Kablolarn Yangna Dayanm ve Snflandrlmas

1. Giri
Enerji tama, haberleme ve veri iletimi gibi farkl amala kullanlan kablolar binay sinir a gibi sarar. Her cihaza en az bir kablo gider. Modern iletiim aralarnn kullanm hzla artarken, kablo tesisatlarnn alt yaps; ses, veri, video ve kablo TV, video konferans gibi bina iletiim sistemleri ve dier gvenlik uygulamalarn destekleyecek ekilde tasarlanmaktadr. Gnmzde, biliim sistemlerinin geliimi ile data kablolarnn ve cihaz saysndaki art nedeniyle enerji kablolarnn kullanm artmaktadr. Binann her tarafn bir a gibi saran bu kablolar, ayn zamanda yangnn ilerlemesi iinde uygun ortam oluturmaktadr. Sadece yanclklar nedeniyle deil, ayn zamanda gei noktalarnda kalan aklklar nedeniyle de yangn ve duman yaylmaktadr.

Prof. Dr. Abdurrahman Kl T Makina Fakltesi

Yangna dayankl kablolarn zellii alev geciktirici ve dk duman younluklu olmas, zehirli ve korozif gaz karmamasdr. Acil durum cihazlarnn enerji beslemesinin yangn durumunda kesilmemesi iin acil anons sistemi kablolar, flar ve siren kablolar, yangn pompalarn besleyen kablolar, duman egzoz fan kablolar, basnlandrma fan kablolar, acil durum asansr kablolar yangna en az 60 dakika dayankl olmaldr.

macunlar, briketler ve daha farkl malzemeler kullanlmaktadr. Bu yazda kablonun korunmasndan bahsetmeyeceiz.

Genilemesine Kablolarn Sebep Olduu Baz Yangnlar

w Dusseldorf Airport, Almanya, Nisan 1996 w Rockefeller Center, ABD, Ocak 1996 w Garly Building, Hong Kong, Kasm 1996 w Bangkok President Tower, Tayland, ubat 1997 w Credit Lyonnais Bank, Fransa, May, 1997 w Heathrow Airport, ngiltere, Aralk 1997 w Montblanc Tunnel, Fransa/ svire, Mart 1999 Gemite meydana gelen yangnlarda kablolarn yangnn genilemesinde nemli rol oynad grlmtr. Kablo galerilerinde meydana gelen yangnlarda can kayb olumutur. Kablolar yangnn balangc ve yaylmasnda potansiyel tehlike olmakla beraber gelien teknolojiyle birlikte kablo yaltm ve kablo klf malzemelerindeki gelimeler nedeniyle kablolar araclyla yangnn genilemesi azalmtr. Kablolarn yangna kar korunmas ayr bir konudur. Sarma, boyama, kaplama gibi yntemlerle kablolar yangna kar korunabilir. zellikle kablo gei aklklarn kapatmak iin harlar,

Kablo retiminde daha ok, Polivinilklorr (PVC) veya Polietilen (PE) esasl malzemeler ile halojensiz dk duman younluklu malzemeler (HFFR-LSOH Halogen Free Flame RetardantLow Smoke Zero Halogen) kullanlr. PVC ucuzdur ve kolay uygulanabilir fakat youn duman ve korozif gaz karr. Yand zaman hidroklorik asit ve karbon monoksit gibi zehirleyici gazlar ve karbondioksit gibi boucu gazlar karr. Polietilen malzeme yand zaman zehirli ve korozif gaz karmaz fakat kolay alevlenen ve youn duman karan bir malzemedir. ok hzl yand iin tercih edilmez. Alev geciktirici kablolar tutuabilir fakat zerinden alev kalktnda kendiliinden sner. HFFR (LSOHFR) kablolar zehirli ve korozif gaz yaymazlar, ancak yancdrlar. Hastanelerde, sinema ve tiyatro salonlarnda, yksek binalarda, metrolarda, hava

YANGIN ve GVENLK SAYI 120

TULUMBACI

alanlarnda halojensiz kablolar tercih edilmelidir. Bu tip kablolar acil durum cihazlarnn beslenmesinde kullanlmaz.

byklkleri 1 mm ile 400 mm arasnda deimektedir.

Kondktr Mikabant LSZH izalatr Perde LSZH Klf

Yangna dayankl kablolar ise olas bir yangn srasnda akm tama grevini belirli bir sre devam ettirmesi gereken kablolardr. Kukusuz yanmayan kablolarn duman karmas veya zehirli gaz karmas da sz konusu olmamaktadr.

2. Yangna Dayankl Kablolar

Yangn srasnda, enerjinin ve sinyallerin belirli bir sre iin karlanmasnda yangna dayankl kablolar kullanlr. Bu kablolar, yangn artlar altnda, devre ve iletiim btnln srdrr. Yangna dayankl kablolar, duman ve gaz yaymayan inorganik malzemelerden imal edilir. Can gvenliinin kablo ebekesinin dayanm sresine bal olduu, yaamsal nemi olan yerler ve acil durum cihazlar iin kullanlrlar. Ynetmeliklere gre, acil durum cihazlarnn enerji beslemesinin yangn durumunda kesilmemesi iin; kontrol modl kullanlan yangn alglama kablolar, acil anons sistemi kablolar, flar ve siren kablolar, yangn pomplarn besleyen kablolar, duman egzoz fan kablolar, basnlandrma fan kablolar, acil durum asansr kablolar yangna en az 60 dakika dayankl olmaldr. Yangna dayankl kablolarn kullanlan yaltmda farkllk gsteren temel yangn emniyet kablo tasarm mevcuttur: a) Mineral yaltm b) Mikal yaltm c) norganik (genellikle silikon esasl) polimerik yaltm. Mineral yaltml kablolarda; bakr i ksm, bakr bir klf iinde yer alan kompakt

magnezyum oksit ile erevelenmektedir. Kompakt magnezyum oksit yanmaz, duman karmaz ve 2800Cye kadar sabit kalr. Byk lde atl olduu ve mekanik adan da stabil olduu iin, ne yaltkan ne de mekanik zelliklerinde neredeyse hibir deiiklik yoktur. Dolaysyla mineral yaltml kablolar; yangn, su ve hatta kablo zerinde dorudan darbelerden etkilenmezler. Bu tr kablolar, bir veya yedi adede kadar i ksmdan oluturulabilir ve byklkleri 1.0 mmden 240 mmye kadar olabilir. Magnezyum oksit, montaj, sonlandrma ve ekleme ilemlerini byk lde basitletirmek zere rutubete direnli hale de getirebilir.
Kondktr

Magnezyum oksit yaltkan Perde ve/veya kondktr LSZH Kaplama

Silikon Esasl Kablolar, organik yaltml kablolara benzemektedir. Standart organik polimerler, bozularak yaltm salamayan karbon esasl bir kalnt brakrlar; fakat silikonesasl yaltm zldnde, gevrek, silikon oksit bazl bir kalnt brakr. Bu son derece krlgan kmr kuruduunda, bakr i ksmlar arasnda yeterli yaltm salar. Suyu emdii iin rutubete kar korunmas gereklidir, aksi takdirde elektrik arzalar meydana gelebilir. Su tecridi, i ksmlar bir yangn simlasyonu esnasnda etkilenmeyecek ince madeni bir erit ile kaplamak sureti ile salanmaktadr. Mikal yapda olduu gibi ayrca elektromanyetik tecrit de salamaktadr.

3. Yangna Dayankl Kablo Snflandrmas

Yangna dayankl kablolarla ilgili, birok Avrupa Standard ve her lkeye zg spesifik standartlar vardr. Bunlar; yangn scakl, mekanik darbenin iddeti ve noktas ile su uygulamas asndan farkllklar gstermektedir. Avrupada mineral yaltml kablolar, EN 60702ye gre test edilmektedir. Buna gre sadece 950C scaklkta saat sren bir yangn sz konusudur; ancak Kuzey Amerika Standard olan UL 2196 kapsamnda 1000C scaklkta bir frnn iine montaj gereklidir ve bu scakla ulalmasyla duvar ve zerine takl olan kabloya bir itfaiye hortumu tarafndan su sklr.
YANGIN ve GVENLK SAYI 120

Mikal kablolarda yaltm, standart bir organik polimerik yaltm ile salanmaktadr. Yangn yaltm; iletkeni, mekanik koruma salamak amac ile klflanm sabit bir cam ve mika karm malzeme ile sarmak suretiyle salanr. Bir yangn esnasnda, polimerik kaplama tahrip olur ve mika cam klf hale gelir; ortaya kan ince ancak krlgan, su geirmez, elektrik yaltm salayan kaplamadr. ksm, elektromanyetik tecriti temin edecek ekilde, ince madeni bir tabaka iinde yer almaktadr. Bu kablolar, bir ile ondokuz i ksm ihtiva etmekte olup,

TULUMBACI

ngilterede kablolarn BS 7629a ve BS 6387ye gre test edilmesi kapsamnda, deiik numuneler; saat sre ile 950Cde su pskrtlmekte, ayn zamanda kablonun mekanik salaml test edilmektedir. Avrupa Birlii test standard olan EN 50200 kapsamnda, bir su testi bulunmamaktadr. Yangna maruz kaldktan sonra kablonun mekanik salaml ile ilgili herhangi bir deerlendirme yaplmamaktadr. Kk kablolar, her trl polimerik yaltmn 250C zerindeki tm scaklklarda, testin ilk birka dakikasnda bozulurlar ve mekanik bozulma gereklemedii srece bu yeni halde kalrlar. Sonuta elde edilen yaltm higroskopik ise pskrtlen suyun miktarndan veya pskrtme sresinden bamsz olarak, su geirmez bariyer bozulana kadar, yaltm baarl olarak salanr. Dolaysyla su testinin spesifik ayrntlar, su tecrit bariyerine ihtiya olup olmadn ve ihtiya varsa mekanik salamln deerlendirme amacn tamaktadr. Avrupa Birlii Kablo Snflandrmas Avrupa Birlii Konsey direktifi olan yap malzemeleri ile ilgili 89/106/EEC direktifte elektrik tesisatlarnn yangn balatmamalar, yangna katkda bulunmamalar istenmektedir. Elektrik kablolar iin yangndan koruma sistemlerindeki ama, ana g kaynandan emniyet tesisatlarna gvenilir bir g kaynann salanmasdr. Bu nedenle, elektrik devreleri yangndan korunur veya kendine has yangn direncine sahip olan elektrik devreleri kullanlr.Yap Malzemelerinin Yangna Tepki Snflandrmasna ilikin 89/106/EEC sayl Konsey Direktifini uygulayan 2000/147/EC sayl kararn deitiren Avrupa Topluluklar Komisyonu, yap malzemelerinin yangna tepkileri iin bir snflandrma sistemi oluturmu ve kablolar iin tabloda verilen snflandrmay yapmtr. Kablolarn, madeni ksmlar ve malzemenin d bileenleri (rnein klf) hari olmak zere, tm malzeme iin birim kalori potansiyeli (PCS) deeri EN ISO 1716 Standardna gre test edilmekte ve ayet 2 MJ/kg deerinden daha kkse Aca
YANGIN ve GVENLK SAYI 120

snf kablo olarak baka bir ifadeyle yanmaz kablo olarak snflandrlmaktadr. ok zor alevlenici, zor alevlenici ve normal alevlenici olarak gruplandrlabilecek olan Bca, Cca ve Dca snflarnn testleri EN 50265-2-1 standartna gre yaplmaktadr. Kablolarda duman karma ve

damlatma zellikleri belirlenir. Damlatma ve duman karma zellikleri FIPEC20 senaryolarna gre atelemenin balangcndan itibaren 20 dakika boyunca deerlendirilir. ayet 1200 saniye iinde yanma damlacklar olumamsa d0, ayet 10 saniye iinde damlack oluturmamsa d1 snf olarak ve 10 saniyeden

Elektrik Kablolar in Yangna Tepki Performans Snflar Snf

Aca

Test metodu/ metotlar

EN ISO 1716

Snflandrma Kriteri
PCS 2,0 MJ/kg (1) FS 1.75 m ve THR1200s 10 MJ ve Peak HRR 20 kW ve FIGRA 120 Ws-1 H 425 mm FS 1.5 m; ve THR1200s 15 MJ; ve Peak HRR 30 kW; ve FIGRA 150 Ws-1 H 425 mm FS 2.0 m; ve THR1200s 30 MJ; ve Peak HRR 60 kW; ve FIGRA 300 Ws-1 H 425 mm THR1200s 70 MJ; ve Peak HRR 400 kW; ve FIGRA 1300 Ws-1 H 425 mm H 425 mm

Ek snflandrma

B1ca

FIPEC20 Scen 2 (5) EN 50265-2-1 FIPEC20 Scen 1 (5) ve EN 50265-2-1 FIPEC20 Scen 1 (5)

Duman oluumu (2, 6) ve yanma damlamalar/ tanecikleri (3) ve Asidite (4)

B2ca

Duman oluumu (2, 7) ve yanma damlamalar/ tanecikleri (3) ve Asidite (4)

Cca

ve EN 50265-2-1 FIPEC20 Scen 1 (5)

Duman oluumu (2, 7) ve yanma damlamalar/ tanecikleri (3) ve Asidite (4)

Dca

ve EN 50265-2-1 EN 50265-2-1

Duman oluumu (2, 7) ve yanma damlamalar/ tanecikleri (3) ve Asidite (4)

Eca Fca HRRsm30, kW SPRsm60, m/s Peak HRR, kW Peak SPR, m/s THR1200, MJ TSP1200, m FIGRA, W/s SMOGRA, cm/s PCS FS H FIPEC
(1) (2)

Belirlenen bir performans deeri yoktur Is Aa kma Oran, ortalama 30-s kaymaktadr. Duman Oluum Oran ortalama 60-s kaynaktadr. Test balang ve biti arasndaki azami HRRsm30. Test balang ve bitii arasndaki azami SPRsm60. Test balangcndan test sonuna kadar toplam aa kan s (HRRsm30). Test balangcndan test sonuna kadar toplam duman oluumu (HRRsm60). HRRsm30 ve zaman arasndaki katsaynn en yksek deeri olarak tanmlanan Yangn Byme Oran Endeksi, eik deerleri HRRsm30=3 kW ve THR=0.4 MJ SPRsm60 ve zaman arasndaki katsaynn 10000 ile arplm halinin en yksek deeri olarak tanmlanan Duman Art Oran Endeksi. Eik deerleri SPRsm60 0.1 m/s ve TSP = 6 m. Brt kalori deer potansiyeli Alev yaylmas (hasarl uzunluk) Alev yaylmas Elektrik kablolarnn yangn performanslar
Madeni malzemeler ve malzemenin d bileenleri (rnein klf) hari olmak zere, tm malzeme iin. s1 = TSP1200 50 m ve Peak SPR 0.25 m/s s1a = s1 ve EN 50268-2ye gre iletim %80 s1b = s1 ve EN 50268-2ye gre iletim %60 < %80 s2 = TSP1200 400 m ve Peak SPR 1.5 m/s FIPEC20 1 ve 2 iin: d0 ; 1200 s iinde herhangi bir yanma damlamalar/tanecikleri yoktur; d1 ; 1200 s iinde 10 sden uzun sren herhangi bir yanma damlamalar/tanecikleri yoktur. EN 50267-2-3: a1 = iletkenlik < 2.5 S/mm ve pH > 4.3; a2 = iletkenlik < 10 S/mm ve pH > 4.3;. Odaya hava ak 8000 800 l/dak. olarak tespit edilecektir. Snf B1ca kablolar iin belirtilen duman snf, FIPEC20 Scen 2 testinden kaynaklanmaldr. Snf B2ca, Cca, Dca kablolar iin belirtilen duman snf, FIPEC20 Scen 1 testinden kaynaklanmaldr.

(3) (4) (5) (6) (7)

10

TULUMBACI

Yangn Kablolar le lgili Standartlar Trk Standartlar

TS EN 60332-1-2 TS EN 61034-2 Yaltlm Tek letken Veya Kablo in Dey Alev Yaylmasna Kar Dayankllk Deneyi Belirtilen artlarda Yanan Kablolarn Duman Younluunun llmesi Yangn artlarnda Kablolar in Ortak Deney Metotlar- Yaltlm Bir letken veya Kablo in Dey Alev Yaylmasna Kar Dayankllk Deneyi Blm 2-1: lemler 1 kW n Karml Alev Yangn artlar Altndaki Kablolar in Ortak Deney Metotlar- Dey Olarak Monte Edilmi Demetlenmi Teller veya Kablolarda Dey Alev Yaylm Deneyi- Blm 2-3 Kablolarn Yanmas Sonucu Ortaya kan Halojen Asit Gaz Miktarnn Tayini Kablolarn Yanmas Srasnda Aa kan Gazlara Uygulanan Deney, Ph Ve letkenliin llmesi, kan Gazlarn Asitlik Derecesinin llmesi Acil Durum Emniyet Devrelerinde Kullanlan Korumasz Kk Boyutlu (20 mmden Kk apl) Kablolarn Yangna Kar Dayankllk Testi Acil Durum Emniyet Devrelerinde Kullanlan Korumasz Byk Boyutlu (20 mmden Byk apl) Enerji Ve Kumanda Kablolarnn Yangna Diren Testi Avrupa Birlii Standartlar prEN 50399-2-1 Yangn artlarnda Kablolar in Ortak Deney Metotlar Alev yaylm sresinde s ve duman retriminin llmesi - Blm 2-1: Euroclasses C ve D Yangn artlarnda Kablolar in Ortak Deney Metotlar Alev yaylm sresinde s ve duman retriminin llmesi - Blm 2-2: Euroclasses B ABD UL 910, NFPA 262 UL 1666 UL 1581-1160, CSA FT4 UL 1581, VW1 Kablolarn Yangn Perfermons (metal klfsz), ASTM E84, alev yaylm ve duman younluu. Vertical flame propagation, with cables in a shaft subject to gas burner (145 kW, 30 minutes) Dey Yangn Testi, (20kW, 20 minutes) IEC 60332-3 uyumlu Alev diren testi : IEC 60332-1 uyumlu Almanya Almanyada dier Avrupa Birlii lkelerinde olduu gibi, IEC standartlar esas alnarak hazrlanm olan EN normlar ve VDE standartlar kullanlmaktadr. ngiltere BS EN 50200 BS 8434 BS 6425 Kablolarn perfomanslar Yangn durumunda btnlkleri. Dk duman dk asidite

Kablolar in Kullanlan Alev Geciktiricileri

Alev Geciktirici
Aluminium tri hydroxide ATH Magnesium dihydrate MDH Boehmite AOH (aluminium oxide hydrates) Phosphorus alev geciktiriciler Silicon dioxide SiO2 Zinc borate Phosphate esters (eg. Tricresyl Phosphate T.C.P .) Antimony trioxide Sb2O3 Zinc oxide ZnO, Tin dioxide SnO2 Melamine cyanurate, melamine phosphate, melamine phosphate Chlorinated paraffins Tetrabromophthalate ester Ammonium polyphosphate APP Deca-BDE and decabromodiphenyl ethane) PVC Polyamides Polypropylene Synergist with ATH PVC Rubber PVC

Polimerler
Dk younlu polyethylene LDPE Ethyl vinyl acetate Polyolefins Kablolar iin yangn geciktirici kaplama olarak

TS EN 50265-2-1

TS EN 50266-2-3

TS EN 50267-2-1 TS EN 50267-2-2

TS EN 50200

PVC PVC Elastomer Polyolefins Various polymers

TS EN 50362

Linkler
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Fire performance of data communication cables http://www.datacable.org/issues/fire.pdf Cabling: What You Dont Know Can Kill You., S. Saunders, Data Communications Magazine 5 July 2006 http://www.wireville.com/news/Cabling%20Can%20Kill%20You.html Norwich Union Risk Services Ref No 2009 (v3) March 2005, Cable Fires in Hidden Voids http://www.nurs.co.uk/pdf/hardfacts/fire/2009cablefiresinhiddenvoids-v3.pdf G. Stanitis, F. Dohman, Ausimont USA Inc, A history of plenum cable fire safety issues http://www.wireville.com/news/news01.html Cable Fire Research Association, USA: http://www.cablefireresearch.org/ Fire performance of data communication cables http://www.datacable.org/issues/fire.pdf FIPEC web pages and final report: http://www.sp.se/fire/Eng/Reaction/ Fipec.htm European Association of Flame Retardant Olefinic Cable Compounds (FROCC) www.frocc.org Proposed (2005) revised CE classification criteria for cable fire performance: http://ec.europa.eu/enterprise/tbt/tbt_repository/EEC92_EN_1_1. doc The Hidden Fire Risk Electrical Cables, T. Botha, http://www.fire-eng. co.za/cable-fires.pdf National Research Council of Canada, NRCC-47360 Full-scale fire tests for cables in plenums, G.Lougheed, C. McCartney, M. KanabusKaminska, http://irc.nrc-cnrc.gc.ca/fr/smbe/cable_e.html More than 20 billion metres of combustible cable have been installed in the USA over the last 20 years,see http://www.cablefireresearch.org/ cabling/proliferation.asp National Research Council of Canada, NRCC-45133 Initial investigations on plenum cable fires, G.Lougheed, C. McCartney, M. KanabusKaminska, http://irc.nrccnrc.gc.ca/fr/smbe/cable_e.html

prEN 50399-2-2

daha nce damlack oluturmusa d2 snf olarak iaretlenmektedir. Kablolarn duman retme miktar s1 ve s2 ile belirtilmektedir. Test balangcndan test sonuna kadar toplam duman oluumu TPS1200 deeri 50 mden kk ise s1, 400 mden kk ise s2 olarak snflandrlmaktadr. Dier taraftan kablolarn yangna dayanm
YANGIN ve GVENLK SAYI 120

sresine standart scaklk/zaman erisine gre dayanm srelerini, EN 13501-3 standart, elektrik, fiber optik kablolar ve aksesuarlar iin snflandrmay P15, P30, P60 ve P90 olarak verilmektedir. Kk apl g veya sinyal kablolar ya da sistemleri (<20 mm ap ve iletken kesit alan 2,5 mm olanlar) iin ise snflandr-

may PH15, PH30, PH60 ve PH90 eklinde yapmaktadr. Bu ekilde snflandrmalar uygulamada tam olarak oturmamasna ramen yakn gelecekte kablo snflandrmasnn bu ekilde yaplaca kukusuzdur. Bu snflandrma Avrupa Birlii lkelerinde yerletike bizim lkemizde de kullanlmaya balanacaktr.

12