Tbbi Biyoloji

2. Prokaryotik, karyotik Hcre

Doada organizasyon ekli bakmnda temel olarak iki farkl hcre tipi: Protosit ve sit ayrt edilmektedir. Bakteriler ve Mavi-Yeil algler protosit yapda olup Prokaryotlar olarak tanmlanmaktadr.

Bakteri: Escherichia coli

Mavi yeil algler

Prokaryot ve karyot arasndaki nemli farklar.

Prokaryot Prokaryot Hcre Tipi Protosit karyot
karyot

sit

ekirdek

ekirdee edeer Nkleoid

ift katl hcre zar ile evrelenmi hcre ekirdei. Birden fazla kromozom, mitoz E.R. Olmas nedeniyle ok blmelere ayrlm. Mitokondri , diktiyozom gibi karakteristik hcre organelleri var. 103-105

Sitoplazma

Endoplazmik retikulum yok ok az blmelere ayrlm Karakteristik hcre organelleri yok

Hacim ( m3)

1-30

PROKARYOTLAR Prokaryotlar ekirdek zar tamadklarndan bunlara ekirdeksiz hcreler denir. Virsleri prokaryotlar ad altnda incelemekle birlikte onlarn gerekte bir hcre olmadklarn UNUTMAMALIYIZ.

1-Virsler Elektron mikroskobu bileiklerdir. ile grlebilen organik

Virsler organizma deildir. Virsler ancak; Bakteri Bitki Hayvan hcrelerinde oalrlar.

Virsler BLNEREK oalmazlar. Ancak hcre iinde replikasyon olay ile oalrlar. Virsler ancak yaad canlnn metabolizmasndan faydalanarak yaarlar. Virsler, RNA veya DNA nkleik asidi ve onu evreleyen bir protein klftan oluur.

 Protein klfa KAPSD ad verilir.

Baz kapsidlerin yapsnda birden fazla polipeptidden oluan yapsal niteler vardr.

Kapsidi oluturan her bir yapsal niteye KAPSOMER ad verilir. Nkleik asit ve kapsidin oluturduu komplekse ise NKLEOKAPSD ad verilir.

Baz virsler sadece kapsid ihtiva ederler, bunlara plak virsler ad verilir. Bazlar ise kapsidin dnda hcre zar yapsna benzeyen ve VRAL ZARF ad verilen yap tarlar.

Bunlara zarfl virsler ad verilir.

Viral zarf oluurken virs, kendine zg ve glikoprotein yapdaki PEPLOMER sentezleyerek bunlarn viral zarf oluumuna katlmasn salar.
plak virsler redikleri hcreden, o hcrenin erimesi (OTOLZ) ile, Zarfl virsler ise hcre tomurcuklanma ile olgunlarlar. membranndan

Virsler kapsid yaplarna gre gruba ayrlmtr. 1-Kbik simetrili virsler (Adenovirs, polyomavirs) 2- Heliks simetrili virsler (Ttn mozaik virs)

3- Kompleks (karmak) yapl virsler (pox grubu virsler)

Virsn hastalk yapan ksm nkleik asit zinciridir. Virslerin aplar 20-400 nanometre arasndadr. 37.000 virs ancak bir bakteri kadar olabilir.

Virsler deneysel olarak tavuk embriyosuna enjekte edilerek oaltlabilirler.

Virsler yaadklar organizmalara gre gruba ayrlrlar. A-Bitki virsleri Yalnz RNA tarlar.

B-Hayvan ve nsan virsleri Bunlarn nkleik asitleri RNA veya DNA olabilir.
C-Bakteri virsleri

B-Hayvan ve nsan virsleri 1-Nkleik asidi RNA olan virsler: Grip, ocuk felci, kzamk, kzamkk, kabakulak, kuduz, AIDS hastal virsleridir.

Bunlardan AIDS zararlsdr.

hastal virs son yllarn en

AIDS hastalnn etkeni Immundeficiency Virus-I)

HIV-I

(Human

AIDS hastaln yapan bu virsn nkleik asidi ift zincirli RNA dr. Bu virs vcuda girince immn sistemin antikor yapmna engel olur.

Antikorlarn spesifik etkisini yok eder.

Bunun sonucunda immn sistem grevini yapamadndan vcut hastala yenik der.

2-Nkleik asidi DNA olan virsler: Bunlarn bir ksm viral zarf tar bir ksm tamaz. DNAs ift iplikli ve viral zarf tayanlara rnek; Herpes simplex (uuk virs), Herpes zoster (suiei virs) Poxvirs (iek hastal)

2-Nkleik asidi DNA olan virsler: Viral zarf tamayanlara rnek; Papovavirs (servikal kanserlere neden olur)

Adenovirs (st solunum yollar enfeksiyonuna neden olur)

Parvovirs (anemiye neden olur) verebiliriz.

C-Bakteri Virsleri (Bakterifaj= Faj Virsleri) ve dier mikroorganizma virsleri: Bakteriofaj bakteri yiyen anlamna gelmektedir. Her bakteri trnn kendine zg bakteriofaji vardr. Bakteriofajlarn da nkleik asidleri tek tip olup ya DNA veya RNA olabilir.

2- Riketsiyalar (Rickettsiae) Baz ynleri ile virslere baz ynleri ile bakterilere benzerler. Hcre iinde zorunlu parazit yaarlar. Hcre dnda metabolizmalarn srdremezler. Nkleik asidleri RNA veya DNA dr.

2- Riketsiyalar (Rickettsiae) Riketsiyalar bit, pire ve kenelerin sindirim sisteminde yaarlar fakat kan emicilerin insan kann emmesi srasnda insana geen riketsiyalar oalarak hastala neden olurlar. Bitlerle insan kan dolamna tanan tifs (lekeli humma) gibi hastalklar yapan 50 eit riketsiya vardr.

A yapm iin gerekli riketsiyalar, yumurta geliimini srdren civciv embriyosunda retilir.

Rickettsia rickettsii

3- Bakteriler: Bakterilerin boyu 0.5- 10 mikron, ap 0.2-1 mikron arasnda deiir. Bakterilerin yaps birka blmde incelenebilir. Hcre eperi: eperin yaps onun boyaya kar olan zelliklerini ortaya karr.

rnein gram boyasyla boyanan bakteriler boya kabul etmelerine gre Gram pozitif (+) ve Gram negatif (-) bakteri gruplar olarak ayrlabilir.

Gram pozitif (+) bakteriler: Bunlarn eperi gram boyasyla mavi ve mora boyanr.

Gram negatif (-) bakteriler: Bunlarn eperi gram boyasyla pembeye boyanr.

Hcre zar; eperin altnda bulunan ve sitoplazmay saran hcre zarnn en nemli zellii yar-geirgen olmasdr.

Bakterilerin enzim sistemlerinin bir ou bu zarda yerlemitir.

Bu zar karyotik hcrelerdeki mitokondrilere benzer grev yapar.

Sitoplazma: bakteri sitoplazmas homojen bir yapya sahiptir.

Ribozomlar: bakterilerin protein sentezi merkezi ribozomlardr.

Bakteri proteinlerinin %80 den fazlas ribozomlarda

bulunur.

Bakteri nkleusu:

Nkleus zar olmadndan belirgin bir ekirdek grnmez. Bakterilerin kromozomlar ember eklinde DNA ift sarmalndan yaplmtr.

Bakteri DNA s mezozomlara tutunmu olarak

bulunur.

Mezozomlar

(bakterilerde

grlen

borucuk

sistemlerinin ve hcre zarnn eldiven biiminde hcre iine doru girmesinden oluan yaplardr).

Bakterilerden elde edilen preparatlarda DNA dan baka az miktarda RNA, RNA polimeraz enzimi ve baz proteinler tespit edilmitir.

Bakterilerin oalmas: Amitoz blnmeyle hzl biimde olur.

Uygun bir ortamda 20 dakikada blnebilirler. 6 saatte bir bakteriden 250.000 bakteri oluabilir.

Ortamda besin yokluu ve metabolizma artklarnn

birikmesi oalmay durdurur.

Bakterilerin oalmas:

Bakteriler amitoz dnda az da olsa konjugasyon eklinde bir eit eeyli reme yaparlar.

Bakteriler kt artlarda spor meydana getirirler.

Spor oluurken hcre bzlr. Eski hcre zarnn iinde yuvarlaklar. erde daha kaln bir eper salglar.

Koullar dzelince eski haline dner.

arbon

hastaln

yapan

Bacillus

anthracis

sporlarnn 30 yl bekledikten sonra yeniden normal duruma getikleri saptanmtr.

Bakteri metabolizmas:

ok az ototrof olup ortamdaki basit inorganik maddelerden kemosentez yoluyla organik madde sentezlerler.

Dierleri saprofit olup l bitki ve hayvanlarn vcutlarnda yada onlarn rettii organik maddeler ile beslenir.

Bakteri metabolizmas: Bir ksm parazit olarak beslenir. Parazit olanlarn bazlar hastalk yaptndan patojen bakterilerdir.

Bunlar kardklar toksinlerle vcutta belli dokularn

harabiyetine sebep olurlar.

Bakterilerin bir ksm aerobik olup havann serbest oksijenini alrlar.

Bir ksm anaerobik olup fermantatif solunum yapar alkol, laktik asit, sirke asidi gibi maddeleri retirler.

Bylece sadece oksijensiz ortamda yaayanlara obligat anaeroblar denir.

Bu tip bakteriler oksijenli ortama tanrsa lrler.

Fakltatif anaeroblar vardr ki hem oksijenli hem

oksijensiz ortamda normal faaliyetlerini srdrrler.

Karbonhidratlarn fermantasyon.

anaerobik

yolla

yklmasna

Protein

ve

amino

asitlerin

anaerobik

yolla

yklmasna ptrifikasyon (rme) denir.

rme sonucu ortaya kan kokular rmeyle

oluan azot ve kkrt bileiklerinden dolaydr.

Bakteriler beslenme durumlarna gre 1 -rkl bakteriler ryen organizmalarda aa kan azot ve karbon bileiklerini ayrtrarak N, C devrini tamamlar.

2- parazit bakteriler

Apatojen veya patojen olabilir. Dier canl zerinde

yaarlar.

3-Faydal bakteriler N depo etme, selllozu sindirme, mayalanmay salama gibi faydal zelliklere sahiptir.

4- Ortak yaayan bakteriler Barsakta yaayan bakteriler..

Bakteriler ekillerine gre 1- Yuvarlak ekilli bakteriler (Coccuslar) Tek yuvarlak monokok, ikili olanlar diplokok, zincir eklinde olanlar streptokok, zm salkm eklinde olanlar stafilokok adn alrlar.

Bunlardan Neisseria gonorrhoe bir diplokok olup bel souklu hastal yapar.

Streptococcus equi ve streptococcus pyogenes ylanck, lousa atei ve septisemi (sepsis) gibi hastalklar yaparlar.

Staphylococcus

aureus

ve

staphylococcus

epidermidis trleri parmaklarda dolama, gzde arpack ve gz iltihab gibi hastalklar yapar

2- ubuk eklinde bakteriler Genel yaplar ubuk eklindedir. arbon hastal yapan Bacillus anthraciste ise ubuklar u uca birlemi olarak bulunur. Bacilluslar difteri (Corynebacterium diphteria) Tifo (Salmonella typhumurium) Tberkuloz (Mycobacterium tuberculosis) Czzam (Mycobacterium lebrae) gibi hastalklar yaparlar.

Bunlardan Salmonella typhumurium tifodan baka ar gda zehirlenmesine de neden olur.

3- Spiral veya kvrk bakteriler Bunlarn flagelleri bakterinin ya bir ucunda veya her iki ucunda bulunur. Burgu eklinde olan Spirillumlar; ou saprofittir. nsana zararl olan ve frengi hastal yapan Treponema pallidumun yannda di kirinde yaayan Spirillum volutans gibi zararsz tipleri de vardr.

Virgl eklinde olan Spirillumlar;

Kolera hastaln yapan Vibrio cholerae bakterisi verilebilir.

4. Mavi Yeil Algler (Cyanophyta)

ekirdek zar tamayan prokaryotik canllardr. Tek hcreli, koloni ve ok hcreli ekilleri vardr.

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR)

Ncleus zar tayan hcrelerdir.

Nkleus ift zarldr.

Hcrenin metabolik olaylar sitoplazmada

DNA ile ilgili olaylar nkleusta gemektedir.

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR)

Sitoplazmada tm metabolik olaylarn yapld deiik organeller ve hcre iskeleti yer almaktadr.

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR)

1-Hcrenin ekli: Hcrenin ekli yapt ie ve bulunduu yere gre

deiiyor.

Doku hcreleri basn altnda yass, bu etkiler yok ise

kbik veya silindirik olabilir.

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR) 2-Hcrenin Bykl Hcreler ok deiik boyutta olabilir.

nsan ovumu 200 mikron apnda olduu halde balk yumurtas 5 mm kadardr.
nsan eritrositleri 7.5 mikrondur

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR)

nsan beyin hcreleri 4-5 mikron iken baz nronlar 15-70 mm dir.

Hcre bykl vcut bykl ile ilikili deildir.

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR)

Fil ve farenin bbrek hcreleri ayn byklkte olup organizmann irilii hcre saysnn fazlalna gre deiir.

3-Hcre Says, Rengi ve Viskozitesi

Yetikin bir insanda hcre says vcut byklne gre deiir. Btn omurgal hayvanlarda ve insanda baz organlarn rnein; merkezi sinir sistemi, retina, lens

kristali ve korti organnn hcre says sabittir ve

sonrada oalmaz sadece hacimce artar.

KARYOTK HCRELER (KARYOTLAR) 3-Hcre Says, Rengi ve Viskozitesi Hcreler ounlukla renksizdir. Fakat baz hcreler sitoplazmalarndaki pigment eidine gre farkl renklerde grlr. Hcrenin kvam tad su ve kolloid maddelerden ileri gelir. Yaplarnda keratin ve kitin maddeleri biriktiren hcreler serttir.