You are on page 1of 112

1

HDROKARBON PROSES ZETLER VE AKIM EMALARI (Ref. e_makaleleri) AKRLONTRL


(SOHIO PROSES, THE BADGER COMPANY, INC.)
Absorber atk gaz H2O Asetonitril Geri Kazanma Kolonu
ham asetonitril

rn Kolonu Akrilonitril

ham HCN

HP buhar BFW Hava Amonyak Propilen Akkan Yatak Reaktr

ar safszlklar H2O Akrilonitril Geri Kazanma Kolonu Hafifler Kolonu

1. UYGULAMA
Propilen, susuz amonyak ve havadan, amoksidasyon reaksiyonuyla akrilonitril retilen bir prosestir. stenilirse kan HCN yan rn (saflk %99), satlmak zere geri-kazanlabilir.

2. PROSESN TANIMI
Propilen, kuru amonyak ve hava, 5 30 psig (0.34 2 atm) ve 400 510 0C deki akkan-yatakl katalitik bir reaktre gnderilir. Reaktrden kan akm, bir karakml absorberde su ile ykanr; suda tutulan organik maddeler distilasyonla gerikazanlr. Absorberden alnan ham akrilonitrilden hidrojen siyanr, su, hafif rnler

2 ve yksek kaynama noktal safszlklar, fraksiyonlamayla uzaklatrlarak saf akrilonitril elde edilir. Prosesin zellii, akkan-yatakl reaktrden arjn bir kez geiiyle yksek verimde bir dnm elde edilmesidir. Ayrma ve reaksiyona girmemi ham maddelerin geri-kazanlmas gibi ilemler gerekmez.

3. KATALZR
Proseste, katalist-49 adyla bilinen akkan-yatak katalizr nerilir. prosesin endstriyel uygulamaya balandndan bu yana gelitirilen drdnc jenerasyon katalizrdr. Bundan ncekilere gre retilen akrilonitril/propilen (ton) oran daha yksek, atk miktar daha dktr.

4. RNLER
Akrilonitril yannda bir miktar asetonitril ve HCN elde edilir. stenildiinde, yan rn olarak amonyum slfat ve asetonitril de retilebilir.

5. KURULU LETMELER
Dnyada bu proses ile alan 45 fabrika bulunmaktadr ve toplam kapasiteleri 2 700 000 ton/yl dr. Fabrikalarn kapasiteleri 9 000 - 180 000 ton/yl akrilonitril arasnda deiir.

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121-192 (The Badger Company, Inc.), November 1963, P.139, November 1962, P.187; July 1959, P.264; Chemical Engineering Progress, October 1960, P.65.

Sec - ALKAN SLFONAT


(HOECHST A.G.)
Reaktr proses suyu n-Parafinler atk gaz Ntralizasyon NaOH Parafin Tutucu Kartrc

SO2 + O2

Sek-Sodyum Alkan Slfonat H2SO4

1. UYGULAMA
Normal parafinler (C14 C17), kkrt dioksit ve oksijenden, slfoksidasyon reaksiyonuyla sekonder sodyum alkan slfonatn retildii bir prosestir; rnn bioparalanma derecesi ok yksektir. 2. PROSESN TANIMI Slfr dioksit ve oksijen, doygun dz-zincirli hidrokarbonlarla reaksiyona girerek slfonik asitleri oluturur. R - H + SO2 + 1/2 O2 R SO3H Reaksiyon, n-parafinler karmyla bir reaktrde UV-radyasyonla balatlr; ekzotermiktir ve kan snn uzaklatrlmas iin soutmaya gereksinim olur. Reaktrden kan rn bir karmdr; slfonik asit, reaksiyona girmemi parafinler, slfrik asit, SO2 ve O2 (ekstrakt). Reaksiyona girmemi parafinler, SO2, O2 ayrlr ve reaktre geri-dner.

4 Oluan slfrik asit hemen ayrlr. Ekstrakt, %50 lik kostik soda ile ntralletirilir ve ntral ekstrakt bir buharlatrcda kurutulur. Bu ara rnde bulunan az miktardaki hidrokarbonlar, bir sonraki buharlatrcda ve bir syrma kolonununda uzaklatrlr. Elde edilen ergimi alkan slfonata su ilave edilerek viskozitesi drlr ve kolay pompalanabilir zellik kazandrlr.

3. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


(1000 kg sekonder-alkan slfonat iin) n-parafinler (% 98), kg Slfr dioksit (% 100), kg Oksijen (% 99.5), kg NaOH (% 100), kalsine), kg Elektrik gc, kWsa Buhar (3.5 bar), kg Yakt, kcal 700 450 120 180 500 3 000 80 000

4. KURULU LETMELER
Kurulu fabrika bulunmaktadr ve toplam kapasiteleri 72 000 t/yl dr (1984 sonu).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon processing, November 1985, P.119 (Hoechst A.G.).

ALKLBENZEN, LNEER
(UOP PROSES)
Pacol Reaktr H2 geri dn De-Fine Reaktr taze benzen benzen LE geri dn Ayrc LAB Kolonu

LAB

Dorusal Parafin Ayrc

ar alkilat Detal Reaktr Syrc Fraksiyonlama

1. UYGULAMA
C10 C14 lineer parafinlerden, dehidrojenasyon ve seici hidrojenasyon reaksiyonlar ile alkillerin, bunlarla da benzenin alkilasyonuyla lineer alkilbenzenin (LAB) elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Lineer parafinler, Pacol reaktrnde(1) dehidrojene edilerek lineer olefinlere dntrlr. Reaktr k bir ayrcya(2) alnr; gaz ve sv fazlar ayrlr. Sv faz De-Fine reaktrne(3) verilir; burada ayrcdan gelen diolefinler mono-olefinlere evrilir. De-Fine reaktrnden kan karmdaki hafif rnler bir syrcda(4) ekilerek uzaklatrlr; olefin-parafin karm sabit yatakl Detal reaktrne(5) gider ve burada benzenle reaksiyona girerek lineer alkil benzeni(LAB) oluturur. Reaktrden kan karm fraksiyonlama blmne(6) girer; reaksiyona girmemi benzen ayrlr ve Pacol blmne geri-dndrlr. LAB ve ar alkilatlar ileme kolonunda(8) ayrlr; kolonun tepesinden LAB, dibinden ar alkilatlar alnr.

6 Proseste atk akm yoktur. Kullanlan katalizrler korozif deildir ve kullanm srasnda zel nlemlere gereksinim olmaz.

3. VERM
100 ksm (arlkca) LAB retimi iin, 76 ksm lineer parafinler ve 33 ksm benzen tketilir. Elde edilen LAB n brom indeksi 15 ten kk, slfolanabilme zellii %99 dur.

4. EKONOMK DURUM
50 000 t/yl LAB retimi esas alndnda, aadaki ekonomik veriler karlmtr. Yatrm, $/t/yl Yardmc maddeler, 1 Ton LAB iin Katalizr ve kimyasal maddeler, $ Enerji, kWsa Su, soutma, m Yakt, kcal
3

680 36 182 320 4 x 106

5. KURULU LETMELER
19 kurulu, 8 dizayn veya kurulu aamasnda olan fabrika bulunmaktadr.

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (UOP-CEPSA); "Recent Advances in the Production of Chemical Industry, University of Cambridge, England, March 1990.

alfa - ALKOLLER
(ALFOL ALKOL PROSES, VISTA CHEMICAL CO.)
Hidrojenasyon Aluminyum, toz Hidrojen zc geri dnen TEA zc, yan rnler Alfa Alkoller Etilen oalma Oksidasyon Saflatrma Kurutma oalan rn Catapal alumina

kuru hava

Etilen TEA hava Etilasyon Kurutucu Saflatrma Hidroliz alkoksit

proses suyu Fraksiyonlama

1. UYGULAMA
Etilen, aluminyum, hidrojen, zcler, hava ve sudan etilasyon, oksidasyon ve hidroliz reaksiyonlaryla ift-sayl, dz-zincirli alfa-alkollerin retildii bir prosestir. Proseste yan rn olarak ok saf alumina veya alum da retilir.

2. PROSESN TANIMI 2.1. Trietilaluminyum Hazrlanmas:


Aluminyum tozu uygun bir zc iinde amur halinde kartrlr ve trietilaluminyumlu ortamda kuru hidrojenle hidrojenlendirilir. Reaksiyondan kan rn dietilaluminyum hidrid, etilenle reaksiyona girerek trietilaluminyumu oluturur. Polimerizasyona verilen herbir mole karlk, 2 mol trietilaluminyum (TEA) hidrojenasyon kademesine geri-dndrlr.

2.2. oalma:
Trietilaluminyum etilenle reaksiyona girerek yksek-molekl-arlkl alkilaluminyumlar meydana getirir. Polimerizasyondan sonraki bozundurma ilemiyle C2 den C22 ye kadar olan alkil zincirleri karm elde edilir. oalma reaksiyonu ok ekzotermiktir; oalan zincir ve trietilaluminyum, su ile iddetle reaksiyona girdiinden aa kan s bir hidrokarbonla transfer edilir. Optimum verim iin reaksiyon yksek basn ve dk scaklkta yaplr.

2.3. Oksidasyon:
oalan rn, kontrollu koullarda kuru hava ile oksitlenerek alkoksitlere dntrlr. Oksidasyon reaksiyonu ok ekzotermiktir ve yan rn olarak esterler, eterler, oksitler, aldehitleri verir; bunlar, hidrolizden nce fazla miktarda zcyle uzaklatrlr.

2.4. Hidroliz:
Saflatrlm alkoksit su ile reaksiyona sokularak ham alkoller ve alumina amuruna dntrlr. Bir saflatrma ileminden sonra kurutma uygulanarak su ayrlr ve yksek-saflkta %75 lik Al2O3 CATAPAL alumina elde edilir. Yksek-saflkta bir alum zeltisi istendiinde, hidroliz reaksiyonu %98 lik slfrik asitle yaplr.

2.4. Fraksiyonlama:
Ham alkoller kurutulur ve distillenir; fraksiyonlamayla herbir alkol tek tek elde edilebilecei gibi, ikili karmlar halinde de toplanabilir. Yksek-molekl-arlkl alkoller vakumda distillenir.

3. KURULU LETMELER
Vista Chemical Co.'nun 100 000 ton/yl, Almanya'da Condea'nn 65 000 t/y, The Soviet Petrochemical Ministry'nin 50 000 t/yl kapasiteli fabrikalar almaktadr (1985).

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.120 (Vista Chemical Co.); Chemical Engineering Progress, May 1962, P.85.

AMONYAK
(AMV PROSES, IMPERIAL CHEMICAL IND. PLC.)
Kkrt Giderme CO Rejeneratr Absorber BFW CO2

hava yakt gaz Doal Gaz

yakt gaz Refrijerasyon Metanasyon

Amonyak rn

1. UYGULAMA
Doal gazdan, metanasyon reaksiyonuyla amonyak elde edilen bir prosestir. Dier hidrokarbonlar da ham madde olarak kullanlabilir.

2. PROSESN TANIMI
Doal gaz, geri-dnen hidrojenle kartrldktan sonra stlr ve ierdii kkrtten arndrmak iin deslfrizere(1) gnderilir, buradan saturatr(2) geer; bu srada, besleme tankndan (1)e gelen doal gaz strken, kendisi bir miktar sour. Saturatrde, sirkle eden scak proses kondensatyla karr,(2) den kan akm, buhar/ karbon oran 2.8/1 olacak ekilde bir miktar daha buharla karr ve scak gaz birinci reformerde, n-stma ilemiyle 700-800 0C scakla ve 28-45 bar basnca getirilir(3). Gaz karm ikinci bir reformer nitesine beslenir ve proses havasyla stlr(4); burada scakl 900-950 0C ye ular. Scak gaz soutulur (ar snm yksek basnl gaz reterek) ve yksek scaklk (HT) ve dk

10 scaklk (LT) dntrclere girer(5,6); bu nitelerde karbon monoksitin byk bir ksm karbon dioksite dnr. Proses gaznn HT ve LT dntrclerdeki soutma ilemi, saturatre beslenen sirklasyon suyunun stlmasyla salanr. LT dntrcy terkeden gazn ss ise, yksek basnl kazan besleme suyunun (BFW=boiler feed water) n-stma ileminde kullanlr. LT dntrcden kan souk gaz, bir CO2 uzaklatrma nitesine(7) alnr; buradan dorudan doruya sentez gaz kompresrne ve sonra da metanatre(8) gider. Bu dzen, dardan s gereksinimini en dk dzeye indirir. Proses gaz kurutulur(9) ve sentez nitesine gelir. Sentez retiminde geleneksel katalizrler kullanlr. Herhangi bir amonyak dntrc nitesinden yararlanlabilir. Dntrcy(10) terkeden scak gazlar yksek-basnl kazan besleme suyu ve dntrc besleme gaz ile soutulduktan sonra refrijerasyon nitesine(11) geer, buradan amonyak saf olarak elde edilir. Sirklatrden kan yan akm, basit bir soutma nitesine(12) gelir. Burada, reaksiyona girmemi ksmlar younlaarak, yakt olarak kullanlmak zere ayrlrken, hidrojen sirklasyon pompasna geri-dner.

3. EKONOMK DURUM
retim fiyatlar, doal gaz fiyatna ve kapitale baldr. Ham madde ve yardmc madde (yakt) maliyeti, fabrikann akm emasna ve corafik yerleime gre deiir. Elektrik tketimi 48 kWsa/ton NH3 dolayndadr.

4. KURULU LETMELER
Ontario'da CIL Inc.'in 1100 ton/gn kapasiteli bir amonyak fabrikas vardr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121-192 (ICI Ind. PLC, The M. W. Kellog Co., Brown&Root Braun, ICI), November 1985, P.121 (Imperial Chemical Ind.), P.122 (The M. W. Kellog Co.).

11

AMONYUM NTRAT
(CARNIT PROSES, CARBOCHIM S.A.)

NH3 HNO3 geri dn

% 95 a. scak sirklasyon

rn, % 97.5 a.

1. UYGULAMA
Nitrik asitinin amonyakla ntralizasyon reaksiyonu ile amonyum nitratn elde edildii bir prosestir; rn %99.8 lik (arlka) amonyum nitrat(AN) zeltisidir. Carnit prosesinde dardan sya gereksinim olmaz, enerji verimi yksektir ve kapital dktr.

2. PROSESN TANIMI
Nitrik asit ve amonyak gaz, yksek-geri-dnl bir ak sisteminde reaksiyona sokulur; alma basnc, zeltinin buhar basncndan daha yksek tutulur. Proses buhar retilmez. Geri-dn oran ayarlanarak zelti geri-dn akm soutulur (bir dizi s deitiriciyle), scaklk kontrol altnda tutulur. Scak geri-dn zeltisi reaktrden 185-1900C de kar, s deitiricisine akar ve burada ssn brakr; bu s %99.8 lik rn zeltisi retiminde kullanlr. Sistemdeki dier deitiriciler buharlatrclardr ve %95 lik zeltiyle ihra buhar verirler. Sistemdeki zelti hafif amonyakldr. rndeki serbest amonyak, basn drlmesinden nce, az miktarda nitrik asit injeksiyonuyla ntralletirilir. Carnit prosesinin zellii, izobarik bir konsantrasyon ilemiyle (buharlama ssnn pskrtlen buharla

12 salanmas) basncn drlmesi ve adyabatik pskrmenin kendi kendini ayarlamasdr. Gaz akm yoktur; sv akmn amonyum nitrat ierii arlka 400 ppm seviyesindedir. %45 lik asit zeltisine kadar prosesin kendi enerjisi yeterlidir; daha yksek konsantrasyonlarda ihra buhar elde edilir.

3. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


(1 ton %100 lk amonyum nitrat iin) Elektrik, kWsa Soutma suyu ( T = 10 C), m Buhar, 5 bar, kg Kondensat, kg Kondensat AN kayb, kg
0 3

1.85 18 133 127 523 0.2

Kazan besleme suyu (BFW), kg

4. KURULU LETMELER
Carbochim'in kendi fabrikasnda kullanmak zere gelitirdii bir pilot tesisi vardr. Mhendislik aamasnda olan 600 ton/gn kapasiteli integre bir fabrika Belikada kurulmaktadr (1985 yl bilgileri).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.123 (Carbochim S.A.), May 1985, P.109-113 (patentler).

13

ANLN
(HALCON SD GROUP, INC.)
Boru Reaktr Amonyak H2, N2 Fenol Amonyak Geri Kazanma H2O Anilin Saflatrma Kolonu

geri dnen azeotrop Separatr Kurutucu

arlar

1. UYGULAMA
Fenolden, amonoliz reaksiyonuyla anilinin retildii bir reaksiyondur.

2. PROSESN TANIMI
Tanktan alnan fenol, gereinden fazla amonyakla kartrldktan sonra buharlatrlr, stlr ve sabit-yatakl adyabatik bir reaktre beslenir. Reaktrde bulunan katalizrle fenol ve amonyak reaksiyona girerek anilin ve su oluturur. Reaktrden kan gaz akm ksmen younlar, sv ve gaz fazlar birbirinden ayrlr. Gaz faz, reaksiyona girmemi amonyaktr; sktrlr ve geri-dndrlr. Sv ksm, amonyak uzaklatrldktan sonra distillenir ve ok saf anilin elde edilir. Reaksiyona girmemi az miktarda fenol, anilin-fenol azeotropu eklinde gerikazanlr ve reaksiyona dndrlr. Prosesin en nemli zellii, Halcon SD-katalizrdr; fenol, stkiymetrik verime ok yakn bir seviyede amonyaa dntrr. Bu nedenle saflatrma ilemi ol-

14 duka basittir ve elde edilen anilin fevkalade saftr. Katalizrn yaam sresi, yedi yl gibi olduka uzun bir zamandr. Prosesin dier bir zellii, reaksiyona giren maddelerin oranlarn deitirmeye olanak vermesidir. Bylece, yan rn difenilaminin arlkl retimi mmkn olabilmektedir. ok saf difenilamin elde edilmesi iin ilave bir saflatrma sistemi gerekir. Byle bir alma durumunda bile katalizrn yaam sresi deimez.

3. EKONOMK FAKTRLER
Gerekli kapital, nitrobenzenin indirgenmesi esasna gre alan teknolojiye gre ok daha dktr; 50 000 t/yl kapasiteli bir fabrika 12.6 milyon dolara kurulmutur (1985). Fazla miktarda fenoln bulunduu, ok saf anilin retimi arzu edildii veya az miktarda kapitalle retim yaplmak istendiinde bu proses tercih edilir. Ham madde olarak fenol kullanlmasnn dier bir avantaj da, klasik benzen-bazl teknolojilerde bulunan tehlikeli nitrasyon reaksiyonunun ve asit temizleme kademesinin olmaydr. Bu nedenle atk problemleri ok azdr.

4. KURULU LETMELER
Japonya'da, Mitsui Petrokimya Endstrisinin 30 000 t/yl (1970 den bu yana) ve U.S. Steel Corp.nn 90 000 T/yl kapasiteli (1982 den bu yana) fabrikalar almaktadr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.124 (Halcon Sd Group, Inc.); Chemical Engineering, April 2, 1978; Hydrocarbon Processing, November 1976, P.145; Chemical Engineering, Dec.29, 1980.

15

AROMATKLER
(CYCLAR PROSES, BRITISH PETROLEUM AND UOP INC.)
arj ve Istclar Katalizr Rejenerasyon Booster Gaz Kompresr Kazanma hidrojen fuel gaz

Taze Hammadde

reaktre geri dn LP Ayrc Syrc

reaktrden

C6+ Aromatikler

Yn Reaktrler

1. UYGULAMA
Propan ve btanlardan (n-btan, iso-butan), srekli katalitik aromatizasyon reaksiyonuyla aromatiklerin retildii bir prosestir. Elde edilen balca rnler benzen, toluen ve ksilenlerdir. Benzen, basit fraksiyonlama ilemi ile saf halde elde edilir; katlama noktas 5.40 0C dir. Proseste ayrca, yksek saflkta hidrojen de retilir.

2. PROSESN TANIMI
Cyclar prosesinde, aktif ve seici bir katalizr kullanlr; sistem, katalitik reform hidrokarbonlarn, yksek-oktanl benzine dntrld UOP srekli katalizr rejenerasyon teknolojisine gre alr. Taze ham madde, geri-dnen reaksiyona girmemi akmla birleir, reaktr akmyla s alverii yapar ve bir yn-reaktr sisteminde reaksiyona girer. Geri-kazanma blm, reaktr akmn sv rn, reaksiyona girmemi ksm, hafif yan rnler (fuel gas) ve yksek-saflkta hidroje-

16 ne ayrr. Hidrojen, hafif yan rn akmndan geleneksel refrijerasyon ve adsorbsiyon yntemleriyle geri-kazanlr. UOP srekli katalizr rejenerasyon teknolojisi, Cyclar katalizrn reaktr yn boyunca yava yava hareket ettirir ve rejeneratre gnderir. Rejeneratrde katalizr yenilenerek taze haldeki zelliklerini kazanr. Rejenere olmu katalizr, reaktr ynn tepesine dner ve bylece katalizr devri tamamlanr.

3. HAM MADDE VE RNLER


Ham maddeler Propan Btanlar rnler Benzen Toluen Etilbenzen ve ksilenler C9 + aromatikler Hidrojen Fuel gaz 19.3 26.6 11.1 6.6 6.0 30.4 18.0 28.9 13.4 7.2 5.5 27.0 Arlka ksm 100 Arlka ksm 100

4. KURULU LETMELER
Cyclar prosesiyle alan 60 fabrika bulunmaktadr, 20 fabrika da dizayn veya kurulma aamasndadr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.125 (British Petroleum and UOP Inc.), P.177 (Arco Technology, Inc), P.176 (UOP Inc.), P.175 (Arco Technology Inc.); R.F.A., J.A.J ve S.R.M, Cyclar, 1985; AIChE Spring Meeting, Aromatics Technology and Marketing Session, Houston, Texas, March 27, 1985; Hydrocarbon Processing March 1991, p. 121-192 (Mobil Oil Corp., ABB Lummus Crest Inc., UOP).

17

ASETK ANHDRT
(HALCON SD GROUP, INC.)
Karbon Monoksit Metanol Asetik Asit Esterleme

metil asetat Karbonilasyon

geri dnen asetik asit su

Distilasyon

Asetik Anhidrit

1. UYGULAMA
Metanol ve asetik asitten metil asetat, bunun karbon monoksitle karbonilasyonu ile de asetik anhidritin elde edildii yeni bir prosestir. retim maliyeti, ketenlere dayanan eski retim yntemlerinden, zellikle yardmc madde tketimi ynnden daha ucuzdur.

2. PROSESN TANIMI
Metil asetat yksek verimde reten reaksiyon ve distilasyon kademelerinden oluan bir sistem kullanlr. Sistem, selloz asetat fabrikas gibi geri-dnen asetik asitin bulunduu bir komplekste kurulursa, fabrikann asetik asiti ham madde olarak dorudan alnabilir. Asetik asit ve metanol, lml koullarda esterleterilir ve saf metil asetat elde edilir; esterleme reaksiyonundan kan su ortamdan uzaklatrlr. CH3OH + CH3COOH CH3COOCH3 + H2O metanol asetik asit metil asetat

18 Geri-dnen veya yeterli miktarda asetik asit bulunmamas halinde, gerekli metil asetat retimi iin, asetik anhidritle takviye yaplr. Bylece asetik asite bamllk azaltlm olur. 2C3OH + CH3CO-O-CO-CH3 2CH3COOCH3 + H2O metanol asetik anhidrit metil asetat

Esterlemeyle elde edilen metil asetat, karbon monoksitle orta derecelerdeki scaklk ve basnta, homojen ve ok bileenli bir katalizr sistemi ile yrtlr; verim yksektir. kat CH3COOCH3 + CO CH3CO-O-COCH3 metil asetat asetik anhidrit

Karbonilasyon reaktrnden kan akmn basnc drlr ve distilasyon nitesine gnderilir; elde edilen asetik asit ok saftr.

3. VERM
Metanol ve asetik asitten (veya asetik anhidridten) metil asetat retiminde verim, teorik deerin % 99.9'udur; metanolden asetik anhidrit retimindeki toplam verim % 95 mol dr.

4. KURULU LETMELER
Bu teknolojiyle alan 227 000 t/yl kapasiteli bir fabrika Tennessee'de 1983 te devreye alnmtr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.117 (Halcon Sd Group, Inc.), February 1982, Vol.61, No.2, P.109.

19

ASETK AST
(HOECHST A.G.)

Reaksiyon atk gaz

Distilasyon bacaya hafifler Asetik Asit

Asetaldehit

Oksijen katalizr

1. UYGULAMA
Asetaldehitin oksijen ile oksitlenmesiyle asetik asitin elde edildii bir prosestir. Prosesin verimi yksek, su, elektrik gibi yardmc madde ve yatrm dktr. Reaksiyonda kullanlan katalizr, herhangi bir ileme gereksinim olmadan ve kayba uramadan geri dndrlr. Elde edilen ham asetik asit, atmosfer basncndaki kolonlarda distillenerek saflatrlr; yan rn kmaz.

2. PROSESN TANIMI
Asetik asit retiminde ham maddeler asetaldehit ve oksijendir. lem bir oksitlenme reaksiyonudur; manganez asetat ieren bir katalizrle yrtlr. kat CH3CHO + O2 CH3COOH + 297 kJ/mol aset aldehit asetik asit

20 Reaksiyon normal basnta ve 600 0C dolaynda yaplr. Aa kan reaksiyon ss bir soutma sistemiyle uzaklatrlr. Reaksiyonda oluan ham asetik asit, atk(off) gazdan ayrldktan sonra, srayla ayr kolonda distillenir. Birinci kolon, asetik asiti, hafif-kaynayan bileenlerden ayrr; tepe rn, ikinci kolona ortadan verilir; dip rn nc kolona gnderilir. kinci kolonun tepesinden alnan hafifler atk gaz akm yoluyla bacaya verilirken dip akm reaktre dndrlr. nc kolona gelen akm, hafif rnler ve gaz iermeyen ham asetik asittir. nc kolonun tepesinden saf asetik asit distillenir; buraya tanan katalizr, herhangi bir kayba uramadan reaktre geri-dner.

3. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


Asetaldehit (%100), kg. Oksijen (%100), m3 Soutma suya (30 C, T = 10 C), m Buhar, kg Elektrik, kWsa Azot, m3
0 0 3

764 205 160 12 560 700 6 4

Soutma enerjisi (0 0C, T = 5 0C), kJ

4. KURULU LETMELER
Toplam 240 000 t/yl kapasiteli fabrikalar bulunmaktadr (1984 sonunda).

5. REFERANSLAR
Hyrdrocarbon Processing, November 1985, P.116 (Hoechst A.G..)

21

ASETON
(THE M.W. KELLOG CO.)
Oksidasyon Aseton rn katalizr Fenol rn Aseton Fenol

Hava

Kmen

Hidrokarbon Kazanma

Fenol Kazanma

1. UYGULAMA
Kmenin oksidasyonuyla aseton ve fenoln (ikinci rn) elde edildii bir prosestir. Alfametilstiren(AMS) ve asetofenon(AP) yan rndr ve geri- kazanlabilir. Proses, nce BP Chemicals, Hercules ve Kellog tarafndan denenmi, dizayn ve alma koullar zerinde almalar yaplarak gelitirilmitir.

2. PROSESN TANIMI
Kmen, (1) ve (2) reaktrlerinde hava ile oksitlenerek kmen hidroperoksite dnitrlr. Reaktrden kan akm konsantre edilir, bir asit katalizr ile fenol ve asetona parcalanr(3). Paralama ilemi, emniyet altnda ve yksek seicilikte olacak ekilde optimize edilmitir. Katalizr ayrlr, karm fraksiyonlama ilemine gnderilir. (6), (7) ve (8) kolonlarndan ok yksek saflkta fenol, (4) ve (5)ten aseton alnr. Proseste elde edilen aseton ve fenol fevkalade yksek kalitededir. Kmen tketimi, 1.33 kg kmen/kg fenolden daha dktr. Fraksiyonlama dizisi, AMS yi yan

22 rn olarak elde edebilecek veya hidrojenleyerek kmene dntrp tekrar oksidasyon reaktrne dndrecek ekilde dizayn edilmitir. AP yan rn olarak elde edilebilmektedir. Is evrimi, evre kontrol ve emniyet sistemleri zenle dizayn edilmitir. Buhar tketimi 3.0 kg/kg fenolden kktr. Sulu atn toplam BOD miktar minimum dzeydedir.

3. KURULU LETMELER
Dnyada kurulu 25 fabrika bulunmakta ve fenol kapasitesinin %50 sini salamaktadr. Kapasiteler 50 000 - 270 000 ton/yl arasnda deiir.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121-192 (The M.W. Kellog Co.).

23

BTADEN
(CATADIEN PROSES, ABB LUMMUS CREST, INC.)
Paralel Reaktrler stlm hava C4 ler

atk

Btadien Geri Ekstraksiyon Kazanma Sktrma Stabilizr

Kuenleme

1. UYGULAMA
Catadien reaksiyonuyla, btan veya kark btan/btilenden btadien; izopentan veya kark isopentan/isoamilenden pentadienin elde edildii proseslerdir.

2. PROSESN TANIMI
Tek bir bileen veya bir karm olan ham madde, sabit-yatakl seici bir katalitik reaksiyonla diolefinlere dnitrlr. Ham madde bir n-stma ileminden sonra, paralel alan sabit yatakl reaktrlere(1) gnderilir; burada katalizrle temas eder. Scak reaktr akm suyla kartrlr(2), sktrlr(3), ve soutulur. Buradan krijyojenik yntemle geri-kazanlr(4) ve kararl hale getirilir(5). rn, saflnn artrlmas iin, ekstraksiyon(6) nitesine gnderilir. Reaksiyona girmemi parafinler ve mono-olefinler geri-dndrlr.

24 Reaktrlerin almas veya rejenerasyon gereksinimi, bir bilgisayarla kontrol edilir. Katalizrn rejenerasyonu scak hava ile starak yaplr. Catadien katalizr metal bazldr; silindirik pelletler eklindedir. alma 540-650 0C scaklk ve 410 mm civa (mutlak) basncnda yaplr; verim % 60 - 65 arasnda deiir.

3. EKONOMK DURUM
n-Btandan, 90 000 T/yl btadien elde edildii durumda, Yatrm, $/t/yl Yardmc maddeler, saat baznda Elektrik kWsa Buhar, kg Yakt, kcal, 10
6 3

1 160

700 5 947 34 024 5 450 22 331

Su, soutma, lt, 10

Su, kazan besleme, lt Katalizr ve kimyasal maddeler, $/ton rn Bakm, yl bana % yatrm olarak

4. KURULU LETMELER
25 yllk bir gemii olan Catadien Prosesi ile alan 25 iletme bulunmaktadr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121-192 (ABB Lummus Crest, Inc.).

25

BTEN-1
(ALFABUTOL PROSES, INSTITUT FRANAIS DU PETROLE)
Reaktr Geri Dndrme Kolonu 1-Bten Etilen katalizr uzaklatrma 1-Bten Kolonu

C8 ler

yakma frnna

katalizr hazrlama ve depolama

1. UYGULAMA
Etilenden, seici dimerizasyon reaksiyonuyla bten-1 ielde edilir. Katalizor sistemi bir titanyum trevidir ve bten-1 in bten-2 ye izomerizasyonunu nler.

2. PROSESN TANIMI
Proseste, polimerizasyon saflkta etilen kullanlr. Alfabutol prosesi basittir: (1) alma scakl dk (50-60 0C) olduundan, reaksiyon blmnde stma ortamna gereksinim olmaz; (2) reaksiyona giren maddeleri sv fazda tutabilmek iin dk bir alma basnc yeterlidir; (3) reaksiyon ve proseste zc kullanlmaz; (4) zel veya pahal malzemelere gerek olmaz (konstrksiyonda sadece karbon elik kullanlr). Polimerizasyon-saflktaki etilen (gaz halindedir) bir datcdan, sv faz koullarndaki reaktre beslenir. Reaktr zeltisi iine, srekli olarak katalizr verilmektedir; etilen, sv fazda dimerizasyon reaksiyonuna girer. Reaksiyon ss, klasik hava veya su soutuculu bir pompalama sistemiyle uzaklatrlr. rn, reaktrn altndan alnr; sv haldedir ve harcanm katalizrle karktr.

26 rn akmndaki harcanm katalizr, katalizr uzaklatrma ksmnda ayrlr ve atlr (rnein, yakma frnna gnderilir); hidrokarbonlar ise fraksiyonlama blmne gider. Burada iki kolon vardr. Birincisinde, reaksiyona girmemi etilen ayrlarak reaktre dndrlr. kinci kolonun tepesinden saf bten-1, dibinden oligomerler (C6 olefin arlkl) alnr.

3. EKONOMK DURUM

Ham madde ve rnler Etilen t/yl Bten-1, t/yl Benzin, t/yl Yatrm (1985 Ocak bazyla) Tesis giderleri(*), MM US$ Yardmc maddeler Elektrik, kWsa/sa Soutma suyu, m /sa MP buhar, t/sa Katalizr tketimi, $/t ham madde
3

52 500 50 000 2 500 3.8 110 55.2 4.4 4

(*) Tesis giderleri, reaksiyon, katalizr alma, fraksiyonlama, katalizr hazrlama ve depolama ksmlarn ierir; mhendislik ve lisans harcamalar dahil deildir.

4. KURULU LETMELER:
Proseste kullanlan teknoloji, Dimersol prosesine benzer. Dimersol prosesi ile alan 20 dolaynda fabrika bulunmaktadr.

5. REFERANSLAR:
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.126 (Institut Franais Du Petrole); G. J. et al, "Enhancing the product slate of the ethylene plant complex" AIChE 1985, Spring National Meeting; Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121192, (IFP), November 1984, P.118-120.

27 BTEN - 2

(PHILLIPS PETROLEUM COMPANY)


Reaktr geri dn Propilen Fraksiyonlama Kolonlar Etilen Btilen

propan

C5+ lar

C2, C3, C4, C5+

1. UYGULAMA
Propilenden, triolefin reaksiyonuyla bten-2 ve etilenin retildii bir prosestir. Etilen ve n-btilenlerden propilen; veya btilenlerden etilen, propilen ve C5 C7 olefinlerin elde edildii dier triolefin prosesleri de vardr.

2. PROSESN TANIMI
Propilen (ve geri-dnen propilen) stlr ve sabit yatakl metates reaktrne(1) beslenir. Metatez reaktrnde 2 mol propilen, 1 mol etilen ve 1 mol bten-2 ye dntrlr. Katalizr zerinde biriken az miktardaki kok, periyodik rejenerasyon ilemiyle temizlenir. Reaktr akm, fraksiyonlama(3) kolonuna geer; burada etilen ayrlr, reaksiyona girmemi propilen geri-dner ve btilen rn sonraki fraksiyonlamaya(4) geer. Geri-dnen propilen, bir nceki fraksiyonlama(2) kolonunda ierdii propandan ayrlarak reaktre gider. Btilen akmndan, reaksiyonda oluan az miktardaki C5+ olefinler ayrlr ve kolunun tepesinden btilen alnr.

28

3. VERM
Ticari saflkta (%93) propilenden, %30 etilen, %58 btilenler (%90 bten-2), %9 propan yan rn (%80 propan) ve %3 C5 + arlar elde edilir. Propilen, pirolizle yaplr veya rafineriden salanr; konsantrasyonu geni bir aralkta deiebilir. Besleme akmndaki propilen konsantrasyonu arttkca, verim ykselir.

4. EKONOMK DURUM
U.S. Gulf Coast'un 100 000 ton/yl (etilen+btilen) rn esas alndnda, aadaki deerler elde edilmitir (1990 yl). Yatrm, $/ton/yl Ham madde ve yardmc maddeler Propilen (%93 a.) Elektrik, kW/sa Buhar (50 psig), kcal Fuel gaz, kcal Su, soutma, kcal Azot, m<M^>3<D> Katalizr ve kimyasal maddeler, $/yl Bakm, % yatrm/yl 1.13 0.15 480 550 1 090 0.1 210 000 2.5 127

5. KURULU LETMELER
Teksasta Phillips 66 Co.'nun bir fabrikas bulunmaktadr (1990).

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, (Phillips Petroleum Company).

29

BTLEN
(UOP OLEFLEX PROSES, UOP)
Radyal Akl Reaktrler Rejenerasyon Ksm Reaktr Ksm rn Ayrma Ksm Kurutma Turbo Geniletici Ayrma Sistemi Fraksiyonlama

hafifler

CCR nitesi

H2 geri dn taze ve geri dnen Hammadde Istclar Sktrma

rn atk gaz

1. UYGULAMA
sobtandan, dehidrojensasyon reaksiyonuyla isobtilenin elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Proses, bir reaksiyon blm, CCR nitesi ve rn-ayrma blmnden oluur. Reaktr blmnde radyal-akl reaktr(1) bulunur. Bunlar, CCR katalizr rejenerasyon nitesiyle(2) srekli katalizr al-verii iindedir. Reaksiyon endotermiktir; optimum dnm ve seiciliin salanmas iin, bir arj stc ve arastclar(3) kullanlr. Reaktrden kan akm sktrlr(4), kurutulur(5) ve kriyojenik bir ayrma sistemine(6) gnderilir. %90 (mol) saflkta hidrojen ieren bir gaz akm ile ham olefin rn elde edilir; ham olefin rn fraksiyonlama kolonuna(7) gider, hafifler kolonun stnden ayrlrken, saf isobtlen dipten alnr. Re-

30 aksiyona girmemi ksm, hidrojence-zengin dn gazyla reaktr blmne dner. Prosesin verimi, %89 dolaynda isobtilen, %2.5-3.0 hidrojendir.

3. EKONOMK DURUM, YARDIMCI MADDELER


U.S. Gulf Coast'un 350 000 ton/yl kapasiteli bir fabrika iin, Yatrm bedeli, $/ton/yl Yardmc Maddeler (1 ton rn iin) Elektrik, kWsa Buhar, 600 psig, lb Buhar, 150 psig, lb Buhar, 50 psig, lb Yakt, Btu Su, soutma, gal Su, kazan besleme, lb 13.9 1 500 100 100 4.2 x 106 9 200 1 000 164

4. KURULU LETMELER
Tayland'da polimerizasyon-saflkta isobtilen retilen bir fabrika vardr. Ayrca dizayn, inaat ve devreye-alma aamasnda olan propilen ve/veya isobtilen fabrikaslar bulunmaktadr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (UOP); March 1990, P.65-70.

31

n - BTRALDEHT
(OXO PROSES, RUHRCHEMIE AG, RHONE-POULENC S.A.)
Reaksiyon Sentez Gaz izo-btiraldehit atk gaz Syrma

Propilen katalizr sentez gaz Ayrma Distilasyon

n-Btiraldehit

1. UYGULAMA
Propilen ve sentez gazndan (karbon monoksit/hidrojen), n-btiraldehitin elde edildii bir prosestir.

2. PROPSESN TANIMI
Propilen, suda znebilen rodyum kompleksinin bulunduu ortamda, karbon monoksit ve hidrojenle reaksiyona sokulur; btiraldehit ve az miktarda isobtiraldehit oluur. Katalizr, okso-ham rnden ayrlr ve reaktre dndrlr. Okso-rn taze sentez gazyla syrlr ve reaksiyona girmemi propilen ayrlarak oksi reaktrne dner. rn distilasyon kolonuna gelir n- ve iso-btiraldehit ayrlr.

3. VERM
%100 lk 1 000 kg propilenden 1613 kg n-btiraldehit ve 85 kg iso-btiraldehit elde edilir.

32

4. KURULU LETMELER
Proses, Ruhrchemie'nin byk bir fabrikasnda uygulanmaktadr (1990).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, november 1985, P.153 (Ruhrchemie AG, RhonePoulenc S.A.), March 1991, p.121-192 (Hoechst AG ve Rhone Poulenc S.A.).

33

C3 C5 MONOOLEFNLER
(CATOFIN PROSES, HOUDRY DIV. OF AIR PRODUCTS AND CHEMICALS, INC.)
Hammadde Is Deitirici Hava Istc Reaktrler

arj Istc HP buhar yakt gaz saf H2 yakt gaz

HP buhar yakt gaz

rn, saflatrmaya Sktrma Sistemi Kriyojenik Elde Etme Stabilizr

1. UYGULAMA
Propan, iso-btan, n-btan, iso-pentan ve/veya n-pentandan, C3 C5 monoolefinlerin elde edildii bir prosestir. rn tek tek veya kark halde alnabilir, bunlar yakt ve petrokimyasal bileiklerin elde edilmesinde kullanlr.

2. PROSESN TANIMI
Proses, adyabatik sabit yatakl katalitik bir ilemdir; tek veya kark ham maddelerle allabilir. so-btandan iso-btilenin elde edildii ilemde, reaksiyon scaklna kadar stlan iso-btan, katalizr ieren yatay reaktrlere girer. Reaksiyondan sonra kan s, buhar retimiyle alnarak akm soutulur ve sktrlr. Younlamayan gazlardaki C3+ bileikler kriyojenik yolla ayrlr. Sv akm stabilletirilir ve istenilen rnn elde edilmesi iin fraksiyonla saflatrlr; veya iso-btilenden MTBE retilmesi gibi bir durumda, seici reaksiyon ilemi uygulanr.

34 Reaksiyonu, boaltmay ve rejenerasyon ilemlerini programlayan bir zaman sistemi vardr; sistem valflerin alp kapanmasn da kontrol eder. Catofin katalizr, krom oksitle kaplanm silindirik aktif alumina pelletleridir. Reaksiyon srasnda katalizr zerinde oluan kok birikintileri yaklarak, katalizr rejenere edilir. alma adyabatik koullardadr. Endotermik reaksiyon iin ilem iin gerekli s, katalizrn rejenerasyonundaki syla salanr. Proses 538-760 0C de, 25-50 mm mutlak civa basncnda ve 7-15 dakikalk ilem periyodunda yaplr.

3. VERM
Btilenler veya propilen retiminde, parafinlerden alnan en yksek verim, dnen maddenin arlkca %75-90 kadardr. Optimum verim, ham madde deerinin alma giderleriyle kyaslanmas yoluyla bulunur.

4. EKONOMK DURUM (rn saflatrma kademesi haric)


Olefin rn, ton/yl Yan rn, H2, MMscfd Yatrm, $MM Ham madde, lb/lb rn Yardmc Maddeler Elektrik, kWsa/sa Buhar, lb/sa Yakt, 10 Btu/sa Su, soutma, gpm Su, kazan besleme, gpm Katalizr ve kimyasal maddeler, $/t Bakm, % yatrm/yl
6

Propilen 250 000 10.3 58 1.23 4 150 18 500 115 23 800 140 11 3

so-Btilen 250 000 8.4 45 1.15 1 750 9 000 121 17 900 37 5.0 3

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.149 (Houdry Div. of Air Products and Chemicals, Inc.); Oil and Gas Journal, Dec. 8, 1980.

35

C6 C8 OLEFNLER
(DIMERSOL X, INSTITUT FRANAIS DU PETROLE)
Dimerizasyon Reaktrleri Katalizr Uzaklatrma Dimersol rnleri Fraksiyonlama dnmemi C4 ler Oktenler Besleme

katalizr

oligomerler harcanm katalizr

1. UYGULAMA
Btilenlerin dimerizasyonuyla oktenlerin; veya propilen ve btilenlerin kodimerizasyonuyla olefinler karmnn elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI 2.1. arj:


Tipik arj, btadien ve isobtenin ekstraksiyonundan sonra buharla- paralanm C4 lerden oluan rafinat II dr. Dier arjlar, katalitik-paralamadan alnan C3 ve C4 ler olabilir. Elde edildii kaynaa bal olarak arjda baz kirlilikler bulunur; bunlar temizlenmelidir.

2.2. Proses:
Dimerizasyon reaksiyonu, znebilen bir katalizr kompleksiyle sv fazda ve normal evre scaklnda yaplr. Seri bal birka reaktr bulunur. Reaksiyon akmndan katalizr uzaklatrldktan sonra rn distilasyonla ayrlr.

36

2.3. rnn Kalitesi:


Dimersol prosesiyle elde edilen oktenlerin zellii, dorusal yapda olmalardr; %65 n-oktenler+metilheptenler. Bu rnler ok iyi plastifiyanlardr ve okso sentezlerine uygun kalitededir.

3. EKONOMK DURUM
50 000 ton/yl C4 (%75 n-bten ierir) ileyen ve 25 800 ton/okten reten bir fabrika iin, aadaki deerler saptanmtr (1985). naat giderleri (mhendislik ve arj saflatrma hari, $ Katalizr ve kimyasal maddeler, $/ton arj Yardmc Maddeler Elektrik, kWsa/sa Buhar (MP), t/sa Soutma suyu, t/sa Proses suyu, t/sa 110 1.7 170 0.2 2.8 x 106 20

4. KURULU LETMELER
Dimersol prosesiyle alan 2, kurulu aamasnda olan 1 fabrika bulunmaktadr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.152 (Institut Franais Du Petrole).

37

C8 C12 OLEFNLER
(OCTOL PROSES, C.W. HUELS AG AND UOP INC.)
Reaktr n-C4 Olefin Beslemesi LPG rafinat Stabilizr

geri dn

Plastifiyan Olefinler

1. UYGULAMA
n-Btenlerden, dimerizasyon reaksiyonuyla oktenler (C8 ler) ve/veya dodesenlerin (C12) elde edildii bir prosestir. C8 C12 ler, plastifiyanlar ve yzey aktif maddelerde ara bilesiklerdir. rnlerde dallanma derecesi dktr, yksek verim alnr.

2. PROSESN TANIMI
Octol Prosesi, Chemische Werke Huels AG ve UOP Inc.'in beraber gelitirdii bir prosestir. lk defa 1983 te Bat Almanyada kullanlmtr. Proseste ok aktif kat bir katalizr kullanlr; zellii, n-btenleri oktenlere veya dodesenlere dntrmedeki yksek seiciliidir. Bir geiteki okten verimi yksektir; dodesen retilmek istendiinde koullar ayarlanr. Octol prosesiyle elde edilen olefinler plastifiyanlar iin nonyl alkoller, yzey aktif maddeler iin fenoller, deterjanlar iin tridesilalkollerin elde edilmesinde kullanlr.

38

3. VERM
n-Btenlerden Octol prosesiyle oktenlerin elde edilme verimi %80 in zerindedir. Her-geiteki dnm yksektir; reaksiyona girmeyen btenler geri-dndrlerek toplam verim %90 a karlr. Elde edilen oktenler, balca metil heptenler ve normal oktenlerdir; az miktarda dimetilheksenler ve %1 den az trimetilpententenler oluur. Okten rnnn izo-indeksi 1.1 dir (izo indeks, her moleklde bulunan metil gruplarnn ortalama saysdr ve dorusall tanmlayan bir deerdir).

4. EKONOMK DURUM
Octol prosesinde kullanlan yapm malzemesi karbon eliidir. Sistem ortakoullarda alr; kimyasal katk maddelerine ve rnn ilemlenmesine gerek olmaz. Ham madde olarak pahal arjlar (rnein, 2-etilheksanol iin propilen) yerine MTBE rafinat veya izobteni alnm akmlar kullanldndan, elde edilen oktenlerin maliyeti oldukca dktr. Reaksiyonda kullanlan katalizrn kat olmas kullanm kolayl salar; katalizre ayrca kimyasal madde ilavesi yaplmaz, zehirli veya tehlikeli yan rnler veya akmlar olumaz.

5. KURULU LETMELER
Huels fabrikas ok fazla okten retimi yapmaktadr. Yan rn olarak kan az miktardaki oligomerler, petrokimyasal amalarla kullanlr. Fabrikann kapasitesi 15000 ton/yl dr ve 1983 ten beri almatadr. 45 000 ton/yl kapasiteli bir fabrika daha dizayn safhasndadr (1985).

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, September 1985, P.151 (C.W. Huels AG and UOP Inc.).

39

DETERJAN ALKLAT
(ARCO TECHNOLOGY, INC.)
Benzen Kolonu Katalist Ayrc Gaz Ayrc Parafin Alkilat Kolonu Kolonu Deterjan Alkilat

ntralizasyon Benzen Parafin


AlCl3 dnen benzen

su

dnen HCl gaz Cl2 gaz parafin

ar alkilat dnen katalizr Alkilasyon Reaktrleri Klorinasyon Reaktr

Kurutma Kolonu

1. UYGULAMA
Normal parafinler ve benzenden, klorinasyon ve alkilasyon reaksiyonlaryla lineer alkil benzenin (LAB) retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Parafin ve saf klor, klorlama nitesine alnr. Monokloro parafinler verecek ekilde zel olarak dizayn edilmi bir tp reaktrde, parafinin %20 kadar klorlanr. Parafin-kloroparafin karm, susuz hidrojen klorr gaz ayrldktan sonra alkilasyon ksmna geer. Alkilasyon reaktrne benzen ve aluminyum klorr katalizr slurisi konulur. Geri-dnen katalizrn aktivitesi, taze aluminyum veya aluminyum klorr ilavesiyle dikkatle kontrol edilir; bylece yksek saflkta alkil benzen retimi salanr. Alkilasyondan kan susuz hidrojen klorr gaz, klorinasyondan kan HCl akmyla birleir ve saf klorun rejenerasyonunda kullanlr. Ham alkilatn ierdii katalizr bulamac ayrlr, geri-dndrlr. Ham alkilat ntralletirilir ve fraksiyonlamaya gnderilir.

40 Ham alkilatta benzen, parafin, deterjan alkilat ve ar alkilatlar bulunur. Fraksiyonlama ilemi, kan kuru benzen ve parafin reaktre dnecek ekilde yaplr; ikinci kolonun tepesinden deterjan alkilat, dibinden ar alkilatlar alnr. Elde edilen alkilat rn, yksek kaliteli lineer alkil benzendir (LAB) ve biyolojik olarak paralanabilen deterjanlarn retiminde kullanlr.

3. HAM MADDE, YARDIMCI MADDE VE DERLER


(1 ton LAB) Ham maddeler n-Parafinler, kg Benzen, kg Klor, kg Yan rnler Ar alkilatlar, kg HCl gaz, kg Kimyasal maddeler Aluminyum, toz, kg Kostik, yaprak, kg kostik, sv (% 50), kg Yardmc maddeler Buhar, kg Soutma suyu, m3 Elektrik, kWsa Yakt (absorblanan), MMkcal Laboratuvar teknisyeni, kii/vardiya

763 359 368 81 365 1.0 5 74 570 105 159 1.2 3

4. KURULU LETMELER
U.S.A.'da iki, Almanya'da 1 ve Japonya'da 1 fabrika almakta olup, toplam kapasiteleri 100 000 t/yl dr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.127 (Arco Technology, Inc.).

41

DMETLFORMAMD
(UCB S.A.)
Reaksiyon ykama gaz CO geri dnen metanol Dimetilformamid Buharlatrma Distilasyon

Dimetil Amin metanol katalizr

kullanlm katalizr

1. UYGULAMA
Karbon monoksit ve dimetilaminden, dorudan sentez yoluyla dimetil formamidin retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI 2.1. Reaksiyon:


Karbon monoksit, dimetilamin ve az miktarda metanol orta-basnta (20 bar) srekli olarak ilmek (loop) reaktre alnr; reaksiyon gaz-sv fazda olur. lmek reaktrn d sv sirklasyon sistemiyle hem dardan soutma yaplr, hem de reaktr iindeki zel bir dzenek yoluyla gaz, sv iine pskrtlr ve datlr. Katalizr olarak sodyum metilatn metanolik zeltisi tercih edilir; iyi bir reaksiyon hz iin srekli injeksiyon eklinde kullanlr. Karbon monoksitin ksmi basncnn kararl tutulmas iin, inert gazlardan gelen basn fazlas atlr.

42 Reaksiyon zeltisi srekli olarak buharlatrma blmne beslenir.

2.2. Buharlama:
Bu ksmda dimetilformamid, metanol ve az miktardaki reaksiyona girmemi dimetil-amin, atmosfer basncnda buharlatrlr. Kullanlmam katalizr, buharlatrcda ktrlr ve konsantre edilerek santrifujle ayrlr.

2.3. Distilasyon:
Buharlatrcdan gelen buharlar distillenerek kolonun tepesinden metanol, ortasndan dimetilformamid alnr. Metanol reaktre geri-dndrlr. Kolonun ortasndan ayrlan saf dimetilformamid gaz fazndadr. Yksek kaynama noktal kalntlar, ilave bir distilasyon kolonunda bileenlerine ayrlr.

3. HAM MADDE VE YARDIMCI MADDELER


1 ton saf DMF iin gerekli ham ve yardmc maddeler aada verilmitir. Dimetilamin (%100), kg Karbon monoksit (%99.2), kg Metanol, kg Katalizr, kg Buhar, LP, t Soutma suyu (40 50 C), m Elektrik kWsa
0 3

630 420 7 20 1.2 75 52

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.128 (UCB S.A.); U.S. Patent 4098820; Hydrocarbon Processing, June 1976.

43

DMETLTEREFTALAT
(DYNAMIT NOBEL AKTIENGESELLSCHAFT)
Oksidasyon Esterletirici Ekstraksiyon
atk gaz BME

BME Distilasyon

Kristalizasyon

Kalnt DMT Distilasyonu

P-Ksilen

DMT

katalizr hava Metanol zc Ayrc Metanol Ester Distilasyonu ergitici Sznt Distilasyonu

DMO

1. UYGULAMA
P-Ksilen ve metanolden, oksidasyon ve esterifikasyon reaksiyonlaryla fiberkalitede dimetiltereftalatn (DMT) elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
P-Ksilen ve p-metiltoluat karm, ar metal katalizrler eliinde hava ile 140170 0C ve 4-8 barda oksitlenir; reaksiyonda; p-toluik asit ve monometileter tereftalat elde edilir. Bu asitler, 250-280 0C scaklk ve 20-25 barda, metanolle esterleme reaksiyonuna sokularak p-metil toluat ve DMT ye dntrlr. Oksidasyonda zcye gereksinin yoktur. Reaksiyonlar aadaki gibi ilerler. Oksidasyon: CH3 C6H4 CH3 + 3/2 O2 CH3 C6H4 - COOH + H2O CH3OOC C6H4 CH3 + 3/2 O2 CH3OOC C6H4 - COOH + H2O

44 Esterifikasyon: CH3 C6H4 - COOH + CH3OH CH3 C6H4 COOCH3 + H2O CH3OOC C6H4 COOH + CH3OH CH3OOC C6H4 COOCH3 + H2O Esterifikasyon reaktrnn tepesinden alnan reaksiyona girmemi metanol distillenir ve prosese dndrlr. Dipten kan ham ester distillenir. Kolonun tepesinden kan p-metil toluat oksitleyiciye dndrlr; dip akm ikinci bir kolona geer, ham DMT ve kalntlar ayrlr. Ham DMT, metanolde kristallendirilerek saflatrlr. Kristaller santrifjlenir, distillenerek fiber-kalitede DMT elde edilir; erime noktas 1410C dolayndadr. Ergimi DMT, ya dorudan polikondensasyona gnderilir veya fiber fabrikalarna verilmek zere uygun tayclara yklenir.

3. YATIRIM, HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


Yatrm bedelleri, Bat Almanya'daki 150 000 ton/yl (1985) kapasiteli fabrika iin (kompresr istasyonu-atk gazlar iin-, aktif karbon adsorbsiyon nitesi, scak ya stma sistemi ve katalizr rejenerasyon nitesi ile) aada verilmitir.
Cihaz (FOB Almanya liman, mhendislik dahil), DM naat mhendislii, DM naat, DM Toplam, DM Ham maddeler (1 kg. rn iin) P-Ksilen, kg Metanol (takviye), kg Yardmc maddeler (1 kg rn iin) Buhar, kg Yakt, MJ Elektrik, kWsa 0 4.2 0.5 0.61 0.05 139 x 100 13 x 106 22 x 106 174 x 106

4. KURULU LETMELER
Dynamit Nobel'in 400 000 ton/yl kapasiteli bir fabrikas vardr. Dnyada DMT prosesiyle alan toplam 2 MM ton/yl dolaynda kapasite bulunmaktadr. (1985)

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.129 (Dynamit Nobel Aktiengesellschaft).

45 ETANOL

(HLS A.G.)
Reaktr Takviye Kolonu Ykayc
geri dn gaz

Etilen

Su Etanol, %100 ham etanol tuz giderici atk Etanol, %95.5 Etanol Saflatrma Ksm

Etanol Reaksiyon Ksm

1. UYGULAMA
Etilenin demineralize su ile dorudan hidrasyonuyla, etanoln elde edildii bir prosestir; %94.5 lk suzuz etanol retilir.

2. PROSESN TANIMI
Etilen ve proses suyu, geri-dnen etilenle beraber s deitiricilerde stlr; s deitiriciler, reaktr terkeden ve 230-250 <M^>0<D>C ye kadar snm rn ierirler. n-stmadan geen karm, reaktre gelir. Burada 70 bar basn altnda, sabit-yatakl bir katalizr ile hidrasyon reaksiyonu olur (katalizrn mr 3 yl kadardr): CH2 = CH2 + H2O CH3 CH2OH + 44 kJ Etanolle beraber bulunan gaz, s deitiriciden getikten sonra soutulur, ykaycda suyla ykanr ve kompresrle geri-dndrlr. Kondensat ve ykayc akm pskrtlerek ayrlan gaz sentez ksmna dndrlrken, seyreltik ham etanol saflatrma nitesine gnderilir; burada, suyla ekstraktif distilasyon yaplarak ierdii safszlklardan arndrlr. Saflatrma kolonundan kan etanol, suyla

46 azeotrop eklindedir; buradan srayla iki kolona daha giderek suyundan temizlenir. Suyun fazlas tuz-gidermeden geirildikten sonra proses suyu olarak kullanlr. Prosesin avantajlarndan birisi, ayn tesiste ok az bir ilave yatrmla isopropil alkol retilebilmesidir; katalizr deitirmeye gerek olmaz.

3. YARDIMCI MADDELER
(Dehidrasyon dahil, 1 ton etanol iin) Proses suyu, t Buhar, 36 bar, t Ar stma enerjisi, kJ Elektrik, kWsa Soutma suyu, m3 Verim, % 0.7 3.5 2.5 x 103 100 25 97

4. KURULU LETMELER
Almanya, ngiltere, Kanada ve in'de kurulu 8 fabrika bulunmaktadr; toplam kapasite 800 000 ton/yldr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, September 1985, P.130 (Hls Aktiengesellschaft), P.131 (Halcon SD Group).

47

ETLBENZEN
(MOBIL/BADGER PROSES, THE BADGER COMPANY INC.)
gaz, yakta su Benzen Etilen

Gaz Ykayc

MP buhar

LP buhar

LP buhar

Etilbenzen

HP buhar

kalnt, yakta yakt

n Fraksiyonlatc Benzen

Etilbenzen Dietilbenzen

Istc Reaktrler

1. UYGULAMA
Benzen ve etilenden, alkilasyon reaksiyonuyla etilbenzenin elde edildii bir prosestir. Etilbenzen, stiren monomerinin retilmesinde kullanlr. Benzen+ etilen karmnda, etilenin %10 dolaynda olmas yeterlidir.

2. PROSESN TANIMI
Mobil/Badger etilbenzen prosesi iki ana niteden oluur; reaksiyon ve distilasyon. Reaksiyon nitesinde, taze ve geri-dnen benzen, n-stmadan sonra buharlatrlr, bir alkilaromatik dn akm ve taze etilenle birletirilir ve bir reaktre beslenir. Reaktrde, Mobil'in gelitirdii sabit-yatakl heterojen bir katalizr sistemi vardr; yksek scaklk ve orta basnta, gaz faznda benzen etilenle alkillenir. Reaksiyon sisteminde iki reaktr bulunur; bunlardan biri alrken, dieri rejenere edilir. Reaktr akm gaz, reaksiyona girmemi benzenin ayrlmas iin bir n-

48 fraksiyonlaycdan geirilir, younlaan distilat reaktre dndrlr, younlamayan hafif bileenler fuel gas olarak kullanlmak zere sistemden karlr. Distilasyon nitesinde kolon bulunur; benzen, etilbenzen ve dietilbenzen kazanma kolonlar. Benzen kazanma kolonundan alnan benzen, reaksiyon nitesine dndrlr. Etilbenzen kolonunda, yksek kaynama noktal bileenler ayrlr; kolonun tepesinden etilbenzen dibinden arlar alnr. Elde edilen etilbenzen, stiren retimine uygun zelliktedir. Etilbenzen kolonunun dibinden alnan akm, dietilbenzen kolonunda distillenir. Dietilbenzen ve dier alkilaromatikler ayrlarak reaksiyon nitesine gider, dipten alnan az miktardaki kalnt ise yakta kartrlr. Prosesin dizayn, enerjiden azami verim alnacak ekilde yaplmtr; reaksiyon ssnn hemen hemen tamam, dk ve orta basnl buhar retiminde kullanlr. Ayrca, istendiinde baka stma ortamlar da kullanlabilir; buhar kazan scak ya, stclar gibi. Prosesten, evreyi kirleten akmlar kmaz. Katalizr korozif ve tehlikeli deildir, evreden etkilenmez ve zel ykleme koullar gerektirmez. naat malzemesi karbon eliidir.

3. KURULU LETMELER
Mobil/Badger prosesiyle alan ve kapasiteleri 20 000-790 000 ton/yl arasnda deien 9 fabrika bulunmaktadr. Toplam kapasite 2.9 MM ton/yl etilbenzendir.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.132 (The Badger Company, Inc.), P.133 (Lummus Crest); U.S. Patent No.3848012 (November 12, 1974); Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121-192 (The Badger Co. Inc.).

49

ETLEN
(USC PROSES, STONE & WEBSTER)
USC Frn Nafta veya Gaz Oil I. Fraksiyonlama
HP buhar LP
Asit, Baz Ayrc

Kurutucu

Demetanizer H2 CH4
H2 CH4 Ayrc

BFW

fuel oil Etilen, %99.95 Propilen, %99.5 C4 rn C5, rn ham C6- 400 0F benzin

H2
C2H2

H2
C3 H4
C3H8

geri dn, C2H6 ve C3H8 Deetanizer

C2H6

arlar asetilen

Etilen Depropanizer

Propilen Depentanizer Debtanizer Son

1. UYGULAMA
Gaz ve sv hidrobarbonlardan polimer-saflkta etilen ve propilen, C4 karm ve aromatikce-zengin bir fraksiyonun elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Proses, kabaca ksmda incelenebilir; (1) paralama ve ani soutma, (2) n ayrma ve sktrma, (3) ayrma ve soutma.

2.1. Paralama ve Ani Soutma:


Nafta veya gas oil, frnlarda buharla piroliz edilir. Paralanan rn fraksiyon kolonlarna gnderilir; bunlarda ok saf etilen ve propilen elde edilir. (Gaz paralama akm emas naftaya gre biraz daha basittir.)

50 USC (Ultra Selective Conversion) frn sistemi, piroliz frnlarndan ve bir bilgisayar programyla (hidrolik, sl, koklama hesaplarnn yapld) dizayn edilmi sdeitiricilerden (aniden soutabilen) oluur. USC frn, ham maddeyi, etandan vakum gas oil aralna kadar optimum seviyede paralayabilen, seicilii ok yksek bir piroliz sarm ile tanmlanr. USC frn sarm k hemen, USX iftborulu s-deitiriciye balanmtr; bylece akmn aniden soutulmas salanr.

2.2. n Ayrma ve Sktrma:


Sv ham maddeler iin kullanlan yal soutma kulesinin dip scakl, frn akmndan fuel oil ayrrken, geri-kazanlan snn maksimum olmas iin yksek tutulur. Sulu bir soutma kulesi, paralanm gaz uygun bir kompresr emme scaklna drerek dk scaklklardaki enerjiyi bile geri kazandrr. Sktrma sistemindeki asidik gazlar, ya bir kostik sistemiyle veya rejenere edilebilen bir amin sistemiyle uzaklatrlr.

2.3. Ayrma ve Soutma:


Metan ayrcya beslenen akm, sistemin enerji verimini artrmak iin nce, geridnen akmlarn etrafndan geirilerek soutulur; sonra ok-kademeli ve yksek verimli bir refrijerasyon sistemine gnderilir. Bundan sonraki ksm normal fraksiyonlu distilasyon ilemidir. Son yllarda enerjinin ok pahal olmas nedeniyle, distilasyon kolonunda tepsi saysnn artrlmas (geri-akn azalmas) ve ara stclar konulmas gibi baz enerji-koruma nlemlerine ynelinmitir. Alnan nlemler, enerji harcamasn, yetmili yllarda kurulan fabrikalara gre %60 (1 pound etilen retimi iin) seviyesinde azaltmtr. Akmdaki asetilen, ok seici izotermal/adyabatik reaktr sisteminde hidrojenlendirilerek etilene dntrlr; istenildiinde, S&W ekstraksiyon prosesi ile ayr bir rn olarak elde edilebilir.

3. KURULU LETMELER
Stone&Webster'in dnyada kurulu 100 kadar fabrikas bulunmaktadr. Bunlarn drtte birinden fazlas, USC teknolojisinin kazancndan memnundurlar.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.136 (Stone & Webster Engineering Corp.), P.135 (Lummus Crest), P.137 (Linde A.G.), P.134 (The M.W. kellog Co.), March 1991, p.121-192 (The M.W. Kellog Co., Brown & Root Braun).

51

ETLEN OKST VE GLKOL


(SHELL PROSES, SHELL DEVELOPMENT CO.)
Reaktr Etilen Oksijen
buhar retme

CO2 Absorber atk

Etilen Oksit Syrc

Etilen Oksit Dehidrasyon

Glikol Kolonu Etilen Oksit Etilen Glikol

CO atk

ham di- ve tri-glikoller Glikol Reaktr CO Syrc Etilen Oksit Absorberi Hafif rnleri Ayrma Dehidrasyon Sistemi

1. UYGULAMA
Etilenin oksijen ile dorudan oksitlenmesiyle etilen oksitin (EO), bunun da su ile reaksiyonuyla mono-, di- ve tri-etilen glikoln elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Etilen ve oksijen, geri-dnen gazla birletirilerek byk bir izotermal katalitik tpreaktre verilir. Reaksiyon ok ekzotermiktir; scaklk kontrol, zel dizayn edilmi bir kazan suyu sistemiyle yaplr. Sistem, reaktr scakln gerekli snrlar iinde tutarak almann kararl yrmesini salar. zel bileimli bir gm katalizr kullanlarak, reaksiyonlarda EO seicilii salanr. Kurulacak her yeni EO fabrikas, fabrika koullarna gre en dk rn maliyetini verecek ekilde bilgisayarla optimize edilir. Shell prosesi 25 yldan beri uygulanmaktadr. Katalizrn seiciliini artrmak amacyla, yeni katalizrler zerinde youn almalar srdrlmektedir (1985 yl bilgileri).

52 Reaktrden kan ve EO rnn ieren gaz akm, nce s alverii ile soutulur ve sonra EO absorberine gider; burada su iinde absorblanarak dier gazlardan ayrlr. Absorblanmayan gazlar sktrlr ve geri-dndrlr. Geri-dnen gaz akmndan ayrlan bir yan akm, uygun bir zcyle ykanarak fazla CO2 uzaklatrlr ve atlr (veya istenirse geri-kazanlr). Etilen oksit doygun absorbentten syrlr ve hafif rnlerin ayrlmas iin distillenir; doymam absorbent (su), bir proses suyu kulesinde veya bir s deitiricide soutularak absorbere geri-dndrlr. Distilenen etilen oksit ok yksek katileti trevlerinin retimine uygun, yksek-saflkta bir rndr. Glikollerin retimi istendiinde, EO dorudan glikol reaktrne verilir; burada, fazla sulu ortamda EO su ile birleerek glikollere dnr. Reaktr koullar kontrol edilerek, retilen mono-, di-, ve tri-etilen glikol oranlar ayarlanabilir. Glikol ayrma ilemi, istenilen rn artnamesine gre dizayn edilir veya tm fiber-saflkta olacak ekilde yaplr. EO ve glikol niteleri, bir miktar dk basnl buharla aa kan akmlarn hepsi kullanlacak ekilde dizayn edilmitir.

3. KURULU LETMELER
Shell prosesiyle alan 45 fabrika bulunmakta, 3 fabrika da tamamlanmak zeredir. Son yllarda yeni gvenlik nlemleri, gelitirilmi ayrma teknikleri ve evre koullarnn etkilerini azaltacak proses deiiklikleri zerinde aratrmalar yaplmaktadr. Daha seici katalizr sistemleri ve yksek s integrasyonu ile prosesin ekonomik ehresi gelitirilmektedir.(1985 sonu).

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.139 (Shell Development Co. Shell International Research Maatschappij B.V); Miller, S.A., "Ethylene and its Industrial Derivatives", Ernst Benn Ltd., London, 1969, 1, 312 pp.; Hydrocarbon Processing, November 1985, P.138 (Halcon Sd Group, Inc.), September 1953, P.146, March 1976, March 1991, p.121-192 (Scientific Design Co., Inc., Scientific Design Co., Inc.); Encyclopedia of Chemical Processing and Design.

53

2-ETLHEKSANOL
(RUHRCHEMIE AG)
Aldolizasyon NaOH Hidrojenasyon atk gaz Distilasyon hafifler

n- Btiraldehit

2-Etilheksanol

arlar atk su H2

1. UYGULAMA
n-Btiraldehitten aldolizasyon ve hidrojenasyon reaksiyonlaryla 2-etil heksanoln retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
n-Btiradehit, sulu sodyum hidroksitli (kostik soda) ortamda aldolizasyon reaksiyonuna sokulur. Reaksiyon karmndaki sulu faz ayrlr ve bir ksm aldolizasyon blmne geri-dndrlr. 2- Etilhekzenal, bulunduu organik faz hidrojenlendirilerek 2- etilheksanole dntrlr. Hidrojenasyondan kan akm fraksiyonlu distilasyona girer; hafif rnler kolonun tepesinden arlar dipten ve saf 2-etilheksanol aradan ekilir.

3. VERM
1 000 kg 2-etilheksanol retimi iin 1 165 kg n-btiraldehit (%100 lk) tketilir.

54

4. KURULU LETMELER
Proses, Ruhrchemie'nin byk kapasiteli bir fabrikasnda uygulanmaktadr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.140 (Ruhrchemie AG); HoechstUhde Corp., N.J. 07632, USA; Uhde GmbH, West Germany.

55

FENOL
(ALLIED/LUMMUS CREST)
Oksidasyon Paralama, Katalizr Uzaklatrma Fenol Kazanma, Saflatrma hidrojenasyon Aseton katalizr Fenol

Kmen

atk gaz

Hava fenol kalnt atk su

Aseton Kazanma, Saflatrma

temizleme

1. UYGULAMA
Kmenden, oto-katalitik oksidasyon (hava ile) reaksiyonuyla fenoln elde edildii bir prosestir. Elde edilen ikinci rn aseton, yan rnler alfametilstiren (AMS) ve asetofenondur (AP). Proseste kan kalnt azdr.

2. PROSESN TANIMI
Kmen ve hava oksidasyon reaktrne alnr; dk scaklk ve banta, otokatalitik reaksiyonla kmen hidropeoksit (CHP) oluur. Reaktr akm dipten konsantratre gelir; burada konsantrasyonu artrlr ve sonra bir asit katalizrle fenol ve asetona paralanr. Elde edilen yan rnlerin arl, katalizr sisteminin seimine ve reaksiyon koullarnn kontrolne baldr. Basit bir katalizr temizleme ileminden sonra kark rn akm, bir dizi distilasyon ilemine girer. Distilasyonda, istenirse AMS elde edilir veya bir hidrojenasyon ileminden geirildikten sonra kmene evrilerek tekrar sisteme dndrlr. Proseste fenoln safl-

56 istenilen seviyeye ayarlanabilir. En yksek-saflktaki fenolde, toplam safszlklar 20 ppm dolayndadr. Allied/Lummus Crest teknolojisi yan rn oluumunu en aza indirirken, bunlarn ekonomik durumlarna gre baz tercihler yaplmasna olanak ta vermektedir. Bu olanaklar: (1) geri-dn istendiinde, AMS hidrojenasyon nitesi, (2) pazarlama istendiinde, AMS saflatrma nitesi, (3) kalntnn paralanmas iin kraking nitesi. Prosesin verimi ok yksektir. AMS hidrojenasyon ve kalnt kraking niteleriyle beraber, 1 ton fenol retimi iin tketilen kumen 1.31 tondur. 1 ton fenol bana 0.61 ton aseton retimi de yksek bir verimdir. Gerek alma koullar reticinin setii yan rne ve yardmc maddelere gre deiir.

3. KURULU LETMELER
Dnyada bu prosesle alan yedi fabrika bulunmaktadr (1985).

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.155 (Allied/Lummus Crest), March 1991, p.121-192 (Mitsui Petrochemical Industries, Ltd.).

57

FORMALDEHT
(D.B. WESTERN, INC.)
Reaksiyon re, su su ihra buhar kazan besleme suyu re Formaldehit Konsantresi (UFC), %85 Hava Formaldehit, %37-52 Absorbsiyon Katalitik Yakma Frn atk

Metanol

1. UYGULAMA
Metanolden, oksidasyon reaksiyonuyla formaldehit ve re/formaldehit konsantresinin elde edildii srekli bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Gazlatrlan metanol, hava ve dn gaz ile kartrlarak, sabit-yatakl bir reaktrde bir demir-molibden oksit katalizr zerinden reaksiyona sokulur. Katalizr, evresi kaynar Dowtherm A ya ile sarlm, ok sayda tpler iinde bulunur. Dowtherm sistemi prosesi altrr ve s transferini ynetir; ayrca yaktl stclara veya rk buhara gerek olmaz. Metanoln dnm %90 n stnde, formaldehit seicilii %94 tr. Reaksiyona giren gazlar, ss, s deitiricide reaktant gazlara aktarlarak bir n-soutma ileminden geirilir. Sonra, valf tepsiler ve dolgu maddelerinin bulunduu bir absorberde su ile veya re su ile sfr derece dolayna soutularak formaldehit veya re/formaldehit konsantresi elde edilir.

58 zel bir k-gaz absorberi, tepesinden kaabilecek metanol ve dimetileteri tutar, formaldehiti 10 ppm in altnda drr. Absorber tepe akm, dar atlmadan nce katalitik bir konverterden geirilerek atlan gazdaki formaldehiti 1 ppm den daha aza indirilir; bu deer atk gazn yakt zelliine uygundur. Proses malzemesi paslanmaz eliktir.

3. HAM MADDELER, YARDIMCI MADDELER VE RNLER


Ham Maddeler ve Yardmc Maddeler (%37 lik 1 m3 formaldehit iin) Metanol, kg Elektrik gc, kWsa taze katalizrle eski katalizrle Buhar (dardan), kg Katalizr yaam sresi, yl rnler Sulu formaldehit (arlka) Formaldehit, % Metanol, % Formik asit, % re/formaldehit Konsantresi (UFC; a.) UFC, % Formaldehit, % re, % Metanol, % 71-87 50-61.4 21-25.6 0.3 37-53 0.5 0.0035 50 80 608 1.5-2.5 420

4. KURULU LETMELER
alan ve kurulmakta olan alt fabrika vardr. Dizayn kapasiteleri 5 000 - 270000 ton/yl %37 lik formaldehit arasndadr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.141 (D.B. Western, Inc.).

59

FORMK AST
(BETHLEHEM STEEL CORP.)
Reaktr CO Metanol Ayrc Hidrolizleme Ayrclar

CO

Formik Asit, %80-98

1. UYGULAMA
Ham karbon monoksit gaz ve sudan, yksek saflkta formik asitin retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Seyreltik ham veya saf karbon monoksit gaz reaktrde(1) metanol ile reaksiyona girerek metilformat oluturur. CO baca gaz, ayrcda(2) ayrlr, metilformat hidrolizlenmeye(3) gider. Hidroliz akm ayrclarda(4,5) saf formik asit ve metanole ayrlr; metanol prosesin ilk kademesine dndrlr, formik asit (%80-98 lik) elde edilir. kat CH3OH + CO HCOOCH3 kat HCOOCH3 + H2O HCOOH + CH3OH

60 Net reaksiyon: CO + H2O HCOOH CO gaznn verimi, gazn kalitesine baldr; %95 veya daha yksek olabilir.

3. EKONOMK DURUM
Yardmc Madde Tketimi (100 lb rn iin) Buhar, lb Su, soutma, gal Elektrik, kWsa, 500 3 500 8

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (Berthlehem Steel Corp., AcidAmin Technologies Inc.).

61

FTALAT PLASTFYANLAR
(DAVY McKEE AG/WACKER CHEMIE GmbH)
Reaktr katalizr Alkol Ntralletirici Filtre atk gaz

filtre yardmcs soda kl

Ayrc

buhar

su

kondensat fazla alkol Ayrc Tank

Plastizer szme kalnts

1. UYGULAMA
Dioktil alkol (veya dierleri) ve ftalik anhidritten amfoterik bir katalizr zerinden esterleme reaksiyonuyla dioktil ftalat ve dier plastifiyanlarn elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Alkol ve sv ftalik anhidrit(PA) esterleme reaktrne(1) alnr. Sonra, sistemden geri-dnen fazla alkol ile katalizr ilave edilerek karm reaksiyon scaklna kadar stlr. Reaksiyon srasnda aa kan su ve alkol younlatrlr ve ayrlr(2); alkol esterleme reaktrne dndrlr, su atlr. Reaksiyon tamamlandktan sonra reaksiyona girmemi eser miktardaki monoester soda klyle ntralletirilir(3) ve fazla alkoln uzaklatrlmas iin buharla syrlr. Tepeden alnan gaz karm younlatrlr; alkolik faz sudan ayrlr(4) ve fazla alkol tanknda(5) toplanr. Kondensat, evre sorunlar yaratmamas iin ilemlendirilir. (3) n

62 dibinden alnan ester, azotla kurutulur, filtre yardmc maddesi ilave edilir, soutulur ve szlr(6). Saf rn depolamaya gnderilir.

3. VERM
Dioktil ftalatn tipik ve artname deerleri aada verilmitir. Saflk, %, min Renk, APHA Asit says Hidroksil says 99.7 15 03-0.04 0.6

4. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


(1 000 kg dioktil ftalat iin gerekli tketimler) Ftalik anhidrit, kg 2-Etilheksanol, kg Katalizr, kg Su, soutma ( t = 10 C), m Elektrik enerjisi, kWsa
0 3

382 672 1 60 20

5. EKONOMK DURUM
Prosesin yatrm ve rn maliyeti dktr. alma basittir ve dier plastifiyanlarn retimine kolayca dntrlebilir. Kapal buhar sistemi kullanldndan, evre kirlenmesi sorunlar en dk dzeye indirgenmitir.

6. KURULU LETMELER
Finlandiya'da 10 000 ton/yl, Yugoslavya'da 20 000 ton/yl ve 14 000 ton/yl, Portekiz'de 20 000 ton/yl kapasiteli fabrikalar bulunmaktadr (1990).

7. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (Davy Mckee AG/Wacker Chemie GmbH).

63 FTALK ANHDRT

(LAR PROSES, ALUSUISSE ITALIA S.p.A.)


Oksijen n Istc Hava n Istc Karbratr HP buhar Tuz Soutucu Anahtarl Kondenserler Son Soutucu

diatermik ya atk gaz, ykamaya

Hava

o-Ksilen Madde Pompas Hava fleyici Reaktr

su BFW Gaz Soutucu

Ham PA, saflatrmaya

1. UYGULAMA
o-Ksilenden, oksidasyon reaksiyonuyla ftalik anhidritin elde edildii bir prosestir. Oksidasyon, dk hava/hidrokarbon orannda yaplr; bu nedenle prosese "Dk Hava Oranl Proses (Low Air Ratio = LAR)" denir.

2. PROSESN TANIMI
Oksidasyonda kullanlacak hava sktrlr ve n stma ileminden sonra, zel bir karbratrde o-ksilen ile kartrlarak reaktre gnderilir. Reaksiyonda aa kan s, ergimi tuz sirklasyonu yoluyla alnr. Reaktrden kan gaz akm, bir gaz-soutucusunda soutulur ve son-soutucuya geer; burada ftalik anhitritin (PA) %45 ten fazlas sv halde ayrlr. Atk-gazlar makasl-younlatrclardan geerken, kalan ham PA y kat halde brkarlar. Younlatrcdan kan gazlar syrcya girer; burada yan rn olan maleik anhidrit ayrlr. Ham PA saflastrma nitesine verilir. LAR teknolojisinin avantajlar: (1) katalizr verimi %40 daha yksektir, (2) hava/o-ksilen orannn, 20/1 den 9.5/1 e indirilme-

64 siyle, havadaki o-ksilen miktar 65 g/m3 ten 134 g/m3> e ykselmitir, (3) oksidasyon reaktr ve makasl-younlatrclar gibi kritik cihazlarn boyutlar kk olduundan, yatrm maliyeti dktr, (4) hava fleyiciyi altrmak iin gerekli gcn dk olmas, yksek basnl ve yksek kaliteli buhar elde edilebilmesi, %60 dolaynda enerji tasarrufu salar, (5) fabrika, dardan yakt ve enerji almakszn, kendi rettii enerjiyle alabilecek bir denge iindedir.

3. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


(1 000 kg saf PA retimi iin) o-Ksilen (%100), kg Orta-basnl buhar, kg Elektrik ve yakt 925 4 900 sfr

4. KURULU LETMELER
talya'da 1986 yl sonunda devreye alnacak bir fabrika kurulmaktadr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.156 (Alusuisse Italia S.p.A), P.157 (Von Heyden), November 1984; Chemical Engineering, January 1979, P.62-63; Advances in Petrochemical Engineering, 1. Chem. E. Symposium No.50, 1976.

65

KAPROLAKTAM
(SNIA BPD S.p.A.)
Tank Reaktr Reaktr Kristalizasyon Fraksiyonlama Kaprolaktam

ok Kademeli Reaktr oleum su amonyak

Toluen

hava

H2

nitrosilslfrik asit

amonyum slfat

zc

Fraksiyonlama

Seyreltme

Ekstraksiyon

1. UYGULAMA
Nitrasyon-saflktaki toluenden, oksidasyon ve hidrojenasyon reaksiyonlaryla kaprolaktamn elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Toluen ve hava reaktre(1) beslenir; 160 0C ve 10 atm de oksitlenerek benzoik asite dnr. Reaksiyon rn, toluende %30 benzoik asit ve az miktarda yan rnlerdir. Karm fraksiyonlama kolonuna(2) gelir; burada, reaksiyona girmemi toluen geri-dndrlr, saf benzoik asit ve ar rnler ayrlr. Benzoik asit, bir dizi kartrmal tank reaktrlere(3) beslenir; palladyum katalizrle 170 0C scaklk ve 16 atmosfer basn altnda hidrojenlendirilir. Tek bir geite dnm tamdr. Oluan sikloheksan-karboksilik asit oleumla kartrlr ve okkademeli bir reaktre(4) gnderilir; burada nitrosilslfrik asitle reaksiyona girerek kaprolaktama dnr. Bu asit, geleneksek amonyakl oksidasyon fabrikasndan elde edilir; kan azot oksitler oleum iinde absorblanr.

66 Reaktr akm suyla seyreltilir(5); dnmemi sikloheksankarboksilik asit prosese dndrlr, laktam zeltisi kristalizasyon nitesine(6) verilerek amonyakla ntralletirilir. Kristalizatrn dibinde amonyum slfat kristalleri ayrlrken, steki kaprolaktam organik faz alnr, iki-zcl (toluen ve su) bir ekstraksiyondan(7) ve srekli bir fraksiyonlamadan(8) geirilir.

3. EKONOMK DURUM
Bat Avrupada 90 000 ton/yl kapasite iin (1990) Yatrm, $/ton/yl Tipik ham maddeler ve Yardmc Maddeler (1 kg kaprolaktam iin) Toluen, kg Amonyak, kg Kkrt, kg Hidrojen, m
3

2 800

1.08 1.14 0.9 0.8 3.5 0.8 11 0.25


3

Amonyum slfat, kg Elektrik, kWsa Buhar, kg Fuel gas, m3 Su, soutma, m Su, donmu, m
3

0.6 0.13

4. KURULU LETMELER
talyada 20 000 t/yl, 80 000 t/yl; URSS de 80 000 t/yl alan fabrikalar vardr. Ayrca URSS de 88 000 t/yl (1991) kapasiteli bir fabrika kurulu safhasndadr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (SNIA BPD S.p.A.), November 1970, P.137.

67

KETONLAR
(INSTITUT FRANAIS DU PETROLE)
Absorber hidrojen Keton Sekonder Alkol Reaktr Distilasyon Kolonlar

ref. CW buhar buhar buhar

1. UYGULAMA
Susuz izopropil alkol veya sek-btil alkolden, dehidrojenasyon reaksiyonuyla aseton ve/veya metil etil ketonlarn elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
iso-Propil alkol (veya sek-btil alkol), uygun bir katalizrle reaktrde(2) dehidrojenasyon reaksiyonuna sokulur; reaksiyon 150 0C gibi dk bir scaklkta yaplr. Yksek kaynama noktal inert bir zc kullanlarak reaksiyonun atmosfer basncnda olmas salanr. Reaktr akm gaz halindedir; keton, reaksiyona girmemi alkol ve reaksiyonda kan hidrojenden oluur. Reaksiyona girmemi alkol birinci distilasyon kolonunun(3) dibinden reaktre dndrlr. Keton ikinci kolona(4) gider; burada saflatrma kulesinde fazla alkolnden ayrlarak saf halde elde edilir. Birinci kolonun(3) tepesinden kan hidrojen akmnda bir miktar keton bulunur. Bunun geri-

68 kazanlmas iin akm iyice soutulur, sktrlr ve bir absorberde(1) alkolle ykanarak ekilir. Absorberin tepesinden hidrojen gaz alnr. Yksek aktiviteli katalizr, akkan-yatakl izotermal bir reaktrde kullanlr; reaksiyon dk scaklkta ve atmosfer basncnda yaplarak ok yksek bir seicilik salanr (molar verim %99 n zerindedir). alma koullar gvenlidir ve katalizrn yaam sresi uzundur. Ayn fabrikada aseton veya metil etil keton (MEK) retilmesi mmkndr.

3. EKONOMK DURUM
(20 000 ton/yl kapasiteli bir fabrika iin IPA nn verdii deerler ) Yatrm (inaat, detay mhendislik, danmanlk hizmetleri dahil), MM U.S.$ Katalizr ve Kimyasal Maddeler Katalizr (ilk ykleme), U.S.$ Yaam sresi, yl zc (ilk ykleme), U.S.$ zc harcanmas, U.S.$/yl Yardmc Maddeler (1 000 kg aseton iin) Elektrik, kWsa Su, soutma (t = 15 C), m
0 0 3

4.5

125 000 3 300 000 20 000 95 125 8 000 2.3 2.6

Refrijerant (3 C/seviye), kcal MP buhar, ton LP buhar, ton

4. KURULU LETMELER
Kurulu 4 fabrika bulunmaktadr (1990).

5. REFERANSLAR
Hidrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (Institut Franais Du Petrole).

69

KLORORETLEN; PERKLOROETLEN - TRKLORORETLEN


(PPG PROSES, PPG INDUSTRIES, INC.)
Reaktr Atk Syrc atk
buhar su
su

Tri- Kolonu

Ntralletirici

Trikloroetilen Kurutucu Perkloroetilen


NH3 su

su zayf asidik sisteme


su

NH3 su

EDC Cl2 O2

su buhar buhar

Faz Ayrc

Per/Tri Kolonu Arlar

Organikler Per-Kolonu

Ntralizer Kurutucu

Dehidrasyon

1. UYGULAMA
Etilen diklornden, oksiklorinasyon/oksihidroklorinasyon reaksiyonuyla perkloroetilen ve trikloroetilenin retildii bir prosestir; yan rn olarak hidrojen klorr kmaz.

2. PROSESN TANIMI
Proseste, etilen veya klorlanm C2 hidrokarbonlar, Cl2 (veya HCl) ve oksijen gibi ucuz ham maddeler kullanlr. Ayrca, vinil klorr, klorometanlar, metil kloroform ve etilen diklorr fabrikalarndan kan hafif ve ar yan-rnler de bu proseste kullanlabilir. Elde edilen rnlerin oran, geni bir arala ayarlanr. Etilen diklorr ve Cl2 kullanldnda toplam reaksiyon aadaki gibidir. 2 C2H4Cl2 + 3/2 Cl2 + 7/4 O2 C2HCl3 + C2Cl4 + 7/2 H2O

70 Gerek reaksiyon sbstittif klorinasyon, kraking, Deacon ve karbon yanmas reaksiyonlarnn annda olumas nedenlerinden, oldukca karmaktr. Reaksiyonlar, pahal olmayan PPG oksiklorinasyon katalizr sistemiyle yrtlr. Etilen diklorr, geri-dnen klorlu organik maddeler, klor ve oksijen akkan-yatakl bir reaktre verilir. Reaktr orta basnta ve 315-482 0C (600-900 0F) scaklkta alr. Katalizr dik duran bir tp demeti iindedir. Reaktr scakl kontrol altnda tutulur; kan s, reaktr eketinin iinde, tplerin dnda dolaan kaynar suyla uzaklatrlr. Bylece proses buharnn byk bir ksm, reaksiyon ssyla salanr. Reaktrden kan akm klorlanm organik maddeler, su, az miktarda HCl, karbon dioksit ve eser miktarda dier inert gazlar ierir. Akmn ar-snm hali giderilir ve suyla soutulan bir grafit s-deitiricide younlatrlr. nert gazlar, ierdii eser miktardaki organik maddeler soutucu bir kondenserle ayrldktan sonra, atlr. Elde edilen ham rn (perklor+triklor), faz-ayrma ilemiyle birbirinden ayrlr. Deacon reaksiyonundan kan sudaki kalnt HCl, ya ntralletirilir veya kazanlabilir. Organik faz azeotropik distilasyonla kurutulur ve distilasyon dizisine gnderilir; burada organik rnler, bir ham triklor ve bir de ham perklor akmna ayrlr. Triklor kolonunun tepesinden kan hafif rnler reaktre dner. Kolonun dibinden alnan triklor rn ntralletirilir, ykanr, kurutulur ve depolamaya verilir. Ham perklorun ierdii yksek kaynama noktal organik maddeler, arlar kolonunun dibinden, pskrtme ilemiyle katran ve karbonu ayrldktan sonra reaktre dndrlr. Tepe akm perklor kolonuna beslenir, ara stclarla konsantrasyonu artrlan tepe rn reaktre dndrlr. Kolon dibi ticari perklor rndr, ntralletirilir, ykanr ve kurutulur.

3. KURULU LETMELER
PPG tek-kademeli prosesle alan, toplam 453 000 ton/yl kapasiteli fabrikalar bulunmaktadr.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.154 (PPG Industries, Inc.), March 1991, p.121-192 (PPG Industries, Inc.).

71

KMEN
(UOP, U.S. GULF COAST)
Pskrtme Sistemi Benzen propan benzen geri dn Kil lemi

Kmen

Fraksiyonlama

Propilen

ar aromatikler

Reaktr

Benzen Kolonu

Transalkilasyon

1. UYGULAMA
Benzen ve propilenden, alkilasyon reaksiyonuyla kmen (iso-propilbenzen) elde edilen bir prosestir. Teknoloji, geni bir saflk aralndaki propilenin ve ekstraksiyon-saflktaki benzenin kullanlmasna olanak verir.

2. PROSESN TANIMI
Propilen benzenle (ve geri-dnen benzenle) birletirilir, s deitiriciden ve scak ya veya buharla alan bir n-stcdan geirilerek reaktre(1) beslenir. Reaktrden kan akm, iki-kademeli bir pskrtme sisteminden(2-3) geer. Sistemde bir de depropanizer(4) ksm bulunur. Pskrtmeyle reaksiyona girmemi benzenin byk bir ksm ayrlr ve geri-dne verilir. Taze benzen depropanizer ksmna beslenir. Kmence zengin olan akm benzen kolonuna(5) gelir; burada, akmda kalan benzen ayrlr ve geri-dne gnderilir. Kolonun dibinden kan kmen kil kulesinden(6) geirildikten sonra son fraksiyon kolonuna(7) beslenir; burada, alkilasyon reaktrnde yan reaksiyonlarla oluan az miktardaki ar maddeler ayrlr. Kolon dibi, ounluu diizopropilbenzen (DIPB) olan yksek aromatik

72 yapl bileiklerdir. DIPB, transalkilasyon reaksiyonuyla, (8) nitesinde tekrar kmene dntrlr.

3. VERM
Arlka 100 birim kmen elde edilmesi durumunda, 66 birim benzen, 36.5 birim propilen tketilir. Kmenin safl %99 un zerindedir ve fenol retimi iin istenilen zelliklere sahiptir.

4. EKONOMK DURUM
U.S. Gulf Coast'daki 100 000 ton/yl kapasiteli fabrika iin aadaki deerler verilmitir. Yatrm, $/ton/yl Yardmc Maddeler (1 ton kmen iin) Katalizr ve kimyasal maddeler, $ Elektrik, kWsa Buhar, ton Yakt, 10 kcal Su, soutma, m
3 6

146 6.1 25 -0.17 0.24 13

5. KURULU LETMELER
U.S. Gulf Coast'n 100 000 ton/yl kapasiteli bir fabrikas vardr; dnya kmen talebinin %90 n karlamaktadr (1990).

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (U.S. Gulf Coast).

73

MALEK ANHDRT
(ALMA PROSES, ALUSUISSE ITALI/LUMMUS CREST)
Absorber Katalizr Tozu Ayrc atk gaz Syrc hafifler buhar BFW BFW n- Btan Hava Akkan Yatakl Reaktr ar atklar zc Saflatrma Maleik Anhidrit Kolonu buhar Saf Maleik Anhidrit Hafifler Kolonu

1. UYGULAMA
n-Btandan, oksidasyon reaksiyonuyla maleik anhidritin elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Proses ana blmden oluur: (1) reaksiyon, (2) maleik anhidritin ayrlmas, (3) saflatrma. Ayrca kan gazlardaki enerjinin geri kazanld blmler de vardr; gazlar ya bir frnda(4) yaklarak buhar retilir veya ierdii btan ayrlarak (5) reaktre geri dndrlr. Reaksiyon nitesinde n-btan ve hava, akkan-yatakl katalitik bir reaktre beslenir; oksidasyon reaksiyonuyla maleik anhidrit meydana gelir. Reaksiyon ss ok byktr; bundan yksek-basn buhar retilmesi iin akkan-yataa soutma sarmlar daldrlmtr. Buhar enerjisinin bir ksm fabrika iinde kullanlr (kaynatma ve trbinlerde), kalan ihra edilir. Reaktrn akkan-yatakl olmas, scak noktalar oluumunu nledii gibi, reaksiyonun stkiymetrik deerlere ok yakn gereklemesini salar. Bu zellik, sabit-yatakl reaktrlerdeki prosese gre

74 daha az hava kullanlmas, yatrm ve yardmc madde harcamasnn daha dk olmasn salar. Maleik anhidrit ayrma nitesinde, patentli bir organik zc kullanlr; reaktr gaz akmndan maleik anhidrid, su younlamas olmadan ekilir. Geleneksek absorsiyon/syrma sras izlenir. Geri dnen zc, saflatrma ileminden sonra tekrar kullanr. Maleik anhidrit ayrma nitesinde suyun younlamamas, prosese nemli avatajlar kazandrr. rne su karmad iin bir dehidrasyon ilemine gereksinim olmaz; dolaysyla rn paralanma kayplar yoktur, yardmc madde tketimi ve yatrm maliyeti dktr. Saflatrma ksmnda, solvent absorbsiyon sistemiyle ayrlan ham maleik anhidrit, srekli distilasyonla hafif ve ar safszlklarndan arndrlr. Elde edilen saf maleik anhidrit, yaprak ekline getirilir ve torbalanr. kan gazlara (atmosfere verilmeden nce), yerel ekonomik koullara gre, alternatif iki ilemden biri uygulanr. Birincisi, frnda yakma ilemidir; bu yntemde kalnt btanla (ve CO) ekstra buhar retilir. kinci ilem, btann geri-kazanlmas ve reaktre dndrlmesidir; bu yntem, ham madde tketimini ve ekstra buhar retimini azaltr.

3. KURULU LETMELER
talya'da 1984 bandan bu yana 3 000 ton/yl kapasiteli bir fabrika almaktadr.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.142 (Alusuisse Italia, Lummus Crests), P.143 (UCB S.A.), November 1974, March 1991, p.121-192 (Monsanto Co.); U.S. Patent 3642829; Chemical Engineering, 02.09.74; Information Chimie, January 1975; Catalysis Today V.1, No.5, October 1987, P.537-586.

75

METANOL
(ICI LOW-PRESSURE PROCESS, ICI KATALCO)
Metanol Sentezi

Reformer

Distilasyon

yakt Doal Gaz (Deslfirize) s

buhar

BFW, buhara yakta

Metanol

Gaz Sktrma

ham metanol Soutucu

LP buhar

LP buhar

1. UYGULAMA
Doal gazdan (nafta, ar ya fraksiyonlar veya kmr de kullanlabilir), buharla sentez gaznn, bundan da dk-basn ve yksek scaklk koullarnda metanoln elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Metanol prosesi ksmda tamamlanr. I. Sentez gaznn hazrlanmas, II. metanol sentezi, III. metanol saflatrma. Bu blm, s geri-kazanma ve geridn akmlar nedeniyle birbiriyle sk bir iliki iindedir. I. Sentez Gaznn Hazrlanmas: Doal gazn buharla reforming ilemine sokulmasyla elde edilir. Gaz nce de-slfrize nitesine(1) gider; kkrd temizlenir. Sonra bir saturatrden(2) geirilir; burada proses kondensat buharlatrlarak proses buhar retilir. Bir miktar daha proses buhar ilave edilir ve birletirilen gazlar, reforming frnnda 880 0C scaklk ve 20 bar basn altnda bir nikel katalizr zerinden reaksiyona

76 sokulur. Elde edilen sentez gaz bir karmdr; hidrojen karbon oksitleri, buhar ve reaksiyona girmemi metan. Gaz karm buradan soutucuya gider evre scaklna kadar souduktan sonra, kompresrle sentez basncna sktrlr ve sentez blmne geer. II. Metanol Sentezi:<D> Sentez blm, bir sirklatr(3), konverter (dntrc)(4), s kazanma, deitiriciler ve ayrcdan(5) oluur. Byk fabrikalarda bu blmn alma basnc 80-100 bar arasndadr Konverterde bakr bazl bir katalizr bulunur ve alma scakl 240-270 0C dir. Reaksiyon, denge konumuyla kontrol edilir; konverter knda metanol konsantrasyonu nadiren %7 yi aar. Konverter akm 40 0C ye soutularak metanol younlatrlr ve reaksiyona girmemi gazlar sirklatre geri dndrlr. Geri-dnen gaz akmnn bir ksm, azot, argon, metan ve fazla hidrojeni uzaklatrmakta kullanlr. Bu ksmdan, reformerde yakt olarak faydalanlr. III. Metanol Saflatrma: Ayrcdan kan ham metanol, su ve az miktarda yan rnler ierir; bunlar, iki-kolonlu bir distilasyon sistemiyle uzaklatrlr. Birinci kolon(6), eterler, esterler ve dk kaynayan hidrokarbonlar gibi hafif rnleri ayrr. kinci kolon(7)da su, yksek alkoller ve yksek hidrokarbonlar ayrlr.

3. EKONOMK DURUM
retim maliyetleri, doal gaz fiyatlar ve kapital miktarlarna gre deiir. Ham madde ve yakt gereksinimi, 1 ton metanol iin 7.0-7.8 Gkal dir (28-31 MM Btu/ton metanol). Kapital miktar, yerleim yerine baldr. Gnde 2 000 ton metanol retimi yapan bir fabrika iin, 250-300 milyon US$ dolaynda bir yatrm gerekir.

4. KURULU LETMELER
ICI Prosesiyle alan 44 metanol fabrikas vardr. 4 Fabrika da inaat safhasndadr (1990).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (ICI Katalco), November 1985, P.144 (Imperial Chemical Industries PLC), P.145 (Lurgi), P.146 (Mitsubishi Gas Chemical Company, Inc.), November 1981; Chemical Economy Eng. Review, May 1985.

77

METLAMNLER
(ACID-AMIN TECHNOLOGIES, INC.)
geri dn
DMA MMA TMA

BOD, 50 ppm COD, 100 ppm Susuz rn

Metanol Amonyak
H2O

H2 ve CO

geri dne

1. UYGULAMA
Teknik-saflktaki susuz amonyak ve metanolden, aminasyon reaksiyonuyla mono (CH3NH2) di [(CH3)2NH] ve trimetilaminlerin [(CH3)3N] elde edildii srekli bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Amonyak, metanol ve geri-dnen sv, ak hzlar kontrol edilerek bir buharlatrcdan(1), s deitiriciden(2) ve ar-stcdan(3) geirilir ve aminasyon katalizrnn bulunduu dolgulu bir reaktre(4) alnr. Reaksiyon ekzotermiktir; reaksiyon ssnn bir ksm, ham maddelerin n-stma ileminde kullanlr. Reaktrden kan ham rn, seri alan drt distilasyon kolonundan geirilir. Birinci kolonda(5) fazla amonyak ve bir ksm trimetilamin-amonyak azeotropu ayrlr; bunlar geri-dndrlr. Dip akm trimetilamin (TMA) kolonuna(6) (ekstrakt) gider; burada su ilave edilir ve ekstraftif distilasyonla saf TMA ayrlarak tepeden depolamaya alnr veya geri-dne ekilir. TMA kolonunun dibi DH kolonuna(7)

78 beslenir; dimetilamin (DMA) ve monometilamin (MMA) tepeden rn kolonuna(8) geer. DH kolonunun dibi geri-kazanma kolonuna(9) gider; burada aminler ve metanol tepeden alnarak geri-dne verilirken sulu dip akm ilemlemeye(10), oradan da ata gnderilir. Reaksiyon sistemi fevkalade denge iindedir; istenildii kadar TMA, MMA, DMA ekilirken, fazlalar geri-dndrlr. Elde edilen rn de %99.6 saflk derecesindedir. Amonyak ve metanol verimleri %97 in zerindedir.

3. EKONOMK DURUM
Ortadouda 1988 de kurulmu olan 10 milyon lb/yl kapasiteli bir fabrika (BLIC) iin: Yatrm, U.S.$ MMA Metanol, kg Amonyak, kg Buhar, kg Su, soutma, m Elektrik, kWsa
3

5 Milyon DMA 1 451 0.385 TMA 1 660 0.294 -

Ham Maddeler ve Yardmc Maddeler, 1 000 kg rn iin 1 053 0.559 3 150 150

4. KURULU LETMELER
16 ayr yerde kurulu 22 fabrika bulunmaktadr. Bunlarn toplam kapasitesi 245000 ton/yl dr (1990).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (Acid-Amin Technologies, Inc.), November 1985, P.147 (The Leonard Process Co.).

79

METL METAKRLAT
(NIPPON SHOKUBAI KAGAKU KOGYO CO., LTD.;SUMITOMO CHEM. CO, LTD.)
Absorber Ykayc C4 Hava Buhar Yakma Frn atk Ekstraktr Esterleme Hafifler Rektifier MMA

Syrc

zc Ayrc metanol

Ekstraktr

katalizr

Oksidasyon Reaktrleri zc alkol

1. UYGULAMA
sobtilen veya tersiyer btanoln hava ile oksitlenmesiyle metakrilik (MAA) asit, bunun da metanolle esterletirilmesiyle metil metakrilatn (MMA) elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
sobtilen veya tersiyer btanol, hava ile gaz faznda iki-kademede tamamlanan katalitik bir oksidasyon reaksiyonuna sokulur. Reaksiyon, ok-tpl ve sabityatakl reaktrlerde yaplr. Birinci-reaktrden kan gaz rn, dorudan ikicireaktre verilir; metakrolein ayrlmaz. kinci-reaktrden kan gaz akm syrcya gider; metakrilik asit (MAA) suyla syrlarak ayrlr; reaksiyona girmemi metakrolein ikinci-reaktre dndrlr. Kalan gaz karm katalitik olarak yaklr; atk gazn bir ksm, reaktr besleme gazn seyreltmede kullanlr. MAA, sulu zeltiden organik bir zcyle ekstrakt edilir.

80 MAA ve zc karmndan zcnn bir ksm uzaklatrlr ve kalan ksm bir katalizr zerinden metanolle sv fazda esterletirilir. Reaksiyon rnlerinin ekstraksiyon ve distilasyonu ile, ok saf metil metakrilat (MMA) elde edilir.

3. EKONOMK DURUM
Bu proses, kullanlmakta olan aseton siyanohidrin prosesine gre daha ekonomiktir. Katalizr ok kararldr ve yaam sresi iki yldan fazladr.

4. YATIRIM, HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


40 000 ton/yl MMA kapasiteli fabrikann yatrm bedeli 5 500 milyon Yendir (1984 sonu, Japon kaynakl). Ham Maddeler ve Yardmc Maddeler (1 kg. MMA iin) sobtilen (%100), kg Metanol, kg Katalizr ve yardmc maddeler, Yen Buhar, kg Elektrik gc, kWsa Soutma suyu, kg 0.86 0.34 18 -1.0 0.50 0.30

5. KURULU LETMELER
Japonyada 40 000 ton/yl kapasiteli bir fabrika bulunmaktadr.

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.148 (Nippon Shokubai Kagaku Kogyo Co., Ltd., Sumitomo Chemical Co., Ltd.), November 1983, P.116.

81

NTRK AST
(SABAR PROSES, DAVY McKEE AKTIENGESELLSCHAFT)
Is Deitiriciler Reaktr Hava Absorbsiyon Rektifikasyon Nitrik Asit

Trbin ve Kompresr kondensat

Degaz

su Sv Amonyak gaz

asit kondensat Son Absorbsiyon Fiziksel Absorbsiyon Desorbsiyon

1. UYGULAMA
Amonyak ve havadan, oksidasyon reaksiyonuyla nitrik asitin (%80-99 luk HNO3) elde edildii bir prosestir. Reaksiyonda oksijen, refrijerasyon enerjisi, dehidrasyon maddelerine (slfrik asit, magnezyum nitrat gibi) gereksinim olmaz. Yangazlardaki nitrik oksitler absorbsiyonla 200 ppm in altna drlr. stenilen hzda ve konsantrasyonda zayf asit elde edilebilir.

2. PROSESN TANIMI
Gaz amonyak hava ile kartrlr ve reaktrde platin-rodyum katalizr zerinde oksitlenerek nitrik oksitlere dntrlr. Dnm atmosfer basncnda olduundan, reaksiyon suyu (ok az miktarda nitrik oksitleri absorblar) younlar. Reaksiyonun atmosfer basncnda yaplmas platin kaybnn dk, verimin yksek olmasn salar. Reaksiyon ss buhar retiminde ve yan-gazlarn geniletilmeden nceki n-stma ileminde kullanlr. Reaksiyon gazlar gaz soutucu kondenserde soutulur; burada reaksiyon suyunun byk bir ksm %2 lik nitrik

82 asit kondensat eklinde ayrlr. Geri dnen nitrojen dioksitli ikincil havann ilavesinden sonra, nitrz gazlar 6-13 bar (mutlak) basnca sktrlr. Sktrlan gaz kimyasal absorbsiyon kolonuna girer; burada sperazeotropik asit meydana gelir. Gazda kalan nitrojen dioksit, fiziksel absorbsiyon kolonunda, fiziksel olarak nitrik asit iinde absorblanr. Nitrojen dioksit ile yklenen asit, desorbsiyon kolonuna akar; burada nitrojen dioksit ikincil hava ile syrlarak kompresrn ana gaz akmna geri-dner. Fiziksel absorbsiyon kolonundan kan yangazda nitrik asit buharlar yoktur; stlr ve yan-gaz trbininde geniletilir. Sperazetropik asit, nitrojen dioksitin uzaklatrlmas iin ikincil hava ile syrlr ve rektifikasyona (tasfiye) gnderilerek yksek konsantrasyonlu asitle azeotrotropik asite ayrlr. Azeotropik asit absorbsiyon ksmna dndrlr.

3. EKONOMK DURUMU
Yatrm harcamalar ve iletme giderleri, HOKO (oksijen ve refrijerasyon niteleri olan) fabrikalarndakinden daha dktr. 1 000 ton nitrik asit iin aadaki ham ve yardmc maddeler tketilir. Amonyak, kg Elektrik, kWsa Soutma suyu, m Katalizr, mg Buhar
3

281 335 180 60 Fabrikada retimi

4. KURULU LETMELER
120 ton/gn kapasiteli bir SABAR fabrikas 1974 den beri baaryla almaktadr. Technoexport, CSSR iin bir fabrika da inaat aamasndadr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, Aktiengesellschaft). November 1985, P.150 (Davy McKee

83

POLESTERLER
(EMS-INVENTA A.G.)
Esterleme (Transesterifikasyon) TPA (DMT) atk Polikondensasyon

atk su (metanol)

HTM

HTM ilave katalizr

EG geri kazanma Poliester plik

Cips retimi

Poliester Cips

1. UYGULAMA
Etilen glikol (EG) ve tereftalik asit (TPA) veya dimetiltereftalat (DMT) dan, esterleme reaksiyonuyla (transesterifikasyon) dk molekl arlkl bir nkondensatn ve polikondensasyon reaksiyonuyla da yksek-molekl arlkl poliesterlerin elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI 2.1. Srekli Proses:


ok-kademeli srekli proseste esterleme reaksiyonu iki koulda yaplabilir. (1) Proses, atmosfer basncnda uygulanr; bu durumda kat atklarn arj ve dndrlmesi kolaydr. (2) Proses, basn altnda uygulanr, TPA ve EG pasta halinde ilave edilir; bu yntem daha yaygndr. Reaksiyonda oluan yan rn su (metanol), EG buharndan bir refluks kolonunda ayrlr. Katalizr, stabilizr ve katk maddeleri ilave edilen n-polimer, sper-ince bir filtreden geirilir ve polikondensasyon reaktrne gnderilir. Polikondensasyon

84 reaksiyonu, vakum altnda ve artrlan scaklkta yaplr. Polimer tamamlama ksmnda, merkez-aft olmayan yatay bir kafes alkalayc vardr; bylece kat polimer tabakalarnn ylmas nlenir. Oligomerlerle kirlenen EG buharlar, zel bir younlatrma sistemiyle alnarak bir geri kazanma nitesine verilir. Ergimi haldeki polimer ya dorudan iplik fabrikasna gnderilir, veya tala (chip) ekline dntrlr. Bu srekli prosesler, 30-120 ton/gn kapasiteli fabrikalar iin uygundur. Srekli poliester prosesi ve retim patenti, EMS-Inventa A.G. ve Karl Fisher Industricanlagen GmbH ibirliiyle gelitirilmitir.

2.2. Yn (Batch) Prosesi


Srekli prosesteki ilkeler, iki-kademeli bir yn prosese de uygulanabilir. Standart yn hatlarnn kapasitesi 30 ton/gndr. Yn prosese gre alan transesterifikasyon fabrikalar, bir srekli esterifikasyon reaktr ilave edilerek, TPA ile alan fabrikaya dntrlebilir. Ham madde olarak TPA kullanlmas, DMT den daha ekonomiktir. PET, tekstil sanayinde, teknik fiber ve flament retiminde; ie, film ve plastik malzemeler yapmnda kullanlr.

3. KURULU LETMELER
10 Adet srekli ve 50 den fazla yn prosesle alan veya kurulma aamasnda olan fabrika bulunmaktadr (1985 yl sonu).

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.158 (EMS-Inventa A.G/Karl Fisher Ind. Anl.GmbH.).

85

POLETLEN, AYPE (LDPE)


(ATOCHEM)
Dk Basnl Ayrc Orta Basnl Ayrc

Etilen Oksijen booster

I. kompresr

mumlar II. kompresr

Tp Reaktr atk gaz akm katklar yalar granlatr Ekstruder PE granlleri Depolama

Ayrc

Kurutucu

1. UYGULAMA
Etilenden, yksek basnta gaz faz polimerizasyonuyla, dk younluklu polietilenin elde edildii kalsik bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Etilen gaz nce n-kompresrde 250-300 atmosfere kadar sktrlr, ikinci kompresre gnderilir. Burada basn 3 500 atmosfere ykseltilir. Reaktrn basnc fabrikann dizaynna, katalizrn tipine ve istenilen rnn derecesine gre deiir. Sktrlan etilen bir n-stmadan sonra tp reaktrde polimerletirilir. Reaktr knda reaksiyona girmemi etilen, orta ve dk banl iki ayrcya gnderilir. Bu etilen, bir booster yoluyla n-ayrc ve ikinci kompresre geri-dndrlr. Elde edilen polietilen bir ekstudere verilir; burada gerekli katk maddeleri ilavesi yaplr ve son rn granl haline getirilir.

86

3. PROSESN AVANTAJLARI
Kullanlan reaktr tipinden dolay polimerizasyon hz ok yksektir. Su, buhar, elektrik gibi yardmc madde harcamalar dk ve alma esneklii fevkaladedir. Elde edilen rnn kalitesi ok iyidir. Fabrikalar tam bir emniyet iinde alacak ekilde dizayn edilmitir.

4. KURULU LETMELER
Mont, Balan ve Gonfreville'de (Fransa) kurulmu (1964) toplam 360 000 t/yl kapasiteli fabrikalar vardr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.159 (Atochem).

87

POLETLEN, LAYPE, YYPE (LLDPE, HDPE)


(UNPOL PROSES, UNION CARBIDE CO.)
Is Deitirici Reaktr

Kompresr

Dearj Tanklar Etilen ve Komonomerler katalizr

Granler Polietilen pelletlemeye veya harmanlama deposuna

1. UYGULAMA
Etilenden dk basnta, gaz faz polimerizasyonuyla, lineer alak-younluklu polietilen (LAYPE) ve yksek-younluklu polietilenin (YYPE) elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Akkan-yatakl bir reaktrde, uygun kat katalizrler kullanlarak, gaz faznda, geni bir aral kapsayan polietilenler retilebilir. rn kurudur, kolaylkla akar ve ince tanecikler iermeyen granller eklindedir. Erime indeksi ve molekl arl dalm, zel katalizrler seimi ve alma koullar ile kontrol edilir. Polimerin younluu, rndeki ko-monomer miktar ile ayarlanr. Katalizr verimi ok yksektir; bu zellik reaksiyondan sonra, bir katalizr ayrma ilemini ortadan kaldrr. Prosesin zellii, evre kirlenmesini, yangn ve patlama tehlikelerini en dk dzeyde tutmasdr; dolaysyla almas ve bakm olduka kolaydr.

88 Gaz etilen, ko-monomer ve katalizr reaktre(1) konulur; reaktrde, byyen polimer taneciklerinin oluturduu bir akkan-yatak vardr; 20 kg/cm2 basn ve 100 0C dolaynda alr. Reaksiyon yatana akan reaksiyon gaz, tek-kademeli bir santrifj kompresryle(2) sirkle ettirilir; bylece, polimerizasyon reaksiyonu iin gerekli ham madde salanrken, yataktan reaksiyon ss da uzaklatrlr. Sirklasyon gaz bir s deitiriciden(3) geirilerek soutulur. Granler rn, aralklarla, rn dearj tanklarna(4) akar. Burada reaksiyona girmemi gaz, rnden ayrlr. kan gaz sktrlr ve tekrar reaktre gderilir. rnde kalan hidrokarbonlar azotla sprlr. Granl rn dk-enerjili bir sistemde pellet ekline getirilir.

3. RNLER
Polimerin younluu 0.915-0.970 g/cm<M^>3<D> aralnda kolay kontrol edilir. Molekl arl dalm, katalizre gre, dar veya orta geniliktedir. Erime ak 1 den 200 n stne kadar deitirilebilir.

HAM MADDE VE YARDIMCI MADDELER


1 ton pellet polimer iin Etilen, kg Katalizr, gei metali kalnts, kg Buhar, kg Elektrik, kWsa Soutma suyu, m Azot, m
3 3

1 020 - 1 000 0.002-0.004 ok az 300 ok az 50

5. KURULU LETMELER
Dnyada, kapasiteleri 40 000 - 220 000 t/y olan 56 fabrika bulunmaktadr.

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (Union Carbide Chemicals and Plastics Company Inc.), November 1985, P.160 (BP Chemicals Ltd. Licensing Division); March 1991, p.121-192 (Phillips Petroleum Company).

89 POLETLEN, YYPE (HDPE)

(HOECHST A.G.)
Katalizr Hazrlama katalizr seyreltici Polimerizasyon dekanteli santrifj Seyreltici Ayrma Toz Toplayc

Etilen + Komonomer

katalizr

N2 seyreltici geri dn

stabilizr

Reaktr Katalizr Toplayc

Kurutucu Granlatr

Granlat Silosu

1. UYGULAMA
Etilenden, dk basnta zelti polimerizasyonuyla, yksek younluklu polietilenin elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Etilen (ve istenirse az miktarlarda ko-monomerler), katalizr ve hidrokarbon seyreltici, byk polimerizasyon reaktrne gnderilir. Reaksiyon slurryde (amur) meydana gelir ve polimer toz halinde oluur. Polimerizasyon 10 barn altnda ve 80-90 0C aralnda yaplr. Katalizrn aktiflii ok yksektir; bu nedenle byk miktarlardaki retimlerde sonradan katalizr ayrlmasna gerek olmamas iin, katalizr azar azar ilave edilir. Etilenin tm polimerletiinden, proseste etilen geri-evirme veya monomer geri-kazanma sistemleri bulunmaz. Hidrokarbon seyreltici, rnden santrifjle uzaklatrlr ve son kurutma, azotla alan akkanyatakl kurutucuda yaplr. Ayrlan seyrelticinin byk bir ksm prosese gerignderilir. Elde edilen YYPE toz rn renklendirilerek veya doal olarak pellet ekline dntrlr.

90

3. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


1 Ton YYPE pellet iin Etilen ve ko-monomerler, kg Hidrojen, kg Hidrokarbon seyreltici, kg Katalizr, DM Katk maddeleri, DM Buhar (5bar), kg Soutma suyu (25 C, T = 10 C), m Elektrik, (dereceye gre) kWsa Azot, m
3 0 0 3

101.5 0.6 9.0 7-8 8-55 500 165 430-600 35 300

Soutucu, MJ

4. KURULU LETMELER
alan fabrikalarn toplam kapasitesi 900 000 ton/yl dr (1984 yl sonu).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.161 (Hoechst-Uhde Corp.).

91

POLKAPROAMD
(EMS - INVENTA A.G.)
Kaprolaktam Polimerletirici katklar HTM HTM HTM
ekstraksiyon zeltisi

Ekstraksiyon Kolonu su

demineralize su

N2

demin. su

N2 Kuru Poliamid

Kurutucular

1. UYGULAMA
Kaprolaktam monomerinin, kondensasyon polimerizasyonu polikaproamide (Naylon 6) dntrld bir prosestir. reaksiyonuyla

2. PROSESN TANIMI
Su, stabilizrler ve katk maddelerinin bulunduu reaktrde (1), kaprolaktam monomeri srekli kondensasyon reaksiyonuyla polimerletirilir (2, 3). Elde edilen ergimi ham polimer ekstruderden(4) geirilerek granl haline getirilir. Granller (5), %8 monomer ve oligomer ierir; bunlar bir ekstraksiyon kolonunda (6) scak suyla uzaklatrlr. Ekstrakt edilmi granllerin suyu alnr ve iki-aamal bir kolon sisteminde (7, 8, 9) scak ve kuru azotla kurutullur. Kurutma kademesine kat-hal post kondensasyon koullar uygulanarak granllerin relatif viskozitesi, istee gre 2.5 tan 7.0 ye kadar deitirilebilir.

92 Elde edilen granller, tm tekstil proseslerinde ham madde olarak kullanlabilir; zellikle, EMS-Inventa A.G.nin gelitirdii dz tekstil iplik iin tek-kademeli H4S prosesine ok uygundur. Fabrikann dizaynnda, malzeme enerji ve personel fiyatlarnn en dk dzeyde olmasna zen gsterilmitir.

3. KURULU LETMELER
Dnyann deiik yerlerinde alan veya kurulma aamasnda olan 20 den fazla fabrika bulunmaktadr.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (EMS-Inventa A.G.).

93

POLPROPLEN
(UNIPOL PP PROSES, UNION CARBIDE/SHELL OIL)
Kompresr Reaktr Kompresr Reaktr

katalizr

Is Deitirici

Is Deitirici Dearj Tank Dearj Tank

1. UYGULAMA
Propilenden, gaz faz polimerizasyonuyla, homopolimer, (ko-monomer ilavesiyle) rasgele kopolimer ve darbeye direnli kopolimerlerin retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Akkan yatakl bir reaktrde, uygun katalizrler kullanlarak gaz faznda, geni bir aral kapsayan polipropilenler retilebilir. Erime indeksi, ataktik seviyesi ve molekl arl dalm, zel katalizr seimi ve alma koullaryla ve ayrca molekl arln dzenleyen katk maddeleri ilavesiyle kontrol edilir. Rasgele kopolimer retiminde reaktre etilen ilavesi yaplr. Etilenin, serideki ikinci reaktre konulmas, kauuk fazl veya darbe-direnli kopolimer retilmesini salar. Prosesin zellii evre kirlenmesini, yangn ve patlama tehlikelerini en dk dzeyde tutmasdr; dolaysyla almas ve bakm olduka kolaydr. Homopolimer ve rasgele kopolimer retiminde gaz propilen, ko-monomer ve katalizr reaktre(1) konulur. Reaktrde, byyen polimer taneciklerinin oluturduu

94 akkan bir yatak vardr; 35 kg/cm2 basn ve 70 0C dolaynda alr. Reaksiyon yatana akan reaksiyon gaz, tek-kademeli bir santrifj kompresryle(2) sirkle ettirilir; bylece, polimerizasyon reaksiyonu iin gerekli ham madde salanrken, yataktan reaksiyon ss da uzaklatrlr. Sirklasyon gaz bir s deitiriciden(3) geirilerek soutulur. Granler rn, aralklarla, rn dearj tanklarna(4) akar. Burada reaksiyona girmemi gaz, rnden ayrlr ve reaktre geri-dndrlr. Darbe-direnli kopolimer retiminde, birinci reaktrde(1) elde edilen polipropilen reine, ikinci (darbe-direnci) reaktre(5) alnr. Polimerik kauuk fazn elde edilmesi iin, bu reaktre gaz propilen ve etilen gnderilir. kinci reaktrn almas birinciye benzer; fakat basnc yars kadardr. Bir santrifj kompresr(6) gaz s deitiriciden(7) geirerek akkan-yatakl reaktre geri-evirir. Darbe direnli kopolimer rn, dearj tanklarna(8) gelir ve reaksiyona girmemi gaz tekrar reaktre dner. Her iki retimde de kalan hidrokarbonlar azot ile sprlr. Granler rn, uygun peroksitler ilave edilerek, dk-enerjili bir sistemde pellet ekline dntrlr.

3. RNLER
Erime ak 0.1 den 3000 e, izotaktik ierii %99 a kadar ulaan homopolimerler elde edilebilir. Rasgele kopolimerlerde etilen %12 ye kadar karlabilir, erime ak 0.1 den 100 e kadar geni bir aralkta deitirilebilir. Dardan genie molekl arl dalmlar elde etmek mmkndr.

4. KURULU LETMELER
Dnyada 20 kurulu fabrika bulunmaktadr ve kapasiteleri 80 000 - 200 000 t/yl arasndadr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p. 121-192 (Union Carbide Chemicals and Plastics Company Inc., Himont Inc.), November 1985, P.162 (Himont and Mitsui Petrochemical).

95

POLSTREN
(COSDEN TECHNOLOGY, INC.)

n Polimerletirici n stma

Younlatrc

vakum StirenKauuk Beslemesi Reaktrler

rn

1. UYGULAMA
Stiren ve polibtadienden ktle polimerizasyonuyla, genel maksatl kristal, yksek- ve orta-darbe direnli ekstruzyon ve kalplama amal polistirenlerin retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Stiren veya stiren-polibtadien bir dizi reaktrde polimerletirilir; reaksiyonun scakl ve polimerizasyon derecesi, istenilen fiziksel zelliklerde rn elde edilecek ekilde kontrol edilir. Monomer ve geri-dnen zelti, n-polimerletiriciye gnderilmeden nce szlr ve bir n-stmadan geirilir. n-polimerletiriciden kan rn yatay konumdaki bir seri reaktrden geer; bylece, ekzotermik reaksiyon ss uzaklatrlarak reaksiyon hz kontrol edilir. Katalizr kullanlmaz. Reaksiyon hz sl olarak kontrol edilir.

96 Reaksiyon sisteminden kan polimer, vakumlu buharlatrma nitesine gider; burada reaksiyona girmemi stiren monomeri ve zc ayrlarak prosese gerignderilir. Polimerde kalan monomer %0.05 ten azdr. Ergimi haldeki polimer, su iinden kaln iplikler eklinde ekilir, ok-bakl bir pellet makinasna gnderilerek kesilir ve paketlemeye verilir.

3. HAM MADDELER VE YARIDMCI MADDELER


Ham maddeler Stiren monomer, ton Polibtadien kauuu, ton Mineral ya, ton Toplam Yardmc maddeler Elektrik, kWsa Yakt, kcal Buhar, m
3 3

Genel 0.98 0.03 1.01 120 200 000 yok 80

Darbe Direnli 0.91 0.07 0.03 1.01

Soutma suyu (sirk.), m

4. KURULU LETMELER
Cosden prosesiyle alan 13 fabrika bulunmaktadr; toplam kapasite 500000 t/yl dan fazladr.

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processng, November 1985, P.163 (Cosden Technology, Inc.), March 1991, p.121-192 (Lummus Crest Inc.).

97

POLVNL KLORR
(ATOCHEM)
Syrc Vakum Pompas ilk vakum pompas Atk lemleme Eleme tme PVC PVC VCM Deposu Polimerizasyon fleyici Ufalayc Geri Ak Kondenseri fleyici Snflandrma Filtre

Refrijerasyon geri kazanlan VCM VCM

komp. CW buhar

1. UYGULAMA
Vinil klorr monomerden(VCM), iki-kademeli polivinilklorrn(PVC) retildii bir prosestir. ktle polimerizasyonuyla

2. PROSESN TANIMI
Polimerizasyon ilemi iki-kademede tamamlanr. Sv VCM filtreden geirilerek dikey bir otoklavda bir balatc (katalizr) ile n-polimerizasyon ilemine girer. Otoklavda trblent bir kartrc sistem vardr. alma basnc ve kartrma koullar, rnn tanecik bykl dalmn kontrol eder. Bu kademede monomerin %12 si polivinilklorre dnr; elde edilen rne "ana stok" denir. Ana stok, dikey konumdaki ikinci otoklava alnr (post-polimerletirici). Bu otoklavda, farkl hzlarda alan bir ift-kartrma sistemi bulunur: (1) tabandan ykselen bir vida, (2) tabana yerletirilmi bir syrc. Post-polimerizasyon "a"larn byd kademedir. Polimerizasyon sresinin sonunda (VCM in % 80-85 inin dnt nokta), kalan monomer degas edilir,

98 sktrlr ve distillenmeden besleme tankna geri-gnderilir. Elde edilen polimer pnmatik yolla snflandrmaya ve depolamaya yollanr. Snflandrmadan (eleme) sonra, toplam rnn %98 i Derece A dr. Kalan ksm tlr ve tekrar post-polimerletiriciden kan rne kartrlarak, yeniden snflandrmaya gnderilir; byk bir ksm Derece A ya uyar. Fabrika bilgisayar programlaryla kontrol edilir. Bir n-polimrizasyon otoklav, be adet post-polimerizasyon otoklavn besler. Komple bir V60 nitesinde, bir adet 35 m3 lk n-polimerletirici, be adet 60 m3 lk post-polimerletirici bulunur; kapasitesi 126 000 t/yl PVC dir

3. RN
Genel amal PVC retilir; alma koullarna bal olarak, reinenin zellikleri deitirilebilir. K deeri 50-75, toz younluu 0.50-0.68 g/cm<M^>3<D>, porozitesi 8-40 cm3/phR, ortalama tanecik cap 50-200 mikron aralnda olabilir.

4. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


(1 Ton PVC iin) VCM, kg Katalizr, $ Elektrik, kWsa Buhar (6 bar), kg Soutma suyu (0 C), m
0 3

1 007 10 160 350 60

5. KURULU LETMELER
Atochem prosesi ile alan 18 lisans bulunmaktadr; toplam kapasiteleri 1500000 T/yl dr.

6. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, March 1991, p.121-192 (Atochem, European Viniyl Corporation Inc., Sspansiyon, European Viniyl Corporation Inc., Emlsiyon).

99

PROPLEN OKST
(DEGUSSA/BAYER PROSES, BAYER AKTIENGELLSCHAFT)
Reaktr Syrc Reaktr Propilen zc Ayrma Propilen Oksit

Ekstraksiyon H2O2

Propilen (C3)

propiyonik asit

H2O H2O zc H2O Azeotropik Distilasyon H2O2 Kolonu n Distilasyon Propilen Oksit Propiyonik Asit Ayrma arlar

1. UYGULAMA
Propilen ve hidrojen peroksitten elde edilen perpropiyonik asitten, propilenin retildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Sulu hidrojen peroksit birinci reaktre(1) verilerek, slfrik asitli ortamda propiyonik asitle reaksiyona sokulur. Reaksiyon karmndaki perpropiyonik asit, inert bir organik zcyle ekstrakt edilerek ayrlr(2). Ekstraksiyondan kan sulu gaz (H2SO4 ve fazla H2O2 vardr), bir kolonda(3) konsantre edildilir ve ilk reaktre dndrlr. Organik faz suyla ykanr(4), azeotropik distilasyonla(5) kurutulur. Elde edilen perpropiyonik asit zeltisi, ikinci reaktrde(6) propilenle reaksiyona girer. Oluan propilen oksit, karmn bir dizi fraksiyonlama ileminden geirilmesiyle elde edilir. Bunlar srasyla: n-distilasyon(7), geri-dnen fazla propilenin ayrlmas(8), propilen oksit ayrma(9), geri-dnen zcnn ayrlmas(10), geridnen propiyonik asitin ayrlmas(11) ilemleridir.

100 Proses, Degussa ve Bayer A.G. ibirliiyle gelitirilmi ve bir pilotta birka yl denenmitir. Prosesin propilen seicilii %100 olduundan, yan rn olumaz. Klor, kalsiyum klorr ve klorlu yan rnler bulunmadndan evre kirlilii ynnden sorun yaratmaz. Prosesten kan su, kolaylkla bir biyolojik artma sistemine verilir. Prosesin gvenlik derecesi ve alnan nlemler, Alman hkmeti otoritelerince (BAM) incelenmi ve izin belgesi alnmtr.

3. KURULU LETMELER
alr durumda bir fabrika yoktur. 150 000 ton/yl kapasiteli bir fabrika dizayn aamasndadr (1985).

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.166 (Bayer Aktiengellschaft); Erdl und Kohle, P.507-524; Compendium 78/79.

101

PROPLEN VE BTLENLER
(OLEFLEX, UOP INC.)
Yn (stif) Reaktrler Katalizr Rejenerasyon Ksm Kurutucu Ayrc Hafifler

Geniletici hafifler

rn H2 geri dn Besleme arj ve Istclar oil gaz rn Ayrma

1. UYGULAMA
C3 C5 Hafif parafinlerden, srekli katalitik dehidrojenasyon reaksiyonuyla, karl olan mono-olefinlerin elde edildii bir reaksiyondur.

2. PROSESN TANIMI
Proses, UOP nin, hafif parafinlerin dehidrojenasyonunda kullanlan Pacol prosesinin bir uzantsdr. Pacol prosesi, C6 C19 seviyesindeki parafinlerden monoolefinlerin retildii, srekli bir sabit-yatakl katalitik dehidrojenasyon prosesidir. UOP Oleflex prosesi, hafif parafinlerin ilenmesi iin zel olarak dizayn edilmitir. Proseste, yksek aktiviteli ve seici bir Pacol-tip katalizr ile, yksek-oktanl benzin retiminde uygulanan UOP katalizr rejenerasyon teknolojisi birarada kullanlr. UOP Oleflex prosesi, propandan propilen, isobtandan isobtilen, n-btandan nbten, pentan ve isopentandan amilenler ve isoamilen elde edilmesinde uygulanmaktadr. Kark C4 lerle de allabilir. Prosesten alnan rnler %89

102 propilen (propandan), %81-84 (isobtandan) dolayndadr. btenler (n-btandan), %91-92 isobten

C4 karmyla alldnda, istenilen arlkl rne gre Oleflex prosesi, UOP nin dier baz prosesleriyle balantl olarak alabilir. Bu prosesler: n-btann isobutana izomerizasyonunu salayan UOP Btamer prosesi; yksek-saflkta btilenlerin elde edildii UOP C4 Oleflex prosesi; yksek-oktanl motor yakt alkilatlarn retiminde kullanlan UOP IIF Alkilasyon prosesi; benzin retiminde katalitik kondensasyon; distilat veya petrokimyasal olefinler; MTBE retiminde uygulanan Huels MTBE prosesidir.

3. KURULU LETMELER
alr durumda veya dizayn aamasnda olan UOP Oleflex prosesinin uyguland eitli fabrikalar bulunmaktadr. Halen 17 Pacol nitesi alr haldedir, 5 fabrika da dizayn veya kurulma safhasndadr. Srekli katalizr rejenerasyon teknolojisinin kullanld 60 nite (UOP Srekli Platforming prosesi) vardr; 20 nite de kurulma safhasndadr (1985 sonu).

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.165 (UOP Inc.); March 1991, p. 121-192 (ABB Lummus Crest, Inc.); Energy Progress, V.4, No.3, PP.186- 191, September 1984.

103

PROTEN SENTEZ
(IMPERIAL CHEMICAL INDUSTRIES PLC)
Basnl evrimsel Reaktr Hava ve Amonyak Metanol Sterilizasyon Sterilizasyon Sterilizasyon Nutrient Asit ve Tuzlar
CW

eksoz gaz Sv Akm lemleme Syrma atk a b c Toz rn geri kazanlan su a. Ayrma Granl rn b. c. Kurutma tme

buhar

1. UYGULAMA
Metanoln fermantasyonuyla proteinin elde edildii srekli bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Hava, amonyak, metanol ve dier az miktardaki inorgonik gda sterilize edilir ve byk bir basnl evrimsel fermentere gnderilir. Fermenteri, ICI Agricultural Division (ngiltere) dizayn etmitir; yekpare bir kazandr. Mikroorganizmalar, metilofilus metilotrofus soyundandr; fermenterdeki konsantrasyonu, sirkle eden kltrle devaml 30 g/l de tutulur. Fermenterden kan madde keltme (globlama) ve ayrma ksmlarndan geerek suyun byk bir ksm uzaklatrlr; bu su fermentere geri-dndrlr. Mhendislikteki gelimelerle, srekli fermantasyon ilemi gerekletirilmi ve fermenterde sadece istenilen mikroorganizmalarn bulunmas salanmtr. Suyunun ou ayrlan akm, pskrtmeyle kurutma ilemine girer. Kurutulan rn, granler ekildedir ve tavuk yemi olarak kullanlr. Bu rnnn bir ksm tle-

104 rek ince toz haline getirilir ve sspansiyon zellik kazandrlarak kkba hayvanlarda st yerine besin olarak kullanlr. PRUTEEN (hayvan yemi) ok konsantre, enerjice-zengin, yanmas yksek olan bir protein kaynadr; iinde %70 ten fazla protein bulunur. Amino asitler lysin ve metionin ierir; canl organizmalardan elde edilir ve salkl byme iin gerekli tm elementlere sahiptir. Tavuk yemi, domuz ve balk dietlerinde soya veya balk eti yerine kullanldnda, daha iyi bir performans gzlenir.

3. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, p.167 (Imperial Chemical Ind.PLC).

105

STREN
(COSDEN/BADGER, THE BADGER COMPANY, INC.)
Reaktrler Benzen Etilen n Fraksiyonlama Benzen Kolonu
atk gaz

DB Kolonu etilbenzen

etilbenzen
benzen, toluen

EB Geri Dn Kolonu
EB geri dn

kalnt

Stiren Depo

Reaktr Ksm katran Istclar Ayrc Kalnt EB Kolonu BT Kolonu Bitirme

1. UYGULAMA
Benzenden, alkilasyon reaksiyonuyla etilbenzen dehidrojenasyonla stirenin elde edildii bir prosestir. ve etilbenzenden de

2. PROSESN TANIMI
Benzen ve etilen, geri-dnen etilbenzenin de bulunduu bir reaktrde, heterojen bir katalizrle reaksiyona sokulur. Reaktr k, bir n-fraksiyonlama kolonunda reaksiyona girmemi benzenden ayrlr ve dipten, ham etilbenzen distilasyon sistemine geer. Tepeden kan benzen reaktre dner. Distilasyon nitesinde ham etilbenzen karmndaki benzen, etilbenzen ve arlar birbirinden ayrlr. Arlar tekrar distillenerek, eklen polietilbenzen reaktre dndrlr. Elde edilen etilbenzenin safl, polimerizasyon-saflkla stiren retimine uygun seviyededir.

106 Stiren retimi blmnde, taze etilbenzen, geri-dnen etilbenzen ve ar-snm buhar, katalizr iinde bulunan dehidrojenasyon reaktrne alnr. Verimi kontrol eden etkili deikenler, reaksiyon basnc ve scaklktr. Stiren monomerinin elde edildii blmde kolon bulunur. Dehidrojenasyon reaktrnde krakingle oluan az miktardaki benzen ve toluen birinci kolonda uzaklatrlr ve etilbenzen sistemine dndrlr. kinci kolonda stirenden, reaktre beslenen etilbenzen ayrlr; burada yksek-verimli bir kolon kullanlr. Bitirme kolonu ad verilen nc kolonda stiren monomeri, ilemler srasnda meydana gelen az miktardaki katran ve polimerden temizlenir. Distilasyonlarda, polimer oluumunu en aza indirmek amacyla kkrtsz bir inhibitr kullanlr. evreyi kirletecek akmlar yoktur.

3. KURULU LETMELER
Etilbenzenden stiren retiminin yapld 32 fabrika bulunmaktadr. Bunlarn kapasiteleri 32 000-455 000 ton/yl arasnda deiir.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.168 (The Badger Company, Inc.) P.169 (Monsanto/Lummus Crest), March 1991, p. 123-192 (Monsanto Co. and ABB Lummus Crest Inc.).

107

SLFONASYON
(BALLESTRA S.P.A.)
Film Reaktr ki Kademeli Ntralizasyon Kartrc
film slfonasyon ve slfasyon

Alfa Olefin Hidrolizi

Hammadde SO3 Gaz

Aktif Madde

su

Sabitletirici

ktrc

Hidroliz

1. UYGULAMA
Deterjan alkilatlar, fatty alkoller, etoksilatlanm alkoller, alfa-olefinler gibi bileiklerden, SO3 ile srekli slfonasyon ve slfasyon reaksiyonuyla slfonatlarn elde edildii bir prosestir. Proses, deterjan endstrisindeki ok-tpl film reaktr esasna dayanr.

2. PROSESN TANIMI
Ballestra ok-tpl film reaktr en iyi kalitede slfolanm rnler verir. Bu prosesle, ok sayda slfolanm anyonik yzey aktif maddeler (alkil-benzen ve alfaolefinler dahil) ve metilester- slfonatlar retilebilir. Az saydaki bazik slfolanm rnn, deiik bazlarla ntralizasyonu yoluyla ok sayda deiik rn elde edilir. rnler farkl konsantrasyonlara seyreltilir; inorganik tuzlar, kalnlatrclar, berraklatrc veya opaklatrclar, koruyucular gibi dolgu maddeleri ilavesiyle geni bir spektruma yaylabilir.

108

3. EKONOMK DURUM
3 000 kg/saat kapasiteli ve %100 lk aktif madde retimi iin gerekli yatrm, yaklak 1 600 000 $ dolayndadr (gaz SO<MV>3<D> retimi dahil).

4. KURULU LETMELER
Film slfonasyon sistemiyle alan, dnyada 50 den fazla iletme vardr (1985).

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.170 (Ballestra S.P.A.); Synthetic Detergents, Leonard Hill Books; ISF, AOCS Congress, April 1980, Natural Fatty Alcohols, A Review of Production and Processing Technology.

109

TEREFTALK AST
(DYNAMIT NOBEL AKTIENGESELLSCHAFT)
Ekstraksiyon Esterleme BME Distilasyon Ayrc Metanol
atk gaz BME

p-Ksilen katalizr kalnt hava Metanol Oksidasyon atk su


Izomerler

su

su

buhar Ester Distilasyon Saf Tereftalik Asit (PTA) taze su

Hidroliz ve Ykama

Kristalizr

1. UYGULAMA
p-Ksilen ve metanolden, oksidasyon, esterifikasyon ve hidroliz reaksiyonlaryla fiber-saflkta teraftaliik asitin elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Prosesin ilk ksmlar, Dynamit Nobel'in ok iyi bilinen DMT (dimetiltereftalat) prosesiyle ayndr; p-ksilen ve p-metil toluatn oksidasyonu, oksidatn esterifikasyonu, ham esterin distilasyonla p-metil toluat fraksiyonu ile tereftalik aldehit esterce zengin bir fraksiyona ayrlmas, bu fraksiyonlarn oksidasyona geri dndrlmesi, kalnt bir fraksiyonun ve ham DMT nin elde edilmesi. Ham DMT 250-280 0C de hidrolizlenir ve oluan saf tereftalik asit (PTA) ayrlr.

110

3. YATIRIM
150 000 ton/yl kapasiteli fabrika iin, kompresr istasyonu, atk gazlar tutan aktif karbon absorbsiyon nitesi, scak ya stma sistemi ve katalizr rejenerasyon birimi dahil, aadaki deerler verilmitir. (Bat Almanya kaynakl, Eyll 1985) Cihaz (FOB) ve mhendislik, DM naat mhendislii, DM naat ileri, DM Toplam, DM 135 x 106 13 x 106 22 x 106 170 x 106

4. HAM MADDELER VE YARDIMCI MADDELER


1 kg saf rn iin p-Ksilen, kg Metanol, takviye, kg Asetik asit, kg Buhar, kg Yakt, MJ Elektrik, kWsa 0.75 0.05 0 0 4.2 0.52

5. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, Aktiengesellschaft). September 1985, P.171 (Dynamit Nobel

111

VNL KLORR
(PPG INDUSTRIES, INC.)
Oksiklorinasyon Arlar Hafifler Paralama Frn yararl hafifler saf EDC ham EDC sulu atk oksijen HCl geri dn yararl arlar

Vinil Klorr Monomr (VCM)

Etilen
EDC

Klor Ek Klorlama

katran

Kuen HCl

VCM Saflatrma

1. UYGULAMA
Etilen, oksijen, klor ve hidrojen klorrden, oksiklorlama ve klorlama reaksiyonlaryla vinil klorr monomerinin elde edildii bir prosestir.

2. PROSESN TANIMI
Proseste sadece vinil klorr monomeri (VCM) elde edilmek istendiinde etilen diklorrn (EDC) paralanmasyla retilen tm hidrojen klorr (HCl), oksiklorinasyon nitesine geri-gnderilir; bu durumda, dardan HCl beslemesine gerek olmaz (dengelenmi-integre-VCM fabrikas). Koullar deitirilerek EDC ve HCl, veya bunlardan birinin retimi de yaplabilir. Proses, gerektiinde dardan hidrojen klorr beslemesine olanak verecek ekilde dizayn edilmitir. Dengelenmi-integre sistemde EDC oksiklorinasyon nitelerinde retilir. hem dorudan klorlama, hem de

112 Dorudan klorlamada nitesinde, klor ve etilen sv fazda katlma reaksiyonuyla EDC verirler. C2H4 + Cl2 C2H4Cl2 Oksiklorlama nitesinde, etilen, oksijen ve HCl in gaz faznda, bir PPG- katalizr sistemiyle oluan reaksiyonunda, EDC meydana gelir. C2H4 + 2HCl + O2 C2H4Cl2 + H2O Reaksiyon ss, yksek-basnl buhar retiminde geri-kazanlr ve prosesin dier ksmlarnda kullanlr. Oksijen kullanlmas, dizayn ve maddelerin akllca seilmi olmas nedenlerinden, oksiklorlama nitesi'nin alma faktr yksektir; yksek verim, orta basnlardaki basit bir kondenasyon sistemiyle elde edildiinden, korozyon olayyla karlalmaz.Oksiklorlama ve dorudan klorlama nitelerinden kan ham EDC, krakinden geri-dndrlen EDC ile birleir ve distilasyonla saflatrlr. Saf EDC nin yksek scaklkta sl-paralanmasyla vinil klorr monomer elde edilir. C2H4Cl2 C2H3Cl + HCl Paralama ileminden kan akm soutulur (quenched), HCl ayrlr ve oksiklorlamaya dndrlr. VCM reaksiyona girmemi EDC den ayrlr ve EDC tekrar saflatrma nitesine gnderilir. Elde edilen VCM, polimerizasyon-saflk derecesindedir. Proses, az insan gc, yksek verim ve yksek alma faktr ierecek ekilde dizayn edilmitir. ok saf VCM elde edilmesi yannda korozyon sorununun olmay, katalizr fiyatnn dkl, koklamann azl ve bakm masrafnn dk olmas da prosesin dier nemli zellikleridir.

3. KURULU LETMELER
PPG Prosesi ile alan U.S.A., Japonya ve Avrupa'daki fabrikalarn toplam kapasitelelri 2.6 milyon ton/yl EDC ve 1.6 milyon ton/yl VCM dir.

4. REFERANSLAR
Hydrocarbon Processing, November 1985, P.174 (PPG Industries, Inc.), March 1991, p. 123-192 (PPG Industries, Inc., Europeans Vinyls Corp., Inc.).

You might also like