Mebus hrdr. Hibir tesir altnda olmamak gerektir. Demek hkim, slmdr. Sniyen, saat yapmakta veyahud makineyi iletmekte sanatkr bir Hao veya Berhamin reyi muteberdir. eriat reddetmedii gibi; Meclis-i Mebusandaki mesalih-i siyasiye ve menafi-i iktisadiye dah ekser bu kabilden olduundan reddetmemek lzm gelir. Amma ahkm ve hukuk ise,

MNZARAT

368

zaten tebeddl etmez. Tatbikat ve tercihattr ki; meverete ihtiya gsterir. Mebuslarn vazifesi o ahkm ve hukuku su-i istimal etmemek ve baz kad ve mftlerin hilelerine meydan vermemek iin; bz kanunlar yapmak, etrafna sur etmektir. Asln tebdiline gitmek olamaz. Gidilse intihardr. S: Adalettir diyorsun. Neden tekalif-i devlet, fukara stnde hafiflemedi? C: Bir fark vardr. Eskide vardat zayi olur giderdi. imdi millet rakbdir. Demek o, suya ve rstana atlrd. imdi tarlaya atlyor veya atlacaktr. te bir nevi hafflik... S: u hkmet ve Trkler nasl olsalar, biz rahat edemiyoruz. Ykselemiyoruz. Bamz kaldrp onlarn zerinden leme temaa etmek ve ellerimizi onlarla beraber safi suya uzatmak, kendimizi de bir kavm olduumuzu gstermek nasldr? Zr hkmet ve stanbul daha bulanktr. C: Merutiyet, hkimiyet-i millettir. Yni efkr- ammenizin misl-i mcessemi olan mebusan hkimdir. Hkmet hadim ve hizmetkrdr. yle ise kendinizden teekki ediniz. Her kabahat hkmet ve Trklere atmakla ok aldanrsnz. Size bir misal syleyeceim: Her tarafa ubeler salm bir byk eme banda bir taayyrat olursa, her tarafa da sirayet eder. Fakat yz pnarn ortasnda byk bir havuz olursa, o havuz pnarlara bakar ve onlara tabidir. Faraza o havuz tamamen tagayyr ederse; veyahud Allah etmesin bozulursa da emelere tesir etmez. Eer pnar, pnar olursa... te baknz! stibdadn hkmnce stanbul ve hkmet bul ba idi. ikayetle hakk vard. imdi ise hakikat itibariyle bilkuvve stanbul gldr, hkmet havuzdur. Trk zeynabdr. Veya yle olmak lzmdr. Pnar bizlerdedir. Veya bizde olmak gerektir. Ey Krdler! Gryorum ki bizde pnar yoktur. Onun iin uzaktan gelen taaffn eden bir suyu iiyoruz. Eskisi gibi istibdad gryoruz. yle ise gayret ediniz, alnz, sebeb-i saadetimiz olan merutiyeti takviye iin fikr-i milliyeti haffar yapp marifet ve fazleti eline veriniz!.. u yerlerde de bir kngn atnz, t bir kemlt pnar bizde de ksn.

MNZARAT

369

Yoksa daima dilenci olacaksnz. Ya susuzluktan leceksiniz. Hem de dilencilik para etmez, insan dilenci olursa nefsine olsun. Bence merhamet dilencileri ya haksz veya tenbeldirler. Eer siz insan olsanz, hkumet ve stanbul ve Trkler nasl olsalar olsunlar, size fenalklar dokunmaz. Fakat iyilikleri gelir. S: Neden iyilik gelsin fenalk gelmesin ikisi arkadatr? C: Yahu dedik, imdi hkmet ve stanbul ukurda bir havuzdur veya yle olacaktr. Havuz ise, aadadr. Fenalk sakldir, yukarya yuvarlanmaz. (Cehaletle cezbetmemek artyla). yilik nurdur yukarya akseder. S- ( ) Dine zarar olmasn, ne olursa olsun?
*

C- slmiyet gne gibidir, flemekle snmez. Gndz gibidir, gz yummakla gece olmaz. Gzn kapayan, yalnz kendine gece yapar. Hem de acaba malub bare bir padiah yahut mdahin memurlar veyahut mantksz polislere itimad edilir, dinin himayesi onlara braklrsa m daha iyidir, yoksa efkr- mme-i milletin arkasndaki hissiyat-
Bu Mnazarat kitab, mteakip basklarnda, (yani ilk tabndan sonraki basklarnda) stad Bedizzaman Said Nursi Hazretleri tarafndan, bandan uraya kadar olan ksm ile beraber iinden baz paralar kartlarak nerettirilmitir. Demek o zaman umum maslahat ve nur derslerinin efkr- ammede tannmas, yanl telakkilere dlmemesi v.s... gibi maslahatlar iin yle icab etmitir. Fakat biz ise, ki mekteb-i Musibetinehdetnmesi kitabnn banda yazdmz gibi, bu mecmua bir derece hususilik arz etmekle beraber, eserin eseriyetini muhafaza ve ibk etmek stad Hazretlerinin tabiriyle Eski Saidi btn teferruatiyle bir mecmua halinde ibraz etmek iin kitabn tamamn eserlerin tamam olduu gibi- bu mecmuaya almak zaruretini grdk. Bundan sonraki ksmn dahi stadmzn sonraki tashihlerinde ilave etmi olduu baz kelime ve haiyelerini de dercettik. Evet Bedizzaman ben dnyaya tanttrdm... vs... veya kendi kafasndan itimai dersler verenlerin chilne yanln bu mecmua ile gstermek lzm geliyordu ki, Bedizzaman Osmanl Devleti son devrinin ilim ve irfannn zirveye kt bir zamann btn ulema-i slm ona mttefikan Bedizzaman veya Fatn-l Asr lakabn layk ve muvafk grd bir devrin Bedizzamandr. Amma sonra Risale-i Nur eserleriyle de, ona hem bir Bedizzaman hem bir Hakimzzaman hem bir Mceddid-i Devran vesaire....lakab daha katmtr. Fakat yine ondan onadr. Yoksa, hi kimse ona bir eref, bir meziyyet katmam, bir ilim ve irfan vermemitir. Olsa olsa (layk olmusa, sdk ve muhlis kalmsa azami sebat gstermise) kendisi onunla ereflenmi, onunla temayz etmi, onunla seviye-i irfana ykselebilmitir. Nair
*

MNZARAT

370

slmiyenin madeni olan -herkesin kalbindeki efkat-i imaniye olanenvr- lahnin lemaatnn itimalarndan ve hamiyet-i slmiyenin erarat- neyyiranesinin imtizacndan hasl olan amud-u nurannin ve o seyf-i elmasn hamiyetine braklrsa m daha iyidir, siz muhakeme ediniz. Evet u amud-u nuran, ( ) dinin himayeti, ehametinin bana, murakabinin gzne, hamiyetinin omuzuna alacaktr. Gryorsunuz ki, lemaat- mteferrika telele balam. Yava yava incizab ile imtizac edecektir. Fenn-i hikmette takarrur etmitir ki: Hiss-i din, lsiyyema dini hakk- ftrnin sz daha nafiz, hkm daha l, tesiri daha ediddir.
74

Elhasl: Bakasna itimad etmeyen, nefsiyle teebbs eder. Size bir misal syleyeceim: Siz gersiniz. Gerin mal koyundur; o ii bilirsiniz. imdi her biriniz, baz koyunlar bir obann uhdesine vermisiniz. Halbuki oban tenbel ve muavini kaytsz, kpekleri deersiz;. tamamyla ona itimad etseniz, rahatla evlerinizde yatsanz, bare koyunlar mstebid kurtlar ve hrszlar ve belalar iinde braksanz daha m iyidir; yoksa onun adem-i kifayetini bilmekle nevm-i gafleti terkedip hanesinden her biri bir kahraman gibi kosun, koyunlarn etrafnda halka tutup bir obana bedel bin muhafz olmakla hibir kurt ve hrsz cesaret etmesin daha m iyidir? Acaba Mamhuran hrszlarn tvbekr ve sofi eden u sr deil midir? Evet ruhlar alamak istedi, biri bahane oldu aladlar. Evet, evet.. neam, neam.. sivrisinek tantanasn kesse, bal ars demdemesini bozsa; evkiniz bozulmasn, teessf etmeyiniz. Zr kinat naamatyla raksa getiren hakikn esrarn ihtizaza veren musika-i lahiye hi durmuyor. Sermeden zrm zrm eder.( )
75

Padiahlarn padiah olan Sultan- Ezelin, Kurn denilen musika-i lahiyesi ile umum lemi doldurarak kubbe-i sumanda (zirmin) getirmekle sadef, maara, kenf-misal olan lema ve meayih ve hutebann dima ve kalb ve femlerine vurarak, aks-i sad onlarn lisanlarndan kp seyr seyelan ederek, eit eit sadlarla dnyay zirme zirm ile ihti74 Risale-i Nur'u hissetmi ki, sahife ile cevab veriyor. Fakat siyaset perdesi baka renk vermi. Mellif 75 Krtedir Mellif

MNZARAT

371

zaza getiren o sadnn tecessm ve intibayla; umum ktb- slmiyeyi birer tanbur ve kanunun bir teli ve eridi hkmne getiren ve her bir tel, bir neviyle onu iln eden o sad-y semav ve ruhanyi kalbin kulayla iitmeyen veya dinlemeyen; acaba nasl ona nisbet sivrisinek bir emrin demdemelerini ve pi-i rek gibi hkmetin adamlarnn vzvezlarn iitecektir. Elhasl: nklab- siyas cihetiyle dininden havf eden adam dinden hissesi; beyt-l ankebut gibi zayf dm cehalettir, onu korkutur.. takliddir, onu telaa drttrr. Zr itimad- nefsin fkdan ve aczin vcdu cihetiyle, saadetini yalnz hkmetin cebinden zannettiinden; kalbini, akln da hkmetin kesesinden tahayyl eder, korkar. S- Baz adam, dediiniz gibi demiyor. Belki Mehdi gelmek lzmdr. der. Zr dnya eyhuhet itibariyle mevveedir; slmiyet arazn teneffs ile mtezelziledir. C- Eer Mehdi acele edip gelse; ba-gz stne, hemen gelmeli. Zr gzel bir zemin mheyya ve mmehhed oldu. Zannettiiniz gibi irkin deildir. Gzel iekler, baharda vcd-pezir olur. Rahmet-i lah anndandr ki; u milletin sefaleti, nihayetpezir olsun. Bununla beraber kim dese Zaman btn berbad oldu, eskisine temayl gsterse; bilmedii halde slmiyetin muhalefetinden neet eden eski seyyiat, baz ecnebilerin zann gibi slmiyete isnad etmektir. S- Efkr tevi eden, ve merutiyeti takdir etmeyen kimlerdir? C- Cehalet aann, inad efendinin, garaz beyin, intikam paann, taklid hazretlerinin, msy gevezeliin taht- riyasetlerinde, insan milletinde menba- saadetimiz olan mevereti inciten bir cemiyettir. ( )
76

Ben-beerde ona intisab eden; bir dirhem zararn bin lira milletin menfaatna feda etmeyen.. hem de menfaatn zrar- nsta gren.. hem de mvazenesiz, muhakemesiz mn veren.. hem de meyl-i intikam ve garaz- ahssini feda etmedii halde, marurane millete ruhunu feda etmek davasnda bulunan.. hem de beylik veya tavaif-i mlk
Burada mason ve dnmelerin cem'iyetinden haber vermek iinde, bir eyrek asr istibdad- mutlakla hkmeden bir hkimiyeti gayb ihbar eder. Mellif
76

MNZARAT

372
77

mukaddemesi olan muhtariyet veya (istibdad- mutlak mnsyla bir) ( ) cumhuriyet gibi gayr- makul fikirlerde bulunan.. hem de zulm grm, kin balam, hrriyet ve merutiyetin birinci ihsan olan afv ve istiharat- umumiyeyi fikr-i intikamna yediremediinden herkesin asabna dokundurmakla t heyecana gelip terbiye grmekle teeffi isteyenlerdir. S- Neden bunlarn umumuna fena diyorsun? Halbuki bizim hayrhahmz gibi grnyorlar. C- Hibir mfsid ben mfsidim demez. Daima suret-i haktan grnr. Yahut btl hak grr. Evet kimse demez ayranm turtur. Fakat siz mehenge vurmadan almaynz. Zr ok silik sz ticarette geziyor. Hatt benim szm de, ben sylediim iin hsn- zan edip tamamn kabul etmeyiniz. Belki ben de mfsidim veya bilmediim halde ifsad ediyorum. yle ise her sylenen szn kalbe girmesine yol vermeyiniz. te size sylediim szler hayalin elinde kalsn, mehenge vurunuz. Eer altun kt ise kalbde saklaynz. Bakr kt ise ok gybeti stne ve bedduay arkasna taknz, bana reddediniz gnderiniz. S- Neden hsn- zannmza s-i zan edersin? Eski padiah (lar ve eski hkmetler) ( ) seni haktan eviremedi. Jn Trkler sizi kendilerine rm ve mdaheneci edemediler. Zr seni hapis ettiler, asacaktlar; sen tezelll etmedin. Merdane ktn. Hem sana byk maa verecektiler; kabul etmedin. Demek sen onlarn tarafdarl iin demiyorsun. Demek hak tarafdarsn...
78

C- Evet hakk tanyan, hakkn hatrn hibir hatra feda etmez. Zr, hakkn hatr ldir. Hibir hatra feda edilmemek gerektir. Fakat u hsn zannnz kabul etmem. Zr bir mfside, bir dessasa da edebilirsiniz. Delil ve akibete baknz. S- Nasl anlayacaz? Biz cahiliz, sizin gibi ehl-i ilmi taklid ederiz. C- endan cahilsiniz, fakat klsnz. Hanginizle zebib, yani zm paylasam, (zekvetiyle) ( ) bana hile edebilir. Demek cehliniz zr deil... te mtebih aalar gsteren, semereleridir. yle ise, benim ve
79

77 78

Parantez iindeki cmle bilhere mellifi tarafndan ilave edilmitir. Parantez iindeki cmlecii mellifi ilave etmitir, 79 Parantez iindeki kelimeyi bilahere mellifi ilave etmitir. Nair

-Nair-

MNZARAT

373

onlarn fikirlerimizin neticelerine baknz. te birisinde istirahat ve itaattr. tekisinde ihtilaf ve zarar saklanmtr. Size bir misal daha syleyeceim: u sahrada bir nar grnr. Ben derim nurdur; nar olsa da, eski nardan kalma zayf, yukar tabakasdr. Geliniz etrafna halka tutup temaa edelim. stifaza edip t tabaka-i nariye yrtlsn, istifade eyleyelim. Eer dediim gibi nur ise, zten istifade edeceiz. Eer onlarn dedikleri gibi nar olsa, kartrmadk ki bizi yandrsn. Onlar diyorlar ki: Ate-i suzandr. Eer, nur olursa kalb ve gzlerini kr eder. Eer nar olursa cisim ve libaslarn yandrr. Zra u nar dedikleri nur-u saadet ( ) dnyann hangi tarafna km ise, milyonlarla insann tulum gibi kan suyu zerine boaltlm ise sndrlmemi. Hatt bu iki senedir memleketimizde iki- defa sndrlmesine teebbs edildi. Fakat sndrmek isteyenler, kendileri sndler.( )
80 81

S- Sen dedin ate deil, imdi ate nazaryla bakyorsun. C- Evet nur, fenalara nardr, yandrr. S- O frkadan ehl-i fazl ksmna ne diyeceiz? Onlar iyi adamlardr. C- ok iyiler var ki, iyilik zannyla fenalk yapyorlar. S- Nasl iyilikten fenalk gelir? C- Muhali taleb etmek, kendine fenalk etmektir.... Bir dadan umak niyetiyle kendini havalandran, para para olur. Zira onlarn istedikleri ey, ya bir hkmet-i masumedir... Halbuki imdi ahs- vahid bile masum olamaz. Nerede kald; zerrat gnahkrlardan mrekkeb bir hkmet, tamamyla masum olsun. Demek nokta-i nazar, hkmetin hasenat seyyiatna tereccuhudur. Yoksa seyyiesiz hkmet muhal-i didir. Ben yle adamlara, anarist nazaryla bakyorum. Zr onlardan birisi -Allah etmesin- bin sene yaayacak olursa, deta mmkn hkmetin hangi suretini grse, hlya ile yine raz olmayacak. u
Burada dahi Risale-i Nur'u hissetmi fakat siyaset perdesiyle bakm, hakikatn ekli deimi. Mellif 81 Said'i yirmibe sene ezen bir parti, bu zulm snmesiyle tasdik etti. Mellif
80

MNZARAT

374
82

hlyann neticesi olan meyl-t tahrib ile o sureti bozmaa alacak.( ) u halde bylelerin fena zannettikleri Jn Trkler nazarlarnda dahi, melun, anarist ve itiac frkasndan addolunurlar. stedikleri ey; muhal olduu iin neticesi ihtilal ve fesaddr. S- Belki onlar eski hali istiyorlar? C- Size ksa bir sz syleyeceim. Ezber edebilirsiniz. te: Eski hal muhal.. ya yeni hal veya izmihlal!... S: Acaba daha Sultan Hamid gibi padiah tahta kmayacak mdr? Eski hl hi olmayacak mdr? C: Acaba sizin u siyah adrnz para para edilip yandrlrsa, kl havaya savrulursa, o klden yeniden adr edip iine oturmak kabil midir? S: Neden?.. C: Zr eskiden bin adamdan yalnz onu mtenebbih iken, istibdad o dehetli kuvvetiyle karsnda duramad, paraland. imdi istbdadn kuvveti binden bire indi. Tenebbh ve iltihab- ezhan birden bine kt. S: stibdad o kadar fena bir ey iken, niin herkes bir eit ile onu irtikab ederdi? C: inde teferunun lezzeti menhusesi ve tahakkm ve tehevvs- nemrdane vard. S: imdi ok hilaf- eriat eyler yaplyor. C: Bence muhalif-i hakikat- eriat olan eyler, merutiyete dahi muhaliftir. Ya gnahlardr.. Veya ilca- zarrettir. Farzediniz: u siyaset muhalif olsun, yine telaa mahal yoktur. Zr erat- Garrann bir ksmndan bir ksmdr ki siyasete taalluk eder. O ksmn ihmaliyle eriat ihmal olunmaz. Evet imtisal etmemek, inkr etmek demek deildir. Hem de Devlet-i Osmanyeye tbi olan slmlarn onbe misli slmlar, srf siyaset-i
Komnist ve anarist manasyla Kemalizmi ve inklab softalarn ve dnmelerini grm gibi haber veriyor. Mellif
82

MNZARAT

375

ecnib altndadrlar,.onlarn dinlerine zarar gelmez. Nerede kald ki bir hkmette; ki kendisi slm, millet-i hkimesi slm, ss-l esas- siyaseti de u dsturdur: Bu devletin dini, Din-i slmdr. u esas vikaye etmek vazifemizdir. nki milletimizin maye-i hayatiyesidir. S- Demek hkmet bundan sonra da slmiyet ve din iin hizmet edecek midir? C- Hayhay!( ) Baz aklsz dinsizler mstesna olmak artyla, hkmetin hedef-i maksad -velev gizli ve uzak olsa bile- (uhuvvet-i imaniye srryla)( ) yz milyonu bir vcd eden, nuran olan slmiyetin silsilesini takviye ve muhafaza etmektir.
* *

Zira nokta-i istinad ve nokta-i istimdad yalnz odur. Yamurun katarat, nurun lemaat dank ve yaylm kaldka abuk kurur, abuk sner. Fakat snmemek ve mahvolmamak iin, Cenab- Feyyaz- Mutlak

!x5hSB# ve !xOXT# ile ezel canibinden nida ediyor. Evet e cihetten name-i !xOXT#eyler huru.
bize Evet zarret ve incizab ve temayl ve tecarb ve tecavz ve tevatr; o katarat ve lemaat musafaha ettirerek, ortalarndaki mesafeyi tayyedip bir havz- b- hayat ve dnyay klandracak bir elektrik-i nevvareyi tekil edecektir. Zr kemlin cemali dindir, saadetin ziyasdr, hissin ulviyetidir, vicdann selmetidir. ( )
83

Buradaki hah hay kelam, bastne, emredersiniz manasnda deil, belki elbette, mutlaka manasndadr. -Nair* Parantez iindeki cmlecik bilahere mellif tarafndan ilave edilmitir. -Nair83 Yine oku: Acele etme, yani ifre gibi iarat var. Mellif

MNZARAT

376

S- imdi hrriyet bahsini sual edeceiz. Nedir u hrriyet ki; o kadar tevilat onda birbiriyle ekiiyorlar? Ve hakknda acib garib ryalar grlr? C- Yirmi seneden beri onu, hatt ryalarda bile takib eden ve o sevda ile her eyi terkeden birisi size gzel cevab verebilir. Sual: Hrriyeti bize ok fena tefsir etmiler. Hatt deta hrriyette insan her ne sefahet ve rezalet ilese, bakasna zarar etmemek artyla birey denilmez... Acaba byle midir? Cevab: yleler hrriyeti deil, belki sefahet ve rezaletlerini iln ile, ocuk bahanesi gibi bir hezeyan ediyorlar. Zr nazenin hrriyet, db- eriatla mteeddibe ve mtezeyyinedir. Yoksa sefahet ve rezaletteki hrriyet, hrriyet deildir. Belki hayvanlktr, eytann istibdaddr, nefs-i emmareye esir olmaktr. Hrriyet-i umum, efradn zerrat- hrriyatnn muhassaldr. Hrriyetin eni odur ki: Ne nefsine, ne gayrine zarar dokunmasn.

h[3^<hE"JZBK<! :w2hSB< !^<hE7! @W6!]V2

()
84

@ZV[A,]4a,[
Acele etme, yani Mizan Ceridesinin sahibi Murad hakldr. Tanin muharriri Hseyin Cahid yanl ve hata ediyor. Mellif
84

MNZARAT

377

7?G;@DW7!wU 7s&(!hW7!!
S- Baz nas, senin gibi mn vermiyorlar. Hem de baz Jn Trklerin amal ve etvar pis tefsir ediliyor. Zr bazs ramazan yer, rak ier, namaz terkeder. Byle, Allahn emrinde hyanet eden, nasl millete sadakat edecektir? C- Evet, neam.. hakknz var. Fakat hamiyet ayr, i ayrdr. Bence bir kalb ve vicdan, fezail-i slmiye ile mtezeyyin olmazsa, ondan hakik hamiyet ve sadakat ve adalet beklenilmez. Fakat i ve sanat baka olduu iin, fsk bir adam gzel obanlk edebilir. Ayya bir adam, ayya olmad vakitte iyi saat yapabilir. te imdi salahat ve mehareti, tabir-i herle fazileti ve hamiyeti, nur-u kalb ve nur-u fikri cemedenler vezaife kifayet etmezler. yle ise, ya meharettir veya salahattr. Sanatta meharet ise mreccahtr. Hem de o sarho namazszlar Jn Trk deiller, belki n Trklerdir. Gen Trklerin rfzleridir. Her eyin bir rfzsi var. Hrriyetin rfzsi de sfehadr. Ey Krdler ve (Trkler !) ( ) nsaf ediniz. Bir rfz bir hadse yanl mn verse veya yanl amel etse; acaba hadsi inkr etmek mi? yoksa o rfzyi tahtie ile namus-u hadsi muhafaza etmek mi lzmdr? Belki hrriyet budur ki: Kanun-u adalet ve tedibden baka, hi kimse kimseye tahakkm etmesin. Herkesin hukuku mahfuz kalsn, herkes harekt-
85

@NQ"vUNQ"uQD< yV7!:meruasnda ahane serbest olsun.

85

Parantez iindeki kelime sonraki basklarda mellif tarafndan ilave edilmitir. Nair

MNZARAT

378

(w8@"@"*!
srrna mazhar olsun.
86

nehyinin

S- ( ) Demek biz eskiden beri hrriyetimize mlik idik. Hrriyetimiz tevem olarak bizimle beraber domu. yle ise bakalar keyiflensin, bize ne? C- Evet zten o sevda-y hrriyettir ki, sizi tahamml-sz meakkatlere mtehammil klm. Ve bu kadar medeniyetin maa mehasininden, sizi anka-merebane mstani etmitir. Fakat ey gerler! Sizde olan yar hrriyettir. Dier yars bakasnn hrriyetini bozmamaktr. Hem de kut-u lyemut ve vahet ile lde olan bu hrriyet, sizin da komularnz olan hayvanlarda da bulunuyor. Vaka, u bare vahi hayvanlarn bir lezzeti ve tesellisi varsa, o da hrriyetleridir. Lkin gne gibi parlak, her ruhun maukas ve cevher-i insaniyetin kfv o hrriyettir ki: Saadet-saray- medeniyette oturuyor ve mrifet ve fazilet hulleleriyle mtezeyyinedir. S- Ne diyorsun? u sena ettiin hrriyet hakknda denilmitir:

*@SU7@"lBF#@Z 9 *@X7@"^<h &^<h&

C- O bare ir, hrriyeti bolevizm meslei ve ibahe mezhebi zannetmi. H! Belki insana kar hrriyet, Allaha kar ubudiyeti intac eder. Hem de ok adamlar grmm, Sultan Abdlhamide ahrardan ziyade hcum ederdi ve derdi: Hrriyeti ve kanun-u esasyi otuz sene ev86

Hayme-niinler tarafndan... Mellif

MNZARAT

379

vel kabul ettii iin fenadr. te yahu, Sultan Hamide mecbur olduu istibdadn hrriyet zanneden ve kanun-u esasnin msemmasz isminden rken, sznde ne kymet olur. Belki byle diyenler yledirler. Hem de, yirmi senelik slmiyetin bir fedaisi de demitir:

@W<!^[.@'@Z9! )! `wW&h7!^[O2^<h&
S- Nasl, hrriyet imann hassasdr? C- Zr rabta-i iman ile Sultan- Kinata hizmetkr olan adam, tezellle tenezzl etmeye ve bakasnn tahakkm ve istibdad altna girmeye, izzet ve ehamet-i imaniyesi brakmad gibi; bakasnn hrriyet ve hukukuna tecavz dahi efkat-i imaniyesi brakmaz. Evet bir padiahn doru bir hizmetkr, bir obann tahakkmne tezelll etmez. Bir bareye tahakkme dahi, tenezzl etmez. Demek iman ne kadar mkemmel olursa, o derecede hrriyet parlar. te Asr- Saadet... S- Bir byk adama, bir veliye, bir eyhe, bir byk lime kar nasl hr olacaz? Onlar meziyetleri iin bize tahakkm etmek haklardr. Biz onlarn ve faziletlerinin esiriyiz. C- Velyet, eyhlik, bykln eni tevazu ve mahviyettir. Tekebbr ve tahakkm deildir. Demek tekebbr eden, sabiyy-i mteeyyihtir. Siz de byk tanmaynz. S- Neden tekebbr kklk almetidir? C- Zr her bir insan iin, iinde grnecek ve onunla ns temaa edecek bir mertebe-i haysiyet ve hret vardr. te o mertebe eer kameti istidadndan daha yksek ise; o, o seviyede grnmek iin tekebbr ile ona uzanp tetavl edecektir. ayet kymet ve istihkak daha blend ise, tevazu ile tekavvs edip ona eilecektir.

MNZARAT

380

S- Pekl, kabul ettik ki hrriyet iyidir, gzeldir. Fakat u Ermenilerin hrriyeti irkin grnr, bizi dndrr. Reyin nedir? C- Evvela: Onlarn hrriyeti; onlara zulmetmemek ve rahat brakmaktr. Bu ise, erdir. Bundan fazlas; sizin fenalnza, divaneliinize kar bir tecavzleridir, cehaletinizden bir istifadeleridir. Sniyen: Farzediniz ki, hrriyetleri bildiiniz gibi size fena olsun. Lkin, yine biz ehl-i slm zararl deiliz. nki iimizdeki Ermeniler milyon olmad gibi, gayr- mslimler dahi on milyon yoktur. Halbuki bizim milletimiz ve ebed kardelerimiz yz milyondan ziyade iken, bunlar mdhi kayd ile mukayyed olup, ecnebilerin istibdad- manevlerinin taht- esaretlerinde eziliyorlar. te hrriyetimizin bir ubesi olan gayr- mslimlerin hrriyeti, bizim umum milletimizin hrriyetinin rvetidir. Ve o mdhi istibdad- manevnin( ) dfiidir. Ve o kaydlarn anahtardr. Ve ecnebilerin, bizim dmze ktrdkleri mdhi isbibdad- manevnin rfiidir. Evet Osmanllarn hrriyeti; koca Asya taliinin kefdr, slmiyetin bahtnn miftahdr, ittihad- slm surunun temelidir.
87

S- Nedir o kayd ki, istibdad- manev onunla lem-i slmiyeti kaydetmitir? C- Mesel: Rus hkmetinin istibdad, bir kayddr. Rus milletinin tahakkm de dier bir kayddr. dt- kfriye ve zalimanelerinin tagallb de nc bir kayddr. ngiliz hkmeti, geri zahiren mstebid deil ise de, milleti mtehakkimedir. dt dahi bir derece mtegallibedir. te size Hindistan bir brhan ve Msr yar brhandr. Binaenaleyh milletimiz ya veya bir buuk kayd ile mukayyeddir. Buna mukabil, bizim gayr- mslimlerin ayaklarnda yalnz bir yalanc kaydmz vard. Ona bedelen ok nazlarn ektiimiz gibi, onlar neslen ve serveten ziyadeletiler; biz bir nevi hizmetkrlk olan memuriyet ve askerlik cihetiyle servet ve nesilce aaya yuvarlandk. Bence onlar eskiden beri hr idiler. Zr fikr-i milliyet, hrriyetin pederidir. Yine esir Ekrad ve Etrak idi. te o yalanc kayd, veya on milyonun ayanda ayoruz. T ki, kayd ile mukayyed yz milyon slmn hrriyetine
87

Krk drt sene sonra sylemesi lzm gelen szleri, o zaman sylemi. Mellif

MNZARAT

381
88

%@2 veren ve cilen %~yzn kazanan, hasaret

meydan alsn ( ). Elbette cilen etmiyor.

y7@WL": ! GXZ8!*! i%@8*@.@S[ ,^DE7! w8yX[W[",!H'@[,: y,x5: y,@S"@T7@ 4xV7!hL8]"h2h4 @D7 ^<hE7!w8
88

Elhamdlillah, imdi almaya balad. Mellif

MNZARAT

382

@XX[#@K"*G9! y"H7! (!GAB,!:*

()
89

S- Heyhat! Nasl hrriyetimiz umum lem-i slmiyetin hrriyetinin mukaddimesi ve fecr-i sadk oluyor? C- ki cihet ile: Birincisi: Bizde olan istibdad, Asyann hrriyetine zulman bir sed ekmi idi. Ziya-y hrriyet o muzlim perdeden geemez idi ki, gzleri asn, kemlt gstersin. te bu seddin tahribiyle, fikr-i hrriyet ine kadar yayld ve yaylacaktr.( ) lemdeki terazinin hrriyet gz ar geldiinden, birdenbire terazinin teki gznde olan vahet ve istibdad kaldrd, gitgide kalkacak. Eer siz sahife-i efkr okusanz, tark-i siyaseti grseniz, huteba-i umum olan -doru konuan- ceraidi dinleseniz anlayacaksnz ki: Arabistan, Hindistan, Cava, Msr, Kafkas, Afrika ve emsallerinde o derece fikr-i hrriyetin galeyanyla, lem-i slmn efkrnda yle bir tahavvl- azm ve inklab- acib ve terakki-i fikr ve teyakkuz-u tam intac etmitir ki, bahasna yz sene verse idik yine ucuzdu. Zr hrriyet, milliyeti gsterdi. Milliyet sadefinde olan slmiyetin cevher-i nuransi tecelliye balad. slmiyetin ihtizazn ihbar etti ki: Herbir Mslim, cz- ferd gibi babo deildir. Belki her biri, mrekkebat- mtedhile-i mtesaideden bir czdr. Sair eczalar ile, cazibe-i umumiye-i slmiyet noktasnda birbiriyle sla-i rahmleri vardr. u ihbar bir kav mid verir ki; nokta-i istinad ve nokta-i istimdad gayet kav ve metindir. u mid, yeisle ldrlen kuvve-i maneviyemizi ihya etti. u
90

89 Yine bak mallah hem Nur'un Zlfikar ve Hccetullah-il Balia gibi mecmualarn, hem Yemen, Msr, Cezayir, Hind, Fas, Kafkas, Fars ve Arab gibi slm milletlerini haber verir gibi ifreli bir fkradr. Mellif 90 Fakat in evvela komnist oldu. Mellif

MNZARAT

383

hayat, lem-i slmdeki galeyan eden fikr-i hrriyetten istimdad ederek umum lem-i slm zerine km olan istibdad- manev-i umumnin perdelerini para para edecektir. ( )
91

@[7!

]"! r9! v3* ]V2

kinci Cihet: imdiye kadar ecnebiler bahane-mahane tutard. Milletimizi eziyorlard. imdi ise, ellerinde uruk-u insaniyetkranelerine veya damar- mutaassbanelerine veya asab- dessasanelerine dokunduracak, ellerinde serrite-i bahane olacak yle nokta bulamazlar. Bulsalar da tutamazlar. Bahusus medeniyet, hubb-u insaniyeti tevlid eder. S- ( ) Heyhat! Bize teselli veren u ulv emeli yese inklab ettiren etrafmzda hayatmz zehirlettirmek ve devletimizi para para etmek iin azlarn am o mdhi ylanlara ne diyeceiz?
92

C- Korkmaynz. Medeniyet, fazilet, hrriyet; lem-i insaniyette galebe almaa baladndan, bizzarure terazinin teki yz eyen feeyen hafifleecektir. Farz- muhal olarak, Allah etmesin, eer bizi para para edip ldrseler; emin olsunlar, biz yirmi olarak leceiz, yz olarak dirileceiz. Bamzdan rezail ve ihtilafatn gubarn silkip, hakik mnevver mttehid olarak kervan- ben beere pidarlk edeceiz. Biz, en edid, en kav ve en bki hayat intac eden yle bir lmden korkmayz. Biz lsek de, slmiyet sa kalr.

`<h5~uU4
S- Gayr- mslimlerle nasl msv olacaz?

C- Msvt ise, fazilet ve erefte deildir; hukuktadr. Hukukta ise, ah ve geda birdir. Acaba bir eriat, karncaya ayak basmaynz dese,
91 92

Lillahilhamd, krkbe sene sonra para para etmeye balad. Dehetli ve hakikatl bir sual. Mellif

Mellif

MNZARAT

384

tazibinden men ederse, nasl ben demin hukukunu ihmal eder? Kell!.. Biz imtisal etmedik! Evet mam- Alinin (R.A.) di bir Yahudi ile muhakemesi ve fahriniz olan Salahaddin-i Eyyubnin miskin bir Hristiyan ile mrafaas, sizin u yanlnz tashih eder zannederim. ( )
93

S: Ermeniler zmmdirler. Ehl-i zimmet zimmettarlaryla nasl msv olur? C: Kendimizi dev aynasnda grmemeliyiz. Kabahat bizde, tamamen zimmetimize alamadk. Bihakkn adlet-i erat gsteremedik. erat dairesinde hukuklarn istibdadn snnet-i seyyiesiyle muhafaza edemedik. Sonra da istedik, kuvvetimiz kalmad. Ben imdi Ermenilere bir nevi zimm-i muhid nazaryla bakyorum. S: Ermeniler bize dmanlk edip hle ve hyanet ediyorlar, nasl dostluk zerinde ittifak edeceiz? C: Dmanln sebebi olan istibdad ld. stibdadn zevaliyle dostluk hayat bulacak. Size bunu katiyyen sylyorum ki; u memleketin saadeti ve selmeti Ermenilerle ittifak ve dost olmaa vbestedir. Fakat mtezellilne dost olmak deil, belki izzet-i millyeyi muhafaza ederek msalaha elini uzatmaktr. Bir ey syleyeceim, eer mmkndr; Ermeniler birden sahife-i vcddan silinsin, olabilir yalnz size husumetin bir faydas olsun. Yoksa mutlaka husumet zarardr. Halbuki dem zamanndan( ) yolda arkadalk eden, bizimle gelmi byk bir unsurun zevali deil... belki kk bir
94

kavmin

mahv

dahi

@BT7!

Eski Said parlak bir nurun hissiyle, kuvvetli bir midle, tam teselli ile, siyaseti slmiyete let etmek fikriyle, hararetle hrriyete alrken; dier bir hiss-i kabl-el vuku'la dehetli dinsizce bir istibdad- mutlakn, krksekiz sene evvel bir hadsin manasyla geleceini haber verdii bir kumandann kmasn ve Said'in teselli haberlerini yirmi senede bilfiil tekzib edeceini hissederek, otuz seneden beri "Ez billahi mineeytani vessiyase" deyip siyaseti brakt, Yeni Said oldu. Mellif 94 Araba aslnda: Hazret-i Nuh zamanndan beri eklindedir. Nair

93

MNZARAT

385

I'y9:(

dir. Amrdellan kablesi bin senedir yine Amrdellandr. Hem de onlar uyanmlar siz uykudasnz. Rya gryorsunuz. Hem de fikr-i milliyetle mttefik ve kavdirler, siz ihtilafla imdilik bosunuz. Hem de galebe etmek istiyorsanz; onlar, sizi malub ettii silah ile... yni akl ile, fikr-i milliyetle, meyl-i terakki ile, temayl adalet ile malub edebilirsiniz. Bence imdi kl vuran, o klncn aksi dner yetmlerine dokunur. imdi galebe kl ile deildir. Kln olmal, lkin akln elinde... Hem de dostluun sebebi vardr, zra komudurlar. Komuluk, dostluun komusudur. Hem de onlar uyandlar. Dnyaya yayldlar. Terakkiyat tohumlarn topladlar. Vatanmzda ekecekler. Bizi medeniyete mecbur, terakkiye ikz, bizdeki fikr-i milliyeti hyar ediyorlar. te u noktalara binaen onlarla ittifak etmek lzmdr. Hem de bizim dmanmz ve bizi mahveden cehalet aa, ve olu zarret efendi.. ve hafidi husmet beydir. Ermeniler bize dmanlk etmilerse, u mfsidin kumandas altnda yapmlar. S- Rum ve Ermenilerin hrriyeti bizi tevi ediyor. Bir kerre tecavze balyorlar; bir kerre hrriyet ve merutiyet bizimdir, biz yaptk diyorlar. Bizi meyus ediyorlar? C- Zannediyorum tecavzleri, eskiden sizden tahayyl ettikleri tecavze kar bir teeffi-i gayz ve bundan sonra sizden tevehhm ettikleri tecavze kar bir nmayi gibidir. Eer tamamyla iman etseler ki, tecavz sizden olmaz, adalete kanaat edeceklerdir. ayet adalete kanaat etmezlerse; hak,( ) hakkn kuvvetiyle burunlarn krp ikna ettirecektir. Hem de merutiyeti biz istihsal ettik olan szleri yalandr. Hrriyet ve merutiyet; askerimizin sngsyle, cemiyet-i milliyenin kalemiyle sahife-i vcda geldi. yle herzeglarn arzular, beylik ve muhtariyetin ammizadesi olan adem-i merkeziyet-i siyasiye idi. Sonra da yzde doksan bize ittiba ettiler. Bei geveze, birka tanesi de zevzeklik edip eski hlyasndan vazgemek istemiyorlar.
95

Aslda sadece hakkn kuvvetiyle tarzndadr. Sonraki basklarda hak, hakkn kuvvetiyle eklinde olmu. ahsi kanaatm, asl: Hak ve hakikatn kuvvetiyle iken matbaa hatasyla byle olmu.Nair

95

MNZARAT

386

S- Yahudi ve Nasara ile muhabbetten Kurnda nehiy vardr:

@[7:! *@MX7!:(xZ[7!!:HFB#
beraber nasl dost olunuz dersiniz?

Bununla

C- Evvela: Delil katiyy-l metin olduu gibi, katiyy-d delalet olmak gerektir. Halbuki tevil ve ihtimalin mecali vardr. Zr nehy-i Kurn mm deildir, mutlaktr. Mutlak ise, takyid olunabilir. Zaman bir byk mfessirdir; kaydn izhar etse, itiraz olunmaz. Hem de hkm mtak zerine olsa; mehaz- itikak, illet-i hkm gsterir. Demek bu nehiy, Yahudi ve Nasara ile yahudiyet ve nasraniyet olan ayinleri hasebiyledir. Hem de bir adam zt iin sevilmez. Belki muhabbet, sfat veya sanat iindir. yle ise herbir mslmann herbir sfat mslman olmas lzm olmad gibi, herbir kfirin dahi btn sfat ve sanatlar kfir olmak lzm gelmez. Binaenaleyh mslman olan sfat veya bir sanat, istihsan etmekle iktibas etmek neden caiz olmasn? Ehl-i kitabdan bir haremin olsa elbette seveceksin. Sniyen: Zaman- Saadette bir inklab- azm-i din vcda geldi. Btn ezhan nokta-i dine evirdiinden, btn muhabbet ve adaveti o noktada toplayp muhabbet ve adavet ederlerdi. Onun iin gayr- mslimlere olan muhabbetten nifak kokusu geliyordu. Lkin imdi lemdeki bir inklab- meden ve dnyevdir. Btn ezhan zabt ve btn ukl megul eden nokta-i medeniyet ve terakki ve dnyadr. Zten onlarn ekserisi, dinlerine o kadar mukayyed deildirler. Binaenaleyh onlarla dost olmamz, medeniyet ve terakkilerini istihsan ile iktibas etmektir. Ve her saadet-i dnyeviyenin esas olan asayii muhafazadr. te u dostluk, katiyyen nehy-i Kurnde dhil deildir. S- Bir ksm Jn Trk der: Demeyin Hristiyanlara hey kfir. Zr ehl-i kitabdrlar. Neden kfir olana kfir demiyeceiz? C- Kr adama, hey kr demediiniz gibi... nki eziyettir. Eziyetten nehiy var:

MNZARAT

387

@[8))~w8ilh...
. Saniyen: Kfirin iki mns vardr: Birisi ve en mtebadiri, dinsiz ve mnkir-i Sni demektir. u mn ile, ehl-i kitaba tlak etmee hakkmz yoktur. kincisi: Peygamberimizi ve slmiyeti mnkir demektir. u mn ile onlara tlak hakkmzdr. Onlar dahi razdrlar. Lkin rfen evvelki mnnn tebadrnden, bir kelime-i tahkir ve eziyet olmutur. Hem de daire-i itikad, daire-i muamelata kartrmaa mecburiyet yoktur. Kabildir, o ksm Jn Trklerin murad bu olsun. S- ok fena eyleri iitiyoruz. Bahusus gayr- mslimlere gya bir slm kzn almlar.. filan yerde byle olmu, dier yerde yle olmu. Olmu.. olmu.. olmu.. ilhir... C- Evet maatteessf daha yeni ve bulank bir devlette ve cahil ve perian bir millette, yle fena ve pis eylerin vukuu zarur gibidir. Eskiden daha berbad vard. Fakat imdi grnyor. Bir derd grnrse, devas sndr. Hem de byk ilerde yalnz kusurlar grmek cerbezelik ile aldanr ve aldatr. Cerbezenin eni, bir seyyieyi snbllendirerek hasenata galib etmektir. Mesel u airetin herbir ferdi, bir gnde att balgam, cerbeze ile vehmen tayy- mekn ederek birden bir ahsta tahayyl edip baka efrad ona kyas ederek, o nazar ile baksa.. veyahut bir sene zarfnda birisinden gelen rayiha-i keriheyi, cerbeze ile tayy- zaman tevehhmyle, birden dakika-i vhidede, o ahstan sudrunu tasavvur etse; acaba ne derecede evvelki adam mstakzer, ikinci adam mteaffin olur? Hatt hayal gzn kapasa, vehim dahi burnunu tutsa maaralarndan kasalar, haklar var. Akl onlar tevbih etmeyecektir. te u cerbezenin tavr- acibi; zaman ve meknda mteferrik eyleri toplar, bir yapar. O siyah perde ile her eyi temaa eder. Hakikaten cerbeze, envayla garaibin makinasdr. Grlmyormu ki, cerbeze-ld bir kn nazarnda umum kinat birbirine muhabbet ile mncezib ve rakkasane hareket edip ve glyor. ocuunun vefatyla matem tutan bir vlidenin nazarnda, umum kinat

MNZARAT

388

hzn-engizane alayor. Herkes istedii ve haline mnasib grd meyveyi koparr. Bu makamda size bir temsil irad edeceim. Mesel: Sizden bir adam yalnz bir saat tenezzh etmek zere gayet mzeyyen ve mzehher bir baheye girse; nekaisten mberra olmak, cinan- cennetin mahsusatndan ve her kemle bir noksan kartrmak, u lem-i kevn fesadn mukteziyatndan olmakla u bahenin mteferrik kelerinde de baz pis ve murdar eyler bulunduu iin inhiraf- mizac sevki ve emriyle yalnz o taaffnat taharri ve o murdar eylere idame-i nazar eder. Gya onda yalnz o var. Hlyann hkmyle fena hayal tevess ederek, o bostan bir selhhane ve mezbele suretinde gsterdiinden midesi bulanr ve istifra eder, keml-i nefret ile kaar. Acaba beerin lezzet-i hayatn gussedar eden byle bir hayale, hikmet ve maslahat ry-i rza gsterilebilecek midir? Gzel gren gzel dnr, gzel dnen gzel rya grr. Gzel rya( ) gren, hayatndan lezzet alr.
96

S: Ermeni fedaileri o kadar fenalk ettikleri halde, imdi en muteber onlar oldular. Zehirlerine tiryak nazaryla bakld. C: Zr fenalklar iyilie yardm etti. Eer meyl-it tahribden vazgemezler( ) ise, mfsidlikten ktlar deriz. Yoksa maraz muzmer olsa daha muzrdr. Buhar menfez bulmadka zelzele verir. Hayrdan bazen er tevelld ettii gibi, erden de bzan hayr doar. ok erir var ki; erleri ahyarn maksadna hizmet ettii iin ahyar suretinde grnr. Ve erri alklanr. Sen evini tmir iin tahrib eylediin vakit, bakas srkat iin delerse bir cihetten sana muavenet etmi olur. Fakat tamirde ihtiyatl bulun!..
97

S- Gayr- mslimin askerlii nasl caiz olur? C- Drt vecihle:

96 97

Mevt, bir nevmdir. Mellif Arab aslnda: Vazgeerlerse dir. Zannederim ki, dorusu da byledir. Nair

MNZARAT

389

Evvela: Askerlik kavga iindir. Dnk gn siz o dehetli ay ile boutuunuz vakit karlar, ingeneler, ocuklar, itler size yardm ettiklerinden size ayb m oldu? Sniyen: Peygamberi Aleyhissalt Vesselmn, Arab mriklerinden muahid ve halifleri var idi. Beraber kavgaya gider idiler. Bunlar ise, ehl-i kitabdr. Orduda toplu olmayp mteferrik olduklarndan, bizdeki ekseriyet ve kuvvet-i hissiyat, mazarrat- mtevehhimeye kar sed eker. Slisen: Dvel-i slmiyede velev nadiren olsun gayr- mslim, askerlikte istihdam olunmutur. Yenieri Oca buna ahiddir. Rbian: Neslen ve serveten tedennimize ve gayr-i mslimlerin terakkisine sebeb; askerliin bizde mnhasr olmas idi. Zr bundan ka asr evvel u devletin nfus-u slmiyesi krk milyondan fazla idi. Ve imdilik iimizdeki o gayr-i mslimler o vakitte yalnz be alt milyon idi. Servet ve ticaret elimizde idi. Halbuki biz yirmiye yuvarlandk. Fakr bataklna dtk. Onlar fakrn aya altndan kp servetin bana binerek on milyona ktlar. Bunun en mhim sebebi: Mesel senin drt olun varsa, askerlik mlahazasyla evlenmezler. ayet evlenseler memuriyet ilcasyla kedi yavrusu gibi her tarafa gezdirerek mahsul-u hayatn zayi edecektir. Delil istersen Vana git bir Ermeni kapsn, bir slm derghn a bak!.. Greceksin ki; Ermeni evi on salam delil gsterecek, slmn evi iki zayf brhan nazar- ibrete arz edecektir. S- Eskiden slmlar zengin, onlar fakir idiler. imdi her yerde kaziye bilakistir. Hikmeti nedir? C- ki sebebi biliyorum:

]Q,@8! @,97j[7 olan ferman- Rabbanden mstefad olan meyelan- say ve yV7!Birincisi:

MNZARAT

390

`[A&`,@U7! olan ferman-

Nebevden mstefad olan evk-i kesb, baz telkinat ile o meyelan krld ve o evk de snd. Zira il-y kelimetullah u zamanda maddeten terakkiye mtevakkf

?h'!^2*i8];b[&w8 cihetiyle kymetini takdir etmeyen; ve

olduunu bilmeyen; ve dnya kurn-u vust ile kurn-u uhrann ilcaatn tefrik eylemeyen; ve birbirinden gayet uzak, biri mezmum ve biri memduh olan tahsil ve kesbde olan kanaat ile, mahsul ve cretteki kanaat temyiz etmeyen; ve birbirinden nihayet derecede bad, hatt biri tenbelliin nvan, dieri hakik ihlasn sadefi olan iki tevekkl (ki biri, meietin muktezas olan esbab arasndaki nizama kar temerrd hkmnde olan, tertib-i mukaddemattaki bir tevekkl- tenbelane; dieri, slmiyetin muktezas olan, netice itibariyle gerdendade-i tevfik olarak vazife-i lahiyeye karmamakla terettb- neticede mminane tevekkldr) ikisini birbiriyle iltibas eden ve mmet! mmet! srrn teferrs etmeyen ve

@X7!pSX<w8 @X7!h['hikmetini anlamayan baz

(adamlar ve bilmeyen bir ksm) ( ) vaizlerdir ki, o meyelan krdlar; o evki de sndrdler.
98

kinci Sebeb: Biz, gayr- tabi ve tenbellie msaid ve gururu okayan imaret maietine el atp, belamz bulduk. S- Nasl?
98

Parantez iindeki cmlecik bilahere mellif tarafndan eklenmitir. -Nair-

MNZARAT

391

C- Maiet iin tark-i tabi ve meru ve zhayat; sanattr, Zrattr, ticarettir. Gayr- tabi ise, memuriyet ve her neviyle imarettir. Bence imareti, ne nam ile olursa olsun, medar- maiet edenler bir nevi cerrar ve aceze ve seeledir. Fakat hilebaz ksmnda... Bence memuriyete veya imarete giren, yalnz hamiyet ve hizmet iin girmelidir. Yoksa yalnz maiet ve menfaat iin girse, bir nevi ingenelik eder. ( ) te memuriyet filcmle ve askerlik bilcmle bizde olduu iin, servetimizi israf eline verip neslimizi etrafa sap zayi ettik. Eer yle gitse idi, biz de elden giderdik. te onlarn asker olmas, zarrete yakn bir maslahat- mrseledir. Hem de mecburuz. Mesalih-i mrsele ise, mam- Mlik mezhebinde bir illet-i eriye olabilir.
99

S- imdi Ermeniler kaymakam ve vali oluyorlar, nasl olur? C- Saat ve makineci ve sprgeci olduklar gibi... Zr merutiyet, hkimiyet-i millettir. Hkmet hizmetkrdr. Merutiyet doru olursa; kaymakam ve vali reis deil, belki cretli hizmetkrlardr. Gayr- mslim reis olamaz, fakat hizmetkr olur. Farzediniz ki, memuriyet bir nevi riyaset bir aalktr. Gayr- mslimlerden bin adam aalmza, riyasetimize erik ettiimiz vakitte; millet-i slmiyeden aktar- lemde yz bin adamn riyasetine yol alyor. Biri zayi edip, bini kazanan zarar etmez. S- eriatn baz ahkm, mesel valilerin vazifelerine taalluku var. C- Bundan sonra bizzarure hilafeti temsil eden Meihat- slmiye (ve diyanet dairesi) ( ) hem l, hem mukaddes, hem ayr, hem nezzare olacaktr. imdi hkim ahs deil, efkr- mme olduu iin, onun nevinden (ahs- manev) ( ) bir fetva emini ister.... te u hkimin fetva-eminsi mehihtta Mezhib-i Erbaadan krk elli ulema-i muhakkik bir meclis-i mebsan- ilmiye tekiliyle ahs- manevleri teki ahs- maneviye fetva eminlik edecektir. Yoksa hkim ve mft bir
100 101

Ey memurlar, Eski Said'in krkbe sene evvel syledii bu sznden gcenmeyiniz. Mellif 100 Parantez iindeki cmle bilahere mellifi tarafndan eklenmitir, 101 Parantez iindeki kelime de bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. Nair

99

MNZARAT

392

cinsten olmazsa birbirinin lisann anlamazlar. Zr ahs- vhid ahs- maneviyi kandramaz ve tenvir edemez. S- Eskiden beri iitiyoruz ki: Baz Jn Trkler masondurlar, dine zarar ediyorlar. C- stibdad, kendini ibka etmek iin u telkinat vermitir.( ) Baz lbalilik dahi, u vehme kuvvet veriyor. Fakat emin olunuz ki, onlarn ( ) maksad, dine zarar deildir. Belki milletin selmetini temin etmektir. Fakat bazlar, dine lyk olmayan brid taassuba mfritane iliiyorlar. Demek (hrriyet ve) ( ) merutiyete hizmetleri sebkat eden veyahut kabul eyleyenleri Jn Trk tesmiye ediyorsunuz. te onlarn bir ksm, slmiyet fedaileridir. Bir ksm da, selmet-i millet fedaileridir. Onlarn ukde-i hayatiyelerini tekil eden, (mason olmayan) ( ) ekser ttihad ve Terakkidir. Ve sizin u aairiniz kadar lema ve meayih, Jn Trkler meyannda mevcuddur. Vaka onlarda bir takm edebsiz, ok sefih baz masonlar dahi bulunur; lkin yzde on... Yzde doksan sizin gibi mutekid mslimlerdir. (Velhkm lil-ekser).
102 103 104 105

!:^TSL7!: rOV7@"hPX7!w,&@/h7! w[2w<+! ?G2@T"

Naslki imdi yirmibe sene istibdad- mutlak yapanlar, dindarlar irtica' ile ittiham ederek, istibdad- mutlakn altndaki irtidadlarn saklyorlar. Mellif 103 Masonlua girmeyen ksmnn. Mellif 104 Bu kelime mellifi tarafndan bilahere eklenmitir, 105 Bu cmle de mellifi tarafndan bilahere tashihi esnasnda eklenmitir. Nair
102

MNZARAT

393

s[4xB7! !G5@"sE7 ! ]V2]W,GT7: ^W&h7!:s4 h7@"(!xS7!*x9 ( ) ] "GA2w1w,&GX2@9! @AMW"@NB ,!*@B'! w8GQ,:

106

Hsn- zan ediniz; s-i zan, hem size, hem onlara zarar verir. S- Neden s-i zannmz onlara zarar versin? C- Onlarn bir ksm sizin gibi tahkiksiz, taklid ile slmiyetin zevahirini bilirler. Taklid ise, tekikat ile yrtlr. O halde bazlarna -bahusus dinde sath, felsefe ile mtevaggil olursa- dinsiz dediiniz vakit, ihtimal
106

Tekrar temaa et, nki bu Arab fkra ifrelidir, iarat var. Mellif

MNZARAT

394

ki tereddde dp, meslei slmiyetten harimi gibi vesveselerle Heri bd bd diyerek, meyusane belki muannidane slmiyete mnaf harekta balar. te ey b-insaflar! Grdnz, nasl baz barelerin dalaletine sebeb oluyorsunuz. Fena adama, iyisin iyisin denilse iyilemesi iyi adama, fenasn fenasn denildike fenalamas ok vuku bulmutur. S- Neden? C- Faraza, bazlarnn altnda byk bir fenalklar varsa da, hcum edilmemek gerektir. Zr ok fenalklar vardr ki; iyilik perdesi altnda kaldka ve perde yrtlmadka ondan tegafl edildike, mahdud ve mahsur kald gibi, sahibi perde-i hicab ve hay altnda slahna alr. Lkin vakta ki perde yrtlsa, hay atlr; hcum gsterilse, fenalk fena tevess eder. Ben Mart hdisesinde una yakn bir hal grdm. Zr slmiyetin merutiyetperver ve hamiyetli fedaileri, cevher-i hayat makamnda bildikleri nimet-i merutiyeti eriata tatbik ile, ehl-i hkmeti adalet namaznda kbleye irad ve nam- mukaddes-i eriat merutiyet kuvvetiyle il; ve merutiyeti eriat kuvvetiyle ibka; ve btn seyyiat- sbkay, muhalefet-i eriat zerine ilka etmek iin baz telkinatta ve teferruatn tatbikatnda bulundular. Sonra, san solundan farkedemiyen, h eriat istibdada msaid zannederek, tuti taklidi gibi eriat isteriz! demekle, maksad ortada anlalmaz oldu. Zten plnlar serilmiti. te o vakit yalan olarak hamiyet maskesini taknan baz herifler, o ism-i mukaddese tecavz ettiler. te cy- ibret bir nokta-i siyah!

a-xGT7:xZX7!]V2*GBT# v7: ^OTX7! tVB"^WZ7!

MNZARAT

395

GQ5GT7: ^[0:hLW7! aMVT#GT7:.. ^<hE7! ^T[,x8!G.!h3!^XOX0 ( ) @;*@8+?@W&@ZX2a5hSB 4w[V[V5]V2@ W,!?hMEX8

107

S- Neden bazlarn dinsiz zannettiimizden bize zarar gelsin? C- Hayal perdesi stnde size bir timsal manzarasn gstererek mazarratn anlatacam: te u sahrada gayet muhteem bir bostan iinde bir kasr, bir kesinde sizin Beytebab Kaplcas gibi bir kaplca olduunu tahayyl ediniz. Siz darda brudetin tazyikiyle, karn tokadyla, rzgrn
Gitme, dikkat et. lhimmet olanlar, o hdisede skt ettiler. Garazkr cerideler, hakik hrriyetin sadsn susturdular. Merutiyet pek az adamlarn stne mnhasr kald. Fedakrlar da daldlar. Mellif
107

MNZARAT

396

sillesiyle ihtiyaren veya zdraren saray iine girmee mecbursunuz. Lkin kapda bir-iki kr ve havuz iinde baz plak adamlar grm veya iitmisiniz. Bundan tevehhm ediyorsunuz ki; o saray, krhane veya plakhanedir. Siz girdiinizde, onlar gibi olmak iin taat libasn karyorsunuz ve onlarn avretini grmemek iin, akide denilen hakikat gzn kapatyorsunuz. Halbuki onlar muhteem odalarda gzleri ak ve avretleri mestur olarak mtefekkirane meveret ve baz kelerdeki kr ve plaklarn setr ve tedavisine hizmet ediyorlar. te sen, u suret-i vahiyane ve eblehanede avretin ak, gzn kapal olarak ilerine girsen; acaba bundan daha byk maskaralk ve zarar olabilir mi? Hakikaten bence, bir mslman neslinden gelen adam, akl ve fikri slmiyetten tecerrd etse bile, ftrat ve vicdan hi bir vakitte slmiyetten vazgeemez. En ebleh, en sefih bile, sedd-i rasn-i istinadmz olan slmiyete btn mevcudiyetiyle tarafdardr; lasiyyema siyasetten haberdar olan... Zaman- saadetten imdiye kadar hi bir tarih bize bildirmiyor ki; bir mslman muhakeme-i akliyesiyle baka bir dini, slmiyete tercih etmi, delil ile dhil olmu olsun. Dinden kanlar var, o baka mesele.. taklid ise, ehemmiyetsizdir. Halbuki edyan- saire mntesibleri mutlaka fevc fevc, muhakeme-i akliye ile brhan ile daire-i slmiyete dhil olmu ve olmaktadrlar. Eer biz, doru slmiyeti ve slmiyete lyk doruluu ve istikameti gstersek, bundan sonra onlardan efvacen, efvacen dhil olacaklardr. Hem de tarih bize bildiriyor ki: Ehl-i slmn temeddn, hakikat- slmiyete ittibalar nisbetindedir. Bakalarn temeddn, dinleriyle maksen mtenasibdir. Hem de hakikat bize bildiriyor ki: Mtenebbih olan beer, dinsiz olamaz. Lasiyyema uyanm, insaniyeti tanm, mstakbele ve ebede namzed olmu adam dinsiz olamaz. Zr uyanm bir beer, kinatn tehacmne kar istinad edecek ve gayr- mahdud mline nev nema verecek ve istimdadgh olacak noktay -yani din-i hak olan dane-i hakikat- elde etmezse yaamaz. Bu srdandr ki; herkeste din-i hakka bir meyl-i taharri uyanmtr. Demek istikbalde nev-i beerin din-i ftrsi slmiyet olacana beraat-l istihlal vardr. Ey insafszlar! Umum lemi yutacak, birletirecek, besleyecek, ziyalandracak bir istidadnda olan hakikat- slmiyeti nasl dar buldunuz

MNZARAT
108

397

ki, fukaraya (ve mutaassb bir ksm hocalara) ( ) tahsis edip, yar ehlini darya atmak istiyorsunuz. Hem de, umum kemlt cmi, btn nev-i beerin hissiyat- liyesini besleyecek mevadd muhit olan o kasr- nuran-yi slmiyeti, ne cretle matem tutmu bir siyah adr gibi bir ksm fukara ve bedevilere (ve mrtecilere) ( ) has olduunu tahayyl ediyorsunuz? Evet herkes yinesinin mahedatna tbidir. Demek sizin siyah ve yalanc yineniz size yle gstermitir.
109

S- frat ediyorsun, hayali hakikat gryorsun. Bizi de techil ile tahkir ediyorsun. hirzamandr, gittike daha fenalaacak. ( )
110

C- Herkese dnya terakki dnyas olsun, yalnz bizim iin tedenni dnyasdr?.. yle mi? te ben de sizinle konumayacam, u tarafa dnyorum, mstakbeldeki insanlarla konuacam: Ey yz seneden sonraki yksek asrn arkasnda gizlenmi, skitane benim szm dinleyen, bir nazar- haf-i gayb ile bunu temaa eden Said, Hamza, mer, Osman, Yusuf, Ahmed vesaireler!.. Size hitab ediyorum. Balarnz kaldrnz, Sadakte deyiniz!. Ve demek sizlere bor olsun!.. u muasrlarm varsn beni dinlemesinler. Tarih denilen mazi derelerinden sizin yksek istikbalinize uzanan telsiz telgrafla sizin ile konuuyorum. Ne yapaym, acele ettim, kta geldim; sizler cennet-s bir bahardasnz.. imdi ekilen tohumlar, zemininizde iek aacaktr. Benim hizmetimin cretini sizden unu beklerim ki: Mazi ktasna gemek iin geldiiniz vakit, mezarma uraynz. O ieklerden birka tanesini mezar ta denilen, kemiklerimi misafir eden topran kapcsnn bana taknz. Kapcsna tenbih edeceiz; bizi arnz.

v-

U7@\[X;sadsn iiteceksiniz.
Parantez iindeki cmle bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. Nair Bu kelime de bilahere cenab- mellif tarafndan eklenmitir. Nair 110 Muhtemeldir ki, o zamanda orada bulunan bir veli; Eski Said'in Risale-i Nur'un dar dairesini gayet geni ve siyas bir daire olarak bir hiss-i kabl-el vuku'la krk sene evvel hiss etmesinden ve bu risaledeki ok cevablar o histen ne'et ettiinden, o veli yalnz bu noktada itiraz etmi. Mellif
109 108

MNZARAT

398

r[N7! r[0]V2G;@L7 !w8x7:

( )
111

u zamann memesinden bizimle st emen, gzleri arkadan maziye bakan, tasavvuratlar kendileri gibi hakikatsz ve ayrlam ocuklar, u kitabn hakikn hayal tevehhm etsinler. Zr benim vskum var ki, u kitabn mesaili hakikat olarak sizde tahakkuk edecektir. Ey muhatab! Ben ok baryorum. Zr asr- slis-i arn minaresinin tepesinde durup, (sureten meden) ( ) fikren mazinin en derin derelerinde olanlar camiaya davet ediyorum.
112

te ey iki ayakl mezar- mteharrik! Mesl-i neslin kapsnda durmaynz. Mezar sizi bekliyor, ekiliniz! Ta ki, hakikat- slmiyeyi hakkyla kinat zerinde temevvcsz eden nesl-i cedid gelebilsin!.. S- Eskiler bizden al veya bizim gibi; gelenler bizden daha fena gelecekler? C- ( ) Ey Krdler! ( ) acaba imdi bir miting yapsam; sizin ikibin sene evvel ecdadnz ve iki asr sonradaki evldnz u grlthane olan asr- hazr meclisine davet etsem... Acaba eski ecdadnz demiyecekler mi ki:
113 114

Hey mirasyedi yaramaz ocuklar! Netice-i hayatmz siz misiniz? Heyhat! Bizi akm bir kyas ettiniz!. Hem de sol safnda duran ehristan- istikbalden gelen evldnz, sadakileri tasdik ederek demiyecekler mi ki:

111 112

Gitme! Seni arr.Mellif Parantez iindeki kelime bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. -Nair113 Antikal iin bu cevab dahi yazld. Mellif 114 Nsha: Ey Trkler ve Krdler ve Nurcular. Mellif

MNZARAT

399

Ey tenbel pederler! Siz misiniz hayatmzn sura ve kbras? Siz misiniz u anl ecdadmzla bizi rabteden hadd-i evsat? Heyhat!.. Ne magabeli bir kyas oldunuz! ( )
115

te ey Krdler ( ) Manzara-i hayal ( ) stnde grdnz ki, u byk mitingde iki taraf da sizi protesto ettiler.
116 117

S- u kadar tahkire mstehak deildik. Biz eslafn ezyalini tutmakla beraber, ahlafn teebbsatndan dahi geri kalmamaa sz veriyoruz.

y"@A&hW4t 8U7pW,7! @XEBS4

C- Nedamet ettiinizden vazifeniz olan suale avdet edebilirsiniz. S- lema-i eslaf istibdadn fenalndan bahsetmiler mi? ( )
118

C- Bin kerre evet. Zr aleb-a uara kasidelerinde, ok mellifler kitablarnn dibacelerinde zamandan ikayet ve dehre itiraz ve felee hcum etmi ve dnyay ayak altna alp inemiler. Eer kalb kulayla ve akl gzyle dinleyip baksanz, greceksiniz ki: Btn itirazat oklar, mazinin muzlim perdesine sarlan istibdadn barna gider. Ve iiteceksiniz ki; btn vaveyllar istibdad penesinin tesirinden geliyor. Geri istibdad grnmyordu ve ismi belli deildi; lkin herkesin ruhu istibdadn mnsyla tesemmm ederdi ve bir zehir atan bilirdi. Baz kuvvetli dhler nefes aldka amk ve derin bir feryad koparr idi. Fakat akl onu gzelce tanmazd. nki karanlkta ve toplanmam idi. Vakta ki o mn-y istibdad, defi muhal bir bela-y semav zannettiler; zamana hFenn-i Mantk'n tabirat. O zaman lm-i Mantk dersini alan talebeleri, o mecliste bulunmasndan yle sylemi. Mellif 116 Ve ey inklab softalar! Mellif 117 Hayal dahi bir simotoraftr. Mellif 118 Bu sual, cevab dahi her zaman yayabildiinden, o krk sene evvelki ders imdi dahi lzumludur, yaar. Mellif
115

MNZARAT

400

cum ve dehrin bana tokat ve felein barna oklar atmaa baladlar. nki bir kaide-i mukarreredir: Birey cz- ihtiyarnin dairesinden ve cziyetten kp klliyet dairesine girse, veyahut bihasebilde defi muhal olsa; zamana isnad edilir ve kabahat dehre atlr, talar felein kubbesine vurulur. Eer iyi temaa etsen greceksin ki; felee atlan talar, dnd vakit bir yeis olarak kalbde tahaccr eder...

?(@Q,7!vZ7a=@/!@WV6iV<@W[4! x7@0!r[6hP9! ( ) .@8i7!!xWBvZ[V2vV1! @WV6: v;(@,w8]V2! xX$!

119

S- Acaba u zaman ve dehrin ikayetinden Sni-i Zlcellin sanat- bediine itiraz kmaz m? C- ( ) Hyr, asl... Belki mns udur: Gya ikayeti der ki: stediim emir ve arzu ettiim ey ve teehhi ettiim hal, hikmet-i ezeliyenin dsturu ile tanzim olunan lemin mahiyeti mstaid ve inyet-i ezeliyenin pergryla nakolunan felein kanunu msaid ve meiet-i ezeliyenin
120

Dur, geme, anla Yani iyilikleri reislere, fenalklar zamana verip etimle ekva ederler. Mellif 120 ok ehemmiyetli bir cevabdr. Mellif

119

MNZARAT

401

matbaasnda tabolunan zamann tabiat muvafk ve mesalih-i umumiyeyi tesis eden hikmet-i lah raz deillerdir ki; u lem-i imkn, Feyyaz- Mutlakn yed-i kudretinden u uklmzn hendesesiyle ve tehevvsmzn itihasyla istediimiz semerat koparsn. Verse de tutamaz, dse de kaldramaz. Evet bir ahsn tehevvs iin byk bir daire-i muhita hareket-i mhimmesinden durdurulmaz. S- ok lim ve irler, zamanlarnda byk hkimleri ifrat ile sena etmilerdir. Halbuki o hkimlerin ouna mstebid nazaryla bakyorsun? Demek iyi etmemiler.

*@UW7!]XA#r[6]7@QW7!? @X" ` *( @8hQL7!^X,' x7:

C

kaidesince, onlarn niyetleri: meray seyyiattan latif bir hile ile vaz geirmek ve onlara hasenat arkasnda msabaka iin garib bir bahi-i iraneyi ortaya koymak... Lkin o bahi koca bir milletin srtndan alndndan istibdadkrane hareket etmilerdir. Demek eer endan niyette iyi etmiler, lkin amelde yanl gitmiler. S- Neden? C- Zr kaside ve baz teliflerinde byk bir kavmin mehasinini manen garat edip, bir mstebide verip ve ondan gsterdiinden, u noktadan bilmeyerek istibdad alklamlar. S- Biz Krdler,( ) bizde kalbimizin dolusu, belki cesedimizi mlml, belki inbisat edip u derelerde da olarak tahaccr etmi kalamz olan bir ecaat vardr. Ve bamzn dolusu zekvetimiz var. Ve
121

121

Nsha: Biz Trkler ve Krdler Mellif

MNZARAT

402

sinemizi mlml edecek gayret vardr. Ve bedenimizi ve azalarmz dolduracak itaat vardr. Ve dereleri hayatlandracak ve dalar mzeyyen edecek efradmz var. ( )
122

Neden byle sefil ve mflis ve zelil kaldk ki.. yol stnde de kaldk. Terakkiye binenler bizi ineyip istikbale doru koup gidiyorlar. Komumuz olan milletler bizden az iken, kuvvetleri bizden ok ksa iken zerimize tetavl ediyorlar?

@9h;@0`VR<vZ,6*!
( )
123

C- Hn, merutiyette tvbenin kaps aktr ve tvbe edenler oktur. imdiki resaya tevbih ve tanifte hakkm yoktur. Ben tam sbka atyorum. Bazlarnn hatr krlsa da mazur tutulsun. Yalnz hakkn hatr krlmasn. Zr milletin hatr, onlarn hatrndan daha l, daha gldir. te o tedenninin mhim bir sebebi: Baz resa ile haksz olarak (millete fedakrlk iddia eden sahtekr hamiyetfrular... veya) ( ) velayeti dava eden ehliyetsiz baz mteeyyihlerdir. Fakat snnet-i seniyeye muhalif olan bu snnet-i seyyie, yine istibdadn seyyiatndandr.
124

S- Nasl? C- Zr herbir millet iin, Onun cesaret-i milliyesini tekil eden ve namus-u milliyesini muhafaza eden kuvveti onda toplanacak bir manev havuz vardr. Ve sehavet-i milliyesini tekil eden ve menafi-i umumiyesini temin eden ve fazla kalan mallar onda tahazzn edecek bir hazine-i maneviye vardr. te o iki ksm resler, bilerek veya bilmeyerek, o havuzun ve o hazinenin etrafnda delik-melik atlar. Maye-i bekay ve madde-i hayat
Demek kuvve-i maneviyeleri krlmam. Mellif stersen dikkat et. O zaman Ermeni meb'usu Vartkis ve Hakkari meb'usu Seyyid Molla Tahir'e iaret eder. Mellif 124 lk matbu aslda bu parantez iindeki cmleler yok iken, sonralar mellif tarafndan ilave edilmitir. Nir
123 122

MNZARAT

403

ektiler. Havuzu kurutup, hazineyi bo braktlar. (Byle gitse, devlet milyarlar bor altnda kalp decek.) Nasl bir adamn kuvve-i gazabiyesi olan dafias ve kuvve-i eheviye olan cazibesi olmazsa lm olmu olur ve hayy iken meyyittir. Hem de bir imendiferin buhar kazan delik-melik olsa, perian ve hareketten muattal kalr. Hem de bir tesbihin ipi krlsa dalr. yle de, bir ahs- manev olan bir milletin kuvvet ve malnn havuz ve hazinesini boaltan balar; o milleti serseri ve perian ve mevcudiyetsiz edip, fikr-i milliyetin ipini kesip, para para ederler.

fX]8@2(h" vX6]W9vB6]BT[T & baz avamn hatr iin hakikatn hatrn krmayacam.
S- u makam, nihayet derecede tafsile deer bir makamdr. Mcmel ve mbhem brakma! C- Zaman- sbk, vahet ve cehaletinizi istihdam ederek pis bir tark ve mheyya ettii plnlar ile bir ksm ehliyetsiz mteeyyihler hile kuvvetiyle, bir ksm bykler cebir kuvvetiyle o menba ve o madeni delip, zlal-i hayat kumistan ve ristan sahrasna akttlar. Baz tenbel ve cerrarlar yeillendi. Hatt onlar servet-i dnyadan tenfir yolunda penesini kk bir sayda atan barelerin hassas ve zaf damarlarn tutarlard. Ta peneleri o sayddan alsn, onlar o av karsnlar. Evet her milletin -o milletin menfaat iin- bir miktar mal ile fedakrlk edip bir sehaveti vardr. te bizdeki sehavet-i milliye s-i istimal edildi. Baka milletin sehavet-i millsi zeyn-b gibi iine girer, milletin cevfinde hazine tutar. Ulm ve maarif, altna su verir. Hem de zaman- sbkta bir ksm bykler, namus-u milleti muhafaza eden cesaret-i milliyeyi s-i istimal edip, zemin-i ihtilaf olan kumistana atp kaybettiler. Her biri o kuvvetin bir tarafn bakasnn boynuna vurup krdlar ve krld. Hatt be yz bin kahraman ile namus-u milleti muhafaza etmeye mstaid olan bir

MNZARAT

404

kuvvet-i azmeyi mabeynlerinde sarfedip ihtilafat zemininde mahvettiklerinden, kendilerini terbiyeye mstehak ederlerdi. Eer merutiyetten (ve hrriyet-i eriyeden) ( ) istifade edip, o delikleri kapatp veya zen-b suretine evirseniz, o kymetdar kuvveti harice sarfetmek iin devletimizin eline verseniz; bahasnda merhamet, adalet ve medeniyeti kazanacaksnz.
125

Eer isterseniz sizin ile becayi olacam. Ben soraym, siz cevab veriniz.

! h[A' y" GD# : u\,@4

C

S- Ermeni milleti sizden daha cesur olabilir mi? ( )

126

C- Hyr. Asl! lem ahittir; olmam ve olamaz. S- Neden onlarn bir fedaisini yandrp para para ederlerdi, esrarn ve arkadan izhar etmezdi. Halbuki sizin bir yiidinize bir bak vurulsa, btn esrarn kanyla beraber fkrtarak dker. ecaata bu byk bir tefavttr. Sebebi nedir? C- Biz asl sebebini tehis edemiyoruz. Fakat biliriz ki; zerreyi da gibi eder ve arslan tilkiye bende ettirir bir nokta vardr. Senin vazifeni kaldramyoruz. vcdunu bildik, mahiyetini sen erhet... C- yle ise dinleyiniz ve kulaklarnz be anz. te fikr-i milliyetle uyanm bir Ermeninin himmeti, mecmu-u milletidir. Gya onun milleti klm, o olmu veya onun kalbinde yerlemi. Onun ruhu ne kadar tatl ve kymetdar olsa da, milletini daha ziyade tatl ve byk bilir. Bin ruhu da olsa feda etmekle iftihar eder. nki kendince yksek dnr.
Parantez iindeki cmle bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. -NairTrkler ve Krdler ecaat fenninde allme olduklarndan ben sil, onlar mcb olabilirler. Mellif
126 125

MNZARAT
127

405

Halbuki sizin imdi demem, lkin eskiden bir yiidiniz uyanmam, ( ) milletinin namusunu bilmemi, yalnz bir menfaat veya bir garaz veya bir adamn veya bir airetin namusunu mlahaza eder, ksa dnrd. Elbette tatl hayatn yle kk eylere herkes feda etmez. Faraza, slm fikr-i milliyetle ( ) onlar gibi temaa etseydiniz, kahramanlnz leme tasdik ettirip yksek tabakalara kacaktnz. Eer Ermeniler sizin gibi sath ve ksa dnseydiler, nihayette korkak ve sefil olacaklard. Hakikaten sizde hrikulde ecaate istidadnz vardr. Zr be kuru gibi bir menfaat veya cz bir haysiyet veya itibar bir eref veya Filan yiittir szn iitmek gibi kk emirlere hayatn istihfaf eden ve aasnn namusunu istizam; eer uyansalar, hazinelere deer olan milliyetine ( ) binlerce ruhu da olsa, istihfaf- hayat etmez mi? Elbette hayatn on paraya satan, on liraya binlerce evkle verir.
128 129

Maatteessf gzel eylerimiz gayr- mslimler eline getii gibi, gzel ahlklarmz dahi almlar. Gya ahlk- liyemiz yanmzda revac bulmadndan, bize darlp onlara iltica etti. Ve onlarn rezaili, kendileri iinde reva bulmadndan cehaletimizin pazarna gtrld!.. Acaba grmyor musunuz; terakkiyat- hazrann ss-l esas, belki din-i hakkn muktezas olan Ben lrsem; milletim sadr gibi kelime-i beyza veya haslet-i hamray onlar almlar. Onlarn bir fedaisi der: Ben lrsem milletim sa olsun, iinde bir maneviye-i ebediyem vardr. Ve btn sefaletin ve ahsiyatn esas olan Ben ldkten sonra dnya ne olursa

hOT7! i94@LO2 a8!:olan kelime-i hamka ve seciye-i avr,

olsun. sterse tufan olsun. Veyahut himmetimizin elini tutmu rehberlik ediyor.
127 128

Nsha: Uyanmam, nura girmemi. Mellif Milliyet bir vcddur. Ruhu slmiyet, akl Osmaniyet, cismi sizde Trklk ve Krdlktr. Mellif
129 Yani yz milyonun uhuvvetini ve manev yardmlarn kazandran slmiyet milliyetine. Mellif

MNZARAT

406

te en iyi haslet ki, dinimizin muktezasdr. Biz ruhumuzla, canmzla, vicdanmzla, fikrimizle ve btn kuvvetimizle demeliyiz: Biz lsek, milliyetimiz olan slmiyet haydr, ilelebed bkidir. Milletim sa olsun. Sevab- uhrev bana kfidir. Milletin hayatndaki hayat- maneviyem beni yaattrr, lem-i ulvde beni mtelezziz eder. ( )
130

@9+:*x9x< xW7!:

S- Biz kuvvetimizi nasl toplayp, namus-u milliyeyi muhafaza edeceiz? C- Fikr-i milliyet ile, milletin cevfinde havz- kevser gibi bir havz- mrifet ve muhabbet yapnz. Altndaki suyunu eken delik melii, maarif ile kapaynz. ine su aktan yukardaki mecralar, fazilet-i slmiye ile anz. Byk bir eme var, imdiye kadar s-i istimal ile ristana dalp baz seele ve acezeye nev nema verdi. Bu emeye gzel bir mecra yapnz, mesa-yi eri ile u havuza dknz. Sonra da bostan- kemltnza su veriniz. Bu, hi bitmez, tkenmez bir menbadr. S- Nedir o eme? C- Zekat. Siz Hanef ve afisiniz. Sual: ( )
131

^X<iF7!tV#] 7!
Nsha: deyip, Nur'un ve hamiyetin nurlu rehberlerini kendimize rehber etmeliyiz. Mellif 131 Darlma, u kelm zekatn postunu giymi. Mellif Krkbe sene evvel bedevi aaire olan bu dersler, imdi Nur'un akirdlerine de bir ders olabilir diye kalbime ihtar edildi. Ben de Medreset-z Zehra erknna havale ederim. Lzumsuz ve mnasib olmayan kelimeleri karp bu zamana ve Nurculara muvafk ksmn yazsnlar. T Eski Said dahi bir Nurcu olsun, o zamanda mnferid kalmasn. Mellif
130

MNZARAT

407

a/@4u"^N= @3`;H#v7! aWQ9:!HA& Cevab: ?@6i7@"h;!iB#@W9! ?:@6)vU[4!

S- Nasl? C- Eer ezkiya zekvetlerinin zekatn ve aniya velev zekatn zekatn milletin menfaatna sarfetseler; milletimiz de baka milletlere yolda karabilir. S- Daha baka? C- anat- milliye-i slmiye denilen nzur ve sadakat, zekatn ammizadeleridir, asabiyetini ekerler, hizmette yardm edecekler. S- ( ) Neden ok dt- mstemirremizi tezyif ediyorsun?
132

C- Herbir zamann bir hkm vardr. u zaman, baz ihtiyarlanm dtn mevtine ve neshine hkmediyor. Mazarratlarnn menfaatlarna olan tereccuhu, idamna fetva veriyor. S- Hereyden evvel bize lzm nedir? C- Doruluk. S- Daha? C- Yalan sylememek.
132 Baz sualler komu grnyor, lkin ortalarna byk bir dere dm. Hayal bir balona binse ve eline bir drbn alsa, ancak vatanlarn bulabilir. Mellif

MNZARAT

408

S- Sonra? C- ( ) Sdk, (ihlas, sadakat, sebat, tesand!) ( )

133 *

S- Yalnz? C- Evet! S- Neden? C- Kfr yalandr. man sdktr. u brhan kfi deil midir ki; hayatmzn bekas, imann ve sdkn ve tesandn devamyladr. S- Evvel resamz slah olunmal? C- Evet resanz malnz ceplerine hapsettikleri gibi, akllarnz da ya ceplerine almlar veya dimanzda hapsetmiler. yle ise, imdi onlarn yanndaki akllarnzla konuacam: Eyyherrus verresa!.. Tekasl olan tevekklden saknnz. i birbirinize havale etmeyiniz. Elinizdeki mal ve aklmzla bize hizmet ediniz. nki u mesakini istihdam ile cretinizi almsnz. te hizmet vaktidir...

r[M7!]4vBQ[/@W7*!GB7@"vU[VQ4

133 Madem muhatablar iine Nurcular girdiler. Sdk kelimesine ihlas, sadakat, sebat, tesand gibi kelimeler ilve olur. Mellif * Parantez iindeki kelimeler bilahere mellifi tarafndan ilave edilmitir. Nitekim mellif-i muhterem dipnotunda sebebini izah etmitir. Nair

MNZARAT

409

S- Bir-iki senedir herkeste bir arzu-yu diyanet ve meyelan- hak uyanmtr. Hatt bizim Gevdan, Mamhuran hrszlar da, eyh Ahmedin bir nasihat ile sofi olmular.

[W7!!H ;?:@TL7! ]V2s<hO7! pO5G5:

C- Readet-penah merutiyet ( ) (ve eyh Risale-i Nur) sayesindedir.
134

Zira merutiyet taht- efkra kt; habl-l metin-i milliyeti ihtizaza getirdi; nuran urvet-l vska olan slmiyet ihtizaza geldi. Her bir mslim anlad ki, babo deil. Menfaat- mtereke ile ve hsn mcerred ile bakalaryla baldr. Umum slm bir airet gibi birbiriyle merbuttur. Nasl bir airetten bir adam bir iyilik etse; umum airet bu namus ile iftihar eder, hissedar olur. O namus bir olarak kalmaz. Binlerce yinede grnen bir mum gibi, bin olur. O airetin rabta-i hayatiyesine nur ve kuvvet verir. Eer birisi bir cinayet ilese, btn efrad- airet onunla bir derece mttehem saylr. Mesel: u mecliste olan adamlar birbiriyle bal olur olursa. Birisi kendini amura atsa, arkadalarn ya beraber drecek veya tahrik ile taciz edecektir. Binaenaleyh imdi bir

^A& ^=@8 ^VAX, u6 ]4 u"@X, pA, aBA9!

gnah birlikte kalmaz, bine kar. Bir hayr,

Madem Nurcular Mamhuran iine girmiler; "eyh merutiyet" yerine, Ahrar perdesi ve hamiyet-i slmiye ve milliye veelbette, ittihad- Muhammed dairesinde eyh Risalet-n Nur denilmeli. Mellif

134

MNZARAT

410

^A& uCW6

hkmne

geer. te u nktedir ki, ya fikren veya ruhen uyanmlara alamaa hahi vermitir. Bir bahane ile alar, tvbekr olur. Lkin minare banda olan akl, kalb-i kalb dibinde bulunan sebebini iyi gremiyor. Elhasl: slm uyand ( ) ve uyanyor. Pislii pis, iyilii iyi olarak grdler. Ha ( ) u dereler aairini tvbekr eden u bu srdr. Hem de btn slm yava yava bu istidad almakta ve kesbetmektedir. Lkin siz bedevi olduklarnzdan ftrat- asliyeniz olduka bozulmamtr. slmiyetin kuds milliyetine daha yaknsnz.
135 136

S- ( ) Misafirperverlik mstahsen bir detimiz olduunu bilirken, neden kimseye misafir olmuyorsun? Talebelerinizi de ekmeimizi yemekten, hediyemizi almaktan men ediyorsun. Halbuki size iyilik etmek borcumuzdur ve hakknzdr.
137

h:@Z[V2h;G7! u6!G5 Neden u det-i mstemirreyi

te u detimiz tezyif ediyorsun? C- Evvela: lim azizdir, zelil etmek istemem. Hem de size gstermek isterim ki: Bir ksm ehl-i ilim vardr ki; dnyaya tenezzl etmez ve sanat- ilmi, medar- maiet etmez. Talebe ise, cerrar ve seeleden ayrdr.
135

Evet krkbe sene sonra Pakistan, Arabistan aairi dahi hkimiyet ve istiklallerini kazandlar. Eski Said'i bu derste tasdik ediyorlar ve daha edecekler. Mellif
136 137

Krdede

@;

kelimesi ite manasndadr. Nair

u birbirinden uzak suallerden senin hayalin atlamakla cimnastie alr. Lkin dikkat et; bir ey ayana dolap, dttrp ayan krlmasn. (Yani savclar gibi yanl mana verme!.) Mellif

MNZARAT

411

Sniyen: Vazifelerinde ihmal ile kanaat gsteren ve maalaryla kanaat etmeyen; harcrahlar ellerini misafirlikten ektirmemi olan baz memurlara fiilen nasihat etmek isterim. Slisen: Vridat- zulmiyeleri kesilmi olan baz byklere, zulmat zulme sapp pek geni at masarfnn kapsnn seddine yol gsteriyorum. Rbian: Millet iinde seyahat edenler, acaba millet iin mi veyahut keyif iin mi? Bir mizan gstermek hile ve hamiyete bir mehenk gsteriyorum. S- Sen halkn ihsanna mani oluyorsun. Acaba bundan sehavetin tezyifi kmaz m? C- hsan ihsandr, eer neve olsa veya fakire ve muhtaca olsa... fert muzdar olmazsa hitir. Sehavet o vakit sehavettir, eer millet iin olsa; yahut milleti tazammun eden bir ferde olsa gzeldir. ayet muhta olmayan ahsa olsa, ahs tenbel eder, ingenelie altrr. Elhasl: Millet bkidir; ferd fni...

yVCWB<@8: @4(hS7!:@;G8! @8:^[5@"^VW7! Sual: ^8!@X8! rV,7!

MNZARAT

412

]4^[MFL7! @9@,&!]4xT#@8 !G;@"@Z8* @UW"^[,xAQ7! aVD#@Z&. : ^7:G7!x[,:@;!G-*: ( ) ?h[Q-+!x<hQL7h[9@ 9(?hL2 C xX7!]7! hD9! G5^<@ZX7 @"@Z9!

138

138 u ibare, kendine hediye olunan ve mevzuun fabrikasndan kan yerli bir slbu giymitir. Mellif

MNZARAT

413

p8y[4@8 y[4 @8i7!!H;! p8^[VW7!n['hQL7!y8G'H7!@, V7! ^VW7!: ]7@Q7! GMTW7!!H Z7@A7! dB4:^[VW 7!@[B&! w2rL6H7!x;
S- Mtegallib balar, kendi kendilerine dtler. Zulmn kaps, onlarn yzne kar kapatld. Denlere ayak vurulmaz. Sekeratta olanlar brak, sekeratn tamam etsin.

MNZARAT

414

C- sterim ki: Merutiyet ve hrriyet-i eriyenin snnetini onlara ezber ettireyim. Eer lmedilerse temessl etsinler. Evet yalnz istibdadn kuvveti ile terbiye olunan balar, bilistihkak dtler. Lkin ilerinde gayet hamiyetli adamlar var, onlara teekkr ederiz. Baz mteksil var, onlardan ikayet ederiz. Baz mtehayyir, mtereddid var; onlar irad etmek isteriz. Baz lmler var, miraslarn muhafaza etmek isteriz. T yeni kmalar almasnlar.

:v;xULX4w[V,@U B8:v;hULX4^[VWV 7?@W&vZX["!vQ9 w8H'@<\7vZ$! h[8]V2o4@EX4@#!x8!:v;G-hX4w<h[EB8

S: Ne demek?

MNZARAT

415

C: Korkuyorum; ehliyetsizlikle beraber teeyyh veya necabeti dava edenler air iinde o resalara kardelik dava ederek miraslarn alsnlar, iki bal bir bela kesilsinler. Zr sizdeki cehalet-i avra ve itaat- amya, aaiyet ve tahakkme tenasuh hkmn verir. Gya aaiyet suretiyle lse, efendilik kalbiyle veyahut teeyyh cismiyle veya asilzdelik ekliyle hayatlanacaktr. te benim maksadm o meyll-aalk ve meyl-i tehakkusu, meyl-r ryaseti yle ldreceim, kyamete kadar har olmasn. S- Sen eskiden umum mrid eyhlere muhabbet, hatt mteeyyihlere de hsn- zan ederdin. Neden imdi (bidaya dm) bir ksm mteeyyihlere hcum ediyorsun? C- Bzan adavet, iddet-i muhabbetten gelir. Evet nefsim iin onlar ne kadar sever idim; Nefs-i slmiyet iin bin derece daha ziyade onlara

: ^[9@"h7!^RAM7! ?h;@O7! vZ"xV5!G<x,]4kTB9! GT7: ( ) ^T[TE7!@[/v;GV']4

k idim.
139

u slb, bir silsilenin mbarek hrkalarnn paralarndan dikilmitir. Yani: ah- Nakibend, mam- Rabban, Hlid Ziyaeddin, Seyyid Taha, Seyyid Sbgatullah ve Seyda gibi evliyaya iaret var. Mellif

139

MNZARAT

416

GXB4*:G9(h6@Z9@F W']Z#` GXB4*G9(*x'@;(@" @W<G9

Lkin onlarn asl- esas- meslei, kulbn tenviri ve rabt, yani fazilet-i slmiye zerine slk.. yani hamiyet-i slmiye ile tahattm.. yani slmiyet iin hayatta zhd ve ravh terk.. Yani ihlas iin terk-i menafi-i ahsye, yani tesis-i muhabbet-i umumiyeye tevecch.. yani ittihad- slmiyeye hizmet ve irad...

vZB8G' ]4 !xV,@U#: w[\U B8 !:@,! G5 @S,@B4 v<GT7! ]T[TE7! @Z<hD8 ]7!

MNZARAT

417

vZWW; u<xE # G<*! H\X[E4

S- Daima ttihad- slmdan bahsedersin. Bize tarif et? C- ki Mekteb-i Musibetin ehdetnamesi olan eserimde tarif etmiim. imdi ileride o kasr- muallnn bir tan, bir nakn gstereceim. te, kbe-i saadetimiz olan ittihad- mnevver-i slmn Hacer-l Esvedi, Kbe-i Mkerremedir; ve drret-i beyzas, Ravza-i Mutahharadr; Mekke-i Mkerremesi, Ceziret-l Arabdr; Medine-i medeniyet-i mnevveresi, (tam hrriyet-i eriyeyi tatbik eden) ( ) Devlet-i Osmaniyedir. Eer (slmiyet milliyetini ve ittihad- slmn tan ve) ( ) nakn ister isen, ite bak! Hay ve hamiyetten neet eden civanmerdane humret; hrmet ve rahmetten tevelld eden masumane tebessm; fesahat ve melahattan hasl olan ruhan halvet; ak- ebabden, evk-i baharden neet eden semav nee; hzn- gurubden, ferah- seherden vcda gelen melekt lezzet; hsn- mcerredden, cemal-i mcelladan tecelli eden mukaddes znet; HAYE) birbiri ile imtiza edip, ondan kan levn-i nuran ancak o ark ve garbn kab- kavseyni olan kbe-i saadetinin tk- muallsnn kavs-i kuzahnn elvn- sebasnn lacivert levninin timsalini, belki u levnin manzarasn bir derece irae edilebilir.
140 141 (

Lkin ittihad, cehl ile olmaz. ttihad, imtizac- efkrdr. mtizac- efkr, mrifetin ua- elektriiyle olur. S- Neden eskiden skt ettin?

Parantez iindeki cmleler bilahere mellifi tarafndan ilave edilmitir. Nair Bu cmle dahi yledir. -Nair(HAYE) u mselsel slbdaki fkralar; herbiri slmiyetin bir uana, bir hsnne, bir seciyesine, bir rabtasna, bir temeline iarettir. Mellif
141

140

MNZARAT

418

]NR7! hW%]V2aU,aXU4(@E#7@ Q9@8 @6(!GAB,!

C( )
142

S- eyhlere ( ) hcum hatardr. lerinde evliya bulunur.

143

w[8(@X7! w8aVQ4@8]V 2dAMB4^7@ZD"vZA[M#!@F# !

142 143

Lisan- Arab'nin elzemiyetini dndm vakitte sylemiim. Mellif Nsha: Bidalara dm eyhlere!... Nair

MNZARAT

419

Cevab:

^Q[4h7!

vZ;@A %]V2y#*GT"v,:G5y7%u%]7xW7! ! ( )kTX7!t7 )w8yWZ4@0w8G*!!(!h8: ^T[TE7!kT9

144

Evet benim hcumum onlarn aleyhinde deil, lehlerindedir. T onlarn suretiyle kendini gsteren baz ehliyetsiz, onlarn kymetini tenzil etmesin. Beni tehdid ile vazgeiremezler. Azm-i kat ile maksadmn yoluna tesadf eden herbir mehalike gireceim. u hayat- dnyeviyeyi edna bir Ermeni, milletine feda ettii halde; ben ki, u hayat ile alkam pek zayf... Bahusus yedi defadr u hayat elimden uacak idi, emaneten elimde braklm. Bunu vermekten minnet etmek hakkm deildir. O ruh, kafesten aaca umak; akl, resten yeise kamak istedikleri halde, ileride
144 Mridler u tekkede, yani bu ibarette toplanmlar. Ziyaret etmeden geme. Yani hem Mevlev, hem Kadir, hem Nak, hem Bekta'ye iaret var. Mellif

MNZARAT

420

feda iin ibka edildi. Bu hayat ile tehdid etmek hitir. Kald ki, hayat- uhreviye ile tehdid ediyorlar. Ondan da hi minnet ekmem. imdiki nr teessfle muhterik bir ruh olsun, onlarn bedduasyla Cehennemde yansn; o teessf ateini iinden karmak ile vicdan, maksaddan bir Firdevs tazammun ettii gibi, hayal dahi emelden bir Cenneti tekil edecektir. Umumun malmu olsun ki: ki elimde iki hayatm tutmuum, iki hasm iin iki meydan- mbarezede iki harb ile megulm. Tek hayatl olan adam meydanma kmasn. S- imdiki eyhlerden ne istersin? C- Daima onlarn demdemelerinin mevzuu olan ihlas; hem de tekye denilen manevlemi klada, tarkat denilen ruhanlemi askerlikte ona murabt olduklar cihad- ekber ve terk-i iltizam- nefsi; hem de onlarn iar olan, zhdn mns olan terk-i menafi-i ahsiyeyi; hem de daima iddiasnda bulunduklar ve mizac- slmiyetin mayesi olan muhabbeti isterim. Zr onlar, bizi istihdam ederek cretlerini almlar. imdi bize hizmet etmek borlardr. S- Nasl olsunlar? C- Ya balarmzdan kalksnlar yahut inad ve gybet ve tarafdarl mabeynlerinden kaldrsnlar. Zr bir ksm dalalet ve bidat frkalarnn teekklne, baz bidatkr mteeyyihler sebebiyet vermitir. S- Nasl birbiriyle ittihad ve ittifak edecekler? Halbuki bazlar bazlarn mnkirdir. Onlarn dsturlarndandr ki; mnkir ile muhabbet, belki nsiyet dahi haramdr. nkr meselesi mhimdir? C- yleyse size yle bir hitab etmek hakkmdr: Ey eblehler! Ey hayvanlar! itmediniz mi, anlamam msnz ki:

?x'!YX8YW7! @W9! bir namus-u lahdir. Veya krlemisiniz

ki, grmyor musunuz ki:

y,SX7`E-

MNZARAT

421

<@8y['`E<]B&v6G&!w8x< bir dstur-u Nebevdir. Acaba u sdk ve

kizb mabeyninde mtereddid olan inkr meselesi, nasl oldu u iki esas- azm ve metine nsih olabildi? nkr meselesi doru olsun; Allahn kelm deil ki, mensuh olmasn. te zaman onu nesheder. Zarar faidesine galebesi, fetva verir. Mensuh ile amel caiz deildir. S- Belki birbirleriyle adavetleri, birbirinden grdkleri nmeru baz efal iindir? C- Acaba ne cihetle, ne insaf ile, ne suretle Sbhan Da kadar ar ve byk olan iman ve slmiyet ve insaniyet ve cinsiyet sebebiyle hasl olan muhabbet; yle ocuun bahanesiyle baz nmeru harekt vesilesinden mtehassl olan adavete kar hafif ve malub olmutur? Evet muhabbeti iktiza eden slmiyet ve insaniyet, Cebel-i Uhud gibidir. Adaveti intac eden esbab, baz kk akl talar gibidir. Muhabbeti adavete malub ettiren adam, nazar- hakikatta Cebel-i Uhudu bir akl tandan aa derecesine indirmek kadar ahmakane bir harekettir. Adavetle muhabbet, ziya ile zulmet gibi itima edemez. Adavet galebe alsa, muhabbet mmaata inklab eder. Muhabbet galebe alsa, adavet terahhum ve acmaa inklab eder. Benim mezhebim; muhabbete muhabbet etmektir, husumete husumettir. Yani dnyada en sevdiim ey muhabbet ve en darldm ey de husumet ve adavettir. S- Veli olan eyh, mdde olan mteeyyih ile farklar nedir? C- Eer hedef-i maksad, slmn ziya-y kalb ve nur-u fikriyle ittihad ve meslei muhabbet ve iar terk-i iltizam- nefs ve merebi mahviyet ve tarkat hamiyet-i slmiye olsa kabildir ki, bir mrid ve hakik eyh olsun. Lkin eer meslei tenkis-i gayr ile meziyetini izhar ve husumet-i gayr ile muhabbetini telkin ve inikak- asy istilzam eden hiss-i taraftarlk ve meyelan- gybeti intac eden kendi muhabbetini, bakasna olan husumete mtevakkf gsterilse; o bir mteeyyih-i mteevvidir, bir zib-i mtegannimdir. Davula bedel tarikate veya kitaba el vurur ki,

MNZARAT

422

bahi ve aba olsun. Din ile, dnyann saydna gider. Ya bir lezzet-i menhuse veya bir tehevvs- sfl veya bir itihad- hata onu aldatm, o da kendisini iyi zannedip byk meayihe ve zevat- mbarekeye s-i zan yolunu amtr! S- Szlerin iyi, fakat dinleyen nerede? Meslei l, ittiba edenler aadr.

W7! yV6hB<yV6*G<@8 `@[X7@"@W2!@W9! ..! GZ7!pA#! w8]V2,7!:xZ7! pA#!w8]V2

Cevab: Sual: lem-i slmn lemasnn ortalarndaki mdhi ihtilafata ne dersin? Reyin nedir? Cevab: Ben lem-i slmiyete gayr- muntazam veya intizm bozulmu bir meclis-i mebusan ve encmen-i ra nazaryla bakyorum. eriattan iitiyoruz ki; rey-i cumhur budur, fetva bunun zerinedir. te u, bu meclisteki rey ekseriyetin naziresidir. Rey-i cumhurdan maada olan akval, eer hakikat ve mazdan hl ve bo olmazsa istidadatnn

MNZARAT

423

reylerine braklr. T herbir istidad terbiyesine mnasib grdn intihab etsin. Lkin burada iki nokta-i mhimme vardr: ( )
145

Birincisi: u istidadn meyelan ile intihab olunan ve bir derece hakikat tazammun eden ve ekalliyette kalan kavl, nefs-l emirde mukayyed ve o istidad ile mahsus olduu halde, sahibi ihmal edip mutlak brakt. Etba iltizam edip tamim etti. Mukallidi taassub edip, o kavlin hfz iin muhaliflerin hedmine altlar. u noktadan msademe, magabe, cerh ve red, o derece meydan ald ki, ayaklar altndan kan toz ve azlarndan feveran eden duman ve lisanlarndan pskren berkler, imekli ve bzan rahmetli bir bulut, ems-i slmiyetin tecellisine bir hicab tekil etmitir. Lkin ziya-y emsten tefeyyz etmesine istidad baheden rahmetli bulut derecesinde kalmad. Yamuru vermedii gibi, ziyay dahi menetmektedir. kincisi: Ekalliyette kalan kavl, eer iindeki hakikat ve maz, onu intihab eden istidadlardaki heves ve heva ve mevrus yineye ve mizacna galebe almazsa, o kavl bir hatar- azmde kalr. Zr istidad onunla insiba edip onun muktezasna inklab etmek lzm iken; o, onu kendisine evirir ve telkh eder, kendi emrine msahhar eder. te u noktada hda hevaya tahavvl ve mezheb mizacdan teerrb eder. Ar su ier bal aktr, ylan su ier zehir dker. S- Acaba kinatta u meclis-i l-i slm, u sergerdan kre ehrinde bir intizm daha bulmyacak mdr? C- man ederim ki; umum lem-i slm, millet-i insaniyede ve dem kavminde bir meclis-i mebusan- mukaddese hkmne geecektir. Selef ve halef asrlar zerinde birbirine bakp mabeynlerinde bir encmen-i ra tekil edeceklerdir. Fakat birinci ksm olan ihtiyar babalar, skitane ve sitayikrane dinleyeceklerdir.

145

u iki noktaya dikkat ile kymet versen fena olmaz. Mellif

MNZARAT
146

424

S- ( ) Taaddd- zevcat ve esir ve kle gibi baz mesaili, baz ecnebiler serrite ederek, medeniyet nokta-i nazarnda eriata baz evham ve behat irad ediyorlar. C- imdilik mcmelen bir kaide syleyeceim. Tafsilini mstakil bir risale ile beyan etmek fikrindeyim. te slmiyetin ahkm iki ksmdr: Birisi: eriat ona messistir, bu ise hsn- hakik ve hayr- mahzdr. kincisi: eriat, muaddildir. Yani gayet vahi ve gaddar bir suretten karp, ehven- er ve muaddel ve tabiat- beere tatbiki mmkn ve tamamen hsn- hakikye geebilmek iin zaman ve zeminden alnm bir surete ifra etmitir. nki birden tabiat- beerde umumen hkmferma olan bir emri birden ref etmek, birden tabiat- beeri birden kalbetmek iktiza eder. Binaenaleyh eriat vz- esaret deildir, belki en vahi suretten byle tamamen hrriyete yol aacak ve geebilecek bir surete indirmitir, tadil etmitir. Hem de drde kadar taaddd- zevcat tabiata, akla, hikmete muvafakat ile beraber eriat bir taneden drde karmam, belki sekizdokuzdan drde indirmitir. Bahusus taadddde yle erait koymutur ki; ona mraat etmekle hibir mazarrata meddi olmaz. Baz noktada er olsa da ehven- erdir. Ehven- er ise bir adalet-i izafiyedir. Heyhat!.. lemin her halinde hayr- mahz olamaz. S: ( ) nklabdan on sene evvel, hkmete nihayet derecede muteriz olduun halde; hkmete hcum edenlere dahi itiraz ederdin. Hatta selatn-i Osmaniyeyi ifrat ile sena ederdin. Hatta der idin: Muhtemeldir Abdulhamd muktedir deildir ki; dizginini gevetsin; milletin saadetine yol versin. Veyahud hata bir itihad ile olabilir, bir gayr- makbul zr kendine bulsun. Veyahud avanelerinin ve vehminin elinde mahbus gibidir. Sonra birden btn kabahat ona attk. Neden hem itiraz hem hcum ederdin? Hem de bazlara kar mdafaa ederdin?..
147

Bir Arnavut tarafndan vuku' bulan sualdir. Mellif u sual maalcevap ehemmiyetsizlik ile beraber cevapta bir iki nokta-i mhimme vardr. Mellif
147

146

MNZARAT

425

C: nklabdan onalt sene evvel Mardin cihetlerinde beni hakka ird eden bir zata rastgeldim; siyasetteki muktesit meslei bana gsterdi. Hem t o vakitte mehur Kemalin ryasyla ( ) uyandm. Lkin maateessf s-i tesadf ile hkmete itiraz edenlerden ehl-i ifrat ve ehl-i tefrite rast geldim. Ehl-i ifratn bir ksm, Arabdan sonra slmiyetin kvam olan Etraki tadlil ediyorlard. Hatt bir ksm o derece tecavz etti ki, ehl-i kanunu tekfir ederdi. Otuz sene evvel kanun-u esas ve hrriyetin ilnn
148

yV7!i9! @W"vUE<v7w8:il hir hccet

tekfire delil gsterirdi, ederdi. Bare bilmezdi ki:

v-

UE<v7w8bimana GM<v7w8dr.
Acaba sbk istibdad, hrriyet zanneden ve kanun-u esasye itiraz eden adamlara nasl itiraz etmeyeceim? endan hkmete itiraz ederdiler, lkin onlar istibdadn daha dehetlisini istediler. Bunun iin onlar reddederdim. te imdi ehl-i hrriyeti tadlil eden u ksmdandr. kinci ksm olan ehl-i tefriti grdm. Dini bilmiyorlar, ehl-i slma insafszca itiraz ediyorlar, taassubu delil gsteriyorlard. te imdi Osmanllktan tecerrd edip, tamtamna Avrupaya temessl etmek fikrinde bulunanlar u ksmdandr. Bununla beraber istibdad kendini muhafaza etmek iin herkese vesvese verdii gibi beni de inklbdan on sene evvel aldattlar. Ki ehl-i ihtillin ekseri masondur. Elhamdlillah o vesvese bir iki sene zarfnda zail oldu. T o vakitte anladm; bizim ekser ahrarmz mutekd mslmanlardr.
148 Namk Kemalin hrriyeti bir huriyeye benzeterek ve rya ile vasflandrarak edbne bir tasvirini kasd ediyor. -Nair-

MNZARAT

426

Elhsl; hkmete hcum edenlerin bazlar Haydo Haydo! derlerd. Bazlar Haydar Aa, Haydar Aa!. derlerdi. Ben Haydar derdim. imdi de Haydar derim vesselm!.. Eyyhel avam! imdi Allahasmarladk! Siz durunuz, havass ile konuulacak bir davam var. Hkmet ve eraf ve ttihad Terakkiye kar bir mhim meselem var. Ey tabaka-i havas! Biz avam ve ehl-i medrese, sizden hakkmz isteriz. S- Ne istersin? C- Sznz fiiliniz tasdik etmek, bakasnn kusurunu kendinize zr gstermemek, ii birbirine atmamak, zerinize vcib olan hizmetimizde teksl etmemek, vastanzla zayi olan mft telafi etmek, ahvalimizi dinlemek, hacatmzla istiare etmek, bir para keyfinizi terketmek ve keyfimizi sormak istiyoruz! Elhasl: Ekrad ve lemasnn istikbalini temin etmek istiyoruz. ttihad ve Terakki mnsndaki hissemizi isteriz. zerinize hafif, yanmzda ok azm birey isteriz. S- Maksadn mbhem brakma, ne istersin? C- Cmi-l Ezherin kzkarnda olan, Medreset-z Zehra namyla dr-l fnunu mutazammn Krdistann merkezi hkmnde olan Bitliste ve iki refikasyla Bitlisin iki cenah olan Van ve Diyarbekirde tesisini... Emin olunuz biz Krdler bakasna benzemiyoruz. Yaknen biliyoruz, itima hayatmz Trklerin hayat ve saadetinden neet eder. S- Nasl? Ne gibi? Ne iin? C- Ona baz erait ve vridat ve semerat vardr. S- eraiti nedir? C- Sekizdir. Birincisi: Medrese nam meluf ve menus ve cazibedar ve evkengiz itibar olduu halde byk bir hakikat tazammun ettiinden raabat uyandran o mbarek medrese ismiyle tesmiye.

MNZARAT

427

kincisi: Fnun-u cedideyi, ulm-u medaris ile mezc ve derc.. ve lisan- Arab vcib, Krd caiz, Trk lzm klmak. S- u mezcde ne hikmet var ki, o kadar tarafdarsn; daima sylyorsun? C- Drt kyas- fsid ( ) ile hasl olan safsatann zulmetinden muhakeme-i zihniyeyi halas etmek, meleke-i feylesofanenin taklid-i tufeylaneye ettii mugalatay izale etmek...
149

S- Ne gibi? C- Vicdann ziyas, ulm-u diniyedir. Akln nuru, fnun-u medeniyedir. kisinin imtizacyla hakikat tecelli eder. ki cenah ile talebenin himmeti pervaz eder. ftirak ettikleri vakitte; birincisinde taassub, ikincisinde hile, bhe tevelld eder. nc art: Zlcenaheyn (Trkler ve) ( ) Krdlerin mutemedi olan Ekrad lemasndan veya istnas etmek iin lisan- mahallye aina olanlar mderris olarak intihab etmektir.
150

Drdncs: Ekradn istidad ile istiare etmek, onlarn sabavet ve besatetlerini nazara almaktr. Zr ok libas var; bir kamete gzel, bakasna irkin gelir. ocuklarn talimi; ya cebr ile, ya hevesatlarn okamak ile olur. Beinci art: Taksim-l amal kaidesini bitamamiha tatbik etmek.. t ubeler birbirine medhal ve mahre olmakla beraber, herbir ubede mtehasss kabilsin. Altnc art: Bir mahre bulmak ve mdavimlerin tefeyyzn temin etmek; hem de mekatib-i liye-yi resmiyeye msv tutmak ve imtihanlarn, imtihanlar gibi mntic klmak, akm brakmamaktr.

te o kyaslar, maneviyat maddiyata kyas edip Avrupa szn onda dahi hccet tutmak. Hem de baz fnunda mehur olanlarn, bakasnda da szn hccet tutmak. Hem de fnun-u cedideyi bilmeyen lemann szn, ulm-u diniyede dahi kabul etmemek. Hem de fnun-u cedidede mehareti iin gurura gelip, dinde de nefsine itimad etmek. Hem de selefi halefe, maziyi hale kyas edip haksz itirazda bulunmak gibi fasid kyaslardr. (Biraderi ebu ley) Abdlmecid 150 Parantez iindeki kelime mellifi tarafndan sonraki basklarda eklenmitir. -Nair-

149

MNZARAT

428

Yedinci art: Dr-l muallimni muvakkaten u dr-l fnun dairesinde merkez klmak, mezcetmektir. T ki, intizm ve tefeyyz ondan buna gesin ve fazilet ve diyanet, bundan ona gesin; tebadl ile herbiri tekine bir kanat verip zlcenaheyn olsun. Sekizinci art: Krdistanda det-i mstemirre olan talim-i infiradyi halka ve daireye tebdil etmek...

*(:h;G7! @Z[V2*(( @2H;!

S- Vridat nedir? C- Hamiyet ve gayret. S- Sonra? C- u medrese, ekirdek gibi bilkuvve bir ecere-i tby tazammun eyliyor. Eer hamiyet ve gayretle yeillense, tabiatyla madde-i hayatn cezb ile sizin kuru kesenizden istina edecektir. S- Ne cihetle? C- ok cihetle. Birincisi: Evkaf, hakkyla intizma girse, u havuza tevhid-i medaris tarkyla bir mhim emeyi aktacaktr. kincisi: Zekattr. Zr biz (hem Hanef, hem) ( ) afiyiz. Bir zamandan sonra o Medreset-z Zehra slmiyete ve insaniyete gsterecei hizmetle, bhesiz bir ksm zekat bilistihkak kendine mnhasr edecektir. Bahusus zekatn zekat da olsa kfidir.
151

ncs: u medrese neredecei semeratla, tamim edecei ziya ile, slmiyete edecei hizmetle ukl yannda en al bir mekteb olduu gibi; kulb yannda en ekmel bir medrese, vicdanlar nazarnda en mukaddes bir zaviyeyi temsil edecektir. Nasl medrese, yle de mekteb, yle
151

Parantez iindeki cmle bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. -Nair-

MNZARAT

429

de tekye olduundan; slmiyetin ianat- milliyesi olan nzur ve sadakat ksmen ona tevecch edecektir. Drdncs: Mezkr tebadl iin dr-l muallimn ile imtizac ettiinden, dr-l muallimnin vridat bir derece tevsi ile muvakkaten ve riyeten eer mmkn ise verilse, bir zaman sonra istina edecek, o riyeyi iade edecektir. S- Bunun semerat nedir ki, on seneden beri ( ) baryorsun?
152

C- cmali: ( ) Ekrad lemasnn istikbalini temin ve maarifi, Krdistana medrese kapsyla sokmak ve merutiyet ve hrriyetin mehasinini gstermek ve ondan istifade ettirmektir.
153

S- zah etsen fena olmaz. C- Birincisi: Medarisin tevhid ve slah... kincisi: slmiyeti, onu paslandran hikyat ve srailiyat ve taassubat- brideden kurtarmak. Evet slmiyetin eni metanet, sebat, iltizam- hak olan salabet-i diniyedir. Yoksa cehilden, adem-i muhakemeden neet eden taassub deildir. Bence taassubun en dehetlisi, baz Avrupa mukallidlerinde bulunur ki, sath bhelerinde muannidane srar gsteriyorlar. Brhan ile temessk eden lemann an deildir. ncs: Mehasin-i merutiyeti ner iin bir kap amaktr. Evet Ekradda merutiyeti incitecek niyet yoktur. Fakat istihsan edilmezse istifade edilmez, o daha zarardr. Hasta, tiryak zehir-ld zannetse elbette istimal etmez. Drdncs: Maarif-i cedideyi medarise sokmak iin bir tark ve ehl-i medresenin nefret etmeyecei saf bir menba- fnun amaktr. Zr mkerreren sylemiim: Fena bir tefehhm, meum bir tevehhm imdiye kadar sed ekmitir.

Belki elli seneden beri. Mellif u Medreset-z Zehra'ya dair mebahisi, (hrriyetin nc senesinde) (*) nutuk suretiyle Bitlis'te, Van'da, Diyarbekir'de, daha birok yerlerde ahaliye ders verdim. Umumen dediler: "Hakikattr, hem mmkndr." Demek diyebilirim ki, ben onlarn tercmanym bu mes'elede!.. Mellif * Parantez iindeki cmle bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. Nair
153

152

MNZARAT

430

Beincisi: Yz defa sylemiim, yine syleyeceim: Ehl-i medrese, ehl-i mekteb, ehl-i tekyenin musalahalardr. T, temayl ve tebadl- efkr ile lekall maksadda ittihad eylesinler. Teessf ile grlmyor mu ki? Onlarn tebayn- efkr, ittihad tefrik ettii gibi; tehalf- mearibi de, terakkiyi tevkif etmitir. Zr herbiri mesleine taassub, bakasnn mesleine sathiyeti itibariyle tefrit ve ifrat ederek; biri dierini tadlil, teki de berikini techil eyliyor. Elhasl: slmiyet harite temessl etse; bir menzili mekteb, bir hcresi medrese, bir kesi zaviye, salonu dahi mecma-l kll.. biri dierinin noksann tekmil iin bir meclis-i ra olarak, bir kasr- meyyed-i nuran timsalinde arz- didar edecektir. yine kendince gnei temsil ettii gibi, u Medreset-z Zehra dahi o kasr- lahiyeyi haricen temsil edecektir. Eyyhel eraf! Size hizmet ettiimiz gibi, bize hizmet ediniz. Yoksa... Ey bize vesayete muhta ocuk nazaryla bakan ehl-i hkmet! Size itaat ettiimiz gibi, saadetimizi temin ediniz. Ve ill... Ey Krd, (Trk) ( ) cemiyet-i milliye vazifesini bilistihkak omuzunuza alan ttihad ve Terakki! yi ettiniz mezcettiniz. yi etseniz iyi... Ve ill
154

@ZV;!]7! @9@8!!:(h4
( )
155

S- lemaya pek ok itab ettiler, hatt... C- Byk, pek byk bir insafszlk!.. S- Neden? C- Ademin kabahatn, vcda vermek kadar ahmaklk.
Parantez iindeki kelime bilahere mellifi tarafndan konulmutur. Nair htar: Ey kendini havass zanneden ehl-i siyaset ve ehl-i hkmet! Yeisi krmak iin avama ders ve hitab olan u kitab sened tutup teselli etmeyiniz. Sizin s'-i istimaliniz, onlarn s'-i tefehhmnden daha ziyade s'-i tesir eder. Size de bir ders vermek iin zaman tevkil eyledim. Dersini dinlemediniz, dehetli tokadn yediniz. Mellif
155 154

MNZARAT

431

S- Ne demek? C- Bir ztta ilim, adem-i hilim ile iktiran cihetiyle, adem-i hilimden neet eden kabahat ile ilmi mahkm etmek ne derece eblehliktir. yle de; slmn kudsiyetini daima telkin eden ve ahkm- diniyeyi iktidarlarnca tebli eden ve imdi millet-i slmiye mabeyninde en ziyade hrmet ve muhabbet ve merhamete mstehak olan bare lemay, zamana yakacak lemann adem-i vcdundan neet eden kabahat ve gnah ile mahkm etmek ve o barelere hamletmek, ahmaklk deildir de ya nedir? Evet vcdlarndan zarar gelmemi, istediimiz lemann ademinden gelmitir. Zr zekiler galiben mektebe gittiler. Zenginler, medresenin maietine tenezzl etmediler. Medrese de -intizam ve tefeyyz ve mahre bulunmadndan- zamana gre lemay yetitiremedi. Saknnz! lemaya buzetmek, byk bir hatardr. ( )
156

S- Niyeti hlis olanlar azdr. Senin niyetin hlis olsa muvaffak olacaksn, niyetine bak? C- Lillahilhamd ve l fahr.. ( ) hlas- niyeti ihll eden ve anasr- garaz olan neseb ve nesil ve tama ve havf beni bilmiyorlar. Ben de onlar tanmyorum veya tanmak istemiyorum. Zr mehur bir nesebim yok ki, mazisini muhafazaya alaym. Ben ebu ley olduumdan bir neslim de yoktur ki, istikbalini temin edeyim. yle bir cnnum var ki, Divan- Harb dehet ve tahvifiyle tedavisine muktedir olamad. yle bir cehaletim var ki, beni mmi edip, dinar ve dirhemin nakn okuyamyorum...
157

Kald, ticaret-i uhrev. yle bir ahdetmiim, res-l mal da kaybetsem mesleimden dnmeyeceim. imdiden hasaret ediyorum, ok gnaha dyorum. Bir ey kald: O da hret-i kzibedir. te ben ondan usandm, kayorum. Zr uhdesinden gelmediim ok vazifeyi bana ykletiyor.

Ey ehl-i medaris, me'yus olmaynz! imdi ilim ve fen hkimdir. Her nev'iyle teali edecek. En a'ls en l tabakaya kacak. Mellif 157 eyhin kerameti eyhten rivayet; lkin tahdis-i nimet dahi bir krdr. Mellif

156

MNZARAT
158

432

S- Neden merut hkmete (ve dinsiz olmayan) ( ) Jn Trklere mmkn olduu kadar hsn- zan ediyorsun? C- Mmkn olduu derecede s-i zan ettiiniz iin, ben hsn- zan ederim. Eer yle ise zten iyi; yoksa, t yle olsunlar, yol gsteriyorum. S- ttihad ve Terakki hakknda reyin nedir? C- Kymetlerini takdir ile beraber, siyasiyyunlarndaki iddete muterizim.( ) Memuldr ki, o iddet nedamete ve efkate inklab etsin. Lkin onlarn iktisad ve maarif olan -bahusus ark vilayattaki- ubelerini bir derece istihsan ve tebrik ederim.
159

S- Zindan- atalete dtmzn sebebi nedir? C- Hayat cidaldir. evk ise matiyyesidir. te himmetiniz evke binip mbareze-i hayat meydanna kt vakit, en evvel dman- edid olan yeis rast gelir. Kuvve-i maneviyesini krar. Siz o dmana kar

!x-

OXT# klncn istimal ediniz.

Sonra mzahametsiz olan hakkn hizmetinin yerini zabteden meyl-t tefevvuk istibdad hcuma balar. Himmetin bana vurur, atndan drttrr. Siz hakikatn o dmana gnderiniz. Sonra da ilel-i mteselsiledeki terettb atlamakla mevve eden aculiyet kar, himmetin ayan kaydrr.

yV7 !x9x6

!xO"!*:!:h"@.:!:hA.!: yu siper
Siz, ediniz.
Parantez iindeki cmle bilahere mellifi tarafndan eklenmitir. Nair Adaletin tevziinde adalet olmasa zulm grnr. Bir hatr iin bin hatr krlmaz. iddet ayr, hamiyet ayrdr. Bir hodpesend hakk iltizam etse, oklar hakszla sevk eder, belki mecbur eder. Mellif
159 158

MNZARAT

433

Sonra da, meden-yyn bittab olduundan ebna-y cinsinin hukukunu muhafazaya ve hakkn onlar iinde aramaa mkellef olan insann m-

@XV7vZQS9! @X7!h['olan mcahid-i

lini datan fikr-i infirad ve tasavvur-u ahs kar kar. Siz de, lhimmeti mbarezesine karnz. Sonra bakasnn tekslnden grenek frsat bulup ve hcum edip belini krar. Siz de

xV6xB-

W7! u6xB[V4h[ 3yV7!]V2olan hsn-

hasni himmete melce ediniz. Sonra da acz ve nefsin itimadszlndan neet eden tefviz ve ii birbirine brakmak olan dman- gaddar gelir. Himmetin elini tutup

vB<GB;!!)! u/w8v6hN<
oturtturur. Siz de olan hakikat- ahika zerine karnz. T o dmann eli o himmetin dmenine yetimesin. Sonra Allahn vazifesine mdahale etmek olan dinsiz dman gelir; himmetin yzn tokatlar, gzn kr eder. Siz de

MNZARAT

434

G[,]V2h8 @B#:h8! @W6vTB,! olan kr-aina

ve vazifeinas olan hakikat gnderiniz. T onun haddini bildirsin. Sonra umum meakkatn anas ve umum rezaletin yuvas olan meylrrahat geliyor. Himmeti kaydeder, zindan- sefalete atar. Siz de

]Q,@8! @,97j[7 olan

mcahid-i lcenab o cellad- sehhara gnderiniz. Evet size meakkatta byk rahat var. Zr ftrat mteheyyic olan insann rahat, yalnz say ve cidaldedir.

]4yB&!*y#hO4 ^D[ZBW7! @,9!! ^&!h7! ^TLW7!]4vU7!

MNZARAT

435

( )
160

!GD7! :]Q,7!

YYY Seyahatmda beni tanmayanlar kyafetime bakp, beni tacir zannedip derlerdi ki: - Sen tacir misin? C- Evet tacirim, hem de kimyagerim. S- Neyi? C- ki madde var, mezcettiriyorum: Bir tiryak- f, bir elektrik-i muzi tevelld eder. S- Nerede bulunur? C- Medeniyet ve fazilet arsnda; cebhesinde insan yazlan, iki ayak stnde olan sandktaki, stne kalb yazlan siyah veya prlanta gibi bir kutudadr. S- simleri nedir? C- man, muhabbet, sadakat, hamiyet.
Ceride-i Seyyare, Ebu ley, bnzzaman, Ehu-l acaib, bn- ammi-l garaib

Said El-Krd En-Nurs

Radiyallah Tela Anh

YYY

imdi anlyorum ki, ne dediimi anlamyorsunuz. Zira ben siz oluyorum, anlamyorum. unun byk kardei olan "lema Reetesi" daha mbhem konuuyor. Demek beraber gezmekliim lzm. te ben de hayalimi terfik ettim. Mellif

160

HUTBE- AMYE

436

} [8@L7! }AOF7!

Hutbe-i amiye
Bu eserin Arapa aslnn ikinci tab Rumi 1329 Miladi 1913 de gereklemitir. Eer Hicri takvim ile olsa, karl 1911 de olur. Bizde eserin ikinci tabndan ve mellifinin tashihinden gemi orijinal bir nshas mevcuddur. Osmanlca Asar- Bediiyyede asl- Arabisi neredilmitir. Onun 1951 deki mellifi tarafndan yaplm tercmesi ise, mstakil olarak neredilmi ve edilmekle beraber stad Hazretlerinin eski eserlerinden olmasndan ve mevzular itibariyle Asar- Bediiyye ksmndan olduundan onuda Asar- Bediiyyeye alnmasna ihtiyac duyduk. Bylece Asar- Bediiyye bu defaki tarz- heyetiyle daha parlak ve daha cmi bir ekil almtr.

HUTBE- AMYE

437

Not: Hutbe-i amiyenin asl Arapas, Osmanlca Asar- Bediiyyedeki dier Arapa Risalelerle birlikte mstakil bir mecmua olarak neredilmi olduundan burada neredilmemitir. Nair

HUTBE- AMYE

438

Bu Hutbe-i amiye eseri, 1911 yl baharnda stad Bedizzaman Said Nurs Hazretlerinin otuzbe yalarnda iken amda, am lemasnn srar zerine Cmi-i Emevde irad ettii bir hutbedir. Ayn sene iinde stanbulda bir defa, 2. tabda 1912de yaplmtr. Bilhere mellifi Bedizzaman Said-i Nurs tarafndan tercme edilerek neredilmtir.

Arabden Trkeye Tercme Edilen Hutbe-i amiyenin Mukaddimesidir

GWE"dAK<!z-w8 !: y9@EA,yW,@" @W=!(!G"!y#@6h":yV7!^W&*:vU[V2K7!

Aziz sddk kardelerim! Krk sene evvel amdaki Cmi-i Emevde am lemasnn sraryla iinde yz ehl-i ilim bulunan onbin adama yakn bir azm cemaate verilen bu Arab ders risalesindeki hakikatlar bir hiss-i kabl-el vuku ile Eski Said hissetmi, keml-i katiyyetle mjdeler vermi ve pek yakn bir zamanda o hakikatlar grnecek zannetmi. Halbuki iki harb-i umum ve yirmibe sene bir istibdad- mutlak, o hiss-i kabl-el vukuun krk elli sene tehirine sebeb olmu ve imdi o zamandaki verdii haberlerin aynen te-

HUTBE- AMYE

439

zahrleri lem-i slmiyette balam. Demek bu pek ehemmiyetli ders, zaman gemi eski bir hutbe deil, belki dorudan doruya 1327ye bedel, 1371de ve Cmi-i Emev yerine lem-i slm cmiinde yz yetmi milyon bir cemaate hakikatl ve taze bir ders-i itima ve slmdir, diye tercmesini neretmek zamandr tahmin ederim. Said Nurs YYY

ARAB HUTBE- AMYE ESERNN TERCMES

v[&h7!w W&h7!yV7! vK"

Btn zhayatlar hayatlarnn lisan- halleriyle Hlklarna takdim ettikleri manev hediyelerini ve lisan- halle hamd ve krlerini, o Zt- Vcib-l vcda biz de takdim ediyoruz ki, demi:

yV7! ^W&*w8!xOXT# Yani, rahmet-i lahiyeden midinizi

kesmeyiniz. Hem hadsiz salt ve selm ol Peygamberimiz Muhammed Mustafa (A.S.M.) zerine olsun ki, demi:

'!

HUTBE- AMYE

440

*@U8vW# a\%Yani; benim insanlara Cenab- Hak tarafndan

bisetim ve gelmemin ehemmiyetli bir hikmeti, ahlk- haseneyi ve gzel hasletleri tekmil etmek ve beeri ahlkszlktan kurtarmaktr. Hamd ve salttan sonra: Ey bu Cmi-i Emevde bu dersi dinleyen Arab kardelerim! Ben haddimin fevkinde bu minbere ve bu makama iradnz iin kmadm. nki size ders vermek haddimin fevkindedir. Belki iinizde yze yakn lema bulunan cemaata kar benim misalim, medreseye giden bir ocuun misalidir ki; o sab ocuk sabahleyin medreseye gidip, okuyup, akam da babasna gelip, okuduu dersini babasna arzeder. T doru ders alm m? Almam m? Babasnn iradn veya tasvibini bekler. Evet bizler size nisbeten ocuk hkmndeyiz ve talebeleriniziz. Sizler bizim ve slm milletlerinin stadlarsnz. te ben de aldm dersimin bir ksmn sizler gibi stadlarmza yle beyan ediyorum: Ben bu zaman ve zeminde, beerin hayat- itimaiye medresesinde ders aldm ve bildim ki: Ecnebiler, Avrupallar terakkide istikbale umalaryla beraber bizi madd cihette kurn-u vustda durduran ve tevkif eden alt tane hastalktr. O hastalklar da bunlardr: Birincisi: Yesin, midsizliin iimizde hayat bulup dirilmesi. kincisi: Sdkn hayat- itimaiye-i siyasiyede lmesi. ncs: Adavete muhabbet. Drdncs: Ehl-i iman birbirine balayan nuran rabtalar bilmemek. Beincisi: eit eit sri hastalklar gibi intiar eden istibdad. Altncs: Menfaat- ahsiyesine himmeti hasretmek. Bu alt dehetli hastaln ilcn da bir tp fakltesi hkmnde hayat- itimaiyemizde, eczahane-i Kurniyeden ders aldm alt kelime ile beyan ediyorum. Mualecenin esaslar onlar biliyorum.

HUTBE- AMYE

441

BRNC KELME: El-emel. Yani rahmet-i lahiyeye kuvvetli mid beslemek. Evet ben kendi hesabma aldm dersime binaen: Ey slm cemaati! Mjde veriyorum ki: imdiki lem-i slmn saadet-i dnyeviyesi, bahusus Osmanllarn saadeti ve bilhassa slmn terakkisi onlarn intibahyla olan Arabn saadetinin fecr-i sadknn emareleri inkiafa balyor ve saadet gneinin de kmas yaknlam. Yesin burnunun ramna olarak HAYE) ben dnyaya iittirecek derecede kanaat- katiyyemle derim:
(

stikbal yalnz ve yalnz slmiyetin olacak. Ve hkim, hakik-i Kurniye ve imaniye olacak. yle ise imdiki kader-i lah ve ksmetimize raz olmalyz ki, bize parlak bir istikbal, ecnebilere mevve bir mazi dm. Bu davama ok brhanlardan ders almm. imdi o brhanlardan mukaddematl bir buuk brhan zikredeceim. O brhann mukaddematna balyoruz: te slmiyetin hakik hem manen, hem maddeten terakki etmeye kabil ve mkemmel bir istidad var. Birinci cihet olan manen terakki ise: Biliniz! Hakik vukuat kaydeden tarih, hakikata en doru ahiddir. te tarih bize gsteriyor. Hatt Rusu malub eden Japon bakumandannn slmiyetin hakkaniyetine ehdeti de udur ki: Hakikat- slmiyetin kuvveti nisbetinde, Mslmanlar o kuvvete gre hareket etmeleri derecesinde ehl-i slm temeddn edip terakki ettiini tarih gsteriyor. Ve ehl-i slmn hakikat- slmiyede zafiyeti derecesinde tevahhu ettiklerini, vahete ve tedenniye dtklerini ve herc merc iinde belalara, malubiyetlere dtklerini tarih gsteriyor. Sair dinler ise bilakistir. Yani salabet ve taassublarnn zafiyeti nisbetinde temeddn ve terakki ettikleri gibi, dinlerine salabet ve taassublarnn kuvveti derecesinde de tedenni ve ihtilallere maruz kaldklarn tarih gsteriyor. imdiye kadar zaman byle gemi.

Eski Said, hiss-i kabl-el vuku' ile 1371'de -bata Arab Devletleri- lem-i slm'n ecnebi esaretinden ve istibdadndan kurtulup slm devletler tekil edeceklerini krkbe sene evvel haber vermi. ki Harb-i Umum ve 30-40 sene istibdad- mutlak dnmemi. Bin yz yetmi'te olan vaziyeti bin yz yirmi yedi'de olacak gibi mjde vermi, te'hirinin sebebini nazara almam. Mellif

(HAYE)

HUTBE- AMYE

442

Hem Asr- Saadetten imdiye kadar hibir tarih bize gstermiyor ki; bir Mslmann muhakeme-i akliye ile ve delil-i yakn ile ve slmiyete tercih etmekle eski ve yeni ayr bir dine girdiini tarih gstermiyor. Avamn delilsiz, taklid bir surette baka dine girmesinin bu meselede ehemmiyeti yok. Dinsiz olmak da baka meseledir. Halbuki, btn dinlerin etbalar ise -hatt en ziyade dinine taassub gsteren ngilizlerin ve eski Ruslarn- muhakeme-i akliye ile slmiyete dhil olduklarn ve gnden gne, baz zaman takm takm kat brhan ile slmiyete girdiklerini tarihler bize bildiriyorlar. HAYE)
(

Eer biz ahlk- slmiyenin ve hakik-i imaniyenin kemltn efalimizle izhar etsek, sair dinlerin tbileri elbette cemaatlerle slmiyete girecekler; belki Kre-i Arzn baz ktalar ve devletleri de slmiyete dehalet edecekler. Hem nev-i beer, hususan medeniyet fenlerinin ikazatyla uyanm, intibaha gelmi, insaniyetin mahiyetini anlam; elbette ve elbette dinsiz, babo yaamazlar ve olamazlar. Dinsizi de, dine iltica etmee mecburdur. nki acz-i beer ile beraber hadsiz musibetler ve onu inciten haric ve dhil dmanlara kar istinad noktas; ve fakryla beraber, hadsiz ihtiyacata mbtela ve ebede kadar uzanm arzularna meded ve yardm edecek istimdad noktas, yalnz ve yalnz Sni-i lemi tanmak ve iman etmek ve hirete inanmak ve tasdik etmekten baka, uyanm beerin aresi yok!.. Kalbin sadefinde din-i hakkn cevheri bulunmazsa, beerin banda madd-manev kyametler kopacak ve hayvanatn en bedbaht, en perian olacak.

(HAYE) te bu mezkr davaya bir delil udur ki: ki dehetli harb-i umumnin ve iddetli bir istibdad- mutlakn zuhuruyla beraber, bu davaya krkbe sene sonra imalin sve, Norve, Finlandiya gibi kk devletleri Kur'an mekteblerinde ders vermek ve kabul etmek ve komnistlie, dinsizlie kar sed olmak iin kabul etmeleri ve ngiliz'in mhim hatiblerinin bir ksm Kur'an' ngiliz'e kabul ettirmeye taraftar kmalar ve Kre-i Arz'n imdiki en byk devleti Amerika'nn btn kuvvetiyle din hakikatlarna taraftar kmas ve slmiyetle Asya ve Afrika'nn saadet ve sknet ve musalaha bulacana karar vermesi ve yeni doan slm devletlerini okamas ve tevik etmesi ve onlarla ittifaka almas, krkbe sene evvel olan bu mddeay isbat ediyor, kuvvetli bir ahid olur. Mellif

HUTBE- AMYE

443

Hasl- kelm: Beer bu asrda harblerin ve fenlerin ve dehetli hdiselerin ikazatyla uyanm ve insaniyetin cevherini ve cmi istidadn hissetmi. Ve insan, acib cemiyetli istidadyla yalnz bu ksack, dadaal dnya hayat iin yaratlmam; belki ebede mebustur ki, ebede uzanan arzular, mahiyetinde var. Ve bu dar, fni dnya, insann nihayetsiz emel ve arzularna kfi gelmediini herkes bir derece hissetmee balam. Hatt insaniyetin bir kuvs ve hdimi olan kuvve-i hayaliyeye denilse: Sana dnya saltanat ile beraber bir milyon sene mr olacak, fakat sonunda hi dirilmeyecek bir surette bir idam senin bana gelecek. Elbette hakik insaniyetini kaybetmeyen ve intibaha gelmi o insann hayali; sevin ve bearete bedel, derinden derine teessf ve eyvahlarla saadet-i ebediyenin bulunmamasna alayacak. te bu nkte iindir ki, herkesin kalbinde derinden derine bir din-i hakk aramak meyli km. Hereyden evvel, lm idamna kar din-i haktaki bir hakikat aryor ki kendini kurtarsn. imdiki hl-i lem bu hakikata ehdet eder. Krkbe sene sonra, tamamyla beerin bu ihtiyac- edidini dinsizliin zuhruyla kre-i arzn ktalar ve devletleri birer insan gibi hissetmee balamlar. Hem yt- Kurniye, balarnda ve hirlerinde beeri aklna havale eder, Aklna bak der, Fikrine, kalbine mracaat et, meveret et, onunla gr ki, bu hakikat bilesin diyor. Mesel: Baknz, o yetlerin banda ve hirlerinde diyor ki: Neden bakmyorsunuz? bret almyorsunuz? Baknz ki, hakikat bilesiniz. Biliniz ve Bil hakikatna dikkat et. Acaba neden beer bilemiyorlar, cehl-i mrekkebe dyorlar? Neden taakkul etmiyorlar, divanelie derler? Neden bakmyorlar, hakk grmeye kr olmular? Neden insan sergzet-i hayatnda, hdisat- lemden tahattur ve tefekkr etmiyor ki, istikamet yolunu bulsun. Neden tefekkr ve tedebbr ve aklen muhakeme etmiyorlar, dalalete dyorlar. Ey insanlar ibret alnz! Gemi kurnlardan ibret alp gelecek manev belalardan kurtulmaa alnz! mnsnda gelen yetlerin bu cmlelerine kyasen ok yetlerde beeri aklna, fikriyle meverete havale ediyor. Ey bu Cmi-i Emevdeki kardelerim gibi lem-i slmn cmi-i kebirinde olan kardelerim! Siz de ibret alnz. Bu krkbe senedeki bu deh-

HUTBE- AMYE

444

etli hdisattan ibret alnz. Tam aklnz banza alnz. Ey mtefekkir ve akl sahibi ve kendini mnevver telakki edenler! Hasl- kelm: Biz Kurn akirdleri olan Mslmanlar, brhana tbi oluyoruz. Akl ve fikir ve kalbimizle hakik-i imaniyeye giriyoruz. Baka dinlerin baz efradlar gibi ruhbanlar taklid iin brhan brakmyoruz. Onun iin akl ve ilim ve fen hkmettii istikbalde, elbette brhan- aklye istinad eden ve btn hkmlerini akla tesbit ettiren Kurn hkmedecek. Hem de slmiyet gneinin tutulmasna, inkiafna ve beeri tenvir etmesine mmanaat eden perdeler almaya balamlar. O mmanaat edenler ekilmeye balyorlar. Krkbe sene evvel o fecrin emareleri grnd. Yetmibirde fecr-i sadk balad veya balayacak. Eer bu fecr-i kzib de olsa, otuz-krk sene sonra fecr-i sadk kacak. Evet hakik-i slmiyetin mazi ktasn tamamen istilasna sekiz dehetli manialar mmanaat ettiler: Birinci, kinci, nc Maniler: Ecnebilerin cehli ve o zamanda vahetleri ve dinlerine taassublardr. Bu mani, mrifet ve medeniyetin mehasini ile krld, dalmaa balyor. Drdnc ve Beinci Maniler: Papazlarn ve ruhan reislerin riyasetleri ve tahakkmleri ve ecnebilerin krkrne onlar taklid etmeleridir. Bu iki mani dahi fikr-i hrriyet ve meyl-i taharri-i hakikat, nev-i beerde balamasyla zeval bulmaa balyor. Altnc, Yedinci Maniler: Bizdeki istibdad ve eriatn muhalefetinden gelen s-i ahlkmz mmanaat ediyordular. Bir ahstaki mnferid istibdad kuvveti imdi zeval bulmas, cemaat ve komitenin dehetli istibdadlarnn otuz-krk sene sonra zeval bulmasna iaret etmekle ve hamiyet-i slmiyenin iddetli feveran ile ve s-i ahlkn irkin neticeleri grlmesiyle bu iki mani de zeval buluyor ve bulmaa balam. nallah tam zeval bulacak. Sekizinci Mani: Fnun-u cedidenin baz msbet mesaili, hakik-i slmiyenin zahir mnlarna muhalif ve murz tevehhm edilmesiyle, zaman- mazideki istilasna bir derece sed ekmi. Mesel: Kre-i Arza emr-i lah ile nezarete memur Sevr ve Hut namlarnda iki ruhan meli-

HUTBE- AMYE

445

keyi dehetli cisman bir kz, bir balk tevehhm edip ehl-i fen ve felsefe hakikat bilmediklerinden slmiyete murz kmlar. Bu misal gibi yz misal var ki, hakikat bilindikten sonra en muannid feylesof da teslim olmaa mecbur oluyor. Hatt Risale-i Nur, Mucizat- Kurniye Risalesinde fennin ilitii btn yetlerin her birisinin altnda Kurnn bir lema-i icazn gsterip, ehl-i fennin medar- tenkid zannettikleri Kurn- Kerimin cmle ve kelimelerinde fennin eli yetimedii yksek hakikatlar izhar edip en muannid feylesofu da teslime mecbur ediyor. Meydandadr, isteyen bakabilir ve baksn. Bu mani, krkbe sene evvel sylenen o szden sonra nasl krldn grsn. Evet baz muhakkikn-i slmiyenin bu yolda telifatlar var. Bu sekizinci dehetli maniann zr zeber olacana emareler grnyor. Evet imdi olmasa da otuz-krk sene sonra fen ve hakik mrifet ve medeniyetin mehasini, bu kuvveti tam techiz edip, cihazatn verip o sekiz manileri malub edip datmak iin taharri-i hakikat meyelann ve insaf ve muhabbet-i insaniyeti, o sekiz dman taifesinin sekiz cephesine gndermi. imdi onlar karmaa balam. nallah yarm asr sonra onlar darmadan edecek. Evet mehurdur ki: En kat fazilet odur ki, dmanlar dahi o faziletin tasdikine ehdet etsin. te yzer misallerinden iki misal: Birincisi: Ondokuzuncu Asrn ve Amerika Ktasnn en mehur feylesofu Mister Karlayl, en yksek sadsyla ekinmeyerek feylesoflara ve Hristiyan limlerine neriyatyla bararak byle diyor, eserlerinde yle yazm: slmiyet gayet parlak bir ate gibi dodu. Sair dinleri kuru aacn dallar gibi yuttu. Hem bu yutmak, slmiyetin hakk imi. nki sair dinler -fakat Kurnn tasdikine mazhar olmayan ksm- hi hkmndedir. Hem Mister Karlayl yine diyor: En evvel kulak verilecek szlerin en lyk, Muhammedin (A.S.M.) szdr. nki hakik sz onun szleridir. Hem yine diyor ki:

HUTBE- AMYE

446

Eer hakikat- slmiyette bhe etsen, bedihiyat ve zaruriyat- katiyyede itibah edersin. nki en bedih ve zarur bir hakikat ise, slmiyettir. te bu mehur feylesof, slmiyet hakknda bu ehdetini eserinde mteferrik yerde yazm. kinci Misal: Avrupann asr- hirde en mehur bir feylesofu Prens Bismark diyor ki: Ben btn Ktb- Semaviyeyi tedkik ettim. Tahrif olmalarna binaen beerin saadeti iin aradm hakik hikmeti bulamadm. Fakat Muhammedin (Aleyhissalt Vesselm) Kurnn umum ktblerin fevkinde grdm. Her kelimesinde bir hikmet buldum. Bunun gibi beerin saadetine hizmet edecek bir eser yoktur. Byle bir eser beerin sz olamaz. Bunu Muhammedin (Aleyhissalt Vesselm) szdr diyenler, ilmin zaruriyatn inkr etmi olurlar. Yani Kurn Allah kelm olduu bedihdir. te Amerika ve Avrupann zek tarlalar Mister Karlayl ve Bismark gibi byle dh muhakkikleri mahsult vermesine istinaden ben de btn kanaatimle derim ki: Avrupa ve Amerika, slmiyetle hmiledir. Gnn birinde bir slm devlet douracak. Naslki Osmanllar Avrupa ile hmile olup bir Avrupa devleti dourdu. Ey Cmi-i Emevdeki kardelerim ve yarm asr sonraki lem-i slm Cmiindeki ihvanlarm! Acaba batan buraya kadar olan mukaddemeler netice vermiyor mu ki; istikbalin ktalarnda hakik ve manev hkim olacak ve beeri, dnyev ve uhrev saadete sevkedecek yalnz slmiyettir ve slmiyete inklab etmi ve hurafattan ve tahrifattan syrlacak sevlerin hakik dinidir ki Kurna tbi olur, ittifak eder. kinci Cihet: Yani maddeten slmiyetin terakkisinin kuvvetli sebebleri gsteriyor ki, maddeten dahi slmiyet istikbale hkmedecek. Birinci Cihet, maneviyat cihetinde terakkiyat isbat ettii gibi; bu kinci Cihet dahi madd terakkiyatn ve istikbaldeki hkimiyetini kuvvetli

HUTBE- AMYE
(

447

gsteriyor. nki lem-i slmn ahs- manevsinin kalbinde, gayet kuvvetli ve krlmaz be kuvvet itima ve imtizac edip yerlemi. HAYE) Birincisi: Btn kemltn stad ve yz yetmi milyon nefisleri birtek nefis hkmne getirebilen ve hakik bir medeniyetle ve msbet ve doru fenlerle tehiz edilmi olan ve hi bir kuvvet onu kramayacak bir mahiyette bulunan hakikat- slmiyettir. kinci Kuvvet: Medeniyet ve sanatn hakik stad ve vesilelerin ve mebadilerin tekemmlyle cihazlanm olan edid bir ihtiya ve belimizi kran tam bir fakr, yle bir kuvvettir ki, susmaz ve krlmaz. nc Kuvvet: Yksek eylere msabaka suretinde beere yksek maksadlar ders veren ve o yolda altran ve istibdadat para para eden ve ulv hisleri heyecana getiren ve gbta ve hased ve kskanlk ve rekabetle ve tam uyanmakla ve msabaka evkiyle ve teceddd meyliyle ve temeddn meyelanyla tehiz edilen nc kuvvet, yalnz hrriyet-i eriyedir. Yani insaniyete lyk en yksek kemlta olan meyl ve arzu ile cihazlanm olmak. Drdnc Kuvvet: efkatle cihazlanm ehamet-i imaniyedir. Yani tezelll etmemek; hakszlara, zalimlere zillet gstermemek, mazlumlar da zelil etmemek. Yani hrriyet-i eriyenin esaslar olan; mstebidlere dalkavukluk etmemek ve barelere tahakkm ve tekebbr etmemektir. Beinci Kuvvet: zzet-i slmiyedir ki, il-y Kelimetullah iln ediyor. Ve bu zamanda il-y Kelimetullah, maddeten terakkiye mtevakkf
Evet Kur'ann stadiyetinden ve dersinin iaratndan fehmediyoruz ki: Kur'an mu'cizat- enbiyay zikretmesiyle; beerin istikbalde ve o mu'cizatn nazirelerini terakki ile vcda geleceini beere ders verip tevik ediyor: "Haydi al, bu mu'cizatn nmunelerini gster. Sleyman Aleyhisselm gibi iki aylk yolu bir gnde git! sa Aleyhisselm gibi en dehetli hastaln tedavisine al! Hazret-i Musa'nn ass gibi tatan b- hayat kar, beeri susuzluktan kurtar! brahim Aleyhisselm gibi ate seni yakmayacak maddeleri bul, giy! Baz enbiyalar gibi ark ve garbda en uzak sesleri iit, suretleri gr! Davud Aleyhisselm gibi demiri hamur gibi yumuat, beerin btn san'atna medar olmak iin demiri balmumu gibi yap! Yusuf Aleyhisselm ve Nuh Aleyhisselm'n birer mu'cizesi olan saat ve gemiden nasl ok istifade ediyorsunuz. yle de, sair enbiyann size ders verdii mu'cizelerden dahi o saat ve sefine gibi istifade ediniz, taklidlerini yapnz." te buna kyasen Kur'an, her cihetle beeri madd - manev terakkiyata sevk etmek iin ders veriyor, stad- kll olduunu isbat ediyor. Mellif
(HAYE)

HUTBE- AMYE

448

ve medeniyet-i hakikiyeye girmekle il-y Kelimetullah edilebilir. zzet-i slmiyenin iman ile kat verdii emri, elbette lem-i slmn ahs- manevsi o kat emri, istikbalde tam yerine getireceine bhe edilmez. Evet naslki eski zamanda slmiyetin terakkisi, dmann taassubunu paralamak ve inadn krmak ve tecavzatn defetmek, silh ile kln ile olmu. stikbalde silh, kln yerine hakik medeniyet ve madd terakki ve hak ve hakkaniyetin manev klnlar dmanlar malub edip datacak. Biliniz ki: Bizim muradmz medeniyetin mehasini ve beere menfaati bulunan iyilikleridir. Yoksa medeniyetin gnahlar, seyyiatlar deil ki; ahmaklar o seyyiatlar, o sefahetleri mehasin zannedip, taklid edip malmz harab ettiler. Ve dini rvet verip, dnyay da kazanamadlar. Medeniyetin gnahlar iyiliklerine galebe edip seyyiat hasenatna racih gelmekle, beer iki harb-i umum ile iki dehetli tokat yiyip, o gnahkr medeniyeti zr zeber edip yle bir kustu ki, yeryzn kanla bulatrd. nallah istikbaldeki slmiyetin kuvveti ile medeniyetin mehasini galebe edecek, zemin yzn pisliklerden temizleyecek, sulh-u umumyi de temin edecek. Evet Avrupann medeniyeti fazilet ve hda stne tesis edilmediinden, belki heves ve heva, rekabet ve tahakkm zerine bina edildiinden, imdiye kadar medeniyetin seyyiat hasenatna galebe edip, ihtillci komitelerle kurtlam bir aa hkmne girdii cihetle; Asya medeniyetinin galebesine kuvvetli bir medar, bir delil hkmndedir. Ve az vakitte galebe edecektir. Acaba istikbale kar ehl-i iman ve slm iin byle madd ve manev terakkiyata vesile ve kuvvetli, sarslmaz esbab varken ve demiryolu gibi istikbal saadetine yol ald halde, nasl meyus olup yese dyorsunuz ve lem-i slmn kuvve-i maneviyesini kryorsunuz? Ve yeis ve midsizlikle zannediyorsunuz ki, dnya herkese ve ecneblere terakki dnyasdr, fakat yalnz bare ehl-i slm iin tedenni dnyas oldu diye pek yanl bir hataya dyorsunuz. Madem meyl-l istikmal (tekml meyli) kinatta ftrat- beeriyede ftraten dercedilmi. Elbette beerin zulm ve hatasyla bana abuk bir kyamet kopmazsa; istikbalde hak ve hakikat, lem-i slmda nev-i be-

HUTBE- AMYE

449

erin eski hatiatna keffaret olacak bir saadet-i dnyeviyeyi de gsterecek inallah Evet baknz, zaman hatt- mstakim zerine hareket etmiyor ki, mebde ve mntehas birbirinden uzaklasn. Belki kre-i arzn hareketi gibi bir daire iinde dnyor. Bzan terakki iinde yaz ve bahar mevsimi gsterir. Bzan tedenni iinde k ve frtna mevsimini gsterir. Her ktan sonra bir bahar, her geceden sonra bir sabah olduu gibi, nev-i beerin dahi bir sabah, bir bahar olacak inallah. Hakikat- slmiyenin gnei ile, sulh-u umum dairesinde hakik medeniyeti grmeyi, rahmet-i lahiyeden bekliyebilirsiniz. Dersin banda, bir buuk brhan davamza ahid gstereceiz demitik. imdi bir brhan mcmelen bitti. O davann yar brhan da udur ki: Fenlerin casus gibi tedkikatyla ve hadsiz tecrbelerle sabit olmu ki: Kinatn nizamnda galib-i mutlak ve maksud-u bizzt ve Sni-i Zlcelalin hakik maksadlar, hayr ve hsn ve gzellik ve mkemmeliyettir. nki kinata ait fenlerden herbir fen, kll kaideleriyle bahsettii nev ve taifede yle bir intizm ve mkemmeliyet gsteriyor ki, ondan daha mkemmel akl bulamyor. Mesel: Tbba ait terih-i beden-i insan fenni ve Kozmorafyaya tbi Manzume-i emsiye fenni; nebatat ve hayvanata ait fenler gibi btn fenlerin her birisi, kll kaideleriyle o bahsettii ksmda Sni-i Zlcelalin o nevdeki nizamnda mucizat- kudretini

yTV'z-u6w,&! hakikatn gsteriyor.

ve hikmetini ve Hem istikr-i tmme ve tecrbe-i umum gsteriyor, netice veriyor ki: er, kubh, irkinlik, btl, fenalk hilkat- kinatta czdir. Maksud deil, tebadir ve dolaysyladr. Yani mesel irkinlik, irkinlik iin kinata girmemi; belki gzelliin bir hakikat ok hakikatlara inklab etmek iin irkinlik bir vhid-i kyas olarak hilkata girmi. er, hatt eytan dahi beerin hadsiz terakkiyatna msabaka ile vesile olmak iin beere musallat edilmi. Bunlar gibi cz erler, irkinlikler, kll gzelliklere, hayrlara vesile olmak iin kinatta halkedilmi.

HUTBE- AMYE

450

te kinatta hakik maksad ve netice-i hilkat istikr-i tmme ile isbat ediyor ki; hayr ve hsn ve tekemml esastr ve hakik maksud onlardr. Elbette beer bu kadar zulm kfriyatlaryla zemin yzn mlevves ve perian ettikleri halde, cezasn grmeden ve kinattaki maksud-u hakikye mazhar olmadan, dnyay brakp ademe kaamayacak. Belki Cehennem hapsine girecek. Hem istikr-i tmme ile ve fenlerin tahkikatyla sabit olmu ki; mahlukat iinde en mkerrem, en ehemmiyetli beerdir. nki beer, hilkat- kinattaki zahir esbab ve neticelerinin mabeynindeki basamaklar ve teselsl eden illetlerin ve sebeblerin mnasebetlerini aklyla kefedip sanat- lahiyeyi ve muntazam hikmetli cadat- Rabbniyenin taklidini sanatyla yapmak ve efal-i lahiyeyi anlamak iin ve sanat- lahiyeyi bilmek ve cz ilmiyle ve sanatlaryla anlamak iin bir mizan, bir mikyas, kendi cz ihtiyaryla iledii maddelerle, Hlk- Zlcelalin kll, muhit efal ve sfatlarn bilerek kinatn en eref, en ekrem mahluku beer olduunu isbat ediyor. Hem slmiyetin kinata ve beere ait hakikatlarnn ehdetiyle en efdal, en yksek, en eref ve en als ehl-i hak ve hakikat olan ehl-i slmiyet; hem istikr-i tmme ile, tarihlerin ehdetiyle, en mkerrem beer iindeki en merref olan ehl-i hakkn iinde dahi bin mucizat ve ok yksek ahlknn ve slmiyet ve Kurn hakikatlarnn ehdetiyle en efdal, en yksek olan Muhammed Aleyhissalt Vesselmdr. Madem bu yar brhann hakikat byle haber veriyor. Acaba hi mmkn mdr ki, nev-i beer ekavetiyle bu kadar fenlerin ehdetini cerhedip, bu istikr-i tmmeyi krp, meiet-i lahiyeye ve kinat iine alan hikmet-i ezeliyeye kar temerrd edip, imdiye kadar ekseriyetle yapt gibi o zalimane vahetinde ve mtemerridane kfrnde ve dehetli tahribatnda devam edebilsin? Ve slmiyet aleyhinde bu hlin devam etmesi hi mmkn mdr? Ben btn kuvvetimle, hadsiz lisanm olsa, o hadsiz lisanlarla kasem ederim ki, lemi bu nizam- ekmel ile, bu kinat zerreden seyyarata kadar, sinek kanadndan semavat kandillerine kadar nihayet bir hikmet-i intizm ile halkeden Hakm-i Zlcelale ve Sni-i Zlcemale o hadsiz lisanlarla kasem ediyoruz ki; beer hibir cihetle btn enva- kinata muhalif olarak ve kk kardeleri olan sair taifelere zd olarak kinattaki nizama, kll erleriyle muhalefet edip nev-i beerde errin hayra

HUTBE- AMYE

451

galebesine binler senede sebeb olan o zakkumlar yiyip hazmetmesi mmkn deil Bunun imkn ancak ve ancak bu farz- muhal ile olabilir ki; beer bu leme emanet-i kbra mertebesinde ve halife-i ry-i zemin makamnda sair enva- kinata byk ve mkerrem bir karde olduu halde en edna, en berbad, en perian, en muzr ve ehemmiyetsiz, hrszcasna ve dolaysyla bu kinat iine girmi, kartrm. Bu farz- muhal, hibir cihetle kabul olunamaz. Bu hakikat iin, elbette bu yarm brhanmz netice veriyor ki, hirette Cennet ve Cehennemin zarur vcdlar gibi, hayr ve hak din istikbalde mutlak galebe edecektir. T ki, nev-i beerde dahi sair neviler gibi hayr ve fazilet galib-i mutlak olacak. T beer de sair kinattaki kardelerine msv olabilsin ve srr- hikmet-i ezeliye nev-i beerde dahi takarrur etti denilebilsin. Elhasl: Madem mezkr kat hakikatlarla bu kinatta en mntehab netice ve Hlkn nazarnda en ehemmiyetli mahluk beerdir. Elbette ve elbette ve hayat- bkiyede Cennet ve Cehennemi, bilbedahe beerdeki imdiye kadar zalimane vaziyetler Cehennemin vcdunu ve ftratndaki kll istidadat- kemliyesi ve kinat alkadar eden hakik-i imaniyesi, Cenneti bedahetle istilzam ettii gibi; her halde iki harb-i umum ile ve kinat alattran cinayetleri ve yuttuu zakkum erlerini hazmetmedii iin kustuu ve zeminin btn yzn pislendirdii vaziyetiyle, beeriyeti en berbad bir dereceye drp bin senelik terakkiyatn zr zeber etmek cinayetini beer hazmetmeyecek. Her halde abuk banda bir kyamet kopmazsa, hakik-i slmiye, beeri esfel-i safiln derece-i sukutundan kurtarmaya ve ry-i zemini temizlemee ve sulh-u umumyi temin etmee vesile olmasn Rahman- Rahmin rahmetinden niyaz ediyoruz ve mid ediyoruz ve bekliyoruz. KNC KELME ki; mddet-i hayatmda tecrbelerimle fikrimde tevelld eden udur: Yeis en dehetli bir hastalktr ki, lem-i slmn kalbine girmi. te o yeistir ki bizi ldrm gibi, garbda bir-iki milyonluk kk bir devlet, arkta yirmi milyon Mslmanlar kendine hizmetkr ve vatanlarn mstemleke hkmne getirmi. Hem o yeistir ki, yksek ahlkmz ldrm, menfaat- umumiyeyi brakp menfaat- ahsiyeye nazarmz

HUTBE- AMYE

452

hasrettirmi. Hem o yeistir ki, kuvve-i maneviyemizi krm. Az bir kuvvetle, imandan gelen kuvve-i maneviye ile arktan garba kadar istil ettii halde; o kuvve-i maneviye-i hrika, meyusiyetle krld iin, zalim ecnebiler drtyz seneden beri yz milyon Mslman kendilerine esir etmi. Hatt bu yeis ile bakasnn lkaydln ve fturunu kendi tenbelliine zr zannedip Neme lzm der, Herkes benim gibi berbaddr diye ehamet-i imaniyeyi terkedip hizmet-i slmiyeyi yapmyor. Madem bu derece bu hastalk bize bu zulm etmi, bizi ldryor;

yV7! ^W&*w8!xOXT#klnc ile o yeisin ban paralayacaz. yV6hB<yV6*G<@8hadsinin hakikatyla belini kracaz
biz de o katilimizden ksasmz alp ldreceiz. inallah. Yeis; mmetlerin, milletlerin seretan denilen en dehetli bir hastaldr. Ve kemlta mani ve

"GA2w1w ,&GX2@9! hakikatna muhaliftir;

korkak, aa ve cizlerin enidir, bahaneleridir. ehamet-i slmiyenin eni deildir. Hususan Arab gibi nev-i beerde medar- iftihar yksek seciyelerle mmtaz bir kavmin eni olamaz. lem-i slm milletleri Arabn metanetinden ders almlar. nallah yine Arablar yesi brakp slmiyetin kahraman ordusu olan Trklerle hakik bir tesand ve ittifak ile el ele verip Kurnn bayran dnyann her tarafnda iln edeceklerdir.

HUTBE- AMYE

453

NC KELME ki; btn hayatmdaki tahkikatmla ve hayat- itimaiyenin alkamasyla hlsa ve zbdesi bana kat bildirmi ki: Sdk, slmiyetin ss-l esasdr ve ulv seciyelerinin rabtasdr ve hissiyat- ulviyesinin mizacdr. yle ise, hayat- itimaiyemizin esas olan sdk, doruluu iimizde ihya edip onunla manev hastalklarmz tedavi etmeliyiz. Evet sdk ve doruluk, slmiyetin hayat- itimaiyesinde ukde-i hayatiyesidir. Riyakrlk, fiil bir nevi yalanclktr. Dalkavukluk ve tasannu, alaka bir yalanclktr. Nifak ve mnafklk, muzr bir yalanclktr. Yalanclk ise, Sni-i Zlcelalin kudretine iftira etmektir. Kfr, btn envayla kizbdir, yalanclktr. man sdktr, doruluktur. Bu srra binaen kizb ve sdkn ortasnda hadsiz bir mesafe var; ark ve garb kadar birbirinden uzak olmak lzm geliyor. Nar ve nur gibi birbirine girmemek lzm. Halbuki gaddar siyaset ve zalim propaganda birbirini kartrm, beerin kemltn da kartrm. HAYE)
(

Ey kardelerim! Krkbe sene evvel Eski Said'in bu dersinden anlalyor ki; o Said siyasetle, itimaiyat- slmiye ile ziyade alkadardr. Fakat sakn zannetmeyiniz ki; o, dini siyasete let veya vesile yapmak mesleinde gitmi. H belki o btn kuvvetiyle siyaseti dine let ediyormu. Ve derdi ki: "Dinin bir hakikatn bin siyasete tercih ederim." Evet o zamanda krk-elli sene evvel hissetmi ki, baz mnafk zndklarn siyaseti dinsizlie let etmee teebbs niyetlerine ve fikirlerine mukabil, o da btn kuvvetiyle siyaseti slmiyetin hakaikna bir hizmetkr, bir let yapmaa alm. Fakat o zamandan yirmi sene sonra grd ki: O gizli mnafk zndklarn garbllamak bahanesiyle, siyaseti dinsizlie let yapmalarna mukabil, bir ksm dindar ehl-i siyaset dini siyaset-i slmiyeye let etmee almlard. slmiyet gnei yerdeki klara let ve tbi olamaz. Ve let yapmak slmiyetin kymetini tenzil etmektir, byk bir cinayettir. Hatt Eski Said o eit siyaset tarafgirliinden grd ki: Bir slih lim kendi fikr-i siyassine muvafk bir mnaf hararetle sena etti ve siyasetine muhalif bir slih hocay tenkid ve tefsik etti. Eski Said ona dedi: "Bir eytan senin fikrine yardm etse, rahmet okutacaksn. Senin fikr-i siyasiyene muhalif bir melek olsa, lanet edeceksin." Bunun iin Eski Said "Euz billahi mineeytani vessiyase" dedi ve otuzbe seneden beri siyaseti terk etti. (Haiye-1) Siyaseti Yeni Said btn btn terkettii iin bakmadndan, Eski Said'in siyasete temas eden Hutbe-i amiye dersinin (onun yerine) tercmesi yazld. Said Nurs (Haiye) Hem stadmzn yirmi yedi senelik hayat ve yzotuz para kitab ve mektublar, mahkeme (imdi yz mahkeme-) ve hkmet memurlar tarafndan tam tedkik edildii ve aleyhinde alan zalim mrted ve mnafklara kar mecbur da olduu halde, hatt i'dam iin gizli emir verildii halde, dini siyasete let ettiine dair en ufak bir emare bulamamalar, dini siyasete let etmediini kat' isbat ediyor. Ve hayatn

(HAYE)

HUTBE- AMYE

454

Bu sdk ve kizb, kfr ve iman kadar birbirinden uzak. Asr- Saadette sdk vastasyla Muhammed Aleyhissalt Vesselmn al-y illiyyne kmas ve o sdk anahtaryla hakik-i imaniye ve hakik-i kinat hazinesi almas srryla, itimaiyat- beeriye arsnda sdk en reval bir mal ve satn alnacak en kymetli bir meta hkmne gemi. Ve kizb vastasyla Mseylime-i Kezzabn emsali, esfel-i safilne sukut etmi. Ve kizb o zamanda kfriyat ve hurafatn anahtar olduunu o inklab- azm gsterdiinden, kinat arsnda en fena, en pis bir mal olup, o mal satn almak deil; herkes nefret etmesi hkmne geen kizb ve yalana, elbette o inklab- azmin saff- evveli olan ve ftratlarnda en reval ve medar- iftihar eyleri almak ve en kymetli ve reval mallara mteri olmak ftratnda bulunan sahabeler; elbette bhesiz bilerek ellerini yalana uzatmazlar. Kizb ile kendilerini mlevves etmezler. Mseylime-i Kezzaba kendilerini benzetemezler. Belki btn kuvvetleriyle ve meyl-i ftrleriyle en reval mal ve en kymettar meta ve hakikatlarn anahtar Muhammed Aleyhissalt Vesselmn al-y illiyyne kmasnn basama olan sdk ve dorulua mteri olup, mmkn olduu kadar sdktan ayrlmamaa altklarndan, ilm-i hadse ve lema-i eriat iinde bir kaide-i mukarrere olan Sahabeler, daima doru sylerler. Onlardaki rivayet tezkiyeye muhta deil. Peygamberden (Aleyhissalt Vesselm) rivayet ettikleri hadsler, btn sahihtir diye ehl-i eriat ve ehl-i hadsin ittifakna kat hccet, bu mezkr hakikattr. te Asr- Saadetteki inklab- azm, sdk ile kizb, iman ile kfr kadar birbirinden uzak iken zaman getike gele gele birbirine yaknlat. Ve siyaset propagandas bzan yalana ziyade reva verdi. Fenalk ve yalanclk bir derece meydan ald. te bu hakikat iindir ki, sahabelere kimse yetiemez. Yirmiyedinci Szn zeyli olan sahabeler hakkndaki risaleye havale edip ksa kesiyoruz. Ey bu Cmi-i Emevdeki kardelerim! Ve krk-elli sene sonra lem-i slm mescid-i kebirindeki drtyz milyon ehl-i iman olan ihvanmz! Necat yalnz sdkla, dorulukla olur. Urvet-l vska sdktr. Yani, en muhkem ve onunla balanacak zincir doruluktur.
yakndan tanyan biz Nur akirdleri ise, bu fevkalde hle kar hayranlk duymakta ve Risale-i Nur dairesindeki hakik ihlasa bir delil saymaktayz. Nur akirdleri

HUTBE- AMYE

455

Amma maslahat iin kizb ise, zaman onu neshetmi. Maslahat ve zarret iin baz lim muvakkat fetvas vermiler. Bu zamanda o fetva verilmez. nki o kadar s-i istimal edilmi ki, yz zarar iinde bir menfaat olabilir. Onun iin hkm maslahata bina edilmez. Mesel: Seferde namaz kasretmenin sebebi, meakkattr. Fakat illet olamaz. nki muayyen bir haddi yok. S-i istimale debilir. Belki illet, yalnz sefer olabilir. Aynen yle de, maslahat dahi yalan sylemee illet olamaz. nki muayyen bir haddi yok, s-i istimale msaid bir bataklktr. Hkm- fetva ona bina edilmez. yle ise

x -

U,7!@8!:GM7!@8!Yani yol ikidir,

deildir. Ya doru, ya yalan, ya skt deildir. te imdi beerin ortadaki dehetli yalanclyla ve tezviratlaryla emniyet-i umumiyenin ve ry-i zemin asayilerinin zr zeber olmas kizble ve maslahatn s-i istimali ile olmasndan, elbette o nc yolu kapatmaa beeri mecbur ediyor ve kat emir veriyor. Yoksa bu yarm asrda grdkleri umum harbler ve dehetli inklablar ve sukutlar ve tahribatlar, balarna bir kyameti koparacak. Evet her sylediin doru olmal, fakat her doruyu sylemek doru deil. Bzan zarar verse skt etmek.. yoksa yalana hi fetva yok. Her sylediin hak olmal, fakat her hakk sylemee senin hakkn yok. nki hlis olmazsa s-i tesir eder; hak, hakszlkta sarfolur. DRDNC KELME: Btn hayatmda, hayat- itimaiye-i beeriyeden kat bildiim ve tahkikatlarn bana verdii netice udur ki: Muhabbete en lyk ey muhabbettir ve husumete en lyk sfat husumettir. Yani hayat- itimaiye-i beeriyeyi temin eden ve saadete sevk eden muhabbet ve sevmek sfat, en ziyade sevilmee ve muhabbete lyktr. Ve hayat- itimaiye-i beeriyeyi zr zeber eden dmanlk ve adavet, her eyden ziyade nefrete ve adavete ve ondan ekilmee mstehak ve irkin ve muzr bir s-

HUTBE- AMYE

456

fattr. Bu hakikat Risale-i Nurun Yirmiikinci Mektubunda izahyla beyan edildiinden burada ksa bir iaret ediyoruz. yle ki: Husumet ve adavetin vakti bitti. ki harb-i umum adavetin ne kadar fena ve tahrib edici ve dehetli zulm olduunu gsterdi. inde hibir fayda olmad tezahr etti. yle ise, dmanlarmzn seyyiat, -tecavz olmamak artyla- adavetinizi celbetmesin. Cehennem ve azab- lah kfidir onlara.. Bzan insann gururu ve nefisperestlii, uursuz olarak ehl-i imana kar haksz olarak adavet eder; kendini hakl zanneder. Halbuki bu husumet ve adavetle, ehl-i imana kar muhabbete vesile olan iman, slmiyet ve cinsiyet gibi kuvvetli esbab istihfaf etmektir, kymetlerini tenzil etmektir. Adavetin ehemmiyetsiz esbablarn, muhabbetin da gibi sebeblerine tercih etmek gibi bir divaneliktir. Madem muhabbet adavete zddr. Ziya ve zulmet gibi, hakik itima edemezler. Hangisinin esbab galib ise, o hakikatyla kalbde bulunacak; onun zdd hakikatyla olmayacak. Mesel: Muhabbet hakikatyla bulunsa, o vakit adavet efkate, acmaa inklab eder. Ehl-i imana kar vaziyet budur. Yahut adavet hakikatyla kalbde bulunsa, o vakit muhabbet mmaat ve karmamak, zahiren dost olmak suretine dner. Bu ise tecavz etmeyen ehl-i dalalete kar olabilir. Evet muhabbetin sebebleri; iman, slmiyet, cinsiyet ve insaniyet gibi nuran, kuvvetli zincirler ve manev kalalardr. Adavetin sebebleri, ehl-i imana kar kk talar gibi bir ksm husus sebeblerdir. yle ise bir mslmana hakik advet eden, o da gibi muhabbet esbablarn istihfaf etmek hkmnde byk bir hatadr. Elhasl: Muhabbet, uhuvvet, sevmek slmiyetin mizacdr, rabtasdr. Ehl-i adavet, mizac bozulmu bir ocua benziyor ki, alamak ister, birey aryor ki onunla alasn. Sinek kanad kadar ehemmiyetsiz bir ey, alamasna bahane olur. Hem insafsz, bedbn bir adama benzer ki, s-i zan mmkn olduka hsn- zan etmez. Bir seyyie ile on haseneyi rter. Bu ise, seciye-i slmiye olan insaf ve hsn- zan bunu reddeder. BENC KELME: Meveret-i eriyeden aldm ders budur: u zamanda bir adamn bir gnah, bir kalmyor. Bzan byr, sirayet eder,

HUTBE- AMYE

457

yz olur. Birtek hasene bzan bir kalmyor. Belki bzan binler dereceye terakki ediyor. Bunun srr- hikmeti udur: Hrriyet-i eriye ile meveret-i merua, hakik milliyetimizin hkimiyetini gsterdi. Hakik milliyetimizin esas, ruhu ise slmiyettir. Ve hilafet-i Osmaniye ve Trk Ordusunun o milliyete bayraktarl itibariyle, o slmiyet milliyetinin sadefi ve kalas hkmnde Arab ve Trk hakik iki karde, o kala-i kudsiyenin nbettarlardrlar. te bu kuds milliyetin rabtasyla, umum ehl-i slm bir tek airet hkmne geiyor. Airetin efrad gibi slm taifeleri de, birbirine uhuvvet-i slmiye ile mrtebit ve alkadar olur. Birbirine manen, (lzum olsa maddeten) yardm eder. Gya btn slm taifeleri bir silsile-i nuraniye ile birbirine baldr. Naslki bir airetin bir ferdi bir cinayet ilese, o airetin btn efrad, o airetin dman olan baka airetin nazarnda mttehem olur. Gya herbir ferd o cinayeti ilemi gibi, o dman airet onlara dman olur. O tek cinayet, binler cinayet hkmne geer. Eer o airetin bir ferdi o airetin mahiyetine temas eden medar- iftihar bir iyilik yapsa, o airetin btn efrad onunla iftihar eder. Gya herbir adam, airette o iyilii yapm gibi iftihar eder. te bu mezkr hakikat iindir ki, bu zamanda, hususan krk-elli sene sonra seyyie, fenalk ileyenin stnde kalmaz. Belki milyonlar nfus-u slmiyenin hukuklarna tecavz olur. Krk-elli sene sonra ok misalleri grlecek. Ey bu szlerimi dinleyen bu Cmi-i Emevdeki kardeler ve krk-elli sene sonra lem-i slm Cmiindeki ihvan- Mslimn! Biz zarar vermiyoruz, fakat menfaat vermee iktidarmz yok, onun iin mazuruz. diye byle zr beyan etmeyiniz. Bu zrnz kabul deil. Tenbelliiniz ve Neme lzm deyip almamanz ve ittihad- slm ile, milliyet-i hakikiye-i slmiye ile gayrete gelmediiniz, sizler iin gayet byk bir zarar ve bir hakszlktr. te seyyie byle binlere kt gibi, bu zamanda hasene -yani slmiyetin kudsiyetine temas eden iyilik- yalnz ileyene mnhasr kalmaz. Belki o hasene, milyonlar ehl-i imana manen faide verebilir. Hayat- maneviye ve maddiyesinin rabtasna kuvvet verebilir. Onun iin Neme lzm deyip kendini tenbellik deine atmak zaman deil!..

HUTBE- AMYE

458

Ey bu cmideki kardelerim ve krk-elli sene sonraki lem-i slm mescid-i kebirindeki ihvanlarm! Zannetmeyiniz ki, ben bu ders makamna size nasihat etmek iin ktm. Belki buraya ktm, sizde olan hakkmz dava ediyoruz. Yani Krd gibi kk taifelerin menfaat ve saadeti dnyeviyeleri ve uhreviyeleri, sizin gibi byk ve muazzam taife olan Arab ve Trk gibi hkim stadlarla baldr. Sizin tenbelliiniz ve fturunuz ile biz bare kk kardeleriniz olan slm taifeleri zarar gryoruz. Hususan ey muazzam ve byk ve tam intibaha gelmi veya gelecek olan Arablar! En evvel bu szler ile sizinle konuuyorum. nki bizim ve btn slm taifelerinin stadlarmz ve imamlarmz ve slmiyetin mcahidleri sizlerdiniz. Sonra muazzam Trk Milleti o kuds vazifenize tam yardm ettiler. Onun iin tenbellikle gnahnz byktr. Ve iyiliiniz ve haseneniz de gayet byk ve ulvdir. Hususan krk-elli sene sonra Arab taifeleri, Cemahir-i Mttefika-i Amerika gibi en ulv bir vaziyete girmee, esarette kalan hkimiyet-i slmiyeyi eski zaman gibi kre-i arzn nsfnda, belki ekserisinde tesisine muvaffak olmanz rahmet-i lahiyeden kuvvetle bekliyoruz. Bir kyamet abuk kopmazsa, inallah nesl-i ti grecek. Sakn kardelerim! Tevehhm, tahayyl etmeyiniz ki, ben bu szlerimle siyasetle itigal iin himmetinizi tahrik ediyorum. H! Hakikat- slmiye btn siyastn fevkindedir. Btn siyasetler ona hizmetkr olabilir. Hibir siyasetin haddi deil ki, slmiyeti kendine let etsin. Ben kusurlu fehmimle u zamanda, heyet-i itimaiye-i slmiyeyi ok ark ve dolaplar bulunan bir fabrika suretinde tasavvur ediyorum. O fabrikann bir ark geri kalsa, yahut bir arkada olan baka bir arka tecavz etse, makinenin mihanikiyeti bozulur. Onun iin ittihad- slmn tam zaman gelmeye balyor. Birbirinizin ahs kusurlarna bakmamak gerektir. Bunu da teessf ve teellm ile size beyan ediyorum ki: Ecneblerin bir ksm, nasl kymettar malmz ve vatanlarmz bizden aldlar. Onun bedeline rk bir fiat verdiler. Aynen yle de, yksek ahlkmz ve yksek ahlkmzdan kan ve hayat- itimaiyeye temas eden seciyelerimizin bir ksmn da bizden aldlar. Terakkilerine medar ettiler. Ve onun fiat olarak bize verdikleri sefihane ahlk- seyyieleridir, sefihane seciyeleridir. Mesel:

HUTBE- AMYE

459

Bizden aldklar seciye-i milliye ile, bir adam onlarda der: Eer ben lsem milletim sa olsun. nki milletimin iinde bir hayat- bkiyem var. te bu kelimeyi bizden almlar ve terakkiyatlarnda en metin esas da budur. Bizden hrszlamlar. Bu kelime ise, din-i haktan ve iman hakikatlarndan kar. O bizim, ehl-i imann maldr. Halbuki ecnebilerden iimize giren pis ve fena seciye itibariyle bir hodgm adam bizde diyor: Ben susuzluktan lsem, yamur hibir daha dnyaya gelmesin. Eer ben grmezsem bir saadeti, dnya istedii gibi bozulsun. te bu ahmakane kelime dinsizlikten kyor, hireti bilmemekten geliyor. Hariten iimize girmi, zehirliyor. Hem o ecnebilerin bizden aldklar fikr-i milliyetle bir ferdi, bir millet gibi kymet alyor. nki bir adamn kymeti, himmeti nisbetindedir. Kimin himmeti milleti ise, o kimse tek bayla kk bir millettir. Bazlarmzdaki dikkatsizlikten ve ecnebilerin zararl seciyelerini almamzdan, kuvvetli ve kuds slm milliyetimizle beraber herkes nefs! nefs demekle ve milletin menfaatini dnmemekle -menfaat- ahsiyesini dnmekle- bin adam, bir adam hkmne sukut eder.

pAO7@"]9G 8y9@,9! w8j[V4y,S9yBW;@6w8

Yani: Kimin himmeti yalnz nefsi ise, o insan deil. nki insann ftrat medendir. Ebna-i cinsini mlahazaya mecburdur. Hayat- itimaiye ile hayat- ahsiyesi devam edebilir. Mesel: Bir ekmei yese ka ellere muhta ve ona mukabil o elleri manen ptn ve giydii libasla ka fabrikayla alkadar olduunu kyas ediniz. Hayvan gibi bir postla yayamadndan ebna-i cinsiyle ftraten alkadar olduundan ve onlara manev bir fiat vermee mecbur bulunduundan ftratyla medeniyetperverdir. Menfaat- ahsiyesine hasr- nazar eden, insanlktan kar, masum olmayan cni bir hayvan olur. Birey elinden gelmese, hakik zr olsa o mstesna!.

HUTBE- AMYE

460

ALTINCI KELME: Mslmanlarn hayat- slmiyedeki saadetlerinin anahtar, meveret-i eriyedir.

itimaiye-i

vZX["*x-v;h8! : yet-i kerimesi, ray esas olarak emrediyor. Evet naslki nev-i
beerdeki telahuk-u efkr nvan altnda asrlar ve zamanlarn tarih vastasyla birbiriyle mevereti, btn beeriyetin terakkiyat ve fnununun esas olduu gibi; en byk kta olan Asyann en geri kalmasnn bir sebebi, o ra-y hakikiyeyi yapmamasdr. Asya ktasnn ve istikbalinin kef ve miftah, radr. Yani nasl ferdler birbiriyle meveret eder; taifeler, ktalar dahi o ray yapmalar lzmdr ki, yz belki drtyz milyon slmn ayaklarna konulmu eit eit istibdadlarn kaydlarn, zincirlerini aacak, datacak, mevereti eriye ile ehamet ve efkat-i imaniyeden tevelld eden hrriyet-i eriyedir ki, o hrriyet-i eriye, db- eriye ile sslenip, garb medeniyet-i sefihanesindeki seyyiat atmaktr. mandan gelen hrriyet-i eriye, iki esas emreder:

(@AQV7! GA2xU<yV7! GA2 @6w8u7HB< :u7H<! yV7!:(w8@"@"*!

HUTBE- AMYE

461

@NQ"vUNQ"uQD< wW&h7!^[O2^[2hL7!^<hE7!vQ9
Yani: man bunu iktiza ediyor ki; tahakkm ve istibdad ile bakasn tezlil etmemek ve zillete drmemek ve zalimlere tezelll etmemek. Allaha hakik abd olan, bakalara abd olamaz. Birbirinizi -Allahtan baka- kendinize Rab yapmaynz!... Yani Allah tanmayan; her eye, herkese nisbetine gre bir rububiyet tevehhm eder, bana musallat eder. Evet hrriyet-i eriye; Cenab- Hakkn Rahman, Rahm tecellisiyle bir ihsandr ve imann bir hassasdr.

*xL7!xTB7:^AEW7!:GBV4@[7! @2:GM7! @[E[V4 GZ7!pA#! w8]V2,7!:xZ7!

HUTBE- AMYE

462

pA#!w8]V2W7!:

Yaasn sdk! lsn yeis! Muhabbet devam etsin!. ra kuvvet bulsun!. Btn levm ve itab ve nefret, heva ve hevese tbi olanlara olsun. Selm ve selmet Hdaya tbi olanlar stne olsun. mn Eer denilse: Neden raya bu kadar ehemmiyet veriyorsun? Ve beerin, hususan Asyann, hususan slmiyetin hayat ve terakkisi nasl o ra ile olabilir? Elcevab: Nurun Yirmibirinci Lema-i hlasnda izah edildii gibi; hakl ra ihlas ve tesand netice verdiinden, elif, yzonbir olduu gibi, ihlas ve tesand- hakik ile adam yz adam kadar millete fayda verebilir. Ve on adamn hakik ihlas ve tesand ve meveretin srr ile, bin adam kadar i grdklerini ok vukuat- tarihiye bize haber veriyor. Madem beerin ihtiyacat hadsiz ve dmanlar nihayetsiz ve kuvveti ve sermayesi pek cz; hususan dinsizlikle canavarlam, tahribat, muzr insanlarn oalmasyla elbette ve elbette o hadsiz dmanlara ve o nihayetsiz hacetlere kar, imandan gelen nokta-i istinad ve o nokta-i istimdad ile beraber hayat- ahsiye-i insaniyesi dayand gibi hayat- itimaiyesi de yine imann hakikndan gelen ra-y er ile yayabilir. O dmanlar durdurur, o hacetlerin teminine yol aar.

HUTBE- AMYE

463

Tehis-l llet
(Trke) Not: lk tabnda, Hutbe-i amiyeye ikinci zeyl olarak girmi olan Tehis-l llet risalesi mellifi tarafndan bir ksm Trkeye evrilmi metnidir. Ancak hirki ksm mellifi tarafndan tercme edilmediinden, bu fakir tercme etmeye almtr. Nair

HUTBE- AMYE

464

v[&I7!wW&I7!
yV7!vK"
Arab Hutbe-i amiyenin Zeylinin Ksa bir Tercmesi Hutbe-i amiyenin Arab Zeylinde, gayet latif bir temsil ile imandan gelen manev ve krlmaz bir kahramanlk gsteriliyor. ( ) Bu meselemiz mnasebetiyle bir hlsasn beyan ediyoruz:
*

Hrriyetin banda Sultan Readn Rumeliye seyahati mnasebetiyle vilayat- arkye namna ben de refakat ettim. imendiferimizde iki mektebli mtefennin arkadala bir mbahase oldu. Benden sual ettiler ki: Hamiyet-i diniye mi, yoksa hamiyet-i milliye mi daha kuvvetli, daha lzm? O zaman dedim: Biz mslmanlar indimizde ve yanmzda din ve milliyet bizzt mttehiddir. tibar, zahir, rz bir ayrlk var. Belki din, milliyetin hayat ve ruhudur. kisine birbirinden ayr ve farkl bakld zaman; hamiyet-i diniye, avam ve havassa amil oluyor. Hamiyet-i milliye, yzden birisine -yani menafi-i ahsiyesini millete feda edene- has kalr. yle ise, hukuk-u umumiye iinde hamiyet-i diniye esas olmal. Hamiyet-i milliye ona hdim ve kuvvet ve kalas olmal. Hususan biz arkllar, garbllar gibi deiliz. imizde kalblere hkim, hiss-i dindir. Kader-i Ezel ekser enbiyay arkta gndermesi iaret ediyor ki; yalnz hiss-i din ark uyandrr, terakkiye sevkeder. Asr- Saadet ve Tbin, bunun bir brhan- katsidir. Ey bu hamiyet-i diniye ve milliyeden hangisine daha ziyade ehemmiyet vermek lzm geldiini soran, bu imendifer denilen medrese-i seyyarede ders arkadalarm! Ve imdi zamann imendiferinde istikbal tarafna bizimle beraber giden btn mektebliler! Size de derim ki:
Asllarda gsteriyor eklindedir. Lakin cmlenin heyetinde gsteriliyor kelimesi lazmdr diye dndk. -Nair*

HUTBE- AMYE

465

Hamiyet-i diniye ve slmiyet milliyeti, Trk ve Arab iinde tamamyla mezcolmu ve kabil-i tefrik olamaz bir hale gelmi. Hamiyet-i slmiye, en kuvvetli ve metin ve artan gelmi bir zincir-i nurandir. Krlmaz ve kopmaz bir urvet-l vskadr. Tahrib edilmez, malub olmaz bir kuds kaladr dediim vakit o iki mnevver mekteb muallimleri bana dediler: Delilin nedir? Bu byk dvaya byk bir hccet ve gayet kuvvetli bir delil lzm. Delil nedir? Birden imendiferimiz tnelden kt. Biz de bamz kardk, pencereden baktk. Alt yana girmemi bir ocuu imendiferin tam geecei yolun yannda durmu grdk. O iki muallim arkadalarma dedim: te bu ocuk lisan- haliyle sualimize tam cevab veriyor. Benim bedelime o masum ocuk, bu seyyar medresemizde stadmz olsun. te lisan- hali bu gelecek hakikat der: Baknz bu dabbetlarz, dehetli hcum ve grlts ve barmasyla ve tnel deliinden kp hcum ettii dakikada, geecei yolda bir metre yaknlkta o ocuk duruyor. O dabbetlarz tehdidiyle ve hcumunun tahakkm ile bararak tehdid ediyor. Bana rast gelenlerin vay haline dedii halde o masum yolunda duruyor. Mkemmel bir hrriyet ve hrika bir cesaret ve kahramanlkla be para onun tehdidine ehemmiyet vermiyor. Bu dabbet-l arzn hcumunu istihfaf ediyor ve kahramancklyla diyor: Ey imendifer! Sen rad ve gk grlts gibi barmanla beni korkutamazsn. Sebat ve metanetinin lisan- haliyle gya der: Ey imendifer! Sen bir nizamn esirisin. Senin gemin, (dizginin) seni gezdirenin elindedir. Senin bana tecavz etmen haddin deil. Beni istibdadn altna alamazsn. Haydi yolunda git, kumandannn izniyle yolundan ge. te ey bu imendiferdeki arkadalarm ve elli sene sonra fenlere alan kardelerim! Bu masum ocuun yerinde Rstem-i ran veya Herkl- Yunan o acib kahramanlklaryla beraber tayy- zaman ederek, o ocuk yerinde burada bulunduklarn farzediniz. Onlarn zamannda imendifer olmad iin, elbette imendiferin bir intizm ile hareket ettiine bir itikadlar olmayacak. Birden bu tnel deliinden, banda ate, nefesi gk grlts gibi, gzlerinde elektrik berkleri olduu halde birden kan imendiferin dehetli tehdid hcumuyla Rstem ve Herkl tarafna komasna kar o iki kahraman ne kadar korkacaklar, ne kadar

HUTBE- AMYE

466

kaacaklar!.. O hrika cesaretleriyle bin metreden fazla kaacaklar. Baknz nasl bu dabbetlarzn tehdidine kar hrriyetleri, cesaretleri mahvolur. Kamaktan baka are bulamyorlar. nki onlar, onun kumandanna ve intizmna itikad etmedikleri iin mut bir merkeb zannetmiyorlar. Belki gayet mdhi, paralayc, vagon cesametinde yirmi arslan arkasna takm bir nevi arslan tevehhm ederler. Ey kardelerim ve ey elli sene sonra bu szleri iiten arkadalarm! te alt yana girmeyen bu ocua o iki kahramandan ziyade cesaret ve hrriyet veren ve ok mertebe onlarn fevkinde bir emniyet ve korkmamak haletini veren, o masumun kalbinde hakikatn bir ekirdei olan imendiferin intizmna ve dizgini bir kumandann elinde bulunduuna ve cereyan bir intizm altnda ve birisi onu kendi hesabyla gezdirmesine olan itikad ve itminan ve imandr. Ve o iki kahraman gayet korkutan ve vicdanlarn vehme esir eden, onlarn onun kumandann bilmemek ve intizmna inanmamak olan cahilane itikadszlklardr. Bu temsilde, o masum ocuun imanndan gelen kahramanlk gibi, bin senede slm taifelerinin birka airetinin (Trk ve Trklemi milletin) kalbinde yerleen iman ve itikad cihetiyle, ry-i zeminde yz mislinden ziyade devletlere, milletlere kar imanndan gelen bir kahramanlkla, slmiyet ve kemlt- maneviyenin bayran Asya ve Afrikada ve yar Avrupada gezdiren ve lsem ehidim, ldrsem gaziyim deyip lm glerek karlamakla beraber, dnyadaki mteselsil dman hdisatlara kar, hatt mikroptan kuyruklu yldzlara kadar beerin kll istidadna kar dmanlk vaziyetini alan o dehetli imendiferlerin tehdidlerine kar, imann kahramanlyla mukabele edip korkmayan; kaza ve kader-i lahiyeye kar imann teslimiyetiyle korkmak, dehet almak yerinde, hikmet ve ibret ve bir nevi saadet-i dnyeviyeyi kazanan bata Trk ve Arab taifeleri ve btn Mslman kabileleri, o masum ocuk gibi fevkalde bir manev kahramanlk gsterdikleri gsteriyor ki, istikbalin hkim-i mutlak, hirette olduu gibi dnyada da slmiyet milliyetidir. O iki temsilde, o iki acib kahramann pek acib korku ve telalarna ve elemlerine sebeb, onlarn adem-i itikadlar ve cehaletleri ve dalaletleri olduu gibi.. Risale-i Nurun yzer hccetlerle isbat ettii bir hakikat ki, Hutbe-i amiyenin mukaddemesinde( ) bir-iki misali sylenmi. Mesele udur ki:
161

161

Yani Trke tercmesi mukaddemesinde...

Nair

HUTBE- AMYE

467

Kfr ve dalalet, btn kinat ehl-i dalalete binler mdhi dmanlar taifeleri ve silsileleri gsteriyor. Kr kuvvet, serseri tesadf, sar tabiat elleriyle, manzume-i emsiyeden tut, t kalbdeki verem mikroplarna kadar binler taife dmanlar bare beere hcum ettiklerini ve insann cmi mahiyeti ve kll istidadat ve hadsiz ihtiyacat ve nihayetsiz arzularna kar mtemadiyen korku, elem, dehet ve tela vermesiyle kfr ve dalalet bir Cehennem zakkumu olduunu ve bu dnyada da sahibini bir Cehennem iine koyduunu.. din ve imandan hari binler fen ve terakkiyat- beeriye o Rstem ve Herkln kahramanlklar gibi be para fayda vermediini.. yalnz ibtal-i his nevinden muvakkaten o elm korkular hissetmemek iin sefahet ve sarholukla rnga ediyor. te iman ve kfrn mvazenesi hirette Cennet ve Cehennem gibi meyveleri ve neticeleri verdii gibi; dnyada da iman bir manev Cenneti temin ve lm bir terhis tezkeresine evirmesini ve kfr dnyada dahi bir manev Cehennem ve hakik saadet-i beeriyeyi mahvetmesi ve lm bir idam- ebed mahiyetine getirmesini, kat ve his ve uhuda istinad eden Risale-i Nurun yzer hccetlerine havale edip ksa kesiyoruz. Bu temsilin hakikatn grmek isterseniz banz kaldrnz, bu kinata baknz. Ne kadar imendifer misill balon, otomobil, tayyare, berriye ve bahriye gemiler.. karada, denizde, havada kudret-i ezeliyenin nizam ve hikmetle halkettii yldzlarn krelerine ve kinat ecramna ve hdisatn silsilelerine ve mteselsil vakatlarna baknz. Hem lem-i ehdette ve cisman kinatta bunlarn vcdu gibi, lem-i ruhan ve maneviyatta kudret-i ezeliyenin daha acib mteselsil nazireleri var olduunu akl bulunan tasdik eder, gz bulunan ounu grebilir. te kinat iinde madd ve manev btn bu silsileler, imansz ehl-i dalalete hcum ediyor, tehdid ediyor, korku veriyor, kuvve-i maneviyesini zr zeber ediyor. Ehl-i imana deil tehdid ve korkutmak belki sevin ve saadet, nsiyet ve mid ve kuvvet veriyor. nki ehl-i iman, iman ile gryor ki, o hadsiz silsileler, madd ve manev imendiferleri, seyyar kinatlar mkemmel intizm ve hikmet dairesinde birer vazifeye sevkeden bir Sni-i Hakm onlar altryor. Zerre miktar vazifelerinde armyorlar, birbirine tecavz edemiyorlar. Ve kinattaki kemlt- sanata ve tecelliyat- cemaliyeye mazhar olduklarn grp

HUTBE- AMYE

468

kuvve-i maneviyeyi tamamyla eline verip, saadet-i ebediyenin bir nmunesini iman gsteriyor. te ehl-i dalaletin imanszlktan gelen dehetli elemler ve korkularna kar hibir ey, hibir fen, hibir terakkiyat- beeriye buna kar bir teselli veremez, kuvve-i maneviyeyi temin edemez. Cesareti zr zeber olur. Fakat muvakkat gaflet perde eker, aldatyor. Ehl-i iman, iman cihetiyle deil korkmak ve kuvve-i maneviyesi krlmak, belki o temsildeki masum ocuk gibi fevkalde bir kuvvet-i maneviye ve bir metanetle ve imandaki hakikatla onlara bakyor. Bir Sni-i Hakmin hikmet dairesinde tedbir ve idaresini mahede eder, evham ve korkulardan kurtulur. Sni-i Hakmin emri ve izni olmadan bu seyyar kinatlar hareket edemezler, iliemezler. deyip anlar. keml-i emniyetle hayat- dnyeviyesinde de derecesine gre saadete mazhar olur. Kimin kalbinde imandan ve din-i haktan gelen bu hakikat ekirdei -vicdanndabulunmazsa ve nokta-i istinad olmazsa, bilbedahe temsildeki Rstem ve Herkln cesaretleri ve kahramanlklar krld gibi, onun cesareti ve kuvve-i maneviyesi mzmahil olur ve vicdan tefessh eder. Ve kinatn hdisatna esir olur. Hereye kar korkak bir dilenci hkmne der. mann bu srr- hakikatn ve dalaletin de bu dehetli ekavet-i dnyeviyesini Risale-i Nur yzer kat hccetlerle isbat ettiine binaen, bu pek uzun hakikat ksa kesiyoruz. Acaba en ziyade kuvve-i maneviyeye ve teselliye ve metanete ihtiyacn hissetmi bu asrdaki beer, bu zamanda o kuvve-i maneviyeyi ve teselliyi ve saadeti temin eden ve slmiyet ve imandaki nokta-i istinad olan hakik-i imaniyeyi brakp, garbllamak nvan ile slmiyet milliyetinden istifade yerine, btn btn kuvve-i maneviyeyi krp ve teselliyi mahveden ve metanetini kran dalalet ve sefahete ve yalanc politika ve siyasete dayanmak ne kadar maslahat- beeriyeden ve menfaat- insaniyeden uzak bir hareket olduunu; pek yakn bir zamanda intibaha gelmi, bata slm olarak, beer hissedecek, dnyann mr kalmsa Kurnn hakikna yapacak. YYY te sbk temsil gibi eskide, Hrriyetin banda baz dindar mebuslar, Eski Saide dediler:

HUTBE- AMYE

469

Sen her cihette siyaseti dine, eriata let ediyorsun ve dine hizmetkr yapyorsun ve yalnz eriat hesabna hrriyeti kabul ediyorsun. Ve merutiyeti de meruiyet suretinde beeniyorsun. Demek hrriyet ve merutiyet, eriatsz olmaz. Bunun iin seni de eriat isteriz diyenlerin iine 31 Martta dhil ettiler. Eski Said onlara demi ki: Evet millet-i slmiyenin sebeb-i saadeti, yalnz ve yalnz hakik-i slmiye ile olabilir. Ve hayat- itimaiyesi ve saadet-i dnyeviyesi eriat slmiye ile olabilir. Yoksa adalet mahvolur. Emniyet zr zeber olur. Ahlkszlk, pis hasletler galebe eder. yalanclarn, dalkavuklarn elinde kalr. Size bu hakikat isbat edecek binler hccetten bir kk nmune olarak bu hikyeyi nazar- dikkatinize gsteriyorum: Bir zaman bir adam, bir sahrada, bedeviler iinde ehl-i hakikat bir ztn evine misafir olur. Bakyor ki, onlar mallarnn muhafazasna ehemmiyet vermiyorlar. Hatt ev sahibi, evinin kesinde paralar oralarda akta brakm. Misafir, hane sahibine dedi: Hrszlktan korkmuyor musunuz, byle malnz keye atmsnz? Hane sahibi dedi: Bizde hrszlk olmaz. Misafir dedi: Biz paralarmz kasalarmza koyduumuz ve kilitlediimiz halde ok defalar hrszlk oluyor. Hane sahibi demi: Biz emr-i lah namna ve adalet-i eriye hesabna hrszn elini kesiyoruz. Misafir dedi: yle ise ounuzun bir eli olmamak lzm gelir. Hane sahibi dedi: Ben elli yana girdim, btn mrmde bir tek el kesildiini grdm. Misafir taaccb etti, dedi ki: Memleketimizde her gn elli adam hrszlk ettikleri iin hapse sokuyoruz. Sizin buradaki adaletinizin yzde biri kadar tesiri olmuyor. Hane sahibi dedi: Siz byk bir hakikattan ve acib ve kuvvetli bir srdan gaflet etmisiniz, terketmisiniz. Onun iin adaletin hakikatn kaybetmisiniz. Maslahat- beeriye yerine adalet perdesi altnda ga-

HUTBE- AMYE

470

razlar, zalimane ve tarafgirane cereyanlar mdahale eder, hkmlerin tesirini krar. O hakikatn srr budur: Bizde bir hrsz elini bakasnn malna uzatt dakikada hadd-i ernin icrasn tahattur eder. Ar- lahden nzil olan emir hatrna gelir. mann hassas ile, kalbin kula ile, kelm- ezelden gelen ve hrsz elinin idamna hkmeden

@W-

Z<G<!!xQO5@4^5*@K7! :*@K7! yetini hissedip iitir gibi

iman ve itikad heyecana ve hissiyat- ulviyesi harekete gelir. Ruhun etrafndan, vicdann derin yerlerinden, o sirkat meyelanna hcum gibi bir halet-i ruhiye hasl olur. Nefis ve hevesten gelen meyelan paralanr, ekilir. Git gide o meyelan btn btn kesilir. nki yalnz vehim ve fikir deil, belki manev kuvveleri -akl, kalb ve vicdan- birden o hisse, o hevese hcum eder. Hadd-i eryi tahattur ile ulv zecr ve vicdan bir yasak o hissin karsna kar, susturur. Evet iman kalbde, kafada daim bir manev yasak braktndan fena meyelanlar histen, nefisten ktka yasaktr der, tardeder karr. Evet insann fiilleri kalbin, hissin temaylatndan kar. O temaylat, ruhun ihtisasatndan ve ihtiyacatndan gelir. Ruh ise, iman nuru ile harekete gelir. Hayr ise yapar, er ise kendini ekmee alr. Daha kr hisler onu yanl yola sevkedip malub etmez. Elhasl: Had ve ceza, emr-i lah ve adalet-i Rabbniye namna icra edildii vakit hem ruh, hem akl, hem vicdan, hem insaniyetin mahiyetindeki latifeleri mteessir ve alkadar olur. te bu mn iindir ki, elli senede bir ceza, sizin hergn mteaddid hapsinizden ziyade bize faide veriyor. Sizin adalet nam altndaki cezalarnz, yalnz vehminizi mteessir eder. nki biriniz hrszla niyet ettii vakit millet, vatan maslahat ve menfaat hesabna cezaya arplmak vehmi gelir. Yahut insanlar eer bilseler ona fena nazarla bakarlar. Eer aleyhinde tebeyyn

HUTBE- AMYE

471

etse, hkmet de onu hapsetmek ihtimali hatrna geliyor. O vakit yalnz kuvve-i vahimesi cz bir teessr hisseder. Halbuki nefis ve histen kan -hususan ihtiyac da varsa- kuvvetli bir meyelan galebe eder. Daha o fenalktan vazgemek iin o cezanz fayda vermiyor. Hem de emr-i lah ile olmadndan o cezalar da adalet deil. Abdestsiz, kblesiz namaz klmak gibi battal olur, bozulur. Demek hakik adalet ve tesirli ceza odur ki: Allahn emri namyla olsun. Yoksa tesiri yzden bire iner. te bu cz sirkat meselesine sair kll ve mull ahkm- lahiye kyas edilsin. T anlalsn ki: Saadet-i beeriye dnyada adalet ile olabilir. Adalet ise dorudan doruya Kurnn gsterdii yol ile olabilir (Hikyenin hlsas bitti.) YYY Eer beer abuk akln bana alp adalet-i lahiye namna ve hakiki slmiye dairesinde mahkemeler amazsa, madd ve manev kyametler balarna kopacak, anaristlere, yecc ve mecclere teslim-i silh edecekler diye kalbe ihtar edildi. te bu hikyeyi o zamandaki baz dindar mebuslara Eski Said sylemi. Ve iki defa tabedilen Arab Hutbe-i amiyenin Zeylinde krkbe sene evvel ( ) yazlm.
*

imdi bu hikye ile evvelki temsil, o zamandan ziyade tam bu zamann dersi olmasndan bera-y malmat hakik dindar mebuslarn nazarna medar- ibret iin gsteriyoruz. HAYE)
(

Yani Rumi 1327 senelerinde. -NairHutbe-i amiye namnda matbu Arab risaleyi, Arab bilmediimiz iin stadmzdan rica ettik ki: Bize bir-iki gn ders ver. Birka gn zarfnda syledii dersin takririni kaleme aldk. stadmz ders verdii vakit, baz cmlelerini zihnimizde tam yerletirmek iin tekrar ederdi. hirdeki temsil ve hikyeyi izahl bulduumuzdan en evvel onlar niversitelilerin ve dindar meb'uslarn nazarlarna gstermemizin sebebi: stadmz derse balad vakit "Eski zamanda imendiferde mektebli o iki muallim yerine sizleri ve bana eriat hakknda sual soran krkbe elli sene evvelki meb'uslar yerine, imdiki hakik dindar meb'uslar kabul ve tasavvur ediyorum ve ylece konuuyorum" dedii iin, biz de ehl-i maarif ve dindar meb'uslara, bera-y malmat bu dersimizi gsteriyoruz. Sonra isterlerse Hutbe-i amiye'den btn dersimizi gstereceiz. Mnasib grlse neir de edeceiz. lem-i slmdaki siyaset-i slmiyeye dair stadmzdan bir ders almak isterdik. Halbuki otuzbe seneden beri siyaseti terk ettiinden Eski Said'in siyaset-i slmiyeye temas eden bu Hutbe-i amiye tercmesi Eski Said hesabna bir derstir.
(HAYE)

HUTBE- AMYE

472

YYY

Tahir, Zbeyr, Bayram, Ceylan, Sungur, Abdullah, Ziya, Sadk, Slih, Hsn, Hamza

HUTBE- AMYE

473

Tehis-l lletin Zeyli Hutbe-i amiyenin Arab olan Tehis-l llet zeylinin mellifi tarafndan Trkeye evrilmemi ksmlarn tarafmzdan yaplm Trke tercmesi. ( )
*

S: Halihazrdaki medeniyet, din cihada msaade etmedii ve msait olmad gibi ona fetva da vermiyor.. Bunun yannda din cihad emreden slamiyet ile bunun arasnda tatbikat nasl olur? C: Vakta ki medeniyet, gayr-i meru vesaiti tedaf iin (caydrc savunmay) meru sayp ona fetva veriyor. O halde slam dini btn eriatlarn tesbit edip emrettikleri din cihada nasl msaade etmeyecek ve tevikte bulunmayacak?! Elbette dnyada rezail (rezillikler) bulunduka, faziletin ona kar cihad etmesi zaruridir. Demek ki cihad ebeddir. Hem sonra; bizim bulunduumuz mekan ve mevki, bize yetecek kadar geni olup dar gelmedii iin, tecavzn deil tedafn mevkiinde bulunmak durumundayz. Hem bizim dinimizin esas da ona iaret ediyor ki

w<G7!]4!I6!

ve vUX[":_XX["~ x,}WV6]7!! Y7@Q# ayetleri bizi tedaf mevkiinde

Not: Hazret-i mellif Hutbe-i amiye eseri gibi, bu zeyli de geni izahatyla ve erhle tercme etmi. Hem zeylin iindeki ayr ayr mevzularla alakadar sualli- cevapl ksmlarn tercme etmedii gibi, srasn da takib etmemitir. Biz tercme edilmemi ksmlar srasn takib ederek tercme ettiimiz gibi, erh ve izaht ile deil, sadece anlalr bir tercme ile iktifa ettik. Abdlkadir Badll
*

HUTBE- AMYE

474

tutmaktadr. Evet, ayetteki kelimesi en evvelki vazifemizin onlar ittifaka davet olduuna iaret etmektedir. Cihad, mdafaay ancak sonra yapabiliriz. S: Halihazrdaki medeniyet istibdada kar harb ilan ettii gibi, din hamelelerine (limlerine, byklerine) kar da husumet hissini tehyic etmitir. Ecnebilerden bize sirayet etmi bu iki his neticesinde bizimkiler dahi tahakkm ve zorbala hcum ettikleri gibi, din hissiyatna da phe ve gvensizlik ile bakyorlar. Bu hususta reyin nedir?!. C: Evet ecnebilerden bize tiryak zehir ile beraber sirayet etmitir! Ama mazlumlarn istibdada kar ilan- harb etmelerinin sebebi ise zahirdir. Fakat ecnebilerdeki din hislere kar husumet ilannn sebebi ise udur ki: sev dini, hususen onun Katolik Mezhebi; Avrupada acib, mdhi ihtilller vukua getirmi ve bu mezheb uzun zamanlarda dahil siyasetin aleti olarak kullanlmtr. stersen tarihe bir nazar eyle! Zalim Neron gibilerin klnlarnn aktt mazlumlarn kan ile nasl boyandn gr!.. Sonra tarihe kulak ver, dinle ki: Engizisyon cemiyetinin tazyiki ile ykselen enn, feryat ve telin sadalarn iiteceksin.. yle ki bu cemiyetin ik eyledii acip mezalimler karsnda beyz sene mddetinde akllar dehet ierisinde braklmtr Benim nazarmda o vahi cemiyet halen de lm deil, belki medeniyet suretinde tenasuh etmi ve yada medeniyet ve siyasetin hile ve hudalarna sarlarak zamanmza gelmitir. Ecneblerin sev olmayanlarla olan muameleleri bu davann delilidir. Sonra da; istersen Fransa tarihine bak ki; mezheblerinin kendi aralarnda vukua getirdikleri ihtilaflar neticesinde kopan ihtilllerle fakirleri nasl dehetlere drdn ve bu ihtilaflarn mazlumlar stnde icra ettirdikleri ve drtyz sene kadar devam eden karanlkl inklablar gr!.. Btn bunlarn iinde en acbi; hibir akla intibak mmkn olmayan o mezhebin, siyasetin elinde bir vasta olarak kalm olmasyla, fakirlerin mahvna ve mtefekkirlerin ezilmesine sebeb olmu olmasdr. te benzer hdiseler ehl-i fakr ve zarretin ayn zamanda feylesoflarn

!Y7@Q#

HUTBE- AMYE

475

kalblerinin t derinliinden kaynayp gelen fke ile, mstebitlerden intikam almak hissini vermi olmas gibi, onlar pek ok alkantl badirelere srkleyen Katolik mezhebine kar da husumet hissi dourmutur. Amma bununla beraber ehl-i isyan, Katolik mezhebine, Hrstiyanlk dinini terk ederek hcum etmediler. Belki Protestan mezhebine dayanarak hcuma getiler. Btn bunlarla beraber ve binlerce feylesoflarn ona hcumlarna ramen, u anda yine Pariste Katolik mezhebi resmi mezheb olarak devam etmektedir. Feya lil aceb! slmiyet ki, biz fakirler topluluunun hayatdr nasl o (Katolik) mezhebe kyas edilebilir ki, slmiyetle onun arasnda yer ve gk kadar uzun mesafeler ve pek ok farklar vardr. Bu farklardan bazlarn Hutbe-i amiye ( ) de tafsilen yazmm.
*

O farklardan en barizi ise; slmiyet, lem-i slm arasnda hibir zaman husumet kayna olmamtr. Olmusa da ekall-i kalildir. (Nadir baz hadiseler mstesna!) Husumet ancak slmiyetle, tecavz edenlerin arasnda olmutur. slmiyet, ehl-i slm arasnda siyas desiselerin aleti ve vastas olmamtr. yle ise, hibir mazlumun bizdeki u hakiki hisse (din hissine) itiraz etmeye hakk yoktur. nk slmiyet, fakirlerin sna, mazlumlarn melceidir. Kurn rahmeten lil lemin olarak inzal eden Allaha yemin olsun ki; slmiyetteki vcb-u zekat ve hurmet-i rib gibi emirler, kendi kalblerinin btn samimiyetleriyle ehdet ediyorlar ki; slmiyet fakirlerin hamisi, miskinlerin melceidir. Halbuki Katolik mezhebi ise, fakirlerin ve zaiflerin karsnda her zaman zlimlerin kalas olmutur. te slmiyette bu mezhebe nisbetle, siyas desiselerin mdahelesi neticesinde mazlumlarda heyecana getirdii intikam hissi ancak binde birdir. te bu ak ve beyyin farklarla ve mnasebetsiz kyas ile beraber, Hristiyanlarn slk ettikleri yoldan bizde gitmi olsaydk; slm lemini bin yl boyunca herc merce srklemi olurduk. Sonra, ayet o kyas doru olsayd ancak Fransann imdiki tarzna ulaabilirdik.
Ayrca 29. Mektubun yedinci ksm olan arat- Seba ksmnda bu farklar daha da tafsilli yazlmtr. Nair
*

HUTBE- AMYE

476

Halbuki onlarn hali hazr medeniyetleri, (ahlk ve insanlk gibi mefhumlarda) ise, o kadar ok su-i istimalat, gnah ve ktlkleriyle beraber bedava bile olsa alnmamas lazmken acaba bin senenin mesasinin sarfndan sonra nasl alnabilirdi. S: Ecneblerden gelmi olan o hiss-i husmet (yani dine kar) slm leminde cay- kabul grmemi ise, bize bu derece sirayetinin sebebi nedir? C: Naslki bir sz, maniy- saneviyye ile edilen maksatlar ile, fikirleri bazen tenvir, yada karartmas olduu gibi; ylede bir kelam, mani-i la tabir edilen tarz- ifadesi ve uslbunun sretleri ile bazen tenzih yada kirletmesi vaki oluyor. te buna gre, tercme edilip iimize girmi olan ecneb eserler, kendi maksadlar ile fikirlerimizi bazan tenvir ettii gibi; ok defa da kendi slblarnn suretleri ile hissiyatmz tevi eder, belki de bazen sapttrr. Hatta bazen ecneblerin bir tarihisi veya edbinin kitablarnda slm dini mukaddesat veyahud slm byklerinin bahsi getiinde; skti ile, ya da ehemmiyetsizliini im eden es gemesi slbiyle, ya da bir tr tarz- ifadesiyle istihfaf ve hrmetsizlii telkin eder. Musibetlerin en byklerinden birisi de: Ecnebilerden gelip iimize girmi onlarn hissiyatlar ile mebu tarz- slblarnda ki, hamele-i din ve medrese limlerine kar hiss-i istihfafdr. Halbuki bu din limleri u insanlarn kffesinden daha ok hrmet, merhamet ve muhabbete layktrlar. Hem de kusur ve hata onlarn vcdundan deil, belki zamann msaadesizlii ile kmil muhakkiklerin bulunmamalarndandr. Evet, din limleri slmiyetin direkleridirler. Bu mnasebetle; bir zaman iittim ki, birisi evinin dam altndaki direkte bir geveklik ve zaafiyet grr.. Onun yerine kuvvetli bir direk koymadan evvel o zaif direi sallamaa balar.. haliyle evin dam bana yklr. Hem grdm ki; birisi Hz. mam- merin (R.A.) celalet ve byklne delil getirmek yolunda, boyunun bir minare cesametinde olduunu syledi. Baka birisi de Hz. merin byklk ve celaleti, onun ruhunun azametinden kinayedir diye olan hakikat ikame edince,

HUTBE- AMYE

477

evvelki adamn delilini rtt. O da dedi ki: O halde Hz. mer de bizim gibi birisi imi!.. Feteemmel!. Hem mahade ettim ki: Birisi, dinde salabetli bir adamn salabetine hcum ediyordu. Lakin salabet-i diniyenin kymet ve ehemmiyeti olan takva, hakda sebat, ahlkta metaneti, delil olarak yerine ikame etmeden nce... te bu adam, o fakirin salabet-i diniyesini bylece ifsad etmi oluyordu.. Evet kim ki evinin tavan altndaki zaif direi ekmek istiyorsa, evvelen onun yerine kuvvetli bir direkle onu muhafaza altna aldktan sonra kaldrsn Yoksa bilmeden evi harab etmi olacaktr. Hem bir fsid delili iptal edip rtmek isteyen adam, sahih bir delil ile hak olan neticeyi tesbit ettikten sonra etsin. Aksi halde dnmeden ifsad etmi olur. Hem taassuba hcum etmek isteyen kimse, evvel salbet-i diniyenin hrmetini muhafaza altna aldktan sonra hcum etsin. Yoksa uuru ermeden idll etmi olur. S: Ehl-i hevann dillerine dolayarak vzltlarna bahane gsterdikleri Otuzbir Mart hadisesi hakknda siz ne dersiniz ? C: nce 11 Nisan ( ) saikas hakknda sual ediyor isen; Onu ben Divan- Harbi rf Mahkemesinde yaptm mdafaatm olan ki Mekteb-i Musibetin ehdetnamesi ( ) eserimde erh etmiim.
* 162

Bu ifadeden sonra, ben btn kuvvetimle diyorum ki: O hadise muvafk ve muhaliflerin hatalar ile vcda gelmi bir hadisedir.. Ve birbirine muhasm olan her iki taraf, hatalarn baz sakit ve mtevekkil masumlarn stne atmalarndan ibarettir.. te ey fesad ve bozgunculuklarn bakalara ykleyerek kendilerini temize karmaa alan marurlar! Sizin meseliniz birbirlerini katledip yeryzne fesad saan adamlarn meseline benzer ki; bunlarn fesadlarn
Onbir Nisan saikas, Rum 11 Nisan 1325 Miladi 25 Nisan 1909 tarihidir ki, Hareket Ordusunun Edirneden kalkp, gelip stanbulu kuatmasdr. -Nair162 Maalesef bu eser, hadiselerin verdii heyecan sebebi ile mevve olduu gibi, matbaac da onu (bir nevi) tahrif etmi gibidir. -Mellif*

HUTBE- AMYE

478

defetmek ve onlar sulha davet iin aralarna bir ksm salah ehli girer. Musalaha iin aralarna girmi olan bu insanlar, onlara mukaddes eyleri hatrlatrlar.. T ki mthi desiselerini izale etsinler.. u arabulucular da, o mukaddesatn bereketiyle onlarn fesadlarnn yzden bire inmesine Cenab- Hak muvaffak eder. te tam bu esnada (fesadl desiseleri meydana kaca srada) birbiriyle bouan o iki muhasm grup kendilerini temize karmak iin birbirlerinin nefislerini gurur hediyeleriyle okayarak ve karlkl olarak birbirlerinin enaniyetlerine rvet vererek; gayet insafszca o masum nasihatlara kar birleirler.. Ve dmanlk oklarn hemen bunlara evirmeye balarlar.. Ve kendilerinin ortadaki veba yollarn kapatmaya alan bu masumlara btn hatiatlarn yklerler. Evet, geri nasihat gruptan bazlarnn da birtakm hcumlar vki oldu. O da, bunlar dekaik aina nazarlaryla halihazrda bir mikdar hanzale meyvesini vermi olan aacn nvesinde zakkum aacnn bzrni kef ile grdkleri iin idi. Evet, bu nasihatlarda vaka baz hcumlarda bulundular. Lakin Allah iin cihad yapm oldular!..

K MEKTEB- MUSBET

479

ki Mekteb-i Musbetin ehdetnmesi Yahud

Divan- Harb-i rf
Ve Said-i Krd

K MEKTEB- MUSBET

480

BR TZAR

u ki Mekteb-i Musibetin ehdetnamesi kitabn tab ederken elimizde be nsha vard. 1- Eski harf ile matbu ilk iki nsha.. 2- brahim Fakazlnn el yazsyla ve merhum stadmz Bedizzaman Said Nursi Hazretleri tarafndan tashih ve tetkik edilmi bir nsha.. 3- Yeni yaz ile ile matbu bir nsha.. 4- Merhum Emirdal Ceylann eliyle yazlm ve stad Hazretleri tarafndan tashih grm elyazma bir nsha.. Biz bunlarn iinden merhum stad Hazretlerinin tashih etmi olduklar iki nshay esas aldk. Her be nshay dikkat ve titizlik iinde karlatrarak tashih ettik. Ekseriyetle elyazs nsha ile eski matbu nsha birbirine muvafk -ancak merhum stadmzn baz tashihatlar hari- gidiyorlard. Yeni yaz matbu nshann, bu iki nshaya mbayin veya izah eklindeki ekser uzun yerlerini dipnotta haiye eklinde vaz eyledik. Bir ksmn da, kitabn ayn mndaki kelimatn bir sadeletirme tarznda bir nevi izah eklinde grdmzden; celll ve hametli olan Hazret-i stadn slbundan haric baz eyler olduuna kanaat getirdik. Kitab bir eser olduu iin, sret ve uslb-u asliyesini muhafaza; ve eseriyetini ibk; ve yazld zamandaki manidar levhalarn canlandran ayn eklini ihlaf ve vikaye etmek; ve stadmzn tashihiyle musahhah nshasndaki ilimedii yerlerine, ilimeye kendimizde cesaret bulamamakla beraber, her hangi bir mahzurun tasavvurunu da kendiliimizden dnmek selahiyetini bulamadmzdan; ve insan bilmediine dmandr kaziyesi srrnca stadmz hakknda baz nadan ve kem endielerin vehimlerin asl-esas ne olduunu ve niin Hz. stad bazlarnn vehmine dokunan o gibi makalt mebahisi yazdn, ehl-i

K MEKTEB- MUSBET

481

irfan ve sahib-i vicdanlarn ayan beyan bilmelerinin faideli olacan mlahaza ettiimizden olduu gibi braktk. smi geen musahhah ( ) nshalar bizde mahfuzdur, merak edenler gelip grebilirler.
*

Nair

stadmzn hizmetkrlarndan bazlarnn mahedeye dayanan rivayet ve ifadesiyle; u andaki yeni yaz ile matbu nshalarn asllarnn kayna, Hazreti stadn bizzat zerinde durup tashih ettirdikleri nshalardr. Evet, bu rivayet dorudur.. ve elan da o tarz nshalar yeni yaz ile intiar etmektedir. Biz -haa- buna kar bir itiraz, bir beenmeme haletinde deiliz. Lakin ifadeye altmz gibi, eserlerin eseriyetini muhafaza ve ibk niyetimiz vardr. Evet bir gerektir ki, Hz. stad bu eseri birka kez tashihlerden geirmitir. Zaman ve zeminin nezaketi hizmet-i nuriyenin suhuletle yaplabilmesi gibi gayet lzumlu mlahazalarla o tashihleri ayr ayr zamanda ve deiik tarzlarda yapmtr.. Amma bunun yannda, bir de ilk asl matbu nshalar da vardr. te bu kitapta biz onlar da nazara almak mecburiyetini hissediyoruz. Abdlkadir Badll

K MEKTEB- MUSBET

482

NSZ ( )
*

fade-i Nair 323 senesi (1907) zarfnda idi ki; Krdistann yaln, sarp ve henn mavera-i evahik- cibalinde tul etmi Said-i Krd isminde nevadir-i hilkatten madud bir atepare-i zeknn stanbul fknda ryet edildii haberi etrafa aksetmi ve ftraten mtecessis olan baz kimseler o hrika-i ftrat peyapey grdke, mder-i hilkatin hazain-i l-tefnasndaki sehaveti bir trl hazmedemeyenleri, u Krd kyafetinde, o al ve alvar altnda, yle bir knun-u dehnn ihtifa edebileceini bir trl anlamyarak; tl ve mzevver olan ekseriyet-i hasise zelil olan hissiyat- umumiyesini bir kelime-i tezyifin man-y intikamnda telhis etmilerdi: Mecnun!.. Said-i Krd filvaki ifrat- zek itibariyle hudud-u cnnda idi. Fakat yle bir cnn ki; onun ruh, keml aklna bir airin u msralarnda tercman- zan olmutur: Cnn bamda yanar, ate-i maldir Cnn bamda benim bir zek-i ldir. Benim cnnuma rehber ziya-y ulviyet, Benim cnnumu bekler azm bir niyet... Evet Said-i Krd stanbula, rezr Krdistann maarifsizlikle ldrlmek istenilen kinat idrakinde yapamad kanelere bedel Yldz siyasetlerini zelzelelere vermek azmiyle gelmiti. Daha stanbula gelmeden Vandan, Bitlisten, Siirtten, Mardinden, Erzurumdan defatle
*

Not: Bu eser, 1911 ve 1912 yllaarnda iki defa tabedilmi, her iki tab da Krdzde Ahmet Ramiz tarafndan gerekletirilmitir. 1912 deki ikinci tabnda, eserin tab ve nairi Ahmet Ramizin bu nsz batarafta neredilmitir. Bu nszn ehemmiyetinden olsa gerektir ki, Bedizzaman Hazretleri bilahare eseri baz tasarruf ve tashihlerden sonra nerettirdiinde ondan mhim ksmlarn beraberce nerettirmitir.. Biz ise onun tamamn derc ediyoruz. Nair

K MEKTEB- MUSBET
163

483

nefy olundu.( ) stanbula gelmesiyle beraber Merhum Sultan Abdlhamid tarafndan da suret-i ciddiyede tarassud altna aldrld ve tevkif edildi. Nihayet bir gn geldi ki, Said-i Krdyi skdara Toptana (Topta hastahanesi) yolladlar. nki hapishanede ikaz edilecek kimseler bulunmak muhtemeldi. Tmarhaneden( ) iki de bir de kartlr; ( ) maa, rtbe tebir edilirdi. Hazret-i Said: Ben Krdistanda mekteb (niversite) amak zere geldim, baka bir dileim yoktur.. Bunu isterim ve baka bir ey istemem derdi. Tabir-i herle Bedizzaman iki ey istiyordu: Krdistann her tarafnda mektebler atrmak istiyor, baka bir ey almamak istiyordu...
164 *

Ar- kanaat oldu behit-i gna bize, Biz etmeyiz zemin-i mdaraya ol emin. Mensablarn, makamlarn en blendidir, Vicdanmzca mensab tahkir-i zlimin. ehzadebanda ematetle bir konferans verildii gece, keml-i mehabetle sahneye kp irad ettii nutk-u belig-i btarafane, Saidin ihata-i ilmiyesi kadar hamaset ve fedakrlkta da bmenend olduunu teyid eder. Gerek o gece, gerek menhus 31 Martta cihan-deer nasihatlaryla ortaya atlan hoca-i dnya; byle tehlikeli avanda vcd-u kymetdarnn syaneti, nefan lil-umum elzem olduu ihtar edildii zaman: En byk ders, doruluk yolunda lmn istihkar dersi vermektir... Yerinde lmek iin bu hayat lzmdr fikrine kar: Ainayz, bize bganedir endie-i mevt. Adl Hak urunda nezreylemiiz cnmz. msra ile mukabele ederdi.
stadn eski hayatndaki nefiyler yle fazla olmamtr, bu nefiyler Mufassal Tarihe-i Hayat kitabmzda yazldr. Nair 164 Eserin ilk matbu nshalarnda Bimarhaneden eklindedir. Nair * Ahmet Ramiz merhum, bunu yanl tesbit etmitir ki; Hazreti stada tmarhanede deil nezarethanede iken maa ve para teklif edilmitir. Hem nezarette durdurulma ise tmarhaneden karldktan sonra olmutur. A.B.
163

K MEKTEB- MUSBET

484

Said-i hyarn safvet-i ruhunu, beslet ve ecaatini, fedakrlndaki nihayetsizliini anlamak ve ona ebed bir rabta-i akla balanmak iin lisan- hamasetinden mehur Kahriyatn ezcmle yle bir parasn dinlemek kifayet eder. Saray- zindan yk, talarn balara vur! Yere indir Gnei yldzlar eflka savur. Ser-i bdad kopar, kalb- taday kavur, Evvel bize ab- hayat, ate-i seyyal memat. Bedizzamana zurafadan biri, bir gn irfanyla mtenasib bir esvab iktisas lzumundan bahseder. Marn-ileyh: Siz Avusturyaya gya boykot yapyorsunuz.. Yine onun yollad kalpaklar giyiyorsunuz! Ben ise, btn Avrupaya boykot yapp, yalnz memleketimin mamltn giyerim buyurmutur. Elyevm, Said Krd Krdistana dnd. stanbulun heva-y gll gndan ve tezviratndan; bedraka-i efkr olmak lzm gelen gazetecilerin -bazlarnn- btn fenalklara bd, btn felketlerin mvellidi olduklarn grerek bu derece ak cinayetlere tahamml edemeyerek meyus ve mteessir (olarak) vahetzr fakat munis, fakat vefakr ve nmusperver olan dalarna dnd. sabet etti. Kimbilir belki en byk icraatndan biri de budur. Ahmed Ramiz

K MEKTEB- MUSBET

485

v[&I7! wW&I7! yV7! vK" K7! M7! w[W7@Q7! * yV7 fWE7! w[QW%! yAE. y7!|V2 fWE8 _9G[, |V2
MUKADDME Vakta ki hrriyet divanelikle ydolunurdu; zayf istibdad tmarhaneyi mekteb eyledi. Vakta ki itidal, istikamet; irtica ile iltibas olundu; merutiyette iddetli istibdad, hapishaneyi mekteb yapt. Ey u ehdetnamemi temaa eden zevat! Ltfen ruh ve hayalinizi misafireten, yeni medeniyete karm asab bir Krd talebesinin hl-i ihtillde olan cesed ve dimana gnderiniz. T tahtie ile hataya dmeyiniz.

K MEKTEB- MUSBET

486

31 Mart Hdisesinde Divan- Harb-i rfde dedim ki: Ben talebeyim, onun iin her eyi mizan- eriatla mvazene ediyorum. Ben milliyetimizi, yalnz slmiyet biliyorum. Onun iin her eyi de slmiyet nokta-i nazarndan muhakeme ediyorum. Ben hapishane denilen lem-i berzahn kapsnda dururken ve daraac denilen istasyonda hirete giden imendiferi beklerken, cemiyet-i beeriyenin gaddarane hallerini tenkid ederek; deil yalnz sizlere, belki bu zamandaki nev-i ben-beere irad ettiim bir nutuktur. Onun iin

h=!h,7!]VA#x< srrnca kabr-i kalbden hakik plak kt.

Nmahrem olan kimseler nazar etmesin. hirete keml-i itiyak ile mheyyaym, bu aslanlarla beraber gitmeye hazrm. Naslki bir bedevi garaibperest, stanbulun acaib ve mehasinini iitmi, fakat grmemi iken; nasl keml-i hhile grmeyi arzu eder! Ben de marez-i acaib ve garaib olan lem-i hireti o hhile grmek istiyordun. imdi de yleyim. Beni oraya nefyetmek, ceza deil; sizin elinizden gelirse, beni vicdanen muazzeb ediniz! Ve ill baka suretle azab, azab deil, benim iin bir andr! Bu haydut hkmet zaman- istibdadda akla husumet ederdi. imdi de hayata adavet ediyor. Eer hkmet byle olursa; yaasn cnn, yaasn mevt!.. Zalimler iin de yaasn Cehennem!.. Ben zten bir zemin istiyordum ki, efkrm onda beyan edeyim. imdi Divan- Harb iyi bir zemin oldu. leride gelen szler Harbiye Nezaretinde feveran etti. Mteferrik zamanlarda (yani nutkun iki sls) mukadder suallere cevaben ikinci Divan- Harbde birden syledim. Ve sualler ksm, tahliyemin ikinci gnnde birinci Divan- Harb reisi Hurit Paaya bir defa ve bakasna mkerreren masum mahbuslar mdafaa iin irad ettim.. Ve bir parasn da baka yerlerde mnakaa suretinde syledim.

K MEKTEB- MUSBET

487

Bidayetlerde herkesten sual olunduu gibi, bana da sual ettiler: Sen de eriat istemisin? Dedim: eriatn bir hakikatna, bin ruhum olsa feda etmee hazrm! Zr eriat, sebeb-i saadet ve adalet-i mahz ve fazilettir. Fakat ihtillcilerin isteyii gibi deil. Hem de dediler: ttihad- Muhammedye (A.S.M.) dhil misin? Dedim: Maaliftihar! En kk efradndanm. Fakat benim tarif ettiim vecihle... Ve o ittihaddan olmayan, dinsizlerden baka kimdir? Bana gsteriniz. te o nutku imdi nerediyorum. T ki, Merutiyeti lekeden ve ehl-i eriat meyusiyetten ve ehl-i asr tarih nazarnda cehil ve cnndan ve hakikat evham ve kkdan kurtaraym. te balyorum: Dedim: Ey Paalar, Zabitler! Hapsimi iktiza eden cinayetlerin icmali:

*HB2! r[6]7 uT4 ]"x9) a9@6 @Z" (!]#7! ] X,@E8 ~)!

Yani: Medar- iftiharm olan mehasinim, imdi gnah saylyor. Artk nasl itizar edeyim, mtehayyirim. Mukaddeme olarak sylyorum: Mert olan cinayete tenezzl etmez. ayet isnad olunsa cezadan korkmaz. Hem de haksz yerde idam olunsam, iki ehid sevabn kazanrm. Zr baka ehid, yar mkafatn dnyada nam ve hretle mbadele eder. ayet hapiste kalsam, byle hrriyeti lafzdan ibaret bulunan gaddar bir hkmetin en rahat mevkii hapishane olsa gerektir. Mazlumiyetle lmek, zalimiyetle yaamaktan daha hayrldr.

K MEKTEB- MUSBET
165

488

Bunu da derim ki:( ) Baz kabahatli adam kabahatini setr iin bakasn jurnal veya burann hali gibi mdahene eder. imdiki hafiyeler eskisinden beterdirler. Bunlarn sadakatna nasl itimad olunur? Adalet onlarn szlerine nasl bina edilir? Hem de cerbeze ile insan, adalet yaparken zulme dyor. Zr insan kusursuz olmaz. Fakat zaman- medid ve efrad-i kesre iinde ve tahalll- mehasinle tadil olunan mteferrik kusurlar cerbeze ile cemedip, bir zaman- vhidde bir ahs- vhidden sudrunu tevehhm ederek edid cezaya mstehak grr. Halbuki bu tarz, bir zulm- ediddir. imdi gelelim onbir buuk cinayetlerimin tadadna!... ( )
166

BRNC CNAYET: Geen sene bidayet-i hrriyette elli-altm telgraf umum air-i ekrada sadaret vastasyla ektim. Meali u idi: Merutiyet ve kanun-u esas iittiiniz emr, hakik adalet ve meveret-i eriyeden ibarettir. Hsn- telakki ediniz. Muhafazasna alnz!.. Zr, dnyev saadetimiz merutiyettedir. stibdaddan herkesten ziyade biz zararddeyiz. Her yerden bu telgraflarn cevab, suret-i hasenede geldi. Demek Krdleri tenbih ettim, gafil brakmadm. T ki yeni bir istibdad onlarn gafletinden istifade etmesin. Neme lzm demediimden cinayet( ) ettim.
167

KNC CNAYET: Ayasofya ve Bayezid ve Fatihte ve Sleymaniyede umum lema ve talebeye hitaben mteaddid nutuklar ile, eriatn ve msemma-y merutiyetin mnasebet-i hakikiyesini erh ve terih ettim. Ve mtehakkimane istibdadn, eriatla bir mnasebeti olmadn beyan ettim. yle ki:

vZ-

8(@'xT7!Nsha: Siyaseti dinszlie let yapan baz adamlar kabahatini setr iin bakasn irtica ile ve dinini siyasete let yapmakla itham ederler. Nair 166 htar: Bu cinayetlerin herbiri Divan- Harbdeki krk tane evrak- perianmda ve sair ayiatda hatra gelen sual-i mukadderlere birer cevab- icmalidir. Mellif 167 Nsha: Cinayet iledim ki, bu mahkemeye girdim... Nair
165

K MEKTEB- MUSBET

489

G[,hadsinin

srryla; eriat leme gelmi, t istibdad ve zlimane tahakkm mahvetsin.. Eer temessl etse, istibdad bir dev, drrnde merutiyet-i Sleyman, eriat hatem-i Sleyman suretine girer idi. Bu hasiyyeti teshire malik olan hatem-i eriat idi; taht- medeniyette oturan ve efkar- umumiye denilen Sleyman- merutiyetin engtne layk iken, ifrit-i istibdat gasb etmi idi. Herhangi bir nutuk irad ettimse; herbir kelimesini kimsenin bir itiraz varsa, brhan- kat ile isbata hazrm diye umuma meydan okudum.. Ve dedim ki: Asl eriatn mlk- hakiksi, ( ) hakikat- merutiyetdir. Demek merutiyeti, delail-i eriye ile kabul ettim. Baka mzebzibler gibi, taklid ve hilaf- eriat telakki etmedim. Ve eriat rvet vermedim. Ve lema ve eriat, Avrupann zunn-u fsidesinden iktidarma gre kurtarmaa altmdan cinayet ettim.
168

NC CNAYET: stanbulda yirmi bine yakn Krdler, -hamal ve gafil ve safdil olduklarndan- mstebidlerin onlar ifal ile Krd kavmini lekedar etmelerinden korktum. Krdlerin umum yerlerini ve kahvelerini gezdim; Geen sene anlayacaklar bir tarikle merutiyeti onlara telkin ettim. u mealde: stibdad, zulm ve tahakkmdr. Merutiyet, adalet ve eriattr. Padiah ne vakit Peygamberimizin emrine itaat etse ve yoluna gitse halifedir. Biz de ona itaat edeceiz. Yoksa, Peygambere tbi olmayp zulm edenler, padiah da olsalar haydutturlar. Bizim dmanmz cehalet ve zarret ve ihtilaftr. Bu dmana kar; cihad edeceiz. Sanat, mrifet, ittifak silhyla!.. Ama komularmz ve bizi teyakkuz ve terakkiye sevkeden Ermenilerle keml-i memnuniyetle dost olup hakik kardelerimiz olan Trklerle el ele vereceiz. Zr husumette fenalk var, husumete vaktimiz yoktur. Hkmetin iine karmayacaz. Zr, hikmet-i hkmeti bilmiyoruz... te o hammallarn, Avusturyaya kar -benim gibi Avrupaya kar boykotajlar ve en mevve ve heyecanl zamanlarda klane hareketleri bu nasihatn tesiri olmutur. Padiaha kar irtibatlarn tadil etmek ve boykotajla Avusturyaya kar harb-i iktisad amaa sebebiyet verdiimden, demek cinayet ettim ki, bu belaya dtm...

168

Nsha: Meslek-i hakiksi, hakikat- merutiyet-i meruadr.

Nair

K MEKTEB- MUSBET

490

DRDNC CNAYET: Avrupa, bizdeki cehalet ve taassub msaadesiyle, eriat -h ve kell- msaid-i istibdad zannettiklerinden, nihayet derecede kalben dadar idim. Onlarn zannn tekzib etmek iin, merutiyeti herkesten ziyade eriat namna alkladm. Lkin yine korktum ki; baka bir istibdad tekrar o zann tasdik etsin! ne kadar kuvvetim varsa, Ayasofya Cmiinde mebusana hitaben feryad ettim. Ve syledim ki: Merutiyeti, meruiyet nvan ile telakki ve telkin ediniz! T yeni ve gizli ve dinsiz bir istibdad, pis eliyle o mbarei arazna siper etmekle lekedar etmesin. Hrriyeti, db- eriatla takyid ediniz. Zr cahil efrad ve avam; kaytsz hr olsa, artsz tam serbest olsa, sefih ve itaatsz olur. Adalet namaznda kble mezahib-i erbaa olsun... T ki namaz sahih ola!.. Zr hakik-i merutiyet, sarahaten ve zmnen ve iznen mezahib-i erbaadan istihrac mmkn olduunu dava ettim. Ben ki, bir di krdm; lemaya farz- ayn olan bir vazifeyi omuzuma aldm.. demek cinayet ettim ki, bu tokad yedim. BENC CNAYET: Gazeteler iki kyas- fsid cihetiyle ve neriyat- haysiyet-ikenne ile ahlk- slmiyeyi sarstlar. Ve efkr- umumiyeyi perian ettiler. Ben de onlar redden ceridelerde makaleler nerettim. Dedim ki: Ey gazeteciler! Edibler edebli olmal, hem de edeb-i slmiye ile mteeddib olmal. Ve onlarn szleri, kalb-i umum-i mterek-i milletten btarafane kmal. Ve matbuat nizamnamesini, vicdannzdaki hiss-i diyanet ve niyet-i hlisa tanzim etmeli. Halbuki, siz iki kyas- hdi ile, yani taray stanbula ve stanbulu Avrupaya kyas ederek efkr- umumiyeyi batakla drdnz. Ve araz- ahsiye ve fikr-i intikam uyandrdnz. Zr elifb okumayan ocua, felsefe-i tabiiye dersi verilmez. Ve erkee, kar libas yakmaz. Ve Avrupann hissiyat, stanbulda tatbik olunmaz. htilf- milel ve akvam, tehlf- emkine ve aktar; ihtilaf- ezmine ve asr gibidir. Birisinin libas, tekinin endamna gelemez. Demek Franszn ihtill-i kebiri bize tamamen dstur-ul hareket olamaz. Yanllk,( ) tatbik-i nazariyat, mukteza-y hli dnmemekten kar.
169

Ben ki mmi ve bedevi bir Krdm, byle cerbezeli ve muglatal ve arazl muharrirlere nasihat ettim; demek cinayet iledim!..
169

Aslda byle ama yanlilkla tatbiki nazariyat olmas muhtemeldir.

Nair

K MEKTEB- MUSBET

491

ALTINCI CNAYET: Ka defa byk itimalarda, heyecanlar hissettim. Korktum ki, avam- ns siyasete karmakla asayii ihll etsinler. Bir Krd talebesinin lisanna yakacak lafzlar ile heyecan teskin ettim. Ezcmle: Bayezidde talebenin itimanda ve Ayasofya mevlidinde ve Ferah Tiyatrosundaki heyecana yetitim. Bir derece heyecan teskin eyledim. Yoksa bir frtna daha olacakt. Ben ki, bedevi bir adamm. Medenlerin entrikalarn bildiim halde ilerine kartm. Demek cinayet ettim!.. YEDNC CNAYET: ittim, ttihad- Muhammed (A.S.M.) namyla bir cemiyet teekkl etmi. Nihayet derecede korktum ki; bu ism-i mbarekin altnda bazlarnn bir yanl hareketi vcda gelsin. Sonra iittim: Bu ism-i mbareki baz mbarek zevat, -Sheyl Paa ve eyh Sadk gibi ztlar- daha basit ve srf ibadete ve Snnet-i Seniyeye tebaiyete nakletmiler. Ve o cemiyetten kat- alka ettiler ve siyasete karmayacaklar! Lkin tekrar korktum, dedim: Bu isim umumun hakkdr, tahsis ve tahdid kabul etmez. Ben nasl ki, dindar yedi cemiyete bir cihette mensubum. Zr maksadlarn bir grdm. Kezlik o ism-i mbareke intisab ettim. Lkin tarif ettiim vecihle ki; ite bu tarifi ceridelerde neretmi idim. Benim murad ettiim ve dahil olduum ttihad- Muhammednin (A.S.M.) tarifi budur ki: ark ve garba ve cenubdan imale mmted bir silsile-i nran ile merbut bir dairedir. Dhil olanlar, bu zamanda yz milyondan ziyadedir. Bu ittihadn cihet-l vahdeti ve irtibat, tevhid-i lahdir. Ve peyman ve yemini, imandr. Mntesibleri, Kal Beldan dhil umum mminlerdir. Defter-i esmalar da, Levh-i Mahfuzdur. Bu ittihadn nair-i efkr, umum ktb slmiyedir. Ve yevmiye cerideleri de, il-i Kelimetullah hedef-i maksad eden umum ceraid-i diniye.... Kulp ve encmenleri, mesacid ve medaris ve zevya... Merkezi de, Haremeyn-i erifeyndir. Byle cemiyetin reisi, Fahr-i lemdir (A.S.M.). Ve meslei, herkes kendi nefsiyle cihad-ekber, yani ahlk- Ahmediye (A.S.M.) ile tahalluk ve Snnet-i Nebeviyeyi ihya ve bakalara da muhabbet ve gavl-i leyin ile -eer zrar intac etmezse- nasihat... Bu ittihadn nizamnamesi Snnet-i Nebeviye ve kanunnamesi evamir ve nevahi-i eriyedir. Ve klnlar da, berhin-i katadr. Zr medenlere galebe almak ikna iledir, icbar ile deil... Taharri-i hakikat, muhabbet iledir. Husumet ise, vahet ve taas-

K MEKTEB- MUSBET

492

suba kar idi. Zaten medeniyet onlar tokatlyor. Hedef-i maksadlar da, il-i Kelimetullahtr. eriatta yzde doksandokuzu ahlk ve ibadet ve fazilete aittir. Yzde bir nisbetinde siyasiyata mtealliktir; onu da ul-l emrlerimiz dnsnler. imdiki maksadmz, o silsile-i nuranyi ihtizaza getirmekle, herkesi bir evk, hhi-i vicdaniye ile tark-i terakkide kbe-i kemlta sevketmektir. Zr il-i Kelimetullahn bu zamanda en byk bir sebebi, maddeten terakki etmektir. Ben bu ittihadn efradndanm. Ve bu ittihadn tezahrne teebbs edenlerdenim. Yoksa sebeb-i iftirak olan frkalardan deilim. Elhasl: Sultan Selime biat etmiim. Onun ittihad- slmdaki fikrini kabul ettim. Zr o Krdleri ikaz etti. Onlar da ona biat ettiler. imdiki Krdler, o zamandaki Krdlerdir. Bu meselede seleflerim, eyh Cemaleddin-i Efgan, allmelerden Msr mfts merhum Muhammed Abdh, mfrit limlerden Ali Suavi, Hoca Tahsin Efendilerle Namk Keml Bey ve Sultan Selimdir. htilaf u tefrika endiesi Ke-i kabrimde hatt bkarar eyler beni. ttihadken savlet-i aday defe aremiz ttihad etmezse millet, dadar eyler beni... Sultan Selim Ben zahiren buna teebbs ettim, iki maksad- azm iin... Birincisi: O ismi tahdid ve tahsisten hals etmek... ve umum mminine mln iln etmek... T ki, tefrika dmesin ve evham kmasn!.. kincisi: Bu geen musibet-i azmeye sebebiyet veren frkalarn iftirakn, tevhid ile nne sed olmak idi. V esefa ki, zaman frsat vermedi. Sel geldi, beni de ykt.

K MEKTEB- MUSBET

493

Hem derdim: Eer bir yangn olsa, bir parasn sndreceim. Fakat elbisem de yand... Ve uhdesinden gelmediim hret-i kzibem de maalmemnuniye ref oldu. Ben ki, di bir adamm. Byle meclis-i mebusan ve ayan ve vkelann en mhim vazifelerini dndrecek bir emri, uhdeme aldm. Demek cinayet ettim... SEKZNC CNAYET: Ben iittim: Askerler baz cemiyetlere intisab ediyorlar. Yenierilerin hdise-i mdhiesi hatrma geldi. Gayet tela ettim. Bir gazetede yazdm ki: En mukaddes cemiyet, askerin cemiyetleridir ki; umum asker silkine girenler, neferden ser-askere kadar dhildir. Zr ittihad, uhuvvet, itaat, muhabbet ve il-i Kelimetullah ki, dnyann en mukaddes cemiyetinin maksaddr. Umum askerler tamamyla mazhardrlar. Askerler merkezdir. Millet ve cemiyet onlara intisab etmek lzmdr. Sair cemiyetler, milleti, asker gibi mazhar- muhabbet ve uhuvvet etmek iindir. Amma ittihad- Muhammed (A.S.M.) -ki, umum mminlere amildir- cemiyet ve frka deil!.. Merkezi ve saff- evveli guzat ve heda, ulema ve suleh tekil ediyor. Hibir ferd, zabit olsun, nefer olsun hari deil ki, t intisaba lzum kalsn.. Lkin baz cemiyet-i hayriye, kendine ttihad- Muhammed diyebilir. Buna karmam. Ben ki, di bir talebeyim. Byle byk lemann vazifelerini gasbettim. Demek cinayet ettim... DOKUZUNCU CNAYET: Martn 31inci gnndeki dehetli hareketi, iki- dakika uzaktan temaa ettim. Mteaddid metalibi iittim. Fakat elvn- seba sratle evrilse, yalnz beyaz grnd gibi; sair metalipdeki fesadat binden bire indiren ve avam anaristlikten kurtaran ve efrad elinde kalan umum siyaseti, mucize gibi muhafaza eden lafz- eriat yalnz grnd. Anladm i fena, itaat muhtel, nasihat tesirsizdir. Yoksa her vakit gibi, yine o atein itfsna teebbs edecektim. Fakat avam ok, bizim Krdler gafil ve safdil; ben de bir hret-i kzibe ile grnyorumdum. dakikadan sonra ekildim. Makri Kyne gittim, t beni tanyanlar karmasnlar. Rast gelenlere de karmamak tavsiye ettim. Eer zerre mikdar dahlim olsa idi, zten elbisem beni iln ediyor, bir hret de beni byk gsteriyor. Bu ide pek byk grnecektim. Belki Ayastafanosa kadar tek bama olsun mukabele ederek isbat- vcd edecektim, merdane lecektim. O vakit dahlim bedih olurdu. Tahkike lzum kalmazd.

K MEKTEB- MUSBET

494

kinci gnde ukde-i hayatmz olan itaat- askeriyeden sual ettim. Dediler ki: Askerlerin zabitleri asker kyafetine girmi. taat ok bozulmam. Tekrar sual ettim: Ka zabit vurulmu? Beni aldattlar, dediler: Yalnz drt tane. Onlar da mstebid imiler.. Hem de eriatn db ve hududu icra olunacak! Ben de gazetelere baktm; onlar da o kyam meru gibi tasvir ediyorlar idi. Ben de bir cihetten sevindim. Zr en mukaddes maksadm, eriatn ahkmn tamamen icra ve tatbiktir. Fakat itaat- askeriyeye halel geldiinden, nihayet derecede meyus ve mteessir oldum. Ve umum gazetelerle askere hitaben nerettim ki: Ey askerler! Zabitleriniz bir gnah ile nefislerine zulmediyorlarsa, siz o itaatsizlikle otuz milyon Osmanl ve yz milyon nfus-u slmiyenin birer birer haklarnda zulmediyorsunuz. Zr umum slm ve Osmanllarn haysiyet ve saadet ve bayrak- tevhidi sizin itaatnz ile kaimdir. Hem de eriat istiyorsunuz, fakat itaatsizlikle eriata iddetli muhalefet ediyorsunuz. Ben onlarn hareketini ve ecaatlarn okadm. Zr efkr- umumiyenin yalanc tercman olan cerideler, nazarmza hareketlerini meru gstermitiler. Ben de takdirle beraber, nasihatm bir derece tesir ettirdim. syan bir derece bastrdm. Yoksa byle sn olmazd. Ben ki bilfiil tmarhaneyi ziyaret etmi bir adamm, Byle ileri neme lzm, aklllar dnsn demediimden cinayet ettim... ONUNCU CNAYET: Harbiye nezaretindeki asakir iine cuma gn lema ile beraber gittim. Gayet messir nutuklarla sekiz tabur askeri itaata getirdim. Nasihatmn tesirini sonradan gsterdiler. te nutkun sureti: Ey asakir-i muvahhidn! Otuz milyon Osmanl ve yz milyon slmn nmus ve haysiyeti ve saadeti ve bayrak- tevhidi, sizin itaatnzla vbestedir. Sizin bir zabitiniz bir gnah ile kendi nefsine zulmetse, siz bu itaatsizlikle yz milyon slma zulm ediyorsunuz. Zr bu itaatsizlikle hayat- slmiyi tehlikeye atyorsunuz. Biliniz ki: Asker oca cesm ve muntazam bir fabrikaya benzer. Bir ark itaatsizlik etse, btn fabrika herc merc olur. Asker neferat siyasete karmaz. Yenieriler ahiddir. Siz eriat dersiniz, halbuki eriata muhalefet ediyorsunuz ve lekedar ediyorsunuz. eriatla, Kurn ile, hads ile, hikmet ile, tecrbe ile sabittir

K MEKTEB- MUSBET

495

ki: Salam, dindar, hakperest ul-l emre itaat farzdr. Sizin ul-l emriniz ve stadnz; zabitlerinizdir. Naslki mahir mhendis ve hzk tabib gnahkr olursa; tb ve hendeselerine halel vermez. Kezalik mnevver-l efkr ve fenn-i harbe aina, mektebli, hamiyetli, mmin zabitlerinizin ki herbiri binlere mukabildir- bir cz nmeru hareketi iin itaata halel vermekle umum Osmanl ve slmlara zulmetmeyiniz! Zr itaatsizlik yalnz bir zulm deil, milyonlarca nfusun hakkna tecavz demektir. Bilirsiniz ki, bayrak- tevhid-i lah sizin yed-i ecaatinizdedir. O yedin kuvveti de itaattr ve intizmdr. Zr bin muntazam ve mut asker, yzbin ba-bozua mukabildir. Ne hacet!.. yz sene zarfnda otuz milyon nfusun vcda getiremedii byle inklablar itaatle siz yaptnz. Bunu da sylyorum ki: Bir mektepli ve mnevver-l fikir zabitini zayi etmek, meydan- harbde binlerce adam zayi etmektir. Zr imdi hkm-ferma, ecaat-i akliye ve fenniyedir. Bir mnevver-l fikir, binlere mukabildir. Ecnebiler size bu ecaatle galebe aldlar. Yalnz ecaat-i kalbi kfi deil!.. Elhasl: Fahr-i lemin fermann size tebli ediyorum ki: taat farzdr. Yaasn asker!.. Yaasn merutiyet-i merua!.. Demek ben, bu kadar lim varken, byle mhim vazifeleri deruhde ettiimden cinayet ettim!.. ONBRNC CNAYET: Ben Krdistanda Krdlerin hal-i periann gryordum. Anladm ki: Dnyev saadetimiz, bir cihetle fnun-u cedide-i medeniye ile olacaktr. O fnunun da gayr- mteaffin bir mecras lema ve bir menba da medreseler olmak lzmdr. T lema-i din, fnun ile nsiyet peyda etsinler. Zira, Krdlerin zimam- ihtiyar, lema elindedir. O vesaik( ) ile devr-i istibdadda Dersaadete geldim. Saadet tevehhmyle?! O vakitte imdi mnkasm olmu ve iddetlenmi olan istibdadlar, umumen Sultan Mahlua isnad edildii halde; onun Zabtiye Nzr ile bana verdii maa ve ihsan denilen rvet ve hakk- sktu kabul etmedim, reddettim. Milletimin namn lekedr etmedim. Aklm feda ettim, hrriyetimi terk etmedim. O efkatli sultana boyun emedim. Baka sivrisinekler ( ) beni cebr ile deil, muhabbetle kendilerine mttefik edebilirler. Bir buuk
170 171

170 171

Yeni yazlarda ve o saik ile eklindedir. ttihadlara bakyor. Mellif

Nair

K MEKTEB- MUSBET

496

senedir burada Krdistanda ner-i maarifi iin alyorum. Ekser stanbul bunu bilir. Ben ki bir hammaln oluyum. Bu kadar dnya bana myesser iken kendi nefsimi hammal oulluundan ve fakr- halden karmadm. Ve dnya ile Gnlleemediim halde ve en sevdiim mevki olan Krdistann yksek dalarn terketmekle millet iin tmarhaneye, tevkifhaneye ve merutiyet zamannda ikenceli hapishaneye dtme sebebiyet veren yle umrlara teebbs etmekle byk bir cinayet eyledim ki; bu dehetli mahkemeye girdim!.. YARI CNAYET: yle ki: Daire-i slmn merkezi ve rabtas olan nokta-i hilafeti elinden karmamak fikriyle ve sultan- sbk, sbk kusuratn derk ile, nedamet ederek kabul- nasihata istidad kesbetmi zannyla ve Aslah tark, musalahadr mlahazasyla, imdiki en ok araz ve infialta mebde ve tohum olan suret-i garaz daha ahsen suretle dndmden, Sultan- Sbka, ceride lisanyla syledim ki: Mnhasif Yldz dr-l fnun et, t Sreyya kadar l olsun!.. Ve oraya seyyahlar ve eski zebaniler yerine, melike-i rahmeti yerletir! T cennet gibi olsun!.. Ve Yldzdaki milletin servetini, milletin ba hastal olan cehaleti tedavi iin millete iade et! Ve milletin mrvvet ve muhabbetine itimad et! Zr senin idarene millet mtekeffildir. Bu mrden sonra hireti dnmek lzm. Dnya seni terk etmeden, sen dnyay terket! Zekat-l mr, mer-i Sni yolunda sarfeyle!.. imdi mvazene edelim: Yldz, elence yeri olmal veya darlfnun ve iinde seyyahn gezmeli veyahud lema tedris etmeli? Ve mahsub olmal veyahut mevhub olmal?! Hangisi daha iyidir? Eshab- insaf hkmetsin. Ben ki bir gedaym, padiaha nasihat ettim, demek yar cinayet ettim. Cinayetin teki yarsn sylemek zaman gelmedi. ( AYE)
H

Diria! maden-i saadetimiz olan merutiyet-i mera ve menba- hayatmz ve slmiyete uygun olan maarif-i cedideye, millet nihayet derecede mtak ve susam olduu halde, bu hdisede ifratperver olanlar
O yarnn zaman; onbe sene sonra, yirmisekiz senedir mellifin sebeb-i hapsi olan, Siracnnur'un hirindeki Risaleye baknz. Tam o yar cinayeti bileceksiniz. Mellif
HAYE

K MEKTEB- MUSBET

497

merutiyete araz kartrmakla ve mnevver-l fikirler de harekt- lbaliyane ile raabat-i millete kar maatteessf sed ektiler. Bu seddi ekenler, ref etmelidirler. Vatan namna rica olunur. Ey paalar, zabitler! Bu onbir buuk cinayetin ahidleri binlerce adamdr. Belki, bazlarna stanbulun yars ahiddir. Ben bu onbir buuk cinayetin cezasna rza ile beraber, onbir buuk sualime de cevab isterim. te bu seyyiatma bedel bir hasenem de var. Syleyeceim: Herkesin evkini kran ve neesini karan ve arazl ve hiss-i taraftarl uyandran ve sebeb-i tefrika olan cemiyat- avamiyenin tekiline sebebiyet veren merutiyet-l isim ve mstebid-l mn olan ve ttihad ve Terakki ismini de lekedar eden buradaki ube-i hafiyeye muhalefet ettim. Herkesin bir fikri var. Ben de hrm... Selamet-i millet iin bir fikrim var.. te sulh-u umum ve aff- umum ve ref-i imtiyaz lzm. T ki biri bir imtiyaz ile, bakasna haerat nazaryla bakmakla nifak kmasn. Fahr olmasn, derim: Biz ki Krdz ( ) aldanrz, fakat aldatmayz. Bir hayat iin, yalana tenezzl etmeyiz. Zr biliriz ki:
172

u[E7! h#]4^V[E7! @W9!

Fakat merutiyet-i hakikyenin msemmasna ahd peyman ettiimden, istibdad ne ekilde olursa olsun isterse, merutiyet libas giysin ve ismini taksn; rast gelsem sille vuracam. Fikrimce merutiyetin dman; merutiyeti gaddar, irkin ve hilaf- eriat gstermekle meveretin dmanln ok edenlerdir. Tebeddl- esma ile hakik tebeddl etmez. En byk hata, insan kendini hatasz zannetmek olduundan, hatam itiraf ederim ki; nsn nasihatn kabul etmeden nsa nasihatm kabul ettirmek istedim. Ve nefsimi irad etmeden bakasnn iradna altmdan, emr-i bilmarufu tesirsiz etmekle tenzil ettim. Hem de
172

Nsha fark: Biz ki, hakik mslmanz.

Nair

K MEKTEB- MUSBET

498

tecrbe ile sabittir ki: Ceza bir kusurun neticesidir. Fakat bzan o kusur, ilenilmemi baka kusurun suretinde kendini gsterir. O adam masum iken cezaya mstehak olur. Allah musibet verir, adalet eder. Fakat hkim ceza verir, zulmeder. Ey ul-l emr! Bir haysiyetim vard, onunla milletime( ) hizmet edecektim; krdnz. Bir hret-i kzibem vard; onunla avama nasihatm tesir ettirirdim, maal-memnuniye mahvettiniz. imdi usandm bir hayat- zafem var. Kahrolaym, eer idama esirger isem. Mert olmayaym, eer lmeye glmekle gitmezsem. Sureten mahkmiyetim, vicdanen mahkmiyetinizi intac edecektir. Bu hal bana zarar deil, belki andr. Fakat millete zarar ettiniz. Zr nasihatmdaki tesiri krdnz.
173

Saniyen: Kendinize zarardr. Zr hasmnzn elinde bir hccet-i kata olurum. Beni mihenk tana vurdunuz. Acaba frka-i hlisa dediiniz adamlar byle mihenge vurulsa, ka tane salam kacaktr. Eer merutiyet, bir ubenin istibdadndan ibaret ise ve yalnz ona

pD#h8]9!TC7!GZL[V4Zira yalanlarla ittihad yalandr ve

isim ise ve hilaf- eriat hareket ise: ifsadat zerine messes olan ism-i merutiyet fsiddir. Msemma-y merutiyet; hak, sdk, muhabbet ve imtiyazszlk zerine beka bulacaktr. Maatteessf bunu keml-i tela ve teessfle ihtar ediyorum ki: Mesel bir lim-i ztehevvr ki, sfat- ilim kendini fesad ve fenalktan menetmi iken, daima onun sfat- tehevvrnden vcda gelen fesad ve fenaln zikri vaktinde, onu limlikle ydetmek ve sfat- ilme ilimek, nasl ki ilme husumet ve adaveti ma eder. Kezalik eriat- mutahharann ve ittihad- Muhammednin ism-i mukaddesi ki; frkalarn araz- ahsiye ve hilaf- eriat ile ektikleri tohum-u fesad, bir milyon fienk havaya atld ve umum siyasat ve asayi efrad elinde kald ve ortalk anarist gibi olduu halde, o mdhi frtna
173

slmiyet milliyetine.

Nair

K MEKTEB- MUSBET

499

mucize-i eriatla kansz, hafif getii halde, o mbarek namlar, o mdhi fesad binden bir dereceye indirmekle beraber; daima o ismi sahib-i araza siper gstermek, pek byk ve hatarl bir noktaya, belki ukde-i hayatiyeye ilimektir ki; dehetinden her bir vicdan- selim titriyor ve dadar- teessf oluyor. Sreyyay sprge yapmaa ve frmekle emsi sndrmee ihtimal veren; belhetini iln eder. Mesel: Ar Da ile Sbhan Da, ikisini tartacak dehetli bir mizan ile mvazenelerini, cevv-i semada Zhalde duran bir melaike de o mizanin ucunu tutsa, Ar Da zerine bir dirhem ilve olunsa; Sbhan Da sumana, Ar Da zemine geldiini grenlerden ksr-n nazar olan, kymet ve skletini, tamamen o dirhemden bilecektir. te haysiyet-i askeriye ve hamiyet-i slmiye ve eriat- Muhammediye (A.S.M.) o cesim dalara benzer. Esbab- hariciye bir dirhem kymetindedir. Bu kymetsiz esbab esas tutmak, insaniyetin ve slmiyetin kymetini bilmemek ve tenzil etmektir. Hakkn hatrn krmayacam! Hakikat syleyeceim! Zr hakkn hatr ldir, hibir hatra feda edilmez! Kimin hatr krlrsa krlsn, yalnz hak sa olsun!... yle ki: 31 Mart hdisesi denilen o sika ve mdhi frtna, esbab- adde tahtnda yle bir istidad- tabiyi mheyya etmiti ki; neticesi herc merc olduu halde, min-indillah ehl-i kyamn lisanna daima mucizesini gsteren ism-i eriat geldi. O frtnay gayet hafif geirdiinden; Nisann nsfndan sonraki umum cerideleri indallah mahkm ediyor. Zr o hdiseye sebebiyet veren yedi mesele ve onunla beraber yedi hal nazar- mtalaaya alnsa, hakikat tezahr eder. Onlar da bunlardr: Birincisi: Yzde doksan ttihad ve Terakkinin tahakkm aleyhinde bir hareket idi. kincisi: Frkalarn meydan- mnakaat olan vkelay tebdil idi. ncs: Sultan- mahlu ( ) sukut-u musammemden kurtarmakt.
174

Drdncs: Hissiyat- askeriyenin ve db- dindaranelerinin muhalif telkinatn nne sed ekmekti.
174

Nsha: Sultan- mazlum.

Nair

K MEKTEB- MUSBET

500

Beincisi: Pekok izm edilen Hasan Fehmi Beyin katilini meydana karmakt. Altncs: Kadro haricine kanlar ve alay zabitlerini madur etmemekti. Yedincisi: Hrriyeti, sefahete muln men.. ve db- eriatla tahdid.. ve avamlarn siyaset-i er bildikleri yalnz ksas ve kat- yed haddini icra idi. Fakat zemin bataklk ve dam ve pln serilmiti.. Ve en mukaddes olan itaat- askeri feda edildi. ss-ul-esas esbab: Frkalarn taraftarne ve garazkrane mnakaat ve ceridelerin belaat yerine mbalaat ve yalan ve ifratperverane kemekeleri idi. Bu metalib-i sebada nasl ki elvn- seba evrilse, yalnz beyaz grnr.. Bunda da yalnz ziya-y eriat- beyza tecelli etti. Zr fesadn nne sed ekti. Hem de yedi mukaddeme dnlse, her birinde eriatn ism-i mbarekinin mucizesini gsterir. Elhasl: Sekiz-dokuz ayda ceridelerin neriyat- mheyyicaneleriyle; ve frkalarn cemiyetlere fedai yazmakla ve inklab vcda getiren zevatn tahakkmatyla ve itaat- askeriyeye mnaf olan hrriyet-i mutlaka efrada sirayetle ve db- diniyeye muhalif zannettikleri eyler, baz dikkatsizlerin efrada telkinatyla; ve itaat bozulduktan sonra mstebidler, mrteciler, dinde hassas, muhakeme-i akliyede noksan olanlar iyilik zann ile o bataklk zeminde tohum ekmee balamasyla; ve devletin umum siyasat cahil efradn elinde kalmakla, ve bir milyona yakn fienk havaya atmakla, ve dhil ve hari mddeler parmak vurmakla, ortalk anaristlik haline girdiinden bu hdisenin istidad- tabisi, herc merc ve mdahale-i ecneb iken; -min-indillah- ism-i eriat, o esbab- mteaddideden kan ervah- habse ve mnteireyi yuvalarna irca ile on asrdan sonra bir mucize daha gsterdi. Hem de geen inklab- azimde ordu ve lemann sadas ki; Merutiyet, eriata msteniddir diye.. Umum ehl-i slmn vicdanlarn manyetizmalandrd. O inklablarn kaide-i tabiiyesini hark ile, eriatn tesir-i mucizanesini gsterdi. Ve daima da gsterecektir.

K MEKTEB- MUSBET

501

Nisann nsf- hirindeki ceridelerin esas- fikirlerine muterizim. yle ki: Hayat onun yoluna daima feda edilen; ve hayattan bin derece daha mukaddes ve daha l olan haysiyet ve itaat- askeriyeyi, -hayata feda edilen ve ehl-i vicdan nazarnda gayet hasis olan- mal- nmeruaya feda etmee ihtimal verdiler. Hem de hakik ve ahval onun cazibesine tbi ve o merkeze merbut olan ems-i eriat, saltanata veya hilafete veya baka siyasete tbi ve let, ems-i mniri bir menhus ve mnkesif yldza peyk ve cazibesine tbi itikad etmek gibi gstermekle, tark-i narefteye slk ettiler. Cem-i kuvvetimle derim ki: Terakkimiz, ancak milletimiz olan slmiyetin terakkisiyle ve hakik-i eriatn tecellisiyledir. Yoksa Yryn terk ile, bakasnn yryn renmediye msadak olacaz. Evet hem an ve eref, hem sevab- hiret, hem hamiyet-i milliye, hem hamiyet-i slm, hem hubb-u vatan, hem hubb-u din ile mtehassis olmalyz. Zr msenna daha muhkemdir!
(

HAYE)

Ey paalar, zabitler! Cinayetlerime ceza.. ve imdi suallerime de cevab isterim.

slmiyet insaniyet-i kbra.. ve eriat medeniyet-i fuzla olduundan, lem-i slmiyet, medine-i fzla-i Eflatuniye olmaa sezdr. Birinci Sual: Ceridelerin tesviltyla meru bilerek, burada grenek ve detine binaen cereyan- umumye kaplan safdillerin cezas nedir? kinci Sual: Bir insan ylan suretine girse; veyahut bir veli haydut kyafetine, yahut merutiyet istibdad ekline girse, ona taarruz edenlerin cezas nedir? Belki hakikaten ylan ve haydut ve istibdaddr. nc Sual: Acaba mstebid yalnz bir ahs olur? Veyahut ehas- mteaddide mstebid olurlar? Bence, kuvvet kanunda olmal, yoksa istibdad mnkasm olmu olur. Ve komitecilikle tam iddetlenir. Drdnc Sual: Bir masumu idam... yoksa on cniyi afv, daha zarardr?!

(HAYE)

Bu sualler, krk-elli masum mahpusun tahliyelerine sebeb oldu. Mellif

K MEKTEB- MUSBET

502

Beinci Sual: Tazyikat- maddye, ehl-i meslek ve fikre galebe etmedii iin, daha ziyade nifak ve tefrika vermez mi? Altnc Sual: Bir maden-i hayatmz olan ittihad- millet, ref-i imtiyazdan baka ne ile olur?! Yedinci Sual: msvt ihll, yalnz bazlara tahsis ve haklarnda kanunu tamamyla tatbik etmek zahiren adalet iken, bir cihette acaba msvtszlkla zulm ve garaz olmaz m? Hem de tebrie ve tahliye ile masumiyetleri tebeyyn eden ekser mahbusnin, belki yzde sekseni masum iken; acaba ekseriyet nokta-i nazarnda bu hl hkm-ferma olsa, garaz ve fikr-i intikam olmaz m? Divan- Harbe diyeceim yok!.. hbar edenler dnsnler. Sekizinci Sual: Bir frka kendine bir imtiyaz taksa, herkesin en hassas nikat-i asabiyesine daima dokundura dokundura zorla herkesi merutiyete muhalif gibi gsterse; ve herkes de onlar kendilerine takt ism-i merutiyet altnda olan man-y istibdada ilise, acaba kabahat kimdedir? Dokuzuncu Sual: Acaba bahvan bir bahenin kapsn asa, herkese ibahe etse, sonra da zayiat vuku bulsa, kabahat kimdedir? Onuncu Sual: Hrriyet-i kelm ve fikir verilse, sonra da muahaze olunsa; acaba bare milleti atee atmak iin bir pln olmaz m? Byle olmasa idi, baka bahaneyle mevki-i tatbike konulaca hayale gelmez mi? Onbirinci Sual: Herkes merutiyete yemin ediyor. Halbuki ya msemma-y merutiyete kendi muhalefet.. veya edenlere kar skt etse; acaba keffaret-i yemin vermek lzm gelmez mi? Ve millet yalanc olmaz m? Ve masum olan efkr- umumiye; yalanc, matuh ve gayr- mmeyyiz addolunmaz m? Elhasl: stibdad ve tahakkm, cehalet cihetiyle imdi hkmfermadr. Gya istibdad ve hafiyelik tenash etmi. Ve Sultan Abdlhamidden de istirdad- hrriyet deilmi.. Belki hafif ve az istibdad, iddetli ve kesretli yapmakm! Zr hrriyetle alverii yoktur. Yarm Sual: Nazik ve zayf bir vcd ki, sivrisinek ve arlarn srmasna tahamml edemedii iin, gayet tela ve zahmetle define alrken biri ksa, dese ki: Maksad bu sivrisinekleri ve arlar def deil..

K MEKTEB- MUSBET

503

belki arkasnda yar- mrde byk ejderhay ihya ile kendine musallat etmek ister. Acaba hangi ahma kandracaktr? Sualin dier yars kmaa izin yoktur. Ey paalar, zabitler! Cemi-i kuvvetimle derim ki: Ceridelerde nerettiim umum makalatmdaki umum hakika nihayet derecede musrrm. ayet zaman- mazi canibinden, asr- saadet mahkemesinden adaletname-i eriatla davet olunsam; nerettiim hakik aynen ibraz edeceim. Olsa olsa o zamann ilcaatnn modasna gre bir libas giydireceim. ayet mstakbel tarafna, yz sene sonra tenkidat- ukal mahkemesinden tarih celbnamesiyle celb olunsam, yine bu hakikatlar tevess ve inbisat ile atlayan baz yerlerini yamalamakla beraber, taze olarak orada da gstereceim. Demek, hakikat tahavvl etmez; hakikat haktr.

y[V2]VQ<:xVQ<sE7!
Millet uyanm, mugalata ve cerbeze ile ifal olunsa da devam etmeyecektir. Hakikat telakki olunan hayalin mr ksadr. Feveran- efkr- umumiye ile, o tesvilat ve mugalatat dalacak ve hakikat meydana kacaktr.

a,!j"w<! !h9@6h<+YvX6j a,!j6(*(h! (h6(9@"

K MEKTEB- MUSBET

504

Sizin ikenceli hapishanenin hli: zaman mdhi, mekn muvahhi, mahbusn mtevahhi, cerideler mrcif, efkr mevve, kalbler hazn, vicdanlar mteessir ve meyus, bidayet-i halde zabitler ematetli, nbetiler mzi olmakla beraber vicdanm beni tazib etmedii iin o hl bana elence gibi idi. Ve musibetlerin tenevv, musiknin tenevv-i naamat gibi bana gelirdi. Hem de geen sene tmarhanede tahsil ettiim dersi, imdi bu mektebde itmam ettim. Musibet zamannn uzunluundan, uzun dersler grdm. Dnyann ruhan lezzeti olan hzn- masumane ve mazlumaneden, zayfa efkat ve gadre iddet-i nefreti istifade eyledim. midim kavdir ki: ok masumlarn kalblerinden hararet-i hznle tebahhur eden y! Vy! ve h! lar, rahmetli bir bulut tekil edecektir. ( )
175

stitrad olarak bir latife syleyeceim: Byle ciddiyet esnasnda latife sylemekten maksadm; Dnyay bir melabe nazaryla baktm im ve iarettir. Zaten unat- dnya santranc oyununa benzer. Ben geen sene Garibzzaman idim... Sonra Bedizzaman oldum.. imdi de Bidat-z zaman oldum. stanbula da eamet oldum. O da bana eametli oldu. Beni sathnda kabul etmez, batnna geirmek istiyor. Bahusus Mart ve Mays mstebid aylardr. Mart kadro haricine karmal.. Mays da tekad etmeli, t mvazene-i mali husule gelsin.. klmayacak yola saplm bir iarettir. Elhasl: Ya ben stanbulda kalacam.. Yahud bu iki ay gitmeyecekse, ben veda edeceim!.. STANBULDAN VEDANME Ey koca stanbul!. msvt ve uhuvveti sende devr-i istibdadda, yalnz tmarhanede.. merutiyette, yalnz tevkifhanede grdm. Elveda ey gelin libas giymi acze-i emt!.. Usandm, sen zehirli bala benzersin.Belki meden libas giymi vahi adama benzersin. Sureten ne kadar medenliin var; sireten dahi nifak, sefahet, araz iinde o kadar, o derece vahsin; tam dnyaya benzersin. Dnyaya geldiime ben de piman oldum. Riyann szn seni tasavvur ettike tahattur ediyorum.

lem-i slm'da yeni yeni slm devletlerinin teekklleriyle o rahmetli bulut teekkle balamtr. Mellif

175

K MEKTEB- MUSBET

505

Eer medeniyet byle tecavzat haysiyetikanne; ve iftiraat- nifakcuyane ve fikr-i intikam- bi insafane ve mualatat- eytanetkrane ve diyanette harekat- lbaliyaneye msaid bir zemin ise; herkes ahid olsun ki, o saadet-saray- medeniyet tesmiye olunan, akreb ve ylanlarn yuvalar olan byle mahall-i araza; Krdistann, hrriyet-i mutlakn meydan olan yksek dalarndaki bedeviyet ve vahet haymelerini tercih ediyorum. Zr burada grmediim hrriyet-i fikir ve serbest-i kelm ve hsn- niyet ve selmet-i kalb, Krdistann dalarnda tam mnsyla hkmfermadr. Bildiime gre edibler edebli olurlar ve ceridelerde terbiye-i efkr ederler. imdi baz edibleri edebsiz... ve baz cerideleri de nair-i araz gryorum. Eer edeb byle ise ve efkr- umum byle mzebzeb olsa; ahid olunuz, ondan vazgetim. Bunda da dhil deilim!.. Ve Krdistann yksek dalarnda yani Bait banda ecsam ve elvah- lemi, ceridelerine bedel mtalaa edeceim. Muarradr feza-y feyzimiz eyn-i temennadan Bize dd- ezeldir, zrden bldan istina ekildik neve-i midden, tul-i emellerden O mecnunuz ki, ettik vuslat- leyladan istina...

G3]4 b<(@&! @T2!:`!x2G.@T8:]VQ7! r[7@U# x7: GMT8:a\L9H8(!h-

K MEKTEB- MUSBET

506

8!) : ` @;(!h8]VFB7!]4],S9 a[O2 @Q/x8 dVMV7s"!v7 @ZBV5 x7:`@ZBV5 a\-x7: @[-!vB6!:

TENBH Medeniyetten istifam, sizi dndrecek. Evet byle istibdad ve sefahet ve zilletle memzu medeniyete, bedeviyeti tercih ediyorum. Bu medeniyet, ehas fakir ve sefih ve ahlksz eder. Fakat hakik medeniyet nev-i insaniyetin terakki ve tekemmlne ve mahiyet-i neviyesinin kuvveden fiile kmasna hizmet eder, bu nokta-i nazardan medeniyeti istememek, insaniyeti istememektir. Hem de mn-y merutiyete ibtila ve muhabbetimin sebebi budur ki: Asya ve lem-i slmiyetin istikbalde firdevs-i terakkisinin birinci kaps, merutiyet ve hrriyettir. Ve tali ve taht ve baht- slmn anahtar da merutiyetteki radr. Zr imdiye kadar yz milyon slm, ecanibin istibdad- manevsi altnda eziliyordu. imdi hkimiyet-i millet, lemde bahusus bundan sonra Asyada hkmferma olduu halde herbir ferd-i mslman, hkimiyetin bir cz- hakiksine mlik olur. Ve hrriyet, yz milyon slm esaretten hals etmee bir are-i yegnedir. Farz- muhal olarak burada yirmi milyon nfus, tesis-i hrriyette ok zarardde olsalar da feda olsunlar. Yirmiyi verir, yz alrz.

K MEKTEB- MUSBET

507

Diria!. Bizdeki anasr, hava gibi muhtelittir. Su gibi mmtezi olmam. nallah elektrik-i hakik-i slmiyetle imtiza ederek, ziya-y maarif ve hararetiyle kuvvet tevlid ederek, bir mizac- mutedile-i adalet vcda gelecektir. Yaasn merutiyet-i merua!.. Sa olsun hakikat- eriatn terbiyesinden kan neyyir-i hrriyet!.. ( )
176

stibdadn Garibzzaman... Merutiyetin Bedizzaman... imdikinin de Bidatzzaman... Said-i Krd

Senin bu siyas midlerin imdiye kadar boa kt. naallah baka surette zuhur eder. Mellif

176

K MEKTEB- MUSBET

508

DEVR- STBDD VE SAD- KRDNN PENELEMES Tmarhanede Tabible Vaki Olan Bir Maceram Ey tabib efendi Sen dinle ben syleyeceim. Cinnetime bir delil daha senin eline vereceim, sual olunmadan cevab. Antika bir divanenin szn dinlemeyi arzu edersiniz. Muayenemi muhakeme suretinde istiyorum. Senin vicdann da hakem olsun. Tabibe ders-i tb vermek fuzulilik. amma tehis-i illete yardm edecek noktalar hastann vazifesidir. Hem de istikbal sizi tekzib etmemek iin dinlemenize lzum grrsnz, u drt noktay nazar- mtaalaya alnz! Ve sonra yine tmarhanede iken verdiim bz izahatn suretidir. Birincisi Ben Krdistan dalarnda bymm. Kaba olan ahvalimi Krdistan kapanyla tartmal. Hassas olan meden stanbul mizanyla tartmamalsnz. yle yaparsanz, mden-i saadetimiz olan Dersaadetten nmze sed ekmi olursunuz. Hem de ekser Krdleri timarhaneye sevketmek lzm gelir. Zra Krdistan da en reval olan ahlk; cesaret, izzet-i nefis, salabet-i diniye, muvafakat- kalb ve lisandr. Medeniyette, nezaket denilen emir, onlarca mdahenedir. kincisi Benim elbisem gibi, ahval ve ahlkm da nsa muhaliftir. Hak ve nefslemri mihenk-i itibar ittihaz ediniz. Zamann veya detin reva verdii baz ahlk- seyyieyi grenek vastasyla numne-i imtisal olmu mikyas yapmmaynz. Nemelzm bakas dnsn feryad- meyyitaneyi vermek gibi. Mslmanm, slmiyet cihetiyle mnen memurum; ve sadakatle mkellefim. Millete, din ve devlete nafi olan birey dneceim! ncs z ve ndir olarak istidad- zamann fevknde ok kimseler gelip gemi. Nas ibtida onlara cnn veya abes isnadndan sonra sihre veya hrikaya haml etmiler. Birinci ve ikinci noktann mabeyninde olan

K MEKTEB- MUSBET

509

tezad, cinnetime hkmeden zevatn delil ve mddealarnda olan tezada mdr. Zr efalleriyle demiler: Divanedir. nk her mesail-i mkliyeye cevap veriyor. Byle delil getiren delidir. Drdncs Asab adam, hususan benim gibi sinirli bir kimsenin tela ve hiddet etmesi zarurdir. Bhusus bir fikr-i liyeyi (Yani hrriyet-i eriyyeyi) onbe sene zihninde tayan ve bilfiil karb olduu zaman, yni bir inklb- azm ile kendini muhtarada ve mehlekede grse, ve temaasndan mahrm kalsa, nasl tela ve hiddet etmesin? Hem de benden daha divane zabtiye nzrdr. Zr benden daha hadddir. Hem de bu cinnet-i muvakkataya mptela olmayan binde birdir.

YXD7!rVB'! YZ7!*G5|V2 `wU7:YXD8 @X7!u6:

Eer mdahene, temellk, tazarru-u sinnur, menfaat- umumiyeyi, menfaat- ahsiyeye feda etmek akln muktezasndan addedilmek lzm gelirse; hid olunuz! Ben o akldan istifam veriyorum. Divanelikle ki bence bir mertebe-i masmiyet gibidir iftihar ediyorum. Drt nokta pheyi davet etmi. Onlar bilerek baz hkmet-i hafye iin yapmm. Birincisi ekl-i garbm. Bu muhalif libasmla makasd- dnyeviyeden istinam; ve dt- beldeye adem-i mraattan zrm; ve ahval ve etvarm nsa muhalefetini; ve mnasebet-i zhir ve btn ile tabiilik insaniyetimi; ve milletimin muhabbetini iln etmek iindir. Hem de garb mn, garb bir lafz iinde olmal. T ki nazar- dikkati celbetsin. Hem de sanayi-i mahalliye revac vermek iin bir nasihat- fiil ediyorum. Hem de kendimde bir meyl-i tecdidi gstermek; ve zamann teceddd edeceine iret ediyorum. Hem de Sultan Selime biat etmitim.

K MEKTEB- MUSBET

510

kincisi Ulema ile olan mnazaramdr. Onun sebebi stanbula geldim, grdm ki; sair uabta nisbeten medaris terakki etmemitir. Bunun da sebebi; kitaba nazarla istinbat- mesele etmek olan istidad, meleke-i ilim yerinde ikme olunmu. Ve talebelerde adem-i mnazara ve sual ve cevap sebebiyle evksizlik ve melekesizlik ve atalet gibi baz hali intac etmi, sir mntic-i taaccb ve hayret olan ulm-u ekvn, veya elence ile vakit geirmeyi mntic olan fnn-u hevesat, ve lezzat- hakikiyeyi mutazammn olan ulm-u maksd-u bizzat gibi, ulm- u ilhiye tahsil olunmaz. Bunun da ya bir himmet-i li veya bir tevaul-u tam veya msabakay mntic olan sual ve cevap gibi bir evk-i kasr ve haric lzmdr. Veyahud taksim-l amal kaidesine tatbkan herbir talebenin istidaadna gre baz fnun ile tevaul etmeli. T mtehasss olsun, sath olmasn. Zr her ilmin bir suret-i hakkiyesi var. Meleke olmad vakit, baz taraf naks olan sretlere benzer. Bunun da aresi ona mstaid olan bir fenn esas tutmal. Ve buna mnasib fnnu; her birinden birer fezleke alnmal ve o fenn-i esasn suret-i hakiksini mtemmim ittihaz etmelidir. Zira herbir fezleke, bir sret-i mstakilleyi tekil etmiyor. Lkin bir suret-i esasiyeyi tekmil edebilir. Ey szm iiten talebe-i ulm! Mektepliler gibi ki onlar naks olan seleflerine hayr-ul halef olmular alalm ki evc-i kemle vasl olan seleflerimize hayr-ul halef olalm!.. Ben mnazara ile bilfiil iki noktadan ikz etmek istiyordum. ncs Fuzlilik olarak iki fikri beyan etmitim. Birincisi: u zaman- terakkide medeniyet-i hakikiyeyi tekil eden slmiyet, medeniyet-i hzraya nisbetle terakki etmemi. Bunun da en byk sebebi; byk belerin ki; cmlenin maksudu bir, amma rivayet muhtelif, masadkna muvafk; ehl-i medrese, ehl-i mektep, ehl-i tekyenin tebayn-i efkr ve tehalf- mearibidir. Ehl-i medrese ehl-i mektebi baz gayr- murad olan zevahirin teviliyle zaf- akide ile

K MEKTEB- MUSBET

511

ittiham ediyorlar. Bunlar ise berikileri fnn-u ceddeye adem-i vukuflar sebebiyle nks ve gayr- mutemed addediyorlar. Ehl-i medrese ehl-i tekyeyi; ibadet olan zikri, sebeb-i evk vaz olunmu olan bz mbah amal ve harekt ki, avam ve chil hataen ibadet zannederler halbuki bu zan batldr. badet yalnz zikirdir. Harekt, mbah olmak artyla cizdir. Bu zann- avama binaen; bunlara ehl-i bidat nazaryla bakyorlar. Bunlarn tefritiyle ve tekilerin ifratyla msamaha kaps ald. Bz bideat, zikir ile ihtilat eyledi. Bu tebayn- efkr ve tehlf- mearib ahlk- slmiyeyi sarsm ve terakkiyat- medeniyetten geri brakmtr. Bunun da aresi, mekatibde ulm-u diniyeyi bihakkn okutmak, ve medariste lzumsuz kalan hikmet-i atkaya bedel baz fnun-u lzme-i cedide tahsil olunmak... Ve tekyelerde mtebahhirn ulem bulunmaktr. Bu takdirde uabt- selase yekhenin-i terakki olarak kat- meratib etmek kaviyyen memldr. kinci Fikir: Vaazlara aittir ki; Bunlar mderris-i umumdir. Bunlarn nasayihinda kendimce bir tesir hissetmedim. Dndm, kasavet-i kalbimden baka sebep buldum. Birinicisi: Asr- hzray zaman- salifeye kyasen yalnz tasvir-i mddea ve parlak gstermektir. Halbuki zaman- salifede safa-y kalb taklid-i ulem hkmferma idi. Bunlara delil lzm deil idi. imdi de herkeste bir meyl-i taaharri-i hakikat peyda olmu. Bunlara kar tasvr-i mddea tesir etmez. Ancak tesir ettirmek iin isbat- mddea ve ikna lzmdr. kinci Sebep: Bir eyi terip veya terhib etmekle, ondan daha mhim eyi tenzil etmekti. Mesel. Bir gece iki rekat namaz klmak, hacc tavaf etmek... Veya kim gybet etse zina etmi gibidir .derler. ncs: Belagatn muktezas olan muktezay hle mutabk ve ilcaat- zamana muvafk sz sylemezler. Gya insanlar eski zaman kelerine ekiyorlar. Sonra konuuyorlar. Demek istiyorum ki; vaiz hem lim-i muhakkik olmal ki, t isbat- mddea etsin. Hem hakm-i mdakkik, t muvazene-yi eriat bozmasn. Hem de bel-i mukn olmas arttr.

K MEKTEB- MUSBET

512

Drdncs: Zihnim periandr demiim. Halbuki bu cmleden maksadm; kuvve-i hfzama nisyan tareyan ve zihnimdeki sknt ve tabiatmdaki tevahhu muraddr. Hibir divane, ben divaneyim demedii iin benim cinnetime nasl delil olabilir. Hemde izhar dan sonra mh ders grdm sylemitim. ki cihetle u sz pheyi davet eder. Ya hilftr... Halbuki ekser Krdistan bunun sdkn bilir. Ya doru olduu halde; sen ey doktor dediin gibi temeddh ve gurur msll bir unsur-u cinneti ma eder. Buna cevap: Bir ricl-i devletin sualine kar cevab- sevap vermek istemekliimdir. Eeri temeddh istilzam etmi... uurumda pheniz kalmad vakit, fkrimde pheniz vardr zannediyorum. Onu bir muhakeme ile bu phe de zil olabilir. Zira gyet serbest vahi Krtlerden olan bir adam, elmas gibi millete bir sadakat ve cevher gibi bir fikr-i li sahibi olmad halde, nasl bu zamanda bu kadar almet-i frika ile hle ve fikr-i fsidini saklayabilir? Bence hle, terk-i hledir. Demek herkese mreccah nk kimseyi millete sdk bulmadm ve sfi bir sadakat kalbden hissetmide bu gna ahvalde bulunmu.

v[TK7!vZS7! w8yB4!:` _E[E.~I8! `=@2w8v6:

Demek bizim doktorlarn fehmi hasta. Ve kendi raporlaryla mecnun. Ve zabta nzr da hiddeti iin divanedirler. Ey doktor! Sen iyi doktorsun. Evvel o bareleri tedavi et. Sonra beni. Ey u kelamma nazar eden zevat! Eer kelammda dokunacak veya sizin zif midenizde hazm olunmayacak szler bulunursa, mazur tutunuz! nk divanelik zamannda sylemiimdir. Muhitim o zaman timarhanenin duvarlaryd.

K MEKTEB- MUSBET

513

Muhitin

tesiri

msellemdir.

Zr

aK[9vV5!

*y9!Y<( mm vah yni hr, Trke iyi bilmez bir

Krd bu kadar fade-i meram edebilir vesselm... YYY

K MEKTEB- MUSBET

514

DEVR- STBDADDA TIMARHANEDEN SONRA TEVKFHNEDE KEN ZABTYE NZIRI EFK PAA LE MUHAVEREMDR Zaptiye Nzr: Padiah sana selm etmi. Bin kuru da maa balam. Sonra da yirmi otuz lira yapacak, dedi. Cevaben: Ben maa dilencisi deilim. Bin lira da olsa kabul edemem. Kendim iin gelmedim. Milletim iin geldim. Hemde bu bana vermek istediiniz rvet ve hakk- skttur. Nzr: radeyi reddediyorsun. rade red olunmaz. Cevaben dedim: Red ediyorum tki padiah darlsn, beni arsn. Ben de dorusunu syleyeyim. Nzr: Neticesi vahimdir!... Cevaben: Neticesi deniz olsa, geni bir kabirdir. dam olunsam bir milletin kalbinde yatacam. Hem de stanbula geldiim vakit, hayatm rvet getirmiim, ne ederseniz ediniz!... Bunu da ciddi sylyorum: Ben isterim ki; ebna-y cinsimi bilfiil ikz edeyim ki, devlete intisab, hizmet etmek iindir. Maa kapmak iin deildir. Hem de benim gibi bir adamn millete ve devlete hizmeti nasihatladr. O da hsn- tesirledir. O da hasblikledir. Bu da garazszlk, o da ivazszlk, o da terk-i menafi-i ahsyledir. Binaenaleyh ben maan kabulnde mazurum. Nzr: Senin Krdistanda ner-i maarif olan maksadn, meclis-i vkelda derdest-i tezekkrdr.

K MEKTEB- MUSBET

515

Cevaben: Acaba maarifi tehir, maa tacil edersiniz, ne kaide iledir? Menfaat- ahsiyemi menfaat- umumiye-i millete tercih ediyorsunuz. Nzr hiddet etti... Ben dedim: Ben hr yaamm. Hrriyet-i mutlakann meydan olan Krdistan dalarnda bymm. Bana hiddet fayda vermez, nfile yorulmaynz. Beni nefyedin, Fzn olsun. Yemen olsun rzym. Siz de pneduzluktan ve yamaclktan kurtulursunuz. Ben de yksekten dmekle incinmekden kurtulurum. Nzr: Ne demek istiyorsun? Cevaben dedim: Sigara kd kadar ince ve nizam namyla bir perdeyi bu kadar feveran- efkr ve hissiyata kar herkesin stne rtmsnz. Herkes altnda sizin tazyikatnzla meyyit-i mteharrik gibi inliyor. Ben acemi idim, altna girmedim. stne dtm. Suret-i telebbsm gibi ahlkm da sakl idi. Bir kere mabeynde yrtld. ilide bir Ermeninin evine dtm. Orada yrtld. ekerci Hanna dtm. Orada da yrtld. Tmarhaneye dtm. imdi de tarassudhaneye dmm. Hsl: Siz de o kadar yamaclk yayamazsnz. Ben de incinirim.

p5!I7!|V2IF7! pK#!f5
Hem de Krdistanda iken sizi iyi bilirdim. Bu ahval, sizin serairinizi bana iyi retti. Bhuss tmarhane bu metinleri bana iyi erh etti. Hem de bu hallere teekkr ettim. Zr su-i zan makamnda hsn- zan eder idim.

K MEKTEB- MUSBET

516

HATME Ebna-y cinsime de burada birka sz sylemezsem bence bahis ntamam kalr. Ey Asurler ve Kiyanlerin cihangirlik zamannda pidr, kahraman askerleri olan arslan Krdler! Beyz senedir yattnz yeter, artk uyannz, sabahdr.. Yoksa sahray vahette vahet ve gaflet sizi garat edecektir. Hikmet-i lah denilen makine-i lemin nizam ve telgraf hatt gibi umum leme mmted ve mteib kanun-u nuran-yi lahnin messisi olan Hikmet-i lh, ufk-u ezelden engt-i kaderi kaldrm size emrediyor ki: Tefrika ile katre katre mteferrik su gibi, zayi olan hamiyet ve kuvvetinizi fikr-i milliyetle tevhid ve mezc ederek zerratn czibe-i cziyeleri gibi bir czibe-i umumi-i mill tekili ile Krd gibi bir ktle-i azimi kre gibi tedvir ederek ems-i evket-i slmiye ve Osmaniyenin mevkebinde bir kevkeb-i mnevver gibi cazibesine ittiba ile mvazene ve aheng-i umumiyeyi muhafaza ediniz. Hem de hrriyet denilen, Sbhan ve Ar dalar gibi istikblin cibal-i ahikasnn tepesinde ayaa kalkm ve esaret-i nefs altna girmeyi yasak etmi ve gayra tecavz tecviz etmeyerek eriata istinad etmi olan sultan- hrriyet, yksek sada ile sizin gibi mzinin en derin derelerinde gafil ve mteferrik bir kavme: Cehalet ve fakra hcum iin fen ve sanat ve silah bana, ileri ar! emrini veriyor. Hem de hakikat denilen tabakat altnda mestr ve mahbus kalm; ve tabaka-i istibdadn mahv ve refiyle omuzu stnde olan tabaka-i cehil ve gafletin tahfifiyle ihtizaza gelmi; ve kyama teebbs etmi olan muhbr-i hakik size her cihetle haber veriyor ki; Mahiyetinizde dest-i kaderin ektii istidadat, ve mukadderatnz fiile karan ve mahiyet-i kavmiyenizde saklanm olan secayanz b- hayat- maarifle isk etmek vaktidir. Yoksa kuruyacak yhud tefessh edecektir. Hem de ihtiya denilen medeniyetin pederi ve terakkiyatn messisi olan stad- ihtiya, sillesini kaldrm size hkmediyor ki: Ya hayat ve hrriyetinizi bu sahra-i vahette grete vereceksiniz veyahut meydan- medeniyette fen, sanat balon ve imendiferine binerek istikbl

K MEKTEB- MUSBET

517

istikbl ve ahvl-i mttefikay istirdad ederek kabe-i kemlata koacaksnz. Hem de milliyet denilen, mzi derelerinden ve hal sahralarndan ve istikbl dalarndan hayme-nin olan Rstem-i Zl ve Selhaddin-i Eyyub ( ) gibi Krd dhi kahramanlaryla bir adrda oturan bir aile ki, herkesi bakasnn haysiyet ve erefi ile ereflendiren ve hissiyat- ulvyenin enmuzeci ve slmiyet milliyeti iinde mezc olmu olan fikr-i milliyetiniz size emr-i kati ile emrediyor ki: T her biriniz umum bir milletin makes-i hayat ve hmi-i saadeti ve umum milletin bir misal-i mahhas olunuz.. imdiki gibi bir ahs deil, bir millet kadar byyeceksiniz. Zr maksadn bymesi ile himmet de byr. Ve hamiyet-i slmiye ile (Trk, Krd tam birlemi slm ve din) o milliyetin galeyanyla ahlk da tekemml ve teli eder.
177

Hem de merutiyet denilen sebeb-i saadet-i akvm ve hkimiyeti milliyeyi temin ile makine-i hayatn buhar olan hrriyetteki irade-i cziyeyi istibdad ve tahakkmn itfsndan kurtaran ve meveret-i eriyenin mayas ile mayalandran merutiyet-i merua, sizi meclis-i imtihana davet ediyor ki: Sinn-i rde bluunuzu ve vesyete adem-i ihtiyacnz grmek istiyor. mtihana hazrlannz. Mevcudiyetinizi ittihadla gsteriniz ve hamiyet-i mill ile fikir ve vicdan-i ahsiyenizi milletin kalb ve akl- mtereki gibi gsteriniz. Yoksa sfr ekecek, ehdetname-i hrriyeti elinize vermeyecektir. Evet mazinin sahralarnda kemekeinize sebebiyet veren her birinizdeki meyl-l aalk ve fikr-i hod-serne ve enaniyet.. imdi ise istikblin saadet saray- medeniyette, fikr-i cada ve teebbs- ahsiyeye ve fikr-i hrriyete inklb edecektir. Hatta diyebilirim ki: Bakalarnn skt medreselerine nisbeten sizin grltl olan medreseleriniz bir meclis-i mebusan- ilmiyeyi gsteriyor. Ve imam arkasnda kraat- Fatiha ile semav ve ruhan vzltlarnz, mezheben ve medreseten ve kavmiyeten mahiyetinizdeki istidad- merutiyet srrna kaderin bir im ve nian vardr.

177

Nsha: Celaleddin-i Harzemah, Sultan Selim, Barboros Hayri gibi....

Mellif

K MEKTEB- MUSBET

518

|Q, _8 ~ _K97 j[7 ~ nn baka nvan olan teebbs- ahsiyeye

mevvik var. Hem de her bir kemlin messis ve hmisi olan cesaret ve namus-u mill emrediyor ki: Nasl ki imdiye kadar dimadan kalbe mecra amakla akl kuvvete mezc ederek, marifinizi klncn hutut-u cevherinden renmekle ecat- maddde terakki ettiniz, imdi ise kalbden fikre kar menfez anz. Kuvveti akln imdadna ve hissiyat efkrn arkasna gnderiniz. T ki, ecat- akliye-i medeniyet meydannda nmus-u mill pyimal olmasn. Klncnz fen ve sanat cevherinden yaplmal. Hem de lisan- mderzd denilen eia-i hissiyat- milliyenin makesi; ve semerat- edebin eceresi; ve b- hayat- maarifin cedvili; ve kymet ve tekemmlnzn mzan- itidali; ve dorudan doruya herkesin vicdanna kar menfez amakla hayt- ua gibi tesirat ilka edici ihmalinizle gayet mevve ve baz dallar alanm olan lisannz ecere-i tba gibi bir ecerenin tecellisine mstaid iken; byle kurumu ve perian kalm; ve medeniyet lisan olan edebiyattan naks kalm olduundan lisan- teessfle lisannz sizden hamiyet-i milliyeye arz- ikayet ediyor. nsanda kaderin sikkesi lisandr. nsaniyetin sureti ise, sayfa-y lisanda nak- beyan tersim ediyor. Lisan- mderzd ise; tabi olduundan elfaz davet etmeksizin zihne geliyor. Alveri yalnz mn ile kaldndan zihin atallamaz. Ve o lisana giren maarif nak- alelhacer gibi bki kalr. Ve o zeyy-i lisan- mill ile grnen her ne olursa mens olur. te hamiyet-i millinin bir misalini size takdim ediyorum ki; o da Motkili Halil Hayli Efendidir ki; hamiyet-i millnin her besinde olduu gibi; bu ube-i lisan meydannda

|TAK7!-

`M5 ihraz eylemi.. Ve lisanmzn esas olan Elifba, ve

K MEKTEB- MUSBET

519

Sarf ve Nahvini vcda getirmi. Ve hatta diyebilirim ki; asr- hamiyet ve gayret ve fedakrlk ve himayet-i zuaf imtizac ederek vcd-u manevisini tekil etmitir. Hakikaten Krdistan madeninden byle bir cevher-i hamiyete rast geldiinden bizim istikbalimizi, onun gibi (mdinden) birok cevahir klandracaktr. te bu zat yn- iktida bir numune-i hamiyet gstermi. Ve muhtac tekemml olan lisan- millimize dair bir temel atm. Onun isrine gitmeyi ve temeli zerine bina etmeyi ehl-i hamiyete tasviye ediyorum. Said-i Krd

NUTUKLAR

520

Nutuklar Ve Makaleler
Not: Bu ksm iki blmdr. Birinci Blm: Evvela baz gazetelerde neredilip, sonra herhangi bir toplulua hitab edilmi... ya da evvela nutuk suretinde irad edilip, bilahere baz gazetelerde neredilmi nutuklardan mteekkildir. kinci Blm: Sadece gazetelerde neredilmi -birisi hari- makalelerden ibarettir. Asar- Bediiyyenin bu yeni basksndan, gerek nutuklar blm, gerekse makaleler ksm neir tarihleri ile ve hangi gazetelerde neredilmise o gazetenin ism ve nvaniyle tesbiti yaplarak derc edilecei gibi; kitabn (Osmanlca) birinci basksnda neredilemeyen stadmzn elde edilmi sair btn makaleleri de ilk asllarla girecektir. Ancak stad- Muhteremin bilhere baz tasarruf ve tashihlerini gren paralar esas metin kabul edilip alnacak, dipnotlarda da, muhalefet eden yerler kayd edilecektir. Biiznillah.... Abdlkadir Badll

NUTUKLAR

521

Nutuklar
fade-i Meram Kader bana Trkeyi az vermi. Hatt hi vermemi. Dilim, kalbimin lisann iyi anlamyor ki; iyi tercmanlk etsin. Hem de derin yerden karyor mny... Baz hakikat paralanr. Sizin fehim ve dikkatiniz bana yardm etsin. Bedizzaman

Not: ( ) Bu nutuk; Hrriyetin ilannn (yani ikinci merutiyetin) nc gnnde (yani 28 Temmuz 1908) nutuk olarak stanbulda ... ve bir hafta sonra da Selnikte irad edildii gibi; daha sonra 19 Eyll 1324 2 Ekim 1908 ile 26 Eyll 1324 = 8 Ekim 1908 tarihli ve 11, 12, 24 ve Cilt 2 sayl Misbah Gazetesinde neredildikten sonra; Ktbhane-i ctihad sahibi Ahmed Ramiz tarafndan Nutuk diye derlenen Bedizzaman Hazretlerinin sair baz makaleleri ile birlikte 1910 tarihinde stanbul kbal-i Millet matbaasnda tab edilmitir. Biz, ayr ayr zamanda neredilmi bu Nutukun ya da Makalelenin her iki nshalarn da yeniden karlatrdktan sonra dercettik.
*

Bu nutkun Misbah Gazetesiyle olan baz kelimelerdeki muhalefetlerini dipnotta deil, satrn iinde parentez arasnda kayd eyledik. Nair

NUTUKLAR

522

Nutuk 1
Bedizzaman- Krdnin iln- hrriyetin nc gnnde irticalen ve sonra Selnikte Meydan- Hrriyette tekrar ettii nutkun sretidir. Da Meyvesi Ac da Olsa Devadr, Amma Hazm Sakl

TZAR ( )
*

Birinci tecrbe, birinci ina, birinci nutuk olduundan noksan ve ilak tabidir. Mzur tutarsanz, teekkr ederim, tutmazsanz mzursunuz. Zra hrriyet var. Kaplan postuna benzeyen elbisem gibi slb-u beyanm da zamann modasna muhaliftir. Zra alturka terzilik bilmiyorum, ta bu maaniye iyi libas keseyim ve dme yapaym. Rica ediyorum, nutkumu hayal hanenize girmekten yasak etmeyiniz. Benim gibi hem hayalden kap an, t ki kalbe girsin. Zr hamiyet ve diyanet ve gayretinizle i var, mzakere edecekler. Kalbin karanlk kelerinden k yakacaklar!..

Misbah gazetesi 2 Ekim 1908 nshasnda, bu nutkun ilk blmnn banda yle bir tarif koymutur: stanbulumuzca Krd Hoca denmekle maruf, fazl- ehr Bedizzaman Krd Molla Said Hazretlerini inklab- mesud ibtidalarnda Dersaadet ve Selanikte kerraren irad edip bilhassa gazetemize ihda eyledii nutk- irticalidir. Bu tariften baka Misbah gazetesinde, nutkun batarafn ksaca ve hlasaten alp gemi. Biz de Nutuk kitabndakini asl alarak devam ettik. Nutkun dier yerlerindeki metinlerde muhalefet olursa kayd edeceiz. Nair

NUTUKLAR

523

HRRYETE HTAB Ey hrriyet-i er! yle mdhi amma gzel ve mjdeli bir sad ile aryorsun, benim gibi bir Krd tabakat- gaflet altnda yatmken uyandryorsun. Sen olmasaydn, ben ve umum millet zindan- esarette kalacaktk. Seni mr- ebed ile tebir ediyorum. Eer aynl-hayat- eriat menba- hayat yapsan ve o cennette nev nema bulsan, bu millet-i mazlme de eski zamana nisbeten bin derece terakki edeceini mjde veriyorum. Eer hakkyla seni rehber etse, araz- ahs ve fikr-i intikam ile sizi lekedar etmezse!.. El-azamet lillah ve-l minnet leh ki; bizi kabr-i vahet ve istibdaddan ihra ve cennet-i ittihad ve muhabbet-i milliyeye davet etti. Ya Rab! Ne saadetli bir kyamet, ne gzel bir hair ki, vel-bas bade-l mevt hakikatnn kk bir misalini bu zaman bize tasvir ediyor. yle ki: Asyann ve Rumelinin kelerinde medfun olan medeniyet-i kadme hayata balam ve menfaatini mazarrat- umumiyede arayan ve istibdad

@"!h#aX6]XB[7@< demeye baladlar.

arzu edenler Yeni Hkmet-i Merutamz mucize gibi doduu iin inallah bir seneye kadar,

@[A.GZW7! ]4vVU# srrna mazhar olacaz!..

Mtevekkilane, sabrane tuttuumuz otuz sene ramazan- sktun sevabdr ki, azabsz cennet-i terakki ve medeniyet kaplarn bize amtr. Hkimiyet-i milletin beraat-i istihlali olan kanun-u er- esasi, hzin-i Cennet gibi bizi oralara duhle davet ediyor. Ey mazlum ihvan- vatan!.. Gidelim dhil olalm!

NUTUKLAR

524

Birinci kaps: ttihad- kulb. kincisi: Muhabbet-i milliye. ncs: Maarif. Drdncs: Say-i insan. Beincisi: Terk-i sefahettir. tekilerini sizin zihninize havale ediyorum. Zr davete icabet vcibdir. Bu inklab- azmin fatihas mucize gibi balad iin bir fl-i hayrdr ki, htimesi de pek gzel olacaktr. yle ki: Bu inklab, fikr-i beerin ar zincirlerini para para ve istidad- terakkiye kar sedleri zr zeber ederek, hkmeti varta-y mevtten tahlis ve bu millet-i mazlumede cevher-i insaniyeti izhar ve zade olarak kbei kemlta doru gnderdii gibi, htimesi de yani otuz sene kadar rengrenk sefahat ve hevesat ve israfat ve lezaiz-i nmerua gibi seyyiat- medeniyet, devlet-i medeniyeti, hkmet-i mstebide gibi inkraza sevkeden umrlar maddeten zararn ihsas edeceinden o muzlim ve kesif olan sehab, arzu-yu umum ile mnkeif olduundan, ems-i eriat ve makesi olan kamer-i medeniyet berrak ve saf cevv-i asumanda ( ) Asyay ve Rumelini tenvir ve mutazammn olduu istidad- kemlin tohumlar tenmiye ve hrriyetin yamuru ile nev nema bularak rengrenk elvn ile tezyin edeceini bu fl-i hayr bize mjde veriyor.
178

Bir mucize-i Peygamberdir (A.S.M.) ve bu millet-i mazlumeye bir inyet-i lahyedir ve cemiyet-i milliyenin niyet-i hlisanesinin kerametidir ki,( ) bu maden-i saadet ve hrriyet olan eriat dairesindeki ittihad- kulb ve muhabbet-i mill elimize meccanen geti. Milel-i saire milyonlarla cevahir-i nfus feda etmekle kazandlar. lm olan hissiyat ve ml ve myulat- liye-i milliyemiz ve ahlk- hasene-i slmiyemizi bu kre-i arz denilen (cezbe tutmu mevlev gibi) meczub cevvalin smahnda tanin-endaz ve umum milleti srur ile bir garib ihtizaza getiren sad-y hrriyet ve adalet, nefh-i sr-u srafil gibi hayatlandryor.
179

178 179

Misbahda cevv-i siyasatda tarznda. Nair Yine Misbahda eseridir ki ifadesiyledir. Nair

NUTUKLAR

525

Sakn ey ihvan- vatan! Sefahetlerle ve dinde lbaliliklerle tekrar ldrmeyiniz. Ve btn efkr- fsideye, ahlk- rezileye ve desais-i eytaniyeye ve tabasbusata kar; bu eriat- Garra zerine messes olan kanun-u esas Azrail hkmne geti, onlar ldrd. Ey hamiyetli ihvan- vatan! srafat ve hilaf- eriat ve lezaiz-i nmerua ile tekrar ihya etmeyiniz! Demek imdiye kadar mezarda idik, ryorduk. imdi bu ittihad- millet ve merutiyet ile rahm- madere getik, nev nema bulacaz. Yz bu kadar sene geri kaldmz mesafe-i terakkiden inallah mucize-i Peygamber (A.S.M.) ile, imendifer-i kanun-u er-yi esasiyeye ( ) amelen ve burak- meveret-i eriyeye fikren bineceiz. Bu vahet-engiz sahra-y kebiri bir zaman- kasirde tekemml- mebadi cihetiyle tayyetmekle beraber, milel-i mtemeddine ile omuz omuza msabaka edeceiz. Zr onlar kz arabasna binmiler, yola gitmiler. Biz birdenbire imendifer ve balon gibi mebadiye bineceiz, geeceiz. Belki cmi-i ahlk- hasene olan hakikat- slmiye ve istidad- ftr ve feyz-i imann ve iddet-i cun hazma verdii teshil yardmyla fersah fersah geeceiz. Nasl ki vaktiyle gemi idik.
180

Talebeliin bana verdii vazife ile hrriyetin ferman- mezuniyetiyle ihtar ediyorum: Ey ebna-y vatan! Hrriyeti s-i tefsir etmeyiniz, t elimizden kamasn. Ve mteaffin olan eski esareti baka kabda bize iirmekle bizi bomasn. ( AYE) Zr hrriyet, mraat- ahkm ve db- eriatla ve ahlk- hasene ile tahakkuk ve nevnema bulur. Sadr- evvelin yani sahabe-i kiramn o zamanda lemde vahet ve cebr-i istibdad hkmferma olduu halde, hrriyet ve adalet ve msvtlar bu mddeaya brhan- bahirdir. Yoksa hrriyeti sefahet, lezaiz-i nmerua, israfat, tecavzat, heva-i nefse ittibada serbestiyet ile tefsir, amel etmek; bir padiahn esaretinden kmakla, nefsin esaret-i rezilesinin altna girdiklerinden milletin ocukluk istidadn ve sefih olduunu gsterdiinden, paralanm olan eski esarete ( ) lyk ve hrriyete adem-i liyakat gsterir. Zr sefih mahcurdur. Geni maa olan yeni hrriyet-i eriyeye adem-i liyakat,
H 181

180

Misbahda kanun-u er esas imendferine ifadesiyledir. Nair Evet daha dehetli bir istibdad ile, pek ac ve zehirli bir esareti bize iirdiler. Mellif 181 Misbah Gezetesinde esarete kesb-i istihkakdr eklindedir. Nair
HAYE

NUTUKLAR
182

526

zira ocua geni olmaz ve anl olan ittihad- mill, ( ) bozulmu ve mteaffin olan hlt ile fena bir hastala hedef edecektir. Zr ehl-i takva ( ) ve vicdann tefsiri byle deil. Mezhebi de muhalif olacaktr. Biz Millet-i Osmaniye erkeiz. Kamet-i merdane-i istidad- millimizde kadnlarn libas gibi ssl sefahat ve hevesat ve israfat yakmyor. Binaenaleyh aldanmayalm.
183

*G6@8(@S.@ 8H'kaidesini dstur-ul amel yapalm. yle ki:

Ecnebiyede terakkiyat- medeniyeye yardm edecek noktalar (fnun ve sanayi gibi) ( ) maalmemnuniye alacaz.
184

Amma medeniyetin znub ve mesavsi olarak baz dt ve ahlk- seyyie ki, ecnebilerde (onlarda) mehasin-i kesre-i medeniyesiyle muhat olduu iin irkinlii o kadar gstermiyor. Biz ise aldmz vakit s-i tali cihetiyle, s-i intihab vastasyla mkil-t tahsil mehasin-i medeniyeti terk, ocuk gibi heva ve hevese muvafk znub-u medeniyeti kesbettiimizden, muhannes veya mtereccile gibi ( ) oluruz. Yani kar erkek gibi giyinse, kar ssyle sslense muhannesliktir, yakmaz. Merd-i lahimmet, zb zverle mzahref cilveli hanm gibi olmamal.
185

Elhasl: Znub ve mesavi-i medeniyeti, (adet ve ahlk- seyyieyi) hudud-u hrriyet ve medeniyetimize girmekten seyf-i eriatla yasak edeceiz. T ki, medeniyetimizin genlii ve ebabiyeti, zll-i ayn-l hayat- eriatla muhafaza olsun. Kesb-i medeniyette Japonlara iktida bize lzmdr ki; onlar Avrupadan mehasin-i medeniyeti almakla beraber, her kavmin mabihil bekas olan dt- milliyeyi muhafaza ettiler. Bizim dt milliyemiz slmiyette nev nema bulduu iin iki cihetle sarlmak zarurdir. Ey hamiyetli ebna-y vatan! Cemiyet-i mill ( ) ruhlarn feda etmekle saadetimize yol atlar. Biz de, baz sefehat ve lezaizimizi terk ile onlara yardm edeceiz. Zr o sofra-y nimete beraber oturuyoruz. Efkr186

182 183

Misbahda ittihad ve milleti ifadesiyledir. Misbahda ehl-i kemal ve vicdann ifadesiyle, 184 Misbahda fnun ve ulum ve sanayi alalm tarzndadr. Nair 185 kadnlam erkek... erkeklemi kadn... Mellif 186 Misbah Gazetesinde cemiyet-i ahrar olarak geer. Nair

Nair

NUTUKLAR

527

fside sahibi yani hrriyet altnda istibdad ve mezalimi arzu edenler, mevt-i ebedye mazhar olan zaman- mazinin cevfinde medfun olan istibdadat veyahut seyl-i huruan- zaman iinde yuvarlanm olan mezalimi, bir daha temaa etmemek iin, tarih-i hayat- hrriyetin beyanyla, mazi ve hl meyannda delinmez bir sedd-i henin ekmek istiyorum. yle ki: Bu inklab- azim dourduu hrriyeti, meveret-i eriyenin terbiyesine verse, bu milletin eski satvet ve kuvvetini ihya edecektir. Eer veba ve araz- ahsiyeye msadif olsa; istibdad- mutlaka dnecek. Hrriyet tam zamannda dodu. Ahval ve ilcaat- zaman tam terbiyesine hizmet ister. Sun ve ihtiyar deil, t ki ok klfete muhta olsun. Eski zaman gibi belki bu kadar tazyikatn tesiriyle meyusiyet ve mahv olmak anndan olmayan hamiyet-i slmiye o kadar galeyana gelmi ki, gya hrriyet rahm- maderde tekemml yana kadar gelmi. Kadem-nihade-i saha-i vcd olduu anda hkmfermaln iln ve hibir msademata kar tezelzle ve delinmee uramayacak bir sedd-i henin gibi veyahut taht- Belks gibi be hakik-i sabite zerine teesss edecek!.. Birinci Hakikat: (Hal-i itimadr) Mecmuda bir kuvvet bulunur, hibir ferd o kuvvete mlik olamaz. Bir kaln erit ile eczasndan ince bir telin kuvveti gibi.. veyahut efkr- umumiyeyi mutazammn yeni hkmetimiz ve eski hkmetlerimiz gibi...( )
187

Ey millet! Biz imdi kaln eridiz. Her kim muhalefet ve hodserane ile bunu zaf etse, umumun hakkna affolunamaz bir cinayettir. kinci Hakikat: Zaman- salifte, yani galebe-i vahet vaktinde lemde hkmferma, vahetin mahsul ve tedenni ve inkrazn mahkmu olan kuvvet ve cebrin saltanat idi. (Bunlar yani kuvvet ve cebir) Herhangi devletin deveran- demi yerine girmi ise, o devleti kendi gibi mr tabiyle kayd ve ecel-i inkirazn penesine vermi. Ve yle devletlerin sahaif-i tarihiyeleri (satrlar) baykularn iyan gibi satrlar inkrazlarn aryorlar, baryorlar. Ve tasallut-u medeniyetin ( ) zamannda lemin hkmran, ilim ve mrifettir. Mvellidi medeniyet ve an tezeyyd ve mr ebed olduun188

187 Misbah Gazetesinde yeni hkmetimizle, eski hkmetimiz bu eritle onun cz teline benzer ifadesiyledir. Nair 188 Misbahda imdiki zamanda yani galebe-i medeniyet zamannda ifadesiyledir. Nair

NUTUKLAR

528
189

dan herhangi devletin hayat ve mdebbiri olmu ise, o hkmeti ( ) kendi gibi kayd- mr- tabiden ve ecel-i inkrazdan tahlis ve kre-i arz kadar yaamasna istidad vermi. Kitab- Avrupa sahaifi bunu alenen gsteriyor. Bu hakikata misal isterseniz, eski hkmetimize ve yeni hkmetimize baknz. Eer denilse: imdiye kadar bu hkmet-i zafeyi ( ) di adamlar idare edebilirdi. Amma bu kadar metin ve dehetli, kaviyyen emel ettiimiz yeni hkmeti (yeni devleti) omuzunda tayacak hrika ve dh adamlar ( ) lzmken, Asya ve Rumili tarlas acaba yle mahsult verecek mi?
190 191

Buna cevab: Eer baka inklablar baa gelmezse, evet. Ve nc Hakikata dikkat et. yle ki: Bu zaman- mazide insan istidad- gayr- mtenahye mlik iken o kadar dar ve mahdud daire iinde hareket ediyordu ki: Gya insan iken hayvan gibi yaadndan, efkr ve ahlk o daire nisbetinde tedenni etmi ve mahsur kalm idi. imdi bu er hrriyet-i dilane yaasa, fikr-i beerin ar zincirlerini paralamakla ve istidad- terakkiye kar sedleri herc merc ( ) ederek o kk daireyi dnya kadar tevsi edebilir. Hatt benim gibi bir kyl di adam, sreyya kadar ulv olan idare-i umumyi nazara alacak. ml ve myulatn filizlerini orada balayacak. Ve herbir fiil ve tavrnn orada bir ihtizaz ile zmedhal bulunacandan, himmeti Sreyya kadar teali ve ahlk o derece tekemml ve efkr memalik-i Osmaniye kadar tevess edeceinden; Eflatunlar ve bn-i Sinalar ve Bismarklar ve Dekartlar ve Taftazanleri inallah geri brakacak. Bu kuvvetli Asya ve Rumili tarlas ok bban- vatan mahsul vereceinden ( ) kaviyyen midvarz.
192 193

Lsiyyema u memalik-i Osmaniye umum enbiyann mahall-i zuhru ve dveli mtemeddine-i salifenin mehd-i teekkl ve ems-i slmiyetin mark- tulu olduundan, insanlarn ftratlarndan (bu eyi) ektikleri istidadat- keml bu hrriyetin yamuru ile nev nema bulsa, herkesin istidad ve fikr-i mnevveri ecere-i Tb gibi dal ve bu189 190

Misbah Gazetesinde o devleti ifadesiyle, Misbahda eski hkmeti tarzndadr. Nair 191 Misbahda ve dh de olsa tarzndadr. Nair 192 Misbahda zir ve zeber tarzndadr. Nair 193 Misbahda vereceine tarzndadr. Nair

NUTUKLAR

529

daklar her tarafa aacaktr. Ve ark garba nisbeti, seheri guruba nisbeti gibi edecektir. Eer sevs- ataletle ve semm-u araz ile kurutulmazsa. Drdnc Hakikat: eriat- Garra Kelm- Ezelden geldiinden ebede gidecektir. Zr ecere-i meyl-l istikmal-i lemin dal olan insandaki meyl-t terakkinin muhassal ve semeresi olan istidadnn telahuk-u efkrla hasl olan netaici teerrb ve tegaddi ile bymesi nisbetinde, eriat- Garra aynen madd zhayat gibi tevess ve intibak edeceinden ezelden gelip ebede gideceine brhan- bahirdir. ( ) Asr- Saadet olan sadr- evvelin hrriyet ve adalet ve msvt -bahusus o zamanda- delil-i katdir ki, ( ) eriat- Garra msvt, adaleti ve hrriyet-i hakk cemi revabt ve levazmatyla cmidir.
194 195

mam- mer (R.A.) ve mam- Ali (R.A.) ve Salahaddin-i Eyyub-i Krd (R.H.) sr bu mddeaya delil-i alendir. Buna binaen katiyyen hkmediyorum: imdiye kadar noksaniyatimiz ve tedenniyatmz ve s-i ahvalimiz drt sebebden gelmi: 1- eriat- garrann adem-i mraat- ahkmndan 2- Baz mdahinlerin keyfemayea s-i tefsirinden 3- Zahirperest lim-i cahil, veyahut cahil-i limin taassubat- n-bemahallinden 4- S-i tali cihetiyle ve s-i intihab tarkyla mkil-t tahsil, Avrupa mehasinini terk ederek ocuk gibi heva ve hevese muvafk znub ve mesavi-i medeniyeti tuti gibi takliddir ki, bu netice-i seyyie zuhr ediyor. Memurn hakkyla vazifesini fa etse, memur olmayan ilcaat- zamana muvafk sayetse, sefahete vakit bulmayacaktr. ( ) Bu iki ksmn herhangisinden bir ferd, sefahete inhimak gsterdi ise, bu heyet-i itimaiye iinde muzr bir mikrop suretine giriyor.
196

Beinci Hakikat: Zaman- sbkta (salifde) revabt- itima ve levazm- taayy ( ) ve fevaid-i medeniyet o kadar tekessr ve teaub etmediinden, baz kalil adamlarn fikri, devletin idaresine yar kfi gibi
197

Misbahda delil-i katdr tarznda, Misbahda brhan- bahirdir tarznda, 196 Misbahda bu bir mizan- tadildir cmlesi de vardr ve 197 Misbahda revabt- ictimaye ve levazm- taayiye ve fevaid-i medeniye ifadesiyledir. Nair
195

194

NUTUKLAR
198

530

idi. Amma bu zamanda revabt- itima o kadar tekessr ( ) ve levazm- taayy o derece taaddd ve semerat- medeniyet o kadar tefennn etmi ki, ancak yalnz kalb-i millet hkmnde olan meclis-i mebusan ve fikr-i mmet makamnda olan meveret-i er ve seyf ve kuvvet-i medeniyet menzilinde bulunan hrriyet-i efkr o devleti tayabilir. Ve idare ve terbiye edebilir. Bu hakikata misal; eski hkmet-i mstebide ve yeni hkmet-i merutadr. nc Hakikatn bana verdii vazife ile ve Hrriyetin ferman- mezuniyetiyle ey ihtar ediyorum: Birinci: ( ) Bir cisim birden zerrattan tahalll, yeni zerrattan teekkl eylemesi muhal olacandan, cism-i devletin birden memurni ref ve yenilerini ikame eylemesi muhal olmasa da, mteazzirdir. Binaenaleyh istidad- habis ve kabil-i slah olmayan adamlar zten cism-i devlet def-i tabi ile ifraz edecektir. Amma kabil-i slah olanlar zten gne daha garbdan tul etmediinden tvbenin kaps aktr. Bunlarn tecrbelerinden istifade etmeli. Bunlarn yerini dolduracak krk sene lzm. Yoksa umum aleyhinde idare-i lisan ve terzil etmek, bu anl olan ittihad- milleti bozulmu olan baz efkr ve ahlklarna binaen bir hastala hedef edecektir.
199

kinci (kincisi): Ben Krdistan dalarnda bym idim. Merkez-i hilafeti gzel tahayyl ediyordum. Vakta, bundan yedi-sekiz ay mukaddem Dersaadete (stanbula) geldim. Grdm ki: stanbul tevahhu ve tenafr- kulb sebebiyle meden libasn giymi vahi bir adama benzerdi. imdi ittihad- mill ve (muhabbet-i milliye sebebiyle) meden adam, fakat yar meden ve yar vahi libasnda bize arz- ddar ediyor. Evvel Krdistanda fenaln sebebi, Krdistan uzvu hastalanm zannediyordum. Vakta ki, hasta olan stanbulu grdm. Nabzn tuttum. Terih ettim. Anladm ki, kalbindeki hastalktr, her tarafa sirayet eder. Tedavisine altm, bir divanelikle taltif edildim. Hem de grdm ki; medeniyet-i hakikiyeyi tekil eyleyen slmiyet, madd cihetinde medeniyet-i hazradan pek geri kalm. Gya slmiyet s-i ahlkmzdan darlm mazi tarafna dnp gidiyor, Zaman- Saadete bizi ikayet edecektir. Bunun en byk sebebi; istibdaddan sonra,
Misbah Gazetesinde: revabt- ictimaiye o kadar itibak- levazm- taayyye ifadesiyledir. Nair 199 Misbahda Birincisi ibaresiyledir. Nair
198

NUTUKLAR

531

mrid-i umum olan byk ubenin -ki cmlenin maksudu bir amma

h[L<@WD7!!)]7 !u6:G&!:tX,&:]B-@X#!*@A2 beytinin msadak olan ehl-i

rivayet muhtelif veyahut medrese ve ehl-i mekteb ve ehl-i tekyenin- tebayn- efkr ve tehalf- mearibidir. Bu tebayn- efkr ahlk- slmiyenin esasn sarsm ve ittihad- milleti atallatrm ve terakkiyat- medeniyeden geri brakmtr. Zr biri ifrat ile dierini tekfir ve tadlil ediyor ve teki tefrit ile onu ( ) techil ve gayr- mutemed addediyor.
200

Bunun aresi, tevhid ile tevehhd; ve efkrlarnn mabeyninde ( ) teyid ile mnasebet ile musalaha... T itidal noktasnda musafaha ile birlemekle, aheng-i terakkiyi ihll etmesinler.
201

ncs: Ben vaizleri (vaizlerin bazsn) dinledim. Nasihatlar bana tesir etmedi. Dndm. Kasavet-i kalbimden baka sebeb buldum: Birincisi: Zaman- hazray zaman- salifeye kyas ederek yalnz tasvir-i mddeay parlak ve mbalaal gsteriyorlar. Tesir ettirmek iin isbat- mddea ve ikna-i mteharri-i hakikat lzm iken ihmal ediyorlar. kincisi: Bir eyi tergib veya terhib etmekle ondan daha mhim eyi tenzil edeceklerinden, mvazene-i eriat (iyice) muhafaza etmiyorlar.

200 201

Misbahda berikini eklinde, Misbahda ve efkrlar naitidal noktasnda akd- musafaha eylemeli ifadesiyledir. Nair

NUTUKLAR

532

ncs: Belgatn muktezas olan muktezay- hale mutabk, yani ilcaat- zamana muvafk, yani tehis-i illete mnasib sz sylemezler. Gya insanlar eski zaman kelerine ekiyorlar, sonra konuuyorlar. Hasl- kelm: Byk vaizlerimiz hem lim-i muhakkik olmal, t isbat ve ikna etsin. Hem hakm-i mdakkik olmal, t mvazene-i eriat bozmasn. Hem belig-i mukni olmal, t mukteza-y hal ve ilcaat- zamana mutabk sz sylesin ve mizan- eriatla tartsn ve byle olmas da arttr. Yaasn eriat- Garra!.. Yaasn adalet-i lah!..( ) Yaasn ittihad- mill!.. lsn ihtilaf!.. Yaasn muhabbet-i mill!.. Gebersin araz- ahsiye ve fikr-i intikam!.. Yaasn ecaat- mcessem (mcesseme) askerler!.. Yaasn satvet-i mahhas ordular!..(mz) Yaasn akl ve tedbir-i mcessem dindar cemiyet-i ahrar!.. Yaasn yaralar tedavi etmek fikrinde olan Halife-i Peygamber!..
202

Krdistan da aacnn meyvesi, hazm sakildir.. Dikkatlice ineyiniz, ta hazmolsun... Yoksa hell etmeyeceim. Eer siz de iki gazeteci nasl szm tahrif etmi yle okursanz, Allah imdad eyleye. rticalen sylemiim, lkin her bir kelimede bir maksadm var. Dikkat ediniz t ki;

v[TK7!vZS7! w8yB4!: _E[E.~I8! `=@2w8v6:

msadak olmayasnz vesselm. YYY

ye

202

Misbahda yaasn uhuvvet-i vatan cmlesi de vardr. Nair

NUTUKLAR

533

Nutuk 2 ( )
*

PRENS SABAHADDN BEYN SU- TELAKK OLUNAN GZEL FKRNE CEVAP Hayat ittihaddadr. Benim gibi bir bedevinin fikri, ftrat- asliyeye daha yakn olduu iin muhakemesi de tab olduundan, sunden daha mkemmel olacaktr. yle ki: Efrad mabeyninde muhabbet-i milli zerrat mabeynindeki czibe-i cziyeleri gibi, bir muhassal tekil ile cihet-l vahdetimiz olan usl- merkeziyeyi intac edeceinden ittihad ve muhabbet-i mill revabtn tahkm eylemekle zll-i medeniyet o mecarada seyeln ederek u anasr muhtelifeyi bir seviyeye getirdiinden heng-i terakki ho bir name ile ecnebilerin simah- hassasnda tennendaz edecektir. Hem de her kavmin mbihil-bekas olan dt- milliye ve lsan- kavmiyeye ve istidad- efkra muvafk, hkumet teebbsata balamal... T ki makine-yi teraakkiyat- medeniyetin buhar hkmnde olan msabakay intac edecek bir hiss-i rekabet peyda olabilsin. Yoksa bu revabt ve mecarayi fekk edecek adem-i merkeziyet fikri; veyahud onun ammzdesi unsura mahsus siyas klpler zaten merkezden nefret var istibdad ciheti ile ve iddet-i ihtlaf- unsur ve mezheb sebebiyle birden bire kuvve-i anilmerkeziyeye inklab edeceinden tevs-i mezuniyet kabna vahetin galeyanyla smayacandan Osmanllk ve merutiyet perdesini birden feveran ile yrtacak bir muhtariyete; Ve sonra istiklliyete; ve sonra tavaif-i mlk suretini giydiinden hiss-i rekabet
Not: Prens Sabahaddin Beye verilen cevab yazs ile takip eden iki nutkun suretlerini zamann gazetelerinde bulamadk. Sadece Ktbhane-i ctihad sahibi Ahmed Ramizin nerettii Nutuk isimli eserde getii iin, baka nshalarla karlatrma imkn elde edemedik. Nair
*

NUTUKLAR

534

diyesiyle vahetin ve adem-i msvtn mahsul olan fikr-i istil yardmyla bir mcadele-i kemeke intac edeceinden yle bir zenb-i azm olur ki; hrriyetteki hasene-yi uzmaya menafi-i umum mizanyla tartlsa muvaz, belki ar gelecektir. Seviye-i irfan- bir mtemeddin devlet, Alman gibi libas- siyaseti kmet-i istidadmza ya ksa veya uzun olacaktr. Zra seviyemiz bir deildir. Tbbn eski bir dsturudur ki; her illet, zdd tabiatyla tedavi olunur. Binaenaleyh mizc- ittihad- millete arz, semm-u istibdad ile istidd ve meyl-i iftirak maraz izale veya tevkf lzm iken; adem-i merkeziyet fikriyle veyahud onun kardei olu gayr- mahlt siyas kluplar sirayetine yardm ve nne menfezler kaplar amak, muhalif-i kide-i hkmet ve tb olduundan bir dehy mcessemin ki; fatha-y zaferi istihsal, hasene-yi uzma-y Hrriyet ve ittihad- mill iken... byle bir iftirakn zenb-i azmiyle htime ekmek, on asr evvel lm asabiyet-i cahliyeyi ihya ile fitneyi kz etmek; ve Asynn mahall-i saaadetimiz olan sema-y mstakbeldeki cinan cehenneme dndrmek, hamiyet ve uluvv-u cenablarna yaktramyorum. Onun tevili gzel fikren taakkul edebiliyoruz. Amma istidadmzla amelen tatbik edemeyiz. Tatbikine ok zaman lzm. Biz ki, ekseriz, muvahhidiz. Tevhidle mkellef olduumuz gibi ittihad tesis edecek muhabbet-i millye ile de muvazzafz. Eer unsur lzm ise, unsur iin bize slmiyet kfidir. YYY

NUTUKLAR

535

Nutuk 3
STANBULDA BULUNAN KRDLERE EDLEN TELKNAT Ruhumu misafireten bir hamal cesedine gnderdim. Ve hamal lisaniyle hamallara hitaben beyan- hal ettim. Kusurumu mstear hamallma balamal. Ey hamallar! Sizin kalbinizde bu fikri ekiyorum. Zr kalbiniz hl ve bozulmamtr.

_XUWB4_[7@ '_AV5(@M4 `YZ7!I2!! uA5_;!Y;| 9@#!

beytinn ruhu sizden tecelli edecek kulak istemem, kalble dinleyiniz. Gayet kymettar cevherimiz var: eriat, namus, gayret lisanyla muhafazasn bizden istiyorlar. Birincisi slmiyet ki, milyonlarla hedann kan bahasdr. kincisi nsaniyet ki, insan umum leme sultan eden odur. ncs

NUTUKLAR

536

Milliyetimiz ki, o sar ile hay olan dah seleflerimizle bir rabta-y ittihadmzdr. Bundan maada bizim dmanmz var, bizi mahvediyor: Birincisi Fakr!.. Yalnz burada Krdlerden krkbin hamal buna canl delillerdir.

kincisi Cehil!.. Bu krkbinden krk nefer mrebb-yi efkar olan gazeteyi bu zaman- terakkde okuyamamasyla msbettir. ncs Kemeketir. imdi drtyz bin cesur muharib bir kuvve-i cesimeye malik olduumuz halde, ihtilaf- dhiliyeden dolay mahvoluyor. imdi bize elmas kl lzmdr. T ki, cevherimizi muhaafaza ve dmanmz da mahvetsin. Birincisi ttihad- mill... kincisi Say insan... ncs Muhabbet-i millidir k; bu ittihadla o kuvve-i cesimeyi hkmetin eline vermekle harice sarfettiinden; kendimizi mstehakk- adalet; ve ona bedel hkmetten adlet ve mterakim hukukumuzu isteyeceiz. Altyz seneden beri bayrak- tevhidi umum leme kar ila eden, ve istibdada iddet-i itaat, ve terk-i dt- milliye ile ihtiyarlanan bizim anl Trk pederlerimize kuvvet ve cesaretimizi peke ve hediye edelim. Ona bedel; onlarn akl ve mrifetinden istifade edeceiz. Ve asaletimizi de gstereceiz. Elhasl: Trkler, bizim aklmz...Biz de onlarn kuvveti... Mecmuumuz bir iyi insan oluruz. Hodserane yapmayacaz. Bu azmimizle baka unsurlara ders-i ibret vereceiz. yi evlad byle olur. Hem de istibdad

NUTUKLAR

537

zamannda bir batman itaat etmisek; imdi on batman itaat ve ittihad lzmdr. Zr, imdi srf menfaat greceiz. nk hkmet-i meruta, hakiki hkmet-i meruadr. Elhasl ittifakta kuvvet var.... ttihadda hayat var. Uhuvvette saadet var. taat- hkmette selmet var. Habll metin-i ittihada, ve ert-i muhabbete sarlmak zarurdir. Said

NUTUKLAR

538

Nutuk 4
HERKES VAZFESN BLMEL, SU- STMAL ETMEMEL! Gazeteler iki vazife-i mhimmeyi deruhte etmitir. nk iki rtbeye mazhar olmu... Birincisi: Dellal- mehasin velmeayib... kincisi: Hatb-i umum ve yahud mrebbi-i efkr... Evvelki unvan iktiza ediyorki: Hkimiyet-i millet ve hakk, tefelln seyf-i katii olan lisan- matbuattaki tesirat muhafaza etsin. kinci unvan iktiza ediyor ki: Efkr terbiye ve talim etsin, sathi etmesin. Halbuki; imdi akslamel yapyor. Zr bu kadar kesret ve karma karklk bu tesirat inksama vermekle kuvvetini kaybetmi ve efkr deta sath etmi, ve ehl-i sayin vaktini de imte ediyor. Hem de gazete sahibi zemin bulmak iin fikr-i intikamn maden-i habsi olan ahsyat kartryor. Veyahud on para kazanmak iin ahlk- slmiyeyi esasyla sarsan istihzat ve terzilt ve mstehcent ile, ezhan- rede ahlk- rezlnenin tohumunu ekiyorlar. Veyahud devletin en mhim, en nazik ve en haf noktalar avmn ezhanna arz ediyorlar ki, bizi bu hale dren mlyanilik ve mafevkinin vazfesine karmak gibi seyyiata meydan veriyorlar. Bu gazetelere ya tenskt veya taksm-i amal kaidesinin icras lzmdr. Ciddi gazetelerin ayinelerinde; iki aylk ocuun azna ekmek doldurmakla arabuk byk olmak iin ldren seksen yandaki aczenin suret-i kabihi iinde grnyor. Ve mizah gazetelerin pasl miratlarnda, nc arkadan mairne vaktinde kafiye-i s y bulmak iin ..!

NUTUKLAR

539

_$$s7@0| #!I8! Arkadalar demiler: }[4@T7!s[/@5I[TS 7!`9)@8 Bu pasl mzahref ayne iinde
bunun suretini gryoruz. Ey gazeteciler!.. Hedef-i maksadmz olan ittihad, sizin cerbeze ile yaptnz muatalar ile inhill-i anasr netice vermekte olduundan; bizim delil-i hayatmz olan mukeddemat- ittihad akm brakyorsunuz. Hsl- kelm: Evvel Haydar Aalk vard. imdi sizde Haydo yaptnz. Halbuki; bize lzm Haydardr. O elmas klnca benzeyen lisan- matbuata itidal ile saykal vurun. T ki ifrat ve tefrit ile pas tutmasn. YYY

NUTUKLAR

540

Nutuk 5
NYAZ BEYE Ey zamann Rstem-i Zli.. lem-i misalin misal-i musaar olan lem-i haylde senin misalini ziyaret ediyoruz. Zr imdi herbir mehasin lafz gibi; senin misalin mn gibi iinde grnmekle akln gz bebeinden birden irtisam ediyor. Selnike geldim. Senin hakiki sretini mecaz misalinle grtrmek iin su-i tali hased veyahd nazar dememek iin iki misl-i zirvekrn cemine msade etmedi. Sizin tesis ettiiniz bnyan- saadeti tahkim etmek iin teekkr-i fiil olarak Krdistana gitmek niyetindeyim. YYY

NUTUKLAR

541

Nutuk 6
KRDSTAN LEMA VE MEAYH VE RESA VE EFRADINA MERUTYETE DAR TELKNATDIR Ey verese-i enbiya ulem ve meayih-i ekrad!... Merkezde olduum iin size tenbih ediyorum ki; bu zaman- ahirde fikr-i istibdadn sehab- muzlimi, ems-i slmiyetin ulvyet ve hsn-i hakikisini enzardan setr etmiti. Hatta det slmiyet, ecnebilerin nazarnda mni-i terakki ve adlet ve hrriyet gibi imi... H smme h!... Zira sadr- evvelin bhusus o zamanda hrriyet ve msvt ve adletleri brhan- bhirdir ki; erat- Garra, (ibadetteki msvt bunu teyid ediyor) hrriyet hakk ve adalet ve msvt- hukukun cemi revabt ve levazmatyla cmidir. Zr eriat, Kelm- Ezelden geldiinden ebede gidecektir. Nasl enbiyalar vahiy ile kavaidi tesis.. ve mtehidn itihad ile ahkm istinbat... siz de ilcaat- zamana o ahkm- dileyi tevfk ve tatbik ediniz!.. Ey secaat-nihd resa-y ekrd!.. imdiye kadar padiaha iktida ettiniz ki; milletin vahetinden dolay tedenni ve inkirazn mahkumu olan kuvvet ve cebr millete istiml lzum grdnz. imdi de pdiah yine size imamdr. ktida ediniz ki; o mr- ebediye mazhar olan mrifet ve adaleti ile milletini idare edecek... Siz de yle yapnz. T ki, necat bulasnz. Kuvvet ve cebr yerine akl ve adaleti istimal ediniz!.. Tahvif yerinde muhabbeti ikame ediniz, t riyasetiniz berdevam olsun. Mhsl: Efendimiz o kadar hametli aalk krkn milletine balad, siz de o eski ve khnelenmi aalk abasn bir hulle-yi adlete tebdil ediniz.

NUTUKLAR

542

Ey bal arslanlar gibi efrad- ekrd !.. imdiye kadar iki cihetle esir idiniz. Biri hkmet-i mstebidenin tekalif-i zlimanesiyle... Dieri baz zlimlerin gasp ve garet tecavzatyla. imdi bu inklb- azmden sonra zadesiniz. Herbiriniz leminizde hkmet-i meruta-i meruann teklif-i dilnesine itaat...Ve hukuk-u gayre men-i tecvz artyla birer pdiah gibisiniz!... Bu saltanat- ahsiyeyi muhafaza, teebbs- ahsi ile ellerinizden geldii kadar bu ittihad- millete ve merutiyete her cihetle hizmet ediniz!.. Zr bizim belki umum millet-i slmn ve mutlak Osmanllarn necat ve hayat bu ittihad- milletle kimdir. Ey umum ekrd!.. Gznz anz, sabah geldi. Ve mteyakkz olunuz. Sizin ihtilf ve vahetinizden efkr- fside shibi istifde etmesin. Bu anl olan ittihad- milleti fena bir hastala hedef etmesinler. Zr o vakit btn millet ve slmiyet size davac olacaktr. Zaman size sille vurmakla o ihtilf ve kemekei atacaktr... Nmusunuzu isterseniz, tokat yemeden atnz... Bunu da muhakkak bilin; Her tarafa hcum eden medeniyete kar vahetinizi muhafaza edemezsiniz. Bu vahet lafzndan darlmaynz. Zr evvel nefsime sylyorum... Hem de kabahat hkmetindir. stediim nokta Krtlk nms ve haysiyetini muhafaza; ve yiit, kahraman Arnavutlara merutiyet ve adalete hizmet ile iktida ediniz. Bu hl- hazr, saadetimize herkesten ziyade hizmet edecektir. nk herkesten ziyade istibdattan biz zarar grmz. Gya bizden darlmtlar. Mzi tarafna bizi sevk ediyorlard. Bearet ediyorum ki, yakn zamanda umum Krdistanda medaris-i mnderiseyi ihya ve olmayan yerlerde de medaris tesis edilecektir vesselm. YYY

NUTUKLAR

543

Nutuk 7
Benim gibi bir asab ve sinirli; ve hakikat hibireye feda etmeyen, gayet insafszla kar szlerindeki iddet ve ifrat ile muaheze ederseniz insafszla bir insafszlk daha ilave edersiniz. Ruh-u kulp ittihad- kulbdadr. Ve mizac- hayat- hkmet, klplerin imtizacndadr. Perian ve tabakat- araz iinde yeni uyanm bizim efkr- umumiyemize peke ettiim o derece hasna bir hakikat kymetnainastlkla o kadar irkin bir tevil libasn giydirmiler ki; hamiyet ve gayretin emr-i katsiyle endam ve aza-y sebasn, perde-i nezaketi yrtmakla gstermee mecburum. Herbir uzvu bir hakkat iinde gsteriyorum. Birinci Hakkat: Bir adam bir dereceye ksa ki; bir pencerede lem temaa etse, kmeti ksa olduu halde o seviyeye gelmek iin tetvul... ve uzun olduu halde takavvus ettii gibi...Bir adam kymet ve istidad mazhar olduu rtbe ve hkmiyetinin mdununda olsa tefritten teberrisini gstermek iin tekebbr... ve mfevkinde olsa, ifrattan tenezzh ve bir seviyeye gelmek ve ulvyetini zhar iin tevazu edecektir. kinci Hakkat: Beerin ml ve araz gayr- mahdud olduundan, bu dar ve mahdud dnya istiab edemediinden, her bir emirde araz- kesre tezahm ederek tehasud ve kemekei intac; ve cidal-i hayatn msabaka meydanna yol ayor. hiret geni olduu iin o gayr- mahdud ml istiab eylediinden umur-u uhrevyede (ki birisi de Hukukullah tabir olunan menafi-i umumiyedir) yerletirilmesi iin mzahamet yoktur. Buna mikyas; gayet kymettar ve keml-i hakk ve Sreyya kadar ulv olan zll-i velyet gibi umurlarda hased yoktur... ve gayet dnkymet ve emr-i itibari ve serab ve sera nisbetinde olan rtbelerde, ve serizzeval hsn ve kuvvette hased gayet oktur. nc Hakkat: badet ve camideki msvt ssl-esas- meslek edilse umur-u uhreviyeden olan hamyet-i mill kuvvetiyle ve teebbs- ahs yardmyla czi muhabbetler yle bir czibe-i umumyeyi tekil eder ki; Krd gibi bir kitle-i azimeyi kre gibi tedvr edecektir. Lkin haysiyet-i itibariyeyi ele almak ve o msvt- aslyeyi ihll etse; mik-

NUTUKLAR

544

roplarn yuvas gibi araz ve enaniyetler intiara balayacaktr. Ki tiryak yine o msvttr. Zr herkesin bir enesi var. Ne nesil iledir, ne sl iledir Ne ch iledir, ne mal iledir Beyim ululuk, keml iledir. Beyti bu hakkata ahiddir. Drdnc Hakkat: Bir hasta, hekme kar halde bulunur. Birincisi: Gzn kapar hi bir eyi sylemez, hekm de hi ehemmiyet vermez. Kh zehir, kh ilac verir. stibdatta milletin hli gibi... kincisi: Hasta hekme tehis-i illete yardm ve verdii ilac hsn- istimal... ve hayatna lzm olan taleb ediyor. Tabib de hastann gz ak olduu iin ihtiyat ve dikkate mecbur oluyor. Benim kulplerde arzu ettiim meslek gibi... ncs: Hasta deta hekimini yalnz reeteci gibi tanyor ve hasta iken, hekimfuruluk zevkiyle ilalar kendisi almak ve terkib ve istimal etmek meharetsizlii iin

yQS9w8hA6! yW$! srrna mazhar olur. Zr hlavet-i hkimiyetle

sarho olur. imdi veya ileride kulplerin meslei gibi... Elfezleke: Millet hastadr. Hkmet de hekmdir. En fena zamanda tesim-i nefs ettiimiz halde, en menfaatli zamanda ittiham ve hodserne etmek; menfaat-i umumiyeyi hedef-i maksad edenin kr deildir. Kuvvet kanunda olsun. Yoksa istibdad mnkasm olmu olur. Beinci Hakkat: stibdadn mden ve menbiti olan eref ve haysiyet ve itibar- rtbeden istimdad... ve milleti istihdam... Ve htr ve tahakkm ve taraftar rabta etmektir ki; vahetin aal budur. mmlaavat olan yldzda ebul-aavat olan Sultan Hamd bu aalktan vazgeti. Nerede kald baka sivrisinekler!..

NUTUKLAR

545

Amma hrriyet ve medeniyetin aal nefsine ve kemline istinad ve iktidarn istimal ve millete hizmet etmektir ki

vZ-

8(@'xT7!G[, buna dstr-u tatbikdir. edden hamiyeti dava

eden, o takviyesine alt hamiyetten phelidir. Altnc Hakkat: Baz klpler, netice-i ittihad- millet olduundan tabi klptr, ve muhkemdir. Bizim arslan Krdlerin ihtilaf iin klbumuz sun ve mukaddime-i ittihad olduundan gayet ihtiyat ve hulus-u niyet ve fedakrlk (hatta ruhunu... nerede kald enaniyetler) ve mehret ve itidal-i deme muhtatr. Zr az bir ifrat ile ok asb ve hissiyat heyecana geliyor, hussan byklerden... ve byle esaslarda az bir yanl, kesir adedi gibi; fratta bir yekn-u azm seyyiat tekil edecektir. Hem de o kadar geni daire, ahrara efkr- umumiyeden baka serpu olamadndan riyaset-i ahsiyenin katiyyen aleyhindeyim. Reisimiz ancak hkmettir. Yedinci Hakkat: Klb ki, efkr- umumiyenin makes ve mevcdiyet-i kavmiyenin mirat ve mihrakdr. Biz ki gya akl ve mrifetimiz, kuvvet ve cesaretimizde mndemi ve mnteirdir. mevcudiyetimiz ve efkr- umumiyemizin kymetini rakibimiz ile mvazene ederek ( ) tenzil edeceiz. Bize lzm Trklerle ki; gya mazlumiyetle zay olan eski anl kuvvetleri akl ve mrifetlerine inzimam etmitir ittihad edeceiz. Onlar bizi mdafaa etsin. Zr onlara ok cret vermiiz.
203

Yah bu gzel hakiki eer fehmetmisen, bak ne pis teville rabet-i umumiyeye kar sed ekmiler. yle: Gya ben Krdlerin ( ) ve ittifaknda bakasnn beyliini intac edeceim gibi kelimt- lyakilne ile ve katiyyen bir madde-i rekabet mabeynimizde olmayan zatlara hased ve garaz ve kendim iin usandm hretten ve irkin grdm riyaseti istiyorum...gibi hodperestne ile kymet-i ztiyelerini gsterdiler.
204

Aslda byle amma ifadenin siyak ise edersek eklinde olmas gibi grnyor. Nair 204 Cmlede ittihad gibi bir kelimenin noksan olduu grlmektedir. Nair

203

NUTUKLAR

546

Ben imdiye kadar hilf ile vifk yapmak fikrindeydim. Enaniyete kar gelmek daha ziyade kabarmak havfiyle ve

uEWN#v$^7Y.u0@AV 7! emeliyle hakikat skt iinde sakladm... Ve

imdi tam grnmeyen ve mstakbel tarlasnda mazarrat ile snbllenen arazn, zrrainin boynunu zamann sillesine havale eyledim.

@8J7!y"!!Y"!!y" x<v7w8
Eer diye-i teferrd, ihtilf, hodfuruluk, meyl-l aalk, milleti istihdam, aldanmak ve aldatmak, sun krtlk muktezasndan gsterilse; hid olunuz o krtlkten istifam veriyorum... Ve cesaret, ve sadakat, ve diyanetin nvan olan tabi Krtlkle iftihar ediyorum. Nasl ki, zaman- istibdatta bu tabi Krtlk iin timarhneye dtm. Divnelerin hekmine dedim: eer mdahane, temelluk, tazarru-u sinnur, tabasbus-u kelb, menfaat- umumiyeyi menfaat- ahsiyeye feda etmek akln muktezasndan addedilmek lzm gelirse; hid olunuz ben o akldan istifam veriyorum ve divanelikle iftihar ediyorum. Ey Krdler!.. Timarhaneyi kabul ettim, Krtl lekedr etmemek iin irade-i pdiah ve maa ve ihsan- ahaneyi kabul etmedim.( )
205

205 Not: Medar- ibret ve hayrettir ki: 1324 senesinde Hrriyetin nc gnnde stanbulda.. Hem sonra Selnikte meydan- hrriyette binler siyaslere kar dava ettii ve btn kuvvetiyle eriat istedii.. ve Hrriyeti ve Merutiyeti eriata hizmetkr yapt halde; sonra 31 Martta Hareket Ordusu gyet dehet ve iddetle eriat isteyenleri mesul ettikleri zamanda Divan-i Harb-i rfde Saidin bu mnteir nutuklarndan tam berat verildii halde.. imdi ise, siyaseti otuz seneden beri (*) brakt ve o nutuklarna nisbeten siyasete pek az temas iin yirmi yedi sene dinsizlik hesabna ikenceler, gaddarane azab ve ceza verenler elbette din namna zulm etmi engizisyondan daha zalim olduklarn isbat eder. Said Nursi

NUTUKLAR

547

y7yV7!@6yV7 @6w8 vesselm... Mtemmelkelm.

Muvaffakiyet, niyet-i halisenin refikidir.

(*) Bu beyan stad Hazretleri 1951de buraya kaydetmitir.

Nair

MAKALELER

548

2 Makaleler Ksm
( *)

1908 1909 sonra 1920lerde siyas ve din gazetelerde neredilen Bedizzaman Said-i Krd (Nurs) Hazretlerinin elde edilmi makaleleridir. Nair

MAKALELER

549

Makale 1
KRDLER NEYE MUHTATIR? ( )
*

ark ve Krdistan Gazetesi Say: 1 19 Terin-i Sani 1324 3 Aralk 1908-stanbul

Millet-i Osmaniye meyannda mhim bir unsur tekil eden Krdistan ahlisinin ahvli hkmete malm ise de, hizmet-i mukaddese-i ilmiyeye dair bz metalibat arz etmee msaade dilerim. u cihan- medeniyette ve u asr- terakki ve msabakatta sair ihvan gibi yekheng-i terakki olmak iin, himmet-i hkmetle Krdistann kasaba ve kurasnda mekatib tesis ve ina buyrulmu olduu ayn- kranla mehd ise de, bundan yalnz lisan- Trkiye ina etfal istifade ediyor. Lisana ina olmayan evld- Ekrad yalnz medaris-i ilmiyeyi mden-i kemlat bilmeleri ve mekatib muallimlerinin lisan- mahalliye adem-i vukufiyetleri cihetiyle maariften mahrum kalmaktadr. Bu ise; vaheti, kemekei... dolaysyla garbn ematetini davet ediyor. Hem de ahalinin vahet ve taklid, hl-i ibtidaisinde kalmalar cihetiyle evham ve kkun tesiratna hedef oluyor. Eskiden beri herbir vecihle Ekradn madnunda bulunanlar, bu gn onlarn hl- tevakkufta kalmalarndan istifade ediliyor. Bu ise ehl-i hamiyyeti dndryor. Ve bu nokta Krtler iin mstakbelde bir darbe-i mthie hazrlyor gibi ehl-i bsreti daidar etmitir.
* Not: Sevgili muazzez stadn 19 Eyll 1324 2 Ekim 1908de Misbah Gazetesinde neredilmi Hrriyete Hitab nutkundan sonra gazetelerde neredilmi makalelerin birincisi, her ne kadar ra-y mmet Gazetesi 6 Terinisani 1324 19 Kasm 1908 tarih ve 46. sayl nshasnda neredilmi., ...Hamidiye Alaylarna Dair Beyan- Hakikat makalesi ise de; fakat 1908in ilk yars ierisinde (tahminen Mart balarnda) merhum Sultan kinci Abdlhamide dileke olarak arz edilip, bilahere (ark ve Krdistan Gazetesi say: 1-19 Terinisani 1324 2 Aralk 1908 de neredilen yazsn birinci makalesi olarak dercediyoruz. Abdlkadir Badll

MAKALELER

550

Bunun aresi: Numune-i imtisal ve sebeb-i tevik ve terib olmak iin, Krdistann nukat- muhtelifesinden; Biri: Ert airi merkezi olan Beytebab cihetinde... Dieri: Motkn, Belkn, Sason vasatnda... Biri de: Sipkn ve Hayderan vasatnda olan nefs-i Vanda: Medrese nm- melfyle ulm-u dniye ve fnn-u lzme ile beraber, hi olmazsa, ellier talebe bulunmak ve oraca medar- maietleri hkmet-i senyece tesvd edilmek zere dr-t talim tesis edilmelidir. Baz medarisin dahi ihyas madd ve mnev Krdistann hayat- istikbliyesini temin eden esbb- mhimmesindendir. Bununla maarifin temeli teesss eder. Ve bu mebde-i teessten ittihad takarrun edecek, ihtilf- dhilden dolay mahvolan kuvve-i cesimeyi hkmetin eline vermekle, harice sarf ettirmek iin hakkyla mstehakk- adlet ve kbil-i medeniyet olduklar gibi... Cevher-i ftriyelerini gstereceklerdir. Molla Said-i Mehur YYY

MAKALELER

551

Makale 2
HAMDYE ALAYLARINA DAR BEYAN-I HAKKAT
ra-y mmet Gazetesi, 6 Terinisani 1324 19 Kasm 1908 tarih ve 46. sayl nshas sahife: 7de neredilmitir.

Trkeyi iyi bilmez ve sanat- inay renmemi ve yeni uyanm bir Krdn ifade-i meramndaki kusuru afvedilsin. Hem de havassa hitab eder, iaret kafidir. Hamidiye denilen askir-i milliye-i Krd intizm ister, lav kabul etmez. Zr intizm, zarar def ve byk menfaatni temin edecektir. Ve mevt ve mahvn kardei olan lav -ki zarar zararla defdir- muhalif-i kaide-i usldur. Hem de o maden-i hamiyet ve mazhar- ecat olan hayat- Krdyi tesis eden, ittihadn temeli ve byk rabtas Hamidiye Alaylardr. Alaylarn hali hazr, askerlikten evvelki hallerine veya Hamidiye olmayanlara ve binnisbe bir derece meden ehl-i kuraya nisbeten gsterdikleri ziyade istidad- temeddn cihetiyle cennet-i medeniyet ve nerdeban- terakkinin onlar iin birinci kap basama ve mevcudiyeti kavmiyyeyi gsterir olan (askerlik) unvan- mbecceli Krd gibi edid-ekime ve meyyal-i meali ve Merutiyetle yeni uyanm ve efkr- umumiyenin drbn ile mstakbelde kefedecei meadin-i hayat- milliyeyi.. ve teden beri Hkmet-i Osmaniye ile rabta-i lyenfekki olan sadkat tahkim ve tesis eden askerlik nvan ( ) baka bir kavm, kolaylkla karmayacaklardr. Nerede kald, o arslan Krdler!..
206

Ve o cennet-i medeniyet kaps olan askerlik cihetiyle bostan- maarife kar alm ve mekteb-i aair denilen kck bir pencerenin kapatlmasyla, ziya-y hakikatle tenevvr eden ve o menazir-i behiceyi seyreden ve o meyvelerden lezzet-i hakikiyye-i daimiyeyi duyan biare etfal-i Ekradn neatlarn sndrmekle zulmet-i meyusiyete dtkleri
206

Aslda unvandr. Lakin cmlenin gelii nvann icap eder. Nair

MAKALELER

552

iin, byk bir unsur-u sdkn esas- sadakatlarn sarsmtr. Bundan ibret alnz; pencerenin kapatlmasyla byle olursa, kapnn seddiyle neler olmaz?.. Hem de vahet ve ihtilaf ve airlik ve hkmetsizlik netaic-i zarriyesi olan fenlklar, Krdlere sebeb-i keml olan askerlik mrafakatiyle illet-i tardiyye gibi lleti yapmak, bir byk limin iledii bir kabahat ile ilmi tezyf ve muzr bilmek gibidir. imdiye kadar Hamd o zayf hkmet-i sbkann hudud-u mhimmini muhafaza ve dman- vatann tepesine bir as-y tehdid idi.. Ve muhakkak olan, ok mazarrat- adideye kar bir sedd-i ahenin tekil etmilerdi. Hkimiyet-i milleti temin eden efkr- umumiyenin dman- bemn o gebermi olan istibdad ibk ve ilk-y ihtilf ile efkr- umumiyeyi tefrika ile imh ve efkr- umumiyeyi tenvir ve taskil eden maarifi ifn ve imdad- cehalet ile tf ettiinden, imdi dileri dklm olan eski hkmet byk bir kabahat ilemi ki, keffareti, ka seneye kadar yeni hkmet-i adile bizi ihmal ve msamaha etmektedir. T ki, kfil-i hayat-i milli ve muhafaza-i hukuk olan efkr- umumiyeyi tevlid eden ittihad ve o efkr umumiyenin drbn ve seyf-i kat ve menar- rehberi olan maarifi tesis etmeye muvaffak olalm. Sonra slah- hl etmez isek dnya kadar bizi muaheze etsinler; kabahat, hkmet-i zalimenindir. Bizim de olsa, Gne garbdan tul etmediinden tvbenin kaps aktr. Hem de meden ve zrsz ve ahlk ve hayat- hkmeti esasyla sarsan sair ehl-i kabahat afv olunsa, biz zr- cehalet iin bittab afva daha ziyade mstehak ve muhtacz. Krdleri baka unsura kyas- hdi ile kyas ile tatbik-i ahkm ve terbiye etmek hatadr. Bir ocuk ne kadar zeki olsa, elifbay okumadan ulm-u liye dersi verilmez. Hlasa: Ehvenerri ihtiyar, bir adalet-i izfiyedir. cletr rkib gibi yaplsn. Ta ki, adalet-i hakikiyeye istidad peyda edilsin. Vesselm. 6 Terin-i Sani 1324 (19 Kasm 1908) Bedizzaman- Krd

MAKALELER

553

Makale 3
(Bu makale Krdedir) Krd Teavn ve Terakki Gazetesi 22 Terinisani 1324 4 Aralk 1908 Say: 1. Nshas

Not: Bu Krde metnin asl Osmanlca Asar- Bediiyyede neredildii iin, burada sadece metnin Abdlkadir Badll Aabey tarafndan yaplan Trke tercmesini yaynlyoruz. Hazrlayanlar Bedizzaman Molla Said-i Krdnin Nesyihi KRDE LSANIMIZ Trke Tercmesi Mtercim: Abdlkadir Badll Ey Krd Milleti! ttifakda kuvvet, ittihadda hayat, kardelikte saadet ve hkmette selmet vardr. ttihadn ipini (zincirini) ve muhabbetin eridini iyi tutun ki, sizi beldan hals etsin. Size bir ey syleyeceim, kulanz iyi verin. Biliniz ki, bizim cevherimiz vardr ki bunlar muhafazalarn bizden istemektedirler. Birincisi: slmiyettir ki milyonlarla heda onun bahasna kanlarn vermilerdir. kincisi: nsaniyettir ki, biz akl hizmetlerle civanmerdnelik ve insanlmz halkn nazarnda dnyaya gstermemiz lzmdr. ncs: Milliyetimizdir ki, bize meziyet vermitir. Eskiler bu iyilik ve meziyetiyle yaamaktadrlar. Biz de milliyetimizin korunmas yolunda almalyz ki, kabirlerinde yatanlarn ruhlarn ad edelim.

MAKALELER

554

Bundan baka: Bizim dmanmz vardr ki, bizi harab etmektedir. Bu dmanlardan birincisi fakirliktir. stanbulun krk bin hammal bunun delilidir. kincisi: Cehalet ve okumamazlktr. Bizde binde birinin gazeteleri okuyamamas onun delilidir. ncs: Dmanlk ve ihtilftr ki, bu adavet kuvvetimizi tketmektedir. Bizi de terbiyeye mstehak eyler. Hkmet de insafszlndan bize zulm ediyordu. Bunu iittikten sonra biliniz ki, tek aremiz udur: Biz elmas klnc elimize almalyz. T ki o cevherimizi elimizden etmemeli... Ve o her dmanmz zerimize saldrtmamal. te o kln, adalet, maarif ve okumadr. kinci kln: Mill ittifak ve muhabbettir. ncs: Her insann kendi iini kendisinin yapmasdr.. Ve sefiller gibi halkn himmet ve yardmna muntazr olmamak ve vasiyetlere srt dayamamaktr. Ve sonu olarak: Okuma, okuma, okuma!.. Ve elele verme, elele verme, elele verme!.. Molla Said

MAKALELER

555

Makale 4
(Krd Teavn ve Terakki Gazetesi, Bedizzamann Krde olan geen makalesini nerettikten otuzbe gn sonraki altnc says ve 17 Zilhicce 1326 Hicri 2 Ocak 1909 Miladi nshasnda Trke olarak stadn ikinci uzun makalesini yaynlad. Ancak ikinci makalenin devamn baka bir sayya braktndan o nshay bulamadk.)

MUSAHABE NUTK-U SBIKIN NETCES ( )

*

Benim drt keli bir fikir ve mddeam var.. Birincisi: Avrupadan mehasin-i medeniyetin iktibasna muhtacz. Halbuki medeniyetin mehasiniyle beraber mesavisi de terakki ve en garib ve aldatc bir surete girmi. Bu seyyiatn en fenas ve medeniyetin muharribi ve br- girani, sefahet ve havaic-i gayr- zaruriyede israfat ve maietteki mthi msvtszlktr. Binaenaleyh, mehasinle beraber seyyiat da medeniyetimiz iine sokulmamak iin bize yle bir kanun-u hkim ve mmeyyiz lzm ki, heva ve hevese galebe etsin. Zr bizde ocukluk tabiat var. kincisi: Naslki Krdlerin asabiyetlerinden bir hkim reis Avrupaya mdahene iin frenk libas giyse, Krdler o hkime itate bedel ihanet edeceklerdir. ayet tansalar ki Krddr; libas- millsini tebdil ettii iin, millete hakret etmi derler. Bunun gibi bu zaman- merutiyetteki hkim, ahs- mtehakkim deil, belki kanun-u mmeyyizdir. Bu kanunu libas- milli ile gstermek lzmdr. Yoksa asabiyet-i maneviye karsna kacaktr. ncs: Anasr- gayr-i mslimenin adlet ve msvat ve hrriyetin devamna itminnlar tam olamaz. Meer bu msvat ve adlet, metin bir nokta-i istinada rabt edile... O da lyetegayyer ve vicdann h* Bu makalenin bir de ncesi olduu anlalyor. Naslki ikinci makalenin sonunda mbadi var ifadesiyle onun devamnn varln bildiriyor. Nair

MAKALELER

556

kimi nokta-i diyanet ve eriattr. Demek bu adletin mukteza-y diyanet olduunu gstersek, tamamen mutmain olacaklar, hi rkmeyecekler, lblilerin zann gibi... Zr ittifak Hddadr, hevda deil. Olsa da muvakkattr. Zr hev, akrebin yuvas gibi araz ve enaniyetin mene-i intiardr. Drdncs: Haddl-mizc bir limin hiddetinden neet eden seyyiat, illet-i tardiyeye binaen ilmi de lekedr edebilir. Meer bir salih lim gsterilse ve o seyyiatn menei hiddet olduu isbat olunsa!.. Binaenaleyh, istibdadn ve zaman- mazinin seyyiat din ve eriat lekedr etmemek iin merutiyeti eriat libasyla gstermek ve tatbik etmek zaruridir. Hulefa-i Raidnin ve mer b. Abdlazizin zamanlarn takid tatbik edebiliriz. Eer denilse ki: Onlardaki safvet ve ahlk- hasene bizde yoktur ki taklid mmkn ola?... Ben de derim: Meyl-i terakkinin ikazyla bizdeki tenebbh- efkr ve telhuk-u efkrdan hsl olan tekemml- mebdi ve ihata-i medeniyet bu safvet ve ahlkn yerini tutar. Dvel-i ecnebiyenin adleti bu cevab isbat eder. Medeniyet-i slmiyenin medeniyet-i hzradan fark, yalnz menhi ve rezil ve esret-i nefisten mendir. Hem de kamet-i merdane-i istidad- millimize kadnlarn libas gibi ssl sefhet ve hevesat yakmyor. Zr bir erkek bir kadnn kametinden istihsan ettii libas giyse rezil olur.. ve bilakis!.. Elhasl: rk olan mesvi-i medeniyeti hudud-u hrriyet ve medeniyetimize girmekten seyf-i eriat ile yasak edeceiz. T ki medeniyetimiz, bu b- hayat- eriat ile genliini ebediletirsin. Eer medeniyet-i slmiye bir cism-i nam olsa; eriat, devern- demi diyanet de hararet-i garaziyesi olacaktr. Hem de eriat- Garra Kelam- Ezelyeden geldiinden ebede gidecektir. Maruf umum enbiyann memlik-i Osmaniyeden zuhru, kader-i lhiyenin bir iareti ve remzidir ki; bu insanlarn makine-i tekemmlatlarnn buhar diyanettir.. Ve bu Asya ve Rumeli iekleri ziya-y diyanetle nev- nema bulacaktr. Binenaleyh, herbir mmin l-y Kelimetullahla mkelleftir.. Ve bu zamanda en byk sebebi, maddeten terakki etmektir.. Ve ada-y terakkiye kar herkes cihada m-

MAKALELER

557

kelleftir.. Ve en byk dman, gayr- mahsus ve dahili dmandr. O da byk dmandr.. Birincisi: Fakr, kincisi: Cehl, ncs: htilftr. Bu dmana cihad etmek dinen mkellefiz. elmas klnc elde etmek lzmdr... Birincisi: Muhabbeti mill.. kincisi: ttihad... ncs: Marifdir. Cihad- hriciyeyi slmiyetin hakik-i ulviyesinin berahin-i katasnn elmas klnlarna havale edeceiz. Bu zamann cihad, muhabbet ve tahabbbledir. Tahvif ile deildir. Nass- celilin muhalefetiyle, hafiye havfiyle kimse hakkyle iktidarn sarf edemezdi..

~xKKD#
Ve ayetin nsf- hiri

_NQ" vUNQ" `BR< ye

gazeteler muhalefet ederek, eski hafiyeler gibi herkesin fikrine bir ztrab ve tereddd ilk etmitir. Amma ve esef! frata mstaid olanlar tefrite de kbil oluyor. Ey ulem! Size hitab ediyorum, yleki: Her zamanda ulemalar meray-i mstebideye takliden, her bir lim kendi fikrini herkese kabul ettirmekle, bir nevi istibdad gibi yapyordu. imdi merutiyettir.. Hkim ahs- mtehakkim deil. Belki meveretin ruhu olan efkr- ammedir. Siz de ilimde bir nevi merutiyeti takip ediniz. Zr istibdad, haslat-i terakkiyi istihlak ile insanlar mazi tarafna dndryor.. stibdad, istikbale istidbar ediyor. Katre katre su, mteferrik kalsa kuruyor. Tecemmu etse, bir havz- ab- hayat oluyor.

MAKALELER

558

Bunu da ilaveten sylyorum ki: Srf maneviyat atlamaya benzer. Teavn- kuvvet tesirsizdir. Bir ve bin ikisi birdir... Amma maneviytn mebdisi maddiyattan olduundan; byk ta kaldrmaya benzer, teavn

uU7j[7vU&uUV7 denilir. Avrupa bu srra ve srr- taksim-i amal

ve tedavl-i efkra muhtatr. Byle makamlarda esasna binaen o hrikulde terakkiyat ve maarifi tesis eylemiler. Hem de efkr- ammenin meverette feveran olsa, har-u haak makamnda olan baz akid-i btla ve frak- dllenin bidatlar ki, umum ehl-i slm daidr- teesf etmi. Ve daha ok seyyiatn sahiplerinin taassub veya dikkatsizlikle hsl olan cehl-i mrekkebin menei galatlarnn beyaniyle izle ederek, sfi ve berrak hakik-i slmiyeyi btn efkr ve kulbe icr ve isle edecektir.

GZ7!pA#!w8| V2K7!:
Nutk-u sbktaki ihtiyarlna balamak, hatdr. Sevb, ihtiyarszlna balamaktr. Molla Said-i Krd

MAKALELER

559

Makale 5
(Krd Teavn ve Terakki Gazetesi, ayn tarih ve ayn nshas)

LMYE ! fade-i Meram: imdiki arkta medeniyetin messisi ve bize bir ders-i ibret vermi olan Japonlarn medeniyet-i cismaniyelerine hayat vermek iin, taharri-i din ederek baz sualler sormular idi ve ben de kendim gibi bir cevap vermi idim. Ben bu cevabn kuvvetini tecrbe iin, ki bu mazi ve istikbal ortasnda alan byk selli dere ve uurum zerinden atlyacak m? yoksa sair zaif ve kuvvetsiz ve hakikatsiz ve ihtiyarlanm olan adt ve efkr gibi mzi tarafnda m kalacak bilmek iin; bu cevab imdiki efkr- umumiyeye peke ve hediye ediyorum. Ve rabet-i umumiyeyi celb ile bizim gibi nevresidenin sayine net vermek iin bir hizmet niyetindeyim. u bintl-fikri ve zde-i tabiat ve semere-i fuad, imdiki daire-i vsia-i hrriyetle mtenasib geni ve hametli efkr- umumiyenin rabetine yakacak uslb cihetiyle bir ey deil ise de, lakin drt cihetiyle antika olduundan ve antikalk, gulufiyyet( ) yerini tutmakla itibar- umumiyenin rabetine istihkak mid ediyorum.
207

Birinci antikalk ciheti : Da meyvesidir. Zr Krdistan dalarnda u zamanda sudur eden szler kurun-u la szlerini andryor. Gya biz kurun-u ladan bu tarafa hareket etmemiiz. nk hrriyyet-i mutlakalarmz imdiye kadar olan medeniyet-i zelilane ve nmeru ve sefihaneye feda etmek reva grmedik. kincisi: Tabiiliktir. Yani benim tabiatma muvafktr. Zr, benim gibi bir bedevinin fikri ftrat- asliyeye daha yakn olduundan muhakemesi de tabii ve hadis-l ahddr. Sun ne kadar mkemmel olursa, tabii
Gazetede gulfiyet tarzndadr. Lakin kuvvetli ihtimal ile guluvvu kimetin olmas derkrdr. Nair
207

MAKALELER

560

yerini tutmaz. Hem de kelam- tabii gibi olduundan, mtekellimin mizac- hissiyatn andrr.. ve okunduu vakit, madeni benim gibi bir Krd olduunu nazar- hayale kar tecessm ettirir ve zihinde maneviyatn resmini doru nakeder. ncs: slub-u garibimdir ki, srat ve kesret ve lfet ile sathilenen ezhan dikkate imale eder. Zr, garib olan ahlk ve hissiyatmla mtenasib olan elbisem; meaniler dahi istihsan ederek, elbisem gibi bir slub- beyan giydirmek benden istediler. Ben de hatrlarn krmadm. Amma alaturka terzilii iyi bilmiyorum. Drdncs: Bu cevap gentir, ihtiyardr. Bedevdir, medendir. Hurr- mutlakdr, hurr- mukayyeddir. Ya dahi huriyetten iki mah daha yaldr. Gya alt ay zarfnda elli sene, belki daha ok tayy-i zaman ederek yaam. Zr veladeti vaktinde tercman- efkar olan gazeteyi, imdi bir gazete ile muvazene olsa, mabeynlerinden asrlar gemi zan olunacak. Hem de bidaviyetteki hrriyyet-i mutlakann ve medeniyetteki huriyyet-i mahdudenin izdivacndan tevelld etmi.. Gya: Dik-i ar, mrifet-i Sniden tarik-i ilham ile sadasn iitmi bir dk- sabah gibi bu inkkb- azimin sabah- inklbna ezhan- naimeyi sayahyla ikaz ediyordu. Bu cevabn mebde ve mead, yani mevzu ve gayenin celaleti, ve sailin ehemmiyeti sair kusurlar setredeceini mit ediyorum. Bint-l fikrin cihaz slubu garibdir.. Ve mehr-i muacceli de dikkattir... Ve hem de birinci tecrbe, birinci ina, birinci telif olduundan noksan ve ilak tabiidir. Hem de uzun cmlelerle sylemiim ta ki hakikatin sureti paralanmasn.. Ve hakikatin etrafnda daire ekmekle mahsur brakmaktr. Eer tutmadm, elinize vermedim; siz dikkatinizle tutunuz. Zaman- salifte, uara divanlarndan hsnn, bir ok ulema-y dibace-i teliflerinden Hulefa-i Raidinin mesleinden olmayan bir ahs- hakime mehasin-i milleti gasben ona vermek.. Ve ondan neet ettii gibi ( ) tral medihle istibdada kuvvet vermilerdi.. Ve mesavi-i istibdad dahi n kabili def grdklerinden zaman ve felei hedef ederek ikayat ve itirazatn oklarn daima mans tesiriyle malum ve lafz- mechul olan istibdada atarlard. Merutiyet-i eriye altnda olan adalet-i mahz
208

208

Yani: ondan neet etmi gibi manasyla.. Nair

MAKALELER

561

ancak Eflatun-u ilahnin mehasin-i hakikiye-i medeniyetin misal-i mahhas gstermek istedii Medine-i Fazlasnda ihtimal verebilirlerdi. Ben isem, o defi muhal grdkleri istibdad ykmakla ve muhal-i di grdkleri medine-yi fazilanin esasn atmakla megul olan bir ehl-i asrn efrad olduumdan o dete muhalefet ettim. Birinci sual meal-cevab icmalen mddea gibi vaz ediyorum. Sonraki

_ZQ8_Z,_[5@<@N5 gibidir,
tafsilat o mddeay mntic yle ki, demiler: Vcud-u Snia delil-i vazh nedir? Cevap: Delil-i nuran ve hayat- atein ve lemin ayn olan Muhammed (A.S.M.) ve kalb-i hidayetin lisan ki Muhammed (A.S.M.) n lisandr.

! w8 |X3!sE7! yUVK8:y[V2j7G< !w8(!(@TX7! IP9H7! @X7! |V2j7G<

Meali: Nurefan nazarna kar hayal hakikat setredemez.; Hak olan meslei tesvilata, tedlisata muhta deildir. Bu kelam iki frka- dallenin reddine iarettir. imdi beda edeceim cevaba... (Mabadi var) Said-i Krd

MAKALELER

562

Makale 6 ( )
*

Volkan
26 ubat 1324 11 Mart 1909 Say: 70

HAKKAT Biz Kal Beldan Cemiyet-i Muhammedde (Aleyhissalt Vesselm) dhiliz. Cihet-l vahdet-i ittihadmz tevhiddir. Peyman ve yeminimiz imandr. Mademki muvahhidiz, mttehidiz. ( ) Herbir mmin il-y Kelimetullah ile mkelleftir. Bu zamanda en byk sebebi, maddeten terakki etmektir. Zr ecnebiler fnun ve sanayi silhyla bizi istibdad- manevleri altnda eziyorlar. Biz de, fen ve sanat silhyla il-y Kelimetullahn en mdhi dman olan cehil ve fakr ve ihtilaf- efkrla cihad edeceiz.
209

Not: Buradan itibaren, Volkan, Mizan ve Serbesti ve daha sonra 1920 lerde kdam ve Sebilrread gazetelerinde neredilmi makalelerdir. Hazret-i stad 1951 lerde Volkan Gazetesinde neredilmi makalelerinin tamamna yakn ksmn ufak-tefek baz tasarruf ve tashihlerle tanzim etmi ve Hutbe-i amiye eseri arkasna ilhak ederek nerettirmitir. Sair gazetelerde neredilmi olan eski makalelerini grmedii, elde edemedii iin herhangi bir tasarruflar olmamtr. Biz, Volkandaki makalelerin stad Hazretlerinin tasarruflarn grm haliyle (h) metne alyor, dipnotlarda da muhalefet olduu yerlerde ilk asllarndaki eklini kaydediyoruz. (h) Hazret-i stadn tasarrufunu grm makaleler bizde mevcud ve mahfuzdur. Abdlkadir Badll 209 Volkan Gazetesinde iki pararaf arasnda u cmle vardr. Molla Ahmed Cizir-i

f"@"| B&y<]#I+!G&: I, Nair

Krd, Krde olarak buyurmu ki:

MAKALELER

563

Amma cihad- haricyi eriat- garrann berhin-i katasnn elmas klnlarna havale edeceiz. Zr medenlere galebe almak ikna iledir, sz anlamayan vahiler gibi icbar ile deildir. Biz muhabbet fedaileriyiz, husumete vaktimiz yoktur. Cumhuriyet ( ) ki, adalet ve meveret ve kanunda inhisar- kuvvetten ibarettir. On asr evvel eriat- garra teesss ettiinden, ahkmda Avrupaya dilencilik etmek, din-i slma byk bir cinayettir ve imale mteveccihen namaz klmak gibidir. Kuvvet kanunda olmal. Yoksa istibdad tevzi olunmu olur.
210

w[BW7!xT7! x;yV7!!hkim ve mir-i vicdan

olmal. O da mrifet-i tam ve medeniyet-i mm veyahut din-i slm namyla olmal. Yoksa istibdad daima hkmferma olacaktr. ttifak hdadadr, hevada ve heveste deil. nsanlar hr oldular amma yine abdullahtrlar. Herey hr oldu, eriat da hrdr, merutiyet de. Mesail-i eriat rvet vermeyeceiz. Bakasnn kusuru, insann kusuruna sened ve zr olamaz. Yeis, mani-i herkemaldir.( ) Neme lzm, bakas dnsn istibdadn yadigrdr. Bu cmlelerin mabeynini rabtedecek olan mukaddemat, Trke bilmediim iin mtalinin fikirlerine havale ediyorum.
211

210 211

Evet o zaman Merutiyet, imdi o kelime yerine Cumhuriyet konulmu.

Mellif Volkanda her kemldir kelimesinden sonra: havale etmek menba- her zillettir cmlesi vardr. Nair

MAKALELER

564

Makale 7
Volkan
No: 73 29 ubat 1324 14 Mart 1909

YAASIN ERAT-I GARRA!.. Ey mebusan! Uzunluu ile beraber gayet mcez bir tek cmle syleyeceim. Dikkat ediniz, Zr itnabnda caz var. yle ki: Merutiyet ve kanun-u esas denilen adalet ve meveret ve kanunda cem-i kuvvet!.. bu nvan ile beraber asl mlik-i hakik sahib-i nvan- muhteem. Ve messir ve adalet-i mahzay mutazammn nokta-i istinadmz temin eden ve merutiyeti bir esas- metine istinad ettiren evham ve kk sahibini varta-i hayretten kurtaran istikbal ve hiretimizi tekeffl eden, menafi-i umumiye olan hukukullah izinsiz tasarruftan sizi tahlis eden hayat- milliyemizi muhafaza eden umum ezhan manyetizmalandran ecanibe kar metanetimizi, kemlimizi mevcudiyetimizi gsteren sizi muahaze-i dnyeviye ve uhreviyeden kurtaran maksad ve neticede ittihad- umumiyeyi tesis eden o ittihadn ruhu olan efkr- mmeyi tevlid eden rk mesavi-i medeniyeti hudud-u hrriyet ve medeniyetimize girmekten yasak eden bizi Avrupa dilenciliinden kurtaran geri kaldmz uzun mesafe-i terakkiden -srr- icaza binaen- bizi bir zaman- kasrede tayyettiren Arab ve Turan ve ran ve Smileri tevhid ederek az zamaniyla bize bir byk kymet veren, ahs- manev-i hkmeti Mslman gsteren, kanun-u esasnin ruhu ve Onbirinci Maddeyi muhafaza ile sizi hns- yeminden kurtaran Avrupann eski zann- fsidini tekzib eden, Muhammed Aleyhissalt Vesselm htem-i enbiya ve eriatn ebed olduunu tasdik ettiren muharrib-i medeniyet olan dinsizlie kar sed eken, zulmet-i tebayn- efkr ve teettt- ry safha-i nuransi ile ortadan kaldran, umum lema ve vaizleri ittihad ve saadet-i millete ve icraat- hkmeti merutai meruaya hdim eden, adalet-i mahzas merhametli olduundan anasr-

MAKALELER

565

gayr- mslimeyi daha ziyade telif ve rabteden, en cebn ve mi adam en cesur ve has adam gibi hiss-i hakik-i terakki ve fedakrlk ve hubb-u vatanla mtehassis eden ve hadim-i medeniyet olan sefahet ve israfat ve havaic-i gayr- zaruriyeden bizi hals eyleyen, muhafaza-i hiretle beraber imar- dnya etmekle saye neat veren, hayat- medeniyet olan ahlk- hasene ve hissiyat- ulviyenin dsturlarn reten, herbirinizi ey mebuslar ellibin kiinin takaza-i hakkndan tebrie eden ve sizi icma-i mmete kk bir misal-i meru gsteren ve hsn- niyete binaen amalinizi ibadet gibi ettiren, yz milyon Mslmann hayat- maneviyesine s-i kasd ve cinayetten sizi tahlis eden ol eriat- Garra nvanyla gsterseniz ve hkmlerinize mehaz edinseniz ve dsturlarn tatbik etseniz, acaba bu kadar fevaidi ile beraber ne gibi ey bir kaybedeceksiniz? Vesselm. Yaasn eriat- Garra!..

MAKALELER

566

Makale 8
Volkan
No: 77 5 Mart 1325 18 Mart 1909

YAASIN ERAT-I AHMED (A.S.M.) eriat- garra, kelm- ezelden geldiinden ebede gidecektir. Nefs-i emmarenin istibdad- rezilesinden selmetimiz, slmiyete istinad iledir. O habllmetine temessk iledir. Ve hakl hrriyetten ( ) hakkyla istifade etmek, imandan istimdad iledir. Zr Sni-i leme hakkyla abd ve hizmetkr olann, halka ubudiyete tenezzl etmemesi gerektir. Herkes kendi leminde bir kumandan olduundan lem-i asgarnda cihad- ekber ile mkelleftir. Ve ahlk- Ahmediye (Aleyhissalt Vesselm) ile tahalluk ve Snnet-i Nebeviyeyi ihya ile muvazzaftr.
212

Ey evliya-i umr! Tevfik isterseniz, kavnin-i detullaha tevfik-i hareket ediniz! Yoksa tevfiksizlik ile cevab- red alacaksnz. Zr maruf umum enbiyann memalik-i slmiye ve Osmaniyeden zuhru, kader-i lahnin ( ) bir iaret ve remzidir ki; bu memleket insanlarnn makine-i tekemmlatnn buhar diyanettir. Ve bu Asya ve Afrika tarlasnn ve Rumeli bostannn iekleri, ziya-y slmiyet ile nev nema bulacaktr.
213

Dnya iin din feda olunmaz. Gebermi istibdad muhafaza iin, vaktiyle mesail-i eriat rvet verilirdi. ( ) Meseleleri terk ve feda edilmesinden, zarardan baka ne faydas grld? Milletin kalb hastal zaf- diyanettir. Bunu takviye ile shhat bulabilir.
214

Bizim cemaatmzn merebi: Muhabbete muhabbet ve husumete husumettir. Yani beyn-el slm muhabbete imdad ve husumet askerini( ) bozmaktr.
215

212 213

Volkanda Ve hrriyet-i haktan ifadesiyledir. Volkanda Kudret-i lhiyenin ifadesiyledir. 214 Volkanda bunun ifadesiyledir. 215 Volkanda ve husumet ceyini,

Nair Nair Nair

MAKALELER

567

Mesleimiz ise, ahlk- Ahmediye (Aleyhissalt Vesselm) ile tahalluk ve Snnet-i Peygamberyi ihya etmektir. Ve rehberimiz eriat- garra, klncmz da berhin-i kata ve maksadmz il-y Kelimetullahtr. Cemaatimize ( ) herbir mmin manen mntesibdir. Sureten intisab ise, Snnet-i Nebeviyeyi kendi leminde ihyaya azm-i kat iledir. En evvel mrid-i umum olan lema ve meayih ve talebeyi, eriat namna ittihada davet ederiz.
216

YYY HTAR-I MAHSUS Gazeteci denilen huteba-i umum, iki kyas- fsidle milleti batakla drtmtr. Birincisi: Vilayat, stanbula kyas ederek Halbuki elifbay okumayan ocuklara felsefe dersi verilse sath olur. kincisi: stanbulu Avrupaya kyas etmiler. Halbuki bir erkek, kadnn kametinden istihsan ettii libas giyinse maskara( ) ve rezil olur.( )
217 218

Yaasn eriat- Garr!..

Volkanda cemiyetimize, Volkanda muhannes ifadeleriyledir. Nair 218 Volkanda ve rezil olurdan sonra u cmleler yazldr: Hatime: Benim perian szlerimin mabeynlerini rabt edecek mukaddemat- matviyeyi itnabdan. htirazen: Hayalimde hfz ile zikretmedim. Ve bu mevve szlerimi temaa edenler misafireten ve tenezzlen ruhlarn bir Krd evi tlakna ayan olan cesedime gndersin de hazinetl-hayalimi tefti ile matlubat karsn. Yani leylam benim gzlerimle temaa etsin. Bedizzaman Said-i Krd
217

216

MAKALELER

568

Makale 9
Volkan
No: 83 11 Mart 1325 23 Mart 1909 Bu makale,Volkan 83 ve 84 saylarnda yaynlanmtr.

Da Meyvesi Ac da Olsa Devadr BEDZZAMAN-I KRDNN FHRSTE- MAKASIDI VE EFKRININ PROGRAMIDIR. Ey u mevve szlerimi temaa eden zt! Gayet dikkat ve muhakeme ile mtalaa et. Yoksa sathi nazardan hsl olan su-i tefehhm zannnz hell etmem. Sen de okuma!..( )
219

fadatm zeklere hitaptr. ret kfidir. Benim mekteb-i edebim Krdistann yksek dalar olduundan kusurumu mmlik ve acemiliime balamak mukteza-y mrvvettir. Ben ki, slmiyete, Maarif-i slmiyeye, ulemya, talebelie ve Osmanlla ve hilafete ve ttihad- Muhammediyeye ve Krdle intisabm cihetiyle u sfatlardan neet eden devair-i mtekatia gibi cemiyetlerin mltekas olduundan ve her bir heyet-i itimaiyenin cism-i nm gibi tenbihe muhta olan ukdetl-hayatiyesinde mndemi istidadat fiile karmasnn muharriki ve mkz meyl-t terakki olduundan o ukde-i hayat mtenebbih etmek ve meyl-t terakkiyi faaliyete sevk etmek iin herbir heyete mahsus birer fikrim vardr.

Birinci Madde

219

Volkanda sen anla da okuma tarzndadr. Nair

MAKALELER

569

lem-i slmiyetin ukde-i hayatiyetisini tenbih ve temin ve meyltterakkisini faal etmek iin adlet ve meveretten ibret olan merutiyetin mehz ve menban, ezel ve ebed annda olan Kanun-u lhnin rihi olan mezahib-i erbaay ittihaz etmektir. Zr milyonlarla dhilerin ecr-i hiret iin istinbat ettikleri bahr- umman gibi mesil-i eriyeye kanaat etmeyip; Avrupaya ahkm ve ahlkta dilencilik ve izhar- fakr etmek, din-i slma byk bir cinyettir. Mertyette hkm, knun olduundan bu knun, libas- milliye-yi slmiyeyi giymeli. T ki, asabiyyet-i manevye onun riyasetine kar cevab- red vermesin. Mertiyette eriat- Garra hkmferma olduu halde,( ) ecere-i zakkumu kknden ihra edecek. Ve ecere-i tb zemin-i merutiyette nev- nema bulacak ve dal budaklar saacaktr.
220

Zakkum ecereleri; dinsizlik, iftirak ve nifak ve znb ve mesavi-yi medeniyet ve hakkmzda ematetli olan zann- fsid-i ecnibdir. Ve tb ecereleri: ruhn manyetizma ile ittihad- mme ve inbisat- eriat cihetiyle terakki ve tenzih-i din ve nokta-i metn-i dne istinad, merutiyet sebebiyle ikbl-i istikblimizdir. Hem de anasr- gayr- mslime, merutiyetin devamna mutmain olacaktr. Cemi-i kuvvetimle derim ki: hibir hakiki mehasin-i medeniyet yoktur ki; slmiyet sarahaten veya zmnen veya iznen onu veya daha ahsenini mtekeffil olmasn. Amm vesef ki; abuk( ) aldatc mesavi-i medeniyeti ocuk tabiatl bz ehl-i heva ve heves mehasin zannederek tt gibi en evvel onu taklid ettiler.
221

Hem de mertiyet, eriatn abd-i memlkudur. Ondan gasbolunmaz. Dikkat isterim ki; eriat ile hi mnasebeti olmayan o mthi istibdd- zlimne srf milleti aldatmakla bir mnasebet-i mevhumeye istinad ile ol kadar dhil ve haric mhacemata kar bu kadar zaman kendini muhafaza ettiinden, imdi asl- eriatla mnasebet-i hakikiyesi olan merutiyetin beks bu kuvvet-i liyeye istinad etmek zarurdir. kinci Madde Maarif-i slmiye ordusunun frkalar olan ehl-i mederese ve ehl-i tekye ve ehl-i mektebin ifrat ve tefrit ile birbirlerini tadll ve techl ile h220 221

Yani: eriat- Garra merutiyette tam hkmferma olduu takdirde eklinde, Volkanda ocuk aldatc ifadesiyledir. Nair

MAKALELER

570

sl olan; ve ahlk- slmiyeyi esasyla sarsan ve aheng-i terakkiyi ihll eden tebyn- efkrlar ve tehalf- meariblerini izle; ve efkar tevhid, mearibi takrib zarurdir. Nasl ki; cesim bir fabrika-y muntazamann ve bir kasrn odalarnn kaplar birbirine alyor, bir maksada hizmet eder. Kezalik mektep ve medrese ve tekye, teyid-i mnasebet ile o kasr- li-yi slmiyenin birer ak kapl odas gibi olmak ve salonu da hkmet olmak zarurdir. T herbiri dierinin noksann tekml ile kide-i taksm-ul-mesa tatbik edilsin. Teyid-i mnasebet yledir ki: Mektib-i liyede hakak-i slmiyeyi berhin ile okutmak ve medreselerde fnn-u lzime-i medeniye, eski hkemnn bataklna bedel tedrs olunmak ve tekyelerde de mtebahhirn ulema bulunmaktr. nc Madde Devlet-i ilmiyede mertiyet-i ilmiyeyi tesis etmektir. T ki, efkr- umumiye-i ilmye feveran ile, araz ve enaniyet ve evhm ve behat bel etsin. Zra herbir lim, kendi fikrini herkese kabul ettirmekle taklid yolunu amak ve taharri-i hakkatn yolunu seddetmekle bir nevi istibdd- ilmiye yapyor. Elhsl: stibdad gerek idarede gerek ilimde olsun, semert- sa yi istihlkla istikble istidbr ediyor. darede kuvvet kanunda olmal. Ve ilimde de kuvvet hakda olmal. Yoksa istibdd hkmferma olur. Drdnc Madde Talebelik sanat- mtenevviasnda taksm-l mesa kaidesini medresede tatbik etmekle beraber, itimaat ile mnazara ve mdavele-i efkrdan feveran eden bir nevi efkr- umumiyeyi stad- mnev ittihaz etmektir. T ki talebelikte ukdet-l hayatiye tenebbh ve meylt-terakki faaliyete ve meylt-teceddd zuhra balasn. Elhsl: Nasl ki, devlette efkr- amme hkimdir. Mfts de efkr- umumiye-i ulem olmal. Ve stad ve muallimi de efkr- mme-i talebe olmaldr. T ki, merutiyet mtesaviyen ve mtenasiben cereyan esin. eriatta icma- mmet hccet-i kat-i olduundan efkr- mmenin kymet ve mevkiini gsterir.

MAKALELER

571

Beinci Madde Mrid-i umum olan vaiz ve hatipler hem lim-i muhakkik olmaldr, t brhan ile ikna eylesin. Zr tasvir ve tezyin-i mddea, mteharri-i hakikata kar faidesizdir. Ve hem de hakm-i mdakkik olmaldrlar, t ki bir eyi terib veya terhib ile, ondan daha mhim eyi tenzil ve tahff edip muvazene-i eriat bozmasnlar. Ve hem de bel-i hakm olmaldrlar. T ki,muktezay hle mutabk ve ilcaat- zamana muvafk ve tehis-i illete mnasib sz sylesinler. Altnc Madde Osmanlln meyl-t terakkisini faal etmektir. yle ki: Bu devletin mbihilhayat ve dini, Din-i slm olduundan her bir Osmanl l-y evket-i slmiyeye mkellef ve her bir mmin l-y Kelimetullaha muvazzaftr. Ve bu zamanda ilnn en byk sebebi maddeten terakki olduundan; ve terakkinin en mthi dman olan cehlet ve zarret ve ihtilfa; seyf-l mrifet ve say-i insan ve ittihad ile din namna ittihad edeceiz. Amma ada-y harici, meden olduklarndan fikren galebe almak lzmdr. O cihad da berhin-i eriata havale edeceiz. Yedinci Madde Hilafete dair bir ryadr. lem-i mnda padiah grdm. Dedim: Sen zekat-l mr mer-i Snnin mesleinde sarfet!.. T ki, merutiyet riyasetine lzm ve biatn mns olan tevecch- umumiyeyi kazanasn. Pdiah dedi: Ben Onun yolunda gideyim. Siz de ol zaman ehlini taklid edebiliyor musunuz... bir de sizde, onlardaki kuvvet-i slmiyet ve safvet ve ahlk... Ben dedim: Bizdeki tenebbh- efkr- umum ve tekemml- mebadi ve vesait ve ihata-i medeniyet, o noktalarn yerini tutmakla; hem o noktalar istihsal, hem de netice-i matlb olan terakkiyi intac edebiliyor.( ) Dvel-i ecnebyenin adaleti bunu isbat eder.
222

O dedi: Nasl yapacam? Dedim: stibdad, kalb-i memalik olan stanbulda kan brakmadndan hsn- niyeti gster. Pr efkat ile merutiyeti kansz kabul etti222

Volkanda edebilir ifadesiyledir.

Nair

MAKALELER

572

in gibi, menfur olmu Yldz mahbub-u kulb etmek iin eski zebanler yerine melike-i rahmet gibi muhakkikn-i ulemay doldurmak... ve Yldz dr-l fnn gibi etmek... Ve ulm-u slmiyeyi ihya etmek ve meihat- slmiyeyi ve hilfeti, mevki-i hakikisine isad etmek... Ve milletin kalb hastal olan zaf- diyanet ve ba hastal olan cehaleti, servet ve iktidarnla tedavi etmekle Yldz Sreyya kadar il et. T Hnedn- Osman ol burc-u hilafette pertevnisr- adlet olabilsin. Hem de havac-i zaruriyeye iktisad et. T altrlm olan israfa iktidar olmayan biare millet de iktida etsin. Madem ki, imamsn... Birden uyandm, grdm ki, asl bu lem-i yakaza ryadr. Asl uyanmak ve hakkat o rya imi. Sekizinci Madde leride tavaif-i mlk temelleri hkmnde olan anasr- muhtelife klplerinin ittihadnn temeli ve nokta-i istinadmzn esas olan ttihad- Muhammedden anasr- gayr- mslime tevahhu etmesinler. Zra mesleimiz srf ahlk ve din olduundan onlara faide-i azimeden baka zarar vermez.( ) Bizi kendilerine kyas etmesinler. Zr milliyetleri oktan vicdan olan dinlerine galebe alm... Hem de onlar meden biliriz. Medenlere ikna ile muhabbetle galebe alnr. Bhusus en vahi zamanlarda bu kadar edyn ve akvm- muhtelife ferman-
223

w<G7! ]4!I6!

ile medeniyet-i slmiyede msun kalmlardr. Ne vakit cemiyyetimizden tevahhu etseler, Merutiyete adem-i kabiliyetlerini ve vatana hiyanetlerini ve merutiyeti muvakkat ve gayr- meru istediklerini gstermi olurlar. Hemde ecnebiler bu cemiyyet-i ahlkiyye ve mridaneyi istihsan etmeleri gerektir. Zr eski zamanda ecnebiler vahi olduklarndan ttihad- Muhammed (A.S.M) onlarn vahetine kar taassub ve husmet gstermee mecbur idi. imdi onlarn medenilemeleri ile o mahzur zail olmutur. Zra din noktasnda medenilere galebe ikna iledir. Ve mezheb
Volkanda zarar vermez cmlesinden sonra, hem de mvazene-i devleti muhafaza eden milliyetimiz slmiyetten baka yoktur. Cmlesi de vardr. Nair
223

MAKALELER

573

ve dinin ulviyetini ve mahbbiyetini fiilen gstermek iledir. Sz anlamayan bedeviler gibi icbar ve husumetle deildir. Amma vaesef ki, slmiyyet ve hamiyyet nmn tayan baz zevzek ve lubalilerin kamerin menfaat, ayyalar mehtbnda iret etmee mnhasr ve emsin faidesi bataklkta mevadd- hasise taaffn etmee mnhasrdr. diyen eblehler iret ve taaffna mania olmak iin ems ve kamerin men-i tuluna kalkmalar gibi, en mukaddes ve ulv olan eriat- Garra ve onun hdimi ve en hakikkatl ve uhrev olan ttihad- Muhammedyi kendi cemiyet-i dnyeviyelerine kyasen arz- fside ve metalib-i sfliyeye vasta etmek gibi bir emr-i muhale ihtimal veriyorlar. Ve ems-i hakikate pf pf ediyorlar. Heyhat nerede Sreyya sprge olur? Veya zm salkm gibi yenilir? Cihan arslanlar silsile-i eriata bal olduundan tilkinin onu koparmaa kalkmas srf mecnnanedir. Cemiyyetimizin merebi, beynel-slm muhabbetin mnsna muhabbet ve husmetn medllune husmettir. Ve meslei: Ahlk- Ahmediye (A.S.M.) ile tahalluk ve Snnet-i Nebeviyeyi ihya etmektir. Ve rehberi eriat- Garra... ve seyfi berahn-i kta... ve maksad l-y Kelimetullahdr.... Dokuzuncu Madde Krdlerin ihtilafndan zayi olan kuvve-i cesimelerinden istifade etmek iin ittihad- mill ile efkr- umumiyelerini izhar etmek ve maarif ile o efkr terakki ettirmektir. T ki, meyl-t terakkileri faaliyete ve ukde-i hayatiyeleri tenvre( ) balasn. Halbuki maarif-i cedideden drt sebepten tevahhu ediyorlar. stzh olunca izh edeceim. Bhusus imdiki baz genlerimizin dinlerindeki lubline hareketleri daha ziyde milleti tevhi ediyor. Bu gibi lubliler Mertiyete hizmet deil, bilaks Merutiyete ve millete byk bir darbe vurarak tark- terakkyi sedde sebep oluyorlar.
224

Krdistana maarif-i cedidenin idhline re-i yegne: Hamidiye alaylarnda askerlik mnasebetiyle mekatibte, medrese nm- melfiyle ulm-u diniye ile beraber fnun-u lzme-i medeniyeyi; air-i mezkrenin muhtelif nikatnda talebenin tayinatnn teminiyle beraber dr-ul ilim kd... Ve bunlardan neet eden Krd lemas da,

224

Volkanda tenebbhe balasn ifadesiyledir.

Nair

MAKALELER

574

ihya olacak medaris-i mnderisede Krdlerin istidadlarna gre tedris-i fnn etmektir. Kader bana Trkeyi az vermi. Hatt hi vermemi. Dikkatinizle

GZ7!pA#! w8|V2K7!:
bana yardm edin. Yzbin defa yaasn eriat Garra!.. Nerettiim fihriste-i makasddan terk ettiim bir fkradr. yle ki: Zahiren hariten cereyan eden maarif-i cedidenin bir mecras da, bir ksm ehl-i medrese olmal. T gll gtan tasaffi etsin. Zira bulanklyla baka mecradan taaffn ede gelmi ve atalet bataklndan neet eden ve istibdad semmu ile teneffs eden ve zulm tazyiki ile ezilen efkra bu mteaffin su, baz aks-l amel yaptndan, misfat- eriat ile szdrmek zarurdir. Bu da ehl-i medresenin d-u himmetine muhavveldir.

GZ7!pA#! w8]V2,7!:

MAKALELER

575

Makale 10
Volkan
14 Mart 1325 27 Mart 1909 Say: 86

SAD-YI HAKKAT Tark-i Muhammed (Aleyhissalt Vesselm) bhe ve hileden mnezzeh olduundan bhe ve hileyi ma eden gizlemekten de mstanidir. Hem o derece azm ve geni ve muhit bir hakikat, bahusus bu zaman ehline kar hibir cihetle saklanmaz. Bahr-i Umman nasl bir destide saklanacak? Tekraren sylyorum ki: ttihad- slm hakikatnda olan ttihad- Muhammednin (Aleyhissalt Vesselm) cihet-i vahdeti tevhid-i lahdir. Peyman ve yemini de imandr.( ) Mntesibni umum mminlerdir. Nizamnamesi Snnet-i Ahmediyedir (Aleyhissalt Vesselm). Kanunu, evamir ve nevahi-i eriyedir. Bu ittihad, detten deil, ibadettir.
225

hfa ve havf riyadandr. Farzda riya yoktur. Bu zamann en byk farz vazifesi, ittihad- slmdr. ttihadn hedef ve maksad; o kadar uzun, mnaib, muhit, merakiz ve meabid-i slmiyeyi birbirine rabtettiren bir silsile-i nuranyi ihtizaza getirmekle, onunla merbut olanlar ikaz ve tark-i terakkiye bir hhi ve emr-i vicdan ile sevketmektir. Bu ittihadn merebi, muhabbettir. Husumeti ise, cehalet ve zarret ve nifakadr. Gayr- mslimler emin olsunlar ki bu ittihadmz, bu sfata hcumdur. Gayr- mslime kar hareketimiz iknadr. Zr onlar meden biliriz. Ve slmiyeti mahbub ve ulv gstermektir. Zr onlar munsif zannediyoruz. Lbaliler iyi bilsinler ki, dinsizlikle kendilerini hibir ecnebiye sevdiremezler. Zr mesleksizliklerini gstermi olurlar. Mesleksizlik, anarilik sevilmez. Ve bu ittihada tahkik ile dhil olanlar,
225 Volkanda imandr kelimesinden sonra: Encmen ve cem'iyetleri, mesacid ve medaris ve zevayadr. ifadesi vardr. Nair

MAKALELER

576

onlar taklid edip kmazlar. ttihad- Muhammed (Aleyhissalt Vesselm) olan ittihad- slmn efkr ve meslek ve hakikatn efkr- umumiyeye( ) arz ederiz. Kimin bir itiraz varsa etsin, cevaba hazrz.
226

G9!yV,V,w<! yBK"@Z %!h[-yVW% !*yV,V,w<! fVK" @,yyV[&+! y":*

226

Volkanda enzar- umumiyeye lafzyladr.

Nair

MAKALELER

577

Makale 11
Volkan
18 Mart 1325 31 Mart 1909 Say: 90

REDD-L EVHAM ttihad- Muhammed (Aleyhissalt Vesselm) cemaatine ( ) isnad ettikleri dokuz evham- fsideyi reddedeceim.
227

Birinci Vehim: Byle nzik bir zamanda din meselelerini ortaya atmak mnasib grlmyor. Elcevab: Biz dini severiz. Dnyay da yine din iin severiz.

w<("@[9G7! ]4h['
Sniyen: Madem ki Merutiyette hkimiyet millettedir. Mevcudiyet-i milleti gstermek lzmdr. Milliyetimiz de yalnz slmiyettir. Zr Arab, Trk, Krd, Arnavut, erkez ve Lazlarn en kuvvetli ve hakikatl revabt ve milliyetleri, slmiyetten baka bir ey deildir. Naslki az ihmal ile tavaif-i mlk temelleri atlmakta ve on asr evvel lm olan asabiyet-i cahiliyeyi ihya ile fitne ikaz olunmaktadr. Ve oldu grdk kinci Vehim: Bu nvan tahsisiyle, mntesib olmayanlar vehim ve telaa dryor? Elcevab: Evvel de sylemitim. Ya mtalaa olunmam veya s-i tefehhme uram olduundan tekrarna mecbur oldum. yle ki: ttihad- slm olan ttihad- Muhammed (Aleyhissalt Vesselm) dediimiz vakit, umum mminlerin mabeyninde bilkuvve veya bilfiil
227

Volkanda cemiyetine kelimesiyledir.

Nair

MAKALELER

578
228

sabit olan ittihad muraddr. Yoksa stanbul ve Anadoludaki cemaat ( ) murad deildir. Amma bir katre su da, sudur. Bu nvandan tahsis kmaz. Tarif-i hakiksi ( ) yledir:
229

Esas temeli, arktan garba cenubdan imale mmted ve merkezi Haremeyn-i erifeyn, cihet-i vahdeti tevhid-i lah.. peyman ve yemini iman.. nizamnamesi, Snnet-i Ahmediye (Aleyhissalt Vesselm).. kanunnamesi, evamir ve nevahi-i eriye.. kulp ve encmenleri, umum medaris, mesacid ve zevaya.. o cemaatin ilelebed ve muhalled nair-i efkr, umum ktb- slmiye ve her vakit nair-i efkr bata Kurn ve tefsirleri ( ) ve il-y kelimetullah hedef maksad eden umum din ve mstakim ceraiddir. Mntesibni, umum mminlerdir. ( ) Reisi de Fahri lemdir (Aleyhissalt Vesselm).
230 231

imdi istediimiz nokta, mminlerin tevecchleri ve teyakkuzlardr. Tevecch- umumnin tesiri inkr edilmez. ttihadn hedef-i maksad ily Kelimetullah ve meslei de kendi nefsiyle cihad- ekber ve bakalarn iraddr. Bu mbarek heyetin( ) yzde doksan dokuz himmeti siyaset deildir. Siyasetin gayr olan hsn- ahlk ve istikamet ve saire gibi makasd- meruaya masruftur. Zr bu vazifeye mteveccih olan cemiyetler pek az, kymet ve ehemmiyeti ise pek oktur. Ancak yzde biri, siyasiyyunu irad tarkiyle siyasete taalluk edecektir. Klnlar, berhin-i katiyyedir. Merebleri de muhabbet olduu gibi, beyn-el mminn uhuvvet ekirdeinde mndemi olan muhabbete ecere-i tb gibi nev nema vermektir.
232

nc Vehim: ( ) Volkana mensub cemiyetin, tefrikadan ve bakalarna tevlid-i yesinden baka ne faidesi var?
233

Volkanda stanbul ile Volkan idarehanesi murad deildir ifadesiyledir, Volkanda tasrif-i hendesisi yledir eklindedir. Nair 230 Ve bu zamanda bir tefsiri, Risale-i Nur. Mellif 231 Volkanda mminlerdirden sonra kalu beladan beri mntesiptirler cmlesi, 232 Yine Volkanda cemiyyetin kelimesiyledir. Nair 233 Asar- Bediiyyenin (Osmanlca) birinci tabnda, Hazret-i stadn Nur Risalelerinde derc edipte nerettirmedii ekliyle tanzim edilmi dipnotunda izah verilmi olmakla beraber tab srasnda Volkan Gazetesinin asl nshalar elimizde olmad iin beraber yaynlanmamt. Osmanlca Asar- Bediyyenin bu ikinci tabnda, dercedilmemi olan nc ve Drdnc Vehimleri de beraberce nerediyoruz. nk Asar- Bediiyye eseri, hususiyle Bedizzaman Hazretlerinin btn makale ve nutuklarn ilk asllar ile tazammun etmektedir. Abdlkadir Badll
229

228

MAKALELER

579

Elcevab: Bu tefrik deil, tevhiddir. Yes deil middir. O hakikat- uzm ki, nsf- kre-i arzda meknuz-u uruk-u zeheb gibi bir kesini kef ile tecelli etmi yeni bir mealedir. Bahr- umman bir destide smad gibi, ttihad- Muhammed de Volkan idaresinde veya stanbulda skp kalmayacaktr. Belki imdiki kuvveden fiile km bir para ttihad- Muhammed karul as gibi ikzdan ibrettir. Hem de o derece uzun ve mteselsil ve merkiz-i slmiyeyi birbirine rabt eden silsile-i nuraniyi ihtizza getirmekle, onunla merbut umum mminleri la-i Kelimetullahn bu zamanda en byk vastas olan maddeten ve manen terakkiyata bir evk ve emr-i vicdan ile sevk etmektir. Zr istibdad ve tahakkmden tahalls, hahi ve evk-i vicdan ile sevk olur. Halbuki binde bir tane mnevver-l fikirdir, vicdanen mtehasss oluyor. Hiss-i din olsa ehass- havas ve en mi hiss-i din ile mtesviyen tarik- terakkide mnevver-l fikir gibidirler. Hem de tenvir-i fikre sebeb olan mrifet-i amm veya medeniyet-i tamm bizde olmad iin nur-un nur olan din-i slm menr etmeliyiz, t ahengi terakki muhtell olmasn. Drdnc Vehim: imizdeki gayr- mslimler rkecekler veya bahane tutacaklar? Elcevab: Bahane tutmak ocukluktur veya hainliktir. rkmek ise, cehalet veya techldr. Zr gayr- mslimler kurun-u vustada vahi olduklar zamanlarda ferman- ile, bu kadar edyan ve akvam- muhtelife medeniyyet-i slamiyede masun kaldklarndan slamiyetin uluvv-u cenab ve gayri mslim tevehhm ettikleri mahzurun adem gne gibi tezahr ediyor. Hem de gayr- mslimlerin selameti, vatann saadeti iledir. Ve merutiyetin devam, ruhu, nokta-i istinad ve mridi, eriat ve milliyetimiz olan slmiyyet olduundan, gayr- mslimler bu ittihaddan rkmek deil, takdis ve nsiyet etmek lzmdr. Beinci Vehim: Ecnebilerin bundan tevahhu etmek ihtimali var? Elcevab: Bu ihtimale ihtimal verenler mtevahhitir. Zr merkez-i taassublarnda slmiyetin ulviyetine dair konferanslarla ( ) takdis etmeleri bu ihtimali reddeder. Hem de dmanlarmz onlar deil; asl bizi bu
234

!h6!

234

Bismark ve Mister Karlayl gibilerin malm beyanatlarna iaret eder. Mellif

MAKALELER

580

kadar dren il-y Kelimetullaha mani olan cehalet ve neticesi olan muhalefet-i eriattr. Ve zarret ve onun semeresi olan s-i ahlk ve harekattir ve ihtilaf ve onun mahsul olan araz ve nifaktr ki, ittihadmz bu insafsz dmana hcumdur. Amma ecnebilerin vahi olduklar kurn-u vustda; slmiyet, vahete kar husumet ve taassuba mecbur olduu halde, adaleti ve itidalini muhafaza etmi. Hibir vakit engizisyon gibi etmemi. Ve bu zaman- medeniyette ecnebiler meden ve kuvvetli olduklarndan, o zararl ( ) olan husumet ve taassub zil olmutur. Zr din nokta-i nazarndan medenlere galebe almak ikna iledir, icbar ile deildir. Ve slmiyeti, mahbub ve ulv olduunu evamirine imtisalen efal ve ahlk ile gstermek iledir. cbar ve husumet, vahilerin vahetine kardr.
235

Altnc Vehim: Bazlar Snnet-i Nebeviyeyi hedef-i maksad eden ttihad- slm, hrriyeti tahdid eder ve levazm- medeniyete mnafdir diyorlar. Elcevab: Asl mmin, hakkyla hrdr. Sni-i leme abd ve hizmetkr olan, halka tezellle tenezzl etmemek gerektir. Demek imana ne kadar kuvvet verilse, hrriyet de o kadar kuvvet bulur. Amma hrriyet-i mutlaka ise, vahet-i mutlakadr, belki hayvanlktr. Tahdid-i hrriyet dahi insaniyet nokta-i nazarndan zarurdir. Sniyen: ocukluk tabiat ile, heva ve heves ile znb ve mesvi-i medeniyyet mehsin zan olunuyor. Halbuki medeniyyetin hibir hakiki mehsini yoktur ki, slamiyette sarahaten veya zmnen veya iznen o, veya daha ahseni bulunmasn. Slisen: Baz sefih ve lbaliler hr yaamak istemediklerinden, nefs-i emmarenin esaret-i rezilesi altna girmek istiyorlar. Elhasl: eriat dairesinden hari olan hrriyet, ya istibdad veya esaret-i nefis veya canavarcasna hayvanlk veya vahettir. Byle lbaliler ve zndklar iyi bilsinler ki, dinsizlikle ve sefahetle sahib-i vicdan hibir ecnebiye kendilerini sevdiremezler ve benzetemezler. Zr mesleksiz ve sefih sevilmez. Ve bir kadna yakr -istihsan ettii- libas erkek giyse maskara olur.( )
236

235 236

Volkanda o mahzur olankelimesiyledir. Volkanda erkek giyse msteskal olur ifadesiyledir.

Nair Nair

MAKALELER
237

581

Yedinci Vehim: ttihad- slm cemaati, ( ) sair cemiyet-i diniye ile akk-ul asdr. Rekabet ve mnaferat intac eder. Elcevab: Evvel umr-u uhreviyede hased ve mzahamet ve mnakaa olmadndan bu cemiyetlerden hangisi mnakaaya, rekabete kalksa ibadette riya ve nifak etmi gibidir. Sniyen: Muhabbet-i din saikasyla teekkl eden cemaatlerin iki art ile umumunu tebrik( ) ve onlarla ittihad ederiz.
238

Birinci art: Hrriyet-i eriyeyi( ) ve asayii muhafaza etmektir.

239

kinci art: Muhabbet zerinde hareket etmek, baka cemiyete leke srmekle kendisine kymet vermee almamak. Birinde hata bulunsa, mfti-i mmet cemiyet-i lemaya havale etmektir. Slisen: l-y Kelimetullah hedef-i maksad eden cemaat,( ) hibir garaza vasta olamaz. sterse de muvaffak olamaz. Zr nifaktr. Hakkn hatr ldir, hibir hatra feda olunmaz. Nasl Sreyya sprge olur veya zm salkm gibi yenilir? ems-i hakikata pf, f eden, divaneliini iln eder.
240

Ey din cerideler! Maksadmz: Din cemaatlar maksadda ittihad etmelidirler. Mesalikte ve mereblerde ittihad mmkn olmad gibi, caiz de deildir. Zr taklid yolunu aar ve Neme lzm, bakas dnsn szn de sylettirir. Sekizinci Vehim: Asl ittihad- slm( ) olan buradaki cemaata, manen gibi sureten de intisab edenlerin ekserisi avam, bir ksm da mehull hal olduundan, fitne ve ihtilaf( ) ma ediyor.
241 242

Elcevab: Belki araza adem-i msaadesine binaendir ki, evail-i slma mabehetidir. Hem de madem maksad, ittihad ve il-y Kelimetullahtr. Teebbsat ve harekt da ibadettir. badet cmiinde ah ve geda birdir. msvt hakik dsturdur. mtiyaz yoktur. Zr en ekrem,
237 238

Volkanda Bu cemiyyet eklindedir. Volkanda takdis kelimesiyledir. 239 Volkanda merutay-i meruay eklinde ve 240 Volkanda cemiyyet kelimesiyledir. 241 Volkanda asl ittihad- Muhammednin.. eklinde, 242 Volkanda bir esas- metine adem-i istinad ima ediyor cmlesiyledir.

Nair Nair Nair Nair

MAKALELER

582

en mttakidir. Ve en mttaki, en mtevazidir. Binaenaleyh manen asl hakikat- ittihada intisabiyle ile beraber sureten onun nmunesi olan bu uhrev ve srf din cemaate ( ) intisab ile teerrf edecek, yoksa eref vermeyecektir. Bir katre, bahr- umman tezyid edemez. Hem de bir gnah- kebire ile imandan kmad gibi, ems garbdan tul etmediinden tevbenin kaps da aktr. Bir desti mteneccis su, bir denizi tencis etmedii gibi, kendi de temizlendiinden imdi bu nmune-i ittihada intisab eden adama artmz olan Snnet-i Nebeviyeyi (Aleyhissalt Vesselm) ihya ve evamirine imtisal ve nevahiden itinab ve asayie ilimemek( ) -elinden gelse- azm-i kat ile dhil olan baz mehul-l hal olanlar bu hakikat- liyeyi lekedar edemez. Zr kendi lekedar olsa da, iman mukaddestir. Bu nvan- mukaddese byle bahane ile leke srmek; slmiyetin kymet ve ulviyetini bilmemekle beraber, kendini ahmak-un ns iln etmektir. Nmune-i ittihad olan cemaatimize( ) sair cemiyat- dnyeviyeye kyasen leke srmeyi, tariz etmeyi cemi kuvvetimizle reddederiz. stifsar tarkiyle bir itirazlar olursa cevaba hazrz. te meydan
243 244 245

Benim dhil olduum cemaat burada tafsil ettiim ittihad- slmdr. ( ) Yoksa muterizlerin btl tevehhm ettikleri cemiyet-i mtehayyele deildir. Bu din heyet efrad, arkta olsa, garbda olsa, cenubda olsa, imalde olsa beraberiz.
246

Dokuzuncu Vehim: ( ) Cemiyyetlerde teebbsat- hafiye olduu halde, ttihad- Muhammedinin izhar- seriri neden lzum grlm?
247

Elcevab: slamiyet aikrdr. Hem de kuvve-i ittisiyyesi tazyik olunsa leme zelzele verecek. Hem de, ihf, hile ve pheyi davet ettiinden, hile ve bheden mnezzeh olan hakikat, hafdan da mstanidir. Hem de, messes iken baz kelerden tecelli ediyor. Hem de bidayet-i slmda krk oldu, saklanmad.. Nasl yz milyondan sonra gizlenecek!
Volkanda n cemiyete kelimesiyledir. Volkanda ve muhafaza-i merut-i meruaya ifadesi ve 245 Volkanda cemiyetimize kelimesiyledir. 246 Volkanda cemaat ve ittihad- slm ve heyet kelimeleri yerine: cemiyyet ifadesi vardr. Nair 247 Asar- Bediiyyenin Osmanlca ilk tabnda u dokuzuncu vehim mevcud olmad gibi; sen imzan Bedizzaman olarak atyorsun blm de yeri buras deilken yanllkla derc olunmutu. Nair
244 243

MAKALELER

583

Hem de bir eyi akl grr, kabul eder.. Fikir urar, teslim eder. Bir hakikat, haf perdesini kabul etmez.

GZ7!pA#! w8]V2^8,7!:
Yzbin defa cemi mminlerin lisanyla insanlarn adedi kadar deriz: Yaasn eriat- Garra-i Ahmed (A.S.M.) ttihad- Muhammednin Kk Efradndan Bedizzaman- Krd Said

MAKALELER

584

Makale 12
Volkan
Say: 97 25 Mart 1325 7 Nisan 1909

ZYA-YI HAKKAT ( )
*

Lisanm fikrime iyice tercmanlk edemiyor. Muhakemenizle bu perian szlere bir intizm veriniz. Sual: Asl- ttihad- Muhammednin numunesi ve bir ulesi olan buradaki ittihad ne edecektir? Elcevap: Manevi ve irad tarikiyle ikaz edecek ve aktar- erbaaya yaylm olan silsile-i mteselsile-i nuraniyeyi ihtizaza getirecek ve beynel mminin muhabbet ve uhuvveti kuvveden fiile karacak.. Mteferrik ve tavif-i mlk temelleri olan cemiyyetleri tevhid edecek ve vasta- terakki olan hubb-u din, hubb-u vatan gibi ve hedef-i maksad olan ila-y kelimetullah menfaat-i dnyeviye gibi, hamiyet-i slamiye ile hamiyet-i milliye gibi herkesi mteveccih klacak!.. Zr vasta-i terakkimiz tarikde, maksadda ve hissi hamiyette msennadr, daha muhkemdir. Emma vaesefa ki istifade tarikini bilmedik. Bu msennann bir kat zlse nsf- kuvvet gibidir. Hem de: Yryn terk ile bakasnn yryn renmedi misaline masadak olacaz. Hem de: Lahm ve demlerine karm olan hissiyat- diniyenin yerini baka bir ey tutamaz. Meer birden vcd, tamamyla birden inklab edebilsin. Sual: Bu cemiyyet-i Muhammed sair cemiyyetler gibi hiss-i tarafdar ve rekabeti ve mnakaay uyandracak. Bahusus askere sirayet ile neticesi iyi kmaz.?!
Volkann iki saysnda devam eden bu makale bilahere Hazret-i stadn sair makalelerinde yapt gibi baz tasarruflarna uramamtr. Biz ise onu Volkandaki ilk asln derc ediyoruz. Nair
*

MAKALELER

585

Elcevab: ttihad- Muhammed, sair cemiyatn akran ve emsali deildir. Belki umumun pederi ve mrididir, o yldzlara bu ems ziya verecek ve her dairenin mfevkinde.. Ve sir devaire muhittir. Zr mnen liv-l hamd-i Muhammed (A.S.M.) altna girmeyen mmin yoktur. Lsiyyema asakir-i muvahhidin, cemiyyetin hedef-i maksad olan muhabbet ve uhuvvete ve il-y kelimatullaha tamamiyle mazhardrlar. Asl ttihad- Muhammednin saff- evvelini umum askir-i muvahhidin tekil eyler. Biz bu ttihad- Muhammmed ile isteriz ki; umum millette asker gibi mttehid ve yekvcd olsun. Ve o muhabbet ve uhuvveti kuvveden fiile karsnlar. Ve mdfi ve muhafz- hukuk ve hallal-i mkilat, efkr- mmeyi tevlid ve tehzib etsin. Zra katre katre su mteferrik kalsa, kurur hebaya gider, ittihad ile bir havz- b- hayat olur. Ey mmet-i Muhammed! Bu ittihad- Muhammednin sadas umum mminlere bir Ar emridir. Mbareze-i hayat meydannda tarik-i terakkide parlak mstakbel tarafna asker gibi sizi sevk ediyor. Sual: Anasr- gayr mslimeyi de, ittihad- sev ve Musevye teebbslerine teviktir. Bu ise taassubla ve iftirakla Merutiyete darbe olmaz m?! Elcevab: Zarar yoktur, onlar da yapsnlar ve hem de okdan yapmlar. imdi bir Nebiyy-i Zann ismine isnad ile bir cemiyyet ksa; ya o Nebnin ihtiram tasdik ve tebcil ve muhabbeti izhar iindir, bu ise husumeti davet etmez. Veyahut ona mensup ayinleri icra etmektir. Bu ise

w<G7! ]4!h6! ile hrriyet-i

ferman- mezhebiye teesss ettiinden, mnakaaya mahal olmaz. Eer siyasiyyat ve maddiyata karmaya vesile addedecekler ise, buna muvaffak olamazlar. Zr onlarn dinleri srf vicdan olduundan siyaset ve maddiyata mnasebeti az ve hem de oktan kesilmi.. Ve hem de muhta deillerdir. Zr, milliyet ve menfaat onlarn terakkiyatna muharrik-i kfidir. Biz ise, saadet-i dnyeviye ve uhreviye ile bu ittihada eedd-i ihtiyala muhtacz. nk milliyetimiz slmiyetten baka yoktur. Kavmiyyet nazara alnsa, tavif-i mlk gibi olur. Ve vicdanmza dinden

MAKALELER

586

baka mir ve mevvik yoktur. Hem de menba- istidadmz ve nokta-i istinadmz bu ittihad- diniyedir. Sual: Byle nazik bir zamanda hissiyat- diniyeyi heyecana getirmekle, teskin ve tadili g olur?! Elcevab: Dinde hkmferma olan hak ve adalet, hissiyat tadil ve tahdid eder. Sair hissiyata kyas olunmaz. Hem de bu heyecann hararetiyle imtizac- kimyev-i ansr gibi bize lzm olan ziya-y maarif hararetli kuvvet ve evki tevlid edecektir. Hem de terakkiyat ve medeniyete lzm olan hissiyat- ulviyede en bedev adam, en mnevvr-l fikir gibi slmiyet namyla tarik-i terakkide evk-i vicdan ile sevk edecektir. Hem de bu sada-y din bu merkez-i hilfetten sudr etmekle etrafa aks-i endaz olmaz ise, istibdad her unsurda merkezden iftirak meylini ekdiinden, bu meyilden istifade ederek, baz sahib-i zuhr mtemehhidlik veya mceddidlik namyla baka taraflarda bu sady karacak ve bu devlet-i slmiyeyi tefrikaya drecek ve bu ism-i mbareki de tenzl ve tahdd edecektir.. Hem de intizm- idareye iddet-i ihtiyacmzdan yz derece veya daha ziyade tehzib-i ahlka muhtacz. Bu da iksir-i diyanetledir. Zira, umum enbiyann memlik-i Osmaniyeden zuhru, kaz ve kader-i lhinin bir ireti ve remzidir ki; bu memleket insanlarnn tekemmlat ve tehzib-i ahlk, hiss-i dinin mayesiyle olacaktr. Hem de eriatla mnasebet-i vehmden baka irtibat olmayan istibdad, o kadar zamanda o derece dahil ve haric mhacemata kar kendini muhafaza ettiinden imdi eriatn has abd-i memlk- ve mnasebet- hakik ile merbut olan Merutiyet-i merua bu kuvvet-i azime-i eriyeye isnad ve istimdad etmek zaruridir. Sual: Eer Cemiyyet-i Muhammediye siyasete karrsa hkmetin ruhu olan itaat muhtel olur? Elcevab: Evvela: Cemiyyetin hedef maksad siyaset deil.. Zr ekser-i mebusan ulema ve mttaki olduklarndan, siyaset ciheti onlara muhavveldir. Saniyen: Hkmet hkmet-i slmiye olduundan ittihad- Muhammedinin kanunnamesi olan evmir ve nevhi-i eriyeyi takib etmesi zaruridir. ayet etmezlerse kaz edilecektir. Lkin taallb ve kuvvet ile icbar deildir... htar ediyorum ki; ttihad- Muhammed dedi-

MAKALELER

587

imiz cemiyyet, baz zevattan ibaret bir cemiyyet deildir ki; o efradn teferrukuyla veya su-i istimaliyle leke gelsin. Zr, emsin kk bir misaline makes olan bir cam paras krlsa; veyahud gzyummakla nehar leyle tahvil edilse, btn yinelerde mtecell olan zya-y ems mrtefi olmad gibi; buradaki resmi cemiyyet teferruk etse ve hasbezzaman tebeddle urasa, yine ems-i hakikat-i ittihad- Muhammednin tecelliyatna sekte getiremez. Zr ttihad- Muhammed hakikaten her mmini muhittir. Lkin bz zevt- madude, nsf- kre-i arzda kurulmu o cesim fabrika-i slmiyetin arklarn temizlik ve harektn tesri etmek iin bakalarn davet ve istimdad ile hademe gibi hizmet ettirecektir ki, bunlarn en birincisi lema ve meyih ve talebe ve hutebdrlar. Sual: imdiye kadar bu fikre neden teebbs olunmad?! Elcevab: Zaten istibdd herkesin evkini krp atlete sevk ediyordu. imdi ise, mademki Mertiyette efkr- mme hkimdir, o efkrn eczs da her ferdin fikr-i mahsusudur, her ferdde hareket etmek lzmdr. T cereyan- umum muhtel olmasn. Binaenaleyh, yalnz saadet-i vatan ve selmet-i hkmet olan maksd, farz- kifaye gibi telkki olunduundan; herkes: Neme lzm, bakas dnsn gibi cevb- miskinneye ve bakasna havle ve itimad etmek gibi tevekkl- cizneye msait bir zemin olur. Amma hubb-u din ve il-y kelimetullah herkese farz- ayn olduundan, herkes kendini mkellef bildiinden

@%*v;:@% *wE9 nara-y merdanesiyle temir-i sak ederek, zincir-i

atleti krmak ve perde-i sefleti yrtmakla meydan- terakkiye atlacaktr. imdiye kadar ihtilf- efkrmzdan istibdd istifade etti.. Kezlik, ihtilf- slmdan Avrupa da istifade ederek istibdd- mnevileri altnda bizi ezdi. imdi evvelen biz mttefik olalm. T ki dest-i vifak bizdeki gayri mslimlere de uzatabilelim. Ve Avrupann istibdad- manevisi de Merutiyet-i maneviyeye inklb edebilsin. htar- mhim: ttihad- Muhammed hedef-i maksadmzdr.. Ve o noktaya alacaz. imdiki resm ittihad- Muhammed ki onun bir

MAKALELER

588

katresidir; O ittihad- Muhammedye bir mukaddemedir. Herkes sanatna ve hedef-i maksadna mensub olabilir. Binaenaleyh, teberrk ve teakkul iin hedef-i maksadmz olan ttihad- Muhammed unvan- mbarekini tayoruz. Asl ittihad- Muhammednin tarif ve hendesesi yledir ki: Esas aktar- leme mmted bir silsile-i nurani ile baldr. Merkezi Haremeyn-i erifeyndir.. Ve cihetl vahdeti tevhid-i lhidir.. Ve peyman ve yemini imandr.. Ve nizamnmesi snen-i Ahmediyedir.. Ve kanunnamesi evamir ve nevahi-i eriyedir. Ve klup ve encmenleri umum medris ve mescid ve zevyadr.. Ve cemiyyetin ilel-ebed ve daimi nir-i efkr umum ktb- slmiyedir.. Ve muvakkat nir-i efkr l-y Kelimetullah hedef-i maksad eden umum ceraiddir.. Ve mntesibini umum mminlerdir. Saff- evveli, guzt ve heda tekil eder, kl-u beldan beri mntesibdirler. Defter-i esmalar levh-i mahfuzdur. Byle bir ttihad- Muhammed cemiyeti, reisi ve seyyidi fahr-i lemdir. Hem de her ferdin de her cemiyyet-i diniyenin de reisi yine odur, hem de reis-i lemdir. Ben ittihad- Muhammed efradndanm dediim vakit, muradm bu ittihaddr. Hem de bu ittihad hedef-i maksad eden adamlardanm demek istiyorum. Mesleimiz muhabbettir, muhabbeti neretmektir. Biz husumet edenlere muhalifiz. Hem de imdiki resmi bir cemiyyeti tekil ediyoruz. Btn mteferrik cemiyyt- slmiyeyi tevhid etmek iin!.. Yoksa, fazla bir frkay karmak deildir. Haa ve Kell!... Tefrika ika edenden deilim. tiraz ve evham- fasdeyi sonra red ve iln edeceim. Bedizzaman- Said Krd

MAKALELER

589

Makale 13
Volkan
Say: 101 29 Mart 1325 11Nisan 1909

LEMEN-I HAKKAT VE ZLE- BEHT( )

*

Vehim: Sen bu hakiki ok tekrar ediyorsun, hem de ayn ibare ile?.. rd: Evvel: Hakikat olduu iin tekrar ediyorum. Hakikat da ziya gibi usandrmaz. Hem de drt makale yazdm. Muterizler tecahl ettiler. Gzlerine sokmak istiyorum. ocuklara tekrar lzmdr. Hem de bir meslek takib ettiimi gsteriyorum. Bir meslei takib edenler tekrara mecbur olurlar. Hem de bireyin esas atlsa mkerreren irca- nazar lzmdr. Mesleksiz olanlardr ki; her yola sapyorlar. Bizim tarikmz birdir. Lkin Trke elfaznda pek zengin deilim. Baz usandrc elfaz tekrar ediyorum. Vehim: Siz cemiyetinize ttihd- Muhammed nvann vermisiniz. Bundan sreten mntesib olmayanlar evhama dyorlar. Baka bir nvana tebdil etseniz ne olur?.. rd: ttihad- Muhammed (A.S.M) ikidir. Biri: Aksal-makasddr ki, umum mminler iman ile dhildir. Dieri: Onun tezhr ve tecellisine bilfiil hizmet eden cemiyettir ki, mukaddemesidir. Buna resmen intisab, eriat- Ahmediyenin ahkam- mnifesine mraata azm-i kat iledir. Bu azm ve tevbeye kar taannd edenler evhama dyorlar. Hem de bu cemiyetten maksat ttihad- Muhammedyi tecelli ettirmektir. Ve o hakikat- sbite ve skineyi( ) ihtizaza getirmektir. Bu cemiyete gayet czibedar ve cellb bir unvan lzmdr ki, nr-u man ile mnevver olan muvahhidini cezb edebilsin. Sair
248

248

Bu makale Volkanda say devam etmitir. Volkanda skite kelimesiyledir.

Nair Nair

MAKALELER

590

cemiyetlerde msemma ismini aryor. Bunda ise, isim msemmasn aryor. Hem de Kurn lfz her yete, ve lafz-lem her neve, ve su lafz her katreye itlklar gibi, cem-i mminine mhit olan ttihad- Muhammed (A.S.M) nvan herbir cemiyet-i slmiyeye tlk olunabilir. Nasl ki, umum mmin, Muhammeddir. Her ferd-i mmin de Muhammeddr. Biz de Muhammedyiz, Ahmedyiz. Vehim: Byle cemiyet ve frkalarn tekilat, hkmetin zayflam olan itaat ve icraatn haleldar edecek. Zr temeddn- hakikye eln mazhar olamamz. Ve vahet ve cehaletten de husmet ve taassub kyor?.. rd: Bu cemiyete intisaba art olan evamir-i eriyeye imtisl...ve nevhden itinab..ve muhafaza-i meruta-i meruaya azm- kat- ile cehd edenler, hkmetin itaatna iyi bir menba; ve icraatna gzel bir mecra tekil ederler. Zra, evmir-i eriyye ile mukayyeddirler. Bz cemiyetlerin efrad gibi fevzvi ve anaristlie ve hodserane muamelat ve tahakkmta temyl edemezler. Hem de bu cemiyette hkmet hri kalamaz. Vehim: Bu cemiyete istihsanen intisab edenler ne ile muvazzaf olurlar?.. rd: ki vazifesi vardr. Birincisi: Kendi nefsi ile cihad- ekberde bulunmak, yni eriat- Garraya ittiba ve snen-i Ahmedyeyi ihyaya azm- kat ile teebbs etmektir. kincisi: Sair mminleri uhuvvet ve muhabbete davet... ve sakin ve sabit olan uhuvvet-i dniyeyi ihtizaza getirerek, tezyd ve izhar etmektir. Bu cemiyete resmen intisab, yalnz defter-i mahsusasna kaydettirmekle deildir. Belki rabt- kalb ve istihsan ve tevecch iledir. Zra bu ittihad ruhn ve manevdir. Sr ve cisman deildir. Vehim: Bu mukaddeme olan cemiyet, maksad olan Hakkat- ttihad Muhammediyeye (A.S.M) bir nmune ve makes ve hsn- misal ol-

MAKALELER
249

591

mak lzmgelir.( ) Halbuki sizin perian hlinizi temaa edenler o hakkat- ulvyenin ulesini gremiyorlar?.. rd: Evet ems-i hakikat- ittihada kar imdiki cemiyet, o madenden km elmas parasdr. Daha saykal vurulmamtr ki onun misali iinde grnsn. nallah bir seneye kadar ulemann himmetiyle aktar- cihanda telel edecek. yet bu para krlsa da daha byk ve maa binlerce para ve makes bulunacaktr. Efrad ne kadar mteferrik olsa mctemi gibidir. Zr bu cemiyetin nizamat eriatla messes ve mnasebat ruhan olduundan cem-i dnya onlara nisbeten bir meclis-i vhid gibidir. Sair cemiyetler gibi sreten itima ve mdavele-i efkr ile ve nizamat nmyle bidatlar cd etmeyecektir. Lkin hademelerin hidematna ait baz nizamat- mahsusas olabilir. Hemde bu cemiyetin aktardaki erkn mabeynindeki mnasebt- rhniyeyi nazar- akl ile grebilseniz mirt- mcella gibi o hakkat- ulvyenin misali size aksedecektir. Mnasebat tekil eden o nran silsilelerden turuk- aliyye-i meayhn silsilelerini bir misal olarak gsteriyorum. Vehim: imdiki zamanda terakkiyata ve saadet-i dnyeviyeye sarf- himmet lzm iken, byle taassub ve teettt intac eden dn meselesi merutiyette esas tutulsa baz mehazr intac eder? rd: Dnyada tedennimizin sebebi, dinimize riayetsizliktendir. Hem de intizm- idareden ziyade tezhb-i ahlka muhtacz. Mhezzib- ahlk da dindir. Dnya iin dn ihmal olunmaz. Biz vatan din ve haremeyn iin severiz. Dnyay da din iin imar edeceiz.

w<("_[9(]4h['
Madem ki merutiyette hkimiyet-i milletdir. Mevcdyet-i milleti gstermek lzmdr. Milliyetimiz ise, yalnz slmiyettir. Zra anasr- slmiyenin revabt ve milliyetleri, slmiyetten baka Hazret-i Nuh (A.S) evldldr. Nasl ki z bir ihmal ile tavaif-i mlk temelleri atld... Ve on asr evvel slmiyetin darbesiyle len asabiyyet-i chiliyye ve kavmiyeyi ihyaya balamasyla fitne ikza balad.
249

Volkanda lzm idi ifadesiyledir. Nair

MAKALELER

592

Vehim: Bu cemiyet tefrika verir ve yesi intac ve vehmi tevlid eder? rd: Bu tefrika deil, mteferrik cemiyetleri tevhd etmektir. Yeis vermez, md-i hayat ve ittihad verir. yle ki; o hakkat- uzma ki, nsf- kre-i arzda meknun urk-u zeheb gibi bir ke ile tecelli etmi yeni bir ule, o hakikatn tamamen kefine bir bearettir. Hem de kuvveden fiile km bu para ttihad- Muhammed (A.S.M) kar-ul s gibi mminleri kaz ile evk-i vicdaniyle tark- terakkide Kabe-i kemlta doru sevk edecektir. Zra bu zamanda l-i Kelimetullahn en byk sebebi maddeten ve mnen terakki etmektir. nk ecnebiler terakki ile bize galebe aldlar. Biz de muhalefet-i eriat ve su-i ahlkmzla onlara yardm ettik. imdi bize lzm, o silsile-i mteselsile-i nrnyi -ki merakiz-i slmiyeyi birbirine rabt etmi, o silsilelerin skn ve sknetleriyle gaflet ettik, anlayamadk, istifade edemedik-. Onlar ihtizaza getirmektir. Ve uhuvvet ekirdeinde mndemi olan muhabbete ecere-i tba gibi nev- nem vermektir. Ve hamiyet-i slmiyeyi galeyana getirmekle imtizac ve ittihad- anasrn husulyle kuvvet ve mrifeti tevlid etmektir. ( )
250

Hem mir ve hkim vicdan olmal. Yoksa daima istibdadn taht- tahakkmnde bulunacaz. mir-i vicdan de tenevvr- fikre tevakkuf eder. Tenevvr- fikir ise, umumda ya mrifet-i mm veya medeniyet-i tm veya slmiyetin hissiyle olacaktr. Halbuki binden on tane medeniyet veya marifetle mnevver-l fikirdir. Bu ise, heng-i terakkiyi ihll eder. heng-i ittirad iin Nr-en nur olan Din-i slm menar ve rehber etmeliyiz. T herkeste mnevver-l fikir gibi olsun. Zra, hiss-i dn ile en m, en mnevver-l fikir gibi mtehassistir. Fikri mnevver olmasa da kalbi mnevverdir. Hissiyat gzel olursa, efkr da mstakim olur. Vehim: imizde gayr- mslimler bahane tutacaklar veya rkecekler? rd: Bahane tutmak ocukluktur. rkmek ise, cehlettir. Zra gayr- mslimlerin saadeti vatann selmeti iledir. Ve metiyetin devam ve ruhu ve nokta-y istinad ve mridi, eriat ve miliyetimiz olan slmiyet
250 Volkanda etmektir kelimesinden sonra u cmle vardr: sadedden ktk, ne yapaym imdi hayalime geldi.. yle ki mir.. Nair

MAKALELER

593

olduundan gayr- mslimler bu ittihaddan rkmek deil, takdis ve nsiyet etmek lzmdr. Vehim: Ecnebiler bundan tevahhu etmek ihtimaldir? rd: Bu ihtimale ihtimal verenler tevahhu ediyor. Zra merkez-i taassublarnda slmiyetin ulviyetine dir konferanslarla takdis etmeleri bu iihtimali reddeder. Feylesof-u ehr Mister Carlyle merikadan yksek bir sad ile btn Avrupaya slmiyetin kudsyetini iittirmi. Hem de dmanlarmz cehlet, zarret ve ihtilaftr. Tab Avrupa da bundan istifade ile bizi istibdd- manevleri altna aldlar. Bu ittihadmzla bu dman- binsafa ve bata ihtilaf olarak hcum edeceiz. Amma ecnebilere dman nazaryla deil, belki saadetimizi ve l- Kelimetullaha bu zamanda vasta olan terakki ve madeniyete bizi tevik ve icbar ettiklerinden dost ve hdim nazaryla bakacaz. Hem de ecnebiler medeniyetleryle beraber kuvvetli olduklarndan taassub ve husumete mahal kalmam. Zr, din nokta-i nazarndan medenlere galebe almak ikna iledir, icbar ile deildir. Ve slmiyeti mahbb ve ulv olduunu efl ve ahlkmzla gstermek ve maddeten terakki etmekledir. cbr ve husmet, sz anlamayan veya anlamak istemeyen vahilerin vahetine kardr. Vehim: Merutiyetin bir rkn hrriyet-i tmmedir. Halbuki Snnet-i Nebeviyeyi hedef-i maksad eden ttihad- Muhammed (A.S.M) hriyeti tahdd eder. Ve medeniyetin ok levazmna mnafdir? rd: Hrriyeti tahdid ile tahkk ve tekmil eder. Ve medeniyetin aldatc znb ve mesvisini hudud-u hrriyyet ve medeniyetimize girmekten Seyf-i eriatla yasak eder. Zra asl hr mmindir. Dinsiz dima istibdad altndadr. nk Sni-i leme hakkiyla abd ve hizmetkr olan, bakasnn istibdadna tezellle tenezzl etmemek gerektir. Ve tahdid-i hrryet, insanyet nokta-i nazarndan zarurdir. Amma hrriyet-i mutlaka, vahet-i mutlakadr. Belki hayvanlktr. nkyad- vicdan ile, ahkm- er ile takyd-i hrriyette tekemmldr, mnafi deil... Amma levazm- medeniyet dediiniz bz znb ve mesav-i medeniyeti ocukluk tabiatyla, heva ve heves ile aldatc mehasin zannedersiniz!.. Halbuki asel-i msemmemm gibi aldatcdr. Medeniyetin hibir mehasin-i hakikiyesi yoktur ki, eriatta sarhaten ve istilzamen veya iznen o, veya daha ahseni bulunmasn.

MAKALELER

594

Hem de baz lubliler hr yaamak istemediklerinden nefs-i emmarenin istibdad ve esret-i rezlesinin altna girmek istiyorlar. Elhsl: eriat dairesinden hari olan hrriyet, ya baka kalpta istibdad veya esaret-i nefs veya vahet-i hayvaniyedir. Byle lubaliler iyi bilsinler ki, diyanetsizlikle, sefhetle sahb-i vcdan hibir ecnebiye kendilerini sevdiremezler, benzettiremezler. Zra mesleksiz ve sefih sevilmez...Ve erkee kar libas yakmaz. Vehim: Bu cemiyet, sair cemyat- diniye ile akk-ul asadr. Rekabet ve nefreti intac eder? rd: Evvel: Umur-u uhreviyede hased ve mzahemet ve mnakaat olmadndan bu cemiyetlerden hangisi mnakaa ve rekabete kalksa, ibdette riya ve nifak etmi gibidir. Sniyen: Muhabbet-i din saikasyla teekkl eden cemiyetlerin iki art ile umumunu takdis ve onlarla ittihad ederiz. Birinci art: Meruta- meruay muhafaza etmektir. kinci art: Muhabbet zerine hareket etmek ve baka cemiyet-i slmiyeye leke srmekle kendine kymet vermee almamak... Birinde hat bulunsa, mfti-i mmet olan cemiyet-i ulemann efkr- umumiyelerine havale etmek... Hem de cemiyetin kuvvetiyle hkm-i mtehakkim olmamaktr. Zra tahakkmat- siyasiyenin lezzeti ile herkes sermest oluyor. Vazgemek istemiyor. Slisen: l-yi Kelimetullaha mteveccih olan bir cemiyet-i dniye hibir garaza vasta olamaz. sterse demuvaffak olmaz. Hak ve hakikatin hatr lidir hibireye feda olunmaz. eriat vasta-i garaz olamaz. Nasl Sreyyaya sprge olur? Veya zm salkm gibi yenilir?.. ems-i slmiyeye pf pf eden cinnetini iln eder. Ey din cemiyetler!..Maksadmz, mteferrik cemiyetler maksatta itttihad etmeleridir. Mesalikte ittihad mmkn olmad gibi ciz de deildir. Zr taklid yolunu aar. Ve neme lzm, bakas dnsn, szn de sylettirir. Mezahib-i erbaann ihtilaf bu srr ma eder. slmiyete hizmet isteriz. Ne yolda olursa olsun! Vehim: Asl ttihad- Muhammed (A.S.M.) nin nmnesi, ve mukaddemesi olan buradaki resmi cemiyete intisab- mnev gibi sreten

MAKALELER

595

intisab edenler, ekseri avm ve bir ksm da mechulu-lhl olduundan bir esas- metine adem-i istinad im eder? rd: Byk ttihad- Muhammedde her mmin dhildir. Onun numnesi ve mukaddemesi olan imdiki ttihad- Muhammed (A.S.M.) araza adem-i msaadesine binaendir ki, eval-i slma bir mabeheti peyda ediyor. Hem de madem ki, maksad- ttihad, l-y Kelimetullahdr. Teebbsat ve harekat da ibadettir. badet ve camide Sultan ve dervi ve geda birdir. msvt- hakiki dsturdur. Takvadan baka imtiyaz yoktur. Zra en ekrem, en mttakdir. Ve en mttak en mtevazidir. Demek mnen gibi sureten de bu cemiyete intisab ile teerrf edecek, eref vermeyecektir. Bir katre bahr- umman tezyd edemez. Bahr- umman bir testide smad gibi; ttihad- Muhammed stanbulda smayacaktr. Nerede kald bu resm cemiyette?.. Amma mechul-u hl adamlarn intisab, bu hakikat- liyeyi lekedar edemez. Zra kendi lekedar olsa, iman mukaddestir. Rabta da imandr. Bu unvan- mukaddese byle bahane ile leke srmek slmiyetin kymet ve ulviyetini bilmemekle beraber kendini echel- nas iln etmektir. Zr bir gnah- kebre ile imandan kmad gibi, ems garbdan tulu etmediinden tevbe kaps, mechul-ul hl dedikleri adamlara aktr. Ve bir testi mneccis su, bir denizi tencis etmedii gibi kendi de temizleniyor. Bu mukaddeme-i ttihad- Muhammed (A.S.M) olan cemiyetimize sair cemiyat- dnyeviyeye kyasen leke srmei, tariz etmeyi cemi kuvvetimizle reddederiz. Muterizne ihtr ederiz ki, zamann sille-i bemnesine kendilerini mstehak etmesinler. Vehim: Cemiyetlerde teebbsat- hafiye olduu halde, ttihad- Muhammednin izhar- serairi ve teebbsat- alenyesine neden lzum grlm? rd: slmiyet ikredir. Hem de kuvve-i ittisiyesi tazyik olunsa, leme zelzele verecek. Hem de ihf ile hile pheyi davet ettiinden hile ve pheden mnezzeh olan hakikat- bhire perde-i hafadan da mstandir. Hem de bu zamanda hile, terk-i hile ve doruluktur. Hem de baka cemiyete kyas olunmaz. Zra onlar teessse balyor. Bu ise, messes iken bz kelerde tecelli ediyor. Ve nsf- kre-i arzda meknz o hakikat- uzma stnde olan tabakat- evham ve kkun altndan k-

MAKALELER

596

mak vakti gelmi ki, o hakikat harekete balam. Baz kelerden o hakkatn baz taraflar lemean ediyor. Hem de bidayet-i slmda krk oldu, saklanmad. Nasl yz milyondan sonra gizlenecek?.. Vehim: eriat isteyenlere bz mzebzib olanlar, mrteci diyorlar? rad: Bizi de onlara dinsiz ve anarist demee mecbur ederler. Bunlara deriz: Merutiyeti safsata ve hle ile muhafaza edemediniz. Belki muallak braktnz. Bizim maksadmz, merutiyeti eriat kuvvetiyle muhafaza ve kkletirmektir. Zerre kadar insaflar olsa idi, onlarn o fevzav mesleinde olmayan her adama, mrteci demezlerdi. Zr mesleklerinden irticaa kadar ok meratip ve menazil vardr. Londrada olmayan elbette indedir; cerbezeli ve safsatal olmayan elbette ebleh ve gabdr, diyenlerin hezeyanlar gibi hezeyan ediyor. nk Londra ve inde deil, fakat stanbul ve Haremeyndedir. Cerbezeli olmayan ebleh deil, belki sahib-i hikmettir. Anarist ve farmason olmayan mrtecideil, belki eriat- Garray takib ediyor. Vehim: Sen Selnikte ttihad ve Terakki ile ittifak etmitin, neden ayrldn?.. rd: Ben ayrlmadm. Onlarn bazlar ayrldlar. Niyazi Bey, Enver Bey gibi adamlarla imdi de mttefikim. Lkin bazlar bizden ayrldlar. Bataklk yoluna saptlar. Hamiyetlerinden phem yoktur.. Fakat mukabillerinde garaz hissettiler. Onlar da tabi garaza ittiba ettiler. imdi ttihad- Muhammed nvan altna girmek ve ahalinin tenvr-i efkrna hizmet etmek iin eriat onlar dvet eder. Fikrimce birok ehl-i hamiyet inklbmz kanl zannettiinden araz- nefsaniyeden kin ve husmet ve inad gibi manevi silahlar tedrik etmiti. imdi inklb kansz olduundan ve baz ehl-i garazn onlarn arazn uyandrdklarndan, o mnevi silahlar ki, merutiyetin istihsaline sebep iken; imdi ahlk- rezle ve fikr-i intikama tahavvl ile merutiyet aleyhine mdh bir silah olmu. Ben hamiyetli ve dindar adamlarla daima beraberim. Ben Selnikte Meydan- Hrriyette okuduum nutuk ile iln ettiim mesleimi imdi de onu takib ediyorum. Ki l-y evket-i slmiye ve l-y Kelimetullahn vastas olan Merta-i meruay eriat diresinde idmesine alyorum. Vehim: Volkana nedir bu kadar mnasebet?.. ttihad- Muhammed bununla ne hizmet grecek?..

MAKALELER

597

rd: Din nasihattan ibarettir. Nasihatta tesir lzm... Tesir de hamiyet-i slmiyenin heyecan ve vicdanlarn ihtisasna vbestedir. Biz de czibedar olan unvan- ttihad- Muhammed (A.S.M) ile herkesin vicdanna kar bir pencere ayoruz. Volkan gibi cerad-i diniye ile nesayih-i diniyeyi o mtehassis ve mteheyyic vicdanlara yadrmak istiyoruz. Bu teebbsata mani olanlara deriz ki: ems ve Kamerin ziya ve nurundan tevelld eden bz mazarrat- cziyye iin tulularna muhalefete kalkan mecnunlar gibi; eriat- Garra ve makesi olan ittihad- Muhahmmed baz cz arazlarn karmasyla tecellilerine mani oluyorsunuz. Bir mazarrat- cz iin menfaat- umumiye-i lem ihmal olunmaz. Vehim: Sen imzan Bedizzaman yazyorsun. Lkab medhi ma eder?.. rd: Medh iin deildir. Kusurlarmn sened-i zrn bu unvan ile braz edyorum. Zra Bedi garib demektir. Benim ahlkm sretim gibi, slb-u beyanm elbisem gibi garibdir, muhliftir. Grenekle revacda olan muhkemt ve eslibi, slb ve muhkemtma mikyas ve mehenk-i itibar yapmamaa bu nvann lisan- hliyle ric ediyorum. Hem de murad bedi,acib demektir.

`=@DQ7!x[2]4`[D2] 9@6 ` ^A[D2u6GM5hWQ7]7 ! ye msadak oldum.

BR MSAL Bir senedir istanbula geldim. Yz senenin inklbtn grdm.

MAKALELER

598

^<!GZ7! pA#!w8]V2^8,7!:
Cem-i mminlerin lisanyla, insanlarn adedi kadar deriz: Yaasn eriat- Ahmed (A.S.M) YYY

BRADERM DERV VAHDET BEYE! Edibler edebli olmaldrlar. Hem de edeb-i slmiye ile mteeddib olmaldrlar. Matbuat nizamnamesini vicdanlarndaki hiss-i diyanet tanzim etsin. Zr bu inklab- eriye gsterdi ki, umum vicdanlarda hkmferma, nur-en nur olan hamiyet-i slmiyedir. Hem de anlald ki, ttihad- Muhammed umum askere ve umum ehl-i slma amildir. Hari kimse yoktur. Bedizzaman Said-i Krd YYY

MAKALELER

599

Makale 14
u gelecek makaleler( ) Otuzbir Mart hdisesinde isyan eden sekiz taburu itaata getiren ve musibeti yzden bire indiren iki derstir.
*

Volkan
No:107 4 Nisan 1325 17 Nisan 1909

Serbest
Say: 111

Mizn
Say: 128 2 Nisan 1325 15 Nisan 1909

KAHRAMAN ASKERLERMZE Ey anl asakir-i muvahhidn! Ve ey bu millet-i mazlumeyi ve mukaddes slmiyeti iki defa( ) byk vartadan tahlis eden muhteem kahramanlar!..
251

Cemal ve kemliniz, intizm ve inzibattr. Bunu da( ) hakkyla en mevve zamanda gsterdiniz. Ve hayatnz, kuvvetiniz itaattr.( ) Bu meziyet-i mukaddeseyi en ufak mirinize kar bile irae eylediniz. Otuz milyon Osmanl, yz milyon slmn namusu artk sizin itaatnza baldr. Sancak( ) ve tevhid-i lah sizin yed-i ecaatnzdadr.
252 253 254

Sizin o mbarek elinizin kuvveti de itaattr. Sizin zabitleriniz, mfik pederlerinizdir. Kurn, hads ve hikmet ve tecrbe ile sabittir ki: Hakl mire itaat farzdr.
* Bu makaleler, Volkan, Serbest ve Mizn gazetelerinde, az fark ile ayn tarihlerde neredilmitir. Nair 251 Serbest Gazetesinde defa kelimesi yoktur, 252 Serbestde bunu da hakkyla cmlesi yerine naslki kelimesi vardr, 253 Serbestde kuvvet ve hayatnz, hatta hayat- slm da itaattr ifadesiyle, 254 Mizn Gazetesinde ve rayet-i tevhid-i lh sizin iin yed-i ecatnzda ifadesiyledir. Nair

MAKALELER

600

Malmunuzdur ki, otuz milyon nfus yz sene zarfnda byle iki inklab yapamad. Sizin o itaattan neet eden hakik kuvvetiniz, umum millet-i slmiyeyi ( ) medyun-u kran etti. Bu erefi hakkyla teyid etmek, zabitlerinize itaatladr. slmiyetin namusu da o itaattadr. Biliyorum ki, mfik pederleriniz olan zabitlerinizi mesul etmemek iin ie kartrmadnz. imdi ise zabitlerinizin u-u efkatlerine atlnz. eriat- garra byle emrediyor. Zr zabitler ul-l emirdirler. Vatan, millet menfaatinde, hususan nizam- askerde ul-l emre itaat farzdr. eriat- Muhammednin (Aleyhissalt Vesselm) muhafazas da itaat iledir.( )
255 256

YYY

Volkan ve Mizn Gazetelerinde umum milleti ve slmiyeti eklindedir. Nair Volkan ve Mizn Gazetesinde u altdaki izahat da mevcuddur: Kanun-u Esasiyi eriata istinad ile umumumuz kabul ettik. taatte bulunan bin kii, itaatsz ve intizamsz yzbin kiiye galebe eder. Bu iki inklb bunu isbat etti. Zira, umum millet yapamad siz yaptnz!.. Eer itaatnzda dmanlar biraz zaaf grse; byk cesaret alr, hududlar tecavz eder. Eer siz mirlerinize itaate daha ziyade kuvvet vermezseniz, eriata kar mesul olursunuz. Resul-i Ekrem (A.S.M.) Asr- Saadette olduu gibi, imdi de Harem-i erifden elini kaldrm gibi, size itaati emrediyor. Zira, eriatn beks ve telisi askerin itaatiyledir. Bedizzaman Saidi Krd
256

255

MAKALELER

601

Makale 15
Volkan
No: 110 7 Nisan 1325 20 Nisan 1909

Mizn
Say: 129 4 Nisan 1325 17 Nisan 1909

ASKRE HTAB Ey asakir-i muvahhidn! Fahr-i lemin (Aleyhissalt Vesselm) fermann size tebli ediyorum ki, eriat dairesinde ul-l emre itaat farzdr. Ul-l emriniz ( ) zabitlerinizdir. Askerlik oca cesm ve muntazam bir fabrikaya benzer. arklarn biri intizm ve itaatta serkelik etmekle, btn fabrika herc merc olur.
257

Sizin o muntazam ve kuvvetli fabrika-i askeriyeniz, otuz milyon Osmanl ve yz milyon nfus-u slmiyenin nokta-i istinad ( ) ve maden-i istimdaddr.
258

Sizin iki mdhi istibdad kansz ve defaten ldrmekle hrikulde olduundan eriat- garrann iki mucize-i garrasn izhar ettiinizden, zaf-l akideye olanlara hamiyet-i slmiyenin kuvveti ve eriatn kudsiyetini iki brhan ile izhar eylediniz. Bu iki inklabn pahasna binler ehid( ) verse idik, ucuz sayacaktk. Lkin itaatnzdan binde bir cz feda olunsa, bize pek ok pahal der. Zr itaatnz ukde-i hayatiye veya hararet-i gariziye gibi tenakusu mevti intac eder.
259

Tarih-i lem serapa ehdet ediyor ki, asker neferatnn siyasete mdahaleleri, devlete millete mdhi zararlar intac etmitir. Elbette hamiyet-i slmiyeniz, byle sizi uhdenizde olan hayat- slmiyeye zarar
257 258

Volkan ve Mizn Gazatelerinde ul-l emriniz ve stadnz eklinde, Miznda medar- istinad tarznda, 259 Miznda bah yetimez ifadesiyledir.

Nair

MAKALELER
260

602

verecek noktalardan menedecektir. Siyaseti ( ) dnenler, sizin kuvve-i mfekkireniz hkmnde olan zabitleriniz ve ul-l emirlerinizdir. Bzan zarar zannettiiniz ey, siyaseten byk zarar def ettii iin ayn- maslahat olduundan, zabitleriniz tecrbeleri hasebiyle gryor ve size emir veriyor. Sizde de tereddd caiz deildir. Efal-i hususiye-i nmerua, sanattaki meharet ve hazakatine mnaf deildir ve sanat menfur etmez. Naslki bir tabib-i hzk ve bir mhendis-i mahirin nmeru harekt iin, onlarn tb ve hendeselerinden mani-i istifade olamaz. Kezalik fenn-i harbde tecrbeli ve o sanatta mahir ve hamiyet-i slmiye ile mnevver-l fikir zabitlerinizin bazlarnn cz nmeru harekt iin, itaate halel vermeyiniz. ( ) Zr fenn-i harb, mhim bir sanattr. Hem de sizin kyamnz; eriat- garra, yed-i beyza-i Musa (A.S.) gibi sair sebeb-i tefrika ve teettt- efkr olan cemiyetleri bel etti. Sahirleri de secdeye mecbur eyledi. Harektnz bu inklabda il gibi idi ki, fazla olsa zehire mnkalib olur. Ve hayat- slmiyeyi fena bir hastala hedef eder. Hem de himmetinizle ( ) bizdeki istibdad imdilik mahvoldu. Lkin ( ) nihayet derecede ihtiyat ve itidal lzmdr.
261 262 263

Yaasn eriat- garra!.. Yaasn askerler!.. YYY CEMYETLERE HTAR-I MHM imdi cemiyetimiz bir hkmet-i meruta-i meruadr. Hkmet iinde hkmetin zarar grld. Seviye-i irfan bir olmadndan frkalarda husumet, taassub ve tarafdarlk intac eder.( ) Tabi o kuvveti istimal ile siyasete karacak ve umum idarede( ) herkese lezzetli olan tahakkmat yapacak sahib-i araza msaid bir zemin olur. Binaenaleyh bizdeki frkalarn imdiki hal ile devam gayet muzrdr. Lkin bir irkette
264 265

Volkanda siyasat Miznda ise siyasiyat kelimeleriyle, Miznda halel vermeyiniz cmlesinden sonra bu ittihad- eri kelimeleri de vardr, 262 Miznda hamiyetiniz ile eklinde, 263 Miznda cmle yledir: lakin Avrupann enzr- tetkiki altndayz. stikrar ve idame-i merutiyet ile nihayet derecede ihtiyat ve itidal lzmdr. diyor ve bitiriyor. 264 Volkanda eder kelimesinden sonra hem de avam, cahil frkaya dahil olduu halde bir maddi kuvveti intac eder cmlesi de vardr. 265 Miznda beeriyete ho grnecek cmlesi idare kelimesinden sonra mevcuttur, Nair
261

260

MAKALELER

603

veya mnevver-l fikir ve btaraf mabeyninde tenkidat- siyasetten veya ehl-i ilim mabeyninde nasihat ve iraddan nafi olabilir. imdi hkmet-i meruamz asl byk cemiyettir. YYY SAD-YI VCDAN ttihad- Muhammed (A.S.M) istil etti. Ve umumun hakkdr. Tahsisi kabul etmez. ( ) Bu isim akay kabul etmez. O cevher-i azmin cz bir tecellisiyle seyyale-i berkye gibi btn slm htizaza ve lemi zelzeleye getirdi. Tabiat- istidd- lem, imdi tamamen tecellisine tahamml edemez. Tedrc lzmdr. imdi bu cevher-i liye-yi mukaddes bir yerde hfz etmeliyiz. Bunun bir mukaddemesi olarak mahsus frkalar hdim-i eriat nvann tayabilirler.
266

ttihad- slm( ) Cemiyeti zasndan

267

Bedizzaman Sad-i Nurs YYY

266 267

Volkanda etmez kelimesinden sonra mahsus bir an elde edemez cmlesi, Vokanda ttihad- Muhammed Cemiyeti ifadesiyledir. Nair

MAKALELER

604

Makale 16
kdam
22 ubat 1336 7 Mart 1920 Say: 8273

KRDLER VE OSMANLILIK ( )
268

kdam Ceride-i Muteberesine! Evvelki gnk gazeteler, Parisde erif Paa ile Ermeni heyet-i murahhasas reisi Boos Nubar Paa arasnda Krdistan ve Ermenistan hakknda bir itilaf akd edildiini yazarak, Krd efkr- umumiyesinden istizahatta bulunuyorlard. Drtbuuk asrdan beri vahdet-i slamiyenin fedakar ve cesur hdim ve taraftarlar olarak yaam ve din ananesine sadakati gaye-yi hayat bilmi olan Krdler; henz beyzbine karib hedasnn kan kurumadan, ilere geirilen yetimlerinin, gzleri oyulan ihtiyarlarnn hatralarn teessrlerle anarken; slamiyetin zararna olarak, tarih ve hayat dmanlaryla itilaf akdetmek suretiyle; salabet-i diniyeleri hilafnda iftirak-cyane ml takib edemezler. Binaenaleyh, Krd vicdan- millisinin bu tarz tahasssne muayir hareket eden zevat da tanmazlar.. Ve yegane emelleri de; vahdet-i din ve milllerini muhafaza olduundan, keyfiyyatn izahna delalet buyurulmasn muhterem gazetenizden istirham ediyoruz.
Sadat Berzenciyeden Dava Vekili Hizan Sadat- Kiramndan htiyat Binbas Ulema -i Ekraddan

Ahmet Arif

Muhammed Sddk

Said-i Krd

Not: kdam gazetesi, stad Bedizzaman ve iki arkadann erif Paay mtereken protesto eden yazlarnn bana uzunca bir tarif koymutur. Biz sadece stadn ve arkadalarnn mterek protesto yazsn veriyoruz. Nair

268

MAKALELER

605

Makale 17
Sebil-r Read
4 Mart 1336 17 Mart 1920 Say: 461

KRDLER VE SLMYET ... Bu hususda en ziyade sz sylemek salhiyyetine haiz bulunan ve Krdlerin salbet-i diniye, necabet-i rkiye ve celdet-i slmiyesini bihakkn temsil eden ve Dar-l Hikmetl slmiye azasndan Krd eraf ve mtehayyzanndan bulunan fazl- ehr Bedizzaman Said-i Krd Efendi Hazretleri buyuruyorlar ki: Boos Nubar ile erif Paa arasnda akdedilen mukaveleye en mskid ve beli cevap, vilayat- arkiyede Krd aairi resas tarafndan ekilen telgraflardr. Krdler camia-i slamiyeden ayrlmaya asla tahamml edemezler. Bunun aksini iddia edenler mutlaka makasd- mahsusa tahtnda hareket eden ve krdlk namna sz sylemeye selahiyettar olmayan be on kiiden ibarettir. Krdler, slmiyet nam ve erefini ila iin beyzbin (500.000) kii feda etmiler ve makam- hilafete olan sadakatlerini, isar ettikleri kan ile bir kat daha teyid eylemilerdir. Mahud muhtrann esbab- tanzimine gelince: Ermeniler Vilyat- arkiyede ekall-i- kalil derecesinde bulunduklar iin asla bir ekseriyet teminine.. ve ne kemiyyeten, ne de keyfiyyeten ark Anadoluda iddiay temellke muvaffak olamayacaklarn son zamanlarda anladlar.. Maksadlarna Krdler namna hareket ettiini iddia eden erif Paay alet etmeyi msait ve muvafk buldular. Bu suretle Krd ve Ermeni davas ortada kalmayacak ve ark Anadoludaki iftirak mli mevki-i fiile km olacakt. te, bu gaye ile o mahud beyanname mtereken imzaland ve konferansa takdim olundu. Ermenilerin maksad Krdleri aldatmaktan baka

MAKALELER

606

bir ey olamaz. nk ileride Krdlerin kemiyyeten hal-i ekseriyette bulunduklarn inkar edemeseler bile, keyfiyyeten, yani ilmen, irfanen kendilerinden dn olduklar bahanesiyle, Krdleri bir millet-i tabie haline getirecekleri muhakkaktr. Buna ise, akl banda olan hibir Krd taraftar deillerdir. Zaten Krdler bu beyannameye yalnz szle deil, bilfiil muhalif olduklar isbat ediyorlar. Krdlk davas pek mnsz bir iddiadr.. nk hereyden evvel Mslmandrlar.. Hem de salabet-i diniyeyi taassub derecesine isal eden hakiki mslmanlardan... Binaenaleyh, Ermenilerle ayn rktan bulunup bulunmadklar meselesi, onlar bir dakika bile igal etmez.

^[V;@D7! ^[AMQ7!`%,! slam, uhuvvet-i slamiyeye mnafi

olan kavmiyyet davasn men eder. Esasen bu, tarihe ait bir eydir.. Krdlerin asl ve nesepleri ne olursa olsun, slmdan iftiraka vicdan- millleri asla msaid deildir. Bununla beraber, Krdlerin Arap kavm-i necibi ile rken alkadar bulunduu hakik-i tarihiyedendir. slamiyyet, herhangi bir rkn dier bir unsuru slam aleyhine olarak menf surette intibah hasl etmesini kabul edemez. Binaenaleyh, Krdleri Mslmanlktan ayrmak isteyenler esasat- slmiyeye muhalif hareket ediyorlar. Fakat bunlar da kimlerdir? Bir iki kulpte toplanan be on kiiden ibaret!.. Hakiki Krdler kimseyi kendilerine vekil-i mdafaa olarak kabul etmiyorlar. Onlarn vekili ve Krdlk namna sz syleyecek ancak Meclis-i Mebusan- Osmaniyedeki mebuslar olabilir. Krdistana verilecek muhtariyetten bahsediliyor... Krdler, ecneb himayesinde bir muhtariyeti kabul etmektense, lm tercih ediyorlar. Eer Krdlerin serbestii inkiafn dnmek lazm gelirse; bunu Bous Nubar ile erif Paa deil, Devlet-i liye dnr. hlsa: Krdler bu hususta kimsenin tevassut ve mdahalesine muhta deildirler. Seyyid Abdlkadir Efendinin beyanat- malumesine gelince: bu hususta imdi-

MAKALELER

607

lik bir ey syleyemem. Bununla beraber bu beyanatn tahrif edilip edilmediini bilemiyorum. YYY Bylece, eski gazetelerden elde edilebilmi stadn makaleleri imdilik bu kadar... u kayd edilmi 17 adet makalelerinden baka, bir iki kk ve kitaba gemi baz makalelerin birer zeyli olarak bulunmu olan o paralar da hesaba katsak makalelerin adedi 19 olmu olur. ayet 1919 - 1922 aras Sebilr Readda ner edildikten sonra, Sunuhat kitab iine alnan ve kitablaan Ryada bir hitabe ve Kurnn hkimiyyet-i mutlakas serlevhal makaleler, zeylsiz stteki makaleler topluluuna dahil edilse, yine mecmuu 19 adet olur. Nair YYY

Lemet
G[Q7! ;:xM7! ;w["w8
ekirdekler iekleri

Libedizzaman Said-i Krd

HTAR

uZ%_W7G2hW7!kaidesiyle, ben dahi nazm

ve kafiyeyi bilmediimden ona kymet vermezdim. Safiyeyi kafiyeye feda etmek tarznda hakikatn suretini nazmn keyfine gre tayir etmek hi istemezdim. u kafiyesiz, nazmsz kitabda en l hakikatlere, en mevve bir libas giydirdim. Evvel: Daha iyisini bilmezdim. Zira yalnz mny dnyordum. Sniyen: Cesedi libasa gre yontmakla rendeleyen uaraya tenkidimi gstermek istedim. Slisen: Ramazanda kalb ile beraber nefsi dahi hakikatlerle megul etmek iin, byle ocuka bir slb ihtiyar edildi. Fakat ey kari! Ben hata ettim, itiraf ederim. Sakn sen hata etme! Yrtk slba bakp o l hakikatlere kar dikkatsizlik ile hrmetsizlik etme!.. Said-i Nurs

FADE- MERAM Ey kari! Peinen bunu itiraf ederim ki: Sanat- hat ve nazmda istidadmdan ok mtekiyim. Hatt imdi ismimi de dzgn yazamyorum. Nazm, vezin ise; mrmde bir fkra yapamamtm. Birdenbire zihnime, nazma musrrane bir arzu geldi.

z9@A, [,!x9x5namnda bir

Sahabelerin gazevatna dair Krde destan vard. Onun ilah tarzndaki tabi nazmna ruhum holanyordu. Ben de kendime mahsus onun tarz- nazmn ihtiyar ettim. Nazma benzer bir nesir yazdm. Fakat vezin iin katiyyen tekellf yapmadm. steyen adam, nazm hatra getirmeden zahmetsiz, nesren okuyabilir. Hem nesren olarak bakmal, t mn anlalsn. Her ktada ittisal-i mn vardr. Kafiyede tevakkuf edilmesin. Klh psklsz olur, vezin de kafiyesiz olur, nazm da kaidesiz olur. Zannmca lafz ve nazm, sanata cazibedar olsa, nazar kendiyle megul eder. Nazar mndan evirmemek iin perian olmas daha iyidir. u eserimde stadm, Kurndr. Kitabm, hayattr. Muhatabm, yine benim. Sen ise ey kari mstemisin. Mstemiin tenkide hakk yoktur; beendiini alr, beenmediine ilimez. u eserim, bu mbarek Ramazann feyzi ( ) olduundan, mid ederim ki inallah din kardeimin kalbine tesir eder de lisan bana bir dua-i mafiret baheder veya bir Fatiha okur.
269

@N8* z7 Z7G7: (! vD9

269

Hatt

tarihi

km.

Mellif

EDDA ( )
*

Yklm bir mezarm ki, ylmtr iinde Saidden yetmi dokuz emvat b-sm-u lma. Sekseninci olmutur, mezara bir mezar ta. Beraber alyor hsran- slma. Mezar tamla pr-emvat enindar o mezarmla Revanem saha-i ukba-y ferdma. Yaknim var ki: stikbal-i semavat, zemin-i Asya Bhem olur teslim-i yed-i beyza-y slma. Zira yemin ymn-i imandr Verir emni eman ile enama...

Bu kt'a, onun imzasdr.

Mellif

v[&I7!w W&I7!yV7! vK" w[V,IW7!f [,|V2K7!:?M7!:w[W7@ Q7!*yV7GWE7! w[QW%! yAE.:y7~] V2:

Sebeb Srf Zahirdir zzet-i azamet ister ki; esbab- tabi, perdedar- dest-i kudret ola akln nazarnda. Tevhid ve cell ister ki: Esbab- tabi, dmenke-i ( ) tesir-i hakik ola kudret eserinde.
270

270

Hakik tesirden elini eksin, icada karmasn, demektir. Mellif

Vcud, lem-i Cismande Mnhasr Deil Vcudun hasra gelmez muhtelif envan, mnhasr olmaz, skmaz u ehdet leminde. lem-i cisman bir tenteneli perde gibi, ule-fean gayb avlim zerinde. Kalem-i Kudrette ttihad, Tevhidi ln Eder Eser-i itkan- sanat, ftratn her kesinde bilbedahe reddeder esbabnn cadn. Nak- kilk ayn- kudret; hilkatn her noktasnda bizzarure reddeder vesaitin vcdunu. Bir ey, Her eysiz Olmaz Kinatn serbeser srr- tesand mstetir, hem mnteir. Hem cevanibde tecavb, hem teavn gsterir Ki yalnz bir kudret-i lem-muldr yaptrr, zerreyi her nisbetiyle halkedip yerletirir. Kitab- lemin her satryla her harfi hayy; ihtiya sevkediyor, tantrr. Her nereden gelirse gelsin nida-i hacete lebbeyk-zendir, srr- tevhid namna etraf grtrr. Zhayat her harfi, herbir cmleye mteveccih birer yz, hem de nzr birer gz baktrr. Gnein hareketi cazibe iindir, cazibe istikrr- manzumesi iindir Gne bir meyvedardr, silkinir t dmesin mncezib seyyar olan yemileri. Ger skt ile sknet eylese cezbe; kaar, alar fezada muntazam meczublar. Kk eyler Byk eylerle Merbuttur Sivrisinek gzn halkeyleyendir mutlaka, Gnei hem kehkei halkeylemi.

Pirenin midesini tanzim edendir mutlaka, manzume-i emsiyeyi nazmeylemi. Gzde ryet, midede hem ihtiyac dercedendir mutlaka, sema gzne ziya srmesi ekmi, zemin yzne gda sofras sermi. Kinatn Nazmnda Byk Bir caz Var Kinatn gr ki telifinde bir icaz var. Ger btn esbab- tabiiye bilfarz-l muhal Ola herbiri muktedir bir fil-i muhtar. O icaza kar nihayet acz ile bil-imtisal Ederek secde ki,

D7!:)]7+ !h<GT7!a9! @X"*@X[4?* G5t9@EA,

Kudrete Nisbet Her ey msvdir

?G&!:jSX6 !vUCQ":vUTV'@8
Bir kudret-i ztiyedir, hem ezel; acz tahalll edemez. Onda meratib olmayp, mania tedahl edemez. sterse kll, isterse cz nisbet tefavt eylemez. nki her ey baldr her ey ile. Her eyi yapamayan bir eyi de yapamaz.

Kinat Elinde Tutamayan, Zerreyi Halkedemez Tesbih gibi nazmeyleyip kaldracak; arzmz, musu, ncumu, hasra gelmez u fezann bana hem sineside takacak yle kuvvetli ele bir kimse mlik olmaz. Dnyada hibir eyde dava-y halk edip, iddia-y cad edemez. hya-y Nev, hya-y Ferd Gibidir Mevt-ld bir nevm ile kta uyumu bir sinek, nasl onun ihyas kudrete ar gelmez. u dnyann mevti de, ihyas da yledir. Btn zruh ihyas ondan fazla nazlanmaz. Tabiat, Bir Sanat- lahiyedir Deil tabi tabiat, belki matba. Deil nakka, o belki bir naktr. Deil fil, o kabildir. Deil masdar, o mistardr. Deil nzm, o nizamdr. Deil kudret, o kanundur. rad bir eriattr, deil haric hakikatdar. Vicdan, Cezbesi ile Allah Tanr Vicdanda mndemitir, bir incizab ve cezbe. Bir cazibin cezbiyle daim olur incizab. Cezbe der zuur, ger Zlcemal grnse. Etse tecelli daim praaa bhicab. Bir Vcib-l vcd, Sahib-i Celal ve Cemal; u ftrat- zuur kat ehdetmeab. Bir ahidi o cezbe, hem dieri incizab.

Ftratn ehdeti Sadkadr ( )

271

Ftratta yalan yoktur; ne dediyse dorudur. ekirdein lisan, Meyl-i nmuv der: Ben, snbllenip meyvedar... Doru kar beyan. Yumurtann iinde, derin derin syler hayatn meyeln Ki: Ben pili olurum, izn-i lah ola. Sadk olur lisan. Bir avu su, bir demir glle iinde eer niyet etse incimad. Brudetin zaman indeki inbisat meyli der: Genilen, bana lzm fazla yer. Bir emr-i beman... Metin demir alr, onu yalan karmaz. Belki onda doruluk, hem de sdk- cenan O demiri paralar. u meyelanlar btn birer emr-i tekvin, birer hkm- Yezdan, Birer ftr eriat, birer cilve-i irade. rade-i lah, idare-i ekvan Emirleri unlardr: Birer birer meyelan, birer birer imtisal, evamir-i Rabbn. Vicdandaki tecelli aynen byle cilvedir; ki incizab ve cezbe iki musaffa cn. ki mcell camdr, akseder iinde Cemal-i Lyezal, hem de nur-u iman. Nbvvet Beerde Zaruriyedir Karncay emrsiz, arlar yasubsuz brakmayan kudret-i ezeliye elbette Beeri de brakmaz eriatsz, nebsiz. Srr- nizam- lem, byle ister elbette.

Gazi askerlerin manzume-i mehuresi olan Anam beni yetitirdi. Bu illere yollad, bu sancaa teslim etti Allaha smarlad. u kitabn ekser kasideleri bu tarzda okunabilir. Abdurrahman Nurs

271

Meleklerde Mirac, nsanlarda akk- Kamer Gibidir Be mirac kerametle melekler, grdler elhak ki msellem bir nbvvette muazzam bir velayet var. O parlak zt, buraka binmi de berk olmu. Kamervari seraser, lem-i nuru da grmtr. u ehdet leminde mnteir insanlara hiss byk bir mucize naslki

hWT7!sL9!dir.

Bu miracdr, lem-i ervahtaki skinlere en byk bir mucize ki,

h,!H7! @EA,dr.
Kelime-i ehdetin Brhan indedir Kelime-i ehdet vardr iki kelm. Birbirine ahiddir, hem delil ve brhandr. Birincisi, sniye bir brhan- limmdir. kincisi, evvele bir brhan- inndir. Hayat Bir eit Tecelli-i Vahdettir Hayat bir nur-u vahdettir. u kesrette eder tevhid tecell. Evet, bir cilve-i vahdet eder kesretleri tevhid ve yekta. Hayat bir eyi hereye eder mlik. Hayatsz ey, ona nisbet ademdir cmle eya. Ruh, Vcd-u Haric Giydirilmi Bir Kanundur Ruh bir nuran kanundur, vcd-u haric giymi bir namustur; uuru bana takm. Bu mevcud ruh, u makul kanuna olmu iki karde, iki yolda. Sabit ve hem daim ftr kanunlar gibi, ruh dahi hem lem-i emir, hem irade vasfndan gelir.

Kudret vcd-u hiss giydirir, uuru bana takar, bir seyyle-i latifeyi o cevhere sadef eder. Eer envadaki kanunlara kudret-i Hlk vcd-u haric giydirirse, herbiri bir ruh olur. Ger vcdu ruh karsa, bandan uuru indirirse, yine lyemut kanun olur. Hayatsz Vcd, Adem Gibidir Ziya ile hayatn herbiri, mevcudatn birer kefdr. Bak nur-u hayat olmazsa, Vcud, adem-lddur; belki adem gibidir. Evet garib, yetimdir; hayatsz ger Kamerse... Hayat Sebebiyle Karnca Kreden Byk Olur Ger mizan-l vcdla karncay tartarsan, ondan kan kinat kremize skmaz. Bence kre hayevandr, bakalarn zannnca meyyit olan kreyi ger getirip koyarsan Karncann karsna, o zuur bann nsf bile olamaz. Nasraniyet slmiyete Teslim Olacak Nasraniyet, intifa ya stfa bulacak. slma kar teslim, terk-i silh edecek. Mkerreren yrtld, purutlua t geldi, purutlukta grmedi ona salah verecek. Perde yine yrtld, mutlak dalale dt. Bir ksm lkin, baz yaknlat tevhide; onda felh grecek. Hazrlanr imdiden yrtlmaya balyor. Snmezse safvet bulup slma mal olacak. Bu bir srr- azmdir, ona remz u iaret; Fahr-i Rusl demitir: sa, erimle amel, mmetimden olacak.

Teba Nazar, Muhali Mmkin Grr Mehurdur ki: din hilline bakard cemaat- kesre. Kimse bir ey grmedi. Zeval bir ihtiyar yemin etti ki: Grdm. Halbuki grd, kirpiinin tekavvs etmi beyaz bir kl idi. O kl oldu onun hilli. O mukavves kl nerede? Hill olmu Kamer nerede? Ger anladn u remzi: Zerrattaki harekt; kirpik-i akln olmu, birer kl- zulmettar.. kr etmi madd gz. Tekil-i cmle enva filini gremez, der bana dalal. O hareket nerede? Nazzam- kevn nerede? Onu ona vehmetmek, muhaldir. Ender muhal!.. Kurn yine ster, Vekil stemez mmetteki cumhuru, hem avamn umumu; brhandan ziyade mehazdaki kudsiyet evk-i itaat verir, sevkeder imtisale. eriat yzde doksan; msellemat- er, zaruriyat- din birer elmas stundur. tihad, hilaf, fer olan mesail; yzde ancak on olur. Doksan elmas stunu, on altunun sahibi Kesesine koyamaz, ona tbi klamaz. Elmaslarn madeni: Kurn ve hem Hadstir. Onun mal.. oradan, her zaman istemeli. Kitablar, itihadlar Kurnn yinesi, yahut drbn olmal. Glge, vekil istemez o ems-i Mucizbeyan. Mbtl, Btl Hak Nazaryla Alr nsandaki ftrat mkerrem olduundan, kasden hakk aryor. Bzan gelir eline, btl hak zanneder, koynunda saklyor. Hakikat kazarken ihtiyar olmadan dalal der bana; hakikattr zanneder, kafasna geirir.

Kudretin yineleri oktur Kudret-i Zlcelalin pekoktur miratleri. Herbiri tekinden daha eeff ve eltaf pencereler ayor bir lem-i misale. Sudan havaya kadar, havadan t esre, esrden t misale, misalden t ervaha, ervahtan t zamana, zamandan t hayale, Hayalden fikre kadar muhtelif yineler, daima temsil eder uunat- seyyale. Kulanla nazar et yine-i havaya: Kelime-i vhide, olur milyon kelimat! Acib istinsah eder o kudretin kalemi.. u srr- tenaslt... Temessln Aksam Muhtelifedir yinede temessl, mnkasm drt surete: Ya yalnz hviyet; ya beraber hsiyet; ya hviyet hem ule-i mahiyet; ya mahiyet, hviyet. Eer misal istersen, ite insan ve hem ems, melek ve hem kelime. Kesifin timsalleri, yinede oluyor birer mteharrik meyyit. Bir ruh-u nurannin, kendi miratlarnda timsalleri oluyor birer hayy- murtebit; ayn olmazsa eer, gayr dahi olmayp Birer nur-u mnbasit. Ger ems hayevan olayd; olur harareti hayat, ziya onun uuru.. u havassa mliktir yinede timsali. te budur u esrarn miftah: Cebrail hem Sidrede, hem suret-i Dhyede meclis-i Nebevde, Hem kim bilir ka yerde!.. Azrailin bir anda Allah bilir ka yerde, ruhlar kabzediyor. Peygamberin bir anda, Hem kef-i evliyada, hem sadk ryalarda mmetine grnr, hem hairde umumla ile efaatle grr. Velilerin ebdal, ok yerlerde bir anda zuhr eder, grnr. Mstaid, Mtehid Olabilir; Merri Olamaz tihadn artn haiz olan her mstaid, ediyor nefsi iin, nass olmayanda itihad. Ona lzm, gayre ilzam edemez. mmeti davetle teri edemez. Fehmi, eriattan olur; lkin eriat olamaz. Mtehid olabilir, fakat merri olamaz.

cma ile cumhurdur, sikke-i eri grr. Bir fikre davet etmek; zann- kabul- cumhur, art- evvel oluyor. Yoksa davet bidattr, reddedilir. Azna tklr, onda daha kamaz... Nur-u Akl, Kalbden Gelir Zulmetli mnevverler bu sz bilmeliler: Ziya-y kalbsiz olmaz nur-u fikir mnevver. O nur ile bu ziya mezcolmazsa zulmettir, zulm ve cehli fkrr. Nurun libasn giymi bir zulmet-i mzevver. Gznde bir nehar var, lkin ebyaz ve muzlim. inde bir sevad var ki, bir leyl-i mnevver. O iinde bulunmazsa, o ahm-pare gz olmaz; sen de birey gremez. Basiretsiz basar da para etmez. Ger fikret-i beyzada sveyda-i kalb olmazsa, halita-i dima ilim ve basiret olmaz. Kalbsiz akl olamaz. Dimada Meratib-i lim Muhtelifedir, Mltebise Dimada meratib var; birbiriyle mltebis, ahkmlar muhtelif. Evvel tahayyl olur, sonra tasavvur gelir, Sonra gelir taakkul, sonra tasdik ediyor, sonra izan oluyor, sonra gelir iltizam, sonra itikad gelir. tikadn bakadr, iltizamn bakadr. Herbirinden kar bir halet: Salabet itikaddan, Taassub iltizamdan, imtisal izandan, tasdikten iltizam, taakkulde btaraf, bbehre tasavvurda. Tahayylde safsata hasl olur, mezcine ger olmazsa muktedir. Btl eyleri gzel tasvir etmek, her dem safi olan zihinleri cerhdir, hem idlli. Hazmolmayan lim Telkin Edilmemeli Hakik mrid-i lim koyun olur, ku olmaz. Hasb verir ilmini. Koyun verir kuzusuna hazmolmu musaff stn.

Ku veriyor ferhine lab-ld kayyn. Tahrib Esheldir; Zaf, Tahribci Olur Vcud-u cmle-ecza, art- vcd-u klldr. Adem ise, oluyor bir czn ademiyle; tahrib eshel oluyor. Bundandr ki: ciz adam, sebeb-i zuhr-u iktidar msbete hi yanamaz. Menfce mteharrik, daim tahribkr olur. Kuvvet Hakka Hizmetkr Olmal Hikmetteki desatir, hkmette nevmis, hakta olan kavnin, kuvvetteki kavaid birbiriyle olmazsa mstenid ve mstemid: Cumhur-u nsta olmaz, ne msmir ve messir. eriatta eair; kalr mhmel, muattal. Umr-u nsta olmaz, mstenid ve mutemid. Bzan Zd, Zddn Tazammun Eder Zaman olur zd, zddn saklarm. Lisan- siyasette lafz, mnnn zdddr. Adalet klahn Zulm bana geirmi. Hamiyet libasn, hyanet ucuz giymi. Cihad ve hem gazya, bay ismi taklm. Esaret-i hayvan, istibdad- eytan; hrriyet nam verilmi. Zdlarda emsal olmu, suretlerde tebadl, isimlerde tekabl, makamlarda becayi-i mekn. Menfaat Esas Tutan Siyaset Canavardr Menfaat zere ark kurulmu olan siyaset-i hazra; mfteristir, canavar. A olan canavara kar tahabbb etsen; merhametini deil, itihasn aar. Sonra dner, geliyor; trnann, hem diinin kirasn senden ister. Kuvay- nsaniye Tahdid Edilmediinden Cinayat Byk Olur Hayvann hilafna, insandaki kuvveler, ftr tahdid olmam. Onda kan hayr u err, l-yetenah gider.

Onda olan hodgmlk, bundan kan hodbinlik, gurur, inad birlese; yle gnah oluyor ki, beer imdiye kadar ona isim bulmam. Cehennemin lzumuna delil olduu gibi, cezas da yalnz Cehennem olabilir. Hem mesel: Bir adam, tek yalanc szn doru gstermek iin, slmn felketini kalben arzu eder. u zaman da gsterdi: Cehennem lzumsuz olmaz, Cennet ucuz deildir. Bzan Hayr, erre Vasta Olur Havastaki meziyet filhakika sebebdir tevazu, mahviyete. Olmu maatteessf sebeb-i tahakkme, Tekebbre hem illet. Fakirlerdeki aczi, milerdeki fakr filhakika sebebdir ihsan ve merhamete. Lkin maatteessf mncer olmutur imdi, zillet ve esarete. Bir eyde hasl olan mehasin ve erefse; Havas ve resaya o ey peke edilir. O eyden neet eden seyyiat ve err ise; efrad ve hem avama Taksim, tevzi edilir. Airet-i galibde hasl olan erefse: Hasan Aa, ferin! Hasl olan err ise, Efrada olur nefrin. Beerde err-i hazn!.. Gaye-i Hayal Olmazsa, Enaniyet Kuvvetleir Bir gaye-i hayal olmazsa, yahut nisyan basarsa, ya tenasi edilse; elbette zihinler enelere dnerler, Etrafnda gezerler. Ene kuvvetleiyor, bzan sinirleniyor. Delinmez, nahn olsun. Enesini sevenler, bakalar sevmezler. Hayat- htilal; Mevt-i Zekat, Hayat- Ribadan km Bilcmle ihtilalat, btn herc fesadat; hem asl, hem madeni.. rezail ve seyyiat, btn fsid hasletler, Muharrik ve menba iki kelimedir tek.. yahut iki kelmdr. Birincisi udur ki: Ben tok olsam, bakalar

Acndan lse neme lzm!.. kincisi: Rahatm iin zahmet ek; sen al, ben yiyeyim. Benden yemek, senden emekler! Birinci kelimede olan semm-i katili, hem kkn kesecek, f deva olacak tek bir devas vardr. O da zekat- er ki, bir rkn- slmdr. kinci kelimede, zakkumecer mnderic. Onun rk kesecek, ribann hurmetidir. Beer salah isterse, hayatn severse; zekat vaz etmeli, ribay kaldrmal. Beer Hayatn sterse, Ribay ldrmeli Tabaka-i havastan tabaka-i avama sla-i rahm kopmutur. Aadan frlyor Sad-y ihtilal, vaveyl-y intikam, kin hased enni... Yukardan iniyor Zulm ve tahkir atei, tekebbrn skleti, tahakkm skas... Aadan kmal Tahabbb ve itaat, hrmet ve hem imtisal. Fakat merhamet ve ihsan yukardan inmeli, Hem efkat ve terbiye... Beer bunu isterse sarlmal zekata, ribay tardetmeli. Kurnn adaleti bb- lemde durup ribaya der: Yasaktr! Hakkn yoktur, dnmeli! Dinlemedi bu emri, beer yedi bir sille. Mdhiini yemeden bu emri dinlemeli. Beer Esirlii Paralad Gibi, Ecrlii de Paralayacaktr Bir ryada demitim: Devletler, milletlerin hafif muharebesi; tabakat- beerin edid olan harbine terk-i mevki ediyor. Zira beer, edvarda esirlik istemedi, kanyla paralad. imdi ecr olmutur; onun ykn eker, onu da paralyor. Beer ya ihtiyar; edvar- hamsesi var. Vahet ve bedeviyet, memlukiyet, esaret, imdi dahi ecrdir, balamtr geiyor.

Gayr- Meru Tark, Zdd- Maksuda Gider

bir dstur-u azmdir: Gayr- meru tark ile bir maksada giden zt, galiben maksudunun zddyla grr mcazat Avrupa muhabbeti, gayr- meru muhabbet, hem taklid ve hem lfet. Akibeti mkfat: Mahbubun gaddarane adaveti, cinayat... Fsk- mahrum bulmaz, ne lezzet ve ne necat. Cebr Ve tizalde Birer Dane-i Hakikat Bulunur Ey talib-i hakikat! Maziye, hem musibet; mstakbel ve masiyet ayr grr eriat. Maziye, mesaibe nazar olur kadere. Sz olur Cebriye. Mstakbel ve maasi nazar olur teklife, sz olur tizale. tizal ile Cebr urada barrlar. u btl mezheblerde birer dane-i hakikat mevcud mnderitir; mahsus mahalli vardr; btl olan tamimdir. Acz ve Cez Barelerin Krdr Ger istersen hayat, areleri bulunan eyde acze yapma. Ger istersen rahat, areleri bulunmayan eyde ceza sarlma. p stnde Olan, Yerde Olanla Dse Kaybeder Gvurlarla barmak zelillerin krdr. Hayattaki yaralar, Belki de iyileir, zzet-i slmde hem namus-u millde yaralar derindir. p stndeki canbaz yerde olan adamla Eer d isterse yerde olan ekinmez, Zr canbaz hayat Hem muhteem, sanat mvazinle baldr. Bir kere o bozulsa Seyreyle gmbrty... yerdeki plak adam olsa olsa deiir kyam ile kudu.

h<u#@T7!

Mphem Bir Hkm, Klli Bir Hkm Deil Nsus-u varidede; kaziye-yi mutlaka, bzen telakki olur Kaziyye-i klliye. Vakt, mnteire bazen telakki olur Kaziyye-i dime. Belki onun sdkna baz fert ve zamann( )
272

Tahakkuku kfidir. Mesel denilir: Bir saatlik nbeti bir sene ibadettir. Evet Eskiehirin srtnda nnnn nnde yet iaret eder. Bir masumu ldren ger elinden gelirse, beeri de ldrr. yle zaman olur kelime-i vahide Bir orduyu batrr. Otuz milyonun mahv bir glle ile olmutur. Bzan Kk Bir ey, Byk Bir Yapar yle erait oluyor, tahtnda az bir hareket sahibini karyor t al-y illiyyn... yle hlt oluyor ki; kk bir hareket, ksibini indiriyor t esfel-i safiln... Bazlara Bir An, Bir Senedir Ftratlarn bir ksm birdenbire parlyor. Bir ksm tedricdir, eyen eyen kalkyor. Tabiat- insan ikisine benziyor. eraite bakyor; ona gre deiir. Bzan tedric gider. Bzan dahi oluyor barut gibi zulman, birdenbire fkryor. Nuran bir nar olur. Baz olur bir nazar, fahmi elmas ediyor. Baz olur bir temas, ta iksir ediyor. Bir nazar- peygamber, Birdenbire kalbeder; bir bedevi-i cahili, bir rif-i mnevver. Eer mizan istersen: slmdan evvel mer, slmdan sonra mer... Birbiriyle kyas: Bir ekirdek, bir ecer... Defaten verdi semer, o nazar- Ahmed, o himmet-i Peygamber...
272

Herhalde baz fert ve zamanda manasnda....

Nair

Ceziret-l Arabda, fahmolmu ftratlar kalbetti elmaslara... Birdenbire serser... Barut gibi ahlk parlattrd, oldular birer nur-u mnevver. Yalan, Bir Lafz- Kfirdir Bir dane sdk, yakar milyon ile yalan. Bir dane-i hakikat, ykar kasr- hayali. Sdk byk esastr, bir cevher-i ziyal. Yeri verir skta, eer ksa zararl... Yalana yer hi yoktur, endan olsa faydal. Her szn doru olsun, her hkmn hak olmal. Lkin hakkn olamaz, her doruyu sz etmek. Bunu iyi bilmeli.

*G6@8(@S.@ 8H'kendine dstur etmeli.

Gzel gr, hem gzel bak. T gzel dnmeli. Gzel bil, hem gzel dn. T leziz hayat bulmal. Hayat iinde hayattr, hsn- zanda emeli. S-i zanla yeistir: Saadet muharribi, hem de hayatn katili. Bir Meclis-i Misalde eriatla ( ) medeniyet-i hazra ile deha-i fenn, hda-y er ile mvazeneleri
*

Mtareke banda, bir Cuma gecesinde bir rya-y sadkda, misal leminde, bir meclis-i azmde, benden sual ettiler: Malubiyet sonunda slmn leminde ne hal peyda olacak? Asr- hazr mebusu sfatyla syledim; onlar da dinlediler: Eski zamandan beri istiklal-i slmn bekas, hem Kelimetullahn ils iin, farz- kifaye-i cihad; o lzime-i diyanet Deruhde ile kendini yekvcud-u vahdan, slmn lemine fedaya vazifedar, hilafete bayrakdar grm olan bu devlet,

Yani eriat medeniyeti hazra ile manasnda.. Nair

u millet-i slmn felket-i mazisi, getirecek de elbet slmn lemine saadet ve hrriyet. Olur geen musibet, stikbalde telafi. veren, yz kazandran, etmiyor elbette hi hasaret. Halini istikbale tebdil eder, zhimmet... Zira ki u musibet; hayatmz myesi olan efkat, uhuvvet, tesand- slm hrikulde etti, inkiaf- uhuvvet Tesri-i ihtizaz. Tahrib-i medeniyet, deniyet-i hazra sureti deiecek, sistemi bozulacak; zuhr edecek o kuvvet, slm medeniyet. Mslman bilihtiyar elbet evvel girecek. Mvazene istersen: erin medeniyeti, imdiki medeniyet Esaslara dikkat et, srlara nazar et. imdiki medeniyet esasat menfdir. Menf olan be esas ona temel, hem kymet. Onlarla ark kurulur. te nokta-i istinad: Hakka bedel kuvvettir. Kuvvet ise, enidir tecavz ve taruz; bundan kar hyanet. Hedef-i kasd, fazilet bedeline hasis bir menfaattr. Menfaatn enidir tezahm ve tehasum; bundan kar cinayet. Hayattaki kanunu, teavn bedeline bir dstur-u cidaldir. Cidalin eni budur: Tenaz ve tedaf; bundan kar sefalet.. Akvamlarn beyninde rabta-i esas: herin zararna mntebih unsuriyet. Bakalar yutmakla beslenir, alr kuvvet. Milliyet-i menfiye, unsuriyet milliyet; eni olur daima byle mdhi tesadm, byle feci telatum, bundan kar helket. Beincisi udur ki: Cazibedar hizmeti: Heva, hevesi teci, teshil; hevesat, arzular da tatmin; bundan kar sefahet. O heva, hem heves, eni budur daima: nsan memsuh eder, sreti deitirir. Manev meshediyor, deiir insaniyet. u medenlerden ou, eer ii dna evirirsen, grrsn: Bata maymunla tilki, ylanla ay, hnzr. Sreti olur suret. Gelir hayal karna, postlaryla tyleri. te ununla grnr meydandaki sr. Zemindeki mevazin mizandr eriat...

eriattaki rahmet, sema-i Kurndandr. Medeniyet-i Kurn esaslar msbettir. Be msbet esas zere dner ark- saadet. Nokta-i istinad; kuvvete bedel haktr. Hakkn daim enidir adalet ve tevazn. Bundan kar selmet, zil olur ekavet. Hedefinde menfaat yerine fazilettir. Faziletin enidir muhabbet ve tecazb. Bundan kar saadet, zil olur adavet. Hayattaki dsturu, cidal ktal yerine, dstur-u teavndr. O dsturun enidir ittihad ve tesand; hayatlanr cemaat. Suret-i hizmetinde, heva heves yerine hda-y hidayettir. O hdann enidir: nsana lyk tarzda terakki ve refahet. Ruha lzm surette tenevvr ve tekml. Kitlelerin iinde cihet-l vahdeti de tardeder unsuriyet, hem de menf milliyet. Hem onlarn yerine rabta-i dindir, nisbet-i vatandir, alka-i snfdir, uhuvvet-i iman. u rabta enidir; samim bir uhuvvet, Umum bir selmet. Haric etse tecavz, o da eder tedaf. te imdi anladn; srr nedir ki ksm, almad medeniyet. imdiye kadar slmlar ihtiyarla girmemi, u medeniyet-i hazra. Onlara yaramam; hem de onlara vurmu mdhi kayd- esaret. Belki nev-i beere tiryak iken zehir olmu. Yzde seksenini atm meakkat ve ekavet. Yzde onu karm mzahref bir saadet! Dier onu brakm beyne beyne brahat! Zalim ekallin olmu gelen rbh-i ticaret. Lkin saadet odur: Klle ola saadet. Lakal ekseriyete olsa medar- necat. Nev-i beere rahmet nzil olan u Kurn, ancak kabul ediyor bir tarz- medeniyet; Umuma, ya eksere verirse bir saadet. imdiki tarz- hazr, heves serbest olmutur, heva da hr olmutur, hayvan bir hrriyet. Heves tahakkm eder. Heva da mstebiddir, gayr- zarur hacat, havaic-i zarur hkmne geirmitir. zale etti rahat... Bidavette bir adam drt eye muhta iken, medeniyet yz eye muhta, fakir etmitir. Say-i hell, masrafa etmemitir kifayet.

Ondan hile, harama beeri sevketmitir. Ahlkn esasn u noktadan bozmutur. Cemaate hem neve vermitir servet, hamet. Ferdi, ahs ahlksz, hem fakir eylemitir. Bunun ahidi oktur. Kurn-u ldaki mecmu-u vahet ve cinayet, hem gadr ve hem hyanet u medeniyet-i habse tek bir defada kustu. Midesi daha bulanr. lem-i slmdaki istinkf- manidar hem de bir cy- dikkat. Kabulde muzdaribdir, souk da davranmtr. Evet eriat- Garrada olan nur-u lah, hassa-i mmtazdr: stina, istiklaliyet. O hassadr brakmaz ki o nur-u hidayet, u medeniyet ruhu olan Roma dehas ona tahakkm etsin. Onda olan hidayet, Bundaki felsefe ile mezcolmaz, hem alanmaz, hem de tbi olamaz. slmiyet ruhunda efkat izzet-i iman, besledii eriat Kurn- MucizBeyan tutmu yed-i beyzada hakik-i eriat. O yemin-i beyzada birer as-y Musadr. Sehhar- medeniyet, istikbalde edecek ona secde-i hayret... imdi buna dikkat et: Eski Roma, Yunann iki dehas vard; bir asldan tevemdi, biri hayal-lddu, biri madde-perestti. Su iinde ya gibi imtizac olamad. Mrur-u zaman istedi, medeniyet abalad. Hristiyanlk da alt, temzicine muvaffak hibiri de olmad. Herbiri istiklalini filcmle hfzeyledi. Hatt elan deta o iki ruh, imdi de cesedleri deimi, Alman Fransz oldu. Gya bir nevi tenash balarnda gemiti. Ey birader-i misal! Zaman byle gsterdi. O ikiz iki deha, kz gibi reddetti Temzicin esbabn. imdi de barmad. Madem onlar tevemdi, karde ve arkadat, terakkide yoldat; birbiriyle dt. Hi de barmadlar. Nasl olur ki asl, hem madeni, matla baka eit olmutu. Kurnda olan nuru, eriat hidayeti u medeniyetin ruhu olan Roma dehas, birbiriyle barr hem mezc u ittihad.

O deha ile bu hda meneleri ayrdr: Hda semadan indi, deha zeminden kt. Hda kalbde iliyor, dima da iletir. Deha dimada iler, kalbi de kartrr. Hda ruhu eder tenvir, taneleri snbllettirir. Karanlkl tabiat onunla klanr. stidad- kemli birdenbire yol alr, nefs-i cisman yapar hizmetkr- emirber. Melek-sma ediyor insan- himmetperver. Deha ise: Evvel nefs u cisme bakyor, tabiata giriyor, nefsi tarla ediyor. stidad- nefsan nevnema buluyor. Ruhu eder hizmetkr, taneleri kuruyor. eytann smasn beerde gsteriyor. Hda, hayateyne saadet veriyor. Dreyne ziya nerediyor. nsan ykseltiyor. Deccal-misal deh-i aver, bir dar ile bir hayat anlar; madde-perest olur ve dnya-perver. nsan yapar birer canavar. Evet deha, sar tabiata tapar. Kr kuvvete fermanber. Fakat hda, uurlu sanat tanr, hikmetli kudrete bakar. Deha, zemine kfran perdesi eker. Hda, kran nurunu serper. Bu srdandr: Deha, ama-i asamm; hda, sem-i basr. Dehann nazarnda, zemindeki nimetler sahibsiz ganmettir. Minnetsiz gasb ve sirkat, tabiattan koparmak canavarca his verir. Hdann nazarnda; zeminin sinesinde kinatn yznde Serpilmi olan niam, rahmetin semerat. Her nimetin altnda bir yed-i muhsin grr, kran ile ptrr. Bunu da inkr etmem: Medeniyette vardr mehasin-i kesre.. lkin onlar deildir ne Nasraniyet mal, ne Avrupa cad, Ne u asrn sanat.. Belki umum maldr: Telahuk-u efkrdan, semav eryiden, hem hacat- ftrden, hususan er-i Ahmed, slm inklabdan neet eden bir maldr. Kimse temellk etmez.

Misaller meclisi, o meclisin reisi tekrar sordu; hem dedi: Musibet olur her dem cinayet neticesi, mkfatn sebebi. Ey u asrn adam! Kader bir sille vurdu, kazaya da arptrd Hangi efalinizle kazaya, hem kadere yle fetva verdiniz ki, kaza-i lah musibetle hkmetti, sizleri hrpalad? Hata-y ekseriyet olur sebeb daima musibet-i mmeye. Dedim: Beerin dalalet-i fikrsi, Nemrudane inad, Firavunane gururu iti iti zeminde, yetiti semavata. Hem de dokundu hassas srr- hilkate. Semavattan indirdi Tufan, taun misali, u harbin zelzelesi; gvura yaptrd semav bir silleyi. Demek ki u musibet, btn beer musibetiydi, Neven umuma amil. Bir mterek sebebi; maddiyyunluktan gelen dalalet-i fikrydi, hrriyet-i hayvan, hevann istibdad... Hissemizin sebebi; erkn- slmde ihmal ve terkimizdi. Zr Hlk Tel yirmidrt saatten bir saati istedi, Be vakit namaz iin yalnz o saati, bizden yine bizim iin emretti, hem istedi. Tenbellikle terkettik, gafletle ihmal oldu. yle de ceza grdk: Be senede, yirmidrt saatte daima talim ve meakkatle tahrik ve koturmakla bir nevi namaz kldrd. Hem senede yalnz bir ay oru iin nefsimizden istedi. Nefsimize acdk, keffareten be sene cebren oru tutturdu. Kendi verdii maldan, krkndan ya onundan biri zekat istedi. Buhl ile hem zulmettik, haram kartrdk, ihtiyarla vermedikti. O da bizden aldrd mterakim zekat, haramdan da kurtard. Amel, cins-i cezadr. Ceza, cins-i ameldir. Slih amel ikiydi: Biri msbet ve ihtiyar, biri menf zdrar. Btn lm ve mesaib, amal-i slihadr; lkin menfdir, zdrar. Hads teselli verdi. Bu millet-i gnahkr kanyla abdest ald. Fiil bir tvbe etti. Mkfat cili, u milletin humsu drt milyonu kard

Derece-i velayet, mertebe-i ehdetle gazilik verdi, gnah sildi. Bu meclis-i misal, bu sz tahsin etti. Ben de birden uyandm, belki yakaza ile yeni yattm. Bence yakaza ryadr, Rya bir nevi yakazadr. Orada asrn vekili, burada Said-i Krd... Paslanm Hda Yine Elmastr Hda-y slmiyet paslanmt... Heva ile deha-y medeniyet cilalanm hevesle... endan paslanm olsa bir elmas- b hemta Bir cam- mcelleya mreccahtr; daima o elmasa nak olmu Olan hatt- semav, maddlerin gzleri grmez o nak- yekta. Hem de onu okumaz. Maddiler her bir eyi madde iinde arar. Bylelerin akllar gzlerinde yerleir. Akllar krleir mneviyat grmez. mnda gz kr olur. Cehil, Mecaz Eline Alsa Hakikat Yapar lmin elinden eer cehlin eline dse mecaz, eder inklab hakikata, hem aar hurafata kaplar. Kklmde grdm ki hasf olmutu Kamer. Sordum ben vlidemden. Dedi: Ylan yutmutur. Dedim: Neden grnr? Dedi: Orada ylanlar byle nim-effaf olur. te byle bir mecaz hakikat zannedilmi: Medar- ems ve Kamer Tekatu noktalar olan res ve zenebde Arzn hayluletiyle bir emr-i lahiyle mnhasif olur Kamer. ki kavs-i mevhume tinnineyn ydedilmi, hayal bir tebih ile isim, msemma olmu. Tinnin ise ylandr. Mbalaa Zemm-i Zmndir Hangi eyi vasfetsen olduu gibi vasfet. Medhin mbalaas bence zemm-i zmndir.

hsan- lahden fazla ihsan, ihsan deildir... hret Zalimedir hret bir mstebiddir, sahibine mal eder bakasnn maln. Mehur Hoca Nasreddin letaifi iinde, zekat asl mal... Rstem-i Sistan onun hayal-i an garet etti bir asr mefahir-i ran. Gasb u garetle iti o namdar hayali.. Hurafata kart, att nev-i insan.. Din le Hayat Kabil-i Tefrik Olduunu Zannedenler Felkete Sebebdirler u Jn-Trkn hatas; bilmedi o bizdeki din hayatn esas. Millet ve slmiyet ayr ayr zannetti. Medeniyet mstemir, mstevli vehmeyledi. Saadet-i hayat iinde gryordu. imdi zaman gsterdi, Medeniyet sistemi bozuktu, hem muzrd; tecrbe-i katiyye bize bunu gsterdi. Din hayatn hayat, hem nuru, hem esas. hya-y din ile olur u milletin ihyas. slm bunu anlad... Baka dinin aksine, dinimize temessk derecesi nisbeten milletin terakkisi. hmali nisbetinde idi milletin tedennisi. Tarih bir hakikat, ondan olmu tensi... Mevt, Tevehhm Edildii Gibi Dehetli Deil Dalalet-i vehmidir; mevti dehetlendirir. Mevt, tebdil-i cmedir, ya tahvil-i mekndr. Sicinden bostana kar. Kim hayat isterse ehdet istemeli. ehidin hayatna Kurn iaret eder. Sekerat tatmam bir ehid, kendini Hayy biliyor, gryor. Lkin yeni hayat daha nezih buluyor. Zanneder ki lmemi. Meyyitlere nisbeti, dikkat et una benzer:

ki adam, ryada lezaiz envana cmi gzel bahede ikisi geziyorlar. Biri rya olduunu bilir; lezzet almyor. Onu mferrah etmez, belki de teessf eder. brs; biliyor ki lem-i yakazadr; hakik lezzet alr, ona hakik olur. Rya misalin zlli, misal ise berzahn zlli olmutur. Ondan onlarn dsturlar birbirine benziyor. Siyaset, Efkrn leminde Bir eytandr; stiaze Edilmeli! Siyaset-i meden, ekserin rahatna feda eder ekalli. Belki ekall-i zalim, kendine kurban eder eksern-i avam. Adalet-i Kurn; tek masumun hayat, kan heder gremez, onu feda edemez deil ekseriyete, hatt nevin umumu... yet-i

jS9h[R"@,S 9uB5w8 iki srr- azmi vazediyor

nazara. Biri: Mahz- adalet. Bu dstur-u azmi Ki ferd ile cemaat, ahs ile nev-i beer, kudret nasl bir grr; adalet-i lah, ikisine bir bakar. Bir snnet-i daim. ahs- vhid, hakkn kendi feda ediyor. Lkin feda edilmez, hatt umum insana. Onun ibtal-i hakk, hem iraka-i demi, Hem zeval-i ismeti: btal-i hakk- nevin hem ismet-i beerin mislidir, hem naziri. kinci srr budur: Hodgm bir dem Hrs ve heves yolunda bir masumu ldrse, eer elinden gelse, hevesine mani ise harab eder dnyay, imha eder ben-demi. Zaf, Hasm Teci Eder. Allah Abdini Tecrbe Eder. Abd Allahn Tecrbe Edemez. Ey hif ve hem zaf! Havf ve zafn beyhude, hem senin aleyhinde; tesirat- haric teci eder, celbeder.

Ey vesveseli vehham! Muhakkak bir maslahat, mazarrat- mevhume iin feda edilmez. Sana lzm hareket, netice Allahndr. ine karlmaz. Allah eker abdini meydan- imtihana. Byle yaparsan eer, byle yaparm der. Abd ise hi yapamaz Allahn tecrbe. Rabbim muvaffak etsen, ben de bunu ilerim dese, tecavz eder. saya demi eytan: Madem hereyi O yapar; kader birdir, deimez. Dadan kendini at. O da sana ne yapar? sa dedi: Ey melun! Abd edemez Rabbini tecrbe ve imtihan!. YYY slm Siyaseti Kendinden kmal. Bakasna Vasta Olmamal. Frkaclk Kulpleri Tevhid-i Kulbe Deil, Tefrik-i Kulbe Sebeptir. stanbul un siyaseti spanyol nezlesi gibi nsana bulayor hem hezeyan devrini Arasra geirir. Bizans bir kafadr frkaclk cnnu, O bizzat biresihi mteharrik deildir, Bilvasita dnyor. Kulana Avurapa tenvm ile uyutup Telkin ile flyor, burada oyun balyor. Madem oradan geliyor, Ya menfidir ya msbet. Menfi ise harf gibi Gayrn menfaatna delaleti ediyor. htiyar selboluyor. Niyeti tesir etmez. Msbet ise benziyor Bir mn-y ismiye bizzat eder nefsine

Dellet ve hem hizmet sonra vasta olur. Buradaki ihtilf mnharifen gidiyor Telk noktas da vatanda bulunmuyor Hatta kredede olmuyor. Madem ki yle olur msbet ism olmal Kuvvetli el hangiyse Kurna sahip olmal Zaif kalil madem der; Kurn nk Kurndr hfz etmeli, sevmeli onu siper etmemeli Yedi kaviye vermeli hfz ona brakmal Muhafaza o ediyor. Zira ki, din dahilde menfi tarzda edilmez stimal ve istihdam. Otuzbir Mart Gsterdi, gsteriyor. En ehven sureti de mthi netice verdi slm zararl kt. Beendiin eyde frat Etme Bir derdin derman, baka derde derd olur. Panzehiri zehir olur. Derman hadden geerse derd getirir, ldrr. nadn Gz, Melei eytan Grr nadn ii budur: eytan yardm ederse birisine melek der, rahmeti de okutur. Muhalif tarafnda eer melei grse; libasn deimi, onu eytan zanneder, adavet lanet eder. Beklemediin Yerde Bzan mdad Alrsn Deli adama iyisin iyisin denilse iyilemesi yi adama fenasn fenasn denilse fenalamas nadir deildir.

Nasl ki dmann dman dman kaldka dosttur. yle de dmann dostu dost kaldka dmandr. Maymun dost oldu yardm etti, ay neden etmesin. Bir hnzr seni boar, bir ay onu boar. Ay sana dost olur. Sakn barna drtme kendine de saldrtma. Ger yangndan yanarsan Seyl-i azim gelirse o da sana dost olur Nasl maymun olmadn, hi ay da olmazsn. Cemaatin Maye-i Hayat Tesanddr

@XUK7! t<hEB7aTV'}7! G9_KB7!_Z[4zB7!} [QWD7! @6IE7! w[UKB7aOV'}7! G,_EB7!_Z[4zB7! }2@WD7!

Cemaatte vahid sahih olmazsa eer cem ve zamm bytmez Kesr-i darbi gibidir oalmakla klr ziyadesi noksandr.

Bir eyi Kabul Etmemek Hakkn ise Reddetmek Hi Hakkn Olmaz Ey tlib-i hakikat sana olsa rivayet, sana der kabul Eer varsa brhan, yoksa adem-i kabuldr ki ekk ve tereddddr. Adem-i delil delildir u adem-i kabule Lkin kabul- adem hem reddir hem inkrdr. Aksine isbat ister. Menfi isbat edilmez butlan- ztisiyle, Eer mntefi olmazsa... Ger adem-i delilse ciz adem-i kabuldur. Ger delil-i ademse, olur kabul- adem birbiriyle mltebis. Hkmleri ayrdr, bir ektir, bir inkardr inkra hakkn yoktur. Bzan matlb vahiddr, delaili kesirdir biri hatta onu da pheyle reddedilse yine matlb reddolmaz Bazen netice-i hak delili batl olur, zihinde Onunla durur madem netice haktr delile iliilmez. Sevad- zama ttiba Etmeli Ey tlib-i selmet! Hadis etmi iaret sevad- azama et Tebaiyyet refakat. Emevlik lakaydd kazand en nihayet Ekseriyet-i mmet dayand ehl-i snnet Oldu ehl-i cemaat. Alevlikte vard azmet ve salbet Ekalliyette kalan bir ksm en nihayet rafizilie Dayand ite bir cay- dikkat Hakk Bulduktan Sonra Ehak in htilaf karma Ey talib-i hakikat, madem hakta ittifak, ehakta ihtilaftr. Bzan hak, ehaktan ehaktr. Hem de olur hasen, ahsenden ahsen.

slmiyet, Selm Ve Msalemettir; Dhilde Niza Ve Husumet stemez Ey lem-i slm! Hayatn ittihadda. Ger ittihad istersen dsturun bu olmal: Hvel Hakku yerine Hve Hakkun olmal. Hvel Hasen yerine Hvel Ahsen olmal... Her mslim kendi meslek, mezhebine demeli: te bu haktr, bakasna ilimem. Bakalar gzelse, benim en gzelidir. Dememeli: Budur hak, bakalar battaldr. Ya Yalnz benimkidir gzeli; bakalar yanltr, hem irkindir. Zihniyet-i inhisar, hubb-u nefisten geliyor, sonra maraz oluyor, niza ondan kyor. Derd ile dermanlar Taaddd hak olur, hak da taaddd eder. Hacat ve adiyenin tenevv hak olur, hak da tenevv eder. stidad, terbiyeler, tekessr hak olur, hak da tekessr eder. Bir madde-i vhide, hem zehir ve hem panzehir. ki mizaca gre mesail-i ferde hakikat sabit deil, izaf ve mrekkeb, mkellefn mizaclar Ona bir hisse verip, ona gre ederek tahakkuk ve terekkb, her mezhebin sahibi mhmel mutlak hkmeder. Mezhebinin hududu tayinini brakr temayl- mizaca; taassub-u mezheb tamime sebeb olur. Tamimin iltizam sebeb olur nizaa. slmiyetten evvel tabakat- beerde derin uurumlar, Hem tebad- acibi istedi bir vakitte taaddd- enbiya, tenevv- eryi, mteaddid mezhebler. Beerde bir inklab slmiyet yaptrd, beer tekarb etti, er etti ittihad, vhid oldu Peygamber. Seviye bir olmad; mezheb taaddd etti. Terbiye-i vhide kfi geldii zaman, ittihad eder mezhebler...

cad ve Cem-i Ezdadda Byk bir Hikmet var. Kudret Elinde ems ve Zerre Birdir Ey birader-i kalbhyar! Ezdadn cemindendir tecelli-i iktidar; lezzet iinde elem, hayrn iinde erri, Hsnn iinde kubhu, nefin iinde drr, nimet iinde nkmet, nurun iinde nr bilir misin ki srr? Hakaik-i nisbiye, sbut takarrr etsin, bireyde ok ey olsun, bulsun vcd, grnsn. Srat-i hareketle bir nokta bir hat olur. evirmenin srati yapar bir lema-i nur, daire-i nurani. hakik-i nisbiye vazifesi, dnyada taneler snbl olur. Kinatn amuru, revabt- nizam, alik- nakn odur tekil ediyor. hirette bu nisb emirler orada hakik olur. Hararette meratib, ona olmutur sebeb tahalll- brudet. Hsndeki derecat kubhun tedahldr. Sebeb, illet oluyor. Ziya zulmete borlu, lezzet eleme medyun; shhat, marazsz olmaz. Cennet olmazsa belki Cehennem tazib etmez. Zemherirsiz olmuyor... Ger zemherir olmazsa, o da ihrak edemez. O Hallak- Lemyezel, halk- ezdad iinde hikmetini gsterdi. Hameti etti zuhr... O Kadr-i Lyezal, cem-i ezdad iinde iktidar gsterdi. Azamet etti zuhr. Madem o kudret-i lah lzme-i zt olur O Zt- Ezelye, hem zarure-i nie; onda zdd olamaz, acz tahalll edemez, onda meratib olamaz, hereye nisbeti bir, hi bir ey ar olmuyor. O kudretin ziyasna Gne mikt olmutur. Bu miktn nuruna deniz yz yine, ebnemlerin gzleri birer mirat olmutur. Denizin geni yz, gsterdii gnei in-i cebnindeki katreler de gsterir, ebnemin kk gz yldz gibi parlyor. Ayn hviyet tutar; ebnem, deniz bir olur gnein nazarnda, kudreti tanzir eder; ebnemin gzbebei kck bir gnetir.

u muhteem gne de kck bir ebnemdir; gzbebei bir nurdur ki ems-i kudretten gelir, o kudrete kamer olur. Semavat bir denizdir; bir nefes-i Rahmanla in-i cebnlerinde mevcelenip, katarat ki ncum ve hem mustur. Kudret tecelli etti, o katarata serpti nurani lemaat. Herbir gne bir katre, herbir yldz bir ebnem, herbir lema timsaldir. O feyz-i tecellnin kck bir aksidir o katre-misal gne. Eder mcell camn o lmeya zcace drri-misal parlyor O ebnem-misal yldz latif gz iinde, bir yer yapar lemaya, lema olur bir sirac, gz olur zcace, misbah nurlanyor. Kesretin Tarafeyni Vahdettir Bir cilve-i tevhiddir ki, kesretin mebdei Vahid olur mnteha, kesbediyor vahdeti Bir cilve-i kudrettir kinattaki kuvvet, Bu mtehavvil kuvvet eder kesret vahdeti Zerratlara dalr istihale geirir Onda tahassl eder czibe katarat O lemaat birleir, Sni ondan halk eder bir czibe-i umum yine kesbediyor vahdeti Meziyetin Varsa Hafa Trabnda Kalsn; T Nevnema Bulsun Ey zhassa-i mehure! Taayynle zulmetme, ger perde-i hafann altnda sen kalrsan, ihvanna verirsin ihsan ve bereketi. Herbir ihvann altnda sen kmas, hem de o sen olmas imkn ve ihtimali, herbirine celbeder bir nazar- hrmeti. Eer taayyn edip perde altndan ksan, mkerrem iken altnda; stnde zalim olursun. Gne iken orada; burada glge edersin.

hvann drttrp hem nazar- hrmetten. Demek taayyn ve teahhus, zalim birer emirdir, sahih doru byle ise, hem de byle grrsn. Nerede kald yalanc tasannu ve riya ile kesb-i teahhus-u hret? te bir srr- azm ki hikmet-i lah, hem o nizam- ahsen Bir ferd-i fevkalde, kendi nevi iinde setr ile perde eker, bununla kymet verdirir, hem de eder mstahsen. te sana misali: nsan iinde veli, mr iinde ecel, olmu mehul ve mhmel. Cumada mstetirdir bir saat, kabul olur dua edersen. Ramazanda mnteir bir leyle-i z-kadir, esma-l hsnada muzmer iksir-i ism-i azam. Bu misallerin hameti, hem de o srr- hasen bhamda izhar eder, ihfada isbat eder. Mesel: Ecelin ibhamnda bir mvazene vardr; her dakikada tutar ne vaziyet alrsan. Kefeteyn-i havf u reca, hizmet-i ukba, dnya; tevehhm- beka, lezzet-i mr verir. Yirmi sene mbhem bir mr olsa ahsen Nihayeti muayyen bin senelik bir mre. Zr nsf geerse, her saati geldike gya adm atarak dar aaca gidersin. eyen eyen zlmek.. vehm de teselli vermez, sen de rahat etmezsin... Allahn Rahmet ve Gazabndan Fazla Tahasss Hatadr Allahn rahmetinden fazla rahmet edilmez. Allahn gazabndan fazla gazab edilmez. yle ise ii brak o dil-i Rahme. Fazla efkat elemdir, fazla gazab zemme... Akbet-i Dnyevye kab- Uhrevye Delildir Herkesin bir zamanda hususi tecrbeyle byle netice bulmu Filan fenalk etti belasn da buldu bir dstur-u hayattr. u cmle-i mnidar zebanzed-i cumhurdur. Masiyetin muhtelif Envnn iinde tek hadd- mterek var ki, tab- msiyettir.

Demek masiyet haysiyeti, mstelzim-i cezadr kkleri bu darda, Bykleri o drda msiyetin kibeti burada, ukbadaki ikaba bir delildir. Beerin Rahat; htiyar, ktidaryla Mkusen Mtenasiptir Rzk Tekasf Etmi Genice bir Ceseddir Ey beer-i prer ( ) sendeki iktidar ihtiyar sebeptir mene dir
273

Ala zahmete. Zaaftr aczdir, rzknn sebebi Bir zaman bir hayvan grdm bare bir deri bir kemik Yavrular getirdi muktedir valide bir kemik bulmazd. ciz yavrulara sekiz musluundan akar bir ltif rzk Geldi beslettirdi mugaddi bir madde kudretten verildi. O zaman rahm- maderde sakindi ezaft cezdi Rzk da ahsendi ekmeldi, geldi de dnyaya cizdi zaifti Rzk da kmildi hasendi. Bir para byd ihtiyar geldi Zahmete de att iktidar yoktu, ebeveyn efkati muini edildi. htiyar iktidar beraber geldii bir zaman ipi boaza doland Kendisi kendine brakt o vakit ihtiyar nereye iliti kart. htiyar girmedi mideye bedene makine iledi, alt Nizam bozmad hanede beldede iledi alt. Nizam bozuldu noksan da brakt. htiyar dimi demeli :

273 Nazm garip, cmleleri ksadr. Her kelimenin ortasnda az temdid-i nefes, ahiri sakindir. Mellif

G%|4+*| 4_XKS9!|7! _XVU# @X"*

ktidar demeli dimi

(Y2:|=G"|4t[V2aV6Y#|"*@<
Hayvann rzk da hayat kadardr, nazar- kudrette mevki-i kymeti Nasl ki o kudret det bahane buluyor hayat veriyor. yle de rzkn nnde halk eder serpiyor. Gya ki kudret alr hummalu bir faaliyette lem-i mevat lem-i hayata, kesifi latife kalb ve tebdil eder. Hatta ki en hasis bir maddede hayatn lemeat serper. yle de hereyde rzk da hem eker hem saklar. O hayat nuruyla birlemek iindir zerrat- meyyite Bir ksm hakiki ceseddir toplanr bir ksm mecazi ceseddir Rzk olur gelior, birleir tutuur. Rzk dahi mnteir Hem geni ceseddir. Elhasl hayatn ikidir cesedi; Birisi muhassal, dieri mnteir. Rzk ile hayatn kisi ikizdir, tevemdir nazar- kudrette bir olur kymeti. Kudret tir hereyi ademden karr Kader dir birinci cesedi Nazm edip giydirir nayet topluyor rzkn mnteir cesedi Teksifle sevkeder besletir. Yalnz bir fark var. Hayatn mazbut ve muhassal

Olduu iindir defaten grnr zihayat cesedi. Rzk ise tedrici mnteir olduu iindir, vesvese verdirir. Beerin zlim ihtiyar tavassut etmezse yetteki hkm vakidir dorudur. Alktan lmek yok, rzkszlk ldrmez. Zr ki bedende ok vardr ihtiyat mahzenleri herbiri doludur. ahm ile ok eyler suretinde mahzar orada mddehar Bir gday ekser o gda bitmeden ahsn mevti gelir. O mevtin sebebi rzkszlk deildir. Zr o yz gne Kfi idi o ise on gnde fevt oldu. Belki terk-i detten tevelld eden bir maraz bir illet Geldi vurdu onu rzk da varken ldrd.

xQ%!* y[7! @9!: yV7 @9 !

killlahm Hayvanlarn Hell Rzk Hereyde bir hikmet ve nizam cridir hem sridir tesadf ittifak Yoktur da grnr o hikmet-i ilhi inyetli nizama Hayvandaki vahiler ksmndan killlahm snfna ihsan etti yabani hayvanlarn Hadsiz cenazeleri etti onlara ksmet dvet etti taama Onlara sevkeyledi bunlar dahi hem zemin yzn temizlerler Hem rzkn bulurlar o helldir onlara dmezlerse harama Onlara haram olur u mezheb-i hayatta bir zihayat yemek

Yemek iin ldrmek herbir zaman her gnde fillerden t hevama Yabani hayvanlarn milyonlar milyarlarn cenazeler veriyor Meydanda da grnmez ite bir cay- dikkat bak hikmet ve nizama O Kudret-i Ftra o Hikmet-i Bhire bir ihtiyac vermi Hayvana hem beere alkla ihtiyac yapm yulara onlara takm, baa licame Bata insan olarak alkla hem hacatle gem vurarak sokmutur Nizam ve intizma. Daire-i hacette onlar gezdiriyor deveran- daime Harice meydan vermez ekiyor insicama hem lemi kurtarp Vahice halt ve mercden. Hem hcet zenberektir terakki-i leme sraf Sefahetin, Sefahet Sefaletin Kapsdr Ey msrifli kardeim! Tegaddi noktasnda bir iken iki lokma; bir lokma bir kurua, bir lokma on kurua. Hem aza girmeden, hem boazdan getikten, msv bir olurlar. Yalnz azda, o da ka saniyede bhe verir neve. Zevk bir fark bulunur, daim onu aldatr o kuvve-i zaika, bedene, hem mideye kapc, mfettie. Onun tesiri menf, msbet deil! Vazife yalnz kapcy taltif ve memnun etmek? Nev verirsin o bhe Asl vazifesinde onu mevve etmek, tek bir kuru yerine onbir kuruu vermek, olur eytan pie. srafn en sefihi, tebzirin en sakmi, bir tarzdr bir eidi; heves etme bu ie... Zaika Telgrafdr, Telziz ile Batan karma Rububiyet-i lah hikmet ve inyeti, azla hem burunla iki merkezi tekil eylemitir, iinde hudud karakolu, hem Muhbirleri de koymu. u lem-i sagirde damarlar telefon, asablar telgraf hkmne vazeylemi. mme telefonu, hem

Telgrafa zaika inyet memur etmi. O Rezzak- Hakik, erzak stne koymu rahmetten bir tarife; taam ve levn ve hem Rayiha. te u havass- selse, o Rezzak canibinden birer ilnnamesi, birer davetnamesi, birer izinnamesi, hem Birer dellldr ki muhta ve mteriler hep onlarla celb olur. Mrtezik hayvanlara zevk ve ryet ve emm, birer let vermi. Hem Taamlar muhtelif znetlerle ssletmi; heva gnlleri avutup, lkaydlar tehyic ile cezbetmi. Vakta, taam girse hem Aza, birdenbire zaika her tarafa bir telgraf ekiyor bedenin aktarna. mme telefon veriyor, gelen taam nevi, hem eitleri de syler. Hacetleri muhtelif, ayr ayr mrtezik, ona gre davranr, ona da hazrlanr ya cevab- red gelir. Hem kap dar atar, yzne de tkrr. nayet tarafndan madem buna memurdur, zevki batan karma! Hem telziz ile aldatma, sonra o da unutur doru itiha nedir? Bir itiha-i kzip gelir bana atar; hatas marazla hem illetlerle cezalar gelir. Hakiki lezzet, hakiki itihadan kar. Doru itiha, sadk bir ihtiyatan.. Bu lezzet-i kfide ah hem geda beraber. Hem bahemdir, bir dinar ve bir dirhem o lezzet berhem-zened, eleme olur merhem. Niyet Gibi, Tarz- Nazar Dahi deti badete evirir u noktaya dikkat et; nasl olur niyetle mubah dt, ibadat... yle tarz- nazarla fnun-u ekvan, olur maarif-i lah... Tedkik dahi tefekkr, yani ger harf nazarla, hem sanat noktasnda ne gzeldir yerine ne gzel yapm Sni, nasl yapm o mhi Nokta-i nazarnda kinata bir baksan, nak- Nakka- Ezel, nizam ve hikmetiyle lema-i kasd ve itkan, tenvir eder behi. Dner ulm-u kinat, maarif-i lah. Eer mn-y ismiyle, tabiat noktasnda, ztnda nasl olmu eer etsen nigah,

Bakarsan kinata, daire-i fnunun daire-i cehl olur. Bare hakikatlar, kymetsiz eller kymetsiz eder. oktur bunun gvah... Yalnz bir sim Takmak Msemmay Bilmek Yerine Bzen kme Ediliyor te bir nuru muzlim zulmet-i mnevvere efkr hzrada Cehl-i basiti yapar cehl-i mrekkebe kalb, en mhim de bir sebep; Mehul bir eye parlak bir ismi takar bu mehul hakikat Bununla bildim zanneder. Sair mehul eyleri ona irca edip zah ettim zanneder. Halbuki tarif, izah ya had ya resm iledir. Yoksa bir ism-i cmid ki, vaz- cahildir bir vechi dahi czib Msemmaya mmas vechi kara, mzlimdir gze arpan Vechi parlak effatr o isimle ne tarif olur ne de izaha clib Mesel Belki zihni aldatr cazibe-i umum kuvvei miknatis, elektrik Kuvveti, telepat hem ihtizaz, hem manyetizma gibi esmi-i cezb ve celb Byle Zamanda Tereffhte zn-i er Bizi Muhtar Brakmaz Lezaiz ardka Sanki yedim demeli. Sanki yedim dstur eden, bir mescidi yemedi. Eskide ekser slm filcmle a deildi. Tenauma ihtiyar bir derece var idi. imdi ise, ekseri ala dt kald. Telezzze ihtiyar, izn-i er kalmad. Sevad- azam, hem ekseriyet-i masumun maieti basittir. Tegaddi besatetiyle onlara tabi olmak Bin kerre mreccahtr, ekalliyet-i msrife, ya bir ksm sefihe tegaddide tereffh noktasnda benzemek...

Lezzetin Elemde Elemin Lezzette Ey ( ) musibetzede lmn hedefi

274

Muvakkat lezetten ziyade muvakkat eleme tebessm etmeli Ho geldin demeli. Yzne glmeli lmlar arlara benzer lisen toplanr bana lakaydsan dalr iine Kim, gemi mrn Yzn evirip dnse ya kalbi Ya lisan, ya ah Ya ohu Ya h ya elhamdlillah diyecek tahattur edecek hh u h, ruhunda mstetir bir elem gsterir Bir derdin vcdu Tercman oluyor. Oh ve elhamdlillah ise, Ruhunda mnderic kalbinde mmtezic Bir lezzet bir nimetin muhbiri Mazhar oluyor. hh u h Dedirten lezaiz oluyor. Lezaiz-i mzi, Zavli tahattur tasavvur, hem kalbe lisana hh u h dedirtir, Ettirir feryad. Nasl ki, zaval-i elem lezzet olur
274

tir.

Bunun da vezni garibdir. Ey beer-i prer ktas gibi nazma dikkat etmek gerekAbdurrahman Nurs

yle de zeval-i lezzet de elemdir. Hem vehm-i zevali Belki de zeval-i lezzetin Tasavvur tahattur, ruhan elem mstemir Bu srdr uak- mecaz Her biri bir divan, her divan bir feryad, u feryad bu elemden gelir. lm- mzidir. Lezzet-i zevali Oh ve elhamdlllah hem kalbe lisana dettirir Bir gnlk lezzetin zevali mstemir elemdir Bir gnlk elemin zevali Daimi lezettir ruhunda mzmerdir Dnmek demektir. Beerin vicadan insann ftrat istiyor daima, daimi bir lezzet. Mstemir bir nimet o ise muhabbet, mrifet Tefekkr tecelli, kemlat- rh Fyzat- kalb lema-i hakikat emel-i saadet mandr yakindir bunlarin hem ba esas. Zaman olur ki, Adem-i Nimet Nimettir Hfza bir nimettir. Fakat ahlksz bir adamda musibet zamannda nisyan ona racihtir. Nisyan da bir nimettir. Yalnz her gnn lmn ektirir, mterakim olmu lm unutturur.

Her Musibette, bir Cihet-i Nimet Var Ey musibetzede! Musibetin iinde bir nimet mnderitir. Dikkat et de onu gr. Nasl her eyde vardr Bir derece-i hararet, her musibette vardr bir derece-i nimet. Daha by dn. Kkteki nimetin Dereceyi grerek Allaha ok kr et. Yoksa istizamla rkersen, of ofla flersen, o da aksine ier. ier de dehetlenir. Eer merak da etsen, bir iken ikileir. Kalbde olan misali, dner hakikat olur; Hakikattan ders alr. Sonra dner, balyor, kalbini tokatlyor... Byk Grnme Klrsn Ey enesi ifteli, kafas da kibirli! u mizan bilmeli: Her adam iin elbet cemiyet-i beerde, itima binada, Grmek grnmek iin u mertebe denilen bir penceresi var. Ger pencere, kamet-i kymetinden yksekse, tekebbrle tetavl edecek, uzanacak. Ger pencere, kamet-i himmetinden alaksa, tevazula tekavvs edecek, eilecek. Kmillerde, byklk mikyasdr kklk. Nkslarda, kklk mizandr byklk... Hasletlerin Yerleri Deise, Mahiyeti Deiir Bir haslet.. yer ayr, sma bir. Kh dev ve kh melek, kh slih, kh tlih; misali unlardr: Zafin kavye kar izzet-i nefsi saylan bir sfat, ger olursa kavde, tekebbr ve gururdur. Kavnin bir zafe kar da tevazuu saylan bir sfat, ger olursa zafte, tezelll ve riyadr. Bir ul-l emr, makamnda olursa ciddiyeti, vakardr; mahviyeti, zillettir. Hanesinde bulunsa mahviyeti tevazu, ciddiyeti kibirdir.

Mtekellim-i vahde olsa eer bir ztta, msamaha hamiyet;. fedakrlk; bir haslet, bir amel-i slihtir. Mtekellim-i maalgayr olsa eer o ztta, msamaha, hyanet; fedakrlk; bir sfat ve bir amel-i tlihtir. Tertib-i mebadide tevekkl, tenbelliktir. Terettb- netice noktasndaki tefviz, tevekkl- erdir. Semere-i sayine, ksmetine rza ise, memduh bir kanaattr, meyl-i saye kuvvettir. Mevcud mala iktifa, mergub kanaat deil; belki dn-himmetliktir. Misaller daha oktur. Kurn mutlak zikreder, slihat ve takvay. bhamnda remz eder makamatn tesiri. caz bir tafsildir. Sktu geni szdr. El-Hakku Yalu Bizzt, Hem Akibet Muraddr Ey arkada! Bir zaman bir sil dedi: Madem El-Hakku Yalu haktr. Neden kfir, mslime; kuvvet hakka galibdir? Dedim: Drt noktaya bak! Bu mkil de hallolur. Birinci nokta udur: Her hakkn her vesilesi hak olmas lzm deildir. yle de, her btln her vesilesi btl olmas, yine lzm deildir. Neticesi u kar: Hak olan bir vesile, btl vesileye galibdir. Dolaysyla, bir hak bir btla malubdur. Muvakkaten, bilvasta olmutur. Yoksa bizzt, hem daima deildir. Lkin akibet-l akibet, her dem yine hakkndr. Kuvvetin bir hakk var, bir srr- hilkati var. kinci nokta udur: Her mslimin her vasf mslim olmak vcib iken, haricen her dem vaki, sabit deildir. yle de: Her kfirin her vasf kfir olmak, kfrnden neet etmek yine lzm deildir. Her fskn her vasf fsk olmak, fskndan neet etmek, yle de her dem sabit deildir.

Demek bir kfirin mslim olan bir vasf, mslimdeki lmeru vasfna galib olur. Bilvasta, o kfir dahi ona galibdir. Hem dnyada, hayatn hakk amil ve mmdr. O rahmet-i mmenin bir cilve-i manidar, onun bir srr- hikmeti var; kfr mani deildir. nc nokta udur: O Zt- Zlcelalin iki vasf- kemlden iki eri tecelli; vasf- iradeden gelen meietle takdirdir, O da er-i tekvin... Vasf- Kelmdan gelen eriat- mehure. Teri evamire kar itaat, isyan Nasl olur. yle de tekvin evamire itaat, isyan olur. Birincisi galiben dr- uhrada grr, Mcazat, sevab. kincisi aleben dr- dnyada eker, mkfat ve ikab. Nasl sabrn mkfat zaferdir; Ataletin mcazat sefalet. yle de, sayin sevab olur servet. Sebatta da galebedir mkfat. Zehirin ikab bir maraz, panzehirin sevab bir shhattr. Bzan iki eriat evamiri, bir eyde beraber mctemidir. Her birine bir cihet... Demek tekvin emre itaat ki bir haktr. taat galib olur, o emrin isyanna ki bir tavr- btldr. Bir btla vesile olmu olursa bir hak, vaktaki galib olsa Bir btla ki, olmu o da vesile-i hak. Bilvasta bir hakkn bir btla malubdur. Fakat bizzt deildir. Demek El-hakku yalu bizzt demektir. Hem akibet muraddr, kayd- haysiyet maksuddur. Drdnc nokta udur: Bir hak bilkuvve kalm, yahut kuvvetsiz kalm, ya mahluttur, hem mahu. Ona da bir inkiaf, ya bir taze kuvvet vermek lzm gelmitir. Mhezzeb ve mzehheb yapmak iin, muvakkat btl ona musallat, t ki sebike-i hak ne miktar lzum vardr T mahz u hlis ksn. Mebadide, dnyada btl etse galebe, fakat kazanmaz harbi. Akibet-l mttakin ona vurur bir darbe!

te btl malubdur. El-hakku yalu srr onu arpar ikaba; ite hak da galibdir. Bir Ksm Desatir-i timaiye tima heyette dsturlar istersen: msvtsz adalet, nce adalet deil. Temaslse, tezadn mhim bir sebebidir. Tenasbse tesandn esas. Sgar- nefistir tekebbrn menba. Zaf- kalbdir gururunun madeni. Olmu acz, muhalefet menei. Meraksa ilme hocadr. htiyatr terakkinin stad. Skntdr muallime-i sefahet. Demek sefahetin menba sknt olmu. Sknt ise madeni: Yeisle s-i zandr, Dalalet-i fikrdir, zulmat- kalbdir, israf- ceseddir. Karlar Yuvalarndan kp Beeri Yoldan karm, Yuvalarna Dnmeli

@,xZ7@"@ZS,7!@% h7!b9@#!)! @&@5x7@"! i-@X7!@,X7! u%I#!)!

Mimsiz medeniyet, taife-i nisay yuvalardan uurmu, hrmetleri de krm, mebzul meta yapm. er-i slm onlar Rahmeten davet eder eski yuvalarna. Hrmetleri orada, rahatlar evlerde, hayat ailede. Temizlik znetleri.

Hametleri, hsn- hulk; ltf-u cemali, ismet; hsn- kemli, efkat; elencesi, evld. Bunca esbab- ifsad, demir-sebat karar Lzmdr t dayansn. Bir meclis-i ihvanda gzel kar girdike riya ile rekabet, hased ile hodgmlk debretir damarlar! Yatm olan hevesat, birdenbire uyanr. Taife-i nisada serbest inkiaf, sebeb olmu beerde ahlk- seyyienin birdenbire inkiaf. u meden beerin hrnlam ruhunda, u suretler denilen kk cenazelerin, mtebessim meyyitlerin rolleri pek azmdir; hem mdhitir tesiri.( )
275

Meyl-t Tevsi Mtedeyyinde Olmazsa Meyl-t Tahribtir Ey tevsie taraftar itihad isteyen cesedine dikkat et! Sebebb-i tevsi dahilse bylttrr cismini harise eer yrtar cildini yle slmiyette olan msellemat eder bir zat imtisal, tamamen itaat Bi hakkn daire dahilinde girmi olan o zatta meyl-t tevsi meyl-t tekemml olur Lakaydlkla harite saylm olan zatla tevsi meyli, meyl-i tahribtir frtna zelzeleli olmu byle zaman tihad kapsn amak deil belki pencerelerin dahi Kapatlmas lazmdr. Laubali lkaydlar her bir zaman ve ni Okanlmaz ruhsatla iddeten ikaz olur terhib ve azimetle Tasarruf-u Kudretin Vsati, Vesait ve Muinleri Reddeder O Kadr-i Zlcelal; tasarruf-u kudreti tevess- tesiri noktasnda oluyor emsimiz zerre-misal Nev-i vhidde olan tasarruf-u azmi mesafesi vasidir. ki zerre beyninde cazibeyi ele al; Git de t emsmus ve Kehkean beynindeki cazibenin yannda koy. Yk bir kar danesi bir melek, emsi ele alm bir ems-misal meleNasl meyyite bir karya nefsani nazarla bakmak nefsin dehetle alakln gsterir.. yle de; rahmete muhta bir biare meyyitenin gzel tasvirine mtehiyane bir nazarla bakmak ruhun hissiyat ulviyesini sndrr. Mellif
275

in yanna getir. ne kadar bir bal, balina bal da yanyana brak. O Kadr-i Ezel-i Zlcelal Tecelli-i vasii, asgardan t ekbere itkan- mkemmeli birden tasavvura al. Cazibe ve nevmis, vesail-i pr-seyyal Gibi rf emirler; tecelli-i kudrete, tasarruf-u hikmete birer isim olmas.. odur yalnz meal. Baka meali olmaz, beraber de bir dn; bileceksin bizzarure ki: Esbab- hakik, vesait-i z-misal, Muinler, hem erikler birer emr-i btldr, birer hayal-i muhal, o kudret nazarnda. Hayat vcda keml, Makam byk, mhimdir; buna binaen derim: Kremiz, lemimiz neden muti, msahhar olmasn hayvan-misal. O Sultan- Ezelin bu tarz hayvan tuyuru kesretle mnteirdir u meydan- fezada, muhteem ve pr-cemal. Bostan- hilkatinde salm da dnderiyor, onlardaki naamat, bunlardaki harekt; tesbihattr o akval, badettir o ahval, Kadm-i Lemyezele, Hakm-i Lyezale. Kremiz hayvana pek benziyor, sr- hayat gsteriyor. Eer yumurta kadar klse bilfarzlmuhal, Minimini bir hayvan olmas pek muhtemel. Yuvarlak bir huveyne, kre kadar byse, o da byle olmas pek karib bir ihtimal. lemimiz insan kadar klse; yldzlar, zerreler suretine dnerse, bir zuur hayvana dnmesi caiz olur, akl da bulur mecal. Demek lem erknlaryla birer bid-i msebbih, birer muti msahhar Hlk- Lemyezele, Kadr-i Lyezale. Kemmen byk olmas, keyfen byk olmas her vakit lzm gelmez; Zr daha cezaletlidir saat- hardal-misal, Bir saattan ki timsali Ayasofya kadardr. Bir sinein hilkati hayretfezadr filden, o mahluk-u bfasal.

Ger kalem-i kudretle bir cz- ferd stne esrin cevahir-i ferdiyle yazlsa bir Kurn ki, sgar- sahife nisbeti, bir kiber sanat-meal Sahife-i semada yldzlarla yazlan bir Kurn- Kerime cezaletle msv. Nakka- Ezelnin sanat her tarafta prcemal ve prkemal. Her tarafta byledir. Derece-i kemlde kalemdeki ittihad, tevhidi iln eder. Bu kelm- pr-meal; iyi bir dikkate al! Melike bir mmettir; eriat- Ftriye ile Memurdur eriat- lah ikidir. Hem iki sfattan gelmi, iki insan muhatab, hem de mkellef olmu. Sfat- iradeden gelen er-i tekvin. nsan- ekber olan lemin ahvalini, hem de harektn ki ihtiyar deil, tanzim eden erdir. O meiet-i Rabban Yanl bir stlahla tabiat da denilir. Sfat- kelmndan gelen eriat ise, lem-i asgar olan insann eflini, Ki ihtiyar olmu, tanzim eden erdir. ki er bir yerde bzan eder itima. melike-i lah, bir mmet-i azme, hem bir cnd- Sbhan Birinci era olmu hamele-i mmtesil, amele-i mmessil. Hem onlardan bir ksm ibad- msebbihtir. Bir ksm da mstarak, arn mukarrebni. Madde Rikkat Peyda Ettike, Hayat iddet Peyda Eder Hayat asl-u esastr; madde ona tabidir, hem de onunla kaimdir. Bir hurdebn huveyn havass- hamsesiyle, insann havassn mvazene edersen, grrsn; insan ondan ne derece bykse, havass o derece onunkinden aa. O huveyne iitir kardeinin sesini. Hem de grr rzkn. Ger insan kadar byse, havass hayret-feza; hayat ule-fean; ryeti de berk-s bir nur-u suman. nsan, bir kitle-i mevattan bir zhayat deildir. Belki de milyarlarla zhayat hceyratndan mrekkeb ve zhayat bir hcre-i insan.

j<?*x-

,@Z[4aAB6j <?*xM6 @,9!! w[T7@F7!w,&!yV7! *@AB4

Maddiyyunluk, bir Taun-u Manevdir Maddiyyunluk bir taun-u manev, beere de tutturdu u mdhi bir stmay. Hem de ni arptrd bir gazab- lah, telkin hem de taklid, Tenkide kabiliyet-i tevess nisbeten, o taun da ediyor tevess ve intiar. Telkini fenden alm, medeniyetten taklid. Hrriyet, tenkid vermi, gururundan dalalet km. Vcudda Atalet Yok. siz Adam, vcdda Adem Hesabna ler En bedbaht skntl muzdarib, isiz olan adamdr; Zr ki atalet: vcd iinde adem, hayat iinde mevttir. Say ise: Vcudun hayat, hem hayatn yakazasdr elbet! Riba, slma Zarar- Mutlaktr Riba atalet verir, evk-i sayi sndrr. Ribann kaplar hem de onun kaplar olan bu bankalarn her dem nefi ise, beerin en fena ksmnadr; onlar da gvurlardr. Gvurlardaki nefi en fena ksmnadr, onlar da zalimler. Her dem zalimlerdeki nefi en fena ksmnadr, onlar da sefihlerdir. lem-i slma bir zarar- mutlaktr. Mutlak beer her dem refah nazar-

erde yoktur; Zr harb bir gvur hrmetsiz, ismetsizdir; demi hederdir her dem. Kurn, Kendi Kendini Himaye Edip Hkimiyetini dame Eder Bir zt grdm ki yeis ile mbtela, bedbnlikle hasta idi. Dedi: lema azald, kemmiyet keyfiyeti. Korkarz dinimiz snecek de bir zaman Dedim: Nasl kinat sndrlmezse, iman- slm de snemez. yle de, zeminin yznde aklm mismarlar hkmnde her an Olan slm eair, din minarat, lah maabid, er maalim itfa olmazsa, slmiyet parlayacak an be-an!.. Her bir mabed bir muallim olmu tabyla tabayie ders verir. Her malim dahi birer stad olmutur; onun lisan- hali eder telkin-i din; hatasz, hem bnisyan. Herbir eair bir hoca-i dndr, ruh-u slm daim enzara ders veriyor. Mrur-u asar ile sebeb-i istimrar- zaman. Gya tecessm etmi envr- slmiyet, eairi iinde. Gya tasallb etmi zll-i slmiyet, mabidi iinde. Birer stun-u iman. Gya tecessd etmi ahkm- slmiyet, malimi iinde. Gya tahaccr etmi erkn- slmiyet, avlimi iinde. Birer stun-u elmas. Onunla murtabttr zemin ile suman. Lasiyyema bu Kurn- hatib-i muciz-beyan; daima tekrar eder bir hutbe-i ezel, aktar- slmde kalmam hi de bir ky, hem dahi hi bir mekn;

xP4@E7y7_9! srr ile

Nutkunu dinlemesin, talimi iitmesin. hfzlktr pek de byk bir rtbe. Tilavetse, ibadet-i ins cn. Onun iinde talim, hem msellemat tezkir. Tekerrr- zamanla nazariyat, kalbolur msellemata hem dner bedihiyata. stemez daha beyan.

Zaruriyat- din, nazariyattan kp zaruriyat olmutur. Tezkir ise kfidir. htar ise vfidir. fdir her dem Kurn. htara, hem tezkire, u intibah- slm, hem itima yakaza her birine veriyor: Umuma ait olan delail ve hem mizan. Madem itima hayat slmda balamtr; her birinin iman kendine mahsus olan delile mnhasran deil; mstenid vicdan. Belki cemaatn kalbinde gayr- mahdud esbaba dahi eder istinad. Hatt cy- dikkattir: Bir mezheb-i zafi, mrur ettike zaman, ibtali mkil olur. Nerede kald ki slm, vahy ile ftrat gibi, iki metin esasa hem istinad etmitir; hem bu kadar asarda nafizane hkmran!.. Rsih esaslaryla, bahir eserleriyle krenin yarsyla iltiham peyda etmi, bir ruh-u ftr olmu; nasl ksufa girer.. ksuftan km eln! Fakat maatteessf, baz zevzek geveze, safsatal adamlar u kasr- lnin metin esaslarna iliir bulduka imkn. Onlar deprettirir. Esaslara iliilmez, onlarla oynanlmaz, sussun imdi dinsizlik! flas etti o teres. Bestir tecrbe-i kfran ve yalan. Bu lem-i slmn lem-i kfre kar en ileri karakolu u drlfnun idi. Lkayd ve gafletlikle hasm- tabiat-ylan Gedii at cephenin arkasnda, dinsizlik hcum etti, millet epey sarsld. En ileri karakol, slmiyet ruhuyla tenevvr etmi cenan. En mtesallib olmal. En mteyakkz olmal yahut o dar olmamal, slm aldatmamal. mann yeri kalbdir; dima ise oluyor makes-i nur-u iman. Bzan da mcahiddir, bzan sprgecidir, dimada vesveseler, hem pek ok ihtimaller kalb iine girmese, sarsmaz iman, vicdan. Yoksa bazlarn zannnca iman dimada olsa; ruh-u iman olan hakkalyakne, ihtimalt- kesre olur birer hasm-i beman. Kalb ile vicdan, mahall-i iman. Hads ile ilham, delil-i iman. Bir hiss-i sdis; tark- iman... Fikr ile dima, beki-i iman.

Talim-i Nazariyattan Ziyade, Tezkir-i Msellemata htiya Var Zaruriyat- din, msellemat- er; kulblerde hasldr, ihtar ile huzuru, tezkir ile uuru. Matlub da hasl olur. bare-i Arab( ) daha ulv ediyor tezkiri, hem ihtar.
276

Onun iin Cumada hutbe-i Arabiye, zaruriyat ihtar, msellemat tezkir, maalkifaye olur onun tarz- tezkiri. Nazariyat talim onda maksud deildir; hem slmn vahdan smasnda u Arab ibare bir nak- vahdettir; kabul etmez teksiri. Hads der yete: Sana Yetimek Muhal! Hads ile yeti mvazene edersen, bilbedahe grrsn beerin en beligi, vahyin de mbellii, o dahi bali olmaz Belgat- yete. O da ona benzemez. Demek ki: Lisan- Ahmedden gelen herbir kelm her dem onun olamaz. caz ile Beyan- caz- Kurn Bir zaman ryada grdm ki: Ar Da altndaym. Birden o da patlad, da gibi talar leme datt, sarst cihan. Fceten bir adam yanmda peyda oldu. Dedi ki: caz ile beyan et, icmal ile caz et, bildiin enva- icaz- Kurn! Daha ryada iken tabirini dndm, dedim: uradaki infilk, beerde bir inklaba misal. nklabda ise elbet hda-y Furkan, Her tarafta ykselip hem de hkim olacak. caznn beyan, zaman da gelecek! O sile cevaben dedim: caz- Kurn, Yedi menabi-i klliyeden tecelli, hem yedi anasrdan terekkb eder. Birinci Menba: Lafzn fesahatndan selaset-i lisan; Nazmn cezaletinden, mn belgatndan, mefhumlarn bedaatndan, mazmunlarn beraatndan, slblarn garabetinden birden tevelld eden brika-i beyan.
276

On sene sonra gelen bir hadiseyi hisetmi, mukabeleye alm. Mellif

Onlarla oldu mmtezic, mizac- icaznda acib bir nak- beyan, garib bir sanat- lisan. Tekrar hi bir zaman usandrmaz insan. kinci Unsur ise: Umr-u kevniyede gayb olan esasat, lah hakikten gayb olan esrardan, gayb-yi suman. Mazide aib olan gayb olan umrdan, mstakbelde mstetir kalm olan ahvalden birden tazammun eden bir ilm-l guyub hazan, lem-l guyub lisan, ehdet lemiyle konuuyor erkn, rumuz ile beyan, hedef nev-i insan, icazn bir lema-i nuran... nc Menba ise: Be cihetle hrika bir cmiiyet vardr. Lafznda, mnsnda, ahkmda, hem ilminde, makasdn mizan. Lafz tazammun eder pek vasi ihtimalat; hem vcuh-u kesre ki, her biri nazar- belgatta mstahsen, arabiyece sahih, srr- teri lyk gryor n. Manasnda: Mearib-i evliya, ezvak- rifni, mezahib-i slikn, turuku mtekellimn, menahic-i hkema, o icaz- beyan Birden ihata etmi, hem de tazammun etmi. Delaletinde vsat, mnsnda genilik. Bu pencere ile baksan, grrsn ne genitir meydan! Ahkmdaki istiab: u hrika eriat ondan olmu istinbat, saadet-i dreynin btn desatirini, btn esbab- emni. tima hayatn btn revabtn, vesail-i terbiye, hakik-i ahvali birden tazammun etmi onun tarz- beyan... lmindeki istirak: Hem ulm-u kevniye, hem ulm-u lah, onda meratib-i delalat, rumuz ile irt, sureler surlarnda cemetmitir cinan. Makasd ve gayatta: Mvazenet, ttrad, ftrat desatirine mutabakat, ittihad; tamam mraat etmi, hfzeylemi mizan. te lafzn ihatasnda, mnnn vsatnda, hkmn istiabnda, ilmin istiraknda, mvazene-i gayatta cmiiyet-i pran!.. Drdnc unsur ise: Her asrn derece-i fehmine, edeb rtbesine, hem her asrdaki tabakata, derece-i istidad, rtbe-i kabiliyet nisbetinde ediyor bir ifaza-i nuran.

Her asra, her asrdaki her tabakaya kaps kade. Gya her demde, her yerde taze nzil oluyor o Kelm- Rahman. htiyarlandka zaman, Kurn da genleiyor. Rumuzu hem tavazzuh eder, tabiat ve esbabn perdesini de yrtar o hitab- Yezdan. Nur-u tevhidi, her dem her yetten fkrr. ehdet perdesini gayb stnden kaldrr. Ulviyet-i hitab dikkate davet eder, o nazar- insan. Ki o lisan- gaybdr; ehdet lemiyle bizzt odur konuur. u unsurdan bu kar hrika tazelii bir ihata-i umman! Tenis-i ezhan iin akl- beere kar lah tenezzlt. Tenzilin slbunda tenevv- munisliidir mahbub-u ins cn. Beinci Menba ise: Nakil u hikyatnda, Ahbar- sadkada esas noktalardan hazr mahid gibi bir slb-u bedi-i pr-man Naklederek, beeri onunla ikaz eder. Menkult unlardr: Ahbar- evvelni, ahval-i hirni, esrar- cehennem ve cinan. Hakaik-i gaybiye, hem esrar- ehdet, serair-i lah, revabt- kevnye dair hikyatdr hikyet-i ayn Ki ne vaki reddeylemi, ne mantk tekzib etmi. Mantk kabul etmezse red de bile edemez. Semav kitablarn ki matmah- cihan. ttifak noktalarda musaddkane nakleder. htilaf yerlerinde musahhihane bahseder. Byle nakl umrlar bir mmiden sudru hrika-i zaman... Altnc Unsur ise: Mutazammn ve messis olmu Din-i slma. slmiyet misline ne mazi muktedirdir, ne mstakbel muktedir; aratrsan zaman ile mekn!.. Arzmz senev, yevm dairesinde u hayt- semavdir; tutmu da dndryor. Kreye ar basm, hem dahi ona binmi. Brakmyor isyan. Yedinci Menba ise: u alt menbadan kan envr- sitte, birden eder imtizac. Ondan kar bir hsn, bundan gelir bir hads, vasta-i nurn. undan kan bir zevktir; zevk-i icaz bilinir, tabirine lisanmz yetimez. Fikir dahi kasrdr, grnr de tutulmaz o ncum-u suman.

On asr mddette meyl-t tahadd varm Kurnn adsnda, evki taklid uyanm Kurnn ahbabnda. te icazn bir brhan... u iki meyl-i edidle yazlmtr meydanda, milyonlarla ktb- arabiye, gelmitir ktbhane-i vcda. Onlar ile Tenzili derse bir mizan Mvazene edilse, deil dn-i b-mdn, hatt en m adam, gz kulakla diyecek: Bunlar ise insan, u ise suman! Hem de hkmedecek: u bunlara benzemez, rtbesinde olamaz. yle ise ya umumdan aa; bu ise, bilbedahe malm olmu butlan. yle ise, umumun fevkindedir. Mazmunlar o kadar zamanda, kap ak, beere vakfedilmi; kendine davet etmi ervah ile ezhan! Beer onda tasarruf, kendine de maletmi. Onun mazmunlar ile yine Kurna kar kmam, hibir zaman kamaz; geti zaman- imtihan. Sair kitablara benzemez, onlara maks olmaz; Zr yirmi sene zarfnda mneccemen hacetlere nisbeten nzul; mteferrik mtekat, bir hikmet-i Rabban. Esbab- nzul muhtelif, mtebayin. Bir maddede esile mtekerrir, mtefavit. Hdisat- ahkm mteaddid, mtegayir. Muhtelif, mtefark nzulnn ezman. Hlt- telakkisi mtenevvi, mtehalif. Aksam- muhatab mteaddid, mtebaid. Gayat- iradnda mtederric, mtefavit. u esaslara mstenid bina, hem beyan, Cevab, hem hitab. Bununla da beraber selaset ve selmet, tenasb ve tesand, kemlini gstermi; ite onun ahidi: Fenn-i Beyan u Man. Kurnda bir hassa var; baka kelmda yoktur. Bir kelm iitsen, asl sahib-i kelm arkasnda grrsn, ya iinde bulursun. slb: yine-i insan. Kuran ise, zahiren o nebiyy-i muhatab gsterir; muhatap sahib-i kelama perde. Zira bir Vacib-l Vcd ki, bi nefad-u bi nihayet hitab-u kelimat sbhan La yhadd muhatabine ezelden t ebede birden tevecch etmi, tekellm de ediyor yle mahdud kelamn arkasnda ezel ebed sultan.

Yalnz bir lema-i tecellisi kalbdir smas; eer btn o bi nihayet kelimat defaten dinlenmesi daire-i imknda olsa idi bir mekan Yahut btn muhatabin zerrat- kinat suretinde tek bir kulak olsayd, o zn cihan, hem bir nur-u imani; hem bir hads-l vicdan. Belki kelam- binihayet arkasnda, ya iinde bnihayet celal u azameti iinde o hamet-i sbhan grrd timsalini. Demek tenzilin esalibinde tenevv lh tenezzlat, tecelli-i esma ve sfattr ki kelamn arkasnda gryor onu nazar iman. Her adam diyebilir: ems benim iin yaklm evim olan dnyada u ayinede gne bana tebessm eder bakyor o ayn- sman. Allah eer uuru hem de sz verseydi, o nazenin-i sem benimle konuurdu yinede olurdu vasta-i beyan. nhisar- zihniyet ona bu hakk verir, hem dahi diyebilir Rabbim benimle konuur kelmn arkasnda gryorum imanmla bir rahman- nuran. Btn zruh hem de btn kinat, birden byle derler. Zra onda tezahm yoktur. nhisar da olamaz; O semeddir l-mekan. Ey sil-i misal! Sen ki caz istedin, ben de iaret ettim. Eer tafsil istersen, haddimin haricinde!.. Sinek seyretmez suman. Zira o krk enva- icazndan yalnz bir tekini ki, cezalet-i nazmdr; arat-l cazda skmad tibyan. Yz sahife tefsirim ona kfi gelmedi. Senin gibi ruhan ilhamlar ziyade. Ben istiyorum senden tafsil ile beyan!

*!(@;(*@6! x;*@A,x;h3(!a, (@W-:!

Olamaz dest-i ede-i garb-i hevesbr, hevakr dehadr

YYY

*!(!G;*@6@S-*@"@[/ ~h5G8G"!(!!(
Deb-i edeb, ebed-mddet, Kuran- ziyabr- ifakr- hdadr. Kmiln insanlarn zevk-i maalsini honud eden bir halet, ocuka bir hevese, sefihe bir tabiat sahibine ho gelmez, Onlar elendirmez. Bu hikmete binaen, bir zevk-i sfl, sefih, hem nefs ve ehvan iinde tam beslenmi, zevk-i ruhyi bilmez. Avrupadan tereuh etmi u hazr edebiyat romanvari nazarla, Kurnda olan letaif-i ulviyet, mezaya-y hameti gremez, hem tadamaz. Kendindeki mihengi ona ayar edemez. Edebiyatta vardr meydan- cevelan; onlar iinde gezer, haricine kamaz: Ya akla hsndr, ya hamaset ve ehamet, ya tasvir-i hakikat. te yabani edebse hamaset noktasnda hakperestlii etmez. Belki zalim nev-i beerin gaddarlklarn alklamakla kuvvetperestlik hissini telkin eder. Hsn ve ak noktasnda, ak- hakik bilmez. ehvet-engiz bir zevki nefislerde zerkeder. Tasvir-i hakikat maddesinde, kinata sanat- lah suretinde bakmaz, Bir sbga-i Rahman suretinde gremez. Belki tabiat noktasnda tutar, tasvir ediyor, hem ondan da kamaz. Onun iin telkini ak- tabiat olur. Maddeperestlik hissi, kalbe de yerletirir, ondan ucuzca kendini kurtaramaz. Yine ondan gelen, dalaletten neet eden ruhun zdrabatna o edebsizlenmi edeb (msekkin hem mnevvim); hakik fayda vermez. Tek bir ilc bulmu, o da romanlarym. Kitab gibi bir hayy- meyyit, sinema gibi bir mteharrik emvat! Meyyit hayat veremez. Hem tiyatro gibi tenashvari, mazi denilen geni kabrin hortlaklar gibi u nevi romanlaryla hi de utanmaz.

Beerin azna yalanc bir dil koymu, hem insann yzne fsk bir gz takm, dnyaya bir lfte fistann giydirmi, hsn- mcerred tanmaz. Gnei gsterirse, sar sal gzel bir aktrisi karie ihtar eder. Zahiren der: Sefahet fenadr, insanlara yakmaz. Netice-i muzrray gsterir. Halbuki sefahete yle mevvikane bir tasviri yapar ki, az suyu aktr, akl hkim kalamaz. tihay kabartr, hevesi tehyic eder, his daha sz dinlemez. Kurndaki edebse hevay kartrmaz. Hakperestlik hissi, hsn- mcerred ak, cemalperestlik zevki, hakikatperestlik evki verir; hem de aldatmaz. Kinata tabiat cihetinde bakmyor; belki bir sanat- lah, bir sbga-i Rahman noktasnda bahseder, akllar artmaz. Mrifet-i Sniin nurunu telkin eder. Hereyde yetini gsterir. Her ikisi rikkatli bir hzn de veriyor, fakat birbirine benzemez. Avrupazade edebse fakd-l ahbabdan, sahibsizlikten neet eden gaml bir hzn veriyor, ulv hzn veremez. Zira sar tabiat, hem de bir kr kuvvetten mlhemane ald bir hiss-i hzn gamdar. lemi bir vahetzar tanr, baka eit gstermez. O surette gsterir, hem de mahzunu tutar, sahibsiz de olarak yabaniler iinde koyar, hibir mid brakmaz. Kendine verdii u hiss heyecanla git gide ilhada kadar gider, tatile kadar yol verir, dnmesi mkil olur, belki daha dnemez. Kurnn edebi ise: yle bir hzn verir ki, kane hzndr, yetimane deildir. Firak-ul ahbabdan gelir, fakd-l ahbabdan gelmez. Kinatta nazar, kr tabiat yerine uurlu, hem rahmetli bir sanat- lah onun medar- bahsi, tabiattan bahsetmez. Kr kuvvetin yerine inyetli, hikmetli bir kudret-i lah ona medar- beyan. Onun iin kinat, vahetzar suret giymez.

Belki muhatab- mahzunun nazarnda oluyor bir cemiyet-i ahbab. Her tarafta tecavb, her canibde tahabbb; ona sknt vermez. Her kede istinas, o cemiyet iinde mahzunu vazediyor bir hzn- mtakane, bir hiss-i ulv verir, gaml bir hzn vermez. kisi birer evki de verir: O yabani edebin verdii bir evk ile nefis der heyecana, heves olur mnbasit; ruha ferah veremez. Kurnn evki ise: Ruh der heyecana, evk-i mal verir. te bu srra binaen, eriat- Ahmediye (A.S.M) lehviyat istemez. Baz lt- lehvi tahrim edip, bir ksm hell diye izin verip.. Demek hzn- Kurn veya evk-i Tenzil veren let, zarar vermez. Eer hzn- yetim veya evk-i nefsan verse, let haramdr. Deiir ehasa gre, herkes birbirine benzemez. Tarz- Nazar kidir biri Zulmettar dieri Ziyadar Tarz- nazar ikidir, tetkik iki eittir biri gittike nr Al nr tenevvr eder. Dieri de gittike behatta boulur. Zihni olur zulmettar Mesel: Tatl leziz bir su var. nnde menba var o menbadan ise Binler cedavili var, ubeleri ok yerlerde dolar Bazen ecza-i murdar Onunla da bular. te eer bir adam o menba da grd Onun suyunun tatd, tatll anlad bir his ile de bildi uabtta ittisal var. Sonra hangi cedvele yahud hangi fera birden bire rastgelse En edna bir emare tatllna dair onu eder teslimkr Meer kati delil ile aksini isbat ile o emareyi nakzeder O vakit o da der : Baka madde karm u zlal- hayattar

Bu tarz ile bir tetkik imana kuvvet verir kalbe verir inirah Hakka verir inkiaf Kurna da yakr bu nazar- revnektar Baka nazar hatardr. kinci tarz tetkik o manbadan aa Zihnen inmee bedel tutar aada gezer sersem gibi o davar Tetkikinde zemini semaya tercih eder bu adam hangi fera Birden bire restgelse aclna dair bir emare-i bhedar Grrse bheye der tatllna hkmetmek Kat delil ister ykin bir brhan Daim bu arzu var Heyhat brhan her yerde ucuz ele gelemez. Byle her incecik Bir fera bir delile umumun semeresi netice-i cesime ona Bindirmee talebkr Gitgide phe tezayd eder emniyetsizlik basar Vesvese de ek olur ite byle bir nazar cezas olur sakar Aklda da kusur var. Desatiri fakirdir havsalas da dardr ger eli yetimezse Bir ulvi hakikata dner der, deil hak red ile eder inkr Emsl-i Krdyemi: Bir vakit ay gitmi zm aacnn altna Az yetimeyince demi : Th!.. Bu ekidir murdar. Dallar Semerat Rahmet Namna Takdim Ediyor ecere-i hilkatn dallar her tarafta semerat- niam zruhun ellerine zahiren uzatyor. Hakikatte bir yed-i rahmet, bir dest-i kudrettir ki, o semerat, o dallar iinde sizlere uzatyor. O yed-i rahmeti, siz de kr ile pnz. O dest-i kudreti de minnetle takdis ediniz...

Fatihann hirinde aret Olunan Yolun Beyan Ey birader-i pr emel! Hayalini ele al, benimle beraber gel. te bir zemindeyiz, etrafna bakarz; kimse de grmez bizi. adr direkleri hkmnde yksek dalar stnde karanlkl bir bulut tabakas atlm, hem o dahi kaplam zeminimizin yz. Mncemid bir sakf olmu, fakat alt yz akm, o yz gne grrm. te bulut altndayz, skyor zulmet bizi. Sknt da bouyor; havaszlk ldrr. imdi bize yol var: Bir lem-i ziyadar, bir kerre seyrettimdi bu zemin-i mecaz. Evet bir kerre buraya da gelmiim, ne de ayr ayr gitmiim. Birinci yolu budur: Ekseri burdan gider; o da devr-i lemdir, seyahata eker bizi. te biz de yoldayz, byle yayan gideriz. Bak u sahrann kum deryalarna, nasl hiddet sayor, tehdid ediyor bizi! Bak u deryann davari emvacna! O da bize kzyor. te Elhamdlillah teki yze ktk; grrz gne yz. Fakat ektiimiz zahmeti ancak da biz biliriz. Of! tekrar buraya dndk u zemin-i vahetzr, bulut dam zulmettar. Bize lzm: Revnakdar eder kalbdeki gz Bir lem-i ziyadar- fevkalde eer bir cesaretin var; gireriz de beraber, bu yol-u pr-hatarkr. kinci yolumuzu: Tabiat- arz deleriz, o tarafa geeriz. Ya ftr bir tnelden titreyerek gideriz. Bir vakitte bu yolda seyrettim de getim b-nz ve pr-niyaz. Fakat o zaman tabiatn zemini eritecek, yrtacak bir madde var idi elimde. nc yolun o delil-i mucizi Kurn onu bana vermiti. Kardeim, arkam da brakma, hi de korkma! Bak h urada tnelvari maaralar, tahtelarz akntlar beklerler ikimizi. Bizi geirecekler. Tabiat da u mdhi cmudiyeleri de seni hi korkutmasn. Zr bu abus ehresi altnda merhametli sahibinin tebessml yz.

Radyumvari o madde-i Kurn yla sezmitim. te, gzne aydn! Ziyadar leme ktk, bak u zemin-i pr-nz Bu feza-y latif, irin. Yahu ban kaldr! Bak semavata ser ekmi, bulutlar da yrtm, aada brakm. Davet ediyor bizi. u ecere-i tb, meer o Kurn imi. Dallar her tarafa uzanm. Tedelli eden bu dala biz de aslmalyz, oraya alsn bizi. O ecere-i semav; bir timsali zeminde olmu er-i enveri. Demek zahmet ekmeden o yol ile kardk bu lem-i ziyaya, skmadan zahmet bizi. Madem yanl etmiiz; eski yere dneriz, doru yolu buluruz. Bak, nc yolumuz; u dalar stnde durmu olan ehbazi Hem de btn cihana okuyor bir ezan. Bak mezzin-i azama, Muhammed-l Him (A.S.M.) davet eder insan lem-i nur envere. lzam eder niyaz ile namaz. Bulutlar da yrtm, bak bu hda dalarna. Semavata ser ekmi, bak eriat cibaline. Nasl mzeyyen etmi zeminimizin yz gz. te kmalyz buradan himmet tayyaresiyle. Ziya, nesim orada, nur u cemal orada. te buradadr Uhud-u Tevhid, o cebel-i azizi. te uradadr Cdi-i slmiyet, o cebel-i selmet. te Cebel-l Kamer olan Kurn- Ezher, zll-i Nil akyor o muhteem menbadan. o b- lezizi!..

w[T7@F7!w,&!yV7! *@AB4 w[W7@Q7! *yV7-

GWE7!! @X<x2(h'~:
Ey arkada! imdi hayali batan kar, akl kafaya geir! Evvelki iki yolun madub ve dlln yolu; hatarlar pek oktur, ktr daim gz yaz... Yzde biri kurtulur; Eflatun, Sokrat gibi. nc yol; sehildir, hem karib-u mstakimdir. Zaf, kav msv. Herkes o yoldan gider. En rahat budur ki: ehid olmak ya gazi. te neticeye gireriz. Evet deha-y fenn: Evvelki iki yoldur ona meslek ve mezheb. Fakat hda-y Kurn: nc yoldur, onun srat- mstakimi sal eder o bizi.

vZ[V2aWQ9! w<H7! !h.v[TBKW7! !hM7!@9G;! vZV7! w[8~w[7@N7! : vZ[V2xNRW7!h[3

Btn Elem Dalalette, Btn Lezzet mandadr. Hayal Libasn Giymi Muazzam bir Hakikat Ey yolda- hdar! Srat- mstakimin o meslek-i nuran, madub ve dllnin o tark- zulman, tam farklarn grmek eer istersen ey aziz, Gel vehmini ele al, hayal stne de bin, imdi seninle gideriz zulmat- ademe. O mezar- ekberi, o ehr-i pr-emvat bir ziyaret ederiz. Bir Kadr-i Ezel, kendi dest-i kudretle bu zulmat ktadan bizi tuttu kard, bu vcda bindirdi, gnderdi u dnyaya; u ehr-i b-lezaiz. te imdi biz geldik u lem-i vcda, o sahra-y hile. Gzmz de ald, e cihette biz baktk; evvel isttafkrane nmze bakarz. Lkin beliyyeler, elemler nmzde dmanlar gibi tehacm eder. Ondan korktuk, ekindik. Saa sola, anasr tabyia bakarz, ondan meded bekleriz. Lkin biz gryoruz ki, onlarn kalbleri kasiyye, merhametsiz. Dilerini bilerler, hiddetli de bakarlar; ne naz dinler, ne niyaz! Muztar adamlar gibi meyusane nazar yukarya kaldrdk. Hem istimdadkrane ecram- ulviyeye bakarz; pek dehetli tehdidkr da grrz. Gya birer glle bomba olmular, yuvalardan kmlar, hem etraf- fezada pek sratli geerler, her naslsa ki onlar birbirine dokunmaz. Ger birisi yolunu kazara bir arsa, eliyaz billah, u lem-i ehdet d de patlayacak. Tesadfe baldr; bundan dahi hayr gelmez. Meyusane nazar o cihetten evirdik, elm hayrete dtk. Bamz da eildi, sinemizde saklandk, nefsimize bakarz. Mtalaa ederiz. te iitiyoruz: Zavall nefsimizden binlerle hacetlerin sayhalar geliyor. Binlerle fkatlerin ennleri kyor. Teselliyi beklerken tevahhu ediyoruz. Ondan da hayr gelmedi. Pek ilticakrane vicdanmza girdik; iine bakyoruz, bir areyi bekleriz. Eyvah! Yine bulmayz; biz meded vermeliyiz.

Zira onda grnr binlerle emelleri, galeyanl arzular, heyecanl hissiyat, kinata uzanm. Herbirinden titreriz, hi yardm edemeyiz. O ml skmlar vcd-adem iinde; bir taraf ezele, bir taraf ebede uzanp gidiyorlar. yle vsatlar var; ger dnyay yutarsa o vicdan da tok olmaz. te bu elm yolda nereye bir ba vurduk, onda bir bela bulduk. Zr madub ve dlln yollar byle olur. Tesadf ve dalalet, o yolda nazarendaz. O nazar biz taktk, bu hale byle dtk. imdi dahi halimiz ki mebde ve medi, hem Sni ve hem hari muvakkat unutmuuz. Cehennemden beterdir, ondan daha muhriktir, ruhumuzu eziyor. Zr o e cihetten ki onlara ba vurduk. yle halet almz. Ki yaplm o halet, hem havf ile dehetten, hem acz ile raetten, hem kalk ve vahetten, hem ytm ve hem yeisten mrekkeb vicdan-sz. imdi her cihete mukabil bir cepheyi alrz, define alrz. Evvel, kudretimize mracaat ederiz, vesef grrz. Ki cize zafe. Sniyen: Nefiste olan hacatn susmasna tevecch ediyoruz. Vesef durmayp barrlar grrz. Slisen: stimdadkrane, bir halaskr iin barr, arrz, ne kimse iitiyor, ne cevab veriyor. Biz de zannediyoruz: Herbir ey bize dman, herbir ey bizden garib. Hibirey kalbimize bir teselli vermiyor; hi emniyet bahetmez, hakik zevki vermez. Rbian: Biz ecram- ulviyeye baktka, onlar nazara verir bir havf ile deheti. Hem vicdann mzici bir tevahhu geliyor: Akl-sz, evhamsz! te ey birader! Bu dalaletin yolu, mahiyeti yledir. Kfrdeki zulmeti, bu yolda tamam grdk. imdi de gel kardeim, o ademe dneriz. Tekrar yine geliriz. Bu kerre tarkmz srat- mstakimdir, hem imann yoludur. Delil ve imammz, inyet ve Kurndr, ehbaz- edvar-pervaz.

te Sultan- Ezelin rahmet ve inyeti, vakta bizi istedi, kudret bizi kard, ltfen bizi bindirdi kanun-u meiete: Etvar stnde perdaz. imdi bizi getirdi, efkat ile giydirdi u hilat- vcdu, emanet rtbesini bize tevcih eyledi. Nian niyaz ve namaz. u edvar ve etvarn, bu uzun yolumuzda birer menzil-i nazdr. Yolumuzda teshilt iindir ki, kaderden bir emirname vermi, sahifede cephemiz. Her nereye geliriz, herhangi taifeye misafir oluyoruz, pek uhuvvetkrane istikbal gryoruz. Malmzdan veririz, mallarndan alrz. Ticaret muhabbeti, onlar bizi beslerler, hediyeyle sslerler, hem de teyi ederler. Gel gele ite geldik, dnya kapsndayz iitiyoruz vz. Bak girdik u zemine; ayamz bastk ehdet lemine: ehr-yne-i Rahman, grlthane-i insan. Hibir eyi bilmeyiz, delil ve imammz meet-i Rahmandr. Vekil-i delilimiz, nzenin gzlerimiz. Gzlerimizi atk, dnya iine saldk. Hatrna gelir mi evvelki geliimiz? Garib, yetim olmutuk; dmanlarmz oktu, bilmezdik hmimizi. imdi nur-u iman ile o dmanlara kar bir rkn- metnimiz stinad noktamz, hem himayetkrmz defeder dmanlar. O iman billahtr ki ziya-i ruhumuz, hem nur-u hayatmz, hem de ruh-u ruhumuz. te kalbimiz rahat, dmanlar aldrmaz, belki dman tanmaz. Evvelki yolumuzda, vakta vicdana girdik; iittik ondan binlerle feryad u fzar ve vz. Ondan belaya dtk. Zr ml, arzular, istidad ve hissiyat; daim ebedi ister. Onun yolunu bilmezdik, bizden yol bilmemezlik, onda fizar ve niyaz. Fakat elhamdlillah, imdi geliimizde bulduk nokta-i istimdad, ki daim hayat verir o istidad- mle; t ebed-l-bda onlar eder pervaz. Onlara yol gsterir, o noktadan istidad hem istimdad ediyor, hem b- hayat ier, hem kemline kouyor; o nokta-i istimdad, o evk-engiz remz nz.

kinci kutb-u iman ki: Tasdik-i hairdir, saadet-i ebed; o sadefin cevheri iman, brhan Kurn. Vicdan- insan bir rz. imdi ban kaldr, u kinata bir bak, onun ile bir konu. Evvelki yolumuzda pek mdhi grnrd. imdi de mtebessim her tarafa glyor, nzennane niyaz u vz. Grmez misin: Gzmz ar-misal olmutur; her tarafa uuyor. Kinat bostandr, her tarafta iekler, her iek de veriyor ona bir b- lezz. Hem nsiyet, teselli, tahabbb veriyor. O da alr getirir; ehd-i ehdet yapar. Balda bir bal aktr, o esrar-engiz ehbaz. Harekt- ecrama, ya ncum, ya musa nazarmz konduka, ellerine verirler Hlkn hikmetini. Hem mye-i ibreti, hem cilve-i rahmeti alr ediyor pervaz. Gya u Gne bizlerle konuuyor: Der: Ey kardelerimiz! Tevahhula sklmaynz, ehlen sehlen merhaba, ho terif ettiniz. Menzil sizin; ben bir mumdar- ehnaz. Ben de sizin gibiyim; fakat sfi isyansz, mut bir hizmetkrm. O Zt- Ehad-i Samed ki mahz- rahmetiyle hizmetinize beni msahhar- prnur etmi. Benden hararet, ziya; sizden namaz ve niyaz. Yahu, bakn Kamere! Yldzlarla denizler herbirinde kendine mahsus birer lisanla: Ehlen sehlen merhaba! derler. Ho geldiniz, bizi tanmaz msnz? Srr- teavnle bak, remz-i nizamla dinle. Herbirisi sylyor: Biz de birer hizmetkr, rahmet-i Zlcelalin birer yinedaryz; hi de zlmeyiniz, bizden sklmaynz. Zelzele naralar, hdisat sayhalar sizi hi korkutmasn, vesvese de vermesin. Zr onlar iinde bir zemzeme-i ezkr, bir demdeme-i tesbih, velvele-i nz u niyaz. Sizi bize gnderen o Zt- Zlcelalin, ellerinde tutmutur bunlarn dizginleri. man gz okuyor yzlerinde yet-i rahmet, herbiri birer vz. Ey mmin-i kalb hyr! imdi gzlerimiz bir para dinlensinler, onlarn bedeline hassas kulamz imann mbarek eline teslim ederiz, dnyaya gndeririz. Dinlesin leziz bir sz.

Evvelki yolumuzda bir matem-i umum, hem vaveyl-y mevt zannolunan o sesler, imdi yolumuzda birer nevaz u namaz, birer vz u niyaz, birer tesbihe z. Dinle, havadaki demdeme, kulardaki civcive, yamurdaki zemzeme, denizdeki gamgama, raadlardaki rakraka, talardaki taktaka birer manidar nevaz... Terennmat- hava, naarat- radiye, naamat- emvac, birer zikr-i azamet. Yamurun hezecat, kularn secet birer tesbih-i rahmet, hakikata bir mecaz. Eyada olan asvat, birer savt- vcddur: Ben de varm derler. O kinat- skit, birden sze balyor: Bizi camid zannetme, ey insan- boboaz!. Tuyurlar sylettirir ya bir lezzet-i nimet, ya bir nzul- rahmet. Ayr ayr seslerle, kk zlaryla rahmeti alklarlar, nimet stnde iner, kr ile eder pervaz. Remzen onlar derler: Ey kinat kardeler! Ne gzeldir hlimiz: efkatle perverdeyiz, Hlimizden memnunuz. Sivri dimdikleriyle fezaya sayorlar birer vz- pr-nz. Gya btn kinat ulv bir musikdir, man nuru iitir ezkr ve tesbihleri. Zr hikmet reddeder tesadf vcdunu, nizam ise tardeder ittifak- evham-sz. Ey yolda! imdi u lem-i misalden karz, hayal vehimden ineriz, akl meydannda dururuz, mizana ekeriz, ederiz yollar ber-endaz. Evvelki elm yolumuz madub ve dlln yolu, o yol verir vicdana, t en derin yerine hem bir hiss-i elmi, hem bir edid elemi. uur onu gsterir. uura zd olmuuz. Hem kurtulmak iin de muztar ve hem muhtacz; ya o teskin edilsin, ya ihsas da olmasn; yoksa dayanamayz, feryad u fzar dinlenmez. Hd ise ifadr; heva, ibtal-i histir. Bu da teselli ister, bu da tegafl ister, bu da megale ister, bu da elence ister. Hevesat- sihirbaz.

T vicdan aldatsn, ruh da tenvim edilsin, t elem hissolmasn. Yoksa o elem-i elm, vicdan ihrak eder; fzara dayanlmaz, elem-i yes ekilmez. Demek srat- mstakimden ne kadar uzak dse, o derece nisbeten u halet tesir eder, vicdan barttrr. Her lezzetin iinde elemi var, birer iz. Demek heves, heva, elence, sefahetten memzuc olan aaa-i meden, bu dalaletten gelen u mdhi skntya bir yalanc merhem, uyutucu zehir-baz. Ey aziz arkadam! kinci yolumuzda, o nuran tarkte bir haleti hissettik; o haletle oluyor hayat, maden-i lezzet. lm, olur lezaiz. Onunla bunu bildik ki mtefavit derecede, kuvvet-i iman nisbetinde ruha bir halet verir. Cesed ruhla mltezdir, ruh vicdanla mtelezziz. Bir saadet-i cile, vicdanda mnderitir; bir firdevs-i manev, kalbinde mndemitir. Dnmekse demektir; uur ise, iar- rz. imdi ne kadar kalb ikaz edilirse, vicdan tahrik edilse, ruha ihsas verilse; lezzet ziyade olur, hem de dner atei nur, itas yaz. Vicdanda firdevslerin kaplar alr, dnya olur bir cennet. inde ruhlarmz, eder pervaz u perdaz, olur ehbaz u ehnaz, yelpez namaz u niyaz. Ey aziz yoldam! imdi Allaha smarladk. Gel, beraber bir dua ederiz, sonra da bulumak zere ayrlrz...

w[8~v[TBKW7!!hM7! @9G;! vZV7!

Kssa- Msann Tekrarndan kan Lemat- caz

!IT7!@;g'! @MQ7! s<*@S#w8G %!|,Y8}M5! ! ~I;J7! yB3A7w<G %@,@[A7!IF,IF4_N [A7!G["

u kssa, Kurnda tekraren zikrolunuyor Zr azim bir kymeti var Hakikat byktr ok esrara maliktir. Tesis-i slmiyet Hem tebli-i Risalet Tahamml- meakkat, hem de telkin-i mmet telakki-i millete Bir sve-i hasene hem bir misal-i enseb o Kssa-i Musadr Esasat- Risalet Desatir-i mhimme o kssa zmnndadr vcuhunda tenevv Cihat da kesire ikinci derecede tebeiye bir cihet Hayatn maziye mstakbele uzanm derin hem pek de geni timai hayatn desatiri camidir ziya gda gibidir.

htiyac- hakikat Dstur tekerrr etse ders de tekerrr eder ikinci derecede Binler dsturlarndan birka tane nmune: Mesel Firavuna hitaben u cmle-i azamet Mesel:

t9GA"t[DX9x[7@4
u Feran- Msrnin mumyalarla emvatn ecsadn maziden Mstakbele nakleden garip bir dstr-u mevt-ald-i hayat ihtarla verir dehet Hatta Firavun-u Musa bedeni de nacidir Seyl-i zaman atmtr Mumya tahta stne u asrn sahiline atik bir yadigr- ibret

@&h.]7w"! @8@;@<
Mesel : u kelm bize diyor o dasz dz ktann ta Seltninde Ehramlarn inas arzu-yu garib bir meyeln- hamet Hkmran olduunu muhteem ehramlara zulm ve abes eylere Vcud veren bir dstr bu cmle eder ihtar verir bir ders-i hikmet Mesel :

|,Y-

8Y5w8 @6:*@5!
u hkm beere der: Akvam- cihann beyninde kavm-i Beni srail

Efradlar elinde muzr hem de haram gayet byk bir servet Lsiyema vesail-i riba ile servetleri tutturan hem de onu toplayan Hariskr bir dsturu u cmle ihtar eder dinliyor beeriyet.

~G"!YXWB<w7:
Mesel : u cmlenin zmnndan kavm-i Yehda mahsus bir tarz- hrs- hayat Bir eit havf- memat beere ihtar eder bir dstur-u garabet Onlardan bir cemaat Huzur-u Nebevide mnazara isterken Kendini hakli bilen mevti temenni edip izhar etsin bir hccet Teklif etti Peygamber kimse lisan- kalleriyle etmedi hi cesaret Yine lisan- halle hrs- hayat hissiyle imdiye dek o millet Hlen klar istinkf- mevti, etmez temenni bunu bilsin her cebn Havf- mevt, mevt getirir hrs- hayat zilleti ite icz- yet.

v6@,9x[EB,<:v6@X"!xE"H<
Mesel : Bu cmlenin zmnnda bedbaht kavm-iYehdun kaderin kalemiyle Alnlarna yazlm hayat mthi dstur daimi bir musibet O da budur o kavmin cihann aktarnda hemen imdiye kadar Mkerrer hedef olmu o bedbaht olmu millet... Pek ok katlimlara kzlaryla hayatta sefahet leminde

Byk rol oynanlm ite bu kelm der : O asrda hdise-i msibet sarn dsturudur ihtar eder beere. Hdise dstur olmu O milletin manev ahsiyyeti gstermi mahhas bir cemaat

}XUKW7!:^7H7!vZ[V2a"h/:
Mesel : Evet havf- mevt mevte sebep. Hrs- hayat illet zillet. Bu iki dstur-u hikmet iine alm iki cmle-i yet Hem u cmlenin zmnnda evvelki dstur gibi kader bir dusturu hbar- gayb nevinden beere ihtar eder hem de eder iaret Ki o kavm-i azmin eskide hkimiyet azametli bir tarih Olmu olduu halde, inad ve hrs- hayat vermi onlara Zillet ile esaret

*!]4GKSB7w<GKS8*!]4! YCQ#:
Mesel : u cmlede o kavmin bu zamana kadar da Beerde oynad ifsat ile riba ile Hiyle ile hem hiyanet Derin bir intikamla mfsidane birer rolu o inadl roln

Oynattran hlet-i rhideki dsturu ihtar eder u yet u ka cmle nmune denizden yedi katre hdise etse tekerrr nklb eder dstura Kurndaki tekerrr bu srra eder remzi Hem de eder dellet. Tekrar- Kurnn Bir Srr Bzan grnr bir nurda nar, tahkikte tekrar Tezkar ile takrir, tardad ile ihtar gzeldir bleaya hutebaya nsan nasl her n havaya her gn gdaya Her hafta ziyaya her ay nisaya her sene devaya Muhta ve hem fakirdir; tekerrr- esbabla msebbebat eder teceddd- iade Ona tekrar denilmez yle de insan- zizekaya Akl can cenan hem srr hem vicdan her an hakikate muhtatr. Her dakikada hakka dahi mtaktr her zaman aktr tecellaya Her saat kez zikre fakirdir her gnde mrifete talibdir u hacat tekerrr eder Kurn dahi tekrar ile sevkediyor ziyaya Tekrar ciddi tezkar evet tekrar bzan kusurdur Fakat lezaiz ve zevaid olan umurda ki zinet olur eyaya Mesel bir taamda eer kt ve gda ise tekrar lfet verir nsiyete sebeptir mizac daim mtaktr mens olan gdaya Ger tefekkh nevindense lezzeti teceddde tekrar usandrr Mesel bir kelmda hakikat- sabite ki, kbildir nemaya Tekrar takrir eder iadesi tahkiktir kalb dahi yle ister Eer slbu suret ise tenevv lzmdr mstahsen bleaya Sret eskileniyor teceddd istiyor Kurn batan aa

Kt-u kalbdir kuvvet-i vicdan yksektir zeminden ta semaya Hem gda-y ervah hem deva-y ezhandr tekrar ve terdad ise Tahkik ile takrirdir tenvir ile tekmildir, kuvvet verir hdaya Ondan bir ksm ise o ktun hlsas ona hcet ziyade Tekrar o nisbette o ksmdan bir ksm hlsat-l hlsa Hakaika bir mye Mtecessid bir nurdur sermedi bir cesetle o da Besmele gibi Ona hacet ndir heva-i nesim gibi hayat bir havaya Madem Kurn ki haktr hem nran hakikat hakikat massedilmez Belki verir bir ziya hem de hazm olunmaz sl eder ifaya Bir nsanla ( ) Bir eytann Bir Meselede Mcadeleleri
277

Bir zaman bir eytan o hasm- b eman vesveseye bindi ard meydana z nisyan bir insan balad cidal ve imtihan Mvesvis dediki Kurn dinlersen b tarafane bak Sonra da icaz nerededir tahkik et. Cevaben dedi insan Ey melun b tarafane dnmek ise muvakkat bir dinsizlik Olur iltizam krar. ltizam imann lazm. Dnd yine eytan Dedi: Farzet ki beerin sz imi o nazarla bir bak Belaat nasldr tahkikte byledir yine o insan Dedi : Ey racim b tarafane dnmek baka Aksini nakzn dnmek hem farzetmek bsbtn Baka olur her zaman. Zira o tevakkuf, bu reddir o adem-i kabul bu kabul-u ademdir. O dedi : Muhal dahi farzolunur farazide mahhat olamaz.
277

O insan u kitabn sahibidir ki , eytana ilzam ikrar ettirmi... Mellif

Dnd yine o insan Dedi : Belat mukteza-y hle mutabakatdr kelmn. Halbuki mtekellim muhatab ve esas maksat mutabakatta esastr bgman Tesirleri azimdir en li bir noktada olan u esas Dediin bir farz ile minareden kuyuya indirip edip tebdil-i mekan En edna bir surette esasat- here kalb ve ebdil etmektir. Mezayas da sner sadefi yaz baharken olur mns k bir hazn Mthi aclk veren bir kaba ifra etsen gayet irin bir suyu Tatll kaybolur zevke de ac gelir. Dnd yine o eytan Dedi : Muhakkk bir hkimdir, hkim de btaraftr. nsan dedi : Ey melun ilmi mesele deil O bir mesele-i iman ltizam u itikad her dem onun enidir, ilm meselelikten oktan beri kmtr bakaya kyas olmaz o mesele-i vicdan Zira bir mesele ki tarafeyn yakndr birbirine ortas dnlr ki tarafta raz elde yetiebilir kime dt zaman ki taraf birer ihtimalle hissesine rapteder, fakat bir taraf sreyya Fevkindeyse, dieri serann tahtndaysa o zaman ki taraf ortas btarafi dnmek hibir vakit olamaz Orta yerinde durmak biri leke-i zemin dieri zinet-i sman ki tarafa elini uzatp birer hissiyi vermek tahkike hi skmaz Mesafenin nsfnda aa tarafnda farz ile bir meyelan Hem vehim ile ne kadar indirirse ona temayl etse Taragirlik olur fakat fena tarafta. Veseveye itaat nsafa olur isyan

Madem orta yeri tutulmaz ya serada farzedilir O halde bahaneler oalr lzm olur kat bedahet-i ikn Mnileri kracak fevkalade bir kuvvet t mefruz seradan Sreyya fevkine karsn. Evet oturmu Furkn bir fark- ferkadan Tahkikin eni udur madem sreyyada grnm o sureti gstermi Orada farzetmesi tahkikin mezhebinde farz ve vaciptir her an Onu orada grecek ar-i alada tutup onun berahinini mismar gibi takacak dellin stunu birer birer takacak Dest-i emin-i iman eytan dedi : Zannnz nazmdaki letaif derece-i icazdr Meziyet-i kelam u farz ile deimez. Yine dnd o insan Dedi : Tam batl iltizam demek olan bu farzdan Muzahref ve farazi bir sahib-i kelm kar Tededhh eder vicdan O mefruzdan yle mthi noktalar gelir deil icaz- belgat Belki btn meziyeti mahveder... Dnd yine o eytan Dedi : Neden yledir? O insan dedi : Zira tahkik ve insafa zd O kfri farzndan eliyazbillah... bir mecmua-i riya- bhtan Farzetmek demektir. Bu farza eytan dahi elbet cesaret etmez. O dedi : eytan olmasaydm tasdik ederdim seni ey insan! Fakat bu noktadan veririm kfirlere pheler, mminlere vesvese. Bundan o mlzem oldu, baka pheye dnd yine o eytan Dedi : Beerle hem beer gibi konumak nasl ona yakr Hem nasl da konuur azameti tenezzl etmez. Dnd dedi de insan:

sV'w8vVQ<! bir vV2w8vVUB<!

dstur-u

katidir.

O dsturun lazm mtekellimdir b gman ola mekn her zaman Evet dnya iinde insan, insan iinde lisan, lisan iinde beyan, Beyan iinde kelam, kelam iinde hurufu halkeden Hallak- Rahman Hem lisanmz hem lisanmz iinde huruf ve kelimat Halkeden dahi hem tamamyla bilen O Zlkelm- Zlkemal O Rahim-i Mennn Kendi tenezlat- Rahmetiyle bizim lisanmzla tarz- beyanmzla Neden konumasn bizimle. te Tevrat Zeburla ile Suhuf ve ncil ve Kurn Evet Rububiyet istiyor Uluhiyyet muktaziy-i Hikmet tensib ediyor nayet mstelzimdir belagat der ahsen, ona eder istinad Srr- nizam- cihan Tokmak gibi bir cevap o eytann bana yle mthi bir indiki; O eytan kard zapt etti insanolu o meydan- imtihan Bundan da mlzem oldu. O eytan dnd dedi : Dersiniz Kurn beere rahmet. Halbuki ekseriyet elim zahmete dt Sebeb kfr ile kfran. Yine o insan dedi : Zeminde yz ekirdek ma ve ziya gelmezse Salam kalyor fakat, ekirdek kymetinde be para.

Eer ems ve asuman M ve ziya verirse, sekseni su-i mizalar iin eer rse, Yirmisi her biri bir ecer-i meyvadar, bir aac- sayedar. Ger verilse bir lisan her ekirdek diyecek: Ey ab- hayatmz ey ziya- ruhumuz Siz mahza rahmetsiniz pek efkatli bir elden bize szlmsnz. Sizi bize gnderen o Rahim u hem Rahman Yahut mehd-i zeminde yz yumurta bulunur fakat hma tayrnn, Eer tayr oturmazsa onlar salam kalr fakat birer di yumurta Ne kymetdarne mizan O ku eer otursa efkatli harareti onlara da verirse endan seksen bozulsa lkin yirmisi herbiri birer pili kacak O neve gelse lisan Mutlak byle diyecek: Ey efkatli valide ey hrmetli mrebbi Sen bir latif rahmetsin diyecek ayana kapanp kran ile pecek O hma misal Hda-y Kurn. Kat o eytan dedi : Seninle iim yoktur Korkarm senden... beni yolumdan artrsn Ey insan- bieman. Tevhidin ki Brhan- Muazzam u kinat tamamyla bir brhan- muazzamdr. Lisan- gayb, ehdetle msebbihtir, muvahhiddir. Evet tevhid-i Rahmanla, byk bir sesle zkirdir ki: L lahe lla Hu... Btn zerrat hceyrat, btn erkn u azas birer lisan- zkirdir; o byk sesle beraber der ki: L lahe lla Hu...

O dillerde tenevv var, o seslerde meratib var. Fakat bir noktada toplar, onun zikri, onun savt ki: L lahe lla Hu... Bu bir insan- ekberdir, byk sesle eder zikri; btn eczas, zerrat, kck sesleriyle, o blend sesle beraber der ki: L lahe lla Hu... u lem halka-i zikri iinde okuyor ar, u Kurn mark- nuru. Btn zruh eder fikri ki: L lahe lla Hu... Bu Furkan- Celilan, o tevhide ntk brhan, btn yt sadk lisan. ut- barika-i iman. Beraber der ki: L lahe lla Hu... Kula ger yaptrsan, u Furkann sinesine, derinden t derine, sarihan iitirsin semav bir sad der ki: L lahe lla Hu... O sestir gayeten ulv, nihayet derece cidd, hakik pek samim, hem nihayet munis ve mukni ve brhanla mcehhezdir. Mkerrer der ki: L lahe lla Hu... u brhan- mnevverde, cihat- sittesi efff ki, stnde mnakkatr mzehher sikke-i icaz. inde parlayan nur-u hidayet der ki: L lahe lla Hu... Evet, altnda nescolmu mhefhef mantk ve brhan, sanda akl istintak; mrefref her taraf, ezhan Sadakte der ki: L lahe lla Hu... Yemn olan imalinde, eder vicdan istihad. Emamnda hsn- hayrdr, hedefinde saadettir. Onun miftahdr her dem ki: L lahe lla Hu...

Emam olan verasnda ona mesned semavdir ki, vahy-i mahz- Rabban. Bu e cihet ziyadardr; brucunda tecelladar ki: L lahe lla Hu... Evet vesvese-i srk, bvehm-i bhe-i trk, ne haddi var ki o mrk, girebilsin bu brk kasra. Hem rk ki, sur sureler hik, her kelime bir melek-i ntk ki: L lahe lla Hu... O Kurn- Azman nasl bir bahr- tevhiddir. Birtek katre, misal iin birtek sure, fakat ksa birtek remzi, nihayetsiz rumuzundan. Btn enva- irki reddeder, hem de yedi enva- tevhidi eder isbat; menf, msbet u alt cmlede birden: Birinci cmle: karinesiz iarettir. Demek tlakla tayindir. O tayinde taayyn var. Ey L Hve lla Hu... u tevhid-i uhuda bir iarettir. Hakikat-bn nazar tevhide mstarak olursa der ki: L Mehude lla Hu kinci cmle: ki, tevhid-i uluhiyete tasrihtir. Hakikat, hak lisan der ki: L Mabude lla Hu... nc cmle: dir. ki cevher-i tevhide sadeftir. Birinci drr: Tevhid-i Rububiyet. Evet nizam- kevn lisan der ki: L Hlka lla Hu... kinci drr: Tevhid-i Kayyumiyet. Evet seraser kinatta, vcd ve hem bekada, messire ihtiya lisan der ki: L Kayyume lla Hu...

x; u5

G&! yV7!

dir

GWM7! yV7!

Drdncs: dir. Bir tevhid-i celal mstetirdir; enva- irki reddeder, kfr keser bitibah. Yani tegayyr, ya tenasl, ya tecezzi eden elbet; ne Hlktr, ne Kayyumdur, ne lah... Veled fikri, tevelld kfrn reddeder, birden keser atar. u irktendir ki, olmutur beer ekserisi gmrah... Ki sa (A.S.) ya zeyrin, ya melaik, ya ukln tevelld irki meydan alyor nev-i beerde gh b-gh... Beincisi: Bir tevhid-i sermed iareti yledir: Vcib, kadm, ezel olmazsa, olmaz lah... Yani: Ya mddeten hdis ise, ya maddeden tevelld, ya bir asldan mnfasl olsa, elbette olmaz u kinata penah... Esbabperest, ncumperestlik, sanemperest, tabiatperestlik irkin birer nevidir; dalalette birer h... Altnc: Bir tevhid-i cmidir. Ne ztnda naziri, ne efalde eriki, ne sftta ebihi

GV< v7 v7

G7x< v7:

wU< v7:

v7lafzna nazargh...
u alt cmle manen birbirine netice, hem birbirinin brhan, mselseldir berhin, mrettebdir netaic u surede karargh... Demek u Sure-i hlasta, kendi mikdar- kametinde mselsel, hem mretteb otuz sure mnderi; bu bunlara sehergh...

yV7!!`[R7!vVQ<

Ruhun Drt Havassna Drt Gayet-l Gayt Var Vicdana drt anasr ruha da drt havastr rade ve zihin ve his, latife-i Rabban... u drtten herbirinin var bir gyatl gyat radenin gyat, ibadet-i Rahmn... Zihnin Mrifetullah, hissin Muhabbetullah!.. Ltifenin uhuddur, bir ihsan- Sbhan. Ubudiyet-i mutlak, ibadet-i kmile Drdne de cmidir bunun ismi takvadr. Bir tbir-i Kurn. eriatn esas u drtleri terbiye Tenmiye ve tezhibdir... Hem gyat-l gyata Saik ve hem mizan YYY

yV7!!YU7!|4h $Y8
cd u halk- kevnde vasta srf zahir Ger vasta hakiki olsayd hem hakiki bir tesir verilseydi Hem bir uur-u klli verilmek Lzm idi. Hem itkann eseri hem sanatn kemli muhtelif olacakt Halbuki en diden en ali, en kkten en byne kadar Hibir vakitte nazar; ftr, kusur grmedi Her eyde itkn her ende ihtimam derece-i kemlde

Her mhiyet kameti nisbetinde biilmi giydirmitir mucidi Demek messir-i hakiki olan Zt- Vacibden Tesiri noktasnda denilmez baz karp Bir ksm da baid veya ebaddi tkan, katen gsterir bir ksm vastasz Ksmen vasta ile ksmen vesaitiyle Olmamtr icd. nsan da ihtiyar var Zr eserinde noksan var tkanszlk gsterir; cebir yok, ihtiyar var O teklifin imdi Beerin ihtiyar bir vastadr fakat itibar eyada Nisb olan uunda vahdet rza gsterdi hikmet byle istedi yn- temaadr cz bir ihtiyarn tavassut etmesiyle Akl ve zeka eseri olan bir insan ehri iindeki efrad Cemaat intizmca geridir hibir vakit yetimedi yetimez Vahy ilham semeri bir ar kovanna ondaki cemiyete hem onlarn efrad Hem arlar meheri, sanatlar bir petek hceyrat ehri olan Bir nar ve cilnrdan intizmca geridir sebep de ihtiyard Demek czibe-i umumyi hangi kalem yazmtr cevahir-i ferde de Kck czibeler o kalemden damland zerrelere serpildi

slmiyet Evliyalara Nasraniyet Azizlerine Tarz- Nazarlarn Muvazene slmiyet iar

s7@' vesait ve esabn

hakiki tesirini kabul etmez. Vastaya bakyor

x;!

Bir nazar- harfiyle akide-i tevhidi ona yle gstermi Vazife-i teslim onu yle sevketmi mertebe-i tevekkl o dersini veriyor hlas- ubudiyyet ona yle nur vermi. Nasraniyet veriyor Vesaite esbaba bir tesir-i hakiki hem onlara bakyor Bir mn-y ismiyle zatnda tesiri var zanneder de sapyor Velediyet mezhebi akide-i tevelld yle de gsteriyor Vazife-i ruhbn, meslek-i ruhbaniyet onu yle sevketmi Felsefe-i tabi o dini malub etmi iine karyor Ona yle ders vermi. Hristiyanlk bir mn-y ismiyle Kendi azizlerine nazar eder bakyor lmba misal gryor Bir fikre gre, lamba nuru gneten alm fakat temellk etmi Demek azizlerin her biri onlarn nazarnda menba- feyz oluyor Bizzat birer maden-i nur. Bu nazardan bir irkin tereuhu zahirdir slm velilerini bir mn-y harfiyle nazar edip gryor Mstazi bilir mstear yine misl tanr nru gneten gelir. Tabiatnda yoktur, ems-i Ezel ziyasn alr da nerediyor. Demek enbiya evliyaya birer tecelli makesi, birer feyzin yinesi ehd-i hdun meks nazariyle bakyor. Bu srra messestir Nakbend rabtas eyhte teahhus yoksa

Zarar olmamas eer varsada mrid onu fni bilir Bu srdandr ki bizde tevazudan balyor tarikatn sulk Mahviyetten geiyor gitgide t fenafillah makamn buluyor Sonra nihayetsiz meratipte seyr u slk balyor bu srdandr ki

_9!
Hem de nefs-i emmare kibriyle krlr gururuyla snyor Hzr Hristiyanda ise gurur krlmaz

_9! btn levazimiyle kuvvetleir

Enesi kuvvetli mteahhs bir adam Hristiyandan olursa mutesallib oluyor Fakat eer Mslmandansa lkayddr labali. Bu srdandr ki Hristiyann Aksine avmmz havastan ziyade dindardr dine merbut kalyor. Mahbb-u Hakiki En Akreb Hem En Abaddir Ey esbabperest arkada! Rahmet lim Kudret denizinde daima Msebbihane yzen kinat timsalini Grmek eer istersen benimle beraber gel, hayli bir seyehat te Bahr-i Ummann fakat suyu tatldr en derin bir yerini Kendine makarr etmi yzlerce menzillere havi olan bir cisim Tahtalar pek ince tahtelbahirin iinde sen karnca cismini Ben ar libasn Giyeriz de gireriz istersen gelde otur kanadmn stne Beraberde uarz muhit-i havainin denizinde yzeriz Onun orada var bir balonu Bu mthi bir balondur binlerle blmeleri var mrettep muntazamdr

Biz de girdik iine ben kondum pencereye sen istedin altn Ey karnca kardeim tahtelbahirde isterdin suyun yzn grmek Burada istiyoruz ziya ile ykanmak ben bilirim yolunu kisinde ikier yolumuz var. Bir basar nazar yolu, basar surete bakar Blmelerde dolar dama ular ya ulamaz ite tarik-i fenni kincisi hidayet basiret tarikidir hidayet Hakka Basiret hakikate. Hakk ve hakikat yle birer keskin lettir Ki tahtelbahir balonu Neresini istersen onlar ile delersin m ve ziy alrsn Bu pencerede grrm zaten pek oktur pencereler sen zulmette oturdun Grmezsin hibirini Bizim gibi kck hayvanlara kfidir mesamatte tereuh Menfizde uat. Sen szm tutmadn blmelerde dolatn Bir eyi bulmadn ayaklar ezdi seni te lemde olan sebepler vastalar benzer o blmelerde Mrettep ve muntazam perdelere. Duvarlar her birinin altnda Hem dahi pek yakini Melektiyet vechinde ma-i kudret iliyor ziya- ilim okuyor Nesim-i Rahmet yelpezeler yzn hem gzn cnn cnnn Evliyadan kin Ve rfin Beynlerinde Mhim Bir Fark Eer hakiki k yolunda fena gitse ya tbirde hata etse Ya tavsifte yanlsa yine maka gider maktur onu eker Yolunu da artmaz Zira ak czibedar bir cemale mncezib cenn bir cezbedir bakar

Bazen netice haktr hem de mtehakkiktir lkin delil batldr Vesile de hatadr ona zarar veremez Eer veli-i rif yolunda fena gitse ya sret hata grse Ya szde yanl etse matlubuna yetimez maksuduna ulamaz Zira bir yol bozuksa hi maksada gtrmez eer art olmazsa Merut hasl olamaz o aka benzemez mukayyeddir hr olmaz Zira rif kendisi yukarya kyor basamaklara basar Lzm dikkat- nazar. Fakat k, birisi onu yukar eker Hr kalr mukayyed kalmaz Demek veli-i k, muhtise yine binefsihi hdidir Ligayrihi mudilldir; fakat rif muhtise mudill hem dall olur ktida de edilmez Bu srdandr bir ksm grh-u rifinden idam ve idlline Sebep olan rumz ve atahiyat ki tevili gtrmez Zmre-i Akini rumuzdan kardlar irat, atahiyat Sarihan sylediler yine nazar- mmet onlar tazim etti Onlara iliilmez Bu srdandr Muhyiddin, Cmi ve bn-l Frid bn-l Sebn beraber ret-i atahatta birbirine benziyor telakkide benzemez Vakta ki Muhyiddinin irfan galip kt akna, sebep oldu Ki irt yadrd ona dehetli oklar t selime kefoldu remz Fakat Cm kt vzhan tasrih etti hem hrmetle yaad Oklardan selim kald hem tenkidde edilmez bn-l Farid aak o araf Muhyiddinden daha ileri gitti mmetin itabndan ondan geride kald, kusuruna baklmaz

bn-l Sebnin vakta sznde sfi bir ak pek de grnmez oldu Nazarvri kelam sebep oldu ki ona isnad- ilhad oldu Kendini kurtaramaz Eer desen Muhyiddin kelamnda tehalf belki tenakuz vardr Ben derim elbette o zt grmte demi, grmezse hi sylemez Lkin nasl grnse bir ey, nefsl emirde aynen yle olmas Her dem lzm gelemez. Basar doru gryor yanl hkmediyor. Bazen basiret yle tamamn gremez. Eer Muhyiddin dese grdm dorudur grm O rh yle lidir; Kasden yalan sylemek ona hi yanamaz katan tenezzl etmez u srra faysal budur : O bir seyyare-i ruh gayri sabit tecelli Tecelliyat- seyyal ona olmu hakikat- sabite sevabit hakik Tane snblsz olmaz Fakat sabit hakikat hem de seyyar tecelli bir ekirdek bir iek Ne zatidir ne gayri. Hakikat hak mizan Kurndr baka olmaz Ger desen Muhyiddinin sar- kelamlarnda yle szleri vardr eride hi yeri yoktur belki ona kfr demi baz imamlarmz Cevaben de derim : Bir kide-i umum beyan lazmgelir Mesela eriat bir vasfa ya bir sze dese ki bu kfrdr Mmin ii olamaz Murad ve mns o hl imandan gelmez sfatda kfiredir O sz de bir kfirdir; o zat onunla kfretti Demektir mutlak o zat kfirdir denilmez Zira imandan neet eden pek ok sfat vardr imana delil-i iazhar

Bir tevile muhtemel bir hlide bir sz bunlar hi kramaz Demek o zata kfir demek bir art ile cizdir ki yakinen bir kanaat gelse O sz kfrden tereuh etmi sfat ondan nadr baka sebepten gelmez yle sfat szlerin pek ok sebepleri var Demek yle vasf ve kelmn delletinde ekk var Kfre kat dellet etmez Evsaf- sairenin imana delleti hem dstur-u asl bekadr Onun da ehdeti tahakkuk-u imani yakinen isbat eder su-i zan asl olamaz ekk yakinin hkmn her dem zil edemez nisyan veya sehiv ile Hata ve iltibasla muhtemel bir sz ile abuk tekfir edilmez Eer desen muhtelif tarikatlarda vardr muhtelif yinler badet ekli giymi. Derim art varsa bir niyet-i hayr ile Belki de zarar vermez Birinci art udur: O mnafi olmamak katan vekar- zikre Hem dab- huzura. kincisi : Menhi olan efalin inde bulunmamak, menhi olsa hi olmaz. O efal ve hrekat, kasdi birer ibadet nazaryla yapmamak. Evet hal ve harekt ihtiyar ve kastiden daha ziyade olmal uursuz incizabi, zdrari baka eit yakmaz Zira asl- ibadet bizzat nefs-i zikirdir o ahval-i mbaha Bir vesile-i mevvik. Harekt tayininde ihtiyar zakiri yet serbest brakm mbahda takyid etmez. O efal hi benzemez eran muayyen olan ibadat efaline

Zira efal-i eri bir ceviz-i Hinde benzer st misal lbb gibi Beyaz kr da lbbdr cevizimize benzemez Fakat yin-i zikirde olan efal ve ahval cevizimize benziyor Kr bir glaftr hibir vakit yenilmez ceviz-i Hinde benzemez Ona makis olamaz. Kinattaki Faaliyette Byk Bir Lezzet Var Bir Hikmet-i Ezel dest-i kudret ftratta bilkuvveden bilfiile karmak hem kuvveden amele geirmek iin bir faaliyet dercetmi O faaliyet iinde edit bir lezzeti mezcetmi mtenevvi her eyde Mstetir olan lezzeti teayyr- leme mhim bir maye yapm O myeyi kanun-u tekaml ve nmvve bir dane nve etmi. O nveye kudreti vcd verir hikmeti bir sureti giydirir Rahmet onu beslermi Nasl ki zindandan geni bostana kmak dama bir lezzettir. yle dahi daneden snble gemek olmak o munkabiz dneye Mnbasit bir lezzetmi mtiza- kimyevi istihaleye geer ziya hararet verir yle de faaliyet istihaleye geerse lezzet tezayd eder Etrafa da taarm Vazifede klfeti tattran o taddr evki veren o lezzet Ziuura nisbeten gayette olan keml ne kadar czib imi Gayr-i mdrike nisbet bizzat o faaliyet yle caziberdardr Saye onu sevkeder tesbihle kreder Zr Halikn tanrm Bu srdandrki; rahat zahmet, zahmet rahattr. tl k, si akirdir meietten gelen nizama tl asi, sayi mutimi

Ekserin Ateiyle Ekall de Yanar Yoksa Srr- Teklif Fa olursa Hikmet-i mtihan Zayi Olur Masum ekalliyet gnahkr bir ekserin musibetinden olur Hissedar-i azabi. Zr teklif nazar kalsa kalr ihtiyar. Srr- teklif-i er hem hikmet-i ibtila katan tahakkuk eder Teklifin telkininde bedahet ve zruret olsa olur ztrar ..... ihtiyar zail olur hem hikmet-i teklifi btila zayi olur..... bir si-yi gnahkr Muhterik hnesinde bir masum da var idi ger bir dest-i gaybiyle Masum masun kalsayd madin-i ervahn tenmiyesine medar Hem sebeb-i tezhibi olan o evamir imtisli nevhi itinab Sebebiyle elmaslam Ebubekir-i nmdr hem de o Sahib-i Gr ....... O Sddk- Sdkn o ruh-u musaffas Onun aksiyle fahimlemi... Ebu Cehilin zulmettar Ruhundan temeyyz teli edemezdi. Biri zulmet-i yelda Biri bir necm-i zehra, biri bir semm-i murdar biri bir srr- serdar ....... Bu sr sebep olmutur teklifte nazariyat Telakkide meakkat cihd ve musabakat .... Nr iinde bir nr O nr ise hem tehzib hem tezhib ve tasaffi ervah- liyeyi Ervah- sfileden... Dne oldu bir ecer ecer oldu meyvedar Bzan Zaaf Zlim Olur Yeis ile su-i zandan zaaf- kalb neet eder yle adam gryor zlimin darbeleri Bir mazlmu dvyor

Elim darbe iniyor o mazlumun lm Tabii aksediyor o zaifin kalbine, teellmat veriyor Teeelmat incitir zaf tahamml etmez ondan kurtulmak ister Rahat- kalbi iin mazlumun istihkak- darbe arzu ediyor Hem bahane buluyor belki der mstehaktr Madem o sefil gne ona vermiyor, neden glge ediyor Mnen zlim oluyor zulme yardm ediyor. Bir kaplan paralyor Bir biare adam zafndan kaamyor Felaketin sebebi canavarda vahettir biarenin zafysa Ona bir bahanedir. Vahet cinayetiyle zaifi mahkum ediyor ............ Ademin gnahyla Vcd mahkm oluyor.................. Hrs Sebeb-i Haybettir Hrs haybeti getirir acliyet hsran. Zr ki ftratta var. Mretteb basamaklar mselsel terettbebe tatbik-i hareketi Etmediinden haris alab muvaffak olmaz. Tatbik etse de onun Bir tertib-i calisi hem bir sllem-i himmeti Var bir basamak miktar, seyr-i ftrden ksa olduundan bir yese Dp gaflet basdktan sonra kap alr Rahmet verir nimeti Herkes bandan gemi buna benzer bir eyler Allah kalbin batn iman ve mrifeti Tecelli-i muhabbeti Ak ve uhudu iin yaratm nzik yapm o nzenin-i gayb

Samed yinesidir sanem ona giremez o ue kryor O hacerin sikleti... Allah kalbin zahiri sair eylere yapm bir mahzen-i muntazam O hrs- cinayetkar o nzik kalbi deler ona verir zahmeti Sanemleri iine izinsiz idhal eder Allah ondan darlr maksudunun aksiyle Veriyor mcazat Siyaset efkrn slm akaidinin harim-i ismetine Tam yerlerine kadar isal eden herifler ettikleri hizmeti an u eref almazlar, belki eyn u eneat Zemme mazhar oldular. Nefsani aklardaki felket ve haybetler Bu srdandr elbette. Mecazi aklarn btn bu divanlar Birer feryad- matem birer fizar- zulem bir vaveyl-i zilleti Zira ekser mauklar zlim olurlar... O nevi aklar tahkir ederler. Etmezler merhameti Zira btn- kalble bu nevi ak- mecazi Ftrata kar tahkir bir nevi istihza olur ncitiyor ftrat Ftrat, ftri olmayan her eyi tezyif eder. Hem dahi tahkir eder. Tahkiri imm eden Byle tarz- hrmeti Bu hrsn dsturuna iki cz nmune girmi hiss-i umuma Biri merak- nevm, nevmi dahi uurur, karr bakiyeti. Dilenci-i muhteris sadakay karr.

Sende bir dus sihr var Gece kalben nevmi merak edersin, karr bakiyat Sen uyank kalrsn. ki dilenci biri Musrr ve muhteristir, biri mustani ve muhteriz Var srr- kanaati kincisine vermek ziyade istiyorsun. te tedib-i ftrat Bunun gibi ok nmuneler var ima eder u keskin Kanununun vsat. slma Yakan Hudabinne nsaftr Hodbinane Tenkid Deil En mthi marazmz hem mnev musibet cerbeze ve gurura Dayanan u tenkiddir. O tenkidi ileten ger insafn eliyse Hakikat rendeler ger o tenkidi gurur istihdam etse Tahrib eder paralar. O mthiin mthii yle tenkid ger girse mani akaide dini msellemta. Zr man tasdikle Beraber hem izandr. zan ile beraber teslim ve iltizamdr Eer zafi olmazsa ltizamla beraber mnevi imtisaldir. yle tenkid kryor Teslim ve imtisali izan ve iltizam, endan bir ekk vermezse Tasdikde de kalyor bitaraf lubli u zaman- tereddd-, evham ve vesvesede lzm budur herkese zan ve iltizam tenmiye ve tekviye Eden sfi asar nrani scak kalblerden kan b vesvese Msbet efkr mevvik beyanat hsn- zanla temaa tedkik etmek gerektir. Avrupa kselisi beynindeyse

Zebanzeddir bitarafane dnmek, muhakeme.... Halbuki bu kelime Muvakkat dinsizliktir. Yeni mhtedi olsa ya dine mteriyse Belki o yapabilir. Evet yzde birisi farz- kifaye iin Hasm dini ilzamen ya tlibi iknaen muvakkaten istese O tavr takabilir. Lkin yzde doksana byle terbiye vermek Bir hasm kazanmadan krk Mslim feda olur her biri bir vesvese Gurur Zaafdan Gelir Dallete Gider. Gurur Dahilde lhaddr Harice Kffarn Efkarna Kar Salbettir Bir menba- dallet gurur-u fikriyedir. Gurur onu karr Cadde-i cumhuriden ak yerde brakr kendine cadde yapmak, onu mecbur ediyor Menhec- cumhuriden km kk ve evham iki taraf atlm Yannda cadde yapsa o evhamla arpmak ona zaruri olur. O marur serseri hasenat- cumhurdan mahrum kald halde Cumhurun evhamna daim mbtel olur onlarla da arpr. Binden biri kurtulur. Ey tlib-i hidayet ! u gururun ban ayak altna al ez Hsn- hasin-i iman cumhurun menhecine gel teslim ile gir. Gr gez. Gnahkar hevaperest rahat- kalbi iin Cehennemi istemez cehennem aleyhinde her eyi alklyor. Bu arzuyla gitgide inkara kadar gider.

Gybetin Derece-i enat

@B[8y['! vE7u6@<!v6G&!`E<!
Bu ayet-i kerime u alt kelime ile alt derece iddetle Gybeti takbih eder. Zemmi zemmedip tevbih eder demi Su gibi nfuz eden kelimat- sitte de istifham hemzeyle Der : Aklna bir bak byle er bir eye cevaz, izin verir mi ? Mstakim akln yoksa kalbin iine bir bak Eer kalbin varsa byle elim bir eye hi muhabbet eder mi? Selim kalbin yoksa vicdanna da bir bak Byle kendi diinle hem de kendi elini hem ekersin elemi Paralamak misali itima hayat fsadna vicdann ryu-u rza acaba bylece gsterir mi? timai vicdann eer o da olmazsa insaniyetine bak Byle canavarvari iftirasa itiha arzu hi gelir mi? nsaniyetin olmazsa rikkat-i cinsiyyene karabet-i rahmiyene bak Byle kendi belini kracak harekete vahice meyleder mi? Karabet-i rahmiyen hem rikkat- cinsiyen de O da eer olmazsa hisalam tabiatn selim ftratn yok mu ? Ki muhterem meyyiti diinle paralarsn Demek akl ile hem kalb, vicdan ve insaniyet, hem karabet-i rahm Hem rikkat- cinsiye tabiat ve eriat nazarnda o mzmin

Maraz zem-i mezmmdr. Merdud gybet matruddur iilir mi? Her dem dem-i demi Fskmz Baka faska benzemez... Ahlkmz Dinimizle Kimdir Bizde biri fsksa gliben ahlkszdr. Ekser vicdansz olur Zira bir arzu-yu erri vicdanndaki imann sdasn sktla susturmakla inkiaf edebilir. Demek o ahs- fsk Vicdann, kalbini birden bire sarsmadan hem mneviyatn stihfaf iskat etmeden tam bir ihtiyarla serbest erri ilemez Bundandr slm dini fsk hin bilir, hem grr onu cni ahidlii reddeder. Mrtedi de zehir bilir Hem de bir semm-i ktil. Onun iin idam eder. Heder eder kann Fakat zmm ve muahid artlya ibk eder, niyettir hayri hayreder Hem icra-i adalet din namna olmal t akl ve kalb, vicdan Ruh ile de beraber mteessir olsunlar imtisal de etsinler Yoksa yalnz kanun nizam namna olsa yalnz mteessir olur vehm-i insani Hem vehmld bir akl mteessir ediyor. Vakta erre meyletse Onun vehmi drr hkmet cezasn tedibin kamsn. Yalnz ondan korkar eer tahakkuk etse. Tahkikteki ikali O vehmi teci eder. Yahut itab- nasdan utanr eker elini ayet tebeyyn etse. Tebeyyn her vakit olmaz, ona teselli verir. Bu sr sebep olmutur iimizde adalet kaybetmi hrmetini er namna olmayan adalet endan mahz ise yle namaza benzer Ya niyetsiz olur ya kblesiz oluyor, ya abdestsiz klyor O batl namazn

Mmin Mmine Kar Vazifesi Bye Hrmet Ke Merhamet msvye Muhabbet Mrvvettir Tek bir cni yznden masumlar muhtevi bir gemi batrlmaz Onun gibi bir cni vasf ve fiilin yznden ok evsaf- masume Muhtevi bir mmine adavet hi edilmez. Lsiyyema sebeb-i muhabbet olan iman, tevhid ve slam gibi evsaf- mkerreme Uhud Da gibidir. Adavetin sebebi Olan hatal eyler akl talar gibidir. O evsaf- mezmume Evet akl talar Uhud Dandan daha Ar telakki etmek ne kadar aklszlksa Hem cinnet-i mahmme Mmin mmine kar adaveti o kadar elbette kalbsizliktir. Hem de mizan- hissde mminler de adavet zddr slm, selma Olsa olsa yalnz acmak mnsnda garazsz olabilir. Elhasl slmiyet uhuvveti istiyor. Muhabbetse imana bir lzime Su-i hulkun azab iinde mndemitir. Hsn- hulkun sevab inde mnderitir yle ise ii brak o dili Hakime Fenn-i hazr iinde cehl-i mahz mstetirdir Zr sr- Hlk- Kadir Esbabn hesabna vesaitin namna kaydediyor telkin eder leme Beerde u Zelzele, slmdaki Tezelzl, Tenezzl- Tezelll zale Ederek Ona stiklal, stikrr Verecek. Belki Garb Garib, ark ark Edecek Bir vakit biri dedi : Medeniyet-i kffar slma bel oldu. imdi Sosyalist kt Dnyay kartr mfritleri dehetli. Ben demitim : Hi korkma medeniyet-i avam sosyalist gayesidir

Dsturlar bozmuyor slm esasat dnsn Avrupal. Fakat havassa mahsus medeniyet-i sefihe Bozmaa alrd, slama pek pahal Dt hemde belal. Byk rveti ald Zr ki, maddiyyunluk hem engizisyonluk Mayasyla yorulmu u hazr medeniyet-i cazibe, cerbezeli Aldatc mevvik, vesaitle mcehhez, hevesle cazibedar O sahhare-i fettne din ve namus, fazilet hissiyat- mali Bedeline kendini slmlara satyor. aal bir hayat Gsterip takdim eder dinden hem de namusdan hem de bir iki katli Fazla rvet alyor. Fakat sosyalistlikse basit ve hem de sade Bir hayat gsterir cumhura eder takdim onun da mukabili, Kimse dinden namustan byk bir hisse vermek hem de feda etmee cbar etmez edemez. Hem de kimse hissetmez kendini ona borlu Nasl her bir insanda gdaya ihtiya var, onun gibi zevke de Bir ihtiyac vardr. Nefs ve heva yolunda sfli ve hem zelili Zevki tatmin olmazsa ruh ve hda vechinde zevkini arayacak Mesela burada iki adam var, sen onlara davetli Birinci pek maa hem dahi cazibedar elenceli heveskar Seni bir ziyafete teriflerle arr. O birisi sadeli Fakirane bir yerde hem basit bir orbaya seni umumla arr. Namaz vakti de gelmi. Birinci davet iin ki o pek aal Cemaat ve snneti belki de hem namaz terkedersin gidersin. Zevksiz dier davete zevk-i ruhan olan lezzet-i bzevali badet ve snneti terk etmezsin gitmezsin. Birinci ziyafetse.

imdiki medeniyet. kinci ziyafetse avam medeniyet o daha adaletli Adlet-i hlise slmiyetten kar ruha hayat veriyor, Hayatn ldrmez. Zulmetsizdir hayat, hakikattir kemli slm bir ibret ald. slmiyet eskide gaflet edipte kst Hristiyanlk dini ise kendi hasm- galibi ki medeniyetle fenni dost ederek hiyleli Kendine mal ederek o iki silah ile bize galebe ald imdi arkta bir mthi silah imal edilir yakn oldu ikmali Bunun ksm- azam hem haktr hem malmz biz sahip olmalyz Zira hak ksm hakkmzdr. Muzehraf ksm ise, onlara brakmal balarna vurmal Eer bundan mstani eski gibi de kssek o hayyal Hrstiyanlk Kendine dost ederek onu aleyhimizde ederek istimali. slmn zararna yine istihdam eder karsnda husmetle Dayanmak pek g olur o yeni bir fikirdir, belal hem faydal Cumhura mteveccih, muhatab avamdr u cumhur-u avama Tevcih olan bir fikir ger kudsiyet almazsa, yakn olur zevali abuk sner de lr o yeni desatire bir kutsiyet verecek ki muazzam din var ona ziya buna zulmetli. Buna zulmet, ona ziyal u ark keskin fikir vakta gzn am banda duran hasm Hristiyan dini bulmu hasmn elinde silah yine o din olmal yle ise o fikir onunla hi barmaz elbet o fikir ve meslek Beka yaamak ister... Yaamas cumhurda katan takarrur ister kalb etmeli kabul Avam kalbinde takarrur bir kudsiyet ister kudsiyeti verecek. tima-i din ister. Avam ok dnm ihsanl merhametli.

Bir eriat ister. Demek ister istemez dehalet edecek slamiyete teslim olacak ya lecek bunu iyi bilmeli Eer desen: Nedendir slamiyet pek garib dt de zayf oldu zzeti kayboldu, saadeti ufle tulule gurub ettik Yldz tulu etmedi. Derim : Onun sebebi Garba kar istihsan Muhabbetimiz oldu. Biz menhus bir muhabbetle Garba tevecch ettik ems-i slamiyet de guruba yz tutturduk Garbdan edid nefretle Ne vakit yz evirip arka bir muhabbetle cidden tevecch ettik evket-i slamiyet kameri irak eder slamiyet emsinden Nuru alr datr. Hilali teali eder aldandk hata ettik Muhabbeti harite husumeti dahilde sarf ettik hem de dtk Kalkmak iin lazmdr bunlar becayi etmek hata ettik de grdk. slmiyet nsaniyette Temin-i Msalemet Ve l-y Kelimetullah in Cihad ster. Cihad Mertebe- ehdetin Merdivenidir. lem-i slm cihad zamanen iki yz senelik Meknen ikiyz gnlk tedafi bir harb ve darb. Cephesi daima var idi. En son siper ise bu yeni senedir hem Eskiehirdi. Zalim kafirin en son taarruzu da bu cephede de hemen krld. Bu harb baka harbe benzemez u kck cephede Muvakkat galebesi hakiki gaddar hasma zaferi temin etmez. Boa gider inad arkta onun hayat u slm kuvvetinin imhay- mevtindendir. Kuvvetimiz hayat, ona mthi bir mevttir, zulm etmez temadi slam kuvveti ise nasl ki dayanmsa dayansa nerede olsa Gaddar hasmn hayat arkta elbette sner baki kalr ramad

kiyz gnlk vasi bir cephede hemde yedi noktada Hasm manen malubdur yalnz Anadolu cephesinden muvakkat. Biraz ileri gitti Sebebiyse, aldandk, infirad siyaseti bilmeyerek takndk.

~YO"!*!:I"@.:!:IA.! Fermanna mminane imtisal etsek, gelir Allahn

vadi. lem-i slmn hak ve hrriyetinin istirdad iin Biiznillahi Tel tedfden taarruza geiyor belki ok yerlerde de geti nnnn iki zaferi zhiren ger kkt batnen pek bykt Nasl ki devletlerin haysiyet ve evketi kuvvet ile inad Bir mizanla tartlr Drahm ve Mark gibi mizan-l iktisatla Derecesi bilinir. yle de milletlerin izzetinin imad Hem de tarz- hayat bir mizanla tartlr mizan tarz- nazardr Bakmak barometrodur... Mecruh mazlum adamn meyusane feryad Fakirane nazar zilletine mizandr, fakat mitkrne Mntakimvr nazar izzetine mikyastr... Yenisine cephe idi Eskiehir bir siperdi nn zaferi olmadan her mslim-i mazlumun kfir olan hasmn Mtecebbir bir zlim mevkiinde grrd aadan yukar cihetine bakard Yksekte tanyordu zaferden sonra grd birer hin alak Derekesinde grr, habaset amurunda abalar da batard. O mizan nazar dereceat kuyudan minareye kmtr. ntibah- slam izzet ve intikamla ayak stne kalkt Ey Alem-i slam dinle yet ne der : Ediyor irt

Ki havf- mevt, mevt getirir. Hrs- hayat zilleti. Bizde lezzetsiz zillet oldu Tavua bir dikkat et pilileri yannda camu tecavz etse O efkat- cinsiye verdii cesaretle. Hem verdii inad. Kaplan gibi camua birbenbire saldrr. Keiye et bir nazar, Vakta kalrsa muztar, o sivri boynuzu ile kurdun karnn delerdi. Izttar eceat mukavemetsuz olur demek efkat- cinsiyede Mdhi cesaret vardr, iztrar vaktinde vakta ki mid kalmad Hrika hem de ftri bir ecaat vardr. Bunlar ile beraber Mahiyet-i imanda yle ehamet vardr mevti hayat bilirdi. Dnyay cennet eder, ehdet devletidir, zzet-i slmiyet Tabiatnda vardr lempesend ecaat, hayat her dem satard Firdevse gz diker. Elhsl bu drt nokta slmi uhuvvetin ntibah vaktinde elbette mucizeler izhar edebilirdi Hakk himaye eder intikam alabilir Eer desen : imdi ise harbe kuvvet kalmad telefiyat ok oldu Bataki adamlarn niyetleri pheli. Ben de derim : Muztarz Harb gelir, ekmiyoruz ehid de bir velidir. Cihadmz eskide farz- kifaye idi imdi farz- ayn olmu belki muzaaf bir farz, Hac ve zekatta gibi cihaddaki niyetin tasarrufu pek az idi Hatta adem-i niyet de niyet hkmnde olur. Zr asl hkimdir Demek niyetin zdd katan sbut bulmazsa intac eder cihad Hakiki bir ehdet Zr vcb tezauf etse taayyn eder htiyar niyetin tesiri de azalr olmaz fiilin mesnedi. u gnahkr millette birdenbire onbinler Vel olan ehidler Etse inkiaf, zuhr az mkafat deildir, kk ihsan deildi. Ger desen : Tehlikedir, tehlikeye atlmaz. Derim : Tehlike odur;

Ondan biri olmazsa necatn ihtimali. Halbuki deil biri belki de yedi htimal-i zafer ihtimali. Eer desen : Evvelde bilirdikki olmazd Bilerek bizi att bazlar bu belaya. Ben derim : Nasl oldu Ki harbin nihayeti nazar kalm idi. Harbdeki dhilerin nazarnda sakland Drt sene mehul kald Siz gibi acemiler bedahetten bildiniz? Sakn o fikir dediiniz tasavvur, bir arzu olmasn. El-iyazu billah o yle olamazd ahsperest bir muhteris bir garaz- ahs ile arzu-yu nefsan Bir fikir zannediyor, sretini giydirir. Ger desen : Hata bizdendi Medeni olmalyz. Ben de dedim: Hatamz, hata- hasmn aksidir. Glge ile uramak, asl hasmn hcumu hem dahi temerrd Onunla teshil olur. Hem de nasl halettir pis bir amura den Kendini aldatyor nefsini ifal eder gya amur deildi Misk anber diyerek yzne hem gzne bulatrr sryor Cisme hayat verdim diye vicdan ve ruh ldrlmez, eyvah ki ldrld Yahu hakpereset, hakikatbin ol. Hakikatbin gz Keskindir hi aldanmaz hakperest bir kalb yksektir hi aldatmaz eriattr mizan Kurndr mstenedi. Cazibe-i umumi gibi srr- teavn bir dstur-u ftrattr Hatta cemade girmi, kubbedeki talara balaryla dururdu Eer nazar edersen usta elinde ksa bir ta ban eer Kardeinin bana huzu ile sarlr ba baa verirdi T aa dmesin. Ey ta yrekli arkada! Tatan daha ta oldun talar bana yaar Tavan gibi kaarsn bin ta bana dedi

ANGLKAN KLSESNE CEVAB Bir zaman b-aman slmn dman, siyas bir dessas, yksekte kendini gstermek isteyen elhannas bir papaz, desise niyetiyle hem inkr suretinde, Hem de boazmz penesiyle skt bir zaman- elmde pek ematetkrane bir istifham ile drt ey sordu bizden. Otuzbin kelime istedi. ematetine kar: Yzne tkrmek. Desisesine kar: Ksmekle skt etmek, inkrna kar da: Tokmak gibi bir cevab- mskit vermek lzmd. Onu muhatab etmem. Bir hak-perest adama byle cevabmz var. O dedi birincide: Muhammed (Aleyhissalt Vesselm) dini nedir? Dedim: te Kurndr. Erkn- sitte-i iman, erkn- hamse-i slm, esas maksad- Kurn. Der ikincisinde: Fikir ve hayata ne vermi? Dedim: Fikre tevhid, hayata istikamet.

G&!yV7!x;u5 h8! @W6vTB,@4

Buna dair ahidim: Der ncsnde: Mezahim-i hazra nasl tedavi eder? Derim: Hurmet-i riba, hem vcb-u zekatla. Buna dair ahidim:

x"h7!yV7!sEW< da. ?x6i7!!x#~:YVM7!!x-

W[5!: !x"h7! h&:p[A7!yV7!u&!:

Der drdncsnde: htilal-i beere ne nazarla bakyor? Derim: Say, asl u esastr. Servet-i insaniye, zalimlerde toplanmaz, saklanmaz ellerinde. Buna dair ahidim:

]Q,@8! @,97j[7 @Z9xTSX<:^NS7!:`; H7!:iXU<w<H7!: v[7! !HQ"v;hLA 4yV7!u[A,]4

Yz mallah bu cevaba.

Czibe-i Umumiden Ziyade, Kremizi Muhafaza Eden Czibe-i Manev-i Kurndr. Arzmz senev yevm dairesinde u hayt- semavdir. Tutmu da dnderiyor. Kreye ar basm hem dahi ona binmi Brakmyor isyan eriat artan indi, beerden de kard nuran bir ibadet badetten be namaz balarnda ezanlar namaz ile ezani Dane dane olmutur, birbirine muttasl hem lem-i gayb ile Hemde Ar- zamla, insan ile zeminin balatmta tutturmu O be hayt- nuran Ba evkat- hamse nihayeti ar ve gayb ayn zamanda olmu Rabta-y ittisal. ehdeti gayb ile zemin ile insan nsanla suman Bu beler bu kreye be kemer hem tek kemer hem ayr hem muttasl Hem kemerde.... hem gmlek iki kutbu iki el ryan yoktur skkn Bir n- vahidde bei birdir beraber ziyay emse benzer Hem de ayr ayrlar kavs- kuzeh misali o nuran elvn Bir nokta- vahidede hem ar ile balanr. Hem kreyi balyor Hayat verir, dnderir. Ger gmlei yrtlsa kre-i sergerdan Veya ipi bir kopsa seyreyle gnbrty zulmet souu basar O da incimad eder o vakit mevti geliyor. Kyameti kopuyor Dehha zelzele-i cihan.

 (!

zX"_X8I6fT7:

Biri dedi : Nedendir haml-i emnet olan mertebe-i azme Yalnz isnan olu onunla tekrim edilmi onunla halife olmu? Derim : Zira o evsat

!I[' kanatn vcdu

n,: !*Y8-

Bir ekl-i mahrutidir, sivri ucunda cz- lyeteceza durmu Cesim kaidesinden ems- musa kadar nurani bir kutru var, Tam kutrun ortasnda insan ayakta durmu emaneti beklermi nsandan ta zerreye hem ondan t o emse olan iki mesafe Birbirine msv klde-i hilkatte bir cevher-i feridmi Zira o cevher-i yegne Muhammed-l Him (A.S.M.) olan drr- yetime Bir sadef-i latiftir insan enmuzec-i cmidir gayb ve ehdet tutmu Btn avlimlere birer penceresi var. Onunla onlara bakar Malum batn ve zhir on hassasndan baka ok hasseleri varm amme zaika gibi, sika da bir hisdir aika dier bir his kisi de pek hassas akl ve nazar girmemi ok yerlerde gezermi Hiss-i kablel vuku ile ruyay-y sadka ile hem de kef-i sahihle Derkolunan ok eyler miftahlar bu hisler ellerinde tutarm.

Kr Lbb Zannetmek, Lbb Zayi Etmektir. Be ey be eye perde. ehdet ise gaybe, Tabiat meiete... Kr kuvvet de kudrete, lafz medll-u zihniye, medll dahi mnya Perdeye hasr- nazar daim olur pr-hatar, vesvese ondan kar. Mesela ki, medlln zihindir ona her makarr elencedir zekya Mna harici olur.. medll-i zihniyle kasden, ism hem bizzat Eer megul olursa televvnl bir suret ya bir lafz- hayal Binema bimye Himmeti megul eder o darack seyyale incecik hem cevvale O medllun veledi suret-i b mele ne deva ne ifaya Himmeti tatmin etmez evki de teskin etmez zevki de taltif etmez. yle ise o medll ya cam gibi etmeli ya her taraf delmeli Harice baktrmal zeka ksn ziyaya Zira haric genitir, meydan- cevelandr hakik- sabitedir O kck zihninde medlln parasndan diktiin ankebut Dm-i vehim-i hevaya Bir sinee dar gelen bir gmlei getirme aru krsiye giydirme Sinek kanad kadar kck bir harita vesveseye sermaye Sahife-i medllde zihinde tersim edersin sonra onun iinde Kendini kaybedersin, at koturmak istersin bak dahi bu belaya Ey maddeperest tabiatla lde kr kuvvette kr etmi Lafz ve sret aldatm brak deh-y fenni t kasn hdaya Be perdeden bir perde sana misl gsterdim ki, beinci en k Bakalar kyas et safsata- maddiyun seni atar gayyaya Sarl silsile-i semaya sl eder o bizi t cennet-i lya

Dua Muhal Hem Masiyet Olmamal Dua katan samimi ise kabul olur geh aynen geh mnen Fakat art- taleb, deb-i edeb daim olur lzm Edeb yoksa niyaz olmaz Tehevvskri nzvr itbvr Dua olmaz. Muhal ya muhalvr nizam u hikmete uymaz Umuru istemek olmaz Nihayetli emirde bir nihayetsiz aded olmaz Bana ver aksal gayat tecavzkri bir nazdr

yV7! @8YVQ8G2
Niyaz bir dua olmaz Veya miktar- makturat dua mikyas kaldrmaz Meer olsa kinyat kesrete o da niyet ister her dem niyet bulunmaz YYY

 v<GT7!x%h-

Q7@6(@2]B& N
BR NKTES Biri dedi : Kurnda kamer hill olduka

v<GT7!x%hQ7@6 ile
Tenzil tebih eylemi zahir zevke ho gelmez letfeti grnmez. Dedim : Yahu sreyya unkud-u semav bir menzil-i kamerdir. hill ona konduka o misafir-i aziz kk beyaz eilmi bir dal ilebalanm ll misal bir salkm Sreyya suretini hilal ile gsterir, nazeninne bir iz. Gya azim bir aa semavat arkasnda durmu da her naslsa Sema yzn yrtm onun sivri bir dal manzaras pek leziz Ba ondan karm zeminlilere gler, der : Ey insan ocuklar bana da bi baknz ben mi letafetliyim, ya hurma aacnz? Unkudlu asannz? Saff- evvel muhatab ebnay-y nahl u sahra Bir zemine bir semaya bakar, orada ezhar ve esmar burada hill ve yldz.

HAKKAT EKRDEKLER

724

Hakikat ekirdekleri
(Hikem-i Bediiyye) Bedizzamann zuhrat- kalbiyesinden ibaret olan telifatndan mntehab bir ksm vecizelerdir

Cami Biraderzadesi Abdurrahman- Nurs

HAKKAT EKRDEKLER

725

FADE Amcam Bedizzaman bir mddettenberi akl ile deil srf kalb ile mesaile mteveccih oluyor. Kalbine vzhan bir ey zuhr etse, bana yazdryor ve diyor: lim odur ki, kalbde yerlesin. Yalnz aklda olsa insana malolmuyor. Hemde diyor ki : u mesail yalnz kavaid-i ilmiye deil, belki vicdanen esas ittihaz ettiim baz desatir-i kalbiyyemdir. Ve bana emretti : Zuhrat- kalbiyemden istediini intihab et! Ben de u vecizeleri hangi sarndan intihab ettiimi bervech-i ti iaretlerle gsteriyorum... retler:

Nuktetun Min Nur-i Marifetullah

Lemet

rt-l cz Snhat uat-n Mrifet-n Neb Rumuz ~ rat

Kzl cz Mnazarat Tulat Muhakemat

YYY

HAKKAT EKRDEKLER

726

v[&h7!wW&h7! yV7!vK" w[V,IW7!f [,fWE8| V2_[VM8GW&! Arz ve btn ncum ve musu tesbih taneleri gibi kaldracak,
evirecek kuvvetli bir ele mlik olmayan kimse, kinatta dava-y halk ve iddia-y cad edemez. Zr herey, hereyle baldr.

Hairde btn zevi-l ervahn ihyas; mevt-ld bir nevm ile

kta uyumu bir sinei baharda ihya ve inandan kudrete daha ar olamaz.( ) Zr kudret-i ezeliye ztiyedir; tegayyr edemez, acz tahalll edemez. Avaik tedahl edemez. Onda meratib olamaz, herey ona nisbeten birdir.
278

YYY

YYY

Sivrisinein gzn halkeden, Gnei dahi o halketmitir. Pirenin midesini tanzim eden, Manzume-i emsiyeyi de o
tanzim etmitir.
YYY
278

YYY

Snhatn onuncu sahifesinde brhan vardr.

Musannf

HAKKAT EKRDEKLER

727

Kinatn telifinde yle bir icaz var ki; btn esbab- tabiiye
farz- muhal olarak muktedir birer fil-i muhtar olsalar, yine keml-i acz ile o icaza kar secde ederek

v[UE7!i<iQ7! a9!t9! @X7?*G5t9@EA,diyeceklerdir. Esbaba tesir-i hakik verilmemi, vahdet ve celal yle ister.
Lkin mlk cihetinde esbab dest-i kudrete perde olmutur, izzet ve azamet yle ister. T nazar- zahiride, dest-i kudret mlk cihetindeki umr-u hasise ile mbair grlmesin.
YYY

Mahall-i taalluk-u kudret olan hereydeki melektiyet ciheti

effftr, nezihtir.

YYY

lem-i ehdet, avlim-l guyub stnde tenteneli bir perdedir. Bir noktay tam yerinde cad etmek iin, btn kinat cad
edecek bir kudret-i gayr- mtenah lzmdr. Zr u kitab- kebir-i kinatn herbir harfi, bahusus zhayat herbir harfi, herbir cmlesine mteveccih birer yz, nzr birer gz vardr.
YYY

YYY

Mehurdur ki: Hill-i de bakarlard. Kimse birey grmedi.

htiyar bir zt yemin ederek Hilli grdm. Halbuki grd hill,

YYY

HAKKAT EKRDEKLER

728

kirpiinin tekavvs etmi beyaz bir kl idi. O kl nerede? Kamer nerede? Harekt- zerrat nerede? Fil-i tekil-i enva nerede?

Tabiat, misal bir matbaadr, tbi deil; naktr, nakka deil;

kabildir, fil deil; mistardr, masdar deil; nizamdr, nzm deil; kanundur, kudret deil; eriat- iradiyedir, hakikat- hariciye deil.

YYY

Ftrat- zuur olan vicdandaki incizab ve cezbe, bir hakikat-

cazibedarn cezbiyledir.

YYY

Ftrat yalan syleyemez. Bir ekirdekteki meyelan- nmuvv

der: Snblleneceim, meyve vereceim. Doru syler. Yumurtada bir meyelan- hayat var. Der: Pili olacam. Biiznillah olur. Doru syler. Bir avu su, incimad ile meyelan- inbisat ile der: Fazla yer tutacam. Metin demir onu yalan karamaz; sznn doruluu demiri paralar. u meyelanlar, sfat- iradeden gelen evamir-i tekviniyenin tecellileridir, cilveleridir. YYY

YYY

Karncay emirsiz, ary yasubsuz brakmayan kudret-i ezeliye;

elbette beeri nebisiz brakmaz. YYY

lem-i ehdetteki insanlara inikak- Kamer, bir mucize-i

Ahmediye (A.S.M.) olduu gibi, mirac dahi lem-i melekttaki melike ve ruhaniyata kar bir mucize-i kbra-y Ahmediyedir (A.S.M.) ki; nbvvetinin velayeti bu keramet-i bahire ile isbat edilmitir ve o parlak zt, berk ve Kamer gibi melektta ule-fean olmutur. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

729

Kelime-i ehdetin iki kelm birbirine ahiddir. Birincisi

ikincisine brhan- limmdir; ikincisi birincisine brhan- inndir. YYY

Hayat, kesrette bir eit tecelli-i vahdettir. Onun iin ittihada

sevkeder. YYY

Hayat, bir eyi hereye mlik eder.

YYY

Ruh, bir kanun-u zvcud-u haricdir, bir namus-u zuurdur.

YYY

Sabit ve daim ftr kanunlar gibi, ruh dahi lem-i emirden, sfat iradeden gelmi ve kudret ona vcd-u hiss giydirmitir. Bir seyyale-i latifeyi o cevhere sadef etmitir. YYY

Mevcud ruh, makul kanunun kardeidir. kisi hem daim, hem

lem-i emirden gelmilerdir. YYY

ayet nevilerdeki kanunlara kudret-i ezeliye bir vcd-u

haric giydirseydi, ruh olurdu. Eer ruh, vcdu karsa, uuru bandan indirse, yine lyemut bir kanun olurdu. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

730

Ziya ile mevcudat grnr, hayat ile mevcudatn varl bilinir.

Herbirisi birer keftr. YYY

Nasraniyet, ya intifa veya stfa ile slmiyete kar terk-i silh

edecektir. YYY

Nasraniyet birka defa yrtld, protestanla geldi. Protestanlkda

da yrtld, tevhide yaklat. Tekrar yrtlmaa hazrlanyor. Ya intifa bulup snecek veya hakik Nasraniyetin esasna cmi olan hakik-i slmiyeyi karsnda grecek, teslim olacaktr. YYY

te bu srr- azme, Hazret-i Peygamber Aleyhissalt Vesselm

iaret etmitir ki: Hazret-i sa nzil olup gelecek, mmetimden olacak, eriatmla amel edecektir. YYY

Cumhur-u avam, brhandan ziyade, mehazdaki kudsiyet

imtisale sevkeder. YYY eriatn yzde doksan -zaruriyat ve msellemat- diniyedir. Birer elmas stundur. Mesail-i itihadiye-i hilafiye, yzde ondur. Doksan elmas stun, on altunun himayesine verilmez.

Kitablar ve itihadlar Kurna drbn olmal, yine olmal;

glge ve vekil olmamal!

HAKKAT EKRDEKLER

731

YYY

Her mstaid; nefsi iin itihad edebilir, teri edemez. Bir fikre
davet, cumhur-n kabulne vbestedir. Yoksa davet bidattr, reddedilir. YYY

nsan ftraten mkerrem olduundan, hakk aryor. Bzan btl

eline gelir; hak zannederek koynunda saklar. Hakikat kazarken, ihtiyarsz dalal bana der; hakikat zannederek kafasna giydirir. YYY

~ Birbirinden eeff ve eltaf, kudretin ok yineleri vardr; sudan

havaya, havadan esre, esrden lem-i misale, lem-i misalden lem-i ervaha, hatt zamana hatta fikre tenevv ediyor. YYY

~ Hava yinesinde bir kelime milyonlar kelimat olur. Kalem-i

kudret, u srr- tenasl acib istinsah ediyor. YYY

~ nikas, ya hviyeti veya hviyetle haysiyeti veya hviyetle

mahiyeti tutar. YYY Kesifin timsalleri birer meyyit-i mteharriktir. Bir ruh-u nurannin kendi yinelerinde olan timsalleri, birer hayy- murtabttr; ayn olmasa da, gayr da deildir. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

732

ems hareket-i mihveriyesiyle silkinse, meyveleri dmez;

silkinmezse, yemileri olan seyyarat dp dalacaktr. YYY Nur-u fikir, ziya-y kalb ile klanp mezcolmazsa, zulmettir, zulm fkrr. YYY

Gzn muzlim nehar- ebyaz, muzi sevda sveyda ile

mezcolmazsa basarsz olduu gibi, fikret-i beyzada sveyda-i kalb bulunmazsa, basiretsizdir. YYY

limde izan- kalb olmazsa, cehildir. ltizam baka, itikad

bakadr. YYY

~ Btl eyleri iyice tasvir, safi zihinleri idlldir.

YYY

~ lim-i mrid, koyun olmal; ku olmamal. u, kuzusuna st;

bu, yavrusuna kay verir. YYY

Bir eyin vcdu, btn eczasnn vcduna vbestedir.

Ademi ise, bir czn ademiyle olduundan; zaf adam, iktidarn gstermek iin tahrib tarafdar oluyor, msbet yerine menfce hareket ediyor.

HAKKAT EKRDEKLER

733

YYY

Desatir-i hikmet, nevmis-i hkmetle; kavnin-i hak, revabt-

kuvvetle imtizac etmezse cumhur-u avamda msmir olamaz. YYY

Zulm, bana adalet klhn geirmi; hyanet, hamiyet

libasn giymi; cihada bagy ismi taklm, esarete hrriyet nam verilmi. Ezdad, suretlerini mbadele etmiler. YYY

Menfaat zerine dnen siyaset, canavardr. A canavara

kar tahabbb; merhametini deil, itihasn aar. Hem de di ve trnann kirasn da ister. YYY Zaman gsterdi ki: Cennet ucuz deil, Cehennem dahi lzumsuz deil. YYY

Dnyaca havas tannan insanlardaki meziyet, sebeb-i tevazu ve

mahviyet iken; tahakkm ve tekebbre sebeb olmutur.

Fukara aczi, avamn fakr sebeb-i merhamet ve ihsan iken;

esaret ve mahkmiyetlerine mncer olmutur. YYY

Bir eyde mehasin ve eref hasl olduka, havassa peke edilir.

Seyyiat olsa, avama taksim edilir. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

734

Gaye-i hayal olmazsa veyahut nisyan veya tenasi edilse; ezhan

enelere dnp etrafnda gezerler. YYY Btn ihtilalat ve fesadn asl ve madeni ve btn ahlk- rezilenin mahrek ve menba tek iki kelimedir: Bir: Ben tok olsam, bakas alktan lse bana ne! ki: stirahatim iin zahmet ek; sen al, ben yiyeyim. Birinci kelimenin rkn kesecek tek bir devas var ki, o da vcb-u zekattr. kinci kelimenin devas, hurmet-i ribadr. YYY

~ Adalet-i Kurniye lem kapsnda durup, ribaya Yasaktr,

girmeye hakkn yoktur der. Beer bu emri dinlemedi, byk bir sille yedi. Daha mdhiini yemeden, dinlemeli!.. YYY Devletler, milletler muharebesi; tabakat- beer muharebesine terk-i mevki ediyor. Zr beer esir olmak istemedii gibi, ecr olmak da istemez. YYY Tark- gayr- meru ile bir maksad takib eden, galiben maksudunun zddyla ceza grr. YYY

Avrupa muhabbeti gibi gayr- meru muhabbetin akibetinin

mkfat, mahbubun gaddarane adavetidir.

HAKKAT EKRDEKLER

735

YYY

Maziye, mesaibe kader nazaryla ve mstakbele, maasiye teklif

noktasnda bakmak lzmdr. Cebr ve tizal, burada barrlar. YYY

aresi bulunan eyde acze, aresi bulunmayan eyde cezaa iltica

etmemek gerektir. YYY

Hayatn yaras iltiyam bulur. zzet-i slmiye ve namus-u

ve millnin yaralar pek derindir. YYY

yle zaman olur ki; bir kelime bir orduyu batrr, bir glle
otuz milyonun mahvna sebeb olur. YYY

yle erait tahtnda olur ki; kk bir hareket, insan aly illiyyne karr yle hal olur ki; kk bir fiil, insan esfel-i safilne indirir. YYY

Bir tane sdk, bir harman yalanlar yakar.

YYY YYY

Bir tane hakikat, bir harman hayalata mreccahtr.

HAKKAT EKRDEKLER

736

G.u6x5x5u6G.:i7w8iV<
Her szn doru olmal; fakat her doruyu sylemek, doru deil. YYY

Gzel gren, gzel dnr. Gzel dnen, hayatndan lezzet

alr. YYY

nsanlar canlandran emeldir; ldren yestir.

YYY

Eskiden beri ila-y kelimetullah ve beka-y istiklaliyet-i

slm iin; farz- kifaye-i cihad deruhde ile kendini yek-vcud olan lem-i slma fedaya vazifedar ve hilafete bayrakdar grm olan bu devlet-i slmiyenin felketi, lem-i slmn saadet ve hrriyet-i mstakbelesiyle telafi edilecektir. YYY Zira u musibet, maye-i hayatmz olan uhuvvet-i slmiyenin inkiafn hrikulde tacil etti. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

737

Hristiyanln mal olmayan mehasin-i medeniyeti ona mal

etmek, slmiyetin dman olan tedenniyi ona dost gstermek; felein ters dnmesine delildir. YYY

mreccahtr.

Paslanm bhemta bir elmas, daima mcella cama YYY

Hereyi maddede arayanlarn akllar gzlerindedir. Gz ise

maneviyatta krdr. YYY

Mecaz ilmin elinden cehlin eline dse; hakikata inklab eder;

hurafata kap aar. YYY

hsan- lahden fazla ihsan, ihsan deildir. Her eyi olduu gibi
tavsif etmek gerektir. YYY

hret, insann mal olmayan da insana maleder.

YYY

Hads, maden-i hayat ve mlhim-i hakikattr.

YYY

HAKKAT EKRDEKLER

738

~ hya-y din, ihya-y millettir. Hayat- din; nur-u hayattr.

YYY

Nev-i beere rahmet olan Kurn; ancak umumun, lakal

ekseriyetin saadetini tazammun eden bir medeniyeti kabul eder. YYY

Medeniyet-i hazra, be menf esas zerine teesss etmitir:

Nokta-i istinad, kuvvettir. O ise, eni tecavzdr. Hedef-i kasd menfaattr. O ise, eni tezahmdr. Hayatta dsturu, cidaldir. O ise, eni, tenazudur. Kitleler mabeynindeki rabtas, heri yutmakla beslenen unsuriyet ve menf milliyettir. O ise, eni mdhi tesadmdr. Cazibedar hizmeti, heva ve hevesi teci ve arzularn tatmindir. O heva ise, insann mesh-i manevsine sebebdir. YYY eriat- Ahmediyenin (A.S.M.) tazammun ettii ve emrettii medeniyet: Nokta-i istinad, kuvvete bedel haktr ki; eni, adalet ve tevazndr. Hedefte, menfaat yerine fazilettir ki; eni, muhabbet ve tecazbdr. Cihet-l vahdet de, unsuriyet ve milliyet yerine, rabta-i din ve vatan ve snfdir ki; eni samim uhuvvet ve msalemet ve haricin tecavzne kar, yalnz tedafdr. Hayatta, dstur-u cidal yerine dstur-u teavndr ki; eni, ittihad ve tesanddr. Heva yerine hdadr ki; eni, insaniyeten terakki ve ruhen tekmldr. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

739

Mevcudiyetimizin hmisi olan slmiyetten elini gevetme,

drt el ile sarl; yoksa mahvolursun. YYY

Musibet-i mme, ekseriyetin hatasna terettb eder.

YYY

Musibet; cinayetin neticesi, mkfatn mukaddemesidir.

YYY

Mariz bir asrn, hasta bir unsurun, alil bir uzvun reetesi ittiba
Kurndr. YYY

Azametli bahtsz bir Ktann, anl tlisiz bir Devletin,

deerli sahipsiz bir kavmin reetesi ittihad- slmdr. YYY

ehid kendini hayy bilir. Feda ettii hayat, sekerat

tatmadndan, gayr- mnkat ve bki gryor. Yalnz daha nezih olarak buluyor. YYY

Adalet-i mahza-i Kurniye; bir masumun hayat ve kan,

hatt umum beer iin de olsa, heder etmez. kisi nazar- kudrette bir olduu gibi, nazar- adalette de birdir. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

740

Hodgmlk ile, yle insan olur ki; heves ve ihtirasna mani

hereyi, hatt elinden gelirse dnyay harab ve nev-i beeri mahvetmek ister. YYY

Havf zaf, tesirat- hariciyeyi teci eder.

YYY

Muhakkak maslahat, mevhum mazarrata feda edilmez.

YYY

stanbul siyaseti, spanyol gibi... bir hastalktr.

YYY

Tasadduk malda olduu gibi; ilimde, fikirde, fiilde de olur.

YYY

Deli adama iyisin, iyisin denilse iyilemesi, iyi adama

fenasn, fenasn denilse fenalamas ndir deildir. YYY

Dmann dman, dman kaldka dosttur; dmann

dostu, dost kaldka dmandr. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

741

nadn ii: eytan birisine yardm etse; Melektir der,

rahmet okutur; tekinde melek grse, libasn deitirmi. der, lanet eder. YYY

Bir derdin derman, baka bir derde zehir olabilir. Bir

derman, haddinden gese, dert getirir.

@XU,7! t<hEB7aTV' ^7~G9@,B7! @Z[4]B7!^[QWD7! @6hE7! w[UKB7 aTV'^7~G,@EB7! @Z[4]B7!^2@WD7!:

YYY

YYY

HAKKAT EKRDEKLER

742

Cemaatte vhid sahih olmazsa; cem ve zamm, kesir darb

gibi kltr. YYY

Adem-i kabul, kabul- ademle iltibas olunur. Adem-i kabul;

adem-i delil-i sbut, onun delilidir. Kabul- adem, delil-i adem ister. Biri ek, biri inkrdr. YYY

bhe, bir delili, yz delili atsa da; medlle ras- zarar edemez.
nki binler delil daha var. YYY

Sevad- azama ittiba edilmeli. Lakayd Emevlik en nihayet

Snnet Cemaate; ekalliyette kalan salabetli Alevlik, en nihayet Rfzlie dayand. YYY

Hakta ittifak, ehakta ihtilaf olduundan; bzan hak, ehaktan

ehaktr; hasen, ahsenden ahsendir. YYY

Herkes kendi mesleine Hve hakkn demeli, Hve-l

hakk dememeli. Veyahut Hve-l hasen demeli, Hve-l ahsen dememeli. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

743

~ Cennet olmazsa, Cehennem tazib etmez. Zemherir olmazsa

ihrak etmez. YYY

~ Zaman ihtiyarlandka, Kurn genleiyor; rumuzu tavazzuh

ediyor. YYY

Bazen nur, nr grnd gibi; iddet-i belgat dahi,

mbalaa grnr. YYY

Hararetteki meratib, brdetin tahalll iledir; hsndeki

derecat, kubhun tedahl iledir. YYY

Kudret-i Ezelye ztiyedir, lzmedir, zaruriyedir; acz tahalll

edemez, meratib olamaz, herey ona nisbeten msvdir. YYY

emsin feyz-i tecellisi olan timsali, deniz sathnda, denizin

katresinde ayn hviyeti gsteriyor. YYY

Hayat cilve-i tevhiddendir ki, kesretin mebdei vahdettir..

Mntehas da vahdet kesbediyor. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

744

nsanlarda veli, Cumada dakika-i icabe, Ramazanda

Leyle-i Kadir, Esma-l Hsnada sm-i Azam, mrde ecel mehul kaldka; sair efrad dahi kymetdar kalr, ehemmiyet verilir, yirmi sene mbhem bir mr, nihayeti muayyen bin sene mre mreccahtr. YYY

Dnyada masiyetin akibeti, ikab- uhrevye delildir.

YYY

Rzk, hayat kadar kudret nazarnda ehemmiyetlidir.

YYY

Kudret karyor, kader giydiriyor, inyet besliyor.

YYY Hayat; muhassal- mazbuttur, grnr. Rzk; gayr- muhassal, tedric mnteirdir, dndrr. YYY

Alktan lmek yoktur. Zr bedende ahm ve saire

suretinde iddihar olunan gda bitmeden evvel lyor. Demek, terk-i detten neet eden maraz ldrr; rzkszlk deil. YYY

kil-l lahm vahilerin hell rzklar, hayvanatn hadsiz

cenazeleridir; hem ry-i zemini temizliyor, hem rzklarn buluyorlar. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

745

~ Bir lokma krk paraya, bir lokma on kurua. Aza girmeden

boazdan getikten... birdirler. Yalnz, birka saniye azda bir fark var. YYY

~ Mfetti ve kapc olan kuvve-i zaikay taltif ve memnun

etmek iin birden ona gitmek, israfn en sefihidir. YYY

~ Lezaiz ardka, sanki yedim demeli. Sanki yedim dstur

yapan; Sanki yedim namndaki bir mescidi yiyebilirdi, yemedi. YYY

~ Eskiden ekser slm a deildi, tereffhe ihtiyar vard. imdi

atr, telezzze ihtiyar yoktur. YYY

~ Muvakkat lezzetten ziyade, muvakkat eleme tebessm etmeli;

ho geldin demeli. YYY

~ Gemi lezaiz, ah
tercmandr.

dettirtir. Ah! mstetir bir elemin YYY

~ Gemi lm, Oh! dettirir. O Oh kalbde muzmer bir lezzet

ve nimetin muhbiridir. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

746

~ Nisyan bir nimettir. Yalnz her gnn lmn ektirir, mterakimi unutturur. YYY

~ Derece-i hararet gibi, her musibette bir derece-i nimet vardr.

Daha byn dnp, kkteki derece-i nimeti grp, Allaha kretmeli. Yoksa istizam ile flense, ier; merak edilse, ikileir; kalbdeki misali, hakikata inklab eder.. o da kalbi dver. YYY

Kavnin zafe kar tevazuu, zafte tezelll olur.

YYY

Bir ul-l emir makamndaki ciddiyeti, vakardr; mahviyeti,

zillettir.. hanesinde; ciddiyeti kibirdir; mahviyeti tevazudur. YYY

Ferd mtekellim-i vahde olsa, msamahas, fedakrl

amel-i slihtir; mtekellim-i maalgayr olsa, hyanettir, amel-i talihtir. YYY

Bir ahs, kendi namna hazm- nefs eder, tefahur edemez;

millet namna tefahur eder, hazm- nefs edemez. YYY

Tertib-i mukaddematta tefviz tenbelliktir, terettb-

neticede tevekkldr. YYY

HAKKAT EKRDEKLER

747

Semere-i sayine, ksmetine rza; kanaattr, meyl-i sayi

kuvvetlendirir. Mevcuda iktifa, dn-himmetliktir. YYY

Evamir-i teriyeye kar itaat ve isyan olduu gibi, evamir-i

tekviniyeye kar da itaat ve isyan vardr. Birincisinde mkfat ve mcazat, galiben hirette; ikincisinde, aleb dnyada olur. Mesel: Sabrn mkfat zaferdir, ataletin mcazat sefalettir, sayin sevab servettir, sebatn mkfat galebedir. YYY Msavatsz adalet, adalet deildir. Temasl tezadn sebebidir, tenasb tesandn esasdr, sgar- nefs tekebbrn menbadr, zaf gururun madenidir, acz muhalefetin meneidir, merak ilmin hocasdr. Sknt, sefahetin muallimidir. YYY

Kudret-i Ftra ihtiya, hususan alk ihtiyacyla; bata

insan btn hayvanat gemlendirip, nizama sokmu. Hem lemi herc mercden halas edip, hem ihtiyac medeniyete stad ederek, terakkiyat temin etmitir. Yes, dalalet-i fikrin; zulmet-i kalb, ruh skntsnn menbadr. YYY

d5xB7@"@, X7!u%h#

HAKKAT EKRDEKLER

748

xZB7@"@% h7!b9@#!)!
YYY

Bir meclis-i ihvanda gzel bir kar girdike; riya, rekabet,

hased damar intibah eder. Demek inkiaf- nisvandan, meden beerde ahlk- seyyie inkiaf eder. YYY

Beerin imdiki seyyiat-ld hrn ruhunda, mtebessim kk

cenazeler olan suretlerin rol ehemmiyetlidir. YYY

Memnu heykel; ya bir zulm- mtehaccir, veya bir heves-i

mtecessim veya bir riya-y mtecessiddir. YYY slmiyetin msellematn tamamen imtisal ettii cihetle bihakkn daire dhiline girmi ztta; meyl-t tevsi meyl-t tekemmldr. Lkaydlk ile haricde saylan ztta meyl-t tevsi, meyl-t tahribdir. Frtna, zelzele zamannda; deil itihad kapsn amak, belki pencerelerini de kapatmak maslahattr. YYY Lbaliler ruhsatlarla okanlmaz; azimetlerle, iddetle ikaz edilir. YYY

~ Bare hakikatlar, kymetsiz ellerde kymetsiz olur.

YYY

HAKKAT EKRDEKLER

749

Kremiz hayvana benziyor, sr- hayat gsteriyor. Acaba

yumurta kadar klse, bir nevi hayvan olmayacak mdr? Veya bir mikrop kremiz kadar byse, ona benzemeyecek midir? Hayat varsa, ruhu da vardr. YYY

lem, insan kadar klse, yldzlar zerrat ve cevahir-i

ferde hkmne gese; o da bir hayvan- zuur olmayacak mdr? Allahn byle ok hayvanlar vardr. YYY

eriat ikidir:
Birinci: lem-i asgar olan insann efal ve ahvalini tanzim eden ve sfat- kelmdan gelen bildiimiz eriattr. kinci: nsan- ekber olan lemin harekt ve sekenatn tanzim eden ve sfat- iradeden gelen eriat- kbra-y ftriyedir ki; bzan yanl olarak tabiatle tesmiye edilir. YYY Melike bir mmet-i azmedir ki, sfat- iradeden gelen ve eriat- ftriye denilen evamir-i tekviniyenin hamelesi ve mmessili ve mmtesilidirler. YYY

@A[D2~I,h# @,9! !x&:^[X["(

HAKKAT EKRDEKLER

750

h'^X<x& !x&w["a9+! :!)!

YYY

j< *Y,@Z[4`B6 j< ?*xM6@,9! !

YYY Maddiyyunluk manev taundur ki, beere u mdhi stmay tutturdu, gazab- lahye arptrd. Telkin, taklid, tenkid kabiliyeti tevess ettike, o taun da tevess eder. YYY En bedbaht, en muzdarib, en skntl; isiz adamdr. Zr atalet ademin ammizadesi, mevtin biraderzadesidir; say, vcdun hayat ve hayatn yakazasdr. YYY Ribann kap ve kaplar olan bankalarn nefi; beerin en fenas gvurlara ve onlarn en zalimlerine ve bunlarn en sefihlerinedir. lem-i slma zarar- mutlaktr; mutlak beerin refah nazara alnmaz. Zr gvur-u harb ve mtecaviz ise, hrmetsiz ve ismetsizdir. YYY Cumada hutbe; zaruriyat ve msellemat tezkirdir, nazariyat talim deildir. bare-i Arabiye daha ulv ihtar eder.

HAKKAT EKRDEKLER

751

YYY Hads ile yet mvazene edilse, grnr ki; beerin en beligi dahi, yetin belgatna yetiemez ve ona benzemez.

HAKKAT EKRDEKLER

752

Hakikat ekirdekleri (2)

Bedizzamann Snihatndan

Camii Abdurrahman- Nurs

HAKKAT EKRDEKLER

753

v[&h7!w W&h7!yV7! vK" w[V,hW7! G[,GWE8]V2K7!:?M7! :w[W7@Q7! *yV7GWE7! Sure-i hlasn Bir Remzi x;u5 tlak ile tayini; tevhid-i uhuda iarettir. x;!^T[TE7! hPX"(xZL8 !

HAKKAT EKRDEKLER

754

G&!yV7!
tasrihtir.

tevhid-i

uluhiyete

x;!(xAQ8 ! GWM7!yV7! tevhid-i

rububiyete remizdir.

x;! *:s7@' !
Ve tevhid-i ceberuta telvihtir.

x;!0! ]V2]X3:x [5 ! GV<v7tevhid-i celale telmihtir.

irkin envan reddeder. Yani tegayyr veya tecezzi veya tenasl eden, ilah olamaz. Ukl- aere veya melike veya sa veya zeyrin velediyetini dava eden irkleri reddeder. isbat- ezeliyet ile tevhiddir. Esbabperest, ncumperest, sanemperest, tabiatperestin irkini reddeder. Yani hdis veya bir asldan mnfasl veya bir maddeden mtevellid, ilah olamaz.

G7x<v7:

HAKKAT EKRDEKLER

755

G&!!xS6y7wU<v7: cmi bir tevhiddir. Yani ztnda,

sfatnda, efalinde naziri, eriki, ebihi yoktur.

h[MA7!p[W,7! x;:zyVCW6j[7
u sure, btn enva- irki reddeder. Ve yedi meratib-i tevhidi tazammun eden alt cmlesi mtenaticedir. Herbiri tekinin hem neticesi, hem brhandr. YYY Muvahhid-i ekber ve tevhidin brhan- muazzam olan kinat, deil yalnz erkn ve azas belki btn hceyrat, belki btn zerrat birer lisan- zkir-i tevhid olarak bu byk brhann sad-y blendine itirak ederek hep birden

7!diye mevlevvari zikrediyorlar.

YYY

yV7!!y

Tevhidin brhan- ntk olan Kurnn sinesine kulan yaptrrsan iiteceksin ki, kalbinde derinden derine gayet ulv, nihayet derecede cidd, gayet samim, nihayet derecede munis ve mukni ve brhan ile

x;! y7!yV7! yu tekrar ediyor.

mcehhez bir sad-y semav iiteceksin ki: YYY Evet u brhan- mnevver, alt ciheti de efffedr. stnde sikke-i icaz, iinde nur-u hidayet, altnda mantk ve delil, sanda akl istintak;

HAKKAT EKRDEKLER

756

solunda vicdan istihad; nnde hayr, hedefinde saadet-i dareyn, nokta-i istinad vahy-i mahzdr, Vehmin ne haddi var, girebilsin! YYY

Vicdann anasr- erbaas ve ruhun drt havass olan irade,

zihin, his, latife-i Rabbniye, herbirinin bir gayat-l gayat var: radenin ibadetullahtr. Zihnin mrifetullahtr. Hissin muhabbetullahtr. Latifenin mahedetullahtr. Takva denilen ibadet-i kmile, drdn tazammun eder. eriat unlar hem tenmiye, hem tehzib, hem bu gayat-l gayata sevkeder. YYY

Eer caddaki vasta hakik olsayd ve hakik tesir verilseydi;

hem bir uur-u kll verilmek lzm idi, hem de bizzarure eser-i ittikan, keml-i sanat muhtelif olacakt. Halbuki en diden en lye, en kkten en bye ittikan; derece-i kemlde, mahiyetin kameti nisbetindedir. Demek Messir-i Hakikden baz karb, baz bad, ksmen vastasz, ksmen vasta ile, ksmen vesait ile deildir. nsann ihtiyar eserindeki adem-i keml; cebri nefy, ihtiyar isbat eder. YYY

Cy- dikkattir ki: Cz bir ihtiyarn tavassutu ile eser-i akl bir
insan ehri, intizmca semere-i vahy bir ar kovanndaki cemaate yetimez. Ve arlarn meher-i sanat bir petek hceyrat ehri; bir nar ve (cilnar) dan (glnardan) intizmca geridir. Demek kinattaki cazibe-i umumiye hangi kalemden akmsa, cz-i l-yetecezzadaki kck cazibeler o kalemin noktalardr. YYY

slmiyet der: x;! s7@' Hem vesait ve esbab, messir-i

hakik olarak kabul etmez. Vastaya mn-y harf nazaryla bakar. Akide-

HAKKAT EKRDEKLER

757

i tevhid ve vazife-i teslim ve tefviz yle ister. Tahrif sebebiyle imdiki Hristiyanlk esbab ve vesaiti messir bilir, mn-y ism nazaryla bakar. Akide-i velediyet ve fikr-i ruhbaniyet yle ister, yle sevk eder. Onlarn azizleri, mn-y ismiyle birer menba- feyz ve -gnein ziyasndan bir fikre gre istihale etmi lmbann nuru gibi- birer maden-i nur nazaryla bakyorlar. Biz ise evliyaya mn-y harfiyle, yani yine gnein ziyasn nerettii gibi birer makes-i tecelli nazaryla bakyoruz. ( )
279

Bu srdandr ki bizde slk tevazudan balar, mahviyetten geer, Fena fillah makamn grr. Gayr- mtenah makamatta slke balar. Ene ve nefs-i emmare kibriyle, gururuyla sner. Hakik Hristiyanlk deil, belki tahrif ve felsefe ile sarslm Hristiyanda, ene levazmatyla kuvvetleir. Enesi kuvvetli, mteahhs, rtbeli, makam sahibi bir adam Hristiyan olsa mtesallib olur. Fakat Mslman olsa lkayd olur. YYY

Ak- hakiki tarikde hata, tabirde yanl etsede, yine mak-u

hakkiye gider. Zr ak, ceml-i cazibedra mncezib bir cezbedir. Bazen netice hak ve mtehakkik.. delil, vesile hat olabilir.( )
280

Veli-i rif, tarkte yanl surette hat etse, matlb-u hakikiyi bulamaz. Zr yol bozuksa, maksuda gtremez. art olmazsa, merut dahi hsl olmaz. Ak- muht, binefsihi hdi ligayrihi mdilldir. rif-i muht, dlldir. Guruh-u rifinden bir ksm idam ve idlline sebeb olan iret ve ataht; akn ksm tasrih ettiler, hrmete mazhar kaldlar. Mrifeti akna galip olan Muhyiddin-i Arab iaret etti, kendini oklara hedef etti.. Cmi-i Ak tasrih etti, hrmetle yaad. bn-il Frd Muhyiddinden daha ileri gitti, mmetin itabndan ondan geri kald. Aksz bnSebinin szleri ilhad telakki edildi. YYY
Nakibend rabtas bu srra bina edilmitir. Mellif Sual: Tarkatlardaki muhtelif zikir ayinlerine ne dersin? Cevap: Efal ve harekete ibdet nazaryla baklmamak.. hem vakr- zikirde mnfi olmamak.. hem eran menh hareket bulunmamak artyla zararszdr. Hareket kasd-i ihtiyarden ziyade; incizab, zdrar olmal. Zira asl- ibadet, nefs-i zikirdir. Hareketin tayini ayet ihtiyara brakmtr. eran tayin edilen efale benzemez. eri olan; cevizi hindiye benzer, kr da (lbb) tr. Tasavvuf olan; cevizimize benzer, kr yenilmez. Mellif
280 279

HAKKAT EKRDEKLER

758

Kuvveden fiile gemek olan faaliyetteki edid ve mtenevvi

lezzet, tegayyr- lemin mayesi ve kanun-u tekmln nvesidir. Zindandan bostana kmak, daneden snble gemek ayn- lezzettir. Faaliyet istihaleyi tazammun etse, lezzet tezayd ederek taar. Vazifedeki klfeti tattran o tattr. Zuura nisbeten gayetteki keml, ne kadar cazibedarsa, Lmdrikeye nisbeten nefs-i faaliyet yle cazibedardr, saye sevkeder. Bu srdandr ki: Rahat zahmettir, zahmet rahattr. YYY

Masum ekall, gnahkr ekserin musibetinden hissedr olur. Zr

teklif nazar kalsa, ihtiyar kalr.. Srr- teklif, hikmet-i ibtil tahakkuk eder. Teklifde bedahet ve zruret olsa, ztrar olur. Hikmet-i teklif zyi olur. Gnahkrn muhterik hnesinde bir masum bir dest-i gaybiyle masun kalsayd medin-i ervahn medar- tenmiye ve tezhibi olan o imtisal-i evamir ve ictinab- nevhi ile elmaslam Ebubekir Sddkn ruhu ve aksiyle fehimlemi Ebu Cehilin ruhundan temeyyz edemezdi. YYY

Hrs ile aculiyet, sebeb-i haybettir. Zr mretteb basamaklar gibi

ftrattaki terettbe, teselsle tatbik-i hareket etmediinden hars muvaffak olamaz. Olsa da tertib-i calsi bir basamak kadar seyr-i ftrden ksa olduundan yeise dp gaflet bastktan sonra kap alr. Allah kalbin btnn iman ve mrifet ve muhabbeti iin yaratmtr. Kalbin zahirini, sair eylere mheyya etmitir. YYY

Yes ve s-i zandan neet eden zaaf- kalb, mazlumun -zlimin

darbelerinden, mtevalli almndan inikas eden- teellmatn kendi vicdanndan izle iin; mazlmun istihkakn arzu edip bahaneler bulur; mstehaktr der. Sefil gne vermezse, glge edip manen zlme de yardm etmesin.

HAKKAT EKRDEKLER

759

YYY Cinayetkr hrs kalbi deler, sanemleri iine idhal eder. Allah darlr, maksudunun aksiyle mcazat eder. Hrs cihetiyle siyaset efkrn, slmiyet akaidinin yerlerine kadar sal eden herifler an eref deil, belki eyn enaata mazhar oldular. Nefsan aklardaki felketler, haybetler bu srdandr. O eit klarn btn divanlar birer feryad- mtemdir. Gece kalben nevmi merak edersin, bkiyesini de karp uyank kalrsn. ki dilenci: Biri musrr, muhteris, biri mstani, muhteriz kincisine vermek daha ziyade arzun, u geni kanunun bir nmunesidir. YYY

En mdhi maraz ve musibetimiz, cerbeze ve gurura istinad eden

tenkiddir. Tenkid eer insaf iletirse, hakikat rendeler. Eer gurur istihdam etse tahrib eder, paralar. O mdhiin en mdhiidir ki, akaid-i imaniyeye ve mesail-i diniyeye girse. Zr iman hem tasdik, hem izan, hem iltizam, hem teslim, hem manev imtisaldir. u tenkid; imtisal, iltizam, izan krar. Tasdikte de btaraf kalr. YYY u zaman- tereddd ve evhamda, izan ve iltizam tenmiye ve takviye eden nuran scak kalblerden kan msbet efkr, mevvik beyanat, hsn- zan ile temaa etmek gerektir. Btarafane muhakeme dedikleri ey, muvakkat bir dinsizliktir. Yeniden mhtedi ve mteri olan yapar. YYY Sosyalistlik desatiri,( ) slmiyetin esasatn bozamaz. u medeniyet-i sefihe bozuyor. Hem ok pahal dyor. Zr maddiyunluk
281

u meselenin ve Asar- Bediiyyenin baka yerlerinde geen ayn mezudaki ifadelerin hakikatn beyan eden Hazret-i stadn bir yazs kitabn sonundadr, baklsn. Nair

281

HAKKAT EKRDEKLER

760

ve engizisyonluk mayasyla nev- nema bulan medeniyet-i hzra, pek ok aldatc ve mevvik vesit ile mcehhez ve czibedrdr. O sehhre, din ve nmus ve fazilet mukabilinde kendini satyor. aal bir hayat gsterip takdim ettiinden, dinden, namustan, faziletten fazla rvet alyor. Sosyalistlik ise, basit, sade bir hayat takdim ediyor. Ona mukabil, kimseyi dininden, imanndan, namusundan byk bir hisseyi fed etmeye icbar etmedii gibi; kimse de kendinde mecburiyet hissetmez. nsan, gdaya ihtiyac gibi, zevke de bir ihtiyac var... Nefs ve heva cihetinde tatmin edilmezse; ruh ve hda canibinde zevkini arayacaktr. ki adam, birisi seni maa cazibedr, elenceli bir ziyafete teriflerle davet eder.. Dieri sade bir yerde basit bir orbaya seni arr. Birincisine deil cemaat snnet, belki namaz da terkedersin gidersin. kincisine snneti de terk etmezsin. Birincisi medeniyet.. kincisi sosyalistliktir. YYY

slmiyet gaflet edip kst. Hristiyanlk dini kendi hasm olan

fen ve medeniyeti kendine maledip iki silahla galebe ald. imdi arkta mthi bir silah mal ediliyor. Bunun hak ksmna sahip olmal. Yoksa yine kssek onu da Hristiyanlk slmiyet aleyhinde istimal edecektir. Buna kar husumetle dayanmak pek gtr. Cumhur-u avama mteveccih olan bir fikir, kudsiyet almazsa sner. O iki desatire kudsiyet verecek iki muazzam rakb din var. u keskin fikir gzn at vakit, hasmnn Hrstiyan ve hasmn elindeki silahn Hristiyanlk dini bulmutur. yle ise o fikir, yaamak ve kudsiyet almak iin slmiyete dehlet etmeye mecburdur. YYY

?(@TX7!y#h[M":h<H X7!h[LA7!

HAKKAT EKRDEKLER

761

hP9!iDQW7!~hT7! vV2H7!: @[F7@" ^T[TE7! y[V2yABL#: !jABV<!w8 HS9!:]V %!:u%!:(! @X7!]V2n7@ R<:!j7G<! w8p4*!:i9!:]V2!:]X3! sE7!yUV,8 !:

HAKKAT EKRDEKLER

762

Zira hakikat-bn gz aldanmaz; hakperest kalb aldatmaz. YYY

Gybetin derece-i enaat: Kurn der: @B[8y['! vE7u6@<!v6G&!`E<!

Alt kelime ile, alt derece iddetle gybeti takbih ediyor. Yani, hemze ile der: 1- Aklna bak, byle eye cevaz verir mi? Mstakim akln yoksa 2kalbine bak! Byle eye muhabbet eder mi? Selim kalbin yoksa 3vicdanna bak, byle diinle kendi elini paralamak gibi hayat- itimaiyeyi bozmaya rza gsterir mi? Vicdan- itimaiyyen olmazsa, 4insaniyetine bak, byle canavarvari iftirasa itiha gsterir mi? Manen insaniyetin olmazsa, 5- rikkat-i cinsiye, karabet-i rahmiyene bak! Byle kendi belini kracak harekete meyleder mi? Rikkat- cinsiyen olmazsa 6hi salam tabiatn yok mu ki, ly dilerinle paralyorsun. Demek akl, kalb, vicdan, insaniyet, rikkat-i cinsiye, tabiat, eriat nazarnda merdud, gybet matruddur.

hDE7!w8GW%!xZ7:@QB7!h,*G<H7!

YYY

HAKKAT EKRDEKLER

763

@,9!! yB<hD&p8hDE7!)!y['! ^9:@QW7xTB<@8hD E7!w8)! :u[W< GEW7!rT,7! ]4]9@A7! GTQW7! G<w8h'!)! xT,7! w2@U,@WB[ 7 y['!!* @W[7y,!*pNF<

HAKKAT EKRDEKLER

764

Yani; kubbelerde talar babaa vururlar, t dmesinler. YYY

Zevkkiy-yl meslek ehl-i tasavvufun vahdet-i uhdu tazammun

eden vahdet-il vucdlar, Allah hesabna kinat inkrdr. Ehl-i felsefenin, zaif-l itikad ehl-i nazarn vahdet-i mevcudu tazammun eden vahdet-il vucdlar kinat hesabna Allah inkrdr, sofestiliktir. Daire-i esbbn tesirinden kendini kurtarmayan bir ruh, vahdet-i vucddan dem vuramaz. YYY

Cz-i l-yetecezza zerresinden insana, insandan ems-i musa

mteselsil mahrut silsilenin vasatndaki cevher-i ferdi, insan- mkerremdir. YYY

nsann mehur havassndan baka havass vardr. Zaika gibi bir

hiss-i saika, hem bir hiss-i aika vardr. Hem gayr- meur hisler oktur. YYY

Bzan arzu fikir suretini giyer. ahs- muhteris arzu-yu

nefsanisini fikir zanneder. YYY

Garibdir ki, baz adam pis bir amura der, kendini aldatmak
iin misk anber diye yzne gzne bulatrr. YYY

ehid veldir. Cihad farz- kifayeden farz- ayne, belki

muzaaf bir farz- ayn hkmne gemitir. Hacc ve zekat gibi, cihadda da niyetin tasarrufu azdr. Hatt adem-i niyet dahi asl nokta-i nazarndan

HAKKAT EKRDEKLER

765

niyet hkmndedir. Demek zdd- niyet, yaknen tebeyyn etmezse, cihad ehdet-i hakikiyeyi intac eder. Zr vcb tezauf etse, taayyn eder. htiyar tazammun eden niyetin tesiri azalr. u gnahkr millette, birdenbire onbinler evliya inkiaf ve tezahr etse, az bir mkfat deildir. YYY

Bizde biri fsk olsa galiben ahlksz ve vicdansz olur. Zr arzuyu masiyet, vicdandaki imann sadsn susturmakla inkiaf edebilir. Demek vicdann ve maneviyatn sarsmadan, istihfaf etmeden tam ihtiyar ile erri ilemez. Onun iin slmiyet; fsk hain bilir, ehdetini reddeder. Mrtedi zehir bilir, idam eder. Zimmyi ve muahidi ibka eder. cra-y adalet, din namna olmal, t akl ve kalb ve ruh mteessir olsunlar, imtisal etsinler. Yoksa yalnz vehim mteessir olur. Yalnz hkmetin cezasndan korkar -eer tahakkuk etse-. Nsn itabndan ekinir -eer tebeyyn etse-. YYY

Bir cni yznden, ok masumlar ihtiva eden bir gemi

batrlmaz. Bir cni sfat yznden, ok evsaf- masumeyi muhtevi bir mmine adavet edilmez. Lasiyyema sebeb-i muhabbet olan iman ve tevhid, Cebel-i Uhud gibidir. Sebeb-i adavet olan eyler, akl talar gibidir. akl talar Cebel-i Uhuddan daha ar telakki etmek ne kadar aklszlksa, mminin mmine adaveti, o kadar kalbsizliktir. Mminlerde adavet, yalnz acmak mnsnda olabilir. Elhasl: man muhabbeti, slmiyet uhuvveti istilzam eder.

!h,!y[4+xD<@W7@6U7!

HAKKAT EKRDEKLER

766

Temmet YYY

TARHE- HAYAT

767

Bedizzamann Tarihe-i Hayat

Mellifi Mksl Hamza

TARHE- HAYAT

768

Bedizzaman Said Nursnin Tercme-i Halinden Bir Hlasdr Bedizzaman 1293 tarihinde, Bitlis vilayeti Hizan Kazas sparit Nahiyesine tbi NURS karyesinde tevelld etmitir. Pederi Mirza nmnda bir zattr. Dokuz sene hayat- tufuliyetini iyne-i pederde imrar ettikten sonra, tahsile balar. Byk kardei Molla Abdullah nezdinde sene kadar Krdistanda cri olan usul dairesinde emsali gibi Nahv ve Sarfn mebadisini halll-mekid kadar mutavasst bir derecede, yani stanbul usulnce izhar tahsil ettikten sonra biraderinden ayrlr. Krdistanda talebe-i ulm istedikleri zaman, diledikleri hocann nezdine gidip arzu ettikleri kitab tederrs ederler. Yni talebe hocann arzusuna tabi olmayp, bilakis hoca talebenin reyine tabidir. Bedizzaman da bu usle tabi olarak Siirte azimet eyledi. Siirtte Molla Fethullah Medresesinde iki ay tahsil ile megul olduktan sonra Siirti terkle Mkste bulunan Medrese-i Emir-il Hasan Velinin mderrisi olan Molla Abdulkerim Efendinin nezdine giderek o zattan iki ay kadar ahz- feyiz ettikten sonra, Vestana (Geva) azimet eyledi. Vastanda tahsil ile megul olmayp, yalnz iki ay kadar tebdil-i hava iin ikametten sonra Bayezde tevcih-i hareket eyledi. te hakiki tahsilinin balangc bu tarihten itibar olunur. Bayezidde eyh Muhammed-i Cell (R.H.) nezdinde ay kadar tahsil etmitir. Fakat bu tahsil, gayet garib grnyor. nk ay zarfnda Krdistan usulyle Molla Camiden ikmal-i nsah etti. Yani her kitaptan bir veya iki ders en nihayet on ders kadar tederrs, mtebakisini terk eyledi. Hocas eyh Muhammed-i Cell Hazretleri bu halden holanmayarak itiraznda bulunmu ise de; Bedizzaman cevabnda: Hocam ! Bu kadar kitab, bu kadar ulmu okuyup anlamak iktidarna mlik deilim. Yalnz bu kitaplar neden bahsettiklerini anlayaym da, sonra tabma muvafk olanlara alacam. dedi. Fakat maksad- asl medrese uslnde bir teceddd bir garabet gstermek... Ve bunca havaiyi ve uruhla izaa-i vakit etmemekti. O suretle ayda yirmi senelik uslce tahsil edilen kitaplar okuyup ikmal-i nsah ettikten sonra, hocasnn:

TARHE- HAYAT

769

Nasl ve hangi ilim houna gitti? sualine cevaben : Bu ilimleri birbirinden tefrik edemiyorum. Ya hepsini bilirim. Veyahud hibirisini bilmem, dedi. O zaman her eline ald kitab anlar ve mtemadiyen mtalaa ile vaktini geirirdi. O derece ilme dalmt ki; hayat- zahiriye ile hi alakadar grnmezdi. Sorulan her ilmi suale derhal ve biltereddd cevap verirdi. Fakat bizzat kendisi de bu anlayn hakikatna ve sair ulemnn anlayna muvafk olup olmad hakknda pheye derek Krd ulemasndan mmtaz simalarla mlkat ve phesini izale ile teberrken bir iki ders tederrs etmee karar verdi. Hocasndan mezuniyet alarak Bitlise mteveccihen hareket eyledi. Fakat yolda caddeleri takip etmezdi. Dalarda bayrlarda geze dolaa ay sonra Bitlise vasl oldu. Omuzunda bir psteki dervi seyyah kyafetinde eyh Emin Efendinin tekyesine gidip iki gn dersinde bulundu. eyh Emin Efendi Bedizzamana kisve-i ilmiye giydirmek teklifinde bulundu ise de, Bedizzaman ; o vakit sinn-i blua vasl olmam olduundan kendisine muhterem bir mderris kyafetini yaktrmad. nk Krdistanda kisve-i ilmiye mderrise mahsustur. Talebe sar saramaz. Ben bir ocuum nasl hoca olurum, diye eyh Emin Efendinin teklifini reddetti. Sekiz dokuz ay evvel irvan da terkettii byk kardeinin nezdine gitti. Kardei Molla Abdullah, Bedizzamana hitaben: Said ben erh-i emsiyeyi okudum. kmal ettim sen ne okudun? Bedizzaman : Seksen kitab okudum. Molla Abdullah : Ne demek? Bedizzaman : kml-i nsah ettim: Ve sranzda dahil olmayan bir ok kitaplar da okudum. Molla Abdullah : yle ise seni imtihan ederim. Bedizzaman : Hazrm. Her ne sorarsan sor. Molla Abdullah Bedizzaman imtihan ederek kifayet-i ilmiyesini bittakdir, sekiz dokuz ay evvel talebesi bulunan Said Efendiyi imdi ken-

TARHE- HAYAT

770

disine stad kabul eyledi. Bir iki ay kardeiyle beraber irvan da ikamet, badehu Siirte gitti. Orada drt defa teberrken Molla Fethullahn dersini dinledi. Arasra Molla Fethullah ile mbahesede bulunarak, marnileyhi hayretlere msterak eylerdi. Molla Fethullah, bu gen talebesinin ilim ve fazlna dair pek ok defa medih ve stayite bulundu. Siirt ulemas bir yerde itima ederek Molla Saidi imtihan ve verdii cevaplardan pek ziyade ibraz- sitayi ve takdirat ettiler. kinci derecede bulunan baz hocalar, sika-i rekabetle hazmedemeyerek beynlerinde bir mnazaa zuhr etti. Ahali nazarnda Bedizzaman bir veli derecesinde mevki ve hrmet sahibi bulunduu cihetle ahalinin bir ksm yardm ederek muhalifini malub ettiyse de can sklarak Siirti terk ile, tekrar Bitlise gitti. Bu esnada ondrt onbe yanda bulunuyordu. lim, fazl ve cesaret ile o havalide hreti yayld. Hatta Mehur Molla Said lakabyla talkib olundu. Bitliste eyh Emin Efendi ve sair ulema ile muaraza ve mcadele-i ilmiyede bulunup cmlesini teslimiyete icvar eyledi. Ulema arasnda mevkiini muhafaza iin her fenne dair bir iki metin hfz etmek mecburiyetinde kald. Bilhassa Din-i slma varid kuk ve behat reddetmek iin

r5!

YW7!:p7@OW7! ulm-u liye ve aliyeye

dair krka kadar mtnu iki sene zarfnda hfzetti. Bitliste bir ok ulem bulunup Vanda yle maruf bir lim bulunmadndan Vana gitti. Orada ikamet ve onbe sene tedris ve air iinde irad ve seyahetle imrar- hayat eyledi. Vanda bulunduu esnada Vali ve memurin-i saire ile ihtilat ederek, ilm-i kelmn eski tarz bu asrn kuk ve behatnn reddine kfi olmadndan ve fnun-u cedidenin tahsilini elzem grdnden tarih, corafya, riyaziyat, tabiyyt, mevalid, felsefe fenlerini az bir zaman zarfnda elde etti. u fnunun bir hocadan tahsil ettiini zann olunmasn. Kendi mtealas sayesinde hakkyla anlamtr. Hatta bir gn bir corafya muallimiyle, fenn-i mezkre olduka bir vukufu mstelzim olan bir mbahesede bulunur. Mbaheseyi dier bir

TARHE- HAYAT

771

geceye talik ile, yirmidrt saat zarfnda pek mufassal olmayan bir corafya kitabn hfzeder. Ferdas gn Tahir Paann konanda muallim efendiyi corafyada ilzam eder. Demek ki, yirmidrt saat zarfnda bir sultan muallimi derecesinde corafyay elde etmitir. Ayn byle bir muaraza neticesinde be gn zarfnda kimya-i gayr-i uzviyi anlayp kimya muallimiyle muarazaya girimitir. Bunca garabet gsterdiinden dolay Bedizzaman lakabyla telkib olundu. Bedizzaman Said-i Krd kendine has bir usul-u tedrisi cad ederek o usul dairesinde tedriste bulundu. yle ki: Ulum-u diniye ile fnunu asriyeyi mezc, hakik-i diniyeyi fnun-u msbete ile teyid ve teyid etmek suretiyle talebenin tenvir-i ezhnna sarf- himmet eyledi. Btn himmetini ilim ve irfan, bilhassa Krdistanda ner-i maarif hakknda sarfediyordu. Hatta Van, Bitlis ve Diyarbakr vilayetlerinde drl fnun eklinde drt medresenin kad iin stanbua geldi. Her ne kadar alt ise de, maattessf tevkifhane ile timarheneden baka bir neticeye destres olamad. Tekrar Vana avdet ederek milli bir medrese kad ve tedrise devamla eski fikrine dair say ederdi. Bu defa bidayeten tali ry-i muvafakat gsterir gibi oldu. Cmi-l Ezhere ebih El Medreset-z Zehra namnda Vanda bir medresenin kadna irade-i seniyye zuhr ettiyse de, temelinden baka bir ey yaplmayarak harb-i umumi zuhr etti. Eskidenberi nezdinde bulunan talebeleri kesesinden iae eylemekle beraber srf hasbeten lillah tedris ederdi. Talebeleri de hakiki bir fedakr olarak yetitirirdi. Bunca marazt ve mcadelt- ilmiyede hibir zaman sail vaziyetini ihtiyar etmemi, daima mucib mevkiini ihraz eylemitir. Bu vaziyet ne derece iktidara vbeste olduu izahdan vrestedir. Fakat bir nokta arz etmek isterim ki, o da Bedizzamann uluvv-u menzilet ve fazilet-i ahlkyesini mbeyyindir. yle ki: Muarz bulunan zat mahcub etmemek iin sual sormaktan itinab etmitir.

TARHE- HAYAT

772

Kendi mahcubiyetini nazar- itibara alb muarzn mahcubiyetten vikayeye alan bir zata tarih sayfalarnda da ndiren tesadf olunur derecededir. Hatta stanbulda bile herkesin sualine cevap vermee hazr bulunduuna dair ilan etti. Onunla muaraza eden zevata hibir sual irad etmediini mddeama bir brhan- kati tekil eder zannndaym. Bitliste eyh Emin Efendi ile vukubulan mcadeleden ahali beyninde bir tefrika ve mnazaa hasl oldu. Hkmet ie mdahele ederek Bedizzaman oradan nefyetti. Bir mddet sonra menfasnda firar ederek Siirtte tabi Tillo kasabasnda Hassa Knbeti denilen trbeye kapand. Orada Kamus-u Okyanusu Bab- Sin e kadar hfzeyledi. Bir gn ne fikre mebni Kamusu hfzeylediini sordum. Kamus herbir kelime ka mnya geldiini yazyor, ben de Kamusun aksine olarak herbir mnya ka kelime mstamel olduuna dair bir Kamusu yazmak merakna dtm, bu heves zerine hfz eyledim. Fakat sonra Msrda bir cemiyet tarafndan byle bir eser vcda geldiini haber aldm. Sayim heba oldu, cevabnda bulundu. Kendi kendime dndm, teessfle dedim ki; rehbersizlikten neler zayi olup gidiyor. yle bir zeka byle bir heves urunda sarf edilirmi? ! Oradan kp Cezireye gitti. Cezire Hocalar bidayet-i emirde muarazaya kalktlarsa da, bilhere kendilerine hoca kabul ederek nezdinde ders okumaya baladlar. Her iki ay bir yerde vakit geirmeye alan Bedizzaman Cezireden Mardine edd-i rihal eyledi. Mardinde siyasetle uratndan istibdadn msaadesizliinden eli ve aya bal bir surette Bitlise nefy edildi. O seferde garib bir vaka vardr inaallah mufassalan yazlacaktr. O zamana kadar Bedizzamann malmat hep snuhat kabilinden olduu cihetle, uzun uzadya say ve mtalaaya lzum grmezdi. Fakat o zamanda sin-i blua vsl olduundan m? Yahud siyasete karmasndan m? Her ne sebepten ise eski snhat yava yava kaybolmaya balad.

TARHE- HAYAT

773

Son zamanda Bitliste vaki olan harb esnasnda bir gna garaibden olarak kuruna hedef olur. Birisi kalbinin hizasna isabet eder, ttn tabakasyla azl paralar durur. Dieri sol tarafnda hanerin sapn delerek durur. ncs omuzunda hafif bir yara aar. Nihayet Bitlisin hin-i sktunda aya krlm ve omuzu mecruh bir halde, iki gn mahsuriyetten sonra Ruslara esir dt. ki sene ay esaretten sonra tahlis-i giribna muvaffak olarak bugn elhamdlillah Dr-l Hikmet-l slmiye azalnda vazife-i diniye ve ilmiye ile megul bulunuyor. Hocamn tercme-i hline ait o havalide gerek ahali-i ulemdan telakki ve gerek bizzat mahede ettiim ahval ve vukuat muhtasaran enzar-i kariine arz eyliyorum. Her hususta mbalaadan son derecede tevakk ve hatta tarafgirlik thmetine maruz olmaktan ihtirazen bir ok malmat ihmal ettiime karin emin olabilirler. Pek ok garaibi mutazammn tercme-i hlin tafsilini ayr bir risale eklinde neretmek niyetindeyim. Mar-n ileyhin talebesinden ve Medresetl Vizin mezunlarndan Hamza (Eehid Rahmetllahi aleyhi rahmeten vasiaten Bedizzaman) YYY

SRI Trke: 1- Muhkemat- Bedzzaman Namnda tefsire mukaddeme olarak yazlm bir eseri giranbahadr. Arapa: 2- Reetl lema, 3- Reetl Avm: Hakkyla sitayie ayan iki eserdir.

TARHE- HAYAT

774

4- Talikat: Mantkta bnazir bir eserdir, nazariyat-i mantkyeyi tatbikata takrib eder. 5- Rumuzat: Mantkta iml-i zihin iin gzel bir eserdir. 6- rt-l cz Fi Mezn-il cz: Namnda bir tefsir-i erif imdiye kadar o menhecde telif olunmu bir tefsir mevcud deil... Ve hatta diyebilirim ki, mahsul-u karihasndan baka, evkaf maln derc etmemitir. Kelm- Kadm nazmca muciz, mefhumca hak ve hakikat olarak fnun-u msbeteye tamamen muvafk ve rahnum olduunu isbat eder. Hazreti stad bu tefsiri telif etmeden evvel halka-i tedrisinde bulunuyordum. Kelm- Kadimi eline alp Krte takrir ederdi. Hi kitaba veya tefsire bakmazd. Arkadalarmzdan Molla Habib nmnda bir efendi Krte nota tutard. ok devam etmeden Harb-i Umumi balad Bedizzaman Said Efendi muharebe esnasnda Cebhe-i Harbde mehaz olarak yalnz o notlara malik olduu halde, elyevm Evkaf matbaasnda tabyla itial ettiimiz o kitab telif etmitir. Hamza

TARHE- HAYAT

775

Tarihe-i Hayatn Zeyli

Kaleme alan biraderzadesi Abdurrahman Lemeat Divannn sahibi amcam Said-i Krdnin tercme-i hlini muhtasaran mstakil bir risalede yazmtm. Fakat iki buuk senedenberi Dr-l Hikmet-il slmiyenin vazifesini ona yklettirdiler. O da derdi: Ben bunu terk edeceim. Fakat millete de bir hesab vermek isterim. Bendeniz de amcamn Drl Hikmet-i slmiyedeki vazifesinden nasl hesap vermek istediine dair birka sz yazyorum. Bundan ikibuuk sene evvelki, 1334 senesi idi. Amcamn rzas olmadan Dr-l Hikmet-l slmiyeye aza tayin edildi. Fakat esarette ok sarslm olduundan on ay mezunen vazifeye gitmedi. Hatta ok defalar istifa etmek teebbsnde bulundu fakat ahbablar brakmadlar. Bunun zerine vazifeye devam etti ki bir buuk sene oluyor. Bidayette haline dikkat etim ki, zarretten fazla kendine masarif yapmyordu. Maiete neden bu kadar fena yayorsun? diyenlere de cevaben derdi ki: Ben sevd- azama tabi olmak isterim. Sevd- azam ise bu kadar tedarik edebilir. Ben ekalliyet-i msrifeye tabi olmak istemem. Ve Dar-l Hikmetten ald maatan miktar- zarreti ayrdktan sonra mtebakisini bana vererek hfzet derdi. Ben de o bir sene zarfnda ki fazla kalm olan paralar amcamn bana olan efkatine hem mal istihkr etmesine itimaden haberi olmadan tamamen sarf ettim. Sonradan bana dedi ki: Bu para bize hell deildi. Millet mal idi ne iin sarf ettin. Madem ki, yledir ben de seni vekil-harlktan azl ile kendimi nasb ettim. Ondan sonra ayda bana yirmi banknot kendisine de onbe tefrik ederdi. Fakat baka masraflarda onun onbeine dahil idi. Demek ayda on oniki banknot kensine kalrd. Fazla kalan mtebaki paralar kendisi hfzeyledi. Bir mddet aradan geti. Yeni kalbine geldii( ) hakikten on iki telifatn din namna tab ettirdi. Toplanan yediyz kadar banknotlar o telifatlarn masaraf- tabiyesine verdi. Yalnz bir iki k mstesna olmak zere dierleri meccanen etrafa dattrd. Ne iin sattrmadn sual ettim. Dedi ki : Maatan bana kut-u lyemut cizdir. Fazlas millet maldr. Bu suretle millete iade ediyorum.
282

282

Yani: yeniden kalbine gelen manasyla.. Nair

TARHE- HAYAT

776

Dar-l Hikmet-i slmiyedeki hizmeti hep byle teebbs- ahsiyle idi. nk orada mtereken i grmek iin baz maniler gryordu. Zannmca kriler de bunu bilirler ki; marn ileyh kefenini boynuna takm ve lm gze almtr. Ve Dr-l Hikmet-i slmiyede demir gibi dayand. Ecnebi tesirat Dr-l Hikmeti kendine alet ettiremedi. Ve o yanl fetvaya kar dayand, reddetti. slmiyete muzr bir cereyan ortaya atld vakit, o cereyan krmak iin kk bir eserini nerederdi. Hatta Anadoludan istediler, gitmedi. Demiti: Ben tehlikeli yerde mcahede etmek istiyorum. Siper arkasnda mcahede etmek houma gitmiyor. Anadoludan ziyade buray daha tehlikeli gryorum. Baka kitaplar yannda bulundurmazd. Ona derdik : ne iin baka kitaplara bakmyorsun. Derdi: Hereyden zihnimi tecrid ile Kurndan fehmediyorum. Nakil etse, baz mhim grd mesaili yine tagayyrsz kendi sarndan alr tekrar eder. Derdik: Ne iin aynen byle tekrar ediyorsun. Derdi: Hakikat usandrmaz libas deitirmek istemem. Kendisine derdik: Neden en ulv hakik-i diniye ile beraber baz mesaili siyasiyeyi de kitaplarnda dercediyorsun? Cevaben derdi ki: ocua ilac iirmek iin bir ekerleme gsterilir. T ki, o da azn aar, ilac o vasta ile iirir. Efkar- amme de siyaset iin azn am, ben de tiryak iirmek iin siyaseti de zikrettim. Fakat maatteessf pek cazkrne syledii iin istifade umumi olmuyor. Hatta kendi kitaplarndan ald baz mesaili dahi aynen dier eserlerinde zikrediyor. Baka mlelifler gibi mn tekerrr ettike baka suret giydirmiyor. Demek bir buuk sene mezuniyetten sonra vazifesinde bulundu. imdi dahi baka yere gitmek iin niyet etmitir ve millete hitaben diyor ki : Ey Millet! Burada o kadar mni oktu ki, i grmek pek mkld. Ben bu kadar yapabildim, beni hell et! Hem kendisine derdik : Neden bu kadar sarsldnz? Derdi : Ben kendi lamlarma tahamml ettim. Fakat slmn lmndan gelen teellmat beni ezdi. lem-i slma indirilen her bir darbe en evvel kalbime indiini hissediyordum. Onun iin bu kadar sarsldm. Fakat bir k gryorum ki , o lmlar unutturacak inallah... Tesdfi garibedendir: Lemeat kitabnn tarihi, hilal yldz kt ki;

TARHE- HAYAT

777

@N8*z7 Z7G7:(!vD9 hemde tesadfi olarak kitabn ahirindede hill yldz

gelmi; tabiat serbest brakarak hi nazm yapmad halde bu kitap tamamen Sancak Marnn vezni gibidir ki, pek garib bir tesadftr. Ramazandan bir ka gn evvel baz satrlar nmune olarak yapt. Ahbablarna gsterdi. Biri mstesna kimse teci etmedi. Fakat bir arzuyu musrraneye ittibaen Lemeat Ramazann bidayetindeki hill vaktinde yapmaya balad. Ve Ramazann ahirindeki hillde bitirdi. Hem de derki: Bu Ramazaniye kitabm kim alsa her ktasn dikkatle okumasa lafz ve nazmn perianiyetine bakp mnasnn anlamasna almasa hell etmem. irkin bir sadefte gzel bir cevher bulunabilir. Kitabndaki tesadfe dair konuurken, semada hill yldz, Sancak- slmn resmini tersim etti. Amucama dedim: Kitabnda ki tesadf, sayfay- semada tanzir ediyor. Cevaben dedi: Ben zaten tesadf denilen eyi kabul etmem. Hereyde bir hikmet var. Hem tesadf tekerrr etse, tesadf olamaz. Bir kasd ihsas eder. Kainat birbiriyle mnasebettardr. O dakik mnasebatn mnlar var. Vzhan bilmediimiz iin tesadfle tabir ediyoruz. te btn bunlardan tefel kyor ki: l-y Kelimetullahn bayra olan (Hilal yldz bayra) teli edecek. Eski evketini bulacak naallah Tela... YYY sar Hakknda Takrizen Kk Amcam Byle Sylemiti. Hakkn cevheri lisiyle elmas- hakikatten. kuka kar yaplm olan bir seyf-i katdr. Mzehheb basamakl, u semavat- kemlata Uruc etmek iin hakkyla bir nurani mirkattr. Kk Biraderi Abdlmecid YYY

TARHE- HAYAT

778

BENDENZ DE SARINDAK CZ VE METANETNE DAR TAKRZEN BU SZLER SYLYORUM Olmasayd ger demir mermer misal lafz tamam Ate-i kuvvet mnya dayanmazd kelm Hakikatta imenzar hakiktr bu her dem Ki olmu cennet-i al-i Kurndandr o mlhem Bu bahr-i muhtelif elvn ve emvacn iinde Gelen bd- nesmi kalb-i mecruha deva merhem Buharat kar t ki semavat- ukula Sehabat- btn tekil eder o hem zened berhem Atar nara o rahmetli bulut imekleri saar Yakar kalbin zemininde brakmaz bhe-u hem vehm Yaan yamurlar nev nema ezhara verirler Hakikattr ki onlarda birer dne ifadr hem Biraderzadesi Abdurrahman DAR-L HKMET-L SLMYEDE KEN TAB VE NERETT SRI 1. rt-l cz Fi Mezann-il cz 3. uat-in Mrifet-n Neb 5. Tulat 7. Kzl cz 9. rat 11. Hakikat ekirdekleri : (Birinci Cz) 2. Nuktatun Min Nur-i marifetullah 4. Lemeat 6. Snhat 8. Rumz 10. Hutuvat- Sitte 12. Hakikat ekirdekleri : (kinci Cz)

TARHE- HAYAT

779

VUKUFSUZ EHL- VUKUFA CEVAP Medar- hayret bir taarruzdur ki; krk ksr sene (283) evvel yazlm ve mkerreren tab edilmi bir meseleyi, Urfa Ehl-i Vukufu btn btn yanl mn vererek hem gya bu sene yazlm diye bir propaanda nam vermiler. O mesele de budur: Eski Harbi Umuminin bidayetinde ve iinde, o harpte mttefikimiz olan Almanla alkamz krmak ve Garpllamak perdesi altnda bir purutlua, yani siyaseti dinsizlie alet yapmaya alan baz mnafklar diyordular ki: Alman sosyalistlikle gidiyor, bizim dinimize zarar verecek... Ben de o zaman demitim: Sosyalistlik slmiyete iliemez ve dinimize zarar veremez. Hem bizi sosyalistlie sokamaz. Fakat Garbllamak, ngiliz ve Franszn medeniyetinin fena ksm, bizim dinimizi ksmen, terk etmeye mukabil, zararl bir medeniyete bizi mecbur edecekler. Onun fenalklar iyiliklerine galebe eden byle medeniyet; bizim mttefikimiz olan Almann sosyalistlii dinimize ilimedii ve bizi sosyalistlie sevk etmedii iin tercih ediyorum diye o zaman demitim. te meselenin hakikati bu iken, krk sene evvel bu mesele yazlm ve neredilmi, kimse ilimemi ve mahkemelerde beraat grmlerdir. imdi hasta olduum iin, mdde-i umum ifademi almaya yanma geldi ve dedi ki: Urfadaki ehl-i vukuf Hutbe-i amiyenin zeylindeki vecizelerden, sosyalistlik Garb medeniyetlere mreccahtr diye olan kelimesine bolevikliin lehinde bir propaganda yaplyor demiler. Bende dedim. Boleviklik ayr, sosyalistlik ayrdr. Sosyalist Alman nerede? Komnist Rus nerede? Hem bu kadar mnsz, krk ksr sene evvel yazlan bir meseleden dolay Nurun Urfadaki kahraman talebelerini hapsettiler. Yine mdde-i umum dedi ki: Ehl-i vukuf bir cmleyi daha medar- mesuliyet yapyor, o da: Sizin M. kemle Kemal, namaz klmayan haindir dediindir.. Hem: Namaz klanlarla klmayanlar arasna bir tefrika sokuyor. O halde suludur.

Bu cevap 1953 senesine aittir ki, bu kitabn birka yerinde gemekte olan ayn mevzulara bir izah ve haiye olarak buraya dercedilmitir. Nair

283

TARHE- HAYAT

780

Ben de dedim: Yzer ayt- Kurniyede mslmanlar iin en byk hakkat, imandan sonra namaz olduunu mkerreren emr ediyor. Hem o zaman Meclis-i Mebusanda benim M. kemle bu sz sylediim halde, o bana ilimedii ve itiraz etmedii halde; otuzbe sene sonra byle vukufsuz ehl-i vukufun yanl raporlaryla Nurun kahraman fedailerine ilimek, bence Rus hesabna bir propagandadr veya Rus hesabna propagandaya alet olmulardr ki, Kurnn hakikiyle Komnist Rusa cephe alan ve tam mcadele eden dinin fedailerine iliiyorlar. Said-i Nurs

SR-I BEDYYENN NDEKS

781

TZAR u Asar- Bediiyye ile msemma bedi ve garib cihanbaha eserlerin mecmuas olan bu kitabn hitama ermesinden Cenab- Erhamrrahimine hadsiz hamd ve senalar ederiz. Btn mklat- ehl-i slm hal edip cevab- sevab veren bu kitab, hakikaten misilsiz bir kitaptr. Btn Mslmanlarn hassaten Nur Talebelerinin bu mcevherat hazinesi olan mecmuann iindeki hakikatleri renmeleri ve ahval-i itimaiyelerinde rehber ittihaz etmeleri ok lzm ve zaruridir. Bu kitaba (mecmuaya) sr- Bediiyye ismini vermemiz; u hususlara istinaden olmutur: 1. Bedi ve garib eserleri iinde ihtiva ettii iin.. 2. stadmz Bedizzaman Said Nursi Hazretlerinin Muhakemat kitab iin Muhakemat- Bediiyye ve Hakikat ekirdekleri iin Hikem-i Bediiyye diye tavsif buyurmalarndan ilham alarak.. ayn zamanda sr- Bediiyye Bedizzaman Hazretlerinin eserleri mnsna da geldii iin bu ismi ona layk ve mnasip grdk.

w[W7@Q7! *yV7GWE7!!vZ<x2(h'~:
Abdlkadir Badll

SR-I BEDYYENN NDEKS 1334 senesi......................................775 1907.................................................482 31 Mart....394, 469, 483, 486, 499, 577 acam, Arablara muhtelit olduklarndan....266 abd gibi baz mesail.........................143 Abdulhamd.....................................424 Abdlhamid.............378, 483, 502, 549 Abdlkahir.......................................258 Abdulkerim Efendi..........................768 Abdlmecid.............341, 348, 427, 777 Abdlmecidin Takrizidir................341 Alktan lmek................................646 aculiyet............................................758 Acz ve Ceza Barelerin Krdr....625 adalet-i lahiye namna....................471 adalet-i izafiye.................................164 Adalet-i Kurn..............................635 Adalet-i mahza................................164 Adalettir...........................................368 adavetleri, birbirinden grdkleri nmeru baz efal iindir..........................421 dem.............44, 46, 97, 135, 384, 423 Adem Hesabna ler.......................659 adem-i merkeziyet...........385, 533, 534 Adem-i Nimet Nimettir...................651 Afrika..............190, 382, 442, 466, 566 aalar, mteeyyihler iki ksmdr...363 Ar Da.................................499, 662 Ahmet Ramiz...........................482, 483 killlahm Hayvanlarn Hell Rzk646 Akl ve nakil taruz ettikleri............208 aldanr, aldatr..................................235 lem-i slm179, 190, 199, 382, 423, 439, 441, 443, 448, 454, 736 lem-i slm134, 183, 184, 422, 441, 446, 447, 451, 452, 457, 458, 504, 506, 630, 659, 712, 776 lem-i rya....................................163 lemde meyl-l istikmal vardr......211 Alevlik............................................172 Ali Suavi..........................................492 lim-i mrid..........................130, 732 Allahn tecrbe..............................636 Alman..............................534, 630, 779 ALTINCI UA..................................86

782 amcam Said-i Krd........................775 Amerika...........................442, 445, 446 Anadolu139, 140, 151, 152, 153, 578, 713, 776 Anadolu aleyhinde km olan fetvaya ne dersin?.........................................139 ANGLKAN KLSESNE CEVAB717 Antrik..............................................188 Arab80, 88, 190, 209, 212, 252, 261, 266, 318, 321, 325, 326, 351, 382, 389, 417, 425, 440, 441, 452, 457, 458, 465, 466, 564, 577, 627 Arab Devletleri................................441 Arab vcib......................................427 Arnavut............................196, 424, 577 asab ve sinirli\; ve hakikat hibireye feda etmeyen.......................................543 asakir-i muvahhidn.........494, 599, 601 ASKRE HTAB..........................601 sr- Bediiyye ismi........................781 kin ve rfin Beynlerinde Mhim Bir Fark.............................................697 Asker neferat..................................494 Asker oca......................................494 Askerler...........................................493 askerlik380, 389, 391, 493, 551, 552, 573 Askerlik oca.................................601 Asr- hazr mebusu sfatyla...........627 Asr- Saadete Mracaat.....................78 Asr- Saadetteki inklab...................454 Asurler............................................516 Asya182, 199, 224, 230, 231, 251, 357, 380, 382, 442, 460, 462, 466, 506, 523, 524, 528, 556, 566, 611 Asya medeniyeti..............................448 atalet................................................659 Atalet Yok.......................................659 Avrupa138, 152, 181, 186, 192, 195, 197, 198, 231, 251, 425, 427, 429, 446, 466, 484, 489, 490, 526, 528, 529, 555, 558, 563, 564, 567, 587, 593, 602, 631, 667, 705, 734 Avrupa medeniyetinin.....................231 Avrupa muhabbeti...........................625 Avrupa rchannn iki sebebi..........195

SR-I BEDYYENN NDEKS Avrupann medeniyeti............196, 448 Avrupallar......................................440 Avrupazade edeb.............................668 Avusturya................................484, 489 Ayasofya. 154, 174, 488, 490, 491, 657 Ayastafanos.....................................493 Aynn barna drtmekle................113 Azerbeycan Dalarnn....................221 Azrail...............................146, 525, 620 Bid dann...................................353 Btl eyleri tasvir............................130 Bayezid....................................488, 491 Bayezd............................................768 Bedizzaman...................................725 Bedizzaman Said Nursnin Tercme-i Halinden Bir Hlasdr................768 Bedizzaman yazyorsun.................597 BEDZZAMAN-I KRDNN FHRSTE- MAKASIDI............568 BEKRLIK.....................................129 BEKRLIK, BKRLARIN KRIDIR...129 Bekta.....................................210, 419 Belgatn ruhuna taalluk..................266 Belgatn ukde-i hayatiyesi.............283 Belkn.............................................550 BENC UA..................................81 Beyann selmet ve shhat..............289 Beytebab.....................353, 395, 550 Bidatz-zaman..............................205 Bidayet-i Hrriyette.........................178 Bir ey, Her eysiz Olmaz..............613 Bismark...........................446, 528, 579 Bitlis199, 426, 429, 482, 768, 769, 770, 771, 772, 773 Bizans..............................................636 Boos Nubar Paa...........................604 bolevizm........................................378 Burc-u Sevr.....................................246 Busayr............................................271 Byk Grnme Klrsn..........652 byklk..........................................652 cahiliz, sizin gibi ehl-i ilmi taklid ederiz...372 Cmi................................................698 Cmi-i Ak.....................................757 Cmi-i Emev438, 440, 443, 446, 454, 457 amular...........................................248

783 canavara kar tahabbb..................622 aresi bulunan eyde.......................146 Carlayl.............................................328 cazibe istikrar- manzumesi iindir. 613 czibe-i manevi-i Kurandr............719 Cebr Ve tizalde Birer Dane-i Hakikat Bulunur........................................625 Cebrail.............................146, 153, 620 Cebriye....................................356, 625 Cehennem yer altndadr.................252 Cehennemin yerini.........................241 CEMYETLERE HTAR-I MHM602 Cemaatin Maye-i Hayat.................638 Cemahir-i Mttefika-i Amerika......458 Cemaleddin-i Efgan.......................492 ceraid-i diniye..................................491 cerbeze.............................................759 Cerbeze....................................136, 138 cerbeze nasl bir tesir etmitir?........138 Cerbeze nedir?.................................136 cereyanlar nasl gryorsun...........113 ceridelerde.......................................490 cesaret..............................................155 Cesaret.............................................158 cesur olabilir mi?.............................404 Ceylan.....................................472, 480 Cezire..............................................772 Cezret-l Arab............................80, 82 cibalin evtadiyetleri.........................241 cihad ebeddir..................................473 Cihad mertebe-i ehadetin merdivenidir....712 Cihad yoluyla mdafaa....................474 in...........................250, 251, 382, 596 cinayetlerimin tadadna!.................488 corafya...................211, 221, 770, 771 Dr-l Hikmet139, 143, 144, 180, 775, 776 Dr-l Hikmet-il slmiye neden hizmet edemedi?......................................143 DAR-L HKMET-L SLMYEDE KEN TAB VE NERETT SR. 778 Dar-l Hikmetl slmiye..............605 Davud Aleyhimesselm...................250 Davud Aleyhisselm.......................447 Dekart..............................................528 Delail-i caz....................................267 Delail-i Sni Beyanndadr.............296

SR-I BEDYYENN NDEKS Delail-l caz..........................258, 290 Der ve dedirtir.................................151 Der veya dedirir...............................150 Der veya dedirtir..............................151 Derman dermandr, neden zehir olsun?359 Dersaadet.................495, 508, 522, 530 DERV VAHDET BEYE!...........598 Desatir-i timaiye...........................655 Deva-l Yes...................................193 devlet milyarlar bor altnda...........403 Devlet-i Osmaniye...........................417 devletin dini.....................................375 Devr-i stibdadda Tmarhaneden Sonra514 Dimada Meratib-i lim Muhtelifedir621 Din le Hayat Kabil-i Tefrik Olduunu Zannedenler.................................634 Din-i Muhammed nedir?.................114 Dine zarar olmasn, ne olursa olsun?369 din cihada msaade etmedii.........473 Divan- Harb-i rf.........................479 Divan- Harb-i rfde dedim ki.....486 Diyarbakr.......................................771 Diyarbekir...............................426, 429 dnmelerini grm.........................374 DRDNC UA...........................78 drt keli fikr ve mddeam var.....555 dost olunuz dersiniz?.......................386 Drahm..............................................713 dmann dostu................................638 dmann dman...........................638 Ebu Cehil.................................702, 758 Ebu Tayyib......................................280 Ebubekir Sddk...............................758 Ebubekir-i nmdr...........................702 Ecrlii de Paralayacaktr..............624 EDDA............................................611 edebiyat...........................................667 Edirne Cmii...................................139 Eflatun.............................300, 561, 673 Efltun-i lh..................................366 Eflatun-u ilahyenin.........................561 Eflatunlar........................................528 ehl-i snnet ve cemaat.....................362 EHL- VUKUFA CEVAP...............779 ehven- er.............................143, 424 Ehvenerri............................219, 552

784 Ekrad Reetesi.................................353 El-Hakku Yalu\..............................653 Elem Dalalette, Btn Lezzet mandadr. .674 Emevlik..................................172, 639 Enaniyet Kuvvetleir.......................623 enaniyetin ekal-i habisesi...............173 Enbiya Meclisine Mracaat...............73 Engizisyon.......................................474 engizisyonu.....................................195 Enver...............................................188 Enver Bey........................................596 Ermeni196, 367, 388, 389, 404, 419, 604, 605 Ermeni fedaileri o kadar fenalk ettikleri...388 Ermeni meb'usu Vartakis................402 Ermeni milleti..................................404 Ermeniler356, 380, 384, 385, 391, 405, 605 Ermeniler aa oldular......................356 Ermeniler bize dmanlk edip........384 Ermeniler kaymakam......................391 Ermenilerin hrriyeti.......................380 Ermenilerle......................................489 Ermenistan.......................................604 Ert airi......................................550 esir ve kle......................................424 eski hali istiyorlar?..........................374 Eskiehir..................................626, 713 Eskiehirdi.......................................712 Esrar-l Belgat...............................267 Erat- saat.......................................251 Euz billahi mineeytani vessiyase453 evham- faside.................................577 EVLENMEL..................................129 Ey mebusan!..................................564 Ezdad...............................................641 Faaliyet............................................758 Faaliyette Byk Bir Lezzet Var.....701 Fahr-i lem204, 335, 491, 495, 578, 601 fsid medeniyetin............................178 fsk.................................................765 Fsk- mahrum...............................625 Fskmz Baka faska benzemez...708 Fatih.................................................488 fecr-i kzib.......................................444 fecr-i sadk.......................................444 fihriste-i makasd.............................574

SR-I BEDYYENN NDEKS fikr-i milliyetle................................404 fikr-i siyasiyene muhalif..................453 Finlandiya........................................442 Fzn................................................515 Fkh- Ekber....................................176 frkaclk cnnu.............................636 Frkaclk lzm- merutiyettir........188 Ftratn ehadeti Sadkadr..............616 Ftr meyeln...................................155 Fransa tarihi.....................................474 Franszn ihtill-i kebiri...................490 Fnun-u cedide................................444 galebe eder.......................................112 Garb husumeti.................................184 garb garib, ark ark edecek.........709 Gvurlarla barmak........................625 Gaye-i Hayal Olmazsa....................623 gaye-i hayalden tenasi.....................141 Gayr-i Mslim Nasl asker..............356 Gayr- Meru Tark, Zdd- Maksuda Gider .....................................................625 Gayr- mslimin askerlii................388 gayr- mslimler de gya bir slm kzn almlar........................................387 Gayr- mslimlerle nasl msavi olacaz? .....................................................383 Gazabndan Fazla Tahasss Hatadr643 Gazeteci...........................................567 gazeteciler................................490, 539 Gazeteler..................................490, 538 gybeti takbih...................................762 Gybetin derece-i enaat.................762 Gybetin Derece-i enat...............707 Gne...............................................613 Gnein hareketi cazibe iindir.......613 Gurur Zaafdan Gelir Dallete Gider706 hac...................................................189 Hacc.................................................764 Hao veya Berhamin reyi...............367 Had ve ceza.....................................470 Hads Der yete\...................................

785 Hakikat tanmayan hayalta sapar..235 hakik medeniyet.....................448, 506 hakik medeniyeti............................449 hkimlerin ouna mstebid...........401 Hakk Bulduktan Sonra Ehak in htilaf karma.......................................639 hakl ra.........................................462 Hlid Ziyaeddin...............................415 Halil Hayli Efendi..........................518 halll-mekid.................................768 Hamd.............................................552 Hamidiye.........................549, 551, 573 Hamidiye Alaylar...........................551 Hamiyet ise......................................361 Hamiyet-i diniye......................464, 465 hamiyet-i milliye.............................464 Hamiyet-i milliye............................464 Hanef..............................172, 406, 428 harb-i iktisad...................................489 Haremeyn-i erifeyn...............491, 578 haric bir hasm.................................130 harice temessl................................288 Harr...............................................267 Hasan Aa...............................141, 623 Hasan Fehmi Bey............................500 HAR...............................................49 Hasletlerin Yerleri Deise, Mahiyetleri Deiir.........................................652 Har-i cismandir.............................337 Hassa Knbeti.................................772 HATVES........................................150 Hayat...............................................161 Hayat Bir eit Tecelli-i Vahdettir. 617 Hayat Sebebiyle Karnca Kreden Byk Olur.............................................618 Hayat iddet Peyda Eder.................658 Hayatsz Vcud, Adem Gibidir.......618 Haydar Aa.....................................426 haydar aalk...................................539 Hayderan.........................................550 Haydo......................................426, 539 Hayr, erre Vasta..........................623 Hazmolmayan lim Telkin Edilmemeli621 Hazret-i sa........................73, 135, 730 Hazret-i Musa..................................447 hediyemizi almaktan men ediyorsun410

Sana Yetimek Muhal!....662

HADS BR HAKKAT..................146 hakik-i merutiyet..........................490 HAKKAT.......................................562 Hakikat ekirdekleri.......................724

SR-I BEDYYENN NDEKS Herkl- Yunan..............................465 hikyette olursa mtekellim............290 Hikmet-i Bediiyye...........................724 Hikmet-i mtihan Zayi Olur...........702 hikmet-i Yunaniyeyi........................213 Hilafet saltanat nerede?...................365 hilafet-i Osmaniye...........................457 Hilfet, siyasetimin lehinde kt.....152 Hile ve fitne.....................................153 Hilkatte hayr asl, er ise tebadir...228 Himalaya.........................................248 Hindenburg......................................189 Hindistan.........................199, 380, 382 Hizan Kazas...................................768 Hrs Sebeb-i Haybettir.....................703 Hrszlktan korkmuyor musunuz....469 Hoca Nasreddin...............................634 Hoca Tahsin............................311, 492 Hristiyan..........195, 196, 384, 445, 757 Hristiyann kilisesi...........................195 Hristiyanla temayl......................195 Hristiyanlk116, 171, 172, 630, 757, 760 Hdhd- Sleyman........................271 hkmet bundan sonra da slmiyet ve din iin hizmet edecek midir?...........375 hkmet ve stanbul daha bulanktr368 hkmetin istibdadna yardm eden baka istibdadlar....................................363 Hulefa-i Raidn..............................556 hurafata kap aar............................217 Hrmet Ke Merhamet Mesaviye709 Hurmet-i riba...................................717 hrriyet bahsini sual edeceiz.........376 hrriyet budur..................................377 hrriyet imann hassasdr?..............379 hrriyet ve merutiyeti takdir etmeyen kimlerdir?....................................371 hrriyet-i er..................................523 hrriyet-i eriye......................460, 461 HRRYETE HTAB.....................523 hrriyetimiz umum lem-i slmn hrriyetinin mukaddimesi ve fecr-i sadk olur?.............................................382 Hurit Paa......................................486 Hseyn-i Cisr...........................73, 242 hsran- slm..................................611

786 Hut Burcu........................................246 hutbe-i Arabiye................................662 Hutuvt- Sitte.................................148 Hve Hakkun..................................640 icazdr.............................................254 caz le Beyan caz- Kuran..........662 ifrit-i istibdat....................................489 ihtilaf- muzr...................................135 ihtilaf- turuk matlubdur..................110 ihtilafata ne dersin...........................134 ihtilafata ne dersin?.........................422 ihtilaf tadil.....................................140 ihtilli nedir?...................................113 inklab- hkmet hereyde bir inklab getirdi .....................................................363 insaniyette temin-i msalemet.......712 ins bir eytan..................................150 irtica.........................392, 485, 488, 596 istibdad- ilm..........................356, 362 istibdad- siyas................................356 istibdad, ne vakitten beri balam. .365 istibdadn fena bir zehiri varken......364 istibdadn fenalndan bahsetmiler mi?. .399 ittihad- sev ve Musevye..............585 ittihad- slm..........380, 457, 581, 582 ittihad- Muhammed409, 493, 585, 587, 588 iyilikten fenalk gelir?.....................373 Japon bakumandan.......................441 Japonlar...........................................559 Japonlara.........................................526 Jn Trk..........................377, 386, 392 Jn Trk der....................................386 Jn Trkler masondurlar, dine zarar ediyorlar .....................................................392 Jn Trklere mmkn olduu kadar hsn- zan ediyorsun..............................432 Jn Trklerin amal ve etvar pis tefsir ediliyor........................................377 Jn-Trkn hatas............................634 jntrk.............................................178 Kb.................................................213 Kadir...............................................419 Kaf...................................................247 Kaf Da..........................241, 247, 248 kfir olana kfir demiyeceiz..........386 kfir, mslime..................................653

SR-I BEDYYENN NDEKS kfirin her vasf kfir olmak............653 Kafkas.............................190, 199, 382 KAHRAMAN ASKERLERMZE 599 Kahriyat...........................................484 Kahriyyat.........................................211 Kinatn Nazmnda Byk Bir caz Var. .614 kamer-i medeniyet...........................524 kmilin olu.....................................172 Kamus-u Okyanus...........................772 Karlar Yuvalarndan kp Beeri Yoldan karm......................................655 Karlayl.......................83, 445, 446, 579 kasemat- Kurniye........................209 katolik mezhebi...............................474 Katolik mezhebi..............................475 Kaziye-i mutlaka.............................165 Kelm- Mudar...............................266 Kelm- vhidde ahkm- mteaddide olabilir .....................................................234 Kelmn elsine-i fahiresi.................270 Kelmn hayatlanmas.....................268 Kelmn kuvvet ve kudreti..............272 Kelmn selmet ve rendelenmesi. 290 Kelmn selaseti..............................288 Kelmn semerat.............................278 Kelmn servet ve vsati................274 kelmn yksek tabakas..................285 Kelime-i ehadetin Brhan indedir617 kelimenin mana-y hakiksi.............284 Kemalizmi.......................................374 Kesretin Tarafeyni Vahdettir...........642 Keyer Dalar................................360 kimya.......................................211, 771 Kiyanler..........................................516 Krmda..........................................138 Kr lbb zannetmek.....................721 Kssa-i Musa............................288, 680 Kssa- Msann Tekrarndan kan Lemat- caz.............................................680 Klemanso.........................................142 Kolomb-u Zfnun..........................211 Kpekten tekepkp..........................153 kozmorafya....................................211 Kk eyler Byk eylerle Merbuttur. .613 Kdan......................................360, 409 Kudret Elinde ems Ve Zerre Birdir641

787 Kudrete Nisbet Her ey Msavidir. 614 Kudretin yineleri oktur..............620 Kudretin Vsati, Vesait Ve Muinleri Reddeder.....................................656 Kffarn Efkarna Kar Salbettir. .706 Kfrn inikakndan ne gryorsun113 Klli Bir Hkm.............................626 Kuran yine ster, Vekil stemez. .619 Kuran, Kendi Kendini Himaye Edip Hkimiyetini dame Eder............660 KURANIN HKMYET- MUTLAKASI .....................................................175 Kurnn edebi.................................668 Kurnn evki.................................669 Krd.................................................196 Krd mektebi...................................264 Krd Milleti.....................................553 Krd taifeleri...................................352 Krd Teavn ve Terakki Gazetesi553, 555, 559 Krd ve emsli................................355 KRDLER NEYE MUHTATIR?549 Krde dnrm..........................352 KRDE LSANIMIZ...................553 Krd caiz........................................427 Krdistan426, 429, 482, 483, 484, 508, 512, 514, 515, 519, 530, 532, 549, 559, 568, 573, 604, 768 Krdistanda kisve-i ilmiye.............769 Krdistanda ner-i maarif..............771 Krdistanda talebe...........................768 Krdistann......496, 505, 530, 549, 550 Krdler368, 377, 398, 399, 401, 426, 489, 516, 546, 604, 605, 606 KRDLER VE SLMYET.........605 KRDLER VE OSMANLILIK......604 KRDLERE EDLEN TELKNAT535 Krdlerin214, 354, 427, 489, 495, 545, 555, 573, 574, 605, 606 Krdlk davas................................606 Kreviyet-i arz.........................207, 241 Krtler.....................................362, 549 Ktbhane-i ctihad.................521, 533 Kuva-y nsaniye Tahdid Edilmediinden Cinayeti.......................................622 Kuvvet Hakka Hizmetkr Olmal....622

SR-I BEDYYENN NDEKS L lahe lla Hu...............................689 Lnet o medeniyete.........................154 latife-i Rabbniye..............26, 212, 756 LEMEN-I HAKKAT..................589 Lemet.............................................608 Leyle-i Kadir...................................744 Lezaiz ardka.............................649 Lezzetin Elemde Elemin Lezzette...650 LEZZETPERESTLERN NAZAR-I DKKATNE!.............................129 lisan- mderzd..............................518 Lisan- mderzd.............................518 Lisan- siyaset..................................622 lisannz...........................................518 Lord Corcu......................................115 lbb zayi etmek............................721 M. keml.................................779, 780 man...............................................278 Man-i beyaniyenin alamas........284 maa dilencisi..................................514 Madde Rikkat Peyda Ettike...........658 Maddiyyunluk, Bir Taun-u Manevdir659 Mahbb-u Hakiki En Akreb Hem En Abaddir......................................696 mahkemeler amazsa.......................471 Makaleler.........................................520 Makaleler Ksm..............................548 Makri Ky.....................................493 Mamuhran.....................................360 Manyetizma.....................................131 Mardin.............................425, 482, 772 Mark................................................713 Martn 31inci................................493 Masiyetin.........................................159 mason......................................371, 392 mazi bakalara ve istikbal bize........224 Mazide nazar olan birey, mstakbelde bedih olabilir..............................211 mehazdaki kudsiyet........................730 mehazdeki kudsiyet........................175 Memun...........................................213 Mecaz, ilmin elinden cehlin eline dse....217 Mecaz Eline Alsa Hakikat Yapar...633 Meclis-i Mebusanda...............367, 780

788 Meclis-i Mebusanda hristiyanlar, yahudiler vardr. Onlarn reylerinin eriatta ne kymeti vardr?............................367 Meclis-i Misalde.............................627 medeniyet fenlerinin ikazatyla.......442 medeniyet fetva veriyor...................174 medeniyet ile mcehhez..................230 medeniyet kasr...............................113 Medeniyet mstemir........................634 medeniyet nasldr?.........................184 medeniyet sistemi............................473 Medeniyet sistemi...........................634 medeniyet suretinde tenasuh...........474 medeniyet tesmiye olunan...............505 Medeniyet ve fazilet........................435 medeniyet ve fen byle ise..............130 medeniyet ve terakkilerini...............386 medeniyet yz eye...........................86 medeniyet-i fside...........................180 medeniyet-i fuzla.............................501 medeniyet-i habise...........................182 medeniyet-i habisenin.....................142 medeniyet-i hakikiyeye...................448 medeniyet-i hakikiyeyi tekil eden slmiyet .....................................................510 medeniyet-i hakikiyeyi tekil eyleyen slmiyet......................................530 medeniyet-i hazra...........183, 328, 629 Medeniyet-i hazra.............85, 174, 738 medeniyet-i hzra.....................85, 760 medeniyet-i hazrada.........................86 medeniyet-i hazradan geri..............530 medeniyet-i hazrann..............184, 201 medeniyet-i slmiye...............556, 572 Medeniyet-i slmiyenin medeniyet-i hzradan fark.............................556 medeniyet-i kadme.........................523 Medeniyet-i Kurn.........................629 medeniyet-i mahza............................72 medeniyet-i mahz..........................205 medeniyet-i meume......................174 Medeniyet-i Mnevvere..................114 medeniyet-i tm...............................592 medeniyet-i zelilane........................559 medeniyet, hubb-u insaniyeti..........383 medeniyet, tad birok gnah....476

SR-I BEDYYENN NDEKS medeniyete lanet..............................180 medeniyete mecbur.........................385 medeniyeti kendine maledip............116 medeniyetimiz.................................556 medeniyetimize girmekten..............526 medeniyetin esas............................183 medeniyetin gnahlar.....................448 Medeniyetin hibir mehasin-i hakikiyesi. .593 medeniyetin himayesini...................182 medeniyetin kanunu........................230 medeniyetin mehasini......444, 445, 448 medeniyetin perdesi...................84, 329 medeniyetin ruhu.............................630 medeniyetin znub ve mesavsi.......526 medeniyetinin fena ksm..............779 medeniyetlerini idame.....................196 Medeniyetten istifam.......................506 medine-i fzla-i Eflatuniye.............501 Medine-i Fazlas.............................561 Medine-i medeniyet-i mnevveresi.417 medine-i medeniyetin......................353 medrese nm- melfyle................550 Medreset-z Zehra406, 426, 428, 429, 430, 771 Mefath-l Gayb..............................241 Mehasin-i medeniyet.......................231 Mehdi gelmek lzmdr...................371 Melike bir mmet..........................749 Melaike Bir mmettir.....................658 memalik-i slmiye..........................566 memalik-i Osmaniye.......................528 menafi-i iktisadiye...........................367 Meihat....................178, 179, 180, 391 merut hkmete............................432 merutiyet231, 356, 357, 358, 359, 360, 361, 362, 363, 365, 366, 385, 391, 394, 409, 469, 489, 495, 496, 497, 498, 501, 502, 506, 507, 517, 525, 533, 542, 563, 569, 570, 571, 581, 596, 602 Merutiyet356, 357, 365, 368, 391, 395, 414, 488, 489, 500, 560, 563, 564, 586, 587 merutiyet byklerimizi, beylerimizi krd .....................................................362 merutiyet daha bize selm etmemi359 Merutiyet kanunu...........................356 Merutiyet nedir?.............................356

789 Merutiyet-i ilmiye..........................362 merutiyet-i merua.........495, 507, 517 merutiyet-i meruay beyan...........356 merutiyet-i Sleyman.....................489 merutiyet, istibdad nerede?.. onlarn hareket nerede?........................................365 merutiyet, eriatsz olamaz............469 merutiyet\.......................................517 MERUTYETE DAR TELKNAT541 Merutiyeti pek ok izam ediyorsun361 Merutiyetin sr hangisidir?.........361 merutiyetin ne miktar bize gelmi?360 Merutiyetin srr.............................365 merutiyetli reise.............................364 meveret-i eriyedir........................460 meverette hkm...........................367 meverettir. Milletten sual ediliyor. 361 Mevlev...........................................419 Mevt, Tevehhm Edildii Gibi Dehetli Deil............................................634 meyl-l mbalaa............................222 Meyl-t Tevsi Mtedeyyinde Olmazsa Meyl-t Tahribtir.........................656 mezahib-i erbaa...............................490 mezheb taaddd...............................640 meziyet....122, 141, 553, 599, 623, 733 Meziyetin Varsa Hafa Trabnda Kalsn...642 Mirac..............................................617 millet iin fedakr olsun..................364 millet-i slm...........................224, 628 Millet-i Osmaniye...................526, 549 milletin ihyas..................................634 mimsiz medeniyet...........................140 Mirza...............................................768 Misafirperverlik mstahsen bir detimiz...410 Misbah Gazetesi..............................521 MSLEYN TELAKK EDLEN ZIDDEYN .....................................................127 Msr................199, 380, 382, 492, 772 Mool taifesi...................................251 Mool ve Manur............................250 Molla Abdullah.......................768, 769 Molla Cami......................................768 Molla Fethullah.......................768, 770 Molla Said.......................................770 Molla Said\......................................770

SR-I BEDYYENN NDEKS Mucizat- Hissiyeden Szlen uaat- stihaddr......................................86 Mutezile.................................305, 356 Mbalaa ihtillcidir.......................222 Mbalaa Zemm-i Zmndir............633 Mbtl, Btl Hak Nazaryla Alr. . .619 Mcahid Bir Hayvan Mersiyesi......115 Mtehid Olabilir............................620 mdafaa mevkii...............................473 Mudar.............................................213 Muhabbet Mrvvettir....................709 Muhakemat......................................202 Muhakemat- Bediiyye....................781 muhalefeti iddetle tenkid...............129 Muhali taleb etmek..........................373 Muhammed Abdh..........................492 Muhammed Aleyhissalt Vesselm52, 76, 102, 321, 336, 337, 450, 454, 564 Muhammed Aleyhisselm hem Snie, hem nbvvete....................................312 Muhammed Cell (R.H.)................768 Muhammed-l Him (A.S.M.).....720 Muhiddin.........................................698 Muhyiddin-i Arab..................248, 757 Mjde ne demek?............................355 Mukadderat- slm.........................181 mukavemetiniz................................152 Mks..............................................768 Mnazarat........................................349 mnteire-i muvakkata....................166 Mphem Bir Hkm.......................626 mrid-i lim...................................621 msamaha........................................158 msavi olur......................................384 Musavvibe.......................................177 Mseylime-i Kezzab.......................454 Musibette, Bir Cihet-i Nimet Var....652 mstetbeatnn telmihatyla.............274 Mtareke banda............................627 mtekellim muahaze olunmaz.........232 Mtekellim-i vahde.........................653 mteeyyihlere hcum.....................415 Mutkn............................................550 mutlakadr, klliye telakki edilmi..166 mttefekun aleyh.............................140 Muvatta...........................................176

790 namaz terkeder...............................377 Namk Kemal..................................425 Namk Keml..................................492 Nasiruddin-i Ts............................290 Nasraniyet.......135, 618, 631, 695, 730 Nasraniyet slmiyete Teslim Olacak618 Nazar kidir.....................................669 nazm- manden, zevk-i belgat nazm- lafza evirmilerdir......................266 NEFSPERESTLERN NAZAR-I DKKATNE!.............................128 Neron gibilerin................................474 neseb ve nesil..................................431 Nikolavi.........................................140 Nisyan.............................130, 651, 746 Niyazi Bey.......................................596 NYAZ BEYE..............................540 Niyet................................................151 niyetin hlis olsa muvaffak olacaksn431 Nokta Risalesi...................................23 Nokta-i istinad.................................196 Norve.............................................442 Nbvvet Beerde Zaruriyedir........616 Nuh..................................384, 447, 591 Nur-u Akl, Kalbden Gelir..............621 NURS karyesi..................................768 lsen yine sen misin?......................126 mer b. Abdlaziz..........................556 merin (R.A.)................................476 on adamn........................................462 Osmanl...........369, 494, 571, 599, 601 Otuzbir Mart hadisesi......................477 Otuzbir Mart hdisesinde isyan eden599 Papaza Cevap..................................114 Paris.........................................197, 604 Pariste..............................................475 Paslanm Hda Yine Elmastr........633 Peygamberimiz (A.S.M.) Sniin bir brhandr....................................312 Peygamberin delil-i sdk..................74 PRENS SABAHADDN BEYN SU- TELAKK OLUNAN GZEL FKRNE CEVAP........................................533 propagandalarna nasl mukabele edilmeli? .....................................................145 Protestan mezhebi...........................475

SR-I BEDYYENN NDEKS Protestanlk..............................135, 730 Rfiziye...........................................356 REDD-L EVHAM........................577 Reddetmek Hi Hakkn Olmaz.......639 Resul-u Ekrem...................................81 riba.............81, 113, 115, 121, 682, 683 Riba.................................................659 Riba, slma Zarar- Mutlaktr.......659 ribay.......................................122, 624 Ribay ldrmeli.............................624 Rzk Tekasf Etmi........................644 Rzk.................................................161 Roma.......................................183, 630 Roma dehas....................................630 Roma felsefesi...................................86 romanvari nazarla............................667 RYADA BR HTABE...............181 RYANIN ZEYL........................189 resamz slah olunmal?.................408 Ruh, Vcud-u Haric Giydirilmi Bir Kanundur.....................................617 ruhun drt havass.....................85, 756 Ruhun Drt Havassna Drt Gayet-l Gayt Var...............................................693 ruhun ahsiyetine tesir etmez..........126 Rum ve Ermenilerin hrriyeti.........385 Rum ve Ermenilerin hrriyeti irkin grnyor....................................380 Rumeli.............523, 524, 528, 556, 566 Rumeliye.........................................464 Rumz.............................................107 Rus155, 191, 198, 199, 380, 441, 779, 780 Rus mojikleri...................................155 Rstem-i ran..................................465 Rstem-i Sistan..............................634 Rstem-i Zl....................216, 517, 540 Sad................................................351 Sad-i iraz....................................232 SAD-YI HAKKAT.....................575 SAD-YI VCDAN........................603 Sadaka.............................................119 Sadaret.............................................178 sadr- evvelin...........................529, 541 Said Halim.......................................188 Salahaddin-i Eyyub................384, 529 slihat..............................................158

791 Saltanat............................................178 Saltanat ve hilafet............................178 Smileri...........................................564 Sanat- hat ve nazmda...................610 Sancak Marnn vezni....................777 Sanki yedim.....................................745 Sason...............................................550 Sebeb Srf Zahirdir.........................612 sedd-i Zlkarneyn............................231 Sedd-i Zlkarneyn...........................249 sehavet.............................................158 Sekkak....................................258, 290 Selhaddin-i Eyyub........................517 Selnik.............521, 522, 540, 546, 596 sena etmiler....................................401 Sevad- azam..................................649 Sevad- zama ttiba Etmeli...........639 Sevr ve Hut..............241, 243, 246, 444 Sevr ve Hutun kssa-i mehuresi....243 Seyda.......................................355, 415 Seyyid Abdlkadir..........................606 Seyyid Molla Tahir..........................402 Seyyid olmayan...............................238 Seyyid erif.....................................290 Seyyid Sbgatullah...........................415 Seyyid Taha.....................................415 Siirt..........................482, 768, 770, 772 Siirt ulemas.....................................770 Sipkn..............................................550 Sivrisinek.........................................613 Siyaset Canavardr...........................622 siyaset efkrn.................................759 siyaset-i slmiyeye temas...............471 Siyaset, Efkrn leminde Bir eytandr. .635 siyasete karmyorsun?...................186 siyaseti dine, eriata let..................469 Siyaseti Kendinden kmal. Bakasna Vasta Olmamal..........................636 Siyasetimizde en acnacak...............153 siyas midler..................................507 Srat- mstakimi gremeyen, ifrat ve tefrite der............................................235 Sokrat..............................................673 Sosyalist..................................709, 779 Sosyalistliin desatiri......................759 Sosyalistlik..............................760, 779

SR-I BEDYYENN NDEKS s-i zannmz onlara zarar..............393 Sbhan Da....138, 257, 262, 421, 499 Sheyl Paa.....................................491 Sleyman Aleyhisselm..................447 Sleyman- merutiyet.....................489 Sleymaniye....................................488 Sultan Hamid...................................374 Sultan Hamid gibi padiah tahta kmayacak mdr?..........................................374 Sultan Read....................................464 Sultan Selim............................492, 509 Snuhat............................................156 Sure-i hlas......................691, 692, 753 Sure-i hlasn Bir Remzi................753 taaddd- zevcat......................143, 424 Taaddd- zevcat....................143, 424 Tabiat, Bir Sanat- lahiyedir.........615 Taftazan..........................................528 tahakkm etmek haklardr..............379 Tahir Paa........................................771 Tahrib Esheldir................................622 taht- Belks....................................527 Tahtieci............................................177 Talim-i Nazariyat............................662 taraftar olunuz.................................151 Tarihe-i Hayatn Zeyli...................775 tark-i gayr- meru..........................142 Tark- Kuran ki Nevidir................32 Tarz- Nazar Dahi deti badete evirir...648 Tarz- Nazarlarn Muvazene..........695 Tatar................................................190 Teba Nazar, Muhali Mmkin Grr619 Tedkik iki eittir............................111 Tefsir-i Beyzav...............................221 Tefsirde mezkr olan herbir emir....219 Tekemml- mebadi...............211, 230 Tekfir...............................................166 Tekrar- Kurann Bir Srr.............684 Telahuk-u efkr...............................211 telepati.....................................131, 649 Telepati............................................133 telezzze..................................128, 745 Temessln Aksam Muhtelifedir...620 Temsil..............................................169 tenkid...............................................759 Tenkid Deil....................................705

792 Tenkidi nasl gryorsun?...............145 Terakkiye binenler bizi ineyip istikbale.402 Tehis-l llet...................................463 tevazuu............................................652 tevekkl kfi deil midir?...............361 Tevhid-i Kulbe Deil, Tefrik-i Kulbe Sebeptir.......................................636 Tevhidi ln.....................................613 Tevhidin ki Brhan- Muazzam....689 TEVHDN TENVR.....................105 Tevrat..............................213, 250, 688 Tezkir-i Msellemata htiya Var...662 Tiflis................................................199 Tiflise Gittim..................................198 Tillo kasabas...................................772 tiyatro..............................................667 Tmarhanede Tabible Vaki Olan Bir Maceram......................................508 Topta.............................................483 Tulat..............................................132 Turan...............................................564 Trk196, 351, 368, 405, 430, 457, 458, 465, 466, 536, 577 Trk Milleti.....................................458 Trk Ordusunun..............................457 Trk pantolonu................................351 Trke42, 148, 349, 352, 473, 513, 553, 555, 563, 589, 773 Trke ve Araba yazyorum..........352 Trk lzm......................................427 Trkistan.........................................199 Trkler356, 368, 369, 372, 374, 377, 392, 398, 401, 404, 427, 536 Trkler nasl olsalar, biz rahat edemiyoruz .....................................................368 Trkler ve Krdler...........398, 401, 404 Trklerle..........................................489 Trklemi.......................................466 adam...........................................462 Yolun Beyan.............................671 NC UA.................................76 Uhud Da.......................................709 ULEMAYA.....................................559 lemaya pek ok itab edilir............430 ul-l emir.........................................602 midi hayatlandrr..........................224

SR-I BEDYYENN NDEKS mmet-i slmiye............................175 UNSUR-UL AKDE....................294 Unsuriyetin intibah.........................160 Urfa.................................................779 Urfa Ehl-i Vukufu...........................779 skdar...........................................483 slb-u l.......................................290 zeyr.......................................692, 754 Vaazlara ait......................................511 Vahdeddin.......................................152 vahdet-i vucd.................................764 vahdet-l vcdu.............................127 Vahdetl-vcudu nasl gryorsun? 37 vaizleri.....................................531, 564 vali oluyorlar, nasl olur?................391 Van257, 389, 426, 429, 482, 550, 770, 771 Van Denizi......................................257 VAZFESN BLMEL..................538 VECZELER...................................192 Vehb................................................213 Veled fikri.......................................692 velediyet..........................................757 Veli olan eyhin, mdde olan mteeyyih ile farklar nedir?..............................421 Venizelos.........................139, 142, 188 Venizelosu.......................................115 Vicdan, Cezbesi le Allah Tanr. . .615 Volkan gibi cerad-i diniye..............597 vcb-u zekat..................113, 475, 717 Vcud, lem-i Cismande Mnhasr Deil .....................................................613 Wilson.............................................142 Yafes...............................................250 Yahudi.....................................384, 386 Yahudi ve Nasara ile muhabbetten Kuranda nehiy vardr.................................386 Yalan, Bir Lafz- Kfirdir................627 YAASIN ERAT-I AHMED (A.S.M.)566 YAASIN ERAT-I GARRA!.....564 Yecc Mecc........................249, 250 yecc ve mecc.............................471 Yes aczden.....................................361 yesi ldrr....................................224 yeis ile mbtela................................660 Yeni Dnya.............................211, 328 Yenieri...........................................389

793 Yezd zamannda.............................365 Yldz...............................482, 496, 712 Yunan......................................139, 183 Yunann iki dehas.........................630 Yusuf Aleyhisselm........................447 yz sene sonra.................................360 Yz senenin inklbt.....................597 Zaf, Hasm Teci Eder. Allah Abdini Tecrbe Eder...............................635 Zaaf Zlim Olur...............................702 zabit.........................................493, 494 Zabitiye Nzr efik Paa le Muhaveremdir .....................................................514 zabitler.............497, 501, 503, 504, 600 Zaika Telgrafdr............................647 Zaman hirzamandr, gittike..........397 zaman ve dehirden ikayet..............137 zaman ve dehrin ikayeti.................400 Zaman- Maziye Mracaat................76 zekat................120, 185, 231, 632, 764 Zekat................................................406 zekat- er......................................624 zekat-l mr...................................571 zekat, beerin hayat- neviyesi iin ehemmiyeti udur........................120 Zemaher..........................88, 272, 290 Zerreyi Halkedemez........................615 Zihniyet-i inhisar.............................640 Zindan- atalete dtmzn sebebi nedir? .....................................................432 ZYA-YI HAKKAT......................584 Zd, Zddn Tazammun Eder..........622 zmmdirler......................................384 zuhurat- kalbiyesinden ibaret.........724 Zlkarneyn......................................250 ZULMET- MNEVVERE............131 ZULMN EDD BR NEV.......141 cz- Kuran cz ile beyan et.....109 l-y Kelimetullah iin cihad ister 712 bn- Sebin\....................................757 bn-i Abbas......................217, 243, 247 bn-i Fard........................................280 bn-i Hacer......................................176 bn-i Hmam...................................242 bn-i Sina.........................211, 290, 528 bn-il Frd......................................757

SR-I BEDYYENN NDEKS bn-l Farid......................................698 bn-l Seb........................................698 brahim Aleyhisselm.....................447 brahim Fakazl...............................480 brahim Hakk.................................241 tihad kapsn amak.....................656 frat Etme.........................................637 frat gibi tefrit..................................215 HTAR-I MAHSUS........................567 htilal\; Mevt-i Zekat, Hayat- Ribadan km.........................................623 hya..................................................166 hya-y din.......................................634 hya-y Nev, hya-y Ferd Gibidir..615 kab- Uhrevye Delildir..................643 kbal-i Millet matbaas....................521 kdam.......................................562, 604 KNC UA.....................................74 lim ilme kuvvet verir......................219 mam Hseyin Hazretleri................365 mam- Ali...............................384, 529 mam- Gazal..........................222, 241 mam- mer (R.A.)........................529 mam- Rabban...............................415 mam- Rz.....................................241 mam- afi.....................................242 mdi sual ve cevaba balyorum......355 mknat, vukuata kartrmak.........256 nikas......................................126, 731 nadn Gz, Melei eytan Grr. 637 ncil.................................213, 250, 688 ngiliz......139, 196, 199, 380, 442, 779 ngilizden) den nefret.....................139 nn.......................................626, 713 nnnn iki zaferi.........................713 nsaftr.............................................705 ran..................................................564 sa (A.S.).........................................692 sa Aleyhisselm.............................447 rt................................................117 sevlerin..........................................446 sim Takmak Msemmay Bilmek Yerine Bzen kme Ediliyor..................649 slm devletlerini.............................442 slmn felketini...........................623 slm eair......................................660

794 slmiyet..........................................207 slmiyet milliyeti...........................465 slmiyet, Selm Ve Msalemettir....640 slmiyetin ahkm iki ksmdr.....424 slmiyetten bir saat evvel mer.......80 slmlar zengin................................389 spanyol nezlesi...............................636 sraf Sefahetin, Sefahet Sefaletin Kapsdr .....................................................647 srailiyat...................................213, 429 srailiyat..........................................206 srailiyatn bir taifesi ve hikmet-i Yunaniyenin bir ksm.................212 stanbul siyaseti...............................186 stanbul un siyaseti.........................636 stanbula gittin, bu inklb- azimi grdn .....................................................355 STANBULDAN VEDANME...504 stibdad206, 356, 363, 374, 392, 489, 502, 557, 570, 571 stibdad nedir?.................................356 stibdadn esas................................365 stikbale hkm srecek..................206 sve................................................442 ttihad ve Terakki392, 426, 430, 432, 497, 499, 596 ttihad ve Terakki hakknda reyin nedir?. 432 ttihad- slm113, 575, 577, 580, 581, 603 ttihad- slm nedir?.......................113 ttihad- slmdan bahsedersin........417 ttihad- Muhammed491, 493, 572, 575, 576, 577, 579, 585, 586, 587, 589, 590, 592, 594, 595, 596, 597, 603 ttihad- Muhammednin (A.S.M.) tarifi....491 ttihad- Muhammediye...................487 ttihada edid bir muarz idin.........188 ttihadlara......................................495 afi.................................................242 ah- Nakibend..............................415 ahs- muhteris................................173 irlerin divanlar............................129 am..................................................438 ark husumeti..................................184 ark Anadolu..................................605 ecaat...............................................155 ehid........................163, 673, 739, 764

SR-I BEDYYENN NDEKS ehzadeba.....................................483 ekerci Hanna................................515 ekspir.............................................198 ems-i eriat....................................524 er czdir.......................................228 erh-i emsiye................................769 eriat hesabna hrriyet....................469 eriat ikidir......................................749 eriat muaddil.................................143 eriat u medeniyeti () reddeder?....182 eriat- Ahmediyenin (A.S.M.).......738 eriat- Ftriye le Memurdur..........658 eriat- Garra...................................365 eriat- lhiye kidir.........................30 eriat- slmiye................................85 eriata baz evham ve behat irad ediyorlar .............................................143, 424 eriata muhaliftir\............................366 eriatn baz ahkm, mesel valilerin vazifelerine taalluku var..............391 eriatn Ferde, Neve, Medeniyete Kar Birka Nktesi...............................85 eriatn yzde doksan....................730 eriatla () medeniyet-i hazra..........627 erif Paa.........................604, 605, 606 eyh Ahmedin bir nasihat.............409 eyh Emin Efendi............769, 770, 772 eyh Muhammed Cell..................768 eyh Sadk.......................................491 eyh-i Geylan.................................198 eyhe ve bir byk lime kar nasl hr olacaz?......................................379 eyhlerden ne istersin?....................420 eyhlere () hcum hatardr...............418 eyhlere muhabbet...........................415 eytann Bir Meselede Mcadeleleri685 eytann vekili.................................150 ili..................................................515 hret Zalimedir..............................634 hret, insann mal olmayan da insana mal eder..............................................216 ut- Mrifet-n Neb....................68 heda.............................................129 r-y mmet..................................152

795