RSK DEERLENDRMES YNTEMLER

NDEKLER BLM 4 - RSK DEERLENDRME METODOLOJLER ................................... 4 4.1. Giri :.......................................................................................................... 4 Risk deerlendirme formlarnda yer almas gerekli ortak bilgiler................ 6 4.2. Risk Haritas .............................................................................................. 7 4.2.1 Makro Ayrtrma Algoritmas : .............................................................. 7 Acil Eylem Plan Hazrlanmas ....................................................................... 8 4.2.2 Mikro Ayrtrma Algoritmas : ............................................................. 10 4.2.2.1. Yap Malzemesi Ve/Veya Eleman Yanclk Snflamas ............. 11 Patlayc Ortam Oluabilecek Yerler:..................................................... 12 Tehlikeli yerlerin snflandrlmas .......................................................... 14 Bu snflandrmalara Gre Kullanlacak Ekipmanlarn Snflar;............. 15 4.2.2.2. Ekipman zellikli Bilgi Bankas: ................................................... 15 4.2.2.3. Proses nitesi Bilgi Bankas: ....................................................... 17 Proses nitesi Tehlike Derecelendirme ................................................ 18 1. Tesis alt-blmleri.......................................................................... 18 2. Yangn ve patlama indeksi f ve toksitite indeksi tnin belirlenmesi . 19 3. Malzeme Katsays (MF)nin saptanmas....................................... 20 4. Genel proses tehlikelerinin belirlenmesi ........................................ 21 5. zel Proses Tehlikelerinin Belirlenmesi......................................... 23 6. Tehlike Snflamas ........................................................................ 23 4.2.2.4. Materyal zellikli Bilgi Bankas .................................................... 24 Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmas (MSDS) .................. 24 NFPA Tehlike aretleme Sistemi.......................................................... 26 The National Fire Protection Association (NFPA) Tehlike Derecelendirme Endeksi ....................................................................... 27 HMIS (Hazardous Material Identification System) Tehlike Snflamas.. 30 Dow ve MOND Yangn ve Patlama ve Toksitite ndeksi (Dow FEI MOND FEI) Dow ve MOND Yangn ve Patlama ndeksi (Dow FEI) ..... 31 Mond Yangn, Patlama ve Toksisite ndeksi (Mond FETI)..................... 32 Kaza/Olay ve Salk Kaytlarnn Oluturulmas.................................... 32 letme/yeri Analizi.............................................................................. 37 aretlemeler ......................................................................................... 38 4.3. n Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis - PHA) .................. 41 4.4. Gvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) .................................. 42 Yap: ............................................................................................................. 42 Tehlikelerin Tanmlanmas: .......................................................................... 42 Risklere Deer Biilmesi:.............................................................................. 43 Gvenlik ls nerisi: .............................................................................. 43 4.5. Olursa Ne Olur? (What f..?) ................................................................... 44 4.6. eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists):............................................................................... 45 4.7. Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA)): .................... 47 4.8. Risk Deerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix): ......................................................................................................................... 50 4.8.1. L Tipi Matris :...................................................................................... 50 4.8.2. ok Deikenli X Tipi Matris Diyagram ............................................. 52 4.9. Tehlike ve letilebilme almas Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) : .......................................................................................... 55 4.10. Hata Aac Analizi Metodolojisi (Fault Tree Analysis-FTA) :............. 61

FTA aamalar.............................................................................................. 63 FTA DYAGRAMLARINDA KULLANILAN SEMBOLLER ............................. 64 Aa Stratejileri ve Yaplar....................................................................... 64 SEMBOLLER............................................................................................ 65 FTA DYAGRAMININ YAPILANDIRILMASI ................................................. 66 KANTTATF ANALZ ................................................................................... 66 GVENRLK VE HATA OLASILIK BALANTILARI.................................... 66 KALTATF ANALZ: ..................................................................................... 68 MNMAL CUT SET :................................................................................. 68 PATH SET: ............................................................................................... 73 4.11. Olas Hata Trleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (Failure Mode and Effects Analysis- FMEA):............................................................................... 73 1. Sistem FMEA: .......................................................................................... 74 2. Tasarm FMEA: ........................................................................................ 74 3. Proses FMEA: .......................................................................................... 74 4. Servis FMEA: ........................................................................................... 75 Hata Tr ve Etki Analizi dokuz temel aamalar: ........................................ 75 Muhtemel Zarar Modu .................................................................................. 76 Zararlarn Etkileri- Sonular:........................................................................ 76 4.12. Gvenlik Denetimi (Safety Audit)......................................................... 78 Denetleme Prosedrnn Gelitirilmesi: ...................................................... 79 Gvenlii Denetim Sistematii ve Yrtm:............................................ 79 Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma ve statistiksel Kayt Oluturulmas.. 80 Kaza/Olay/Meslek Hastal Kayt Analizleri................................................. 80 a.Olgu Hz: .................................................................................................. 80 b. Kazas Sklk Hz:................................................................................. 81 c. Kazas Arlk Hz: ............................................................................... 81 d) Mal Hasar Frekans: ................................................................................. 82 e) Mal Hasar Fiat iddet Frekans:.............................................................. 82 4.13. Olay Aac Analizi (Event Tree Analysis - ETA) ................................. 86 Olay Aac Analizi ( Genel Durum);.............................................................. 87 Olay Aac Analizi (Bernoulli Modeli);........................................................... 87 Olay Aacndan Hata Aacna Transformasyon: ......................................... 88 4.14. Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis) ................... 89 Neden Sonu Analizinin avantajlar;.......................................................... 90 Neden Sonu Analizi Limitleri;................................................................... 90 4.15. Tehlike Snflandrma ve Derecelendirme ........................................... 91 Gvenlik lmleme Sistemi (SIS) Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL)...... 91 Risk Matris ile SIL; ( ANSI/ISA S84.01 ve IEC 1508/IEC/1511(Draft)) ......... 93 a) ki boyutlu SIL Matrisi;........................................................................... 93 b) boyutlu risk matrisi;.......................................................................... 93 Risk Grafii ile SIL; (IEC 61508) ............................................................... 94 SIL Kantitatif Analizi: ................................................................................. 96 SIL Kollektif Zorunlu Seimi; ..................................................................... 97

BLM 4 - RSK DEERLENDRME METODOLOJLER

4.1. Giri :
ki temel risk analizi yntemi mevcuttur. Bunlar, kantitatif (quantitative) ve kalitatif (qualitative)yntemlerdir. Kantitatif risk analizi, riski hesaplarken saysal yntemlere bavurur. Kalitatif risk analizinde tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi deerlere saysal deerler verilir ve bu deerler matematiksel ve mantksal metotlar ile proses edilip risk deeri bulunur. Risk = Tehditin Olma htimali (likelihood) * Tehditin Etkisi (impact) forml kalitatif risk analizinin temel formldr. Dier temel risk analizi yntemi ise kalitatif risk analizidir. Kalitatif risk analizi riski hesaplarken ve ifade ederken numerik deerler yerine yksek, ok yksek gibi tanmlayc deerler kullanr. Risk analizi metodolojileri, risk analizi srecinin matematiksel ilemler ve yorumlarnn yapld ekirdek ksmdr. Aadaki belli bal risk metodolojileri incelenecektir.

Risk Haritas Balang Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA) Gvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) What if..? : eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Risk Deerlendirme Karar Matris Metedolojisi( Risk Assessment Decision Matrix) a) L Tipi Matris b) ok Deiskenli X Tipi Matris Diyagram Tehlike ve letilebilme almas Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) : Tehlike Derecelendirme ndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index) Hzl Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor) Hata Aac Analizi Metodolojisi HAA (Fault Tree Analysis-FTA) Olas Hata Trleri ve Etki Analizi Metodolojisi HTEA/OHTEA (Failure Mode and Effects Analysis- Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMEA/FMECA) Gvenlik Denetimi (Safety Audit) Olay Aac Analizi (Event Tree Analysis - ETA) Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis)

Tablo-5a Risk Deerlendirme Metedolojileri Karlatrma Tablosu-1 Kriterler What if? PHA Orta JSA ok fazla ile Tim almas Check List Orta HAZOP ok fazla FMEA/ FMECA ok fazla Tim almas

Gerekli Dkman ok Az htiyac

Tim Bir Analist ile Bir Analist almas Yaplabilir Yaplabilir Tim Orta dzey Orta Liderinin deneyim deneyim Tecrbesi Kalitatif/ Kalitatif Kantitatif zel Bir Basit Brana prosedrl Ynelik iler Uygulama Risklerin Baar belirlenmesi Oran aamasnda tek bana yeterli deildir. Tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir. Kalitatif Her uyar

Tim almas Tim almas

dzey ok fazla Orta Dzey ok deneyim Deneyim deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif

fazla ok fazla deneyim Kalitatif Elektrik/ Makina Hizmet Analiz ncesinde, FTA yaplmas baar orann artrr.

sektre Her sektre Her uyar uyar

sektre Kimya endstrisi Olduka zor bir yntemdir, yksek tecrbe ve takm yelerinin yksek performansn gerektirir.

Birincil risk zellikle eklistlerin deerlendirme kiilerin uzman yntemidir. grev kiilere Risklerin tanmlar iyi hazrlatlmas belirlenmesi yaplmsa halinde aamasnda tek baar baar oran bana yeterli salanabilir. deiir. deildir. Tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir.

RSK DEERLENDRME METEDOLOJLER Tablo-5b Risk Deerlendirme Metedolojileri Karlatrma Tablosu-2 Gvenlik Denetimi L Matris
ok Az

Kriterler

FTA
ok fazla

ETA
ok fazla Tim almas

Tipi X Tipi Neden Matris Sonu Analizi

ok fazla ok fazla

Gerekli Dkman ok Az htiyac

Tim Bir Analist ile Tim almas almas Yaplabilir Tim Orta dzey ok Liderinin deneyim deneyim Tecrbesi Kalitatif/ Kalitatif Kantitatif zel Bir Her Brana uyar Ynelik Kalitatif/ Kantitatif

Bir Analist ile Tim almas Tim almas Yaplabilir fazla

fazla ok deneyim Kalitatif/ Kantitatif

fazla Orta dzey ok fazla ok deneyim deneyim deneyim Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif

Basit sektre Her sektre uyar Her sektre uyar prosedrl iler Yksek tecrbe ve takm yelerinin yksek performansn gerektirir. Risklerin belirlenmesinde ok etkili bir yntemdir. Yksek tecrbe ve takm yelerinin yksek performansn gerektirir. Risklerin belirlenmesinde ok etkili bir yntemdir. Basit prosedrl ilerde uygulanabilir, tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir

Her sektre uyar, ancak Her sektre zellikle kimya uyar sektrnde kullanlr Tm sektrlerde rahatlkla uygulanr, tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir. Yksek tecrbe ve takm yelerinin yksek performansn gerektirir. Risklerin belirlenmesinde ok etkili bir yntemdir.

Uygulama Risklerin Baar belirlenmesi Oran aamasnda tek bana yeterli deildir. Tm sektrlerde rahatlkla uygulanr, tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir.

Bu metodlar birbirinden ayran en nemli farklar, risk deerini bulmak iin kullandklar kendilerine has metodlardr. Metedolojilerin karlatrlmas Tablo- 5 a ve b'de verilmitir. Tablo ierisinde kalitatif ve kantitatif yntemlerinin farklar ve uygulanabilecekleri sektrler ve uygulayacak analistlerin tecrbe gereksinimleri belirtilmitir.

Risk deerlendirme formlarnda yer almas gerekli ortak bilgiler

1) Proses/Sistem Ad : Analizi yaplacak olan proses/sistemin referans numaras varsa yazlr, yoksa ksa bir tanm yaplr. (rnein; kaynakhane, galvanizhane, montaj blm, boyahane vb.) 2) Alt Sistem : Eer proses veya sistemin bir alt sistemi iin analiz yaplyor ise bu alt sistemin ksa bir tanm yaplr. (rnein; havalandrma tesisat, frn, kazan dairesi vb.) 3) Takm yeleri : Takm oluturan btn kiilerin isimleri ve blmleri 4) Takm Lideri : Sorumlu olan Gvenlii Uzmannn ad 5) Tarih : Risk Deerlendirmesinin yapld tarih 6) Revizyon Tarihi : Risk Deerlendirmesinin son revizyon tarihi 7) Risk Deerlendirmesi Deerlendirmesi numaras Numaras : Takip etmek amacyla kullanlabilecek bir Risk

Bir iletmede risk deerlendirme yntemlerinin seim aamas en nemli aamadr, bu seimin yanl yaplmas iletmede maddi ve manevi kayplara neden olucaktr. Risk haritasnn oluturulmas ve balang tehlike analizi yaplrken hangi kalitatif ve kantitatif yntemlerin seileceine, iletmenin kendi ihtiyalarna, yapsna, tehlikelerinin byklne gre bu konuda uzman kii tarafndan karar verilmelidir. Tehlikeleri ok kk olan kk kurulular karmak ve zor tehlike tanmlamas, risk deerlendirmesi ve risk kontrol uygulamalarna zorlamak baar orann drecektir. Risk deerlendirmesi yaplacak bir iletmede nceliklede Risk Ynetim Prosesi nin oturtulabilmesi iin, prosesin aamalarnn iyi anlalm olmas gerekir. Risk Ynetim Prosesinin ilk aamas olan Tehlike Tanmlama aamas en nemli aamadr. Bu aamada iletmede makro ayrtrma algoritmas ve mikro ayrtrma algoritmas uygulanmas, malzeme gvenlik formlarnn oluturulmas, bu formlarn paralanarak tama, depolama, kullanma ve acil eylem ve ilk yardm talimatlarnn oluturulmas ve tehlike derecelendirme ve snflandrma yaplmas gerekmektedir. Risk deerlendirme yntemlerinin seimi aamasnda ekil-19 da verilen aamalara uygun olarak seim yaplmas, tehlikelerin belirlenmesi, risklerin analizi, deerlendirilmesi ve kontrol nlemlerinin belirlenmesi aamasnda etkinlik salyacaktr. Risk deerlendirmesi yanlzca iletmedeki bir kiinin/analistin tek bana yapabilecei bir ilem deildir. letmede bu ile ilgilenen bir tek Gvenlii Uzman olsa dahi, iletmedeki st ynetim kadrosundan, tm iilere kadar herkesin bir fiil almasn gerektiren bir almadr. Unutulmamaldr ki; iletmedeki bu konuya bak as sadece yasal bir zorunluluu yerine getirmek ise o iletmedeki i kazas ve meslek hastalklar arlk hznda yada mal hasar iddet frekansnda bir azalma salanamayacak, i gn ve maddi kayplar nlenemeyecektir. Risk deerlendirmesine balamadan nce iletmede bilgilendirme toplantlar yaplmal ve konu ile ilgili eitimler verilmeli ve iletmedeki tm alanlar ile birlikte ynetim kadrosu bu almaya dahil edilmelidir. Tehlikelerin doru tanmlanabilmesi, risklerin deerlendirilebilmesi iin mutlaka veri gereklidir, bu verilerin ouda alanlardan (Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum, almaktan kanma formlar, kaza/olay aratrma raporlar) elde edilebilir. zellikle doldurulan formlarda bulunan durumlarla ilgili olarak, formu dolduran alana olumlu yaklalmal ve olayn tekrarn engellemek iin beraber allmaldr, sorgulayc bir yaklam bu verilerin gelmesini engelleyecek

ve analist en nemli veri kaynan kaybedecektir.

ekil-20 Risk deerlendirmesi seim ak emas Risk Ynetim Prosesi yeni oluturacak bir iletmede ncelikle Risk Haritas oluturulur. letmede/iyerinde yaralanma, kayma, dme, lm, malzeme dmesi, meslek hastal, makinaekipman zararlar, kimyasal maddelerle temaslar, yangn, patlama v.b. tehlikeler tanmlanarak ve bu tanmlamalara gre iyerinin Risk Haritalar ve Bilgi Bankalar oluturulur. Oluturulan bilgi bankalar kullanlarak Ekipman Gzetleme Analiz, Ekipman Davran Analiz ve Kaza Senaryosu Sonu Algoritmas oluturulur, bylece Kaza Senaryolar Bilgi Bankas oluturulabilir. Risk haritas oluturulmu bir iletmede Risk Ynetim Prosesini oturtmak ok daha kolaydr.

4.2. Risk Haritas

4.2.1 Makro Ayrtrma Algoritmas :
Risk haritalarnn hazrlanmas aamasnda ncelikle makro ve mikro ayrtrma algoritmas uygulanmaldr, nk iletmelerin/iyerlerin her yeri ayn oranda tehlike tamamaktadr. (ekil-21) Bu ilemin yaplmas risk deerlendirmesi yapcak, Sal ve Gvenlii uzmanna veya takmna hem zaman kazandracak hemde maddi kayb engelliyecektir. Ayrtrma algoritmas uygulanan iyerinde tehlikeli blmlerinin tehlike derecelerine gre birbirinden ayrtrlmas gereklidir.

ekil-21 Makro Ayrtrma Algoritmas Makro ayrtrma yaplrken iyerinin tapografyas ve meteroloji de dikkate alnmaldr, zellikle kimyasal madde depolama tanklar, d proses niteleri, liman, dolum niteleri ieren yerlerde mutlaka d etkilerde(sabotaj, rzgar, sel, evre iyeri, vb.) hesaba katlmaldr.(ekil-22)

ekil-22 Makro Ayrtrma Algoritmas

Acil Eylem Plan Hazrlanmas

Makro ayrtrma algoritmas uygulanrken zellikle kimyasal proses nitesi ieren yada yanc, parlayc, patlayc maddelerle almalar yaplan veya basnl kaplarn bulunduu blmler iaretlenmelidir. Mikro ayrtrma uygulanrken bu blmlerdeki etkilerde gz nne alnarak, iyerlerinde mutlaka yangn, patlama, sabotaj, deprem, sel, sava hali, i kazalar ve evreye zarar veren felaketlerin meydana gelme olaslna gre Acil Eylem Plannn hazrlanmas ve bu planda acil k kaplar, yollarnn, yangn sndrme hortumlar, yangn sndrclerin, motopmlarn ve acil bir durumda bina dnda sakin bir alanda toplanmak iin yerlerin belirlenmi olmas gereklidir. 8

Zarar potansiyeli yksek olan bu tehlikeleri ve hasarlar nleyecek veya hafifletecek veya byk bir felaket halinde iletmenin makul bir srede yeniden eski haline dnme oluumunu salayacak ynetim ve uygulamalar iermelidir. Herhangi bir acil durum veya kriz durumu karsnda bu durumu karlama ve ynetmeye hazr olunmasn salamak iin organizasyon ve dzenlemelerin yaplmas gereklidir. Acil eylem gerektiren haller; a) Yangn b) Patlama c) Deprem d) Sel e) nsan saln tehdit edici bir olay f) evre salna etki edici bir olay g) Byk hasar, zarar ve ziyan yaratacak durumlar h) Domino etkisi i) nsan salnn hemen yada uzun vadede etkilenmesine neden olabilecek kimyasal madde/gaz ve zehirli maddelerin dklmesine veya yaylmasna neden olan olay Acil durumlarda grevlendirilmek zere her blmde Acil Durum Ekipleri oluturulur. Acil Eylem Ekipleri aadaki gruplardan oluur;

Yangn Ekibi lk Yardm Ekibi Gvenlik Ekibi Bakm Ekibi Sznt Kontrol Ekibi Refakat Etmekle Grevli Ekip

Acil durum plan belirlenen yerlere blm sorumlular tarafndan aslr. Olay esnasnda gereken tm ilemleri yerine getirme ve tesiste bulunan kimselerin salk ve gvenliini, binann, tesisin gvenliini salamak iin gereken tm nlemleri almak Acil Eylem Ekibinin sorumluluu altndadr. Acil Eylem Plan yaplrken yrme ve koma problemi olan fiziksel zrller zellikle dikkate alnmal, alt iverenler ve ziyaretilerde plana dahil edilmelidir. ekil-23'de C3/C4 frnnn ak diyagram verilmitir. Frn nitesinde bir yangn kmas durumunda etkilenecek alanlar, acil k kaplar, acil k ynleri, yangn sndrclerin yerleri, yangn hortumlarnn yerleri fabrika plannda ekil-24'de verilmitir.

4.2.2 Mikro Ayrtrma Algoritmas :

letmede makro ayrtrma yapldktan sonra, daha zor bir aama olan mikro ayrtrmaya geilmelidir. Mikro ayrtrma yaplrken, bilgi bankalarna ihtiya vardr. Bu bankalarn oluturulmas hem tecrbe gerektirir hemde youn almaya ihtiya vardr.

10

Bu aamada mikro ayrtrma algoritmann yanl uygulanmas, bir sonraki aamalarn baarsn azaltcaktr.
Oluturulacak bilgi bankalar ; Oluturulacak algoritmalar;

Yap malzemesi bilgi bankas, Ekipman zellikli bilgi bankas, Materyal zellikli bilgi bankas, Proses nitesi zellikli bilgi bankas, Kaza senaryolar bilgi bankas

Ekipman gzetleme algoritmas, Ekipman davran algoritmas, Kaza Senaryosu sonu algoritmasdr.

ekil-25 Bilgi Bankas Veri Kullanm Ve Veri Elde Etme Aamalar

4.2.2.1. Yap Malzemesi Ve/Veya Eleman Yanclk Snflamas

Mikro ayrtrma algoritmas uygularken, iletme ierisindeki yap malzemeleri ve/veya elemanlarnn yanclk ve dayankllk snflar ve yangn snf belirlenmeli, bu bilgiler nda yangn alarm ve tatbikat, acil eylem plan retilmeli ve yangn ekibinin eitimi bu bilgiler dorultusunda yaplmaldr. Yangn tr, yangnn yanmakta olan maddeye gre eididir ve drt snfa ayrlr (Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik);

A snf yangnlar, yanc kat maddeler yangndr. Odun, kmr, kat, ot, dokmanlar, plastikler gibi madde yangnlar bu snfa girer. B snf yangnlar, yanc sv maddeler yangndr. Benzin, benzol, makine yalar, laklar, yal boyalar, katran, asfalt gibi madde yangnlar bu snfa girer. C snf yangnlar, yanc gaz maddeler yangndr. Metan, propan, btan, svlatrlm petrol gaz (SPG), asetilen, havagaz, hidrojen gibi gaz yangnlar bu snfa girer. D snf yangnlar, lityum, sodyum, potasyum, alminyum, magnezyum gibi yanabilen hafif ve aktif metallerle, radyoaktif maddeler yangndr.

Bina veya bir blmnn tehlike snf, binann zelliklerine ve binada yrtlen ilem ve operasyonlarn niteliine bal olarak saptanr. Eer bir binann eitli blmlerinde deiik tehlike snflarna sahip maddeler bulunuyorsa en yksek tehlike snflandrmasna gre uygulama yaplr.

11

yerindeki patlayc ortam oluturabilecek yerler aada belirtilen koullara gre snflandrlmaldr (26.11.2003 tarih ve 25328 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik)

Patlayc Ortam Oluabilecek Yerler:

TEHLKEL; zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm oluabilecek yerler, TEHLKESZ; zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm olumas ihtimali bulunmayan yerler olarak snflandrlmtr.

12

13

Tehlikeli yerlerin snflandrlmas

Blge 0; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya uzun sre ya da sk sk olutuu yerler. Blge 1; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler. Blge 2; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin kalc olduu yerler. 14

Blge 20; Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam oluabilecek yerler. Blge 21; Normal alma koullarnda, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam oluturabilecei yerler. Blge 22; Normal alma koullarnda, havada bulut halinde yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler olarak snflandrlmtr.

Bu snflandrmalara Gre Kullanlacak Ekipmanlarn Snflar;

Patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelikte belirtilen kategorilere gre seilecektir. Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman, Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman, Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.

4.2.2.2. Ekipman zellikli Bilgi Bankas:

Ekipman zellikli bilgi bankas hazrlanrken, mikro ayrtrma algoritmasna gre ayrtrlan blmler ierisinde kalan tm ekipmanlarn ayrntl olarak listelemesi yaplr. Bu listeleme yaplrken her blm iinde kalan ekipmanlarn yani makinalarn, tezgahlarn, boru hattlarnn, valflerin, pompalarn, el aletlerinin vb. dkm yapld gibi bu ekipmanlar ile ilgili detay bilgilerde toplanr.

15

Ekipman zellikli bilgi bankas oluturulduktan sonra, iletmedeki tm ekipmanlarla ilgili operasyon koullar, kaza ve tamir gemileri, ak hz, gvenlik korunma durumu ve ortalama ya bilgileri ekipman izleme algoritmas tablosuna ilenir ve bylece iletmedeki tm ekipmanlarn izlenmesi salanm olur.

16

ekil-26 Ekipman zleme Algoritmas Ekipman zleme algoritmas hazrlandktan sonra Tablo-8 de verilmi olan Ekipman Davran Analiz Tablosu kullanlarak, analizi yaplan ekipmandaki hatalar ve etkiler deerlendirilir.

Tablo-8 Ekipman Davran Analiz Tablosu

4.2.2.3. Proses nitesi Bilgi Bankas:

Kimyasal proses nitesi bilgi bankas hazrlanmas aamasnda her bir niteki prosesin tanm yaplr ve proses nitesi daha iyi analiz yaplabilmesi amacyla ayrtrlr. Bu ayrtrma esnasnda proses nitesi iin tehlike derecelendirme yaplmas esastr.

17

ekil-27 Kimyasal Proses nitesi ayrtrlmas

Proses nitesi Tehlike Derecelendirme

Proses nitesi iin Tehlike Derecelendirme yaplmas amacyla kullanlan birok yntem vardr. Tehlike Derecelendirme sistemi, bir endstri kompleksi iindeki fabrikaya ait birbirinden ayr elementlerin snflandrlmasnn nasl yapldn gstermektedir. Bu yntem Dow Chemical Company firmasnca gelitirilmitir, ancak bu yntemin daha basitletirilmi birok versiyonlar da mevcuttur. Aada verilmi olan alma, Hzl derecelendirme sisteminin (Rapid Ranking Method for the Classification of Unts), bir endstri kompleksi iindeki fabrikaya ait birbirinden ayr elementlerin snflandrlmasnda nasl kullanldn gstermektedir. Bu yntem, Dow Chemical Company firmasnca gelitirilen yntemin daha basitletirilmi bir versiyonudur. Bu hzl derecelendirme ynetime ilave olarak, daha baka yntemler de mevcuttur. Genel olarak, yntem ne kadar karmak ve kompleks ise tehlikenin gstergesine ait sonular o kadar gvenilir olmaktadr. Bu alma Kestirilebilen tehlikelerin tanmlanmas ve bunlarn kontrol altna alnmasna ynelik koruyucu hazrlklar adl operasyonel gvenlik rapordan (Hollanda, alma Genel Direktrl, alma Teftii) derlenmitir.

1. Tesis alt-blmleri
Tehlike indeksi yapmadan nce, sz konusu tesis mantksal, birbirinden bamsz alt elementlere veya unitelere ayrlmaldr. Genellikle, bir nite, mantksal olarak ierisinde cereyan eden prosesin doas (mizac) dikkate alnarak nitelendirilir. Baz durumlarda, nite dier elemetlerden boluklar veya koruyucu duvarlarla ayrlan fabrika elementlerini de ierebilir. Bir fabrika elementi; bir cihaz, bir enstrman, bir blm veya spesifik bir tehlikeye yol aabilen bir sistem olabilir. Mantksal ve birbirinden bamsz unitelere bir ka rnek unlardr:

besleme stma/soutma reaksiyon sktrma distilasyon ykama toplama - filtrasyon (filtreleme) blm,

blm, blm, blm, blm, blm, blm, sistemi,

tampon prill ykm alev bacas - blow-down (fleme sndrme) - geri kazanma (toparlanma) - ani soutma blm, vs.

tanklar, kulesi, blm, sistemi, sistemi, blm,

Depolama tesisleri sz konusu olduunda, her bir tank, bunker veya silo ayr bir nite eklinde deerlendirilmelidir.

18

Tehlikeli maddelerin torba, ie, varil gibi paketleme unitelerinde muhafaza edilmesinde, bir lokasyonda depolanan paketleme unitelerinin tamam bir fabrika eleman olarak mtalaa edilir.

ekil -28 Proses nitesi Bilgi Bankas

2. Yangn ve patlama indeksi f ve toksitite indeksi tnin belirlenmesi

Dow Chemical Company firmas (A.B.D.) tarafndan gelitirilen ve yangn ve patlama indeksini belirlemekte kullanlan ynteme benzer ekilde, yanc veya toksik maddeler ihtiva eden her bir fabrika elementi iin patlama indeksi F ve toksitite indeksi T saptanabilir. Yangn ve patlama indeksi F aadaki formlden hesaplanr. F = MF x (1 + GPH tot) x (1 + SPHtot), Burada, MF = Malzeme Sabiti = Mevcut tehlikeli maddenin potansiyel enerjisini gsteren bir deerdir. (Milli Yangn Koruma Kurumu, (NFPA) verilerinden elde edilir) GPHtot = Genel proses tehlikeleri = Prosesin iinde bulunan tehlikeleri belirten bir deer (prosesin doasndan ve karakteristik zelliklerinden kaynaklanr.) SPHtot = zel proses tehlikeleri = Spesifik tesislerden kaynaklanan tehlikeleri belirten bir deer. (prosesin durumu, tesisin boyutu ve doas) Toksitite indeksi T aadaki formlden hesaplanr. Th + Ts T = ---------------- ( 1 + GPHtot + SPHtot ) 100 Burada, Th = Toksitite faktr (NFPA verilerinden elde edilir) Ts = MAC deeri GPHtot ve SPHtot : Yangn ve patlama indeksinin hesaplanmasnda kullanlan deerlerle ayn Bir fabrika elementinde birden fazla maddenin bulunmas halinde, her madde iin yangn ve patlama indeksi F ve zehirleme indeksi Tnin hesaplanmas gerekir. Fabrika elementinin tehlike snfnn belirlenmesinde, bulunan T ve F deerlerinin en by kullanlr.

19

Konsantrasyonu %5den daha az olan maddeler burada dikkate alnmazlar (sv ve katlar iin arlk yzdesi, gazlar iin hacim yzdesi). Toksitite faktr, NFPAnn etiketleme snflama kodundan bulunur. NFPA kodunda, materyallere salk asndan tehlikeyi belirten 0dan 4e kadar deien saylar verilmitir. NFPAnn referansndan alnan kimyasal madde salk numaras Tablo-9 kullanlarak Toksitite Faktrne dntrlr.

Tablo-9 NFPA Tehlike ve Toksitite Faktr Arasndaki liki lave olarak; Toksitite Faktr tehlikeli maddelerin MAC deerleri iin aada Tablo-10da verilen penaltlarn bulunmas ile dzeltilir.

Tablo-10 MAC Deerlerin Penalt Deeri

3. Malzeme Katsays (MF)nin saptanmas

Yangn ve patlama indeksinin hesaplanmasnda balang noktas malzeme katsaysdr. Bu katsay, mevcut en tehlikeli maddenin veya maddelerin karmnn potansiyel enerjisidir. Malzeme katsays 0 ila 40 arasnda bir say ile gsterilir ve deer ykseldike daha byk enerjiye iaret eder. Malzeme katsays, kimyasal maddenin kararszlk ve su reaktivitesi karakteristiklerinden kaynaklanan sadece iki zellik kullanlarak tayin edilir. Yanclk ve reaktivite. Malzeme katsaylar, fabrika elementinde bulunan tm tehlikeli maddeler iin ayr ayr tespit edilmelidir. Malzeme katsays NFPA literatrnde belirtilen yanclk ve reaktivite saysal deerleri kullanlarak elde edilebilir. rnein, yanclk deeri 4, reaktivitesi 3 olan etilen oksitin malzeme katsays 29dur. Benzer ekilde, yanclk deeri 2, reaktivitesi yine 2 olan butil akrilit iin malzeme katsaysnn 24 olduu grlmektedir. Nh : Salk Tehlike Snflamas Nf : Yanc Tehlike Snflamas Nr : Reaktiflik Tehlike Snflamas Hcv ya da parlama noktas yanclk Nf yerine kullanlabilir. Hcv deeri, yanma ss, kJ/mol, ile 300K (27 0C)deki bar cinsinden buhar basnc deerinin arplmas ile bulunur. Kaynama

20

noktas 300K altndaki malzemeler iin, buhar basnc iin 1 alnr. Nr iin, adyabatik bozunma ss Td kullanlr. rnein, propilen oksit aadaki temel zelliklere sahiptir: - parlama noktas -20 0Cnin altndadr, - yanma ss 30.703 kJ/g, - mol. Arl 58, - dolaysyla yanma ss 30.703 x 58 = 1780.78 kJ/mol - buhar basnc 0.745 bar (270 C) - bozunma ss 675 0C Parlama noktas -20 0Cnin altnda ise, yanclk tehlike deeri 4dr. Bu Hcvnin hesaplanmasyla kontrol edilebilir. Hcv = 1780.78 x 0.745 = ca. 1326 kj. bar/mol. Hcv deeri 1326 ise, yanlclk iin tehlike deeri olarak 4 bulunur. Adyabatik bozunma s derecesi Td = 675 + 273 = 948 K. Bu, reaktivite iin tehlike deeri 2yi gsterir. Tablo-11 dikkate alndnda, propilen oksit iin Malzeme Katsays olarak 24 okunur.

Tablo-11 Malzeme Katsays Belirleme Matrisi

4. Genel proses tehlikelerinin belirlenmesi

4.1. Isveren reaksiyonlar 4.1.1. Penalt 0.20 gerektiren durumlar - Yanma = Kat, sv veya gaz halindeki yaktn hava ile ocakta yanmasdr. 4.1.2. Aadaki reaksiyonlar 0.30 penalt gerektirir. a) Hidrojenleme = ikili veya l ban her iki tarafna da hidrojen ilavesi; Burada tehlike yksek basn altnda ve nispeten yksek sda hidrojen kullanmdr. b) Hidroliz = Bir bileiin su ile reaksiyonudur, slfirik veya fosforik asitlerin oksitlerden retimi gibi. c) Alkilleme = Muhtelif organik bileikler elde etmek zere, bileiklere bir alkali grubun ilavesi d) zomerletirme = Bir organik moleklde atomlarn yeniden dzenlenmesi, rnein dz zincirden dall molekle deiim, ift balarn yer deitirmesi vs. tehlikeler, bulunan kimyasallarn dengesine ve reaktivitesine bal olarak deiir ve baz durumlarda 0.50 penalt gerektirir. e) Slfolama = SO3H kknn H2SO4 ile reaksiyonu yardmyla bir organik molekl iine

21

yerletirilmesi f) Ntrletirme = Tuz ve su oluturmak zere, bir baz ile asidin reaksiyonu 4.1.3. Aadaki reaksiyonlar 0.50 penalt gerektirir. a) Esterifikasyon : Bir asid ve alkol veya doymam hidrokarbon arasndaki reaksiyondur. Asidin yksek oranda reaktif olduu veya reaktif maddelerin dengesiz olduu durumlar (0.75 ila 1.25 arasnda penalt) hari orta dereceli tehlike demektir. b) Oksidasyon : Oksijenin bir baka madde ile kombinasyonu. Reaksiyon kontroll, ve yanma durumunda olduu gibi, CO2 ve H2O aa kmaz. Kloratlar, nitrik asit, hipoklorik asitler ve tuzlar gibi kuvvetli oksitleme aralar kullanld durumlarda penalt durumunu 1.00e arttrnz. c) Polimerletirme = Molekllerin zincir veya dier balar oluturmak zere birbiriyle balanmalar; reaksiyonun kontrol altnda tutulabilmesi iin s tahliye edilmelidir. d) Younlatrma = H2O, HCL veya dier bileiklerin ayrlmas ile iki veya daha fazla organik molekln birlemesi 4.1.4. Aadaki reaksiyonlar 1.00 penalt gerektirir. - Halojenleme : Florin, klorin, bromin veya iyodin benzeri halojen atomlarn bir organik molekle yerletirilmesi. Bu hem kuvvetli bir s yayc ve andrc (korozif) bir prosestir. 4.1.5. Aadaki reaksiyonlar 1.25 penalt gerektirir. - Nitrolama : Bir bileikteki hidrojen atomunun bir nitro grubuyla deitirilmesi demektir. ok gl s yayc reaksiyon, muhtemelen patlayc yan rnler dourur. Is kontrol iyi yaplmaldr; safln bozulmu olmas (katklk) daha baka oksidasyona sebep olabilir veya nitrolama ve hzl ayrma meydana gelebilir. 4.2. Isalan reaksiyonlar Isalan reaksiyonlar 0.20 penalt alrlar. Isalan reaksiyonlara aadaki rnekler verilebilir: a) Kalsinasyon : Nem veya dier uucu maddelerin giderilmesi amacyla malzemenin stlmas; b) Elektroliz : Elektrik akm vastasyla ionlarn ayrtrlmas; yanc veya yksek derecede reaktif rnlerin bulunmas nedeniyle tehlikelidir. c) Isl bozunma veya paralanma : Byk molekllerin yksek s, yksek basn veya katalizr yardmyla termal olarak ayrmas; baka bir yanma prosesiyle katalizrn yeniden olumas tehlikeli olabilir. Eer bir yanma prosesi, kalsinasyon, sl bozunma veya paralanma iin enerji kayna olarak kullanlyorsa penalt iki katna (0.40) ykseltilir. 4.3. Malzemelerin Ykleme-Boaltma ve Transferi a) Tehlikeli maddelerin ykleme ve boaltmas, zellikle yol-tankerleri ve gemilerin transfer hatlarnn birletirilmesi veya ayrlmasndan kaynaklanan tehlikelerle ilgilidir. Penalt: 0.5 b) Tehlikeli maddelerin varil, silindir ve nakil tanklar ve benzeri ortamlarda (tank depolamas hari) atelye veya avluda depolanmas, - Proses (depolama) slar, atmosferik kaynama noktasnn altnda olan maddeler iin penalt : 0.30 - Proses (depolama) slar, atmosferik kaynama noktasnn zerinde olan maddeler iin penalt : 0.60 Ykleme boaltma esnasndaki muhtemel patlama ve potansiyel yangn tehlikesi dikkate alnarak yukarda belirtilen penaltlar uygulanr. Malzemenin miktar burada dikkate alnmaz (malzeme miktarlar ile ilgili penaltlar dier blmlerde dikkate alnr). 4.4. Bina iindeki proses niteleri Bina iine yerletirilmi proses niteleri ve ierisinde tehlikeli maddelerle ilgili srelerin ilendii ve/veya ierisinde tehlikeli maddeler depolanan binalar, doal havalandrmann engellenmesi nedeniyle artan bir tehlike potansiyeli ifade eder. - Parlama noktasnn zerinde, ancak atmosferik kaynama noktasnn altnda olan parlayc svlar iin : Penalt 0.30 - Atmosferik kaynama noktasnn zerindeki, parlayc svlar veya LPG iin Penalt 0.60 4.5. Muhtelif Varil, torba, uval ve kutularn tehlikeli maddelerle doldurulmas ve paketlenmesi, santrifj kullanm, ak dzenekte ilemler, ayn dzenekte birden fazla reaksiyonun cereyan etmesi Penalt : 0.50

22

5. zel Proses Tehlikelerinin Belirlenmesi

5.1. Proses scakl a) Proses veya tama koullar parlama noktasnn zerinde scaklk gerektiriyorsa, Penalt: 0.25 b) Proses veya tama koullar atmosferik kaynama scaklnn zerinde scaklk gerektiriyorsa, Penalt: 0.60 c) Madde, rnein hekzan ve karbon dislfit gibi dk kendi kendine tutuma scaklna sahipse ve scak buharnn tutumas ihtimali varsa, Penalt:0.75 5.2. Dk Basn Proses atmosferik basn yada atmosferik basnca yakn bir basnta iliyorsa penalt gerektirmez, sistemden hava sznts olmas tehlike yaratmaz. (rnein; glikoln vacumlu distilasyonu) a) Sistemden hava knn bir tehlike yaratma durumu varsa, (rnein; scak materyallerin tanmas, tehlikeli materyal iermesi) penalt: 0.50 b) Hidrojenin toplanaca bir sistem, Penalt: 0.50 c) 0.67 bardan az basn gerektiren vakumlu distilasyon, penalt: 0.75 5.3. Yanclk Seviyelerinde Operasyon a) Eer ortama yaylan buharda gaz-hava karm yanclk seviyesine yaknsa, tanklarn dnda yanc materyalin depolanmas, penalt:0.50 b) Yanclk limitlerine yakn proses alma koullar yada ortamda patlama limitine yakn gaz birikmesini engellemek iin havalandrma gerektiren durumlar, penalt: 0.75 c) Yanclk limitlerinde normal alma koulu (rnek; etilen distilasyonu ve depolanmas), penalt:1.00 5.4. alma Basnc Atmosferik basn zerindeki alma basnc penalt gerektir. Penalt yanc ve parlayc maddeler iin Y aadaki formlden hesaplanr, burada P tahliye vanasnn ayarland mutlak basntr ve bar cinsinden ifade edilir. Y= 0.435 log P a) Yksek younluktaki materyaller mesela; asfalt, katran, zift, ar yalar gibi, penalt;0.7 b) Basnl gazlar, penalt: 1.2 c) Basnla svlatrlm yanc gazlar, penalt: 1.3 5.6. Dk Scaklk a) 00C ila -300C arasnda ileyen prosesler, penalt:0.30 b) -300Cnin altnda ileyen prosesler, penalt:0.50 5.7. Korozyon ve Erozyon Nedeniyle Malzeme Kayb a)Korozyon hz 0.5 mm/yldan az ise; penalt:0.10 b) Korozyon hz 0.5 mm/yln zerinde, 1mm/yldan dk ise; penalt:0.20 c) Korozyon hz 1mm/yl zerinde ise; 0.50 5.8. Balant Yerlerinden Sznt ve Paketleme a) Pompadan ve malzeme yzeyinden minor oranda bir szma, penalt:0.10 b) Pompa ve flan balant noktalarndaki problerden kaynaklanan sznt, penalt:0.20 c) Prosesteki svlardan, andrc kirden oluan srekli szma problemleri; penalt:0.40 d) Prosesteki uzama noktalar, gzleme deliklerinden sznt, penalt:1.5

6. Tehlike Snflamas
Tablo-12 de gsterilen kritere gre F ve/veya T indislerini mukayese ederek kyaslayarak sz konusu nite bu ama iin kurulan kategoriden birine konulur. Kategori I en dk tehlike potansiyeli tayan fabrika elemanlarnn kategorisi ve kategori III ise en yksek tehlike potansiyeli tayan fabrika elemanlarnn kategorisidir.

23

Tablo-12 Fabrika Elementleri Kategorileri. Baz durumlarda, yangn ve patlama indeksi ile toksitite indeksi iin ayr ayr kategoriler bulunur, bu durumda en yksek olan seilir.

4.2.2.4. Materyal zellikli Bilgi Bankas

Materyal zellikli bili bankasnn oluturulmas iin, tehlikeli maddelerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn (MSDS) oluturulmas yada tedariki firmalardan elde edilmesi gereklidir.

Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmas (MSDS)

Oluturulacak risk haritas iin mutlaka iletmede/iyerinde kullanlan tm kimyasallarn MSDSlerinin elde edilmesi ve trkeye evrilerek, 91/155/EC ve 11.03.2002 tarih ve 24692 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Gvenlik Bilgi Formu Hazrlama Usul ve Esaslar Teblii 'ne uygun olarak hazrlanmaldr. rnek hazrlanm bir Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (MSDS ) EK2'de verilmitir. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnda kullanlan tehlikeli maddelerin Birlemi Milletler snflandrmas, H says (tehlike snflandrmas), tehlike zellikleri, sembol ve iaretleri ise EK-3de verilmitir. Ek-4de Malzeme Gvenlik Formlarnda kullanlan ksaltmalar, EK5,6,7,8 ve 9da ise Avrupa Birlii lkelerinde tehlikeli maddelerin etiketlemesinde kullanlan risk numaralar, gvenlik numaralar ve gvenlik numaralarna ekli notlarn listesi ve aklamas verilmitir. evre Bakanl tarafndan yaynlanan 11 Mart 2002 tarih ve 24692 sayl gvenlik bilgi formlarnn dzenlenmesine ilikin usul ve esaslar tebliine gre hazrlanacak Malzeme Gvenlik Formunda geen terim ve kavramlar; Madde : Doal halde bulunan veya bir retim sonucu elde edilen, kararlln ve yapsn etkilemeden uzaklatrlabilen zcler hari, retiminde kararlln salamak zere kullanlan katk maddeleri ile retim ileminden kaynaklanan safszl ihtiva eden kimyasal element ve bunlarn bileiklerini, Mstahzar : En az iki veya daha ok maddenin karm veya zeltilerini, Tehlikeli zellik : Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zellikleri, Tehlikeli Kimyasal : Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zelliklerden bir veya bir kana sahip madde ve mstahzarlar, Maruz kalma kontrol : Tehlikeli kimyasallar ile itigal eden iyerlerinde, kullanm srasnda alann ve evrenin tehlikeli kimyasallara maruz kalmasn en aza indirmek iin alnmas gereken zel korunma ve nleme tedbirlerini, CAS Numaras (Chemical Abstracts Service Number) : Kimyasal maddenin , Kimyasal Kuramlar Servisi tarafndan verilen numarasn,

24

IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) ad : Kimyasal maddenin Uluslar aras Temel ve Uygulamal Kimya Birliince verilen adn, EC Numaras : Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter mumaras ( Einecs European Inventory of Existing Commercial Chemical Subtances) veya Avrupa bildirimde bulunulan maddeler liste numaras ( Elinics European List of Notified Substance ) n , ifade eder. Gvenlik Bilgi Formunda bulunmas gereken bilgiler iki ksm halinde dzenlenir. Gvenlik Bilgi Formunun birinci ksmnda ; madde / mstahzar ad, Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat, Formun hazrlama tarihi, Formda yeniden dzenleme yaplm ise en son dzenlemenin yapld tarih ve kanc dzenleme olduu, sayfa numaras ve Form numaras ayr ayr belirtilir. Formun birinci ksmnda yer alacak bilgiler; a) Madde / mstahzar ad olarak ; madde / mstahzarn kimyasal ve / veya varsa ticari ad , b) Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat olarak ; 91 / 155 / EC ve Gvenlik Bilgi Formu hazrlama Usl ve Esaslar Teblii ( yaym tarih ve says ) ne uygun olarak hazrlanmtr. ifadesi, c) Form numaras olarak ; retici tarafndan verilen form numaras, d) Sayfa numaras olarak ; sayfa numaras / formun toplam sayfa numaras yazlr. Gvenlik Bilgi Formunun ikinci ksmnda ise; 1 Madde / Mstahzar ve irket / Sahibinin Tantm , 2 - Bileimi / indekiler Hakknda Bilgi, 3 Tehlikelerin Tantm, 4 - lk Yardm Tedbirleri, 5 - Yangnla Mcadele Tedbirleri, 6 - Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler, 7 - Kullanma ve Depolama, 8 - Maruz Kalma Kontrolleri / Kiisel Korunma, 9 - Fiziksel ve Kimyasal zellikler, 10 - Kararllk ve Tepkime , 11 - Toksikolojik Bilgi, 12 - Ekolojik Bilgi, 13 - Bertaraf Bilgileri, 14 - Tamaclk Bilgisi, 15 - Mevzuat Bilgisi, 16 - Dier Bilgiler,

olarak numaralandrlm ve adlandrlm 16 standard balk altnda toplanan bilgiler verilir. Materyal zellikli bilgi bankas iletmede yangn-patlama, salk ve reaktiflik asndan eitli snflandrma metodolojileri kullanlarak snflandrma yaplabilmesi iinde ok nemlidir. (rnein;DOW Yangn ve Patlama ndeksi, MOND Tehlike ndeksi, NFPA-Tehlike Derecelendirme Endeksi, HMIS- Tehlike Derecelendirme Endeksi vb.)

25

Bu tr bir tehlike snflama ve derecelendirme neden nemlidir? Bir iletmede girdi ve kt olarak bir ok kimyasal maddenin kullanldn, yada ok geni bir alanda tehlikesi yksek bir kimyasaln kullanldn dnelim. Byle bir durumda kimyasal maddelerden kaynaklanan tehlikelerin kontrol ok g olucak, hatta imkansz hale gelecektir.

Tehlike derecelendirme ve snflamas, iyerinde doru salk kontrollerinin yaplmasn, kimyasallardan kaynaklanan yangn, reaktiflik ve meslek hastal risklerinin ok daha kolay kontrol edilmesini ve gerekli korunma yntemlerinin doru eilmesini salar.

NFPA Tehlike aretleme Sistemi

NFPA 704 aretleme Sistemi - The National Fire Protection Association (NFPA) kimyasallarn salk, yanc ve reaktif tehlikelerini gstermek iin bir sistem gelitirmitir. Kimyasallar, spesifik tedbir sembolleri ile snflandrlmlardr. Bu kodlamaya gre iletmede/iyerinde bulunan tm hammaddeler ve rnler veya yardmc malzemenin (temizlik malzemesi gibi) salk, yanclk, reaktiflik ve eer var ise zel notlar bulunur. Mikro ayrtrma algoritmasna gre ayn algoritma iinde bulunan kimyasal maddelerinin kodlar tehlike matrisi iine yazlr ve ykseltme yaplr. Bulunan yeni kod artk o algoritmann yeni kodudur ve bu koda gre korunma nlemleri, acil eylem plan ve ilk yardm uygulamalar tanmlanr.

26

The National Fire Protection Association (NFPA) Tehlike Derecelendirme Endeksi aada verilmitir.
Tehlike Derecelendirme Endeksi: Salk- MAV Materyal ok snrl maruz brakmada dahi lme neden olabilir veya acil tbbi mdahaleye ramen giderek artan byk dzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere zel koruyucu ekipman olmadan yaklamak ok ok tehlikelidir. Bu derece unlar ierir: Materyal sradan kauuk koruyucu giysilerin iine nfuz edebilir; Materyal normal koullar altnda veya yangn koullar altnda gazlar yayar ki nefes alma, kontak veya ciltden absorbsiyon sonucu ar derecede tehlikelidir ( toksik veya korozif vb.) Materyale ksa-sre maruz kalmada dahi ciddi geici veya acil tbbi mdahaleye ramen artan dzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere yaklarken tm vcudun kontan engelleyen koruyucu ekipman gerekir. Bu derece unlar ierir: Materyal ok yksek toksik yanc rn yayabilir. Materyaller dokularda ykm oluturacak dzeyde tahri eder (korozif) veya deriden absorbsiyonu halinde toksiktir. Materyale idettli veya srekli maruz kalma sonucunda geici gten dme veya havalndrma tesisat olmamas ve acil tbbi mdahalede bulunulmamas durumunda muhtemel artan zararlar meydana getirir. Bu derece unlar ierir: Materyal ok yksek toksik yanc rn yayabilir. Materyal ok yksek tahri edici yanc rn yayabilir. Materyal normal koullarn ve yangn altndaki koullarn her ikisinde de toksik buharlar yayabilir. Materyalle maruz kalma sonucunda tahri edicidir fakat yanlzca kk artan dzeyde zarar verir, kapal tip gaz maskesi kullanlmas gerekir. Bu derece unlar ierir: Materyal yangn altndaki koullarda tahri edici yanc rn yayabilir, Materyal cilte dklmesi halinde tahri edicidir ancak dokularda ykm yaratmaz. Materyal yangn altndaki koullarda tehlikesinden teye tehlike yaratmaz. maruziyette sradan yanc materyallerin

Tehlike Derecelendirme Endeksi: YANICILIK- KIRMIZI Bu materyaller, atmosfer basncnda ve normal evre scaklnda abucak veya tamamen buharlaan ya da kolaylkla havaya yaylan ya da yanan maddelerdir. Normal ortam scakl ve atmosfer basnc altnda ok abuk veya tamamen buharlaabilen veya havada kolayca yaylabilen ve kolaylkla yanabilen maddelerdir. Gazlar, Soutulmu (Cryogenic) maddeler, Parlama noktas 73F (22.8C) ve kaynama noktas ise 100F (37.8C) in altnda olan svlar veya basn altnda svlaan gazlar (1A snf parlayc svlar). Bu tr sv ve kat materyaller, hemen hemen tm evre scaklklarnda tutuabilirler. Hava ile tehlikeli karmlar olutururlar. Parlama notas 73F (22.8C) nin altnda ve kaynama noktas 100F (37.8C) veya stnde olan svlar ve parlama noktas 73F (22.8C) veya zerinde ve 100F (37.8C) nin altnda olan svlar. (1B ve 1C snf parlayc svlar) Hzla yanan fakat hava ile patlayc zellikte kanmlar oluturmayan kaba toz formundaki kat maddeler. Havayla temas ettiinde kendiliinden yanan maddelerdir. Lifli ya da ufak paralara ayrlm pamuk, kenevir gibi kat maddeler abucak yanabilir ve parlama tehlikesi yaratrlar. Kuru nitrosellloz ve bir ok organik peroksitler gibi kendi bnyelerinde oksijen bulundurmas nedeniyle ok hzl yanan maddelerdir.

27

Bu tr materyaller normal artlar altnda hava ile patlayc karmlar oluturmazlar, ancak yksek evre scaklklarnda ya da ok az stlmalar halinde yeterli miktarlarda buhar salarak hava ile patlayc karmlar olutururlar. Genellikle ierdikleri oksijen sebebi ile (kuru nitroselloz ve birok organik peroksit gibi) ok hzl bir ekilde yanan maddeler ve hava ile temasta kendiliinden tutuan maddelerdir. Orta derecede parlayc madde Aadaki zelliklerin bir veya bir kana sahiptir. Tutumann gereklemesi iin nce orta derecede stlmas veya ortam scaklnn stnde bir scakla maruz braklmas gereken maddelerdir. Parlama noktas 100F (37.8C) veya zerinde, ancak 200F (93.4F)dan dk olan svlar. Kolayca parlayc buhar karan kat ve yar katlar. Bu tr materyaller az parlayc maddelerdir. Bu materyallerin tutumas veya yanmas iin tm evre scaklk artlar altnda ok stlmas gerekir. 1500F (815.5C) scakla 5 dakika veya daha ksa sreli maruz braklmada havada yanan maddeler. Parlama noktas 200F (93.4C) nin zerinde olan svlar, katlar ve yar katlar. Birok sradan yanc maddeleri ierir. Not: Yanmayan maddeler: Parlama noktas yoktur. 1500F (815.5C) a 5 dakika maruz brakldnda yanmayan maddelerdir. Tehlike Derecelendirme Endeksi: REAKTFLK- SARI Bu materyaller normal ortam scakl ve basn altnda kolaylkla ve iddetli bir ekilde patlamaya ya da patlayc ayrmaya (Dekompoze) ya da patlayc reaksiyon vermeye yetenekli maddelerdir. Bilinen maddelerle veya kendi bana kendiliinden ivme kazanan iddetli egzotermik reaksiyonlara neden olabilir. Normal ortam scakl ve basnc altnda mekanik veya termal oklara kar hassas olabilir. nlem: Byle maddelerin ktlesel ya da ilerlemi yangnlarnda yangn mahalli derhal boaltlmaldr. Bu materyaller, patlamaya ya da patlayc ayrmaya (detone olabilir) veya patlayc reaksiyon verebilmeye yeteneklidir ancak bunlar iin stlmas veya kuvvetli bir ateleme kaynana ihtiya vardr. Yanabilen maddeleri okside ederek yangna neden olabilirler. Yksek scaklklarda termal veya mekanik oklara kar hassastr, s veya oka gerek kalmadan su ile temasta patlayc zellik gsterebilir. nlem: Byle maddelerin ktlesel ya da ilerlemi yangnlaryla mcadele, patlamaya direnli stre gerisinden yaplmaldr. Bu materyaller, normal artlarda genellikle dayanksz, kolaylkla iddetli kimyasal deiime urayan fakat patlama yapmayan maddelerdir. Normal scakllarda ve basnlarda abuk enerji aa k ile kimyasal deiime urayan maddeler ya da yksek scaklklarda ve basnlarda iddetli kimyasal deiime urayan maddelerdir. Su ile iddetli bir ekilde reaksiyona girebilen yada su ile imkan dahilinde patlayc karmlar oluturabilen maddelerdir. nlem: Bu maddelerin yangnlaryla mcadele emin bir mesafeden ve stre gerisinden yaplmaldr. Bu materyaller, normal artlarda stabil olan ancak yksek scaklk ve basnla kararsz hale geen veya su ile bir miktar enerji kna neden olabilecek pek iddetli olmayan bir reaksiyona girebilen maddelerdir. nlem: Byle maddelerin yangnlarna dikkatli bir ekilde yaklaarak su tatbik edilmelidir. Tehlike Derecelendirme Endeksi: zel Notlar - BEYAZ Oksitleyici maddeyi belirtir. Bu bileikler dier bileiklerdeki elektronlar eker veya hidrojeni alr ve kolayca oksijen verirler. Baka bir ifade ile dier bileiklerle

28

kartrldklar zaman yanabilir veya patlayabilirler. Gsterilen materyal su ile reaksiyon verir. Bu bileiklerin su ile temas halinde hzl enerji k gerekleir. Baka bir ifade ile su ile temasta yanabilir veya patlayabilirler.

Polimerizasyon

Asit

Alkali

Korozif, vb.

Tablo-13 NFPA Tehlike Snflama zeti SIVILARIN SINIFLAMASI: 1. TUTUUCU SIVILAR: I SINIF: Kapal kap parlama noktas 100Fden (37.8 C) aada ve basnc 40 psiay (2068.6 mmHg) gemeyen sv IA. SINIF: Parlama noktas 73Fden (22.8C) ve kaynama noktas 100Fden (37.8C) aada olan sv. IB. SINIF: Parlama noktas 73Fden (22.8C) aa ve kaynama noktas 100Fde (37.8C) veya yukarda olan sv. IC.SINIF: Parlama noktas 73Fde (22.8C) veya yukar fakat kaynama noktas 100Fden (37.8C) aada olan sv. 2. KOLAY YANICI SIVI: II. SINIF: Parlama noktas 100Fden (37.8C) yukar ve 140Fden (60C) aa IIIA. SINIF: Parlama noktas 140Fden (37.8C) yukar ve 200Fden (93C) aa IIIB.SINIF: Parlama noktas 200Fden (93C) yukar

29

HMIS (Hazardous Material Identification System) Tehlike Snflamas

Kimyasal tehlikeleri tasnif etmek iin kullanlan kodlardan biri de HMISdir. Bu etiketler kullanc ve bilgilendiricilere kimyasal tehlikelerin hzl bir zetini sunar. Etiketler gerekli tm bilgiyi iermez. Tehlikeli veya potansiyel olarak tehlike ieren kimyasallarn tam mahsurlarn renmek amacyla MSDSe bavurulmaldr. zellikle birok kimyasaln ayn ortam iinde kullanld alanlarda, mikro ayrtrma algoritmasna gre ayn algoritma iinde bulunan kimyasal maddelerinin kodlar aynen NFPA tehlike kodunda olduu gibi tehlike matrisi iine yazlr ve ykseltme yaplr. Bulunan yeni kod artk o algoritmann yeni kodudur ve bu koda gre korunma nlemleri, acil eylem plan ve ilk yardm uygulamalar tanmlanr. Etiketlerde renklerle kodlanm ubuklar bulunmaktadr ve bunlarn tehlikelerle ilikilendirilmesi aadaki gibidir.

Mavi = Salk Krmz = Tutuuculuk Sar = Reaktiflik Beyaz = Kiisel Koruyucu Ekipman Etiketler Salk, Tutuuculuk ve Reaktivite ksmlarndaki tehlikeleri 0 en az tehlikeli, 4 en tehlikeli olmak zere 0 ila 4 arasnda bir skalada deerlendirir. SALIK - MAV 0. ASGAR TEHLKE: Bu madde salk iin bir tehlike iermez. Malzeme Bilgi Gvenlik Formu (MSDS) zerinde aada belirtilen asgari gvenlik uyarlar bulunur: Solumak, yemek veya deri yoluyla alnmas tehlikeli olabilir. Gzde tahrie yol aabilir. Deride tahrie yol aabilir. 1. YZEYSEL TEHLKE: Bu madde tahrie sebep olabilir veya gzle, deri ile, mukoza veya solunum organlaryla temas halinde minr, ksa srede tedavisi mmkn rahatszlklara yol aabilir. Bu kategorideki maddeler, MSDSde yutulduunda tehlikelidir notuyla yer alrlar. 2. ORTA SEVYEL TEHLKE: Bu maddeler geici veya minr, ksa srede tedavi edilebilen rahatszlklara yol aar. Bu maddeler MSDSde yutulduunda, solunduunda, veya deri yoluyla alndnda tehlikelidir notuyla belirtilir. 3. CDD TEHLKE: Bu maddeler temas edildiinde acil ilk yardm uygulanmad ve tbbi tedavi yaplmad takdirde majr rahatszlklara neden olur. Bu maddeler MSDSde iddetli tahrie veya geni kapsaml doku hasarna neden olan maddeler olarak kategorize edilirler. 4. DDETL TEHLKE: Bu maddeler kalc doku hasarna, major doku hasarna yol aabilir, bir veya bir ka maruziyet ile hayat kaybna neden olabilirler. Bu maddeler MSDSde en az bir doku iin ok zararl veya yutulduunda, solunduunda, veya deri temasyla alndnda lmcl olabilir notuyla listelenir. 1 veya [ ]* KRONK SALIK ETKS: Bu maddeler kronik (mzmin, uzun vadeli) salk sorunlarna yol aar veya kanserojen olabilir. Bu superscrip notasyon, yukarda belirtilen sralamaya ilave anlamna gelir. Azdan (oral) alndnda tehlikeli olan maddelere kyasla solunma veya deri temasyla alndnda tehlikeli olan maddelere daha yksek seviyeli bir tasnif uygulanr. nk tehlikeli maddenin az yoluyla alnmas durumuna normal alma koullarnda nadiren rastlanr. 1 ve 2 numaral hasarlar byk lde geici ve telafi edilebilir tehlikelerdir, buna mukabil 3 ve 4 numaral hasarlar kalc hasara neden olabilir. YANICILIK 0. ASGAR TEHLKE: Bu madde normal artlar altnda dengelidir ve stlmadnda yanmaz. 1. YZEYSEL TEHLKE: Bu maddenin tutumas iin stlmas gerekir. Bu kategorideki yanc svlarn 200 F (NFPA Class IIIB) veya daha yksek parlama noktalar (tutumann

30

oluabilecei en dk scaklk derecesi) bulunur. 2. ORTA SEVYEL TEHLKE: Bu maddelerin tutumalar iin orta derecede stlmalar gerekir. Parlama noktas 100 F ila 200 F arasnda bulunan yanc svlar bu kapsama dahildir (NFPA Class II & Class IIIA). 3. CDD TEHLKE: Bu maddeler hemen hemen tm normal scaklk derecelerinde tutuma riskine sahip maddelerdir. Parlama noktas 100 F altnda ve kaynama noktas 100 F zerinde bulunan yanc svlar (NFPA Class IB & Class IC). 4. DDETL TEHLKE: Bu maddeler tutuma riski ok yksek olan gazlar veya parlama noktas 73 ve kaynama noktas 100 F altnda olan uucu svlar kapsamaktadr (NFPA Class IA). REAKTFLK 0. ASGAR TEHLKE: Bu madde normal artlar altnda hatta yangn durumunda bile dengelidir ve su ile reaksiyona girmez.. 1. YZEYSEL TEHLKE: Bu madde normalde dengeli olmasna ramen yksek scaklk dereceleri ve yksek basn altnda dengesiz olabilir. Bu maddeler su ile reaksiyona girebilir ancak enerji aa k iddetli deildir. Bu kategorideki maddeler neme (rutubete) hassas madde olarak snflandrlrlar. 2. ORTA SEVYEL TEHLKE: Bu maddeler normalde dengesizlerdir. Ani ve iddetli kimyasal deiime urarlar ancak patlamazlar. Bu maddeler su ile ani reaksiyona girer ve su ile temas sonucu tehlikeli madde formasyonu yaratabilirler. 3. CDD TEHLKE: Bu maddeler patlama veya patlayc reaksiyon kapasitesite sahiptir ancak patlama ncesinde gl bir tetikleyici mekanizma gerekir ya da kapal ortamda iyice stlmalar gerekir. Bu katagorideki maddeler arasnda su ile reaksiyonlarnda patlayan maddeler de yer alr. 4. DDETL TEHLKE: Bu madde normal scaklk derecelerinde ve normal basn altnda patlama veya patlayc bozunma zelliklerine sahiptir. [ ]1 SPESFK DURUM ETKS: Bu madde, baz depolama durumlarnda veya baz dier spesifik maddelerle kartrldnda iddetli reaksiyon veya patlama riski ihtiva eder. Detaylar iin MSDSe bavurulmaldr.(dipnotlar dahil). KSEL KORUNMA A. Bu maddelerle alrken gvenlik gzl kullanlmaldr. Bu her hangi bir madde iin belirlenen en dk kategoridir. B. Gvenlik gzl ve koruyucu eldven kullanlmaldr. Bu snflama, deri tahriine neden olan ya da deri absorbe edildiinde tehlikeli sonular douran maddelere verilir. C. Gvenlik gzl, koruyucu eldiven ve labaratuvar nl kullanlr. Bu maddelerin srama zellikleri bulunur ve SALIK TEHLKE SINIFI 2 veya DAHA YKSEKtir. D. Yz maskesi, gzlk, koruyucu eldiven, labaratuvar nl ve egzost korunma bal kullanlmaldr. Patlama riski bulunan maddeler bu kategoridedir. REAKTVTE TEHLKE KATEGORS 3 veya 4 olan tm maddeler burada deerlendirilirler. E. Gvenlik gzl, koruyucu eldiven ve egzost korunma bal kullanlr. Bu snflama, tehlikeli buhar ve buu kmasna sebep olan ve havaya toz yayan maddeler iindir. H. Koruyucu gzlk, labaruvar nl, koruyucu eldiven ve egzost korunma bal kullanlmaldr. Bu tasnif, tehlikeli buhar ve buu kmasna sebep olan ve havaya toz yayan bunlara ilave olarak ayn zamanda srama zellii tayan maddeler iindir. Gl asitler, gl bazlar, kuvvetli organik zcler bu kategoriye girer. DKKAT : Baz Spesifik Maddelerle Reaksiyona Girme Durumuna likin nemli Bilgiler lgili MSDSlerin Dipnotlarnda Belirtilmektedir.

Dow ve MOND Yangn ve Patlama ve Toksitite ndeksi (Dow FEI MOND FEI) Dow ve MOND Yangn ve Patlama ndeksi (Dow FEI)
The Dow Chemical Companynin bu indeksi, en ok kullanlan indekstir. Bu indeks balangta daha ziyade yangn nleme yntemlerinin belirlenmesinde kullanlan bir klavuz olmutur. Yangndan korunma nlemlerini belirlemeye yarayan yangn ve patlama indeksinin hesaplanmasna dayanmakta, muhtemel azami temel mal hasarn hesaplamakta kullanlan hasar faktr ile birlikte kullanlmaktadr.

31

Mond Yangn, Patlama ve Toksisite ndeksi (Mond FETI)

Mond FETI indeks Dow indeksin bir uzantsdr. Tehlikelerin, Dow FEIde yapl biimine benzer ekilde, bir n deerlendirmelerinin yaplmas esasna dayanmakla birlikte, toksisite gibi tehlikeler de dikkate alnr. Mond ndeks Dow Yangn ve Patlama ndeksinin 1973 yl versiyonundan gelitirilmitir. Dow yntemine kyasla getirilen temel deiiklikler aadakileri kapsar. 1. Daha geni kapsaml prosesler ve depolama tesisleri ele alnmaktadr, 2. Patlayc zellikleri olan kimyasal maddelerin ilenmesini kapsar, 3. Hidrojen tehlikeleri gelitirilerek ele alnmaktadr, 4. lave zel proses tehlikeleri ele alnmaktadr, 5. Tehlike deerlendirmesi kapsamna toksisite de ilave edilmitir. Dow ndeksi nite Tehlike Faktr ile Malzeme Faktrnn (MF) rndr. Olabilecek en kt senaryo dikkate alnarak, proses nitesinde bulunan en tehlikeli maddenin malzeme faktr MF dikkate alnr. MF, proseste yer alan en tehlikeli maddeden veya dikkate deer miktardaki maddelerin karmndan ortaya kan enerjinin younluunu gsteren bir saydr. MF, maddelerin tutuuculuu veya reaktivitesinden elde edilir. Proses nitelere blnr. Malzeme Faktr her nite iin ayr ayr hesaplanr. Proses nitesi iin nite Tehlike Faktr, genel ve zel proses tehlikelerinin bir rndr. Genel proses tehlikelerinin penaltlar, deiik sveren kimyasal reaksiyonlar, salan kimyasal reaksiyonlar, malzeme kullanm ve nakli, tesis veya bina iindeki proses niteleri, alana ulam, drenaj ve szma kontrol ile ilgilidir. Buna mukabil zel proses tehlikeleri, toksik maddeler, atmosfer basncndan dk prosesler, tutuma menzili iinde veya yaknndaki operasyon, toza maruz kalma, serbest brakma basnc, dk s, tutuucu ve dengesiz maddeler, korozyon ve erozyon, yan yana depolanan veya paketlenen malzemelerdeki szma, ateli stclarn kullanm, scak su sistemleri ve dnen ekipman vs. faktrleri dikkate alnr. Bu faktrlerin saysal deerleri Dow Yangn ve Patlama Tehlike ndeks Snflama Klavuzundan elde edilir. Bir sonraki aamada ise iletmenin/iyerinin analizinin yaplmas ve zellikle alanlardan kaynaklanan risklerin ynetilmesi g olan iletmelerde/iyerlerinde kiisel tehlikelerin belirlenmesi gerekir.

Kaza/Olay ve Salk Kaytlarnn Oluturulmas

Risk haritasnn oluturulmasndan bir sonraki adm, tehlikelerin tanmlanmasnda en nemli veriyi salayan kaza kaytlarnn oluturulmasdr. iletmede/iyerinde mutlaka kazaya ramak kalma ve tehlikeli durumlarda dahil olmak zere tm kaza ve olay kaytlarnn tutulmas gereklidir. Salk raporlarnn tutulmasnn nemi ise; iiler olas toksik madde veya sala zararl fiziksel etkiler ieren bir yerde alyorlarsa lme ve izleme yaplabilmesinin salanabilmesidir. Saklanan kaytlarn amac;

Klpay olaylardan en ciddisine kadar kaza kaynaklarnn ve kaza olu nedenlerinin belirlenmesi, Sal ve Gvenlii mevzuatna uygunluu salamak, statistiksel saysal verilerin derlenebilmesini salamak, sal ve gvenlii ile ilgili yaplan almalarn etkinliini deerlendirebilmek, Olas meslek hastal durumunda lme ve izleme yapabilmektir.

verenin 4857 sayl Kanunu ve 78. maddesine gre kartlm ynetmeliklere gre tutmas gereken kaytlar Tablo-14 ile 18 arasnda verilmitir. yerinde bir i kazas veya meslek hastal olumas durumunda olayn incelemesi yaplmal ve detayl kayt tutulmaldr, bylece kazaya veya etkilenmeye neden olan tehlikeli durum, kaza kayna belirlenebilir. yerinde meydana gelen tm kazaya ramak kalmalar ile tehlikeli durum bildirimleri mutlaka incelenmelidir. Kaza/olay kayt u detaylar mutlaka iermelidir;

32

Hangi blmde Kaza tipi (arpma, dme vb.) Yaralanma eidi (kesilme, yarlma, krk vb.) Vcudun hangi ksm (ba parmak, el, ayak vb.) Kaza kayna; ne arpm veya hastala neden olmu. (Vin, zemin, makina, kimyasallar vb.) Neden olmu; (bakm-onarm eksiklii, kiisel koruyucuyu kullanmama vb.)

KAZASI FORMU Dosya No: yeri Sicil no: yeri kodu: yeri adresi: alan ad ve soyad: alann sigorta sicil no: alann doum tarihi ve yeri: alann cinsiyeti: alann yapt i ve alt blm: alann bu iyerinde alma sresi: yerinde alma saatleri ve vardiya says: kazasnn oluma tarihi ve saati: kazasnn oluma nedeni ve ekli: Kazalanma sonucunda oluan tahribat: gremezlik durumu ve sresi: Salk tesislerinde yatma sresi: Sonu: Tarih: Gvenlii Uzman: MZA:

yeri hekimi: MZA:

MESLEK HASTALII FORMU Dosya No: yeri Sicil no: yeri kodu: yeri adresi: alann ad ve soyad: alann sigorta sicil no: alann doum tarihi ve yeri: alann cinsiyeti: alann yapt i ve alt blm: Bu iyerinde alma sresi: Meslek hastal tans: Tan konulma tarihi: Meslek hastalnn oluma nedeni: gremezlik durumu ve sresi: Salk tesislerinde yatma sresi: Sonu:

33

Tarih: yeri hekimi: MZA:

34

35

Tablo-16 Salk Raporu Formu YER SALIK BRM YILLIK ALIMA RAPORU yerinin nvan: Blge Mdrl Sicil No: kolu: Adresi:

36

Tel ve Fax: E posta: alan says: Erkek: Kadn: Stajyer: Yaplan almalar: a) Risk analizi b) Ortam lmleri c) e giri muayeneleri d) Periyodik kontroller e) Biyolojik analizler f) Fizyolojik testler g) Eitim almalar h) lk yardm ve acil tedavi i) Dier almalar Tarih yeri Hekimi mza : :

: Tablo-17 yeri Salk Birimi Yllk alma Raporu YER SALIK BRM YILLIK ALIMA RAPORU Fizik Toksikolojik Biyokimyasal Fizyolojik Meslek Muayene TOPLAM Muayene Analiz Analiz Test Hastal kazas e giri Periyodik Poliklinik Dier Toplam Tarih: yeri Hekimi : mza : Tablo-18 yeri Salk Birimi Yllk alma Raporu

Tehlikeli durum; kazann direkt nedeni, kaynak veya parada yanl olan nedir Gvenli olmayan davranlar; ii iyerinde alrken gvenli mi Bireysel etmenler; fiziksel veya psikolojik Tekrarlanmamas iin neriler (koruyucu taklmas, uygun kiisel koruyucu verilmesi, talimat hazrlanmas vb.)

Kaza veya meslek hastal raporlar dzenlenirken olayla ilgili pek ok faktrleri ierecek ekilde dnlmelidir. Her bir ipucunu dikkatle incelemeli, yantlanmas gereken sorular kaza mahalinde sorulmaldr. zellikle meslek hastal ihtimaline kar mutlak suretle tm kaytlar titizlikle saklanmaldr.

letme/yeri Analizi
Riskleri deerlendirme almalarna balarken yaplmas gereken bir n almadr. Risk haritalar oluturulmu alma alanndaki makinalar, ekipmanlar, koullar, almalar veya dzenlemelerden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenerek ve Baarszlk Senaryolar tanmlanmaya allr. Bu alma aadaki gibi bir sra izlenerek yaplabilir. 1. alma alanlarndaki ii saylar ve sorumlular belirlenir. Risk haritasnda tanmlanm olan alma alanlar, proses alanlarnda alan ii says, vardiya says, bu blmlerin amirleri, formenler, operatrler vb. belirlenir.

37

2. Liste hazrlanr alanlar altklar alandaki tm ekipman ve koullar, maddeleri bilmelidir. Mikro ayrtrlm olan alanlar zerindeki tm makinalarn, aletlerin, materyallerin, koullarn, alanlarn ve alma ekillerinin (pratiklerinin) listelerinin bizzat o blmde alan iiler tarafndan bir vazife olarak kartlmas salanr. 3. alanlarn eitim dzeyleri belirlenir 4. alanlarn i sal ve gvenlii eitim dzeyleri belirlenmeye allr 5. Bakm personelinden yaptklar ilerle ilgili liste hazrlamas istenir Bakm personeli bakm yapt alet ile ilgili hereyi bilmelidir, yaplan iler ile ilgili istelerinin bizzat alan iiler tarafndan bir vazife olarak kartlmas salanr. 6. Yaplan ii denetleyen iletme amirlerinin bilgi dzeyleri belirlenir. letme amirleri sorumlu olduklar blmde, herbir parann, ekipmann listesini yapabiliyormu, hangi materyaller olduunu syleyebiliyor mu aratrlr. 7. Kaytlara ulam rahatl varm aratrlr Gvenlik ve salk birimi, iyerinin/iletmenin tm kaytlarna dosyalama ile veya bilgisayar ortamnda rahatlkla ulaabiliyor mu aratrlr 8. Kaytlar dzgn tutuluyormu, nceki kaza kaytlar ve salk bilgilerine ulalabiliyor mu aratrlr. 9. Ynetim hiyerarisi belirlenir Kimin hangi blmde nereye kadar sorumluunun ve yetkisinin bulunduu belirlenir. 10. Denetim sorumluluklar tayin edilir. Denetim ve gzetimin aksaklklar ve zaaflar aratrlr, denetim ve gzetim yapan personelin yetki ve soumluluklar tayin edilir. Zaman listeleri, personelin birbiri ile haberleme oranlar aratrlr. 11. Makinalarn/ekipmanlarn periyodik bakm sreleri belirlenir ve ypranma sreleri hakknda bilgi toplanr. 12. retim prosesinin ak parametreler belirlenir. emalar elde edilir, izilir. retim gvenliini etkileyecek

13. Dizayn/Planlama Mhendislerinin alaca alanlar tespit edilir. 14. Hangi standartlara ve risk deerlendirme yntemlerine bavurulacann belirlenmesi yaplr 15. risklerinin analizi yaplr riski analizileri ile alma yerinde ilerin detayl tasvirinin yaplmas, her ite, grevde salk ve gvenlik faktrleri asndan analizler yaplmas salanr. 16. Tm tehlikelerin not alnmas Son olarak iletme/fabrika gezilerek iyerinde ortaya kabilecek tm tehlikeler not edilir, ayrca kaza kaytar ve salk raporlar ve kaytlar, MSDS gibi tm kaytlar incelenerek ortaya kabilecek tehlikeler not edilir.

aretlemeler
Risk haritasnn oluturulmas esnasnda hangi blmlerde, hangi iaretlemelerin yaplaca belirlenmeli ve 23.11.2003 tarih ve 25325 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun olarak gerekli yerlerde iaretlemeler yaplmal ve bu iaretlemeler risk haritasna iaretlenmelidir.

38

Renk Anlam veTalimat amac bilgi

veTemel nitelikler ekil

Yasak iareti

Daire biiminde beyaz zemin siyah piktogram, krmz ereve Tehlikeli hareket veyadiyagonal izgi (krmz ksmlar davran iaret alannn en Suyla az %35'ini sndrmek kapsayacaktr.) yasaktr

Sigara ilmez

Sigara imek ve ak alev Yaya giremez kullanmak yasaktr

ilmez

Yetkisiz kimse giremez

Krmz Dur, kapat, dzelt,acil, durdur, tahliye et

makinas Dokunma giremez Tehlike iareti

Dikdrtgen veya kare biiminde, Krmz zemin Yangn Ekipmanlarn Yangn Acil Yangn Yangnla zerine beyaz Yangn Sndrme yerinin Hortumu Merdiveni Telefonu mcadele piktogram Cihaz gsterilmesi ekipmanlar (krmz ksmlar ve ne olduu iaret alannn en az % 50sini kapsayacaktr) Ynler (Yardmc bilgi iareti)

RenkAnlam Talimat veTemel nitelikler ve bilgi amac

ekil

Sar

Uyar iareti

Parlayc Patlayc madde veya madde Dikkatli ol, gen eklinde yksek s nlem al,Sar zemin zerine siyah kontrol et piktogram, siyah ereve (sar ksmlar iaret alannn en az % 50sini Andrc Radyoaktif kapsayacaktr) madde madde

Toksik (Zehirli) madde

Asl yk

39

 makinas

Elektrik tehlikesi

Tehlike

Lazer n

yonlayc Oksitleyici olmayan madde radyasyon

Renk

Talimat ve bilgi ekil Engellere arpma, dme ya da nesnelerin dme Engelle tehlikesinin bulunduu yerler r

Renk

Anlam Talimat ve Temel nitelikler ve amac bilgi Kaplar, k Acil ka,yerleri ve ilk yardmyollar, iareti ekipman tesisler

ekil

Yeil Tehlike yok

Acil k ve ka yolu Dikdrtgen veya kare biiminde, Yeil zemin zerine beyaz piktogram (yeil ksmlar iaret alannn Ynler (Yardmc bilgi iareti) en az % 50sini Normale dn kapsayacaktr) lk Sedye Yardm Gvenlik Gz duu duu

Acil yardm ve ilk yardm telefonu Sadece dairevi bir ekil iinde kullanldnda (1) Mavi emniyet rengi olarak kabul edilir. Emniyet iaretleri dnda sar yerine (2) kullanlabilir Flouresan zellikle zayf doal turuncu gr artlarnda bu renk ok dikkat ekicidir.

40

4.3. n Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis - PHA)

n tehlike analizi, tesisin son tasarm aamasnda yada daha detayl almalara model olarak kullanlabilecek olan hzla hazrlanabilen kalitatif bir risk deerlendirme metodolojisidir. Bu metodda olas sakncal olaylar nce tanmlanr daha sonra ayr ayr olarak zmlenir. Herbir sakncal olay veya tehlike, mmkn olan dzelmeler ve nleyici lmler formle edilir. Bu metodolojiden kan sonu, hangi tr tehlikelerin sklkla ortaya ktn ve hangi analiz metodlarnn uygulanmasnn gerektiini belirler. Tanmlanan tehlikeler, sklk/sonu diyagramnn yardm ile sraya konur ve nlemler ncelik srasna gre alnr. n tehlike analizi analistler tarafndan erken tasarm aamasnda uygulanr, ancak tek bana yeterli bir analiz metodu deildir, dier metodolojilere balang verisi olmas aamasnda yararldr. zellikle iyerinde/iletmede tehlikeli maddeler bulunmas yada yksek tehlike derecesi tayan proses veya sistem bulunduu durumda birincil tehlike analizi aamasnda Proses Endstrileri in Gvenlik lmleme Sisteminin Uygulanmas gerektiine karar verilebilir.

ekil -31 n Tehlike Analizi Medolojisi Aamalar n tehlike analizi yaplrken, gemi kazalar ve eer tutuluyorsa tehlikeli durum ve kazaya ramak kalmalarda dikkate alnarak gemi deneyim analizi yaplr. Bu aama ok nemlidir, nk hangi metodolojilerin kullanlacana karar verilmesi aamasnda byk rol oynar. Gemi deneyim analizi iletmede daha ok hangi hatalarn meydana geldii konusunda analiste veri salar. Bir sonraki adm ise ama analizidir, bu aamada istenilen hedefler belirlenir. Tehlike belirlenmesi aamasnda; potansiyel tehlikeli elemanlar, tehlikeli durumlar, tehlikeli olaylar, emniyet sistem kayplar veri olarak kullanlr. letmenin tehlikeli durum ve gemi kaza kaytlar tutulmam veya yeni faaliyete gemi bir iletme olmas durumunda ayn i kolundaki iletmelerdeki kaza rnekleri veri olarak kullanlabilir, analistin tecrbesi bu aamada byk nem tar. Tehlikelerin belirmesinden sonraki adm ise hangi risk deerlendirme metodlarnn seileceine karar verimesidir. Belirlenen potansiyel tehlikelerin n Tehlike Analizi Risk Derecelendirme ve Seim Diyagram kullanlarak frekans ve iddetine gre risk skoru

41

belirlenir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus iddetin felakete yol aan, tehlikeli, marjinal ve nemsiz olarak deerlendirilmesidir. Yaplan risk deerlendirmesi sonucunda kabul edilemez blgelerde kan bir risk skoru elde edilmesi durumunda prosesin/iletmenin mekanik btnlnn korunmas iin alnan kontrol nemlerinin tehlike potansiyelini azaltmak iin yeterli olmad anlam kmaktadr, bu durumda Gvenlik lmleme Sistemine Gvenlik Btnlk Derecesi atanmas gerektii dzeltici nlem olarak belirtilir.

Tablo-19 n Tehlike Analizi Risk Deerlendirme Formu

4.4. Gvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis)

Bu metod, Gvenlik Analizi (JSA), kii veya gruplar tarafndan gerekletirilen i grevleri zerinde younlar. Bir iletme veya fabrikada iler ve grevler iyi tanmlanmsa bu metodoloji uygundur. Analiz, bir i grevinden kaynaklanan tehlikelerin doasn direkt olarak irdeler. Gvenlik Analizi (JSA) olarak adlandrlan analiz drt aamadan oluur. Bu metod, Gvenlik Analizi (JSA), kii veya gruplar tarafndan gerekletirilen i grevleri zerinde younlar. Bir iletme veya fabrikada iler ve grevler iyi tanmlanmsa bu metoloji uygundur. Analiz, bir i grevinden kaynaklanan tehlikelerin doasn direkt olarak irdeler. Gvenlik Analizi (JSA) olarak adlandrlan analiz drt aamadan oluur. Gvenlik Analizinin aamalar ekil-33'de verilmitir.

Yap:
JSA'nn ilk aamas grev admlarnn veya altgrevlerin numaralandrlarak ayrntl olarak analiz edilmesi ve bu admlar bozucak durumlarn, yapnn belirlenmesi temel anlayn ierir. Bu adm normal olarak ide alan ve denenen kiileri de iermelidir. Bundan baka normal standart i prosedrlerinin yannda seyrek olarak stlenilen sra d grevlerde hesaba katlr.

Tehlikelerin Tanmlanmas:
Sonraki aamada ise altgrevler birer birer gzden geirilir. Bylece altgrevleri bozabilecek tehlikelerin zellikleri 42

daha kolay anlalabilir. eitli sayda sorular tehlikelerin tanmlanmasna yardmc olmak amacyla sorulabilir.

Hangi tip zarar gerekleebilir? Zarar/Tehlike iin bir eklist kullanm iin hazrlanabilir mi? alma esnasnda zel bir problem veya sapma meydana kabilir mi? Grevi yapmak iin dier bir yol var m? Tehlikeli materyal, techizat, makina vb. ieriyormu? grevi zor mu?

Risklere Deer Biilmesi:

Tehlikelerin veya problemlerin herbirinin tanmlamasndan sonra iddetin sonucuna gre, maruz kalabilecek kii sayna ve meydana gelme olaslna gre deer biilir.

Gvenlik ls nerisi:
Gvenlik analizi iin nerilen gvenlik lmnn byk bir avantaj uygun kontrol lmnn olduka kolay retilebilmesidir. Bu aamada yaplabilecek bir aba da riskin azaltlmas iin o grevde tehlike/riske giden yol boyunca kat zerinde neride bulunmaktr. Allagelmi alma ve metodlara kullanl ise alternatif metodlar nerilir. lmler unlara bavurabilir;

Ekipman ve yardmc grevler, grev program ve metodlar ( eer uygulanabilir ise alternatif metod kullan), Belirli grevler iin ihtiyalarn giderilmesi, emirleri, eitimler vb. gelitirilip dzenlenmesi, Zor durumlar nasl ele almak gerektiinin planlanmas, Gvenlik aygtlar, dedektr vb. gvenlik cihazlarn kurulmas, Kiisel koruyucu techizatn mutlaka kullanlmasn salacak tedbir alnmas.

rnek gvenlik analizi formu Tablo-23'de verilmitir. Tablo-20 -21 -22'de verilen Olaslk ve risk potansiyeline gre formda Risk Snflandrmas elde edilir ve elde edilen en byk deerden balanarak gerekli etkinlik ve nlemler tanmlanarak yerine getirilir.

OLASILIK DERECELENDRME SIK SIK 10 saat veya fazla ARA SIRA 6-9 saat SEYREK 3-5 saat OK SEYREK Olas olmayan Tablo-20 Bir (Grev) Yaplrken Tehlikenin Gerekleme htimali

RSK POTANSYEL HAFF ORTA CDD

DERECELENDRME Geici sakatla, hastala veya yaralanmaya yol aacak durum veya koul Ciddi yaralanma veya hastala, bunlarn sonucunda gn kaybna ve ekipman ve malzeme kaybna neden olan koul veya i nsan yaamn tehlikeye drecek, kalc sakatla yol

43

aacak yada i gc, ekipman veya malzeme kaybna neden olacak durum Tablo-21 Bir (Grev) Yaplrken Karlacak Tehlikenin iddeti

Tablo-22 Risk Deerlendirme Seim Diyagram

Tablo-23 Gvenlik Analizi Risk Deerlendirme Formu

4.5. Olursa Ne Olur? (What f..?)

Bu metod, fabrika ziyaretleri ve prosedrlerin gzden geirmesi esnasnda yararldr, hali hazrda var olan kanlmaz potansiyel tehlikelerin tespit edilme orann ykseltir. Bu metod ilemlerin herhangi bir aamasnda uygulanabilir ve daha az tecrbeli risk analistleri tarafndan yrtlebilir. Genel soru olan Olursa Ne Olur? ile balar ve sorulara verilen cevaplara dayanr. Aksaklklarn muhtemel sonular belirlenir ve sorumlu kiiler tarafndan herbir durum iin tavsiyeler tanmlanr. Bilgiler Tablo-24deki gibi yazl format ile salanr ve evresel deerlendirme raporu ile birlikte derlenir. Risk deerlendirme raporunda, tehlikelerin tipini tarif etmek ve tavsiyeleri deerlendirmek maksadyla kullanlr. Bu metod ile yaplan risk deerlendirmesinde, risk analistinin dikkati yanlzca bir noktaya odaklanabilir yada analistin tecrbesi o noktadaki tehlikeyi grmesine olanak vermez. Bu metod eitli disiplinlerdeki takm yelerinin tecrbelerine dayanmas ve bu takmdaki yelerin tecrbelerine gre sonularn ok fazla etkilenmesi nedeniyle informal bir metoddur.

44

"Olursa Ne Olur?" Sonu Tavsiye 1.........Olursa olur? 2.........Olursa olur? 3.........Olursa olur? Tablo 24- What ne ne ne

Sorumlu Personel

Alnan Zaman

Eylemin

f? Methodolojisi Temelli Teknolojik Risk Deerlendirmesi

4.6. eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists):
Bu tip bir analiz (PRA), Tablo-25 de ve 26'da verilen tipte formlar kullanlarak gerekletirilir. PRA'nin amac, sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli paralarn tespit ederek deer bimek ve tespit edilen herbir potansiyel tehlike iin az yada ok kaza ihtimallerini belirlemektir. PRA yapan bir analist, tehlikeli paralar ve durumlar gsteren kontrol listelerine gvenerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanlan teknolojiye ve ihtiyaca gre dzenlenir. Bu listelerde belirlenen tehlikler daha sonra risk deerlendirme formunda deerlendirilir, bu formlarda mutlak surette "Ciddiyet" ve "Sonu" deerlendirilmelidir. nleyici lmler ve nlemlerin Yerine Getirilme lmleri balklarnda ise tehlikelerin giderilmesi yada kontrol altna alnmas iin gereken aamalar belirtilir. Bu metod kapsaml detaylar salamak maksadyla dizayn edilmemitir. Bu metodun amac daha ok muhtemel- gerekleebilecek nemli problemlerin acele tespit edilmesidir. Bu nedenle PRA metodu bir projeyi yerine getirme aamasndan nceki evresel deerlendirmeden teye gidemez. PRA metodu sistemin kurulmas ve kullanma gemesi aamasnda risklerin gzlemlenmesi iin kullanlabilir. eklist kullanmndan verimli sonular alnabilmesi iin deneyimli uzmanlar tarafndan hazrlanm olmas gereklidir. eklist kullanmann yararlarn sralyacak olursak;

Bir iletmedeki veya sistemdeki tesisatnn veya ekipmannn tam olup olmadn veya kusursuz ileyip ilemediini saptar, Kontrol edilecek hususlarn atlanlmasn engeller, Listelerindeki sorular iletmeye zel olarak hazrland iin, risk deerlendirmesi yaplan tesisin eksiklikleri saptanr, Listelerde belirlenen noksanlklar iin Birincil Risk Analizi uygulanarak gerekli nlemler tespit edilir.

Gvenlii Uzman ncelikle eklistler ile iyerinde bir gzden geirme yapar, daha sonra tespit edilen noksanlklar iin birincil risk analizi formu doldurularak gerekli nlem belirlenir, nleyici lmlemeler ve nlemlerin yerine getirilme lm yaplr.

45

Tablo- 25 Birincil Risk Deerlendirme eklist

46

Tablo 26- eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi Temelli Risk Deerlendirmesi Formu

4.7. Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA)):

Birincil Risk Analizi, bir faliyeti yerine getirirken gerekleebilecek kazalar analiz edebilmek iin kullanlan sistematik bir yntemdir. Herbir kaza iin analiz; kazalar nlemek veya kaza nedenlerini nlemek iin ok belirgin korunma yollar tanmlar. Analiz, riski indirgemek iin tavsiyelerde bulunduu gibi kazalar ile ilgili riski ayn zamanda tanmlar. Analiz kaza ile ilgili riski, tehlikeyi azaltc tavsiyelerde bulunarak tanmlar. Kazann tehis edilebilmesi iin u sorunun cevab aranr? Bu aktiviteyi yerine getirirken ne gibi potansiyel kazalar meydana gelebilir? Birincil risk analizi, bu etkinlii yapan ekibe analizden dk risk ieren kazalarn elenmesini salayarak analizin dzene koyulmasn salar. Katkda bulunan olaylar tanmlamak iin bu soruya cevap ver;

47

"Bu faaliyeti yaparken, bu kazann olumasna katkda bulunan en nemli olay nedir?"

nsan hatas Techizattn devre d kalmas yada hatas Donanm sistem hatas Ynetim ile ilgili zaaflar, vb.

nleyici ve hafifletici korunmay tanmlamak iin u soruya cevap ver; "Bu faaliyeti yaparken, hangi mhendislik veya ynetim kontrolnn bu alanda kullanlmas kazann frekansn ve iddetini azaltmada yardmc olur?

Ynetimle ilgili prosedrler, Planlar Eitim ve bilgilendirme Ekipmanlar, vb.

ekil-34 ve Tablo-27 yi kullanarak her bir olayn frekansna deer verilir ve her bir kazann sonucunun iddeti belirlenir. Herbir frekans hesaplanrken, katks bulunan olaylarn kmlatif frekanslarna dayandrlmaldr. Ortalama risk indeks numarasn hesaplamak iin aada verilen forml kullanlr; RIN = [ (FxC)Kaza kategorisi;1 + (FxC)Kaza kategorisi;2 + (FxC)Kaza kategorisi;3 +....]/10.000 C= Kazann ortalama frekans; F= Kazann ortalama sonucu; (yl bana maliyeti) (yl bana olay says)

Bu deerler; gemite meydana gelmi kazalarn bilgileri kullanlarak tanmlanabilir veya herbir kaza iddeti aralnn orta noktas alnarak daha basit tanmlanabilir.

Tablo-27 Riskin iddeti le Etkisi Arasndaki liki

48

ekil-34 Birincil Risk Analizi Frekans izelgesi

Tablo-28 Birincil Risk Deerlendirme Formu

49

4.8. Risk Deerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix):

En sk kullanlan yaklamlardan biri olan risk deerlendirme matrisi ABD. Askeri standard MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem gvenlik program gereksimini karlamak maksadyla gelitirilmitir. Matris diyagramlar iki veya daha fazla deiken arasndaki ilikiyi analiz etmekte kullanlan bir deerlendirme aracdr.

4.8.1. L Tipi Matris :

5 x 5 Matris diyagram (L Tipi Matris) zellikle sebep-sonu ilikilerinin deerlendirilmesinde kullanlr. Bu metod basit olmas dolaysyla tek bana risk analizi yapmak zorunda olan analistler iin idealdir, ancak deiik prosesler ieren veya birbirinden ok farkl akm emasna sahip ilerin hepsi iin tek bana yeterli deildir ve analistin birikimine gre metodun baar oran deiir. Bu tr iletmelerde zellilkle aciliyet gerektiren ve biran evvel nlem alnmas gerekli olan tehlikelerin tespitinin yaplabilmesi iin kullanlmaldr. Bu metod ile ncelikle bir olayn gerekleme ihtimali ile gereklemesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve lm yaplr. Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin arpmndan elde edililerek tablodaki yerine yazlr. Risk Skoru = htimal x Zarar Derecesi

HTMAL

ORTAYA IKMA OLASILII DERECELENDRME BASAMAKLARI ok az ( ylda bir kez ), sadece anormal durumlarda Az ( ylda bir ka kez ) Sklkla ( ayda bir )

OK KK Hemen hemen hi KK ORTA YKSEK OK YKSEK

ok sklkla ( haftada bir, her gn ), normal alma artlarnda Tablo -29 Bir Olayn Gerekleme htimali

SONU OK HAFF HAFF ORTA CDD OK CDD

DERECELENDRME saati kayb yok, ilkyardm gerektiren gn kayb yok, kalc etkisi olmayan ayakta tedavi ilk yardm gerektiren Hafif yaralanma, yatarak tedavi gerekir Ciddi yaralanma, uzun sreli tedavi, meslek hastal lm, srekli i gremezlik Tablo 30 Bir Olayn Gerekletii Takdirde iddeti

50

ekil -35 Risk Skor (Derecelendirme) Matrisi (L Tipi Matris) Yukardaki tablolardan elde edilen deerler matris metodolojisi temelli risk deerlendirme tablosuna kaydedilir ve Tablo-31'de belirtilen eylemlere gre en byk deerden balayarak riskler iin gerekli nlemler alnr. SONU Katlanlamaz Riskler (25) EYLEM Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye drlnceye kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Gerekletirilen faaliyetlere ramen riski drmek mmkn olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir. Belirlenen risk azaltlncaya kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Risk iin devam etmesi ile ilgiliyse acil nlem alnmal ve bu nlemler sonucunda faaliyetin devamna karar verilmelidir. Belirlenen riskleri drmek iin faaliyetler balatlmaldr. Risk azaltma nlemleri zaman alabilir.

nemli Riskler (15,16,20) Orta Dzeydeki Riskler (8,9,10,12) Katlanlabilir Riskler (2,3,4,5,6) nemsiz Riskler (1)

Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin ilave kontrol proseslerine ihtiya olmayabilir. Ancak mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin kontrol prosesleri planlamaya ve gerekletirilecek faaliyetlerin kaytlarn saklamaya gerek olmayabilir. Tablo 31 Sonucun Kabul Edilebilirlik Deerleri

nlemlerin yerine getirilmesinden sonra belirlenen risk iin yeni bir risk skoru belirlenmeli ve form yeniden doldurulmaldr.

51

4.8.2. ok Deikenli X Tipi Matris Diyagram

Matris diyagramlar ok boyutlu dnce yoluyla problemli konularn aa kavuturulmasna katk salar. Matris diyagramlar bir probleme veya olaya itirak eden veya problem veya olay zerinde etkisi olan faktrlerin, parametrelerin tanmlanmasn ve aralarndaki ilikinin belirlenmesini salar. Matris diyagramnn temel avantaj; her ift deiken arasndaki ilikinin derecesini grafiksel olarak gstermesidir.

Tablo-32 L Tipi Matris Risk Deerlendirme Formu Bu tip risk deerlendirmesi karmak prosesler veya akm emalar ieren ilerin mevcut olduu yerlere veya olaylara uygulanabilir. Tek bana bir analistin yapmasna uygun deildir, 5 yllk gemi kaza aratrmasna htiya vardr. Tecrbeli bir takm lideri nderliinde disiplinli bir takm almas gerektirir. Daha nce meydana gelmi bir kazann veya buna bal bir olayn tekrarlanma olasl da deerlendirilir. Deerlendirme sonucunda riskin giderilmesi iin alnacak nlemlerin maliyet analizi de yaplarak, riskin maliyeti ile riski transfer etme imkan var ise iki maliyet karlatrlarak kyaslanr. ncelikle bir iletme ierisinde bir blm/para veya bir olay seilir, seilen konu ile ilgili olarak 5 yllk gemi kaza aratrmas yaplr veya arivler incelenir, gemi kazalar ortaya getiren nedenler belirlenmeye allr ve tekrarlama anslar aratrlr. Aada X tipi matris ile risk deerlendirmesi yaplmas iin kullanlan tablolar verilmitir.

OLASILIK DERECELENDRME OK YKSEK YKSEK ORTA KK OK KK Basit ekipman hatas veya valf hatas, hortumdan sznt veya hergnk normal artlar altnda gerekleebilecek insan hatas. kili ekipman hatas, ekipmandan sznt yrtlmas, borulamada krlma, insan hatas veya hortum

nsan hatas ile ekipman hatasnn kombinasyonu veya proses hattndaki veya borulamalarnda hata oklu ekipman, valf, insan, boru hatt hatas veya tanklardaki, proses kaplarndaki spontane gelien hatalar Sadece Olaanst durumlarda gerekleir Tablo 33 Bir Olayn Gerekleme htimali

52

SONU VAR ORTA ZAYIF

KONTROL DERECES Kontrol var, sistemin almas ekipmanla da takip ediliyor Kontrol var, ancak birim amiri gzetimi ile yaplyor Belli aralklarla alanlarn uyarlmas salanyor

YOK Tamamen alann insiyatifinde Tablo 34 Seilen Blmde ya da Yaplan Grev zerindeki Kontroller

SONU OK HAFF

DERECELENDRME Personel : Hafif syrklar, 3 gnden az i gn kaypl kazalar. Toplum evre : Direkt etki yok. : Tamamen kontrol altnda tutulabilcek evresel etki

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 1 1,000 $ aras HAFF Personel : lk yardm gerektiren yaralanmalar. Toplum : Koku veya grlt yaylmas sonucu rahatszlk verilmesi, direkt etki yok. evre : Kontrol altna alnabilecek lokal evresel etki

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 1,000 10,000 $ aras ORTA Personel : Doktor mdahalesi gerektiren iddetli yaralanmalar ve meslek hastalklar Toplum evre : Doktor mdahalesi gerektiren iddetli yaralanmalar : Kontrol altna alnamayan kk dzeyli evresel etki

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 10,000 100,000 $ aras CDD Personel : Hayat tehdit edici yaralanma, akut zehirlenmeli meslek hastal veya kaza yada meslek hastal sonucu bir kiinin lm Toplum : Hayat tehdit edici yaralanma veya kaza sonucu bir kiinin lm evre : Kontrol altna alnamayan orta dzeyli evresel etki deeri yaklak 100,000

Ekipman : Fabrika hasar/kayp 1,000,000 $ aras OK CDD

Personel : Birok alann hayatn tehdit edici ekilde yaralanmas, meslek hastalna yakalanmas veya kaza yada meslek hastal sonucunda lmesi Toplum : Hayat tehdit edici ekilde yaralanma, meslek hastalna yakalanma veya kaza yada meslek hastal sonucu birden ok lm

53

evre

: Kontrol altna alnamayan byk apl evresel etki

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 1,000,0000 $ ve zeri Tablo 35 Bir Olayn Gerekletii Takdirde iddeti

SONU NCEK KAZALAR UK GK HY KRK lml kaza Uzuv kaypl hayati tehlike yaratacak meslek hastal yaratabilecek kaza, hayati tehlike

gn kayb, uzun sreli tedavi gerektiren i kazas veya meslek hastal Hafif Yaralanma Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum Tablo 36 nceki Kazalarn Sonucu

ekil 36 X Tipi Matris Risk Deerlendirme Matrisi Deikenleri Risk matrisi zerinden belirlenen deerler aadaki formle yazlarak risk derecelendirme skoru elde edilir. RDS = A + B + C + D Elde edilen deerler matris metodolojisi temelli risk deerlendirme tablosuna kaydedilir ve kan sonucun byklne gre en byk deerden balayarak riskler iin gerekli nlemler alnr

54

Tablo 37 X Tipi Risk Derecelendirme Matrisi

Tablo-38 X - Tipi Matris Risk Derecelendirme Tablosu

4.9. Tehlike ve letilebilme almas Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) :
Kimya endstrisi tarafndan, bu sanayinin zel tehlike potansiyelleri dikkate alnarak gelitirilmitir. Multi disipliner bir tim tarafndan, kaza odaklarnn saptanmas, analizleri ve ortadan kaldrlmalar iin uygulanr. Belirli anahtar ve klavuz kelimeler kullanarak yaplan sistemli bir beyin frtnas almasdr. almaya katlanlara, belli bir yapda sorular sorulup, bu olaylarn olmas veya olmamas halinde ne gibi sonularn ortaya kaca sorulur. Tehlike ve letilebilme almalar olarak adlandrlan bu metod, kimya endstrisinde tehlikelerin tanmlanmasnda yardmc olmas maksadyla proses dizayn aamasnda ve proses iletme esnasnda yaygn olarak kullanlr. Bu alanda geni kabl grm bir metoddur, nk bir prosesteki sapmalarn etkilerinin tespit edilmesini ve normal koullar altndaki prosesle karlatrma yaplma imkan salar. Anahtar kelimeler, dizayn parametreleri ve tablolar kullanlr. Proses denetimine yardmc olmak maksadyla, tehlikeli sapmalar normal deerlerle karlatrmak maksadyla anahtar kelimeler kullanlr, bu grup "Fazla ", "Az", "Hi" vb. gibi

55

kelimeleri ierir. Bu anahtar kelimeler basn, scaklk, ak vb. gibi parametrelerin (klavuz kelimeler) durumlarn nitelemek iin kullanlr. Herbir durumda analist, sebebler, sonular, belirleme metodlar ve dzeltici hareketler (yattrma ls) ile tanmlama yapar. Analiz ok disiplinli bir takm tarafndan gerekletirilmelidir ve bir takm lideri tarafndan ynetilmelidir. HAZOP takm aada belirtilen alma gurubundan oluur. HAZOP Takm:

Fabrikann iveren vekili Fabrika mdr Sal ve Gvenlii Uzman letme (Proses) Mhendisi Sistem ve Otomasyon Mhendisi Elektrik Mhendisi naat Mhendisi (Gerekli ise)

HAZOP metodolojisi uygulamasnda kullanlan anahtar kelimeler unlardr; ANAHTAR KELMELER FAZLA (MORE) AZ (LESS) H (NONE) TERS (REVERCE) PARASI (PART OF) ... KADAR Y (AS WELL AS) ... DAN THAN) BAKA (OTHER ANLAMI Kantitatif oalma Kantitatif Azalma Mevcut Deil ngrlen Ynn Aksine Sistemin Bir Blm Farkl Ayn Derecede Tamamen Farkl Olmas Gerekenden

EKL-37 HAZOP Tehlikeli Sapma Hipotezi HAZOP Takm, ncelikle prosesin veya operasyon admnn bir deikenini seer, anahtar kelimeleri kullanarak anlaml tehlikeli sapmay belirler. Tanmlanan sapma iin neden aratrmas ve paralel olarak sonu aratrmas yaplr.

56

ekil 38 HAZOP Takmnn zleyecei Aamalar Hazop uygulanrken ncelikle bir proses veya operasyonun bir adm eilir, yada proses veya operasyonda alanlarn doldurduu Tehlike ve letilebilme almas Formu nda belirtilen adm iin deerlendirme yaplr. almaya balamadan nce ASME (American Society of Mecanical Engineers) standartna gre proses akm emasnn kartlmas almann baarsn artracaktr, ASME standartnda kullanlan semboller Tablo-39'da verilmitir. Deerlendirmeye balamadan nce yaplan almann amac aklanr, prosesin veya operasyonun bir deikeni seilir ve klavuz kelimeler kullanlarak anlaml bir Tehlikeli Sapma belirlenir. Tehlikeli sapmann belirlenmesinde Tablo-40'da verilen HAZOP Sapma Matrisi yardmc olarak kullanlr. Belirlenen tehlikeli sapma iin HAZOP takm tarafndan muhtemel nedenlerin listesi hazrlanr, bu aamada takmn tecrbesi ve liderin nderlii nem kazanr. Tehlikeli sapmann sonucular dikkatle gzden geirilerek, sapmann olumasn nleyici koruyucu nlemler tanmlanr ve nlemlerin alnmasndan sonra kalan riskin kabul edilebilir olup olmadna karar verilir. Kalan risk kabul edilemez bir dzeyde ise yaplacak eylemler belirlenmeli ve zellikle bu aamada HAZOP takm lideri mekanik btnln salanmasnda bir problem gryorsa alnacak nlemlerin oaltlmasn salamak iin Gvenlik Btnlk lmlemesi yapmaldr. Prosesin veya operasyonun bir admnda seilen bir deiken iin uygulanan alma dier deikenler iinde uygulanmal, bu adm tamamlannca prosesin veya operasyonun dier admlarna geilmelidir.

57

TABLO 39 ASME Standartna Gre Proses Akm emas Sembolleri Hazop takmna, tecrbeli bir i sal ve gvenlii uzman liderlik yapmaldr. Hazop uygulamas uzun zaman ve emek gerektiren bir almadr. HAZOP almas yaplrken ekil39'da gsterilen detayl alma dzeni uygulanmaldr.

58

ekil-39 HAZOP almas Akm emas Unutulmamaldr ki bir fabrikada/iletmede HAZOPun yannda dier risk deerlendirme metodlar da uygulanmaldr. HAZOP iletmedeki proses veya operasyonlar aamasndaki tehlikeli sapmalarn ortaya karlmas aamasnda etkilidir, ancak bir iletme/fabrikada proseslerin yannda dier mekanik, elektrik, depolama ve yardmc ilerde mevcuttur, bu ilerde ortaya kabilecek tehlikelerin belirlenmesi iin dier risk deerlendirme yntemlerinden bir veya birka da uygulanmaldr. HAZOP takmnn kullanaca rnek bir tehlike ve iletilebilme alma formu Tablo 42'de verilmitir. HAZOP almas bir proses veya operasyona uygulanp alma bitirilmi olmasna ramen, alma esnasnda gzden karlm bir tehlikeli sapma ile ilgili bilgi o proses veya

59

operasyon iinde alanlardan yada HAZOP takm yelerinden gelebilir. Bu tr bir bilgi gelmesi durumunda seilen sistem, hat, donanm veya techizatn ncelikle tehlikeli sapmas tanmlanr, lmleme yaplr ve en son olarakda eylem belirlenir. HAZOP uygulamas, 1) Risk deerlendirmesinde HAZOP takmnn belirledii srelerde, 2) alma koullarnda nemli bir deiiklik olduunda, 3) Ortam lmleri ve salk gzetimlerinin sonularna gre gerektiinde, 4) Proseste veya operasyonda kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduunda, 5) En az be ylda bir defa, d) Tamir ve bakm ilerine balamadan nce, f) Prosese veya operasyona bir eklenti veya tehlikeli kimyasal maddeler ieren yeni bir faaliyete yenilenmelidir.

TABLO-40 HAZOP Sapma Matrisi Dier Parametreler: nsan faktr, korozyon, buhar basnc, PH, s kapasitesi, karm, parlama noktas, viskozite, balatma/kapatma, statik elektrik vb. HAZOP metodolojisi genellikle teknolojik kazalar ile uraan veya acil durum plan gelitirmek isteyen irketler tarafndan kullanlr. Basit teknolojik proseslerde ve evresel risk deerlendirilmesinde de kullanlr. Bu metod, teknik sekreteryann yardmna gvenildii ve tecrbeli bir liderin yn vermesi durumunda uzman alma grubunun kat oklu-disiplinli almas sonucunda uygulanabilir ve ilem ak hakknda ok detayl bilgi edinilmesini salar. HAZOP yaklam, disiplinli, esnek ve sistematikdir.

60

Tablo-41 rnek Bir Tehlike ve letilebilme alma Formu (HAZOP)

Tablo- 42 Tehlike ve letilebilme almas Risk Deerlendirme Formu

4.10. Hata Aac Analizi Metodolojisi (Fault Tree Analysis-FTA) :

Hata aac analizi kavram (FTA), 1962 ylnda Bell Telefon Laboratuvarlarnda, Mnutemen ktalararas balistik fze hedefleme kontrol sisteminin gvenlik deerlendirmesini gerekletirmek maksadyla dizayn edilmitir. Hata aac metodolojisi, sistem hatalarn ve sistem ve sistem bileenlerinin hatalarndaki zgl sakncal olaylar arasndaki balanty gsteren mantksal diyagramlardr. Bu metod, tmdengelimli manta dayanan bir tekniktir. Sakncal olay, daha nceden tanmlanm olay ile hatalarn nedensel ilikileridir. FTA bir iletmede yaplan iler ile ilgili kritik hatalarn veya ana (majr) hatalarn, sebeplerinin ve potansiyel kart nlemlerinin ematik gsterimidir. Ayrca dzenleyici hareketleri veya problem

61

azaltc hareketleri tanmlar. FTA'nn amac hatalarn gidi yollarn, fiziksel ve insan kaynakl hata olaylarn sebep olacak yollar tanmlamaktr. FTA belirli bir hata olay zerine odaklanan analizci bir tekniktir. Daha sonra muhtemel alt olaylar mantksal bir diyagramla ematize eder. Grafik olarak insan yada malzeme kaynakl hasarlarn muhtemel kombinasyonlarn oluturur. htimallerini ortaya karabilecei nceden tahmin edilebilen istenmeyen hata olayn (en st olay) grafik olarak gsterir. FTA ok geni kapaml olarak gvenlik ve risk analizinde kullanlr. FTA kalitatif bir teknik olarak bir hatay alt bileenlerine ayrarak onu irdeledii iin kullanldr. Bu ekilde sistemi oluturan her bir parann modifiye edilmesi, karlmas yada elde edilmesine olanak salar. FTA tanmlamada, tasarmda, modifikasyonda, operasyonda, destekli kullanmda yada bir boaltm sisteminde kullanlabilir. zellikle hibir iletim gemii olmayan yeni teknik proseslerin kullanmnda ok yararl olur. FTA'dan elde edilen deerler bir dizi mantk diyagramlar olarak baz kombinasyonlarn muhtemel hatalara nasl yolaabileceini gsterir. Elde edilen deerler kantitatifdir. Elde edilen hasar verileri oranlanabilirse ya da tahminler hasar olaylar iin mevcutsa sonular kalitatif hale getirilebilir. Bir hata aac btn muhtemel bilekeleri, hasar trlerini ya da hata olaylarn ieremez. Genellikle en st olaya gre dzenlenir ve zamanla kstlanr. Hata Aac Analizi, sistemde tehlike olarak kendini gsteren olas tm problem veya hatalarn tanmlanmasnda ve analizinde kullanlan sistematik bir yolu temsil eder. FTA her dzeyde tehlike oluturan hatalarn analizini yapar ve bir mantk diyagram aracl ile en byk olay (kayb) yaratan hatalarn ve problemlerin olas tm kombinasyonlarn gsterir. Ayrca hatann belirlenmesinde sz konusu aamalara yol gstererek karmak ve karlkl ilikiler sonucu ortaya kan olumsuzluun belirlenmesini ve bu olumsuzluun oluma olasln deerlendirmeyi amalar. Bu ynyle FTA, FMEA teknii ve dier risk deerlendirme metodlar ile ama birlii iinde uygulanabilir. FTAda olumas istenmeyen olayn kkndeki sebebe kadar inilerek istenmeyen dier olas hatalar ve onlarn sebepleri ortaya karlr. Tm bu hatalar ve sebeplerini grntlemede tekniin kendine zel mantk sembollerinden yararlanlarak hatann soy aac karlr. FTA da FMEA gibi sistem analizine gerek duyar. Sistem analizi olgusunun ierdii n koullar aadaki ekilde zetlemek olasdr. Sistem ilikisi erevesinde dnlmesi, Kritik sistem elemanlarnn seilmesi, Kritik iletme koullarnn belirlenmesi. Aalar hiyerarik modellerdir ve bu modeler gvenlik dayanabilirlik ve risk deerleri asndan performans deerlendirmede nemli rol oynar. Hata Aac Analizinin ana hedefleri unlardr: Herhangi bir sistemin gvenirliinin tanmlanmas Herhangi bir probleme etki eden karmak ve biri birleri ile karlkl iliki iinde bulunan olumsuzluklarn belirlenmesi ve bu olumsuzluklarn oluma olaslklarnn deerlendirilmesi Herhangi bir sistemde kendini tehlike olarak hissettiren tm problem veya olumsuzluklarn sistematik olarak ortaya konulmas

62

FTA aamalar;
Hata Aac Analizi 3 temel admda uygulanr: Sistem analizi Hata aacnn oluturulmas Hata aacnn deerlendirilmesi 1. Analiz iin bir proses veya blm seilir, diyagram stne bir kutu izilir ve bileenler iine listelenir. 2. Proses ve blm tehlikeler tanmlanr. ile ilgili kritik arzalar ve

3. Riskin sebebi tanmlanr ve riskin altna muhtemel btn sebebleri listelenir ve oval daireler iinde riske balanr. 4. Bir kk sebebe doru ilerlenir. Her risk iin sebeblere ulaana kadar tanmlanr. 5. Her kk sebeb iin kart lmler tanmlanr. Beyin frtInas veya kuvvet alan analizinin gelimi versiyonuyla her kritik riskin kk belirlenir. Her kart lt iin bir kutu oluur ve ilgili kk sebebin altna kutular iin sebebi ve kart ltleri birbirine balanr. Tm bu amalara ynelik olarak FTA dier metedolojilerde olduu gibi amalarn belirli olduu sistematik bir yol izlemek durumundadr. Bu yol genel olarak tanmlama, planlama, deerlendirme ve sonularn analizi ve nerilerin belirlendii admlardan ibarettir:

ekil -41 Hata Aac Oluturma Aamalar

63

FTA DIN 25424de standartlatrlm olup, oluturulmasnda bilgisayar programclarnn da ska bavurduklar Bool Elektronik Devre Sembolleri kullanlr. Bylelikle probleme etki eden tm olumsuzluklarn analitik olarak gn na karlmas salanr.

FTA DYAGRAMLARINDA KULLANILAN SEMBOLLER

Aa Stratejileri ve Yaplar
Sistem performans amalar ve hedefleri tanmlamada ak bir mantn gerekli olduu noktalarda kurulacak sistemi grsel olarak tanmlamada nemlidir. Aa yapsnn asl amac temel insan, cihaz ve evresel olaylar arasndaki ilikileri gsterir. Basit aa yaps sistem hatas veya baar serilerinin kalitatif karakterizasyonudur. Bu yaplarn oluturulmasnda kullanlan semboller unlardr:

64

SEMBOLLER

65

FTA DYAGRAMININ YAPILANDIRILMASI

Hata Aac Analizinde ncelikle grafik deerlendirmesi yaplr. Zirve olay (top event) analizin ba konusudur ve en nemli etki, performans, sakatlk, tahribat veya kayb ifade etmektedir. FTA, Prosesle ilgili faktrleri iermektedir. Yani bu faktrlerin direkt veya endirekt etkisinde gelien dier olay veya hatalar sonu olarak zirve olay oluturmaktadr. Dnlen faktrler diyagrama yerletirilmek zere listelenir. Hata aac analizi diyagram, diyagramn tm alt faktrlere kadar oluturulmasyla tamamlanr. Zirve olayn tespiti; Gemi patlama kaytlar (sistemin kendine veya bakalarna ait) Enerji kaynaklarna baklr Potansiyel kayp hatalar tespit edilir What f senaryolar gelitirilir eklistler kullanlr Hata Aac Analizi hem kalitatif hemde kantitatif bir analizdir. Aada kantitatif ve kalitatif analizin her ikiside aada aklanmtr.

KANTTATF ANALZ
Hata aac analizi diyagramnda listelenmi faktrlerin, olayn veya problemin oluabilirliinin gerekten ortaya koyabileceinden ve herbir faktr veya alt faktrn pratikte ortaya konabileceinden emin olunmaldr. Kantitatif analiz ile; PF deeri saptanr PF ile R arasnda iliki kurulur stel hata dalmlar belirlenir Mantk kapsndan dier mantk kapsna yaylma tespit edilir

GVENRLK VE HATA OLASILIK BALANTILARI

S = Baarlar (Successes) F = Hatalar (Failures) R = Gvenirlik (Reliability) PF = Hatann Olasl ( Failure Probability)

66

67

KALTATF ANALZ:
Bu nedenlede hatann olaslnn deerlendirilmesinin yaplmas ve daha iyi sonu alabilmek, sistemdeki asl hatalar tespit edebilmek iin minimal cut set deerlendirmesi yaplarak Azaltlm Hata Aac - Mantk Eit Hata Aac nn tespit edilmesi ve path set deerlendirilmelerinin yaplmas gerekir.

MNMAL CUT SET :

Hata aac analizinde minimal cut set aratrmas Neye Yardmc olur? 1. Sistemin tanmlanmas 2. Sistem zaaflarnn azaltlmas 3. Sistemin baarl klnmas CUT SET : Bir Cut set, hepsi olutuu takdirde, zirve olaynn (top event) meydana gelmesine neden olan herhangi bir hata aac grubudur. MNMAL CUT SET : Bir minimal Cut Set hepsi olutuu takdirde, zirve olaynn (top event) meydana gelmesine neden olan asgari hata aac grubudur. Minimal Cut Set uygulamas yaplrken Boolean Matematiinin bilinmesi gerekmektedir. Teorem kullanlarak cut set, minimal cut sete indirgenir. Boolean Matematii: Boolean matematii devre matematii olarak da bilinir, George Boole (1815-1864) tarafndan 1847 de mantn, matematiksel analizi zerine yazm olduu tezle ortaya kmtr. Ancak bu dnce, 1938 den sonra Beel laboratuvar tarafndan yaplan rleli devrelerle, telefon iletmelerinde uygulama alan bulabilmitir. Boolean matematii basit bir matematiktir. Boolean matamatii Hata Aac Analizinde, bu analizi yapan analiste iyi bir analiz yapabilmesinde yardmc olur. Boolen matematii ile hata aacnn indirgenmesi salanr. Basit Tarifler: VE (AND) ilemi: Ve ileminde iki Boolean deikeni vardr. A ve B k, (A.B) eklinde yazlr.

68

VEYA (Or) ilemi: Veya ileminde A ve B gibi iki Boolean deikeni vardr. (A+B) eklinde yazlr. Boolean Kurallar Boolean matematiinde kullanlan teoremleri iler duruma getirebilmek iin tablodaki Boolean kurallarnn bilinmesi gerekir.

MANTIK MATEMATNDE LEM BASTLETRLMES eitli karmak ilemler teoremlerden faydalanlarak basitletirilebilir. Dolaysyla ayn ilem birok mantk kaps yerine az kap kullanlarak gerekletirilebilir. Bylece hata aac zerinde hatalar daha basit olarak grlebilir. (Minimal Cut Set). Cut Setin bulunmas ve Minimal Cut Sete indirgenmesi iin Boolean matematii kullanlarak aada iki yntem verilmitir. DENKLEMN NDRGENMES LE MNMAL CUT SET ARATIRMASI: 1. Hata aacndaki, zirve olaya T harfi verilir. 2. Zirve olayn altdaki, birbirine mantk kaplar ile bal basit olaylara T1 den balamak kaydyla harf verilir. 3. Zirve olayn altndaki birbirine mantk kaplar ile bal esas olaylara A dan balamak zere harf verilir 4. Zirve olayn altndaki mantk kaplarna herhangi bir harf veya say verilmez. rnek 1; Azaltlm (Mantk Eiti) Hata Aacnn Bulunmas

69

Hata Aacnn Boolean Tanmlamas; T4 = A . B T3= B+C T1 = A + T3 = A + (B + C) T2 = C + T4 = C + (A . B) T = T1 + T2 = (A + B + C). [ C + (A . B)] T= (A + B + C) . C + (A + B + C) T=A.C+B.C+C+A.B+A.B+C.A.B

MATRS KULLANILARAK MNMAL CUT SET ARATIRMASI : 1. Esas olay (yaprak, balatan olay)lar hari aadaki tm elementler yok saylr. 2. Zirve olaya en yakn olandan balamak kaydyla, mantk kaplarna harf, yapraklara (esas olay) say verilir. 3. Birinci adm olarak zirve olaydan aaya doru, harfleri ve numaralar kullanarak matris

70

oluturulur. 4. lk olarak zirve olayn altndaki mantk kapsnn harfi matrisin en st sol ksmna yazlr. 5. VE kaplarnn harfleri matriste YATAY olarak yazlr, yine VE mantk kaplarnn girdileri de matriste YATAY olarak yer deitirilir. 6. VEYA kaplarnn harfleri matriste DEY olarak yazlr, yine VEYA mantk kaplarnn girdileri de matriste DEY olarak yer deitirilir. Harfin altndaki sralar dolu ise aaya doru yeni bir satra yazlr, ancak VEYA mantk kaplarnn girdilerini matriste yer deitirirken harfin bulunduu satrdaki tm saylar aadaki yeni srayada aktarlr. 7. Final Matris balatclar gsteren bir matristir. Bu matrisin her satr boolean cut seti dir. 8. Final matris sonucunda aadaki deerlendirme yaplarak matris indirgenir ve Minimal Cut Set elde edilir: a) Bir satrn her eleman yukardaki stununda tekrarlanyorsa satr iptal et b) Bir satr iinde tekrarlanan bir say var ise saynn birini sil c) Birbirleriyle ayn olan satrlar sil rnek 2 - Minimal Cut Set rnei;

MATRSN OLUTURULMASI:

71

Cut Setin Kullanlmas ile: PTnin deerlendirilmesi Maruz olunacak mterek nedenlerin bulunmas

72

 Mterek nedenlerin olas analiz edilir Yapsal Cut Setin ve kantatif deerlendirmenin yaplmas sistemin zmlenmesinde nemlidir nemli ETK lerin deerlendirilmesi salanr.

PATH SET:
tedeki diyagonal lmleme yaplr Bilgi alannn baarsna balant kurulur. /Maliyet almas yaplr. PATH SET: Bir Path Set, hata aacn balatan bir gruptur ki, meydana gelmedii takdirde zirve olay garanti olarak meydana gelmez. PATH SETN BULUNMASI: VE kaplarnn hepsi VEYA kaplar ile, VEYA kaplarnn hepsi de VE kaplar ile deitirilir. Path Setin matrisinin oluturulmas ve prosedr aynen cut setin ki ile ayndr. Matrisden alnan sonu ise Path Set dir. Bu Cut Setden Path Sete dntrme ift ynl Morgan teoreminin avantajdr. Path set, Cut Setin tamamlaycsdr.

4.11. Olas Hata Trleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (Failure Mode and Effects Analysis- FMEA):
Hata Tr ve Etkileri Analizi (FMEA) disiplini, ABD ordusunda gelitirilmitir. Hata Tr, Etkileri ve Riskinin Analizi zerine Prosedrler olarak adlandrlan Askeri Prosedr MIL-P-1629, 9 Kasm 1949 tarihinde balatlmtr. Sistem ve donatm hatalarnn etkilerinin belirlenmesi iin gvenilir bir deerlendirme teknii olarak kullanlmtr. Bu metedoloji btn teknoloji arlkl sektrler ile uzay sektr, kimya endstrisi ve otomobil sanayinde ok poplerdir. Bu metodun popler olmasndaki balca sebeb kullanmnn kolay olmas ve geni teorik bilgi gerektirmemesidir. Orta dzeyde deneyimi olan bir risk deerlendirme timi tarafndan rahatlkla uygulanabilir. FMEA metodu genellikle paralarn ve ekipmanlarn analizine odaklanr. Bu metod, baarszln olabildii yer ve alanlarn herbirini

73

zmler ve kiisel fikirleride dikkate alarak deer bier ve sistemin paralarnn herbirine uygulanabilir. Hata Tr ve Etkileri Analizi uygulamas;

Her hatann nedenlerini ve etkenlerini belirler. Potansiyel hatalar tanmlar. Olaslk, iddet ve saptanabilirlie bagl olarak hatalarn nceliini ortaya karr. Sorunlarn izlenmesini ve dzeltici faaliyetlerin yaplmasn salar.

Hata Tr ve Etkileri Analizi, rnlerin ve proseslerin gelitirilmesinde ncelikli olarak hata riskinin ortadan kaldrlmasna odaklanan ve bu amala yaplan faaliyetleri belgelendiren bir tekniktir. Bu analiz nleyici faaliyetlerle ilgilenmektedir. Hata Tr ve Etkilri Analizi teknigi aada sralanan ekilde bir eitlilie sahiptir ve uygulama alanlar her trl retim ve hizmet eklini kapsamaktadr.

1. Sistem FMEA: Sistem

ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doan sistem fonksiyonlar arasndaki potansiyel hata trlerini belirlemeye odaklanr. Hedefi, sistemin kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. Sistem FMEAnn faydalar unlardr: Sistemi etkileyen potansiyel problemlerin bulunabilecei alanlar daralr, - Sistem ierisinde uygulanacak prosedrler iin bir temel oluturulmasna yardmc olur. Sistem ierisindeki fazlalklarn tespit edilmesine yardm eder, - Optimum sistem tasarm alternatiflerinin seilmesinde yol gsterir.

2. Tasarm FMEA: Tasarm

hatalarndan doan hata trlerine ynelik olarak retime balamadan nce rnlerin analiz edilmesinde kullanlr. Hedefi, tasarm kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. Tasarm FMEAnn faydalar unlardr: Tasarm gelitirme faaliyetleriyle ilgili nceliklerin belirlenmesi, Potansiyel hatalarn tasarm aamasnda iken belirlenmesinin salamas, - Potansiyel gvenlik sorunlarnn belirlenerek ortadan kaldrlmasna yardm etmesi ve deiiklik iin aklamalarn kaydedilmesinin salanmas, - nemli ve kritik zelliklerin belirlenmesine yardm etmesi, Tasarm FMEAnn uygulanmas sonucunda: - Potansiyel kritik veya nemli zelliklerin bir listesi ile potansiyel hata trlerinin Risk ncelik Says tarafndan arlklandrlm bir listesi elde edilir. - Test, kontrol veya tehis yntemleri kullanlarak potansiyel parametrelerin listesi ile kritik ve nemli zelliklere ynelik, tavsiye edilen potansiyel faaliyetlerin listesi yardmyla hata tr ve gvenlik sorunlarn ortadan kaldracak veya hatalar azaltacak potansiyel tasarm faaliyetlerini tespit etmek mmkn olac

3. Proses FMEA: Bu analiz retim veya montaj prosesindeki eksiklerden doabilecek hata
trlerini ortadan kaldrmak ve retim ve montaj prosesini analiz etmek amacna hizmet etmektedir. Proses FMEAnn kullanmnn salad yararlar yle zetleyebiliriz: retim veya montaj prosesinin analizine yardmc olmas ve dzeltici faaliyetlerin nceliklerini belirlemesi, kritik veya nemli olan zellikleri tespit etmede ve kontrol plan oluturmada yardmc olmas; proses aamasnda ortaya kacak hatalar belirlemesi ve dzeltici faaliyetlerle ilgili plan sunmas. Bu tekniin uygulanmasyla potansiyel kritik veya nemli zelliklerin bir listesi hazrlanarak, bunlara ynelik ngrlen potansiyel faaliyetlerin listesi yaplr. Potansiyel hata trlerinin risk ncelik says ile belirlenen listesi zerinde, bu hata trlerinin sebeplerini ortadan kaldracak, ortaya kan hatalar azaltacak ve katsays yardmyla proses yeterliliinin gelitirilemedii durumlarda, hata nedenlerinin ve belirlenmesinin etkinliini arttracak potansiyel bir liste oluturulur.

74

4. Servis FMEA: Servis

FMEA organizasyondaki aksaklklarn analiz edilmesinde yardmc olur. Bu analizin uygulanmasyla; organizasyon faaliyetleri arasnda nceliklendirme yaplmas ve deiiklik iin aklamalarn kaydedilmesi salanr. aknn, sistem ve proses analizinin etkin bir ekilde yaplmasnda, iteki hatalarn ve kritik nemli ilerin belirlenmesinde ve kontrol planlarnn oluturulmasnda yol gstermesi gibi avantajlar salar. Yaplacak olan bir FMEA gerekletirilmesini salar; teknii uygulamas aada zetlenmi olan fonksiyonlarn

I. Proses ya da hizmette hatalarn oluturaca en kk bir zararn bile oluumunun engellenmesini salamak iin hata trlerini sistematik olarak gzden geirir. II. Proses ya da hizmeti ya da bunlarn fonksiyonelliini etkileyebilecek her trl hatay ve bu hatann etkilerini tanmlar. III. Tanmlanan bu hatalardan hangilerinin proses ya da hizmet operasyonlarnda daha kritik etkilerinin olduunu belirler, bu yzden meydana gelebilecek en byk hasar ve hangi hata trnn bu hasar retebileceini tanmlar. IV. Montaj, montaj ncesinde, proseste hatalarn oluum olasln ve bunun nereden kaynaklanabileceini (dizayn, operasyon, vb.) belirler. V. Diger kaynaklardan elde edilmesi mmkn olmayan hata oranlarn ve trlerini tanmlayarak gerekli muayene programlarnn kurulmasn salar. VI. Gvenilirliin deneysel olarak test edilebilmesi iin gerekli muayene programlarnn kurulmasn salar. VII. Bir rn iin deiikliklerin olabilecek etkilerini tanmlar. VIII. Yksek riskli bileenlerin nasl gvenilir hale getirilebilecegini tanmlar. IX. Montaj hatalarnn olabilecek kt etkisinin nasl giderilebileceini tanmlar. Hata Tr ve Etki Analizi srecinde takm u unsurlar belirlemeye almaldr :

Analize konu olan ksmn fonksiyonu, Sorun karma potansiyeli, Sorunun etkileri, Bu sorunun olas nedenleri, Bu nedenlerin bulunabilirlii, Bu sorunlarn nlenebilmesi iin alnabilecek nlemler.

Hata Tr ve Etki Analizi dokuz temel aamalar:

1. FMEA amalar ve dzeylerinin belirlenmesi iin FMEA planlamas. 2. FMEA'nin gerekletirilmesi iin zel prosedrlerin, temel kurallarn ve kriterlerin tanmlanmas. 3. Fonksiyonlara, etkileim alanlarna, faaliyet aamalarna, faaliyet trlerine ve evreye gre sistemin analizi. 4. Proseslerin, karlkl balantlarn ve bamllklarn gsterilmesi iin hata aac emalarnn, grev ve gvenilirlik emalarnn oluturulmas ve analizi. 5. Potansiyel hata trlerinin tanmlanmas. 6. Hata trlerinin ve etkilerinin deerlendirilmesi ve snflandrlmas. 7. Hatalar nleyecek ve kontrol edecek nlemlerin tanmlanmas. 8. nerilen nlemlerin etkilerinin deerlendirilmesi. 9. Sonularn belgelendirilmesi.

75

ekil-42 FMEA Prosesi

Muhtemel Zarar Modu: Sistem

ierisinde zarara neden olabilecek ilemler esnasnda meydana gelebilecek raslantsal ve doal olaylardr. letmenin btn ierisindeki paralar ayr ayr ele alnr, olas zarar verici olaylar tespit edilir, bu olaylara zarar modlar denilmektedir.

Zararlarn Etkileri- Sonular: Gereklemesi

zararlarn iletme zerindeki etkisinin belirlenmesidir.

olas durumlarn meydana getirdii

P, S, D, RS, harfleriyle gsterilen sembollerin anlamlar aada verilmitir: P: Her bir zarar modunun oluma olaslk deeri; S: Zararn ne kadar nemli olduunun deeri, iddet, ciddiyet D: Zarar meydana getirecek durumun kefedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RS: Risk ncelik says RS deeri P, S ve D deerlerinin arpmyla elde edilir. RS = P(olaslk) x S(iddet) x D(fark edilebilirlik) FMEA analizi yardmyla olas zarar meydana getirecek durumlar nceden sezilerek nlemler gelitirilir ve bylece olas zararlarn art olasl giderilir.

76

Tablo -43 Zararn iddeti (Ciddiyet)

Tablo -44 Zararn Oluma Olasl

77

Tablo 45 Fark Edilebilirlik

Tablo-46 Olas Hata Trleri ve Etkileri Analizi Risk Deerlendirme Formu Bu llere gre analizler yaplr ve sonular risk tablosuna kaydedilir. Sonuta kritik saylar ortaya karlr ve kritik olaylarn meydana gelmeleri nlenmeye allr. RS katsaysnn en byk deerinden balanarak nlemlerin alnmasna balanr, nk en byk zararlar RSnn en byk deerlerine isabet etmektedir. FMEA metodu ile gerekletirilen bir alma ok yararldr nk sistemin iindeki aksaklklarn neler olduu ve sistemin almas hakknda bilgi salar. Analist, sistematik yaklamdan dolay sistemin nasl altn daha iyi anlama hususunda daha iyi bilgi sahibi olur.

4.12. Gvenlik Denetimi (Safety Audit)

Sistem gvenlik analizi iki metodun kombinasyonudur: Fabrika ziyaretleri yaplmas ve eklist uygulanmasdr. Fabrika ziyaretleri ve gelimi kontrol listeleri ile deneyimi fazla olmayan analistler tarafndan uygulanabilen ve herbir prosese uygulanabilen resmi bir yaklamdr. Tipik

78

bir eklist, spesifik alanlara dayanan tanmlamalar ile tehlike belirler. Gvenlik Denetiminin PRAdan fark tehlikeli alanlarn snflandrlmasnn ve bu alanlardaki tehlikelerin tanmlanm olmasdr. Gvenlik denetiminin yaplabilmesi iin mutlaka risk haritalarnn karlm olmas ve snflandrmalarn yaplm olmas gereklidir. eklistler PRAda olduu gibi tecrbeli uzman kiiler tarafndan hazrlanmas durumunda etkili olacaktr. Ancak gvenlik denetimini yapmak PRA yapmaktan daha kolaydr, nk tehlikeli alanlar belirlenmi ve snflandrlmtr ve o blgeye zel eklistler hazrlanm, gvenlik uzmannn analiz yapmas kolaylatrlmtr. Gvenlik denetiminde talimatlar, i ynergeler ve alma izinlerinin de hazrlanmas gerekmektedir. Kaza, olay aratrmas ve raporlamasnn da mutlak suretle yaplmas gereklidir. Unutulmamaldr ki eklistler iyerine/iletmeye zeldir ve tecrbesi, deneyimi fazla olan kiiler tarafndan iletmenin yada iyerinin tehlikeleri gz nne alnarak hazrlanmaldr.

Denetleme Prosedrnn Gelitirilmesi:

Denetmen, denetim listelerini (eklist) iyerinin kalitatif deerlendirilmesi iin basit bir ara olarak grmemeli, bunu iyerinin kantitatif adan deerlendirilmesi iin nemli bir veri kayna olarak alglamaldr. Denetleme prosedr oluturulurken, iyerinde/iletmedeki alma konusu, sklkla denetlenmesi gereken blmler, makinalarn kullanm skl, yetersiz gvenlik ve salk artlar olan ekipman, kullanlmas gereken kiisel koyucular, uygulanacak talimatlar gz nne alnmaldr. Denetimde bir yol gsterici olarak, bir i gvenlii uzmannn genel anlamda aadaki konularda gvenlik denetimi uygulamas gerekir, uygulama yaplrken;

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Binann durumu Temizlik Elektirik techizat, donanm Iklandrma Makinalar Havalandrma ve stma

7. Personel 8. El aletleri ve makinalar 9. Kimyasallar 10. Yangn tedbirleri 11. Makinalarn bakm ve korunumu 12. Kiisel korunma cihazlar konularna dikkat edilmelidir.

Gvenlii Denetim Sistematii ve Yrtm:

ileri uyarmakla grevli i gvenlii uzmannn tavr ve hazrl ne olmaldr?

1. n hazrlk 2. Denetim gzergahnn belirlenmesi 3. Yneticiler ile grme 4. Tm tehlikeli durumlara kar dikkat kesilme 5. Not alma 6. Diplomatik ve yapc olma

7. Tehlikeli almalarla yakndan ilgilenme 8. Gece vardiyasnn denetimi 9. Plan ve zel talimatnamelerin gzden geirilmesi 10. Ynetime sonucu bildirme 11. Tavsiyelerde bulunma

Gvenlik denetimi uygulanan bir iletmede, eklistlerin yansra alma izinlerinin hazrlanmas ve bu listelerin alma yaplan yerde bulundurularak, izinlerin uygulanp uygulanmadnn kontrolnn de yaplmas gereklidir. Gvenlik denetim metodolojisi bir tek kii tarafndan gerekletirilebilir, ancak bu kiinin yangn kontrol, depolama, tehlikeli materyaller,acil eylem planlamas vb. konularda tecrbeli olmas gerekir. iletmenin durumu hakkndaki denetim raporunun hazrlanmas iin benzer ilemler ieren iletmelere dayanan destek dkmanlar kullanlabilir.

79

Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma ve statistiksel Kayt Oluturulmas

Bir iyerindeki meydana gelen i kazalar, meslek hastalklar ve olaylarn analizleri ve olu ekilleri, kurallar hakknda en nemli ilgiler tutulan Kaza/Olay/Meslek hastal formlarndan toplanabilir. Denetlemelerdeki kaza raporlar ve kaytlar (eklist- Kazaya ramak kalma formu Tehlikeli durum bildirim formu- Tehlikeden dolay ii red etme formu) etkili Sal ve Gvenlii programlarnn dzenlenmesi amacyla gerekli bilgileri elde etmek iin nemlidir. Kaza raporlamas ile neler yaplabilir? I. Her kaza/Olay/Meslek Hastal raporu yeniden incelenebilir, denetlemelerde belirlenememi tehlikelerin alt izilebilir. II. Olgu hz hesaplanabilir. III. Kazas sklk ve arlk hz hesaplanabilir. IV. Mal hasar frekans ve fiyat iddet frekans hesaplanabilir. Veriler toplandktan sonra srekli ihlal edilen kurallar analizlerle tespit edilebilir. Bu veriler nceliklerin belirlenmesi ve iyiletirici davranlarn tespiti asndan nemlidir. Veri analizleri her birimin problemlerini gsterir, bu da birimlerin eitim programlarnn veya ncelikli el durumlarnn dzenlenmesi iin gereklidir. Kazalar ile ilgili bilgilerin alanlara bireysel olarak ulatrlmas yerine grnr bir yerde bir pano zerinde bu bilgiler ilan edilmelidir. rnek Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma Raporu, Kazaya Ramak Kalma Formu, Tehlikeli Durum Bildirme Formu ve Tehlikeden Dolay i Red Etme Formu Tablo- arasnda verilmitir.

Kaza/Olay/Meslek Hastal Kayt Analizleri:

Kaytlardaki verilerin analizleri her birimin problemlerini gsterir, bu da birimlerin eitim programlarnn veya ncelikli zel durumlarnn dzenlenmesi iin gereklidir. eklist ve kaza raporlarnn analizi zel nleyici tedbirlerin gstergelerini deerlendirmede kullanlmaldr. Periyodik ztler, aylk ve yllk olarak oluturularak, zetler ayr ayr toplanmaldr. Aylk zetlerin temel amac, yl boyunca gvenlik nlemlerinin verimliliinin gidiatnn izlenebilmesidir. Aylk istatistiklerde ;

gremezlikle sonulanan kaza toplam, gremezlikle sonulanmayan kaza toplam, alma saati, Ortalama ii says, Kaza sklk hz, Kaza arlk hz, Toplam kaza hz tutulmaldr.

statistikler toplanmal ve korunarak erilerin deerlendirilmesi ve gemile karlatrlmas yaplmaldr.

a.Olgu Hz:
yerinde meydana gelen tm kazaya ramak kalmalar, tehlikeli durum bildirimleri ve salkla ilgili bildirimler gz nne alnarak, belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) iletmede oluabilecek olas kaza veya meslek hastal hz yani olgu hz hesaplanr. Baka bir deyile iletme ierisinde ne sklkta bir olay meydana geldii sorusunun yantdr. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk ka olgu olduunu gsterir. Olgu Says * 1.000.000 Olgu Hz = ------------------------Toplam alma Saati II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kii arasnda ka olgu olduunu gsterir.

80

Olgu Says * 225.000 Olgu Hz = ------------------------Toplam alma Saati Olgu says; tm kazaya ramak kalmalar, tehlikeli durum bildirimleri ve bir gn i gremezlik alnan i kazalar ve meslek nedeniyle hastalanmalarn saysnn toplamdr. Formldeki deikenler; Olgu Says = tehlikeli durum, kazaya ramak kalma, 1 gn raporlu i kazalar, hasarl kazalarn tm toplam says Toplam alma saati = her gn iin 8 saatlik tam alma ile arplarak tm sigortallarn bir yl iinde toplam alma saati bulunur. 1,000,000 = allan bir milyon i saatinde i kazas saysn bulmak iin kullanlr. 225,000 = II. yntemde, tam gn alan 100 sigortalnn haftada 45 saat, ylda 50 hafta alt kabul edilerek yaplan hesap sonucu bulunan bir deerdir.

b. Kazas Sklk Hz:

Belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) oluan ve bir gnden fazla i gremezlie neden olan kazalarn saysn belirtmek iin kullanlr. Baka bir anlatmla, oran kazalarn ne kadar sk olduu sorusunu yantlar. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk ka kaza olduunu gsterir. Kaza Says * 1.000.000 Kazas Sklk Hz = ---------------------------Toplam alma Saati II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kii arasnda ka kaza olduunu gsterir. Kaza Says * 225.000 Kazas Sklk Hz = -------------------------Toplam alma Saati

c. Kazas Arlk Hz:

Bu oran, i kazalar yznden ne kadar i gn kaybedildiini gsterir. kazas ayn KSHnnda kullanlan tanmdr. KAHnnn ak forml yledir: I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 saatte ka i gnnn i kazas nedeniyle kaybedildiini gsterir. Toplam Gn Kayb * 1.000.000 Kazas Arlk Hz = ---------------------------------Toplam alma Saati II.YNTEM: allan her 100 satte ka saatin kaybedildiini gsterir. (Toplam Gn Kayb *8)* 100 Kazas Arlk Hz = ------------------------------------Toplam alma Saati Formldeki deikenler; Toplam Gn Kayb = kazas, meslek hastal sonucu toplam gn kayb =(Geici i gremezlik sreleri)+ (srekli igremezlik dereceleri toplam *75) + (lm vak'a says *7500) 1,000,000= allan 1,000,000 i saatinde i kazas nedeniyle kaybolan i saatini bulmak iin kullanlr. 100= II yntemde,allan 100 i saatinde i kazas nedeniyle kaybolan i saatini bulmak iin kullanlr.

81

d) Mal Hasar Frekans:

Belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) oluan ve kabul edilmi bir deeri aan byk ekipman veya mal hasarna neden olan kazalarn saysn belirtmek iin kullanlr. Baka bir anlatmla, bu oran mal hasarl kazalarn ne kadar sk olduu sorusunu yantlar. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk ka mal hasarl kaza olduunu gsterir. Hasar Olay Adedi * 1.000.000 Mal Hasar Frekans = ----------------------------------retim Toplam Saat II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kiinin almas esnasnda ka mal hasarl kaza olduunu gsterir. Hasar Olay Adedi * 225.000 Mal Hasar Frekans = --------------------------------retim Toplam Saat Formldeki deikenler; retim Toplam Saat = Ofis gurubu hari, retimde tm alan iilerin ie verdii toplam saat.

e) Mal Hasar Fiat iddet Frekans:

Belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) oluan ve kabul edilmi bir deeri aan byk ekipman veya mal hasarna neden olan kazalardaki hasar maliyetini belirlemek iin kullanlr. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk meydana gelen mal hasarl kazalarn maliyetini gsterir. Forml aadaki gibidir.; Hasar Olaylarnn Toplam Fiat * 1.000.000 Mal Hasar Fiyat Frekans = --------------------------------------------retim Toplam Saat II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kiinin almas esnasnda meydana gelen mal hasarl kazalarn maliyetini gsterir. Forml aadaki gibidir.; Hasar Olaylarnn Toplam Fiat * 225.000 Mal Hasar Fiyat Frekans = -------------------------------------------retim Toplam Saat

82

Tablo-47 Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma Raporu

83

Tablo-48 Kazaya Ramak Kalma Formu

84

Tablo- 49 Tehlikeden Dolay i Red Etme Formu

85

Tablo-50 Tehlikeli Durum Bildirme Formu

4.13. Olay Aac Analizi (Event Tree Analysis - ETA)

Olay aac analizi balangta nkleer endstride daha ok uygulama grm ve nkleer enerji santrallerinde iletilebilme analizi olarak kullanlmtr, daha sonra dier sektrlerde de sklkla uygulanmaya balanmtr. Olay Aac analizi, balangta seilmi olan olayn meydana gelmesinden sonra ortaya kabilecek sonularn akn diyagram ile gsteren bir yntemdir. Hata aac analizinden farkl olarak bu metodoloji tmevarml mant kullanr. Kaza ncesi ve kaza sonras durumlar gsterdiinden sonu analizinde kullanlan balca tekniktir. Diyagramn sol taraf balang olay ile balanr, sa taraf fabrikadaki/iletmedeki hasar durumu ile balanr en st ise sistemi tanmlar. Eer sistem baarl ise yol yukar, baarsz ise aa doru gider. Olay ac analizinde kullanlan mantk, hata aac analizinde kullanlan mantn tersinedir. Bu metod; srekli alan sistemlerde veya standby modunda olan sistemlerde kullanlabilir.

86

Sisteme meydan okumaya kar sistemin cevabnn kefi ve sistemin baar/hata olaslk deerlendirmesinin yaplmasdr. rnek Meydan Okuma;

Tankn boru hattnda patlama Depolanm yanc malzemenin tutumas Sistem hatas Teknoloji ihtiyac Normal sistem iletme komutlar Ykseltilmi ticari rekabet stenmeyen zincirleme olaylarn meydana gelmesi

Olay Aac Analizi ( Genel Durum);

Sistem iindeki tm gvenilir operasyonal deiimler tanmlanr. Her bir yol takip edildiinde nihai baar veya hataya gtrr.

ekil 43 Olay Aac Genel Durum

Olay Aac Analizi (Bernoulli Modeli);

Sistemin davrann temsil eden basit aaca indirgenir. kili dal kullanlr. Final ktlar geri dndrlemez hatalar ve hi yenilgisiz baarlara direk olarak gtrr. Bir hata aac veya dier analizler ; balang olayn veya koulun olasl belirlenir.

87

ekil -44 Bernoulli Modeli

Olay Aacndan Hata Aacna Transformasyon:

Sisteme meydan okuyan bir olaya kar sistemin cevabnn ve baar/hata deerlendirmesinin yapld Olay Aac diyagramndan hata aac diyagramna kolaylkla transformasyon yaplabilir. Bylelikle final ktlarndan elde edilmi olan geridnlemez hatalarn esas olaylarnn deerlendirmesi ve eit hata aacnn belirlenmesi salanr. (ekil 45)

ekil-45 Olay Aacndan Hata Aacna Transmisyon

88

4.14. Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis)

Bu teknik nkleer enerji santrallerinin risk analizinde kullanlmak zere Danimarka RISO labaratuvarlarnda yaratlmtr, dier endstrilerin sistemlerinin gvenlik dzeyinin belirlenmesi iin de adapte edilmitir. Neden - Sonu analizi, Hata Aac Analizi ile Olay Aac Analizinin bir harmandr. Bu metedoloji, neden analizi ile sonu analizini birletirir ve bu nedenle de hem tmdengelimli hemde tmevarml bir analiz yntemini kullanr. Neden - Sonu analizinin amac, olaylar arasndaki zinciri tanmlarken istenilmeyen sonularn nelerden meydana geldiini belirlemektir. Neden - Sonu diyagramndaki eitli olaylarn olasl ile, eitli sonularn olaslklar hesaplanabilir. Bylece sistemin risk dzeyi belirlenmi olur. Tipik bir Neden - Sonu analizi diyagram ekil-46 'da gsterilmitir. SEMBOLLER

89

ekil -46 Tipik Bir Neden Sonu Temelli Risk Metedolojisi Ak Diyagram Balatc Olayn Olasl; P0 = (P0.P1) + P0(1-P1)(1-P2) +P0 (1-P1)P2

Neden Sonu Analizinin avantajlar;

Neden Sonu analizi en kt durum sonucuna gre hatalarn belirlenmesi ile snrlandrlmamtr, daha az tutucudur ve imkan dahilinde daha gerekidir. Son olayn tahmin edilmesine ihtiya yoktur. oklu yanllarn ve hatalarn var olduu sistemlerin deerlendirilmesine olanak salar. Olaylarn zaman sralamas dikkatle gzden geirilir. Uygun sistem ilemlerinin sonularnn olasl farkl saylarla belirlenebilir, kayplarn derecelendirmesi yaplabilir. O nedenle, ksmi baarlarn veya hatalarn dereceleri belirlenebilir. Sistemin maruz kald, potansiyel tek-nokta hatalar veya baarlar deerlendirilebilir.

Neden Sonu Analizi Limitleri;

Analistin sistemdeki deiikleri nceden sezmesi gerekir. Operasyonun aamalarnn analist tarafndan nceden sezilmesi gerekir. Sonucun iddetinin belirlenmesi subjektif olabilir ve analist iin savunmas zordur. Olaslklar saptamak genellikle zordur ve tartmaldr. Balatc meydan okuma analiz tarafndan ortaya karlmaz, fakat analist tarafndan grlebilmelidir.

90

4.15. Tehlike Snflandrma ve Derecelendirme

Eer firma, fabrika veya iletme bir byme ve genileme planlyorsa veya daha basit olarak bir prosesi deitirmeyi planlyorsa ve birincil tehlike deerlendirmesi (PHA) bir koruma seviyesi olarak gvenlik lmleme sistemini kullanmay gsteriyorsa, ANSI/ISA S8.4.01, IEC 61508, TUV snf vb. standartlardan birine gre Gvenlik lmlemesi gerekir. Neden? nk bir iletme yada fabrika ierisindeki tm blgelerin tehlike dereceleri ayn olmayabilir, tm fabrika veya iletmede ok zellikli tedbirleri alnmas gerekmezken, fabrika veya iletmenin yanlzca bir blm iin ok zellikli ekipmanlarn ve korunma tedbirlerinin alnmas gerekebilir. Ayrca gvenlik snflandrmas yada kullanlan kimyasallara gre snflandrma yaplmas iyerinde alnacak tedbirlerin ok daha rahat alnmasn salar ve bu blmdeki risk deerlendirmesinin daha sk aralklarla lmlenmesini ve deerlendirilmesini salar. Birok lkede Proses Endstrileri in Gvenlik lmleme Sisteminin Uygulanmas kabul edilmitir ve OSHA 29 CFR Blm 1910 tarafndan da kullanlmas zorunlu olmutur.

ekil -47 Gvenlik lmleme Standartlar karlatrmas Hem OSHA hem de EPA milli standartlarnda (rnein ANSI- Amerikan Milli Standartlar Enstits ) gvenlik lmleme sistemine atfta bulunulur.ekil-47'de gvenlik lmleme sistemlerinin karlatrlmas verilmitir. Aada deiik snflandrma standart ANSI/ISA S84.01, IEC 61508 ve NFPA Tehlike Derecelendirme Endeksi incelenmitir.

Tablo -51 SIL ile Prosesin Mevcudiyet Gereklilii, PFD ve 1/PFD Arasndaki Balant

Gvenlik lmleme Sistemi (SIS) Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL):

ISA ANSI tarafndan akredite edilmi bir organizasyondur.

91

Herhangi bir proseste, Proses Tehlike Analizi (PHA), prosesin mekanik btnl ve proses kontrol tehlike potansiyelini azaltmak iin yeterli olmadn gsteriyorsa Gvenlik lmleme Sistemine (SIS) Gvenlik Btnlk Derecesi (SL) atanmas gerekmektedir. Prosesin tehlikeli olduu anlaldnda, SIS tehlikeyi azaltmak veya prosesi gvenli duruma getirmek iin gerekli olan ekipman ve kontrol mekanizmalarn ierir. Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL) ne demektir? Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL) ve olaslk, Gvenlik lmleme Sisteminin (SIS) btnlnn istatistiksel olarak ifade edilmesinde kullanlan iki parametredir. rnein SL deeri 1 olan SISde ekonomik risk olduka dktr ve %10 hata riski (ya da %90 ayakta kalma) ieren SS kabul edilebilir bir deerdir. Ancak; rnein bir sv tanknn yksek seviyeli tanmasnda sz konusu olan SIL 1 SISi ele alalm. %90 ayakta kalma demek, yksek seviyeye ulalan her 10 defada bir adet tahmin edilen bir hata bulunmasdr. Sv tanknn yksek seviyeli tanmasnda , bu kabul edilebilir bir risk midir? Getiimiz bir ka yl ierisinde SILe niteliksel bak as yava yava gelimi ve SIL konsepti bir ok kimsayal ve petrokimyasal fabrikada uygulanmtr. Niteliksel bak, SIS hatasnn fabrika personeli, halk ve toplum zerindeki etkisine baldr. Bu niteliksel bak bir tartma yaratabilir. Minor nedir? Major nedir? Hangi noktada, teorik olarak zarar veya kaza sonucu lm meydana gelir. Belirli bir iletme, fabrika nitesi veya kimyasal prosese tehlikeler iin spesifik SIL tavsiye etmek maksadyla kullanlan kesin kurallar ieren bir standart yoktur. SILin tayin edilmesi kollektiftir veya irketin risk ynetim temelli karardr ve risk tolerans felsefesidir. SILin tayin edilmesi iin mhendislik pratii ve risk deerlendirme takmnn tecrbesi gerekir. Seilen proses veya nite iin SIL seiminin dorulanmas ve sabitliin garanti edilmesi PHA'da dkmantasyonu azaltarak zaman kazandrr.

92

Risk Matris ile SIL; ( ANSI/ISA S84.01 ve IEC 1508/IEC/1511(Draft))

a) ki boyutlu SIL Matrisi;

b) boyutlu risk matrisi;

boyutlu matris de iilerin bamsz korunma derecesine (Independent Protection Layers IPL ) gre olayn iddeti ve olaslna bal SIL deeri belirlenir. ilerin korunma derecesine gre SIL deerinde indirim yaplr.

93

Risk Grafii ile SIL; (IEC 61508)

Ancak IEC 61508 metedolojisi daha ok HAZOP uygulanan proseslerin Gvenlik Btnlk Derecesinin (SIL) tespiti iin kullanlr. SIL, maruz kalma zaman, olayn oluumundan ka ve olasl asndan analistin gr asndan deerlendirilmesidir. Sonu, ieriin kayb, yangn, kimyasal, zarar veya lm asndan ve PHA'da prosesin deerlendirilmesinde kullanlr. Sonu iin aadaki sorular olay iin deerlendirilir;

Burada potansiyel zarar veya lm olabilir mi? Maruz kalan kii kurtarlabilir mi / iyileebilir mi? Maruz kalan kii normal faaliyetlerine geri dnebilir mi? Etkiler akut veya kronik midir?

Maruz kalma frekansi iin proses nitesinde personel bulunmas ve bu personelin faaliyetleri gz nne alnarak deerlendirilir. Maruziyet skl ve sresi iin aadaki sorular olay iin deerlendirilir;

Proses nitesi uzakta m veya esas personelin younluunun bulunduu alanda m? Operasyon veya bakm istasyonu nasl kapatlabilir/durdurulabilir? Yaknnda ne sklkta personel alyor? Mhendis personel veya bakm onarm iilerinden ne kadar destek alabiliyor?

94

Dier proses nitelerine eriim iin esas ulam alan mdr?

Tehlike deerlendirme takm iin kan olasl zerinde anlama salanmas zor olabilir, nk mhendislik ve risk deerlendirmesini yapan kiiler, orada eer alarm mevcutsa kiilerin herzaman kaabileceine inanmak isterler. Ancak zaman kada nemli bir faktrdr. u sorularn mutlaka sorulmas gerekir;

Tehlikeli alandan nasl kolay kalr? Ka iin iaretlemeler iyi ynlendiriyor mu? Olayn oluu, alarm ve ka arasndaki mevcut zamanlama nedir? Maruziyet alan iindeki personel tehlike k yerini kolaylkla fark edebilir mi? Alarm sireni var m? Personele kaza senaryo eitimi verildi mi?

Olaslk ve meydana gelme; birok HAZOP ve bir ok Proses Tehlike Analizi iin kullanlan ve deerlendirilmesi kolay olan parametrelerdir. Mevcut tm Gvenlik Btnlk Sistemleri iinde olayn olasl hesaba katlarak deerlendirilir. Bu faktrlere karar verildiinde IEC 61508-Risk Grafii, minimum risk indirgeme dzeyi ve kurumsallam SIL'e karar vermek iin kullanlr. aretlemeler Tablo 52'de verilmitir.

Kk kimyasal fabrikalar tarafndan benimsenen risk matris metodolojisi veya IEC 61508 en az zaman tketen metoddur. PHA prosesi iinde, SIL seimin dorulanmas ve proses ntesinin bir ucundan dier ucuna sabitliin garanti edilmesi analizde zaman kazandrr. rnek bir risk grafii ekil- 48de verilmitir.

95

ekil-48 rnek Bir Risk Grafii

SIL Kantitatif Analizi:

SIL'i kantitatif yaklamla tayin etmek iin ok dikkatli bir tekniktir. SIL, prosesin ilem talebleri veya olay olaslnn kantitatif olarak belirlenmesi ile tayin edilir. Olayn potansiyel sebebleri, bir kantitatif risk deerlendirme metedolojisi kullanlarak ekil-49'da gsterildii gibi belirlenir. Kantitatif teknik, olasln kalitatif olarak belirlenmesinin ok g olduu, prosesin gemii hakknda ok snrl bilginin bulunmad durumda sk sk kullanlr. metod, esas olayn potansiyel sebeblerinin ve herbir potansiyel sebebin olaslnn belirlenmesini gerektirir.

ekil-49 Proses Taleplerinin Kantitatif Analizi

96

SILin belirlenmesinde, kabul edilebilir risk frekansnn, proses talebine blnmesi ile stenen Hata Olasl (Probability to Fail on Demand PFD) hesaplanr. Kabul Edilebilir Frekans PFD = ----------------------------Proses stei Denklemin tersinden ise Risk ndirme Faktr- (Risk Reduction Factor-RRF) hesaplanr. Proses stei RRF =-------------------------Kabul Edilebilir Frekans Son teknik, en az zaman gerektiren metoddur ve SIL metedolojisi iin ok fazla insan gc gerektirmediinden bir ok kk kimyasal fabrika tarafndan benimsenmitir.

SIL Kollektif Zorunlu Seimi;

Son teknik, SIL atama yntemlerine yksek miktarlarda insangc ayrmak istemeyen bir ok kk, zellikli kimyasal fabrikalar tarafndan adapte edilmi bulunan en az zaman alan yntemdir. Bu metod ile, SIL'in SIL 1'den byk seilmesi karar verildiinde maliyetlerde byk art olduunun farkna varlr. SIL 2 veya SIL 3n seilmesi, SIS tasarmn prosesteki cihazlarn yedeklemesi ve eitlilii ynnde zorlar. Bu kabulden yola kldnda, bir ok kk firma gvenlikli bir sistem, gvenli sistemdir ve dolaysyla SIL 3 olmaldr grne eilim gsterirler. SILin 3 seilmesi ile; ka mmkn olmayabilir, birileri yaralanabilir veya lebilir veya etki n ksmda yada arka ksmda olabilir gibi sorular dikkate alnmam olur. Bu yaklamlar, PHA prosesinde zaman kazanlmasn salar, SIL seiminin gerekelerinin belirtildii dokmantasyonu azaltr ve proses niteleri arasndaki tutarll salar.

97

KAYNAKA
1. International Labor Office, Major Hazard Control A Practice Manuel, Geneva, 1991 2. Braasch, Wolfram, Workshop on Risk Assessment, The Third International Conference on Quality Management, 2000 3. CLEMENS, P.L.,Fault Tree Analysis, JE Jacobs Severdurup,February 2002, 4th Edition 4. CLEMENS, P.L., Event Tree Analysis, JE Jacobs Sverdrup, 2nd Edition, February 2002 5. Mohr, R.R., Failure Modes and Effects Analysis, JE Jacobs Sverdrup, 8th Edition, February 2002 6. Summers, Angela E. Ph.D., Techniques for Assigning A Target Safety Integrity Level, ISA Transactions 37 (1998) 95-104. 7. ANSI, ANSI/ISA S84.01 and Draft IEC 61508,Safety Integrity Level - How This Standard Will Affect Your Business,1998 8. Sean Carron, P.Eng and Paul Raynor B.Sc.,The Enhanced Approach to Process Hazard Analysis and Safety Instrument System Design,ISA Technical Paper 6015, 2002 9. Approved Code of Practice for Managing Hazard to Prevent Major ndusturial Accidents, Health and Safety in Employment Act,1992 10. OHSAS 18001:1999, Occupational Health and Safety Management SystemsSpecification 11. OHSAS 18002 :2000, Occupational Health and Safety Management Systems Guidelines for the Implementation of OHSAS 18001 12. National Fire Protection Association, Identification of fire Hazard of Material, NFPA Nos. 704M, 325, 49, 1992 13. DOW Chemical Company: Fire and Explosion ndex Hazard Classification Guide, Midland, Michigan, fourth edition,1991 14. Australian Standart-OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY RISK MANAGEMENT HANDBOOK DRAFT FOR REVIEW,JULY 2002) 15. Risk Management Prosses, Proses Hazard Analiysis, Safety Management Services, nc., Safety Management, 2002 16. Safety Management Services,inc. (SMS), Proses Hazard Analiysis, Risk Management,2002 17. MIL-STD-882-D Standard Practice For System Safety, 2000 18. Draft Proposed Safety And Health Program Rule 29 CFR 1900.1, OSHA,2002 19. James, E.Kelly, Fault Tree Analysis Methods and Applications, Reliability in Product Design and Testing University of Washington August 18, 2003, Page 1 of 13 20. Gossman, David, Gossman Consulting, Inc., GCI Tech Notes, Hazop Revews, August,1998, Volume 4, Number 08 21. Colin S. Howat Ph.D., FAULT TREE ANALYSIS, Plant & Environmental Safety, 2002 22. Tan Hiap Keong, Risk Analysis Methodologies, thk@pacific.net.sg 23. Tomas, A. Litte, Consulting, FMEA Risk Assesment , TLC,2003 24. YILMAZ, Burcu Selin, Hata Tr ve Etki Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,Cilt2, Say4,2000 25. IT-TTGV Kalite Ar&Ge Merkezi, http://www.kageme.itu.edu.tr, 12.10.2000. 26. noTec Teknoloji Ynetim Danmanl, Hata Aac Analizi, www.inoteconline.com 27. Ergr, Dr. Alp, evresel Ve Mesleksel Risk Deerlendirme, DETF Halk Sal AD Ulusal Toksikoloji ve Klinik Toksikoloji Sempozyumu, Mays 2003 zmir 28. Sal Ve Gvenlii Konferans Bildirier Kitab, 27-28 kasm 1999, MMO, yayn no 239 29. www.kmo.org.tr, Ksaltmalar 30. Z. Seil Tatan, Kazalar, Human resources, Ynetim&Organizasyon ve nsan Kaynaklar Ynetimi, www.insankaynaklar.com/bireyler/trends/makale/iskaza.asp 31. Sosyal Sigortalar Kurumu SSK statistik Yllklar, 1999,2000,2001,20024. 32. BAYKURT, Glistan, Kazalarnn Meslek Hastalklarnn Maliyeti, GSB, YODEM, Ankara,1995 33. ANDA Murat, Risk Analiz ve Ynetimi, SG, Mays-Haziran 2002, s. 14 34. Ercmet N. DZDAR, TTB Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi, Kaza Sebeplendirme Yaklamlar, Temmuz 2001 35. Yusuf G. TOPALOLU, nsan Kaynaklar, Kalite Sistemleri ve Gvenlii, MMO Arivi,Temmuz, 2000 36. ARDAN Serdar,OHSAS 18001,imento veren Dergisi zel Eki,Cilt17, Say3, Mays 2003

98

37. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Tetkiki/Ba Tetkiki Eitimi Notlar, Trk Standartlar Enstits, 2004 38. MUMCU Zeynep SAKA , AHN Melda GARPAAOLU, SGS Supervise Gzetme Etd Kontrol Servisleri A Sal ve Gvenlii Teknik Serisi OHSAS 18001 1999 evirisi, Nisan 2000 39. BIAKLI Rknettin, OHSAS 18001, TMMOB Kimya Mhendisleri Odas, Sal ve Gvenlii Dergisi, Kasm-Aralk 2002, s9 40. TOPUOLU Handan, ZDEMR enay, OHSAS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi,2000 41. www.dr.logo.com, sd1234567890_-_Resin_solution_X_50_(TR).pdf 42. Zararl Kimyasal Maddeler ve Korunma Yntemleri, Petrol- Yayn 52 43. DZDAR, Yrd. Do. Dr. N. Ercment , KAZA SEBEPLENDRME YAKLAIMLARI Zonguldak Karaelmas niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi retim Planlama ve Kontrol Bl, TTO Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi, Temmuz 2001,S. 44. http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/kariyerplanlama4.htm 45. VELCANGL,Prof.Dr. Stk, VELCANGL, Dr. mer, Endstri Sal ve Meslek Hastalklar, YDEM, Ankara, 1987

99