Bilisel renme Teorileri

Serkan ELIK
1

Bilisel renme Teorileri

Bilisel kuramclar bilginin duyu organlar tarafndan alnmasyla, bir performans olarak ortaya konulmas arasndaki isel sreleri incelemilerdir. Bilisel kuramlar: Bilgiyi ileme kuram Sosyal Bilisel kuram- Bandura Gestalt renme kuram - Koffka, Khler, Wertheimer aret kuram - Tolman
2

Bilisel renme Teorileri

Ayn snfta iki renci ders dinliyor. Dersin sonunda retmenin sorduu sorular biri doru olarak yantlarken, dieri yantlayamyor. Bu iki renciye retmen tarafndan sunulan uyarclar ayn olmasna ramen, niin biri dierinden daha iyi renmitir?

Bilisel renme Teorileri

nk renme bireyseldir. Bireyin yeni gelen bir bilgiyi renebilmesi iin, renme iine etkin olarak katlmas, kendisine sunulan uyarclar semesi, bunlar kendisi iin anlaml hale getirmesi ve en uygun tepkiyi retmesi gerekir.

Bilisel renme Teorileri

Bilisel renme Teorileri

XX. yzyl banda, Almanyada bir grup bilim adam, renmede rol oynayan dorudan gzlenemeyen bilisel srelerle ilgilenmeye balamtr. Gestalt psikologlaryla balayan renmedeki bilisel srelere ynelik almalar, daha sonra Piaget, Bruner, Ausubel gibi psikolog ve eitimcilerin katklar ile giderek gelimi ve bilisel kuramlar ad altnda toplanmtr.
6

Bilisel renme Teorileri

Bilisel yaklamlarn temelinde, bireyin sonular hakknda bir fikre sahip olduu inanc yatar. nsan davranlarnn sonucuna ilikin fikir sahibidir. Bu nedenle, bu sonular arasnda kendi gzndeki deerine gre bilinli seimler yapar.

Bilisel renme Teorileri

Bilisel yaklam renciler arasndaki farkllklar aklamada yardmc olabilir;

Balangta baarsz olmasna ramen niin baz renciler problemi zmek iin almaya devam ederler? Notlarn etkilemedii halde niin baz renciler sosyal etkinliklere katlrlar? Niin baz renciler bir ii en iyi ekilde yapmadan brakmazlar? Niin renciler olumsuz geri bildirim almay, hi geri bildirim almamaya tercih ederler?

Bili
Bili, insan zihninin dnyay ve evresindeki olaylar anlamaya ynelik yapt ilemlerin tmdr. Dtan alnan uyarmlarn alglanmas, nceki bilgilerle karlatrlmas, yeni bilgilerin oluturulmas, elde edilen bilgilerin bellee depolanmas, hatrlanmas ile zihinsel rnlerin kalite ve mantk ynnden deerlendirilmesi, bilisel faaliyetlerdir.

10.12.2012

Bilisel renme Teorileri

Bilisel kuramlara gre davranlarn, davranta deime olarak tanmladklar olay, gerekte kiinin zihninde meydana gelen renmenin da yansmasdr. Bilisel kuramclar, daha ok anlama, alglama, dnme, duyu ve yaratma gibi kavramlar zerinde dururlar.

Bilisel renme Teorileri

Davran akm eitimin amalarn davran ynnden tanmlar ve bu davranlar oluturacak deneyimlerin neler olmas gerektiini belirler. Onlara gre okuldaki eitimin d dnyaya transfer edilebilmesi iin her ikisi arasndaki benzerliklerin artrlmas gerekir. Bilisel akmn ncleri ise rencilerin zihinlerinde durumlara ilikin ilkeler kazandrmay tercih ederler.
Bilisel renme kuramclar renmeyi dnyay anlama ve alglama giriimi olarak alglamaktadrlar.

Bilisel renme Teorileri

Bilisel Kuramlara gre renme; bireyin evresinde olup bitenlere bir anlam yklemesidir.
renme noktasnda bugn ulalan nokta, rencilerin kendisine aktarlan bilgileri aynen almad, aksine kendine ulaan her bilgiyi szgeten geirip yorumlayarak kendi dnyasnda bir anlam yklemeye altdr. Brooks ve Brooks (1993) renmeyi daha ok ey kefetmek deil, tasavvur ve olgular yoluyla daha ok ey yorumlamak olarak tanmlamtr.

BLSEL KURAMLARIN RENME LKELER

Yeni renmeler ncekileri zerine bina edilir. renme bir anlam ykleme abasdr. retmen bir otorite figr olmamaldr. renme, retmen ve rencinin karlkl etkileimi ile gerekleir. renmede, renilenlere uygulama frsat tannmaldr. Bilisel alanla ilgili almalarda renme: (gizli renme, ani kavray yoluyla renme ve Bilgi -ilem yaklamna gre renme eklinde oluur.) Bu anlayta etimin asl amac: rencilerin daha yeterli, daha kapsaml, daha gl ve daha doru anlamlar retebilmesidir. Bilisel alann retim yaklamlar: Sunu, bulu yoluyla rt. Yaplandrclk ve problem zme olarak sralanabilir.

Bilisel renme Teorileri

Bilisel kuramclar benlik ve ahlak geliiminin belirli dnemle iinde ortaya ktn kabul ederler. Davranlara gre ise ahlki yarglar d etenlere bal olarak ortaya kar. Onay gren/grmeyen davranlar doru/yanl kabul edilir.

Benlik Geliimi

Benlik Geliimi: Benlik geliimi bireyin kendisini deerli bir insan olarak hissetmesini, kapasitesine gvenmesini ve farkllklarna deer vermesini vurgular. Benlik geliiminin sonul hedefi kendini gerekletiren insandr. Kendini gerekletiren insan, kendini ve bakalarn olduu gibi kabul eder. zerktir, yaratcdr ve yaamdan zevk alr. Kendisi ve evresi ile barktr, demokratik tutumlara sahiptir. Okul yllarnda benlik kavram zarar gren ocuklarn kimi, okulda kendisine yaktrlan benlik algsn deitirmek iin bir mr boyu mcadele etmekte; kimileri de geri kalan mrlerini bu benlik algsyla tamamlamaktadr.

10.12.2012

15

Ahlk Geliimi
Ahlk Geliim: Ahlk geliimi, kiinin toplumsal deer yarglarn edinerek iinde bulunduu evreye uyumu; fakat sonul olarak kendi ilke ve deer yarglarn oluturmasn amalar. Ahlk geliimi toplumun adet, gelenek ve greneklerinin iselletirilmesi srecidir. Toplum iinde nasl davranmas gerektiinin farknda olmaktr.
Ahlk geliiminin sonul hedefi, kiinin evrensel ilkeler, doruyanl, hak ve adalet kavramlar dorultusunda kendi dorularn ve ilkelerini gelitirmesidir.

Davran & Bilisel renme Kuramlar

TEMEL

FARKLAR

10.12.2012

17

Davran & Bilisel Kuram

Davran yaklamda dsal etkenler nemli grlrken, bilisel yaklamda isel etkenler n plana kmaktadr. Bireyler d uyarclardan ziyade, bu uyarclar yorumlama biimlerine gre tepkide bulunurlar. Davranlar zerinde, bilme, dengeleme, dnyay anlama gibi ihtiyalar etkili olmaktadr. Holand bir dersin snavna alan yorgunluunu, aln ya da uykusuzluunu fark etmeyebilir. nk, yeterli olan ve amalarn gerekletirme gibi ihtiyalarn etkisi altndadr.

10.12.2012

18

Davran & Bilisel Kuram

1. Davranlar, davrana neden olan ve davran takip eden uyarclar incelerken; bilisel kuramclar, uyarcnn birey tarafndan alglanmasndan itibaren bireyde meydana gelen isel sreler ve renmeye etki eden bireysel zellikler ile ilgilenmilerdir.

10.12.2012

19

Davran & Bilisel Kuram

2. Davran yaklama gre davran renilir. Bilisel yaklama gre ise bilgi renilir. Bilgide meydana gelen deime davrana yansr.

10.12.2012

20

Davran & Bilisel Kuram

3. Davran yaklamda pekitire davran kuvvetlendirir ve dtan verilen pekitireler renmede nemli rol oynar. Bilisel kuramclara gre dtan verilen pekitireler renen iin, yapt davrann doruluu hakknda dnt salar.

10.12.2012

21

Davran & Bilisel Kuram

4. Davran yaklamda renen, uyarclarla etkileimde bulunmak ve pekitire almak iin aktif olmaldr. Bilisel yaklamda ise renen, dikkatini kontrol ederek, uyarclar seerek, onlar anlaml hale getirip kodlayarak renme srecine aktif olarak katlr.

10.12.2012

22

Davran & Bilisel Kuram

5.
Davran kuramlar, ounlukla hayvanlar zerinde aratrmalar yaparak renmeyi aklayan genel kurallar bulmaya almlardr. Bilisel kuramclar ise insanlarn doal evre iinde deiik durumlarda nasl rendikleri zerinde aratrmalara arlk vermektedirler.

10.12.2012

23

10.12.2012

24

Bilgiyi leme Kuram

Baz davranlar, davran renme ilkeleriyle aklanmam ve psikologlar insan renmesini yeniden tanmlamaya ynelmilerdir. Bylece bilisel renme kuramlar arlk kazanmaya balamtr. Bilisel renme kuramlar, insann dnyay anlamada kulland zihinsel sreleri inceleyen kuramlardr.
Bilisel adan renme, bireyin zihinsel yaplarndaki deime olarak tanmlanmaktadr. Bu zihinsel yapdaki deime, bireyin davranlarnda deimeyi ya da yeni davranlar kazanmay salar.

Bilgiyi leme Kuram

Bilgiyi ileme kuram temel olarak u drt soruyu cevaplamaya almaktadr. 1. 2. 3. 4. Yeni bilgi dardan nasl alnmaktadr. Alnan yeni bilgiler nasl ilenmektedir. Bilgi uzun sreli olarak nasl depolanmaktadr. Depolanan bilgi nasl geriye getirilip hatrlanmaktadr.

10.12.2012

26

Bilgiyi leme Kuram

Bilgiyi ileme kuramna gre, dardan duyu organlarna gelen bilgiyi alma ileminden balayarak, davran deimesi olarak ortaya kncaya kadar bilginin dntrlme biimlerine renme sreleri ad verilmektedir. Gelitirilmi olan bilgiyi ileme modeli iki temel eye sahiptir. Bu temel elerden biri, tr bellekten oluan bilgi depolardr. Dier e ise, bilginin bir depodan dierine aktarlmasn salayan isel ve bilisel etkinlikleri kapsayan bilsel srelerdir. 27

Bilgiyi leme Kuram

renmeyi salayan sreler 1. evredeki uyarclarn alclar (duyu organlar) yoluyla alnmas. 2. Duyusal kayt yoluyla bilginin kaydedilmesi. (Duyusal kayt) 3. Dikkat ve seici alg sreleri harekete geirilerek, duyusal kayda gelen bilginin seilerek ksa sreli bellee geirilmesi. 4. Ksa sreli bellekte ksa bir sre zihinsel tekrarn yaplmas. 5. Uzun sreli bellee aktarlabilmesi iin kodlamann yaplmas. 6. Kodlanan bilginin uzun sreli bellekte depolanmas. 7. Depolanan bilginin uzun sreli bellekten ileyen bellee geri getirilmesi. 8. Ksa sreli bellekten tepki (Hareket) reticiye gnderilmesi. 9. Tepki reticinin bilgiyi vericilere (Kaslar) gndermesi. 10. Performansn gsterilmesi.
28

Bilgiyi leme Kuram

Birey belli bir zaman ve yerde rendii bilgiyi, istedii yer ve zamanda uygulama yetisine sahiptir. Bu durum bireyin renilen bilgileri belli bir yerde depolama kapasitesine sahip olduunu gstermektedir.

10.12.2012

29

Bilgiyi leme Kuram

Bilgiyi ileme kuram, bireyin bilgiyi toplama, rgtleme, depolama ve hatrlama aamalaryla ilgilenir. Bilgiyi ileme kuramndaki renme bilgisayarn almasna benzetilmektedir. modeli,

10.12.2012

30

Bilgiyi leme Kuram

Bilgiyi ileme kuramna gre renme, bireyin sahip olduu baz yaplar ve bu yaplarla balantl sreler sonucunda gerekleir. Modele gre renmeyi etkileyen temel yaplar; duyusal kayt, ksa ve uzun sreli belleklerdir. renmeyi etkileyen belli bal sreler ise tanma, alg ve dikkat, bilgiyi kodlama, rgtleme, depolama ve hatrlamadr.
10.12.2012 31

Bilgiyi leme Kuram

Bilgiyi ileme srecinin ilk aamas duyusal kayttr. Bu aamada evredeki uyarc, duyu organlar yoluyla sinirleri uyarr. Bu srada uyarcnn izi yaklak bir saniye duyuya kayt olur. Bu sre duyusal kayt olarak adlandrlmaktadr. Tm duyu organlarnn, organik bir bozukluk olmad durumlarda, duyusal kayt yapma yetenei vardr.
32

Duyusal kayda gelen bilgiler ok ksa zamanda, yaklak bir saniye iinde silinir. Bu nedenle duyusal kayt, anlk bellek olarak da isimlendirilir. Duyulara kaydolan bilgilerin hangilerinin ksa sreli bellee transfer olacan tanma (recognition) ve dikkat (attention) sreleri belirler. Tanma, yeni gelen uyarclarn zelliklerinin uzun sreli bellekteki bilgilerle karlatrlmas eylemidir.
10.12.2012 33

Dikkat
renme, dikkat etme sreciyle balar. evremizde ok uyarc olmasna ve duyusal kaytn kapasitesinin bunlarn tmn alabilecek byklkte olmasna ramen sadece dikkat ettiimiz, bizim iin nemli olan bilgiyi reniriz.
Eer tm uyarclar alglam olsaydk, yaamak mmkn olmazd. Biz sadece dikkat edilen uyarclar ilemeye balarz.

Duyusal kaytta bilgi ok ksa sre kalr. Bunun iin duyusal kayda gelen bilgiyi ileyebilmek iin ok hzl olmak gerekir. Duyusal kaytta bilgiyi ileme dikkat ile balar.
34

DIKKAT VE RENME

Bilgiyi ileme bir bakma dikkatle balar. Bu nedenle dersin banda rencinin dikkatinin gerekli uyarclara ynlendirilmesi nemlidir.
Dikkat, bireydeki bilinli isel sreler tarafndan kontrol edildii gibi ayn zamanda evresel uyarclar tarafndan da kontrol edilebilir. Dikkati etkileyen isel zellikler, akademik zgven, gemiteki ve o andaki akademik yaantlar, baarl olma isteidir.
35

Dikkati Etkileyen Unsurlar

Dikkati etkileyen dsal uyarclar drt grupta toplanabilir. 1. 2. 3. 4. Fiziksel uyarclar: Aykr uyarclar: Duygusal uyarclar: Emir verici uyarclar:

10.12.2012

36

rencinin Dikkatini Arttrma Yollar

1. rencilere dersin hedefleri aklanmal, derste renilecek olan eylerin kendileri iin yararl olduu benimsetilmelidir. 2. rencilere sorular sorarak merak uyandrlmaldr. R: Yerekimi olmasayd insanlar nasl yaard? gibi. 3. Beklenmeyen olaylar yaatarak rencilerin dikkat kesilmesini salamak. 4. Snfn oturu dzeni deitirilmeli ve fiziksel uyarclar kullanlmaldr. 5. Deiik ara gere ve envanter kullanlmaldr. 6. rencinin dokunmasn, tatmasn, koklamasn, duymasn, grmesini gerektiren uyarclar kullanlmaldr. 7. Hareket dilmeli, jest ve mimikler kullanlmal, ses tonu alaltlp ykseltilmeli, yumuak ses tonu kullanlmaldr. 8. Kalemin bayla oynama, gz bir noktaya odaklama, hzla snfta dolama gibi dikkat datc davranlardan kanlmaldr.

37

Alg
Duyu organlarna gelen uyarmlarn anlaml hale getirilmesi srecine alg denir. nsanlar, duyu organlarna gelen uyarmlara anlam vermek iin, onlar rgtlerler. Her bireyin ald uyarmlar rgtleme biimi farkldr. Bu nedenle iki kii ayn uyarcya baksalar da farkl eyler grebilirler.
38

Algy Etkileyen Faktrler

1. Birey evresindeki obje, olay ve fikirleri anlaml bir btn haline getirmeye alr. Bu nedenle rgtl olmayan uyarclarn hatrlanmas ve anlalmas gtr. 2. Alg grelidir. Sesler, renkler, objelerin bykl, zaman ve hareket greli olarak alglanr.
3. Birbirine benzer uyarclar bir grup olarak alglanrlar.

4. Zamanda ve mekanda birbirine yakn uyarclar bir btn olarak alglanr.

5. Farkl uyarclar farkl fikirler olarak alglanrlar.
10.12.2012 39

Algda Seicilik ve Dikkat

Organizma evreden gelen uyarclarn bazlarn seer. Buna algda seicilik denir. evremizdeki uyarclardan hangisini seeceimiz dikkatimize baldr.
1. Yabanc ve farkl uyarclar dikkat ekicidir. 2. ok yaln ve karmak uyarclardan ok, orta derecede karmak uyarclar daha dikkat ekicidir. 3. renilmi ipular dikkat eker. 4. Bireyin beklenti ve ihtiyalar dikkati etkiler.
10.12.2012 40

Ksa sreli bellek

Ksa sreli bellek, duyusal kayda gelen bilgilerin davrana dnmesini ya da uzun sreli bellee kodlanmasn salar. Bu bellein kapasitesi olduka snrldr. Ksa sreli bellein bilgiyi koruma sresi ise yaklak 20 saniyedir. Ksa sreli bellek srekli alr. Bu zelliinden dolay ksa sreli bellek, alan bellek olarak da adlandrlr.
10.12.2012 41

Ksa sreli bellek

Ksa sreli bellee gelen bilgilerin uzun sreli bellee depolanmas genellikle iki srele salanmaktadr. Bunlar tekrar (rehearsal) ve gruplandrmadr (chunking). Koruyucu tekrarda bilgiler hibir deiiklie uratlmadan, ayn biimde tekrar edilerek hem ksa sreli bellekte korunabilir, hem de uzun sreli bellee ilenebilir. Dzenleyici tekrarda ise, yeni bilgi eski bilgilerle ilikilendirilerek tekrarlanr. Bu yolla yeni gelen bilgiler birey iin anlaml hale gelir.
10.12.2012 42

Uzun sreli bellek

Uzun sreli bellek, yeni gelen bilgilerin eskilerle rgtlenerek sakland yerdir. Uzun sreli bellein kapasite snrlar belli deildir. Bilgilerin burada kalma sresi de ok uzundur. Ksa sreli bellekte etkin olan bilgiler, uzun sreli bellekte edilgen biimde durur. Bu nedenle ksa sreli bellekteki bilgiler annda hatrlanrken, uzun sreli bellekteki bilgilerin hatrlanmas iin belli bir sre gemesi gerekmektedir. Uzun sreli bellekteki bilgilerin hatrlanma sresi, bilginin bellee depolanma biimine gre deiir. yi rgtlenmi bilgiler abuk hatrlanrken, dierleri daha uzun zamanda hatrlanr.
10.12.2012 43

Uzun sreli bellek

Uzun sreli bellekte yeni gelen ok saydaki bilgiyi organize etmek ve dzenlemek iin bilgisayardaki dosya ve dizinlerin ilevini gren emalar vardr. ema (Schemata), birok nerme, durum ya da olay benzerlik ve farkllklarna gre dzenleyen bilisel yapdr.

10.12.2012

44

Uzun Sreli Bellek

Bilginin Uzun Sreli Bellee Aktarlmasnda Kullanlan Sreler 1. rtk ya da ak tekrar 2. Kodlama - Anlamlandrma Kodlama srecinde drt temel e etkilidir. a) Etkinlik b) rgtleme c) Eklemleme d) bellek destekleyici ipular kullanma

10.12.2012

45

Etkinlik

Bilgiyi ileme kuramna gre renen kendine gelen bilgiyi snger gibi ekmez, uzun sreli belleinde depolamak zere kendine zg bir ekilde, bilgiyi yeniden yaplandrr, organize eder. Bilginin alnmas ve ilenmesinde bireyin yapt etkinlikler nem tar.
Bu nedenle retmenler, renme etkinlikleri srasnda rencilere daha aktif rol vermeli ve bilgiyi en iyi ekilde kodlamalarna yardm etmelidir. rencileri aktif klacak renme etkinliklerine nem vermelidir.

10.12.2012

46

Etkinlik Trleri

renme etkinlikleri (Anlamlandrma stratejileri)

rencinin dnmesini, analiz etmesini salayc soru sorma Dersin tanmlamalardan ok rneklerle ilenmesi Uygulama yaplmas Problem zmeye nem verilmesi Ezberlemeden ok anlamlandrmay gerektiren izleme ve dzey belirleme testleri verilmesi rencinin metni yorumlayarak kendi cmleleriyle ifade etmesi Konunun ana fikrini bulma ve zet yapma Soru yazma
10.12.2012 47

rgtleme

Bilgiler birbirleriyle ilikisine gre ve balantsna gre gruplanr. rnek: bireye verilen liste: Cetvel yaptrc pergel gnye atlas Trke szlk yazm klavuzu resim kd elii kd Geometri dersi Trke Corafya Resim Cetvel Yazm klavuzu Atlas Resim kd Pergel Trke szlk Elii kd Gnye Yaptrc

Etkinlikte olduu gibi rgtlemede de birey, kendi bilgi yapsn aktif olarak kendisi oluturmaktadr.
10.12.2012 48

rgtleme Stratejileri
Byk ocuklarn daha ok kulland yntemlerdir. Kk ocuklar daha ok tekrar yoluyla ezberlemeye ynelirler. Ayrca genel yetenek dzeyi dk renciler de daha az kullanr. Yani rgtleme stratejilerinin kullanmnda ya ve genel yetenek dzeyi rol oynar.
1. izelge tablo ve matrisler: Konuyla ilgili temel ereveyi veren tablolar, izelgeler ve matrisler bilginin yaplandrlmasnda, rgtlenmesinde, dolaysyla da anlamlandrlmada nemli bir yere sahiptir. 2. Hiyerarik yaplar (Kavram haritas): Kavramlar aadan yukarya veya yukardan aa sralamadr. 3. Ana hatlar 4. Grafikler 5. Modeller

49

Geniletme (Eklemleme)
Yeni bilginin uzun sreli bellekte hazrda var olan eski bilgiyle ilikilendirilmesi yoluyla yeni bilgiye anlam verme ve anlam geniletmedir. Anlam geniletme, zihindeki emalarn genilemesini de salar.
R: birler basama byk olan saydan k karmay renen ilkretim rencisi, birler basama kk olan saydan byk olan karmay renince karma ilemi ile ilgili emay geniletmi olur. Baarl renciler geniletme eklemlemeyi daha sk kullanrlar.

50

Bellek destekleyici ipular kullanma

rgtleme ve eklemleme ok gl kodlama trleri olmakla birlikte, tm bilgiler rgtleme iin elverili olmayabilir. Ayrca baz bilgiler de tamamyla yeni ve eskilerle tmden ilikisiz olabilir. Bu durumda kodlama iin bellek destekleyici ipular kullanmak gerekir. Kapsam ierisinde doal olarak bulunmayan ilikileri, armlar meydana getirerek kodlamaya yardm eden stratejilerdir. Eklemlemenin bir trdr. zellikle olgusal bilgilerin, szcklerin ve terimlerin renilmesinde kullanlr.
R: anlamsz heceleri anlamlandrma, ba harfleri kullanma (Ardan Buzullar Srkleniyor) kafiye oluturma vs.

51

Bilgiyi Uzun Sreli Bellekten Geri Getirme

Geri getirme, bilginin uzun sreli bellekten bulunarak aa karlmas srecidir. Birok bilim adamna gre uzun sreli bellekte unutma yoktur. Unutma denen olay bilgiyi geri getirmede baarszlk olarak nitelendirilir. (Dilimin ucunda, tanyorum ama nereden Kitabn iinde herhangi bir bilginin yazd yeri hatrlayp bilginin ne olduunu hatrlayamama) Geri getirmenin temel ilkesi etkili kodlamadr. Etkili ekilde kodlanmayan bilgi geri getirilemez. inde bulunulan evre koullar geri getirmede rol oynayan bir dier faktrdr. (R: Bir kiiyi i ortamnda tanmsak, bir elence yerinde grdmzde adn hatrlamayabiliriz. rencinin adn snftaki oturma yerine gre kodlarsak darda unutabiliriz. Guthriede benzer ekilde renme ortamndan bahsetmiti)

52

Balca geri getirme yollar

1. Bilginin renildii evreyi ve kapsam zihinsel olarak yeniden oluturma

2. Olay zihinsel olarak aamal bir ekilde yeniden yaplandrma (Kalemi bulmak iin en son kulland an hatrlamaya almak) 3. Alfabeyi kullanma 4. Alt sorulara blme Psikomotor beceriler bilisel bilgiden daha kolay hatrlanr.

10.12.2012

Dr. Mustafa Ergn

53

Uzun sreli bellek

Uzun sreli bellee depolanan bilgilerin tr ve rgtleni biimine gre trl bellek tanmlanmaktadr:

Anlaml bellek (semantic memony) bilginin anlaml hale gelmesini salar. Bu bellekte birbiriyle ilintili bilgiler bir araya gelerek nermeler an oluturur. Kavramlar ve ilkelerle ilgili emalar bu bellekte yer alr.
10.12.2012 54

Ansal bellek
Ansal bellek (episodic memory) ise, yaadmz olaylarn depoland yerdir. nsanlar katldklar bir dnle ilgili her trl ayrnty bir btn olarak hatrlarlar. Bu tr bilgilerin sakland yer ansal bellek olarak tanmlanmaktadr. Ansal bellek anlaml bellee gre daha gldr. Bilgilerin kodlanmas iin de fazla bir abaya ihtiya yoktur.

10.12.2012

55

lemsel bellek
lemsel bellek (procedural memory) belli bir iin yaplmas iin gerekli ilem basamaklarnn srasyla sakland yerdir. rnein lokantaya giden bir kii belleindeki lokantada yemek yemeyle ilgili emalar kullanarak davranta bulunur. Garsonu arr, yemei smarlar, yemek yedikten sonra parasn der. Garsonlarn servis yapt lokantalarda yemek yiyen bir kii, ilk kez kendi kendine servis yaplan bir yerde yemek yemee gidince bir masaya oturup garsonun gelmesini bekleyebilir.

10.12.2012

56

SOSYAL BLSEL KURAM - ALBERT BANDURA

Banduraya gre renmede temel kavramlar taklit, gzlem ve model almadr. nsanlarn dier insanlar gzleyerek renebileceine ilikin ilk aklamalar Platon ve Aristoya kadar uzanmaktadr. Bu konuyu deneysel olarak aklamaya alan ilk psikolog Thorndiketr. Thorndike dnda Miller, Dollard ve Watson da eitli aratrmalar yapmlardr. Ancak Bandura Dnme Ve Etkinliin Sosyal Temelleri adl yaptyla gzlem yollu renmeyi sistematik bir btnle ulatran ilk psikolog olarak bilinmektedir.
10.12.2012 57

SOSYAL BLSEL KURAM - ALBERT BANDURA

Gzleme Dayal renme Deneyleri

Thorndike gzlem yoluyla renmeye ilikin kant elde etmek iin civcivler, kediler, kpekler ve maymunlarla eitli deneyler yapm ancak baarl olamamtr. Benzer aratrmalar Watson tarafndan maymunlar zerinde tekrar edilmi fakat o da gzlem yoluyla renme iin veri kazanamamtr. Ayrca Miller ve Dollard taklit etmenin alkanlk haline geldiini aklamlardr. Miller ve Dollard pekitirilmek iin bakalarnn davranlarn taklit etme eilimine genellenmi taklit adn vermitir.
10.12.2012 58

SOSYAL BLSEL KURAM - ALBERT BANDURA

Bandurann 1960larn banda, renmeye getirdii yaklam sosyal-davranlktr. Bandurann sistemi davran olmasnn yan sra bilisel zellikler de tayordu. Bandurann renme kuram davran yaklamn bir kolu gibi grnmesine ramen bilisel yaklamlarn etkisiyle daha lml bir yap ortaya koymaktadr. Sosyal(gzlem yoluyla) renme kuram bilisel renme kuram ile analitik davran kuramn birletirilerek ortaya konulan bir eit orta yol kuramdr.

10.12.2012

59

SOSYAL BLSEL KURAM - ALBERT BANDURA

Bandura, davranln renmeyi aklamada baz snrllklarnn bulunduunu belirtmitir. Ona gre bu snrllklar yle sralanabilir: Davranlk, doal ortamlarda meydana gelen eyleri temsil etmektedir: Hi kimseye, istendik davranlarnn skln artrmak iin her gn dl verilmez. Genellikle kiiler kendi davranlarn kendileri ynetmekte ve kontrol etmektedirler. Davranlk genellikle ilk tepkilerin nasl kazanldn aklamaz. Birey bir ok davran hi pekitirilmeden gsterir. Eer davrann ortaya kmas iin pekitirme gerekli ise, davrann ilk olarak nasl ortaya ktnn aklanmas gerekir. Davranlk sadece dorudan renmeyle, yani sonularn hemen gzlendii durumlarla ilgilenir; dolayl renmeyle ilgilenmez. Yani sonularn hemen deil gerektiinde etkinlie dntrld renme tr ile ilgilenmez. 10.12.2012 60

SOSYAL BLSEL KURAM - ALBERT BANDURA

Sosyal renmede temel faktr, bireyin bakalarn gzlemleyerek renmesidir. Birlikte renme ortamnda renen ile retenlerin etkileim iinde olmas, renene; gzleme, taklit etme ve zihinsel fonksiyonlar gelitirmede gerek frsatn salanmas gereklidir. renmemin etkililii, renenin modelden gzlemledii davran taklit edebilme kabiliyetine baldr. Gzlemlenen davrann sonunda modelin alm olduu olumlu pekitire veya ceza gzlemleyenin o davran taklit edip etmeme kararn etkiler.
10.12.2012 61

SOSYAL BLSEL KURAMIN DAYANDII TEMEL LKELER

Karlkl Belirleyicilik: Banduraya gre bireysel faktrler, bireyin evre ve davran karlkl olarak birbirlerini etkilemekte ve bu etkileimler bireyin sonraki davrann etkilemektedir. Davran evreyi; evre ise davran deitirebilir. Yine evre bireysel zellikleri deitirebilecei gibi bireysel zellikler de evreyi deitirebilir.

10.12.2012

62

SOSYAL BLSEL KURAMIN DAYANDII TEMEL LKELER

Sembolletirme Kapasitesi: Bandura insanlarn, dnyann kendisinden ok bilisel temsilcileriyle etkileimde bulunduklarn; bilisel temsilciler yoluyla dnyay sembolik olarak grdklerini savunmaktadr. Bunu anlam udur: nsanolu, dnme ve dili kullanma gcne ship olduundan gemii kafasnda tayabilmekte, gelecei ise test edebilmektedir. Ayn eyler gemi iin olduu kadar gelecek iin de geerlidir. Henz meydana gelmemi olaylar da zihinde temsil edilir. Gelecekteki muhtemel davranlar, zihinde sembolik olarak yaplr,merak edilir ve test edilirler. Gemi ve gelecein sembol yada bilisel temsilcisi dnceler, sonraki davranlar etkileyen yada onlara neden olan materyallerdir.
10.12.2012 63

SOSYAL BLSEL KURAMIN DAYANDII TEMEL LKELER

ngr Kapasitesi: nsanlar gemite yaadklarn, dnce ve sembollerle zihinlerinde kodlayarak ileriye dnk planlar yapma gcne sahiptirler. nsanlar beklentilerini karlama durumunu dikkate alarak hedefler olutururlar ve gelecekle ilgili planlar yaparlar. Gelecekte bakalarndan grecei olas davranlara nasl davranmas gerektii ile ilgili n hazrlk yaparlar. Ksacas dnce davrantan nce gelir.

10.12.2012

64

SOSYAL BLSEL KURAMIN DAYANDII TEMEL LKELER

Dolayl renme Kapasitesi: nsanlar bakalarnn davranlarn ve o davranlarn sonularn gzlemleyerek renirler. Elbette insanlar kendi yapt davran ve sonularndan da renirler fakat bu durum insann renme kapasitesini snrlar. Bakalarn deneyimlerinden renilmesi insanlarn renme kapasitesini ve hzn ykseltir.

10.12.2012

65

SOSYAL BLSEL KURAMIN DAYANDII TEMEL LKELER

z Dzenleme Kapasitesi: Sosyal renme kuramnn temel ilkelerinden biri de bireyin kendi biimlendirme potansiyeli olduunu kabul etmesidir. nk insanlar kendi hayatlarn kontrol etme ve dzenleme gcne sahiptirler. Beslenme, alma durum ve ekilleri, dinlenme elenme biimleri gibi kiisel ilerde insanlar kendi yaantlarn bakalarna gre deil kendilerine gre ayarlayabilirler. Ayrca insanlar bir faaliyet veya i iin kendilerine gre standartlar ve motivasyon oluturarak alrlar. Yani insanlarn yaptklar ilerdeki sorumluluk kendilerine aittir.
10.12.2012 66

SOSYAL BLSEL KURAMIN DAYANDII TEMEL LKELER

z Yarglama Kapasitesi: Sosyal renme kuramnn son ve en nemli ilkesidir. nsanlar kendileri hakknda dnr ve dndklerini aklayabilir. Bireyler kendi fikirlerini ve dncelerini uyguladktan sonra sonular deerlendirir ve kendisini yarglayabilir. nsann kendinin farknda olmas ve kapasitesi ile yapaca i arasnda deerlendirme yapmas, bireyin renme srecinde nemli bir durumdur.

10.12.2012

67

Sosyal Bilisel Kuram-Bandura

Davran ve bilisel yaklamlarn zelliklerini ierir ve yeni boyutlar ekler. Sosyal renme kuramna gre, sadece dsal uyarclardan etkilenmediimiz gibi, yalnzca isel etkilerle de ynlendirilmeliyiz. evresel deikenler ve bilisel zellikle kadar, z-yeterlilik, bamllk, baar, saldrganlk gibi kiisel zellikler de bireyin davrann etkiler. Davranlar evresel deikenler, bilisel zellikler ve kiisel zelliklerin etkileimi sonucunda ortaya kar.

Sosyal renme yaklamna gre , gdlenmeyi etkileyen ana etken vardr.

10.12.2012

68

Sosyal Bilisel Kuram-Bandura

Bireyin amacna ulama beklentileri, Amacn birey iin deeri, Bireyin yaplacak ie ynelik tepkisidir.

Birey ilk iki maddeye olumlu cevaplar veriyorsa zyeterlilik duygusu gelitirecektir. z-yeterlik, bireyin belirli bir ii baaracak yetenee sahip olduuyla ilgili algsdr.
10.12.2012 69

SOSYAL RENME KURAMININ ETMDE UYGULANMASI

A. retmenler rencilerin dikkatini hangi davran model almalarn istiyorlarsa o davrana doru ynlendirmelidirler. retmen ilk nce yaplacak ilerde kendini model olarak sunabilir. B. retmenin uygun model olmas nemlidir. Banduraya gre gzlemleyerek yeni bir eyler renmek direkt pekitire yoluyla renmekten daha etkilidir. C. Bilinen davranlarn modeller tarafndan uygulandn gzlemlemek o davranlarn glendirilmesini salar. D. Sosyal renme kuramnda retmenlerin snfta model olma durumu retmenin nitelii ile doru orantldr. E. yi bir retmen dahi sadece bir grup tarafndan model alnabilir. Bu durumda retmenin grevi rencilerin beklenti ve amalarn tanyarak onlarn istendik davranlara dikkat etmelerini ve model almalarn salamak olmaldr.

10.12.2012

70

Z YETERLN GELTRLMES
Baaramama korkusu yaayan rencilere retmenin yapabilecei rehberlik iki yoldan olabilir;
1. Yaplacak faaliyet alt blmlere blnp renciye sunulmal. 2. renciye dier bir retmen yada renci tarafndan destek verilerek baarma duygusunu gelitirmek. birliine dayal renme yaklam tercih edilmektedir. rencilerin baarsz olduunu gren retmenler kendilerinin retmenlik bilgi ve becerilerini sorgulayarak z yeterlik inanlarn gelitirmeye almalardr.

10.12.2012

71

GZLEM YOLUYLA RENME SRELER

Dikkat Etme Sreci: Gzlem yoluyla renmenin temel koulu dikkat etmektir. Hatrda Tutma Sreci: Gemite bakalarndan grdmz davranlardan yararlanabilmek iin hatrlamak zorundayz. Bakalarndan gzlemlediimiz davranlar beynimizde kodlarz. Bu kodlama ileminde semboller, resimler, hayali ve soyut nesnelerden yararlanrz. Davran Meydana Getirme Sreci: Gzlemlenen davranlarn bellekte kodlandktan sonra birey tarafndan davrana dntrlmesidir. Kii istenilen davran grdkten sonra kendisi yaparsa renme olur. Gdlenme Sreci: nsanlar dardan her grd davran gzlemleyerek renmezler. Gzlemlenen davrann sonunda modelin evreden alm olduu tepki o davrann gzlemleyen tarafndan taklit edilip edilemeyecei kararn vermede etkilidir. Eer gzlemlenen davrann sonunda model dllendirildi ise gzlemleyende ayn davranta bulunma istei oluur.
72

10.12.2012

MODEL ALMA YOLUYLA KAZANILAN RNLER

Banduraya gre gzlemci modelden be ey renmektedir; 1. nsan bakalarn gzlemleyerek, izleyerek etkili okuma, problem zme, bir oyun oynama gibi becerileri renebilir. 2. Birey model ald kiiyi gzlemleyerek nceki renmi olduu yasaklar ya glenir yada zayflar. 3. Gzlemci yeni deerler, inanlar kazanabilir. 4. Gzlemci modelden evrenin ve eyann nasl kullanlacan da renir. 5. Gzlemci modelin duygularn aklama biimini gzlemleyerek kendi benzer duygularn da benzer biimde aklar.

10.12.2012

73

Z YETERLK KAVRAMI
z Yeterlik: Bireyin gelecekte karlaaca glklerle nasl baarl olabileceine ilikin kendisi hakkndaki inancdr. rnein snava girme, topluluk nnde konuma gibi. z yeterlik yarglar drt temel kaynaktan elde edilen bilgilerden etkilenmektedir. Yaant: Bireyin dorudan kendi yapt baarl yada baarsz etkinlikler sonucunda elde ettii bilgiler. Dolayl Yaantlar: Bireyin kendine benzer baka kiilerin baarl yada baarsz etkinlikleri, kiinin kendisine olan yargsn glendirir. Szel kna: Bireyin kendisi hakkndaki yargsna ilikin tevikler, nasihatler, tler z-yeterlik yargsn etkiler. Psikolojik Durum: Bireyin belli grevi baarma yada baarsz olma beklentisi z-yeterlik yargsn etkiler.
10.12.2012 74

GESTALT KURAMI

Wertheimer, Khler ve Kofka tarafndan gelitirilmi bir yaklamdr. Gestalt, Almanca, btn, ekil, biim gibi anlamlara gelir. Gestalt kuramclara gre; btn paralarn toplamndan daha farkldr. Birey btn paralarna ayrtrarak deil, btnlk iinde alglar. R: Bir senfoni orkestrasn dinlerken, her bir mzisyenin orkestraya katksn analiz ederek deil, btn olarak dinleyip anlamaya alrz. Gestaltlar, organizmann dardan gelen duyumlara kendisinden bir eyler katara, yaanty yeniden rgtlediine inanmaktadrlar. Bizler dnyay btn olarak alglarz. Uyarclar birbirinden ayrlm bir ekilde deil, bir arada anlaml btnler halinde grrz.

10.12.2012

75

Gestalt Kuram

Davransal yaklam eletirmilerdir. Davranlarn yalnzca uyarc-tepki ile aklanmasnn insan davranlarn basitletirdiini savunmulardr. Uyarc-tepki rnts yerine algsal rgtleme-algya dayal tepki formln nermilerdir. Organizma sadece evreden gelen uyarclara tepkide bulunmaz. evreyle etkileim iindedir.

10.12.2012

Dr. Mustafa Ergn

76

Gestalt Kuramda Alglama

Gestalt psikologlar ncelikle alglama ve problem zme sreleriyle ilgilenmilerdir. renmeyle ilgili grleri, alglamayla ilgili almalarna dayanmaktadr. Algsal rgtlenme yasalar renmeyi de aklamaya yardm eder.

Alg bir rgtlenmedir. ok sayda alglama ilkesi vardr. (ekil-zemin, yaknlk, benzerlik, tamamlama, basitlik) Gestaltlar bu yardmc yasalar daha genel ortak bir yasa evresinde toplamak iin aba harcamlardr. Bu genel yasaya Pragnez adn vermilerdir. Pragnez: Her psikolojik olayda anlaml olma, basit olma ve tam olma 77 eilimi olmasdr.

Algsal rgtlenme Yasalar

1. ekil zemin algs 2. Yaknlk 3. Benzerlik 4. Tamamlama 5.Devamllk 6. Basitlik

Dr. Mustafa Ergn 78

10.12.2012

79

Gestalt Psikolojisi ve renme renmeyle ilgili grleri

1. Tekrar etme pratik yapma: Hatrladklarmz, algladklarmzn bizde kalan izleridir. Yaantnn tekrar edilmesi, ncekinin yeniden dzenlenmesine ve daha tutarl, daha anlaml hale getirilmesine yardm eder. Aralkl tekrar bilgilerin bellekteki izini korur. 2. Gdlenme: dllenen davranlarn tekrar edildii, cezalandrlan davranlarn ise bask altna alnd (etki yasas) Gestalt psikologlar tarafndan da kabul edilmektedir. sel dl dsal dle gre daha etkilidir.
3. Anlama: Problemin mekanik bir ekilde, eski alkanlklar ya da ezberlenen kurallar kullanarak deil, kavrayarak, sezerek, yapsal olarak zmlenmesi gerekmektedir. Fiziksel deneme yanlma deil, igrsel deneme yanlma kullanlmaldr. zm iin kullanlan ilke kefedilmelidir.
80

Gestalt Psikolojisi ve renme renmeyle ilgili grleri

4. Transfer: Bir durumda kefedilen ilkelerin bir baka durumda da kullanlabilmesidir. Transferi etkileyen Thorndikenin dedii gibi, iki durumun eleri arasndaki benzerlikler deil, problemin ve kullanlan ilkenin anlalmasdr. 5. Unutma: Unutmada iki e rol oynamaktadr. Birinci neden, geriye getirme iin kullanlan ipucunun zayf bir ipucu olmas, yani bellekteki izle iliki kurmay salayamamasdr. Dier neden ise, bellekteki izin yeni rgtlenmeler srasnda giderek byk lde deiiklie uramasdr.

10.12.2012

81

Gestalt Kuramnn Eitim Asndan Deerlendirilmesi

Gestalt psikologlarna gre retmen, dnem banda renciye nce btn olarak dersin temel erevesini organize edilmi anlaml bir btnlk iinde vermesi daha sonra ayrntya inmesi gerekmektedir. Konular basitten zora, bilinenden bilinmeyene doru aamal olarak bir btn halinde rencilere sunulmaldr. Bu ekilde renciye nerede olduu ve ne kadar rendii konusunda bilgi verir. rencinin igrsel problem zmesi iin uzunca bir zm dnemine ihtiyac vardr. Bu nedenle retmen, renciye problemle ilgili yeni bilgi aratrmas yapmas, problemi yeniden kurmas, olas yollar gelitirip bilisel olarak denemesi iin yeterli zaman vermelidir.
82

Gestalt Kuramnn Eitim Asndan Deerlendirilmesi

Eitime yapt en nemli katklardan biri igrsel renme ve retici dnmedir. Yani problemin zm iin tm eler renciye verilmelidir. renci ihtiya duyduunda kk ipularyla rehberlik etmelidir. Ancak zm renci bulmaldr. renmeyle ilgili yaplan tekrarlar, rencilerin yeni ilikileri kefetmesini, bellekteki izlerinin daha salam olmasn salad iin oka problem zlmelidir. Bu ekilde problem zme srecide ksaltlm olur. Transferi kullanmalar iin yani renilenleri farkl durumlarda kullanmasn salamak iin rencilere allmam problemlerle karlatracak devler verilmelidir. Dersin banda nceki renmeler hatrlatlmaldr. Hatrlamay kolaylatrmak iin alg ilkeleri kullanlmaldr.

83

GZL RENME
Birey herhangi bir renmeyi gerekletirirken farknda olmadan o konuyla dorudan ya da dolayl olan baka konular da renebilir. Bu renmede herhangi bir pekitirme sz konusu deildir. R: Bir kitapta bir konu aratrlrken baka bir konunun da renilmesidir.

Gizil renmede bilisel harita ve bilisel senaryo olmak zere iki etkinlik yer alr.
Bilisel Harita: Fiziksel evre ile ilgili zihinde oluturulan haritaya denir. (Yer renme) Bilsel haritalar farkna varmadan renilir. Bilisel senaryo: Zihindeki bir olayn nasl gerekletiine dair senaryoya denir. Bilinli ve amal bir ekilde renilmezler. r: Lokantada yemek yemenin zihinde bir senaryosu vardr. 84

aret Kuram- Tolman

Tolman, "Hayvanlarda ve nsanlarda Amal Davran" adl temel almasnda kuramn amal davranlk olarak nitelendirmektedir. Daha sonra, bu kuram iaret-gestalt ya da beklenti kuram olarak adlandrmtr. Tolman'n renme kuram davranlk ile Gestalt' birletiren bir kuramdr. Tolman, davranlar gibi psikolojinin tamamyla objektif bir bilim olmasn savunmu, iebak yntemini reddetmitir. Tolman, insan ya da hayvan davranlarnn, onlarn amalar, niyetleri, bilgileri, dnmeleri, planlamalar, anlamlandrmalar ile nasl ilikili olduu aklamaya almtr. Kk davran birimleriyle deil, btnc davranlarla almak gerektiini savunmutur. Tolman, davranlarn, davran ok kk birimlere analiz ederken, btn gzden kardklarn ifade etmitir. Ona gre davran, amaca yneliktir; davran, ulalacak ama dorultusunda, evre koullarna gre deitirilebilir, uyum salayabilir bir zellie sahiptir. Tolman, yntem bakmndan davran, metafizik ynnden bilisel bir kuramcdr. Dier bir deyile, davran bilisel sreleri kefetmek amacyla almtr.
85

TOLMAN'IN AMALI DAVRANIILII

Tolman, davranln objektifliini benimsemitir. Tolman'a gre davran, amal etkinliklerdir dier bir deyile, amaca ynelik etkinliklerdir.
Labirent iindeki fare iin ama yiyecei elde etmek ise, onun yiyecei arama davran yiyecei buluncaya kadar srecektir. Bu durumdaki farenin davran amasaldr; yani amaca yneliktir. Tolman'a gre de davran amaca ynelik ise, organizma evreyi aratrma ve amaca ulama abasn srdrecektir. Sonuta her iki durumda da davran amaldr. Davran ayn zamanda organizmay amaca ulatracak ekilde deien koullara gre deiir, uyum salar.
86

TOLMAN'IN AMALI DAVRANIILII

Organizma bilgiyi, evresel olaylara dikkat etme ve onlar kefetmesinin bir sonucu olarak kazanmaktadr. Bunun iin dl gerekli deildir. Sadece yaantsal olaylarn bitiiklii yeterlidir. Tolman'a gre amaca ynelik birinci uyarc (U1), birinci tepki (T1) ve ikinci uyarc (U2) srasyla gelirse beklenti glenir. Ancak birinci uyarcya kar yaplan birinci tepki ikinci uyarcyla izlenmezse beklenti zayflar ya da yok olur (lokanta rneinde olduu gibi). Dier bir deyile, organizmay amaca ulatran tepkiler, organizmann kurduu denenceleri dorulayarak beklentisini glendirmekte, amaca ulatrmayanlar ise duruma ilikin beklentisini zayflatmakta, organizmay baka bir yne yneltmektedir.
87

TOLMAN'IN AMALI DAVRANIILII

Tolman'a gre renme; temel olarak evreyi kefetme srecidir. Tolman'n temel inancna gre, organizma kendini amalarna ulatrabilecek evre hakknda bilgi edinmektedir. Bu bilgi birimi, iki ya da daha fazla uyarc olaylar arasndaki iliki (klasik koullama) olabilir. Bundan baka, bir uyarc (U1) bu uyarcya yaplm bir tepki (T1) ve tepkiyi izleyen bir dier uyanc (U2) arasndaki iliki (U1-T1-U2; arasal koullarna) de olabilir. ilk aklanan bilgi birimi (U1-U2) yle rneklendirilebilir.

Bir renci gndz saat 12.00 (uyarc) olduunda, bunu le yemeinin (uyanc) izleyeceini renir. Dier bir deyile, saat 12.00 olduunda le yemei yeme beklentisi oluur. Bu nedenle Tolman bir uyarc-tepki kuramcs deil, uyarc - uyarc (U1-U2 S1-S2) kuramcs olarak anlr. 88

ZHNSEL DENEME YANILMA

Tolman, organizmann, seimden nce seme noktasnda durup, karar verme elerini bilisel olarak gzden geirdii bu srece zihinsel deneme-yanlma adn vermektedir.
Labirentteki fare, zm seme noktasnda durup etrafna baknr; sanki amaca ulamak iin daha uygun alternatif bir yol olup olmadn irdeler gibidir. Gzlenebilir davran olarak deneme-yanlma yerine bilisel olarak birinci zm, sonra srasyla dierlerini denemektedir. Bu bilisel deneme-yanlma sreci zm buluncaya kadar devam etmektedir.

10.12.2012

89

Performansa Kar renme

Tolman, renme ve performans arasnda kesin bir ayrm yapan nc psikologlardan biridir. Genel olarak, renilenlerin gerek duyulduunda gzlenebilir davrana dntrlmesine performans denir. Organizma, talep edildiinde ya da ihtiya hissettiinde bilisel haritasndaki bilgilerden yararlanarak ihtiyac giderici davran gsterir.

10.12.2012

90

TEPK RENMEYE KARI AMA RENME KANITLARI

Geleneksel uyarc-tepki kuramclarna gre organizma, belli isel ya da dsal uyarclara kar belli tepkilerde bulunmay renir. Tolman'a gre ise, organizma hangi uyarc-tepki kombinasyonlarn hangi uyarclarn izleyeceini bilmek iin, amac yani elde edecei dl renir. Ksaca, Tolman'a gre organizma, sonuta elde edecei dl, ya da pekitirme koullarn bilerek hareket eder ve ona ulama yollarn renir. Dier bir deyile, organizma hareket deil, amaca gtrecek yollar renmektedir.

10.12.2012

91

DL BEKLENTS
Tolman'a gre, bir problem zme durumunda, amacn nerede olduunu ve bu amaca ulamak iin izleyeceimiz en ksa yolu reniriz. Belli olaylarn, baka baz olaylar tarafndan izlendiini reniriz. Organizma eer belli bir yere giderse belli bir pekitire elde edeceini renir. Tolman hayvann almay bekledii pekitire deitirilirse performansnn deceine inanmaktadr.

92

TOLMAN'IN KURAMlNIN ETM AISINDAN DOURGULARI

Tolman'n kuramnda stnde nemle durulan ama, drt ve gdlenme kavramlar, gerek program gelitirme, gerekse retimi dzenleme bakmndan nemli sonulara sahiptir. Tolman'a gre davran, amaca ynelik ise organizma evreyi aratrma ve amaca ulama abasn srdrr. Davran, organizmann elde etmek istedii rn, ulamak istedii ama tarafndan ynlendirilir. Davran belli bir amaca dnk deilse, organizma renme abasndan vazgeer. O halde eitimle kazandrlacak amalar, rencinin amalaryla tutarl olduu, rencinin gereksinimlerini karlad lde, rencinin renme abasn srdrmesini salayacaktr. Ayrca, retme renme ortamndaki uyarclar, nesneler, olaylar rencilerin gerek fizyolojik gerekse sosyal ihtiyalarn gidermelidir. 10.12.2012 Dr. Mustafa Ergn 93 rencilerin renme evresindeki objelerle drtlerini giderme

TOLMAN'IN KURAMlNIN ETM AISINDAN DOURGULARI

Tolman'n kateksisin unutmaya kar direnci artrd gr dikkate alndnda, rencinin ihtiyacn gideren davranlar kazandrmak daha da nem tamaktadr. Ksaca, dersler, renme birimleri yle yaplanmal ki rencinin, alglad ihtiyalar ile dersin hedefleri arasndaki ilikiyi kolayca kefetmesine yardmc edebilsin. Tolman'a gre gdlenme, algsal vurgulayc olarak nem tar ve organizmann evrede dikkat edecei olaylar belirler. O halde ders, nite ya da baka bir renme birimi rencide renmeye kar istek ve ihtiya yaratmaldr. Bylece rencinin renme biriminin elerine dikkat etmesi salanabilir.
94

Tolmana gre renme trleri: Kateksis (Cathexes), edeer inanlar, alan beklentileri, alan-bili yollar, drt ayrmlar ve hareket biimleridir.

KATEKSIS (CATHEXES) Kateksis, belli drt durumlaryla belli nesneleri ilikilendirme eiliminin renilmesine iaret etmektedir. rnein, belli bir lkedeki bireyler alk drtsn belli yiyeceklerle giderebilirler. Organizma belli drt durumunda belli nesnelerden kanmay renmise, bu duruma olumsuz kateksis" denmektedir. EDEER NANLAR Tolman, bu renme trnn, fizyolojik drtlerden ok "sosyal drtlerin" doyurulmasyla, ilgili olduunu dnmektedir. Tolman 1949'da bu durumla ilgili u rnei vermektedir. Yksek not alma algs, rencinin bir mddet sevgi ve kabul edilme ihtiyacn tatmin edecektir. Hatta arkadalarna ald notlardan sz etmese bile, renci iin A almak, sevilme ve kabul edilmeye edeer olarak grlecektir.
95

Tolmana gre renme trleri

ALAN BEKLENTLER Alan beklentileri, bili haritasnn gelitirildii gibi oluturulmaktadr. Organizma, neyin neye gtreceini renir. rnein; belli bir iaret grdnde onu belli bir dier iaretin izleyeceini bekler. Bu renme trne Uyarc-Tepki (U- T) renme deil, uyarc-uyarc (U=U) renme denmiti. ALAN-BL YOLLARI Alan-bili yolu, bir problem zme stratejisi yada yaklamdr. Problem zme stratejisinde nemli olan ey, bir problemi zmede etkili olan bir stratejinin gelecekte benzer durumlarda da kullanlmasdr. Etkili alan-bili yollar yada problem zme stratejileri, bu probleme benzer dier problemlere de transfer edilir.

96

Tolmana gre renme trleri

DRT AYIRIMLARI Bu renme tr, organizmann kendi drt durumunu belirlemesini ve buna uygun tepkide bulunmasn kapsamaktadr. Organizma ihtiyacn bilmediinde, amacn belirleyemez ve sonuta da uygun davran gsteremez.
HAREKET BMLER Tolman kuramndan esas olarak fikirlerin ilikilenmesiyle ilgilenmitir. Bu nedenle hareket biimini renme, bir eksii gidermeye dnktr.

97

10.12.2012

98

10.12.2012

99