1

T.C. SELUK N VERS TES FEN B MLER L ENST TS

YERSEL FOTOGRAMETR YNTEMLE RLVE ALIM TEKN N TA KAPILARDA N UYGULANI I KONYA RNEKLER
S. Arma GLE an YKSEK L SANS TEZ MimarlAnabilim Dal k Konya - 2007

T.C. SELUK N VERS TES FEN B MLER L ENST TS

YERSEL FOTOGRAMETR YNTEMLE RLVE ALIM TEKN N N TA KAPILARDA UYGULANI KONYA RNEKLER I

S. Arma GLE an Mimar

YKSEL L SANS TEZ M MARLIK ANAB MDALI L Bu tez 23.01.2007 tarihinde a jri taraf oybirli ile kabul edilmi adaki ndan i tir.

Dan man Yrd. Do. Dr. Osman Nuri DLGERLER

Jri yesi Prof. Dr. Ferruh YILDIZ

Jri yesi Yrd. Do. Dr. A. Deniz OKTA

ZET YKSEK L SANS TEZ YERSEL FOTOGRAMETR YNTEMLE RLVE ALIM TEKN N TA KAPILARDA UYGULANI N I -KONYA RNEKLER -

S.Arma GLE an Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits MimarlAnabilim Dal k Dan man: Yrd. Do. Dr. Osman Nuri DLGERLER 2007, 124 Sayfa Jri: Prof. Dr. Ferruh YILDIZ Yrd. Do. Dr. O. Nuri DLGERLER Yrd.Do.Dr. A. Deniz OKTA

Tarih ncesi ve tarih dnemleri medeniyetleri taraf ndan olu turulan kltrel miras kltrel devaml n sa n, ln lanabilmesi iin korunmasve belgelenmesi gereklili kabul edilmi aba harcan ortak bir olgu haline gelmi Kltrel i ve lan tir. miras ve bunun gelecek ku n aklara aktar n sa m lanabilmesi ancak kltrel miras denilen yap yap ve gruplar n belgelenmesiyle mmkn olabilmektedir. n Kltrel miras z belgelenmesinde en do ve saklveriyi elde mn ru l edebilmek iin yap abalar, belgeleme alan yeni tekniklerin ortaya lan nda kmas na neden olmu geli teknoloji ile birlikte klasik yntemle belgeleme yerini art , en k modern belgeleme tekniklerine b rakm bu da a belgeleme tekniklerinin h , da zl bir ekilde ilerlemesini sa r. Bugnk teknoloji tarihi eserlerin ve korunacak lam t yap n art daha hassas ve daha h bir lar k zl ekilde belgelenmesine ve gelecek nesillere aktar lmas olanak vermektedir. na

Tarihi

envanter

verilerinin

sa kl elde l

edilmesi,

mevcut

verilerin

say sallar tlarak dijital ortamda saklanmasharitack dnda mimarl da geni , l kta kullan alanbulan yersel fotogrametrinin tarihi uygulamalara getirdi byk m i avantajd Yersel fotogrametrinin sa r. lad say veriler, 3 boyutlu vektrel sal veriler, grsel grntler ve yap n ortofoto grntleri tarihi yap n belgelenmesi n n ve korunmas retilecek projelerde ynlendirici ve yol gsterici olmaktad Bir iin r. yap n boyutlu modellenmesi, kltrel mirasdaha iyi anla n n nve yap n lmasn n mevcut durumuyla, koruma projelerinden sonraki durumunun kar tlmas r la ve de erlendirmesinin yap labilmesinde kolayl sa k lamaktad r. al n Birinci blmnde, al man n konusu ile ilgili giriyap man lm , ama, materyal ve metot a klanm literatr zetleri verilmi , tir. al n man kinci blmnde, mimarl Belge kavrammimarl kltrel kta , kta miras ve belgelemenin nemi ve amac zerinde durulmubelgelemenin bile , enleri detayl anlat r. Ayr bu blmde, rlve, e ca lm t ca itleri, tarihesi, belgeleme ile ilgili kurum ve kurulu k lar saca tanlm modern ve klasik belgeleme t , yntemlerinden bahsedilmi tir. al n nc blm, fotogrametrinin tan ndan olu man m urken, drdnc blmnde ise yersel fotogrametri tekni tanlm kullan alanlar i t , m rneklerle a klanm r. t al n Be blmnde de, mimari fotogrametrideki mevcut metot ve man inci sistemler anlat mimari fotogrametride kullan ekipman ve seim ltlerine lm , lan yer verilmimimari fotogrametrinin geli anlat r. , imi lm t al n 6. blm ise, klasik yntemle rlve al teknikleri ile modern man m yntemle rlve al tekniklerinin birbirlerine gre kar tlmas lm yersel m r la yap , fotogrametri ynteminin geleneksel ynteme gre avantaj ve dezavantajlar belirtilmeye allm r. t al n 7. blm, uygulama blm olup bu blmde Konya Karatay man Medresesi ve S ral Medrese portallerinin yak resim fotogrametrisi yntemiyle n belgelenmesi anlat sonu rn ve izim a lm , amas resimlerle desteklendirilmi tir. al n sonu blmnde ise, yersel fotogrametri ynteminin tarihi man envanterlerin belgelenmesinde nemli bir yere sahip oldu u, gnmz uygulamalar daha da yayg masgerekti disiplinler arasal nda nla i, ile ma yntem kullan ndesteklenmesi gerektizerinde durulmu mn i tur.

al mada ama, yersel fotogrametri yntemiyle elde edilen say verilerin sal mimarl ktaki mevcut durum tespitini yapmaya ynelik belgeleme al malar nda, zellikle ta kap llmesi zor ve detayl gibi blmlerin bulundu yap da yap u ya blmlerinin belgelenmesinde sa avantajlar dezavantajlar erlendirmek lad ve de ve zm nerileri getirmektir. Bu amala yntem Konya Karatay Medresesi ve S ral Medrese portallerinin cephe rlvelerinin elde edilmesinde kullan ve lm kar problemler olmu lan la tur. Bu tr rlve al malar ncelikle yap evresi grlmeli, ard nda ve ndan kullan lacak ekipmana ok iyi karar verilmeli, foto al na ve arazi de koordinat raf m noktalar n llmesinde ok dikkat edilmelidir. Ayr yap n ca nnde l almay engelleyici herhangi bir bulunmamas zen gsterilmelidir. Burada ama, ey na disiplinler aras al mayla yntemin yayg mas sa nla n lamak olmal r. d

Anahtar Kelimeler: Mimari Fotogrametri, Modern Belgeleme Yntemleri, Kltrel MirasBelgelenmesi, Rlve. n

ABSTRACT Master Thesis APPLICATION OF CLOSE RANGE PHOTOGRAMMETRY ON PORTALS - EXAMPLES FROM KONYA-

S.Arma GLE an Seluk University The Institute of Natural and Applied Sciences Department of Architecture Supervisor : Assit. Prof. Dr. Osman Nuri DLGERLER 2007, 124 pages Jury : Prof. Dr. Ferruh YILDIZ Assit. Prof. Dr. O. Nuri DLGERLER Assit. Prof. Dr. A. Deniz OKTA

The necessity of conservation and documentation of cultural heritage constituted by prehistoric and historic era civilizations for providing cultural continuity has been an accepted common fact which for efforting people. Transmitting this cultural heritage to new generations is only possible with documentation of these buildings and group of buildings. Efforts made for obtaining the most straight and healthy data in cultural heritage documentation has caused to emerge new techniques in documentation field. With rapid developing technology, modern documentation techniques take the place of conventional documentation techniques and this has provided the improvement of contemporary documentation techniques rapidly. Todays technology gives

possibility to documentation and transmitting of cultural heritage to new generations more sensitive and more rapidly. Obtaining cultural inventory data in more sensitively way, storing these data in digital environment by numerically are significant advantages of close range photogrammetry which founded wide spread using field in architecture out of cartography to historical applications. Numerical, 3D vectoral data, visual images

obtaining from close range photogrammetry and orthoimage of the buildings guide and direct the projects which will be made for documentation and conservation of cultural heritages. A 3D image of building provides big facility in understanding cultural heritage more easily and in comparison of existing situation and future situation of the building after conservation and restoration projects. In the first chapter of the study, an introduction connected with subject of the study, aim of the study, material and methodology was explained and summary of literatures used in the study was given. In the second chapter of the study, it has been emphasized on documentation concept in architecture, significance of documentation and cultural heritage in

architecture and components of documentation was explained in detailed way. Out of these, in this section, statistical survey, its kinds, short history of it, associations and organizations were introduced and it was mentioned about conventional and modern documentation techniques. The third chapter of the study is consisted of definition of photogrammetry, the fourth chapter of the study is about close range photogrammetry. In the fourth section, close range photogrammetry technique and the usage fields of it were explained with samples. In the fifth chapter of the study, extant methods and systems in architectural photogrammetry were described, equipment used in architectural photogrammetry and their selection criterions were given place in this chapter and also development of architectural photogrammetry was told. In the sixth chapter of the study, comparison of conventional and modern documentation techniques were made and advantages and disadvantages of close range photogrammetry was tried to definite. In the seventh chapter of the study is the application chapter of the study. And in this chapter, documentation of Konya Karatay Medresesi ve S ralMedrese portals by close range photogrammetry was described, result production and stages of drawing were supported by the photographs and graphics. In the conclusions, it has been emphasized that close range photogrammetry has an important place in documentation of cultural inventory and the necessity of this method must become more spread in todays applications. And also it was

definitely said that the usage of this method must be supported with interdisciplinary studies. The aim of this study is making evaluation of advantages and disadvantages of this method which is used in documentation of especially surfaces very detailed and difficult to measure and making suggestion of solutions for the problems. By this aim, this method was used in documentation of Konya Karatay Medresesi and S ral Medrese portals and during study it has been met with some problems. In these kind of studies, at first, building and its environment must be seen, then it must be decided that which equipments will be used, also, it must be in careful that how the photographs will be taken. Out of these, the another point is the being so careful when measuring coordinates of the points. Also, there mustnt anything hindering to measure in front of the monument or building. Here, the aim must be to provide the method to become widespread with interdisciplinary work. Keywords: Architectural Photogrammetry, Modern Documentation Techniques, Documentation of Cultural Heritage, Statistical Survey

NSZ

Kltrel Miras ile ilgili koruma, restorasyon gibi eylemlerin yerine getirilebilmesinde, bunlar iin yap mevcut durum tespitlerinin ilk basama lan n sakl belgeleme al l bir mas turmaktad Koruma eylemlerinde yap olu r. lacak al malarve ilerliye ynelik kararlaral n n nmas ndaki ba , yap belgelemenin ar lan hassasiyeti ile do orantd Gnmzn geli teknolojisi ile birlikte belgeleme ru lr. en alan nemli geli nda meler olmuharitack dnda mimarl da uygulama alan , l kta bulmu olan yersel fotogrametri tekni mimarl rlve al i, kta malar giderek nda daha yayg bir n ekilde kullan lmaya ba lanm klasik yntemle rlve al , m teknikleri yerini a dabelgeleme tekniklerine b rakm r. Mimarl koruma t kta projelerine altl olu k turan rlve projelerinin haz rlanmas koruma, bak ve nda, m onar amal m belgeleme al malar yap nda, larda meydana gelen deformasyonlar n belirlenmesinde ve yap n mdahale nceki ve sonraki durumlar n n n kar tlmas r la nda kullan yak resim fotogrametrisi yntemi, mimarla, lan n belgeleme ba nda byk avantajlar beraberinde getirmi al lam da tir. mada klasik modern yntemler hem kendi ilerinde hem de birbirlerine gre de erlendirilmi , uygulama alanlar ndan rnekler verilerek bahsedilmi mimari fotogrametri iin , gerekli ltler belirlenmeye allm r. t al mam s nda benden yard n ras mlar esirgemeyen dan m say Yrd. Do. man n Dr. Osman Nuri DLGERLER hocama, al mamla ilgili her trl problemimde, rneklerin elde edilmesinde ve yntem seiminde ba vurdu Seluk niversitesi, um Jeodezi ve Fotogrametri Mh. Blmnden Yrd. Do. Dr. Murat YAKAR hocama, konuyla ilgili baz kaynaklara ula mamda ve al mamla ilgili fikirlerine dan m t Seluk niversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mh. Blmnden Prof. Dr. Ferruh YILDIZ hocama, Konya Karatay Medresesi ve S Medrese ile ilgili kaynaklara ral ula mamda yard mcolan Yrd. Do. Dr. Bahtiyar ERO LU hocama sonsuz te ekkrlerimi sunar m. al mam s nda bana sab katlanan oda arkada m ArGr. Fatih CANAN ras rla lar . hocama ve arazi al malar bana yard olan ArGr. Mustafa KORUMAZ mda mc . a kranlar sunar m m. al mam boyunca benden maddi ve manevi desteklerini hibir zaman esirgemeyen annem GLE, babam Zekeriya GLE, karde Grkan GLE ve lter im arkada Gamze CO m KUN a sonsuz te ekkrlerimi ve sevgilerimi sunar m

10

NDEK LER ZETI ABSTRACT..IV NSZVII NDEK LER D N Z ...VIII RES L, M VE M, EK Z ZELGE D NLER Z ...XIII EK L STES ...XVI 1.G R1 1.1. AMA- KAPSAM.3 1.2. MATERYAL - METOD.4 1.3. L TERATR ZET ..5 2. M MARLIKTA BELGELEME8 2.1. M MARLIKTA BELGE KAVRAMI.8 2.2. KLTREL M RAS VE M MARLIKTA BELGELEMEN NEM N ..8 2.3. M MARLIKTA BELGELEMEN AMACI..11 N 2.4. BELGELEMEN B ENLER N LE .14 2.4.1. Ararma14 t 2.4.2. Uygun Metot Seimi.14 2.4.3. Teorik Alt Yap ..14 2.4.4. Teknik Ustal Beceri..15 k, 2.4.5. birli i15 2.4.6. Yayve Bilgi Sistemleri..16 n 2.4.7. Ama ve Hedeflerin Belirlenmesi..16 2.4.8. Ekonomik Destek..16 2.5. RLVE..17 2.6. RLVE ETLER .18 2.6.1. Ar ivleme Amal Rlve.18 2.6.2. zerinde al Yapabilmek Amal ma Rlve18 2.6.3. Koruma, Onar ve Belgeleme Amal lan Rlve..18 m Yap 2.6.4. Restitsyon ya da Rekonstrksiyon Amal Rlve18 2.7. RLVEN TAR N HES .19 2.8.M MARLIKTA BELGELEME L R VE LE LG G M KURULU LAR20 2.8.1. APIS Architectural Photogrammetric System..20

11

2.8.2. ARCCIP- Associated Research Center for Cultural Heritage Interdisciplinary Projects...21 2.8.3. ICOMOS - International Council of Monuments and Sites..22 2.8.4. CIPA - The International Committee for Architectural Photogrammetry22 2.8.5. DOCOMOMO Documentation and Conservation of Buildings, Sites and Neighbourhoods of the Modern Movement22 2.8.6. ISPRS International Society for Photogrammetry and Remote Sensing.24 2.9. M MARLIKTA BELGELEME (RLVE) TEKN KLER ...24 2.9.1. Klasik Yntemle Belgeleme Teknikleri.25 2.9.1.1. Ba lama-genleme Yntemi..25 2.9.1.2. Dik koordinat Yntemi...26 2.9.1.3. Kutupsal Koordinat Yntemi27 2.9.1.4. Klasik Yntemde l Al .28 m 2.9.2.Modern Yntemler.30 3. FOTOGRAMETR ...33 3.1. FOTOGRAMETR TANIMI33 3.2. FOTOGRAMETR N SINIFLANDIRILMASI34 N 3.2.1. Kullan Alan Gre34 m na 3.2.2. Foto raflarekili n Yerine Gre35 3.2.3. De erlendirme Yntemine Gre35 3.2.3.1. Analog fotogrametri...36 3.2.3.2. Analitik fotogrametri..36 3.2.3.3. Dijital Fotogrametri...36

3.2.4. De erlendirilecek objenin bykl ne gre36

4. YERSEL FOTOGRAMETR ..37 4.1. YERSEL FOTOGAREMTR TANIMI37 4.2. YAKINRES FOTOGRAMETR N KULLANIM ALANLARI...38 M S N 4.2.1.TAlan Kullan ...38 p nda lmas

12

4.2.2.Trafik Kazalar Kullan 38 nda lmas 4.2.3. Gncel Modellemelerde Kullan lmasDoku Kaplama ve , Grselle tirme..39 4.2.4. Arkeolojide Kullan .39 lmas 4.2.5. Kent ve Blge Planlamada Kullan .41 lmas 4.2.6. Tnel ve Yer alt Kaz llerinde Kullan 42 lmas 4.2.7. Yer Kabu Hareketlerinin Tespiti42 u 4.2.8.Erezyon Gzlemleri...42 4.2.9.Deformasyon lmlerinde Kullan lmas .42 4.2.10.Endstri rnleri ve Modellemelerde Kullan .43 lmas 4.2.11.Mimarl Kullan 43 kta lmas 5. M MAR FOTOGRAMETR KLTREL M VE RASIN BELGELENMES 46 5.1. M MAR FOTOGRAMETR ..47 5.2. M MAR FOTOGRAMETR MEVCUT METOT VE S DE STEMLER53 5.2.1.Tek Resim Fotogrametrisi57 5.2.1.1. Ortofoto59 5.2.2. ift Resim Fotogrametrisi..62 5.2.3.I Demetleri Yntemi.63 n 5.2.4. Lazer Tarama Yntemi.65 5.2.5.Uygun Metodun Seimi.67 5.3. M MAR FOTOGRAMETR KULLANILAN EK DE PMAN VE SE M LTLER 69 5.3.1.Kameralar..69 5.3.1.1.Metrik Kameralar69 5.3.1.2.Metrik Olmayan Kameralar..71 5.3.1.3.Dijital CCD kameralar.71 5.3.2.Taraylar .72 c 5.3.3.Yazmlar74 l 5.4. M MAR FOTOGRAMETR LTLER76 N 5.5.M MAR FOTOGRAMETR N GEL ......................................81 N M

13

5.6.MEYDENBAUER ARV KLTREL M VE RASIN BELGELENMES 86 6.YERSEL FOTOGRAMETR YNTEM YLE RLVE ALIM TEKN N KONYADAK N TA KAPILARA UYGULAMA RN.87 6.1. YERSEL FOTOGRAMETR YNTEM RLVE ALIM YLE TEKN NDE UYGULAMA ADIMLARI.87 6.2. UYGULAMA KAPSAMINDA KULLANILAN EK PMAN ZELL KLER ...88 6.2.1. Kullan Kamera zellikleri..88 lan 6.2.2. Kullan Jeodezik lm Aletlerinin zellikleri89 lan 6.2.3. Kullan Fotogrametrik Yazm zellikleri89 lan l n 6.3. Konya Karatay Medresesi ve Ta Kap90 s 6.3.1. Karatay Medresesi Ta Kap Cephe Rlvesi Fotogrametrik s De erlendirmesi..91 6.3.1.1. Kamera Kalibrasyonu91 6.3.1.2. Foto Al .92 raf m 6.3.1.3. Fotogrametrik izim..93 6.4. Konya S Medrese ve Ta Kap..98 ral s 6.4.1. S Medrese Ta Kap Cephe Rlvesi Fotogrametrik ral s De erlendirmesi.99 6.4.1.1. Kamera Kalibrasyonu..99 6.4.1.2. Foto Al .100 raf m 6.4.1.3. Fotogrametrik izim..101 7. M MAR FOTOGRAMETR GELENEKSEL YNTEMLE RLVE VE ALIMLARININ KAR ILA TIRILMASI.86 7.1. YERSEL FOTOGRAMETR YNTEM N GELENEKSEL N YNTEME GRE AVANTAJLARI..107 7.2. YERSEL FOTOGRAMETR YNTEM N GELENEKSEL N YNTEME GRE DEZAVANTAJLARI...111 8. SONU ve DE ERLEND RME..112 8.1. FOTO RAF ALIMI AISINDAN112 8.2. HEDEF NOKTALARININ LLMES AISINDAN.112 8.3. KULLANILAN KAMERA AISINDAN.113

14

8.4. KULLANILAN YAZILIM AISINDAN.114 8.5. SONU...114 9. KAYNAKLAR....................116 EKLER123

15

RES L, M VE M, EK Z ZELGE D NLER Z Resim 2.1. Mimarl Belgeleme ve Tasar Sreci aras kta m ndaki Analojik Yakla ve m Farklar....11 Resim 2.2. Koruma al malar Restorasyon Sreci ve Bu Srete Yap al nda lan malar13 Resim 2.3. APIS Veri Taban al Sistemi...21 n ve ma Resim 2.4. DOMOMOCO fi i.......23 Resim 3.1. Hava Fotogrametrisi Kullan lmas ...35 Resim 4.1. Kl Tigin anKlliyesinde Bulunan Heykelin Fotogrametrik izimi ..40 t Resim 4.2. (a) Thessaloniki deki Toumba arkeolojik sit alan fotogrametrik al ...40 mas Resim 4.3.Afganistan Bumiyan daki Buda heykelinin farkl grntleri43 Resim 4.4. Afganistan Bumiyan daki Buda heykelinin modeli44 Resim 5.1: Mr Luxor daki Ramses III tap n n ortofoto grnts49 s nan Resim 5.2: Japonya Kankiin duvar ndan fotogrametrik ortofoto grnt.50 Resim 5.3. Roma hamamlar nt foto kal s raflar fotogrametrik belgelemesi50 ve Resim 5.4. Baptistery Katedrali fotogrametrik modeli51 talya Resim 5.5. Sabry el- hakimin eski foto raflardan yararlan larak 3D model olu turularak restorasyon projelerine altl haz k rlanmas rnek..51 na Resim 5.6. Mr Luxor tap bir heykelin sa perspektif grn s nanda n nn fotogrametrik modellemesi...52

Resim 5.7: Gotik slubun nemli temsilcilerinden olan Cycle of the Month kilisesi i mekan n ve fresklerinin fotogrametrik de n erlendirilmesi ,Trento talya...52 Resim 5.8. Orijinal Foto n ortofoto haline raf dn trlmesi.58 Resim 5.9. Postdam Marmorpalais in byk Holnn tavan n metrik foto ve n raf rektife edilmi dijital modeli ..60 Resim 5.10. Venedik byk kanalyan allan yap n nda lardan birinin ortofoto grnts.60 Resim 5.11. Otto Wagner K fotogrametrik k al malar ..63

16

Resim 5.12. Ottoburg, Innsbruck ta yap al lan mada farkl lardan al a nan Foto raflar, yap n wire frame modeli ve yzey n modeli...64 Resim 5.13. Tynemouth Priory, Gney kap nokta bulutu detay taranm s ve modeli...66 Resim 5.14. (a) Wild (Leica) P31 tek kamera (b) Rolleiflex 6008 Metrik Kamera...70 Resim 5.15. (a) C.Zeiss SMK- 40 ve SMK-120 ift Kameralar Canon ift (b) Kameralar .71 Resim 5.16.(a) Bauakademie (Mimarl Okulu) (b) Mimari fotogrametrinin ilk k ortaya kt Wetzlar Katedrali Eyll

1858.82 Resim 5.17.(a) Meydenbauerin 1867 ynda yap l lmolan ilk fotogrametrik kameralar biri ndan (b) 1890 ynda retilen yeni jenerasyon kameralardan l

biri...84 Resim 6.1. Canon IXUS 750 dijital foto raf makinesi..88 Resim 6.2. Topcon GPT 3007 total station...89 Resim 6.3. Konya Karatay Medresesi genel

grnm..90 Resim 6.4. (a) Karatay Medresesi portal mukarnas (b) Portal yan

panosu.91 Resim 6.5. (a) Canon IXUS 750 kalibrasyon sonucu (b) Kalibrasyonda kullan lan ablon92 Resim 6.6. Foto raf al m

istasyonlar ....................................................................................................93 Resim 6.7. Koordinat noktalar n n

e tirilmesi...93 le Resim 6.8. Mukarnas

izimi...94 Resim 6.9. Mukarnas grnts.94

17

Resim 6.10. 3 boyutlu grnt photomodeler...94 Resim 6.11. 3 boyutlu grnt autocad.95 Resim 6.12. 3 boyutlu grnt- autocad..95 Resim 6.13. Konya S Medrese Genel ral Grnm98 Resim 6.14. (a) Portal st grn(b) S Medrese ral giri 99 Resim 6.15. (a) Canon IXUS 750 kalibrasyon sonucu (b) Kalibrasyonda kullan lan ablon.100 Resim 6.16. Koordinat noktalar n n e tirilmesi...101 le Resim 6.17. Detay izimi photomodeler..101 Resim 6.18. 3 boyutlu grnt autocad102 Resim 6.19. 3 boyutlu grnt autocad...102 Resim 6.20. 3 boyutlu grnt autocad103 Resim 6.21. 3 boyutlu modelden portal plan autocad..103 4.1. Boyutlu Arazi ve zerinde ekil Grselle tirme..39 4.2. Yersel Fotogrametride Verilerin Elde ekil Edili i44 5.1. Kltrel miras belgelenmesinde fotogrametrinin ekil n yeri46 5.2. Kltrel miras belgelenmesinde sre ve ekil n yntem..47

18

5.3. Mimari fotogrametride veri ekil ak...48 5.4. The Fresno Metropolitan Mzesi Cephesi Fotogrametrik ekil Rlvesi..49 5.5: Tek Resim mono-fotogrametrisinde kameran ekil n konumlandlmas r ...58 5.6. Dijital ortogrnt elde edilmesinde veri ak ekil emas ..61 5.7. Stereo grnt ynteminde kameralar ekil n konumlandlmas r .62 5.8. I demetleri ynteminde kameralar ekil n n konumlandlmas r ..64 5.9. Lazer tarayda lm ekil c prensibi.66 7.1. Mimari ararma iin farkl ekil t metotlarkullan kullan aletler ve n l, lan do ruluk aras ndaki ili ki ..110 izim 2.1. Ba lama genleme Yntemiyle Rlve

Al 26 m
izim 2.2. Dik Koordinat Yntemiyle Rlve Al 27 m

izim

2.3.

Kutupsal

Koordinat

Yntemiyle

Rlve

Al 28 m izim 6.1. Karatay Medresesi Ta Kap Fotogrametrik s Cephe

Rlvesi...97 izim 6.2. S ral Medrese Ta Kap s Fotogrametrik Cephe

Rlvesi..106

izelge 5.1. Mimari fotogrametride zellikle an n belgelenmesinde ama ve tlar istenenlere gre uygun metotlar n

sflandlmas n r .68 izelge 5.2. Obje bykl ve kompleksli ine gre uygun metodun

seimi..69

19

izelge

5.3:

stenilen

kt

le ine

Gre

Min.

Tarama

znrlkleri.73 izelge 6.1. llen nokta yerleri ve ortalama hata

paylar ..96 izelge 6.2. llen nokta yerleri ve ortalama hata

paylar 105

20

EK L STES EK I - Karatay Medresesi llen NoktalarArazi Koordinatlar n ..123 EK II - S Medrese llen noktalarArazi ral n Koordinatlar .124

21

1.G R

Ya m topraklar Anadolu, tarihinin ba c ad z langndan bu yana birok medeniyete kucak am ve buna ba lolarak da birok kltr bnyesinde bar rm r. Bu medeniyetler taraf nd t ndan olu turulan kltrel miras zellikle n, kltrel sreklili sa in lanabilmesindeki nemi ve korunmasgereklili kabul i edilmive son y llarda insanl aba harcad n ortak bir olgu haline gelmi tir. Kltrel devaml ve gelecek ku ln aklara aktar n sa m lanabilmesi, restorasyon ve koruma alan ndaki eylemlerin ve projelerin hayata geirilerek tarihi yap n lar gnmzde a dakullan mda yer alabilmesi iin bu kltrel miras objelerinin belgelenmesi gerekmektedir. Kltrel miras zolu m turan tarihi eserlerin, mimari yap n daha kolay lar anla labilmesi, restorasyon ve koruma eylemlerinin gerekle tirilebilmesi iin en do ve sa kl ru l veriyi elde etmek amac belgeleme alan giderek geli yla nda en tekniklerin ortaya kmas , bilimsel ve teknoloji alan olduka aba sarf edilen ve nda nemli bir derecede ilerleme kaydedilmi konudur. Gnmzde geli teknoloji bir en ile birlikte kltrel miras belgelenmesinde de nemli geli n meler olmu a , da belgeleme teknikleri h bir zl ekilde ilerlemi Bugnk teknoloji tarihi eserlerin tir. ve korunacak yap n art daha hassas ve daha h bir lar k zl ekilde belgelenmesine ve gelecek nesillere aktar lmas olanak vermektedir. na Gelecek Nesillere aktarabilmede birinci basamak, yap n mevcut durum tespitinin n yap d Mimaride rlve, zellikle koruma projelerinde nemli bir yeri olan, lmas r. yap n mevcut durum tespitini yapmay n amalayan bir eylemdir. Bir tarihi eserin belgelenebilmesi ya da koruma projesinin olu turulmas ancak sa klbir tespit l al yla yap mas labilir. Yap n rlve ve ileriye ynelik koruma projelerinin n ba syap mevcut durum tespitinin ba s do orantd ar, lan aryla ru l r. Kltrel miras belgelenmesi ve devam kullan yntemler giderek n nda lan geli mekte, mimarl o kta unlukla tarihi yap n mevcut durum tespiti ve olu lar an deformasyonlar belirlenmesi ile koruma projelerine altl olu n k turan rlve projelerinin haz rlanmas kullan yntemlerden klasik yntem, zamanla yerini nda lan dijital ve daha teknolojik aletlerle yap modern yntemlere b lan rakm r. t

22

Tarihi envanterlerin sakl l elde edilmesi, mevcut verilerin say sallar tlarak dijital ortamda saklanmasharitack dnda mimarl da genikullan alan , l kta m bulan yersel fotogrametrinin tarihi uygulamalara getirdi byk avantajd Yak i r. n mesafeden tek yada ift kameralarla ekilen foto raflar dijital ortamda baz n, i lemlerden geirildikten sonra say sallar tlarak iki boyutlu izim, boyutlu modeller ve foto zerinden gerek say veri elde edilmesi esas dayanan bu raf sal na yntem YakResim Fotogrametrisi olarak adlandlmaktad n r r. Fotogrametri mimaride ilk kez mimar Meydenbauer taraf ndan, y lan bir k kilisenin mevcut resimlerine gre restore edilmesinde kullan r. Mimari gelerin lm t grsel verilerinin elde edilmesinde kullan say (dijital) veya analog lan sal (fotografik) grntlerdeki bilgilerin lekli olarak de erlendirilmesi tekniklerine mimari fotogrametri denilmektedir. Bunda elde edilen analizler, 3D modellemeler ve bilgisayar ortam grafik sunumlar, daha gereki ve grsel veriler sundu iin nda u mimari fotogrametri zamanla daha ok tercih edilen teknik haline gelmi tir. Mimari fotogrametri mimarl kta, 1. Koruma Projelerine altl olu k turan rlve projelerinin haz rlanmas nda 2. Koruma Planlar n yap ve uygulamas mar n m nda 3. Kltr varl n koruma, bak ve onar amac yap larn m m yla lan belgeleme al malar nda 4. Yap meydana gelen deformasyonlarbelirlenmesinde larda n 5. Onar sonrasyap n olmasgerekti gibi olup olmad n -3D m n i n modelleme ile- tespitinde kullan lmaktad r.

Yersel fotogrametri tekni inin mimaride kullan alan n artmasbirok m n avantaj beraberinde getirmi da tir. Yersel fotogrametrinin sa lad say veriler, 3 boyutlu vektrel veriler, sal grsel grntler ve yapn ortofoto grntleri tarihi yap n belgelenmesi ve n n korunmas iin retilecek projelerde ynlendirici ve yol gsterici olmaktad Bir r. yap n boyutlu modellenmesi, kltrel mirasdaha iyi anla n n nve yap n lmasn n mevcut durumuyla gelecekte, koruma projelerinden sonraki durumunun kar tlmas de r la ve erlendirmesinin yap labilmesinde kolayl sa k lamaktad r. Koruma projelerinin ve rlve projelerinin haz rlanmas zellikle tarihi nda, yap larda i leme, kubbe, kemer, oyma, mukarnasl yzeyler gibi karma geometrili k

23

blmlerin rlvelerinin daha do ve daha hassas lmas ru kar nda, yan na yakla lamayacak kadar ya lanm ve tehlike arzeden yap n durum tespitinin lar yap nda, yap meydana gelen deformasyon miktarlarn tespitinde hassasiyet lmas da n ve zaman kazan da sa m lamas ndan dolay mimarl koruma projeleri ve rlve kta projelerine altl olu k turmada klasik ynteme gre daha ok tercih edilen bir yntem haline gelmi tir.

1.1. Ama ve Kapsam:

Kltrel sreklili sa in lanabilmesi ve kltrel miras gelecek ku n aklara aktar n gerekle mn tirilebilmesi, restorasyon ve koruma alan ndaki eylemlerin ve projelerin hayata geirilebilmesi ilk olarak sa kl l belgeleme al n yap mas n lmas ile mmkn olabilmektedir. al kapsam ma nda, Kltrel miras gelecek nesillere aktar nda nemli yer tutan tarihi n lmas envanterin belgelenmesi ve mimarl belgelemenin yeri, nemi ve amac kta belirtilmi , Belgelemede kullan klasik ve modern yntemlerin e lan itleri ve tarihesi a klanm , Mimarl belgeleme ile ilgili kurum ve kurulu kta larda bahsedilmi , Modern belgeleme yntemi yersel fotogrametri tan ve kullan alanlar m m , Mimari Fotogrametri, geli Mimari Fotogrametrideki mevcut metot ve imi, sistemler, Mimari fotogrametride kullan ekipman ve seim ltleri, lan Mimari fotogrametri iin ltler, Mimari fotogrametrinin mimarl ktaki uygulama alanlar ndan ve

uygulamalar rnekler ndan Sa kl mimari fotogrametri al l bir mas iin dikkat edilmesi gerekenler belirtilmeye allm , - Rlve al tekniklerinden klasik ve modern yntemler de m erlendirilmi kendi ve aralar kar t nda rmalaryap r. Klasik yntemle rlve al tekni la lm t m inin, yersel fotogrametri yntemine gre avantajlve dezavantajloldu ynleri u belirlenmeye allm r. t

24

- al mada Konya Karatay ve S ralMedrese nin portalleri yak resim n fotogrametrisi yntemiyle belgelenmi koordinat noktalar hata yzdeleri ve hata , , paylar tablolar halinde gsterilmi incelenmi ve tir. al mada ama, yersel fotogrametri yntemiyle elde edilen say hassas sal, verilerin, mimarl ktaki mevcut durum tespitini yapmaya ynelik belgeleme al malar sa avantajlar bak nda ta kap zerinde de nda lad m lar erlendirmek ve bu metodu, avantajlar birlikte rlve, koruma ve restorasyon projelerimizde yla disiplinler aras ortak al malarla kullanmak ve bunu en st seviyeye karmaya al makt r.

1.2. Materyal Metot

al mada klasik ve a dabelgeleme tekniklerinin tan mlar yaprken, bu l konularla ilgili akademik al malar, kitaplar ve gemiy llardaki yay nlarda yap olan tan lm mlamalardan yararlan r. al lm t maya konulan rneklerin temininde internet, CIPA ve ICOMOS organizasyonlar n gemi y n llardaki sempozyum ierikleri ve bu sempozyumlarda yer alan yay nlanm bildiriler kullan r. Ayr konu ile ilgili yurt ii ve yurt dnda haz lm t ca rlanmolan tezler incelenerek metot k nda bu al sm malardan fikir al mimari fotogrametri iin nm , gerekli ltlerin yerine getirilmesinde, kullan bilgisayar yazmlar n lan l n tespitinde bu ararmalar kaynak olarak kullan r. Konuyla ilgili al t lm t malar bulunan hocalar ile gr lmkonunun uygulama alanlar ilgili yurt iindeki ve , ile yurt dndaki uygulamalara yer verilmive bunlar rnek olarak de erlendirme kapsam al r. na nm t al mada gerekli olan foto raflar Canon IXUS 750 dijital foto makinesiyle raf al lmler Topcon GPT 3007 lazerli total station ile yap de nm , lm , erlendirme iin ise photomodeler 5.0 fotogrametrik yazm l kullan r. Kullan foto lm t lan raf makinesi, yazm ierisinde kalibre edilmi l tir. lleri al Konya Karatay ve S nan ralMedrese portallerinin ift resim fotogrametrisi yntemine gre al foto nan raflar ak r yla boyutlu ve iki n lmas t boyutlu grntleri elde edilmi kar problemler ve zm nerileri , lan la

25

sunulmu tur. dzenlenmi tir.

Fotogrametrik yazmda izimler yap autocad ortam da l lm , nda

1.3. Literatr zeti

al mada

belgeleme

kavram mimari n

boyutta

ele

alan

yay nlar,

sempozyumlar ve akademik al malar incelenmibelgelemenin mimarl , ktaki yeri, nemi ve amac n belirtilmesine ynelik tan n mlamalar yap r. lm t Mimarl belgeleme kavram n tan yaprken, Do Kuban Tarihi evre kta n m l an n ve Koruman Mimarl Boyutu, Do Hasol un Ansiklopedik Mimarl n k an k Szl Zeynep Ahunbay Tarihi evre Koruma ve Restorasyon adl , n kitaplar ndan yararlan r. Kltrel Miras Belgelenmesinin Mimarl lm t n ktaki neminden bahsederken Zeynep Ahunbay Tarihi evre Koruma ve n Restorasyon, D'Ayala, D. and Smars Minimum requirement for metric use of n non-metric photographic documentation raporundan, Patias P.nin Cultural Heritage Documentation adl detayl ndan yararlan r. Mimarl al mas lm t kta nemli bir yer tutan belgelemenin bile enlerinin olu turulmas farklbirok nda kaynak ve Boehler, W., Heinz, G., Documentation, Surveying, Photogrammetry adlal malaryard mcolmu Klasik yntemle rlve al tekniklerinin, tur. m tarihesinin ve al yntemlerinin anlat m lmas M. Blent Uluenginin Rlve, nda Uzel T. Ve rkl E. nin Mimarl lme Bilgisi Klasik ve Fotogrametrik k Yntemler, Rlve al malar adl kitaplar ndan yararlan r. Fotogrametrinin lm t tan n yap nda ve e m n lmas itlerinin belirlenerek s flandlmasn yap n r n lmas nda ve yersel fotogrametrinin kullan alanlardaki rneklerin elde edilmesinde, Yrd. ld Do. Dr. Murat Yakar Yak Resim Fotogrametrisi ve Kullan Alanlar isimli n n m al ndan ve Orhun da yapt fotogrametrik al mas malar ndan, Hseyin Grbz n Fotogrametriye Giri adl kitab ndan, Mine Turan Mimari Fotogrametri n Alan ndaki a da Geli melerin De erlendirilmesi, Hemmleb, M. Ve Wiedemann, A. n Digital Rectification and Generation of Orthoimages in n Architectural Photogrammetry, adl nlar yay ndan, internetten ve gemiy llarda yap al lan malardan kaynak olarak faydalan r. al lm t mada ayr mimari ca, fotogrametri iin gerekli ltlerin belirlenmesinde, kullan materyallerin lan belirlenmesinde, Boehler ve Heinz in Documentation, Surveying,

26

Photogrammetry, Csaplovics, E., Herbig, U., Diekmann, C.nin World Heritage in the Digital Age- An nterdisciplinary Appoach, Klaus Hanke ve Grussenmeyerin Architectural Photogrammetry : Basic theory, Procedures, Tools isimli al malar kullan r. Mimari fotogrametrideki mevcut metot ve sistemlerin sunulmas lm t ve sflandlmas n r nda, CIPA 1999un mimari fotogrametrideki mevcut metot ve sistemlerle ilgili raporu, Klaus Hanke ve Grussenmeyerin Architectural Photogrammetry : Basic theory, Procedures, Tools, Gnter Pomaskan n Automated Processing of Digital Image Data in Architectural Surveying adl al malardan yararlan r. Mimari fotogrametrinin geli lm t iminde ve tarihesinin elde edilmesinde Jrg faydalan r. lm t al mada ayr yararlan akademik al ca lan malardan baz larunlard r: Albertzin, Albrecht Meydenbauer Pioneer of Photogrammetric Documentation of the Cultural Heritage adlmakalesinden

Atkinson K.B., 1996. Close Range Photogrammetry And Machine Vision

Kaynakta yak resim fotogrametrisi, tan , sflandlmasve kullan n m n r ld alanlardan detayl bahsedilmi Tez kapsam mimari fotogrametri, mimari ca tir. nda fotogrametrinin tarihesi, mimarl nas ve nerede kullan kta l ld alanlar nda kaynaktan yararlan r. lm t - Sa lu ., 2004. Yersel Fotogrametrik Rlve lm Tekni mer Duruk ro inin Evi rne zerinde Uygulanmas De i ve erlendirilmesi Yksek Lisans Tezi, Gazi niv. Fen Bilimleri Enstits, Ankara.

Tezde , genel olarak yersel fotogrametrik rlve lm tekni inden, bu tekni in klasik ynteme rlve al tekniklerine gre avantaj ve dezavantajlar m ndan bahsedilmi yersel fotogrametrik rlve lm tekni ile bir yapn rlvesi , i n al teknik uygulamaya dklm Kaynan yersel fotogrametrik rlve nm ve tr. lm tekni klasik yntemle birlikte kar kl erlendirilmesi blmlerinden inin de l ve bu konuyla ilgili yap istatistiklerden yararlan r. lan lm t

- Duran Z., 2003. Tarihi Eserlerin Fotogrametrik olarak Belgelenmesi ve Co rafi Bilgi Sistemine Aktar lmas .T..,Fen Bilimleri Enstits, . stanbul

27

al mada tarihi eserlerin belgelenmesinin nemi, fotogrametrik olarak belgelemenin nas ve ne e yollarla olabilece ve bunlar Co Bilgi Sistemine nas l itli i n rafi l aktar labilece zerinde allm fotogrametrinin kullan alanlar bunlarla i , m ve ilgili rneklere yer verilmi Ayr Co tir. ca rafi Bilgi Sistemine bu bilgilerin aktar lmas gerekli bilgisayar programlaryazmlar ve yntemler de rneklerle iin , l a klanm r. t - Brenner C.,2004. Building Reconstruction from mages and Laser Scanning.Institute of Cartography and Geinformatics, University of Hannover, German

al mimarideki otomatik ve yarotomatik rekonstrksiyon metotlar , ma n foto raflar ve lazer taray yard yla rekonstrksiyonlar nasyap dair c m n l ldna metotlar , dijital grntnn geli imini anlatan bir al r. mad

28

2. M MARLIKTA BELGELEME

2.1 Mimarl Belge Kavram kta

Etraf zdaki yapay evreyi olu m turan do ya da insan yap, tarih ncesi ve al s tarih dnemlerine ait yap da yap ya gruplar , kendi dnemlerinin kltr ortamlar n n mesajlar nta maktad De en fiziksel evre karakteri gemi gelen bu rlar. i ten mesaj bu evre ierisinde de n, erlendirilmesi ve bu evreyi bilinlendirmesini gerektirmektedir. Bu bilinlendirme iin ise, yap n sadece korunmasyeterli n olmamaktad r. Gnmze kadar gelmive kendi kltr ortam nyans tarihi bir yap tan , phesiz bir belge niteli indedir. Sadece bir a de ta dan il, btn di d er zellikler sebebiyle ayr ayr birer belgedir bizim iin. Gzel oldu iin estetik bir u belge olmas n yan ra, dnemindeki sosyal stats hakk bilgi verdi iin n s nda i sosyal bir belge, dneminin yap teknolojisi hakk bilgi verdi iin teknik bir m nda i belge ve ekonomik dzey hakk bilgi verdi iin de ekonomik bir belgedir. nda i Herhangi bir dneme ait yapya da yap nt, estetik olmasa bile tarihi bir kal s belgedir. nk gemi dair, insanl dair ve kltre dair de e a erleri ve mesajlar beraberinde getirmi O dnemde ya tir. amolan insanlar eylemlerinden, ya n ama biimlerinden, sosyal ve ekonomik statlerinden bir eyler bize aktarmaya al maktadki bu, tarihe tanolma anlam gelir. Tarihe tanolan bir yap da r k na k ya yapgrubu, i levsel, kltrel ve simgesel ba lamda bir eyleri bnyesinde bulundurmas ndan tr olduka nemli bir belgedir. Yapher ne kadar kltrel , statsn gnmzde korumasa da, tarihi bir olaya tan k etmesi ve tarihi bir sreci kl yans , a restorasyon kuram n koruma ltlerinden biridir. tmas da n

2.2. Kltrel Miras ve Mimarl Belgelemenin nemi kta

Kltrel miras, kltr zenginli inin, ya tarz n, gemi am n teki teknik ve ekonomik dzeyin, sosyal stat dzeyinin ve bunlar mekna yans ndan olu n mas an

29

teknik bir belgedir. zellikle ta nmaz kltr varl , gnmze kadar gelmi klar en somut belgelerdir. Kltrel miras belgelenmesi ile ilgili ihtiyalar gn getike artmaktad n r. Geli milkelerdeki, miras korunmas ilgili artan sosyal bilince kar k n yla l geli meyen lkelerdeki bu konuyla ilgili bilinsizlik, evrensel erevede bu konuda gerekli olan bilincin dengelenmesini gerektirmektedir. Bu dengenin sa lanabilmesi iin gerekli olan bilin talebi, sadece blgesel, yerel, ulusal ya da uluslar aras alanda tarihi yap n ve kltr yap n korunmas lar lar n nde ayn il zamanda bu mirasa verilmesi gereken fakat unutulan nemi de iermelidir. Tehlike alt olan miras nda yap lar ve yap gruplar bunlar yer , n ald klar blgelerin allmas ,

de erlendirilmesi ve gerekenin yap lmas giderek acil bir durum haline gelmi tir. Kltrel ve teknolojik geli melerin yan artan kentle ve rant kayg, kltrel nda me s miras korunmas zorlarmakta, de en ya tarzlar toplumun ihtiyalar n n t i am ve kltrel miras korunmas n ntehdit etmektedir. Bu faktrler nedeniyle, tarihi gemi iin nemli olan bu yap yap imiz ve gruplar n dokmantasyonu nemli ve n gerekli hale gelmi tir. Dokmantasyon, kltrel miras gelecek nesillere n aktar labilmesi iin yapabilece tek yoldur. imiz Dikkate al nmasgereken udur ki, belgeleme, btn ve uzun bir sretir, ararma, inceleme, gzlem, detayland t rma, tan mlama, terimsel bilgiler ve di er verileri elde etmeyi kapsayan geni aktiviteler btndr. bir

Objenin geometrisi, sadece kay edilmesi gereken parametreler de t ildir. Objeyi, tek ve e yapan btn zellikler anlaml r; btn potansiyel de siz d erlermimari, akustik, tarihi, bilimsel ve sosyal- bunlar hepsi dikkate al n nmas gereken parametrelerdir. (DAyala ve Smars 2003).

Mimarl Belgeleme, en genel anlam yapn fiziksel tan n kta yla n m n yap d Bu al rlve ve fotografik al ile ba analitik rlve ile lmas r. ma ma lar, devam eder. Analitik rlve, yapn llmesinin yan ra, yap n s bnyesini ve de me srecini saptamak amac yap al i yla lan malarkapsar.(Kuban 2000). Burada analitik de erlendirme sreci, ta celemanlar fiziksel ve kimyasal y n incelenmesini, i levlerini grp grmediklerini, yap meydana gelen bozulmalar da n yerleri ve trlerinin tespit edilmesini, e varsa sonradan eklenmiblmlerin er

30

belirlenmesi ve incelenmesini amalar. Malzeme eskimesi, bozulmas yang , n, deprem, do afet gibi nedenlerle ta c al sistemin statik denge bozukluluklar y , yap meydana gelen bozulmalar tespiti, d ve yatay e da n ey ilmeler, ezilme ve kabarmalar ve bunlar neden oldu karakteristik atlaklar tespiti te dayal n u n hise ararmalard Bu ararmalar sakl t r. t n l bir ekilde yap , yine sa kl lmas l bir koruma projesi iin gerekli olan belgeleme iin en nemli ihtiyat Yapn bugne r. n ula tarihin btn a m , amalar ieren bu mesajlar n bugn yerine ula n n abilmesi, ancak yap lacak sa klbir belgeleme ile mmkn olabilir. nk restorasyon l eylemi, bu al mesajla ynlenir. Bu nedenle belgeleme, koruma al nan malar ve na projelerine ba lamadan nceki ilk ve en nemli ad r. md Belgeleme sresince, yapya da yapgrubuyla ilgili gerekli bilgiler, eski foto raflardan, eski haritalardan, eski izimlerden ve projelerden, genel ve zel ar ivlerden, resimlerden gravrlerden, arkeolojik verilerden ve seyahat notlar ndan elde edilebilir (Gle ve ark., 2006). Mimari a nemli bir tarihi yap n belgelenebilmesi iin ncelikle o dan n yap n korunmaya de bir yap n er olmas gerekir. Bunun iin de; - Gemi tarihi bir olaya tan k etmesi te kl - Gemi tarihi bir sreci yans ,-tarihsel de teki tmas erinin olmas - zgn ve karakteristik zelliklere sahip olmas - Sreklilik de erinin olmas , - Belge nitelita i , mas - Yap n sreklili korumaskullan n devam etmesin ini m n - Artistik ve teknik de erinin olmas - Fonksiyonel bir de erinin olmas - Geleneksel bir de erinin olmas - Eski olmas gerekmektedir. Bu zelliklerin biri ya da birka n bulundu tarihi eser, korumaya n u de grlmektedir. a restorasyon kuram gre koruma karar yap da er da na bir ya yap kmelerinin; - Tarihi belge niteli i - Eskilik zelli i -Estetik de eri (Ahunbay, 1996). ynlerinden sahip oldu neme ba u lolarak al nmaktad r

31

2.3.Mimarl Belgelemenin Amac kta

Mimarl belgeleme, sre bak ndan mimari projeden farkl r. Mimari bir kta m d projede sonu rne ula iin i mak leyen, tasar izim ve uygulamaya do giden m, ru sre, rlve projelerinin haz rlanmas tersine i Mevcut durumdan izim elde nda ler. edilir ve bu izimler zerinden uygulama ve i levlendirme kararlar n al r.

2.1 : Mimarl belgeleme ve tasar sreci aras ekil kta m ndaki analojik yakla ve farklar (E.Alby ve m ark. 2005).

Bir yap n lme, izim ya da sunumu-foto n raflar modellemeler- nun yap lmas y yap anlaman bir yoludur. Bu anlamay n gerekle tirecek bir ararma, t mimari a yap ilgili btn verileri, analizleri ve analiz iin gerekenleri dan yla iermelidir. nk dokmantasyon, miras gelecek nesillere aktarman ve bizim bu n konuda yapabilece tek yoldur. imiz Belgeleme, - Kltrel miras ta mesaj ve kendisinin gelecek nesillere aktar n d n lmas , - Yap da yap grubunu gnmzn a ya lar dakullan nda de m erlendirilerek ya amas sa n lamak, - Yap n gemiile ilgili yap n i sahibi olmak, - Yap n mevcut durumunu tespit etmek, n - Gelecekte haz rlanacak olan koruma, restorasyon ve restitsyon planlar gerekli iin hassas verileri elde etmek,

32

- Tarihi yap da yap ya gruplar ndaki her trl problemi tespit edebilmek, - Yap da yap ya grubunun gemiile ilgili detayl i bilgi sahibi olmak, - Koruma projelerine altl olu k turan rlve projelerini haz rlayabilmek iin gerekli verileri elde etmek - Halk bilinlendirmek ve yorumlar amak, na amac yap bir eylemdir (Gle ve ark., 2006). yla lan Herhangi bir mdahaleye ba lamadan nce restoratrn, yapn tarihi ile ilgili n bilgilerin yan nda, yap n strktrel sistemindeki problemler, yap n mevcut n n durumu, malzemelerdeki deformasyon, distorsiyon, atlak analizleri, bozulmalar, hasarlar de n erlendirilmesi gibi tarihi yap ilgili derin ve hassas bilgiye ula yla mas gerekir. Daha sonra bu bilgiler, hassas rlve projelerinin haz rlanmas iin birer basamak olacaklard r. Yap n fiziksel analiz ve de n erlendirilmesi yan yap nda lacak olan yap ile ilgili belgeleme ve yorum, bilimsel ve uygulamaya dnk bir restorasyon al n ba lbir mas n ar ekilde tamamlanmasiin gereklidir. Yapn fiziksel n durumu, esasl bir ekilde belgelenmek zorundad nk ancak o zaman yap r. korunabilir ya da kltrel zelli devam ettirebilir. Yap n restore edilerek ini n yeniden kullan lmasyap n ilk durumundaki de ikli grlmesine yard , n i in mc olur ve o sre hakk bilgi verir. Mimari bir al nda n belgelenmesi, yap n man n komple anla na, orijinal durumu ile mevut durumunun k lmas yaslanabilmesine olanak verir. bu notada sa kl sal verilere ihtiya vard Bir tarihi eserin te l say r. belgelenebilmesi ya da koruma projesinin olu turulmas ancak sa klbir tespit l al yla yap mas labilir. Yap n rlve ve ileriye ynelik koruma projelerinin n ba syap mevcut durum tespitinin ba s do orantd ar, lan aryla ru l r. Kltrel miras belgelenme amalar nda nemli bir faktr daha vard O n aras r. da tanm. Kltrel miras, kent kimli t inin ve toplulu unun bir paras r. Bu d durumda, belgeleme, sunum ve ileti etkisi de olan bir faktr haline de im gelmektedir.

33

2.2. Koruma al ekil malar restorasyon sreci ve bu srete yap al nda lan malar (Genovese 2005).

Mimari al malar analizleri belirli bir sre ve mant bir erevede n ksal ilerler. Analiz aralar simetri, kopya, oransal dn , mler ve btn geometrik ili kilerdir. e mimari tarzlar, oransal yakla itli , kimi tarzlar, simetrisel mlar yakla mlar baz lar da kopyasal tarzlar sunarlar. Pratikte, bir yap bu yakla mlardan birinin rndr. Bu dzenlemeler, yap tasar boyunca m kullanrlar. Bunun gibi asl mimari bir al l nda n betimlenmesi ve anlat man lmas da, ararmac n ki kltrel alt yap izim tekni gre de ir. Bir mimari t n isel ve ine i al , bir mimar ile ba bir mimar sunum may ka n ekilleri birbirinden farkl r. Bir d mimari al n analizi iin birok yntemin olmas ba olarak, e veri man na l itli elde etme yntemleri de mevcuttur. Bugn teknik zmler, bir mimari al n man

34

ve modelin say alanda kullan na ve dzenlenmesine olanak vermektedir. sal lmas Mimari model, boyutlu veri ile mimari bilginin birle imidir (E.Alby ve ark. 2005).

2.4. Belgelemenin Bile enleri

Bir belgeleme projesine ba ldzaman, gerekli ararmalar do lan t n ru yap lmas bile iin enlerin tam ve dokmanlaryeterli olmas n gerekir.

2.4.1.Ararma t

Mimari a bir belgeleme yaprken, yapn tarihi ile ilgili ararmalar, dan l n t teknik a incelemeler, ann yasal stats ile ilgili ararmalar ve ann estetik dan t t t a de dan erlendirilmesini ieren ararmalar yapr. Yap yap t l ve bnyesiyle ilgili geometrik, fiziksel, kimyasal, strktrel, malzeme ve doku analizleri ararmalar t ve analitik ararmalar yap d Bunlardnda yap n geometrik tan t lmal r. n n mlamas ve ayr lhesaplamalar da yap d Bu ayr lhesaplama, basit geometrik nt lmal r. nt tan mlama ile de yap labilir fakat, mimari terminoloji, ok ayr l karma r. nt ve kt Bu nedenle yapn tmnn anlat n labilmesi iin, en kk detay bile tarif n edilmesinde ihtiya vard r.

2.4.2. Uygun Metot Seimi

Yap bykl ve kompleksli gre uygun metodun seimi nemlidir. ne ine Yap kullan materyallerin tan da lan mlanmas iin farkl metotlar, e gerekirse er farkl belirleme metotlar ya kullan labilir.

2.4.3. Teorik alt yap

Tarihi yap bilgiler, yap ile ilkelerinin de erlendirilmesi iin imkn verir. Global bak mdan, bu prensiplerin de erlendirilmesi, yapile ilgili kararlar al n nmas , yap n gemi n inde olan ve gemi inde in edildi gibi yap a i lmas ya da na,

35

korunmas izin veren nemli gerekler ve politikalarla da ilgilidir. Bu bilgiler na mimara, yap srecinde ihtiyac m olan teknolojik ve yap altyap sal hakk bilgi nda vererek, yeni yap modeli olu turmas yard olur. Ve daha nceden kalm na mc herhangi bir bulgunun olup olmad , ya da herhangi bir mdahalenin yapp l yap lmad hakk bilgi sahibi olmas yard olur. Bu nedenle teorik alt yap nda na mc nemlidir ve yap n farklblmleri aras n ndaki ili kileri ve di objelerle er ili kilerini a klayan ve bunlar tarihi bir zemine ve geli oturtan bilgiler verilmeli ime ve bu bilgiler raporlarla desteklenmelidir.

2.4.4. Teknik Ustal beceri k,

Tarihi bilgi ile teknik ustal aras s bir ili vard Burada yap n k nda k ki r. n kendisi, teknik bilgi ve becerinin temel kaynad Yapmalzemeleri hakk r. nda bilgiler yaphakk ndaki hipotezleri de ynlendirir. Yap bu bilgilerin tekrar , ke fedilmesi iin as bir yard d Mimar, yap l mcr. daki deneyimleriyle, yap n n e idini belirleyen maddeler kurabilir. Burada mimar olan doktrin, deneyimlerinden sonu r, formalize eder ve manta dker. Ayn kar zamanda, mimari al malar n gidi n at belirler ve al maya ve kapsam yard olacak birbirine benzer ya da na mc farkl hipotezler ortaya koyar.

2.4.5. birli i

Belgeleme, birok zel dal katk n n lar iermektedir. Belgeleme projelerinde yer alan insanlar, mevcut teknikler hakk iyi bir bilince sahip olmal r. Bilim nda d adamlar bu konuda gnll ve istekli olan giri ve imciler i birli iinde olmal i , uygulama ve e itim srecinde kullan metotlar geli lan n tirilmesinde beraber al d mal rlar. Bu konuda CIPA Working Group 3, bu yakla iin iyi bir m rnektir(Boehler ve Heinz 1999).

2.4.6. Yay ve Bilgi Sistemleri n

36

Belgeleme sonu rnlerinin kt zerindeki lar kt olan planlar, haritalar n da msaklanmas halka ula zor olmaktad Fakat analiz ve grselle , t ve m r. tirme metotlarka , tlardan lamayan sonular elde edilmesine izin vermektedir. kar n Bunun yan elde edilen sonular, DVD, CD ya da internet zerinden nda da labilerek gnmzde ula daha mmkn hale gelmi Heinz 1997 ye t m tir. gre, kltrel miras dokmantasyonu ile ilgili btn kurulu n ana hedefi modern lar da m imknlar gl bir t n ekilde tavsiye etmek olmalr (Boehler ve Heinz d 1999).

2.4.7. Ama ve Hedeflerin Belirlenmesi

Belgeleme ile ilgili ama iyi ve do tespit edilmelidir. Belgelenecek kltrel ru miras, kltrel bir peyzaj, iinde bulundu umuz yap evrenin bir eleman da el l ya yap mbir kal ntolabilir. Her obje aynalt sisteme ayr bile, farkl lsa dokmantasyon sreci gerektirir. Yap n belgeleme srecinde nceliklere karar n verilmek zorundad Daha nemli, daha tehlike alt olan yap da yap r. nda ya gruplar ncelikli olarak belgelenmelidir.

2.4.8. Ekonomik Destek

Kltrel miras belgelenmesinin arzu edilenden ok gerekli bir srecin oldu n u tartlmazd Mevcut metotlar ve bunlarla ilgili geli r. meler gnmzde giderek artmaktad Koruma ve belgeleme bilinci olan lkelerde bile, bu al r. malar iin ayr fonlar olduka s rl r. Bu konuda zellikle geli lan n d mekte olan lkeler, bu tr al malar iin olduka fazla aba gstermekte ve zorlanmaktad rlar. Sonuta belgeleme srecinin sa klbir l ekilde tamamlanabilmesi, al a ma amas nda ekonomik kayg duyulmamas bad Bunun iin, yukar bahsedilen ncelikli na l r. da olarak belgelenmesi gerekli yap ve di lar erleri iin, devlet ve di kurulu aba er lar ierisinde olmalbu kltrel miras sakl , n l bir ekilde belgelenmesine katk da bulunmal rlar. d

37

2.5. Rlve

Belgeleme, mimarl rlve izimleri ve al kta malar ifade edilir. yla

Rlve, frans bir kelimedir. Fiil hali relever, isim hali releve dir. Re- n zca eki latin kkenlidir ve tekrar anlam ndad Lever ise kald r. rmak demektir. Fiil hali olarak relever yeniden aya kald a rmak anlam gelir. (Uluengin, 2002). na

Mimaride rlve, mevcut bir yapn plan, kesit, cephe ve detaylar birlikte n ile mimari izim olarak ifade edilebilmesi iin yap l alma i lan lemidir. Yaln z burada nemli olan, rlvenin, yap n o gnk halini anlatmas varsa ilave ve n , eksikliklerin oldu gibi izimlerde gsterilmesidir. Rlve al u mas yatay mesafe, dikey mesafe-ykseklik-, alm ve detay lm i lemlerinden olu bir an al btndr. ma Rlve eski bir yap n belgelenmesi, incelenmesi, kent dokusundaki yerinin n belirlenmesi, restitsyon, restorasyon projelerinin haz rlanma ve yap miin ki i veya kurum iste zerine yap ararma ve izimdir. Tescil ve onay i lmn t Kltr ve Tabiat Varl n klar Koruma Kurulu ndan al r. Ba l rlve al ar bir mas yapabilmek iin; - Mevcut durumu iyi tespit etmek - Problemi iyi anlamak - Hassas ve do bir ru ekilde l almak - Al lleri izime do aktarmak nan ru - Yap nemli olan ve izime aktar da lmas gereken yerleri atlamadan do bir ru ekilde izime aktarmak - izimin yeterli olmad yerlerde izimi a c klay notlarla desteklemek - l al n ru ve hassas yapabilmek iin gerekli ekipman ru semek m do do - Ekipman hassasiyetini iyi bilmek n - Uyumlu bir ekiple al mak - Konuyla ilgili yeterli deneyime sahip olmak - Yap lamac iyi belirlemek n gerekmektedir.

38

2.6. Rlve e itleri

Rlvenin izim tekni ve le yap amac i i l netkiler ve objenin bykl ne, boyutuna, projenin amac gre de ir. na i stenilen plan llerinde, n kesit, grnve detaylar aranan hassasiyet ve belgelemenin amac rlve nda , projesinin de amac belirleyen nemli faktrlerdir. n

2.6.1.Ar ivleme Amal Rlve Plan emas kaba ller al ve narak ar ivlemek amac yap rlvedir. yla lan Genellikle mimarltarihi al k malar belgelenmesi iin kullanr. l

2.6.2. zerinde al Yapabilmek Amal ma Rlve Bu tr rlve al malarzerinde al yap , llerin kontrol ma lmas edilmesi ya da detaylandlmas r iin yap rlve al lan malarr. Kurula teslim d edilmeyen al malard r.

2.6.3. Koruma, Onar ve Belgeleme AmalRlve m Plan, kesit ve grn detayl ler bir ekilde llr ve bu izimler kuruma tescil iin verilebilirler. Tarihi bir yap n korunmasonar n , lmas rlvesinin ve lmas yap detayl kart iin lan izimlerdir. 2.6.4. Restitsyon ya da Rekonstrksiyon Amal Rlve Bu izimler de olduka detaylbir ekilde haz r ve kurula sunulan rlan projelerdir. 1/200 lekli bir al genel olarak planda ktle zelliklerini, binalar genel ma n grnmn ifade eder. rne bir sokak zerinde yer alan binalar genel in n grnm ve ktle zelliklerini anlatacak bir rlve al n 1/200 lekli mas n olmas yeterlidir. 1/100 lekli bir al yeniden kullan ynelik projelerde kullan ma ma labilirken,

39

1/50 lekli al malar restorasyona ynelik rlve projeleri iin uygundur ve bu izimler 1/10, 1/20, 1/5 hatta bazen 1/1 lekli detay izimleriyle de desteklenir. Tamamlanan rlve al malar , analiz paftalar desteklenir. Yap yla zerindeki de ik onar i mlar, tespit edilen hasarla, slup benzerli ve farkl i lgsteren blgeler planlar, kesitler ve grn zerinde i ler lenir. Ayr yapzerindeki ca atlaklar, malzeme bozunmalarda rlve izimleri zerinde belirtilmelidir. Bu tespitlerden sonra gerekli mdahaleler belirlenir ve yapn zgnl en sayg n ne l onar yap m, btnl gz nnde bulundurularak en uygun mdahale karar n verilir. Bu en uygun mdahale karar n verilmesine kadar i n leyen bu hassas srete her belgelemenin hassas yap na bad ey lmas l r.

2.7. Rlvenin Tarihesi

Osmanl ilk rlveler 1873 Uluslar aras daki Viyana Sergisi iin Montani Efendi ve arkada taraf lar ndan haz rlanm r. Sergide Osmanl t mimarisinin nemli detaylar 189 levhadan olu Usul- Mimari-i Osmani-LArchitecture Ottomane adl an eserde toplanm r.(Uluengin 2002) t

Trkiye de koruma etkinlikleri birok kayna gre 19.02.1931 tarihinde, a Atatrkn Konya gezisi s nda, Kas 1930 da ba birok ili kapsayan ras m lad, gezisinde Konyadaki an tlargezerek, smet nn ye telgraf ekmesi ve Trk medeniyetinin eserlerinin korunmas gerekti de ine inmesiyle ba r. lam t Bu telgraf ard n ndan 01.04.1931 ynda An Koruma Komisyonu kurulmu l tlar , denek olu turularak, an n onar tanzim, tescil, rlve, estampaj, foto tlar m, raflama, yay n yap , turizme a nlar lmas lmas gr lm yap ve lmas gereklili karar i na var r. lm t Bunlar zerine 1933 ynda 3500 ann tescil fi haz n l t i rlanm ve onar lmas gereken tarihi binalar listesi lm kar ve bir rlve mzesi kurulmas karar na verilmi kez Sedat etinta1933 yndan itibaren Bursa ve Edirne de tir. lk l al arak 49 levhadan olu rlveler haz r. 15.06.1936 gn ve 215326 an rlam t say kararla l rlve brosu kurulmu bro , ine efli Sedat etinta

getirilmi tir.(Uluengin 2002)

40

1932 ynda Gzel Sanatlar Akademisinde Milli Mimari Semineri, Sedat l Hakk Eldem ncl nde dzenlenerek, Yksek retimde ilk olarak rlveden bahsedilmi 1944 ynda Eski Eserler ve Mzeler Umum Mdrl , 1951 tir. l ynda Gayrimenkul Eski Eserler ve An Kurulu, 1983 ynda ise Kltr ve l tlar l Tabiat Varl n klar Koruma Kurulu olu turulmu tur. Yurt dnda yap rlve al lan malar ilgili baca geli ile l meler ise yledir.

Elle izimi yap rlve al lan malar n tarihesi ve kronolojik s n ralamasise Booker (1963) ynda a l a daki ekilde a klam r. t - 1397- 1475 Paolo Ucello perspektifin ilk prensiplerini geli tirmi tir. - 1738 Amd Francoiz Frzier izilmiilk plan ve cephelerin rneklerini ve izd msel ba lar yay . lant n nlad - 1795 Gaspard Monge tan mlay geometriyi meydana getirdi. c - 1813 Farish izometrik izd buldu m - 1914 - Amerika bir izim standart olarak nc boyutu da benimsedi. - 1927 - The British Standart Drawing Office Practice kuruldu ve tan . (Phillips nd 1994).

2.8. Mimarl Belgeleme ile Giri ve Kurulu kta lgili im lar 2.8.1. APIS Architectural Photogrammetric System

APIS arkas n ndaki d nce, kltrel miras konusunda ilgili olan insanlar n insan gcn harekete geirme ve gemi gzle grlr kal lar n koruma in nt n konusundaki al malar insanlar katm n sa n l n lanmas konusunda insanlar istekli ve gnll hale getirmektir. (Csaplovis ve ark. 2002) APIS, 1997 ynda Viyana Teknoloji niversitesi Fotogrametri ve Uzaktan l Alg lama Enstits taraf ndan kurulmu ve kltrel miras objelerinin dokmantasyonu, bu alanda al insanlartecrbe ve al an n malar payla n acaklar bir yer, bir platform olu turma abas kurulmu veri taban r . niversite ve yla bir d ilgili lkelerin i birli inde, dokmantasyonlar toplanm toplan materyaller , lan toplumun yetkili ki ilerinin kullan n lamak amal m sa dzenlenmi Sistem ilk tir. ba tekil yap n toplanmas ta lar namal yorken, daha sonra kentsel veri ieren modllerle geni letilmi (Herbig ve ark. 1999). Sistem, tm dnya evresinde tir ula labilir bir rehber olma amac ta bir internet platformuna ba n yan lanm r. Bu t

41

internet tabanierisinde kay tlarla ilgili bilgiler toplanabilir, bu bilgilere ekler yap larak bunlar payla labilir, bylece daha fazla bilginin toplanmas olanak na sa lanabilir ve bu bilgiler bu ortamda dzenlenebilmektedir.

2. 3. APIS veri taban al sistemi (Herbig ve Waldhausl ) ekil n ve ma

2.8.2.

ARCCIP-

Associated

Research

Center

for

Cultural

Heritage

Interdisciplinary Projects

Eyll 2001 ynda Avrupa Workshop Aridane 5 taraf l ndan Prag ta kurulmu bir kurulu Kltrel mirasla ilgili veri taban tur. kurarak, bu konuyla ilgili gen ve profesyonelleri davet etmektedir (Kuipers,2001).

2.8.3. ICOMOS - International Council of Monuments and Sites

ICOMOS, dnyadaki tarihi an ve sitlerin korunmasiin 1965 ynda t l UNESCO bnyesinde kurulmu uluslar aras rgttr. Dnya Miras Listesinde bir yer alacak kltrel varl n ba klar vurularn incelenmesi ICOMOS taraf n ndan yap lmakta, bunlara gre UNESCO ya neriler yapmaktad Koruma alan r. nda yaptuluslar arasal malar, yay nladkartalar dnda koruma politikalar , koruma ilkeleri ve tekniklerine ili bilgileri toplamak, dnyan farkl kin n yerlerinden

42

uzmanlarbir araya getirmek ve koruma politikalar ve bununla ilgili e na itim politikalar katk bulunmak amalar na da aras yer almaktad Ayr amalar nda r. ca aras uzmanla dokmantasyon merkezleri olu nda, m turmak ve bunun iin di er uluslar aras kurulu larla i birli i yapmak bulunmaktad r.

(http://international.icomos.org/).

2.8.4. CIPA - The International Committee for Architectural Photogrammetry

ICOMOS ve ISPRS- International Society of Photogrammetry and Remote Sensing 1969 ynda CIPA- International Commite for Heritage Documentation l kurmu r. CIPA n asamaculuslar aras platform olu lard n l , bir turmak ve kltrel an n ve sitlerin arar nda ve belgelenmesinde kullan btn ararma tlar tlmas lan t metotlar n geli n imlerini desteklemektir. Kltrel miras kay edilmesi ve n t grselle tirilmesi ile ilgili btn metotlar, sit ya da an t le kltrel an n ya inde tlar da de mimari yap n korunmas restorasyonu konular destek sa erli lar ve nda lamak amac kurulmu (http://cipa.icomos.org/). yla tur

2.8.5. DOCOMOMO Documentation and Conservation of Buildings, Sites and Neighbourhoods of the Modern Movement

1988 ynda mimar ve profesr olan Hubert-Jan Henket ve mimar ve l ararmac akademisyen Wessel de Jonge taraf t ve ndan Hollanda Eindhoven daki School of Architecture of the Technical University de ba lm r. Uluslar aras lat t bir belgeleme kurulu olan DOCOMOMO nun u amac dokmantasyon , al malar n nemli rneklerinin uluslar arasseimini yapmak, bu ihtiyac n kar lamak, halk bu konudaki bilgisini artt n rmak ve koruma alan bilgi kayna nda olu turmakt(http://www.docomomo.com/). r Gnmzde art dijital veri tabanlardaha ok tercih ediliyor olsa da, bu k zamana gelinceye kadar, DOCOMOMO da belgeleme i lemleri pratik olmas ve maliyetinin daha ucuz olmas ndan tr fi denilen bir ka zerine yap t lmaktayd . Yakla olarak 600 adet olan ve dnyada 30 dan fazla lkeden toplanm olan bu k

43

fi Rotterdam daki Mimarl Enstitsnde toplanm r ve Brezilyada ki 6. ler, k t Uluslar aras Sempozyum da sergilenmi (Kuipers,2001) tir

YAPI YA DA YAPI GRUPLARININ K ML Yapn bugnk ad n : Di ya da resmi ad er : Cadde ad numaras ve : ehir: lke: KORUMA MUHAFAZA Tipi: Sorumlu acente:

hrsz: posta kodu:

YAPININ TAR HES Komisyon Sorumlulu u: Mimari tasar larad mc n : Di nemli uzmanlar ad(elektrik, tesisat, statik, foto er n : raflar) KRONOLOJ Tarihlerin kesin olarak ya da yakla olarak bilinip bilinmedi belirtilmesi k inin Yar ma: Komisyon: Tasar ba c da tasar dnemi: m lang ya m Resmi tasar izni: m Yapn tamamlanmas n : YAPININ DURUMU MD K Yapn bugnk kullan s n c: Yapn bugnk durumu: n

DE ERLEND RME Blgesel / Ulusal kriterlere gre seilme nedenlerinin k a saca klamas

Resim:2.4. DOCOMOMO nun yap iin haz fi Kuipers,2001) lar rlad (

2.8.6. ISPRS International Society for Photogrammetry and Remote Sensin

ISPRS kurulu ba z olarak kurulmuuluslar araskars 176 dernek ve u ms , , z 120 den fazla lkenin ortakla kurdu uluslar aras organizasyondur. Bilim, a u bir teknoloji ve disiplinler arasal malar destekleyen bir kurulu Uluslar aras tur. projeleri ve gen ararmac n yay n al t lar nlar ve malar desteklemek amal n , fotogrametri ve uzaktan alg lama konusundaki al malar ve bunlar global lekte n payla lmas aba gstermektedir. iin

2.9. Mimarl Belgeleme Teknikleri kta

Kltrel miras belgelenmesini DAyala ve Smars 2003 ynda a n l a daki ekilde detayland r. rm t - Ama: ..Amac temeli, koruma seimlerinin tartlmas bir destek elde n nda etmek iin bir garantidir ve herhangi bir spesifik veri kullan karar verme m

44

srecini etkiler. Bir ararman uygulanma biimi, di faaliyetleri de nemli t n er lde tekiler. - De erler: Belgeleyenin seimleri kritiktir. Bugn iin alakas grnen bir z yar olduka nemli ve de olabilir. Btn belgeleme srecinin nemi tarihi ey, n erli kann ya da btnl kaybolmas izin veren, gnmz koruma al t n na malar nda grlemeyen kk detaylar kayb n ndad r. - Sreci renmek - Sreklilik: .. Belgeleme, belirli bir zaman dilimine srlandlm n r bir aktivite olarak grlmemelidir.Bu nedenle, burada temel gereksinim,

dokmantasyonun sonular gelecekteki kullan iin elde edilebilir olmal r. m d - Yap . Dokmantasyon, sadece yzeyde kalmamalr. ..Di : d er dokmantasyon teknikleri ile entegrasyonu da gereklidir. - Dokmantasyon Blmleri: Dokmantasyon s nda elde edilen bilgiler ras ok e ve fazla olabilir bu nedenle metrik ararman destek oldu mevcut itli t n u bilgileri organize temek tehlikeli olabilir. Tematik izimler (geometri, materyaller, patolojiler) haz rlanabilir. Di alanlarda al uzmanlar haz klar er an n rlad bilgileri di alanlarda al uzmanlara sunmas er an gereklidir. - Geni apl Bilgi: Bilginin her bir paras n belirsizlikle ili vard n kisi r. Dokmantasyon verisi, veri kalitesiyle ilgili bilgilerle desteklenmiolmal r. d Kontrol sreci, kalitenin de erlendirilmesi iin bir yol nerir (Patias 2006). Kltrel miras belgelenmesinde farkl n belgeleme teknikleri vard Bu tr r. teknikler, kltrel miras korunmas gerekli olan vazgeilmez aralard n iin r. Yap n dokmantasyonu ve arar lar tlmas kullan yntemler klasik-maneliin lan yntemler ve modern yntemler olarak iki ana bakta toplanabilir. l

2.9.1. Klasik Yntemle Belgeleme Teknikleri

Manel metotlarda kullan aletler olduka basittir. Lazer metre, lan akul, bant, ip, su terazisi gibi..Bu aletlerle lmler yaprken, orijinalden teorik bilgiye l aktarma s nda baz ras bilgiler eksik yada yanl girilebilir. Bunlar, baz ekonomik sebeplerden ya da yeterli bilgi dzeyinin olmayndan kaynaklanabilir. Nickerson, yapm oldu al u mada manel metotlarla yap rlve al lan malarn do n ruluk

45

derecelerini de erlendirmi Nickerson, X,Y,Z lmleri, genleme metotlar tir. ve yn, mesafe ve derinlik ad nverdi klasik yntemle lm metotlar i n rencilerle birlikte al do ve m ruluk derecelerini de erlendirmi Sonulara tir. gre de genleme metodu standart hata pay en yak hata ve en az sapma ile en na n yksek hassas do ruluk derecesine sahip yntem olmu ( Nickerson 1994). tur zellikle yapn planve dzlemsel noktalar n nbelirlemede kullan bu lan yntemde lm yaprken, katlanmetre, 5 er 20 metrelik metreler yada l r er erit elektronik metre, teodolit, nivo, su terazisi, hortum terazi akul, pusula, profil tara , tebe ip, foto makinesi, sehpa, lazerli ir, raf akul, lazer terazi, lazer n lambas gibi aletler kullanr. l Klasik yntemle rlve e ayrr l

2.9.1.1.Ba lama-genleme Yntemi

Genellikle yap n i kmlar bir lar s seri ekilde llr. meknda kullan lan en yayg yntemdir. elik metre yard yla mekn genlere blnerek n erit m llr. Yaln bu genlerin a n ok kk olmamas dikkat edilmelidir. z larn na Bu yntemle en karma yap n bile rlvelerini k lar karmak mmkndr.

46

izim 2.1. Ba lama - genleme Yntemiyle Rlve Al m

2.9.1.1. Dik koordinat Yntemi

Byk yap larda iten ve d lm yap tan lmas sa n layan elik metre, erit jalon ve prizman kullan n ldbir yntemdir. Yap yevreleyen bir poligon olu turulduktan sonra, poligonlar ok say noktan llmesini sa n da n layacak ekilde yerleri seilir. lm sa layacak l do rular jalonlar yerle na tirilir. Daha sonra prizma ve genleme yntemi kullan larak lm yapr. Teodolit yard yla l m eksenler ve karelerden olu aolu an turularak bu kesi noktalarivi ve ip im yard yla yap n zeminini olu m n turacak ekilde, zemin zerinde belirtilir. Krokiler zerine eksenler i lenir. ekl ve metre yard yla al ller x ve y eksenine m nan olan uzakl na gre llendirilir. klar

47

izim 2.2. Dik Koordinat Yntemiyle Rlve Al m

2.9.1.2.Kutupsal Koordinat Yntemi

Genellikle byk, ok dzenli olmayan, birbirinden ba z kal lar ms nt n, karma binalar llmesinde kullanr. Takometre, jalon, elik ve mira k n l erit yard yla lm yapr gre yazr. ller metreyle alr. m l l n Noktan konumu T kutup a ile d kutup kolu llerek saptan A uzunluk n s r. ve takometre yard yla llr. m Bu yntemler ayn zamanda bir rlve projesinin plan k n olu sm n turulmas nda kullan yntemlerdir. lan

48

izim 2.3. Kutupsal Koordinat Yntemiyle Rlve

2.9.1.3.Klasik Yntemde l Al m

Klasik yntemde kesit ls almak, plan ls almaya gre daha zordur. llerin al nmas nivo, nda akl, metre ve elektronik metre kullanr. Nivo, yatay l a lmeye yarar. llerin al lar nmas su terazisi, metre ve nda akl kullanr. l Kesitte, meknlar taban n dz oldu zaman kat yksekliklerinin llmesi sorun u de ildir. Fakat tabandz olmayan yerlerde terazi hattkurarak, d eydeki ykseklikleri bu hatt yukar ve a biiminde almak gerekir. Silme, kasnak n s a s ete gibi terazi hatt turabilecek bir hat varsa, ller ona gre al i olu nabilir. Ama e yoksa yakla 1 cm ap er k nda effaf bir hortuma su doldurularak terazi hatt olu turulur. Bu hat boyunca mekn iine yatay dzlem sa n land sonra- ip ktan gerilerek ller bun ipin stne ve alt gre al r. Kat yksekliklerinin na n lmnde en do sonucu, merdiven bo undan d ru lu eme stnden d eme stne sarklan t akul ve metre ile al l verir. Bu i nan lemin btn kotlar iin yap bize bina yksekli verir. m ini Cephe lleri teorik olarak al nmas gerek olmayan llerdir. Yataydaki na ller plandan, d eydeki ller de kesitlerden elde edilerek bina yksekli ve i geni i bulunabilir. Binan e bir zemine oturmas li n imli durumunda terazi dzlemi

49

kurulmal da cephede bir derz ya da sve alt-st izgisi bir hat kabul edilerek ya belirli yerlerden topra olan mesafeleri llerek ykseklikleri bulunur. Cephe a lleri al nda nemli olan d referans do m ey rular kurulmas r. Duvar uygun d n noktalar ndan ivi ak larak buralara as akl labilir. Bunun dnda yap n yksek n noktalar ndan ya da pencere bo luklar ndan akl sarklarak ller al t nabilir. Bunlar dnda yine e cephede tu ya da ta n er la gibi malzeme varsa bunlar bir n modlnn en boy yksekli llp bu modller say i larak da ykseklik bulunabilir. Kemer lmnde, a k, tepe noktas zengi yksekli lmek yeterli kl ve ini olacakt Kemer llrken kemer ta n her birinin derzlerini iki utaki zengi r. lar n noktas ba na lamak ya da her bir ta tan, zengi hatt ekilecek ip zerine na indirilecek akln yksekli ve kenardan uzakl n ini lmek gerekir. Minare yksekli lm girilebilirse kolayd Yaln minare labilse inin r. z k bile klah yksekli i erefe yksekli gibi lleri almak zordur. Bunlar iin en i kolay yol teodolit kullanmakt Arazi dz ya da e olsa bile tek ya da iki yerden r. imli l okumayla minare yksekli bulunabilir. E mesafe varsa ller teodolit i er yard yla al m nabilir. Kubbe yksekli lm en zor olan r. Kubbenin tepesine ve ucuna birer inin d ubuk yerle tirilir. Bu iki ubuk aras 3 yerden sabitlenerek ubuklar aras 2 yatay ve d mesafeler al ey nabilir. Bu i daha ok kk kubbelerde uygulanabilir. lem Byk kubbelerde ise kubbeyi uzaktan tam olarak grebilecek ekilde ekilmi foto raflardan yararlanr. l Detay lleri yap birden ok tekrar eden llerdir. Kap pencere da , do ramalar silme detaylar ve srekli tekrar ettikleri iin bir defa alr. Detaylar n n lleri birka ekilde al nabilir. - Profil ve silmeler gnye ve yard yla akl m - Profil tara yard yla 1/1 lekte m - Karbon kad kopyalanarak ile - Al b kal detay zerinde dondurarak - Foto ekilerek raf - Detaylar izim le normal izim le n i inden farkl r. Bunlar daha d gere yak ve 1/10 1/5, 1/2 ya da 1/1 lekte izilirler. e n

50

Rlveler ve izimleri bir yap anlatmakta yeterli kalmayabilir. Bu nedenle ya nceden ekilmi foto raflar rlveyi desteklemede nemli rol oynar. Herhangi bir mdahalenin ncesinde yap n durumunu en net n ekilde gsteren kaynak; foto raflard r. Yerle plan izmede yard olacak foto im n mc raflar genia kamerayla n l ekilmesi gerekir. Bu foto raflar l almaktan ziyade, yap n yak evresinde n n nelerin olup olmadntespiti iin gereklidir. n Siluetler ise asla foto z izilemez. Siluet foto rafs raflar binalarbirbirleri nda n ile perspektifi ili kurulmal rlvesi al kisi , nacak binan ise tam kar n ve dan perspektifi olarak foto ekilmeli ve bylelikle evresindeki binalarla ili raf kisi, sokak ierisindeki uyumu, di binalara gre oran er gzlenmelidir. Plan izimi iin, kapve pencerelerin grnd i mekn foto raflar ekilirken, kesit izimi iin merdivenin foto ekilmelidir. Detay foto raf raflar ise detay al n zor oldu durumlarda, perspektifsiz, geniaz, byk odak m n u s uzakl objektiflerle ve fla z ekilmelidir. kl s

2.9.2.Modern Yntemler

Gnmzn geli ve ilerleyen teknolojisi ile rlve al nda klasik en m yntemler art yerini daha modern yntemlere b k rakm bu rlve projelerinin ve olu turulmas byk kolayl sa r. Rlve ls almak, foto ekmek, na k lam t raf izim yapmak ve bu izimlerden boyutlu veriler elde etmek art daha h , daha k zl kolay, grsel a daha zengin ve daha hassas veriler elde etme, bu verileri uzun dan sre sanal ortamda saklayabilme olanasunmaktad r. Modern yntemlerle rlve al nda daha ok haritackta kullan mlar l lan elektronik total station ve/ya da takometrelerin kullan ld topo rafik aletleri, taraylar, dijital foto makineler, bilgisayar, e bilgisayar yazmlar c raf itli l , G.P.S.(Global Positioning System), yersel Fotogrametri metotlar kullan lmaktad r. Gnmzn geli teknoloji olanaklar birlikte, yap en yla larla ilgili daha detayl bilgiler elde etmek, daha h iki ve boyutlu veri elde etme, bunlar zl payla ve ma saklama daha kolay hale gelmi tir. Modern yntemlerle rlve al nda daha ok haritackta kullan mlar l lan elektronik total station ve/ya da takometrelerin kullan topo ld rafik aletleri,

51

taraylar, dijital foto makineler, bilgisayar, e bilgisayar yazmlar c raf itli l , G.P.S.(Global Positioning System), yersel Fotogrametri metotlar kullan lmaktad r. Belirlenmesi gereken nokta ula lamayacak bir yerde oldu zaman, topo u rafik metotlar diyebilece imiz takometreler, reflektrsz lm yapan total stationlar kullan lmaktad Bunlar belgeleme al r. malar uygundur. iin Objeyle ok fazla temasa gemeden yap yak resim fotogrametrik lan n metotlar kullan , CIPA, ICOMOS gibi organizasyonlar da deste giderek n m n iyle artmaktad r. Carnobell 1989 a gre mimari fotogrametrik ararmalar ana bakta t l toplanmaktad ok hassas fotogrametrik al r. malar, hassas fotogrametrik al malar ve h zlve basit fotogrametrik al malar (Arias ve ark. 2005). Bu baklar al amac l ma nve daha sonra yap lacak olan al malarve al nacak kararlar ynlendireceiin odluka nemli baklar r. i l d Modern belgelemede kullan tarama metotlar mimari uygulamalar iin lan da, tasarlanm ve 3d lazer taraylar olarak bilinen aralar kullan metotlard c n ld r. Lazer teknolojisinin geli imine ba d ve gerekli olan objeyi ok k srede sn lrlar sa de- 50.000 noktaya kadar- lebilirler. 1500 metreye kadar olan mesafelerde bile etkilidirler. Balzani nin 2002 ynda taray lar zerinde yapmoldu ararmaya l c u t gre hata pay mm - 5 cm aras 2 ndad(Arias ve ark. 2005). Bu metotlar ve r zellikleri analiz edildi inde, objelerin lm ve dokmantasyonunda yukar da bahsedilen yntemler, obje bykl ve al hassasiyeti gibi yan faktrler ma dikkate al nd farklderecelerde uygunluk gsterirler. Bu nedenle mimari nda al malarda bu yntemlerin birbirleriyle kombine ekilde al malaruygundur. Mimari belgeleme al malar her zaman istenen hassas metrik veri elde nda edilmesidir. Ama bunun yan ra baz s durumlarda ki art artan teknoloji ile birlikte k tarihi yap n iki boyutlu izimlerinin yan boyutlu ya da grsel sunumlar lar nda da bu izimleri desteklemek iin kullan lmaktad Gnmzde farkl r. yntemler ya da bunlarkombinasyonundan elde edilen veriler, n - El izimleri olarak - CAD ortam haz nda rlanmbilgisayar izimleri olarak - 3d grselle tirmeler olarak - Sanal gezintiler ve - Animasyonlarla da sunulabilmektedir.

52

53

3. FOTOGRAMETR

3.1. Fotogrametri Tan m

Fotogrametri, resimler yard yla gerek l ve veri elde etme bilimidir. Yap m ya da ls al nacak cismin bu yntemle, foto raflar sayesinde, durumu, geometrik yap, belirlenir. s ekli Fotogrametri kelimesi yunanca bir kelimedir. Fotos = k Gramma = izim Metron = lme kelimelerinin birle iminden meydana gelir. Anlam yard yla lme- izim k m dir.

Fotogrametri, vektrel olarak toplam ve do iki ve boyutlu llerin elde ru edilmesine olanak veren bir ararma metodudur ve bu tr uygulamalar gereklerini t n yerine getiren dijital bir tekniktir.(Baratin ve ark., 2001)

Bu lme tekni cisimlerin kaydedilmi i perspektif grnmleri yard yla, 3 m boyutlu grntlerinin olu turulmas, izilmesini, izimlerinin de n erlendirme ve yorumunun yap n layan bilim dal r. lmas sa d Fotogrametrinin amac nceleri sadece plan ve harita yap nda m kullan lmaktayken, geli teknoloji ile birlikte kullan alan en m giderek artm r. t Fotogrametride ama, bir objenin bir ya da birka resimden yararlanarak eklinin, boyutlarn ve konumunun hassas bir biimde belirlenmesini amalamaktad n r( Duran, 2003) Foto raflarda istenilen gerek ller toplanarak de erlendirme ve yorumlama daha kolay bir ekilde yapr ve istenildi zaman bu bilgiler tekrar kullan l i labilir. Fotogrametri, 1839 ynda Frans D.F.J. Arago taraf l z ndan foto n raf bulunmas sonra ke ndan fedilmi Foto n lme ve izim i tir. raf lerinde kullan lmas fikri ilk defa 1849 ynda frans ordusunda mhendis olan Aime Laussedat tan l z r. km t

54

Aime Laussedat, 1858 ynda bir uurtmaya foto makinesi ba l raf layarak hava resimleri ekmi ekilen bu resimler ilk hava resimleri olmu 1867 de ilk tir. tur. yersel resimlerde Paris in plan sergilenmi tir Mimari lmler iin foto rafilk kez 1858 ynda Dr. Meydanbauer l kullanm r (Yakar, 2004). t 3.2. Fotogrametrinin S flandlmas n r

Fotogrametriyi

e itli

ekillerde

sfland n rmak

mmkndr.

Zamanla

uygulanan tekniklerin ve yntemlerin geli mesi s fland n rmaya da yeni e itler getirmektedir. Genel olarak fotogrametriyi; - Kullanma alan gre na - Foto raflarekili n yerine gre - Kullan foto lan raflarde n erlendirme yntemlerine gre - Say na gre lar - Arazi durumuna gre - Kullan ekipmana gre lan olmak zere birok s fa ay n rabiliriz.

3.2.1. Kullan Alan Gre m na

- Topografik Fotogrametri - nterpretasyon Fotogrametrisi ( topografik olmayan fotogrametri) - zel ama Fotogrametrisi Topografik fotogrametridir. nterpretasyon fotogrametrisi haritack dnda yol yap , en boy kesit l m karma, jeofizik, tar ormanck gibi amalarla kullan fotogrametridir. m, l lan zel ama fotogrametrisi de, mimarl di arkeoloji gibi zel alanlarda k, ilik, kullan fotogrametridir. lan 3.2.2. Foto raflar ekili n Yerine Gre fotogrametri haritackta, l harita yap m iin kullan lan

55

- Hava fotogrametrisi - Yer fotogrametrisi - Uzaktan alg lama Hava fotogrametrisi, havadan al nan foto raflarla, hali haz haritalar r n lmas kullan fotogrametridir. Topografik amalar iin kullanr. kar nda lan l

Resim 3.1. Uygulama alan olduka geni olan hava fotogrametrisi zel donan uaklardan ekilen ml resimler kullan larak yapr. l

Yer fotogrametrisi, yerden, yak mesafeden ekilen ve genellikle zel amalar n iin kullan fotogrametridir. lan Uzaktan alg lama (remote sensing) da uydudan al foto nan raflar kullan larak lme ve de erlendirme i lemlerinin bu foto raflara gre yap fotogrametridir. ld 3.2.3. De erlendirme Yntemine Gre De erlendirme tekni andan i s - Analog - Analitik - Dijital - Tek resim yataylamasrdresman ) - Differansiyel yataylama ortofoto ) 3.2.3.1. Analog fotogrametri

56

Analog kameralarla ekilen foto raflar optik ya da mekanik aletler ve bu n aletlere ba izim masalar l kullan larak izimin yap mekanik bir sistemdir. Bu ld sistemde foto al nda tek kameralar, ift kameralar ya da fototeodolitler raf mlar kullanr. l

Analog yntemde de erlendirme aletlerinde, i yneltme yap larak elde edilen resimlerin k n demetleri kesi tirilerek resmi ekilen blgenin boyutlu modeli elde edilir. (Duran,2003 ) 3.2.3.2. Analitik fotogrametri

Analitik fotogrametride model zerinde seilen noktalar koordinatlar n bilgisayar yard yla bulunur. Resimdeki noktalar koordinatlar len alete de m n n komparator ad verilir. Mono ya da stereo olmak zere ikiye ayrr. l

3.2.3.3.Dijital Fotogrametri

Dijital fotogrametride her trl i dijital ortamda yapr. Tm i lem l lemler ayn bilgisayarda gerekle tirilir. Her trl hesaplama fotogrametrik analiz program yard yla yapr. Bilgisayara aktar say resim koordinat sistemi ve piksel m l lan sal konumu aras ndaki bant bilinmelidir. Bunun iin foto le obje boyutu, raf i, piksel boyutu ve resmin znrl bilinmelidir (Yakar, 2004).

3.2.4. De erlendirilecek objenin bykl gre ne

De erlendirilecek objenin bykl ne gre Mikro fotogrametri ve makro fotogrametri olmak zere ikiye ayrr. l Mikro fotogrametri kk cisimlerin, makro fotogrametri ise byk cisimlerin, arazilerin fotogrametrik olarak de erlendirilmesidir.(Grbz,1982)

57

4. YERSEL FOTOGRAMETR

4.1. Yersel Fotogrametri Tan m

Yersel fotogrametri yak ya da uzak mesafeden, tek veya ift kameralar n yard yla al foto m nan raflar zel de n, erlendirircilerde gerekli yneltmelerden sonra iki boyutlu izim, boyutlu modellerin olu turulmas sa n layan yntemdir. (Yakar, 2004) Uzak Mesafe Yersel Fotogrametri ve Yak Mesafe Yersel Fotogrametri olarak n ikiye ayrr. l Uzak Mesafe Yersel Fotogrametride o unlukla topo rafik al malarda kullan foto-teodolit ya da tek kamerayla, en az iki durak noktas lan, ndan al nan resimlerin, gerekli yneltmelerden sonra izimidir. Yak Mesafe Yersel Fotogrametrisi, bir nesne hakk n nda boyutlu konumsal bilgi elde etmek iin kullan lme tekni lan idir. Tek ya da stereometrik (iki) foto raf makinas al yla nan foto raflar ve zerindeki hedef nokta n koordinatlar e i n itli lemlerden getikten sonra, nesnenin gerek lleriyle iki boyutlu izim, boyutlu modelinin olu nsa mas layan bir yntemdir. Genel olarak topografik olmayan uygulamalar kapsamaktad r. Yak resim fotogrametrisinde boyutlu veri elde edilebilmesi; de ik n i istasyonlardan ardk ve bindirmeli grntlerin ekilmesine bad Bunun iin l r. kamera dzeninin ve mesafelerin iyi ayarlanmas cisim zerindeki kontrol , noktalar n sayve konumlar n nerede olmasgerekti ve do kalibrasyon n n i ru yap gereklidir. m

Wolf ve Dewitt e (2000) gre; yak resim fotogrametrisinde yersel foto n raflar iin; nesne ile ekim istasyonu aras ndaki uzakl max 300 metre iken bu uzakl k k 100 metre de olabilmektedir. Burada, resim ekme makinas ndaki h geli zl melerden dolay kamera ile nesne aras , ndaki max ekme uzakl nda bir de me i gzlenmektedir. (Yakar,2004)

4.2. Yak Resim Fotogrametrisinin Kullan Alanlar n m

58

Yak Resim Fotogrametrisi; harita yap n mdnda birok uygulamada kullan lmaktad Uygulama alan n artmas da; r. n nda - Kk alanlar ve dar kapsaml konular iin daha kapsaml olmas - Hem kurulu hem de s taraf kullan lar ah ndan labilir olmas - lekli resimlerin ekilebilmesi avantajlar n olmas n etken olmu tur. Yak resim fotogrametrisi haritack dnda, t alan trafik kazalar n n l p nda, n tespitinde, gncel modellemelerde, arkeolojide, kent ve blge planlamada, a k maden i letmelerinde, deformasyon lmlerinde, yanma ve dolgu lmelerinde, hacim ve kbaj hesaplar kullan nda lmaktad r.

4.2.1. T Alan Kullan p nda lmas

T alan x n p nda fotogrametrisi, vcut kmlar n s n ekillerini ve boyutlar n lme ve tmr byklklerinin kayedilmesinde kullan t lmaktad Ayr vcuda r. ca yabanc maddelerin dnda yerle tirilmesinde de avantajl bir biimde

kullan lmaktad r(Yakar,2004). Bunun bas n yaralarn n tedavisinde, iyile me srecinin

gzlemlenmesinde kullanr. Yaralar iyile srecindeki lmler sayesinde, l n me yaralar ve buna ba olarak kontur ve hacimleri belirlemek iin nesnel ve n ekli l pratik bir yntemdir. kameral grnt sistemi yard yla bas yaralar n m n n metrik zellikleri llebilmektedir. Ayr dihekimli ca inde ene kal n lmas ve bu kal n plar n kart nda plar boyutsal de iminin tespitinde de kullan i lmaktad r.

4.2.2.Trafik Kazalar Kullan nda lmas

Trafik kazalar kullan amackaza mahali hakk bilgi vermektir. nda lma ; nda ekilen foto raflardan yararlan kaza mahallinin plan kar larak labilmektedir. 4.2.3. Gncel Modellemelerde Kullan lmas , Doku Kaplama ve Grselle tirme

59

Bir boyutlu model, doku bilgisinin cisme ait foto raflardan ya da optik kay t sistemlerden al bir cismin ya da objenin modelidir. nan zellikle endstriyel rnlerin, resimleri ekilerek, resim zerinden

modellenmesinde kullan lmaktad r. boyutlu resimlerden 3 boyutlu model elde etmek iin kullan dijital ki lan fotogrametri ile elde edilen 3 boyutlu model DXF, VRML ve 3D Studio Max format dn na trlebilmektedir. Fakat doku kalitesi, kullan grntlere gre lan de mektedir. Ayr cisme ya da yap ait ortofotolar tm distorsiyon etkileri i ca ya giderildi inden binay da cismi gerek haliyle yansr ve bu da gsterimde ve ya t alg olduka etkilidir. da

4.1. Boyutlu Arazi ve zerinde Grselle ekil tirme

4.2.4. Arkeolojide Kullan lmas Arkeolojide fotogrametri; heykel, kaya, ta gibi arkeolojik elemanlar n modellenmesinde kullan lmaktad r. Bu alandaki fotogrametri al malar gruptan olu iki maktad r. - Kaz yap s larak ortaya lmyap n plan n lmas kar n n kar - Arkeolojik ya da jeolojik tortul tabakalar ieren profillerin llmesi(Tde ,1996)

60

Resim 4.1. Kl Tigin an t Klliyesinde Bulunan Heykelin Fotogrametrik izimi (Yakar,2000).

(a)

(b)

(c)

(d)

Resim 4.2. (a) Thessaloniki deki Toumba arkeolojik sit alan kontrol noktalar belirlenmesi (b) (c) Alandan resimlerin al nmas Fotogrametrik grsel sonu (Patias 2006) (d)

4.2.5. Kent ve Blge Planlamada Kullan lmas

61

Kent ve blge planlamas nda, yeryznde e istasyonlardan ekilen itli foto raflar planlamada ynlendirici ve belirleyici olmaktad r. zellikle geli lkelerde artan nfusa ba olarak kentle ve evre sorunlar mi l me giderek artmakta, bu sorunlar zmnde ise fotogrametrik yntemlerin etkinli n i giderek artmaktad r. Kent ve blge planlama alan ncelikle imar planlar n yap nda, byk nda n m lekli kadastral ve topo rafik planlar ve n haritalar haz n rlanmas nda

uygulanmaktad Ayr planlama ve buna ynelik mhendislik projelerinin yap r. ca m iin gerekli olan verilerin toplanmas fotogrametrik yntemler kullan nda lmaktad r. Kentsel planlama ve tasar alan fotogrametrik yntemlerin olduka geni m nda bir uygulama alan vard r. - Kentin genel grn belirleyen yapgruplar n, yaptiplerinin ve n n bunlar birbirleriyle olan ili n kilerinin incelenmesi amac cephe amlar n yla l n lmas kar nda, - Kentte yeni yap lmasplanlanan yap n do ve fiziksel evreyle lar al uyumunun arar tlmas nda - ve yeni planlar dzenlenmesine ynelik ararmalar iin veriler mar n t olu turur. rne yaya yada src gzyle kentin de ik grn in i ve kesitlerinin iziminde uygulamalar vard r. - Yap n evresiyle btnle btnle n ip medi mimari ve endstri yap n i, lar n tasarlanmas byk nem ta planc m nda r. bak ndan byk nem ta r.Yap lmas planlanan yap n e bak a ndan izilen perspektiflerinin mevcut durumu n itli lar gsteren resimler zerine monte edilmesiyle olu grntler, yap n henz an n tasar srecindeyken do ve evre ko m a ullar ne kadar uydu yada uymad n na u n grlmesine yard olur.Bu izimlerin yap nda izgisel ve say fotogrametrik mc m sal yntemler kullanr. l - Ters Fotogrametri olarak adlandlan bu ynteme gre; yol, kpr, r gkdelen, stgeit gibi yap n evresiyle olan uyumlarn arar lar n tlmas lan sa r. - Kentsel maket ve modellerin yap lmas da yine ters fotogrametri yntemi nda kullanr. l perspektiflerinin

62

- Byk lekli hava al mlarkentsel planlama al malar nda, gerekli blgelerdeki at bina yksekliklerinin yol yada sr kotuna gre belirlenmesin ve f yard olur. mc 4.2.6. Tnel ve Yer alt Kaz llerinde Kullan lmas

Bir tnel yapnda, maden ocanda yada herhangi bir kazmahallindeki s bas de imlerinden kaynaklanan deformasyonlar tespiti ve gzlenmesinde n i n yersel fotogrametri kullanr. Ayr a maden i l ca k letmelerinde hacim hesaplar ve kaz miktar yersel fotogrametri yard yla bulunur. da m

4.2.7. Yer Kabu Hareketlerinin Tespiti u

Fotogrametri,

deprem

ku boyunca a

yer

kabu u

hareketlerinin

belirlenmesinde de bir arat r.

4.2.8. Erezyon Gzlemleri

Herhangi bir fiziksel tesirle (rzgar, sel vb.) meydana gelebilecek toprak kaymalar n tespit ve gzleminde yersel fotogrametriden yararlanr. Analitik n l fotogrametri ile belli miktarda erezyona maruz kalan bir akarsu yatan erezyon n gzlenmesi ve erezyon miktar belirlenebilir.

4.2.9. Deformasyon lmlerinde Kullan lmas

Byk ve zelli olan yap i lardaki yatay ve d dzlemdeki yer ey de tirmeleri fotogrametrik olarak llebilmektedir. i

4.2.10.

Endstri

rnleri

ve

Modellemelerde

Kullan lmas

63

(a) (c) (d)

(b)

Resim 4.3. (a) (b) (c) Afganistan Bumiyan daki Buda heykellerinin 3 farklmetrik ve metrik olmayan grntleri (d) Dzeltilmi kamera pozlar llen noktalar ve

(a)

(b)

(c)

Resim 4.4. (a) Taray yla elde edilen glgeli model (b) 3d Doku kapl c model (c) Japonya EXPO 2005 sergisi iin yap lm1/25 modeli (Patias 2006)

4.2.11.Mimarl Kullan kta lmas

Yersel Fotogrametri mimarl olduka genibir kullan alan sahiptir. kta m na Daha nce de bahsedildi gibi Koruma Planlar n lmas yap ve i mar n kar nda, m uygulamas nda, yap meydana gelen deformasyon ve hareketlerin cinsinin, da bykl nn, s n belirlenmesinde, hacim ve kbaj hesaplamalar yap n kl n nda, n boyutlu modellenmesi ve koordinatlar n belirlenip say n sallar nda, tarihi tlmas ve arkeolojik a tespitinde kullan dan lmaktad Btn bunlar dnda mimaride r. n tarihi eserlerin modellenmesinde ve mimari rlve al nda mlar yersel

fotogrametriden yararlanr. l Yersel fotogrametri tekni y r arkeolojik lmeler ve tarihi eserlerin i, llard dokmantasyonu iin kullan bir yntemdir. Dijital tekniklerin geli lan imiyle birlikte

64

fotogrametri, mimari eserlerin dkmantasyonu ve korunmas daha verimli ve nda daha ekonomik bir yntem haline gelmi Var olan foto ve objelerden elde tir. raf edilen boyutlu modeller, karma yap n anla k lar lmas sa n lar. Bir boyutlu fotomodel, doku bilgisinin cisme ait foto raflardan veya di er optik kaysistemlerinden ald bir obje modelidir ve objenin t eklinin sakland 3 boyutlu obje modelinden ve yzey paralar ndan elde edilen foto dokusundan olu maktad r.

4.2. Yersel Fotogrametride Verilerin Elde Edili(Yakar 2004) ekil i

Fotogrametrik veriden elde edilen modeli grselle tirmek iin model VRML (Virtual Reality Modelling Language Sanal Gereklik Modelleme Dili) ne dn trlr. Bu dil istenilen kat modelleri istenilen ekilde olu turup bilgisayar ortam sunulmas kullan nda nda lmaktad Bugn kullan birok yazm bu dile r. lan l otomatik olarak dn yapmaktad m r. Tarihi binalar ve cisimlerin dokmantasyonunda yak resim fotogrametrisi n n tekniklerinin kullan n artmas veri elde etme ve 3 boyutlu modelleme mn yla teknikleri de h zlanm r. 3 boyutlu modeller, ayr lve gereki bir grnt t nt vermede olduka etkilidir. Bu elde edilen modele ayr mevcut resimlerinden doku ca da kaplanabilmekte, bylelikle gereklik daha da sa lanabilmektedir. Resim kalitesi artt piksel boyutu kldke- 3 boyut etkisi daha da etkili olmaktad ka r.

Foto le= nesnenin resim boyutu / nesnenin gerek boyutu raf i Foto le = ekim mesafesi / kamera odak uzakl raf i Piksel boyutu = 2.54 cm / tarama znrl

65

Bir pikselde tan mlanan en kk obje boyutu = 1 piksel bykl * lek (Sa lu, 2004). ro

Bir pikseldeki en kk obje boyutu de fotogrametrik rlvede konum eri; hatas erini de verir. de Torlegard 1980, yak resim fotogrametrisinin tarihesini ve gnmze kadar n gelmesinde meydana gelmi olan baca olaylar a l a daki ekilde zetlemi tir. - 1885 - Meydenbauer in fotogrametriyi mimarl uygulamas a - 1889 Finsterwalder stereo kar tc kullanmas ry la - 1920- 1960 Yksek derecede bilgi sahibi olmak iin stereo yazlar ve stereo c n kameralargeli n tirilmesi - 1960- 1980 Metrik kameralar ve fototeodolitlerin geli n mesi - 1980 Bilgisayar say hesaplamalar ilk defa bilgisayarkullan sal iin n lmas - 1980 ler boyunca analitik yazlar zel bilgisayarlara veri aktar ve giri iin c m i kullan lmas (Phillips, 1994)

66

5.

M MAR

FOTOGRAMETR

VE

KLTREL

M RASIN

BELGELENMES

Son

yzy llarda

kltrel

miras mimari n

fotogrametrik

yntemlerle

belgelenmesi alan birok al yap uluslar aras nda ma lm , organizasyonlarla tarihi eserlerin dokmantasyonu ve modellerinin olu turulmas yayg m r. Mhendis nla t ve mimarlar iin CAD ve CD sistemleriyle uyumlu olarak al bilgisayar an zmleri gerek mhendisler gerek de mimarlar iin restorasyon, rekonstrksiyon ve rlve amal projeler iin olduka faydal olmu tur. Tarihi an n ve sitlerin arar tlar tlmas geli iin tirilen metotlar mimari ve ona destek sa layan arkeolojik ve sanat tarihi ararmalar k tutacak, mimari ya da kltrel t na an n restorasyonu, korunmas zerlerinde meydana gelen de ikliklerin tlar , i izlenmesi ve gzlemlenmesi iin kayedilmesine dair nemli bir katk r ve destek t d sa lar.

5.1: Kltrel miras belgelenmesinde fotogrametrinin yeri (Boehler ve Heinz 1999) ekil n

Kltrel miras alan foto nda raflar kullan , ba ta, sunum iin bir n lmas lang ara olan foto rafta odaklanm . Ve resimlerde llebilir bilgi iin gerekli olan t istek, 19 yy. ortalar fotogrametri tekni n nda inin geli mesiyle ortaya r km t (Csaplovic ve ark. 2002)

67

5.2: Kltrel miras belgelenmesinde sre ve yntem (Boehler ve Heinz 1999) ekil n

5.1. Mimari Fotogrametri

Gnmzde geli teknoloji ile birlikte mimari rlve al tekniklerinde de en m geli meler olmu Uzun y r yurt dnda kullan tur. llard lmakta olan, genel anlam yla resimlerden iki boyutlu izim, boyutlu model elde edilebilen ve mimaride oka kullan yersel fotogrametri yntemi yurdumuzda da yayg maya ba r. lan nla lam t Bilgisayar yayg mas yak resim fotogrametrisinin mimarideki uygulama n nla ve n alanlar n artmas n mimariye de yans r. m t

En geni kullan alan bulan fotogrametri tekni tarihi yap n m i, lar rekonstrksiyon ve restorasyonlar kullan mimari fotogrametridir. Yap n nda lan n korunmasve onar nda e disiplinlerle beraber mimari fotogrametri lmas itli

68

alan ndaki al malar da gerekli olmaktad Mimari fotogrametri yaygolarak tarihi r. n eserlerin onar ndan sonraki son halinin grlmesinde, cephe yzeylerinin ve lmas ilerinin yenilenmesinde oka kullan lmaktad r.(Atk 1996) nson

Mimaride bina ilgili ararmalar, yap t lardaki eklerin ve de ikliklerin i belirlenmesi, yerle dzenlerinin ve yap ilgili genel ve detayl me ile blmlerin kay edilmesi gibi e amalar iin yap t itli lmaktad 1:1 den 1: 200 e kadar, r. amac gre de en izimler, plan, kesit, grnve detaylar olarak sunulurlar. na i Bugn, bu ararmalar sonularmimarlar taraf t n , ndan gerek 2 boyutlu gerek de 3 boyutlu sunumlar olarak bilgisayar ortam sunulmaktad nda r.

5.3: Mimari fotogrametride veri ak ( Hanke ve Ebrahim ekil

Say (dijital) veya analog (fotografik) grntlerdeki verilerin ve mimari sal elerin, grsel sunumlar n elde edilmesinde, lekli olarak de n erlendirme tekniklerine mimari fotogrametri denilmektedir. Mimari fotogrametri di fotogrametri teknikleriyle ayn er amalar payla maz. Hava fotogrametrisinde kullan yksek maliyetli yazmlar, bilgisayar niteleri ve lan l ekipman gerektirmez. Mimari fotogrametride kullan yazmlar ok ynl lan l grnt teknolojileri zerine kurulmu (Alby ve ark. 2005) tur.

69

Mimari fotogrametri, foto zerinden, mimari objeye ait grsel verileri, raf objenin geometrik tan mlamas , objenin dzlemsel ve uzaysal konumunu, obje n bykl ve eklini, doku bilgilerini ve bu bilgilerin hem dzlemsel hem de uzaysal ayr lar nt nve zelliklerini ieren bilgiler edinmeyi amalar ve bu bilgileri sunar.Yersel fotogrametri zerine yap gerek ulusal gerek uluslar aras lan al malar, yersel fotogrametrinin nemini artt ve uygulama alan rm nda geni letmi tir. Mimari fotogrametri, - Mimari rlve ve cephelerin lmas kar nda

ekil 5.4. The Fresno Metropolitan Mzesi Cephesi Fotogrametrik Rlvesinden detay, Fresno CA(www.asfound.com)

- Tarihi ve arkeolojik sit alanlar n belirlenmesi ve tespitinde n

Resim 5.1: Mr Luxor daki Ramses III tap n n ortofoto grnts ( Hanke ve Ebrahim s nan

- ve yap t ekil ararmalar nda

70

Resim 5.2: Japonya KANKIIN , duvar bir blmn, lazer taray ile belirlenen koordinatlar nda c zerine fotogrametrik olarak yap ortofoto duvar grnts ( Kurashige ve ark.) lan

- Koruma imar planlar n yap ve uygulanmas n m nda - Kltr varl n koruma, bak ve onar klar n m mamac yap belgeleme yla lan al malar nda

Resim 5.3.: Roma hamamlar kal s nt foto raflar ve fotogrametrik belgelemesi (Pollefeys ve ark. 2000)

71

(a)

(b)

(c)

(d)

Resim 5.4: (a) Baptistery Katedrali- talya (b) fotomodeler yazm haz l nda rlanm modeli (c) lazer taray ile elde edilmi c kat model (d) lazer taray modelin foto dokusu ile kaplanmmodeli c raf (Conforti Andreoni ve Pinto 2004)

-Yap larda e ilme, bklme, kayma ve kme hareketlerinin ve deformasyonlar ve n yap e varsa hareket bykl hakk da er ndaki parametrelerin belirlenmesinde - Onar sonras n olmas m yap n gerekti gibi olup olmad nkontrolnde i n - ve Blge Planlama al ehir malar nda

Resim 5.5. Sabry el- hakimin eski foto raflardan yararlan larak 3D model olu turularak restorasyon projelerine altl haz k rlanmas rnek (www.international.icomos.org na

- Maket, bst, endstri modellerinin yap nda lmas

72

Resim 5.6. Mr Luxor tap bir heykelin sa n perspektif grn s nanda nn fotogrametrik modellemesi (Hanke ve Ebrahim)

- nemli tarihi binalar ve yap n cephe ve i dzenlerinin kayedilmesinde, ya n lar t da herhangi bir amala eski bir yap n yenile n tirilmesinde mimari fotogrametriden yararlanr. l

(a)

(b)

(c)

(d)

Resim 5.7: Gotik slubun nemli temsilcilerinden olan Trento talyadaki Cycle of the Month kilisesi i mekan n ve fresklerinin fotogrametrik de n erlendirilmesi(a)kamera istasyonlarn stten n grn (b)s yla duvarlar, tavan, kule ve giri ereve modelleri (c)k fresklerden detay ras in e (d)kay bir grnt (El-Hakim ve ark. 20 ttan

Bir yap n evresinin izgisel olarak ifade edilmesi o zaman yetersiz n u kalabilir. Ancak bilgisayarda CAD ortamlar haz nda rlanan grsel sunularla ifade 3

73

boyutlu olarak daha a c yap daha destekleyici olmaktad Bu yzden klay ve y r. fotogrametrik a otomatik ve say veri elde etme ve ortofotografik sunumlar , sal sa layarak yap evresini ve dokusunu a klamada yard olmaktad mc r. Mimari fotogrametride, yap zerinde i aretlenen belirli noktalar, elektronik total station ad verilen lme aletiyle koordinat noktasolarak llr. ekilen resimler ve bu koordinat noktalar n bilgisayar ortam aktar yla, foto n na lmas raflar zerinden gerek l al sa m lanabilir. Bu, zellikle mimaride rlve al nda mlar kullan ve llemeyen yerlerin llmesi ve iziminde byk bir avantajd lan r. Ayr mevcut foto ca raflar zerinden izim yap larak yapn boyutlu modeli elde n edilir. 3 Boyutlu modelin doku kaplanmas er CAD programlar olabilece di nda i gibi yap n mevcut resimlerinde de yap n labilir. Bu durumda doku kalitesi, ekilen foto kalitesiyle do orantd raf ru l r. Mimari fotogrametrinin faydas ok llmesi zor olan yerlerin ve ok en detaylolan, klasik yntemle lmasok zor olan bina cephe yzeylerinin kar llerinin tespitinde ve izimlerinin yap nda olmaktad m r.

5.2. Mimari Fotogrametride Mevcut Metot ve Sistemler

Kltrel miras belgelenmesinde farkl n kalite ve znrlk gereksinimleri kadar ok zel ve de olan objelerin e erli itli ekillerde kayedilmesi de arzu t edilebilen bir eydir. Bu nedenle kltrel miras belgelenmesi kendi iinde bir ama n olmasn yans belgeleme, di kullanlar iin gerekli olan ula n ra, er c labilir, faydalan labilir bilgiyi elde etmeyi amalar. Bu srete, uygun metodun seimi nemlidir. Uygun teknolojinin seimi, uygun i lemler, iakn tasarlanmas sonu n ve rnnle tekni uyum ierisinde olmaskltrel miras belgelenmesinde in n nemlidir. Mimari a burada dikkat edilmesi gereken ilk parametreler; dan - stenilen do rulu hassasiyetin derecesi, un, - Objenin btnl , - Objenin ve ekli - Belgelemenin amac - Sonu rnn trdr.

74

Bu faktrler seilecek olan metodu ve bu metot srecinde izlenecek i akn etkiler. Bu nedenle uygulanabilir fotogrametri tekni seimi nemlidir. inin kincil derecede nemli olan faktrler, - tamamlanmas gerekli olan sre, in iin - H z - gc - Ayr bte lan Bu faktrler, footogrametrinin yapnteknik a etkilememelerinden s dan dolay ikincil faktrler olarak kar za m ksalar da, tamamlanmasgerekken teknik prosedr etkileyebilirler. Mimari fotogrametrideki zel ihtiyalara gre, farkl sistemlerle dijital grnt do rultular da monoskopik multi grnt lm, stereoskopik grnt lm ya sa layacak metot ve sistemlerden yararlan labilir. CIPA 1999 a gre, farklsistemler kar tld r la nda, a adaki konular dikkate al nmal r. d - Sistemin elde edili i - Sistemdeki veri ak - Proje ynetimi - Foto format raf - ve dyneltme parametreleri - Kontrol bilgileri - CAD bilgileri - Objenin tamamlanmmodeli - Sistemin tutarlk, kesinlik, gvenilirlik ve do l ruluk sonular - Sistemi kavrayabilecek ve kullanabilecek fotogrametrik bilginin olu u - Nota lmleri ve obje geometrisinin elde edilebilmesi iin sistemin destek nerip nermedi i - Doku elde edili destek verip vermedi(Mmanea ve Clain 2005). ine i Bir kltrel miras belgesinin rekonstrksiyon srecinin tamamlanarak bir grsel bilgisayar modeli haline gelebilmesi a amada olur. - Birinci ad mda, poz sresince kamera i yneltmesi, kamera pozisyonu ve binan n karakteristik zellikleri, dhatlar cepheleri matematiksel olarak belirlenmelidir. ve

75

Objenin tmnn homojen bir zmn elde edebilmek iin n demetleri grnt yntemi ayarlanmal r. d - kinci ad mda, gerekli olan ller al ktan sonra yazm zerinde, kontrol nd l noktalar tespit etme, grnt e tirme ve dengeleme i le lemleri yap larak minimum hata ile resimler zerinden izimler yapr. Olu l turulan yap iskelet grnt CAD ortam aktarr ve CAD ortam yeniden incelenip gzden geirilerek ve e na l nda er gerekliyse ilave llerin de eklenmesiyle tamamlan Bylece elde edilen 3d r. model, strktr izgileri aras daha belirgin hale gelecek ve render model iin nda incelenecektir. - nc ve son ad mda, elde edilen 3d model, CAD ortam ya da foto nda raf zerinden orijinal dokusuyla kaplan ve sunulur. (Hanke ve Ebrahim den r geli tirilmi tir). Fotogrametri alan grselle nda tirme al malar l llar ba 90 y n ve ilk nda olarak CAD yazmlar n kullan l n mve onlar grselle n tirme aralarzerine olmu tur. Mimarl ve arkeoloji alan k ndaki grselle tirme uygulamalar ise disiplinler aras ve ba l uygulamalar aras yerini alm r. Ve bu al ma ar ilk nda t uygulamalarda da CAD ve CAD destekli grselle tirme aralarkullan r.( lm t Duran ve Toz, 2003) 3 boyutlu grnt elde edilmesi iin kullan koordinat lm, total station lan ile multi-image fotogrametrisi ve sterero fotogrametri yntemleriyle ve tarama yntemleriyle elde edilmektedir. 3 boyutlu grnt elde edilmesinde lazer tarama yntemi ve fotogrametri ile birlikte ya da tek olarak kullan farkl lan metotlar ve yntemler vard r. Grnt temelli render- Image-based rendering (IBR): Yntem 3d geometrik model olu turmay kapsamasa da, tekil ve yal objelerin renderlanabilmesi iin n uygun bir yntemdir. Grnt Temelli Modellemede - Image based modelling, Debevec atl al, 1996 ve El-Hakim 2006 ya gre bu teknik dzenli geometrik yzeylerin oldu mimari ve u an yap tsal larda kullan daha uygun bir yntemdir. Fotogrametrik metotlar bazen m btn olarak geometriyi elde edemese de, yksek do rulukta veri elde edilmesini sa larlar. Bu yntem daha ok oda gibi geometrisi net olan mekanlarda kullan lmaktad r.

76

Alana Dayal Modelleme - Range-based modelling- de asl lazer tarama nda tekni idir. Karma yzeylerin dahi geometrik olarak belirlenmesini sa Fakat k lar. burada do ruluk pay , taray dan tarayya gre farklk gsterir. c c l Burada, do bir haritaland ru rman yap n lmas izd dn m m ile yapr. (Ell Hakim ve ark. 2003). 3D modelde grsel kaliteyi ya da foto-realism denilen dokunun foto rafla kaplanm modelindeki kaliteyi etkileyen e itli faktrler vard A r. ka

grselle tirmenin amac , model zerinden przsz ve sa kl veri elde etmektir. l bir Baz donan mlarda, baz uyumlar olmadan 3d model ya da foto-realistic model elde etmek mmkn olmayabilir. Asl ok detayl nda, modeller iin tam olarak ful bir teknoloji henz ula labilir de ildir. Bernardini et al, 2002 ye gre, bir modeli foto dokusuyla kaplama konusunda, foto realistic model yerine modelin raf geometrisini elde etme ynndeki abalar daha ok ilgi grm Geleneksel olan tr. doku kaplama teknikleri, gerek grnty ifade etmek iin gnmzde art k yetersiz kalm r. t Fazla detayl yzeylerin foto realistic modellerinin

olu turulmas geometrik distorsiyonlar, radyometrik distorsiyonlar, dinamik oran nda, ve izgilerin do rultular di faktrler etkilidir. ve er Geometrik distorsiyonlardaki hatalar, - genlenen yzey ile grnt yzeyi aras do bir haritaland nda ru rma-e tirme le yap lmamas - Kamera kalibrasyonu ve grnt kay t edilmesinin do yap ru lmamas - Yzey rekonstrksiyonundaki varsay mlar ve genleme yntemiyle biimin

kolaylar tlmamas kaynaklanmaktad ndan r.. En uygun doku, poligon ve mesafesine gre seilir. ekli Radyometrik distorsiyonlar genellikle farkl grntlerin farkl a ndan lar kaynaklanmaktad Radyometrik distorsiyonlarda meydana gelen hatalar, a r. a daki gibi s flandlabilir. n r - Farkl kamera pozisyonlar ba olan parlakl farkl ve/ ya da na l k l ayd nlanmadaki de iklikler i - Grntnn izgisel olmay- non-linearity of the image response function Normal bir sistem grntleri zel de meyen ayd i nlanma ko ullar elde nda eder. Grntler aras ndaki parlakl n de mesi, grntlerin farkl i yerlerden ve

77

farklortamlardan, farklzamanlarda al nmas meydana gelir. Bir piksel iin yla say sallar parlakl de tlm k eri, grnt parlakl ls de k ildir. Burada parlakl bir yzeyin tm ynlere do yans k miktar r. k, ru yan d boyutlu bir modelin kaplanmas e yntemler geli nda itli tirilmi Bu tir. teknikler genlerin piksel de erlerinin ortalama de erinde 2 dokunun st ste bindirilmesiyle olu turulmu rne Pulli et al, 1998, yeni doku grntsn tur. in, hesaplamak iin 3 a al iyi grntleri kullanm r. Doku haritas n dan nmen t n kullan sanal evredeki ayd ld nlanma, doku haritas n al ayd n nd nlatmaya gre de ti zaman, sonu rnn render i i , gerek gibi grnmez. Doku modelleri uzun mesafeden al nd zaman ise, karma izgiler, k anla lamayan, etkisi d doku grnts, ya da grnt ile ilgili di bozukluklar k er olu abilir. En uygun doku, poligon bykl ya da mesafesine gre seilir. Dinamik alan hatalarbir grntnn dinamik alanonun en parlak ve en karanl , , k alanlar aras ndaki orand Debevec and Malike (1997) gre, yksek dinamik oranl r. bir grnt farkl lardan al d dinamik oranl a nan k grntlerden elde edilebilir. (El- Hakim ve ark. 2003).

5.2.1. Tek resim mono- fotogrametrisi

Tek tek ekilen resimlerden veri elde edilmesini amalayan, genellikle dz arazilerin foto-plan, foto-mozaik veya foto haritalaryapabilen bir yntemdir. Mimaride objenin genel olarak ve boyutu ile ilgili yeterli bilgi varken, objenin ekli yzeyindeki detaylar ve dokusu ile ilgili belgeleme isteniyorsa bu yntem tercih edilir. Fakat bu yntemde, boyutlu grimknyoktur. Resimler optik

hesaplarla ya da grafik yolu ile perspektif konuma getirilebilirler.

78

ekil 5.5: Tek Resim mono-fotogrametrisinde kameran konumlandlmas (Hanke ve n r Grussenmeyer 2002)

Tek Grnt Ynteminde dijital grnt dzeltimi sreci; - Foto makinesi, belgelenecek olan objenin yzeyinin merkezine, merkeze raf mmkn oldu kadar dik bakacak u ekilde konumlandl ekim yap rp lmas , - Elde edilen dijital grntler zerinde, kullan yazm yard yla bina lan l m dzlemlerinin dzeltiminin yap lmas amalar a ndan olu (Turan 2004). ur

(a)

(b)

Resim 5.8: (a) Orijinal Foto (b) lekli Dzeltilmi raf Foto ortofoto raf

Tek grnt ynteminde, obje yzeyi tek bir foto rafta gsterilir. Ve bu yntemde foto 8 de en parametreyle birlikte minimum 4 kontrol noktas raf, i kullan larak rektife edilebilir. Kamera verisi ya da foto pozisyonu ile ilgili raf bilgilere ve metrik kameraya ihtiya yoktur (Pomaska 1998)

5.2.1.1.Ortofoto

79

Bir boyutlu obje yzeyi, bir dijital modelin tek noktalardan genlemelerle yakla de olarak hesaplanabilir. Modelle ilgili olarak, kamera verileri ve k er pozisyonlar n bilinmesi gereklidir. Hesap sonucu, ortogonal gsterimdir. Her bir n grid noktas iin gri de erin hesaplanmas gerekir. Bu grid noktas ndan ba layan d bir izgi, yzeye isabet eder. I buradan projeksiyon merkezi boyunca devam ey n eder ve grnt yzeyiyle kesi Bu pozisyondan gri de al r. Ortofoto sreci ir. eri n yap n sadece x, y koordinatlar n zerindedir (Pomaska 1998).

Dik foto ortofoto, dzeltilmigrntlerin bir araya getirilmesi ile raf meydana gelen dijital grnt haritalar ndan olu Dijital grnt haritasbir ur. mimari nesne yzeyini kaplayan foto raflar dizisinin dzeltim yazm s ile l nda ra i lenmesi sonucu elde edilen grntlerin, nesne yzeyini tan mlayacak ekilde bir araya bir araya getirilmeleri ile elde edilen grnmdr. Ortofoto, dijital grnt haritas n photohop gibi bir grnt i n leme yazmyard ile foto l m raflardaki rtl alan hidden area- sorunlarzlerek btnlemesi sonucu elde edilen grnmdr. (Turan 2004).

Grnt dzeltimi fotogrametrik retrifikasyon- iin farkl yakla vard mlar r. En basit metot, gemi kullan izd metodudur. Dijital ortogrnt te lan m teknikleri, hava fotogrametrisinde daha ok bilinmesine ra men, mimari

fotogrametride de kullan lmaktad Bhr (1980) ve Karras a gre (1996) dijital r. grnt de erlendirme srecindeki geli birlikte, yeni rektifikasyon teknikleri de imle ortaya r. Dijital rektifikasyon iin uygun metodun seimi, e faktrlere km t itli ba d olarak, rektife edilecek yzeyin tan l r. lk mlanmas gereklidir. E neredeyse er dz bir dzlem ise, izd rektifikasyonu seilmelidir. Kk, dz olmayan m przl yzeyler iin polynomial rectification- polinom rektifikasyon uygun olabilir. E obje, parametrik bir model yani silindir ya da bir koni ise, dijital er zmleme metotlarkullan d Kompleks yzeyler farkl rektifikasyon lmalr. teknikleri ile dzeltilmelidir (Hemmleb ve Wiedemann,1997)

Marten gre (1994) baz durumlarda karma yzeylerin rektife edilmebilmesi k iin yukar bahsedilen metotlar bir ya da birka n kombinasyonu gerekebilir. da n n Bu metotlar kombine edebilmek iin, grntnn farkl blmlere ayr lmas ve blm blm rektife edilmesi gerekir. Bu, grntleri birle tirmek ve kesmek iin olduka i kontrol noktas ve gerektiren bir eydir. Kenarlarda kk hatalar

80

meydana gelebilir. Bu problemler gzden geirildi inde, bu yakla iyi sonular m vermektedir(Hemmleb ve Wiedemann,1997).

(a)

(b)

Resim 5.9. (a) Marmorpalais in byk Holnn tavan n metrik foto ve (b) rektife edilmi n raf dijital modeli, Potsdam, New Garden (Hemmleb ve Wiedemann)

Resim 5.10. Venedik byk kanal yan allan yap n nda lardan birinin ortofoto grnts ( Guerra ve ark. 2005).

81

5.6. Dijital ortogrnt elde edilmesinde veri ak ekil emas (Hemmleb ve Wiedemann)

82

5.2.2. ift Resim Fotogrametrisi Stereo GrntYntemi-

5.7. Stereo grnt ynteminde kameralar konumlandlmas ekil n r (Hanke ve Grussenmeyer,2002)

zel de erlendirme aletlerinde iki foto er raflar ak r n larak ortak alanlar elde t edilmesi ve bunlardan boyutlu grsa lanmas esas dayanan fotogrametri na yntemidir. Dz olan olmayan her trl arazinin boyutlu gr sa lanabilir. Bu yntemin al prensibi insan gznn al ma na benzer. Gzlerle bak nda mas ld iki ayr perspektiften al grntler beyne gnderilerek boyutlu gr alg nan ve elde edilir. Pomaska G., ye gre, mimari amal stereo foto raflar ekimi iin stereo n foto makinesi, bir stereo baz ubu monte edilmi makineler veya ubuk raf una ikiz zerinde kaydlan tek makine kullanr (Turan 2004). r l bir stereoskopik grnt iin kameralar birbirine mmkn oldu kadar yi n u paralel olmasgereklidir. yneltmeleri iyi bilinen ve kalibre edilmimetrik kameralar kullanr. Stereoskopik grntden iyi sonular elde edebilmek iin l kameralar aras ndaki mesafenin-baz uzunlu , kameralar objeye olan mesafesine un oran ile 1:15 oranlar nda olmas 1:5 aras gerekir (Hanke ve Gruseenmeyer 2002).

83

(a)

(b)

(c)

(d)

Resim 5.11. CIPA dan- Otto Wagner K Karlplatz, Viyana, (a) K k, kn soldan al nm grnts, (b) Stereo Grnt ifti iin sa al dan nmgrnts, (c) Model yzeyi zerindeki dijital projeksiyon (Hanke ve Ebrahim), (d) Stereo grnt iftinden elde edilmi boyutlu izim (Hanke, ve 2 Grussenmeyer 2002)

5.2.3. I Demetleri Yntemi n

Baz durumlarda karma binalar olu k n turulmas tek bir stereo ifti yeterli nda olamamaktad ok yzeyli binalar yzeylerinin olu r. n turulabilmesi ve yzeyin kaplanabilmesi iin ok say foto kullan da raf lmas olanak sa na layan yntemdir. Foto makinesinin konumland raf klaryerler ile obje aras ndaki mesafede genler olu Foto ur. raflar ekilmesi gereken herhangi bir yer yoktur. Stereo n grnt e lemesindeki ya da tek grnt sistemindeki gibi obje ile kamera aras nda olmasgereken bir paralellikten sz edemeyiz. Foto raflar, rasgele seilmi noktalardan ekilir. Fakat foto ekimleri yukar raf daki ekilde de grld gibi birbirini takip edecek ekilde ekilmelidir.

84

5.8. I demetleri ynteminde kameralar konumlandlmas ekil n n r (Hanke, ve Grussenmeyer 2002)

Bu yntemde foto ekilirken, belirlenecek her nokta en az iki kesi a raf en n kesi ile tirilmelidir. Bu ado , ruluk ihtiyac ba d Ayr bu yntem, na l r. ca metrik olmayan amatr ya da yar metrik kameralarla da uyumlu al farkl t, a lardan ekilmi foto raflar erlendirdi ve CAD ortam da uyumlu al de i yla t iin gnmzn mimari fotogrametri pratiklerinde olduka tercih edilen bir yntem haline gelmi tir. Multi image grnt ynteminde kamera istasyonlar keyfi seilebilir ve farkl kamera sistemleri kullan labilir (Pomaska 1998). Burada dikkat edilmesi gereken bir di nokta ise, 3 boyutlu model elde edebilmek iin, yap n at er n sile ilgili foto raflara da ihtiya vard Bu durumda, hava fotogrametrisinden yararlanmak r. gerekir.

Resim 5.12. Hanke&Ebrahim 1999 dan Ottoburg, Innsbruck ta yap al lan mada farkl lardan a al Foto nan raflar , solda yap n wire frame modeli, sa yzey modeli (Hanke ve Grussenmeyer n da 2002).

5.2.4. Lazer Tarama Yntemi

Lazer tarama, bir obje yzeyinin verilen bir blmnn boyutlu koordinatlar notomatik olarak, lazer aletiyle sistematik bir dzende lmeye yarayan bir lm tekni idir.

85

Obje zerinde nokta bulutlar turarak, en kk objelerin, detayl olu mimari yzeylerin, bina cephelerinin tarama yntemiyle ler. zellikle mimarl detayl kta yzeylerin llmesi ve kltrel miras belgelenmesi uygulamalar olduka n nda yksek oranda do ruluk sa layan bir yntemdir. Objeye olan mesafenin llmesi, metodu de tiren bir safhad 3D lazer i r. taraylar, objeye srekli n dalgalargndererek, n dalgalarile yans c yan dalgalar aras ndaki farklar mesafe ile elde eder. 3D koordinatlar, aletin yn ve bir objeye olan mesafesi ile belirlenir. Ve zm, motorun dnme hna ba dnk z l r lazer srekli n gndermektedir. Lazer taray sistemlerinde di nemli nokta ise, c er renkler ve materyaller aras ndaki farklklar unluk olarak belirleyebilmesidir. l yo Yntem, genellikle yzey hakk detayl nda bilgi elde edilmesinde, ya da 3d uzaysal oryantasyon elde edilmesinde, ya da di lm teknikleri yetersiz oldu er unda kullan lmaktad Yntem sresindeki nokta yo r. unlu objenin alan ba d Bu u, na l r. nedenle tarama sresince btn obje zerinde srekli bir nokta yo unlu elde etmek u mmkndr. Bu genellikle ok zel bir objenin, ya da zel bir cephenin ya da yap detayn belgelenmesinde kullanr ve bu tr belgelemelerde dzenli nokta n l yo unlu istenmektedir. u

Burada nokta yo unlu ve taranacak obje yzeyi aras a ba u nda adaki nt rehber olabilir. Q= 1 - {m / } Burada Q, verinin kalitesini yani, taranan objenin seviyesini, m obje zerindeki nokta yo unlu ve minimum yzeyin bykl gstermektedir. rne nokta unu n in yo unlu 2mm, en kk yzeyin 5x5 mm oldu bir al u u mada, Q = 1- (2 /5) = 0.60 kar. Yani, objenin % 60 taranabilecek demektir.(Mills ve Barber, 2003).

86

5.9: Lazer tarayda lm prensibi (Kurashige ve ark.) ekil c

Lazer tarama yntemiyle, yzlerce, binlerce nokta elde edilmesi, arar tlan yzey hakk yksek do nda ruluk sa ve nemli sonular elde edilmesine lar n yard mc olur. Bu nedenle, veri de erlendirilmesinde, ok say temel da fonksiyonlar ve btn noktalar incelenmesine izin veren esnek, arar n n tlan yzeyin modellemesini yapabilen ve aynzamanda veri de erlendirebilecek ve yap n geometrik primitiflerini olu n turabilen bir yazmkullan l n lmas nemlidir.

Resim 5.13: Tynemouth Priory, Gney kap nokta bulutu detay taranmmodeli (Mills ve Barber s ve 2003).

5.2.5. Uygun Metodun Seimi

Mimari fotogrametrik uygulamalar ve grsel teknikler farkl parametrelere gre e itli ekilde sflandlabilmektedirler. Burada mimari a en nemli nokta, n r dan belgeleme amac r. Bu nedenle sfland d n rman belgeleme amac gre yap n na lmas en uygun olan olacakt r. An n mimari a tlar dan analizleri yaprken, buradaki ama, strktrel l elemanlar baca teknik ve estetik zelliklerin gsterilmesidir. Ve burada hata n, l

87

pay 5 cm aras kabul edilebilir de 0.5 nda erler aras ndad Burada gerekli olan 2 r. boyutlu planlar, kesitler ve grn lerdir. Bu al genellikle analitik ma de erlendirme oldu undan, genelde dzeltilmi foto raflar ve doku haritalar kullanr. l An n koruma ve restorasyon amal tlar al malar, ann mimari strktrn t ortaya karmak, malzeme trleri ve e itlerini tespit etmek, meydana gelen atlak, yar ve y k pranmalar gstermek amal lan al yap malard 1 cm ye kadar hata r. paykabul edilebilir bir de erdir. Bu tr al malarda da genellikle 2 boyutlu vektrel izimler ve doku haritalar kullanr. l Yap larla ilgili zel al malar, yap meydana gelen y da pranmalar ve n strktrel problemlerin, evre, insan, kimyasal faktrler, do n sebep oldu an u hasarlar, ya da insanlar taraf ndan yap hasarlar yzey ve malzeme lm n, bozulmalar n, yap e varsa yatay ve d sapmalartespit edilmesi amac n da er ey n na ynelik yap al lan malard Bu tr al r. malarda lek ve hassasiyet de iklik i gsterir. Yksek znrlkl veri elde edilmesi gerekmektedir. boyutlu ve ki boyutlu verilerin elde edilditeknikler ihtiyaca gre kullan i labilir. nsan eliyle yap olan, ya da yap lm daki zel kal ntve detaylar n belgelenmesiyle ilgili al malar, hata pay olduka d olan ve detayl al k bir ma gerektiren al malard r. htiyaca gre objenin iki boyutlu da 3 boyutlu da doku kapl modelleri de elde edilebilir.

88

izelge 5.1: Mimari fotogrametride zellikle an n belgelenmesinde ama ve istenenlere gre tlar uygun metotlar sflandlmas n n r (english heritage, 2005 http://www.english - heritage.org.uk/)

Yukar tabloda mimari fotogrametrinin kullan di alanlar olan arkeolojik daki ld er belgeleme, merkezleri ve yerle alanlar ehir me al malarGIS ve grsel amal , mzelerin haz rlanmasiin gerekli belgeleme al malar n amalar ve n na istenenlere gre s flandlmalar lm r. n r yap t Tabloda metodoloji, veride isteneler ve nem ile belgelemenin amalar aras ili kurulmu belgeleme uygulamalare s flara ayr r. nda ki , itli n lm t Tablonun zellikle mimari uygulamalar ile ilgili blm dikkatle incelendi inde, an n mimari analizleri, an n koruma ve restorasyon amal tlar tlar belgelenmesi ve zel al malar iin tek resim fotogrametrisi ve stereo fotogrametri uygunken, ok all c fzyonun, mimari analizler iin uygun olmad grlmektedir. Mimari fotogrametride byk objeler, sitler, yerle alanlarbyk an im , tlar iin mimari haritalamalar, topo rafik ararmalar ve lazer tarama teknikleri t fotogrametrik tekniklerle birlikte kullan lmaktad o zaman manel metotlar ve r. u bu metotlar karm kullan n lmaktad r. zellikle mimari fotogrametri al malar fotogrametriyle birlikte lazer tarama tekni birlikte kullan nda, i lmaktad r.

CL PHOT: Fotogrametrisi

Yak n

Res.

SCAN: Tarama Yntemi A. Fotogrametrisi PHOT:Hava

R.S.Uzaktan Alg lama

89

izelge 5.2. Obje bykl ve kompleksli gre uygun metodun seimi (Boehler, ve Heinz ine 1999).

5.3. M MARFOTOGRAMETR KULLANILAN EK DE PMAN VE SE M LTLER 5.3.1. Kameralar 5.3.1.1.Metrik Kameralar

Bu kameralar fotogrametrik al malarda en ok kullan kamera e lan ididir. Bunlar prezisyonlu dzeleme ve yneltme sistemi olan, distorsiyonlu, f ve k e i aretleri koordinatlaryatay a , dairesi belli, kalibrasyon raporu kullanya teslim c edilen makinelerdir.

Carbonelle (1989) gre Metrik kameralar tm sistemin toplam stabilitesini garantilemek iin tasarlanm r. Bu stabiliteyi sa lard layan ise lensle duyarlar tlm yzeyin ekim s nda zerine yerle ras tirildi kamera aras i ndaki sa lam konstrksiyonun sa lanmolmasr. (Sa lu, 2004). d ro

Uzun poz sresi uygulanabildi inden pozlanmas yavaay derecesi yksek yani , rma tanecikleri kk emlsiyon ta film veya camlar kullan yan labilirler. Metrik kameralar odak uzakl na, resim boyutlar ve poz srelerine gre klar na sflandl Odak uzakl 56 30 mm ,resim boyutlar * 55 mm den 130 n rrlar. klar 55 * 180 mm, poz sreleri 1/25 sn den 1/5000 snye ye kadar olabilen makinelerdir. Metrik kameralarda genel olarak cam plaka ya da rulo filmler kullanr. Fakat l depolanma ve kullan kolayl m m bak ndan rulo filmler daha ok tercih edilir.

90

Tek makineler, yer fotogrametrisinde kullan tek kameralar, uzaktaki lan cisimlerin llmesinde kullanrlar ve genellikle ayarlarsonsuza ayarlanm l kameralard r.

Mimarl fotogrametrisinde stereo kameralar gibi tek kameralar da k kullan labilir. (Tde 1996).

Uzaktaki bir cismi yak resim fotogrametri yntemiyle ekmeye ba nca n lay grnt, odak dzleminin daha gerilerine d mektedir. Bunu engellemek iin odak uzakl sonsuza ayarlanmaktad r.

(a) Resim 5.14. (a) Wild (Leica) P31 tek kamera

(b) (b) Rolleiflex 6008 Metrik Kamera

ift Stereo makineler, iki tek kameran birbirlerine gre de ik yerlerden n i ekilmesi sonucu stereo kameralar elde edilen kameralard Prensip olarak bu iki r. kameranda ayn olmas n cins gerekir.

(a)

(b)

Resim 5.15. (a) C.Zeiss SMK- 40 ve SMK-120 ift Kameralar Canon ift Kameralar (b)

91

kamera birbirine bir boru ile ba ki lanm r. Bu boru uzunlu yak resim t u n fotogrametri al malar 120 cm, ok yak iin 40 cm dir. 120 cm lik boru iin lar baz 5-50 metre aras ndaki cisimlerin ekiminde, 40 cm lik baz 2.5-10 metre uzakl ktaki cisimlerin ekiminde kullanr. l

5.3.1.2.Metrik Olmayan Kameralar

yneltme elemanlar ndan tamam veya bir k bilinmeyen veya de ken sm i olan amatr resin ekme makinelerdir. Analitik ve dijital yntemde kullan labilirler. Bu kameralar fotogrametride kullan n labilmesi e fotogrametrik analiz program itli ierisine entegre edilmi kalibrasyon de erleri yard yla m olmaktad r. yneltmelerde kullan artikeller metrik olmayan kameralarda olmad lan iin foto raflar sadece k noktalar n e kullanr. l 5.3.1.3. Dijital CCD kameralar

Do rudan dijital resim ekme makineleri (CCD kameralar) de fotogrametri uygulamalar en yayg olarak kullan kameralard Dijital teknolojinin de nda n lan r. geli mesiyle birlikte CCD kameralar sa klar n lad avantajlar, grnt kaliteleriyle birlikte artmaktad CCD kameralar, direkt olarak say veri elde etme, elde edilen r. sal grntlerin kalitelerinin kontrol etmede kolayl sa k lamas art gnmzde ve k ucuz olmas ndan dolayelde ediliminin kolay olmas mimari fotogrametrik , uygulamalarda tercih edilmesinin sebebi olmu tur. Mimari fotogrametride foto makinesi seimi iin kesin bir kural yoktur. raf Belgeleme amac al kapsam gre de en znrlk ve istenen grnt ve ma na i format burada nemlidir. D znrlkl dijital foto makineleri lekli k raf izimler iin yeterli olmamaktad Mimaride lekli izim elde etmek iin yksek r. znrlkl foto makineleri kullan d Filmli foto makineleri burada raf lmal r. raf daha avantajl grnmektedir. Orta formattaki dijital kameralar binalar belgelenmesi ve kayedilmesi iin n t uygundur. Fakat dijital foto makineleri ancak otofokuslar raf kapat zaman ld kalibre edilebilir ve fotogrametrik uygulamalar iin kullan labilirler.(Pomaska 1998).

92

Grnt format 60x60 mm olan kameralar orta formatta kameralard Yak r. n resim uygulamalar en yayg olarak bilinen kamera rolleiflex 6008 kamerad iin n r. Bu kamera kltrel miras belgelenmesinde ideal znrl sahiptir. Ayr SLRn e ca Kodak Blue Plus Color Full Frame olarak bilinen dijital kameralar mimari fotogrametri iin olduka nemlidir.(Pomaska 2001). Tarama znrl ( dpi ) 300 Bykl maj ( piksel ) Bykl maj ( greyscale ) Maximum retrifikasyon/ kt le i

2244 5 1/200 Reseau a tekni ile al yarmetrik kameralar, mimari fotogrametri i an

al malar iin kurulmukameralard Farkl r. film formatlar e retimleri nda itli vard Rollei, Leica, Hasselblad gibi markalar yarmetrik kamera e r. n itleri mevcuttur. Genellikle mimari uygulamalarda amatr kameralar kullan lmaktad r. Fakat bu amatr kameralar, detayl fotogrametrik projede de hasarl da bir il, ya y lm k binalar belgelenmesinde herhangi bir ba belgeleme arac n ka olmad zaman kullan lmaktad Hanke ve Grussenmeyer 2002). r( 5.3.2. Taraylar c

Dijital fotogrametrik yntemle de erlendirme yap labilmesi iin elde edilen verilerin say sallar tlmas gerekir. Dijital kameralarla elde edilen veriler say sal olarak saklanabilmekte fakat analog kameralarla elde edilen veriler say sal olmamaktad bu verileri say r. te sallarmak, dijital hale getirmek iin taraylar t c kullanr. l Taraylar fotogrametrik belgeleme srecinde ok nemli aralard Yksek c r. znrlkte grnt elde edebilen analog kameralar, taraylarla birlikte h ve c zl hassas de erlendirme yapmanyan ra ar n s ivleme kolayl da sa larlar. 600 1200 4488 8976 20 80 1/100 1/50

izelge 5.3: stenilen le Gre Min. Tarama znrlkleri (Saro 2004) kt ine lu

Taraylar genel olarak alg c na ve tarama dzenlerine gre ikiye ayrrlar. c laylar l

93

- Masa st taraylar (Alg c c lay hareketli-tarama dzlemi sabit) - Silindirli taraylar (Alg c c lay sabit-tarama dzlemi hareketli) - Fotogrametrik taray lar c Silindirli taraylara resim yerle c tirmek zor dur ve ok dikkat ister. Ayr ca resimde kayma olabilmektedir. Bu nedenle fotogrametrik de erlendirme i lemlerinde daha ok masast taraylar kullan c lmaktad Normal standart bir masast r. tarayda tarama yapabilmek iin kalibrasyona ihtiya vard nk istenilen c r. kt le gre znrlk de ir. ine i Masast taraylar, zel olarak fotogramegtrik ama iin retilmi c taraylar c de illerdir fakat ucuz olmalar foto ve raflar sallarmalar m say t bak ndan mimari fotogrametrik al malarda tercih edilirler ve kullan labilirler. Fotogrametrik taraylar ise, fotogrametri firmalar c ndan zel olarak imal edilmiok yksek geometrik znrl ve do , rulu olan taraylard u c r. Mimari ararmalar nemli olan, imaj bykl le obje znrl ve t , kt igrnt znrl nemlidir. Objenin detayl tlmasve belgelenebilmesi arar iin, sonu rnnn yksek znrlkl olmas gerekir. Foto rafik rnlerin say sallar nda, hem film esasl tlmas kameralar hem de n dijital kameralar avantajlar n ndan yararlan d Her ikisinin de kendine gre lmal r. avantajlar vard Film esasl r. kameralar, kaliteli grnt ve daha byk grnt format elde edilmesini sa larken, dijital kameralar da say veri elde edilimini sal kolaylarmas toplanan verilerin depolanmas m t ve bak ndan daha avantajlr. Her d ne ekilde olursa olsun, mimari belgeleme iin gerekli znrl gre, zellikle e detaylar zgnl n gerekle tirilmelidir. ve btnl bozulmayacak ekilde tarama i lemi

5.3.3. Yazmlar l

Al lekli foto ve grntlerde olan deformasyon, grnt ve nan raf ekil bozukluklar sistemden kaynaklanan her trl hatan giderilerek, leklendirme ile n i lemiyle gerekli dzeltmelerin yap , foto ve grntlerin lekli ve lmas raf al maya hazhale getirilmesine kadar yap i r lan lemlerin hepsine de erlendirme i lemleri denilmektedir.

94

Foto ekimi, kontrol noktalar n yeri ve koordinat noktalar n llmesi raf n n i lemlerinden sonra tm bu verileri de erlendirecek bir fotogrametrik sistem gereklidir. Gnmzde bu de erlendirme dijital sistemlerle gerekle mektedir. Hava fotogrametrisi de erlendirmesi yapan aletlerin o kapasiteleri byk oldu u undan yersel de erlendirme de yapabilir. Bunlardnda yersel de n erlendirme gnmzde e dijital kameralarla da yap itli labilmektedir. Dijital kameralar klasik kameralara oranla stnken baz ynlerden de birok dezavantaja da sahiptirler. Bu kameralar hassasiyetini etkileyen en nemli konular n pixel boyutu, ay gc ve do rma ruluktur. Dijital kameralar grnt dzlemi, iki n boyutlu alg c lay taraf ndan olu turulmu Alg c belirli aral tur. laylar klarla al nan sinyalleri kaydederler. Bu sinyaller de daha sonra say sallar tlarak say grnt sal verisi haline gelir. De erlendirmede kullan yazmlar mono, stereo ve n demetleri lan l yntemlerini kullananlar olmak zere sflandl Mono de n rrlar. erlendirme yapan yazm Rollei firmas l taraf ndan retilmiMSR d Stereo de r. erlendirme yapan yazmlar ise photomodeler, CDW,pictran, photocad, phodis, photomod, Vexcel l FOTOG, 3DMapper, tritop, sahapecapture, photo3D, spg data 3D, digi 21, v- stars, cap, aicon 3d studio, dpa-pro gibi yazmlard Bu yazmlar genel olarak say l r. l sal arazi, say sal ykseklik ortofoto ve ortofoto mozaik olu turulmas iin

kullan lmaktad r. Mimaride koruma amalbelgelemelerde esas olan, yapn geometrisi, n dokusu, meydana gelen bozulma ve deformasyonlartespitidir. n Mimaride yapyzeyine ait ayr largrselle nt tirmede kullan yazmlara lan l dzeltim yazmlaryap n geometrisini belirlemede kullan yazmlara da l , n lan l lm yazmlar l denmektedir.

Dzeltim yazmlar tek bir foto zerinde dzlem tan l , raf mlama yoluyla, perspektif grnty ortogonal bir grnt haline dn tren, foto makinesi raf iinde olu arp klardan olu grnt bozukluklar an kl an nkontrol edebilen yazmlar dzeltim yazmlar r.(Turan 2004) l l d

95

Dzeltim yazmlarfoto l , raflardan dzeltilmi rektife edilmigrntler ve bu dzeltilmi grntlerden de fotomozaik, fotoplan, say ortofoto gibi sal grntler elde edilmektedir. Yayg olarak kullan dzeltim yazm n lan l Roleimetric MSR dir. Bu yazm l n dnda ELPS, Photoplan gibi yazmlar da kullan l lmaktad Mimari koruma r. alan malzeme, bozulma, deformasyon gibi verileri ayr nda ayr n sfland yazl ran m da Metigomap yazmr (Turan 2004). l d Nesne geometrisini belirlemede kullan yazmlar lm yazmlar r. lan l l d Stereo grnt ve n demetleri yntemlerini kullanan yazmlarla lm yapmak l mmkndr. Gnmzde n demetleri yntemine dayanan yazmlar daha ok l tercih edilmektedir. lm yazmlar l ndan elde edilen 3 boyutlu grsel veriler, kltrel miras belgelenmesinde nemli bir yere sahiptir. Ayr bu veriler n ca zerinden CAD ortamlar iste ba nda e lolarak doku kaplmodeller, renderl modeller ya da iki boyutlu veriler olu turulabilmektedir. Yazm seilirken sistem kurgusunun sade olu proje ilerlemesinde sa l u, lad kolayl yneltme hassasiyeti, kullan kolayl zelliklere dikkat edilmelidir. k, m gibi Lebel e gre (1994), fotogrametrik al malarda kullan lacak olan yaz lar ml n a zellikleri sa adaki lamas gerekmektedir. - Grnt elde edilimi - Matematiksel model - Koordinat dengelemesi - ve dyneltmeleri ieren fotogrametrik i ak - Yakla de retimi k er - Veri elde edimi iin noktalar, izgiler ve sembollerle ilgili birimler - GIS/ CAD arabirimi - Dijital de erlendirme modeli(DEM) - Veri elde etme, do rulama, grselle tirme, bilgisayar ortam rneklendirebilme nda - Otomatik grnt e tirme, izgi izleme vs. le - Grnt dzeltimi - Orto grnt elde etme, - Grnt dengeleme - Dijital grntleri analiz iin daha dzenli hale getirme gibi zellikleri bar rmal r (Manea ve Calin 2005). nd d

96

5.4. Mimari Fotogrametri iin ltler

Ba l bir mimari fotogrametrik al ar ma iin e itli bak a lar de erlendirilmelidir. rne grnt elde edilimi iin maksimum zaman limiti, in, grntlerin elde edilmesinden sonraki fotogrametrik sre, foto raflar renkli ya n da siyah beyaz olmas sonu rnde istenilen detaylar, grnt elde edilmesinin , maksimum ve minimum zamanlarsistem maliyeti, sistemin ta , nabilirli projenin i, amac sonu rnde istenen hassasiyet gibi faktrler saklbir fotogrametrik , l al iin de ma erlendirilmesi gereken eylerdir.

CIPA (1981) a gre, fotogrametrik ararmalar iin gerekli olan fotografik t al malar planlanmas kalmaz olarak, arar binan ve evresinin n , n tlan n zelliklerine, grnrdeki amaca, gerekli do rulu derecesine, mevcut ekipmana un ve minimum maliyette en yararl sonulara ula madaki iste ba d Phillips e lr.( 1994). Mimari projeler iin en ok gerekli olan, mmkn oldu kadar do veridir. u ru Burada do rulu derecesi, projenin e un idine ba d Her uygulamada istenilen l r. do rulu sa un lanabilmesi iin farkl ruluk gerekleri yap do lmasgerekecektir. Baz durumlarda da, istenilen hassasiyet iin fotogrametrik yntem de elle lm il, yap lmas gerekebilir. da

5.4.1. Foto Al ve Kamera raf m

Bir objenin 3 boyutlu modelini olu turabilmek iin en az iki n-foto rafla obje aras nda- ya da bir n ve bu noktan elde oldu yzey aras bir kesi n u nda ime ihtiyac z vard E ikiden fazla n varsa, bu obje 3 ya da daha fazla foto n r. er rafta gstertiliyor ve nsal zmn mmkn oldu gstermektedir. unu Kamera i yneltmesi ve d yneltmesi parametreleri bilindi takdirde i herhangi bir problem yoktur. Fakat d yneltme parametreleri bilinmedi zaman, i d yneltmeyi hesaplamak iin obje zerinde en az 3 kontrol noktas ihtiya na vard Kamera parametrelerinin bilinmemesi durumunda ise obje yzeyi ile grnt r. yzeyi aras ndaki ba lant izd denklemi ile sa r. Fakat bunun yan iki m lan nda,

97

mesafedeki minimum 4 kontrol noktas edilmek zorundad bir stereoskopik elde r. yi grnt elde edilebilmesi iin, kameralar birbirlerine mmkn odlu kadar paralel u olmal iyi bilinen, i yneltmeleri kalibre edilmive lens distorsiyonlar olan , az metrik kameralar tercih edilmeli ve kamera pozisyonlararas ndaki mesafenin, kameralar objeye olan mesafesine oran ile 1:15 aras olmal r. (Hanke ve n 1:5 nda d Grussenmeyer 2002). Dijital grntlerin kaliteleri, sonucu da nemli oranda etkiler. D k znrlkl dijital kameralar kullan n lmas da ucuz taraylar kullan , ya c n lmas 3d grsel modelin olu turulmasiin yeterli olsa da hassas bir metrik veri elde edilmesi iin yeterli olmamaktad r.

Gnmzde yayg olarak kullan dijital kameralar mimari fotogrametrik n lan uygulamalarbyk bir k iin yeterli znrl sa n sm lamaktad (Alby 2003) r

Uluslar arasararmalar sonular minimum kontrol noktas uygun t n , , kalibrasyon dikkate al nd nda, modern bilgisayar teknolojisi, metrik olmayan kk formattaki foto raflar da fotogrametrik i n lemlerde kullan lmas izin na verdi gstermektedir. ini Bu varsay n sa mlar lanabilmesi iin foto ekimini dikkate alarak bir raf ereve haz rlanmak zorunda kal r. Bu erevedeki kurallar 3 bak alt nm t l nda toplanm her bak kendi iinde 3 alt ba ayr iin bu kurallara 3x3 kural , l la ld denmi tir. Mimari fotogrametri ile ilgili 3x3 minimum kurallar Waldhaeusl&Ogleby 1994 te a adaki ekilde a klanm r. t - 3 geometrik kural - Obje zerindeki kontrol bilgilerinin haz rlanmas - Obje btnnn kaplanmas foto iin raflarnas naca n planlanmas n l al n - Stereo de erlendirme iin foto al n plan n yap raf m n n lmas - 3 fotografik kural - En uygun kameranseimi n - Kameranelde edili n i -Homojen ayd nlanman seilmesi- foto n raflar ekilece uygun zaman n i n ayarlanmas

98

- 3 dzenleme kural - Uygun taslak, eskizlerin yap lmas - Fotogrametrik operatr iin gerekli olan ek bilgilerin, uygun protokoln yaz lmas - Sonu rnn kontrol ve depolanmas (Csaplovics ve ark. 2002). Bu kurallar fotogrametri ya da onunla ilgili disiplinlerle u an insanlar iin ra kolay anla ve rehber olma niteli lan inde haz rlanm mimari fotogrametride , sakl l sonular elde etmek iin dikkate al nmasgereken kurallard Foto r. raf, antropoloji, sanat tarihi ya da mimarl alan al insanlarla i k nda an birli i yap nda, bu kurallar farklko ld ullar alt ok farklobjelere pratik olarak nda uygulanabilmektedir. Mimari fotogrametride yap n foto n raflaral myap lmadan nce, rlvenin hassasiyet derecesine karar verilmelidir. Ve istenilen bu hassasiyete gre de kamera seimi yap d Metrik kameralar bu i iin olduka uygun olsa da, lmalr. ler gnmzde dijital kameralar da kalibrasyon birimi arac gerekli hassasiyeti sa yla lar duruma gelmi lerdir. stenilen hassasiyete gre al yap m labilecek maksimum uzakl tespit edilmelidir. Bu bilgiler k maksimum al n yap nda m labilece i uzakla ba laryard yla hesaplanabilir. k a daki nt n m

Foto le = Grnt Do raf i rulu / De u erlendirme Do rulu u Al Uzakl Odak Uzakl Foto le (Sa lu, 2004) m = / raf i ro

Bu konuda ICOMOS un 1993 y kongresinde kameran bulundu platform ile l n u ekim yap obje aras lan ndaki mesafenin 1/5 ile 1/15 aras olmasgerekti nda i yay nlanm r (ICOMOS, 1993) t Mimari fotogrametride foto al yaprken, raf m l - Glge, yans yanm ma, foto raflar olu nengellemek iin foto n mas rafik ekimler uygun ayd nlanma ko ullar olmal r. Bu konuda pozometre denilen nda d aralar yard mcolabilmektedir. Pozometre, foto rafta grntlenmek istenen yzeyleri tespit ederek ortam k n iddetini le ve sonularverir. Kameraya entegre edilebildi gibi ayr i olarak da kullan labilir. Ortamdaki parlakl n yan ra s kontrastl n ayarlanmas olduka nemlidir. Kontrastl fotogrametrik analiz da k programlar de tirilebiliyorsa da, foto al s nda ayarlanmas nda i raf m ras gereken

99

bir

konudur.

Ortamdaki

glendirebilmek

iin

fla gibi

vericiler

kullan labilecegibi, azaltmak iin gnn uygun saatlerini beklemekte de yarar i vard r. - Foto al na ba lmadan nce, allacak alan nceden mutlaka grlmeli raf m lan ve izlenecek ynteme nceden karar verilmelidir. - Her bir cephe iin en az 3 foto ekilmesi gerekmektedir. Farkl lardan al raf a nan bu foto raflar aras ndaki yak nsamada optimum de 90 derecedir. Fakat 60 derece er de iyi bir derece olarak kabul edilir. Bu foto raflar birbiri zerine binme oran n en az %50 oran olmal r. Bu binmenin yap nda d lmas yzey kaplamas gereklidir.( iin Arias ve ark 2005).

Belli bir uzakl ekilen foto n kapsayabilece maksimum obje bykl ktan raf i ise a ba yard yla hesaplanabilir a daki nt m Resme Girecek Maksimum Obje Boyutu = Faydal Resim Boyutu / Foto le raf i (Yi lu 2002) ito

- Hareket eden, kayan foto raflar engellemek iin makine mmkn oldu kadar bir u tripod zerine oturtulmalya da o yoksa kamera sabit bir elemanla desteklenerek , ekim yap d lmal r. - Foto raflar alandan ykseltilmi platformda ekilmesi tercih edilmelidir. n, bir - Foto al iin ideal olan, bir foto n tam orta ykseklik pozisyonundan, raf m raf di erlerinin de mmknse daha d ya da daha yksek noktalardan al k nmas , mimari objenin geometrik a tamamlanmas dan iin idealdir. Cepheye ait detaylar ise yak resim n fotogrametrisi yntemiyle al nan di er foto raflardan

tamamlanabilir.(Gomes ve ark. 1999) - Yap nnde l almay engelleyici herhangi bir engelin bulunmamas gerekir. - Yap ait foto n al ya raf nabilmesi iin yeterli uzakln sa lanmas gerekir. - Doku kalitesi iin resimler yak ndan ve yksek znrlkl foto makineleriyle raf ekilmelidir. - Foto almada her nokta, yeterli kesi an en az iki noktas raf im s n yla kesi melidir. izgilerin paralel olu n bilinmesine ilave olarak, dzlemlerin dz lar n

100

olmas hatlar dik olmas ve n objenin geometrisin gl ve homojen sonular n n elde edilmesine yard olur (Hanke ve Grussenmeyer 2002). mc Alk 1978e gre resim le en uygun al ve de , i m erlendirmeyi sa layacak

biimde seilmelidir. Resim ve de erlendirme lekleri aras ndaki oran mimari al mlardaki denemelere gre 10:1 den daha kk olmas l olur. sakl - Foto al kameras koyu yada a renkte al yap raf m yla k m lmas n nlenebilmesi n iin makinenin ISO de kontrol edilmelidir. eri 5.4.2. Hedef noktalar llmesi

Yersel fotogrametri yntemiyle rlve al nda ya allacak alan mlar n foto daha nceden al r ve hedef noktalar llmesi s nda bu kroki altl raf n n ras k olarak kullanr ve llen hedef noktalar kroki zerine i l bu aretlenir ya da foto raf zerinde koordinat noktalar bilinen noktalar da foto raflan Byle durumlarda r. foto zerindeki hedef noktasi raf areti kolayl grlebilir olmal r. Yap kla d zerine yap r hedef nokta i lan t aretleri, yap n nemli blmlerini kapatmamal n , yaprenginden farkldikkat ekici bir renkte olmalve okunabilir byklkte olmal r. Ayr ya d ca, mur, kar ve rzgr gibi kt hava ko ullar kardayan na kl olabilmesi iin polyester ka gibi zarar grmeyecek ka t zerine tlar kt al nmal r. Fakat bu tr ka ya da yap d t maddelerin yap ya da hassas kan ya blgelerine kalemi oyma, ini gibi blgelerine- zarar vermemesine dikkat i, edilmeli, bu gibi durumlarda, hassas blgelerin yakevresine yap r d n lmal r. t Sa klbir fotogrametrik de l erlendirme yapabilmek iin foto al raf m yaprken, foto alan giren hedef noktas s dikkat edilmelidir. Tek resim l raf na sayna fotogrametrisi ynteminde, foto alan yeterli say mininum 4raf na da nokta

girmesi gerekmektedir. Yntem olarak ift resim fotogrametrisi ynteminin kullan durumlarda ise, foto iftlerinin ortak alanlar girecek hedef noktas ld raf na minimum 4- yeri ve say iyi belirlenmelidir. s

5.4.3. Kullan Yazm lan l

Mimari fotogrametrik al malarda kullan yazmlardan Pictran, Rollei lan l CDW, Imbun, VerTech gibi birka yazm aras en uygununun seilebilmesi iin l nda

101

bir performans de erlendirmesi al masyap ararma sonucunda, hangi lm t yazm en ba l l n ar oldu sonucuna var u lamam her birisinin kendi ierisinde , avantaj ve dezavantajlar oldu ortaya i trne gre uygun zmn u km ve in seilmesi gerekti sonucuna var r. Burada nemli olan yazm al i lm t l n, n man gereklerine ve al n amac uygun olup olmadr. (Wiedemann ve ark.) man na d 5.5. Mimari Fotogrametrinin Geli imi

Gen bir mimar olan Albrecht Meydenbauer, 1858 ynda foto l rafik grntleri binalar dokmantasyonunda kullan n lmas fikrini bulmu Fakat bu tur. d ncesinin teknik a gerekle dan ebilmesi iin byk bir istekle al ve m ortaya att bu yntemin bir dokmantasyon yntemi olarak kabul grmesi iin mcadele etmi Mimar Meydenbauer, kltrel miras gelecekte ne gibi tir. n problemlerle kar abilece kltrel miras objelerinin ileride rekonstrksiyon ya la ini, da yeniden in edilme durumlar n olabilece o zamanlar fark etmibu nedenle a n ini , kltrel mirasbelgelenmesinin kalmaz oldu zerinde n n u iddetle durmu tu. 1834 ynda Toley de do Alman mimar Meydenbauer, Berlin de l an Bauakademie(Mimarl Okulu) okuduktan sonra, Prusya hkmetinde yap k ararmac t solarak greve ba r. grevi Wetzlar lam t lk ehrindeki katedralin belgelenmesi olmu 1858 ynda, katedrali belgelemesi iin rlve almas tur. l s nda, katedralin yan taraf ras ndaki dar geitten d ve bu olaydan cephedeki m direkt lmlerin yerine foto raflar zerinden llerin al nmas n daha kolay n olaca ve bunun gerekti karara vermi Ve bu olaydan sonraki al n ine tir. malar n bu d nceye adam r. t

102

(a)

(b)

Resim 5.16: (a) 1885-1932 y llararas fotogrametrik enstit olarak kullan Bauakademie nda lan (Mimarl Okulu) (b) Mimari fotogrametrinin ilk ortaya Meydenbauerin dar geidinden k kt d Wetzlar Katedrali Eyll 1858 ( Albertz, 2001) t

1860 ynda Prusya Kltrel miras mze mdr ne bir not yazarak, l foto rafik grntlerin objeyle ilgili daha ayr lve yksek do nt rulukta bilgi saklayaca dair bir not yazm r. Kltrel miras belgelenmesinin gerekli na t n oldu una inanarak Kltrel Miras Ar ivi d ncesini geli tirmi tirDenkmalerarchiv-. Bununla birlikte bu d ncesinin bir belgeleme yntemi olarak kabul grmesine kadar, hkmetten bu konuyla ilgili maddi ve manevi destek alana kadar birok problemle kar r. lam t al malar bu ynde yo n unlaran Meydenbauer, zamanla ticari kameralar t n bu iyeterli olmadn nedenle zel kameralar geli bu n tirilmesi gerekti fark ini etti.Fakat burada asproblem, fotogrametrik bir kamerayla bir lm aletinin tek bir l sistemde nas l kombinde edilece Bu nedenle 1867 ynda Pantoskop ad iydi. l verilen genia lenslerin kullan bir alet icad etti. Bu alet, gnmzdeki metrik l ld kameralar n, - Pozland rmadan nce grnt dzleminin tan mlanmas , - Grnt koordinat sisteminin entegrasyonu, - Poz sresinde foto tabakas raf zerinde grlen apraz k sistemi llar - Baca mesafeyi belirlemek iin karma odakl l k tasar kalibre edilmiodak m, uzakl - Yatayda kamera dzlemini, d eyde grnt dzlemini ve bir grnt koordinat eksenini yatayda ayarlayacak tripot

103

gibi zellikleri ta yordu. Meydenbauer in buldu bu teknik zmler, daha sonra u geli tirilecek olan btn fotogrametrik kameralar n temel elemanlar n ekillendirmi ( Albertz, 2001). tir etti bu aletle, Berlin in 180 km gneyindeki Feryburg- on- Unstrut kent cat i kilisesinin metrik grntlerini kayetti. Yapt bu al t malarda kameras ar ba l oldu ve fotogrametrinin mimari ve topo rafya amal kullan da labilece ispat etti. ini Ve Meydenbauer, fotoggrametri ba 1857 ynda ilk kez bir mimari gazetede l n l yay mlad . Meydenbauer in kulland yntemler tan mlay geometrik kurallar c takip eden grafik izimlerdi. Bunun yap ise grntnn tam olarak d m ey oryantasyonuyla mmknd. Onun prensibi, her b ir grntnn obje zerinde en az 1 kontrol noktas yan oryantasyonunun belirlenmesiydi. ve Kltrel miras olarak belgelenecek bir yapn tamamlanm modelini n

olu turabilmek iin iki yntem kullan yordu. Birincisi, e obje zerinde yatay er izgiler varsa, burada gzden kaybolan noktalar belirlenmesi. Ve bu tr grntleri n elde etmek iin k eden ekilmi foto raflar kullan . rd kincisi iki n grafiksel n olarak kesi mesiyle bir noktan yerinin bulunmas Bu metodun di bir ad n . er dzlem- masa fotogrametrisi- plane- table photogrammetry-. ya da daha fazla ki grntde belirlenmi olan herhangi bir obje noktas n plandaki yerinin n belirlenmesi. Bundan bir sonraki ad da, yksekli izilmesiydi. mda in

(a)

(b)

Resim 5.17: (a) Meydenbauerin 1867 ynda yap l lmolan ilk fotogrametrik kameralar ndan biri (b) 1890 ynda retilen yeni jenerasyon kameralardan biri( Albertz, 2001) l

104

Meydenbauer in al malar Prusya Kltr Mdr nden destek gelmi na , 1882 ynda, hkmet kontrolnde bir ofis kurulmu Uzun tart l tur. malar ve Meydenbauer in yapm oldu fotogrametrik belgelemelerin tarafs uzmanlar u z taraf tekrara llerek fotogrametrinin do ndan rulu unun ispatlanmas ndan sonra, 1 Nisan 1885 ynda Royal Prusya Fotogrametrik Enstits, dnyadaki ilk l fotogrametrik enstit kuruldu. Enstit Berlin merkezine kuruldu. Enstit binas ehir , Meydenbauer in 30 y l nce mimarl k rencili yapt ini Bauakademie ydi. 1886 ynda Meydenbauer, yeni jenerasyon kameralar l retti ve ta nabilen, takp sklebilen bir kamera tasarladGrnt format l . 40x40 cm idi. Hatta zel amalar iin 30x30 cm ve 20x20 cm olanlarda yap . Fakat maalesef bu lm t kameralar 2. Dnya Savas nda yok oldu. Bunlardan sadece iki kamera mevcut, ras onlar da ne Meydenbauer, ne de arkada taraf lar ndan kullan lmam r. t Meydenbauer ve ekibi, al sresince, yani 1885 ve 1909 y aras o ve ma llar nda ekibi yakla 1200 ann yakla 11000 ararma foto n k t k t raf ekmi Prusya tir. dnda Almanya da yakla 100 binadan yakla 1600 foto elde etmi Ve k k raf tir. Almanya dnda yakla 800 foto ekilmi Bunlar genellikle Yunanistan, k raf, tir. Lbnan ve Trkiye de stanbuldan olmu Meydenbauer emekli olduktan sonra tur. arkada 1920 tarihine kadar al lar malar devam ettirmi ar yakla 2600 n ve iv k objenin 20000 foto kayna ula r. I. Dnya Sava ndan sonra, politik raf d m t de iklikler ve ekonomik zorluklarla birlikte Almanya daki geli ve buna ba i im l olarak enstitdeki durum da de mi 1920 den sonra fotogramterik al i tir. malar minimuma inmi enstitnn ad ve Public Institute for Images olarak de tirilmi i tir. Ve asamace amalar iin foto satarak para kazanmak olmu (Albertz l , itli raf tur. 2001)

5.6. Meydenbauer Ar ve Kltrel Miras Belgelenmesi ivi n

Meydenbauer olduka ileri gr bir insandHayat al l . ve malar boyunca amacPrusya da mimari fotogrametriyi yaymak ve tm Almanya iin Kltrel , miras ar olu ivi turmakt nedenle d . Bu ncelerini, yaz bas yapt yay l nla, nlarla, verdi konferans seminer ve derslerle yaymaya al . Baca yay ndan biri i t l nlar 1894 ynda yay l nlanan Bir Alman Kltrel Miras Ar ividir.-A German Cultural

105

Heritage Archive. 2 sene sonra Kltrel Miras Ar ve Onun Fotogrametriyle ivi Olu turulmas A Cultural Heritage and its Creation by Photogrammetry- bakl l notlar yay n nlam r. Bu notlar Meydenbauer, ar t nda ivleme ve belgeleme iin en uygun teknikleri ve e amalar iin metrik foto itli raflar kullan n lmas n anlatm r. Ve yakla olarak 12-15 y sresince Almanyan tm en nemli t k l n kltrel miras n belgelenebilece de ileri srm Fakat en yaz ki, ne n ini tr. k yay , ne seminerleri, ne notlar nlar bekledi etkiyi yaratmam Meydenbauer i ve 1909 ynda 75 ya l ndayken Royal Prusya Fotogrametri Enstitsnden Mdr olarak istifa etmi grevinden ayr r. ve lm t Meydenbauer in koleksiyonu, 35 y boyunca enstit raflar saklanm l nda , 1933 ynda enstit bir ba binaya ta nca koleksiyon II. Dnya Savaboyunca l ka n Berlin Saray n atnda saklanm r. 1945 te Sovyet ordusu koleksiyonu tm n s t materyalleri 935 adet ah kutuyla Moskova ya getirmi i hala ap tir. eri bilinemeyen 56 kutu bir sanat mzesine, kalan 879 kutu Mimarl Akademisi k Mzesi ne getirilmi 1958 ynda bu kutular Alman hkmetine geri verilmi tir. l fakat geri verilen belgeler iinde kamera kalibrasyonlarkataloglar ve lmle ilgili , dokmanlar yoktur. Ve bu dokmanlar hala kay r. pt Cam plakalar e nedenlerle y n itli pranmas ndan dolay bu koleksiyonun bir , kopyayla korunmas karar var 1893 tarihinden itibaren orijinal negatifler na lmve yeniden yap sa filmlere evrilmi 40x40 cm olan grnt formatlar lmve lam tir. da 18x18 cm e d rlm Ar tr. iv uanda Waldstadt, Berlin e yakla 30 km k gneyde bir kentte, Office for the Preservation of Monuments of Culture of the Federal County of Brandenburg da koruma alt al ve modern ko na nm ullar alt korunmaktad nda r.

106

107

6.

YERSEL

FOTOGRAMETR YNTEM YLE

RLVE

ALIM

TEKN N KONYADAK N TA KAPILARA UYGULAMA RNEKLER

Yersel Fotogrametri ynteminin mimaride zellikle detayl i ve lemeli yap n ve lar blmlerinin rlvelerinin al nmas kullan nda labilirli Konya Karatay Medresesi i, ve Konya S ralMedrese rne zerinde yap uygulamalarla arar r. i lan tlm t al kapsam ma nda uygulamadan elde edilen iki ve boyutlu sonular gsterilmi tir.

6.1. Yersel Fotogrametri Yntemiyle Rlve Al Tekni m inde Uygulama Ad mlar

Yersel fotogrametri yntemi ile rlve al projeleri birka basamaktan m olu maktad Bu yntemle rlve al na ba r. m lamadan nce al n hassasiyet derecesine karar verilmesi man al alan yap ma nda lmas gerekenlerin planlanmas al alan kullan ma nda lacak ekipmana karar verilmesi

gerekmektedir. Bu kriterlerin belirlenmesinin ard ndan sa kl l bir ekilde arazi ve bro al mas yap d lmal r. Arazi al nda, mas - Yap tarifleyen foto y raflaruygun zaman ve uygun a ekilmesi n dan - Yap zerindeki kontrol noktalar n belirlenmesi n - Yap zerinde belirlenen kontrol noktalar n llmesi n Bro al nda, mas - llen noktalar foto zerinde i n raf aretlenmesi - Yzeylerin tan mlanarak foto zerinden izilmesi raf - Projenin i lenmesi - E istenirse doku ile kaplanmas er (Dlgerler ve ark., 2005) i lemleri yap lmaktad r. 6.2. Uygulama Kapsam Kullan Ekipman zellikleri nda lan

108

Yersel Fotogrametri ynteminin Konya S ral Karatay Medreselerinin ta ve kap n rlvelerinin al nda uygulanmas ras kullan yazmda ve lar n mlar s nda lan l hassasiyette herhangi bir problemle kar lmam detaylar izimi iin yksek la , n znrlkl dijital foto makinesi tercih edilmi Yazm, lkemizde ve yurt raf tir. l dnda da kullan bir yazm olup fotogrametrik de lan l erlendirme s nda ve iki ras boyutlu model, izim, koordinat verilerini de bar ran bir programd nd r. Yersel fotogrametri ynteminde, metrik kameralar daha hassas olmasve n daha do sonu vermesine ra ru men, olduka pahal az bulunur olmas ve sebebiyle ararma kapsam dijital kamera kullan r. t nda lm t Yap zerinde belirlenen kontrol noktalar n llmesi, reflektrsz, lazer total lar n station yard yla yap r. m lm t

6.2.1. Kullan Kamera zellikleri lan

Konya Karatay Medresesi ta kapnfotogrametrik yntemle rlve al n s n m n yap nda, Sony DSC-F828 dijital foto makinesi, S lmas raf ralMedrese ta kapnda Canon dijital IXUS 750 dijital foto makinesi kullan r. Kullan s raf lm t lan bu kameranzellikleri a belirtilmi n a da tir.

Canon dijital IXUS 750 kamera zellikleri - Piksel say: 7.1 milyon piksel s - Maksimum znrlk: 3072x2304 - Optik zoom dahil - Sabit odak uzakl k - Diyafram: F2.8 - F4.9
Resim 6.1. Canon IXUS 750

6.2.2. Kullan Jeodezik lm Aletinin zellikleri lan

109

al mada lazerli total station kullan r. TOPCON GPT 3007 total station lm t aleti zellikleri a belirtilmi a da tir. Topcon GPT 3007 total station zellikleri 1200 metreye kadar reflektrsz lm yetene i Dahili 24000 nokta al ve haf tutabilme m zada Direkt bilgisayara aktar m Usb ve ba k lant olana

Resim 6.2. Topcon GPT 3007 Total station

6.2.3. Kullan Fotogrametrik Yazm zellikleri lan l n

Konya Karatay ve S Medrese Fotogrametrik de ral erlendirme al nda mas Photomodeler 5.0 yazm l kullan r. lm t Photomodeler program Windows 95 ve daha st versiyonlar al nda abilen ve minimum artlar M.B. Ram, 30 M.B. bo ; 16 alan, 800x600 ekran znrl , 32000 renkli zelliklere sahip Pentium model bilgisayarlard r. Photo Modelerde foto raflardan 3 boyutlu verilerin elde edilmesi, 3 boyutlu lmlerin yap lmasve 3 boyutlu modellerin olu turulmasesas dayan na r. Otomatik kamera istasyon ynelimi, Kamera kalibrasyon arabirimi, yataylama rektifikasyon- , karakteristi bilinmeyen bir kamera ile al bir foto i nan raftan kameray yeniden kurma, nokta lm, 3d grntleme, 2d grntleme, yzey birle tirme gibi zellikler ta bir yazmd yan l r.

110

Elde edilen sonu grnt, 3d ya da 2d olarak depolan Bu sonu rn ayn r. zamanda dxf (2D ve 3D), 3D studio, Wavefront OBJ, WRML (1 ve 2), Raw ve Microsoft Direct x formatlar da dn na trlebilmektedir.

6.3. Konya Karatay Medresesi ve Ta Kap s

Resim 6.3. Konya Karatay Medresesi genel grnm

Seluklular zengin abidevi yap ndan olan Konya Karatay Medresesi, n lar kubbeyi ve duvarlar kaplayan ini mozaik sslemelerinin yan grkemli portali nda ile de nemli bir yere sahip olan eserimizdir. Medrese ad, Seluklu Devletinin en byk vezirlerinden olan Celaleddin n Karatay dan alm r. Zengilere ait olan k dolgularrenkli ta t e , kakma gemeler, Seluklu sls kabartma yaz ince detayl lar, mukarnaslar, sarma kemer motifleriyle ta lemesinin en asil kompozisyonlar biridir. i ndan

111

(a) Resim 6.4. (a) Karatay Medresesi Portal mukarnas (b) Portal yan panosu

(b)

Ta kap daki kitabede 652/12251 rakam medresenin in edildi tarihi , a i belgelemekte fakat kitabedeki ta n farklolmasin tarihinde tereddtler lar a yaratmaktad renk mermerin kullan r. ki ld medrese do cephesinin gney u ucunda yer alan ta kap beyaz olan mermer daha ok kullanrken, gri olan da l mermere daha az yer verilmi 2 metre derinlik, 7.40 metre geni ve 8.5 metre tir. lik yksekli d en ok gze arpan eleman olan portal, mimari dzen, malzeme iyle ta ve kompozisyonu ile Anadolu Seluklu portal gelene inden ayr lmaktad Seluklu r. portallerinde kavsaray dolduran mukarnaslar, yukar do gittike daral tepede ya ru p tek hcre ile tamamlan rken, burada yan yana behcre ile bitmektedir. (Erdemir 2001) Eser gnmzde ini Eserleri Mzesi olarak kullan lmaktad r.

6.3.1.

Karatay

Medresesi

Ta

Kap Cephe s

Rlvesi

Fotogrametrik

De erlendirmesi 6.3.1.1. Kamera Kalibrasyonu

Kalibrasyon, metrik olmayan kameralarda retici irket taraf ndan daha nce belirlenmemiolan kameran odak uzakl n dnda fotogrametrik i lemler iin gerekli olan asal nokta kay klargrntnn k koordinatlar kl , e gibi bilgilerin bulunabilmesi iin yap lmasgerekli bir i lemdir (Sa lu,2004). Kalibrasyon ro

112

i leminin yap lmas fotogrametrik de , erlendirmede gerekli olan odak uzakl n n hesaplanabilmesi iin gereklidir. al mada kullan Canon foto makinesi, photomodeler programiindeki lan raf camera calibrator birimiyle kalibre edilmi kalibrasyon sonular a , ada gsterilmi tir.

(a)

(b)

Resim: (a) Canon IXUS 750 kalibrasyon sonucu (b) Kalibrasyonda kullan lan ablon

6.3.1.2. Foto Al raf m

Karatay Medresesi fotogrametrik de erlendirmesi s nda Photomodeler 5.0 ras yazm Canon IXUS 750 dijital foto makinesi kullan r. Foto l ve raf lm t raflar yap n ve havanuygun oldu gn ve saatlerde farkl lardan al r. Karatay n n u a nm t Medresesi Ta Kap cephesinin fotogrametrik de s erlendirmesi iin 16 adet foto raf kullan ift resim fotogrametrisi yntemi ile her bir foto ortak hedef lm , raf, noktalar n oldu di foto n u er raflarla ak r birbirine referans edilmi lm t , tir. Foto al nda, yapnnde, yap raf m yya da yap n herhangi bir blmn n engelleyecek bir durumla kar lmam r. Sadece yapnnden ana yol la t gemesinden dolay foto , raflar trafi yo olmad n, in un zaman dilimlerinde al nmas zen gsterilmi na tir.

113

Resim 6.6.:Foto al istasyonlar photomodelerraf m

6.3.1.3. Fotogrametrik izim

Fotogrametrik yazmda l

nce koordinat noktalar e tirilerek yzeyler le

olu turulmuard izime ba lm r. , ndan lan t

Resim 6.7. Koordinat noktalar n e tirilmesi -photomodelern le

114

Resim 6.8.Mukarnas izimi photomodeler-

Resim 6.9.Mukarnas grnts photomodeler-

Resim 6.10. 3 boyutlu grnt photomodeler-

115

Resim 6.11. 3 boyutlu grnt autocad-

Resim 6.12. 3 boyutlu grnt autocad-

116

llen nokta koordinatlar No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 16 19 22 25 28 30 32 33 X

93910.0990 93917.5030 93909.7240 93917.8520 93917.1340 93916.0710 93911.1510 93910.1220 93910.4710 93910.1520 93917.5270 93910.5420 9317.0880 93912.2270 93912.6480 93913.8240 93912.8050 93912.8180 93910.7030 93915.7590 93912.8310

Hedef noktas rulu do u X 0,024921

0,034389 0,023889 0,000838 0,008028 0,015967 0,00274 0,010891 0,004335 0,002998 0,001488 0,031843 0,023862 0,040056 0,025559 0,026933 0,017074 0,03821 0,034154 0,015101 0,017585

Hata pay (%)

0,032369 0,043865 0,044425 0,024579 0,045852 0,039996 0,019967 0,002547 0,053808 0,043571 0,045578 0,021586 0,027608 0,026784 0,040484 0,048335 0,049455 0,057468 0,042188 0,037055 0,050003

Hata pay (m)

0,013092 0,013466 0,013606 0,008645 0,013963 0,009999 0,004992 0,000637 0,013452 0,010893 0,011395 0,005397 0,006902 0,006696 0,010121 0,012084 0,012364 0,014367 0,010547 0,009264 0,012501

Y
55428.9550 55429.1110 55429.2570 55429.4940 55429.1160 55429.0360 55428.9320 55428.9210 55428.8360 55428.8150 55429.0070 55428.8650 55429.0140 55428.8830 55428.8770 55428.6490 5428.1820 55428.1690 55428.7520 55428.8350 55428.1120

Z
1028.7780 1028.8080 1028.8530 1028.9570 1028.4310 1027.1520 1027.1280 1025.3740 1020.5480 1020.2210 1020.2600 1024.3720 1024.4080 1024.3830 1025.0820 1025.2680 1023.8180 1023.1760 1020.7690 1020.9190 1020.6620

Y
0,014218 0,085192 0,013539 0,01788 0,020924 0,016917 0,002198 0,015401 0,005378 0,015358 0,013757 0,025330 0,029525 0,026851 0,015382 0,0359816 0,028972 0,029477 0,012485 0,021312 0,013132

Z
0,034991 0,024401 0,003842 0,010818 0,018095 0,025976 0,012777 0,026124 0,014439 0,033381 0,015072 0,058543 0,012395 0,010238 0,015559 0,017014 0,017134 0,015784 0,024298 0,025217 0,017477

Ortalama hata

0.03789

0.00966

izelge 6.1. llen nokta yerleri ve ortalama hata paylar

117

izim 6.1.Karatay Medresesi Ta Kap Fotogrametrik Cephe Rlvesi s

118

6.4. Konya S Medrese ve Ta Kap ral s

Resim 6.13.Konya S Medrese Genel Grnm ral

S ral Medrese, bugn Alaeddin Tepesinin gneyinde Sahip Ata Camiine giden S ralMedrese Soka ile ube Sokak k n esinde yer almaktad r. Medresenin ta kapn zerindeki kitabeden 1242-1243 y nda fh ilmi sn llar k okutulmak zere Bedreddin Muslih taraf ndan yaptld Hanefi mezhebinden r ve olanlara e itim ve retim vermek amac yla vakfedildi i ortaya

kmaktad r(Erdemir, 2001). Seluklu dneminde f h ilimlerinin okutuldu k u medresede daha sonralarihmal ve ilgisizli terk edilmi Medrese ad e tir. n inilerinden alm r. Medresenin yap nda ok zengin ini kullan ve avluya t m ld bakan i duvarlar bugn o dklmini ile kapl n u olmas ndan dolay inili Medrese anlam gelen S Medrese olarak adlandlm r. na ral r t

119

(a) Resim 6.14. (a) Portal st grn (b) S medrese giri ral

(b)

Medresenin ta kap Konyadaki di medreselerde de oldu gibi do s er u u cephede yer almakta ve Seluklu ta kap gelene devam ettirmektedir. Cephedeki ini ku atma kemeri, kitabelik ve rozetlerle Seluklu portal gelene ve tai ine i ili zenginlik katm r. Ta kapcumhuriyetten sonra h tahrip olan medresenin en t , zla sa kalabilen ve byk lde orijinalli koruyan blmlerindendir. Gerek ta lam ini i lemesi, gerek motif kompozisyonlar gerek mukarnass cephe dzenlemesiyle , z daha ok kervansaraylar ta kap na benzetilmektedir. n lar Zaman ierisinde ara ara e onar itli mlar geiren medrese, restore edilerek 1961 yndan itibaren Konya Mezar An l tlarMzesi olarak dzenlenmi 1985 , yndaki tadilat ile st kat l Konya Rlve ve An Mdrl tahsis edilmi tlar ne tir. Yap bugn alt katmze, st katKonya Rlve ve An Mdrl olarak tlar varln srdrmektedir. 6.4.1. S ral Medrese Ta Kap Cephe s Rlvesi Fotogrametrik

De erlendirmesi 6.4.1.1. Kamera Kalibrasyonu

al mada kullan Canon foto makinesi, photomodeler program lan raf iindeki camera calibrator birimiyle kalibre edilmi kalibrasyon sonular ada , a gsterilmi tir.

120

(a)

(b)

Resim 6.15. (a) Canon IXUS 750 kalibrasyon sonucu (b) Kalibrasyonda kullan lan ablon

6.4.1.2. Foto Al raf m

S ral Medrese

ta

kap fotogrametrik s

de erlendirmesi

s nda ras

Photomodeler 5.0 yazmve Canon IXUS 750 dijital foto makinesi l raf kullan r. Foto lm t raflar yap n ve havan uygun oldu gn ve saatlerde farkl n n u a lardan al r. S nm t ral Medrese Ta Kap cephesinin fotogrametrik s de erlendirmesi iin 9 adet foto kullan ift resim fotogrametrisi yntemi ile raf lm , her bir foto ortak hedef noktalar n oldu di foto raf, n u er raflarla ak r lm t , birbirine referans edilmi Foto al nda, yap tir. raf m nnde, yap ya da yap n y n herhangi bir blmn engelleyecek bir durumla kar lmam r. Yap n la t n gnmzde Konya Rlve ve An Mdrl olarak kullan tlar lmas ndan dolay hafta ii mesai saatleri dahilinde yap nne park edilen aralar, sa kl l foto ve raf l al n m engelledi iin, daha ok hafta sonu ve i gne durumuna gre in foto al gerekle raf m tirilmi Projede kullan foto tir. lan raflar dnda yap n n n uygun oldu zamanlar farkl lardan foto u a raflar ekilmibu foto , raflar, arazide llen koordinat noktalar n zerine yaz n labilmesi iin altl kroki olarak k kullan r. lm t

6.4.1.3. Fotogrametrik izim

121

S ral Medrese ta kapn fotogrametrik de s n erlendirmesinde de Karatay Medresesi ta kap rlvesindeki yntem izlenmi s tir.

Resim 6.16. Koordinat noktalar n e tirilmesi photomodeler n le

Resim 6.17. Detay izimi photomodeler-

122

Resim 6.18. 3 boyutlu grnt autocad-

Resim 6.19. 3 boyutlu grnt autocad-

123

Resim 6.20. 3 boyutlu grnt autocad-

Resim 6.21. 3 boyutlu modelden portal plan autocad-

llen nokta koordinatlar No 5 6 27 8 X 1027,062548 1027,324164 1034,309399 1033,839243 Y 972,079139 971,729791 966,849462 967,274937 Z 111,297062 111,680251 108,13881 110,146243 X

Hedef noktas rulu do u Y 0,05628 0,06117 0,105456 0,105622 Z 0,047936 0,051216 0,097438 0,094522

Hata pay (%) 0,007507 0,015433 0,014594 0,013514

Hata pay (m) 0,001877 0,003858 0,003648 0,003379

0,055927 0,060683 0,102756 0,101157

124

17 18 19 9 8 66 48 49 64 63 62 67 68 56 57 59 60 45 46 41 54 44 2 3 4 47 50 10 15 31 13

1034,190109 1031,352871 1029,326615 1027,410456 1027,414032 1026,423095 1025,765324 1026,590952 1023,807352 1024,042253 1023,662076 1025,031083 1024,503456 1022,859512 1022,498412 1022,639979 1022,640127 1026,577953 1026,225983 1025,235069 1025,941581 1025,853855 1027,312048 1027,28337 1027,313012 1025,485592 1026,836925 1022,430296 1022,672082 1027,220272 1027,329059

966,971689 969,584795 971,447097 971,598378 971,662761 972,969437 973,622162 972,892004 975,408033 975,101136 975,217671 973,964787 974,231537 975,871683 976,08973 976,090478 976,055034 975,092029 975,418769 976,072694 975,574191 975,749576 971,857973 971,835803 971,842815 973,883576 974,740387 976,168516 976,096273 974,49341 971,873615

104,837167 104,80413 105,817979 103,434419 110,142004 110,286649 109,324821 107,965409 108,036151 109,875434 110,905789 110,916276 112,017307 111,266742 111,658842 109,460515 108,395386 107,798249 107,365077 107,25071 108,813119 107,908069 109,516752 108,450331 107,399917 109,507295 108,636826 103,44529 105,739779 106,152781 105,301157

0,106986 0,077929 0,055632 0,069513 0,050407 0,045367 0,040666 0,037922 0,045431 0,047867 0,055099 0,049925 0,060028 0,062293 0,067101 0,055288 0,066886 0,087158 0,041953 0,108677 0,044973 0,045249 0,046139 0,059668 0,060116 0,040398 0,03858 0,078571 0,060952 0,045095 0,053365

0,108533 0,087075 0,070463 0,071739 0,045529 0,045561 0,040547 0,037779 0,047727 0,050214 0,056175 0,050313 0,060817 0,063865 0,068889 0,057938 0,147692 0,097008 0,041986 0,168367 0,046781 0,046952 0,04532 0,047534 0,048169 0,040562 0,038893 0,087254 0,067144 0,045727 0,054107

0,099744 0,071999 0,052087 0,058202 0,045529 0,041144 0,039286 0,037264 0,044807 0,04664 0,050579 0,044843 0,051728 0,056906 0,060781 0,053804 0,076579 0,052286 0,041753 0,061706 0,043967 0,043477 0,042864 0,046018 0,044016 0,038801 0,039518 0,067533 0,056634 0,043051 0,047694

0,012398 0,016331 0,000467 0,003743 0,006754 0,034307 0,006008 0,020726 0,025035 0,002753 0,003843 0,033074 0,018505 0,015296 0,000922 0,00465 0,003221 0,003301 0,004013 0,001369 0,018352 0,002827 0,003501 0,010761 0,004312 0,026235 0,026174 0,004496 0,002935 0,003591 0,002028

0,003099 0,004083 0,000117 0,000936 0,001689 0,008577 0,001502 0,005181 0,006259 0,000688 0,000961 0,008269 0,004626 0,003824 0,000231 0,001163 0,000805 0,000825 0,001003 0,000342 0,004588 0,000707 0,000875 0,002696 0,001078 0,006559 0,006543 0,001124 0,000734 0,000898 0,000507

125

llen nokta koordinatlar No 7 35 55 51 42 52 53 65 38 29 16 30 20 21 25 22 24 23 X 1026,427038 1025,607528 1024,752766 1025,593148 1026,162565 1025,97676 1026,459345 1026,231248 1025,360883 1027,173172 1027,135212 1026,889136 1020,527506 1019,41934 1018,327982 1019,160169 1021,910703 1016,662302 Y 972,493064 975,941502 975,787465 975,950955 975,456936 975,539193 975,104361 973,15602 976,198631 974,558971 974,602126 974,713592 979,445496 980,454321 981,439682 980,683083 978,185911 982,941003 Z 111,999495 106,294208 108,497773 108,658239 108,490355 108,189611 108,17965 109,804669 104,962523 104,574893 103,637799 106,374349 105,973573 105,964143 109,078549 109,12673 107,653025 105,54719 X 0,06022

Hedef noktas rulu do u Y 0,060697 0,049353 0,044422 0,048938 0,046515 0,046719 0,044355 0,042088 0,06092 0,058382 0,067467 0,056515 0,107115 0,101936 0,1203 0,097553 0,104331 0,152957 Z 0,050349 0,046118 0,042856 0,045463 0,043398 0,043041 0,041611 0,039283 0,052296 0,049795 0,054904 0,042828 0,091854 0,097833 0,132211 0,115236 0,069208 0,140697

Hata pay (%) 0,008932 0,008186 0,009082 0,021685 0,004677 0,007743 0,001044 0,014075 0,003637 0,01343 0,021547 0,00697 0,004064 0,006948 0,001888 0,002381 0,001681 0,001754 0.009633

Hata pay (m) 0,002233 0,002046 0,002271 0,005421 0,001169 0,001936 0,000261 0,003519 0,000909 0,003358 0,005387 0,001743 0,001016 0,001737 0,000472 0,000595 0,00042 0,000439 0.002366

0,049428 0,04429 0,046454 0,044839 0,044546 0,043331 0,042129 0,059795 0,057121 0,065676 0,056491 0,113082 0,101799 0,131263 0,115646 0,146642 0,178732

Ortalama hata

izelge 6.2. llen nokta yerleri ve ortalama hata paylar

126

izim 6.2. S Medrese Ta Kap Fotogrametrik Cephe Rlvesi ral s

127

7. M MAR FOTOGRAMETR GELENEKSEL YNTEMLE RLVE VE ALIMLARININ KAR ILA TIRILMASI 7.1.Yersel Fotogrametri Ynteminin Geleneksel Ynteme Gre Avantajlar

- Yersel fotogrametrik rlve al n geleneksel yntemle rlve al na gre m n m avantajl oldu ynleri u unlard r: - Tarihi eserler zerindeki kesin gsterim ve grselle tirmeyi sa layarak, stereo de erlendirme ve 3D izim yapabilme imkanvermektedir. Bu gsterimde ba lar daha iyi gzlenebilmekte, rlve, restorasyon ve restitsyon projeleri iin lant nemli bir altl olu k turmaktad Tarihi eserlerin korunmas bu modellerin doku r. nda ile kaplanabilmesi de ayr avantajd bir r. - Geleneksel rlve al yntemine gre sonular m daha do rudur. Avusturya da yap ararmalarda ayn lan t personel sayyla, klasik ve fotogrametrik yntemle s rlveler al sonucunda, fotogrametrik yntemin klasik yntemlere gre 100nmve 130 kez, izgisel de erlendirmede 2-5 kez daha verimli oldu ve 10 kez daha byk u hassasiyete ulasonucuna var r. t lm t - zellikle tarihi yap larda i leme, kubbe, kemer, oyma, mukarnas gibi karma k geometrili blmlerin rlvesi kesin do rulukta lmaktad Bu blmlerde kar r. meydana gelen bozulmalar, klasik yntemle al rlvede sonu rne nan yanslamayabilirken, fotogrametrik yntemde modelin her noktas t ndan l almak, model zerinde istenilen kadar nokta lm yaparak, bu karma geometrili k blmn modellenmesini yapmak mmkndr. - Klasik ynteme gre daha ekonomiktir. Klasik yntemle istenilen hassasiyete ula iin masraflarda o oranda arttlmas mak n r gerekir. - ok yksek, ok alak, ok tehlikeli, yan yakla na lamayan yap n yada yap lar blmlerinin rlvelerinin lmas kar mimar andan zor olmaktad Fakat bu s r. yntem sayesinde ekilen foto raflar zerinde llen birka nokta ile rlve al nabilmektedir. - Gvenli bir rlve yntemidir. Yap meydana gelen kme veya a rme da r durumunda llecek k sma, yapn sa olmamas n lam ndan dolay ula lamamas durumunda uzaktan da olsa ekilen foto yard yla hayati risk engellenmi raf m olmaktad r.

128

- Foto al , hedef noktas raf m belirlenmesi, bu noktalar llmesinden olu n an arazi al mas sa srd iin belgeleme, pek ok yap olsa k zamanda k da sa tamamlanabilir. - E gerek duyulursa belge niteli ta foto er i yan raflar zaman ierisinde istenilen ekilde kombine edilerek, zerlerinden rlve al nabilir. Daha nce al nan foto raflarla daha sonra al nan foto raflar yard yla olu m turulan modeller kar tlabilir. Bylelikle yap zamanla meydana gelen bozulmalar belirlenebilir r la da ve llebilir. - Belgeleme ve direkt olarak lmede kullan geleneksel lm metotlar tlar lan , an n yeteri kadar anla labilmesine katk sa ve lam sa lamaya da devam etmektedir.nk e geleneksel metotlar, e esaslve uygun bir er er ekilde kullanrsa, binayla ilgili gerekli olan ve binan anla l n lmas gerekli olan direkt iin ili kinin kurulmas byk avantaja sahiptirler. Ve e yksek hassasiyette nda er do ruluk isteniyorsa, yava yapr ve zahmetli ve ieme fazla olan, zen a l i isteyen, yorucu ve bazen de tehlikeli bir yntemdir. Bazzamanlarda i letimsiz oldu dnemler de vard Bunun bir sonucu olarak, dnya le u r. inde kltrel miras belgelenmesi gereklili sadece geleneksel yntemler kullan n i ld yeterli nda olmayabilir ve geleneksel yntemler ihtiyac kar layamayabilir. Fotogrametri direkt l al nda ve metrik veri elde edilmesinde kar zorluklar zmnde m lan la n olduka faydal olmu tur. Fakat yine de gereken hallerde, geleneksel ve fotogrametrik yntemlerin birlikte kullan lmasda sa klbir belgeleme iin l gereklidir. - Fotogrametri y nce birok tekniker taraf llar ndan ekonomik kaynaklar n yetersizli inden tr dikkate al yordu. Fakat art gnmzde fotogrametri nm k uygulama fiyatlareskisi kadar pahalde ildir. Fakat fotogrametrik yazmlar l kullanan ki ilerin e itimli olmasartt r. - Fotogrametrik yntem ile arazi al mas noktalar do lld takdirde bir defa ru yap lmakta, bylelikle zamandan, emekten ve maddi a kazan sa dan lanmaktad r. nk istenilen bilgilere bilgisayar ortam ndan lekli olarak istenilen zamanda ula labilir. - Mimar iste gre noktasal, izgisel ve alansal de n ine erlendirme imkan veren tek yntemdir.

129

- Olu turulan modellerin arazinin gerek koordinatlar olmas sonradan nda , haz rlanabilecek olan koruma imar plan projeler veri olu gibi turur. - al maliyeti ve buna ba ynetim maliyetini d ma l rr. - Kaliteli izim imkan verir, istenilen l ve nitelikte al kt nabilir. - Restorasyonda kullan labilecek gereki yntemdir. - Mimari ve arkeoloji al malar grn nda ehir lerinin iziminde, projelendirilen yap n evresel uyum ararmalar lar t al malar hassas ve gerekidir. nda - Zaman andan klasik ynteme gre kazanlr. s d - Gerekli ekipman andan i s gc ve masraf nemli lde azaltmaktad r. - Ulusal ve uluslar aras normlara uygundur. - stenilen hassasiyette rlve almak mmkndr. Hassasiyet gerekli grld takdirde gzden geirilebilir yada arttlabilir. r - Fotogrametrik de erlendirmeye yard mcyada sonu zerinde etkili olabilecek olumlu zelliklere CAD ve GIS olanak verir. Rlve izimine ek olarak yap da meydana gelen de iklikler veritaban izimin entegresinden sorgulanabilir. i ile - Sonu rnn dkmante edilebilmesi, say ortamda bulunmassayesinde sal payla ve saklanmas m kolay olmaktad r. - Tek grnt yntemi zellikle analitik belgeleme srecinin h zlandlmas r andan nemlidir. s - H , gvenilir ve a teknolojiye uygundur. zl da - Grsel ve nicesel bilgi daha fazlad r. - Fotogarmetri, cephelerin belgelenmesi iin kullanrsa, sonu de l erlendirme izimleri dijital grnt haritalar olarak elde edilebilir. Bu grnt haritalar n n avantajgeleneksel yntemlerle kar tld nda, daha az aba ile cepheyle ilgili , r la daha fazla detayl veri elde edilmesini sa lamaktad Ve sonu rn zerinde r. inceleme ve detayland ararmac rma, t taraf ndan yap labilir. Yakla 30 ykadar nce, fotogrametrik uygulamalar gnll giri k l n imcisi, CIPA n kurucu yelerinden Hnas Foramitti yukar diyagram rlam r. n daki haz t Diyagramda, detayda daha az kesinli olmas ra i na men, 1960 larda fotogrametri kullan navantajlar ka gsterilmektedir. Grafik yoluyla, fotogrametrinin mn a

130

7.1. Mimari ararma iin farkl ekil t metotlar kullan kullan aletler ve do n l, lan ruluk aras ndaki ili 1964 ynda H. Foramitti taraf haz ki. l ndan rlanm .(Almagro A.2004)

nassunuldu fotogrametrinin belgeleme al l u, n tamamlanmas gerekli mas n iin olan zaman kadar azaltt hatalar ne ve azaltma derecesi gsterilmektedir. Bunlar dnda, fotogrametrik al n malar kolaylaran aletlerin geli ve t imi bunlar geli n imine ba sonular l Hnas Formatti taraf ndan diyagramda

gsterilmi Bir di dikkat edilmesi gereken nokta da, yatm maliyeti ve zaman tir. er r aras ndaki optimum alanda yatm maliyeti, zaman ve do r rulu aras un ndaki ili ki ve mimari uygulamalarda fotogrametrik sistemler aras ndaki ili gsterilmi ki tir. Foramatti taraf ndan haz rlanm olan grafikte gsterilen aletlerin o unlu ki u bunlar baz gnmzde baz n lar alanlarda hala kullan lmaktad Geleneksel optik r. teodolitler, metrik kameralar, analog stereo yazlar, fotografik do c rultular gibi. Fotogrametrik alandaki ba lar kaliteli yap ndan tr hala takdir edilen ar ve mlar aletler, 1980 lerin ba ba nda layan bilgisayar alan ndaki geli melerden tr hemen hemen her yerde kullan lmamaya ba r. Mimari fotogrameytri alan lam lard ndaki al malarda kullan elektronik teodolitler, kl tesi metreler ve lazer metreler, lan z mimari belgelemede olduka tatmin edici seviyede ilerlemi lerdir. Altan (1997) a gre dijital fotogrametrinin di avantaj er da udur;

131

- Dijital grntler stabil geometriye sahiptirler. Basit alanda, d seviyede k grnt de erlendirme yazmlar grnt l , koordinatlar n n llmesinde kar tcolarak ucuz pc kullan na izin verir. Bu fotogrametrik sistem r la m kullanlar pahal l c n yazmlardan kurtar ve ark.). r(Li

7.2. Yersel Fotogrametri Ynteminin Geleneksel Ynteme Gre Dezavantajlar

- a lk amada program ve sistem kurulumu pahal mal olmaktad ya r. - Hatal nlatma ve banyo de ayd erlendirmede hataya neden olabilir - Fla ayd gibi nlatma elemanlar , total station gibi uzmanlgerektiren aletlerin k kurulumu ve kullan gerekmektedir. m - evre artlar n uygun olmaddurumlarda, yapnnde rlve almay n engelleyici bir nesne olmas durumunda foto ve koordinat al zorla raf m maktad r. - Yap ait foto n al ya raf nabilmesi iin istenilen uzakl n sa lanamamasrne , in soka ok dar olmas n durumunda foto ve koordinat al zorla raf m maktad r. - Vektrizasyon i leminde yeti elemana ihtiya duyulmaktad mi r. - Tm cephelere ait resimler tam olarak al namad takdirde yap n tam olarak n modellenmesi mmkn olmamaktad r. - Kontrol noktas olmad yerlerde - rne at in blgesinde de erlendirmelerde bozulmalar ortaya kmaktad r. - Doku texture- kalitesi iin resimlerin yak ndan ve yksek znrlkl makinelerle ekilmesi gerekmektedir. - Fotogrametrik analiz programlar s ve pahalr. ktl d - Fotogrametrik al ve analiz programlar e gerektirmektedir. m zel itim - Ucuz ve uygun stereo monitrlerin azl ndan dolay stereoskopik grnt , tamamlamalar n ucuz maliyette yap n lmas henz mevcut de ildir. Sadece stereo teknikler, grnt tamamlamas yeterli bir izgi olu iin turabilirler(Li ve ark.)

132

8. SONU ve DE ERLEND RME

al mada, Konya Karatay Medresesi ve S ral Medresenin ta kap n lar n fotogrametrik cephe rlveleri lm fotogrametrik yntemin ta kapgibi kar , llmesi zor ve detayl blmlerinin rlvelerinin lmas kar ndaki yeri allm r. Farkl lardan Canon IXUS 750 dijital foto kameras al t a raf yla nan foto raflarla, photomodeler program fotogrametrik de nda erlendirme yap lm , klasik ynteme gre avantaj ve dezavantajlar bahsedilmi ndan tir. Yntemle elde edilen sonular ve de erlendirme a zetlenmi a da tir. 8.1. Foto Al Andan raf m s - Yersel fotogrametri yntemi ile e yazmlar kullan itli l lmakta, foto al da raf m kullan yazmlara gre farklk gsterebilmektedir. al lan l l mada kullan lan yazma gre, yap n tam kar ndan, yak l n s ndan al foto nan raflar, yap n detayl n blmlerindeki motiflerin iziminde yararl olmu tur.

- Mmkn oldu kadar farkl lardan al foto u a nan raflar dengelemenin hassasiyet n derecesini artt yak a rd, n lardan al foto nan raflarda ise, 3. boyutlu grntde derinlik hatalarn oldu grlm n u tr. - Farkl lardan ekilen, ak r foto a lan t raflarda, kesi alan giren blmlerde im na yeteri kadar minimum 4- kontrol noktasolmaddurumlarda, dengelemenin sakl l olmad , hatta baz durumlarda yap lamad gzlemlenmibu nedenle o , blmlerde referans ve kontrol noktasarttlmasyoluna gidilmi Bu tr r tir. problemlerle kar lmamasiin al alan la ma nceden grlmeli ve koordinat noktalar n yeri iyi tespit edilmelidir. n 8.2. Hedef Noktalar n llmesi Andan n s Yapzerinde hedeflenen noktalar koordinatlar n llmesi s nda n n ras

ka reflektrler yerine foto skullan r. Yapn nceden uygun t raf kt lm t n

133

zamanlarda, detaylblmlerinin ve genelinin foto raflarekilmi ekilen bu , foto raflar laral arazide bu lar zerinde hedeflenen noktalar n kt nm , kt i aretlenerek numaralandlm r. Burada lm yapan kive krokiyi i r t i leyen ki i aras uyumlu bir ili gerekmektedir. Ayr lm yapan ki kroki ve yap nda ki ca, inin zerinde ayn noktay grebilmesi nemlidir. Burada alternatif olarak, okunabilir byklkte ka reflektr de kullan t labilmektedir. Fakat ka reflektrlerin t kullan , yersel fotogrametrinin llmesi zor olan blgelerde avantajl lmas oldu u ilkesiyle uyu mamaktad Ayr ka reflektr kullan n tercih edildi r. ca t m n i durumlarda, kt hava ko ullar nedeniyle bu ka n y tlar pranabilme olasda gz l nnde bulundurulmal dayan asetat ya da onun gibi bir kat cinsi seimine , kl gidilmelidir. - Hedef noktalarn yerlerinin tayin edilmesinde, ncelikle yap n k noktalar n n e , motif merkezleri, mukarnasl blmlerde kesi noktalar im olmas tercih edilmi tir. - Hedef noktalar n llmesinde reflektrl total station yerine lazerli total station n kullan r. Bylelikle reflektrden kaynaklanabilecek, nokta yerinin hatal lm t okunmas nlenmi da tir. - Arazide llen noktalar homojen bir n ekilde yap zerine da na dikkat lmas edilmiderlendirme s nda baz , ras noktalarkullan n lamayaca d nlerek llen nokta say fazla tutulmas n avantajl s n oldu gzlemlenmi u tir. - Lazerli total station ile lm yaprken, gne fazla olmamas ve havan l in na n ya lolmamas dikkat edilmelidir. Lazer n ya na , mur damlas arparak na noktan hatalokunmas neden olaca n na ndan, lm i lemleri havan gzel n oldu ve karanl blgelerin olu u k mayaca kadar ayd k oldu zamanlarda nl u yap bunun daha avantajl lm , oldu gzlemlenmi u tir. 8.3. Kullan Kamera Andan lan s - Karatay Medresesi fotogrametrik cephe rlvesi iin gerekli olan foto raflar n ekilmesinde ilk olarak Sony DSC F-828 -8 milyon piksel- foto makinesi raf kullan fakat odak uzakl n sabitlenmesi ve ISO de lm n erlerinde olu an problemlerden tr sa kl kalibrasyon yap l bir lamam dengeleme s nda da , ras derinlik hatalar rastlanmbu nedenle kullan terk edilmi Onun yerine sabit na m tir. odak uzakl Canon IXUS 750 kullan r. kl lm t

134

Dijital

kamera

ile

yap lan

ekimlerde

grntnn

nceden

ekranda

grlebilmesinin foto al n raf m kolaylard ak r foto t ve lan t raflar kesi n im yzeylerinin daha kolay belirlenmesine yard oldu gzlemlenmi mc u tir. Yapzerinde detaylblmlerin izilebilmesi ve hassas bir de erlendirme

yap labilmesi iin yksek znrl makinelerin kullan n daha avantajl mn oldu u gzlemlenmi tir. 8.4. Kullan Yazm Andan lan l s

- Kullan Photomodeler 5.0. yazm birbirine referans edilen nokta ve resim lan l nda sayn fazla tutulmas n hassasiyeti artt gzlemlenmi s n n rd tir. - Yazm ierisinde koordinat ve kontrol noktalar n yerleri ve hata paylar l n gsterildi inden, hatalnokta tespiti ve dzeltilebilme imkanvermi bu da , hassasiyeti arttc r olumlu bir zellik olarak grlm tr. al mada bulunana hata paylarICOMOS un kabul etti de i erler iinde kalm r. t - Yazm ierisinde dengeleme sonularhassasiyet derecesi ve hata nedenlerinin l , rapor halinde sunulmas olduka faydal olmu tur. - Gerek yazm gerek de yksek znrlkl foto l raflar kullan n lmas nedeniyle, al ma iin kullan bilgisayar yksek kapasiteli olmas n al lan n n may h zlandc etken oldu grlm r bir u tr. - al mada Karatay medresesi cephesindeki kabaralar geometrisinde bozukluklar, n eksenlerinde de kay klar grlm kl tr. 8.5. Sonu

Kltrel miras tespit ve belgelenmesinde kullan yntemlerin bugn n lan geldi nokta olduka mit vericidir. Yersel fotogrametrik lm tekni kltr i inin varl mn korunmas ynelik belgeleme al klar z na malar kullan nda lmas n klasik n ynteme gre pek ok avantaj n oldu a r. Bu yntemle tarihi envanterin n u kt mevcut durum tespitinin yap lmas n yan ra, koruma projelerine altl olu n s k turan rlve projelerine, zaman ve hassasiyet bak ndan, byk kolayl sa m k lamaktad r. Bu yntemle yap tespit al lan malarn say n sallar tlabilmesi, sonu rnn grsel

135

bilgi andan daha zengin olmas ve elde edilen verilerin her zaman s na gncelle tirilebilmesine olanak sa lamaktad zellikle r. yap n karma lar k

blmlerinin rlvelerinin kolayl labilmesi ve 3D modelin izimle beraber kla kar olu abilmesi, bu yntemin sa lad di avantajlardan biridir. Ayr h er ca zlbir belgeleme tekni olmas n yan i n nda yap meydana gelen deformasyon ve da bozulmalar lm ve gzlemlerinin kolayl yap n kla labilmesi bu yntemin klasik ynteme gre avantajl oldu ynlerden biridir. u Fakat, tm bu avantajlar yan foto n nda, raflar do ve net bir n ru ekilde al n m yada koordinat noktalar n sa kl n l llmesini engelleyecek, yap nnde herhangi bir cismin olmas durumunda, ya da llen hedef noktalar n sayn n s n yetersiz oldu durumlarda bu yntem ile sonu al u nmas olmaktad Benzer zor r. problemlerle, eksik foto al nda ve kamera ile ilgili bilgilerin eksik girilmesinde raf m de kar labilmektedir. la Ayr yntemin, elle llmesi ok zor ya da mmkn olmayan bezemeli, ca sslemeli ya da yzey fark olan yap blmleri ya da yap larda, klasik yntemle iskele kurulan yerlerde klasik ynteme gre daha avantajl oldu iskele kurmadan u, al llerle say veri elde edildi grlm nan sal i tr. al mada kullan lan yntem, portallerin sadece cephe rlvelerinin

lmas denenmi kar nda tir. Tez al nda detayl mas bir ekilde anlat yersel fotogrametri ynteminin, lan kltrel miras gelecek nesillere aktar n lmas yap belgeleme al iin lan malar nda kullan n arttlmas disiplinler arasal mn r , ile konunu desteklenmesinin ma gerekli oldu a r. u kt

136

KAYNAKLAR

- Albertz, J., 2001. Albrecht Meydenbauer - Pioneer of Photogrammetric Documentation of the Cultural Heritage. CIPA 2001 International Symposioum, Surveying and Documentation of Historical Buildings, Monuments, Sites Traditional and Modern Methods, University of Postdam, Germany. - Alby, E., Grussenmeyer, P., Perin, J.P., 2005. Analogy Between Architecture and Documentation. CIPA 2005 XX International Symposium, 26 Eyll 01 Ekim, 2005, Torino, talya - Alby E, Grussenmeyer P, Perrin J.P, 2003. Integration of Close Range Photogrammetric Surveys in the Design Process of Architectural Projects. CIPA 2003 XIX th International Symposioum, New Perceptives to Save Cultural Heritage, 30 September-04 October, 2003, Antalya TURKEY - Almagro A., 1999. Photogrammetry for everybody. CIPA International Symposioum 1999. October 3-6, 1999. Recife/Olinda PE- Brazil. - Andreoni, C., Pinto L., 2004. The Creation of the Digital Models for the Protection of Cultural Heritage: The Baptistery of Cremona Geo-Imagery Bridging Continents XXth ISPRS Congress, 12-23 July 2004 Istanbul, Turkey Commission 5 2004 - Arias, P., Herraez J.,Lorenzo H., Ordonez C.2005. Control of Structural Problems in Cultural Heritage Monuments Using Close Range Photogrammetry and Computer Methods. www.sciencedirect.com. - Arias, P., Lorenzo, H., Ordo C., 2004. Simple Methods for Close Range ez, Photogrammetry Surveying of Rural Industrial Constructions. Geo- Imagery Bridging Continents, XX th ISPRS Congress, 12- 23 July 2004, stanbul, Turkey. Commission 5 www.isprs.org/istanbul2004/comm5/papers/619.pdf

137

- Atk nson, K.B.,1996. Close Range Photogrammetry and Machine Vision, Whittles Publishing Service, London. - Baratin, L., B telli, G., Unguendoli, M., Zanutta, A., 2001. Close Range Photogrammetry in Support of Architectural Restoration and Structural Works: A case Study. CIPA 2001 International Symposioum, Surveying and Documentation of Historical Buildings, Monuments, Sites Traditional and Modern Methods, University of Postdam, Germany. - Boehler, W., Heinz, G. 2002. Documentation, Surveying, Photogrammetry. CIPA Working Group VI.

Csaplovics, E., Herbig, U., Diekmann, C., 2002. World Heritage in the Digital

Age- An nterdisciplinary Appoach. UNESCO Virtual Congress, Ekim- Kas m 2002. - D'Ayala, D. and Smars, P. 2003. Minimum Requirement for Metric Use of NonMetric Photographic Documentation, University of Bath Report. See

http://www.englishheritage.org.uk/server/show/conWebDoc.4274 - Duran, Z., Toz, G.,2003. Tarihi Eserlerin Fotogrametrik Olarak Belgelenmesi ve Co Bilgi Sistemine Aktar . Dergisi, Cilt:2, Say 6, 19-30, Aral rafi lmas T : k 2003. - Duran, Z., 2003. Tarihi Eserlerin Fotogrametrik Olarak Belgelenmesi ve Co rafi Bilgi Sistemine Aktar . lmas stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, stanbul. - Duran, Z.,Toz G., 2002. Tarihi Eserlerin Fotogrametrik Yntemle 3D Modellenmesine rnek Seluk niversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mhendisli i retiminde 30. YSempozyumu, Konya l

138

- Dlgerler, O.N., Yakar, M.,Gle,S.A.,Yersel Fotogrametri Ynteminin Koruma Projelerine Getirdi Yenilikler ,Korumada 50 Y Sempozyumu,Mimar Sinan i l Gzel Sanatlar niversitesi, 17-18 Kas 2005. m - English Heritage, 2005 Metric Survey Specifications for English Heritage. http://www.english - heritage.org.uk

- El-Hakim,S., Gonzo, L., Picard, M., Girardi, S., Simoni, A., Paquet, E., Viktor, H., Brenner, C., 2003. Visualization of Highly Textured Surfaces. 4th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Intelligent Cultural Heritage. - Genovese, R.A., 2005. Architect ural, Archeologic and Environmental Restoration Planning Methodolgy: Historic Research and Techniques of Survey Aiming to Conservation. CIPA 2005 XX International Symposium, 26 Eyll 01 Ekim, 2005, Torino, talya

- Gomes, C.,J.,M., Prado, W.S., Erwes, H., Koatz, G.D., 1999. CIPA International Symposium, October 3-6 1999. Recife/Onlinda PE Brazil. - Guerra, F., Pilot, L., Vernier, P., 2005. The Facades of Gothic Buildings in Venice: Surveys Verifiying Construction Theories. CIPA 2005 XX International Symposium, 26 Eyll 01 Ekim, 2005, Torino, talya - Gle, S. A., Dlgerler, O.N., Yakar, M.,2006. The Significance of Close Rnage Photogrammetry in Documentation of Historical Buildings. Fifth International Symposium Geodesy and Geinformation in the Service of Our Daily Life, March 28-31 , 2006.Berlin. - Gle, S.A., Dlgerler, O.N., Korumaz, M., 2006. Drawing Detailed Surfaces in Maindoors by Close Rnage Photogrammetry and Comparison with Conventional Methods. Fifth International Symposium Geodesy and Geinformation in the Service of Our Daily Life, March 28-31 , 2006.Berlin.

139

- Grbz, H. 1982. Fotogrametriye Giri Konya Devlet Mhendislik ve Mimarl . k Akademisi Yay . n

- Hanke K., Ebrahim, A.M., 1997. Monument Presentation Using Digital Architectural Photogrammetry . CIPA 1997 Volume XXXII, October 1-3, 1997 Goteborg, Sweden ISPRS - International Archives of Photogrammetry and Remote Sensing. - Hanke, K., Grussenmeyer, P., 2002. Architectural Photogrammetry : Basic theory, Procedures, Tools .Corfu, September 2002. ISPRS Comission 5 Tutorial - Hasol, D., 1993. Ansiklopedik MimarlSzl Yem Yay , k , nlar stanbul - Hemmleb, M., Wiedemann, A., 1997. Digital Rectification and Generation of Orthoimages in Architectural Photogrammetry. CIPA International Symposium, Gteborg, Sweeden, 1-3 October 1997, IAPRS, Vol. XXXII, Part 5C1B, pp. 261267. - Herbig, U., Gmeinhart, G., Landerer M., Administration Examples for the Use of Cultural Heritage. Institute of Photogrammetry and Remote Sensing, University of Technology, Vienna. - Herbig, U., Waldhusl, P., APIS Architectural Photogrammetry Information System.Institute of photogrammetry and remote sensing, Vienna University of Technology, Vienna, Austria - ICOMOS,1993. Optimum Practice in Architectural Photogrammetry Surveys. Comit Scientifique International 10 me Assemble Gneral, Sri Lanka ,30 July- 4 August 1993. - Kuban, D., 2000., Tarihi evre Koruma ve Onar n MimarlBoyutu Kuram ve m k Uygulama Yap Endstri Merkezi Yay , nlar stanbul.

- Kuipers, M., 2001. Traditional Tools For Recording Recent Heritage. CIPA 2001 International Symposioum, Surveying and Documentation of Historical

140

Buildings, Monuments, Sites Traditional and Modern Methods, University of Postdam, Germany. - Kurashige, H., Kato, J., Nishimura, S., The Colored Comparision of the Wall Sculpture with 3d Laser Scanner and Orthophoto. Commission VI. - Li, C., Rodehorst,V., Wiedemann, A., Digital mage Processing for automation in architectural photogrammetry http://www.cv.tu-berlin.de/~vr/papers/acrobat/TGJGD97.pdf

- Manea, G., Clain, A., 2005. The Advantages of Digital Approach in Architectural Photogrammetry. CIPA 2005 XX International Symposium, 26 Eyll 01 Ekim, 2005, Torino, talya.
-

Mills, J., Barber, D., 2003. An Addendum to the Metric Survey Specifications for

English Heritage- The Collection and Archiving of Point Cloud Data Obtained by Terrestrial Laser Scanning or Other Methods. University of Newcastle Upon Tyne. English Heritages Arceology Commission taraf ndan desteklenmi tir.

http://www.english - heritage.org.uk.

Nickerson,

S.,1994.

Comparison

of

Hand

Measurement

Techniques.

http://www.nickerson.icomos.org/steve/papers/mea-c.html. - Patias P., 2006. Cultural Heritage Documentation. International Summer School Digital Recording and 3D Modeling, Aghios Nikolaos, Crete, Greece, 24-29 Nisan 2006 - Phillips, F., R., 1994. A Comparison between close range computer monophotogrammetry tchniques for historical building documentation .Doctor of Ph losophy, Doktora tezi, Texas A&M University, USA.

Pollefeys, M., Koch, R., Wergavuen, M., Van Gool, L., 2000. Automated

Reconstruction of 3D Scenes From Sequences of Images. ISPRS Journal of

141

Photogrammetry

&

Remote

Sensing

55_2000.251267

www.elseiver.nl/locate/isprsjprs - Pomaska, G.,1998. Automated Processing of Digital Image Data in Architectural Surveying. ISPRS Hakodate 1998, Comission V, Working Group V

- Pomaska, G., 2001. Image Acquisition for Digital Photogrammetry Using off Shelf and Metric Cameras. CIPA 2001 International Symposioum, Surveying and Documentation of Historical Buildings, Monuments, Sites Traditional and Modern Methods, University of Postdam, Germany. - Saro ., 2004. Yersel Fotogrametrik Rlve lm Tekni mer Duruk lu, inin Evi rne zerinde Uygulanmas De i ve erlendirilimesi ,Yksek Lisans Tezi,Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara - Turan, M., 2004. Mimari Fotogrametri Alan ndaki a da Geli melerin De erlendirilmesi. Gazi niversitesi Mh. Mim. Fak. Dergisi Cilt 19, No 1, 43- 50, 2004. - Uluengin, B. M., 2002. Rlve. Yap Endstri Merkezi Yay , nlar stanbul. - Uzel T.,rkl E.,1976. Mimarl lme Bilgisi Klasik ve Fotogrametrik k Yntemler, Rlve al malar - Wiedemann, A., Mor, J., Suthau, T., Theodoropoulou, I.,Weferling, U., Ergn, B., Comparison of Bundle Block Adjustments for Close Range Applications.
www.cv.tu-berlin.de/publications/pdf/wiedemann01_bundle.pdf

- Yakar,2000. Orhun Abidelerinde Fotogrametrik Belgeleme al malar Kl tigin al . mas -Yakar, M., 2004. Yak Resim Fotogrametrisi ve Uygulama Alanlarders notlar n - Yakar, M., 2003. Yak Resim Fotogrametrisi ders notlar n

142

-Yakar, M., 2003. Mimari Fotogrametri- lem Ad - Temel Kavramlarmlar Aralar ders notlar -Ya E.,2001. Karatay Medresesi ini Eserler Mzesi,T.C. Konya Valili ar, i, l Kltr Mdrl Konya. , - Ya E.,2001. S ar, ral Medrese Mezar An Mzesi,T.C. Konya Valili tlar i, l Kltr Mdrl Konya. , - Yi lu, A.,2002. Yersel Fotogrametride Say Sistemler ve Dolmabahe ito sal Saray rnek Uygulamalar. Y z Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, nda ld Yksek Lisans Tezi, stanbul.

- www.international.icomos.org - http://cipa.icomos.org/ - http://www.docomomo.com/ - www.asfound.com. - www.isprs.org/ - www. sony.com.tr. -www.aydinlarfoto.com

143

llen koordinat noktalar N O 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35

93910.0990 93917.5030 93909.7240 93917.8520 93917.1340 93916.0710 93911.1510 93910.1220 93910.4710 93910.1520 93917.5270 93910.5420 9317.0880 93916.9720 93910.6640 93912.2270 93913.8070 93914.9720 93912.6480 93913.8200 93913.4330 93913.8240 93913.6340 93914.4030 93912.8050 93914.8500 93914.8520 93912.8180 93916.9860 93910.7030 93916.8310 93915.7590 93912.8310 93911.2940 93916.3560 55428.9550 55429.1110 55429.2570 55429.4940 55429.1160 55429.0360 55428.9320 55428.9210 55428.8360 55428.8150 55429.0070 55428.8650 55429.0140 55428.9970 55428.8440 55428.8830 55428.9800 55428.9300 55428.8770 55428.9390 55428.6400 55428.6490 55428.4460 55428.4440 5428.1820 55428.2320 55428.2210 55428.1690 55428.9420 55428.7520 55428.9100 55428.8350 55428.1120 55428.7430 55428.8700 1028.7780 1028.8080 1028.8530 1028.9570 1028.4310 1027.1520 1027.1280 1025.3740 1020.5480 1020.2210 1020.2600 1024.3720 1024.4080 1023.6800 1023.6420 1024.3830 1026.4580 1025.0980 1025.0820 1026.0720 1025.2630 1025.2680 1024.7860 1024.7930 1023.8180 1023.8360 1023.1910 1023.1760 1020.7890 1020.7690 1023.3910 1020.9190 1020.6620 1022.1310 1022.1460

EK I - Karatay Medresesi llen Noktalar Arazi Koordinatlar n

144

EK II S ral Medrese llen noktalar Arazi Koordinatlar n

No llen nokta koordinatlar No 5 6 27 8 17 18 19 9 8 66 48 49 64 63 62 67 68 56 57 59 60 45 46 41 54 44 2 3 4 47 50 10 15 31 13 X 1027,062548 1027,324164 1034,309399 1033,839243 1034,190109 1031,352871 1029,326615 1027,410456 1027,414032 1026,423095 1025,765324 1026,590952 1023,807352 1024,042253 1023,662076 1025,031083 1024,503456 1022,859512 1022,498412 1022,639979 1022,640127 1026,577953 1026,225983 1025,235069 1025,941581 1025,853855 1027,312048 1027,28337 1027,313012 1025,485592 1026,836925 1022,430296 1022,672082 1027,220272 1027,329059 Y 972,079139 971,729791 966,849462 967,274937 966,971689 969,584795 971,447097 971,598378 971,662761 972,969437 973,622162 972,892004 975,408033 975,101136 975,217671 973,964787 974,231537 975,871683 976,08973 976,090478 976,055034 975,092029 975,418769 976,072694 975,574191 975,749576 971,857973 971,835803 971,842815 973,883576 974,740387 976,168516 976,096273 974,49341 971,873615 Z 111,297062 111,680251 108,13881 110,146243 104,837167 104,80413 105,817979 103,434419 110,142004 110,286649 109,324821 107,965409 108,036151 109,875434 110,905789 110,916276 112,017307 111,266742 111,658842 109,460515 108,395386 107,798249 107,365077 107,25071 108,813119 107,908069 109,516752 108,450331 107,399917 109,507295 108,636826 103,44529 105,739779 106,152781 105,301157 25 22 24 23 38 29 16 30 20 21 55 51 42 52 53 65 7 35

X 1026,427038 1025,607528 1024,752766 1025,593148 1026,162565 1025,97676 1026,459345 1026,231248 1025,360883 1027,173172 1027,135212 1026,889136 1020,527506 1019,41934 1018,327982 1019,160169 1021,910703 1016,662302

Y 972,493064 975,941502 975,787465 975,950955 975,456936 975,539193 975,104361 973,15602 976,198631 974,558971 974,602126 974,713592 979,445496 980,454321 981,439682 980,683083 978,185911 982,941003

Z 111,999495 106,294208 108,497773 108,658239 108,490355 108,189611 108,17965 109,804669 104,962523 104,574893 103,637799 106,374349 105,973573 105,964143 109,078549 109,12673 107,653025 105,54719