1.

NTE

BESNLER
KONULAR
1. Canllar Neden Beslenir? 2. Besin erikleri ve Grevleri

1.nite

1. Canllar Neden Beslenir?

1. Hareket etmek iin gerekli enerjiyi nereden salarz? 2. Bymemizi salayan nedir? 3. Yaralandmzda onu iyiletiren nedir?

Pille alan bir oyuncanzn alabilmesi iinde pilin olmas gerektiini biliyorsunuz. Eer pil bitmi ise oyuncanz almaz.

Vcudumuz da tpk bir makine gibi alr. Vcudumuzun yaamsal faaliyetlerini srdrebilmesi iin besinlere ihtiyac vardr. Vcudumuzun ihtiyac olan maddeler besin olarak adlandrlr. Besinler de tpk oyuncan pille almas gibi vcudumuzun dzenli yapsn devam ettirmek iin gereklidir. Besinlerin dardan alnarak vcutta kullanlmas ise beslenmedir. Vcudumuz srekli olarak alr. Vcudumuzun srekli alabilmesi iin enerjiye ihtiyac vardr. Bu ihtiyac ald besinlerden karlar.

BESNLER
Canllar canszlardan ayran zelliklerden biri de bymektir. Canllar byrler ve geliirler. Bunun iinde besinlere gereksinim duyarlar. Baz hayvanlar doduklarnda ok kktrler, ama bydklerinde kocaman olabilirler. Yavru panda doduunda bir muzdan daha hafiftir, bydnde ise 160 kg civarnda olur. Yavru mavi balinalar bydklerinde 30 metre olurlar. Onlarn bu boyuta gelmelerinin sebebi nedir? nsanlar da doduklarnda 2-3 kg iken yetikin olduunda ortalama 70 80 kg olmaktadr. Grld gibi canllar, dnyaya geldikleri gibi kalmaz, byrler. Canllar byyebilmek iin beslenirler. Yenilen besinlerin bir ksm canllarn yapsna katlr. Bylece kaslar ve kemikler geliir. Bunun sonucunda da byme gerekleir. Sinek kuu gibi baz kular bir gnde kendi arlklarnn yarsndan fazla yiyecek tketir. Yetikin bir insan ya da dier canllar da belli bir olgunlua eritikten sonra bymezler. O zaman sadece bymek iin yemek yemiyoruz. yiyorudemek yanl olur.

1.nite

Bir gnde n yemek yeriz nk hepimizin bir gnde belirli miktarda enerjiye gereksinimi vardr. Her gn pek ok hareket yaparz. Koarz, yrrz, oyun oynarz ve bunlar yaparken enerji harcarz. Nefes alp verirken, dinlenirken, dnrken hatta uyurken bile enerji kullanrz.

Dier canllar da tpk bizim gibi yaamsal faaliyetlerini yerine getirmek iin enerji harcarlar ve bu enerji de besinlerden salanr. Peki, besinlerimizi nereden salarz? Besinlerimizi hayvanlardan ve bitkilerden elde ederiz. Et, st, yumurta gibi besinler hayvansal kaynakldr. Meyve ve sebzeler de bitkisel kaynakl besinlerdir. Bu gruplandrmada besinlerin kaynaklar temel alnmtr.

BESNLER

2. Besin erikleri ve Grevleri

1. Hangi besinlerden enerji salarz? 2. Salkl bymek iin hangi besinleri yemeliyiz? 3. Yaralarmzn iyilemesini salayan besinler hangileri? 4. Neden su imeliyiz? 5. K aylarnda mandalina portakal gibi besinleri neden ok daha fazla tketiriz?
Canllarn byme, hareket etme ve yaamsal faaliyetlerini srdrebilmeleri iin besinlere ihtiyalar vardr. Bu yzden besin canllar iin ok nemlidir. Bilim insanlar besinlerin ieriini merak etmi ve bulmulardr.

Yiyecekler birden fazla besin maddesi ierebilir. Ancak ieriinde en ok hangi besin maddesi bulunuyorsa o grupta yer alr. Besinleri ieriklerine gre karbonhidratlar, proteinler, yalar, vitaminler, su ne mineraller olarak gruplayabiliriz.

1.nite

Besinler
Enerji Verici
Karbonhidrat Ya Protein

Yapc Onarc
Proteinler Mineral Su

Dzenleyiciler
Vitamin Mineral Su

Etkinlik

Besin eriklerini Kefedelim

Bu etkinliin sonunda, deiik besinlerde farkl maddelerin bulunduunu renmi olacaz. Gerekli Malzemeler Halanm yumurta ak, ekmek, patates, ceviz/fndk, tentrdiyot, biret/nitrik asit, dosya kad, damlalk. 1. Besinleri paraya blerek gruplara ayralm. 2. Birinci gruptaki besinlerin zerine birka damla tentrdiyot damlatalm. 3. kinci gruptaki besinlere nitrik asit damlatalm.

4. nc gruptaki besinleri srasyla dosya kadnn zerine srelim. 5. Etkinliimizin sonucunda Ne Oldu?

BESNLER
Yaptmz Besin eriklerini Kefedelim adl etkinlikte baz besinlere tentrdiyot damlattk ve karbonhidrat ieren besinlerde (ekmek ve patates) mavi renk olutuunu gzlemledik baz besinlere ise nitrik asit damlattk ve protein ieren besinlerde (halanm yumurta ak) sar renk olutuunu gzlemledik. Baz besinleri kada srttmzde ise oluan yar saydam leke, bize o besinlerin (ceviz/fndk) ya ierdiini gsterdi.

1. Karbonhidratlar
Yaptmz her hareket iin enerjiye ihtiya duyarz. Koarken, konuurken, dnrken ve hatta uyurken bile enerji harcarz. Karbonhidratlar temel besin maddelerimizdir. Ayn zamanda vcudumuzun asl enerji kaynadr. Bunlar vcudumuzda ksa srede enerjiye dnr. zellikle bitkisel gdalar karbonhidrat bakmndan zengindir. nsan yaam iin son derece nemli olan karbonhidratl besinlerde niasta ve eker bulunmaktadr. nsanlar iin gerekli olan enerjinin ok byk bir ksm bu besinlerden elde edilir. Ar miktarda tketildiinde ise yaa dnerek imanla yol aar.

1.nite
Buday, msr, pirin, arpa, yulaf, patates, eker kam bol miktarda karbonhidrat ierir. Bal, st ve meyve eitleri de karbonhidrat asndan zengindir. Birok meyve ve sebzede, kepekli ekmekte, yulaf gibi besin maddelerinde bulunan lif de karbonhidrattr. Lifli besiler sindirimi kolaylatrr.

2. Proteinler
Okula ilk baladmz anla u andaki boyumuz ve kilomuz ne kadar fakl. Her yl boyumuz biraz daha uzar, ktlemiz de artar. Zaman zaman da der; elimizi, kolumuzu yaralarz. Ama yaralarmz ksa srede iyileir. Btn bunlar vcudumuzda yapc ve onarc olarak grev yapan proteinler gerekletirir. Byme, gelime yaralarn iyilemesi, vcudun mikroplara kar direnci iin proteinlere gereksinim vardr.

BESNLER
Et, st, peynir, yourt, yumurta ve balk protein bakmndan zengin hayvansal besinlerdir. Tahllar (buday, arpa, avdar, yulaf vb.), baklagiller (kuru fasulye, nohut, mercimek, bezelye vb.) ve kuru yemilerde de bol miktarda protein bulunur.

Yararl Bilgi !
Byme ve gelime dneminde yeterince protein alnmazsa byme yavalar, hatta durabilir. Proteinler zekamzn geliiminde de ok etkili olur.

1.nite

3. Yalar
Fazla enerji gerektiren iler yaptmzda karbonhidratlardan aldmz enerji yetersiz kalr. Uzun sre a kaldmzda da enerjimiz azalr. Bu gibi durumlarda gereksinim duyduumuz enerjiyi dier bir enerji kayna olan yalardan salarz. Yalarn ncelikli grevleri enerji salamaktr. Karbonhidratlardan daha fazla enerji verirler. Ama sindirimi zordur. Bu yzden vcudumuz enerjiye ihtiya duymadnda yalar kullanlmaz ve depolanr. Vcudumuzda depolanan bu yalar bizi scak tutan ve koruyan bir giysi ilevi grr.

! Dikkat !
Gereinden fazla tketilen karbonhidratlarda yaa dnp vcutta depo edilir. Bu da imanla neden olur. Salkl bir yaam iin yalar ok fazla tketilmemelidir.

10

BESNLER
Yalar, bitki ve hayvanlardan elde edilir. Zeytin, ayiei, msr, yer fst, susam ve soya bitkileri, ceviz, badem, kabak ekirdei, fndk ya bakmndan ok zengindir. Ya gereksinimimizin ounu bu bitkilerden karlarz. Balk, st, peynir, tereya, kaymak, et ve et rnleri ya bakmndan zengin hayvansal besinlerdir.

4. Vitaminler
Vitaminler vcudumuz iin gerekli olan karbonhidrat, protein ve yalarn ilerini yapmasna yardmc olan kk iileridir. Vcudumuzda ncelikle dzenleyici olarak grev yaparlar. Vcudumuzun direncini arttrr, hastalklardan korurular. Bunun iin kn portakal, mandalina, limon gibi meyveleri bol miktarda tketiriz. Ayn zamanda byme ve gelimemizde dier besinlerle birlikte grev yaparlar. Salkl olmamz iin gereklidirler. A, B, C, D,E ve K vitamin eitleridir.

11

1.nite
En Fazla Bulunduu Besin Yumurta sars, karacier, st ve st rnleri, havu, domates, balk, et, yeil sebzeler. Vcudumuza Yararlar Bymeye yardm eder. Gece krln nler.

Tahll yiyecekler, st ve st rnleri, et, yeil sebzeler, balk, tavuk.

Sindirimde grevli yap ve organlar ile sinirlerin faaliyetlerini dzenler. Beriberi, kanszlk, grme bozukluklar ve eitli deri hastalklarn nler. Vcudun direncini artrr ve onarm iin gereklidir. skorbt (di etlerinde kanama), nezle, grip gibi hastalklar nler. Kemiklerimizi ve dierimizi salamlatrr. Raitizmi (kemik hastal) nler. reme, gelime ve bymede etkilidir.

Taze meyve ve sebzeler, turungiller, soan, patates, ilek, domates.

Balk ya, tereya, karacier, st ve st rnleri, yumurta Yeil bitkiler, tahllar, et, st ve st rnleri, bitkisel yalar, karacier. Yeil bitkiler, karacier, balk, spanak, baklagiller, st ve yumurta.

Kann phtlamas iin gereklidir.

Vcudumuzda bulunan bakteriler de retir.

12

BESNLER

Meyve ve sebzeler vitamin asndan olduka zengindir.

Biliyor musunuz ? Denizciler eskiden, yaralarn iyilemesini engelleyen bir hastalk olan iskorbt hastalna yakalanrd. Bunun nedeni, taze sebze ve meyve yemeden yani C vitamini almadan aylarca denizde kalmalaryd.

5. Su
Vcudumuzun yaklak %70 i sudur. Su, vcudumuzda dzenleyici olarak grev yapar. Besinlerin sindirimini salar. Su gereksinimimizi ncelikle su ierek karlarz. Bunun yan sra yediimiz btn besinlerde, zellikle de meyve ve sebzelerde su vardr.

13

1.nite
Evde bulunan bitkileri sulamay unutursak yapraklarnn canllklarn kaybettiini grrz. Bir sre sonra ise bitkiler kurumaya balar. Ayn ekilde dier canllarda belli bir sre susuz kalrsa yaamlar tehlikeye girer. Canllarn yaamsal faaliyetlerini srdrmesinde suyun byk bir nemi vardr.

6. Mineraller
Vcudumuzdaki hcre ve dokularn ihtiyac olan madensel maddelere mineral denir. Vcudumuzda dzenleyici olarak grev yaparlar. Di ve kemiklerimizin daha salkl ve kuvvetli olabilmesi iin fosfor ve kalsiyuma ihtiya duyarz. Kanmzda ise yeterli miktarda demir olmak zorundadr. Yeterli miktarda alnmad taktirde metabolik faaliyetlerde aksamalar olur. Mineralleri yediimiz yiyecek ve ieceklerden alrz.

14