IST~~UL

TEKL~

NIVERSITESI

)(- MH.

MIM. FAKLTESI

i i

ELEKTRiK SEBEKELERiNiN ELEMAN KAVRAMi iNCELENMESi

OK - ULU

i i t

t
i i i i

YARDiMlYLE

(DOKTORA

TEZ!)

Yk. Mh. Ailnan KAYPMAZ

Tezin Dekanliga Verildigi Tarih Tezin Savunuldugu Tarih

: :

9. 12 . 1980 19 . 2 . 1981

Doktorayi Yneten Diger Jri yeleri

gretim

yesi

: : :

Prof. Prof. Do.

Dr. Yilmaz TOKAD Dr. Mustafa BAYRAM Dr. Ergl AKAKAYA

IST ANBUL

TEKNIK

NIVERSITESI

MR. - MIM. FAKLTESI MATBAASI 1981

C i N D E K 1 L.E

Sayfa

ZET SUMMARY
BLOM

iii v

BLM

2i

G1RlS SEBEKELERIN PARCALAMA VE YENiDEN BIRLESTIRME'

YONTEMIYLEANALiZ! (D!AKOPTics]
2.1. G1RIs

7 7 8 12 17

2.2.

DGUMLERDEN PARALAMA YOLUYLA YAPILAN DIAKOPTtCS 2.3. ADIM ADiM TERS ALMA YNTEMI VE BiR ALGORtTMA 2.4. DCtlMLERDEN PARALAMA YOLUYLA YAPILAN DiAKOPTlcs'DE SPARSE DENKLEM SiSTEMLERINiN ELDE EDiLMESi

BLOM

- ELEKTRIK SEBEKELERINDEYAPILAN DEGtSlKllKlERlN

BARA EMPEDANS MATRIS1NE YANSiTILMASi 26
2.6 SAYISINI ARTIRMADAN YAPILAN 27 Bagli Kuplajli
'

3.eL.

G1Ris

.3.2. SEBEKEDE BARA DEClslKL1KLER 3.2.1. tki Bara

Arasina

Bir Elemanin 27 Elemanin

Degistirilmesi

3.2.2.
3.3..

zel Hal: tki Bara Arasina Bagli Kuplajsiz Degitirilmesi (Kiris Ekleme Algoritmasi)

34 40 40
Bir

SEBEKEDE BARA SAYISINI ARTIRACAK B11MDE YAPILAN DEC1SlKL1KLER Sebekeye, Yeni Bir Bara Elde Edilecek Kuplajli Bir Eleman Eklenmesi Biimde

3.3.1.

3.3.2. 3.4.

zel Hal: Sebekede Yeni Bir Baranin Kuplajsiz Eleman Eklenerek Elde Edilmesi (Dal Ekleme Algoritmasi) BARA EMPEDANS MATRls!N1N KURULMASI

43 44

KUPLAJLI ELEMANLARDAN OLUSAN OK-ULU BIR S~BEKEN!N

- ii ..
.

Sayfa

BLOM4

- GOC SiSTEMLERiNDE,

iLETIM

KAYIPLARININ YENI

BIR

YAKLASIMLA FORMOLE EDILMESI

VE siST8~R
lLlSKIN BIR

ARASINDAKI GOC ALIS-VERtStLERINE YORUM

4.1. GIRIs 4.2. KAYIP 4.2.1. tletim 1letim ELDE 4.4~ FORMLASYONU
-

50:50

iIN ILETIM Olusan

SEBEKESiN1N
.-

MODELLENMES1

5-4 54

Hatlarindan Sebekesi

Sebeke

4.2.2. iletim Hatlari ve.T.ransformatrlerden Olu.an

63 66

4 .3..-ILET1MKAYIPLARININ FORMtlLASYONU VE B- SAB lTLER.l"N1N.

EDILMES! ARASI SiSTEMLER YORUM

Gtl ALIS-VERlstLERl

~KIBDA

B1~ 74

BLOM 5
EK i
..

SONUCLAR

79 BAGLANMIS COK-UCLU

- PARALEL

EUd~NLAR

81

EK 2

- "BtR1MEINDIRGENMtS CPER-UNIT) DEGERLERIN DEVRE TEORISI AciSiNDAN BiR YORUMU

84

REFERANSLAR

9-i

TESEKKOR
.ZGECM

99

100

--iii
t

i i
\

1 i i
i .

LJ

ZET

i
t i

!
i

Bu tezde, elektrik enerji sistemlerinde baz~ problemlerin Devre Teorisi Yntemleri ve ok-ulu eleman kavram~ yardim~yle inoelenmes~ ve zlmesine iliskin alismalar verilmistir. Yapilan literatr ar~ti~si sonuida, g sistemlerinin incelenmesiyle iLgili bugne kadar yapilan alismalarda, Devre Teorisinde nemli bir kavram olarak yerlesmis bulunan ok-ulu elemanlarin tm imkanlariyle kulLanilmadigi, bu nedenle de yapilan alismalarda bazi gereksiz kisitlama ve zorlanma la ra gidildigi grlmstr. Devre Teorisi Yntemleri ve ok-ulu eleman kavramina dayanan alismalarla, g sistemlerindeki bazi problemlere genel yaklasimlar yapilacagi gibi, bu konuda daha derinlemesine alisma yapmanin da mmkn oldugu gsterilmistir. alismalar bes blm altinda toplanmis olup, blmler hakkinda kisa bilgiler asagida verilmistir. Birinci blmde, konunun tanitilmasi, daha nce literatrde bu konuda yapilan alismalar, problemlerin ortaya konulmasi ve konuyla ilgili kavramlar topluca verilmistir. Ikinci blmde, byk boyutlu sebekelerin analizinde kompter islemlerinin ve bellek gereksiniminin azaltilmasi aisindan yararli bir yntem olan Diakoptics ya da sebekelerin Paralama ve Yeniden Birlestirme yntemiyle analizi ele alinmistir. Bu konuda literatrde bilinen alLsmalara bazi yenilikler getirilmis ve D~mlerden Paralama Yntemi olarak bilinen yntemle, sparse devre denklemleri elde edilmesine"ynelik alismalarda kullanilan yntemierdeki yaklasimlardan farkli bir yol izlenerek, sparse devre denklemlerinin elde edilebilecegi gsterilmistir. nc blmde, sebekelerde zaman zaman esitli nedenlerle yapLlau degisiklikler ve bu degisikliklerin bara empedans matrislerine n~ biimde yansidigL problemi ele alLnmistir. Literatrde bu konuyla ilgili olarak verilen yntemlerin, empedans matrisinin ve/ya da primitif empedans matrisinin simetrik olmadigi durumlarda geerli olmadigi grlmstr. Bu simetrisiz duruma iiiskin genel zmn bulunmasi -iin yeni bir yntem gelistirilmistir. Drdnc blmde ise, enterkonnekte g sistemlerinin, en iy~ isletme verimini elde etmek zere, ekonomik isletilmeleri (ekonomik yk dagilimi) sLrasinda kontrol edilmesi gereken bir etken olarak ortaya ikan iletim kayiplarinin, B-sabitlerine dayanan. yaklasik hesabina iliskin kayip formlasyonu problemi ele alinmistir. Bu amala, nce bir sebekenin, empedans parametrelerIDe bagli olarak kayip modeli elde edilmis ve kayip formlasyonu verilmistir. Daha sonra, kayip modelleri bu biimde belli olan sebekelerin aralarinda baglanmasiyla olusan enterkonnekte sebekelerdeki iletim kayiplari ve alt-sebekeler arasindaki g alis-veris 'leriyle ilgili problemler zerinde durulmustur.

- l.V-

kisaca

Besinci blmde, aiklanmistiT.

tezde

getirilen

yenilikler,

ana hatlariyla

Tezde kullanilan bazi kavramlar ve teoremler EK kisminda verilmis, g sistemleri incelemelerinde yararli bir ara olan, birime-indirgenmis (per-unit) degerlerin devre teorisine daJali bir yorumu yapilmistir.

s U M MAR

El~ct~i~ ~l~ctri~ ~~~tgy

~o~e~

netwo~kg

are establish~~

tc eupply distributed energy

tc a vast number of customers Si~ce the need

ov~r ~ lar~~
1$ r~'Pidl~

~e~~ito7Y.

for Ele~trital

inc~~asifig, net only ~he trans~igsin

the production of this energy

of energy through the a

it~~lf but al~c lcng di8t~~ce ~o~~id~rable th~ operation p~ratin~ dimensio~ b~come aystems interconn~~t~d.

~i~G vcltage a~r~nt

ttansmission

line E is gaining

cf int~~est. sY5tems, several

Ofi the other in order

han d , durihg

cf po~r Ths,

to main ta in optimum power systerne must and the and to be

effi~i~ncy. of the power

different

the structure,

the quality

systerns are subject

to change

mgr~ complex.

ror the analysis

of such vast

power

the use 0f computers

is indispertsaole.

Th~ proble~s rising in

stAiea

th~

planfiifig

and the epefatifig in eemptef appfga~he9

of

po~@r systems a~e therefre be~mifig mere figmplieatee

difficult to handie. For this pUrpse. same simplifi~atigfis. new

and mor.

~alculations. tO provid@

afe _!ecefitly being for the formulatiofi of pwet systems considered abd oh this subject stili 89me ifitensive wgfks
in progreas. with Af ter completing powe~ the llteratre studies. the larg~-scal@ system it be~ame

ate

sUrvey asseeiated appafent

that the Adv~ntages components Theory, ~ork terminal analysii became power vhich

to b~ gained by the use r multi~tetmifiai

coftstitutes an imprtafit ~fieept in Netwtk fully exploited. Ff this the use reasen, of the maifiiy on with

bave not beeh ccmpon~ts

in this thesis

i8 directed

multi-

as the fubdamebtal power system.

c~ponefits Lfi the this appfeaeot ptoblems it of

f large-9~ale

possible 8yst~ms

to investigate,

ifi detail,

varius

with ease.

In the analy~i. of power

systems

witn

iatge number of

---

buses.

it

is necessary of the

to sol ve form

the

systems

of- a-lgehra.li-

equations

following

Ax

::

where

A.is

a square is quite

matrix large.

with comple~

en~ries

whose

ord~r oi the

general1y

Af ter i950~ the avail~bilit~ new techniques

computer in analysing the eleetrical networks made

investigators gical to develop properties of the eleetrical computer. networksi could

several
have been

so that th~ to~oio-

programmed
-

o~ a ~igital to become

Some of these ~echuiques of -aigebraic This type of c~efficint

led the matrix equations

A appearing

in the above systems matrix.

a sparse

matrices app~ar (1-6). Intesive sparsity

in maDY applications of engineeriug .BcieDces works for the solution ofAx: b h~sed on the of the eoefficient and several the pUTpose matrix have appeared are developed(7-17). analysis pattern a~

property

in the literature

a.lgorithim

In some of tbese works method whieh yields

vas to use a pToper

a particular

form for the ~PaTsity

of the matrix the extension Tearing works using

A. These

iDyestigations {Analysis

are stiii continuing thechniques by usi~g group i.e.~ matrix of by A is

of Diakoptics

and Reconstruction)(18-21). by using simple

In the other operations

however,

matrix

the permutatioD

matrices,

the coefficient

brought into the form so-that the solution ofAx easier{22-31).

The essence by first tesring of Diakoptics

= b becomes

is ~O sol ve A large DetWork each ~f which consideTed

it into

subnetworks

as a multi-terminal component, then to obtain tbe sulut:i-an

(or modelling) network each these of each subuetwork. The solution ~f oV~Taii is then ccnstructed. as well which be by ~be aid of the EO de 1s for ~at~ern o~

subnetwork subnetworks

as the interconnect~on form the Griginal

network.
.-

The voxks

on Diakopti~s can

divicte..d

into two -groll.p-s:

--

vi i

---.

~-Those

works

intending aminimum. intending

to reduce

the number

of network

~quatiDnsto -- Those
-

works

to ab ta in sparse network

equations.

On the other hand, divided iuto two groups

the works

on Diakopti~s

can alsa be realization:

according

to its actual

- Tearing is performed from the network.

by removing

seme elements

- Tearing

is performed

by spIitting

some nodes

in

the network.

The Diakoptics ~h~ resuLting and network

or picewise equations

analysis

as introduced

by form

Kron. if ca-rried out by removing

elements are then

from

the network,

in the hybrid

th~coefficient the_order of removed variables

matrix

of these equations matrix

is sparse. by the by the If the

Hawever, number current from

of coefficient

increases

element s compared of the removed

to thQse obtained Formulations.

regula-r me..thods-i.e., Branch

or Chord

elemerits are eliminated property hand, of the if the the order

thes&

equations, matrix

then the sparsity

coefficien:t tearing

dissapea.rs. On the other at the nodes can be kept

is p~rformed matrix

of the network, to aminimum.

of coefficient

In recent in Diakoptics was to obtain approach second system system

years,

two important

approaches

have appeared trend in the of the each

by node-tearing. sparse system the aim was

In the first

approach while

of equations(2l) to reduce

the solution

of equations containing

into several less number

system

of equations

of equations

in it, as Kran of

deseribed

originally (56). 1n referance( 21), the concept

Vl.l.:'

multi-terminal have been

components

has not been usedi to same only

instead subnet~rks

selected

according

topologiesI

conditions were

and under tbese conditions obtained. In reference(56), separated nodes into several and then eacb wbose in(56)

the sparse

equations

the given network is modelled

is first torn

subnetyorks

from its arbitrarily

subnetwork

as B multi-terminal

component However. equations

terminals

are being considered.

some of the torn nodes. spars~ network is investigatec impased sparse in this on This problem

the problem

of obtaining

have not been

in this thesis, network thesis. equation

and it is sbo~n do not a?pear

that restrictions to derive given in the method

the metliods appearing

in the literature

In Diakoptics

by node-tearing

,in order

to find

the

unknown terminal voltages, it is necessary to evaluate the inverses of the matrices associated with each sub-network. In this thesis, luation eulation orders thesis, an algorithm is introduced so that the eva-

of the inverse

of a matrix

is reduced

to the calwith

of the inverses than

of a set of proper

matrices

much smaller

that of the given one. that dimensions of colunns

In this on

it is also shown band

of the blocks in the vertical can be

the diagonal (horizontal) brought derations

and the number appearing value

in th~ sparse matrix by making

to an optimum during

seme judicious

consi-

the tearing networks, done

of the given net~ork. of the necessary same changes alterations eecure according in

In power

because

and new additions time. Sametimes

on the network, are made

the changes such

intentionally

to a definite what kind

program

of changes

as for fault studies. No matter have occured, it is desirable to know as are reflected inco bus impedance matrix.

to how

these changes

In the literature,

all the methods matrix

given rely on the fact and the coupliDgs methods

that the bus impedance between the elements

is symmetric symmetric

are 8180

(61-73).

These

--

are not valid and cannet: a~

~X

valid ~~ii:b

!!t~4E;

simple

rrocii::.cations

for the unsymmetrical b~tween develop solved Thus, matrix i

i

bus imped~~e

ma tTi x and/or

couplings
:Ci

the elements. a different

For ~hii ~~~~on in ~~4~~

it is necessary to consider the

appro.ch

unsymmetrical

situations.

In this

tb~sist

this problem

is

by using the concept a method that is valid ~.ong

of m~lt~~\erminal for the t~~~ where

components. ous impedance

and couplings

th~ e1eme~t.

~~Y be unsymmetrical,

i5 given.

In this thesis~ formul.e~G& r~considered. exactly, Tr~ns~ission 10sses hcwever, the problem

Qf trensmia~ion in fact,

lGsses

lS

~9~ ~~ ~~ic~lated ~~q~i~~~ a real

of dispatching

ti~e solution. ~y G.KroD a. syst.a matrices terminal mations, Network

The power

invariant

transformati0~ the appr&xim~te

~

4~~~loped \Qsg~S of

has been used tQ evaluate at any instant. introduced In this

thesis been

t1".tisfol'1Bati~.e-

by Kron have

interp~eted

~~ .~iti~

ideal transformers a concept which Theory.

and also

as the tree tr~~3f~~~ and use~ ~~ ~~

is well

est,plished

By this interpreta~io~ losses

10$5 model i~ this

simii~~ th.si~~

that of Kron, has been obtained. calculation system of transmission in whicb each subnet~G+k
i s

Finall" who$~

in a~ i~~.~~eanected i~~~ aodel

a.tl d

pow~~ know~

is

in ter'm of B- co e f f i c i e n t;s: , s
interchange among

f: o i" s i. ci~ ~ ~d

t h E. P o w e r

these ,~~n.two~k~

is

~tu~ied.

,,

BULOM
t

i t

G i R i-s-

- Ele.ktrik sebekeleri.

ge.nis

bir alana dalilmi, olan tketi-

cile.re elektrik enerj isi tafjimak zere ku.r.ulmak.i:a ve isle~ilmekte"dir. Gnmzde .ele'ktrikenerjisine duyulan. gereksinim, teknolojik ilerlemeye paralelolarak. hizl& artmaktadir. Bu arti~i kartilamak byk gl re.telerin ,?lus turulmasL ge re. i in in yaninda", bunzere., larda retilen enerjinin iletimi iin de genellikle u.zak me8afe ve yksek gerilimli hatlarin kullan~imasi kain~lmaz oLaakta4ir. te yandan, enerji sistemlerinin isletilmelerinde, optimum iiletme verimini ~ide etmek amaciyla, farkli g siatealerini ~ralaT~nda bagiayarak enterkonnekte" sebekeler oiu,turmak. gerekaekted"i;. Bylece, elektrik sebekelerinin yapilari, ti.itelikl.erL ve boyutlari gide.reLbymektedir. Bugn, bu tr sebe~.ie.rin ana.1izinde kompter "kullauimi. ka~nilmaz bir zorunluluk ha"i.ineielmi,tir..loyutlari &ide.r~k. byyen bu sebekelerinplanlanmasi ve"i,letil8tuii sirasinda ortaya i.kan s..orunlar da gide.rek karma,ik,bir durum - almak.tadir.. Bu a.aa.la. kompter be-saplamalarind,a bazi kolaylikla.r saglamak zare ,~bekt!lerin formlasyonunda cia "yeni"yntealer ortaya atiimakta-ve bu konudaki alitmalar halea yolun" bir biimde srdrimekt~dir. Butezle ilgili olarak yapilan literatr al.fmasi sonunda." byk boyutL.u enerj i" sistemlerinin- incelenmesinda'",- bugn art:iJt Devre TeorisiInde nemli bir kavr!'La.:..olarak y~r-l.'1aLt.'b~lunau ok.-ul.u. eiemanlai:i.n salliyabilecekleri yaTarlardan ~a. olarak istif4tie";.e"diliiaedii-i a.nLa-fi11l1istir."Bu uede11le-~ -ba"gn h-ai". .~..i yak, l.a, ia1.j-t: i. kaiianmay1" "

tercih eden erierj

i -.head"is1:"eri,

Y'. "~k~r.as

ik

ve U~ut hes4plara saplanaak zorunda kalmakta ya da t~ ol..yan - yakla,'ik ynteuilerikullanmaya devam etmektedir-i Bu -nOktacan haretezdeki al i."sma.l ar , byk. boyutlu feaekelerin aiia"ii--:inde. okketle . ulu elemanlarin temel elemanlar olaralt8.()z;ll"ne ali.nmaai.nin yararLi. ol~bilecegi. g,riiiyle" ynlendirilsiftire"" :Gerek.'ten", "~t"ezin "

~teki

1a:i.l~rinden. a.ik olarak grlecegi zere, bu yolla -.eleki sebekeleTine iliskin problemlerin derin-le1De.i-ne~ inceolmus ve ele alinan-problemlerin en genel "ZmLelenmesi"mmkn ri, kolay kavranabilir bir biimde verilebilmistir.
t.rik enerj
"

B.ra sayisi ok byk sayilara eri,.ii" olan elektrik sebekelerinin analizi. A byk boyutlu kare bir mat ri-s olmak "zere:
-

Ax biiminde
"

bir denklem

sisteminin

zmn

gerektirmektedir.

1950

yilindan sonra elektrik sebekelerinin analizinde elektronik hesap

makinalarinin (kompterin) "yaygin olarak kullan~lmasi, g sistemlerinin incelenmesinde yeni y6ntemlerin gelistirilmesini gere~tir"mistir. Elektrik sebekelerinin topolojik zellikleri nedeniyle, byk boyutlu olan bu A matri8~ olduka sparse (sifiri bol) bir

- 2.

yapidadir. Bu zellikteki katsayilar matrisieLi~ mhendislik bilimlerinin birok uygulamalarinda ortaya ikmaktadir(1-6). Bu zellikten denklem sistemlerinin zmnde yararlanilmak zer~ yogun bir alisma yapilmis ve yeni bazi yntemler gelistirilmistir(7-17). Bu alismalar, sparse olan A matrisine zm iin daha

uygun bir biim vermeye. yneliktir. Bu alismalarin Dir

kisminda

i i'

! i

ama, sparse olan A matrisine" uygun bir biim vermek zere bir analiz yntemi kullanmaktir" Bu alismalar, Diakoptics'in (Paralama ve Yeniden Birlestirme Yntemi lle Analizin) biT uzan~isiolarak halen devam etmektedir(18-21). Brr kisim-alismaaaTdG ise,. A matrisine, matrisel islemler (Permutasyonomatrisleri) yoluyla. verilmektedir(22-31).. te.yanda-n"7 zme daha uygun ola-n Dir-biim lineer denklem sistemlerinin zmnde~ sparse 1Ilatris<~ Le.kuikl'er-inJn kul1.anilmasi amacina ynelik alismalar. iyice yerlesm:Ls -olup, -bugn artik kitapiara -.gemis bulunmakt~d1.r{3-6_,:32j.on'zamanlarS da, sparse matris yntem~erinin karsilastirilmalarinin yapildigi

li

alismalara da rastlanmaktadir(33,34).
i

o"

_.

-'.

-.

i i
i:' i.

.'-

I'
ii

Tezin ikinci blmnde ~ byk borutin sebekele:-r2D lin-a1.2ziugerilimlerinin hesabinda) komptex.;-uygula-malade (genellikle bara rinda yararli :bir n'y~n~~~ola.~-Diakop~~cs -~77aliz ~~-e- ai:in-m:i--sn.T-.
. .

:~

jll ' !

Diako.ptics t ilen ama. 'byk boyutlu. se-beke1.er~ll daua lck alt-sebekelere (ok-:ulu elemanlara). ayrilmasi (pa"ra1.-anmasi), - <-' herbir alt-sebekeye "iliskin zmlerin (modellerinf bulun-mas:J. ve

i!
!

i
i..

bu zmle.r yardim1..yla tam sebekenin zmnn elde edil-mesidiT. Diakoptics konusunda yapilan alis1llalaris amalari bakiminda.n; -:..Analiz sonunda~
sini azaltmak

LI

i;

zm
iin

gereken

yapilan

devre denk1.e.m.ier:in~in alismalar(35-56).

sayi-

Analiz sonunda, elde edilmesine

devre denklemlerinin sparse ynelik alismalar(lB-21)o

bii 'biimde

i i

1
i

i i

olmak zere iki grupta toplamak mmkndr. Aricakson yil1.a.rda~ sparse matris tekniklerinin gelistirilmesi ve komp~er hesaplarinda kullanilmasinin yararlarindan dolayi~ Diakoptics yolla sparse devre .denklemlerinin elde.edilmesine ynelik alimalar 'nem kazanmistl.r. te yandan. Diakoptics alismalAri, verilen sebekenin daha alt-sebekelere ayrilmasi isleminde- tutulan yollar a~indan

\i
1

!j
i i i i i '

kk da;

!
.

Sebekeden Sebekeyi

eleman

kaldirilarak

paralama(35~39-52).

.-

dgmlerden

paralama(36-38s2i2'55~56)

- 1 i
i

\
11

\ !i 1
!
i j ..

Bugn Diakoptics aenilince, g-enellikle~ sebekeden bazi elemanlarin (tearing branches~ cut brAnches, tie-line v.b.) kaldirilmasiyla yapilan para~allia yoluyla analiz anlasilmaktadir. Bu ise~ bilinmeyen bara gerilimler~nin ~esapian-

olmak zere de gruplana..bilir..

i i

i
j

..;

J
..

~s~nda, bara gerilimlerinin yanindas kaldirilan elemanlarin akimlarinin. da. de-gisken olarak tutulmasini. gerektirmektedir. Bylece elde edi1endevre denkiemleri karma (hybrid) biimd~ yazilabilmekte ve k..a1:sayiiar ma.trisi de sparse ol-maktadir. Ancak bu yolla yapilan paralamada k4tsayilar matrisinin mertebesi, kaldirilan eleman sayisi kadar artmaktad~r. Kaldirilan elemanlarin akimlari yok edildiginde ise, katsayilar matrisinin sparse zelligi de kaybolmaktadir. Dgrnl~rden-yapilan paralamayla katsayilar matrisindeki bu byme olayi or~adan kaldirilabilmektedir. Ancak Kron tarafin-

dan tanimlanan ok esitli Diakoptics i lerden biri olan eleman k-aldirma yoluyla yapilan Diakopticsiin dali sayilabilecek bir yakla~mda da yine denklem sayisinda maksimum bir azalma saglanamamaktadir(39, s.102). Eleman kaldirma yoluyla yapl.lan Diakoptics Kron tarafindan ortaya atilmis ~e daha sonra, Happ~ Brown ve tekiler tarafindan aiklanarak, sebeke hesaplarinda kullanilmistir(35,3952,54). Son yillarda, Diakoptics konusunda dgmlerden paralama yoluyla yapilan analizlerde iki nemli yaklasim gBze arpmaktadir. Bunlardan ilki, Diakoptics iten bugn beklenen amaca uygun. ola.rak sparse denklem sistemi elde edilmesine y6nelik(ll), te~i ise Diakoptics- fikrine, Kronlda oldugu gibi, ba~li ka.linarak zlecek devre de.nklemlerinin sayisinl. kltmeye ynelik aL.l.smalardl.r(56). Referans(21)'de verilen alismada, ok-uLu ele-man k.avrami kullanilmadigi, alt-sebekelerin topolojik yolla seiLdigi, bu amala verilen devre grafi zerinde-bazi topolojik kosullar altinda yapilan seimlerle alt-sebekelerin tesbit edildi~i (ya da sebeken in pa r alan alii 1 d i g i) ve sp a rs e ze ili k 1 e r in
--

cl

an c.a k

b II top o i 0-

jik kosul

ve zorlamalarla

elde

edilebildigi

grlmektedir.

ikinci

alismada(56)

ise, verilen sebeke gelisigzel

bir b-iimde bazi

ba-

ralarindan paralanarak, alt-sebekelere ayriLmaktadir. Bura.da altsebeke~er, sadece baglanti haralari ~znne alinarak, bu baralari u kabul eden ok-ulu elemanlar olarak mod.e.-Llenmek.te ve-bu modellerden yararlanarak tm .sebekenin zmi!btilunmakJ:-2:'dir. c!Byle:ce olduka kltlms ba~1DSiz denklem sist:t:~"'ri eLsonuta -denklem saYJ..si de edilmektedir. Ancak-.adl. geen alismada, sparse devre denklt~leri elde edilmesi problemi g-znc.ec.linmamistir.. Bu- p.roblem- tezde incelenmis ve sparse denklem siseemielde ediiirken -Literatilrde verilen.yntemlerde(18-21), yerine- ~etirilmesi zorunlu olan kisitkatsayilar lamalar_in. tezde kullanilan yntemde orta-ya ,'1.:kmadigi,
ma. tr i s in in sp a r s e ze i 1 i g in i n yn t e.mi n d o

li-

i r

S.o;11 c u u

o 1 d u gu

gsterilmistir.
Ver ilen sebekenin, daha kk

al t~ e'bekelere ayrilmas :inin,

hangi baralardan paralamayla ya da hangi elemanlarin kaldirilmasiyla-gerekiestirilecegi~ daha aikcasi alt-sebekelerin hangi lfitlere g6re belirlenecegi henUz zmlenmemis birproblemdir. Bu konuda~ alismalar devam etmekte olup, ancak bazi sezinleme algoritmalari yardimiyla sebekedeki Yl.gilma blgeleri tesbit edilerek, bu blgelerin alt-sebekeler olarak gznne alinmasi yoluna gidilmek~edir(57-60). Bu nedenle, literatrde yapildigi gibi, tezde yapilan incelemelerde de alt~sebekelerin beili oldugu (farkli g

1 'i

-----

--

- -

-n

-~~

,ebekeleri~in"b'ui~~ma8i

hali)

vev.erilen

alai:ad1li varsayilmistir. te yandan. laj olmamasi kosulu. ok-ulu eleman sallanmaktadir. ~cak, alt-sebekeler

ie1>ekeniu buna gre paralt-,ebekeler a1:as1uda kup-

tanimi geregi~ kendiliginden arasinda magnetik ba~il1 bu"

lunmadili

varsayimi

tezde

de rapilmistir.

-Elektrik

-eb~kei-erinde. "sebekenin yenilenme

ve - genis let"ilme

Li

i i i

alismalari nedeniyle, programa dayai~ bazi de~isiklikier yap~ldi~i gibi; isletme hatalaiindan dolayi arzu edilmeyen de~isikliklerf~ de meydana geldi~i aiktir. "Her n-e sekilde meydana gelmisoJ-urs~- olsun. se1;ekeleTdeki b'u de~isikli.klei:ill bara empedans mat-~isine ne biimdepyan~id~ginin bilinmesi~ sebekede, zellikle kisa devre, hesaplarinda 'byk biT nemtasimaktadi.r. Literatrde,"bu kon'udayapilan alismal-a-rda ve' ver-ilen yntemlerde, bara em pe dans matrisininve ,ebekeyi olusturan el~manlar arasi.ndaki kuplajlarin

simetTik

o1.dukl'ar:i. vaTsayilmaktadi-r(61-73).

Sebekede'-

yapilan degi-

si}(r~klerin -bara :empe'dans' matrisine y.ansitilmasi. iin verilen yntem-i_er, ancak-'nu:; simetri ZEfll'i~:iuin' varli~iyla_kolayca gelistirile-bilmisti:r.-.Auilan ali,mal,a~da ileri srlen yntemler, bara em-pe' us. ma'tTisinin aa ve/ya -da el'emanlar -aras:i.-ndakikupl~jiarinsimetgeerli.- ~lildir. Bu nedenle..-simet~ik 01d r.ik ~o~"D1am..~si"~:durumunaa -mayan- ~duTumlari' incelemek ze1;ey~ni bir .yaklaimin kullauilm-as 1. 'Bu amaLa, :~tezde, sebekelerc!e..yapilan deii'k:a-iniTina'zol..aktadi-r. sikli'kleri.'n'b-ara' empedal1.s matrisine yansitilmasiproblemi. yeni -' -b~T ~aklai~lai ~ok-ulu eleman kavrami kullan~l&rak. Diakoptics'iri'~ir' uyiulam..i olarak. ele al1D81,ti.r. _Bylece, hem bara empedaus ...t.ris'ini'u. hem CM elemanlar .~a8indaki kuplajlariii simetrik

01aa1lili <durumaa cia &eerli olan miitiy.Bu yii~e. ...e-L olup, lit.r~~rde yn t~n.-iii'zelha11..ri'oltDak tacii.r..'

..t.risel

bir y_tem geli,tiril-veriiea-yntemler bu

.
-

Bim

i j

i: ii!

is'letilmesi o.rtaya ikan

4'de. .bir enerji siste.inin hem planlanmasi, 'hem de sira.siii.d.& kontrol edilmesi gereken bir etken olarak
Ail.eti.

Kayip~ari"niu formlasyonu ele alinmistir.

iletim sebekesi zerindekiyk ,dalii:iminin ,ya da baralara akitilan net. glerin (akimlarin) tesbit edilmesiyi.e mmkndijr(74). ncak, yk daiilimi ya da A b-ara gleri zamanin bir fonksiyonu Dldugundan, yk dagiliminin beliTl~n..esi de ger'ek zaman ZlD gerektirmektedir. Gnmzde
Iletim k.ay:i:plariD-in Itesiu .hesabi.. gzl ve karmasik bir biimde tesis -edilmis olan iletim sebekelerinde, yk dagilimi ve buna bagli olarak iletim kayiplari hesabi kolaylikla yapilamamaktadir. Bu nedenle, iletim kayiplarinin heran kon~Tol edilmesi gereken durumlarda, bu yntemler yerine iletim kayiplarini daha hiz1i ve kolay bir -biimde, yaklasik olarak hesap~amaya yarayan ve B-katsayilarini kullanan bir yntem halen. tercih edilmektedir(75.76). 1letim kayiplari, sebekede o an~a re~ tilen g ile sebekenin '0 andaki yknn farkinin alinmasiyla da hesa-planabilir. Ancak bu .kayi..phesabinda. hem o.k byk iki sayi~ nin farkinin alinmasi gerektiginden. hem de ,-ebeke yknn heran tam olarak "tesbit edilmes.inin _ok zor olmas"1 nedeni.yle. hesaplamai

!.
,'

larda yeterli has.sas iyet saglanama%. '~unedeule,iletim kay~plari -

! I

- 5-.

.:'

hesabinda y~lerin aika grlmedigi, sadece generatr aktif kis glerini kullanan bir hesaplama yoluna gidilmektedir. \

i-

Generatr yklerine bagli olarak iletim kayiplarini hesaplamak zere, iletim sebekesinin modeiienmesi, G.Kron tarafindan 19S1'de yayinlanan alismada verilmistir(77). Kron'un bu alismasinda, enerji sebekesi~ bazi ulari generatr baralarina, bazi ulari da yk baralarina karsidsen bir ok-ulu elemana benzetilmistir. Bu biimde' ele alinan sebekelerin topraga baglantilari 01madigindan, daha aikcasi topraga g6re gezinen durumda (floating) oldugundan, bu tr sebekelerin topraga gre empedans matrislerinin varolmadigi bilinmektedir. te yandan, g sistemleri incelemelerinde referans olarak genell"ikle toprak alinmaktadir. Bu nedenle, bir yandan sebekenin floating olusu, te yandan iletim kayiplari hesabinda empedans bagintilarina gerek duyan Kron, bazi zorlamalarla karsilasmistir. Bu zorlamalarin ortadan kaldirilmasi iint nce sebeke zerinde alinan bir referans baraya iliskin empedans matrisi hesaplanmis, daha sonra bazi kosullar altinda~ bir seri dnsmler yapilarak, floating olan sebekenin empedans parametrelerine bagli olarak bir kayip modeli elde edilmistir. Bu kayip modeli, ulari generatr baralari ve tm sebeke yknn ekildigi varsayil-an kavramsal bir baradan olus'an bir ok-ulu elemana benzemektedir. Kronlun aiismalarind~ kullandi~i dnsm matrislerinin devre teorisinde, ok-ulu ideal transformatrlere ve aga dnsmlerine karsi ds~kleri gzlemlenerek, tezde, iletim kayiplarini sadece generatr yklerine bagli olarak hesaplamak zere verilen sebeke modeli, ok-ulu eleman kavrami, ok-ulu idea-l transformatr, aga dnstima ve devre teorisi kurallari y~rdimiyla yeniden elde edilmistir. Daha sonra, sadece iletim hatlarindan olusan alt-sebekelerin aralarinda baglanmalariyla elde edilen sebekelerde, benzer kayip modeli; a~t-sebekelerin modellerinden yararlanilarak elde edilmistir; Ele alinan iletim sebekesinde transformatrlerin de bulunmasi ya da farkli gerilim seviyesindeki sebekelerintransformatr zerinden baglanmalari durumunda, transformatrlerin ortaya ikardiklari izalosyanlar nedeniyle empedans matrisinin varolmamasi, bu parametlerin kullanilmasiyla sebekede. hes.ap yapilmas1na izin vermez. Bu nedenle, birime indirgenmis degerlere geilerek, transformatrlerin etkileri yok edilir. Bylece, birime indirgenmis empedans degerlerine bagli ola.rak, artik birlesik. devre durumuna gelen sebekede, sebeke zerinde alinan bir referansa gre empedans matrisi hesaplanabilir. te yandan, sebekede evirme orani degisken olan transformatrler (ayar transformatrleri) bulunuyarsa nominal olmayan evirme oranindan dolayi, birime indirgenmis degerler kullanilsa bile ayar transformatrleri btnyle yok edilmez: Geriye nominal evirme oranina gre farki gsteren yeni bir ideal transformatr kalir. Bu durumda, ikinci defa birime indirgeme yapilarak, fark ideal transformatrlerini de yok etmek mmkn olur. Ancak bu yol, hakiki degerlere geri dnste, karisikliklara neden olacaktir. Bu nedenle tezde, sebekede ayar transformatrlerinin bulunmasi durumunda, ilk birime indirgenmis degerlere

- 6-,-

bagli olarak,. empedaus matrislerini veren bir YDl ~l.kiaIl1Ilist.ir. Birime indiTgenmis degerlerle yapilan hesaplara aiklik g~tirmek amaciyla~ Ek 2'de, bu hesaplarin Devre Teorisinde kullanilmakta olan yntemlere dayali bir yorumu ver..ilmistir. .son olarak, kayip modelleri -B-katsayilariyla, belli olan alt-sebekeler.den olusan bir g: s~steminde~ ileti!!:kayipl.arini.n .liesabive.alt-;sebekel.er arasindaki ~g alis-veris 'leri zerinde ,durul-:-ni st Ui u -; ~ .-

--

.' ->- '

1'

'"

ri i

t '. i!' i~ /,-

Li -~I "i i.
-i i i ,~i

- 7t
i !!

i t

BLOM i i
SEBEKELER1N- PARCALA~A VE YENIDEN B1RLESTtRME YNTEMIYLE ANALizi CDIAKOPTICS)

t
i

2.1.

G1Ris

Bara sayisi ok byk boyutlara erismis olan elektrik sebekelerinin analizi7 A byk boyutlu kare bir ma'tris olmak zere,

Ax

b biiminde bir denklem sisteminin zmn gerektirmektedir.

Bu tr elektrik sebekelerinin zmnde oldugu kadar teki fiziksel sistemlerin analizinde de kullanilan ve kom~ter ~yguiamaiarinda yarar saglayan bir yntem "Paralama ve Ye.niden Birlestirme YntemiH dir (56)

ilk

olarak, G.Kron tarafindan ortaya ko-nula.n

bu yntem, li-

teratrde) Diakoptics, Piecewise Solution of La.rge-Scale Systems, Tearing and Reconnection v.b. adlariyle bilinmektedir. 1951-1953 yillarinda Kron tarafindan, g sistemlerinde iletim kayiplarinin B-sabitl~ri yardimiyle modellenmesi ve daha sonra da modelleri belli olan alt-sistemlerin birbirleriyle baglanmasindan olusan bir sistemin iletim kayiplarinin~ bu belli modelle.rden ha-reket edilerek hesaplanmasi, Diakopt.ic.s probleminin ba~langic.i olmustur(77
~

78). 1953-1954 yillarinda Kron, -u-denklem~eri e = Zi biiminde ali~arak modellenmis alt-sistemlerden olusan bir sebe-kedeki bilinmeyen bara gerilimlerini7 bu modeller yardimiyle hesaplayan bir yntem gelistirmistir(35). Bu yntem~ ana asamadan olusmaktadir: 1- Byk boyuttaki.
ve- daha kk
-

seDek~lerin (sist:emiD.)~ b-irbirinden yalitilmis paralara (alt-sebeke.lere.)ayr-uma.si

-

(tearing)7

2-

Her

al t-sebekeye

il-iskin 1nodeiie.rin (z,mlerin)..

bulunmasi,
tm' sebe-

3- Al t-sebekelere
kenin zlmesi.

iliskin modellerin --kul lanilmasiyle-

lemi~

Verilen sebekenin daha kk tuotulan yo 1lar bakimindan,

S

alt-sebeke.i~re~ayr~imasi

is-

re

iki

grup ~ a'1 -t op 1 an abi

- ehekeden eleman kaldi rarak yapilan para - Sebekeyi dgmlerden paralama(36-38,21,55,56}

1 ir.

I-ama (35:t

39-52)

olmak ze-

denilince genellikle, sebekeden eleman kaldirilarak yapilan paralama yoluyle analiz yntemi anlas:i.lmakt~d:i.r. Ancak sebekeden eleman kaldirilarak yapilan paralama isleminde~ kaldirilan elemanlarin tmnn sebekenin bir alt-devresini

Bugn Diakoptics

t~

- 8-

oluturdu~u geregi g5z5nUne alinirsa, bu paralama islemine de dgUmlerden paralaEa isleminin bir zel hali olarak bakilabilece~i aiktir. Eleman kaldirilarak yapilan Diakoptics'de$ bilinmeyen bara gerilimlerinin hesabinda, bara gerilimleri yaninda, kaldirilan elemanlarin akimlari da degisken olarak tutulmakta olup, bu ise devre denklemlerinin karma biimde elde edilmesine ve katsayilar matrisinin boyutiarinin kaldirilan eleman sayis~ kadar bymesine neden olmaktadiT. D~mierden yapilan paralamayla, katsayilar m~trisindeki bu byme ortadan kaldirilabilmektedir.
Verilen senekenin, hangi baralardan kesilerek ya da hangi

eleEanlar

ka1.diril"a.rak,daha -kk

paralara

ayrilmasinin

e-lverisgre ve problem-

Li olaca.gi, daha .ai1tasi' alt-seb-ekelerin hangi ltlere nasil tesbit edilecegi nenz btnyle zmlenmemis bir

dir. 1)u ln)11ud1iki a-lis~aiar devam

etmekt.e olup, b-azi

sezinleme

(Heuristic) aiioritmalari yardimiyle sebekedeki yigilma blgeleri tesbit edilmeye al:i.silmaktadir(57-60). Bu nedenle, o~u literatrde oiugu -gibi, -t de' yapilan e-z i-ncelemelerde d~ alt-sebekelerin bel1.i o-idu~'u -ve par-ala1na'Ili-n buna gre gereklestirildi~i varsayil1Il1.stir. -.,
LO:! ii"

Ot-e

yandan, 'ama

1>-akiEJ.n-dan

da Diakoptics --alismalari.

i r

'il
'I'

- A..na1."i.-z sirpsinda 'elde edilen denklem s istemindeki de-nk1.em sayi sin-in kl tii 11l1eine yne 1 ik- alismalar (35-50,56). s

i ,',
i'

- 1>enklem sisteminde katsayilar matrisinin dolmamis biimde eldeedilmesine ynelik alismalar(l8-2l) olarak da gruplandirilabilir.

(sparse)

Tezin bu blmnde, konuyia ilgili olaraK bugne kadar yapilan alis~iaTa, ok-ulu eleman kavrami kullanilarak deginilmis, dgmlerden paralama yoluyla yapilan Diakoptics'de(56), bilinmeyen u-gerilimlerinin belirlenmesi iin gereken matris ters alma islemini, daha kk matrislerin tersi aiinarak~ adim adim gereklestiren bir algoritma gelistirilmistir. te yandan, sparse denklem sistemi elde etmek zere, literatrde genellikle bir zorlama gerektirmekte olan yaklasimlarin kullanilmasiila karsil'ik tezde, dgmlerden gelisigzel bir biimde yapilan paralama islemiyle bu tr denklemlerin, analiz sirasinda ortaya ikan denklemlerin tmnn birlikte gz~ne alinmasiyle. bu islemin(56) normal bir sonucu olarak elde edilebilecegi gsterilmistir. Ayrica, verilen sebekenin :paralanmasi sirasinda, bu sebeke iin elde edilecek sparse denklem sisteminde bulunan ksegen zerindeki bloklarin ve dsey (yatay) bandlarin boyutlarini optimum bir de~ere 'getirecek nlemlerin alinmasinin da mmkn oldugu gsterilmistir.

2.2. DUCMLERDEN Dgmlerden

PARALAMA paralama

YOLUYLA

YAPILAN

D1AKOPTlcS birinci

ile yapilan

Diakoptics'de

-.9 -

i
i i "
i

adimda. v.eriien.

sebeke. baz.:L baralarindan paralanarak daha kk alt-sebekelere ayrilmaktadir. Bu- yntemde Diakoptics'den ama, birlikte zlecek (Simultaneus) denklem sayisini kltmek oldugundan, bu alt-sebekeleri sadece paralamanin yapiidi~i baralari u kabul eden ok-uiu elemanlar olarak g6z6nne almak yararli olmaktadir. Gerekten~ verilen karmasik bir (D) sebekesinin analizi i = 1,2,..., k bylece, i yapilari daha az karmasik ola.n (Di), alt-sebekelerinin ,nalizine d5nstrlmektedir. Diakoptics'in ikinci adiminda. herbiri ok-uiu bir eleman olarak gznne alinan alt-sebekelere iliskin matematiksel modellerin eld~ edilmesi gerekmektedir. Literatrde ai:tik ok iyi bilinen yntemler yardimiyle bu- modeller hesaplanabilir(56,79-80). Burada, genel durumu yansitmasi aisindan, matematiksel modelleri bulunacak alt-sebekelerin, akim ve gerilim kaynaklarini da iine alan 2-ulu elemanlardan olustuRu varsayilmistir. Bu ~Ur bir okulunun matematiksel modelinin nasil elde edilecegi asagida aiklanmistir. Referans(56) da bu islemler admitans parametreleri kullanilarak yapilmistir. Bu.rada degisiklik yapilarak empedans parametreleri kullanilmis, ancak daha sonraki ayritlarda gerektiginde uadmita.ns-matrisleri de kullanilmistii: (Di) ile gsterilen bir alt-sebekenin, seilen bir (ii) ugrafina iliskin u-denklemlerinin, empedans parametreleriyle ifade edilmesi isteniyorsa, KAY (Kiris. Akimlari Yntemi) kullanilmasi szkonusudur. 2-ulu elemanlar, akim ve gerilim kaynaklarindan aiusan bir alt-sebekede, ayni agaca iliskin temel evre ve temel

kesitleme denki~mleri, sirasiyla,

e-'. i

Bi,

B2:

B3 BS

B
B6'

1 i. i

IT
LL"

Vd -Vk i
mr

(2.1.1)

uJ

V* V. -Ao. J

8.'

ve r ie
i f

-B1 -B3 -B5

-BT -BT -BT
2 T 4 T 6 TJ
i

id

ik i
i*
J

(2.1.2)

[u

.t

biiminde yazilabilir. Burada, (ie . e) ve (j , Vj)' sirasiyla (Di)

alt-sebekesinde bulunan gerilim ve akim' kaynaklarina iliskin by1iklklerdir.- (i*, v*) ok-ulunun aranilan matematiksel modelinin elde edilebilmesi iin verilen alt-sebekenin (Ti) ile belirlenen kapilarina baglanmasi gereken akim kaynaklarina iliskin akim ve

- ---- ---

- 10-

gerilim byklklerini

sirasiyla alt-sebekenin akim ve gerilim byklkleridir. d enklemleri, .; ./ , .

gstermektedir. (id ~ vd) ve (ik ~ vk) d~~ (Ti) grafindaki dal ve kiri~iere iliskin
Devredeki
-:- ~ ~ ." --'

2-ulu
'..

elemanlaTin

u-

'
'

vd

Zd . &

ri
1
.

,. '

. . . .,1,'

~ -:i",

"

cl
.

~:;;\
.
;

"

{.'J-.

[ vk J
leri

= L tl Z k

J L~

] tL'

'

-- ~- .

(2..;1..3)

7 ,i

~". C"" ' .gerili'E-

biiminde alinacaktir. yerine konularak

(2.1.1)

de~ kii.~,..;ger.ili1I1lerid~J.
~ '.~ '.,

leri cinsinden ifad, edildikten sonra -.(2..'l.3)

elde edilen ifade (2.,:1..2)
ya-rdimiy.la yenidend'zenlenirse

'u,-denkle1IlleriIl.de . d':e.ki k~siIie1necLe"Ilklem-

" ,.

<.i
k.;.,;

,= z-~1 ~
:

-~
...:':,

: (.: ',"

i * ) -- [E
. :: ~ -~.. '. - ..:-. . .,.,~

Z
i . : 3
; . :

]
".

'

-. . -.

j'
.

]
-'T

(2

. .4 )
i

". -- .'- -:.-.

~''T

elde edili!- Bur.ada, 'Zi

23

= B2ZdB6

=. (Zk

BiZaDZ.)"

22

J)2-Zd1SZ 've

naklarinin
(2.1.3) den ali ni r sa,
,

'bagintilariyla v* gerilimleri
vd = Zdid
. .

verilmist'ir. Kapilara bag lana n akim kay(2.1.2) deTI e ve vd cinsinden bellidir. 9

(2.1;2)
. . .

olup~

kesiti~me

denklemleTi

g6z6nne
.

V*=Z4(-i*)-Z~ik

(2.1.:5)
[E 3 Zs J
[ ;

bulunur. Burada Z4 = B4zdBI ve Z5

B~ZdB~ dir. ik'nin (2.1.4) de-

ki ifadesi (2.1.5) de yerine konulua ve ok-uluya iliskin (v , i) u-byklkleri ile kapilara bagli kaynaKiara iliskin (v*,i*) bg5z6~ne aliyGkikieT~ arasindaki v* = v ve -i* = i-~~gintilari
nirsa. ok-ulunun v = Zi + k biiminde Z
ve
~

aranilan

u-denklemle-ri.,
(2..1.6)

elde Z4

edilir.

Burada,
Z2

T Z2 Zi

-1

k =

[Z~1!i

+ B3

Z~Z3-Z5J f j J

(2.1.7) (Ti) u-gra(2.l.B)

ifadesiyle verilmistir. Demek ki~ (Di) alt-sebekesinin fina iliskin u-denklemleri,

V' .. z. i. + . i k. i i i biiminde olacaktir. (i = 1,2, ,k)

- II -

Paralama ve Yeniden Birlestirme Ynteminde nc adim, (Di) okulu elemanlarini birbirine ba~iayarak (D) sebekesini yeniden olusturmaktir. ok-ulularin ba~lanti biimi belli oldu~unclan bunlara iliskin (Ti) u-graflarinin birlikte olusturduklari
..

k
G = U T. ... 1 1:1

grafi da bellidir. Bu bilgilerden yararlanilarak (D) sebekesinin analizi yapilabilir ve bylece (Di) alt-sebekelerine iliskin btn u-gerilimleri ve u-akimlari belirlenebilir. Burada (Di) lerin (ii) lere iliskin u-denklemleri (2.1.8) biiminde oldugundan, analiz iin bu kez de KAY kullanilacaktir. (G) baglanti grafinda seilen bir (T) a~aci iin, (2.1.8) deki u-denklemlerinin tm,

(2.1.9)

[::]

[ZD ZK]

[::]

[::]

biiminde yazilabilir. Burada Zn ve ZK blok-ksegen matrislerdir. (G) grafinda (T) ye iliskin temel evre denklemleri,

(2.1.10)

[B uJ[:;]_o
bi imind-edir. te yandan,
'a.kiml

(D i) ler e iliskin

tm u-akimlari.

kiris

arina bag li elarak,

(2.1.11)

[~]

[:!] iK
-,

. biiminde ifade edilebilirler (Kiris Dnsm)(79). (2.1.10) da, ifadesi, daha sonra da (2.i.ii) ifadesi yerine konunce (2..J..9) larak dzenleme yapilirsa, bilinmeyen ki!is akimlari.
(2.1.12) ]

iK

-[ZK

+ BZDBT]

[B

[::]
den, (2.1.13)

olarak

bulunur.

Buna

gre,

(2.1.11) -1

[~]
olur.

BZDBT] [B
= [:!] [ZK
(2.1.9) + u-denklemler daki

u]
[::]
inde yerine

Bu ifade

kenarak.

12

(2.1.14)

[::] = - [~ ~] [:T][~ + BZ#T]-i[B

bagintisi elde edilir.

U][~]+

[~]

Buraya kadar yapilan islemlerde, verilen sebekede, sebekenin paralandigi baralara (ya da ilgilenileIl baraliB.Ta)iliskin bilgiler elde edilmistir. (Di) lerin ilerinde yerai~n baralara iliskin gerilimlerin belirlenmesi istenirset (Di) alt-sebekelerinin matematiksel modelleri kurulurken elde edilen b.a.gintilara. geri dnlmek gerekir. Yapilacak bu islemlere Diakoptic.s' in .drdnc ad1mi gzyle bakilabilir.Gerekten, (2-..i.2) ::ve (2.1.3) den, (Di) lerin iindeki bara1ara iliskin Vd gerilimleri, ik
T TT_i:

.
vd = Zdid

= Zd [BZ ~4 B6]

r
.'L

(2.1.15)
~

bagintisiyla bellidir. Burada ik nin ifadesi (2.1.4) de verilmistir. i* ise~ (2.1.13,) deki akim ifadesinin negatifine esittir. Grldg zere, bara 'gerilimlerinin belirtilmesinde (Di) ler iin bulunan (2.1.4) deki Zi = Zk + B2Zd B! ve (2.1.12) deKi ZA = ZK + BTZDB matrislerinin terslerinin bulunmasi gerekmektedir. (D) nin paralanmasi nedeniyle bu matrislerin boyutlari olduka kktr. Genelolarak, (Di) alt-sebekelerinin i yapilarini bas itle S t irmek zere bunlarin say.ilari ar tirila.bilir. Ancak
~

Zi

lerin

boyutlarinin klmesine karsilik caktir. Zi ve ZA nin boyutlarinin ilerde de~iniiecektir.

~U durumda ZA nin boyutu artaen uygun olarak tesbiti konusuna

2.3.

ADiM ADIM TERS ALMA YNTEM! VE BIR ALGORITMA

~oluyia yapilan Diakoptics'de u-ge-

Dgmlerden paralama rilimlerini belirlemek iin

[u
Qi]

=
[yiyz] [:r]

YI

QiY2Qi

biiminde bir matrisin tersinin hesaplanmasi gerekmekteair (bkz. -Ref.56, 5.143 denk.4.9.21). Bu matris, sistemi olusturan tm' okulu elemanlarin birbirleriyle ayni zamanda ba~lanmalari durumunda elde edilmistir. Matris tersi alma islemini kolaylastirIDak amaciyla, ok-ulu eiema~::'ari birbirleriyle birka -adimda

.9

baglama.
terslerini

yoluna
al-

gidilir:

Bylece

her adimda

daha kk

matrislerin

- 13 -

mak yeterli olur. U-denklemleri admitans parametreleriyle verilmis olan iki ok-ulu eleman:Ln birbirleriyle bagla-nmalari- durumunda~ bu ok-ui~iarin ortak u sayisi mertebesinde bir matrisin tersinin alinmasi gerekmektedir (bkz.EK 1 Sonu Teorem II). Demek ki her adimda tersi alinmasi gereken matrislerin mertebesini. yok edilen ortak hara sayisi belirlemektedir. Bir ok-ulunun her adimda daha nce bu yolla birbirleriyle baglanarak olusturulan alt-devyelere ekle~mesi esitli sirada yapilabileceginden, her adimda tersi alinmasi gereken matrislerin mertebeleri de takip edilen siraya bagli olarak degisik olacaktir. Ancak birden fizla biimde gznne alinabilecek bu esitli s1IalamAlarda tersi alinmasi gereken matrislerin boyutlari toplam boyut sabit kalacak biimde~ degisik olacaktir. Bu farkli baglanti siralamalarinin hangisinin daha uygun olacaginin, daha aikasi, hangi adimda hangi ok-ulunun baglanmasiyla hesaplamalar aisindan daha az islem yapilacaginin tesbiti gerekmektedir. Bilindigi gibi, mertebesi ni olan bir matris iin ters alma sirasinda en ok Pi = nf komputer islemi gerekmektedir. te yandan kompter belleginde en ok Qi=ni yere gerek vardir. Verilen sebekenin, sayisi N olan paralama baralarindan (ubarasi, ba~lanti barasi), K tane alt-sebekeye (ok-ulu) ayrildigi varsayilirsa, bu durumda d~m gerilimlerinin sayisi N-I olarak bellidir. Bu sayi, adim adim ters alma yntemindeyok edilec:ek bara sayisi ya da tersi alinacak matrisin mertebesidir. Yntemde, her adimda sadece bir alt-sebekenin devreye'sokulma.s?la tm sebeke olusturulmaktadir. Bu ise K-parali bir sebekede K-I adimda gereklestirilebilir. Baska bir deyisl~, adim adim ters alma.ynteminde (yok etmede) adim sayisi K-I dir. O halde yntem, mertebesi N-I olan bir matrisin tersinin K-I adimda alinmasini gerektirmektedir. Her adimda tersi alinmasi. gereken matrisin merte.besi ni (i = 1.2. ...~K-i) ile gsterilirse, K-I adimda bu matrislerin mertebeleri
topl,ami, "..

K-i

L
1
~

n- = N-I
i

= sabit
.

(2.1.16)

olarak bellidir.Burada hem komputer islem sayisi' P nin, hem de be~ lek sayisi' Q nun minimize edilmesi szkonusudur. O halde

K-I
p
= r

3 n.
i

K -i
ve
.

L
1

n. (1.:l,2,...,K-l)
i

biiminde ifade edilebilenbu byiiklklerin toplamlarinIon (P + Q inun) minimize edilmesi gerekir. Lagrange arpanlari yntemiyle, (2.1.16) kosulu altinda (P + Q) nun minumumu aranirsa

ni

n2 = ... = nK-l

oldugu grlr. Demekki her

adimda

tersi alinmasi

gereken

matrisin

14

'e f

boyutu.
,ci

ideal -Yok

halde 'edilec'ek hara etmedeki adim sayisi sayisi

N-I

Yok

(2.1.17)

K'="r

bagintisiy1a

verilebilir.

Genelolarak

a tamsayi

oimayaca~iDdan~
~

en uygun matris boyutu, a ya en yakin tam sayilar olacaktir. Daha

f f

aikasi. bu matrislerin mertebesi ya dan byk tam sayilarin eTI kg a, ya da ~ dan kk tam sayilarin en byg a-l olacaktir. cl L si' ,

J
1\:

ci-I

().

i i

i
'

ci

\ \

tam sayi degilse~ matrislerin tmnn merteDelerinin CL ya da cr-i Bu nedenle, bunlarin bir kismi Cl, bir kis1!U. ol-masi',.mmkIl de~ildir. d~ 0.-1 bcyutund~ glacaktir. Daha aikasi. bunlarda~,mi tanesi a-l boyutunda kabul edii~rse~ geriye kalan mz = K-i-mi tanesi de c. bo-

yutunda olacaktir. Buna gDre,

mi
:? . II
Lif

(0.-1) + m2a = N-i

", ~, "

.' . .' ~

ya,da
.. ' '.'.'

'. '.

r ,~

"

m,.
Il i "'
i ."
'.

(a-i?

+ _(K-I-mi)
Buradan -(N-I)

ci.

N-i

yazilabilir.

i
i

f L
,

mi = {K-I)a

= tam say\'

olarak elde edilir. Bylece, uygun baglamada tersi aii~acak matrislerden ka tanesinin -mertebesinin ~-l olacagi bellidir. rnek olarak, N = 20, K = 5 olan bir sebeke gznne alinsin. Burada ~ = 4~75 olarak bulunur. Buna gre a 5 ve a-l = 4 olacaktir. Yukarda bulunan ba~intilardan, mi = 1 ve m2 = 3 olacagi kolayca hesaplanabilir. Bu durumda, i tane 4., 3 tane de 5. mertebeden matrislerin tersi alinmasi gerekmektedir. Eu rnek iin uygun da~ilim 4,5,5p5 olmalidir. Ancak bu tamamen teorik bir zm olup, sebekelerin alt-sebekelere ayrilmasi gelisigzel bir biimde yapildigindan, gerek sebeke bagla~tilar1' bu zme msaade etmeyebilir. O halde, sorun devrenin msaade ettigi ve teorik zme en yakin dagilimi bulmaktir. Her adimda tersi alinacak matrislerin mertebelerini, bu adimdaki ok-ulularin birbirleriyle ortak ulari tesbit ettigine gre, ok-ulularin baglanti durumlari her adimda bir tablo yardimiyle gsterilerek uygun dagilima en yakin durumlar belirlenebilir.

- 15 -

7 65

Sekil-2.1.

A,B~C,DsE

ok-ulularindan

olusan

rnek

ebeke.

Gerekten~ Sekil-2.l'de verilen rnek iin ok-ulularin

ba~lanti durumlari
ilk

adimda

Tablo

i 1 de

gsteriidi~i gibi

ver ile.

bilir.
-

7
2

2
7
2

2 "3
2

LA 2

2 7

3 2 7 2 II

5 3 2 10

ED B

LOTST5L
5 i7 i 2i
5 i 2 L 7 i

2 3

2 10
3 3

3
9

3 ,2 5 3 Tab lo

Tablo i

Tablo III

m
7 7 Tablo

IV

Tablo r'de ksegen zerindeki de~erier ok-ulularin bara sayisini (u-sayis~, k5s~gen disi degerler ise ok-ulularin ortak baglanti baralarinin sayisini gstermektedir. Daha aikasi, okulularin birbirleriyle ba~lanmalarinda, bu adimda tersi alinmasi gereken matrislerin mertebelerini vermektedir. Kegen disi ~lemanlarin kontrol edilmesiyle ok-ulularin baglanti sirasini tesbit etmek mmkndr. Ksegen disi elemanlarin toplami) bu adimda ebekenin bara sayisini vermektedir. Bu elemanlarin en bygn ortak ~ieman olarak kabul eden ok-u lu larin birlestirilmeleri bu a~imda en uygun seimdir. Bunun nedeni) daha sonra aiklanacak olan yn-

tem geregi, bu en byk eleman~n ilk adimda yok edilmemesi haiind~

daha sonraki adimlarda bu elemanin degerinin giderek bymesidir.

'16

Yntem: Tablo zerinde :baglanti durumlari verilen ok-ululardan ikisinin birbirleriyle baglan~sit t~bloda bu iki ok-uluya iliskin satir ve stunlarin aralarinda toplanmasina karsi dsmektedir. Bylece, yapilan baglantidan sonra sebekenin alacagi yeni sekle iliskin tablo elde ediimis olacaktir. Tablo i bu ynden gincelendiginde. ksegen ,disi .elemanlarin en-bygnn 3 -oldugu rUlmektedir. Ancak bu ~rnekte, drt kiegen disi eleman da 3 delerindedir. O halde ilk adimda, -bir,lestirilme~eii sirasinda, 3. mertebeden matris tersi gerektir~n drt fa.rkli baglanti durumu ortaya
i k ma k ta d ir. B un lar
~

(A ,; E).

( C , E)"

(D,

E )

v e

f~ ,D )

o k-u

in

if tl e-

rinin

ilk adimda baglanmalari

olarak

tesbii, edilebilir.

"Bu drt

farkli baglamadan birini, rnegin

me iliskin algoritma adim adim
-Algo'r'it'ma:

(:Ai"E)

yi$~znne
.'""~
,-

alarak,. ynte-

v.erilecektir.

-B'irin'c'i 'aodi-m: Ta1>lo--'J. tden

it

A.

ve E .~'a ti r ve

stunlar

kendi

aralarinda toplanirsa._Tablo II~elde ~dilir. B5ylece (A) ve (E) ok-ululariniu ba~lantiiari yapilarak (AE) gibi ,yeni biT ok-ulu eleman olusturulmustur. Bu islem sirasinda (.A) ile CE) ok-ulularinin ortak baralari yok -edilm1s ve bunun.'iin 3.merte'beden biT matrisin tersi arinmistir.
~

1k

i n coi

a cli m:

Tab

lo

i i

'

'd

en

b y k

kB S e ge n

d i S i

el e]DB.n

t e s-

bit edilerek, (AE) ile (D) ok-ulularinin bagla-nmalarinin bu ad.imda uygun olacagi belirlenir. Birinci adimda pldugu gibi AE. ve D. satir ve sUtunlarin aralarinda toplanmasiyla Tablo IIIelde ediliL Bylece yeni bir (AED) ok-ulu elemanini ieren sebeke ba~lantilari tesbit edilmis olur. Tablo II 'de en byk ksegen disi eleman 5 olduguna gre. bu adimda 5. merteneden bir mat-ris' ers'i alinmist tir. nc adim: Tablo III'de~ en byk ksegen.di~i eiemau 5

oldugu iin, (AED)

ile (C) ok-ulular.ina iliskin sati-r

ve stun-

larin aralarinda- toplanmasiyle. bu ok-ulularin bi-rlestirilmeleri durumuna iliskin Tablo IV elde edilir. Bu adimda da 5. mertebedeu bir ters alma islemi gerekmektedir. Drdnc adim:-rnek iin son adimdir. Tablo IV'de artik ksegen disi eleman bir tanedir. Bu eleman 7 oldu~undan, bara gerilimlerinin bir referans baraya gre belirien1lle-si nedeniyle bu son adimda 7. mertebeden degii. 6~ mertebeden bir matris 'tersi al~narak bu gerilimler bulunabilirler. SONU: A,B.C,D ve E gibi bes ok-ulu ~lemandan olusan bir sebekede. algoritma ile belirlenen sirada baglama yapilirsa. tersi alinan matrislerin mertebeleri -toplaDU..
3

+ 5 + 5 + 6 = N-1
5..,

~9
me~tebeden matrislerin ters12Tinin

olacak biimde,- 3..

5 .~. 6e

- 17 -

alinmasi gerekir. Ancak daha nce sylenmis oldugu gibi, teki baglanti dizilerini de gznne almak gerekir. Bu islemler yapilirsa drt farkli ba~iama dizisi iin zmler asagidaki gibi olu~ 1- A ile E birlestirilerek ft 2- C ile E 3- B ile D
il

(3, 5, 5, 6) (3, 5, 5, 6)

4- D ile E

(3, 4, 6, 6) (3, 5, 5, 6)

Bu zmlerden (4, 5, 5, 5) ideal zmne en yakin olan (1), (2) ve (4) durumlarindan herhangi biri uygun zm olacaktir. ok-ulularin bu uygun zm veren siralarda ba~lanmasi gerekecektir. Matrislerin terslerinin alinmasinda, kompterde yapilan islem sayisi, n matris boyutu olmak zere, n3; katsayilar matrisinin tutulmasinda bellek ihtiyacinin da n2 ile orantili oldugu gznnde tutularak karsilastirma yapilirsa, Ideal zmde: Islem bellek sayisi P = 43+53+53+53 Q : 42+52+52+52
=

= 439
=

91

Qygun zmde: Islem sayisi P

(1),(2) ve (4) iin bellek
Uy~un olmayan czmde..:

33+53+53+63 = 493
= 95

Q = 32+5~+52+62

(3) iin

Islem sayisi P ~ 33+43+63+63 beLlek

Q
=

523 97
be 1 lek ge-

32+42+62+62

o larak buiunur.. Rurada... uy-gun zmde is lem reks iniminin. daha a.z. o~dugu grlmektedir.

s ay is i ve

2.4. Dfi~fiMLERDEN PARALAMA

-

YOLUYLA

YAPILAN

D1AKOPTlcs'DE

SPARSE

DENKLEM S1STEMLERININ ELDE EDILMES1 Diakoptics ali~malarinin, genellikle~ byk boyutlu sebe-

kelerin analizinde ortaya ikan devre denklemlerini, sparse bir denklem sistemi olarak elde etmek amaciyla yapildigina daha nce de~inilmisti. Szkonusu denklem sisteminin sparse matris teknikleri yardimiyla zlmesinin kompter aisindan ekonomi sagladi~i bugn artik bilinmektedir. Bu amala yapilan alismalar son yillarda tekrar gncellik kazanmis olup~ bu alismalar daha ok Chua ve tekiler tarafindan yrtl~ektedir. Bu alismalar genellikle, eleman kaldirmak yoluyle yapilan Diakoptics'tir(l8-20). Chua, eleman kaldirilarak-yapilan Diakoptics'in aslinda genellestirilmis "Karma Analiz Ynteminnden baska bir sey olmadigi-

u~(19) ileri srerek, kaldirilacak el@man12rin tesbitini de~r~

- 18 -

grafi zerinde yapilan bazi topolojik seimlerle gereklestirmektedir. Bu ise sebeke grafi zeriTIde seim yapilirken bir takim zorlamalar getirmektedir. Daha so,nra., gene Chua ve tekilerin nDgm Kaldirma" olarak tanim1a-d1.klari alismada da(21) benzer trden zorlamalarin yapildi~i grlmek'tedir. Anilan bu ali'Smalardan, dgmlerden paralama yntemi ve ~ok-ulu eleman kavraminin btn imkanlariyla kullanilmamasi nedeniyle, sp ar se devre denklemlerinin ancak bir takim topolojik kisiti~ma ve zorlamaiari~ elde edilebilecegi anlasilmaktadir. rnegiu~ i976'da ViTIcentenl1i-Chen ve Chua!nin yaptiklari ortak alisma(21), tezde incelenen d~mle~den paralama ynteminin -5zel bir hai~ olup, bu alisID~da sparse denklemlerin elde edilmesinde _a.nc.ak. devreden bir' takim diigm1.-er ve bu dgmlere bagli elemanla.rin ka.idi~ii.masiylay sebekenin daha kk alt-sebekelere ayrilmasi yolu t.utu~mus tUT. ~U is:e. dgml-eTden paralama ynteminde, verilen sebekeden bir No alt-sebek.esinin kaldirilmasiyla-bu sebekenin al t,-sebe-kelere ~ayrilmasi,ze~l'durumu-

n a karsi dsmektedir. Benzer uygula.malar..Kron

yaptikla-ri alismalarda.
,

t Un

v:e
-

J~r-a:meiler
-

in

da grlmektedir(39.43).
-

Tezin bu b~lmnde, d~mierden paralama yoluyla yapilan Diakopticstde~ sp.a.rse denkl~m s2stemlerinin, yntemin d6~al bir sonucu olarak, hi bir top~~ojik zorlama ve kisi~lamaya gere~ kalmadan elde edilebilecegi gsteriimist~r. D~mler~en yapilan Diakoptics'de, analiz sirasinua ortaya ikan denklemlerin sayisini kltmek amaciyla yapilan'bazi alismalara literatrde rastla~maktadir(56). Ancakt bu yntemle sparse denklem sistemleri elde edilmesi problemi bugne k~dar ele alin1D.amistir. Burada bu -problem ele alinarak zmlenmistir~ Sparse denklem sistemi elde etmek zere~ dgmlerden paralama yntemi kullanildi~i takdirde(S6) alt-sebekelerin matematikselmodelleri elde edilirken yok edilen dal gerili1Illeri:ni-n (i bara gerilimlerinin) simdi analiz sonuna kadaT tutulmasi gerekmektedir. Sparse denklem elde edilmesinde, daha nce yayinlanmis bulunan alismalarla karsilastiTma yapabilmek ve paralelligi saglamak amaciyla. burada da admitans parametreleri kullanilmistir. 2-ulu elemanlar~ akim ve gerilim kaynaklarindan olusan bir CD) alt-sebekesi ok-ulu bir eleman olarak gznne alindi~inda. bu alt-sebekenin matematiksel modelini elde etmek zere bu ok-ulunun kapilariuda~ gerilim kaynaklariyla uyarilmasi gerekecektir. Bu uyarma biimine iliskin devre grafindan yararlanarak yaziiacak olan temel kesitleme ve temel evre denklemleri asag~daki oiimde
oluT:
ra.
i i

U [U

i.
i

Qi Q3 Q,

i*

U ,Qs (

id --J

- O

I'

_(2.4.1)

Q6 Q2]

19

ve
i tT'

r_QT

-Q J. --Q 3 5

l
i

re
U

i
i

1
J

v*

l-Qi

-QT 4

-Q T 6

--vk
v. ..
~

= o J

(2.4.2)

uyarici gerilim kaynaklarina iliskin graf elemanlari alt-sebekenir (Ti) u-grafini olusturmaktadir. te yandan, alt-sebekeyi olusturan 2-ulu elemanlarin u-denklemleri de,

[::]

[~~.

~] [::] + [::1

/
~

(2.4.:

biiminde alinabilir. (2.4.1) den, dal akimlari id = -QSik-Q6j bagintisiyla bellidir. Bu ba~intidat nce (2.4.3) u-denklemleri yerine konulup, daha sonra (2.4.2) deki kiris gerilimlerinin ifade s: de kullanilarak gerekli islemler yapildiginda,

Yi vd + y~V ::

[Y~

(2.4.L

Q61[;]-[u

Qs] [~:]
:

bagintisi;elde edilir. Burada, v = v*, Yi T T

Y2 = QSYkQ3 ve Y3 = QSYkQi alinmistir.

Yd + Q5YkQ~

(2.4.1)

denklemin-

den~ kapilari uy~an

-i* = Q3 ik

gerilim kaynaklarina
~ Q4 j

iliskin .akimlar, .(2.4.5:

biiminde ifade edilebilir. (2.4.3) den ik = Ykvk + jk bagintisi

(2.4.5) de yerine konulup, (2.4.2) den de kiris gerilimlerinin ifadesi gznne alinirsa, ok-ulunun u-akimlari i =
i

-i *

i in Y4 v

= Y; vd +

YS

Q4]

[:]

Q3Jk

(2.4.t

bagintisi elde edilir. Burada~ Y4 = Q3 YkQ~ ve YS = Q3 YkQ~ dir.

Bylece alt-sebekeye iliskin u-denklemleri, seilen (T) u-grafi iin. (2.4.4) ve (2.4.6) bagintilariyla verilmis olmaktadir.

- 20 Bir CD) sebekesinin oksayida tugu varsayilirsa, her bir alt-seoeke rina iliskin bu u-denklemleri,
i i
"',

(Di) alt-sebekelerinden olusiin seilen (Ti) u-gr af la.

i"

Yi vd + Y2 v
-

= ki

i'

.
(i

= i. 2,
i
+ k2
.

/ j/"/

. .,

DJ

(2.4.7)

ba~in tilari
o

saglamak zere
i =. ( 2 Y
.

iT
)

i
vd

~ Y4

i i
v

i
t

2
:t

i:::

n)
iliskin

(2.4.8)
vektrler

biiminde j'" _o 1 up ~ '

olacaktir.
.. -,

Burada,

kf v k~ kaynaklara

k~ =
ve

- [Y~ Qn

(i = i,2~

~1i)

(2.4.9)

[::1,1
,

UiQ~J[~;]
'~'

i.i
Q 3]k '

k~= [Y~ Qt]

ifadeleriyle bellidir.

c
i

= , "...

n .i

(2.4.10)

[::]
zere (Di> lerin birbirleriyle yapilan
u-graflarinin birlikte olusturduklari G bag-

(D)

yi

olusturmak

baglant'i biimi, (Ti)

lanti grafi ile bellidir. G ii~de seilecek bir T a~aci bazi (Ti) lerin tmn, bazi (Ti) lerin de b~r parasini iine alacaktir. Buna gre. baglanti grafina iliskin temel kesitleme ve temel evre denklemleri, sirasiyla. '

QL

r
i

T----U

-: - - -I i iD .

J i

= o

(1.4.11)

-L_--ve r

,
,

Qn

"i

iK

-Q1

. T'
, i
i

i II
t i

1 i-Q n i i f J

..
a.

VD

=
II
VK

(2.4t:12)

biiminde 'yazilabilir.

'Burada.

1i2
. .
.

21

vk (1+1)
.
.

.1

(1+1) i-k

Lvi

v
(1 + q)
.

'
j. i

(L+Q)
ve
,

~ - . (i+
i

. Xi)

=) i

l+q+l

=
D

vi

id

. .
i ( t+ q) d

.
i

(i+1)
i vd

vK

vk = v (l+q+i)

.n

. .
Ivn

1-(1+
v d

)1

olarak bellidir. .(l+j)

id
i

Ayrica
(i+j) vd ve

.(t+j)

v(i+j) (!+j)

(j-l,2,...q)

. d ir.
-,. VCLwr

~ . ..i.1'2 Bu r a~ a 1.,

.(l+j)
i

~k
.i
V~ v

tmyle
i

1. ,..., giren Ti,T2,...,

,v

...,

n v;." 1 er

(T)

nin

iine

..

Ti

agalarina

iliskin akim ve gerilim

n v 1er
( T)

en,

. i.(1+q+].) "
,

.. ,i.n
...,

ve v

(l+q+l)

.
n in

" ..,

1 d tumuy e isin-

da kalan To+ q +1 :i.. ..

trleridir. teki

akim:

Tn agalarina iliskin akim ve gerilim veky_e gerilim byklk le-ri ise, geri kalan

Ti+i ' T9.+2 ' ..., Ti+~-agalarinin, G grafinda dal ya da kir is ola.rak seilmis elemanlarina iliskindir. Buna gre (2.4.8) bag intilari matrisel olarak.

--- .1
yiT

i
J

i
yi 4 i
i ! ,

--

i
i -;-.irrj""'"

J
i

'-2
=

'YL...

:
i
(n-l)
i

L--7i L~_J
T',
i

1
i

1
fVd

.
i

kZD
v D

--iK

---i (n-i)
""4 ! '-- J

1+
-

(2.4.1~

- - - - - - - ['~-r-~;~ -- - -- ~: -!:n-'t2
.1
J

-v: - "

k2K

\ i
i

biiminde yazilabilir.
ifadesi (2.4.13) te de yerine

22

VK nin

yandan (2.4.12) ba~intisindan konulursa, bii~ bakimindan

1
iD

'ylT

n
jY~~
i

=
iK
-

.. --L---L - -~ i i '

4-1 t t

LJ

r i

r
d k2D +
,
i

~
.

Tti

in
r
i~_d

- --

- -i
'!

-i

1_-

(2.4.14)

v.. D

~2KJ

denklem sistemi elde edilir. (2.4.11) bagintisi

(2.4.14) nin her iki yani le arpilirsa,
,
/

gznne a1inirsa:J
matrisiy-

soldan

(2.4.11) daki katsayilar

\
."
[

t
:

fk2
U Q
L

J
LJI

-r

(2.4.15)

i ~

----I

L vD
i

k2J

ii

il

ii ii :,
'i .

\
\

'i i
i i
i iL

biiminde bir ifade elde edilir. te yandan, (2.4.7) bagintilari (2.4.15) ile birlikte gznne alinirsa~ arailan sparse denklem sistemi. (2.4.16) deki biimde bulunur. Burada Ca): sebekeyi olusturan ok-ulularda, paralama (baglanti) haralari disinda kalan bara sayisini, (b) de G baglanti grafinda alinan bir referans baraya gre, dal gerilimlerinin sayisini gstermektedir. Buna gre, baglanti grafi G de~ N bara varsa b = N-i olacaktir. rilimleri) Bu matriste (a + b) ise. tm sebekedeki olarak beiiidir. dal sayisi (ge-

i
i i i
\

-I\

!
\

ii \ i ,!

-.23 rt
i

---:i 1..-

~l YU
i

~ n",

\ i-- i.. . ;

' Y.,

,
i

1 Y2 .1 ~i i
(L2 i 1--1.

-1
i

v.

--i u)

1.1.

; J.

i
1 t i

f
i
i

- ~~-i
1--- -, n-I
I V~

QS

6
t: -

a
! ~ n ; n
L~

~i
i

i-..n-ll i
'Yi.

i
n

I. ~ - i,
,

i
,

:::>

co c

ci.

'-- I
1

j - -i

, iYi
i t

i i. .. i
i
i

.,..

ap
1

'
T
~

'1

is-L

-- L --J iy~ri

t- - I i

ii i i

i-::----- -vI v2

9"""4

(2.

tO cc .....

~-~
i

i - ~ \- - - .-t ~. ~[~
J i

-4. -

-,

tO C cc

+-

~_-i LJ--

_:1
i

J
i

~ b

_I~
i

i:
~[i+q
4'

RNEK: D~mierden paralamayla yapilan Diakoptics'de, o taya ikan devre denklemlerinin 5parse bir denklem sistemi olar elde edilmesi, Ref.(56) 5.136, P.4.9.1'de gznne alinan. probl min, ayrit 2.4'de aiklanan yntem yardimiyla yeniden zlmesi aiklanacaktir. r::::J

(DI.).

i A

C::J
B

1
D

o-

EO-

(o )
o

7
~ o

a
d

di

, \
2
+

7/116
c

3+

\.1

(c)
Sekil-2.2. Sparse rnek. denklem elde edilisini

(d) (;
gstermek zere,

- 24 Sekil-2.2(a) da A,B,C,D ve E baralarindan ne biimde paralanaca~i beili olan bir sebeke verilmistir. Yapilan paralama sonunda. Sekil-2.2(b) de grlen (Di), (D2), (D3) ve (D4) ok-u lu elemanlari elde edilmistir. (D3) ve {D4) gerekte 2-ulu elemanlardir). Bu ok-ulu elemanlarin Sekil-2.2(e) deki u-graflara iliskin u-denklemlerinin, ayrit 2.4'de aiklanan yntemle elde ~dilmesinden sonra, bu ok-ulularin Sekil 2.2(d) de verilen bagianti grafi~a gre birlestirilmeleri sonunda sebeke olusturulmustur. Her biT alt sebekeye iliskin Eatemstiksel modellerin biraraya getirilmesiyle, aranilan sparse denklem sis~emi

. ~.10/3 ,5/

r
i -4/3

i
i V4 V3 i i

Ei Ei

5/2 ~~/2
4 2
"

,. -2
-2 -,.;.. ,-

~
i
5 -i 4

2
~. . .'.-

22/7

-v...,i::. V14!

i-15/: -lE ----J -_o -Ei+j

E
i

- ~

- -

-1- --i

-4

-4'

-4

(2.4.23)

-i= ~4
.

4/ ~,
itl ~1

-!:-i
-~ 3/2

4 i 22/3 -4 i

-5
5

vI V2

3/2

-4 i -4
2

57/10 4

~
'I;'
11

\
.

~ J
~

-2 1-4

-4 4
,

31/5

v -6-

-i

' i~

il;!'

-4
olarak elde edilir.

-4 4

21/5

:J

v7

i ,
~ ~. <

Sparse denklem sistemi elde etmeye ynelik Diakopties alismalarindan ama, analiz sonunda sparse denklem sistemi~de ksegen zerindebulunan blok matTislerill boyutlarini ve yan band (yatay ya da dsey) genisligini, hesaplamalari minimuma indirgeyeeek biimde. bei~rlemektir~u problemi~ zEnn, btn blok matrisleri n ve band genisliginin birbirine esit olmasiyla elde edilebilece&i, ayri~ 2.2.1'deki hesa~larda gsterilmistir. Buna gre, bara sayisi N olan bir sebekenin. dgmlerden paralama yoluyla, sayisi K olan _alt-sebekeye ayrildigi varsayimi~ia, Bi
bagintisi

~
~

+ B2 + -..

-..

+ SK + BK+1

yazilabilir. Burada. b~y~ tunu, BK+l de yan band ~enis iigini.

sinin boyutunu gstermektedir.

= N-I B. i=1,2

.K, blok matrislerin matri-

Burada

N:l ise., katsayilar optimum ~oyut kosulu.

"

-- 2S- -;

.Bi=- a 2 =' . .. =, BK+ 1 ~

,g:nue a-linirsa,o,ptuum
. 'N'-l

a
teorik degeri

~mu

a =

K+ l'

<' .j,

,..

j"
'" -i
{
~. 'i

'
~ i

iI i'

olarak elde edilir, Buradan, verilen sebekenin mmkn olan en iyi paralanmas~ yoluyla elde edilen her biT ok-uluda baglanti yapilmayan (i bara) baralarin sayisinin birbirleTine' ve baglauti gTafind'aki bara sayisina (6) es ii: oImal'ari gerektigi anlas1..1ir. Gerekten. ayr:i.t 2.3'deki (2.3.14) baAint1s~nda,k~egen zerindeki blok matrislerin boyutunu, her ok-ulunun s~rbest bara sayisi (baKlanti haralarinin disinda kalan baralar) belirlemektedir. Btn bu blok matrislerin mert eb eler inin ayni olmasinin anl~~. her ok-ulu elemandaki serbest bara say~sinin ayni olmasi demektir. Ayrica, katsayilar mat ris inde ki bandin genisli~inin de bu mert eb ede olmasi gerekti~ine gre, ok-u lu elemanlarin aralarindaki ba~lanti biimini tesbit eden ba~lanti grafindaki bara sayisi da bu sayiya esit olmalidir. Teorik olarak~ en iyi paralamanin bu kosullarin sa~lanmasiyla elde edilebilmesine ra~men sebekenin yapisal zellikleri bu teorik paralamaya msaade etmey'ebilir. O halde, teorik zme en yakin zmn bulunmasi yolunda alismalarin yapilmasi gereklidir. Bu duruma bir aiklama getirmeJt zere, ayrit 2.4tdeki rnek sebeke, yukaridaki kosullara uyacak biimde yeniden paralanabilir.
/

!'i .~

~_.

(o

{b)-

{c}

Sekil-2.3~

ruek devrede sparse denklem sistemi elde edilmesinde daha iyi bir paralama biimi-

Verilen sebeke, Sekil 2.3(a) daki 'gibi A,B,C,D baralarindan paralauirsa, (Di), (D2) ve (D3) ok-ulu elemanlari elde edilir. Bu ok ulularin, Sekil 2.3(b) deki biimde ba~ianmasi halinde, katsayilar matrisi Sekil-2.3(c) de grld~ biimde elde edilir. Bu matrisin mertebesi de N-i = lO~l = 9 olmakla beraber, k5segen z~rindeki matrislerin boyutlari birbirlerine esit yapilabilmistir. Bylece band genisligi de kltlms ve teorik zme en yakin bir boyuta getirilmistir.

- 26 -

BDLN

III
DEGlS1KLlKLERIN BARA Er~iPEDArtS

ELEKTRIKSEBEKELERINDE YAPILAN

MATRlS1NE YANSITILr~SI

3.i. GIRIs rak, zaman

..

Elektrik sebekelerinde, planlama ve isletmenin gregi .oi~zaman degisiklikler yapilmaktadir. Sebekedeyapi~~n b.u degisikliklerin, bara empedans matrisione -ne biiEde Y4nsiy~c.a.gi, daha aikcasi degisiklik sonrasi yeni -empe4ans matrisini1:l .nasil hesaplanacagi, sebeke hesaplarinda nemli bir konu olusiurmaktBdir. Sebekelerde yapilabilecek grupta. toplamak mmkndr. degisiklikleri
.'-

genel

olarak

~k~
.

yapilan.

Bunlardan ii~i, .sebekeye herhangib-ir ye-ni- bara .~klenm~..d-e.n degi..sikliklerdir. Bunlar iki hara ara'sina bagl-a:n.I:n.s,br.i,.lu-

nan bir ele~anin empedans degerinin degistirilmesi, he-rliangi. k.i i hara arasina yeni bir eleman baglanmasi ya dB iki bara arasinda bulunan bir elemanin kaldirilmasi biiminde olmaktadir. Bu blmde grlecegi zere, iki hara arasina baglanmis bulunan el-emanin empedans degerinin degistirilmesi islemi, en genel bir islem olup, teki halleri de ierisine almaktadir.
i
i

j ~
j
i .

Li
:' i

~
':

Ikinci gruptaki degisiklikler ise, sebekeye yeni eleman eklendiginde. bunlarin sebekede yeni baralaTin ortaya ikmasina neden olmalari durumudur. Her iki halde de, eklenmesi ya da degistirilmesi szkonusu olan elemanlarin, genellikle sebekedeki teki elemanlarla aralarinda magnetik bagi (kuplaji) olmasi, bunlarin, 2-ulu elemanlar olarak gznne alinmasina izin vermez. Bu husus asagidaki incelemeden aika grlecektir. Sebekede, yukarida aiklanan trden yapilacak degisiklikler, genelolarak devre elemanlarinin baglanti yapilmadan nceki davranislarini belirleyen u-denklemlerinin gznne alinmasini gerekli kilmaktadir. Daha aikasi, bu degisikl~kier sebeke hesaplarinda, u-denklemleri-nin zel bir u-grafa karsidsen ve primiLif devre olarak anilan devrenin, u-empedans ya da primitif e~pedans ~atri5i zer~nde yapilacak d~gisiklikleT olarak ortaya ikmaktadir. Bu konuda, kompter hesaplamalari-na ynelik ilk alismalar 1960'larda El-Abiad tarafindan yapilmistir. El-Ab~ad 1963'de, S~bekeleyde kuplajli elemanlarin bulunmasi durumuna ~liskin alismalar yapmis ve bazi algori1:malar gelistirmistir(6l). 1.968'de bu konulari ieren bir kitap EI-Abiad ve Stagg tarafindan yayinlanmistir(62). Daha sonra, bu yntemlerin sebekelerdeki kisa devre he-

_.

2T -

saplarina uygulanms.sini

kapsayan alismalar yapilmistir(63-69). Em-

t,
1i'

~
'i.

pedans matrisi ile ilgili alismalar bugn hemen hemen g si~temleri ve sebeke hesaplarini konu alan btn kitaplarda bulunmaktadir(70-7i). 1976'da~ admitans matrisinin, ksegen elemanlari ve ksegen disi elemanlarindan olusan iki matris biiminde paralanmasi ve bu toplam matrisin ~oodbory formlne gre tersinin-alinEasina dayanan bir empedans ffistrisihesabi ortaya atilmistir(73). Bu konuda yapilan ?tn alismalarda, sebekeye iliskin bara empedans matrisinin simetrik oldugu varsayimi yapilmistir. Ancak bu simetri zeiiigi nedeniyle, sebekede yapilan degisikliklerin bara empedans matrisine ne biimde yansiyacagi kolaylikla verilebilmistir. Bu nedenle anilan alismalarda ileri srlen yntemler, bara empedans matrisinin ve/ya da elemanlar arasindaki kuplajlarin simetrik olmamasi hallerinde geerli degildir. te yandan, bu yntemlerde kullanilan yaklasimlarin bazi degisikliklerle de olsa, simetrik olmayan duruma uygulanmalari mmkn degildir. Dolayisiyla, simetrik olmayan durumu incelemek zere yeni bir yaklasim kullanilmasi kainilmazdir. Tezin bu blmnde, hem bara empedans matrisinin, hem de elemanlar arasindaki kuplajlarin simetrik olmadiklari genel durum gznne alinarak, sebekede yapilacak degisikliklere iliskin problem, ok-ulu eleman kavramina dayanarak, matrisel bir yoldan zlmstr.
3. 2 . SEBEKEDE

BARA

SAyiSINI
Bagli

ARTIRMADAN Kuplajli

YAPILAN Bir

DEGlsIKL1~LER Degis tirilmesi

3.2.1.

Iki Bara

Arasina

Elemanin

Bir elektrik sebekesini olusturan 2-ulu elemanlardan bazilari a~rasinda.. enellikle.. magnetik bag biiminde kuplaj lar bulunag bilir. Byle bir sebeke, Sekil-3.I(a) daki gibi, ulari sebekenin baralarina karsi dlisen bir D ok-ulusuyla gsterilmis olsun. D'ye iliskin matematik~el modellerden biri, Sekil-3.I(b) de verilmistir. D .nin btn dgmleri, u-dgmleridir. Bu nedenle D nin birbirleriyle kuplaji bulunan elemanlarinin olusturdugu alt-sebeke ~L ile gsteri~irse, Ki in dgmleri, D nin dgmlerinden bazilari olur. B-u dgmler {p,q,...,n} kmesiyle gsterilirse, D nin Sekil3.1Cb) de verilen matematiksel modeli 'ayrintili olarak Sekil-3..2(b)
de k i g ib i g S ter i 1 e b i 1 ir. D o k-- u i u e 1 e ma n iyI a g s ter iien S eb ek e

de {Ap, Aq,... ,An} baralarindan herhangi ikisi arasina bagli bulunan kuplajli 2-ulu elemani degistirmek iin, genellikle, Ki ok ulusunu btnyle D ok-ulusundan ayirmak gerekir. 1stenilen degisiklikler yapildiktan sonra Ki ok-ulusu ayni u sayisina sahip, yeni bir K2 ok-ulu elemanina dnsjr. D de Ki yerine bu K2 ok-ulu elemani konulursa, sebekede istenilen degisiklikler de gereklestirilmis olur. Bu islemlerin yapilabilmesi iin Ki ve K2 ok-ulularinin u-admitans matrislerinin bilinmeleri gerekmektedir. Sirasiyla y{i) ve y~2) ile gsterilecek alan bu u-admitans matrisleri ancak primitif empedans matrislerinden hareketle hesaplanabilir. Bunlarin simdilik bilindikleri varsayilacaktir.

.-

.28---

np

A,
R
i ~~

en

_.' . --- (1)

--

~~~ _."(1) -BARA1

<3.2.1)~

r.

( a)
Sekil3.1.

tb} re,.
ok-ulu
s.ebelte_-~e

mat ema t:ik sel modeli

op

J
v

(1) (1)

L
J

~(l)

~ll

Cl)

.-(i)
i

12

(1)

(1.)

. (i)

(3.2.2.)

i
R
"
~t

r
tb)

( o) Sekil3.2.

~!i

ok-ulu

s~bekenin
(3.2.2)

ayrintiliolarak

gsteriiinesi u-den-klemleriniu.
d k
a

W~ ~ U~
'

m" "

,
",."

j
Z (1). 22 in biimde

"iii tl t
~:

1 :~:

D ye iliskinve . .. 1
singu
i

ile verilen
1 d
a, asa~i

er

o mamasi

1 kosu u atin

gi

.b .

..

i degis1

k b

.
ir

".
"

~ '1;:
"l"

yazilmas-i

isle~le'rde kolaylik

sa~i.ayacaktJ.r.

ve!)
"Ili "i ~ '
,,
,,

'

"
'

:
i
,
,

'
,

. (~)
ik

Hii

H12
,

i(1) (3.2.3) v(l) k

H21

1i22

:in
",' ,

:i

-\ :
:1

Burada
H
;::

~
.,

~
i~

.,
r.'1 iV. \~
~~

LL

Z (.1) II

.-

Z (I) 12.

.tz (1 ) ) -1 22

Z (1 ) .2.1
'-

'H ~
1

li..

12

z(l) {z{1.) j 12 22

-l

( 3~ 2.4
. - 6'

). - -

B21 =_(z(i))-i 2221.

z(l)

- 29 :t
i .."
~

H"2 =
i..

(z(1;,-1 22 )

(3.2.4)

ifadeleriyle verilmistir.
rinden (3.2.2) deki miyla bulunabilir: (i)
Zii

Tersin~ hareketle~ (3.Z.3) u-denklemleu-denklemleri de asagidaki bagintilar yardi-1

Hii

HizH22H21

(1) -i Z1,2 = HizH22

~'. r.

(3

5-)

(1) ?-l l21 ::HZ2H21 '7(1) -1 "22 = H22 Ek l'de verilen sonu teorem l'e gre, D devresinde Ki yerine K2 nin konulmasiyla, D nin (3.2.3) deki u-denklemlerinde meydana gelen degisiklik,
v (1 )

.; ,
i
.\

~
i ~ ~

,
i

Hii

i
i

Hi2

. (i )

11-.(2)
ik

Hzi

L- - - - -- -(2") --( 1)-1 H22 i + (Yk -Yk)

---(2) vk

(3.2.6)

biiminde olacaktir. BBylec~ (3.2.5) ~agintLlari kullanilarak. gistirilen devrenin bara empedans matrisi de asagidaki biimde de. edilmis olur-:

deel-

v(l)

i i Z(2) ii
i

i
i t

zi;)

ii

i (1)

(3.2.7)

- (2) vk

(2">-r 21 i
k

z 7 i) 11-:-(2)22 ik
. ..

Burada. y!O) = y(2) lt k'

(2)
Zii
"

Y (l)

i o maK. uzeres

(O) -1
= Hii - Hiz
+

(H22
Yk )

+ Yk

H21

(2), ..L. 2'2 ........ = H,(H2

(O) -1

(J.2.8)
tl') i -.
H

~ ~ ~
j l'
'ii

Z(2) 21
L

= - ( tt",') +, v(O)\-l LK ) Oi"

=

t
l

., '1 _ (2:1 2-4-

\ ,,":" ~..:..

"-i,. ,'1'

v'-' .. 'j-.k
f

.30

ba~intiiariyla (3.2.6)
ma tr i s in in primi

beilidirr'

ifadesinde' grlen
t if
.

y~O) = y~2). - X~i}

i-stenil en

~-ad~~.an5
de gisikl ikler

empeda~s.:ma.tr,i.sinden,

gznnde

tutularak""nasil,;eiae
,. ~-:; ,; ::".,

edilecegi elemanlara

asagida. aiklanmistir. iliskin primitifdevrenin

Ki devresini oluturan u-empedans ma1:risi ': f

(1)
vRS

- Z ei) -, P
,

. (1);"

i.RS
.

(3.2.'9) ters alma

biiminde- verilmistiT. ~u 'denklemler, ~ri~itif devrenin yoluyla elde edilecek u-ad1Ilitans-matrisi cinsiiiden de (1) .(1) - Y (i) iRS - p vRS
.-- -;-, -; ...~'-:,<.

(3.2.10) -yapisini
:-i'-

biiminde
Q kesitleme

yaziiabii.iT.~ Ki devresinintopolojik
matrisinin~~~;1-,~.nilmasiYla,+<i
;; '(

belirleyen

e i~i'kinj,
- (3_2. 1J. )

. (1 )

1 ),~

(1 }:>i:;;.-,

ik

= Yk

vk:,," u-admitans matrisinin

u-denklemlerindeki

y~l) = Q y';l)QT

(3.2.12)

bagintisiyla verileb~lecegi bilinmektedir (Bkz. Ref.(56)~ s.58, Tablo 4.5.1). Istenilen degisiklik primitif devrenin Z(l) ya da y(l) matrisleri zeTine y:~rD.s-itildiktan sonra bunlar Z.(2) ya da y (2) b iimin e ge tir ii ecekti ro. .Ki ve K2 de vrel er i ayni topoloj iye sahip olduklarindan, KZ ye iliskin u-denklemleri de)

.(2) - Y (2) (2) ik - k vk

biiminde oiup~
=::

(3.2.i3)

burada
,.

y(2) k
dir. Buna
y(O)

Q yCZ) QT
p (3.2.12) ve (3.2.14) den

(3.2..14)

gre

= y(2) k

- y(l)

= Q(y(2) p

_yClQT p

- Q yCO)QT

(3..2 .LS

~fadesi

elde

edilir. ifadesi (302.8) bagi~tiiari~in ~nnn-

cusunda

y~O) .in (3.2.15) daki yerine konulursa~

31

-i
'7(2)

~22 elde edilir. ailabilir

22

+ Q yCO)QT p ] Z(2) matrisi Houshalder forml

(3.2.16)

te yandan

yardimiyla

ve (3.2.5) daki2z~;)

= H;~ bagintisi

kullanilirsa, (3.2.17)

(2) (l),- ~(L) QM-l Q T7(1) Z22 - Z 22 L22 ~22 ifadesi elde edilir. Bu ifadede grlen M matrisi

( y ~O) )

- 1 + QTZ ~J Q
(3.2.17) ifadesi (3.2.8)

(3.2.18)

ba~intisiyla tanimlanmistir. rinda kullanilirsa,

bagintila-

Z(2) = z(l) - z(l) QM-lQTZ(l) 11 II 12 21

Z(2) - z(l) 12 - 12
'j1

ZCL) QM-lQTz(l) 12 22
. Z ( 1) QM -1 Q T Z ( 1 )

(3.2.19)

~ i ~

Z(2)

21.

Z(l)

21

22

21

elde edilir. De..mek ki, istenilen de~isikiik bekenin yeni bara empedans matrisi

yapildiktan

sonra

se-

(1) Zii

~ z(l)

:
r

12
.

Z<l)

12 QM-i QTZ<l); 21
-i-)-~~--;~;; 22

fz~~iA
)

= 1- -(-i-)-. z21
-'

t;

f
-z"(

. .

z(l)QM-lQTZ(l) 1 2!

22
(3
.

20 )

22

Zi")-

(1 -"-1 21-)-~- -;<;: )-Q-M ~ ~-z -( i-)-' 22 22

:

LL i
:{~

YB.-da
)

(2) ZBARA

. (1) =

ZBARA

8 ZBARA

( 3 . 2 . 21

f
)
Uii

. bii-minde yazilabilir. Burada 11ZBARA lya, fark bara empedans matrisi adi verilmektedir. Gerekli dzenlemeler yapildiginda, bu matrisin Ayrintili olarak,

(,

- ~32 -

(1)
~BARA- =

Zl2 Qi

-1

-7 (i)

(1)
Z22 Q

M [ Q-Z21

QTZ{l): 22.J

"

(3.2.22)

biimine

konulabilecegi

grlr.

Sekii-3.2'de verilen sebekede, Ki ok-ulusunun Ap ve Aq baralari arasina, Ki ile kuplajli olan yeni bir eleman ba~l~nirsa bylece Ki ve bu yeni eie~an birlikte. yeni bir X2 ok-ulu elemani olarak gznne aiin~bilir. K2 nin empedans matrisi yukarda ya.pilanlara benzer biimde he8aplanacaktir.Anlat~mda kolaylik .s.a5lamak zere. bu~Ap ve.Aq baralari Ki ok-ulusunun.en son iki harasi olarak gznne alinmistir. Bu durumda (3.2.2) u-denklemierindeki satir ve stunlar arasinda gerekli yerdegistirmeler yapilacaktir. D de Ki yerine K2 ~in konulmasiyla Ap-Aq barnlari arasina kuplajli yeni elema~ baglanmis olur. Ki ve K2 Ok-ulularinin u-admitans matrisleri ayni mel:'tebeden almakla be.raber, nin KZ primitif empedans ve dolayisiyla primitif admitans ~atrisi, mertebe olarak Ki in primitif admitans matrisinden. eklenen yeni eleman nedeniyle. bir byktr. Ki ve K2 nin u-admitans matrisleri elde edilirken. Ki in primitif u-admitans ~trisi sifirlar eklenerek genisletilir. Bu durum iin primitif admitans matrisleri sirasiyla,
. i
:

(i) !
i

(y(l)
P

)g--

,Yp

o
o

(2) Yp
.

ve

t- -'- - - -.- --

y(2) p =

y2
(3.2.23)
!Ipi
.

o
biimindedir.

~---y3
i .

. .

Bu admitans

matrisleyi

arasinda,
(3 . 2 .24 )

Yp

(1)

y(2)

~ 9pq

Y2Y3

bagintisinin bulundugu leme matrisi,

aiktir.

Gznne

alinan

durum

iin kesit-

Q =
Qi - --T
i

r ---i

- (3.2.25)

qi

: q2

.,.. 33

~i~i~de

o1a~kt~r4

~urada7

",-

q'i;. [_-5;--]
dir. (3.2.15) bagin~iBi

..

q~

= [i

-1J

"-

(3.2.26)

ve (3.l.23)

ifadeleri

gzund~;~utularak,

i
"

Qi

:0
i

(2)

(i)!

-~~

J~.
E~

yO)

----.: l'
qi

Yp

----_-___L__i

-Yp:

Yi
i

Q~

------ T i
, o
IQ2 J

IQi i

-?~-~ 1:

~3. 2 . 2 7)
. "':? "

Jq 2

Y3
:

Ypq

elde

edilir.

Burada

,
(2)

,.".

y(O)
p

Yp

Y3

(1)

Yp

i YZ J
i

1-._-Ypq

(3.2.2S)

olmak

zere~
y(O) k .-

(3.2.15)
Q" y(O) p QT

bagint::i.si asag:i.daki biimi

alir:
(3.2.29.>

(3.2.-29)

ifadesi aika hesap.1:anirsa,.

t
-

y(O) 1

J t :

y( O) k

-=

(O)
Y3

1._-J
(Of

--iD) Y2

(3.2.30)

194 1

bulunur.

Burada y~O) = y;2) y(O) 1

(Ai
v'v/_=

Y .. / olmak ze re
p

(i

'\

r.

y
#

(O)

Q2T

..t 2

Q l y P 'q v "-1 + Q 1.2 q 2

(O)

( 3 . 2 . 31)

~i

~
.'

j':J 1
' \
.

- 34
(O)

.' 1 ~i
. '*,

tt 'i ir tL ri. t. .
~f

eNi i

ii

Y3 (O)
94

~O)
Qi' Yp

T +
Qi Q2Y3Qi

T (3.2.31)

/
ba

= qi

(O)
Yp

i
Qi + Q2Y3Qi y ~ O)

T +
QiY2Q2

T~+
9pq~

T
q2

(3.2. 8) bagintiiaTin1.~ sonuncusunda yerine konularak, islemlere devam edilir ve (3.2.7) deki u-denklemleri bulunur.
No tl.:
tur. ~ u -ma ti i s

~ 1.n

1: i lar

iyi

a ,b e ii

i d ir.

i n

(3

. 2.

?9)

dak i

if a cie s ~ n c e

Ki.-
(3
.-~.

i 1 i S k in
3)

Y~ l)

a d mi tan

s ma tr i s i D i
v

(3. 2 12) de ve.

-ri1en bii'Dde -pri1Jlitiievreden ~ Ki -.e 'i-ndirgenmesiyle (i)

'Yk

baslayarak
~

elde etmeye
CL)

gerek yokak, D n in

u - d e n k 1 e ml e r i -ri e d

ali nar

bulunabilir.
-i'

Gerekten,

bu islem yapilirsa,
(3.2.32)

= B22'-

,'

.'~ -~.'

E21. Hii Hl2

oldugu g-"Lir;Ancak y~2) nin yoldan gidi1eme-z. (3.2.'14) ve sa, (3.2.8) daki son bagi~ti Z(2)'=
.22 '.

degerini eld.e etmek iin byle bir (3.2.32) bagi11tisi'gznne alinir~

21

H-IB"+ 1 1 21

Yp'

(2)QT

.~i

-" . .

(3.2.33)

bii-minde de verilebilir. Not 2: Sekil-3.4(a) da Ki alt-devresini birbiriyle kuplaji olan elemanlar olusturmustur. Ancak Ki iindeki elemanlar gznne alind1.ginda, her elemanin teki btn elemanlar la kuplaji olmasi gerekmez. Bu nedenle, Ki i birbirleriyle kuplaji olmayan bazi alt devrelere ayirmak mmkn, olur. Bu aidan bakildiginda, hangi kuplajIi eleman degistirilmek isteniyorsa yalniz bu elemanla kuplaji bulunan elemanlarin olusturdugu Ki in ilgili alt-devresi ni gznne almak yeter. Bu ise hesaplamalarda olduka byk bir basitlesme saglayacaktir. Gerekten, bu durumda (3.2.3) u-denklemlerindeki H22 alt-matrisinin boyutu klr.

3.2.2.

zel Hal: Iki Bara Arasina Bagli Kuplajs~z Degistirilmesi (Kiris Ekleme Algoritmasi)

Elemanin

i i

Sebekede iki bara arasina bagla~acak 2-ulu elemanin, sebekenin teki elemanlarina kuplaji yoksa, bu durumda Ki alt-devresi~ 2-ulunun baglanacagi Ap ve Aq baraIariyla, R referans barasina sahip olan 3-ulu bir elemana dnsr. te yandan Ap ve Aq baralarindan biri referans barasi ise, bu takdirde Ki alt-sebekesi artik 2-ulu elemandir. Ap ve Aq baralari arasinda daha nceden bagli . (1).. (2) o Id ugu varsayi Lan 2-u lun un admitansinin ypg degerinin~ Epq ye degistirilmesi istendiginden, Ap ve Aq baralari arasina admitansi . . (O) (2) (1) i y Ypq - 9pq o an kavramsal bir 2-ulu baglanmasi yeterI i pq

- 35-

o-lur. Bu durumda,

3-uiu Ki sebekesinin

u-denklemleri;

oldugundan,
1 IpI (OJ T fvp = Q Ypq Q
i

QT=[-1

i]

-1
1

(O) = Ypq

V P
i

(3.2.34)

-1

V q

iq

Vq

biimindedir. te yandan, D devresinin (3.2.2) ile verilen udenklemlerindeki alt-matrisler de asagidaki zel biimdedir:

(1)
Zii = 2ii

i-

Z .

ip

Zlq Z2q

Z2p

2 (i) 12 =

lZ~n-2)p

Zln-2JQJ

1
...

zp2 z(l) 21
:

....;.

'

f zpl
z . .. .

(3.2.35)
q2 q(n-2) :p(n-2J J

L ZQ}

Z:'. <

pg

(1) Z22

fzpp z L Zqp qq

(3.2.18)

daki M matrisi

bu durumda

bir

skaler

byklk

olup,

z
pp
M = (LO)

+ [- i 1J

(3.2.36) z qp
::: Jl-: J

Yk

- 36-

ya

da
1!f=

i (D)
91::

+ JJ:

pp

qq

pq

-z

qp

(3.2.37)

ifadesiyle hellid~r~ZBARA fark baraz

Bu durumda

(1.2.22)

ba~intisiyla

tanimlanan

J..q
2q

--z

.z

1p
2p

t
~ZBARA
- .-

i i
!! j;

ii . ii

=A
z
nq

.l.

fz -z
L ql pl

q2

_%

p2

"

".. z -z
gn

pn

(3.2.38)

it ~.

z
Ii.P

~ii~ini

.ai~r.

~U

ifadede grfen stun matris, z~~~

ikararak
in

Datrisi~de
ifadedeki

,i:t.stundan

p.

stunu

elde

edilmistir.

Ayni

,satir-mat:ris de edilmistiT.
~ZBARA

ise,z1ili
(3.2.38)
1. (1)
-=

q. satirindan p. sati-ri
1: (1)

ikarila.rak el-

ifadesi
(3.2.39)

ii ZBARA q. q ZBARA
Burada,

olarak

da verilebi1ir.

... p...q...
qT =[0

1...i...oJ
arasina

(3.2.40 bagli

dir. De~istirilecek eleman, referans ve p baralari ise. bu takdirde (3.2.40) deki matris

... p....

qT=[0
.
(O)

1...0 ]

(3.2.41;)

biimini alir. D ok-ulusu ile gsterilen sina baglanacak 2-ulunun teki elemanlara

..

sebekede, iki bara arakupLaji yoksa~ (3.2.30)

deki

Yk

matris~

- 37-

y~O) = [:
. . .

0(0) Y4 ]
ura a,
cl

(3.2.42)

biimini

a ir.

{O) - O
-

(O)
J Y2 =

(O)
, Y3 =

O d

(O).
ir. 14 ise,

-.

1
(O) Y4 = 9pq T q2q2 - Ypq

-i (3.2.q3) 1 ] kuplajsiz durumda kesitleme

-1 [

ba~intisi m.atrisi

ile bellidir.

te yandan,

... p...q... (3.2.44)

Q qT = [O.. . - i. . . i. .. oj

dir. Buna gre, (2)

(3.2.20) (i)

ile verilen

bara

empedans

matrisi

ZBARA
neak-Hlnin
.

iD

ZBARA

!..

z(l) BARA

q.

QTZ(l) BARA

(3.2.45) skalerdir. ~'=-

"iiminde yazilabilir.
ifadesinde

Burada M~ (3_2.37) de belirtilen (O) Yerine Y konulacaktir. Yk pq

Net 1: Referans ~aglinmasi halinde

... p...

bara ile herhangi bir p baiG~i ~r~~~a~ (3.2.44) deki kesitleme matri.i

q7 = [0

1.:.01
iki barasi
b i 1 in e n ve

(3.2.46)

olacaktir.

~~~t~~
i..
~

Not 2: Sebekenin
1 i ter a tr de n

arasina
yil cli z

kuplajsiz

eleman
ge

eklen-

~S

i;- i. i n

u - gr a f 1

i in

e r 1 i

~~.,~olau paralel kol algoritmasi, daha gene.l biimlerde olan u-grafedilebilir. Gerekten, matematiksel modeli Sekil'" ":.1ar iin de elde ~3.3 de verilen ok-ulu D devresinin Ap ve Aq haralari arasina 9pq 2-ulu elemaninin baglandigini varsayalim.

- 38-

A,
R
Sekil-].]. Keyfi
mo d e 1 i

Aq
(b)
iin D ok-ulu

Qq
Vi

Z C,I) ii

(3..2

.47 ~

(o)
u-graf
.

sebekesiuin

.~tematiksei

Ap ve Aq baralari arasina admitansi Yp oian~ 2-ulu eleman baglanmis ve D devresi kapilarindan akim-[aynaklariyla iiyarilmis .ise, bu duruma iliskin graf Sekii~3.4 deki gibi olur.
. :.. .

Qp

\
, ~,

~
\

Ypq

Gq

r
':1
1

Sekil-J.

4.

KapilarLndan ,

akim kaynaklarLyla aga olarak

uyarilmis evre

devre

grafi

Bu grafta, D nin u-grafi denklemleri sirasLyla

seilirse

ve kesitieme~

i *
ii

r_~_i_:_~~
L

v
]

=O

ve

.t

bT

i i

II

U : b

J I pq

(3..2.4.8)

pq
(3.2.47) ve (3.2.48)

biiminde
bu sebeke,

verilebilir.
KAY ile

bagintilari

-yaru"1IU.Yla..

zlrse~

yeni

u-denklemleri

- 39-

=-

ru+
"

t1

-pq

Z( i ) b bT

"'"

i zP)

i2 -

- z (2 ) .

i2

(3.2.49

biiminde elde edilirler. Burada tersi alinmasi gereken mat ri s Householder forml yardimi ile hesaplanirsa, yeni em pe dans matrisinin Z(2) = z(l)

-L
M

z(l) b bT z(l)
v

( 3

. 2 . 50

simetrik~

rank

ifadesiyle M -

verilebilecegi

anlasilir.

Burada

M skaleri
( 3 . 2 . 51 )

~ Y

+ bTZ(l)b

pq

bagintisiyla bellidir. bT satir mat ri si, Sekil-3.5 deki grafra YDa elemanini kiris kabul eden temel evreye karsidsmektedir. Bu .~ evreye giren kapilara bT de karsidsen elemanlar ise ya (+1) ya da (-1) olacaklardir. Yukarida elde edilen sonular genelolup, yildiz u-graf iin daha nce bulunanlar bunlarin zel hali olmaktadir. Yildiz graf halinde (3.2.50) deki bT mat ri si

u-

... p...q...
bT bi.imindedir.

(3.2.52) ..O ]

= [o. . . - i.
9pq

. . i.

baglanmasi halinde ise

2-ulu

elemaninin, bT nin

referans

ile p barasi

arasina

... p...
1...oJ
aiktir.

bT::-[o
biiminde olacagi

(3. 2. 5 3)

-- -

-- nd

- 40-

3.3.
3.3.1.

SEBEKEDE

BARA 'SAyiSiNi ARTIRACAK

Bt!MDE

YAPILAN

DEGls!KL1KLER
Sebekeye Yeni Bara Elde Edilecek Eleman Eklenmesi Biimde Kuplajli Bir

Matematik modeli Sekil-3.l(b) deverilen

ok-ulu D devre-

sinin Ap barasina bagli ve z admit~ns~* Ypa olan ve devrenin Xi parasindaki elemanlarin tmyle kuplaji bulunan bir e.lemanin teki ucu, yeni bir Aq barasini o_lustursun. Bu eleman devrey.e bagianmadan

nce, D ye iliskin u-denklemlerinin

(3..2.2)

ve

(3..2_3)

iieki

ifadeleri geerli.dir. Eleman eklenmesiyle sebekenin barasayisi bir artar. Ki ok~ulusu 6nce ayrik b.ir Aq dgmyle genislet~lebilir. Bu islem ya~ilirsa~ genisleti1mis D'nin (3.2.3) deki udenklemleri
.

v(!)

1
i

Hi i i Hi z ,O

(i)

. ....1....
ik'

.1. .
.1 O
i O i
i

.- . '.
-( 1)
vk v
l

- t .(1)
i

. (I)
q

=i

R21 O

. . . .i. . . . ., . .
i f O

I.H22. i -

. . ..
q

i-

i
i

(l)

- - i -1-Ri211.".v k --tl,
HZ1
if

(3.3-i)

i i

HZZ

J i vq
ayrit-

biiminde takilerin

olur. Bundan sonra yapilacaklar, tekrari biiminde olacaktir.

artik bir nceki

Genisletilmis Ki ve K2 alt devrelerine iliskin primitif admitans matrisleri (3.2.23) de verildi~i gibidir. Gznne alinan durum iin kesitleme matrisi

- Qi

q 1

(3.3..2)

t-O
i

biimindedir.

Bur~da

* Sebekeye eklenen eleman, sebekenin Ki alt-devresindeki ele~nlarla kuplajli oldugundan. bir ok-uludur. Ki iindeki elemanlar k~sa devre edildiklerinde bu Ok-ulu ancak o zaman u-admitansi ypG olan 2-ulu bir ~lemana dnsr.

...

41-

...p...
~? . [O.. .1. :.0] (3.3.3)

dir.

(3.2.15)

bagintisi i
i

ve (3.2.24) ,i
..

ifadeleri

gznnde

tutularak

i
i

Qi Y(O) = K
Li'
-

q
1

y(2)_y(1)

- -----t
J
J

J .
1
4

Y2

QT

1
T

- - - - - - - - -- i

___L__i

f
i

Yi

:Y2
i (O) - ,...-: i

= [(O) - -

(3.3.4)

Y3

tW

L Y3: (O)

i94 J (O)

yazilabilir.

Burada,

yiO) = Qiy;O)QI
(O) - Q1 y 2 + Y2 -

+ q '3 Qi + QiyzQT q Ypq

+ y4 qqT

(3.3.5) (O) - Y3 QT + q Y3 1 Ypq (O) 94 c Ypq . sk41~~

ba&iDt:ila.riyla bellidir.
.-

U-admitans matrisi (3.3.4) ifadesiyle belli olan kavramsal K ok~ulu:s:u. u-denklemleri (3.3.1) de verilen genisletilmis D ok-ulusuyla, Ki in yerine K2 gelecek biimde paralelolarak baglanirsa, genisletilmis D ok-u 1usunun istenilen degisikliklerin yapilmasindan sonTak~ u-denklemleri
i
i
-I

r ~ ~~

~ '.-

. .(2 ) Lk ~JR21
_.

Hii 4 - --- r
-

Hi2
- -

J
J-

O
..

(1)

-~ _.
(2) vk
( 3 .. 3 . 6 )

(O) J

(O)

. H22 + Yi

)'2

-i q
o.

-i - - - - - - ) (O) (O) Y3 Y4

- ---

olu~.

Burada

u-empedans

mat ri s ine (3.2.5)

ba~intilari

yard~miyla

-42-

geilebilir. Z(2)
ii

Gerek~en

bu durumda

= z(l) ii

(2)

Z12

- [Zi2:-Zi2 Ypq .
,-

CI)1

(1)

(1 )

QiY2+Zl2

]
,'-

;:_:~

-~ ', - ..:;...,

-.- ?-

, (2 )
ZZl =1._4

(i!) Z21
~

~,

- ~

-~-

'--

-""

-_O ---

--

(3.3.7)

-LL pq
ve

Y3 1 21

QTZ(l) +

TZ(l)
21
-

i:- ,-o-

....

-..
-

'. --,

(1 ) Z22

" i

.
i

i 29 pq
i

z (1)Q
22 lY

+Z

CJ:)-

n' -~-os

22

Z(2) 22

. . . . . . . . . . . - . . . . . . . '. . i . . . . . . . . . . . . . . . - ---. . . .
1

yo i up.

pq

y. QTZ<l)
3 1 22

(1) + q Z22

z
1

skalerinin
1

ifadesi

y-- + ~ pq pq

T (1) Y3QiZZ2 QiY2 + bellidir. asagidaki

g-- Y3QiZ22 pg.

'

(1)
q +

y-- q pq
1

T (1) Z22

T (1)

.
(3.3.8)

QiYz + q Z22 q

bag1.ntisiyla a1.k ifadesi

Demek

ki, yeni bara empedans

:ma:trisi-nin

biimdedir:

i
~~ ~~:

r.. .. . ..
z(2) = I
BARA
.. . . . . 1

~ ~ ~ ~

. . . u..

.~ . . . . . . . ~~ . . . . . .. .:. ~~ r

f'
f

::: ~~~:
y +Z(1) (3.3.,9)

. . 21 . . . . - - . . . l . . - . . . . - 22 - - . . - . - . . i. Ypq.. 22 . . - . 2 22..,-~ .. "'. . . . . 1 --..--- .

1 21 +qT7~)

z(l)

z(l)

12-Z(1)Q

~3 pq

QTz(i)

QIZ(l) T~~) i 1 1g--Y3 1 22 +q -n i pg

t j

.2-

-43-

3.3.2.

zel Hal: Sebekede Yeni Bir Baranin Eklenere.k Elde Edilmesi (Dal Ekleme

Kuplajsiz ~ir Eleman Algoriimas:i.)

Sebekeye kuplajsiz eleman eklenerek yeni bir baranin olusturulmasi durumunda, (3.3.9) ile verilen bara empedans matrisinin yeni ifadesi
,
i

ZCL)
ii Z(2)

t
;

z(.1) 12
z(l)

1 J J
J 1
i

BARA

z p ( 3 '. 3 . 1 O )

z(l)

.... ... ... .; . ... . . .

z T p

21

.:

22

i--+z Ypg pp
i

olur. Gerekten, primitif admitans matrisieri (3.2.23) ifadeleriyle verilen Ki ve KZ alt-devr~leri, 3-ulu devreler olup, bunlara iliskia admitans matrisleri, gznne alinan durumda, 2. mertebeden ksegen matrislere dnsrler:
i

(1) i o
(1) yk

(2)

i O
i
~

Yp O

i .

r..

O t'

(2) =
Yk.

Yp
I

L
'

(3.3.11)

O.

IYpq J

(3.3.2)

(Qi:

O, q = [-i].
z

~T = [-1 1'1 bi~~mini alir. deki kesitleme. mat.xisi ae, Buna gre (3.3.8) ifadesi,

- .2-. + [ -1 ] , Ypq-.
deki edilir.

pp

[ -1 J

= -1:Ypq

(3.3.12)
pp

ve-rir. :(3.3.7) m~tris-i elde

t:ekialt-ma-tris-ler de sadeleserek
"

(3.3.10)

yoksa
ile

eklenen

Not: U'-grafin. yildir eleman u-graf i~n~

bari emp-e'diniS'
i

b-i-imde se-ilmezorun1ului!u alinirsa, (3.3.10) bagintisi

ve
ve-

rilen yeni

matris-i

z ( 2)

z( 1 )
':

:
i

. .--. . J . . .
O iz 1 pq

(3.3.13)

- - - - - - - --

--

----

-44-

biiillindedaha basit bir iiacieyle verilebilir. Cerektiginde. ala dnsm yntemi kullanilarak. (3.3.10) matrisi (3.3.13) den elde

e d iL e b i 1 ir.

'

3.4.

KUPLAJLI ELEMANLARDAR OLUSAN OK-ULU BIR SEBEKENIN BARA EHPEDANS HATKlsIstN KURULMASi

Literatrden bilindigi uzere. kuplajli elemanlardan olusan sistemlerde, kuplaj degerleri. primitif empedans matrisleriyle belirlenmektedir. Bundan nceki ayritlarda grld~ zere, sebekede yap~lacak degisikliklex ise, primitif admitans ma tr isiu in verilmesini gerektirmektedir. Bu nedenle, primitif ad~itans matrisinin hesabi, birbirleriyie kuplaji olan elemanlarin sayisina esit mertebeden bir matrisin tersinin alinmasini zOTunlu kilmaktadir. Bu islem, sebekeye eklenecek her y~ni kuplajli eleman halinde~ genellikle mertebesi gittike artau bir dizi matrisler iin tekrarlamayi gerektirir. Bu tezde. gznne alinan bir sebekede sayis1 Ue olan kuplajli elemanlar~n t~m Ki ile gsterilen bir ok-u lu e~eman ~iarak gznne alinmis ve bu ok_-ulunun bara e1I1pedans -ma"tri.sini'Il tmnn bir adimda kir is akimlari yntemiyle (KAY) nasil elde edilecegi gsterilmistir. Bu yntemde- kuplajli elemanlarin birbirlerine baglanma biimini gsteren graftaki nk ile gsterilen kiris sayisina esi~ mertebeden bir matrisin tersi alinmalidir. Bu ise. sebekede son kuplajli elemanin devreye sokulmasi sirasinda dizideki tersi alinmasi gereken son primitif empedans matrisinin mertebesinden daha kktr. Bilindi~i zere, bir _graftaki kiri sayisi
nk

ne

nd + p

dir. Burada nd graftaki dgm sayisini ve p de grafin para sayis~ni g st ermek te dir 15irlesik graf i in ~ p 1 dir. te yanda'n,. Ki devresine iliskin bara empedans matrisi nceki ayritlard,s aikianan yollardan adim adim gidilerek elde edilmek istenirse. adim sayis1 ne olmak zere her adimda merLebesi bir arLan ve son adimda mert eb esi ne ye esit olan bir di%i maL ri sin terslerinin hes api anmalari gerekecek~ir. Iste bu islemleri azalt~ak zere, kuplajii elemanlardan olusan Ki devresini bir ok-ulu eleman olarak gz0nne almanin dana uygun olaca&i a~ktir.

Ki i olusturan ne sayidaki baglanmadan nceki u-denklemleri.

v

kuplajli

elemanin

birbirleriyle (3.4.1)

p iiiskin primitif empedans

biimindedir. Burada Zp elemanlara risini gstermektedir.

~t-

- 45-

Kuplajli elemanlarin Ki i olusturmak zere birbirleriyle olan bag1anti durumlar~ni belirleyen devre grafi ve (3.5.1) deki u-denklemlerinden yararlanarak, Ki in matemat.iksel modeii elde edile'cektir. Devre grafi, genelolarak Sekil 3.5(a) da gsteril'digi g ib i b irI e S i k o 1 ma ya b i
1 ir. .

~
{o)

\
,

..*

'Q/ne
_agac - - -dktm kaynagi
(

JOe

b)

Sekil-3.5.

(a) Birbirleriyle kuplajli ne elemanin devresine iliskin graf (b) Ki devresinin si (nd-p)

olusturdugu

Ki

tane ak~m kaynagiyla

uyarilma-

Sekil-3.5(b) deki devre grafinda, herbir alt-graf iliskin agalar ve devreye bu agalarin tanimlad~klari biimde baglanan akim kay-

naklarina iliskin elemanlar, birlikte gsterilmistir. Ki in

mate-

matiksel modelinde kullanilacak olan u-graf bylece belirlendikten sonra, (3.4.1) deki primitif devreye iliskin u-denklemleri graftaki dal ve kiris ayir~mina gre,
J

vd

i
i

Zii

Vk

- 0-<>1- ---Z21
:

J i

Z 12

i i id
'-' 1..2)

z22 i

iq
ve ke-

biiminde dzenlenebiIir; Sekil-3:S(b) dEWti graftan evre sit leme denklemleri sirasiyla, asagidaki gib~ yazilabilir:

i vi
B

1 i

(3.4.3)
O

[I
ve

II :

:] i vk i v*
L

- 46-

[u

: -Bi

- U

-~~
I

ik J
.*

= O

(3.4.4)

(3.4.2) u-denklemleri konulursa,

(3.4.3) deki evre

denklemlerinde

yerine

t
.

Bi

Z12

II id
(3..4.5)
'"

U i v* +

-u

olLzn
(3.4.4)
bagli

if

Zii

Z2211-i:-1

O
dal (3.4.5)

elde edilir~- te yandan

akimlarini kiris

deki kesit.leme denklemleri

olarak b~liriediginden,
.

akimlarina

bagintisi

U
JBi

ZLL

212 Z12

B~ -u
~~L

(3.4.6)

[-:--]
ya da

v*

L-u

[ Z21

] [ II

] [J

=O
t~J v* + [::
biiminde Zi
Z2
Z3

(3.4..7)

::] H~]
Burada
-+ .B1 Z 12 + Z22 .

yaziiabilir.

= BiZ 1iB~
=
-BiZii

~ Z21])r
221

(3.4.8)

= -ZllB~ = Zii

Z12

24

bagintilariyla bellidir. Eger Zi

asagidaki .,.biimde de yazil~bilir.

in

t~rsi varsa~

(3.4_7)

..bag:i:n-tisi..

- 47-

-1
Zi 22 2

[~
LU

v* +

- T - - - -:1 -o
i
i

k
=- O
it-

___i
J

Zi -Z,,2
.:.t

(3.4.9) "

:;

Eger 21 in tersi yoksa,bulunmak istenen bara empedans matrisi d~ lde edilemez. Aneak d~vrenin zlebilir oldugu varsayildigindan, (3.4..9) bagintisi geerli oLacaktir. (3.4.9) ifadesinden, akim kaynaklarinin j* akimlari ve v* gerilimleri arBsindaki bagintinin,
v* oldugu + (24

Z3Z~IZ2) j*

=O
ile u-byklkleri

(3.4.10)

grlmektedir.

Kaynaklar

arasindaki
(3.4.11)

v*

ve

= -j*
dan Ki ok-ulusunun

bagintilari kullanilarak (3.4.10) u-denklemI er ini n ifadesi

aranilan

[Z4

i Z3Z~lZ2J

(3.4.12)

biiminde

elde edilir. (Ref.(62), 5.93)

rnek

[3} 0.5

(L)

(3) ,..

05

(i.)

Y
]i 0.6 O.
(2)

i
i 0.2

051

V02

O., 0.2
{ 1) r-

i--iLL
- (Q)

1
i..'

.-f.

Sekil-3.6.

Ref.(62),

5.93'deki

rnek

se~eb~.

---48 -

ralari
s inda

Sekil-3.6.(a) arasina ba~li g5znne

daki sebekede (1) ile (3) ve (1) ile (2) babulunan I, II ve III elemaniar~ (hatlar) ara-

kuplaj vardir. Bu el.emanlardanolusan K.i -devresi

aiin~rsa, sebeke Sekil-3.6.(b) deki
e b i 1 ir.

bir 3-ulu
gibi yeniden

olarak
iz iL

3-ulu Ki devresinin u-empedans matrisi asagida hesaplanmistir. Ki iin se~ien kapilara, Sekil-3.7.(a) daki gibi akim kaynaklari baglanirsa, bu duruma ilikin graf'-Seki.i-3.7.lb) deki
gibi o i ur. o' -:- ~ - i - ---7:!"'-"f.,~'--- :. -;.o.: -:-~

-..

- ---

F.
. '-. '-. -

;-'-

-::'--~{3:

(3)..

(2 )

'

,.J . < :;"-~~ ;:-~.:- :-'--;

\ ~'\
-

t i
,. -*

]2"

"

,,
.

,~ J.y

(1

(1)
ret.

r~ (O)
Sekil-3.7.
Sekil-3.7.(b)
ri,
~
'~\ i I, ~ - -"-~"..~

(b)
ve devre iliskin grafi temel evre denklemle-

Ki

ok-ulusu u-grafa

deki

Vi
O

ii!
Ii

-1 -1 O

~O
-

i
i

1.
'-

VIII

,r--'- '-.

O
-1

i --O
I.""

1.
-.

O 1

----I
Vii Vi V2

= O

(3.4.13)

.1-:: O -:... O J r.: -

-- -

olacaktir. I, II ve III elemanlar~na ii~kin-primitif matrisi, Sekil-J.2(a) da bel~rtildigi zere.

u-empedans

- 49-

0,4

i 0~2.
i

Zii

Z12 (3.4.14)

O
0,2

0,5:
i

o,i

'r---0,1 i 0,6

Z2l

Z22

biimindedir. ,Sekil-3.7. (b) de II elemani kiris, i ve III elemanlari da dalolarak seildiklerinden, Zp nin (3.4.14) deki ifadesi yazilirken (3.4.2) deki biimde dzenlenmistir. (3.4.13) ve (3.4.14) ifadelerinden (3.4.7) deki katsayilar matrisi hesap1anirsa,
, t
i

Zi

22

i1 i

0,4

i 0,2
i

-11 -1 i __1____1
i i

O
-

-:i---T~ i
23 24
-1 i O J

- -0,2

_ ~5 _i _ ~l-

- - 1- J 0,2 0,4 i
-O , 1 i

0,6

0,2

- -
0,5

-0,1

0,1

0.,6

(3.4.15) bulunur. Burada tersi alina~ak u-denklemlerindeki katsayilar 0,3333 0,0333

[

alt-matris matrisi

2i - [0,6]

olup

. 4

. ,I 2

-1 = 24 = 23Zi 22

0,0333

(3.4.16)
v,~li833 i

olarak

elde' edilir.

Yukaridaki rnekte Ki 3-ulu devresine iiisk~n bara empedans mat ri s inin kurulmasi iin hesaplanmasi gereken Zil in skaler oldugu. aiktir. Bunun nedeni, Sekil-3.7.(b) de~i grafta kiris sayisinin 1 e esit olmasidir. Ayni problem, rnegin Ref. (62) 'deki algoritma' ile zldgnde her adimda sirasiyli I., 2. ve 3. mertebeden ~atrisin tersinin alinmasi gerekmektedir.
,

- 50-

BOLOM IV
GOC SISTEMLERINDE, FORMLE EDILMESI

ILETtM KAYIPLARININ YEN1 BIR YAKLP,SIMlA VE SISTEMLER ARASINDAKi GOC ALIS-VERlS'LER!NE ILISKIN BIR YORUM

4.1. GIR1S Bir enerj i. sistemi, rtim~ iletim~ dagitim v-e'tketiID ol2~a kisimdan olusmaktadir. Bu kisimlara il~sk~n temak zere drt orik g kayiplarindan szetmek mmkndr. Tezin bu blmnde sadece, enerji sisteminin planlanmasinda ve de, iletilEesi sirasinda kontrol edilmesi gereken bir etken olarak Qrtaya ikan iletim kayiplarinin formlasyonu, ok-ulu eleman kavrami ve devre teorisi kurallari kullanilarak, yeni bir yaklasimla verilmistir. Bilindigi zere , enerji sisteminin' gnlk is;Letilmesinde aktif ve reaktif g dagilimit.s{stemdeki iletim kayiplariDi kontrol etmektedir. Bir enerji s'istemi, birok generatre sahi1' olup, geni$ bir alan zerine da~iimis olan msterilere bir sebeke zerinden hizmet gtrmektedir. [retilen enerjinin tketiciye, daha aikasi yUke ulasabilmesi, iletim hatlari zerinden olmaktadir. Bu iletim ortami ise, genellikle, gzl sebekeler olarak tesis edilmislerdir. Bilindi~i zere, byle sebekelerde g akislarinin. hesabi olduka karmasiktir. iletim kayiplari, sistemde yk dagiliminin bulunmasiyla, kesin olarak hesaplanabilir. Yk dagiliminin bulunmasi gerek zaman zm gerektiren bir problem oldugundan, iletim kayiplarinin heran kontrol edilmesi gereken durumlarda, bu hesap yntemi yerinet daha kolay ve daha hizli bir biimde iletim kayiplarinin hesabini yaklasik olarak veren bir yntem halen tercih edilmektedir. te yandan, iletim kayiplari; sistemde o anda retilen g ile sistemin o andaki yknn (sistemden ekilen toplam gcn) farki alinarak da hesaplanabilir. Ancak bu tr kayip hesabi iin ok byk iki sayinin farkinin alinmasi gerektiginden, te yandan sistem yknn heran tam olarak tesbiti g oldugundan, bu hesap hassas olarak yapilamaz. Bu nedenle~ iletim kayiplari hesabinda yklerin aikca grlmedigi, sadece sistemde bulunan generatrlerin aktif ikis glerini kullanan bir hesaplama yoluna gidilmist ir. Yklerin zamanla degismesi, yakit fiatlari, generatr veri~ leri ve generatrlerin yklere olan uzakliklarinin farkli oluslari, enerji endstrisinde, optimum isletme verimini elde etmek zere bazi yntemler kullanmayi zorunlu kilar. Byle bir yntem genel olarak, "Ekonomik Yk Dagitimi" adini almaktadir.

- 51-

Birlestirilmis da artimsal

g sistemlerinin

gelismesi

ve karsilikli
<

eka,nomi saglama gayesiyle isletme f irmalarrnin ortak ba~Ianmas'J: optimum ekonomi iin sadece yakit masraflarinin 'de~il, "ayni '-zami-n(inkremental) iletim kayiplarinin (sistemde rat~ie~

birim g iin oLu.sa:n

iLetim kaybi) da gz'nnealinmasini zarunl.u

tutulmasinin,bellidir(81).

kilmaktadir. Artimsal iletim kayiplarinin gznnde yakit masraflarinda sagladigi tasarr~f literatrden
Aralarinda bagli sistemlerin de, birbirleriyle bagIi yelerin alismasinda hesaplarinin

lem Bu- hesap.larda iletim kayiplarinin tir. -

nemli bir probikartilmasidir.

do~ru

ikartilmasinin

'nemi aik- -

Ayrica, iletim kayiplarinin, zellikle iletim hatlarini-n insaasinda ve santrallerin yerlerinin belirlenmesinde; gelecek sistemlerin. plan.lanmasinda nemli bir etken oldugu bilinmektedir. Literatrde, ekonomik yk dagilimi yntemiyle minimum isletme masrafi elde etmek zere, btn generatrlerin saglamalari gereken ilkeler verilmistir(72,8l). Burada, iletim kayiplarinin etkisini, ekonomik yk dagitimina yansitmak iin ceza katsayisi (penalti faktr) adi altinda bir arpan kuilanilmaktad~r. Bu ceza katsayisi, her bir generatr iin, toplam iletim kayiplarinin, bu generatrn aktif gcne gre kismi trevine bagli olarak tanimlanmistir. iletim kayiplarinin generatr aktif gleri cinsinden hesaplanmasi bu katsayi hesabi iin elverisli'bir biimdir. Generatr glerine bagli'olarak, ,toplam iletim kayiplarini ifade eden iletim kaybi for~lilJ ilk olarak 1943'de E.E.Georg~ tarafindan asa~idaki biimde ve~ilmistir(82). PL =.rE P m B mn pn

(4.1.1)

, Burada PL7 toplam iletim kaybinI;'Pm ve Pn sirasiyla m. ve n~ ,generatrlerin aktif ikis glerini, Bmn de kayIp forml katsa~ilarini gstermektedir. Bu kat5ayilara B-sabitleri adi da .verilmektedir. Bu 'forml.ile:r 8-10 generatrden olusan bir g sis-teminde iletim kayiplari hesabi;<2 ki~inin 2-3 hafta alismasInigerektiren _ok uzun el he.saplariyla gereklesebilmekte.dLi(81). Benzer;

;bir kayip

formlnn bulunmasi" iin

devTe -analizrnn uygti-

lanma:si'wo.rd, Eaton ve Hale tarafind-an gelistirilmis ve 19S0'de yayinlanmistir(83). Bununla beraber, sistem incelenmesinde, normal olarak karsilasilan g~neratr sayisi i in yapilacak aritmetik islemler ok byktr. G.Kron tarafindan gelistirilen gc degistirmeyen dnsm (PQwer invariant transformation)~ herhangi bir anda, iletim kayiplarinin yaklasik hesa:bi iin k~llanilmistir. 19S1'de, G.Kron ayrica G.W.Stagg, L.K.Kirchmayer, bu yolla daha az sayida
de.vr e ana 1 iz r ve ari t me t i k is i e m ger e k tir e n h ir yn tem gel i S tir-

mis ve yayinlamislardir(77,84). G.Kron tarafindan ve:_len bu yntem, bazi temel varsayimlar altinda gznne alinmistir. Bu var-

sa.yimlar

- 52-

- Generatr
;..t

baralarinda gerilimin genliiiuin ve

da Q/p oraninin

~az

a;1S2'-

" ~ -;
if>l

nin

sabit olmasi.

- G faktr .ya sabit~kalmasi,

oranda., ,kalmasi,
,

herbiT generatr barasi-nda

gre saDit biT

Btn yk akimlarinin,
. iiin,

toplam yk akimina
'.. , . '

olarak beiirieri~istir. Otomatik sayisal hesap .-makinal'Cirini~ kayip

forml hesabina uy'gulanmasi A.F.Giimn, R.Haberman. L.K.Kirchma-yeT

ve G.W.Stagg tarafindan 1953'de verilmistir(85). Toplam ykle de-. ~ise...n, -:he.rbir ykle ilgili varsayimlara, daha -fazla': e~ekiik getiren'" bir .kayip forml 1955'de E.D..Early,'R..E,':"Wats'on,','G.1..S1rii.tn-ve R.E.Wat son tarafin4an.,.. as,a~'1d.ak i, b iimde": VT i1.-' a'yri C~ E..D.EarlY.J.
mist'~r~81)
. ,-

.,...
r.. '.

.~ .~ ,.,-

.,

~ .

PL{

=
7. "

i
m

~:.-fm

.B~

Pn
..'" ,

+. Bno
,,'

Pn

+ Boo

.(4.1..'2)

.7'"
~.

"'; ~-:.. ~
. ".

~ ~?T.: ..;: s..:~

}.~?6~~~i'
'-'..c. ,,-.-

gene E..D...Early
'.' B- >.

ve R.E.Watson, sistemdekiherbir (j = 1, 2"

yktin

"":~-:~:-,.1Lj'=

R-j.tL

+ Ioj

. . .,

m)

'C4. i .3

biiminde, xoplam yke lineer ba~imli olarak de~isti~ini kabul ederek, (4.1.2) ifadesindeki katsayilari veren bir y5ntem YByinlamislardir(86). Daha sonra, L.K.Kirchmayer, bu konudayapilan t1Il alimalari kapsayan kitabini 1958'de yayinlamistiT(81). 1960'da L.K.Kirchmayer, H.H.Happ, G.W.Stagg ve Hobenstein kayip katsayilarinin dogrudan dogruya hesabi iin. S.T.Despatovic'de. iletim kayi~ formlnn hizli hesaplanmasiyla ilgili yntemleT yayinlamislardir(87.88). 1963'de H.H.Happ kompelks transformatrl devrelerin analizi hakkinda makaleler yayinlamistir(89,90). 1968'de E.F. Hill ve W.~.Stevenson. Jr.(4.1.2) deki B-katsayilarini, toplam ykTI, gerilimin faz ailarina gre kismi trevIeri alinarak hesaplayan bir yntem vermistir(9l). 1977 yilinda_M.S.Chen, Y.Ohba, L.Reynolds ve W.~.Dickson g sistemlerindeki kayiplari zetleyen .bir makale'yayinIamislardir(75). 1979'dA R.R.Sho~its, W.M.Grady ve S.Helmick tarafindan en kk karei~r metoduna dayanan biT ynte~-

le 13--katsayilarinin hesabini vermislerdir(76) .A-yrica G.Kron- ka"deme ayar~i trans#or1I1atrl iletim si.stemleriu~iliskin bir s-ebe'ke modeli ge,listirmis ve 1952'de yayinla.mi.sti-r(.92).
Enerjisistemlerinin ekonomik isJ.etilmeleri gayesiy'le, a-rti -ms,a 1 yaki t masraf lari ve artimsa.liletiE kayiplaTini koord ine eden bir y-.nt.emin.gelistirilmesinde iik _ .adim E.E.George, H.til."Page
ve J...B.Ward tarafindan 1949'da atiimistir(93). i952'de L.K.Xirchmaye.r ve Gi-lJ.Stagg .art~msal yakit fiatiile artimsal il.etim kayi-plarini, koordine eden esitli yntemlerin matematiksel a~ali%iui, kayip formllinn belirlenmesinde szkonusu olan varsayimlari~, optimum sistem isletmesinde ortaya ikan hatalarin ve artimsal yakit fiatIariyla artiDsal iletim kayiplarinin koordine edilmesiyle sa~-

" l" i'

" .. 'i ,> i . i

:ifi,l

- 53-

lanacak yararin hesabini kapsayan bir makale yayinlamislardir(94). 1954'de C.A.lmburgia, L.K.Kirchmayer ve G.W.Stagg. transmisyon kayip ceza katsayisi kompterfne iliskin bir makale yayinlamistir(95). Aralarinda bagli sebekelerin analizi gayesiyle 1952'de G.Kron tek basina alisan bir sistem iin bir model gelistirmis ve yayinlamistir(96). Daha sonra1953'de yine G.Kron tarafindan yayinlanan bir makale de ise, sebekelerin ortak baglanmalari ve byle sistemlerin analizi ele alinmistir(78). Buna bagli olarak, aralarinda bagli sebekelerdeki kayiplarin analizi A.F.Glimn, L.K.Kirchmayer ve G.W.Stagg tarafindan 1952 ve 1953'de yapilmis ve yayinlanmistir(97,98). te yandan1 sistemler arasi g alis-veris'leri. aralarinda bagli byk sebekelerin isletilmesi ve konr~olu konular in d a s ira s i y 1 a 1 9 6 9 ' claH.
H . Hap p ve J. M .U n d r i i 1

( 9 9 ),

S. P . Br

itton

(100)

1969 ve 1971 yillarinda H.H.Happ(lOl,102), 1971'de J.F.Aldric, H.H.Happ ve J.F.Leuer(103), 1973'de yine H.H.Happ(104,105) makaleler yayinlamislardir. 1977'de H.H.Rapp tarafindan optimal yk da~ilimi konusunda yapilan alismalar bir rapor halinde yayinlanmistir(106)
.

lletim kayiplari hesabi iin (4.1.1) de grlen B-katsayilari genellikle nceden

n in e 1 e ma D 1 ari,

ve (4.1.2) ifadelerinhesaplanir. B matrisi-

- ilerim
mina 1

hatlarinin
degerlerden

baglantisi gerilimin
li li k fark

degistiginde, genligi ve faz ailari

.

- Generatr - Anlamli

barasinda

no-

g s te r d i~ in de

yak degismel~ri

ortaya

iktiginda, eklendi-

- Sisteme yenibir santral ya da transformatr ginde ya da ikarildigiud~,

- Re-akt~f yk akisinda anlamli degisikli1\.~--~ -..:avp ciktl. ~inda .. yeniden hesaplanmalid~r. Iletim kayiplarinin formlasyonu iLn. u.~Lon Lararina~n verilen s-e-beke modeli, bir kisim u-lari generatr, bir kisim ulari da yk baralari olarak tanimlanmis bir ok-ulu eleman olarak gznne alinabilir. G sistemlerinin incelenmesinde, ge~ratr1er genellikle bir empedans (ya da admitans) zerinden baraya ba~li gerilim kaynaklari olarak gsterilirler. Ayni biimde ykleri de, bir empedans (ya da admirans) olarak gstermek mmkndr. Bu sebeke modelinde generatr ve yklerin sebekeye olan etkileri, generatr ve yk baralarindan sisteme akitilan akimlar olarak gsterilirse, sade~e iletim hatalarindan olusan sistem. gezinen (float-ing) bir ok-ulu durumuna gelir. Gezinen ok-ulularin, g sistemlerinde genellikle referans olarak kabul edilen topra~a gre empedans matrisinin varolmamasi, kayip formlasyonunu Z parametrelerine bagli olarak vermek isteyen arastiriciyi bazi zorlamalara gtrmstr. Bu sebeple, kayip formlasyonda. baslangita sistem zerinde ali-

- 54-

0.
- .

nan bir R referans barasina gre yazilan lismalarin dayanagini olusturmaktadir.

bir empedans

matrisi ;a.

~:'1.~ -. ~.~j

Daha nce beiirtiidi~i zere, Kron sebeke zerinde ai~~~:~t bir referansa iliskin empedans matrisine, g de~istirmeyen dn~ sm adi altinda bir seri matris dnsm uygulayarak, sebekeninf~ tm yknn ekildi~i kavr~msal bir L barasi elde etmistir. BYIJ " ce, kayip forml iin. k~yiplar aisindan baslangitaki sebeke p ~odeliDe esde~er yeni bir sebeke modeli) bu kez L barasi refera' alinarak bulunmustur. Bu model sadece generatr ve L barasindan.; ~lusan gezinen bir ok-ulu elemana benzemektedir.
~ .. .

1961 yilinda

Hockman-Toalsten

ve Harker

tarafindan

geli~
d~u1li.

rilen bir yntem de, sistemin toplam ykn kavramsal bir

indirgeme esasina ~~yanmaktadir(107). Bu yntemde d~m empeda~'. matrisi nce yklere karsi dsen empedanslarin eklenmesiyle d~g~j tirilmekte ve gerilimi Eg = O olan bir g barasi eldeedi_imekte.~~l 1kinci adimda bu g baTasi ile toprak aiasina birbiTIerine e.AnAn myle ba~li -Ze ve +Ze empedanslari ba~lanarak kavramsal bir ',ebo_"", r a si
r a s i

e1 d e
tr

e d i 1 me k t e d ir.
ma s yon 1 ar la

D ali a

s on r a

s ira

s i y lay

bar

ala

ri

ve
r

g. b"~~~,~
bar
a~... ..~~

a n s for

e 1 i it. D e i

e d i i e r e k ,

s a d e c e

g e n e rat

l~ri ve e ~arasiDda~ olu~an.esd:~er devre ve bunun empedans m~t~i7~:ii si elde edilerek, sistemin iletim kayiplari bu model yardimii1.e 1<,!~~ hesaplanmaktadir. 1962,1963 yillarinda Paul Dimo tarafin.dan gelis- tiff tirilen benzer bir yntem de~ yukarda en son adimda elde edilen - .
-

d e n k1 em 1e r d en

e mp e d a n s

ma t r i s i n i n

ter

s i

g G z n

n d e

tut

ula

rak

~,;i.
f1'

eld e ed ilen single-lo ad RE i esde ~er i Tezin

leri cinsinden

yard

imi yI a kayip

li esabi

dir~lO~).'

bu blmnde,
hesaplamaya

iletim
yarayan

kayiplarini
model,

sadece ve devr~

generatr 'gkavrAmi.

"'~~"-

ok-ulu

eleman

ok-ulu

ideal

transformatr~

a~a-dnsm

teorisi ku~

Tallari yardimiyla elde edilmistir. Bylece baslangitaki se.beke.,.' ... ile iletim kayiplari iin en son elde edilen modelin) kayiplar' aisindan. birbiTine esde~er olmalari saglanmistir.
,,~.'

~.:; $" ~ .:.i

4.2.

KAyip

FOR..~LASYONU

1IN. iLETtM SEBEKESIN1N MODELLENMES1

Olusan Sebeke

. ,-.- .

~ .~".
. -..", <i'

"',

:; ~- t.

4.2.1.

11etim

Batlarindan

Bir Di ok-ulu
i 1 e tim
v e yk

elemani

ha tl ari
.b ara i ari

ndan
na

01 us an
a ki t i i d i

se beked e

olarak g5znne alinan ve yaini~ J gener a t r ve yk 1 er, genera:ti)rli~"

say i i ana k i mL arI a g s ter i 1 ir -i er-:."

~~

~i

var

'-~~; '>

Bu r..ed enI e J nin topraga

sade ce

ii et im baglantisinin

ha t la rindan bulunmayacagi

gezinen (floating) bir ok-ulu devre tr sebekelerde~ e.mpedans matrisi, ancak

olus an Di ok-u1u sebek~:i-.: ve sebekenin topraga gi:e ~~: biiminde olaca~i aiktir.. ~..;II'

R refer.ansina gre tanimlanabilir. Sekil

k esi g ,s ter ii mi S tir

devre zerinde a.i.inan ~/ 4.1' de byle bir Di -seb:e-:~ , . .~...

~- .~ - ':'-:''-::.7

....

-~ ~
1. ~

- 55-

G, 52

Li

iv G i
,t2 /;L1 9n" \.\ /f Lm
L

iZii,

Z12 II

iG

D,
i ' \n+m+i ) -

. L2
Lm

Gn

ulu

v LJ

LZ2

222J l1L
( 4. 2.i)

bR

(o)

ot

J:
l.
Ca) (b) Di ok-u
S e-b ekes

( b)
olarak g6sterile~ iletim

Sekil-4.

lu elemani i,

Di ok-u lu sebekesine iliskin u-denklemleri.

iLiskin

ii.-grafve buna

Sekil-4.l(a) da Di ok-u lu elemaninin, ularindan n tanesi vars ayilmis tir. S is temde generatr, m tane s i de yk baras i olarak grlen m tane yk n herbirinin, toplam ykn sabit bir kesri oldugu kabul edilerek, bu m tane yk sistemin bir noktasindan ekilen ideal szkon~ su ideal transfor~atc~j~ evirme oranlari, her bir ykn, toplam yke orani glup, bunlar genellikle, kompleks sayilardir. Bu dnsm Sekil-4.2'de gsterildigi gibi yapilabilir. Burada, L barasi kavramsal bir baradir. Burada, ideal transformatrn m~tematikse.i modelinin, ok-u lu eleman kavramina uygun olarak, ayni R referans barasi iin verilmesinin geregi aiktir. tek bir yke dnstrmek mmkndr. Bu dnslim ok-uLu bir

transformatr

yardimi

ile gereklestirilebilir.

Gerekten,

G,
G2

r-::------------is. f ILi Li lTi

IG
f ---

i
i
i J

D,

ILi L2ITi

D2 'de. Tr:
----

[L

G1

1G2

:1,-:
4:tn i

{m+n+1) - T J 1 uclu Lm m

(m+2) ueL u

J
i

Gn Gn - -

2.. .1

3 (n+2)-

LL

uclu

L_-

- - -

l R oT

J:
Sekil-4.2. Burada D2 ile gsterilen, ok-ulu ideal tr~r Sekil-4.3'deki u-grafa gre, u-denklemleri (4.2.2) verilebilir.

Sebeke yknn tek yke indirgenmesi.

.ormatrn, :.fadesiyle

- 56T, T2
iT

= L ~- ~ --~~
[ VL]
ot
Sekil-4.3. Ideal transiormatrn u-grafi

VT

(4.2.2)

t,

Jr IL ]

(4.2.2) ba~intisiTIda
iT

= [I2

I2

...

]
sayilar ol~n satir matristir.
~

biiminde
t~

elemanlari
yandaii -gene
ID

kompleks
(4.2.2)

i.fad-es'indeki,

iL

k=l

ITk

(4.2.3)

ve iTk = Ik iL bagintilariyla bellidir. m

-

(4.2.4)

(4.2.4)

ifadesinde

(4.2.3) yerine

konursa

LT

ik

k=l

tTk

(4.2.5)

biiminde elde edili.r. Sekil-4.2tde D3 ile gsterilen tek yke indirgenmis sebekenin u-denklemleri Di ve D2 ok-ulu elemanlarinin kaskad baglanmasiyla elde edilir. Di ve D2'nin Sekii-4.1(b) ve Sekil4.3. t de verilen u-graflarinin uygun biimde birlestirilmesi sonucu elde edilen graf sekil-4.4'de verilmistir.

9,
92
9n
r

l1(t1)
l

Sekii-4.4.

Di ve D2 nin birlestirilmesiyle elde edilen graf

- 57-

Sekil-4.4'de

evre ve kesit~eme

denklemlerinden

VL . vT
bagintisi
r ine ko nur

ve

I-i. ~

iT
de. (4.2.6) bagintisi

(4.2.6)
ye-

kolayca
sa

grlme...1t..tedir.. (4.2.5)
ID

ILk

&:

-tk

k=l

1Lk

(4.2.7)
u-denklemleri.

elde edilir. DZ ile verilen ideal transformatrn yk akimi ve yk gerilimlerine bagli olarak

iL [ ~~ ]
biiminde

;.i

(4.2.8)
] = [~T - ~- 0-

[~~]

verilebiLir. u-denklemleri. Sekil-4. 5.' deki ubagintilari yardim~yla (4.2.9)'daki

D3 ok-ulu elemaninin graf iin~ (4.2.8) ve (4.2.1) biimde elde edirir~ g,

~
gn

<;

)
-~'-

r-~:
tV'i;:
_] . -- - -'

=-

~LL___~
[ R.TZ~2:

~::~__L
"i T~2!]

_i~_

-(4.2.9)

[IL,.]

r
Sekil 4..-5.D3 ok.-ulusuna iliskin u.-giaf (Ti) Burada--a~a dnsni yntemi kullanilarak. (4.2.9) bagintisini, referansi L barasi olan bir T2 a~acina gre yeniden dzenliyebiliriz. Byi~~~ rexerans noktasi R den L barasina kaydirilmis olacaktir. ~ekii-4.6fda Ti aga~i ve dnsm yapilacak olan T2 agaC:L g s ter ilmi.s rir..

'-

9, ~-"'"'" o-z

crT
."
\.

(TL) "
'"

---; _Jr
-

'.:t..

,',

gn

;
/

/
...
,

r
iin

Sekil-4.6. D3 ok-ulusunda referans delistirmek

kuiianJ..lan graf

-- 58-

ZTi' (4.2.9) aga dnsmnden

-

bagintisindaki katsayilar sonra bu matris, T

mAtrisi

olmak

zere~ (4.2..10)

ZT 2
biiminde

i:

BZZT i BZ
edilir. Burada

elde

BZ matrisi,

BZ --

. . . i -U2:1
i

i1
t

---LO

-U2
O

i
i

bZ - - -I-i i

(4.Z.11)

olup, Sekil-4.6'daki grafta Ti u-grafini aga kabul biiminde eden, temel evre denklemlerinden kolayca elde edilebilir. (4.Z.9) ve (4.2.11) bagintilari (4.2.10) da yerine konarak islemler yapilirsa,
i
i

J
i ZTz=1

1 U 'O
!

,
1

-- - -1-O
i

-uz ,bZ
i

--,-i

O iT

Zii

Zl2

1
J

.
O
i
i i

i
i

T
Z22 ZZ2

-----O

----i-T
bZ

-U'

(4.2.12)

i t .1
"

o laraG ya
da

i i i

i i

T T

..T-

TTI

ZTZ

= - - - ~ - --~--

Zll-b21

Zl2-ZU.l

b2+~2i
,

T T -9, Zu

T T +.l Z221 bZ

- ..:; - - - - i i i

Z221

bZ

i -Z121 +b2 i

- - - - - -Z22!1TZ221

(4.2.13)

1 i

b i. im in de.

e.lde:

e.d iiir.

- (4.2.-12)

if ad e s i,

- i i i -t i - '} i . 1 i f " !

~2
olarak

- - _'__O
:

-U

1 -.

.
Zii L

.. ~ l ~ ~

Z12

-u ; O
J
'T'

!LT

T Z12

Z22

--LT-:-;
}

~ P ZTiP.

(4.2.14)

da verilebilir.

Burada

T L

- T.tI.

(4.2.15)

br1.

- L.~ ]

- j~-

biiminde beiiidir... Sekil-4.10'da verilen D3 ~iiskin referansi ~_oian~ T2 u-grafina g6re

ok-u-lu sebeke,s.ine yeni u-denklemleri

v' g
= vt R biiminde

i' g

ZL2

(4.2.16)
:tt'

veri1ebilir~

Bylece Di Qk.-u-l~ ~eiemani. olarak gz'nne alinmi.s olan ileti~ sebekesinin u-denk1~mleri. generat~ baralari.na ve R referans baras i.na, ait u- biiyklk1erin~ baali o larak elde. e,d ilmistir. Sekil-4. io' da. Di ile gsterilen ok u lu ideal transformatrde herhangi bir kayip szkonusu olmayac..agi iin, Di ve D3 ok-ulu elemanlari g kaybi- a.Lsi-ndan. irbirine esdegerdir. Ayrica u-grafin b degistirilmesi de -ok-u.lunun g hesa.bina etki etmemektedir. (Bkz. ref.C5h). s.184-) p.4.84)., ileride grlece~i zere, Di ok-ulusuna kayiplar aisindan esdeger olan D3 ok-ulu elemani, ilerim kayiplarinin generatr. akt:if gleri c.insinden hesaplanabilmesinde kullanilan bir modelolacaktir. G sistemlerinde, generatr ve ykle.rin birer u-larinin toprak..~a oldu~u pra.tikte.n bilinme.ktedir. __Bu

durum gznne. alinarak. verileb iiir. b ir model

iletim s~istemi iin Sekil-4.7'de

grlen

bi ,

9,

GZ
. . . 0:3'

Go

.T
. Sekil-4.._7.. Tek yke. indirgenmis m, g s is temi ve aga dns -

-Rak.ik!. g's,is-te.mierindeyapilan lmelerde kullanilan refer~us topiaktir~ Pratikte g sistemlerinde baska lme yapma imkanin:i.n bulunmad,i.gi. gznne alinarak, u -cl ~'1 en eml er i (4.2.16) ile verilen D3 ok-u:lusun:un, Ti u--'grafina ge --=-rilen u-byklUklerini, t:o-prag~ g're. llen (eC, iG), (ER,::' (Ei, IL) byklk-1erine ba~i~ olarak ifad~<etmek gere.kir. Ayri,~) Sekil-4.7(a) da grld-l z'ere. R referans barasi ile toprak ar;:;inC2 gerek bir ba~iantL yoktur. Daha aikasi, R barasinin topraga ~ ~e sadece gerilimi szkonusudur, akimi ise sifirdir (IR=O). Se: _1 4.7(b) de'

- 60 -

bu yeui

lmeler
IR = i~

grafi T3 ile TZ u-grafindan

1a11

=
1]

O
olmak
,

(4.2.17)
Bui

ve

iT =
.

[i1.
i

zere

:.- iG

v g = eG - i EL

ve [i 1. .. l]

iG-.1L=O

(4.2.18)

ba~intilari yazilabilir. miyla (4.2.16) ifadesi

r eG-I EL

(4.2.17)

ve (4.2.18)

baginti1ari

yardi. (.

Se1 u: o] gr, t i' ma ma

1
i

f<ZT2\i;<
i

ZTZ>iZ! i

iG
(4
.

f:~

1. 9) ,r
-

ER

---E:- i = IT)L
e d i 1 -iT. B ura cla

:CZz zii

IR=O
- ~

4. de nJ kc de
mi SI r 1 o n 'b g

ola

Tak

e 1d e

IR

o 1 du

ci

kisim

gu

i i n ,

(4

i 9)

da,

bi:ri

~7'"
,O,

- lE

(ZT2)li

iG

(4.2.10)

verir. Bu ifade generatr gerilimleri ve bilinmeyen bir EL geriliminin farki ile generatr akimlari arasindaki bagintiyi belirler. (4.2.20) ifadesi D3 ok-ulusunda R refera-ns "Doktasinin gznne alinmamasiyla elde edilen bir ok-ulu elemaninin, -referans bara L olmak zere seilen T4 u-grafina gre u-denklemlerine benzemektedir. Sekil-4.16'da D4 ile gsterilen bu ok-u1u elemanin, g hesabi aisindan Di ve D3 ok-ululariyla esdeger oldu~u aiktir. Gerekten. D) ok-u lu elemaninda, (4.2.17) ifadesi dikkate alinarak hesaplanan g, D4 ok-u lu sunun gcne esittir. Ancak L barasi kavramsal bir nokta olup. bu baranin gerilimi, R referans barasi gerilimi ve generatr akimlari cinsiDden~ (4.2.19) ifadesinin ikinci kismindan

E
biimi~de
-

- E

L -

(ZT2)12. iG

(4.2.21)

elde edilir.
91

G,

.
. .

--. -

(O,)

9i.

eG -1

EL

ZG. iG

(4.2.22)

S~kil-4.8e lletim,kayiplari modeli.

- 61-

lamasi

(4.3.20) i.fade.sinde,dah& sonraki hesaplarda kolaylik bakimindan (ZT2)ii - zc olarak gznne alinacaktir. Byl.ec.e., ekil-4.l(a.) dA- (Di) ok-ulu S elemani olarak

sag-

gz-

nne a.linan ileti1I1ebekesine, kay1piar aisindan esdeaer olan, s Sekil-4.8(a) daki (D4) ok-ulus.u elde edilmistir. Gerekten, okulu ideal transformatrlerin kayipsiz. elemanlar olmalari, ayrica ok-ulu elemanlar, iin tanimlanan glerin bunlar iin seilen ugraftan ba~imsiz olmalari nedeniyle (bkz.Ref.(56), s.184),matematiksel modeli (4.2.1) ifadesiyle belli (Di) ok-ulu elema.n:i.yla,
ma tematiksel med e 1 i (4. 2.2.2) ifad es iyle ver il en (D 4) o k-u 1u e 1 e-

manlarinin

bu esdegerligi

kolayca

grlr. olusan
lere

Sadece
4. 11.( b) de

iletim hatlarindan

iletim

sebekesinin,
o lmas i

Sekil-

g rld g

gib i al t-se beke

ayr il mis

durumun-

da yukardaki modele benzer bir kayip modeli, her bir alt-sebekenin, Sekil-4.8 deki modelleri yardimiyla elde edilebilir. Bu yolla kayip modeli elde edilirken, ok-ulularLn. aralarinda baglanmasindan olusan tm sebeke zerinde alinan bir referansa gre empedans
ma tr i s i n i n yaz i 1 ma s i ger e k ir. An c ak. b u e DIP e d a n s ma t r i s i n i n
t

alt-

sebekelere iliskin bara empedans matrislerinden faydalanilarak kurulmasi istendi~inde, bu referansin, paralanma sonucu alt-sebekelere biri hari izole durumda kalacagi ve alt-sebekelerin floating olacagi grlecektir. Bu tr sebekelerin bara empedans matrislerinin olmayisi nedeniyle, istenilen modelin elde edilmesinde sonuca ulasmak mmkn olamaz. Bu kay~p modeli asagidaki yoldan bir ad.imda gidilerek adim adim elde edilebilir. 1- Herbir alt-sebeke iin, generatr baralari, teki a1tsebekelerle ortak olan baralar ve tm sistem yknn ekildi~i varsayilan kavramsal L barasi tutulmak zere bir Di (i=i~i, k) kayip mode.lL bulunu.r. (Sekil-4.~.(b), denk.4.2.23). 2.- Orta.k baralari olan komsu Di ve DZ alt-sebekeleri, par' alanmadan nceki duruma uygun olarak birlestirilir (Sekil-4.l0). Tl2 baglanti baralarindan biri referans seilerek (Di ve Di) ok-uluguna iliskin bara empedans matrisi hesaplanir (okululardan oiusan devrelerin analizi yntemleri kullanilarak)

3- Yeni bir D3 alt-~ebekesinin

olan iin yeni rans
k i i -4

(Di..DZ)

sebekes.iyle ortak

T13 ya da T23 baralarindan biri referans seilerek (Di,DZ) bulunan bara empedans matrisi, aSa dnsm yardimiyla bu referansa gre dns-trlr. Bu dnsm yapilirken ilk refebarasiyla birlikte btn 'rl2 ortak baralari da yok edilir (Se.

ll)

4/'

Bu islemden sonra, ikinci ve nc adimda yapilanlar D3

ve (Di,Di) alt-se.bekeleri iin tekrarlanir. Bu ise. son Dk alt-sebek!!si hesaba katilincaya kadar devam olunur. 5- Sonuta. tm sebeke iin, generatr baralari, kavramsal yk baralari ve en son adimdaki referans barayi u kabul bir ok-ulu elde ed iiir {Sekil- 4.20) .

eden

- 62-

6- Sekil-4.8'deki

modelin

elde ediii~i~de.
iin

tm sistem Yk-

p tek yke indirgeyen ideal transformatr

yapilan varsayi.mia-

ra benzer kosullar altinda. kavramsal baralardan ekilen ykler (alt-sebekelerin ykleri) de. yeni bir ideal transformatrle tek bir yke indirgenerek, yapilan aga dnsm ile tm sebekenin kayip modeli, empedans parametreleriyle elde edilmis olur.

G.

i .

(Di)

: til eGi-I

ELi.

i ZGG
~

zi CT

.i 1G

ei.-I i
L. i (O)
L. i ( b)

EL. :i

(Z~) i

.i

(4.2.23)

Sekil-4.9.

Alt-sebeke T13 ftT23

modeli.

G1

62

G2

o"

(a)

L1

b)

L2

Sekil-4.10.

a) Iki alt-sebekenin birlestirilmesi. b) Referanslarin Tl2 ye getirilmesi. L3

,
113 123

~
L2
(

61

~
Li

~)
lo< ,

(b)

~ L2
nc olarak, alt-sebekenin baglanabilmesine hazirli~ T12 referansinin. T13'e dnstrlmes~.

Sekil-4.11.

- 63-

G, ,

f i1

L2

12

,\ 63

II

G3

L3

T13

Sekil-4.l2.

Une alt-sebekede, L3 referansi, Tii e dnstrldkten sonra, alt-sebeke n in birlestirilmesine iliskin graflar ve Transformatrlerden Olusan 1letim Sebeke-

4.2.2.

:tl~tim Hatlari si

tletim hatlari ve sabit evirme oranli (nominal evirme oranli) transformat6rlerden. ya da sabit evirme oranli transformatrler zerinden birbirleriyle bagli alt-sebekelerden olusan il~ti~ sistemlerinde, alt-sebekeler zerinde alinan bir referans baraya gre sistemin' empedans pa.rametrelerine ba~l:i matematiksel

modellerini bulmak, tr~sformatrlerin

sebekede elektriksel ba-

kimdan izolasyon saglama.larindaii dolayi mmkn olamaz. Bunun iin, nce birime indirgenmis degerlere geilerek problem, iinde transfor~atrier bulunmayan, sadece iletim hatlar:indan olusan birles~~

bi.rdevreye indirgenmi olur. Arti.k

bu devre zerind,e alinan bir

u-denklemleri, empe-

referans baraya. gre yap:ilan lme.ler sonucu dans,lar c:.insinden ifade edilebilir.

te yandan, evirme oranlari degisken olan (nominal olmayan) aya.r transformatrlerinin de bulundugu sebekelerde, birime. indirgenmis degerlerle yapilan hesaplarda, evirme. oraninin nominal evi.r~e o'rani.ndan fa.rkli olmasindan dolayi, ayar transformatrlerinin yok ediiemiye~ekieri, geriye yine izolasyon saglayan bazi ideal transformatrl~rin kalacagi Ek 2'de aiklanmistir. Byle bir si&tem iin empedans matrisi varolmadigindan ikinci kez birime indirgenmis degerlere geilerek, geriye kalan ideal transformatrle-

ri de yok etmek mmkndr. Bu durumu aiklamak zere, Sekil-4.l3

(a) da, degisken (no~inal olmayan) evirme oranli tr (ayar transformatr) zerinden birbirleriyle alt-s~bekeden olusan bir iletim sebekesi gznne bir transformaba~lanmis iki alinmistir.

- 64-

DI ~nt
TO

d2

Z2
R

~ ~~t
TO

G2

~
R

(o)
Gi

( b)
92

D' 1
i

b: i1 ij
ii
,

2
i

G2 e92

2,
0.-

Z2
r
TO

R t i

(c)
Sekil-4.l3. Ayar transformatr ler.

(d)
zerinden

(e)
bagli alt-sebekeb

Burada, ilk ~~rime indirgeme sonunda sebeke Sekil-4.13(b) deki duruma gelmektedir. Bu sekildeki l:t evirme oranli ideal transformatr ikinci kez birime indirgenmis degerlere geilerek yok edilir. Bylece, Sekil-4.l3(c) de verilen ve artik birlesik olan bir sebekeye gelinmis olur. Bu durumda, birlesik sebeke zerinde gelisigzel alinan bir referans(R) barasi~a gre u-empedans oatrisinden szedilebilir. Sekil-4.l3(d) de verilen u-grafa gre bu sebekeye iliskin u-denkiemier~
vi

,
g 2

t~iJ

[z~~
Zl22]

J.

.,
gi (4.2.23)

ri;] [

igz

biimindedir. Topraga deki gr~f yardimiyla

gre gerilimler

kullanilarak,

Sekil-4.l3(e)

V t

== e'

gi

- gi

e'

-r

ve

v' -&2

= p'
':&

g2

p'
"s

(4.2.24)

ba~intilari

elde

edilir.

Buna

gre,

(4.2.23)

ba~intisi

65

e'
gi

-.
f

i e le'

-r
er

'

= ]

&2

[ z i : ] [zi~ [ zL] z~~ ]

L

i g~
(4.Z.Z5) ig~

biiminde yazilabi+.ir. Burada C.)' ile gsterilen byklkler ikinci kez birime indirgenmis degerleri gsterniektedir. (4.2.25) ifadesinde, (.)' elemanlari yerine bir adim nce hesaplanan birime indirgenmis degerler kullanilabilir. Gerekten,
1 1
1 et --e

~gi = Vti ~l

-gz ve
.

Vtz -gz

e -r - Vt2 - tVti

----r

e
-r

(4.2.26)

i'

- 19i

-gi - i;l

ig i' - - 2 -~ - -2
(4.2.25) de kullanilarak, U birim matrisi gstermek

bagintilari Z er e

eg]eg2-

~ i

i ~r ~r

1=

Vti

il

[Zi~] [zizJ

J VtzU L[cziJ [ z~J

~ j
L

igi
il

(4.2.27)

i~zU

ig2

ya da~

-gi t
i

i e

-r
i
. .

eg2e 1d e

r -

r II r]J
Vtz Vt

it

zii

Vti

i t2

rzi2 ] "igii
ig2.
l.
i

/'

(4.2.28)

iti

Z21

:: [z2J i i
.

e d i i ir.

B II aa, T cl

vt

2 = tv t i ' i t 2 = t
~

tL ,

Vt i
'Tl e Z

ti
.1.

~
lt-,

O i ma

zere

[zii]

::.Zti

[zIi]

[zl2]

= Zti

[ziz]

[z2i]

= Zti

lZ21J

ve

1Z22]

= Zti [z22] tanimlari yapilirsa,

(4.2.28)

ifadesi~

rI

66

--. r ii.

e
gi

1 -_Te
t

1
r

.".

1t

"-

ii

12-

.i

1q 1

leg2

~r

J-

Z21

t2

%22

ligzJ

(4.2.29)

biimine girer. t = 1 olmasi durumu sebekede nominal eviTme oranina sahip bir transformatrn bulunmasina karsi dsIDektedir. Bu

durum iin (4.2.29) ifadesi

egi

I
.

~r

i=

i [Z11]

riz]
~22]

eg2

i ~rl

L[zzJ

j l ig2J

~gil

(4.2~30)
'.

biimini alir. Bu ise, R referansina gre yazilan u-denklemlerine karsi dsmektedir. Gerekten t:l oldu~undan. l:t evirme orauli fark ideal transfermatr 1:1 oranI i ideal transformatreo, au,mn, olup, devreden ikartilabiiir."O(4.2.29) ve (4.2.30) ba~int:i.larini:n' karsilastirilmasi sonuCu nominal olmayan evirme oranina sahip transformatrlerin bulundugu sebekelerde empedans matrisinin. ayni sebekede nomi~al evirme orani bulunmasi halinde birime indirgenmis degerI er cinsinden R referansina gre hesaplanan ve (4.2.30) ifadesinde grlen empedans matrisine (4.2.29) ifadesindeki gibi ba~li oldu~u grlmektedir. te yandan, gerekte t nin bire ok. yakin olmasi nedeniyle (4.2.29) ve (4.2.30) daki katsayilar ~trislerinin ayni olduklari varsayilabilir. ~U nedenle. nominal olmayan evirme oranli transformatrlerin bulunmasi durumunda, (4.2.29) ifadesi yerine yaklasik olarak
1
egi

- t
2

~r

=
[Z11J [Z12J 1

igi
(4.2.31)

eg

:-r

[Zn]

[Z22J

ig2

ba~int~si kullanilabilir. Benzer bir hesaplama yntemi Kron ve Kirchmayer tarafindan da kullanilmistir(81,92). Bu alismalarda, bu fark ideal transformatrnn etkisi, ok-ulu olarak ele alinan sebekede, ular ile referans arasina, evirme orani l~t olan kavramsal bir ideal transformatr ba~li olmasi biiminde yorumlanmakt ad ir.

4.3.

ILETIM KAYIPLARININ EDILMESi

FORMULASYONU

VE B SABITLERININ

ELDE

Tezin bu blmnde. ayrit 4.3.l'de. iletim kayiplarinin generatr glerine bagli olarak hesabi iin verilen ve D4 ok-ulu elemani ile gsterilen sebeke modeii temel alinarak, bu ok-~lu elemanin gc hesaplanacaktir. Bu g~ bize iletim sistemindeki. toplam kayiplari verecektir. D4 ok-ulu elemaninda g ifadesi generatr akimlari ve ZG empedans'~tris~e bagli olarak

- 67
*
SL

= iG ZGiG

(4.3.1) kompleks simetrik (4.3.2)

Bu Burada ZR ve ZSR matrisler 1 '!

b iiminde be i lid ir +.. Burada Z empedans matrisi b i r ma tr i s o lu p

ZG

= ZR + Z SH
sirasiyla
hermit

biiminde
hermit

verilebilir. matrislerdir.
1 '!

ve ters-

ZR

(Z G

*' + Z G)

ve

* (ZG-ZG)

ZSH

(4.3.3)

biiminde

si

SL

elde.

edilirler.

(4.3.2)

gznne alinirsa, (4.4.1) if ad e(4.3.4)

iG ZHiG + iG ZSHiG

olusan akim vektrdr. verir. Burada iG kompleks byklklerden Hermit ve ters-hermit matrislerle ilgili zellikler gznne alinarak, (4.3.4) de iGZHiG nin reel ve iGZSHiG nin de, saf imajiner olduklari sylenebilir(109). te yandan, (4.3.1) deki g

:i ':11

sLLL =

+ jQ EL ve QL sirasiyla olarak bellidir. iletim

(4.3.5) sisteka~
J,!

biiminde de verilebilir. Burada minin aktif ve reaktif kayiplari (4.3.4)

yip lari.u

ve (4.3.5) karsilastirilirsa~

aktif ve reaktif

*
EL = iCZHiG ve j"L biiminde lerinden, * iCZ'SHiG grlr. Rermit matrisin

(4.3.6)

ii

(4.3.7)
zellik-

ifade ed~lebilec~kieri

ZR = RS + jXk oiarak yazilabilir. Buracia

metrik. (+) (*) isareti ko~pieks eslenik islemini gstermektedir. ma..t:rislerdir. te. Rs yandan

(4.3.8)

reel simetrik ve Xk = reel ters-sig sistemindeki generatr a.kimlari

"1i

!
1 ~ II ii i

i ! i j i J

68

....

"'G

id +

j iq

(4.3.9)

biiminde ifade edilebilir. Burada id ve iq sirasiyla geneTatr~ akiminin enine ve boyuna eksen takimina gre bilesenleridir. (4.3.8) ve (4.3.9) ba~inti1ari gznne alinirsa, (4.3.6)
.T . .T

X
k

.. + J lq ]

PL

= [ id-J

1q

] [ Rs

] [ id

(4

. 3. 1.0

verir. Ek-3'de verilen ifadesi dzenlenerek

R -X-

Teorem

3 ve Teorem

4 yardimi

ile (4.3.10)

i
d

.T . T [
PL = ld lq ]

le

[i~ i~J [5] [::J

(4.3.11)

~-. ~

Rs] [ iqJ

biiminde verilebilir. Burada S , reel simetrik bir matris olup~ aktif kayip hesabi iin yapilacak tm islemler reeldir.. te-yandan ~. ters-hermit matris zelliklerinden ZSR

Rk + j Xs

(4.3.12)

biiminde yazilabilir. simetrik matrislerdir. desi,

.
.

Burada Rk reel ters-simetrik ve xs : reel (4.3.9) ve (4.3.12) yardimiyla (4.3.7) if~-

.. T
i

J QL = [ i d - J biiEini alir. Buradan

R-

q]

[ -K + J

. X

..

s]

[ id + J iq ]

(4.3.13)

reaktif

kayiplar

iin

oT

.T

xs

Rk L
r
~

[ id iq ]

(4.3..14)
d

l[

i~

i :]

[K ]

idL
[

-~

xsJ

L1QJ

lqJ

ba~intisi elde edilir. Burada K c reel simetrik mat ri s, id ve iq da reel sayilardir, (4.3.10) ve (4.3.14) ifadeleri (4.3.5) de yeri~e konulup dzenleme yapii~rsa. iletim sisteminin toplam kompleks kaybi,

69

RS +jX s
S
L

-(Xk-j)

r .; i

'id
+ j
K}
i

- r.T
i

q oT]

rd =[ii]
( -jRk)
Rs +j Xs liq

i (4.3.15)

{S

liqJ

biiminde

elde edilir.

Buraya kadar yapilan incelemeler, generatrlerin akimlarina ba~li olarak yapilmistir. Oysa pratikte kontrol edilebilen ya da llebilen byklkler, generatr gerilimleriyle, generatr gleridir. Generatr akimlari. generatr ikis gc ve gerilimine bagli olarak,

dm

=~ V
m
=

(Pm case m + Q m Sin 9 m )

qm

-1 vm

(-p

S in e

Q C o se

ID

ID

biiminde verilebilir. Burada Pm' Qm' Vm sirasiyla m.generatrn aktif, reaktif ikis glerini ve geriliminin genli~ini gstermektedir. em ise, referans eksen olarak alinan d-ekseni (enine eksen) ile generatr gerilimi arasindaki aiyi gstermektedir. Sekil-4.l4 de triganometrik ba~intiiari aiklayan bir fazr diyagrami verilIDis tir.

'c. ~:

.:::r. al t f:r

1qm

Qm/Vm Sekil-4.14. Generatre iliskin fazr diyagrami

(4.3.16)

bagintilari,

yeniden

dzenlenirse

Idm - Pm.ad m (~m,sm,vm) La = Pm.~qm(e~,sm,vm) .m

(4.3.17)

- 10 -

biiminde

ya%ilabilir.

Burada
(4...3.18)
-

sm = Qm iPm ad -m
ve

= -(Cos&
Vm _m

s Sin m

e ) m

(4.3.19)

-.

.--ii ... ..

Ctq

m =

m (Sine m- s Cos em) m

(4.3.17) deki ve akimlar matrisei olarak

.(4.3.20)
- t~.., , .,. -:-4.)
. ~

olarak

bellidir.

~1
.-i . ,""

-d

ad

a "P q
matrisi. elemanlari

(4.3.21)

biiminde

yazilabilir.

Burada

~d

ald.

a2d...
.i

aNd olan ksegen bir matrisdir. p ise, pT :: [PiP2-. ePNl

clir. te yan d a n ~(4. 3. ii) if a.d e s i

biiidiide-

RS

O
idl [i~ i~ [

-~
O

id

(4.3.22)

PL = ~~ i~J [O

RsJ [ iJ +

J [ iq = ]
kayiplar

Pr.i-H'L2

biiminde iki terime ayrilirsa. nabilir: (403.22) den" .T.T

PL 1 [ 1. d 1. q]

aktif

iki adimda hesapla-

Rs [O
(4.3.21)

O
R s

id.T.

.T
1. d
'

(4.3.23)

[i q~

R s d+
1.

1.

q R s 1. ci

olarak elde edilir. ifadesinden

bagintiiari

kullanilarak,

(4.3.Z3)

P
Li

81:

pT [adJ[ Rs][ad 1 dzenlemelerle

p +

pT

aq][

~s ] [aq J p

(4.3.24) "

bulunur.

Gerekli

(4.3.24)

bagint~si

P = pT Li biimini alir.

RS

ad
(4.3.25)

[ad aq][ O
Benzer yolla.

RsJ[ aq ]
(4.3.22)

P
den

= pT~P

o
p

71

= L2

pT

(4.3.26)

[ad

aq]

[::]

ifadesi

elde

edilir.

Gerek1
T

.dzenlemelerle

(4.3.26)

if ades i

p ~.

- alir.

'DT
~

(4.3.27) A3 P

2 P + p

biimini

Burada
ve.

A2

a:d Xk

aq

A3

aq

Xk

ad

(4.3.28)

olarak bellidir. ne konur sa,

(4.3.25)

ve (4.3.27)

ifadeleri,

(4.3.22.) de yeri-

PL .. PLi +

PL2 .. pT

[~-A2
:Bii i

(4.3.29)
pTBP

ya da

Bi2

... RiN
...
B2N

Pi
p 2' (4.3.30)

B21 B22

PL .. [P i P2 '"

PN]

... . .. . . i: . . .
L 2

--- ,-:; '. 'to,...

-'.,.

...

Ki i

PN

Diimiude elde edilir. Benzer islemlerin re aLt if kayiplar iin de (4.3.14) ifadesinden hareketle- elde edilebilecegi grlmekte-dir. A-nc..ak problem aktif g kaybinin fo-rmule edilmesi oldugundan. reaktif kayip hesabi burada verilmeyec.ektir. Bu hesap referans(110) da verilmistir.

- --

72

. . .

Iletim hatlarindan olusan bir sebekede, herbir ykn t (4.1.3) bagintisiyla tanimiandi~i gibi~ sebekenin topla~ ykne lineer ba~imli oldu~u kabul edilerek dnsm yapilirsa~ kayip hesaplarinda yklerle ilgili varsayimlarda daha fazla esneklil getiren ve (4.1.2) bagintisiyla verilen bir kayip forml aSyon u elde edilebilir. Bu durumda. anilan dnsm Sekil-4.15'de grldg biimde gereklestirilebilir.
I G1 G' I

~ r--------Gi

---

---1
i

ck-u~ i .
i

L
L

Gr,

tJ!~n

(Di)

:(Di )

idter~l
- - -

J
,

_:J

topla m
}".k

---

Sekil-4.lS.

Herbir ykn toplam yk e lineer halinde, tek yke indirgeme

ba~ii olmasi

Dnsm

sonunda

elde edilen

yeni

ok-ulu

eleman,

Sekil-4.1S

de kesik izgilerle beiirlenen (D4)

sebekesi olacaktir. (Di)

ok-

ulusuna kayiplar aisindan esdeger olarak elde edilen~ ok-ulu (D4) ve matematiksel modeli daha nce anlatilanlara benzer bir yolla. Sekil-4.16(b) deki u-graf ve L referansina ba~li olarak. (4.4.31) u-denklemleriyle verilebilir.

G2
Gn"

( Di. )

L
i

9, L 92.
9n

L
.J Lm

L, L2 Lm

L,

Sekil-4.16.

Tek yke

indirgenmis

model

- 73 -

(4 . 3. 31)

u-denk.lemlerinde.,

. v;

'"

[V

Gi

.. V GR ].

vi

[V L.l

o- VU

].

i ~ = [i Gi

i GR ]

ve

(4.3.32)
i~

= [Ioi-'
yardimiyla

~IOM ]

dir.

te yandan, (D4r ok-ulu elemani

ba~intisi
-

iin akt.i.f

gii

(4. 3.31) (4.3.33)

PL - Reel ba~intisiyia
i
.

{t~ZGGiG

+ i~ZLLio Burada,

+ 2 i~ZGLiG} akimiaxL~
'.

verilebilir.

generatr
) =

= P Gi
ana

- j Q Gi
E* . Gi

=p

Gi
o i ara k a n i ml

.( Gi

1 - j Q Gi / P Gi
E* . Gi
i fa d e s i (4.

. CI:i G-i
de. yer in e

(4.3.34)
k o n u r sa,

b i i ir.

(4.

3. 34)

3 . 3 3)

Gl

P
-

Gl
i
:
.

PL

= Reel

{ PG1".PGNirBmnl. [ [
...::' J

r 1 .+fB:. ..B",l.

-'-~D'"

LP GN J

i-

...J

LP GR J

(4. 3. 35 )

olarak

elde

edilir.

Burada,
ai
. Z'

a*
i

mn i.:8

<1*

N. L

i'
.

GG
<Xli

a 1

t..~
ve

TBi'

..BNJ

ZT GL
2 [ Loi'"
lOH]

(4.3.36)

N--

lOl

ZLL
B 00 =

[ lo

i ..

;, HJ

!y,M

olarak

bellidir.

- -- -- ~- -

-74 -

4.4. SISTEMLER ARASI G ALIS-VER1s'LERl HA~INDA

B12

YOKUK

Her bir~ bir ok-ulu eleman olarak gznne alinan a1~-,ebekelerden (farkli g sistemlerinden) olusan bir iletim ,e~2kesinde kayip formlasyonu iin, ok-ulularin matematiksei modelleri, baglanti baralarinin da u olarak tutulmalariyla ~eriiebilir. Gerekten, sebekeler arasindaki g alis-verislerinin de&~c~si . . ~ ok-ulu elemanlarin kayip hesabini etkimektedir. ~ir a1~-,ebeke.' d iger ie rine g ver iyorsa bu gcn sebeke zerinden- ekilmesi., iletim hatlarindaki aktif kayiplari artirmaktadir. Bu aktarilan gcn artmasi (azalmasi) iletim kayiplarini da artiriiiakta (a.Ui.~- ' makta) olup, kayip formlasyonunda grlmelidir.
.' "',,,

:~;)~

,.....

": ~

iii.4

b1

T,

9,

t, t2, A eG
.

G~ ~ (A)
.

T2

~
9n
L

,~
..A

~GG
-=

1G O

Gn
tL toplam

Tm

.~
A eT

(~ )T GT

.zAn

.A'

yk

(4.~.1)

Sekil-4.17.

Alt-sebekenin

tek yke

indirgenmis

modeli

Bu duruma iliskin matematiksel model. ayrit 4.3 de verilen yntemde oidu~u gibi, tm sebeke yknn kavramsal bir L barasina indirgenmesi yoluyla, Sekil-4.l7 (b) deki u-graf ve (4.4.1) deki ud~nkiemleriyie verilebilir. denklemleri (4.4.1) ba~intis1yla verilen ok-ulu elemana iliskin kayip ifadesi, ~-sabitleri cinsinden
.
'"'!'"

...

A BGG

A BGT

PGA

(4.4.2)
p LA = [P A PAJ (BA )T GT

A BTT
PTAJ

7S -

-biiminde

verLLebiiir.

Burzda,

P~A - [PGi

PG2

... PGN] ve

P~A = [PTi

PT2

.-- PTM]

olmak zere

sirasiyla,

Sekil-4.17

(b) u -

grafiniu beiirledigi kapilara iliskin, generatr aktif gleri ve baglanti baralarindan A alt-sebekesine diger alt-sebekeler tarafindan akitilan aktif gleri gstermektedir. RNEK l: Sekil-4.iS de, A ve B ok-ulu elemanlarindan san bir sebeke gsterilmistir. Bu sebekedeki iletim kayiplari sabi a~agida aiklanmistir.
.

oluhe-

~
A

A G,

11 ~

B
~i G,

;, i i

T2

(A)

cQ-.<::>

(8)

G~

Gn
Li

MA; pr Tm

8 Gk L2
tB) nin toplam yk

.i

(A) ninio~m
yk
-:.~ ,

i ii ,i li f 1

. .c -

Se'k:il--4.iS.

tki alt-sebekenin g alis-verisi

_..

i i

Sekil-4.18 deki A ok-ulu elemanina iliskin PLA kayip he~abr' (4.4.%) bagintisiyla verilmistir. Benzer yolla, B ok-ulusu iin de kayip ifadesi,

B BGG P~BJ
(BB) T CT

B BGT r PGB (4.4.3)

PLB

:;

[P~B

t .J

T
~

-.J

biimind~

~eriiebilii.

Burada

-+ P = O ~A. . TB

ya da

TA

= -p TB

= P

(4.4.4)

76 -

dir. Sekil-4.21 PL

deki
+ PLB

sebekede

toplam

ak~if kayip

iiu.'

i -"

, ~

....

-~-'~"';;;..~t.

= PLA

(4.4,."'5)
,.'

:
.

F " '-.

ifadesi yazilabilir. (4.4.4)

ne konular~k
me yap i 1 i r sa.

bagintisi (4.4.2) ve

(4.4..3')

ll;;~y~~:-"
~eni~~
' "',' ..,dO.

elde edilen

bagintilar

(4.4.5) de kullanilip

';~;t..,
-: '" q;.

~..- . ~
"~

;:.:. ..

A EGC TT
P..z, =
t

J i i i

- 7;":$

"t

BA

G.T

:i>Gk.,
,: :l'!

PGA

PGB

pT] AT (BCT)
-

BB CG

i
,

B B

-,- ----:

GT

PGB
ep
~-~ -i--.i

B T4 (BGT)

A -+ B BTT . .BTT

~.'
,.t

.!
i'.~\

1
'

..' MC

(4..~.~~
- -'"~i

.~i

1.

elde edilir. B6ylece, iki ok-ulu elemandan ol usan sebekede ka- !-.' J' yiplar, generat6r gleri ve sebekeler arasindaki g akisina bal- %< li olarak hesaplanmistiy. Sebekeyi olusturan, ok-ulularin sayisinin ikiden daha byk olmasi, islerin daha zorlasmasina neden olmaktadir. Gerekten. ok-ulularin baglanti biimlerinin karmasik hale gelmesi ve baglanti baralarinin sayisinin artmasi, ok-u lu elemanlar arasindaki g alis-verislerini daha karmasik bir duruma getirmektedir. Bu nedenle, bir ok-uludan 6tekilere akitilan aktif gleri ayri AYri gz6nne almak yerine, Sekil-4.l9 da gsterildigi gibi bunlarin yalniz toplamlariyla ilgilenilirse bazi kolayliklar sa~lanmis olur.

i!

Gi

-c:>
Bi PLj

e
1;

-c>

Sekil-4.l9. Bunu gstermek

Alt-sebekenin asa~idaki

gler rnek

aisindan

gsteTilimi

zere,

gznne

alinmistir.

RNEK 2: Sekil-4.20 (a) da. A, B, C ok-u lu larin dan olusan bir sebeke gsterilmistir. Burada, ikiser ikiser gz6nne alinacak alt-sebekelerin aralarindaki g ali.s-ve~isleri yerine, herbiL' alt-sebekeye tekiler tarafindan akitilan (ya da sebekeden ekilen) gler gznne al~nirsa. bu is.lem sebeked{ sanki H ile gsterilen kayipsiz bir bagi~nti alt-sebekesinin varsayilmasi anlamina

77 -

gelir. Bylece, Sekii-4.20 ta) daki seEeke izilebilir. H baglant:!. sebekesi kayipsi..z
dir.
--

(b) deki gibiyeniden

oldu~undan
ETA +PTB+PTC=O

GA. .

..

..GB .
-:--

La

~
"'I

~ ~~

<:;~

if
.

~'\>-

rD~ @
PLA

"'

~"\~

~
P' LSf?c

tf

PTC

0\

V-O
~~c
Sekil-4.20. gsteriien

alt-sebeke

arasindaki

g alis-verisleri

Sekil-4.20 (b.)de verilen sebeke gler aisindan, Sekil-4-.21 de

se.matik.grafla Lfade edilebilir. kavramsat

Sekil~4.2i.

Tm sisteme

g ali-verisi

yorumu

- 78 -

Sekil-4.21 deki grafta~ PTA +PTB

rak, ke~itiem~
P GA P
p GB

+ PTC

= O oldu~u

gznne

&.~C&-

d~nKlemleri
LA
LB

yard~miyia
YA
YB
~
""'"

=
=

P
P

+ p
+ + P p

TA
TB

+ p
+ P

,,)

GC

LC

TC

yC

"J
#
..

+ Py L grlr. Burada,

~-

. t4-,'4~ 7) ~ . "

oldugu P
--

kolayca
P-' .

==
.

olarak

bellidir.

P G = i P Ci PL = ip. Li . ve ,i .T J Bu sonucun den daha fazla ok-;::uJ!ue r 1 i o i a c ag ~ ai. k t ~ r . ~t~" -<' -,

cl~n

o 1u S ~~

Se b-e e ie r i in ::de ge k

~~ T ~~< <
f

:.

-.79 BlM V

S O i~ U C LAR

Bu te~de, devre teorisi kurallari yardimiyL~ ve ok-uLu eleman k~vrami kullanilarak, eLektrik enerj~ sistemlerinin sinsoidal srekli haldeki analizine ynelik alismalar yapilmistir. Bylece, elektrik enerj'i sebekelerinin planlanmasi ve islet ilm eleri sirasinda karsilasilan' sorunlarin zmnde. kullan.Llmakta olan .temel kavramlarin yeni bir ya.klasimla. ve..rilmesi mmkn olmustur.

Elektrik.. sebekelerinin ok-ulu eleman olarak., gznne

a.linmasi

ve

arastirmalarin bu ok-u lun un (u~-graf, u-denklem) b~iminde ve~ilen matematiksel modeline. dayandirilmasi sonucu, ele alinan sebeke problemlerinin genel zmleri elde. edilebilmistir. Bu anlamda, tezde getirilen yenilikler zet olarak asagidaki biimde siralanabilir. Bliylik boyutlu sebekelerin ekonomik isletilmeleri sirasinda baia gerilimlerinin srekli kontrol edilmeleri gerekmektedir. Bu amala, g sistemlerinin isletilmelerinde bara gerilimLerinin hesaplanmasi istenir. Byk boyutlu sebekelerin analizinde, komp~tere uygulamada yararli bir yntem olan Diakoptics konusu bu ned~nle tezde ncelikle ele alinmistir. ngmlerden paralama yoluyla yapilan Diakopticslde(5b), kompter isle~leri sayisini kltmek amaciyla, anali~ sonunda terii alinmasi gereken matrisin tersinin, her adimda dana kk mertebeden matrislerin terslerini~ dlinmasiyla, adim adim hesaElanmasina ynelik bir yntem gelistirilmis ve bir algoritma verilmis,tir. . -

Tezde:ayrica, -gfinmlizdeDiakopticsiten beklenen ama dogrultusunda, dgmlerden gelisigz_~i :biimde paralama yoluyla ciCi, spars~ denklem sisteminin:elde edilebilec.egi gsterilmit:~r..Huyn temde, byk bO'yutlu sebekeye iliskin btn denkiem~ler.. anali4 sonuna kadar tutularak bulunacak olan sparse denklem sisteminin.~ .dgm lerden paralamani-n normal bir sonucu olarak elde edilebilecegi g5sterilmistir. B5ylece, literatrde sparse denklem sistemi elde etmek:iin verilen devrede saglanmasi gereken kosul ve kisLtlamalarin yer almadili gsterilmistir~

Verilen sebekede, sparse olarak elde edilmesi istenen denklem sisteminde; katsayilar matrisinin k6segeni ze.rindeki blok matrislerin ve yan bandlarin (yatay ya da dsey) boyutlarini optimum degerlere getirecek nlemlerin, paralanmanin gereklestirilmeEii sirasinda alinmasinin mmkn oldugu da tezde gsterilmistir. Elektrik sebekelerinde esitli nedenieri~ yapilan degisik-' liklerin bara empedans matrisine yansitilmasi problemiyle ilgili olarak yapilan alismalarda, sebekeye iliskin bara empedans matri-

- 80 s i n i n s ime tr.i k o i.d u ~u var s ayi 1 ma k t1i d ir '. S~ b ek e d e k i d e g i S i k 1 i k 1 e r i n ~an8itiimasi ise ancak bu simetri zel1igiTIin olabilmek.tedii. Doiayisiyl~, bu alisTIlElarkullanilmas-iyla mmkn
empedansmatTisine da ilerisrlen yntemier~ bar8 empedans matrisinin ve/ya da elemanlar arasindaki kuplajlarin simetrik olmadigi hallerdegeerli degildir. ~ara e:mp.edans -mat:,risininsime'trik -olmamasi halinde; sebekede"ki degi.si1c.--i.:i:k1.~'ri'1l -ye'11i, tbara .emp'edansJn8t-risine nasil yansi-' yac"Bgi - ~' ok--u"1.'u- .:eJ.ema-n kavr,ami 'kuJ.i anil'8T.ak tezde g s te r ilmi.s. tir. '. . . - .'. . . ni, . :;:r'e:zde.,' Taetim ;e.bekel!er.:ind:e .1Ileydan.a .gelen iletim kayipiariB--=kats-ayi1..-aT.i (s.a.b.i:t:i-er;j. )y.ar.d:uniy e. yaklasik ola r-ak hesap 1.a1

maya

yairayan-'

,ikayip~..oXIniiJ..a'sY.Dnu

y:e:ni

bii.;ya:klasi.mla ele aliI!.m.J.-

ti'T. L'i,t~.ratiird-e, "gez:i:ne:n (:fi.cating) bir sebekenin topiag~ gre. empedau"~;' matr:isi-ni-n :.bu"lii.nma)1::i.'s1 ,re yandan \k;a,yip hesabinin s~beked e mev.cu t ..rg-ener-a.:t rleIin .,a.k:t::i-x' 'y.kl erine .g r eyap:iJ.zr.8si ni n .arz,u edillDe'szi, .empe.d:an.s .:p:a.I.a1Ile:t:releriDel>.agl i .bi-i kayi'p -modeli i.inAi'i'r. dizi 's:eneke-dnsiimnn':y.apil-ma'siiii ~g-er:ektirmektedir.. .Bu tr dn-' smlerin~ devre teorisinde ~ok-uiu ideal transformatrler kuii~nilmasina karsi dst~ ;fikrinden hareketle, iletim kayiplari; oku xu e 1..ema'Ii . o-k--ui-u de.altTa n.sio.r.mat..r i <.ka vraml ar i k uii ani lar ak yeni biT 7~aki-a'siuJ.a ield-eedilmistir. Bylece J bu konuda yapilan al-is1I1a"l'ar, .:]cavranmasi d.a.:ha ,kolayolan bir biimde v-e alisilmi:s Llotasy.onl-aria.y.enideii ;v,er:ii-mistir. Kayi,pl.arla ilgili olarak, siste-mler aras'J.udaki-g-.aLis-veris durumlari da bu yaklasimlarla aiklanmistir. "Tezi'n Ekkis1I1i'11da. g .sist.emleriniD inceienmesind:e hesap-sa-.gl.ciy:a:u ,birimei'Ildirgeumis(per-uni.t)de~-e.r~~r i:n, bazi %eJ.'ok-ui'u el e1Ila:nlar kuii anil arak bir yorumu yapilmistir.

lamalarda ko1.,ayl::i.k

bazi 1>ToblemleriLI zm1.eriue ok-u.lu eleman kavraminin uygulanmasi ama alindiginda-n, i"l-e-ri ,sTi.en'yn'temlerin kompter uygulamalari gzn.ne alinmamis-i:ir-.Bu :nedenle. -byk:.boyutlu sebekelercie, tezde neri"1'e.zde., enei1.ikie g elektrik sebeke leTindeki lell Diakoptic's"y-nteme -dayalis yk akisi, ekonomik opti-mum"yk '~'kisi gibi -problemlerin programlanmasi '"1til:mistiT,.
' ,

,yklikisi

ve..

iieriye

bira.\,

:ileriye dnkasil aiis-ma~ bugn hala zmlenmemis bii -problem o1.au,alt-sebekelerinnasil tesbit edilecegine iliski'D

1 ~ i i

yntemlerin, '.tezdeki -yeni yaklasimlar

ol a cak tir,.

isi~i

alt1.ndaarastirilmasi

'ir

iSi

EK-I,
.PARALEL~ BA~LANMr-s, OK-ULU EL.EMANLAR

(;'znne alinan n-~lu iki D ve.. lisigzel bir biimde, s~ras1.yle {lt2
numara.lanmis o ls \fIlD1 devresinin ii ucuna, siyle elde edilen n-ulu
rak lel Ba~lanmasl.n

D' devrelerinin u lari

ge-

i- 1 f 2, ,n i in, D devres in in i" ucunun Sek i-I-E. l' de gsterildigi gibi, baglanma- 'Dp devresine. D ve DJ devrelerinin "Para-

...
'

,n} ve {l',21,...,n'} ata-

adl. verilir(79).

"

- ",'"

,,-. , - ,.. - ,... ~

:i
,

\i

: f
L \

t i

,"
i2-n

- - --'""
,/

Dp

Se.k.il-E. 1. D ve

Dt n-u.lularinin

parale

1 ba~lanmas

1.

Burada D ve Di devrelerinin ulari, gel isig~zei,n umaralanmi S oldugundan, bunlarin PQral~l ba~-la.nmalari tek olarak. tani.mlanamaz. Gerekten, par~~el ba.g lama yoluyle' o-rtaya - ik an - es,i tLi Dpde vre leb i~b irlei::indeI1:.' ok r if u-da!"rani 'sLari b-ak 1.mi.n d an , genelolarak farklJ.. z~:llikle1:e sah;.p ol~cakti.r.,
":--:'~' -~~"";"~ ,.;:

-,

Teorem

1: , -,

-'

,._-<-

D ve D' ayni T u-graf~na ve ,D' nn u-denklem1.e.ri. 8'1 ras1.yle.

-

sahip n-ulu

ik-i

devre

olsun.;.

iparalel

Yv

ve

i'

Yf' v'
ve
D'

" '. -

(E. 1.. i. )
- -

biiminde ise.
ip biiminde
ma tr is i)
.

yine T u.-graf.i.na sa~ip otupD baglanmalari.ndan ,o1us:anDp de.vre.~inin.

devralerinin-..

= Yp v P
olan u-denk1emle.rindeki katsaY1.1ar matrisr

(E. 1.2. )
(u--admitans

Yp, :: y
b agi

+ y'
tir.

(E.l.3.)

~ t1.

s 1:.yle ve r ilmi

i
- -82. '-'
Sonu Teorem-l:
-

T u-grafina iiiskin -u-denklem1eri i- Yv b iiminde olan. n-u lu bir D devresinin Y u-adTIlit:ans matrisi Y' degerine ge!:iril-mek isteniyorsa, bunun iin yapilacak isle.m,ayni T -U--gra.iina sahip ve u-denklemleri i'~(Y'-Y)vf Diiminde oian-bir n-u 1 u kavra~ baglanmasindan olusac.,a1:.tir.. sal Dt devresinin ]) ye pa.ra1.el

tki ok-ulu D ve D' devresinin herhangi bir

ni siu1.
p

b ir para1.el bagl a.ma olarak

g-rmek

- 1l1mkndTir.'-

biiI:lde ba~iaGerek ten",,.

devrele~ fark~~ sayida uiara 5ahi~sEler ya ca u sa~iari -ayni oldugu halde, naglantidan sonra baglanmamis uiar~ ka12yo~saf nce her bir devre sz konusu bt.n dgmlere --sahip olacak biimde. ayrik dgmlerle genisietilebiiir. ~ylece D ve Di ok-ulula=i Seki,l-E.2 de-gst:erildigi gibi, paralel yerine, bunlara i1iskin~

eger bu ok-ulu bu ok-ulularin birinin ~ekine ve ayni sayida

baglanmis Da ve D~ devreleri gzann~ alinabiiir.

,
'7 ~~

7
i

,~

i J

,,'.
f

"'
\

~
i

?y~-"
J '\

1 \. \

\.

6'
~

i " i
OJ' .,.

i
,/ J

1\

i \.
\ '\.

, ,,"" D
u

- --

'--

f) r\ ", ""tl - ...

i/. lS' 1

-- -'"

J'

\ J 1 JF ',.i ~.

i' ./!"

Sek il-E.

2.

Lk i ok-u 1unungel isigze 1 bag1.

bir paralel ba~ian~i olarak

an t1.S inin

gsteriLmesi

Da ve D~ genisletilmis ok-ulular~Din ve asagidak.i gibi seilmi., olsunlar:

nce seilir.

Ta u-grafiari
-

ayn~ ~iimd~

yalniz
Ta yoldan,

a~ac1.

D ve a~aci T~

ortak 1.igmle'rini -i ine alan bir ~a D nin btn dgm1erini iine alacak ve'
Di. nn.

aAa

olusturacakbiimde

Benzeri'bir

alacak ve aga elde edilir. T ve TL bu biim1.erde seildik.ten sonra

ikisi de ayni bir Ta u-grafini olusturacak biimde
n is le t ileb iL

genisletile-rek bir T u-gz-af1. bulunur. agaci Di nn btn u-dgmlerini i~ine olusturacak bi-imde genisle~ilerek bir ~t u-gra-fi

arr:i.k,

her
ge-

kalaylikla

irler.. D ve Dr ye iL isk in uc;-graf1ar yukarda se ilen T ve ':rt ~

Eger

u-graflari-ndan
ri gznne dnsmleri

farkli iseler, bunlar terkedilerek T ve TL gsa.fl-aalinir ancak bunlara iiiskin u-denklemlerinin a~a~ yard~m1.yle degistirilmeleri gerekir(56). Daha basit

genellikle herzaman kullanIola.n bir yol da D ve Dt dev1:'elerinin a~tak dgmlerinden birini referans olarak seerek~ n V~ D' nn ka-

~..;-8

3~~ --4.t -

bu ari:ak d~m arasinda ta--Jli.~~ tL-r. Asa~idaki in:celemele.rde de ters i s-ylenmedike b u yol tutuiacakt~rBu kosullar alt~nda, Da ve D~ devrelerinin gen is Le t iii mis Ta u- g3:.4l i na i 1 is 1:tin u -de.nkie.iiile r inde k i k ats ay 1.1 ar ma"Lrisleri_, sirasiyle asagidaki biimlerde olacaktir.
pil-a:riui, bmiL.ar3.:n
/"" /
,, /~/ ,,' ./

teki :dg1i1.le~iyle

i i

-v ~

,.. /."-.
.r

,"
;"

~ / '" , /~ ... / ' /

'/- .//V/ .; .

.iI-~-n v /'./ ,-',/ ",,~/..:a . /f~

y
-

D i

O
"

~ - A---"-' 1';O fO

-;

k~ ~
,~ i.""",,

(E. 1. 4. )

i i r 'i, :\' ~ i iL. :1 ii i

~i ni i, i ~j ~! ~I , i i i
!

Da ve D~ ok-ulula.rini1> ~ale.l ba~la.nma.iar1.ndan olusan Ta u-gr7ifinailiskiau-admitans ma.trisi(Yp)a- ise., ayni

devrenin

(Y) p a

4:

Y +
ct

ortak

dgmlere
k:i.sim.

(E. 1.5.)
i i

!': 'i ,i' I . :; i i i

} iliskin
...,.J a

. b i

i-m.

.-lur.

Sonu Tearem-2.:
~
~

1D;.:-dauklem1exi

u!tt~~in

nin... -4..i. _i~i&ml bur-tm~~~iiirset (E-.l.5.) b~. .r~.i mertebesinde-bir

a;dmitansp~rametreieriyle verilen iki okparalel baglanmalarindan olusan ye.ni ok-u lu elemae ri. er ta.k- b aral~ r gz n iinec- al1..1l mad an. (yok - e d il e r ek )
bag:Lntis1.nda-(a)m.a.tris<~ter~~,_~~i:Ln~s:i.. ile-

g9sterilen
ge.rekir.

ortak

..

-,

- 84 EK-2
BIRtHE lND1RGENMls (PER-US lT) DECERLER1N AiSiNDAN BIR YORUMU DEVRE ~EOR!s1

G s istemlerinin incelenmes inde genell ikle birime -indirgenmis degerlerle hesap yapilmaktadir. Birime indirgenmis dege-rleri'kuilanman~n yararlari ve bunlarin tan~miar1 literatrde ver~lni,tir ( 72 )

'. ".~;

Bir devrede" gerilim, ak~m, grnen g (kVA) ve empedans byklkleri, her b iri iin seilmis olan referans y,a. da temel degerlere ora.nla ifade edileb ii ir. Bu oranlar ondalikli sayilar olarak.elde edilmis olup, bunlara ilgili byklklerin birime ind-ir.genmis degerleri ad~ veriiir. Birime .indixgenmi degerlerle yapilacak hes"ap-

lamalarin, hakiki degerlerle yapilan. hesaplamalara gre bazi stnvarCl:Lr. 1;e yandan geriiim, akim, grnen:g (k VA) -vepe dans birbiriyle ilgili byklkler- olduklarindan, bunlal:'da'Il ne"rhangi ikisi iin seilen temel R.yklkler, teki iki byklgn temel degerlerini belirler. Genelolarak, gerilim ve grnen g (k VA) te me i b ykl kler o larak se iLmek tedir. Byle cef akim ve e1ltpe dans iin temel de~erler de belirlenmis olur. GeTekten, bu temel byklkler sirasiyle, Vt, i~f St ve Zt ile gsteriiirlerse,

ikle ri

er

St = ItVt
bagint~s1.ndan~
St it

ve

Vt

cr

Zt

. it

(E. 2. 1. ) iin (E. 2. 2. )

it ve Zt temel
V
it

degerleri
V2 t
St

ve
Vt

Zt=
.

- =t

ifadeleri elde edilmis olur. Bu byklkler bir fazli Ristem2er i in t an:L ml an mi S o 1 up, b urada ak 1m li yklg. efektif hat baki.mi. gerilim bJyklg de efektif faz-ntr gerilimidir. Yukardaki byklkler, iletim hatlarindan olusan bir sistemin her blgesinde geerlidir. Iletim sisteminde transformatrler bulunuyorsa, St (kVA) temel grnen gc sistemin her blgesinde ayni kalacak biimde, gerilimin temel de~eri, tr an sformat rler in her iki yanlari iin ayri ayri seilecektir. Ancak bu temel gerilimler gelisigzel seilmis oimay~p birbirlerine transformatrlerin evirme oranlari ile baglidir. Bir devrede hakiki degerleriyle verilen u-byklkleri temel degerlere oranlanirsa, birime indirgenmis u-byklkleri ve birime indirgenmis u-empedanslari elde edilmis olur. Bir devrede birime indirgenmis degerlere geilmesi islemi, bu devrenin kapilarina Sekil-E.3(a) da grlen 2-kapili kavramsal elemanin baglanmasiyle saglanabilir. Bu kavramsal elemanin (E.2_3) deki u-denklemlerindeki parametreler,
g

- 1 -Vt

ve

- 1 -T

CE. 2. 4. )

"'t:

olarak bellidir. Bu elemau, genelolarak ne pasif ne de kar~pii! ......

:A.

85

elemau
-Y

de.gi.ldir.
~

'

y
'

LI
.

'

.
r

b.
i,

+ a
g'

v
a

!l-

- - (a L Sekil-E.3.

[ ~J =[

][

- -I

] (I':.2. 3.)

(b) --Birime indi.rgenmis degerlere geis i saglayan kavramsal 2-kap~1~ (3-ulu) eleman ve matematiksel.modeli. birime indirgenmis d'e~rlegstermektedir. rnegin. 2-

.2.3.) ifades inde {v,i} degiskenleri , {v,i} ie~ ise. hakiki by5klkleri
lu
.

elemanlar iin b irime indirgenmis de~erler,

kap 1.1 ari n a
~

2-ulu eleman-

r in

S e k i 1 ~ E.

3 ( a)

dak

k av ra ms

a i

un un

b a

~ lan

ma-

yle elde edilebilir.

Bu durum,

Sekil-E.4

de gsterilmistir.

i.zl
uLu.
yri
-

~~. i

~
ak.

Dot

Yi

A B

il,

[[ir-

(E.2.5.
z!
J

)
ii
!i'

Sekil-E.4.

1 Iki-kapil]. devrelerde birime indirgenmis degerlere ge is-,

:ii j;
:ii iii

ii!

de.vrelerin aralarinda baglanarak olusturduklari sebeke lere birime indirgenmis de~erlerinhesaplanmasi. 2 - u lu elemanlarin
ay r i e 1e a li nar b un la r i n S e k il ~ E . 4. f de g s ter ii d i~i

-.
ii! Iii

g ib i

,w
'"

eSt i.ri.lme
-:'lulu

irim

degerlere e l~~~Q.'
. ..

indirgenme:i.erinden snl~. i~n b~ -durum'

.

yeniden

I'~r i -yol uy 1e yap 1.1ab iL ir.'

j
t . i
i

Gf!re; e lt ten

gsteril~igi gibidir.
J V '" i.y.i i -l l'

Ii. V 12
-

'
i

; Seki i-E. 5 ' de

'0

ayni-biimde
.
.

bir'

,
!
i

..

ik i

:
i

~! .

D,'

+
.

{a ).
, .
ii

i i L - - . 1 v 1

Di,

V"L.. 4L
+

~-~

11
:1

...

j! i: ~i

i .

1 ;;.

D2
.

i i
i

~' ii ~i i'ii ii 11 ,ii .11

i -ll b) L

'f11

+
-

d1

(c) Sekil-E.5.

Aralarinda bagli. 2-ulu elemanlarda birime

iiid irgenmis de gerle re ge is.

i, , j, i ,i i ~

11 ,i i t .
I

i !

-----------

-,

86.'--.

'

Sekil-E..5. te gznne

(b)

de i ve 1 f i1.e .alinirsa bun1ar::.n,

gsterilen k.avra.ms~evlime oran-i

eleman

eJ.-e.AaD1ar-bliJ.ikolan. :biI 'ideal, ""'"'~

1:1

transformatr oiusturduklari. kolayca E.3. deki kavramsal 3-ulunun pcis i:f

bunlar.dan olusan Sekil-E.6.
(a) daki

grlebilir.. De1Bek li.'-"Sek~i--oimamas'1~a~.:i.-i'.'

3-u1u

b'er

_~ama.Ii,k.a'yips:i.%
' "

ve
-'~

pasif bir elemandir.

-.' ,

-'

'- .....--

'r-r
]Hi-yiece,

:-f r\-:~~H;2:?V.~V\.~,
{o}
Sekil-E.~.
verilmis

{b}
- ,

tc 1.
o,

- .
;,""

Kavra~-al
.bir

3-ululari~
islemler

e1degeri
yerine.,'Dli~~e;'

- ." .
"" .-,

devredeki

~a'4ge~~-

kullanilaraK ~U islemler yapila]'iiir' ve ~a."h~s~~:,',' gere.kdege'rlere geilerek 'istenilen sonu'lar e'ide ':e4i.1.e1>iili:<"~eki.l-~.. 7. ~ de. ~ grlen 3-ul u deVTenin kap:i.larinaa. :-&yni ~i.i-ii1li,_'sevi.yes inin bUlundugu 'Vars,aY11.JIl~'S -Ve (E. 2.6.) da.ki -:u-denk1emi~r:ij].e -matematiksel modeli ve-rii-mis tir. ' -,,' , , - ,
V, 1,

mis

aevrei-er

A:

12 V2, .cB +

b-

'

'

R-'-"

-{d)

V,
r

Zll

212
222

[:~]
(b)

[ 221

J [i 2 ]
ii

Sekil-E..
51.1 2-kapi1 kapilarina i

7..

2- kapili

eleman

(E.~b.)

i! lemanin b iriDie ind irgeu-mis es de ~er in iu e lde ed.il1lle'S i~ Sekil-E.4.-de verilen kavramsal 3-ulu elemaniari~ b~glanmasiyle elde edi.1ebilir. Ru islem yapilirsa. ~iri.me indiTgen~i esdeger deV're~il1. ayni u;-,grafa iliskin u-denklem1.eri.

~1
""

[ J
,

~.

- [ zn J [;'12] 1 f ~i [~11J [Z22JJ t::2 J

:Su~ada. Zti

--

f'Zll

-Zti t Zn
= Vti!Iti

:::l[~]

{E 2 .7 ~ ) .

biiminde

elde ,edilir.

olarak sei1mi.st:ir.

Sekil-E.7.(a) da verilen 2-kap11ida~ kapiiarda farkli gezilim seviyelerinin bulundugu var.sayilirsa~ bu durum devrenin iinde transformatrlerin bulun.masinal:.a-z-s-i d-ser. Bu t;r devre1e-rde geki-s.i:1I1lar bu1UDdu~undan.. dgvreuUi tm nelI ikle birbirinden izo.1.e iin ba~a .empedans mat:risinin va.rl1.~i.ndan sz edilemez,. .Bu nedenie, i inae transformatrl.er DUl unan .de~r.eleide, iiine iIu:1i-rgen-mis b de~eriere geilerek, t-ransformatr'yok ed~bilir-. 1iyie~ _bi-rie-_,

i L

f
i t
i i

! ! i t

'~~1-

.~.

i
i

",~

.ft--i)-tr
-

-d~~

~J.ae "iie~k.-

ba~a

l-eri~ e1de. eaRek..ii1aItilu .olur.. .a'rlcl.:a.uai~ :-&~:' ttU'8&naa~~l1

ei-d~ .e~.ii~re~ .e.~i~u te.el. ii&ere.~ ttaii$~onaat'r-b lter- iki
-

..tririai. bir.i1lt d.i.~Bu i~l..iu U&$~i yap~la~&li. .,q:i.da.

-

...,ed.us

i r

t >:

bi~itM--iia-di:'r&.ii.i",
a" S
t

..d.I.~ini

~~iib_U

(\tV&-)

yaui

iiu~ Vt

V.

tt

-s.bit ka.J..)aa.k te..i lerililR-

ierLse'iii:~e S
t

i
...#V'-l
t"i ti

-<

-.-1
ti

.V
t 2
'-

(1..2..8)

bagin~1s1 ~at:3zn

y~:~labilir...
bi.rime

B~d~

Vt

uV t.

dir..

Bua.

i~,
&.ibi.

trau$foro.i.u~...

iudirgeu1Bis e,deitr-'i~

sekll-B-8 .de.:ki.

- --..... i f

vi -

'o

- r--~
~

.1 D

, vi -i
i~:'

-:+
_-1 L__J
(o}

t t t

Zb

J+ t t

L______------Sekil-E.~'

! ~--

L --l

- - -j

i
1

i-- -_J
(b}

1.

~ransformat~n

per-nit

edegerinin

elde

edilmesi 3-u-

Kaskat parametreleri kullanilarak, -lu devre iin u-denklemleri

Sekil-E,,8 (a) daki

-.i. ,," 4.11

i.
-<

gi '

LLL
ai

ZL
'

II
ii
-

i 11/ g2 {E..2.9)
n

iiO

1-

i i

lla.j.
yapilirsa.

<>

b.agintJ.sJ..ylaverilebilir.

ifadesi

Matris

arpimiari.

(E...2...9)
i-i i
[

n. (glla2)ZL 11:::2
.
1

(E.2.10)
1\

i
J

rilg2) O

(ai/a2)n

i r-2

ii
\i

b i i mi il e gir eT.. lar nedeniyle

t:e y a-ncian,

(E. 2 . 8 )

i f a d e s i,

(E. 2 . 4)

de k i

b a ~ :i.n t 1.-

.1 \,
1\

jl
i!! ' t
.

i ;

i!,.
i..

-&8-

9i

&

ng2

ve

a.i

a2

(E.2.11)

verir.
rn

birime

(E.2.ll) ifadesi. (E.2.10) ,da yeri,ne konursa,-transfor1l.&tindirgenmis u-denklemleri. .sekil-E.3 (b) deki u--gr.af
.>,

iin

!!i 1

LL

zb
i

i f.l'.2 i rj.2
Burada ZL -Z ti

(~.2.i2)

#1 J - i O
biiminde

elde edilir. i
gi zb = a 1

ti z =-z L V ti

(E.2.13)
'" ,!

ifadesiyle rn bi:ime

bellidir. Buna gre, sabit evirme oranli transformatindirgenmis esdegeri, Sekil-E.8 (b) deki gibi olur4

Yukarida gzenne alinan g transformatr, kademeli ayara sahipse, bu transformatrn evirme orani l:(n+e::)biiminde yazilabilir. Burada D sabit olup, E herbir ayar kademesinde, transformatrn sekonder sargilarinda yapilan degisikligi ifade etmekte ola~ kk bir sayidir. te yandan,
.

(n+e::)

n (1 +-) n

E:

= n (1 + s) = n
~

(E.2.I4)

yazilabilir.

Burada s = ayar degeri (setting) olarak taniIDIanmis olup, degeri 0.01 mertebesindedir. Bu ned~nle, t bire yakin bir sayidir. (E.2.l4) ifadesine gre, sebekedeki kademeli ayar transformatr, evirme orani l:n olan (nominal (sabit) oranli) bir g transformatr ile. degisken l:t evirme oranl~ bir ideal transformatrn. Sekil-E.9 (b) deki gibi kaskat baglanmasindan olusmus gibi dsnlebilir. Burada t=l olmasi halinde, kademeli ayar transformatrnn, sabit evirme oranli bir ~ransfor~atre dns ece~i aiktir.

'v, 1,

.-

L
!!!

..

.o ft2
tb} i bir eidegeri

(a)

Sekil-E.9.

Kademeli

ayar

transformatrn'yeni

t f >

-: 89 -

Sekil-E.9 (a) da verilen, kademeli ayar transformatr esdegerinde birime indir g enmi s degerler hesaplanirsa, S t ve V t temel degerle-

ri iin, V

tz

= n Volmak
ti

zere,

-1

Vi V t

1
V 2 ti (n+E:)V 1 n V ti

v..., -

----V2
V nV

E: (1 +-) n

VI -= Vt

t .

V 1 -....

t2

oldugu grlr. Bu ise, kademeli ayar transformatrlerinin nominal evirme orani (l:n) ye gre, birime indirgenmis esdegerinin SekilE.lO (a) da oldugu gibi verilebilecegini ifade etmektedir.

yi

i, o Ji

.......

h ~2 ~
+

Y~ h~ o--wi-

+
Q

zb

B
(o )

z' b o
( b)

ni

Sekil-E. io. (a) Kademel i ayar transformatr iin nominal gre birime indirgenmis esdeger ~evre (b) Ayar kademe li transformatrde indirgenmis esde~er devre ikinci

degerlere

defa birime

Sekil-E.lO (a) dan, kademeli ayar transformatar iin, 'nominal degeriere -g6re birime indirgenmis_~egerl~r hesaplanir~a,~elde edilen esde~er devrede sabit oranli transformatrlerde oldugu gibi transform~t6rn btnyle kaybolm~digi grlmektedit.. Sekil-E. lO (b) deki gibi bir devre elde etmek isteniyorsa, ikinci bir birime in= tv olmak zere, dirgeme islemi yapilabilir. Bu asamada v tz ti

s
t bagintisi

v
ti

v t2 (b) deki devrede

(E.2.16)

ti

t2

geerlidir.

Sekil-E.LO

. D
i.

90

Z'

=
C

Zb ) t

-- v ti .
t 1.

zb

( .::.. -- - -

olup~

burada

(zb)t-

Zb

iin

seilen

temel empedans olusturdugu

degeridi~seDeke_~in,

2-ulu ya da ok-ulu elemanlarin bu elemanlarin aralarindaki baglantilarin a) Dogrudan b) Nominal dogruya~ (Sabit) evirme aranli

transformatr oranl~

zeri~den, transfor

c) Naminal olmayan (Degisken) matrleri zerinden

evirme

ayar

yapilmis olmalari durumlarinda birime indirgenmis degerlerle verilen esdeger devreleri, 2-ulu elemanlar iin Sekil-~.ll de top} olarak verilmistir. Benzer bir sekil ok-ulu elemanlar iin de verilebilir.

.:": [3JiVT Z2
.

1 V -1 - ::
+

Z1i

Z2

(a)

z1

L
Z2
{b}

Z1 -':' Z2 5Ji~iG]

Z 1
Sekil-E.ll.

Z 2
(a) Dogrudan
(b )

, Z1

l' y'
...

r
Z2

{C }

dogruya

baglanmis

2-ulu

devreler, zerinden bag .-

Sabit evirme lanmis 2-ulu devreler.

oranl~ transformatr devreler,

(c)

Ayar transformatr zerinden saglanmis 2-ulu

- 91 -

R E F E RAN

S LAR

. f f

(1) Spiiiers,W.R.: On Diakoptics: Tearing an Arbicrary Quart.App1.Math., 23, 2, (1965), 188-190.

System,

i i i i l
i i
t i

~-

(2) Spi11ers,w;R., Asce~M.: Techniques for Analysis of Large Structures, Journal of the Structura1 Division ASCA, ST ii, (1968), 1521-1534. (3) Rose,D.J., willoughby,R.A.: App1ications, 1. Baski~New (4) Tewarson,R.P.: Press, 1973. Sparse Sparse Matrices and Their York, Plenum Press, 1972. 1. Baski, New York, Academic

f
f

~ i
i i i ,
i

Matrices,

(5) Himmelblau,D.M.: Decomposition of Large-Scale Problem s , Amsterdam~ North-Ho11and Publishing Co., 1973.
i

(6) Reid,J.R.: Large Sparse Academic Press, 1971.

Sets

of Linear

Equations,

London,

i i i i i i

(7) Baumann,R.: Same ~ew Aspects on Load-f1ow Calcula~ion: 1Impedance Ma~rix Generation Contro11ed by Network Topology, IEEE Trans. Power App. and Syst. PAS-8S, ll, (1966), 1164 1176. (8) Hachte1,G.D., Brayton;R.K., Tableau Approach to Netyo
i r an s. C i re ui t T li e o r y CT.

~:.: i

~ustavson,F.G.: The Sparse '~~lysis and Design, IEEE '1971), 101-113.

(9) Fugisawa,T., Kuh,E.S., Ohtsuki,T.: A Sparse Matrix Method for Analysis of Piecewise-Linear Resistive Networks,IE[E Trans. Circuit Theor7~ CT-19, 6, (1972), 571-584.
(ID)

Erisman,A.M., .in t.Jl.e Sparse

IEEE Trans.

Spies,.G.E.: Exploiting Proble'm Ch:ar:acteristics Matrix App ro ach to Fre que ney Domain Analysis,
CT.19, 3, (1972):t-.L:.60.-264.-

'Circ.uit'~Theory,

(ll) Weeks,W~T., Jimenez,A.J., Mahoney,G.W., Mehta,D., Qassemzadeh,H., Seott,T.R.: Algorit:hmS'for ASTAP-A Ke:.cwork Analysis Program. IEEE Trans. Circuit Theory, CT-20, 6, (1973), is28 -: 634.
(12) Wing,O.: Sparse Matrix Techniques in Cireuit Ana1ysis. Proceeding of the Fifth. IRANIAN Conferenee on Electrical Engineering 2; (1975 Shiraz), 1516-1531.
'

,(13) Kosturi,R.. Potti,M.S.N.: Piecewise Newton -Raphson Load Flow- An Exac.t method Using Ordered Elimination, IEEE Trans. Power App. and Syst. PAS-9S, 4, (1976), 1244-1252.
i

'i "

i . i i t i t i

- 92 -

(14) A1varado.F.L., Reitan,D.K., Bahari-Kashani,M.: Sparsity Diakoptic Algorithms~ IEEE Trans. Power App. and Syst., 96, 5, (1977), 1450-1459.

in PAS-

(15) Broussolle,F.: State Estimation in Power Systems: Detecting Bad Data Through the Sparse lnverse Matrix Method, IEEE Trans. Power App. and Syst. PAS-97, 3,(1978), 678-682.

(16) Fong,J., Pottle,C.: Parallel Processing of Power System Analysis Prob1ems Via Simple Parallel Microcomputer Structure, IEEE Trans. Power App. and Syst., PAS-97, 5, (1978), 1834 1841.
(17) Director,S.W., Su11ivan,R.L.: A Tableau Approach to POwer System Analysis and Design, Circuit Theory and Applications, 7, (1979), 277-288.

(18) Wu,F.F.: Diakoptic Network Analysis, Power Indust~y Computer App1ication Canierence (1975), New Or1eans, Louisiana. (19) Chua,L.O., Chen,L.K.: Diakoptie and Genera1ized Hybrid Ana1ysis, IEEE Trans. Circuits 5yst., CAS-23, 12 (1976) 694-705. (20) Wu,F.F.: Trans. Solution o~ Large-Seale Networks by Tearing, IEEE Cir~uits,Syst. CAS - 23, 12 (1976). 706-713.

(21) Vincentelli,A.L.S., Chen,L.K., Chua,L.O.: Node-Ieariuc Yodal Analysis, University of Caliiornia, ~erkeley, Electronics Research LaboTatoTY~ Memorandum No. ERL-M 582, (1976). (22) Du1mage,A.L.,
Ha r i c e s, Ma t h.

Meudelsohn,N.S::
C o m p -, 1 6.
C

On the Inversion of Sparse

.4 944 9 6
.

1 9 6 2 ),

(23) Bunch,J.R., Rose,D.J.: Partitioning, Tearing and Modification of Sparse Linear Systems, Journal of Math. Analysis and
App., 48. CL 974), 574- 593.

(24) Baskins,L.,
E 1 im in a t io n

Rose,D.J.:
D i gT a1> h s,

Towar Characterization
S 1 AM J. C o mp u t ., 2, 4,

of Perfect
2 1 7 - 2 24 .

( 1 9 7 3),

(25) Cheung,L.K., Kuh,E.S.: The Bordered Triangular Matrix and Minumum Essential Sets of a Digraph~ IEEE Trans. Circuits and Syst. 21, 5, (1974), 633-639. (26) Ho,C.W., Ruehli,A.E., Brennan,A.P.: The Modified Nodal Approach to Network Analysis~ IEEE Trans. Circuits Syst., CAS-22, 6, (1976), 504-509. (27) Vincentel1i,A.L.S.: A Note on ~ipartite Graphs and Pivot Selection in Sparse Matrices, IEEE Trans. Circuits Syst., CAS-23, 12, (1976), 817-821.

93 -

(28) Vincentelli.A.L.S.: A Graph Theoretical Interpretation of Nonsymmetric Permutation on Sparse M&trices~ Circuit Theory

and Applications. 5, (1977), 139-147.

:29) Vincentelli,A.L.S., Bickart,T.A.: On The Reduction of a Matrix into an Optimal Bordered Triangular Form, IEEE Symp. (1978)~ 76-80.

30) Petrenko~A.L.: A Uniform Approach to Computer Aided Analysis of Large Scale Electronic Networks and Their Subnetworks, ECCTD '78 Proceeding Lausanne, Switzerland l~ (1978)~ 587 591.
:31) Vince~telli~A.L.S.. Bickart.T.A.: Bipartite Graphs Optimal Bordered Triangular Form of a Matrix, IEEE
C ir c u i t s S Y st.. CA S - 26, 1 O , ( i 9 7 9), 8 80890
.

and an Trans.

32) Brameller,A., Allan,R.N., Hamam~Y.M.: Spar~ityi New York, Pitman Pub1ishing Co. 1976.

1. Baski,

33) Vincentelli.A.L.S., Chen,L.K., Chua,L.O.: Three Decomposition - Based Solution Method for Solving a Large System of Linear Equations~ IEn, 1978 Smp. 34) Hajj,I.N.: Sparsity Considerations in Networks and Systems, IEEE Trans. Circuits Syst., CAS-27. 5~ (1980),351 - 367.
-

35} Kron,G.: A Method of Solving Very Large Physi~al Easy Stages Proceedings of the I-R-E. 42~(1954).

Systems in 680-686.

36) Branin,F.H.: Kron's ~ethod ~f Tearing and its Applications, IBM Technical Note. 11, (1958), 1-75. 37) B~anin,F.R.: The Relation Between Kron's M~thod and the Classical Methods of Network Analysis, IBH Technical Publication 29, (1959), 1-29.
38) Branin,F.H.: Ma~h.ine Analys.is of Net.works, IliM Techuical Note, 7, (1961), 1-39.

39) Kron,G.: Diakoprics; The PiecewiseSolutiou of Large-Scale Systems, 1. Bask~. London, Macdonald, 1963. 40) Happ)H.H.: Z Diacoptics-Toru Subdivisions Radially Attached. IEEE Trans. Power App. and Syst. PAS-86~ 6 (1961), 751-769. 41) Brown.H,E., Carter,G.K.. Happ,R.H., P~rsQn.C.E.: i-Matrix Algorithms in Load-Flow Programs, lEE! Trans. Power App, and Syst., PAS-87, 3, (1968), 807-814.

- 94 -

(42) Andretieh,R.G., Brown,H.E., Bapp.H.H., Person,G.E.: The Preeewise Solution of the Impedenee Matrix Load-Flow, IEEE Trans. Power AP1>- and Syst., PAS-87, 10, (1968), 1877-1882. (43) Brameiier,A., John,M.N., for Eleetrical Networks, 1959.
(44)

Scott,M.R.: Practical Diakoptics 1. Baski, LOTIdon, Chapman Hall Ltd

Happ,H.H. :'Diakop1:ics
App. and Syst., 89, 7~

and Piecewise
(1970),

Methods, IEEE Trans. Powe

1373-1382.

(45) Andretich~R.G., Hansen,D.H., Brown,H.E., Happ,H.H.: Piecewise Load-Flow Solu~ions of Very Large Size Networks, IEEE Trans. Circuit Syst., CAS-90, 3, (1971), 950-961. (46) Happ,H.H., Young,e.C.: Tearing Algorithms for Large-Scale Network Programs. IEEE Trans. PoweT App. and Syst., PAS-90,
6, (1 971), 2639- 2649.

(47) Happ,H.H.: Diakoptics and Networks,I. Aeademie Press, 1971.

(48) Happ,H.H.:
T :r--ans
. -~.

Baski, New York,

IEEE
.

Mutti-Level
~
.

Tearing
S y st.

and Applications,
(1 9 7 3 ),

o ~

Ap p.

an d

PAS - 9 2,

7 2 5- 73 3

(49) Happ,H.H.: Gabriel Kron and Systems York, Union College Press, 1973.

Theory,

1. Baski,

New

(50) Happ,H.R.: Diakoptics-The Solution of System Problems by Tearing, Proceedings of the IEEE, 62, 7, (1974) 930-940. (51) Carre,B.A.: Solution of Load-Flo~ Problems Systems Into Trees, IEEE Trans. Power App. 87, ii, (1968, 1931-1937. by Partitioning and Syst. PAS-

(52) Schmili,J.V.: New Scbeme Applicable to Network Ana1ysis Studies Diakoptics and Other Fields, IEEE Trans. Power App. and Syst. PAS-86, ii, (1967), 1437-1448. (53) Wing,O.: On Kron's Method for Multiterminal Element Network IEEE. Trans. Circuit Theory, CT-20, 12, (1973), 175-177.
( 54) Guar d aba s s i

, G .,

Vi n c e n tel

i i

, A . L . S.: A Two-L e ve i
CAS 2 3,

for Tea r i n g, 783-791. (55) Chandrashekat,M.,

i EEE Tran s.

Ci r c u i t s SYst.

s A i go r i t h m

i 2,

(1 976 ) ,

Kesevan,R.K.: GTapb-Theoretic State Model for ~he Piecewise.Analysis of Large-Scale Electrical Networks, 'Circuit Tbeory and Applications, 5, (1977), 23-34.

- 95- -

56)

Tokad~Y.: Devre Analizi Dersleri, KiSLm II, Istanbul, Mh. v~ Him. Fakltesi Yayinlari 120, 1977.

1.T..

57) Tinney,W.F., Wa1ker,J.W.: Direct Solutions of Sparse Network Equations by OptimEllY Ordered Triangular Factoriz4tion,

Proceed ing of IEEE 55,

58)

ll,

( i 96 7 ),

i 8o 1-18 o 9 .

'

Ogbuobiri,E.C.,

Tinney,W.f., Walker,J.W.:
Elimination PAS - 89, 1,
for Tearing
S Y st.., CA

Sparsity-Directed

Decomposition for Gaussian Trans. Power Ap p. an cl SYst.

59)

on Matrices, lEEE ( i 9 7 o ), i 4 1 -1 S o . An Efficient

Large-Scale
S - 2 4,

Vincenteiii,A.L.S.,
Heuristic
wo r k s,

Chen,L.K.,
Algorithm
.

Chua,L.O.:

Cluster
II EE Tran s

Net(i 9 7 7 ) ,

C i r c u i t s

12 ,

709-717. 60) Irisarri,G., Sasson,A.M.,

Algorithm for Sparse p o we r Ap p. an cl SYst.

61)

Hodges,S.Y.: An Optimal Drdering Matr ix Appl ic.ations, IEEE Trans. PAS - 9 7, 6, ( 1 9 7 8 ), 22 5 3 - 226 i .

EL-Abiad,A.H.:
ca t i o n o f. S c lut

Algrithms
io n
(TDver

for Direct
t e cl )

Mutual Conf.; 62)

Impedances, IEEE Proc. Phoenix, Ariz., (1963),

Computation and ModifiMatrices 6f Networks Ineluding Power Ind. Computer Appl. 150-166. in Power System

Stagg,G.W., EI-Abiad,A.H.: Analysis, London, Mc Graw

Computer Methods Hill, 1968.

63) Reitan,D.K., Kruempel,K.C.: Modification of the Bus Impedanc.e M.a.trix.for System Changes Invslving Mutual Coupling, P-rnc.ee.din:gs~ the LEEE, (A.ugust 1969).,1432-1433. o 64) Storry,J.O., 77. Brown,H.E.: An Improved Method of Inearparating

Hu.:t:ual Co;uplings in S.ingle.-PhaseShort:-Circuit Ca1c.ulation-s, IE.R.E Trans. Power A:pp. and Sys.t., PAS-89, 1, (1970), 71

65)

Simulaten.ous Solution of Line-Out and Open-End Circ.uLts, lEEE Trans. Power App. and Lin.e.-to-Gi:ound Sho-rt S y st. y PAS 89, 6, ( 19 7 O), 122 0-12 25 Ta.sri~D---C.-:.

66)

Dy Liacc.a,T_K_,
an d SY st. PAS

Ramarao,K.A.:

Short-Circuit
1226

Calculations

for

Multiiine Switc.hing and En~ Faults, IEEE Trans. Power App.

- 89,

6,

( 19 7 O),

- 1 23 7 .

67)

Retian,D.K.: A Ciarification on Bus-Cut Diakoptics, ings of the IEEE~ January (1973), 127-129.

Proceed-

68) Reitan,D.K.: A New Method Us ing The ~us-Impedance Model fo~ Short-Circ~it Cal cu la tion B, Proceedings IE EE 6 8, 8 , ( 19 8 O), 1 O2 7- i o 3 o .

Matrix of the

- 96-

(69) Statt,B., Tarkan,D.: Elektrik Enerji Sebekeleri zmlerinde Modern M~todlar, Ankara, O.D.T.. Mh. Fak1tesi~Yayin No: 24, 1969. (70) Knigbt,U.G.: Power Systems Engineering Baski, Oxford, Pergamon Press, 1974. and Mathematics, II.

(71) Brown,H.: Solution or Large Networks by Matrix Baski New Yotk, John Wiley-Sons, Ine., 1975.

Methods,

1.

(72) Stevenson,W.D.: Elements of POwer System Ana1ysis, Tokyo, Mc Graw-Hill Kogakusha, Ltd., 1975. (73) Chandrasekaran,A.: Ineorporating the Mutua1Coupling Bus Impedance Matrix of Power Networks, IEEE Proe. (1976) 618-620. (74) E1gerd,O.I.: E1ectric New York, McGraw-Ril1 Energy Systems ~heory~ Eook Company (1971).

3. Baski,

in the ISCAS

An Introductioi

(75) Chen,M.S., Obba,Y., Reynolds,L., Dickson,W.~.: Losses in Eleetrical Power Systems, E1ectric Power Systems Research, 1, I, (1977), 9-19.

(76) Shoults,R.R., Grady,W.M.,He1mick,S.: An Efficient Metnod for Computing Formula Cofficients ~a8ed Upon the Method of
L e as t S q uar e s, iE E E Tr an s. P o TNe r App.:

and

Sy st.,

PAS

- 9 6,

3,

(1979)

841-854.

(77) Kron,G.: Tensorial Analysis of Integrated Transmission Systems, Part l. The Six Basic Reference Frames AIEE Trans. 70, (1951); 1239-1248. (78) Kron,G.: Tensorial Analysis of Integrated Transmission Systems, Part TV: The Interconnection of Transmission System AIEE Trans., 72, Part III, (1953), 827-838.
(79) .Tokad,Y.: Foundations of Passive Electrical Network Synthes is; Vol.I, Ankara, M.E.T.U. Faculty of Engineering pup1icat i o n, Yay in No 4 1, 1 9 72
. :"-

(80) Koenig,H.E., Tokad,Y., Kesavan,R.K.: Analysis of Diserete Physical Systems, New York, McGraw-Ri1i Book Company, (1967

(81) Kirchmayer,L.K.: Economic Operation of Power Systems, New York, John Wiley Sons, Ine., 1958.
(82) George,E.E.: 62, (1943), Intrasystem 153-158. Transmission Losses,AIEE Trans.,

- 97-

(83) Ward,J.B., Eaton,J.R., Hale,H.W.: Total and Incremental Losses in Power Transmission Networks, AIEE Trans., 69, (1950), 626-632. (84) Kirchmayer,L.K.,
t alL o s s e s in Tr

Stagg,G.W.:
an s mi s s io n

Analysis
S y s t e i!l 1 s

of Total
T ran s
')

and Incremen7O
"

A iE E

(1 9 5 1 ) ,

i197-1205. (85) Glimn~A.F.,

For IDula s Ma

Habermann,R.,
d e E a sy ~ A iE E

Kirchmayer,L.K.,
Tr a n s. 7 2, Par t

Stagg,G.W.:
i i I, (1 9 5 3 ),

Loss
7 3 O
-

735.

(86) Early,E.D., Watson,R.E.: A New Method of Determining Constants for the General Transmission Lass Equation)AIEE
T ran s ., 74, Par t i i I, ( 1956 ), 14 1 7 - i 42 i .

(87) Kirchmayer,L.K., Happ,H.H., Stagg,G.W., Hohenstein,J.F.: Direct Calculation of Transmission Loss Formula-I) AIEE Trans. Part III, Power App. and Syst. 79, (1960), 962-969. (88) Despotovic,S.T.: A Quick Method for Developing Lass F~rmula, AIEE Trans. Part III, Power App. (1960), 707-711. a Transmission and Syst., 79,

(89) Happ,R.H.: Analysis of Networks With Complex Autotransformers I-The Driving Point and Transfer Impedance Matrix, lEEE Trans
p o we r Ap p. an d S y st. PAS
- 8 2
,

(1 96 3 ),

75- 81

(90) Happ,R.H.: Aualysis of Networks wi~h Complex Autotransformers II-Relations Between All -Open- Path and Open-Path-ClosedPath Impedance Matrices, IEEE Trans. Power App. and Syst. PAS-82, (1963), 958 - 965. (91) Biii,A.F.~ Stevenson,R.D.: A New Method of Determining Lass Caefficients,lEEE Trans. Power App. and Syst., PA?-87, 7 (1968), 1548-1553. (92) Kron~G.: Tensoria1 Analysis of Integrated Transmission Systems Part II. Off-Nominal Turn Ratios,AIEE Trans., 71, Part III, (1952) 505-512.
(93) George,E.E.. Page,H.W., Ward,J.B.: Co-ordination Ca st and Transmission Lass by Use of the Network Determine Plant Loading Sc he dul es , AlE E Trans., 1152-1163. of Fue1 Ana1yzer to 48, (1949),

(94) Kirchmayer,L.K.,

Stagg,G.W.: Evaluation of Methods of Co

ordinaring Incremental Fue1 Co st and Incremental Transmission Losses, AlE E Trans., 71, Part III, (1952), 513-521.

(95) Imburgia,C.A., Kirchmayer,L.K., Stagg,G.W.: A Transmission Lass Penalty Factor Computer, AIEE Trans., 73, Part III-A, (1954), 567-570.

-~9"8:':

(96) Kron,G.: Tensorial Analys~s of Integrated Transmission Systems. Part III: The Hprimitive" DivisionttATKE ir.ans

71..
'

Part III., (1952), 814-822.

(97) Giimn,A.F.. Kirc.hmayer,L.:K.. Stagg,.G.W.:-Ana-iy~is of Losses in Interc.onnec.ted Systems, AIEE _Trans., 71'~Part III... ' (1952), 796-808.
(98)

Glimn,A.F., Kirchmayer,L.K.,
in Loop-Interc.onnected
( i 9 5 3). 944 -,9 S 3.
-

Stagg,G.W.: Analysis of Losses-AIEE Trans. 72, ~art III,

Systems,

(99) Happ,H.H., Undril,J~M.: Mu.lticomputer Configurations' and Diakoptics: Real Power Flow in Power Pools, TEEE "Trans. Power App. and Syst., PAS-BB, 6, (1969), 789-796.
(100)

Brit:ton.J.P.: Improved Ar.ea

Method Load-Flows, IEEE

Interc1iange Control .for Newton's

Power App. and Syst., PAS-8B,
'

Trans.

io , (i969),15 77-15 79.

(101) Happ,H.H.: Multicomputer Configurations and Diakop-tics= Dispatch of Real Po_er in Power Pools,IEEE Trans- Power and Syst. PAS-B8, 5, (1969)" 764-772.
Hap p . H~. H.: T lie i n ter are a. Ha t r i x: A T ie L in e F 1 ovMo d elf

App.

( 1 02)

crr

Power Pools, lEEE (1971), 36-45.

Trans.

Power

App.

and Syst.

PAS-gO,

i~

(103) Aldrich,J.F., Happ,H.H., L~uer~J.F.: Multi-Area Dicpatcli~ lEEE Trans. Power App. and Syst., PAS-90, 6, (1971). 2661 2670.
(104) and Control of Large Interccnnecterl Power Sys teinsr IEKE Trans. Circu it Theo ry" CT-20, 3, ~(i97 3) , 212-222. Happ,H.B.: The Operation

(105) Happ~H.H.: Power Pools and Supergools] IEEE Spectrum 1973). 54-61.
(106)
(107)

(March

Happ"H.H.~

Optimal

Power

Dispach-A

Compreliensive

Survey,

IEEE Trans. Power App. and Syst. PA.S-96 , 3,

IEEE

(1977).,

841-854.

Hockman,Toolston,Harker: La.ss Formila Dete.rmination by ct. Nev Method. Trans Power App. and Syst:.PAS-BO, (1961) 1>1090-1101.

(108) Dimo,P.: Nodol Analysis of Power Systems, Tunbridge ~ells. Kent (England), Abocus Press~ (1975). (109) Hohn.F.E.: Elementary Matrix Algebra, Prentice-Hall, (1961).

(110) Kaypmaz.A.: Elektrik Enerji Sistemlerinde Iletim KayiplArinin Formle Edilmesine Yeni Bir Bakl.s. TBITAK VII. Bili-m Kongresinde teblig edilmistir, KusadasLs Ekim (1980).

TE

S E K K O R

Bu tezi n hazirlanmasinda, degerli olany fikir ve nerileri kiymetli

byk

yardimlarinL

grdgm~ destek Iokad'a

ile tezin hocam,

her asamasinda

iyi insan,

Sayin

Prof. Dr. Yilmaz

tesekkliril bir bor bilirim.

Ayrica yardimci olan

tezimin de~erii ederim.

hazirlanmasi arkadasim.

sresince Sayin

bana

her konuda Akakaya'

Do.Dr.Ergfii

ya da tesekkr

Teze kin kr ilgisini ederim.

baslamam

iin beni

tesvik

eden

ve daha

sonra

yatesek-

gBrdUgfim, hocam

Prof.Dr~Kemal

Sario~lu'na

te yandan manevi

tezimin

hazirlanmasinda esime

bana

yar~1mci ederim.

olan,

g ve destek

sa~layan

de tesekkr

o Z

GE

C M

1 S

Adnan ta V~ lise

Kaypmaz

1944 yilinda Erzincan'da girdi. oldu. 1972

Erzincan'da tamamladi. Subatinda

dogdu. 1965'de

tlk,

or-

grenimini

1.T.U. Kuvvet-

Elektrik Li Akim

Fakltesine Kolundan

Fakltenin nce,

mezun Fakltesi alisan

Mezuniyetten

bir sre, Yardimci 1.T.V.Mh. Krssne

o i an

t.T.U.Elektrik Asistan olarak

Elektroteknik Kaypmaz, Elektrik

1 ik

Krssnde 1972 yilinda

Adnan

Him.Fakltesi
a s i s tan o i a r ~ k

Elektrik
gir d i
.

Blm,
H a i en

Tesisleri
gr e v i

a s i s tan

s {;rm e k t e

Adnan

Kaypmaz

evli ve iki ocuk

babasidir.