Professional Documents
Culture Documents
YADA
SiYAS H iK
De Yy
Devin Klasik: 1
Ktm ia:
Du Contt Social; ou Princpes du Droit Poltique.
evde tmel a metle
Union Genera/e d'Editions [10/18], Paris, 1963
Atena, 1998 (Elektronik tam metin, Pierre Perroud)
Atena, 2001 (Elekronik tam metin, Pierre Cohen-Bacrie)
Not aa
Henri Guillemin, P. Perroud, P. Co hen-Bacrie
Tii:
M. Tahsin YAIM
Yy Hly
Hakan Tanttran
Ka Ta
Mahir Duman
B v Cit:
Drt Nokta Matbaas
Tel: O 212 516 79 10 Fa: O 212 516 79 09
Devin Yaynlan 2004
Bid B:
Austos 2004
d Ba:
Aralk 2004
Cemal Nadir Sk. Aam Han. No: 13/107 Caalolu 1 stanbul
Tel: O 212 522 36 31 - Fa: O 212 522 36 32
e-mail: devinyayinlari@yahoo.com
ISBN 975-6472-05-7
Jea-Jaques ROUSSEU
TOPLUM SZLEMESi
YADA
SA HK iLKLER
Trkesi
M. Tai YAI
DE9iN
. j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
- [oederis :quas
dicamus leges*
Verus, .neis
X. Ktap, 321. dize
"Eitliki (adaletli) bir uzlamann kurallarn koyalm ... " Kral Latinus'un,
kentini kuatmaka olan Truvalllara kar izlenecek politikaya ilikn syle
vinden . . .
Bu kt ok Ktap boynca (*) yldz iaretiyle dlm notlar bu
kitabn evirmenine, numaral dipnotlar ise yazarn kendisine aittir.
iiE
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) /8
Toplum Szlemesi ve Rousseau 1 12
SuU/15
Bic
K
t
I. Blm: Birinci Kitabn Konusu 1 19
II. Blm: lk Toplurlara Dair 1 21
III. Blm: Gl Olann Hakllna Dair 1 25
I. Blm: Klelie Dair 1 27
V. Blm: Hep Bir lk Uzlamaya Dnme Zorunuluuna Dair 1 33
VI. Blm: Toplumsal Szlemeye Dair 1 35
VII. Blm: Egemen Varla Dair 1 39
VIII. Blm: Toplum Haline Dair 1 43
I Blm: Mlkiyet Hakkna Dair 1 457
c
K
tp
I. Blm: Egemenliin Bakasna Geemeyeceine Dair 1 53
IL Blm: Egemenliin Blnmezliine Dair 1 55
III. Blm: Genel radenin Yanlp Yanlmayacana Dair 1 59
I. Blm: Egemen Gcn Snrlarna Dair 1 61
V Blm: lm Kalm Hakna Dair 1 67
VI. Blm: Yasaya Dair 1 71
VII. Blm: Yasa Yapcya Dair 1 75
VIII. Blm: Halka Dair 1 81
I Blm: Devam 1 85
X Blm: Devam 1 89
X. Blm: Farkl Yasama Sistemlerine Dair 1 93
_ XI. Blm: Yasalarn Blmlenmesi 1 97
c
K
t
I. Blm: Genel Olarak Hkmete Dair 1 103
I. Blm: Farkl Hkmet Biimlerinin Temel lkesine Dair 1 109
III. Blm: Hkmet Biimlerine Dair /113
N. Blm: Demokrasiye Dair 1 115
V. Blm: Aristokasiye Dair 1 119
V Blm: Monariye Dair 1 123
VII. Blm: Karma Hkmetlere Dair 1 131
VIII. Blm: Her Ynetim Biiminin Her lkeye Gitmeyecei
ne Dair 1 133
I Blm: yi Ynetimin Belirtilerine Dair 1 139
X Blm: Hkmetin Ktye Kullanlmas ve Bozulmaya Yz
Tutmas 1 143
X. Blm: Politik Btnn Yok Oluu 1 147
XI. Blm: Egemen Gcn Nasl Ayakta Duracana Dair 1 149
XII. Blm: Devam/ 151
X. Blm: Devam/ 153
X. Blm: Milletvekilleri ya da Temsilcilere Dair 1 155
XI. Blm: Hkmet Kurumunun Asla Bir Szleme Olmad
na Dair 1 159
XI. Blm: Hkmetin Kurulumuna Dair 1 161
XIII. Blm: Hkmetin Zorla Ele Geirilmesini nleyen Yol
lar 1 163
Ddc
K
tp
I. Blm: Genel radenin Yklmazlna Dair 1 169
II. Blm: Oylara Dair 1 173
III. Blm: Seimlere Dair 1 177
N. Blm: Roma'nn Comitia'lar 1 181
V Blm: Tribunuslua Dair 1 193
VI. Blm: Diktatrle Dair 1 197
VII. Blm: Censorlua Dair 1 201
VIII. Blm: Toplumsal Dine Dair 1 205
I Blm: Sonu 1 219
Jea-Jaues Rousseu (1712178)
Siyaset, toplumsal zgrlk, hakar, eitim ve din stne
gelitirdii dncelerle tannan svire doumlu Fransz
filozof denemeci, mzikbilimci ve romanc Rousseau,
Cenevre'de dou, byk lde kendini etmi, gen
yatayken Fransa 'a gderek yaam boyunca Paris ile taralar
arasnda oradan oraya dolamtr.
Rousseau ailesi din savalar zamannda Fransa'dan
kam ve Jean-acques Rousseau'nun doduu 28 Temmuz
1712 tarihinde yzyldan daha uzun bir sredir Cenova 'da
yayordu.
Annesi doumu srasnda ld. Babas bir saat tamircisiy
di ama ]ean-acques Rousseau 'a daha okula balamadan
okumay retti. Yakak on yandayken babasnn kart
bir kvgann ardndan Cenova 'dan ayrlmak zorunda kldlar.
Rousseau amcann yanna verildi ve ilk eitimini onun
yannda Boissy papzndan ald.
On yana geldiinde Rousseau temel eitimini bitir
mi ve bir rak olarak nce bir noterin ve bu baarsz olun
ca da bir oymaemn yanna verilmiti. 1728 ylnda ustasn
terk etti, kasabadan ayrld ve tirafar'nn ilk alt kitabnda
yazm olduu maceralarna atld. Yrdm iin bavurduu
Savoy' un Katalik rabibi ona yapt hayrlara tannan
Madame de Warens'e gitmesini nerdi. Madame de
Warens'n yardmyla Turin'e giderek orada ona yemek ve
barnak salayan bir manastr evinde kald ve dokuz gn
boyunca Ktalik inan zerine etim grd. Daha sonralar
kendisinin Protestanl terk ediinin "znde bir haydudun
edimi" olduunu belirtse de, Rousseau 1754 ylna kdar ken
dini bir Ktalik olarak grmey srdrd. Ksa bir dnem
uak olarak alt. Ardndan bir sre nce kendisine yardm
etmi olan Madame de Warens'e ak oldu ve on yl birlikte
yaadlar. Bu sre ierisinde Rousseau bir i sahibi olabilmek
8
n eitli giriimlerde bulundu. Bir sre St. Lazare'in
papazlaryla alt. Sonra, kendisinin mzie daha uygun
olduunu dnerek ktedralin koro efnden dersler ald;
mzik birok kez biricik geim kayna oldu.
- Madame de Warens ile ayrlmasnn ardndan Lyonlu bir
aristokrat ailesinin yannda retmenlk konumunu kabul
etti. Ksa bir zaman dilimi ierisinde bu ii yapamayacan
anlad ve 1741'de Paris'e gitti.
Rousseau'un Paris'te yerleme abalar, mzik notalar
zerindek almalara balyd ve bu ile geinmeyi hesaply
ordu. almalarn Bilimler Akdemisi'ne sundu ancak ilgi
grmedi. Geliri olmad iin daha fzla bakentte klarad
ve sonunda Paris'te kal srasnda tant kentin ileri gelen
ailelerinden birinin araclyla elde ettii Venedik'teki
Fransz Konsolosu'nun yannda sekreterlik iini kabul
etmekten baka seenei kalmad. 1745'te kente geri
dndnde geinmek iin nota elemleme iini tekrar
denedi, ayrca edebiyat evrelerinin oluturduu topluluklara
zel bir ilgi gsterdi ve Diderot araclyla Encyclopedie'e
mzik konusunda ktkda bulundu. o sralarda yazd opera
Les Muses galantes, ona belli bir tannmlk salad. Therese
le Vasseur adndaki "sradan" ve eitimsiz bir hizmeti kzy
la birlikte yaamaya balad. Yaam boyunca onunla birlikte
kld, kendi anlatrma gre Therese ona tm de doduktan
sonra hastaneye braklan be ocuk dourdu.
1750 ylnda Dion Akademisi'nin "Bilim ile sanatta
yaanan gelimeler, ahlak yaamnda yansmasn bulmu
mudur?" konulu deneme yarmas iin yazd ve dl de
kzand "Bilimler ile Sanatlar stne Konuma" balk
almasnda sonrak yaptlarndakilere gre ok daha arpc
ama bir o kadar da yzeysel dnceler ortaya koyduu
gzlenen Rousseau, bu yaptnda ne bilimsel bilginin
artnn ne de sanatlarn mkemmel yaptlar yaratmasnn
9
tek bana gerek birey temelinde gerekse bir btn olarak
toplum temelinde ahlakal bir iyileme salamayacan ileri
srmektedir. Tam tersine bu tr st dzey bir kltrel
yaplanmann toplumun varolan konumu dnldnde
fzlasyla lk ve gerekiz kacann altn zellikle izen
Rousseau, ancak ok az saydaki dini dnrn
dnceleriyle insanln ilerleyebileceni savunmaktadr.
Burada kzand dl ona yazn evrelerinde hatr saylr bir
n kzandrd. Maliye Baknl ona ok kazanl bir i verdi,
bak bir operas saraya sunuldu ve eline bir kraliyet maa
elde etme frsat gemesine krn geri evirdi. 1753 ylnda
yazd "Fransz Mzii stne Mektup" balkl yazsnda
Fransz mziini eletren Rousseau, tekdze, kba saba ve
renksiz bulduu Fransz mzinin btn olumsuz zellik
lerinin kynan Fransz konuma dili olarak grmekteydi.
1755 ile 17 60 ylar arasn da yazmaya balad ama bir trl
tamamlayamad "Dillerin Kkeni stne" balkl den
emesinde Rousseau, Fransz dilinin ''ardm isteme" ya da
''ardm ars" ile "tek insanlar denetleme" nlemleri
dorultusunda biimlenmi olduunu ileri srmektedir,
Fransz dilnin ttsz tuzsuzluunun, hatta ar aklnn da
balca nedeninin bu znitelikler olduunu belirtmektedir.
Ayrca Rousseau, scak gney ikimlerinin hkm srd
lkelerin dilerinin sevgi ve tutkuyla dolu aksanlarnn dili
her zaman renki kldna ve bunun en belirgin renin
"talyan Operas "nda grlebileceine dikkat ekerek,
toplumsal ve siyasal stemierin mzik dilini dahi derinden
etkiledii saptamasnda bulunmaktadr. Sz buradan etkili
bir devlet ynetiminin keskin, sert ve etkileyici bir syleyii
olmas gerektii noktasna tayan Rousseau, bir bak "den
eme"sinde btn dikkatini devlet ynetiminin ya da
hkmetin kkeni ile ilevi konusuna evirmektedir.
Diderot ondan politik zerine bir makale stedi ve ilkin
10
1755'te Encyclopedie'de kan Politik Ekonomi zerine
Sylem'i yazd. Ayn yl yine Dijon Akdemi yarmas iin
yazlm olan Eitsizliin Kkeni zerine Sylem'i yaym
/ad.
1756'da Paris yaknlarnda taraya ekildi. Burada La
Nouvelle Heloise' yazd ve Diderot ile Madame d'pinay'n
sevglisi Frederick Melchior Grimm ile belrsiz ve ac bir kv
gya krt. 1758'de Montlouis'e yerleti ve her iksi de
1762'de yaymlanan "Emi/e, Eitim zerine" ve "Toplum
Szlemesi"ni orada yazd.
Rousseau'nun Didert ve Grimm ile kvgs btn ansik
lopedicilerle olan ilikisini tatszlatrd. Onlar ayrca
D'lembert ve Voltaire'e tiyatr temsillerini savunmalar
nedeniyle yapt saldryla daha da kzdrd. Politik ve din
zerine grleriyle Fransz yetkllerinin dmanlkarn
kazand. Emile ortaya kndan ksa bir sre sonra Fransz
parlamentosu tarafndan knand ve Rousseau srgne git
mezse kendisinin tutukanacan rendi. Srgnn ilk yl
lar o yllarda Prusya'a ait olan Neuchatel'de geti. Onu
knayanlarla ekimeli yazlar srekli olarak onu kmu tart
malarna srkledi ve sonunda bir kez daha kamak zorunda
kald. lk nce Bere blgesine gitti, ama burada da onu ayn
yazg bekliyordu. En sonunda 1766 ylnda Hume'un
arsn kabul ederek onunla ngiltere'e gitti. ngiltere'de
dnemin nemli ahsiyetlere tant ve Kal ona belli bir
gelir balad. Ama daha sonra Hume ile bozutu ve 1767' da
bundan byle orada rahatsz edilmeyeceini rendii
Fransa'a geri dnd. 1770'te Paris'e yerleti, eskden yapt
gibi nota elemleme iine yeniden balad ve "tirafar" bu
arada bitirdi. Ancak bu yllarda kendini gizli dmanlarnn
olduu kukusundan kurtaramad. Bu kuku Diderot ile kav
gasndan beri yakasm brakmamt. 2 Temmuz 1778'de inti
har sylentilerine neden olan koular altnda aniden ld.
1 1
Toplum Szlemesi v Rousseu
Rousseau, "Toplum Szlemesi'ne bir toplum iinde bir
araya gelmemizi zorunlu klann birey olarak kendi
kencimize yetmeyiimiz olduu saptamasnda bglunarak
bamaktadr. Ancak toplum iinde bir araya geldimiz
vakit, yaammz srdrmek pahasna boyunduruk altna
girmeyi doal olarak istememekteyizdir. zgrlk bu
anlamda insann doas gerei sahip olduu bir grekinimi,
insan olmann en nemli gstergesidir. Rousseau, zgrlk
olmadan salt yayor olmann gerek anlamda bir insan
yaamn ifde etmediini dnmektedir. Bu noktada
Rousseau, insanlarn zgrlk temelnde bir araya gelmeleri
ni, btn kiilerin bir araya gelmesi adna egemenlik
yapsnn meydana getirilmesi durumunu, ''nel talep" diye
adlandrmaktadr.
Genel talep kvramnda Rousseau, insann doas gerei
bencil olduu ve kendi toplumsal aidiyetinin krlarn
savunmak adna "tekileri" tahakm altna alacak derecede
baskc bir yarad/ tadnn bilincinde olduu iin,
herkesin iyilini gzeten bir anlaya itenlike balln
salk bir toplumsal yaplannay olanak klacak gnel
iyinin oluturulabilme ba koulu olduunu savunmaktadr.
Nitekim bu ok nemli koul 'ikinci Ktap"n da ana
gvdesini oluturur. Rousseau genel iyinin oluturula
bilmesinin yeter koularn inceledi "kinci Ktap"ta, zel
likle gereki olduunu dnd, insanlan kendi bencil ilgi
ve krarna kr btn bir toplumun iyiliini dnmeye
zendirecek, bunun kendileri iin daha byk yararar getire
cei inancn a/ayacak yan kutsal bir yneticinin karizmas
tasarmna bavurmaktadr.
Toplum Szlemesi'in hkmetin roln ve grevlerini
inceleyen "nc Ktap"nda Rousseau, ounluk ynetici
lerin toplumun ilgi ve krarn gzetecek yerde kendi zel
12
ilg
ve krlar uyarnca hareket ettikleri gerenden yola
kmaktdr. Nitekim bu geree bal olarak Rousseau,
hkmet ilevlerinin batan sona halkn yargsnn egemen
lii
altnda yrtlecek biimde dzenlenmesi gerektiini
ileri srmektedir. Kukusuz bu yaplrken hkmetin frkl
devletlerin frk koullarna (byklk, nfus, coafa gibi)
uygun g ve yetkler/e donatlmasna ay bir zen gster
ilmek zorundadr. Bu balamda Rousseau'un demokratik
ynetime kr zel bir yaknlk duymamas nemli bir nok
tadr. Bunun ana nedeni anayasa ile egemen yapy
Rousseau'un iki ayr konu olarak dnmesine balanabilir.
'rdnc Ktap"t Rousseau' nun, kitabn kpsam gz
nnde bulundurulduunda olduka uzun saylabilecek bir
biimde Roma Devleti'ni tartmas sz konusudur.
Rousseau burada Roma'ya bir yandan alabildiine fc bir
devlet knn modeli olarak yaklarken, br yandan
tnrsal onaylar ile sivil yasalar bir araya gtiren, tanrsal
yasalar sivil yasalara uymaya aran, btn ulusun genel
iyiliine halkn balln pektirecek bir olanak olarak "sivil
din" tsarmn trtmaktadr.
13
SU
Bu kk inceleme, epey zaman nce, gcm kuvetimi
lp
. bimeden yazmaya baladm, ancak ne zamandr bir
kenara braklm daha geni lekli bir yapttan
-
alnmtr.
Evelce yazdklarm arasndan ekip kartlabilecek eitli
blmler iinde bu okuyacanz, en kapsaml, en ok halka
sunulmaya deer alandr. Geri kalanna gelince, zaten ok
tandr ortada yok.
1 5
Toplum Szlemesi
BC KT A
Burada, insanlan olduklan gibi, yasalar da olabilecekleri
gibi ele alarak, toplumsal dzen iinde meru ve gvenli bir
ynetim kural bulunup bulunamayacan aratracam. Bu
aratrmada, adaletle fayda birbirinden ayr dmesin diye,
hukukun izin verdiiyle kann emrettiini hep uzlatrmaya
alacam.
Konumun nemini kantlamakszn sze giriyorum. Ba
na, "hkmdar ya da yasa koyucu musun ki Politika hakkn
da yazyorsun?" diye soracaklar. yle yantlayacam: Ben ne
hkmdann ne de yasa koyucu; zaten byle olduu iindir
ki Politika hakknda yazyorum. Hkmdar ya da yasa koyu
cu olsaydm, yaplmas gerekeni syleyerek vakit yitirmez
dm: ya yapar ya da susardm.
zgr bir Devlet'in yurtta olarak doduum, egemen
gcn de bir paras olduuma gre, kamu ilerinde oyum un
etkisi ne denli az olursa olsun, oy verme hakkm bile bana bu
ileri renme grevini yklereye elverir. Ne zaman hk
met sistemlerini dnmeye kalksam, aratrmalarmda ken
di lkemin hkmet sistemini sevmek konusunda hep yeni
yeni nedenler bulmaktan mutluyum.
17
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Toplum Szlemesi
LKTA
LBL
BRC KTAI KONUSU
nsan zgr doar, oysa ki her yerde zinciriere vurulm
tur. Filanca kii kendini tekilerin efendisi sanr, fakat bu du
rum, onun dierlerinden daha fazla kle olmasn engelle
mez. Nasl olup da bir kii efendi, tekiler kle olmu? Bu
nu bilemem. Pella bunu meru klan nedir? Sanrm bu so
runun yantn bulacam.
Yalnz gc ve gcn dauraca sonucu gz nne ala
cak olsam yle derdim: Bir halk boyun emek zorunda kalr
da boyun eerse, doru davranm olur; boyunduruunu sil
kip atabilecek olur da atarsa daha da iyi eder; nk zgrl
, elinden hangi hakka dayanlarak alnmsa, o da onu ayn
hakka dayap.arak geri almaktadr; ya zgrln geri almak
iin hakl nedenleri vardr ya da zgrl elinden hakszca
alnmtr. Fakat toplumsal dzen btn haklara temel olan
kutsal bir haktr. Bununla birlikte hi mi hi doadan gelen
bir hak deildir bu; birtakm uzlalara dayanmaktadr. So
run, uzlalarn neler olduunu bilmektir. Fakat oraya gelme
den nce, biraz nce ileri srdklerimi kantlamalym.
19
Toplum Szlemesi
LKA
l BL
TOPLU DA
Tm toplumlarn en eskisi, ayrca doadan gelen, tek top
lum- ailedir. Aile toplumunda bile ocuklar ancak yaam!rn
koruma gereksinimi duyduklar srece babaya bal kalrlar.
Bu gereksinim ortadan kalkar kalkmaz sz konusu doal ba
da _zlr. Babalarna boyun emekten kurtulan ocuklar
da, ocuklarna bakma klfetinden kurtulan baba da hep bir
dn bamszlklarna kavuurlar. Yne birlikte yaamaya de
vam edecek olurlarsa, artk bu doadan kaynaklanan bir ey
deildir, istenlidir; ailenin bir btn olarak kalmas da gene
uzla sonucudur.
Bu herkesin sahip olduu ortak zgrlk insan doasnn
bir sonucudur. Bunun ilk yasas, kendi nefsini korumaktr;
insann ilk gsterdii zen, kendine gstermek zorunda ol
duu zendir; inan _kendini bilecek aa gelir gelmez, nefsi-
.. =
ni k<llmaya ya_rayan_aralar zerinde biricik sz sahibi ken-
disi olacandan kcndi kendisinin efendisi de olmu olur.
yleyse aile, politik toplumlarn ilk rneidir denilebilir;
politik toplumlarda ef babann yerini, halk da ocuklarn ye
rini alr; hepsi de eit ve zgr doduklarndan, zgrlkle
rinden ancak karlar uruna vazgeerler. u farkla ki, ailede
babann ocuklarna olan svgisi onlara gsterdii zenin kar
lyken, Devlet'te ise, efin kendi halkna kar beslemedi-
21
Jean-Jacques Rousseau
i sevginin yerini hkmetmek, emen olmak zevki tutar.
Grotius, insanda her trl egemenliin ynetilenler yara
rna kurulmu olduunu yadsr: rnek olarak da klelii ve
rir. Onun srekli bavurduu mantk yrtme tarz hukuku
hep olgular zerine ina etmektir.1 Grotius'unkinden daha
makul bir yntem uygulanabilir, ancak Tiranlar iin bundan
elverilisi bulunamaz.
leyse, Grotius'a gre insanlk m yz kadar adamn ma
ldr, yoksa bu yz kadar adam m insanln maldr, doru
su buras kukuludur; kendisi, kitabnn bandan sonuna
dek, ilk grten yana grnyor: Bobbes'un da dncesi
budur. Bu gre gre insan trii birtakm hayvan srleri
ne blnmtr; srterin her birinin banda onuyutak i
in koruyan bir ef vardr.
oban, nasl srsne oranla stn bir yaradla sahipse,
insan srlerinin obanlar olan efleri de halklarndan, uy
ruklarndan. stn bir yaradltadrlar. Philon'un dediine
gre, mparator Caligula byle bir mantk yrtyordu: Bu
benzetmeden yola karak krallarn Tanr, halklarn da hay
vanlar olduu sonucuna varyordu. Philonius'un aktardna
gre, Caligula'nn mant Hobbes ve Grotius'unkiyle ayn
kapya kar. Aristotele,; de, bunlarn hepsinden nce insanla
rn doalar gerei hitir zaman eit olmadklarn, kimileri-
'
nin klelik, kimilerinin ise hkmetmek, egemen olmak iin'
dnyaya geldiklerini sylemiti.*
Aristoteles haklyd, ancak sonucu neden olarak alyordu.
Klelik iinde dnyaya gelen her insan klelik iin doar, bu
"Kamu hukukuna ilikin derinlikli, bilgece aratrmalar ou kez eski suiis
timallerin birer tarihesi olmaktan teye gemez; bunlar inceleme zahmeti
ne katlanmaka ise bouna srar edilmitir." (Marquis d'rgenson trafindan
kleme alnan, Fransa 'nn Komularyla likilerndeki krlar zerine El
yazmas nceleme, Amsterdam, Rey, 1872 basm). te Grotius'un yapt da
tarma budur.
* Aristoteles, Politik, I. Kitap V. Blm.
22
Toplum Szlemesi
kuku gtrmez. Kleler, vurulduklar zincirler iinde her
eyi yitirirler, hatta zincirlerinden kurtulmak isteini bile;
onlar, tpk Ulysses'in hayvaniara yarar yaamlarn seven
arkada! an gibi kleliklerini severler. yleyse doann gere
i olarak kleler varsa, doaya karn kleler var olrutur da
ondan. lk kleleri kle yapan kaba kuvvetse, kleliklerinin
srmesine neden olan da korkaklklar olmutur.
Daha ne Kral Adem'den, ne de ayn Saturnus'un ocukla-
rnn yapt gibi evreni aralarnda paylaan byk manar
kn -ki bunlar da kimilerince Saturnus'a benzetilmitir- ba
bas mparator Nuh'tan sz ettim. Umarm gsterdiim al
akgnlllk ho karlanr. nk [bir insan olarak] ben
de dorudan bu hkmdarlardan birinin, hatta belki de b
yk oulun soyundan geldiime gre, atalarmdan sahip ol
duum nvaniar kantlama yoluyla insan soyunun meru
kral olarak ortaya kmayacan kim bilir? Her ne olursa ol
sun, biricik sakini kald srece Robinson nasl adasnn h
kmdarysa, Adem'in de dnyann hkmdan olduu kuku
gtrmez; stelik bu imparatorluun en rahat yan, tahtnda
gvende olan hkmdarn korkup ekinecei ne isyan, ne sa
va, ne de suikast oluudur.
'Plutarkos'un, Hayanlarn Uslarn Kullanmasna Dairadl ksa inceleme
sine baknz.
23
Toplum Szlemesi
LKA
lBL
GL OL
HllGIA DA
Gl olan, gcn bir hak haline, boyun emeyiise bir
grev haline getirmedike, asla srekli
.
efendi olarak kalacak
kidar gl deildir. Glnn hakll ite buradan gelir;
bu hak grnte ne denli alayla karlansa da ilkesel olarak
gerekte temellenmi bir haktr: Ancak bu szck bize hi
1
a
klanmayacak mdr? G fziksel bir kudrettir; bunun do
uraca sonulardan ne gibi bir ahlakllk, ne gibi bir erde;
karlabilir hi bilmem. Gce boyun emek, bir isten ii de
il, bir gerekliliktir; en fazlas bir ihtiyat edimidir. Hangi'an
lamda bir dev olabilir?
Bir an iin bu szde hakk var sayalm. Ben derim k, bun
dan aklanmaz, anlamsz bir laf salatasndan baka bir ey
kmaz. nk hukuku yaratan gse, pedenle birlikte sonu
da deiir; kendinden bir ncekini alt etmeyi baaran g o
nun hakkna, hukukuna da sahip olur. Cezasz kalan itaatsiz
lik merulam demektir; madem k en gl olan daima
nakldlr, yleyse yaplacak ey gl olmann yolunu bul
maktr. yi gzel de, gcn ortadan kalkmasyla yok olan hak
kn ne kymeti kalr? Kii zorla boyun eecek olduktan sonra
grev nedeniyle boyun emeye gerek yoktur; boyun emeye
25
Jean-Jacques Rousseau
zorlanmadka boyun emeye de zorunlu deil demektir:
Grlyor k bu hak szc gce hibir ey katmamaktadr;
bunun hibir anlam da yoktur.
Btn glere boyun ein. Eer bu, "gce boyun ein"
demekse, nerilen yol doru, ancak gereksizdir; ben bunun
yerine hibir zaman ihlal edilemez derim. Her trl g
Tanr'dan gelir, kabul ediyorum; fakat her trl illet de
ondan gelir. Bu byledir diye doktor armak yasak m ol
mal? Ormann bir kesinden karma bir haydut kacak ol
sa, kesemi ancak zorlandm zaman m vermeliyim yoksa
hayduttan yakar syrmak elimde iken vicdanm byle bu
yurdu diye mi? nk eninde sonunda haydudun elindeki
silah da bir gtr.
yleyse kabul edelim k g hak yaratmaz, ancak meru
olan gce boyun eme zorunluluu vardr. Bylelikle dnp
dolap ilk soruma gelmi oluyorum.
26
Toplum Szlemesi
I. KTA
N. BL
KLELGE DAR
Hibir insann hemcinsi zerinde doal bir otoritesi ol
madna, g de hibir hak yaratmadna gre, insanlar ara
sndaki her trl meru otoritenin temeli olarak kala kala yal
- nz toplumsal uzlalar kalr.
Grotius, birey zgrln bakasna devredip bir efendi
nin klesi alabildiine gre, neden btn bir halk zgrl
n topluca devredip bir 'kraln uyruu olmasn, der. Burada
aklama gerektiren anlam belirsiz szckler var, ama biz
yalnzca zgrln devretmek szc zerinde duralm.
Devretmek, bir bakasna terk etmek ya da satmak demektir.
Oysa ki baka birine kle olan insan kendini, benliini ver
mez, en fazlas, geimini salamak iin kendini satar: Pekala
bir halk niin kendini satar? Kral, uyruundakiterin geimini
salamak bir yana, kendi geimini de onlarn srtndan salar,
stelik Rabelais'nin dediine gre bir kral yle azla da yetin
mez. yleyse uyruklar mallarn da birlikte vermek kouluy
la benliklerini, nefslerini de krala m terk ediyorlar? O halde
kendilerine koruyacak ne kalyor, onu anlamyorum.
Denilecek ki despot, uyruklarna toplum iinde dirlik d
zenlik salyor. yle olduunu kabul edelim; fakat despotun
hrs yznden girmek zorunda kaldklar savalar, doymak
bilmez tamah, nazrlarnn insanlara yapti eziyetler onlar
27
Jean-Jacques Rousseau
kendi aralarndaki anlamazlklardan daha ok ezer, perian
ederse, bu huzurdan, dirlik dzenlikten ne kazanlar olur?
stelik sefaletierinin nedenlerinden biri bu dirliin t kendi
siyse ne kazanm olurlar? nsan zindanda da skunet iinde
yaar: Ama bu kadar, orada kendini iyi hissetmesine, mutlu
olmasna yeter mi? Kylopslarn maarasnda hapsolan Yu
nanllar da, paralanp yutulma sralarn bekleirken ierde
rahat, huzur i\nde yayorlard.
nsan benliini karlksz terk eder demek anlamsz, akl
d bir eydir; byle bir edimin meruiyeti olmad gibi, ge
erlii de yokur; bun.n yegane nedeni, byle davranan bir
kimsenin bilincinin, saduyusunun olmamasdr. ,yn eyi
btn bir halk iin sylemek; delilerden olumu bir halk
varsaymak olur: Delilik hak yaratmaz.
Her insan kendi benl\i bakalarna terk edebiise bile,
ocuklarmukini terk edemez; nk ocuklar birer insan o
tara zgr doarlar; zgrlkleri kendilerine aittir, kendile
,nden baka hi kimsenin, bu zgrlk zerinde tasarrufta
lunmaya hakk yokur. Al ana varmadan nce baba,
ocuklar adna, benliklerinin korunmas ve gnenleri (re
fahlar) iin birtakm koullar koyabilir, ancak onlar geri d
nsz, koulsuz biimde bakasna terk edemez; nk by
lesi bir ba, bir kez doann amalarna ters der, babalk
. haklarn da aar. Demek ki keyf bir hkmetin meruta
mas iin her kuaktan halkn onu kabul ya da reddetme ko
nusunda sz sahibi olmas gerekir: Ancak byle olursa bu h
kmet keyfi olmaktan kar.
zgrlnden vazgemek, insanlk sfatndan, insan
haklarndan, dahas, devlerinden vazgemek demektir. Her
eyinden vazgeen bir kimse iin hibir tazmin olasli yk
tur. Bylesi bir vazgei insa-doasyh badamaz; insann
istencinden her trl zgrl ekip almak onun davran
larndan da her trl ahlak dncesini ekip almaktr. So-
28
Toplm Szemesi
nuta, bir yandan mutlak bir otorite, te yandan snrsz bir
boyun eme dzeni kurmak bo ve elikili bir uzla olur.
Kendisinden her eyi talep etme hakkmz olan bir kimseye
kar hibir taahht altna girmeyeceimiz ak deil midir?
Bir edeeri, dengi, karl olmayan yalnzca bu koul bile e
dimin geersizliini, hiliini gerektirmez mi? nk btn
van you bana ait olan, haklar da benim hakm olan kle
min bana kar ne hakk olabilir? Bana ait olan haklarn gene
bana kar ileri srlmesinin hibir anlam yokur.
Grotius ve tekiler, szde klelik hakknn bir baka kke
nini de savata buluyorlar. Onlara gre yenenin yenileni l
drmeye hakk olduundan, yenilen, hayatn zgrln
vermek pahasna satn alabilir; bu uzlama, yenilenin de ye
nenin de karna olduundan, daha da merular.
Ancak bu szde "yenilenleri ldrme hakk"nn hi de sa
va halinin bir sonucu olmad aka bellidir. Bunun bal
ca nedeni, ilksel bamszlklar, serbestlikleri iinde yaayan
insanlarn, aralarnda ne bar ne de sava hali oluturacak ka
dar srekli, sabit ilikiler iinde olmamalardr; sonuta, do
al olarak dmanlar da yoktur. Sava halini douran ey in
sanlar arasndaki ilikiler deil, nesneler, eyler arasndaki i
likilerdir; sava hali yaln kiisel ilikilerden deil, gerek i
likilerden doar; insanla insan, kiiyle kii arasnda bir zel
sava hali, ne srekli, sabit bir mlkiyetn olmad dol ya
am halinde ne de her eyin yasalarn yetkesi altnda bulun
duu toplumsal yaam halinde var olur.
Kiisel kavgalar, dellolar, arpmalar bir "hal" oluturma
yan edimlerdir; Fransa kral I Louis'nin kurumlarnn ona
d, Tanrsal barn ise yrrlkten kaldrd zel savalara
gelince, bunlar derebeylik ynetiminin yasalar ktye kullan
mas, hakka tecavzdr; hi bu denli sama, anlamsz, ste
lik doal hukukun ilkelerine, her trl tutarl toplum dzeni
ne (oltie) kar bir sistem glmemitir bugne dek.
29
Jean-Jacques Rousseau
yleyse sava insanla insan arasndaki bir bant deil,
Devlet'le Devlet arasndaki bir bantdr; bu bant iinde
bireyler, ne insan hatta. ne de yurtta olarak deiV fakat asker
sfatyla, vatann yeleri sfatyla deil, onu koruyan sfatyla,
arzi olarak birbirlerine dmandrlar. Nihayet Devletlerin
dman olsa olsa baka Devletler olabilir, insanlar deil;
nk farkl cinsten eyler arasnda gerek bir bant kurmak
olas deildir.
Bu ilke teden beri konmu genel kurallara, tm uygar
halklarn srekli, deimez uygulamalarna da uygundur. Sa
Va ilanlar, yneten glere deil, onlarn uyruklarna birer
uyardr asl. ster kral olsun, ister birey, ister halk, bir h
kmdarn uyruu kiileri o hkmdara sa
a ilan etmeksizin
soyan, vurup ldren ya da alkoyan, tutsak eden bir yabanc
dman deil, haydudun ta kendisidir. Fakat sava hali iin
de, adil bir hkmdar bile, dman lkede halka ait her eye
pella el koyabilir, ancak bireylerin canna ve malna el sr
mez; kendi haklarnn da temeli olan haklara sayg gsterir.
Savan amac, dman Devlet'in yok edilmesi olduundan,
bu Devlet'i savunanian elleri silahl olduu srece ldrme
Sava hukukunu dnyann teki uluslarndan ok daha iyi kavrayan ve ona
uyan Romallar bu alandak titizliklerini ylesine ileri gtrmlerdi ki, hi
bir yurttan, dmana, stelik adyla sanyla, flanca dmana kar savama
ykmll stlenmeden gnll askerlik yapmasna izin verilmezdi. Ca
ton'un olunun Popilius komutasnda ilk kez askerlik yapt lejyonun yeni
den yaplandrlmas srasnda, baba Caton, Popilius'a yazd bir yazda, eer
olunun yine komutas altnda grev yapmasn arzu ederse, ilk askrlik ye
mininin geerliini yitirmi olduunu, bu durumda dmana kar silah kul
lanamayacan, ona yeniden yemin ettirmesi gerektiini bildiriyordu. Yine
ayn Caton, bu kez oluna, askerlik yeminini yenilemeden savaa katlmak
tan kanmasn yazyordu. Clusium Kuatmas ve tek zel durumlar ne
srlerek bana kar klabilir, ancak ben burada yasalar ve trelerden sz e
diyorum. Romallar yasalara en az aykr davranm bir ulustur. Hibir ulus
Romallar kadar salam, adil yasalara sahip olmamtr.
30
Toplum Szlemesi
hakk vardr; ancak silahlarn brakp da teslim olur olmaz
dman olmaktan ya da dmann sava arac olmaktan kar,
sade birer insan olurlar, o zaman onlarn hayat zerinde hi
bir hak da kalmaz. Bazen yelerinden bir tanesini bile ldr
.peden bir Devlet'i yok etmek olasdr: yleyse sava, amac-
na ulamak iin gerekli olmayan hibir hakk vermez. Bunlar
Grotius'un ilkeleri deildir; airlerin yetkesini deil, eyann
doasn temel alr, akla dayanrlar.
Fetih hakkna gelince, bunun "gl olan hakldr" yasa
sndan baka hibir dayana yoktur. Eer sava, yenene, ye
nilen halklar katletme, kltan geirme hakk vermiyorsa,
byle bir hak zaten var olmadna gre, yenilenleri klele
tirme hakkna da temel olamaz. Dman ldrme hakk, an
cak onl tutsak etmek, kleletirmekmmkn olmadinda
vaFdr; demek ki tutsak etme, kleletirme hakk ldrme
hakkndan gelmez: yleyse, yenilene, zerinde kimsenin
hibir hakk bulunmad hayatn, zgrl pahasna satn
al
d
rmak haksz, adaletsiz bir dei toku olur. lm kalm
hakkn klelik hakkna dayandrmakla, klelik hakkn da
lm kalm hakkna dayandrmakla ksr bir dngye dl
d ak deil mi?
Her eyi ldrme, kesip bime hakk denen u korkun
hakkn bulunduunu varsaysak bile, savata tutsak alnan kii
ya da savata yenilen, lkesi igal edilen bir ulus, efendisine,
zorlanmadka boyun emek zorunda deildir. Yenen, yeni
lenin hayatnn karl olan bir eyi onun elinden almakla
balam olmaz: Onu bir yarar salamakszn, yok yere l
dreceine, yarar salayacak biimde ldrmtr. Bu ne
denle yenenin yenilen zerinde, gce eklenen herhangi bir
yetke elde etmesi bir yana, aralarnda ayn eskisi gibi sava ha
li varln srdrmektedir; dahas, aralarndaki iliki bu du
rumun bir sonucudur; sava hakknn kullanlmas hibir ba
r antlamasn varsaymaz. Aralarnda yaplan bir antlama
31
Jean-Jacques Rousseau
olduunu kabul edelim: Ancak bu antlama sava halini yok
etmek yle dursun, onun srmesini varsayar.
Bylece, duruma hangi yandan baklrsa baklsn, klelik
hakk sfrdr, hitir; bu hilik yalnzca meru olmamasndan
deil, samalndan ve hibir anlam tamamasndan gelir.
Bu iki szck, yani klelik ve hak birbirleriyle elikilidir; bi
r hep tekini dlar. ister insanla insan arasnda olsun, ister
insanla ulus, U sylem hep anlamsz kalacaktr. "Seninle y
le bir antlama yapyorum ki, hep senin zararna, benim ka
rma olacak; ona keyfmin istedii srece uyacam, sen de
gene benim keyfmin istedii srece uyacaksn."
32
Toplum Szlemesi
L KTA
V. BL
HEP BR LK UZLMYA DNM
ZORUNLULOGUNA DAR
Buraya dek yanlln kantladm, rttm grle
rin hepsini kabullensem bile, zorbalk yanllarnn bundan bir
karlar olmaz, bir arpa boyu ilerleyemezler. Kalabalk bir
topluluu boyunduruk altna almakla bir toplumu ynetmek
arasnda hep byk bir farkllk olacaktr. Dank biimde ya
ayan insanlarn, saylar ne olursa olsun, birbiri ardna tek bir
kiinin boyunduruu altna girmesinde ben hibir zaman n
der ile halkn grmem, efendi ve klelerini grrm. Bu ol
sa olsa bir topluluk olur, asla bir toplum deil. nk burada
ne bir kamu yarar ne de bir politik btnlk vardr. O kii
dnyann yarsn boyunduruu altna alm olsa bile, yine bir
tikel kii olmaktan teye gitmez; tekilerden ayr olan kar
hala zel bir kardr. Bu kii kazara lecek olsa imparatorlu
u, tpk yanp kl yn olarak yere serilen bir mee aac gi
bi darmadan olur, btnln yitirir.
Grotius, "bir ulus kendini bir krala teslim edebilir" der.
yleyse Grotius'a gre, bir ulus kendini krala teslim etme
den nce ulustur. Bu ba (teslim olu) bile kamusal bir a
kittir.ve toplum iinde bir oylama gerektirir. yleyse bir u
lusun kendisine kral semesini salayan akdi incelemeden
nce, bir ulusun ulus olmasn salayan akdi incelemek ye-
33
Jean-Jacques Rousseau
le savunan ve koruyan yle bir katlm, bir toplum biimi
bulmal ki, her birey, bir yandan bakalaryla birlemi, b
tnlemiken te yandan yalnzca kendine boyun esin, eski
si kadar zgr kalsn." Toplum szleneslnin zm yolu
nu bulaca temel sorun budur.
Bu szlemenin hkmleri akdin doasyla, zyle yle
sine belirlenmitir ki, en ufak bir deiiklik onlar bo ve so
nusuz klar; yle ki toplumsal szleme bozulup da herkes
szlemeden nceki haklarna kavuuncaya, szlemeye da
yanan zgrln yitirip, onun uruna vazgemi olduu
doadan gelen zgrln yeniden elde edinceye kadar, bu
hkmler, belki hi apak dile getirilmemi olsa da her yer
de ayndr; her yerde rtl biimde (zmnen) kabul edilmi,
tannmtr.
Kukusuz, bu hkmlerin hepsi tek bir hkme indirgenir:
Toplum yelerinden her biri kendini btn haklaryla birlik
te, tmyle topluma terk eder. nk bir kez her birey ken
dini btnyle topluma verdiinden, durum herkes iin bir
dir; byle olunca da hi kimsenin bunu bakalarnn zararna
kullanmakta kar olmaz.
Ayrca sz konusu balanma kaytsz artsz olduundan,
birlik de olabildiince nkemmeldir; hibir yenin artk ta
lep edecei bir ey de kalmamtr: nk bireylerde baz
haklar kalm olsayd, bireylerle kamu arasnda [ki anlamaz
lklarda] sz sahibi olabilecek ortak bir st makam bulunma
dna, her birey bir noktada kendi kendisinin yargc olduu
na gre, bunu her eyde uygulamaya kalkrlard; o zaman
. da doal yaama hali srp gider, toplum (birlik) ister iste
mez zorbala kaar ya da ie yaramaz olurdu.
Ksacas, kendini topluma, herkese balayan kii hi kim
seye balanmam olur; ayrca kendi zerinde, bakasna tan
d haklarn aynn elde etmeyen hibir ye bulunmadna
gre, herkes hem yitirdiinin tam karln kazanm, hem
36
Toplum Szlemesi
le elindekini korumak iin daha ok glenmi olur.
bret iin bi
le olsa, yaamas tehlikeli olandan bakasn ldrmeye kim
senin hakk yoktur.
Bir suluyu, yasann koyduu ve yargcn verdii cezadan
balama ya da bak tutma hakkna gelince, bu hak, yalnz
68
Toplum Szlemesi
yargnn ve yasann stnde olann, yani egemen varlndr;
ancak bunda da egemen varln hakk pek ak olmad gi
bi, bu hakkn kullamld durumlar da enderdir.
yi ynetilen
bir Devlet'te cezalar azdr. Bunun nedeni, balamalarn
okluu deil, sulularn azldr: kmekte olan bir Dev
let'te sularn okluu cezasz kalmalarna yol aar. Roma
Cumhuriyeti zamannda, ne senato ne de konsller, cezalar
hibir zaman balamaya kalkmadlar. Halk bile, kimi za
man verdii yarglar geri almak, gzden geirmekle birlikte,
balama yoluna pek gitmezdi. Balamalarn sklamas,
ok gemeden sularn artk balanmasna gerek kalmad
m, balanrsa bunun nereye varacan da herkesi n bildii
ni gsterir. Ama bu arada yreimin homurdandn, beni
yazmaktan alkoyduunu duyar gibiyim: Bu sorunlarn tar
tmasn, mrnde hi yamlmam ve balanmaya da hi
gereksinim duyman doru bir kiiye brakalm en iyisi . . .
69
Toplum Szlemesi
I. KTA
V BL
YASAYA DAR
Toplum szlemesiyle, politik btnle varlk ve yaam
verdik: imdi yaplacak ey, yasama yoluyla ona devinim ve i
rade kazandrmaktr. nk bu btnn kurulmas ve bir
lemesini salayan ilk szleme, btnn kendini korumas
iin ne yapmas gerektiini daha o aamada belirlemez.
Bir eyin iyi ve dzene uygun olmas, insann ortak sz
lemelerden bamsz olarak doaya da uygun olduu iindir.
Her trl adalet Tanr'dan gelir; adaletin kayna yalnz odur.
Ama biz adaleti bu denli batac etmesini bilseydik, ne hk
mete gereksinimimiz olurdu ne de yasalara. Kukusuz, yalnz
akim rn olan evrensel bir adalet vardr; ancak aramzda
kabul grmesi iin bu adaletin karlkl olmas gerekir. Dn
yaya insan asmdan bakmca grrz ki, adaletin yasalar, do
al yaptrm gleri olmadnd
yle bir ze
l ki, mutluluu bizimkine bal olmamakla birlikte, mutlu
luumuz iin almak istesin ve zamann ak iinde, uzak
bir onur payyla yetinsin, bir yzylda alp bir baka yzyl
da keyifle yaayabilsin.
1 1
mesi
kral
lktan ekildi. Yunan siteleri yasalarn teden beri yaban
clara yaptrrlard. Bugn
talya'daki cumhuriyetler de ou
kez Yunanllara ykndler. Cenevre Cumhuriyeti de byle
yapt ve bunun yararn grd.
12
Roma, en parlak gnlerinde,
zorbaln btn ktlklerinin hortladn grd, yasama
yetkisiyle egemen gc ayn kiilerde toplad iin de yok ol
ma tehlikesiyle kar karya kald.
Buna karlk, decemvirler* bile yalnz kendi yetkilerine
dayanarak hibir yasa yapma hakkn kullanmadlar. Halka
yle diyorlard: "Sizlere nerdiimiz eylerden hibiri, siz
kabul etmedike, yasa olamaz. Romallar, mutluluumuzu
salayacak yasalar yine siz kendiniz yapn. "
Demek ki, yasalar kaleme alan kiinin hibir yasama hak
k yoktur ya da olmamaldr; hatta halk bile, istedii zaman,
bakasna geirilmeyen bu haktan vazgeemez. nk temel
szleme gereince bireyleri ancak genel irade bir eye zorla
yabilir, zel bir iradenin genel iradeye uygun olduu da bu
zel iradenin halkn serbest oyuna sunulduunda anlalabilir;
btn bunlar daha nce sylemitim, ama bir kez daha sy
lemekte yine de yarar var.
Bylelikle grlyor ki, yasama iinde birbiriyle uzlamaz
sanlan iki ey var:
zerinde durulmas g
zgn metinde
talyanca).
78
Toplum Szleesi
dir, grevini doru !ayan bir mucize. I i er insan lahider oya bi
lir, bir kehanet satn alabilir, herhangi bir Tanrsal varlkla
gizli iliki iindeymi gibi grnebilir, kulana bir eyler f
sldar gibi yapan bir ku yetitirebilir ya da istediini halka da
yatmak iin baka birtakm kaba yollar bulabilir. Baka bir ey
bilmeyen biri, birtakm ahmaklar belki bir araya getirebilir,
ama hibir zaman bir hkmet kuramaz; yapt garip iler
ok gemeden kendisiyle birlikte yok olup gider. Nafile o
yunlar geici bir ba kurabilir ancak; bu ba yalnz bilgelik
srekli klabilir. Hala yaayan Musa yasalar, on yzyldan be
ri dnyann yarsn yneten Muhammed yasalar, bunlarn
arkasndakilerin ne byk adamlar olduunu bugn bile gs
teriyor bize. Kendini beenmi felsefe ya da kr particilik ru
hu bunlara istedii kadar mutlu birer dzenbaz gzyle bak
sm, gerek politika, onlarn yaptlarnda o uzun mrl ku
rumlara nderlik eden byk ve gl zekaya hayran kal
maktadr.
Btn bunlara bakarak, Warburton* gibi, insanlar arasn
da, politikayla dinin amacnn ayn olduu sansna kaplma
mal. Uluslarn ilk kurulu gnlerinde bunlardan biri, b
rne yalnzca araclk eder.
* Gloucester piskoposu ( 1 698- 1 770).
svire de byle
oldu.
Ancak bu olaylar binde bir olur; bunlar birtakm istisnai o
laylardr ve nedenini de her zaman, gene bu istisnai Devlet'in
zel yapsnda aramaldr. Dahas, bu olaylarn iki kez ayn
devletin bana geldii de grlm deildir: nk bir ulus
barbar kald srece zgrln elde edebilir, ama uygar
lk yay eskiyip pasiand m, bir daha zgr olamaz artk. O
zaman ayaklanmalar ykabilir, devrimler bile yeniden ayaa
kaldramaz onu; klelik zincirleri kopar kopnaz, halk dalr,
var olmaktan kar: Artk ona gereken, bir kurtarc deil, bir
efendidir. Ey zgr halklar! u zdeyii aklnzdan karma
yn: "
ngilizletirmek is
tedi: Uyruklarna, olmadklarn, olduklarna inandrarak ola
bilecekleri olmaktan alkoydu onlar. Bir Fransz eitmeni de
byle yapar:
mparatorlu
Avrupa'y
boyunduruk altna almak isteyecek, ama boyunduruk altma
asl kendisi girecektir. Uyruklar ya da komular olan Tatar
lar, onun da bizim de efendilerimiz olacaklardr; bu devrim
bana kanlmaz gibi grnyor. Btn Avrupa krallar da
bunu elbirliiyle abuklatrmaya alyorlar.
83
Toplum Szlemesi
n KA
I BL
DEA
Doa, dzgn yapl bir insann boyuna bosuna snrlar
koymutur; bu snrlar ald m, ortaya ya devler ya da cce
ler kar. Bunun gibi, bir Devlet'in de yap bakmndan sahip
olabilecei birtakm snrlar vardr; bu snrlar, ne Devlet'in
iyi ynetilmeyecek kadar byk, ne de kendini koruyamaya
cak kadar kk olmamasn gerektirir. Her politik btnn
g bakmndan aamayaca en yksek bir nokta vardr ve
ou kez bydke bu noktadan uzaklar. Toplumsal ba,
yayld oranda gever; genel olarak, kk bir Devlet by
ne oranla daha gldr.
Bu kuraln doruluunu kantlayan saysz neden var. Bir
kere, ok uzaklardan ynetmek daha gtr, tpk uzun bir
kaldracn ucunda bir ktlenin daha da arlamas gibi . . . U
zaklk arttka ynetim de ykml olur: nk her kentin
kendi ynetim ii vardr, bunun giderini de halk der; yine
her ilenin kendi ynetimi vardr, bunun giderini de halk
karlar. Sonra, eyaletler, valilikler, satraplklar, genel valilik
ler gelir; yukar basaraklara kldka giderler artar ve bun
lar hep zavall halkn srtna biner. Son olarak, en yksek y
netim basama gelir ki, ezicilikte hepsine ta kartr. Bu ka
dar yk yurttalar durmamacasna ezer: Yurttalar, bunca
farkl kurumlar tarafndan daha iyi ynetilrek bir yana, ba-
85
Jean-Jac
q
ues Rousseau
!arna geecek tek bir gcn yneti minden bile daha kt du
ruma derler.
zgrlklerini koru
dular; koca imparatorluun iindeki bu kk Devlet sonunda Meksika'nn
ban yedi .
91
Jean-Jacques Rousseau
ren bir ulus. Yasama iini gletiren, kurulmas gerekenden
ok, yklnas gereken eydir; bu konuda baanya binde bir
erimenin nedeni de, doadaki yalnlkla toplumun gereksi
nimlerini bir arada tutmann olanakszldr. Dorusu btn
bu koullarn bir araya gelmesi gtr: Bu yzden deil mi
dir ki, salam yapl devletlere pek rastlanmaz ...
Avrupa'da hala yasama iinin stesinden gelebilen bir l
ke var: Korsika Adas. Bu yiit halkn, zgrlne kavuma
da ve onu savunmada gsterdii stnlk ve tutarllk, bilge
kiilerin onlara bu zgrln nasl korunacan retmesi
ne deer. Bir nsezi, bu kk adann, gnn birinde tm
Avrupa'y artacan sylyor bana.
92
Toplum Szlemesi
I KA
X BL
FA YAA SSTMERE DA
Her yasama sisteminin amac olmas gereken genel yara
nn ne olduunu aratrrsak, bunun balca iki konuya, z
grlk'e ve eitlk'e indirgendiini grrz: zgrle in
dirgenir, nk her zel bamllk, Devlet'in bedeninden
koparlm bir o kadar g demektir; eitlie indirgenir, n
k eitlik olmadan zgrlk olmaz.
Toplumsal zgrln ne olduunu daha nce sylemi
tim: Eitlie gelince, bu szckten, g ve zenginlik derecele
rinin herkes iin mutlaka ayn olmas deil, bu gcn hibir
zorbala kamamas, ancak toplumsal tabaka ve yasalara gre
kullanlmas; varlk bakmndan ise hibir yurttan ne baka
sn satn alacak kadar zengin, ne de kendini satmak zorunda
kalacak kadar yoksul olmamas gerektii anlalmaldr:15 Bu
da, bykterin mal, mlk ve saygnlk, kkerin de cimrilik
ve agzllk bakmndan ll olmalarn gerektirir.
Bu eitlik, gerekte yeri olmayan bo bir dtr derler. Pe-
Devlet'te btnlk, salamlk m istiyorsunuz, a ular elden geldince
birbirine yaklatrn; ne ok varlkllara gz yumun, ne de an yoksullara.
Doal olarak birbirinden ayrlamayan bu iki durum, ortak yarara ayn lde
zararldr. Birinden zorbal kkrtanlar, brnden de zorbalar kar: Hal
kn zglnn alm satm hep bunlar arasnda olur; biri satn alr, tek
satar onu.
93
Jean-Jac
q
ues Rousseau
kala ama, ktye kullamlmas kanlmazdr diye, eitlie hi
deilse belirli bir dzen de getirmemeli mi? Olaylarn gc
hep eitlii ortadar kaldrnaya yneldii iindir ki, yasalarn
gc hep eitlii srdrmeye ynelmelidir.
Ama btn salam kurumlarn bu genel hedefleri, her l
kede, gerek yerel durumdan, gerek halkn mizacdan, z ben
liinden doan ilikilere gre deitirilmeli, bu ilikilere daya
narak, her ulusa, znde deilse bile, hedeflenen halk iin en
iyisi olan zel bir kurumlama sistemi verilmelidir. Szgelimi,
toprak orak ve verimsiz mi, ya da lke topraklar nfusa g
re ok mu dar? Endstriden ve el sanatlarndan yana dn
nz; buradan elde edeceiniz rnleri sizde olmayanlada ta
kas ediniz. Aksine, zengin ovalarda, verimli yamalarda m o
turuyorsunuz? Ya da verimli topraklarda oturuyorsunuz da,
nfusuuz mu az? Btn abaz tarm ilerine verin; tarm
insanlar da oaltr, ayrca el sanatlarn bir yana atn, nk
bunlar zaten az olan nfusu birka noktada toplayarak lkeyi
bsbtn le evirir. Geni ve elverili kylarda n oturu
yorsunuz? Denizi gemilerle doldurun, ticareti ve gemicilii
gelitirin: Ksa, ama parlak bir mr srersiniz. Kylarnz ne
redeyse yanalmaz kayalada n dolu? O zaman, barbar kaln
ve balklkla geinin; daha rahat, belki de daha iyi, ama a
mazcasna mutlu yaarsnz. Ksacas, herkesin ortak mal olan
ilkelerin yan sra, her ulusun, kendine bir dzen salayan, ya
salarn o lkeye zg klan nedenleri vardr. Nitekim, eski
den Yahudilerce, daha sonra da Araplarca nde gelen ama
din, Atinallarca edebiyat ve felsefe, Krtacallar ve Surlularca
ticaret, Rodoslularca denizcilik, Spartallarca sava, Romallar
ca da erdemdi. Yasalarn Ruhu yazar,* yasa yapcnn, yasala-
Marquis d'Argenson der ki: "D ticaretin kimi kollar, genelde bir krallk i
in ancak grnte bir yarar salar; baz kiileri, dahas, baz kentleri zengin-
letirir; fakat ulusun btnnn bundan bir kazanc olmaz, halkn ise hi ka
zanc olmaz.
Montesquieu.
94
Toplum Szlemesi
bu hedefl erden her birine ne trl bir ustalkla ynelttiini
saysz rneklerle gsternitir.
Bir Devlet'in ana yapsn gerekten salam ve srekli k
lan, trelere gerektii gibi uyulmasdr, trelere uyulunca da,
doal ilikilerle yasalar hep ayn noktalarda uzlar; yasalar i
se, yalnzca tekileri salamlatrmaya, onlarla birlikte yol a
lp, onlara elik edip dzeltmeye yararlar. Ama yasa yapan, a
macnda yanlr da, durumun zelliinden doan ilkeden
baka bir ilkeyi benimserse; bu ilkelerden biri klelii, teki
zgrl tutarsa, biri zenginlie, teki nfusa nem verirse;
biri bara, teki fetihlere ynelirse, o zaman yasalarn yava
yava gevedii, toplum yapsnn bozulduu; Devlet'in de,
yok olup gidinceye ya da deiinceye, yenilmez doa yeniden
gcn gsterineeye kadar kargaadan yakasm kurtaramaz.
95
Toplum Szlemesi
l KA
XlBL
YASA BLLENS
Btn dzene sokmak ya da kamu ilerine elden gelen
en iyi biimi vermek iin gznnde tutulmas gereken bir
ok iliki vardr. nce, btnn kendi kendisine etkisi, yani
btnn btnle ya da egemen varln Devlet'le olan iliki
leri vardr. Bu ilikiler de, ileride greceimiz gibi, ara terim
lerin ilikisinden oluur.
Bu ili kileri dzenleyen yasalara politik yasalar dendii gi
bi, anayasalar da denir. Akla uygun, bilgece dzenlenmiler
se, bunlara anayasa demek yersiz olmaz; nk her Devlet'te
yalnz bir tek iyi dzen varsa, bu dzeni bulan halk, ona sk
skya balanmaldr. Ama kurulu dzen ktyse, o zaman
dzenin iyi olmasn engelleyen yasalar neden anayasa say
mal? Zaten, her durumda, yasalarn, hatta en iyilerini bile
deitirmek halkn elindedir; nk kendi kendisine ktlk
etmek isterse, onu bu ii yapmaktan alkoymaya kimin hak
olabilir?
kinci iliki, yelerin gerek birbirleriyle, gerek btnle o
lan ilikileridir. Bu iliki, birinciler bakmndan olabildiince
snrl, ikinciler bakmndan ise olabildiince geni olmaldr;
yle ki, her yurtta, btn br yurttalara kar tam bir ba
mszlk, siteye kar da byk bir bamllk iinde olsun:
Bu ise, hep ayn yollarla yaplr; nk yalnz Devlet gc, -
97
Jean-Jacques Rousseau
yelerine zgrlk salayabilir. Toplum yasalar da bu ikinci i
likiden doar.
insanla yasa arasnda nc tr bir iliki daha dnle
bilir: O da cezaya itaatsizlik ilikisidir ve ceza yasalarnn ko
nulmasna yol amtr. Bu yasalar, aslnda, bir tr zel yasa
olmakan ok, btn teki yasalar iin bir yaptrm gcdr.
Bu tr yasaya, hepsinden nemli bir drdncs daha
eklenir. Bu yasa, mermere, tunca deil, insanlarn yrekleri
ne kaznr; Devlet'in gerek anayasas olur, her gn yeni g
ler kazanr; eskiyen ya da yrrlkten kalkan yasalara yeniden
can verir ya da onlarn yerini alr, halk yasalarn ruhuna ba
l tutar, buyruk gcnn yerine, farkna vanlmakszn al
kanln gcn koyar. Burada szn ettiim ey, ahlak, t
reler ve zellikle de kamuoyudur. Bu, politikaclarn bilme
dii bir eydir, ama btn teki ilikilerin baars ona bal
dr; bilge yasac, zel birtakm ynetmeliklerle yetiniyormu
gibi grnrse de asl gizliden gizliye bunlarla ilgilenir. n
k bu zel ynetmelikler kubbenin kemerleri ise, ar ar o
luan treler de bu kubbenin sarslmaz destek talardr.
Bu eitli yasalar arasnda, benim konurla ilgili olanlar
yalnzca, ynetim biimini belirleyen siyasi yasalardr.
98
m. KTA
Farkl hkmet biimlerinden sz etmeden nce, bugne
dek iyice aklanmam olan ynetim szclnn tam an
lamn belirtelim.
Toplum Szlemesi
IlKA
LBL
GENEL OLAK HKMTE DAR
Peinen uyaraym: Bu blm aceleye getirmeden oku
mal, dikkatsizler iin ak olmak gibi bir ustalm yok.
zgrce yaplan her bir araya gelen iki etkenden doar:
biri, i belirleyen, tanmlayan ruhsal etken, yani irade; teki,
ii gerekletiren etken, yani fziksel g. Bir nesneye doru
gittiim zaman, nce ona gitmek istemem gerekir, sonra da
ayaklarmn beni ona gtrmesi. Bir ktrm komak istese,
eli aya tutan, evik bir adam da istemese, ikisi de olduklar
yerde kalr. Politik btnde de ayn etkenler vardr: G ile i
rade onda da birbirinden ayrlr. iradeye yasama gc, "fzik
sel" gce de yrtme gc denir. Bunlarn ikisi bir araya gel
medike, politik btnde hibir ey yaplamaz, yaplmamal
dr da.
Grdk ki, yasama gc halkn elindedir, halktan baka
snda da bulunamaz. te yandan, yukarda konulan ilkelerden
kolayca anlalr ki, yrtme gc, yasa yapan ya da egemen
varlk niteliiyle ounluun elinde olamaz, nk bu g
yalnzca bireysel davranlara dayanr, bunlar da yasann yetki
sine girmez, dolaysyla egemen varln yetkisine de hi gir
mez, nk egemen varln edinieri ancak yasalar olabilir.
yleyse, kamu gcne, bu gce zg yle bir etken gere
kir ki, Devlet ile egemen gcn iletiimini salayan ve ben-
103
Jean-Jacques Rousseau
zetme yerindeyse, ruhla bedenin birlemesinin insanda yap
tn kamusal varlkta yapan genel iradenin gsterdii ynde
birletirebilsin onu. yle bir etken k, ruhla beden birleme
sinin insanda yaptn kamusal varlkta yapsn. te Devlet i
inde hkmetin varlnn gerekesi budur; hkmet, yer
siz olarak, egemen varlkla kartrlr, oysa egemen varln
bir aracdr yalnzca.
leyse hkmet nedir? Yurttalarla egemen varln kar
lkl ilikilerini salamak iin kurulmu, gerek yasalar y
rtmek gerekse de politik ve toplumsal zgrlkleri srdr
mekle ykml bir ara btndr.
Bu btnn yelerine grevliler ya da kralar, yani yne-
ticiler btnn hepsine de hkmdar17 denir. .Grld gi
bi, bir halk balarn buyruu altna sokan ilemin hi de bir
szleme olamayacan ileri srenler ok hakldrlar. Bu, bir
i vermeden, bir grev devrinden baka bir ey deildir; bu
rada egemen varln birer grevlisi olmaktan te gitmeyen
yneticiler yine onun adna devlet gcn kuHanrlar; ege
men varlk bu yetkiyi keynce snrlayabilir, onda deiiklik
yapabilir, dilediinde geri alabilir. Bylesi bir hakkn bakas
na geirilmesi, toplumsal btnn zne aykr olduundan,
birlemenin de amacna aykrdr.
Sonu olarak ben, hkmet ya da yksek ynetim diye,
yrtme gcnn meru yoldan kullanlmasna; hkmdar
ya da grevli diye de, bu ynetim iini stlenen kiiye ya da
btne diyorum.
Ara gler ise hkmetin iinde yer alr; bunlar arasnda
ki ilikiler, btnn btnle, egemen varln da devletle ba
ntsn olutururlar. Bu son bant, kesintisiz bir orantnn
son terimleri arasndaki orantyla gsterilebilir; bu orantnn
orta terimi hkmettir. Hkmet, egemen varlktan .ald
17 Zaten Venedik'te dogeun katlmad zamanlarda bile, "college"ye, serenis
sime prince (yce prens] ad verilir.
104
Toplum Szleesi
buyruklar halka geirir. Devletin tam bir dengeye varmas,
hkmetin toplam gc ile hem egemen varlk hem de uy
ruk olan yurttalarn toptan gleri arasnda, her eyi hesaba
katmak kouluyla eitlik olmasna baldr.
stelik, oranty bozmadan bu terimden hibirini de
itiremeyiz. Egemen varlk ynetmeye, ynetici yasamaya,
yurttalar da yasay hie saymaya kalktlar m, dzen, yerini
karkla brakr, g ile irade artk birlikte yrmez olur,
devlet ya zorbala kayar ya da anariye. Son olarak diyebiliriz
ki, her orant arasnda yalnz bir tek orta terim bulunduu i
in, bir Devlet'te de ancak bir tek iyi hkmet bulunabilir: A
ma bir ulusun ilikilerini saysz olay deitirebildiine gre,
deiik hkmetler yalnz farkl uluslara deil, farkl zaman
larda ayn ulusa da iyi gelebilir.
ki utaki terimler arasnda var olabilecek orantlar anlata
bilmek iin, kolay tanmlanr bir orant olmas asndan hal
kn nfusunu rnek alacam.
Varsayalm ki devlet on bin yurttatan olumaktadr. Ege
men varlk, ancak kolektif ve bir btn olarak dnlebilir;
fakat her tekil insan, uyruk olarak bir birey saylr: Bu yz
den, egemen varln uyrua ilikisi, on binierin bire olan i
likisi gibidir, yani Devlet'in yelerinden her birinin payna,
egemen varla tmyle bal ve onun denetiminde kalmak
la birlikte, kendisine egemen yetkenin on binde biri der.
. Varsayalm ki halk yz bin kii olsun, uyruklarn durumu yi
ne deimez; her biri yine yasalarn tm arl, yetkesi altn
dadr; oysa uyruklarn oyunun gc yz binde bire dm
tr ve yasalarn kaleme alnmasn on kat daha az etkilemek
tedir. Uyruk hep tek kald iin, egemen varln uyrua i
likisi yurtta says lsnde artar. Sonuta, pevlet ne den
li byrse, zgrlk de o denli azalr.
liki (orant) artar derken, eitlikten uzaklar demek isti
yorum. Bylece, iliki matematiksel olarak ne denli bykse,
105
Jean-Jacques Rousseau
genel anlamda o denli kktr. lk anlamdaki iliki, nicelik
bakmndan dnld iin blmle [ quotientJ , ikinci an
lamda ise, zdelik bakmndan dnldnden benzeme
ile llr.
Demek ki, zel iradelerin genel iradeyle orants -yani, t
relerin yasalarla olan orants- ne denli kkse, zorlayc g
cn de o denli artmas gerekir. yleyse, bir hkmetin iyi
hkmet olabilmesi iin belirli bir oranda gl, halk da ay
n oranda kalabalk olmaldr.
te yandan, Devlet'in bymesi, devlet yetkesini ellerinde
tutanlara daha ok ktlk eilimi ve glerini ktye kullan
ma aralar verdii iin, hkmet halk dizginlemek iin elin
de .ne denli g bulundurmak zorundaysa, egemen varlk da
hkmeti dizginlemek iin elinin altnda o kadar g bulun
durmak zorundadr. Burada szn ettiim mutlak bir g
deil, Devlet'in eitli blmlerinin greli gcdr.
Bu ikili orantdan, egemen varlk ile hkmdar ve halk a
rasndaki ilikinin srekli olduu, bunun keyfi bir dnce
deil, politik btnn znden doan kanlmaz bir sonu
olduu kar. Yne bu ilikilerden kan bir baka sonu da, i
likinin son terimlerinden birinin, yani uyruk olarak halkn,
sabit kald ve "bir" ile gsterildii iin, ikili iliki arttka ya
da azaldka bununla birlikte basit ilikinin ya artt ya da ek
sildii, dolaysyla orta terimin de deitiidir. Bu da gsterir
ki, tek ve mutlak bir hkmet biimi yoktur; belki byklk
bakmndan birbirinden ayr ne kadar Devlet varsa, z bak
mndan da bir o kadar ayr hkmet vardr.
Bu sistemi glnletirmek amacyla bana: "Bu orta teri
mi bulmak ve hkmetin gvdesini oluturmak iin, sana
gre halkn nfusunun kare kkn almak gerekir" diyecek
olanlara u yant veririm: "Ben bu sayy burada yalnz rnek
olarak aldm; szn ettiim ilikiler yalnz insan saysyla
deil, genel olarak, saysz nedenden doan ve bileen eylem-
106
Toplum Szemesi
lerin, edirolerin saysyla da llr; ksacas, bir ara matema
tik terimler kullanmam, sylemek istediimi az szle anlat
mak iindi; yoksa geometrideki kesinliin manevi nicelikler
de yeri olmadn bilmez deilim."
Hkmet, kendisini ieren politik btnn kk lek
li bir rneidir. Hkmet, elinde birtakm yetkileri bulundu
ran tzel bir kiidir; egemen varlk gibi etken, devlet gibi e
dilgendir, baka benzer ilikilere ayrtrlabilir; bu. ayrma
dan ortaya baka bir iliki, bundan da, ynetim grevlerinin
srasna gre baka bir iliki daha kar; sonunda, blnmez
bir orta terime, yani tek bir baa ya da yksek yneticiye va
rlr; o da, bu ilerleyi ortasnda kesir dizisiyle tam say dizisi
arasnda birim gibi gsterilir.
Artan terin says karsnda bocalamadan, imdilik hk
mete, yalnz Devlet iinde yeni bir btn, halktan ve egemen
varlktan farkl, ikisinin ortasnda bir ara btn gzyle bak
lm.
Bu iki btn arasnda u temel farkllk vardr: Devlet,
kendiliinden, hkmet ise ancak egemen varlkla birlikte
vardr. Dolaysyla, hkmdarn stn iradesi, genel iradeden
ya da yasadan baka bir ey deildir, olmamaldr da; gc i
se, yalnzca kendinde toplanan kamu gcdr: Kendi bana
mutlak ve bamsz bir edirde bulunmaya grsn, btnn
balar gevemeye balar. Son olarak, hkmdar, egemen
varln iradesinden daha etkin bir tikel iradeye sahip olursa,
bu tikel iradeye uymak iin elinin altnda bulunan kamu g
cn kullanrsa ve bundan, biri hukuka, teki de olaylara da
yanan iki varlk doarsa, toplumsal birlik bir anda yok olur,
politik btn ise dalp gider.
Bununla birlikte, hkmetin bnyesinin, kendisini Dev
let'in bnyesinden ayrt edecek bir varla ve gerek bir ya
ama sahip olabilmesi; btn yelerin birlikte davranabilme
leri ve kurulularndaki amaca karlk verebilmeleri iin, h-
107
Jean-Jacques Rousseau
kmetn kendine zg bir ben' e, yeleri arasnda ortak bir
duyguya, varln korumaya ynelik bir gce, bir iradeye sa
hip olmas gerekir. Bu zel varlk, toplantlar, danma ku
rullarn, bir oylama ve zm bulma gcn, mnhasran
hkmdara zg birtakm haklar, unvanlar, ayrcalklar
varsayar; bunlar glkleri lsnde ynetenlere daha fazla
onur kazandrr. Glkler, asl btnn iinde bu ikinci de
recedeki btne verilecek dzenin biimindedir; bu yle bir
dzen olacaktr ki, bu ikinci derecedeki btn, kendi yaps
n kesinletirirken genel yapy bozmayacak, kendini koru
maya yarayan zel gc ile Devlet'inkini koruyan gc her
zaman birbirinden ayracak, ksacas, her zaman halk hk
mete deil, hkmeti halka feda etmeye hazr olacaktr.
te yandan U da var: Hkmetin yapay bedeni bir baka
yapay bedenin eseridir; yaam da bir bakma ireti ve bam
ldr, ancak bu durum, onun az ya da ok gl biimde ve i
vedilikle davranmasna, az ok salkl bir bnyeye sahip ol
masna engel deildir. Ksacas, kurulu amacndan dpedz
uzaklamamakla birlikte, ondan kurulu biimine gre az ok
ayrlabilir.
Hkmetle Devlet'in bnyesi arasnda var olmas gereken
farkl ilikiler de ite btn bu farkllklardan doar; ayn
Devlet'i deiime uratan da tm bu rastlantsal ve zel ne
denlerdir. nk znde en iyi hkmet, bal bulunduu
politik btnn kosurlarna gre ilikileri deiime urara
yacak olursa, en kt hkmet olabilir.
108
Toplum Szemesi
II KA
I BL
FALI HKT BiiER
TML LKSi DA
Bu farkllklarn genel nedenini ortaya koymak iin yuka
rda, Devlet ile egemen varl nasl birbirinden ayrdmsa,
imdi de hkmetin temel ilkesiyle hkmeti birbirinden a
yrmam gerekiyor.
Yneticiler btn, daha ok ya da daha az yeden olu
mu olabilir. Daha nce de sylemitik: Halkn nfusu ne
denli fazlaysa, egemen varln uyruklarna olan ilikisi de o
denli artar; apak bir rnekseme ile, hkmetin yneticilere
olan ilikisi iin de aynsn syleyebiliriz.
Sonuta hkmetin elindeki btn g, her zaman Dev
let'in gc olduu iin hibir zaman deimez. Bundan U
sonu kar: Hkmet bu gc kendi yeleri zerinde ne
kadar az kullanrsa, halkn tm zerinde kullanlacak gc
de o lde azalr.
O halde, hkmetin toplam gc, her zaman Devlet'in
gc olduuna gre, hep sabit kalr: Bunun sonucunda, bu
gc kendi yeleri zerinde ne denli ok kullanrsa, btn
halk zerinde kullanaca o denli az gc kalr.
yleyse, yneticiler ne denli ok olursa, hkmet de o
denli gsz olur. Bu kural, temel kural olduundan, onu i
yice aydnlatmaya alalm.
109
Jean-Jacques Rousseau
Yneticilerin kiiliinde, temelde birbirinden farkl ay
r irade yer alr: Birincisi, yalnz kendi karn gzeten kii
nin kendi iradesi; ikincisi, yneticilerin ortak iradesi ki, yal
nz hkmdardan yanadr; btnn iradesi diyebileceimiz
bu irade, hkmete gre genel, devlete gre zeldir; zeldir
ve hkmet de Devlet'in bir parasdr; ncs, halkn ya
da egemen varln iradesi ki, gerek bir btn saylan Dev
let'e, gerekse btnn bir paras gzyle baklan hkmete
gre geneldir.
Kusursuz yasalarda zel ya da bireysel iradenin hi yeri ol
mamal; hkmetin btnne zg irade ok baml olma
mal; genel ya da egemen irade ise her zaman stn gelmeli
ve iradelerin tek temeli olmaldr.
Tersine, doal dzene gre, bu farkl iradeler bir noktada
birletikleri lde daha etkin olurlar. Buna gre, genel irade
her zaman en gszdr, btnn iradesi ikinci srada gelir,
zel irade ise hepsinin zerindedir: yle ki, hkmette her
ye, nce birey olarak kendisi, sonra ynetici, en sonra da
yurttatr; bu, toplum dzeninin gerektirdii sralamann tam
tersi dir.
Bu gerek ortaya konduktan sonra denebilir ki, hkme
tin btnyle tek bir kiinin elinde bulunmas halinde, zel
iradeyle btnn iradesi tam anlamyla birlemi ve sonuta
btnlin iradesi, sahip olabilecei gcn en yksek noktas
na erimi olur. Oysa, Devlet gcnn kullanm, irade dere
cesine bal olduuna, hkmetin mutlak gc de hi dei
mediine gre, hkmetlerin en etkini tek kiinin elinde a
landr.
Bir de tam tersini yapp hkmeti yasa gcyle birletire
lim, egemen varl hkmdar, btn yurttalar da ynetici
yapalm; o zaman, genel iradeyle tek vcut olan btnn ira
desi ondan daha etkin olamaz ve bireysel, tikel iradenin tm
gcn kullanmasna yol aar. Bylece, mutlak gc hep ay-
1 10
Toplum Szlemesi
n kalan hkmetin greli gc ya da etkinlii en alt noktaya
der.
Bunlar tartma gtrmez ilikilerdir; onlar dorulamaya
yarayan baka grler de vardr. rnein her yneticinin
kendi btn iindeki etkinlii, her yurttan kendi btn
iindeki etkinliinden fazladr; bunun sonucunda, tikel irade,
ynetim ilerinde egemenlik ilerinde olduundan daha faz
la etkilidir; nk her yneticinin hemen her zaman bir y
netim grevi vardr; oysa her yurtta, tek bana, hibir ege
menlik grevi yapmaz. te yandan, Devlet ne denli geniler
se, gerek gc de o denli artar; ne var ki, bu art, devletin
geniliiyle duz orantl da deildir: Ama Devlet ayn kalrsa,
yneticilerin says istedii kadar artsn, srf bu yzden hk
metin gerek gc daha fazla artmaz, nk bu g, Dev
let'in gcdr, ls de hi deimez. Bylece, devletin
mutlak ya da gerek gc artmakszn, greli gc ya da et
kinlii 'azalr.
uras da kesindir ki, ynetim ilerini grenlerin says ne
denli artarsa, iler de o denli ar yrr: ar derecede ll
olmaya fazlaca arlk verilir de, talihe yeterince arlk veril
mez; frsat kaar ve tarta tarta, ou zaman tartmadan da
sonu kmaz olur.
Yneticilerin oalmas ile hkmetin geveyeceini yu
karda kantladm. Ayrca unu da kandadm ki, halkn nfu
su ne denli artarsa bask gc de o denli artmak zorundadr.
Buradan u sonu kar: Yneticilerin hkmete oran, uy
ruklarn egemen varla oranlarnn tersi olmaldr; yani Dev
let ne denli byrse, hkmet de o denli daralmaldr. yle
ki, halkn nfusunun artt lde balarn says azalmaldr.
Hem ben burada hkmetin doruluundan deil, greli
gcnden sz ediyorum yalnzca. nk ynetici says ne
denli ok olursa, btnn iradesi genel iradeye o denli yakla
r; oysa, tek yneticinin ynetiminde, btnn ayn iradesi,
1 1 1
Jean-Jacques Rousseau
yukarda sylediim gibi, zel bir iradeden te bir ey deil
dir. Bylelikle, bir yandan kazanlan, br yandan yitirilir;
yasa yapann ustal, karlkl ilikide olan hkmet gc i
le hkmet iradesinin Devlet'e en yararl olacak lde bir
leecekleri noktay bulabilmektir.
1 12
Toplum Szlemesi
llKA
ll BL
HKMT BERE DAR
nceki blmde, hkmetlerin, yelerinin saysna gre
eitli trlere ya da biimlere ayrldn grdk; geriye, bu
blnmn nasl yapldn grmek kalyor.
Egemen varlk, ncelikle, ynetim grevini btn halka
ya da halkn byk bir blmne brakabilir: yle ki, yne
tici yurttalarn says sradan yurttalarn nfusunu aar. Bu
ynetim biimine demokasi denir.
Ya da egemen varlk, hkmet grevini bir aznla bra
kabilir. yle ki, sradan yurtta says ynetici saysndan faz
la olur; bu ynetim biimine de aristokas ad verilir.
Son olarak, egemen varlk hkmet grevini tek bir yne
ticinin elinde toplar; btn teki grevliler glerini ondan
alrlar. Bu ncs, en yaygn ynetim biimidir, adna da
monari ya da krallk ynetimi denir.
Btn bu biimler ya da en azndan ilk iki biim, az ya da
-ok nfusa elverilidir, hatta olduka geni bir kapsamlar
vardr. nk demokrasi btn halk kapsayabildii gibi,
halkn yarsn kapsayacak kadar da daralabilir. Aristokras ise,
halkn yarsndan balayp en az sayya kadar sonsuzca darala
bilir. Krallk bile kimi blnmlere yatkndr. Sparta' da, ana
yasa gerei hep iki kral bulunurdu; Roma mparatorluu'nda
1 13
Jean-Jacques Rousseau
bir arada sekiz imparator bulunduu olmutur, ama srf bu
nedenle imparatorluk iin blmlenmi denemezdi. yleyse
her ynetim biiminin bir sonrakiyle rtt, tekvcut ol
duu bir nokta vardr; grlyor ki, yalnzca ad altnda bi
le bir ynetim, gerekte Devlet'in yurtta says kadar biim
ler almaya elverilidir.
Dahas var: Ayn ynetim kimi bakmlardan baka birta
km alt blmlere ayrlabildiine ve bunlarn bir blm bir
biimde, bir blm de baka biimde ynetilebildiine g
re, birlqtirilen bu biimden saysz karma biim elde edi
lebilir; bunlarn her birini btn yaln biimlerle arpp o
altabiliriz.
Ynetim biimlerinden her birinin, kimi durumlarda en i
yi, kimi durumlarda ise en kt olabilecei gz nne aln
madan, en iyi ynetim biiminin ne olduu konusunda te
den beri tartmalar yaplagelmitir.
Eer farkl Devletlerde, yksek grevli says yurtta nfu
suyla ters orantlysa, bundan U sonu kar: Demokrasi y
netimi, genel olarak kk Devletlere; aristokras ynetimi
orta Devletlere; monari ynetimi de byk Devletlere elve
rilidir. Bu kural dolaysz olarak ilkeden kmaktadr. Ama
kural dnda kalabilecek saysz durumu nasl sayp dkelim?
In Civil
1 14
Toplum Szlemesi
ll KA
I. BL
DEMOKRASiE DAR
Yasay yapan, . onun nasl yrtlmesi ve yorumlanmas
gerektiini herkesten daha iyi bilir. Onun iin, yrtme g
cn, yasama gcyle birletiren bir anayasadan daha m
kemmeli olmaz gibi grnr: Ama aslnda, hkmeti birok
bakmdan yetersiz duruma dren budur, nk birbirle
rinden ayrlmalar gereken eyler ayrlmamtr ve kralla ege
men varlk (halk) ayn kii olunca, sanki hkmetsiz bir h
kmet kurulmu olur.
Yasalar yapann onlar yrtmesi iyi olmad gibi, halkn
tmnn, dikkatini kamu ilerinden evirip zel ilere y
neltmesi de iyi deildir.
spanyol,
bir Alman'n akam yemeiyle sekiz gn karnn doyurur.
n
sanlar oburcasna yiyen lkelerde, yeme imedeki bu arlk
ve lks ayn zamanda her trl tketime de ynelir: Bu, ken
dini
tal
ya' da ise insan ekere ve lezzete boarlar.
Giysilerdeki lkste de benzer farkllklar bulunur. Mevsim
deiimleri hzl ve zorlu olan iklimlerde giysiler daha iyi, da
ha sadedir; giysinin ss yerine getii iklimlerde ise yarardan
ok gsteri aranr. Giysi, oralarda bir lks aracdr. Napoli'de,
Pausilippeum' da her gn birtakm kimseleri gezinirken g
rrsnz; bunlarn ayanda orap yokken, srtlarnda altn
yaldzl ceketler vardr. Yaplar iin de durum ayndr: Hava
nn etkisinden korkulmayan yerlerde yalnz gsterie nem
verilir. Paris'te, Londra'da evlerin scak ve rahat olmasna ba
klr. Madrid' de, grkemli salonlar vardr, ancak kapanr cins
ten pencereler yoktur; herkes san delii gibi yerlerde yatar.
Besinler scak lkelerde daha zl ve lezzetlidir; bu da
nc bir ayrlktr ki, ikinciyi etkilemekten geri kalmaz.
tal
ya'da niin ok sebze yenir? Sebzeler oralarda iyi, besleyici ve
ok lezzetlidir de ondan. Fransa' da ise yalnz suyla yetitiril
dikleri iin besleyici deildirler; bu yzden sofralarda sebze
nin fazla yeri yoktur; te yandan toprakta daha az yer tutma
dklarndan baka, yetitirilmek iin de bir o kadar aba ge
rektirirler. Deneyle grlmtr ki, Kuzey Amerika'nn bu
day, Fransa'nnkinden daha aa nitelikte olmasna karn,
daha fazla un verir. Fransa'nn buday ise Kuzey lkelerin
kinden daha ok un verir. Buradan kn sonuca bakarak di
yebiliriz ki, genel olarak, Ekvator'dan kutba doru benzer bir
derecelenme gzlenir.
talya'nn
birka vilayetini ilgilendirdiine gre, olay, yasalarn diktat
re verdii snrsz yetkeyle kolayca bastrlabilirdi; oysa ancak
insan i htiyadnn beklereye tahamml edereyecei birta
km mutlu rastlantlarn bir araya gelmesiyle bastrlabilmiti.
Senato, bir diktatr seecek yerde, btn yetkisini konsl
lere braknakla yetindi; yle ki, Cicero, etkili biimde dav
ranmak iin, nemli bir noktada bu yetkilerini amak zorun
da kald; nceleri birtakm sevin gsterileri davrann o
naylasa da, sonradan, hakl olarak, yasalara aykr olarak dk
len yurtta kanlarnn hesab kendisinden soruldu; oysa bir
diktatre bylesi bir eletiri yneltilmezdi bile. Ama kons
ln parlak szleri her eyi istedii yana ekti; kendisi Romal
olmakla birlikte, n, onuru yurdundan ok sevdii iin,
Devlet'i kurtaracak en hakl ve amaz yollardan ok, bu iin
btn onurunu kendine mal etmenin yollarn aryordu.
41
41
Cicero, bir diktatr ne srmekle bunu salayacana gvenemiyordu; ne
kendini atamay gze alabiliyor, ne de bakalarnn kendisini semesini sa
layabiliyordu.
199
Jean-Jacques Rousseau
Bunun iin Cicero, bir yandan Roma'nn kurtarcs diye
klere kartlrken, te yandan yasalar inedi diye hakl o
trak cezaya arptrld. Greve geri arl, ne denli parlak
lsa da, bunun yalnzca bir balama olduu besbelliydi.
te yandan, bu nemli grev nasl verilirse verilsin, sre
.ni ok ksa tutmak, hibir zaman uzatlmamasn salamak
:k nemlidir. Diktatrl gerekli klan bunalml dnem
rde, Devlet, ok gemeden ya kurtulur ya da yok olup gi
er; ivedilik durumu ortadan kalknca, diktatrlk, ya zorba
a dnr ya da gereksiz olur. Roma'da diktatrler yalnz
lt ay iin seildikleri halde, ou bu sreden nce grevden
yrlmlardr. Bu sre daha uzun olsayd, belki de onu, bir
llk srelerini uzatan Decemvirler gibi bir sre daha uzatma
ilimi gsterirlerdi. Diktatr, seimini gerekli klan gereksi
imi karlamaya ancak vakit bulurdu: Baka tasanlara kafa
ormaya pek zaman yetmezdi.
200
Toplum Szlemesi
N. KA
Vl BL
CENSORUG DAR
Genel irade nasl yasa ile dile geliyorsa, kamuoyu da cen
sorlukla dile gelir. Kamuoyu yle bir yasadr ki, censorluk o
nun uygllaycsdr; censorun yapt, tpk hkmdar gibi,
yalnzca yasay zel durumlara uygulamaktr.
Censorluk meclisi, kamuoyunu keyfnce yorumlayamaz,
onu yalnzca dile getirir; halkn grlerinden sapmas duru
munda, ald kararlar bo ve etkisiz kalr.
Bir ulusun trelerini onun deer verdii eylerden ayr
mak bounadr; nk btn bunlar ayn ilkeye baldr ve
zorunlu olarak birbirine karr. Dnyadaki btn uluslarn
beeni seimlerinde ar basan, kararsal olan, doa deil ka
muoyudur. Halkn grlerini, dncelerini ykseltin, ah
lak anlaylar; treleri, kendiliinden arnr. nsan her zaman
gzel olan ya da gzel bulduunu sever, ama insan en ok
gzel stne verilen yargda yanlr; yleyse dzenlenmesi
gereken de bu yargdr. Treleri yaglayan onuru yarglar; o
nuru yarglayan da bu yetkiyi kamuoyundan alr.
Bir ulusun gr ve dnceleri onun ana yapsndan do
ar. Yasa, her ne denli treleri dzenlemezse de, onlar dou
ran yasamadr; yasalar gevediler mi, ahlak ve treler de yoz
lar: Fakat o zaman, yasa gcnn yapamadn censorlarn
yargs yapamaz.
201
Jean-Jac
q
ues Rousseau
Bundan kan sonuca gre, censorluk, ahlak ve treleri ko
rumada yararl olabilirse de onlar yeniden kurmada yararl o
lamaz. Yasalar glyken censorlar greve getirin; yasalar g
cn yitirince, her eyden umut kesilmeli, krallar glerini yi
tirdikten sonra meru olan hibir eyin gc kalmaz artk.
Censorluk, dncelerin bozulmasna engel olarak, akll
uygulamalarla doruluklarn srdrerek, dahas, kimi zaman,
henz kesinlememi olanlar sabitletirip belirleyerek, ahlak
ve treleri ayakta tutar. Dellolarda yardmc bulundurma a
lkanl, ki bu Fransa Krall'nda fazlasyla abartlmt, bir
kral fermanndaki u szlerden tr ortadan kalkt: "Dello
lara, yardmclar getirmek alaklnda bulunanlara gelince . . . "
Halkn yargsndan nce verilmi olan bu yarg, birden onun
yargsn da belirledi. Ancak ayn fermanlar bu kez dellonun
da bir alaklk olduunu bildirmeye kalknca, ki bu ok do
ruydu, halk bunu umursamad bile; nk dncesine uy
mayan bu karar stne oktan yargsn vermiti.
Bir baka kitapta
42
demitim ki, kamuoyu hibir baskya
uramadndan, onu temsil amacyla kurulan mahkemeler
de de hibir bask belirtisi bulunmama
-
ldr. Bugnk ulus
larda btnyle ortadan kalkm olan bu nlemden, Romal
larn ve onlardan da te, Lakedemonyallarn byk bir usta
lkla yararianm olmalarna ne denli hayran kahnsa yeridir.
Alak bozuk bir kiinin Sparta kurultaynda iyi bir d
nce ileri srmesi zerine, Ephoroslar bunu dikkate alma
dan ayn dnceyi erdemli bir yurttaa sylettiler. Bu iki ki
iden ne birini ne de brn vmeye ya da yerneye kalma
dan, biri iin ne onurlu, teki iin ne onur krc bir eydi bu!
Birka Sisaml
43
sarho, Ephoroslarn mahkemesini kirletti-
42
M. d'embert'e Mekpa uzun uzad y zerinde durduum konuya bu
blmde ylece bir deiniveriyorum.
Onlar bir baka adadan geliyorlard; dilimizin kibarl, adlarn sylememe
ngeldir. (Rousseau, bu hilyeyi Plutarkhos'tan aktaryor, fakat olay Sakz-
202
Toplum Szlemesi
ler: Ertesi gn, bir fermanla Sisamllarn her trl ahlakszl
na izin verildi. Gerek bir ceza, bylesi bir cezaszln ya
nnda, bu denli etkili olamazd. Sparta, bir ey drsttr ya da
deildir dedi mi, artk Yunanistan onun yarglarna dil uzat
mazd.
llara mal eden Yunanl yazarn slubunu beniruserekten kanyor; Sakz
Adas'nn Franszca karl Chios szcnn okura, "chier"yi [ dkla
mak . . . ] antrmasndan ekiniyor. [Henri Guillemin'in notu]).
203
Toplum Szlemesi
N. KTA
VlBL
TOPLUSA DE DAR
Balangta, insanlarn Tanrlardan baka krallar, din te
melli ynetimden baka ynetimleri yoktu. Caligula'nn
mantn izlediler; o gn iin dnceleri yerindeydi. nsa
nn, benzerini kendine efendi olarak kabullenebilmesi, bu
nun yararl olaca umuduna kaplabilmesi iin, duygu ve d
ncelerinde uzun bir srete deiiklik olmas gerekir.
Her politik toplumun bana bir Tanr'nn konmu olmas,
ulus says kadar Tanr'nn ortaya kmasna yol amtr. Bir
birine yabanc ve hemen her zaman dman olan iki ulus, ay
n kiiyi uzun sre efendi olarak tanyamamlardr: Birbiriyle
arpan iki ordu da ayn ban buyruuna giremezlerdi. So
nuta, ulus farkllklarndan oktanrllk dodu, buradan da,
dinsel ve toplumsal hogrszlk ortaya kt; aada akla
naca gibi, bunlarn ikisi de doal olarak ayn kapya kar.
Eski Yunanllarn, Tanrlarn barbar uluslarda arama he
vesi, kendilerine bu uluslarn doal efendisi gzyle bakma
eiliminden geliyordu. Ama trl uluslardaki Tanrlarn
kimlikleri zerine ileri srlen derin bilgi bugn iin ok g
lntr: Sanki Moloch, Saturnus ve Chronos ayn Tanry
mlar; sanki Fenikelilerin Baal'i, Yunanllarn Zeus'u ve La
tinlerin Jupiter'i ayn olabilirlermi; sanki farkl adlar olan
dsel varlklar arasnda ortak bir ey bulunabilirmi gibi !
205
Jean-Jac
q
ues Rousseau
Nasl oldu da, her Devlet' in kendi inanc ve Tanrlar ol
:uu paganlk dneminde, hi din kavgas olmad diye sora
::ak olanlara derim, ki; her Devlet' in kendine zg inanc ve
hkmeti olduu iin, Tanrlaryla yasalarn bir tutard da
mdan. Politik sava, ayn zamanda dinsel savat; baka bir
:eyile, Tanrlarn etki alanlar uluslarn etki alanlarnn s
nrlarn amazd. Bir ulusun Tanrs, br uluslar zerinde
hibir hakka sahip deildi. Faganlarn Tanrlar hi kskan
deillerdi; dnya egemenliini aralarnda paylarlard. Mu
sa'nn kendisi ve Yahudiler,
n
sanlarn, Tanrlar urunda savamas yle dursun, aksine,
Homeros'ta olduu gibi, Tanrlar insanlar uruna savarlar
d; herkes kendi Tanrs' ndan zafer diler, zafer elde edildiin
de Tanr'ya borcunu yeni sunaklada derdi. Romallar, bir
yeri almadan nce, Tanrlar oradan ayrl
aya arrlard;
Tarentiallarn fkeli Tanrlarna dokunmamalarnn nedeni
ise, bunlar Roma Tanrlarna bal, onlara sayg gstermekle
zorunlu saymalaryd. Romallar, yendikleri uluslara yasalar
n braktklar gibi, Tanrlarn da brakrlard. Yenilenlerden
tek istedikleri, ou kez, Capitole'n Jupiter'ine bir elenk
brakmakt.
Sonu olarak, Romallar imparatorluklar ile birlikte din
lerini ve Tanrlarn da yayd klar, ou kez yendikleri ulusla
rn dinlerini ve Tanrlarn kabul ettikleri ve hepsine yurtta
lk haklarn saladklar iin, bu geni imparatorluun halk
lar, yava yava, her yerde, aa yukar birbirinin ayn birok
din ve Tanr edindi: