BLGNN ARKEOLOJS

Arkeoloji szcnn, Foucaultya gre bir eyi nceden dnp bildirme gibi bir ilevi yoktur; sadece ifadenin vo arivin dzeyini, ifade dzenlerini ve pozitiflikleri gsterir; oluum kurallarn, tarihsel a priori oyuna sokar. Foucault ile birlikte sreksizlik kavramnn tarihsel disiplinlerde nemli bir yer tuttuu kabul edilir. Bilginin Arkeolojisi tarafndan ne srlm olan teorik problemler sreksizlik, kopma, eik, snr, seri, dnm kavramlar oyunun betimlenmesi konusunda ortaya karlar. Bilginin Arkeolojisinde sylemsel oluumlar ve ifadeler hakknda gelitirilmi olan genel teorinin Kliniin Douunun nsznde yntemle ilgili olarak sorulmu bir soruya verilmi yant olduu sylenebilir. Dnce alanlarnn varl, eer dnce kurulmu ise, dnce kurulmu ise, dnce alanlarnn kopukluunu da ierir diyen Marietuye gre Foucaut'un Bilginin Arkeolojisinde gstermeye alt ey, dilin blgesi, arivin anlam ya da sylenmi olan eylerin alndr. Arkeolojinin sylemleri arivin iinde zellemi pratikler olarak betimlediini syleyen Foucault sylemsel oluumlarn ve ifadelerin bir kez batan baa katedilmi alan, onlarn bir kez tasarlanm genel teorileri ve mmkn uygulama alanlar hakknda yaplm zmlemeye arkeoloji adn vermektedir. Birey Yaynclk : 52 Felsefe Serisi; 8 Kitabn zgn ad : L'archeologie du savoir Yayn Ynetmeni: Mahmut Balc Dizgi-Mizanpaj Genel Tasarm Kapak Bask Cilt ISBN 1. Bask z Grafik Ziya Ofset stanbul Mcellit 975 - 8257-41 - 2 Kasm - 1999 Birey Yaynclk Yerebatan cad. ataleme sok. retmen han No:29/17 Caalolu / stanbul Michel FOUCAULT Bilginin Arkeolojisi Franszca Aslndan eviren Veli Urhan

indekiler
BLGNN ARKEOLOJS................................................................................................................................................................................ 1 indekiler .................................................................................................................................................................................................... 2 SUNU ........................................................................................................................................................................................................... 3 GR ............................................................................................................................................................................................................. 5 SYLEMSEL DZENLER ............................................................................................................................................................................. 14 Sylemin Birlikleri ................................................................................................................................................................................ 14 Sylemsel Oluumlar ............................................................................................................................................................................ 19 Nesnelerin Olumas............................................................................................................................................................................. 24 fade Biimlerinin Olumas ................................................................................................................................................................ 30 Kavramlarn Olumas .......................................................................................................................................................................... 32 Stratejilerin Olumas .......................................................................................................................................................................... 36 aretler ve Sonular ............................................................................................................................................................................ 40 FADE VE ARV.......................................................................................................................................................................................... 44 fadeyi Tanmlamak.............................................................................................................................................................................. 44 fadenin levi........................................................................................................................................................................................ 48 fadelerin Betimlenmesi ...................................................................................................................................................................... 59 Seyreklik, Dardalk, Ylm ............................................................................................................................................................ 65 Tarihsel Apriori ve Ariv ...................................................................................................................................................................... 70 ARKEOLOJK BETMLEME .......................................................................................................................................................................... 73 Arkeoloji ve Dncelerin Tarihi........................................................................................................................................................ 73 zgn Olan Ve Dzenlenmi Olan...................................................................................................................................................... 76 Uyumazlklar ........................................................................................................................................................................................ 81 Karlatrmal Olgular ......................................................................................................................................................................... 85 Deiim ve Dnmler ....................................................................................................................................................................... 89 BLM ve BLG............................................................................................................................................................................................ 96 a) Pozitiflikler, disiplinler, bilimler. ................................................................................................................................................. 96 b) Bilgi .................................................................................................................................................................................................... 98 c) Bilgi ve ideoloji ...............................................................................................................................................................................100 d) Farkl eikler ve kronolojileri .......................................................................................................................................................101 e) Bilimlerin farkl tarih tipleri .........................................................................................................................................................103 f) Baka arkeolojiler. ..........................................................................................................................................................................105 SONU........................................................................................................................................................................................................106

SUNU
Bat'da felsefe teden beri bilginin kayna konusuyla ilgili olarak temelde birbirlerinden farkl olan iki ayr kanalda devam edip gelmitir: Ada'da empirizm, Kta'da rasyonalizm. Yirminci yzylda da buna benzer bir biimde, Ada'da Russell, Wittgenstein, Ayer, Ryle, Austin ve Quine gibi dnrler tarafndan empirizmden beslenerek gerekletirilen felsefe zmleyici bir dil felsefesi niteliini tarken; Kta'da, yani Almanya ve Fransa'da daha ok teoriye, tarihe ve edebiyata ynelmek suretiyle farkl bir yol izlemitir. Kta Avrupasnda ada felsefenin balatclar olarak Almanya'da Edmund Husserl'in, Fransa'da Henri Bergon'un ad anlabilir. Bergson'dan sonra Jean-Paul Sartre'da son derece edeb bir sluba kavumu olan Fransz felsefesi, parlak edeb hnerlerinin yan sra, Ada'da egemen olan zmsel disiplinden uzak bir zgrlkle teori kurma zelliine sahipti. te Foucault zmleyici felsefenin katlndan ve skclndan ziyade Bergson'un ve Nietzsche'nin felsef slubundan gelen canll ileyen bu gelenein iinde yer almaktadr. Tarihe ynelerek irdeleyici bir gzle Bat'nn gemiinde yer alan "delilie kar toplumsal davranlarn evrimi", "modernizm ncesi tbbn tarihi", "biyoloji", "dilbilim" ve "ekonominin kavramsal kkleri" gibi byleyici ve dokunulmam baz alanlara el atan Foucault karmak ve anlalmas g entellektel bir kiilie sahiptir1. Rnesansn balangcndan bu yana, Bat dncesinin byk dnemini gsteren bilgi sistemlerini birbirinden ayrmaya ve onlar betimlemeye alm olan Foucault bu dnemlere Rnesans, Klasik a ve Modern a adn vermitir2.almalarnn hemen hemen tamamn Rnesans dncesiyle ada dnce arasnda snrlam olmakla birlikte, o derinlemesine olan aratrmalarm zellikle Klasik a (1660-1800) ve Modern ada (1800-1950) bilginin ve bilimin oluumu zerinde younlatrmtr. Foucault'nun kendine zg terminolojisinin en nemli kavramlarndan birisi olan bilgi (savoir) her tr bilgiyi iinde barndracak genilie ve derinlie sahiptir. Dilimizde karl kazbilim olan arkeoloji daha ok Tarih'in, gemiten imdiye uzanan bir zaman dilimi ierisinde olmu bitmi olan eylerle ilgili bilgiyi olutururken, bir aratrma yntemi ve arac olarak bavurduu yardmc bilim konumundadr. Bir Dnce Sistemleri Tarihisi olan Foucault da arkeolojiye bir yntem olarak bavurmaktadr. Fakat onun hem tarihe hem de arkeolojiye ykledii anlam, sz konusu terimlerin geleneksel olan anlamlarndan ok farkldr. nk, Deliliin Tarihinden Cinselliin Tarihine kadar uzanan yirmi ksur yllk bir sre iinde ada kltrdeki baz uygulamalar tarihsel bir perspektif iine oturtarak, bunlarn kavramsal temellerini bulmak niyetinde olduunu syleyen Foucault, esas amacnn "imdinin tarihi"ni yazmak olduunu belirtmi ve kendisi hakknda, "imdinin tarihisi" deyimini B. -H.Levy ile yapm olduu bir mlakatta kullanmtr. (LeNouel Observateur, 644, mars 1977)3. (1) J-G. Merquior, Foucault ou le nihilisme de la chaire, PUF, 1986, s. I I . ( 2 ) H . Dreyfus et P . Rabinow, Michel Foucault, Gallimard, 1984, s. 37. ( 3 ) J . G . Merquior, Foucault, s. 1 4 . Ne bir medeniyet tarafndan koruma altna alnm olan metinlerin tamamna ne de bu medeniyetin ykmndan kurtarlabilmi olan kalntlarn btnne deil de, bir kltr ierisinde ifadelerin ortaya kn ve yok oluunu, olaylarn ve eylerin srekliliklerini, paradoksal varolularn belirleyen kurallar oyununa ariv4 adn veren Foucault, Bilginin Arkeolojisyle bir dnce tarihisi olarak bilginin iinde her biri ayr bir ifadeler btn olan sylemsel oluumlar, pozitiflikleri, ifadeleri, bunlarn oluum koullarn, zel bir alam ortaya karmaya5 almakta, yani bir ariv aratrmas yapmaktadr. Foucault'nun, ne otonom ne de kendi kendine yeterli olduklarn; snrl bir blgenin ok kk bir parasn bulup ortaya karlmasnn sz konusu olduu her defasnda birbirlerinden destek almalarnn gerektiini syledii; Deliliin Tarihinin, Kliniin Douunun, Kelimeler ve eylerin problematii yukarda dile getirildii gibidir6. Deliliin Tarihinin Michel Serres tarafndan "psikiyatrinin arkeolojisi"7 olarak nitelendirilmesine, Kliniin Douunun alt balnn "Tbb Anlayn Bir Arkeolojisi"8, Kelimeler ve eylerin alt balnn "insan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi" ve bu kitabn da nceki adnn "yapsalcln Arkeolojisi"9 eklinde olduuna

bakarak onun arkeolojik incelemesinin bir btnlk oluturduu sylenebilir. Kelimeler ve eylerden soma yaynlanm olan Bilginin Arkeolojisi, Foucault'nun aratrmalarnda bavurduu yntemin ilkelerinin tespit edilmesi, snrlarnn gsterilmesidir bir bakma. nk o arkeolojinin ne bir bilim ne de gelecek bir bilimin ilk temelleri olarak sunulamayacam aka sylemektedir10. Bilginin arkeolojisi bir yntem; bir an sylemlerinin normatifliini, bilginin normalleme biimlerini ve oluum kurallarn inceleyen sk bir yntemdir; ama bir bilim deildir11. ( 4 ) M . Foucault, Dits et Ecrits, 1, Gallimard, 1968, s. 708. ( 5 ) M . Foucault, L'archeologie d savoir, Gallimard, 1969, s. 270. ( 6 ) M . Foucault, DE, s. 708. ( 7 ) J. G . Merguior, Foucault, s. 25. ( 8 ) D . Eribon, Michel Foucault, Flammarion,1991, s. 178. ( 9 ) H D et P R , M F , s. 37. ( 1 0 ) M . Foucault, AS, s. 269. Arkeoloji Tarih, Bilgi kuram, Sosyoloji ve Tarihsel Psikoloji gibi bilimlerin yntemlerini snrlamakla etkili olan geni bir yntemdir12. Arkeolojinin bu disiplinlerle kartrlmamas gerekir, nk o konusunu ad geen disiplinlerin zgn alanlarnn stnde tuttuundan ve kendini hepsinin en pozitif tarihsel yntemi kabul ettiinden onlarn tmn aar13. Arkeoloji szcnn, Foucault'ya gre bir eyi nceden dnp bildirme gibi bir ilevi yoktur; o sadece ifadenin ve arivin dzeyini, ifade dzenlerini ve pozitiflikleri gsterir; oluum kurallarn, arkeolojik treme kurallarn, tarihsel a priori kurallar oyuna sokar14. Foucault ile birlikte sreksizlik kavramnn tarihsel disiplinlerde nemli bir yer tuttuu kabul edilir15. Bilginin Arkeolojisi tarafndan ne srlm olan teorik problemler sreksizlik, kopma, eik, snr, seri, dnm kavramlar oyununun betimlenmesi konusunda ortaya karlar16. Bilginin Arkeolojisinde sylemsel oluumlar ve ifadeler hakknda gelitirilmi olan genel teorinin Kliniin Douunun nsznde yntemle ilgili olarak sorulmu bir soruya verilmi yant olduu sylenebilir17. Dnce alanlarnn varl, eer dnce kurulmu ise, dnce alanlarnn kopukluunu da ierir diyen Marietti'ye gre Foucault'nun Bilginin Arkeolojisinde gstermeye alt ey, dilin blgesi, arivin anlam ya da sylenmi olan eylerin alandr18. ( 1 1 ) AK. Madeni, M F , s. 5 . ( 1 2 ) A K . Marietti, M F , s . 5 . ( 1 3 ) A K . Marietti, M F , s. 5 ( 1 4 ) M . Foucault, AS, s. 269. ( 1 5 ) A K . Marietti, M F , s . 23; M . Foucault, A S , s. 16. ( 1 6 ) A K . Marietti, M F , s . 2 4 ; M . Foucault, A S , s. 3 1 . ( 1 7 ) A K . Marietti, M F , s . 1 4 9 ; Sz konusu soru iin b k z . M . Foucault, Naissance de la clinigue, P U F , 1988, s . V I I . Arkeolojinin sylemleri arivin iinde zellemi pratikler olarak betimlediini19 syleyen Foucault sylemsel oluumlarn ve ifadelerin bir kez batan baa kat edilmi alam, onlarn bir kez tasarlanm genel teorileri ve mmkn uygulama alanlar hakknda yaplm zmlemeye arkeoloji adn vermektedir. Kitabn ierii ile ilgili olarak btn bu sylediklerimizden sonra, eviri hakknda da sylenmesi gereken baz eyler olduunu dnyorum. Elinizde bulunan eseri evirirken Franszca asl metninin Trkeye aktarlmas kolay olmayan bir metin olduunun bilinci iindeydik. Sz konusu zorluun kendilerinden kaynakland bir ka noktaya iaret edilebilir. Bu noktalardan bize gre belki de en nde geleni, Foucault'nun

eserlerinin hemen hemen tmnn ke talarn oluturduunu syleyebileceimiz, yukarda bir ksmna iaret edilmi olan, kendine zg bir kavram daarcn kullanm olmasdr. Onun, sz konusu kavram daarcnda yer alan temel kavramlara ykledii anlamlar yakalanabildii lde ancak metinlerinde anlatmak istedii anlamn iine nfuz etme olana vardr. Metinlerinin anlalmasn ve anlalm olan anlamn bir baka dilde ifade edilmesini zorlatran noktalardan biri de, Foucault'nun uzun ve etrefilli cmlelerden oluan bir anlatm biimini tercih etmi olmasdr. Sz edilen bu zorluklara, Trkeye evirisi yaplm bulunan asl metne egemen olan temel kavramlarn Trkede onlar gerei gibi ifade etmeye yetecek karlklarn bulmakta ekilen skntnn da eklenmesi gerekir. Bu durum karsnda, yaplm olan evirinin ok iddial bir eviri olmasn beklemenin ne lde doru olaca apak ortada grnmektedir. ( 1 8 ) A K . Marietti, M F , s . 2 2 . ( 1 9 ) M . Foucault, AS. s . 173. ( 2 0 ) M . Foucault, AS. s . 177. unu sylemek istiyorum: bu eser Trkeye evirilirken, Foucault'nun temel kavramlarnn anlamlarn bizim kavray gcmzn yettii ve Trke'nin de onlar ifade etmeye elverdii lde, asl metnin kurgusuna da mmkn olduu kadar sadk kalarak, dilimize aktarmaya zen gsterdik. Tm eksiklikleriyle birlikte bu evirinin felsefe kltrmze bir katk salayacan umuyoruz. Veli URHAN ZMR-1999

GR Tarihilerin dikkatinin, tercihen, beklenmedik siyas olaylar ve onlarn epizodlar altnda, byle uzun
dnemlere evrildii gnmzden on yl kadar nce, onlar istikrarl ve bozulmas zor dengeleri, tersine evrilemez sreleri, , devamllk arz eden dzenlemeleri, en yksek noktasna ulaan ve yzyllk devamllklardan soma tersine dnme eilimi gsteren fenomenleri, ylma hareketlerini ve ar doygunluklar, geleneksel anlatlarn karklnn btn bir olaylar tabakas ile stn rtm bulunduu hareketsiz ve sessiz byk platformlar gn yzne karmaya alyorlard. Bu zmlemeyi yrtmek iin, tarihiler, bir lde biimlendirdikleri bir lde de hazr bulduklar aralar kullanrlar: ekonomik gelime modellerini, mbadele aklarnn niceliksel zmlemesini, demografik ilerleme ve gerilemelerin profillerini, iklimin ve onun deimelerinin incelenmesini, sosyolojik devamllklarn ortaya karlmasn, teknik dzenlemelerin, onlarn dalma ve direnmelerinin betimlemesini. Bu aralar, tarihin alan iinde, onlara, eitli tortul tabakalar birbirinden ayrmak olanan verdi; o gne kadar aratrma konusu olmu olan izgisel ard arda gelilerin yerine imdi bir derinlemesine dallar oyunu geirilmitir. Siyasal hareketlilikten "madd medeniyet"e zg yavalamalara, zmleme dzeyleri eitlilik gsterir: her birinin kendine zg kopukluklar vardr, her biri ancak kendine ait olan bir paray iine alr; ve daha derin platformlara doru inildii lde kopukluklar giderek genilik kazanr. Ynetimlerin, savalarn ve ktlklarn altst ettii tarihin gerisinde, ilk bakta hemen hemen hareketsiz grnen tarihler, -zayflamaya eilimli tarihler-oluur: deniz yollar tarihi, budayn ya da altn madenlerinin tarihi, kurakln ve sulamann tarihi, almak ekiminin tarihi, alk ve oalma arasnda insan tr tarafndan elde edilmi olan dengenin tarihi. Geleneksel zmlemenin eski sorular (Uyumsuz olaylar arasnda hangi iliki kurulabilir? Onlar arasnda zorunlu bir sra nasl gerekleebilir? Onlar aan srekliliin ya da oluturmakla sona erdirdikleri btnln anlam nedir? Bir tamlk tanmlanabilir mi ya da ard arda gelileri yeniden kurmakla yetinmek mi gerekir?) nn yerini bundan byle baka tip sorular almtr: Hangi tabakalar birbirinden ayrmak gerekir? Hangi tip serileri kurmak gerekir? Onlardan her biri iin hangi

dnemletirme ltlerini benimsemek gerekir? Hangi ilikiler sistemi ( hiyerari, egemenlik, kat kat sralama, tek anlaml belirleme, evrimsel sebeplilik) batan baa tasvir edilebilir? Hangi seriler serisi kurulabilir? Farkl olay dizileri hangi tablo iinde, geni lde, belirlenebilir? Yaklak ayn dnemde oysa, fikirlerin, bilimlerin, felsefenin, dncenin, edebiyatn (onlarn zellikleri bir an iin ihmal edilmi olabilir) tarihi adn verdiimiz bu disiplinlerde, balklarna ramen, byk ksmyla tarihilerin almalarnn ve yntemlerinin dnda kalan bu disiplinlerde, dikkat aksine "alar" ya da "yzyllar" olarak betimlenen geni birliklerden, kopma fenomenlerine doru yneldi. Dncenin byk sreklilikleri altnda, kollektif bir ruhun ya da zihniyetin kaim ve tekdze grnleri altnda, balangcndan itibaren varolmaya ve tamamlanmaya alan bir bilimin kararl oluumu altnda, bir trn, bir biimin, bir disiplinin, teorik bir aktivitenin srar altnda imdi kopmalarn etkisini bulup ortaya karmaya alyoruz. Statleri ve doalar ok eitli olan kopmalar. G.Bachelard tarafndan betimlenmi olan bilgi-kuramsal aklar ve eikler, onlar bilgilerin belirsiz bir ynn geici bir sre iin yrrlkten kaldrr, yava yryen gelimelerini durdurur ve onlar yeni bir dnemin iine sokar, empirik kaynaklarndan ve ilk gdlenmelerinden koparr, dnsel karmaklklarndan arndrrlar; bylece onlar tarih hakkndaki zmlemeden sessiz balanglarn aratrlmasn deil, ilk habercilere doru sonu gelmez bir geriye gidii deil, yeni bir rasyonellik tipinin ve onun eitli etkilerinin tespitini beklerler. Kavramlarn yer deitirmesi ve hal deitirmesi:. G.Canguilhelm'in zmlemeleri modellik edebilir; onlar, bir kavramn tarihinin, topu topu, onun srekli temizleniinin, srekli artan rasyonelliinin, soyutlama gradyannn tarihi olmadn, fakat eitli kurulu ve geerlilik alanlarnn, birbirini izleyen kullanm kurallarnn, zmlenir hale geliinin izlendii ve tamamland yer olan eitli teorik ortamlarn tarihi olduunu gsterirler. Olaylarn ve onlarn sonularnn ayn ekilde dalm bulunmad bilimler tarihinin gzle grlebilecek byklkte ve grlemeyecek kklkteki lekleri arasnda, yine G.Canguilhem tarafndan yaplm ayrm: yle ki bir bulu, bir yntemin ortaya konuluu, bir bilim adamnn eseri, baarlar da ayn etkiye sahip deildir ve ayn ekilde onlar birbirleriyle ayn dzeyde betimlenemezler; bu, urda ya da burda, anlatlm bulunacak olan ayn tarih deildir. Birok gemii, birok ard arda geli biimini, birok nemlilik derecesini, birok belirleme an, birok teleolojiyi, varl deitii lde bir ve ayn bilim iin, ortaya karan geri dnc yeniden blnmeler: yle ki, tarihsel betimlemeler zorunlu olarak bilginin aktellii iinde yer alrlar, onun dnmleriyle eitlenirler ve kendileriyle birlikte evrelerini de paralamaya devam ederler (bu fenomen hakknda MSerres, matematik alannda teori ortaya koydu). M.Gueroult tarafndan zmlendikleri gibi, ve kendileri iin etkilerin, geleneklerin, kltrel srekliliklerin betimlemesinin anlaml olmad, fakat daha ziyade i tutarllklarn, aksiyomlarn, tmdengelim halkalarnn, uyumalarn betimlemesinin anlaml olduu, sistemlerin aritektonik birlikleri. Nihayet, hi kukusuz en radikal kopmalar, "gemiinin ideolojisinden ayrmak ve bu gemii ideolojik olarak aklamak suretiyle bir bilimi kurduu"1 zaman, bir teorik deime tarafndan gerekletirilmi kopmalardr. Bundan byle kendini birlik olarak gren edeb zmlemeyi, -bir dnemin ruhunu ya da duyarlln deil, "gruplar", "ekoller"i, "kuaklar" veya "hareketler"i deil, hayatn ve "eser"ini birbirine balayan mbadele oyununun iindeki mellifin kiiliini bile deil, fakat bir esere, bir kitaba, bir metne zg yapy- buna eklemek gerekecekti. Bu ekildeki tarihsel zmlemelerde kendini gsterecek olan -gsteren- byk problem, o halde, artk hangi yollarla srekliliklerin ortaya kabildiini, bunca farkl ve ardk akl iin bir ve ayn olan tasarnn hangi biimde devam edebdiini ve tek bir ufuk oluturabildiini, hangi eylem biiminin ve hangi dayanan intikaller, yeniden ele geirmeler, unutmalar ve tekrarlamalar oyununu ierdiini, kaynan kendi kuralm kendisinin ok tesine ve hibir zaman gereklememi olan bu tamamlanmaya kadar nasl yayabildiim bilmek deildir, -problem artk gelenek ve iz problemi deil, fakat kopma ve snr problemidir; problem artk srp giden temel problemi deil, temel ve temellerin yenilenmesi olarak deer kazanan dnmler

problemidir. O halde, bazlar birbirine yaknlk iinde bulunan ve onlarla bu yeni tarih biiminin kendi teorisini hazrlamaya alt btn bir problemler aknnn aldn gryoruz: sreksizlii (eik, kopma, krlma, deime, dnme) dnmek olanan veren farkl kavramlar nasl zel olarak belirtilebilir? Kendilerine (bilim nedir? Eser nedir? Teori nedir? Kavram nedir? Metin nedir?) sorular atfedilebilen birlikler hangi (1) L. Althusser, Pour Marx, s. 168 kriterlerle birbirlerinden ayrt edilebilmektedir? Kendilerinde yer alabildiimiz ve her birinin kendi kopukluklarn ve zmleme biimini ierdii dzeyler nasl eitlenmektedir: Oluumun uygun dzeyi nedir? Yorumlamann uygun dzeyi nedir? Yapsal zmlemenin uygun dzeyi nedir? Nedensellie tahsis edilmi olanlarn uygun dzeyi nedir? Sonu olarak, gerek anlamyla tarih, bsbtn ksa olan tarih deimeyen yaplarn lehine olaylarn basknn ortadan kaldryor gibi grnd halde, dncenin, bilginin, felsefenin, edebiyatn tarihi kopmalar oaltyor ve sreksizliin btn belirtilerini aratmyor gibi grnmektedir. Fakat bu aprazlama yanltmasn. Baka disiplinler bir sreksizlikler okluundan kesintisiz byk birliklere gittikleri halde, grne bakarak, baz tarihsel disiplinlerin sreklilikten sreksizlie gitmi olduklarm dnmemek; siyasetin, kurumlarn ya da ekonominin zmlenmesinde global belirlemelere gittike daha duyarl olduumuzu, fakat fikirlerin ve bilginin zmlenmesinde farkllk oyunlarna gittike daha bir dikkat sarfettiimizi dnmemek; bir kez daha bu iki byk betimleme biiminin birbirlerinden habersizce kesitiklerine inanmamak gerekir. Gerekte bunlar urda burda ortaya atlan, fakat grnte ters sonulara yol aan ayn problemlerdir. Bu problemleri tek kelimeyle zetleyebiliriz: dokmann yeniden gzden geirilmesi. Yanl anlalma yok: tarih olarak bir disiplin varolduundan beri dokmanlardan yararlandmz, onlar sorguladmz, onlar zerine sorguya ekildiimiz o kadar ak ki; sadece sylemek istedikleri eyleri deil, fakat gerei syleyip sylemediklerini, ve onu hangi sfatla ne srebildiklerini, samimi ya da sahtekar, bilgili ya da bilgisiz, otantik ya da bozulmu olup olmadklarn onlara sorduk. Fakat bu sorulardan her birisi ve btn bu byk kritik kayg ayn hedefe ynelikti: bu dokmanlarn sylediklerinden hareketle -ve bazen gerisini sylemeye gerek kalmadankendisinden doduklar ve imdi kendilerinin ok uzanda yitip gitmi olan gemii yeniden kurmak; dokman her zaman imdi sessizlie indirgenmi bir sesin dili -onun nazik fakat muhtemelen zlebilir iareti- olarak incelenmiti. Oysa, bugne ait olmayan fakat henz tamamlanmam olduunda kuku bulunmayan bir deiimle, tarih dokmann karsnda durumunu deitirdi: tarih dokman yorumlamay deil, onun doruyu syleyip sylemediini ve gerek deerinin ne olduunu belirlemeyi deil, onu ierden oluturmay ve zmlenir hale getirmeyi kendisi iin birinci grev sayar: tarih dokman organize eder, paralara ayrr, datr, dzene sokar, seviyelere ayrr, serileri gerekletirir, doru olan doru olmayandan ayrr, elemanlar tespit eder, birlikleri tanmlar, ilikileri aklar. Demek ki dokman tarih iin, onun, insanlarn yaptklarn ya da sylediklerini, gemite olup biten ve geriye sadece dmen suyu kalan eyleri, kendisinde yeniden kurmaya alt u cansz madde deildir: o dkmanter kuman kendisinde birlikleri, btnlkleri, serileri, ilikileri tanmlamaya alr. Tarihi, uzun zamandan beri holand ve antropolojik dorulamasn kendisiyle bulduu imajdan ayrmak gerekir: hatralarnn canllm yeniden bulmak iin maddi dokmanlardan yararlanan bin yllk ve kollektif bir hafza imaj; bu imaj alma ve, her zaman ve her yerde, her toplumda kimi zaman spontane kimi zaman sreklilikler tarafndan rgtlenmi biimleri ortaya koyan maddi dokmann (kitaplar, metinler, hikayeler, siciller, fiiller, byk yaplar, kurumlar, ynetmelikler, teknikler, nesneler, detler, v.s.) kullanlmasdr. Dokman kendinde ve gerekten hafza olmak olan bir tarihin esiz aleti deildir; tarih, bir toplum iin, kendisinden ayrlmayan, bir dokman ynna stat verme ve hazrlamann belirli bir biimidir.

Ksa kesmek iin diyelim ki, geleneksel biimi iinde tarih gemiin antlarn belleine yerletirmek onlar dokman haline dntrmek ve ounlukla, kendiliklerinden szl olmayan ya da sylediklerinden baka olan eyi sessizce syleyen bu iaretleri konuturmak giriiminde bulunuyordu; tarih dokmanlar gnmzde ant haline dntren, ve insanlar tarafndan konulmu iaretlerin zlecei yerde, insanlarn bulunduklar oyukta olduklar gibi bilinmeye alld yerde, ayrmann, gruplandrmann, anlaml klmann, ilikiye sokmann, birlikler halinde kurmann sz konusu olduu bir elemanlar kitlesini gsteren eydir. O, dilsiz antlarn, cansz izlerin, balantsz nesnelerin ve gemi tarafndan terkedilmi eylerin disiplini olarak, arkeolojinin tarihe yneldii ve ancak tarihsel bir sylemin yeniden kurulmasyla ancak anlam kazand bir zaman idi; kelimeler zerinde biraz oynamak suretiyle diyebiliriz ki, gnmzde, tarih arkeolojiye -antn isel tasvirine- ynelir. Bunun baz sonular vardr, ilkin daha nce iaret ettiimiz d grnn etkisi: dnce tarihindeki kopukluklarn oalmas, gerek anlamdaki tarihin iinde uzun dnemlerin ortaya k. Geleneksel biimi altndaki tarih, gerekte, kendini tarihi belirli olgular ya da olaylar arasndaki ilikileri (basit sebeplilik, evrimsel belirleme, uyumazlk, ifade) tanmlamak devinde sanyordu: verilmi olan seride her elemann yaknln belirlemek szkonusuydu. Problem, bundan byle, serileri oluturmaktr: her bir serinin elemanlarn tanmlamak, onlarn snrlarn tespit etmek, her bir seriye zel olan iliki tipini ortaya karmak, bunun kuraln oluturmak ve, sonra da, bylelikle serilerin serilerini ya da tablolar gerekletirmek iin, farkl seriler arasndaki ilikileri betimlemek: ite bunun iin katmanlarn oaln, birbirleriyle ilikilerinin kesilmesini, onlara zg olan zamann ve kronolojilerin zelliini belirlemek; ite bunun iin, (uzun bir sonular zinciriyle birlikte) artk kck olaylarn deil de sadece nemli olaylarn, (bazlar ksa, bazlar tekniin gelimesi ya da parann seyreklemesinin art gibi orta sreli, nihayet bazlar da bir demografik denge veya ekonominin iklim deimesine srekli olarak ayar edilmesi gibi yava gidili) tamamyla farkl dzeyden olay tiplerini birbirinden ayrmak zorunluluunu belirlemek; ite bunun iin ender olaylardan ya da tekrarlanabilir olaylardan kurulmu, geni ayar noktalar bulunan serileri gstermenin olanan belirlemek. Bugnn tarihinde uzun dnemlerin ortaya k tarih felsefelerine, dnyann byk alarna, ya da medeniyetlerin mryle belirlenmi evrelere bir geri dn deildir; serilerin yntemsel olarak tasarlanm hazrlannn sonucudur. Oysa fikirlerin, dncelerin ve bilimlerin tarihinde ayn deiim tam tersi bir sonuca yol at: o bilincin gelimesiyle olumu uzun seriyi, ya da akim teleolojisini, ya da insan dncesinin evrimini paralara ayrd; uzlama ve tamamlanma konularn yeniden gzden geirdi; tamlamann olanaklarna kukuyla bakt; sz konusu deiim yan yana bulunan, birbirini izleyen, birbirinin stne binen, izgisel bir emaya indirgenmeksizin aprazlaan farkl serileri bireylemeye gtrd. Bylece, akln bu kesintisiz kronolojisinin yerine, deimez bir biimde, bazen ksa mrl, birbirinden ayr, ounlukla her birine zg ve kazanan, gelien, kendini bilen bir bilincin genel modeline indirgenemez bir tarih tipinin taycs olan benzersiz bir yasaya uymayan basamaklarn, eriilmesi olanaksz kaynaa, onun kurucu balangcna geri gtrld grlr. kinci sonu: Sreksizlik kavram, tarih disiplinlerinde byk bir yer tutar. Klsik biimi iindeki tarih iin sreksizlik hem verilmi hem de dnlemez olan idi: dank olaylar -kararlar, arazlar, balanglar, keiflertr altnda verilen ve olaylarn srekliliinin grnmesi iin, zmleme yoluyla snrlandrlmas, indirgenmesi, silinmesi gereken ey. Sreksizlik, tarihinin tarihi ortadan kaldrmak kouluyla sahip olduu bu zamansal dankln izi idi. O imdi tarihsel zmlemenin temel unsurlarndan biri olmutur. Sreksizlik tarihsel zmlemede l bir rol altnda grnr. O, ilkin tarihinin kesinlemi (tarihe ramen incelemek zorunda olduu materyelden ald eyleri deil) bir faaliyetini oluturur: nk, tarihi ematik hipotez bal altnda en azndan, zmlemenin mmkn dzeylerini, her birine zg olan yntemleri ve bu yntemlere uygun den dnemleri birbirinden ayrmak zorundadr. Sreksizlik ayn zamanda tarihinin betimlemesinin sonucudur da (onun zmlemesinin etkisiyle ortadan kalkmas gereken ey deil): nk

tarihinin ortaya koymaya alt eyler, bir srecin snrlar, bir erinin eilme noktas, dzenleyici bir hareketin tersine evrilmesi, bir deiimin snrlar, bir almann eii, evrimsel bir sebepliliin bozulma andr. Nihayet sreksizlik kavram, almann (beyaz ve iki olumlu biimi arasnda ayrm bulunmayan bir niforma gibi onu ihmal edecek yerde) zelletirmeye devam ettii kavramdr; o tahsis edildii alana ve dzeye gre zel bir biim ve grevi stlenir: bilgi-kuramsal bir eik, bir nfus erisinin tersine kvrlmas, ya da bir tekniin yerini bir bakasnn almas betimlendii zaman ayn sreksizlikten sz edilmi olur. Sreksizlik kavram paradoksal bir kavram: nk o aratrmann hem aleti hem de konusudur; nk o alanlarn bireyletirilmesine, fakat bunun ancak birbirlerine kyaslanmalar yoluyla gerekletirilmesine olanak verir. nk sonu olarak belki, o sadece tarihinin syleminde mevcut bir kavram deil tarihinin gizli olarak varsayd bir kavramdr: Tarihi -ve kendi tarihini- ona nesne olarak sunan bu kopukluktan hareketle deilse eer, gerekte, o nereden hareketle konuabilecekti? Yeni tarihin en temel izgilerinden birisi, hi phesiz sreksizliin bu alan deitirmesidir: engelden pratie geii; gidermek zorunda olduu dardan gelen bir alnyazsnn deil de, kullanlan ilemsel bir kavramn roln artk oynad yer olan tarihinin syleminin iine geirilii; ve bu yolla, kendisi sayesinde tarihsel okuyuun (arka yz, baars, gcnn snn) artk olumsuz olmad, fakat nesnesini belirleyen ve zmlemesini geerli klan olumlu eleman olduu iaretlerin tersine evrilii. nc sonu: bir global tarih temas ve imkn ortadan silinmeye balar, ve genel tarih ad verilebilecek olan bir tarihin, ok deiik bir tasarsnn ortaya kt grlr. Genel tarih tasarm, bir medeniyetin btnlk biimini, bir toplumun -madd ya da manev- ilkesini, bir dnemin btn fenomenlerindeki ortak anlam, onlarn balantlarn aklayan yasay, -metaforik olarak bir dnemin ehresi denilebilecek olan eyi- yeniden kurmaya alan bir tasarmdr. Byle bir tasarm iki ya da hipoteze balanr: iyi tanmlanm uzaysal-zamansal bir alann btn olaylar arasnda, izlerini yeniden yakaladmz btn fenomenler arasnda, bir homojen ilikiler -onlardan her birinin tretilmesi olanan veren sebeplilik an, birbirlerini nasl sembolize ettiklerini, ya da bsbtn bir ve ayn olan merkezi dm nasl ifade ettiklerini gsteren benzer ilikiler- sisteminin kurulabilmesi gerektii varsaylr; te yandan yine bir ve ayn olan tarihsellik biiminin ekonomik yaplar, sosyal deimezlikleri, zihniyetlerin donukluunu, teknik alkanlklar, siyasal davranlar beraberinde gtrd, ve onlarn hepsinin ayn dnm tipine bal bulunduu varsaylr; nihayet tarihin kendisinin, balant ilkelerini kendilerinde bulunduran byk birlikler -dnemler ya da evreler- halinde eklemlenebildii varsaylr. Bunlar, yeni tarihin serileri, kopukluklar, snrlar, ini-klar, dengeleri, kronolojik zellikleri, tekil sreklilik biimlerini, mmkn iliki tiplerini inceledii zaman yeniden gzden geirdii postlatlardr. Fakat bu onun yanyana ve birbirinden bamsz halde bulunan bir tarih okluunu elde etmeye almas deildir: kurumlarn tarihinin yannda ekonominin tarihi, ve onlarn da yannda bilimlerin, dinlerin ya da edebiyatlarn tarihi; bu onun yalnzca bu farkl tarihler arasndaki zaman birlikteliklerini, ya da biim ve anlam benzerliklerini gstermeye almas da deildir. O halde ortaya kan -ve genel tarihin grevini belirleyen- problem, hangi iliki biiminin bu farkl seriler arasnda yasal olarak betimlenebileceim belirlemektir. Onlarn hangi dey sistemi oluturmaya elverili olduunu belirlemektir; aralarndaki balantlar ve egemenlikler oyununun ne olduunu belirlemektir; dengelenmelerin, farkl zamansallklarn, eitli srekliliklerin hangi etkiden olabildiini belirlemektir; hangi farkl btnlerin iinde baz elemanlarn ezamanl olarak bulunabildiini belirlemektir; ksacas, hangi serileri deil, fakat hangi "serilerin serilerini" ya da bir baka deyile hangi tablolar2 oluturmann mmkn olduunu belirlemektir. Genel betimleme ilke, anlam, akl, dnya gr, btnlk biimi gibi- btn fenomenleri tek bir merkez etrafnda toplad halde; genel tarih, tam tersine, bir dalma mekann gsterecekti. Nihayet, son sonu: yeni tarih, yntemle ilgili problemlerin belirli bir saysyla karlar ki, onlarn birou, hi kukusuz, kendisinden nce geni bir biimde varolduu halde imdi onlarn tamam onu belirginletirmektedir. Bunlar m arasnda: dokmanlarn tutarl ve homojen btnlnn (ak ya da kapal,

sonlu ya da sonsuz btnler) kurulmas, (dokman kitlesinin eksiksiz bir biimde incelenmek istenmesine, istatistik para alma yntemlerine bal bir rneklemenin yaplmasna, ya da en tipik elemanlarn nceden belirlenmeye allmasna gre) bir seme ilkesinin tespit edilmesi; zmleme dzeyinin ve onun iin uygun olan elemanlarn tanmlanmas (incelenen materyelin iinde, saysal belirtiler; olaylara, kurumlara, pratiklere -ak ya da gizli- gndermeler; onlarn kullanm kurallar ve bu kurallarn (2) Son isizlere, (hi kukusuz kelimenin btn anlamyla) bir tablo nun, biimsel olarak bir seriler serisi olduunu gstermek gerekir mi? Her halde, bu, ocuklarn -ki, o yalarda onlar elbette sinemann canlln tercih ederler- en byk d krkl iin bir fenerin nne yerletirilen kk sabit bir imaj deildir.

belirttii semantik alanlarla birlikte, kullanlm szckler, yahut ta nermelerin biimsel yaps ve onlar birletiren balant tipleri ortaya kabilir); incelenmi olan materyali (blgeler, dnemler, birletirici sreler) eklemleyen btnlerin ve alt-btnlerin snrlandrlmas; bir btn belirginletirmek olanan veren ilikilerin belirlenmesi (saysal ya da mantksal ilikiler; fonksiyonel, nedensel, analojik ilikiler sz konusu olabilir; anlamlandrann anlamlandrlanla ilikisi sz konusu olabilir). Btn bu problemler bundan byle tarihin yntemsel alannda yer alrlar. ki sebepten dolay bu alan dikkate alnmaya deer. lkin, sz konusu alan daha yeni yeni tarih felsefesini kuran eylerden, ve tarih felsefesinin (rasyonellik ya da oluun gayelilii, tarihsel bilginin grelilii, gemiin duraanlnda ve halin yetkin olmayan btnselliinde bir anlam bulmann ya da oluturmann imkn konusunda) sorduu sorulardan, hangi noktaya kadar kurtulduunu grdmzden dolay dikkate deer. kinci olarak, onun baka yerlerde -dilbiliminin, etnolojinin, ekonominin, edeb zmlemenin, mitolojinin alanlarnda rneinbulduumuz problemlerin belirli noktalarnda yeniden kopukluklara sahne olmas nedeniyle dikkate deer. Bu problemlere, eer istenirse, ksaca yapsalclk ad verilebilir. Bununla birlikte birok durumda: onlarn tarihin yntemsel alann sadece kendilerine maletmeleri yle dursun, onun zmleme alanlar ve dzeyleriyle birlikte deien bir parasn ancak igal ederler; greli olarak snrl durumlarn belirli bir says iinde yalnzca, onlar (bu gnk allm gzergaha gre) dilbilimden ya da etnolojiden alnmadlar, fakat bizzat tarihin anlam iinde -zellikle ekonomi tarihinin alan iinde ve onun sorduu sorular vesilesiyle- dodular; nihayet onlar tarihin bir yapsallamasndan veya en azndan yap ile olu arasndaki bir atmac ya da bir ztlk ama giriiminden sz etmeye hibir ekilde izin vermediler: uzun sreden beridir ki, imdi tarihiler canl, nazik, titreyen tarihi kurtarp kurtarmadklarn kendilerine sorma gereini duymakszn, yaplar tespit, tasvir ve tahlil ediyorlar. Yap-olu ztl ne tarihsel alann tanm iin, kukusuz, ne de yapsal bir yntemin tanm iin uygundur. Tarihin bu bilgi-kuramsal deiimi bugn henz tamamlanm deildir. Bununla birlikte, hi kukusuz bu deiimin ilk ann yeniden Marx'a karabildiimize gre, o dne ait deildir. Fakat bu deimenin etkilerini gstermesi uzun zaman ald. Gnmzde, zellikle dnce tarihi iin, ok daha yeni baka dnmler dilbilim dnmleri rnein- yazld halde, bu deiim ne yazld ne de dnld. nsanlarn kendi fikirlerini ve kendi bilgilerini anlattklar bu tarihin iinde sreksizliin, serilerin, snrlarn, birliklerin, zel dzenlerin, otonomilerin ve farkllam bamllklarn genel bir teorisini oluturmak, sanki zellikle zor olmutu. Balanglar aratrmaya, ncllerin izgisini sonsuzca geriye gtrmeye, gelenekleri yeniden kurmaya, evrim erilerini izlemeye, gayelilikleri yanstmaya, ve srekli olarak hayatn metaforlarna bavurmaya alk olduumuz yerde, sanki, fark dnmede, mesafeleri ve dalmalar betimlemede, kimliin gven verici biimini ayrdetmede zel bir isteksizlik gsteriliyordu. Daha dorusu, u eik, dnm, bamsz sistem, snrl seri kavramlar hakknda -gerekten tarihiler tarafndan kullanldklar gibi- teori oluturmada,

genel sonular elde etmede, hatta mmkn olan btn sonular tretmede sanki glk ekiliyordu. Bakay kendi dncemizin zaman iinde dnmekten sanki korkuyorduk. Bunun bir sebebi vardr. Eer dncenin tarihi kesintisiz srekliliklerin yeri olarak kalabilseydi, hibir zmlemenin soyutlama yapmakszn bozamayaca ard arda gelileri srekli birbirine ekleseydi, insanlarn syledikleri ve yaptklar eylerin evresinde onu nceden sezen, hazrlayan, ve snrsz biimde onu geleceine doru gtren belirsiz sentezleri dzenleseydi, o zaman bilincin ycelii iin o imtiyazl bir snak olacakt. Srekli tarih, znenin kurucu grevi iin gerekli olan korelattr: zneden kurtulan hereyin ona geri dnebileceinin garantisi; zamann, yeniden oluturulmu bir birliin iinde zneyi yeniden kurmadan hibir eyi datmayacann hakikati; znenin bir gn -tarihsel bilin biimi altnda- ayrm yoluyla uzakta tutulmu btn bu eylere yeniden sahip olabileceinin, bir gn yeniden egemenliini kurabileceinin, ve onun barna ad verilebilecek olan eyi bulabileceinin umudu. Sreklilik hakkndaki sylemi tarihsel zmleme haline getirmek, her oluun ve her uygulamann asl znesini insan bilinci haline getirmek ayn dnce sisteminin iki vehesidir. Zaman orada tamlamann snrlan olarak anlalr ve kkl deiiklikler orada asla bilincin ele geirdikleri deildir. Farkl biimler altnda, bu tema xx.yzyldan beri srekli bir rol oynad: btn merkezden kaymalara kar, znenin stnln, ve antropoloji ile hmanizm figrlerini kurtarmak. Marx tarafndan gerekletirilmi olan -retim ilikilerinin, ekonomik belirlemelerin ve snf mcadelesinin tarihsel zmlemesi yoluyla- merkezden kaymaya kar, xx.yzyln sonuna doru bu tema, bir toplumun btn ayrmlarnn, kendisinde, tek bir biime, bir dnya grnn rgtlenmesine, bir deerler sisteminin ortaya konmasna, tutarl bir medeniyet tipine geri gtrlebilecei genel bir tarih aratrmasna yer verdi. Nietzsc-he'nin soykt tarafndan gerekletirilmi olan merkezden kaymann karsna, o, rasyonellii insanln gayesi haline getiren, ve dncenin btn tarihini bu rasyonelliin korunmasna, bu gayeliliin devam ettirilmesine, ve hep bu temele doru zorunlu olan dne balayan bir ilk temelin aratrlmasn koydu. Nihayet, son zamanlarda, psikanaliz, dilbilimi, etnoloji hakkndaki aratrmalar, zneyi, arzusunun ilkelerine, dilinin biimlerine, eyleminin kurallarna, mitik ya da masals sylemlerinin oyunlarna gre merkezden kaydrd zaman, ne olduu sorgulanm olan insann kendisinin cinsellii ve bilinsizlii, dilinin sistematik biimleri ya da yalanlarnn dzenlilii hakknda aklamada bulunmad apak ortaya kt zaman, tarihin sreklilii temas yeniden canllk kazand: kopu deil olu, ilikiler oyunu deil i dinamizm, sistem deil sk zgrlk ii, biim deil kendi kendini yeniden ele alan ve artlarnn en sonuna kadar yeniden kendini yakalamaya alan bir bilincin srekli abas olacak olan bir tarih: btn snrlar ykmakla son bulan bir hareketin hem uzun kesintisiz dayankll hem de canll olacak olan bir tarih. Tarihin canl almn yaplarn hareketsizliinin, onlarn kapal sistemlerinin, zorunlu ezamanllklarnn karsna koyan bu temay deerlendirmek iin, tarihsel zmlemelerin kendilerinde sreksizliin kullanmn, seviyelerin ve snrlarn tanmn, zel serilerin betimlenmesini, ayrmlar hakkndaki her oyunun gn yzne karln kesinlikle kabul etmemek gerekiyor. Demek ki Marx' antropolojiyle uraan biri olarak grmeye, onu tamlklarn bir tarihisi yapmaya, ve hmanizmin nerisini onda yeniden bulmaya zorlanyoruz; demek ki Nietzsche'yi akn felsefenin terimleri iinde yorumlamaya, ve onun soy ktn ilk balang hakkndaki bir aratrma dzleminin zerine drmeye itiliyoruz; nihayet, yeni tarihin bugn ne srd btn bu yntemsel problemler alann, sanki hibir zaman onlar ayn dzleme getirmemi gibi, bir yana brakmaya sevk ediliyoruz. nk, sreksizlikler, sistemler ve dnmler , seriler ve eikler problemi btn tarihsel disiplinlerde (ekonomi ve toplumlar ilgilendiren disiplinlerde deil, fikirleri ya da bilimleri ilgilendiren disiplinlerde) kendini gsterdii, eer ortaya ktysa, o zaman meru bir biimde olu sistemin karsna, hareket evrim-sel dzenlemelerin karsna ya da ok kaba bir dnceyle sylendii gibi tarih yapnn karsna nasl konabilir?

Demir Kafesten Plastie Kimliklerimiz Kltrel tamlklar temas -ki bu tema iin Marx nce eletirildi sonra baka bir kla sokuldu- iinde, bir ilk balangcn aratrlmas temas -ki bu temay kltrel tamlklar temasnn iine yerletirmeyi istemeden nce o Nietzsche'nin karsna konuldu- iinde, ve canl, srekli ve ak bir tarih temas iinde ilev gren ayn muhafaza edici fonksiyondur. Demek ki, tarihsel bir zmlemenin iinde -ve zellikle eer dnce, fikirler ya da bilgiler sz konusuysa- sreksizlik ve ayrm kategorilerinin, eik, kopma ve dnm kavramlarnn, serilerin ve snrlarn betimlenmesinin ok ak bir biimde kullanldnn grlecei her defasnda ldrlm olan tarihe haykrlacaktr. Burada tarihin zaman amna uramaz haklarna ve her mmkn tarih-sellik temeline kar bir eletiriyi aklayacaz. Fakat burada yanlgya dmemek gerekir: bu kadar ok hayflanlan ey, tarihin yok olmas deil, gizli olan fakat tmyle znenin sentetik aktivitesine balanm bulunan bu tarih biiminin ortadan silinmesidir; hayflanlan ey, bilincin stnlne mitlerden, yaknlk sistemlerinden, dillerden, cinsellik ya da arzudan daha gvenilir, daha az sergilenmi bir smak salamak zorunda olan u olutur; hayflanlan ey, anlam iini ya da toplama hareketini, madd belirlemeler, pratik kurallar, bilinsiz sistemler, kat fakat dnlmemi ilikiler, yaanm her tecrbenin dnda kalan balantlar oyununu proje yoluyla yeniden canlandrmann olanadr; hayflanlan ey, bir asrdan daha fazla bir zamandan beri kendisinden uzaklamaya devam eden her eyi, kendisi yoluyla insanda yeniden kurmaya allan tarihin bu ideolojik kullanmdr. Bir zamanlarn btn hazineleri bu tarihin eski kalesinde st ste ylmt; kale salam sanlyordu; o kutsallatrlmt; antropolojik dncenin son yeri haline getirilmiti; antropolojik dnceye kar kkrtlm olan eylerin bu kalede ele geirilebileceine inanlmt; ondan uyank korumalarn elde edilecei sanlmt. Fakat bu eski kaleyi, tarihiler uzun zamandan beri terkettiler ve almak iin baka yerlere gittiler; Marx ya da Nietzsche'nin bile kendilerine emanet edilmi olan koruyuculuu gerei gibi yerine getiremedikleri anlalyor. Ne imtiyazlar korumak iin, ne de tarihin, hi deilse onun, canl ve srekli olduunu, sz konusu zne iin dinginliin, doruluun, uzlamann -derin uykunun- yeri olduunu bir defa daha dorulamak iin -bununla birlikte bugnn sknts iinde buna ihtiya duyulup duyulmadn da Tanr bilir- artk onlara gvenmemek gerekiyor. Bu noktada, Deliliin Tarihi, Kliniin Douu, Kelimeler ve eyler'in, ok eksik bir biimde erevesini izdikleri bir giriim kendini gsteriyor. Bu giriimle, genel olarak tarihin alan iinde gerekleen dnmlerin lsn tespit etmeye alyoruz; bu giriimle yntemleri, snrlan, dncelerin tarihine zg temalar gzden geiriyoruz; bu giriimle oradaki son antropolojik glkleri zmeye alyoruz; sz konusu giriim bu glklerin nasl oluabildiini karlk olarak gstermek ister. Bu iler, gerek bir dzensizlik iinde, ve onlarn genel eklemlenmeleri aka tanmlanmakszn tasarland. Onlara tutarllk kazandrmann, -ya da hi deilse buna almann- zaman idi. te bu kitap, bu almann sonucudur. Balamadan nce ve bsbtn yanl anlalmaktan kanmak iin birka uyarda bulunalm. - Kantlarn baka zmleme alanlarnda ortaya koymu olan yapsalc bir yntemi tarihin, zellikle de bilgi tarihinin alanna aktarmak szkonusu deildir. Tarihsel bilgi alannda gerekleme iinde bulunan bir yerli dnmn ilkelerini ve sonularn gstermek sz konudur. Bu dnm, onun ortaya kard problemler, kulland aletler, onda tanmlanan kavramlar, elde ettii sonular, belirli bir lde, yapsal zmleme ad verilen eye yabanc olmamal, bu mmkndr. Fakat onda zellikle oyuna sokulmu bulunan bu zmleme deildir; - Yapsal zmleme biimlerini tarihe, ona ramen, empoze etmek iin kltrel tamlk kategorilerini (bunlar dnya grleri, ideal tipler, alarn tekil akldr) kullanmak (en azndan) sz konusu deildir. Betimlenen seriler, tespit edilen snrlar, yaplan kyaslar ve balantlar eski tarih felsefelerine dayanmazlar, fakat onlarn gayelilikleri ve toplamlar yeniden gzden geirmek amalar vardr;

- Antropolojik temadan kurtulmu olan bir tarihsel zmleme yntemini tanmlamak sz konusu olduu lde, imdi tasarlanacak olan teorinin, daha nce yaplm incelemelerle, ikili bir iliki iinde bulunduu grlr. O, genel ifadelerle (dzeltmelerin ou ile, hazrlamalarn ou ile), bu aratrmalarn yolda kullandklar ya da sebebin ihtiyalar iin biimlendirdikleri aletleri oluturmaya alr. Fakat te yandan o her trl antropolojizmden arnm olan bir zmleme yntemini tanmlamak iin, o halde, elde edilmi sonularla glenir. Onun zerinde dinlendii kumsal, kefettii kumsaldr. Delilik ve psikolojinin ortaya k zerine, hastalk ve bir klinik tbbn douu zerine, hayat, dil ve ekonomi hakkndaki bilimler zerine olan incelemeler biraz da kr denemeleri oldu: fakat onlar, yntemlerini yava yava belirledikleri iin deil yalnzca, hmanizm ve antropoloji konusundaki bu tartmada-onun tarihsel olanann yerini kefettikleri iin, yava yava aydnlanyordu. Tek kelimeyle, bu eser, ncekiler gibi, -hi deilse dorudan doruya ilk anda deil- (doula, tarihle, olula karlatrlan) yap hakkndaki tartmann iinde yer almaz; fakat insan varl, bilin, balang ve zne hakkndaki sorularn ortaya ktklar, gelitikleri, birbirlerine kartklar, birbirlerinden ayrldklar bu alann iinde yer alr. Fakat hi kukusuz yap probleminin ortaya kt alann da bu alan olduunu sylemekte haksz saylmayz. Bu alma, Deliliin Tarihin'de, Kliniin Douu'nda, ya da Kelimeler ve eyler'de okunabilen eylerin yeniden ele alnmas ve doru olarak tasvir edilmesi deildir. Pek ok noktada, o onlardan farkldr. Bu alma, i dzeltmelerin ve eletirilerin epeycesini ihtiva etmektedir. Genel olarak Deliliin Tarihi, tarihin anonim ve genel bir znesini kabul etmeye ne kadar yakn bulunduumuzu gsteren bir tecrbe olarak gsterilmi bulunan eylerin ok nemli, ayrca epeyce gizemli, bir ksmm oluturuyordu; Kliniin Douu'nda, yapsal zmlemeye birok kez yaplm bavuru, ortaya konulmu olan problemin be-lirginletirilmesini ve arkeolojiye zg seviyeyi savsaklyor gibi grnyordu; nihayet Kelimeler ve eyler*de yntemsel iaret amandralarnn bulunmay kltrel btnlk hakkndaki son zmlemelere inandrabildi. Bu zmlemelerden saknma becerisini gstermemi olmam beni zyor: onlarn, kendilerine zg tedbirleri almak iin, ayn giriimin iine yerletirildiklerini, giriimin kendisinin de tarihin bu deiik yntemlerinden ve deiik biimlerinden kurtulmas gerektiini sylemek suretiyle avunuyorum; ve soma, bana sorulan sorular3 alt izilmi glkler, itirazlar olmadan, hi kukusuz, bundan byle ister istemez kendisine bal bulunacam giriimin olduka net bir biimde ortaya ktn grm olmayacaktm. Bundan dolay, bu metnin hafife aksayan, tedbirli ekli: her an, o mesafe alr, her iki yandan llerini ortaya koyar, snrlarna doru el yordamyla ilerler, sylemek istemedii eylerde kendini tutar, kendi yolunu belirlemek iin kanallar aar. Her an, o mmkn

(3) Bu metnin ilk sayfalan zellikle, biraz farkl bir biim altnda, E.N.S.nin erde d' Epistemologie' tarafndan dile getirilmi sorulara bir cevab oluturdular (cf. Cahiers pour l'Analse, no: 9). te yandan baz gelimeler hakkndaki bir taslak Espri (Nisan 1968) nin okuyucularna cevap olarak verildi.

karm aklar. O, her eyden nce: ben ne u ne de buyum, demekle kendi kimliini bildirmi olur. Bu, ou zaman, eletiri deildir; hibir ekilde, sada solda herkesin yanldm sylemek deildir. Bu, yalnzca bir yerin, komularnn dardal tarafndan tanmlanmasdr; bu, -nerilerinin temelsiz olduunu ne srmek suretiyle, baka nerileri susturmay istemekten ziyade- kendisinden bahsettiim, ve o kadar geici, henz o kadar belirsiz hissettiim bir sylemin iinde yava yava biimini bulan bu beyaz yeri tanmlamaya almaktr. - Sylediiniz eyden emin deil misiniz? yeniden deiecek, size sorduumuz sorulara gre yerinizi deitirecek, itirazlarn sizi gerekten konuulduunuz yere doru ynelttiini syleyecek misiniz? Sizi olmakla

suladmz ey olmadnz bir defa daha sylemeye mi hazrlanyorsunuz? nce, gelecek kitabnzda, size baka yerde yeniden birden bire ortaya kmak, baka yerde yeniden ve imdi yaptnz gibi bunu kmsemek olanan verecek olan k yolunu mu dzenliyorsunuz? Hayr, hayr, beni gzetlediiniz yerde deilim; fakat size glerek baktm buradaym, - Eh imdi, dnyor musunuz ki, ben bunca sknty ve bunca sevinci yazmaya balayacam, inanyor musunuz ki -biraz ateli bir elle- beni maceraya gtrecek, szmn yerini deitirecek, ona yeralt geitleri aacak, onu kendinden uzaklatracak, onun kou yolunu zetleyen ve bazen kntlar onda bulacak olan, kendisinde kaybolacam ve sonu olarak artk hibir zaman rastlamak zorunda olmayacamn gze grnd labirenti eer hazrladysam, bunda ba eik olarak ayak direyeceim. Hi kukusuz, benim gibi daha pek ok kii, artk vehe sahibi olmamak iin yazyor. Bana kim olduumu sormaynz ve ayn kalacam sylemeyiniz: bu bir medeni hal ahlkdr; bu ahlk katlarmz Ynetir, yazmak sz konusu olduu zaman bizi serbest braksn.

SYLEMSEL DZENLER
Sylemin Birlikleri Sreksizlik, kopukluk, eik, snr, seri, dnm kavramlarnn oyuna sokuluu, her tarihsel zmlemede, prosedr sorunlarn deil yalnz, teorik problemleri de ortaya koyuyor. Onlar burada incelenecek olan problemlerdir (davran problemleri en yakn empirik incelemeler srasnda gz nne alnacak; en azndan eer bu incelemelere girimek iin bana frsat, arzu ve cesaret gelirse). Bununla birlikte onlar ancak zel bir alanda gz nne alnacaklar: snrlar o denli belirsiz, fikirlerin, dncenin, bilimlerin, veya bilgilerin tarihi ad verilen muhtevalar iinde o denli istikrarsz olan bu disiplinlerin iinde. lkin olumsuz bir iin sona erdirilmesi gerekiyor: (her biri kendi tarznda, sreklilik temasn) eitlendiren btn bir kavramlar oyunundan kurtulmak. Onlarn, hi kukusuz, ok salam kavramsal bir yaps yoktur; ama fonksiyonlar aktr. Gelenek kavram byle: bu kavram, hem ardk hem ayn (ya da en azndan benzer) fenomenlerin birliine belirli bir zamansal stat vermeyi amalar; tarihin kendilik biiminin iinde kayboluunu yeniden dnmeye olanak verir; kaynan tanmlanmam hususliinin iine durmakszn yeniden kmak iin, her balangca zg ayrm ortadan kaldrmaya zorlar; onun sayesinde, srekliliin derinliklerindeki yenilikleri ayrt edebilir, ve onun deerini orijinallie, dehaya, bireylere zg karara geire biliriz. Geirme ve iletme olgularna -iyi zmlenebilmesi iin ok bysel- bir destek salayan; benzerlik ya da tekrar fenomenlerini nedensel (fakat ne kat snrlama ne de teorik tamamlama olmakszn) bir gidi srecine balayan; bireyler, eserler, kavramlar ya da teoriler olarak tanmlanm birliklerin zamann -reme ortam araclyla olduu gibi- mesafeye ve arala balayan etki kavram da byle. Gelime ve evrim kavramlar byle: onlar dank olaylarn bir ard arda geliini yeniden bir araya toplamak, onlar bir ve ayn dzenleyici ilkeye balamak, hayatn rnek gcne onlar (uzlamc oyunlaryla, yeniletirme kapasitesiyle, farkl elemanlarnn, zmleme ve dei-toku sistemlerinin srekli ilikisiyle) boyun edirmek, her balang iinde nce bir tutarllk ilkesini ve gelecek bir birlik tasarsn kefetmek, bir kaynak ile eskiden verilmi bir terim arasnda srekli olarak tersine evrilebilir bir iliki yoluyla, daima zaman esere egemen klmak olanan verir. Verilmi bir dnemin eanl ya da ardk fenomenleri arama bir anlam ve sembolik balar topluluunu, bir benzeme ve ayna oyununu yerletirmek olanan veren -ya da bir kollektif bilincin stnln birlik ve aklama ilkesi olarak ortaya karan- zihniyet ya da akl kavramlar da byle. Yaplm olan btn bu sentezlerin, her incelemeden nce allageldii gibi kabul edilen bu gruplandrmalar, oyunun balangc hakknda geerlilii bilinen bu balar yeniden gzden geirmek gerekiyor; kendileriyle, insanlarn sylemlerini birbirine balamak alkanlna sahip olduumuz bu biimleri ve bu belirsiz gleri dar atmak gerekiyor;

egemen olduklar belirsizlikten onlar kurtarmak gerekiyor. Onlar spontane bir ekilde deerlendirmekten ziyade, yntem endiesiyle ve ilk anda, iin ancak dank olaylarn bir araya getirilmesi olduunu kabul etmek gerekiyor. Kendilerine yaknlk kespettiimiz bu kopukluklar ya da gruplamalar nnde endielenmek de gerekiyor. Bilim, edebiyat, felsefe, din, tarih, varsaym, v.b.g. birbirine zt olan, ve onlardan tarihsel byk bireysellik eitlerini oluturan byk sylem tipleri ayrmm, ya da biimler, ya da trler ayrmn, olduu gibi kabul edebilir miyiz? Bize ait olan sylem dnyasnda bu ayrmlarn kullanlacandan biz de emin deiliz. ncelikle, olutuklar dnemde, bsbtn baka bir biimde datlm, bltrlm ve belirginletirilmi olan ifade birliklerini zmlemek sz konusu olduu zaman: nihayet edebiyat ve siyaset gemie ynelik bir hipotezle ve bir biimsel analojiler ya da semantik benzerlikler oyunuyla ancak ortaa kltrne yahut da klsik kltre uygulayabildiimiz en yeni kategorilerdir; fakat ne edebiyat, ne siyaset, ne de felsefe ve bilimler, sylemin alanna, xx.yzylda eklemlendikleri gibi, xv. ya da xv. yzylda eklemlenmezler. Her halkrda, bu blnmeler -ister kabul ettiklerimiz olsun, isterse incelenmi olan sylemlerin adalar olanlar olsun- daima dnsel kategorilerin, snflandrma ilkelerinin, normatif kurallarn, kurumsallam tiplerin kendileridir: bunlar, kendi sralarnda, bakalarnn yansra zmlenmeye deecek olan sylem olgulardr; onlarn birbirleriyle elbette karmak ilikileri vardr, fakat bu ilikiler onlarn asl, yerleik ve evrensel olarak bilinebilir karakterleri deildir. Fakat zellikle askya alnmas gereken birlikler, en dolaysz biimde kendini empoze eden birliklerdir: kitabn ve eserin birlikleri. Byk bir oyun olmadan, onlar, grn olarak ortadan silebilir miyiz? Onlar en kesin bir biimde verilmi deiller midir? Belirli bir yerde bulunan, ekonomik bir deeri olan, ve balangcnn ve bitiinin snrlarm, belirli sayda iaretler yoluyla, kendinde gsteren kitabn maddi bireysellii; belirlenen ve snrlanan bir eserin ortaya k. Bununla birlikte ona biraz daha yakndan bakld andan itibaren glkler balamaktadr. Kitabn maddi birlii nedir? Bir iir ontolojisi, yazar ldkten sonra yaynlanm metin paralarnn bir derlemesi, Konilerin incelenmesi ya da Michelet'in Fransa Tarihinin bir cildi eer sz konusuysa bu da maddi birlik midir? Sz konusu olan Bir Talih, Gilles de Rais'in sreci, Butor'un San Marco'su, ya da bir katolik dua kitab ise bu da maddi birlik midir? Bir baka ifadeyle, toplam miktarn maddi birlii, kendisine destek verdii sylemsel birlie nazaran zayf, ikinci planda kalan bir birlik deil midir? Fakat bu sylemsel birlik, kendi srasnda, tekdze ve hep ayn ekilde uygulanabilir midir? Stendhal'in bir roman ya da Dostoyevski'nin bir roman nsanlk Komedisi romanlar gibi bireysellemez; ve bunlar, kendi sralarnda, Ulisse'in Odissee'nn ayrld gibi birbirlerinden ayrlmazlar. Bu bir kitabn blmlerinin net olmamas ve titizlikle blmlenmi olmamas demektir: baln, ilk satrlarn ve son noktann tesinde, i grnnn ve ona zerklik kazandran biiminin tesinde, o baka kitaplara, baka metinlere, baka cmlelere bir geri gndermeler sitemi iinde ele alnr: bir an iindeki dm. Bu geri gndermeler oyunu matematik bir incelemede, bir metin yorumlamasnda, tarihsel bir anlatda, romanesk dneme ait bir epizodda olana gre, ayn trden deildir; urada ya da burada ilikiler demeti olarak kabul edilmi olan bir kitabn birlii ayn olarak dnlemez. Kitabn kendini el altnda bulunan bir nesne gibi sunmas bounadr; onun kendisini ieren u kk parelelyz halinde kvrlmas bounadr: onun birlii deiken ve grelidir. O sorguya ekilir ekilmez akln kaybeder; kendini gstermez, ancak karmak bir sylem alanndan hareketle kurulur. Esere gelince, onun altn izdii problemler daha da zordur. Bununla birlikte, grnte daha basit olan ne? Bir zel ad iaretiyle gsterilebilen bir metinler toplam. Halbuki bu gsterme (atfetme problemleri bir yana braklsa bile) tekdze bir ilev deildir: bir mellifin ad, ayn ekilde, kendi adyla yaynlad bir metni, takma adla sunduu bir metni, lmnden sonra taslak halinde bulduumuz bir metni, sadece msvedde, not defteri, bir kat olan bir metni de gsterir mi? Tam bir iin ya da yapt(qpus)m kuruluu, ne dorulanmas ne de dile getirilmesi kolay olmayan belirli bir seme saysn varsayar: mellif tarafndan yaynlanm

metinlere, baskya vermeyi dnd ve ancak lm olayndan dolay eksik kalm olan metinleri eklemek yeter mi? Kitaplarn msveddesi, ilk tasla, dzeltmeleri ve karalamalar olan her eyi de eklemek gerekir mi? Bir yana braklm taslaklar ilave etmek gerekir mi? Mektuplara, notlara, sonradan eklenmi karlkl konumalara, mellifler tarafndan aynen alnm szlere, ksacas, bir bireyin lm annda evresine brakt ve belirsiz bir aprazlama iinde bu kadar farkl dilde konuan szl izlerin bu snrsz bolluuna hangi staty vermek gerekir? Her halde Mallarme ad ayn ekilde ingilizce temalara, Edgar Poe'nun tercmelerine, iirlere, ya da soruturmalara verilecek cevaplara bavurmaz; ayn ekilde, bir yandan Nietzsche'nin ad ve te yandan genlik otobiyografileri, okul incelemeleri, felsef makaleler, Zarathostra, Ecce Ho-mo, mektuplar, Dionisos ya da Kaiser Nietzsche imzal son kartpostallar, amarevi notlarnn ve zdeyi tasarlarnn birbirine kart saysz defterler arasnda var olan ayn iliki deildir. Gerekte, eer bir mellifin ii hakknda bu kadar kararl ve daha fazla sorgulamada bulunmadan konuursak, bu onun ifadenin belirli bir fonksiyonuyla tanmlanm varsaylmasdr. Mellifin ide (dnlmesi gerektii kadar derin) bir dzeye sahip olmak zorunda bulunduu kabul edilir ki, btn fragmentlerinde, mellifin dncesinin, tecrbesinin, hayalinin ya da bilinsizliinin yahut da kendilerinin iinde bulunduklar tarihsel belirlemelerin ifadesi gibi, en kklerinde ve en temelsizlerinde bile i kendisini bu seviyede ortaya koyar. Fakat, dolaysz bir biimde verilmi olmaktan uzak, benzer bir birliin bir almayla kurulduu; bu almann (metinde, hem gizledii hem aa vurduu bir eyin kopyasn deifre ettii iin) aklayc olduu; nihayet yapt(opus), onun birlii halinde, belirleyen alma ve sonu olarak yaptn kendisi, eer Thetre et son double'un ya da Tractatus'un mellifi sz konusuysa ayn olmayacak, ve bundan dolaydr ki, urada ya da burada bu, bir yapt hakknda sylenecek olan ayn anlamn iinde deildir. Yapt ne dorudan bir birlik olarak, ne gerek bir birlik olarak, ne de homojen bir birlik olarak dnlebilir. Nihayet, zmlemek istediimiz sylemin, nceden, kendileri tarafndan rgtlenmi olan dnceye girmemi sreklilikleri devre d brakmas iin son tedbir: birbirine bal bulunan ve birbirinin karsnda duran iki temadan vazgemek. Birisi, sylemin dzeni iinde, baskmm gerek bir olaydan ayrt edilmesinin asla mmkn olmamasn; her grnen balangcn tesinde, daima -kendisini hibir zaman kendisinde tamamyla yakalayamayacamz kadar gizli ve ilk- gizli bir kaynan varolmasn ister. yle ki, kronolojilerin naivlii arasnda, hibir tarihte mevcut olmayan, alabildiine uzak bir noktaya doru yeniden gtrlm olacaz; kendi bo z sadece kendisi olacak; ve kendisinden hareketle btn balanglar bir gn ancak balang ya da (daha dorusu, yle ya da byle, bir ve ayn bir davranta) rtme olabilecek. Bu temaya, ortada olan her sylemin, kendisine gre gizli bir biimde bir nceki -sylenene dayanaca bir baka tema balanr; ve bu nceki- sylenen de sadece daha nce telaffuz edilmi bir cmle, daha nce yazlm bir metin deil, fakat her hangi bir zamanda sylenen, beden-siz bir sylem, bir nefes kadar sessiz bir ses, ancak kendi izinin oyuu olan bir yaz olacak. Onun sylemde dile getirdii her eyin, ondan nce varolan, onun altnda inatla komaya devam eden, fakat stn rtt ve susturduu bu yar-sessizliin iine daha nceden eklemlenmi bulunduu bylelikle varsaylmaktadr. Ortadaki sylem, sonunda, sadece onun sylemedii eyin zoraki varl olacak; ve bu sylem-d olan sylenen her eyi ierden kemiren bir oyuk olacak. lk motif sylem hakkndaki tarihsel zmlemeyi her tarihsel belirlemeden kurtulan bir kaynan aratrlmasna ve tekrar edilmesine hasreder; bir baka motif or ayn zamanda sylem-d olacak olan bir nceki sylenenin yomrriu ya da gzcs olmaya hasreder. Sylemin sonsuz srekliliini ve onun her zaman devam ettirilmi bir yokluk oyunu iindeki gizli kendinde varln teminat altna almay grev saym olan btn bu temalardan vazgemek gerekir. Sylemin her anm, onun olay olarak ortaya knda; onun grnd bu dakiklik iinde, ve ona en kk ilerine kadar tekrar edilme, bilinme, unutulma, dntrlme, silinme olanan veren bu zamansal dalmann iinde toplamaya kendini hazr tutmak, her baktan uzak olarak, kitaplarn tozu iinde yok olup gider. Sylemi kaynan olduka uzak varlna geri gndermek gerekir; onu varolma direncinin oyunu iinde incelemek gerekir.

Sreklilik hakknda nceden olumu olan bu biimleri, problem haline getirmediimiz ve hakl olarak deerlendirdiimiz btn bu sentezleri, o halde, askda tutmak gerekiyor. Hi kukusuz, niyetimiz onlar kesinkes reddetmek deil, fakat onlar kendisiyle birlikte kabul ettiimiz dinginlii bozmak; onlarn kendilikten uzaklamadn, daima kurallarnn bilinmesi, kantlarnn kontrol edilmesi sz konusu olan bir kuruluun sonucu olduklarn gstermek; hangi koullarda ve hangi doru zmlemeler gereince meru olduklarn belirlemek, her durumda artk kabul edilmeyecek olanlarn tespit etmektir. Etki ya da evrim kavramlarnn onlar -az ya da ok uzun bir zaman iin- kullanm d brakan bir eletiriye bal bulunmalar, rnein, olanakldr. ster eser isterse kitap olsun, yahut da, bilim veya edebiyat olarak bu birliklerin artk hibir zaman kullanlmamas m gerekiyor? Onlar yanllklar, meruluu olmayan irkin yaplar, elde edilmi kt sonular olarak m kabul etmek gerekiyor? Geici bile olsa onlar desteklemekten, onlara bir tanm vermekten vazgemek mi gerekiyor? Gerekte onlar szde-gerekliklerinden kurtarmak; ortaya koyduklar problemleri serbest brakmak; kendisinden hareketle (yaplar, tutarllklar, sistemlilikleri, dnmleri konusunda) baka sorular sorabildiimiz sakin yer olmadklarn, fakat bizzat kendilerinin btn bir sorular demetini (onlar nedir? Onlar nasl tanmlanr ya da snrlanrlar? Hangi farkl yasa tiplerine bal bulunabilirler? Hangi eklemlemeye elverilidirler? Hangi alt-birliklere yer verebilirler? Hangi zel fenomenleri sylemin alan iinde gsterirler?) ortaya koyduklarn bilmek sz konusudur. Hsl, bu biimlerin belki de ilk bakta sandmz biimler olmadklarn bilmek sz konusudur. Ksacas, onlarn bir teoriyi gerektirdiklerini, ve bu teorinin de, kendisinden hareketle kurulduklar sylem olgularnn alam, bu alann sentetik olmayan safl iinde grnmeden oluamayacan bilmek sz konusudur. Kendi apmda ben, baka hibir ey yapmayacam: hi kukusuz, (psikopatoloji, veya tp, ya da siyaset ekonomisi gibi) btn verilmi birlikleri balang iareti sanyordu; fakat bu kukulu birliklerin iinde onlarn i grnn ya da gizli elikilerini incelemek iin yer almayacam. Bunlarn hangi birlikleri oluturduklarm; hangi hakla, kendilerini uzayda zelletiren bir alan ve zamanda bireyletiren bir sreklilii stlenebil-diklerini; ve son olarak onlarn, kabul edilen bireysellikleri ve szde-kurumsallklar iinde, daha salam birlikler alannn sonucu olup olmadklarn kendime sormamn zamann sadece bu birliklere dayandracam. Tarihin bana kendilerini derhal gzden geirmemi; onlarn meru bir biimde yeniden bir araya getirilip getirilemeyeceini akla kavuturmam ve bilmemi; yeniden baka birlikler kurmann gerekip gerekmediini bilmemi; grnrdeki yaknlklarn ortadan kaldrmak suretiyle, onlarn teorilerini yapmak olanan veren daha genel bir alann iine onlar yeniden yerletirmemi nerdii birlikleri sadece kabul edeceim. Sreklilikle ilgili btn bu dolaysz biimler bir defa askya alnd m, gerekte, btn bir alan kurtulmu bulunur. Snrsz, fakat tanmlanabilen bir alan: bu alan btn gerek ifadelerin (ki onlar konuulmu ve yazlmtr) birlii tarafndan, olaylara blnmeleri ve her bir olaya zg olan ann iinde, kurulur. Her gereklikte, bilimle, romanlarla, siyas sylemlerle, bir mellifin eseriyle yahut da bir kitapla megul olmadan nce ilk tarafszl iinde incelememiz gereken materyel genel sylemin alan iindeki bir olaylar topluluudur. Bylece, kendisinde oluan birliklerin aratrlmasnn ufku olarak, birbirinden kopuk olaylarn betimlenmesi hakkndaki proje ortaya kar. Bu betimleme dilin zmlenmesinden kolaylkla ayrt edilir. Hi kukusuz, bir dilbilimsel sistem (eer onu sun olarak kurmuyorsak) ancak bir ifadeler birlii, ya da bir sylem olgular kolleksiyonu kullanmak suretiyle gerekletirilebilir; fakat, o zaman da, rneklik deerinde olan bu birlikten hareketle, gerektiinde, kendilerinden baka ifadeleri kurmak olanan veren kurallar tanmlamak sz konusu olur: uzun zamandan beri ortada bulunmuyor olsa bile, hi kimse artk onu konumuyor olsa ve az rastlanan metin paralan zerinde onu onarm olsak bile, bir dil daima mmkn ifadeler iin bir sistem oluturur: bu, snrsz bir baar saysna izin veren snrl bir kurallar btndr. Buna karlk birbirinden kopuk olaylar alan, dile getirilmi olan tek tek dilbilimsel ayrmlarn her zaman iin sonlu ve aktel olarak snrl birliidir; bu ayrmlar saylamayacak kadar ok olabilir, kendi ynlaryla, bellekte tutma, hafza ya da

okumayla ilgili her yetenei aabilirler: bununla birlikte, onlar sonlu bir birlii olutururlar. Herhangi bir sylem olgusu konusunda, dilin zmlenmesinin her zaman ortaya koyduu soru: bu ifade hangi kurallara gre kuruldu, sonu olarak da, benzer baka ifadeler hangi kurallara gre kurulabilir? Sylemin olgular hakkndaki betimleme bsbtn baka bir soruyu ortaya kor: bu ifadenin ortaya kmas ve onun yerini baka hibir ifadenin alamamas nasl gerekleir? Ayn zamanda, sylem hakkndaki bu betimlemenin dnce tarihine ters dt de grlmektedir. Dnce tarihinde, belirli bir sylem birliinden hareketle ancak bir dnce sistemi yeniden kurulabilir. Fakat bu birlik o ekilde incelenmeli ki, ifadelerin kendilerinin tesinde, konuan znenin niyeti, onun bilinli aktivitesi, sylemek istedii ey, yahut da syledii eyin iinde veya sylenmi szlerinin hemen hemen ayrt edilemez kopukluu iinde, ona ramen, ortaya kan bilin-d oyun yeniden bulunmaya allsn; her halde, sz konusu olan ey, yeniden bir baka sylem oluturmak, iitilen sese ierden hayat veren sessiz, uuldayan, bitip tkenmek bilmez konumay yeniden bulmak, yazlm satrlarn sylediklerini kateden, bazen onlar altst eden ince ve gzle grlemez metni yeniden kurmaktr. Dncenin zmlenmesi, kulland syleme gre her zaman allegorikth. Hi kukusuz onun sorusu: sylenmi olan eyin iinde sylenen nedir? Sylemsel olan alann zmlenmesi bsbtn baka trl yneltilir; olaynn snrll ve tikel-lii iinde ifadeyi yakalamak; varoluunun koullarn belirlemek, snrlarn daha doru olarak tespit etmek, ona balanabilecek olan baka ifadelerle balantlarn kurmak, onun baka hangi ifade biimlerini darda tuttuunu gstermek sz konusudur. Ortada olan eyin altnda, bir baka sylemin yar sessiz gevezelei aratrlmaz; onun niin olduundan baka trl olmadnn, hangi durumda onun her bakadan ayr olduunun, bakalarnn arasnda ve onlara gre, hibir bakann igal edemeyecei bir yere nasl sahip olduunun gsterilmesi gerekir. Byle bir zmlemeye zg olan soruyu yle dile getirebiliriz: sylenen eyin iinde gn yzne kan -ve baka hibir yerde kendini ele vermeyen- bu tikel varolu nedir? Ksacas, balangta sorguluyor gibi grndmz birlikleri yeniden bulmak sz konusuysa eer, btn kabul edilmi birliklerin bu askya almnn sonu olarak neye yarayabileceini kendimize sormamz gerekmektedir. Gerekte, btn verilmi birliklerin sistematik bir biimde ortadan silinii, ilkin, ifadede, olayn tikelliini yeniden kurmak, ve sreksizliin tarihin jeolojisi iindeki atla oluturan bu byk arazlardan sadece biri olmadn, fakat ifadenin basit olgusunun iinde bu atla oluturan byk arazlardan da biri olduunu gstermek olanan verir; o tarihsel basknn iinde birden bire ortaya kverir; incelemeye altmz ey, onun oluturduu bu yark izgi, bu ortadan kaldrlamaz -ve ounlukla da kk- olan su yzne ktr. Ne kadar baya olursa olsun, sonularnda dndmzden ne kadar daha az nemli olursa olsun, ortaya kndan soma ne kadar olabildiince abuk unutulursa unutulsun, farz edildiinden ne kadar az anlalm ya da kt zmlenmi olursa olsun, bir ifade daima ne dilin ne de anlamn sonuna dek kullanamayaca bir olaydr. Olay, ilkin, bir yandan bir yaznn jestine ya da bir szn telaffuzuna bal bulunduu, fakat bir yandan da bir hfza alan iinde, ya da elyazmalarnn, kitaplarn, ve herhangi bir kaydetme biiminin maddlii iinde kendine srekli bir varolu salad iin; ikinci olarak, o her olay gibi bir tek olduu, fakat tekrara, dnmeye, yeniden aktiflemeye ak olduu iin; nihayet sadece onu tevik eden koullara, ve onun tevik ettii sonulara deil, ayn zamanda, ve bsbtn farkl bir kiplie gre, kendisinden nce gelen ve kendisini izleyen ifadelere de bal bulunduu iin, elbette o olaand bir olaydr. Fakat ifade olaynn devamn dilden ve dnceden ayrrsak eer, bu bir sr olay datmak iin olmaz. Bu, onu tama-miyle psikolojik olan sentez faaliyetlerine (mellifin niyetine, onun dnme biimine, dncesinin kesinliine, kafasn srekli megul eden tamamyla onun varln aan ve ona anlam veren projeye) balamamaktan emin olmak, ve baka dzenlilik biimlerini baka iliki tiplerini yakalayabilmek iindir, ifadelerin kendi aralarndaki ilikiler (mellifin bilincinden kurtulsalar bile, ayn mellife ait olmayan ifadeler sz konusu olsa bile, mellifler birbirlerini tanmyor olsalar bile); byle gereklemi ifade gruplar

arasndaki ilikiler (bu gruplar ne ayn olanlarla ne de yakn olanlarla ilgili olmasalar bile ayn biimsel dzeye sahip olmasalar bile; snrlanabilir al-verilerin yeri olmasalar bile ); bsbtn baka bir dzenle (teknik, ekonomik, sosyal, siyasal) ilgili ifadeler ya da ifade ve olay gruplar arasndaki ilikiler. Kopuk olaylarn ortaya kt alam safl iinde gstermek, onu hibir eyin stesinden gelemeyecei bir yalnzln iine yeniden yerletirmeye girimek deildir. Bu onu yeniden kendi zerine kapatmak deildir; bu kendisinde ve kendisindeki iliki oyunlarn betimlemek iin kendini serbest brakmaktr. Sylem olgular hakkndaki byle bir betimlemenin nc dikkat ekici yan; sylem olgularnn, kendilerini doal, dolaysz ve evrensel birlikler zanneden btn gruplardan kurtulmak suretiyle, betimlemek olanan, bu kez de alnm kararlarn, baka birliklerin bir toplam yoluyla elde etmeleridir. Onun koullar ak olarak tanmland takdirde, doru olarak betimlenmi ilikilerden hareketle, hibir nedene dayanmayacak, bununla birlikte gzle grlemez olarak kalacak olan kopuk birlikler oluturmak meru olabilecekti. phesiz, (roman biimi verildii, ya da bir matematik teoremler serisi iinde yer ald zaman, sylemin kendisi tarafndan ne srlm ve sylenmi olan bu ak ilikilerin tersine, rnein) bu ilikiler asla sz konusu ifadelerde kendileri iin dile getirilmi olmayacaklard. Bununla birlikte, onlar, hibir ekilde, ortaya km sylemlere ierden hayat' veren bir gizli sylem trn oluturmayacaklard; o halde bu, onlar aydnla kavuturabilecek olan ifade olgular hakkndaki bir yorumlama deil, fakat daha ziyade onlarn birlikte varolular, ard arda gelileri, karlkl grevleri, karlkl belirlemeleri, bamsz ya da baml dnmleri hakkndaki zmlemedir. Bununla birlikte, bylece ortaya kabilen btn ilikilerin iaret olmakszn betimlenebilmesi dnlemez. lk bakta geici bir kopmay kabul etmek gerekiyor: zmlemenin alt-st edecei ve gerekirse yeniden rgtleyecei bir balang blgesi. Bu blge onu nasl ihata edebilir? Bir yandan, empirik olarak, ilikilerin ok sayda, youn, ve betimlenmesi greli olarak kolay olmasn tehlikeye soktuu bir alan semek gerekiyor: genel olarak bilim terimi iin gsterdiimiz blgedekinden daha iyi zmlenebilir ilikilere gre, baka hangi blgede kopuk olaylar birbirine daha iyi balanyor gibi grnyorlar? Fakat bir baka yandan da, bir ifadede, onun biimsel yapsnn ve oluum kurallarnn zamanm deil, varoluunun ve ortaya k kurallarnn zamann, biraz olumu ve kendisinde ifadelerin saf szdizimi kurallarna gre zorunlu olarak douyor gibi grnd sylem gruplarna ba vurmak suretiyle deilse bile, yeniden yakalamann en fazla ans nasl verilir? Olduka geni alanlarn, olduka geni kronolojik basamaklarn balangcndan itibaren ne srmek suretiyle deilse bile, eserin kopmalar gibi kopmalardan, etkinin kategorileri gibi kategorilerden kurtulacamzdan nasl emin olabiliriz? Nihayet, konuan bireye, sylemin znesine, metnin mellifine, ksacas, btn bu antropolojik kategorilere bal bulunan pek az dnlm btn bu birliklerle ya da sentezlerle ilgilenmeyi brakmayacamzdan nasl emin olabiliriz? Aksi halde, kendilerinde bu kategorilerin olutuklar ifadelerin btnn, -sylemlerin znesini (kendi znelerini) nesne olarak semi olan ve onu bilgilerin alam olarak gstermeye teebbs etmi olan ifadelerin btnn- gz nne almak suretiyle nasl olabilir? Bylece, haklarnda ok ematik olarak konuabildiimiz bu sylemlerle uyuturduum olgunun ncelii ortaya kar ki, onlar, insan bilimlerini tanmlarlar. Fakat buradaki bir balang nceliidir. Aklda mevcut iki olguyu iyi korumak gerekiyor; kapal olaylarn zmlenmesi hibir ekilde benzer bir alanla snrl deildir, te yandan da bu alann kendisinin kopukluu ne kesin olarak ne de mutlak geerli olarak gz nne alnabilir; bu ilk taslan snrlarn ortadan kaldrmak tehlikesini gsteren ilikileri ortaya koymak olanam vermesi gereken bir ilk kestirme sz konusudur. Sylemsel Oluumlar fadeler arasndaki ilikileri betimlemeye giritim. Bana nerilebilen ve alkanln bana kazandrd bu birliklerden hibirini geerli olarak kabul etmemeye zen gsterdim. Hibir sreksizlik, kopukluk, eik ya da snr biimini ihmal etmemeye karar verdim. Sylemin alanndaki ifadeleri ve bu ifadeler arasndaki mmkn

ilikileri betimlemeye karar verdim. Gryorum ki, iki problemler serisi hemen kendini gsteriyor: birisi -bunu bir an iin bir kenara brakacam ve onu daha soma tekrar ele alacam- ifade, olay, sylem terimleri hakknda gsterdiim ekingen kullanmlarla ilgilidir; tekisi geici ve gzle grlebilir gruplarnn iinde braktmz bu ifadeler arasndaki meru bir biimde betimlenebilen ilikilerle ilgilidir. Kendilerini siyaset ekonomisine; veya biyolojiye ya da psikopatolojiye ait olarak -ve bunu kolayca tespit edebildiimiz bir tarihten beri- gsteren ifadeler var rnein; dilbilgisi ya da tp adn verdiimiz -hemen hemen balangsz- bu binlerce yllk srekliliklere ait olarak kendini gsteren ifadeler de var. Fakat, bu birlikler nedir? Willis tarafndan yaplm ba arlar hakkndaki tahlil ile harcot'nun kliniklerinin ayn sylem dzenine ait olduunu nasl syleyebiliriz? Petty'nin icadlar Neumann'n ekonometrisiyle sreklilik bakmndan ayn mdr? Port-Royal gramercilerinin yarg hakkndaki zmlemeleri Hind-Avrupa dillerindeki sesli harflerin mnavebeleri hakkndaki tespitle ayn alana m aittir? O halde tp, dilbilgisi, siyaset ekonomisi nedir? Onlar hibir ey deil midir, ki gemie ynelik bir yeniden gruplandrmadan dolay ada bilimler kendi gemileri konusunda yanlgya dmektedirler? Onlar tm iin bir defada gereklemi olan belirli bir zaman aralnda son derece gelimi bulunan biimler midir? Onlar baka birliklerin stn yeniden kaplar m? Hem birbirine yakn hem de srekli bir biim zerinde anlalmas g bir kitle oluturan btn bu ifadeler arasnda, hangi eit balar geerli olarak kabul edilir? Birinci hipotez -ilkin bana geree en yakm ve kantlanmas en kolay grnen hipotez-: birbirinden farkl biimlerinin iinde, zamann iinde dalm halde bulunan ifadeler, eer bir ve ayn nesneye bal iseler, bir birlik olutururlar. Bylece psikopatolojiye ait ifadelerin tm, bireysel ya da sosyal tecrbenin iinde farkl biimlerde kendini gsteren ve delilik olarak ifade edebildiimiz bu nesneye uygun dyor gibi grnmektedir, oysa ok abuk farkettim ki, delilik nesnesinin birlii, bu ifadenin btnn belirlemek, ve onlar arasnda hem betimlenebilir hem de srekli olan bir ilikiyi oluturmak olanam vermez. Bunun da iki sebebi vardr: deliliin kendi varlndan, onun gizli muhtevasndan, dilsiz ve yeniden kendi iine kapanm gerekliinden, verilmi bir anda onun hakknda syleyebildiimiz eyleri isteseydik elbette yanlm olacaktk; akl hastal ona adn veren, onu blen, betimleyen, aklayan, gelimelerini anlatan, eitli balantlarn gsteren, onu yarglayan ve akl hastalnn kendi sylemleri olmas iin ortaya kmas gereken sylemleri, kendi adyla, telaffuz ederken sz ona muhtemelen dn veren btn ifadelerin toplam iinde sylenmi olan eylerin btn tarafndan oluturuldu. Fakat dahas var: bu ifadeler btn, hepsi iin bir defada olumu olan tek bir nesneye ait olmaktan, ve onu bitip tkenmek bilmez ideallik ufku olarak sonsuzca muhafaza etmekten uzaktr. xv. ya da xvm.yzyln tbb ifadeleri tarafndan, onlarn korelatlar olarak, ne srlm bulunan nesne hukuksal kararlar ya da polisiye tedbirler arasnda grlen nesneyle ayn deildir; hatta psikopatolojik sylemin btn nesneleri Pinel'den ya da Eskuiroi'dan Bleuler'e deitirildi: bunlar urda ya da burda sz edilen ayn hastalklar deildir; bunlar sz edilen ayn deliler deildir. Nesnelerin bu okluundan, delilikle ilgili sylemin, bir ifadeler btn oluturmak iin geerli bir birlik olarak, kabul edilmesinin mmkn olmad sonucunu karabiliriz ya da belki de karmamz gerekecek. Belki de, bir ve ayn nesneye sahip olan tek tek ifade gruplaryla yetinmemiz gerekecek: melankoli zerine, ya da nevroz zerine sylemler. Fakat bu sylemlerden her birinin, kendi srasnda nesnesini oluturduunu ve onu btnyle dntrnceye kadar altn abuk kavrayacaktk, yle ki problem, bir sylemin birliinin bir nesnenin sreklilii ve tikellii tarafndan oluturulup oluturulmadn bilmekle ortaya kar. Delilikle ilgili bir ifadeler btnn belirlemek olanan verecek olan karakteristik iliki, o halde, tasvirler, tahliller, tespitler ya da hkmler ad verilen eitli nesnelerin ezamanl ya da ardk dou kural olmayacak m? delilik konusundaki sylemlerin birlii delilik nesnesinin varlma, ya da nesnellik hakknda tek bir ufkun olumasna dayanmayacakt; bu, verilmi bir dnem boyunca nesnelerin ortaya kn mmkn klan kurallar oyunu olacakt: ayrma ve bastrma lleriyle blnm nesneler, gnlk yaantda, hukuk biliminde,

teolojide, doktorlarn tansnda farkhlaan nesneler, patolojik betimlemelerde grlen nesneler, tedavi, inceleme yntemi ya da yollar, sorumluluklar tarafndan snrlandrlm nesneler ayrca, delilik konusundaki sylemlerin birlii bu farkl nesnelerin dnmlerini, onlarn zaman aralmdaki eitsizliklerini, onlarda meydana gelen kopukluu, onlarn srekliliklerini askya alan i sreksizlii tanmlayan kurallar oyunu olacakt. Onun bireysel olan hakknda sahip bulunduu eyin iindeki bir ifadeler btnn tanmlamak, paradoksal bir biimde, bu nesnelerin dalmasn betimlemek onlar birbirinden ayran btn aralklar yakalamak, onlarn arasnda bulunan mesafeleri lmekten -bir baka deyile, onlarn blnme yasalarn dile getirmekten-ibaret olacakt. fadeler arasndaki bir ilikiler grubunu tanmlamak iin ikinci hipotez: ifadelerin ard arda geli biimleri ve tipleri. rnein, xx.yzyldan itibaren tp bilimi bana, ifade etmenin srekli gerek bir karakteriyle, belirli bir stiliyle olmaktan daha az nesneleri ya da kavramlaryla kendini belirginletiriyor gibi grnmt. lk defa olarak, tp artk bir gelenekler, gzlemler, ayrk usuller toplam tarafndan kurulmuyor, fakat eylere dayanan bir bakn kendisini, algsal bir alan blgelere ayrmann kendisini, vcudun gzle grlebilir olan yerine bal patolojik olgu hakkndaki zmlemenin kendisini, sylediimiz bir eyde algladmz eyin kaydedilmesi sisteminin kendisini (vokablerin kendisini, metaforlar oyununun kendisini) varsayan bir bilgiler btn tarafndan kuruluyordu; ksacas, bana tp bir betimsel ifadeler serisi olarak rgtleniyor gibi grnmt. Fakat yine de, bu hareket hipotezini bir kenara koymak ve klinik sylemin bir betimlemeler btn olduu kadar hayat ve lm konusundaki hipotezlerin, ahlaksal tercihlerin, tedaviyle ilgili kararlarn, kurumsal ynetmeliklerin, retim modellerinin bir btn olduunu; betimlemeler btnnn her halkrda tekilerden soyutlanamayacan, ve betimsel ifadelerin sadece tbb sylemin iinde mevcut dile getirmelerden biri olduunu kabul etmek gerektir: bazen Bichat'dan hcresel patolojiye, basamaklar ve iaretler deitirildii iin; bazen gzle incelemeden, kulakla dinlemeden ve elle muayeneden mikroskobun ve biyolojik testlerin kullanlmasna, bilgi edinme sistemi deitii iin; bazen da basit anatomi-klinik ilikisinden psikopatolojik srelerin son zmlemesine, iaretler szl ve onlarn zmlenmesi btnyle yeniden kurulduu iin; nihayet bazen doktor bilginin bellekte tutulmasnn ve yorumlanmasnn yerine yava yava kendisi olmay brakt, ve kendisinin yannda, yresi n de, kullanmak zorunda bulunduu, fakat hastann kar s nd a ba kan znenin durumunu deitiren belge ynlar; i l i k i d e f t e r i ve zmleme teknikleri olu tuu iin. Bugn bizi belki de yeni bir tbbn eiine getiren btn bu deimeler, xx.yzyl boyunca, yava yava tbb sylemin iine girdi. Bu sylemi, dile getirmenin derli toplu ve normatif bir sistemi olarak tanmlamak istiyorsak eer, bu tbbn ortaya kt anda bozulduunu ve onun sadece Bichat ve Lannec'de dile getirilme olanam bulduunu kabul etmek gerekir. Birlik varsa eer, onun ilkesi ifadelerin belirli bir biimi deildir; bu, daha ziyade, tamamyla algsal olan betimlemeleri, bunun yansra aletlerle gerekletirilmi gzlemleri, laboratuvar denemelerinin protokollerini, istatistik hesaplarn, bilgi-kuramsal ya da demografik tespitleri, kurumsal ynetmelikleri, tedaviyle ilgili ynergeleri de ezamanl olarak ya da srasyla mmkn klan kurallarn btn olmayacak m? Belirtilmesi ve belirlenmesi gereken ey, bu dank ve ayrk ifadelerin birlikte varoluu; blnmelerini idare eden sistem, birbirine verdikleri destek, tadklar ya da tamadklar biim, uradklar dnm, meydana gelilerinin, yok olularnn ve birbirlerinin yerini almalarnn oyunu olacaktr. Aratrmann bir baka yn, bir baka hipotez: oyuna sokulmu bulunan srekli ve tutarl kavramlar sistemini belirlemek suretiyle, ifade gruplar ortaya koyamaz myz? rnein, dilin ve dilbilgisel olgularn zmlenmesi klsiklerde (Lancelot'dan xv. yzyln sonuna kadar), ierii ve kullanm hepsi iin bir defada gerekletirilmi olan kavramlarn belirli bir sayma dayanmaz m?: Her cmlenin genel ve normatif biimi olarak tanmlanm hkm kavram, adn en genel kategorisi altnda yeniden gruplandrlm olan zne ve sfat

kavramlar, mantksal ba kavramnn dengi olarak kullanlan//// kavram, vs. Klsik dilbilgisinin kavramsal yapsn bylece yeniden kurabiliriz. Fakat yine de snrlar tespit etmeyi gerekletirmi olacaz: hi kukusuz Port-Royal mellifleri tarafndan yaplm zmlemeleri bu elemanlarla ancak aklayabiliriz; yani kavramlarn ortaya kn tespit etmeye daha fazla zorlanacaz; kavramlardan bazlar belki sz konusu zmlemelerden 'tremi olabilirler, fakat baka kavramlar onlardan ayrktr ve bazlar da onlarla badaamaz. Doal olan ya da olmayan szdizimsel dzen kavram, (XVIII. yzyl boyunca Bauze'e tarafndan kullanlm"olan) tmle kavram phesiz hl Port-Royal gramerinin kavramsal sistemine eklenebilir. Fakat ne seslerin balangtaki anlaml deeri hakkndaki fikir, ne kelimelerin iinde gelimi ve onlar tarafndan belirsiz bir biimde iletilmi olan bir ilkel bilgi kavram, ne sessiz harflerin deiimi iindeki bir dzenin kavram, ne bir eylemi ya da bir faaliyeti gsterme olanan veren basit ad olarak fiil kavram, Lancelot'nun ya da Duclos'un kavramlar btnyle badaabilir. Bu koullarda, dilbilgisinin ancak grnte tutarl bir biim oluturduunu; bir asrdan daha fazla bir zamandan beri bu ad altnda devam edip gelen bu ifadeler, zmlemeler, betimlemeler, ilkeler ve sonular, karsamalar btnnn yanl bir birlik olduunu mu kabul etmek gerekir? Bununla birlikte, kavramlarn tutarll bakmndan deil, fakat onlarn ezamanl ya da ardk doular, aralklar, onlar birbirinden ayran mesafe ve muhtemelen birbirleriyle badamazlklar bakmndan eer onu aratr-saydk, belki kopuk bir birlik bulabilecektik. O halde, btn tekileri aklamak ve onlar ayn tmdengelimli yapnn iine sokmak iin, yeterince genel ve soyut bir kavramlar mimarisini artk aratrmayacaz; onlarn meydana gelilerini ve dalmalar oyununu zmlemeye alacaz. Nihayet, ifadeleri yeniden gruplandrmak, onlarn ardarda gelilerini betimlemek ve altlarnda takdim edildikleri birlikli biimleri aklamak iin drdnc hipotez: temalarn aynl ve sreklilii. Polemie o kadar yatkn, felsef ya da ahlksal tercihlere o kadar ak, baz durumlarda siyas kullanma o kadar hazr olan ekonomi veya biyoloji gibi bilimlerde belirli bir temann ilk anda, bir sylem birliini, yaam iin ihtiyalar bulunan, yaama i gcne ve olanaklarna sahip olan bir organizma gibi, kurmaya ve diriltmeye yetili olduunu varsaymak uygun grnyor. rnein, Buffon'dan Darvvin'e evrimci temay oluturan hereyi bir birlik olarak kuramaz myz? lkin bilimselden daha fazla felsef, biyolojiden daha ok kozmolojiye yakn olan tema; sonular adlandrlm, snrlandrlm ve aklanm olan aratrmalar daha ziyade uzaktan yneten tema; ayrca hipotez olarak ya da istek olarak tasarlanm olan eyi nceden bilmediimizi, fakat bu temel seimden hareketle onu sylemsel bilgi haline dntrmeye altmz daima varsayan tema, ayn ekilde fizyokratik temadan sz edemez miyiz? Her kantlamann tesinde ve her zmlemeden nce, eit toprak gelirinin doal karakterini isteyen; sonu olarak toprak mlkiyetinin ekonomik ve siyasal nceliini varsayan; endstriyel retim mekanizmalar hakkndaki her zmlemeyi darda tutan; buna karlk bir devletin iindeki parann dolanm, ve kendileri yoluyla yeniden retime geri dnd kanallar hakkndaki betimlemeyi iinde tayan; nihayet Ricardo'yu bu l gelirin ait olmadklar durumlar zerinde, onun kendilerinde oluabilecei koullar zerinde dnmeye ve sonuta fizyokratik temann keyfliini dile getirmeye gtren fikirden sz edemez miyiz? Fakat benzer bir giriimden hareketle, tam tersi ve tamamlayc iki tespitte bulunmaya gtrlyor/uz. Bir durumda ayn tema, iki kavram oyunundan, iki zmleme tipinden, birbirinden tamamyla farkl iki nesne alanndan hareketle ilikilidir: en genel ifadesi iinde, evrimci fikir belki Benoit de Maillet, Bor-deu veya Diderot'da ve Darwin'de ayndr; fakat gerekte onu mmkn ve tutarl klan ey hi de u ya da bu ayn dzen deildir. xvn. yzylda, evrimci fikir balangtan itibaren gerekli olan ya da zamann almas sayesinde devaml olarak oluan bir sreklilii (doann ykmlarndan her biri onu kesintiye uratacaktr) oluturan trlerin bir yaknlndan hareketle tanmlanr. xx. yzylda evrimci tema trlerin devamllk arzeden tablosunun kuruluuyla, sreksiz gruplarn betimlenmesi ve btn elemanlar dayanma iinde bulunan bir organizma ile ona hayatn gerek koullarn sunan bir ortam arasndaki karlkl etkileim biimlerinin zmlenmesinden daha az ilgilenir. Tek bir tema, fakat iki sylem tipinden hareketle. Aksine fizyokrasi-nin

durumunda, Quesnay'n seimi, kesinlikle, faydaclar adn verebildiimiz kiiler tarafndan savunulan tam tersi dnceyle ayn kavramlar sylemine dayanr. Bu ada, zenginlikler hakkndaki zmleme greli olarak snrl ve herkes tarafndan kabul edilen bir kavramlar oyununu ieriyordu (para hakknda ayn tanm yaplyordu; fiatlar hakknda ayn aklama veriliyordu; bir iin bedeli ayn ekilde tespit ediliyordu). Halbuki, bu nemli kavramsal oyundan hareketle, dei-tokua ya da iin gnlk cretine bal olarak zmlenmesine gre, deerin oluumunu aklamann iki ekli vard. Ekonomik teorinin iinde ve onun kavramsal oyununun kurallar iinde yer alan bu iki olanak, ayn elemanlardan hareketle, farkl iki seime yer verdi. O halde, bir sylemin belirlenmesinin ilkelerini, bu temalarn varlmda aramakla, hi phe yok ki, hakszlk etmi olacaktk. Onlar daha ok sylemin serbest brakt tercih noktalarnn dalmnda aramak gerekmez mi? Sylemin aa kard farkl anlamlar nceden varolan temalar yeniden hayata geirmek, birbirine zt stratejiler yaratmak, belirli bir kavramlar oyunuyla uzlamaz ilgilere yer vermek, izin vermek, farkl paralar kullanmak olmayacak m? Zaman aralndaki temalarn, imajlarn ve fikirlerin srekliliini aratrmaktansa, ifade birliklerini belirlemek iin onlarn atmalarnn diyalektiini yeniden dile getirmektense, daha ok, seim noktalarnn dalmn ortaya koyamaz, ve her seimin tematik tercihin berisinde, bir stratejik olanaklar alann tanmlayamaz myz? Drt giriim, drt baarszlk -ve onlarn vardiyalarn alan drt hipotez- karsnda, o halde, ite ben. imdi bunlar kantlamak gerekecek. Bizde alkanlk halini alm olan -ve tp, ya da dilbilgisi olarak gsterdiimiz-, byk ifade grublar konusunda, onlarn birliklerini neyin zerine kurduklarn kendime sormutum, nesnelerle, smsk, srekli, corafi bakmdan kopuk bir alan zerine mi? Bana grnen ey, daha ziyade, eksik ve birbirine karm seriler, ayrm, mesafe, yerine geme, dnm oyunlardr. Tamamlanm ve normatif bir ifade tipi zerine mi? Fakat tek bir figrde bir araya gelebilmek ve birleip duyabilmek iin, ve, zaman aralnda, bireysel eserlerin tesinde, kesintisi bulunmayan byk bir metin imi gibi gstermek iin, ok farkl seviyelerden ve ok ayrk fonksiyonlar olan ifadeler buldum. yi tanmlanm bir kavramlar alfabesi zerine mi? Fakat kendimizi yap ve kullanm kurallar bakmndan birbirinden ayrlan, birbirini bilmeyen ya da birbirini darda tutan ve mantksal bir yapnn birliinin iine giremeyen kavramlar karsnda buluruz. Bir temann srekliliinin zerine mi? Halbuki, daha ziyade, birbiriyle badamaz temalarn aktiflik kazanmasna, yahut da farkl btnlerin iinde ayn bir temann kuatlmasna izin veren eitli stratejik olanaklar buluruz. Bu dalmalarn kendilerini betimlemek; elbette, ne srekli bir yap, ne zaman aralnda yava yava yazlan lsz bir kitap, ne kollektif bir znenin eseri olarak rgtlenen bu elemanlar arasnda bir dzeni tespit edip edemeyeceimizi aratrmak fikri ite bundan dolaydr. Onlarn ardk grnleri ierisinde bir dzen, ezamanllklar iindeki ilikiler, ortak bir trn bir karlkl greve tahsis edilebilir durumlar, birbirine bal ve ayrk dnmler. Byle bir zmleme, onun i yapsn betimlemek iin, balant hcrelerini birbirinden ayrmaya almayacakt; o kendisini gizli atmalardan kukulanmakla ve onlar akla kavuturmakla grevli olmayacakt; o tekrarlama biimlerini inceleyecekti. Yahut da: karsama zincirlerim (bilimler ya da felsefe tarihinde yaptmz gibi) yeniden kuracak yerde, farkl tablolar (dilbilimcilerinin yapt gibi) ortaya koyacak yerde, o dalma sistemlerim betimleyecekti. Belirli bir saydaki ifadeler arasnda, benzer bir dalma sistemini betimleyebileceimiz durumda, nesneler, ifade tipleri, kavramlar, tematik seimler arasndaki bir dzeni (bir dzen, ilikiler, durumlar, grevler, dnmler) tanmlayabileceimiz durumda, uzlama yoluyla, iimizin -bylece artlarn, sonularn ok ar, te yandan bilim, ideoloji, teori ya da nesnellik alan gibi benzer bir dalmay gstermek iin yetersiz olan szcklerden saknan- bir kopuk oluumla, olduunu syleyeceiz. Bu blmn elemanlarnn (nesneler, ifade biimi, kavramlar, tematik seimler) kendilerine balandklar koullara oluum kurallar adn vereceiz. Oluum kurallar verilmi bir birbirinden kopuk blnmenin iindeki varoluun (birlikte varoluun, devam ettirmenin, dnmenin ve dalmann da) koullardr.

imdi katetmek zorunda olduumuz alan bu; kantlamamz gereken kavramlar, yapmamz gereken zmlemeler bunlardr. Biliyorum zmlemeler az deildir. lk tespit iin, olduka zayf fakat yeterince birbirine yakn baz gruplardan yararlanmtm: ne zmlemenin sonunda onlar yeniden bulacam, ne snrlanmalarnn ve belirlenmelerinin ilkesini kefedeceimi hibir ey bana gstermiyor; birbirinden ayrt edeceim kopuk oluumlarn, genel birlii halindeki tbb, tarihsel kaderlerinin btnlk erisi iindeki ekonomi ve dilbilgisini tanmlayacaklarndan emin deilim; onlarn umulmadk kopmalar iin iine sokmayacaklarndan emin deilim. Hatta, benzer bir betimlemenin, eletiri noktas olarak aldm ve balangta belirli bir bilimsellik kuruntusuyla kendilerini gsteren, bu sylemsel btnlerin bilimselliini (ya da bilimsellik-dln) aklayabileceini hibir ey bana gstermiyor; zmlememin bilgi teorisine ya da bilimler tarihine indirgenemez bir betimlemeyi oluturan, tamamyla farkl bir seviyede yerini almayacan hibir ey bana gstermiyor. Byle bir giriimin sonunda, yntem endiesiyle askda tuttuumuz bu birlikleri geri almamamz da mmkn olabilecektir; ki eserleri birbirinden ayrmak, etkileri ve gelenekleri bilmemek, balang sorununu kesinlikle bir yana brakmak, melliflerin emredici varln ortadan silinmeye brakmak unutulsun; ve bylece dncelerin tarihini kendi mal olarak kuran her ey ortadan kalksn. Sonu olarak, tehlike, daha nce var olan eye temel tekil edecek yerde, bu yeniden dn ve bu son dorulama ile rahatlayacak yerde, nihayet binbir kurnazlk ve bunca bilgisizlikten soma, her eyin kurtarldn haber veren bu mutluluk dolu emberi tamamlayacak yerde, birbirine ok yakn grlerin dmda, kendilerine altmz gvencelerden uzak, henz kk paralara ayrmadmz bir zeminde ve nceden kestirilmesi kolay olmayan bir sona doru ilerlemeye zorlanmam olmamzdr. imdiye kadar, tarihin korumas altnda bulunan ve alacakaranla kadar ona elik eden her ey (rasyonelliin gelecei ve bilimlerin gayelilii, zaman aralndaki dncenin uzun, srekli ii, bilincin uyan ve ilerleyii, onun kendiliinden srekli olarak yeniden balamas, toplanmalarn tamamlanmam fakat kesintisiz olan hareketi, her zaman ak bir kaynaa geri dn, ve nihayet tarihsel-akn bir tema), -zmleme iin beyaz, ayrmsz, ve ne ierii ne de verilmi sz bulunan beyaz bir alan atndan- ortadan kalkmak tehlikesiyle kar karya bulunmaz m? Nesnelerin Olumas imdi ak ynlerin bir dkmn yapmak, ve henz tasarlanm olan bu kavrama, oluma kurallar ieriinin verilip verilemeyeceini bilmek gerekiyor. lkin nesnelerin olutuunu farz edelim. Hem de, xx.yzyldan hareketle, psikopatolojinin sylemi rneini daha kolaylkla zmlemek iin. lk bakta kolaylkla kabul edebildiimiz kronolojik kopukluk. aretler bunu bize yeterince gsteriyor. Onlardan ikisini yalnzca unutmayalm: asrn banda, psikiyatri hastanesinde, delinin hastaneden karlmasnn ve hastaneye alnmasnn yeni bir biimine yer verilmesi; Esquirol, Heinroth ya da Pinel'e mevcut baz kavramlarn haddesini yeniden kmak olana (paranoyadan monamiye, gndelik akldan budalaln ille kavramna, genel pralisiden kronik ensefalite, karakter nevrozundan takn olmayan delilie kadar kabiliriz); zamann akma uyarak daha yukarya trmanmak istendiinde, pistler hemen kaybolur, aklar birbirine karr, ve Du Laurens'n yahut da Van Swieten'in Kraepelin veya Bleuler patolojisi konusundaki projeksiyonu artk sadece rastlantsal birlemeleri verir. Bu duraktan beri psikopatolojinin kendileriyle ilikili bulunduu nesneler ok saydadr, byk bir ksmyla ok yeni, fakat olduka da ereti, deiken ve aralarndan bazlaryla da hzl bir yok olua baldrlar: (bir baka biimde bilindikleri, snrlandklar, tasvir ve tahlil edildikleri halde, delilik belirtileri olarak daha nce gz nne alnm olan) harekete geirici alkantlarn, halzinasyon-larn ve yoldan karc sylemlerin yannda, o zamana kadar kullanlmam ktklerde kaytl bulunan: hafif davran bozukluklarnn, cinsel sapma ve bozukluklarn, telkin ve hipotez olgularnn, merkez sinir sistemindeki zedelenmelerin, zihinsel ya da hareket ettirici adaptasyon eksikliklerinin, sululuun ortaya ktn grdk. Bu ok saydaki nesnelerin kaytl bulunduu ktklerden her birinin zerine adlar yazld, onlar snrlandrld, tahlil edildi, soma dzeltildi, yeniden tanmland, itiraz edildi, ortadan silindi. Onlarn ortaya klarnn kendisine bal

bulunduu kural ortaya koyabilir miyiz? Hangi tmdengelimli-olmayan sisteme gre bu nesnelerin, psikopatolojinin -noktalara gre boluklar olan ya da olmayan- paralanm alan oluturmak iin yan yana konulabildiini ve birbirlerini izleyebildiklerini bilebiliriz? Ne, sylemin dzeni olarak onlarn var olu dzeni oldu? a) lkin, bu ktklerin doularnn ilk belirtilerine iaret etmek gerekir: nihayet gsterilebilmeleri ve zmlenebilmeleri iin, rasyonellik derecelerine, kavramsal kodlara ve teori tiplerine gre, hastalk, akl bozukluu, sapklk, bunama, nevroz veya psikoz, soysuzlama, vs. stats kazanacak olan bu bireysel farkllklarn birden bire ortaya kabildikleri yeri gstermek gerekir. Bu douun ilk biimleri farkl toplumlarda, farkl alarda, ve farkl sylem biimlerinde ayn deildir. Xx, yzyln psikopatolojisiyle yetinmek iin, onlarn aile, yakn sosyal grup, i evresi, dinsel cemaat (ki bunlarn hepsi normatiftir, sapmaya kar duyarldr, bir tolerans payna ve dar atmann kendisinden hareketle gerekli olaca bir eie sahiptir, delilii belirtme ve reddetme biimine sahiptir, iyiletirmenin ve tedavi etmenin sorumluluunu deilse bile, en azndan aklamann ykmlln tbba geirir) tarafndan oluturulmu olmalar muhtemeldir; bu ilk dou biimleri, zel bir ekilde rgtlenmi olduklar halde, xx. yzylda yeni deildirler. Buna karlk, yeni dou biimlerinin i grmeye balamas da hi kukusuz bu adadr: kendine zg normatiflii ile sanat, cinsellik (onun allm yasaklara bal sapmalar, ilk kez, psikiyatrik sylem iin tespit, tasvir ve tahlil konusu olmutur), ceza (delilik, nceki alarda, su davranndan titizlikle ayrt edildii ve bir zr olarak kabul edildii halde, sululuun kendisi -ve mehur insan ldren monomaniler den beri bu byle- delilie az ya da ok yakn bir sapma biimi olur). Bu durumda, bu ilk farkllama alanlarnda, bu alanlarda grlen mesafelerde, sreksizliklerde, ve eiklerde, psikiyatrik sylem kendi alann snrlandrarak, hakknda konutuu eyi tanmlamak, ona nesne stats vermek- demek ki onu gstermek, onu adlandrlabilir ve betimlenebilir klmak- olanan verir. b) Ayrca, snrlama isteklerini betimlemek gerekir: tb (dzenlenmi kurum olarak, tbb varl oluturan bireyler btn olarak, bilgi ve uygulama olarak, kamu oyu, adlet ve ynetim tarafndan kabul edilen yetki olarak) xx. yzylda, toplumda, delilii nesne olarak ayrt eden, gsteren, adlandran ve yerletiren en byk istek olmutur; fakat o bu rol oynayacak tek ey olmad: adlet ve ceza adaleti (zr, sorumsuzluk, hafifletici durumlar hakkndaki tanmlarla ve kastl su, soyaekim, sosyal tehlike gibi kavramlarn kullanmyla), dinsel otorite (mistik olan patolojik olandan, ruhsal olan bedensel olandan, doast olan anormal olandan ayran karar istei olarak ortaya kt, ve bilincin ynn fiillerin ve durumlarn kazvistik bir tasnifi iin olmaktan daha ok bireyler hakkndaki bir bilgi iin kulland lde), edeb ve sanatsal eletiri (ki o xx. yzyl boyunca, eseri, gittike daha az, yarglanmas gereken bir zevk nesnesi olarak, ve gittike daha fazla, yorumlanmas gereken bir dil ve bir mellifin ifade oyunlarnn kabul edilmesi gereken yeri olarak ele alp inceler). c) Nihayet, zelletirme kafeslerini zmlemek gerekir. Sz konusu olan, farkl delilikleri psikiyatrik sylemin nesneleri olarak, kendilerine gre, birbirinden ayrdmz, birbirinin karsna koyduumuz, birbirine baladmz, yeniden grupladmz, tasnif ettiimiz, birbirinden trettiimiz sistemlerdir (bu farkllama kafesleri xx. yzylda aamalandrlm, birbirine yakn ve az ya da ok birbirlerinin iine nfuz edebilir olan yetiler grubu olarak ruh; bamllk ve iletiim emalaryla birbirine balanm olan organlarn trimansionel toplam olarak beden; evrelerin izgisel eyleri, izlerin birbirine karm, potansiyel tepkiler toplam, ksr dngler olarak bireylerin hayat ve tarihi; karlkl yanstma sistemleri ve evrimsel sebeplilik alam olarak nro-psikolojik iliki oyunlar). Byle bir betimleme kendi bana henz yetersizdir. Bu da iki sebepten byledir. Az nce iaret ettiimiz dou planlar, bu snrlama belirtileri ya da zelletirme biimleri, psikopatolojinin syleminin artk sahip olamayaca, ancak dkmn yapabilecei, snflandrp adlandrabilecei, seebilecei, nihayet bir kelimeler ve cmleler -ki onlar normlar, yasaklar, duyarlk

eikleriyle, delileri belirleyen, ruh hekimlerinin tahliline ve kararna hastalar neren topluluklar deildirkafesinin iine kapatabilecei nesneler retmezler; bu, byle bir ldrme olaynn, paranoyak bir taknln etkisi altnda, zihinsel tbba kendisi hakknda aklamada bulunan, ya da cinsel bir suta bir nevrozdan phelenen hukuk bilimi deildir. Sylem, vaktinden nce gerekletirilmi olan nesnelerin, basit bir kaydetme biimi olarak, yerletirildikleri ve stste konulduklar yerden bsbtn baka bir eydir. Fakat az ncenin dkm ikinci bir sebepten dolay da yetersizdir. O, sylemin nesnelerinin kendisinde ortaya kabildikleri farkllamann birok planna, birbirinin pei sra, iaret etti. Fakat onlar arasnda hangi ilikiler vardr? Niin bu dkm de bir bakas deil? Hangi tanmlanm ve kapal btnn bu biimde snrlandna inanlr? Ve ne tahsis edilebilir balar ne de ilikileri olan, farkl ve ayrk bir betimlemeler serisini sadece biliyorsak eer, o zaman bir oluum sisteminden nasl sz edebiliriz? Gerekte bu iki sorular serisi ayn noktada bulumaktadr. Bu noktay yakalamak iin, nceki rnei daha da daraltalm. Psikopatolojinin xx. yzylda kendisiyle urat alanda, sululuk ktne ait olan btn bir nesneler serisinin [insan ldrme (ve intihar), kastl sular, cinsel sular, baz hrszlk biimleri, serserilik, hem sonra onlar arasnda soyaekim, nevrojen ortam, saldrganlk ya da kendi kendini cezalandrma davranlar, ahlk bozukluklar, sua itilmeler, telkine yatknlk, vs.-] ok erken (Esquirol'den itibaren) ortaya ktn gryoruz. Buradaki iimizin bir buluun -gnn birinde, bir ruh doktoru tarafndan su davranlar ile patolojik bir davran arasndaki bir benzerliin anlalmas; baz sulularda akl bozukluunun klsik belirtilerinin bulunduunun gn na karlmas- sonular olduunu sylemek doru olmayacak. Bu olgular mevcut aratrmann dndadr; gerekte problem, onlar mmkn klan eyleri, ve bu bulularn onlar yeniden ele alan, dzelten, deitiren, veya muhtemelen yrrlkten kaldran bakalar tarafndan nasl izlenebildiini bilmektir. Ayn ekilde, bu yeni nesnelerin ortaya kn xx.yzyln burjuva toplumuna zg normlara, bir gl ceza ve gvenlik blgelerine ayrmaya, yeni bir adl su yasasnn ortaya konulmasna, hafifletici durumlarn iin iine sokulmasna ve kullanlmasna, sululuun artna atfetmek doru olmayacak. Hi kuku yok ki, btn bu sreler, gerekten de, birbiri ardnca ortaya karlar; fakat onlar kendilerinde psikolojik syleme ait olan nesneleri oluturmazlar; bu seviyede aklamaya devam edecek olursak, bu kez aratrdmz eyin berisinde kalacaz. Toplumumuzda eer, belirli bir dnemde, sulu psikolojiye ve patolojiye konu olduysa, eer aykr davran btn bir bilgi nesneleri serisine yer verebildiyse, bu, belirli bir ilikiler btnnn psikiyatrik sylem iinde eser haline gelmi olmasdr. Ceza kategoriler ve asgar sorumluluk dereceleri gibi zelletirme planlar ile psikolojik belirginleme planlar (yetiler, yetenekler, ilerleme ya da gerileme dereceleri, ortama tepki biimleri, sonradan kazanlm, doutan ya da soyaekimli karakter tipleri) arasndaki iliki. Tbb kararn biimi ile adl kararn biimi arasndaki iliki (daha dorusu tbb karar suun tanmlanmas, onun artlarnn gereklemesi ve gerektirdii onay iin kesinlikle adl biimi kabul ettiinden; bununla birlikte onun douunun zmlemesini ve angaje edilmi sorumluluun umudunu elinde bulundurduundan dolay kompleks iliki). Adl sorgulama, gvenlik bilgileri, aratrma ve her adl soruturma rgt tarafndan oluturulmu szge ile tbb sorular, klinik incelemeler, ncllerin aratrlmas, ve biyorafik anlatlar tarafndan oluturulmu szge arasndaki iliki. Bireylerin davrannn ailev, cinsel, sula ilgili normlar ile patolojik semptomlarn ve onlarn belirtileri olan hastalklarn tablosu arasndaki iliki. Hastane ortamndaki (zel eikleri, iyileme ltlerini, normali, patolojik olan biribirinden ayrma biimiyle) tedaviyle ilgili snrlama ile hapishanedeki (ceza ve pedagoji sistemi, iyi ynetme, slah etme ve serbest brakma kriterleriyle) cezayla ilgili snrlandrma arasndaki iliki. Psikiyatrik sylemdeki eserde, eitli nesnelerin her bir btnnn olumasna olanak veren bu ilikilerdir. Genelletirelim: psikiyatrik sylem, xx. yzylda, ncelikli nesneler yoluyla deil, fakat nesnelerini kendisiyle oluturduu, yle de olsa ok dank bulunan, tarz yoluyla belirginleir. Bu oluum doma,

snrlanma ve zelleme biimleri arasnda gereklemi ilikilerin bir btn tarafndan salanr. Demek ki, (hi deilse onun nesnelerine gelince) benzer bir btn gerek-letirebilirsek eer; sz konusu sylemin herhangi bir nesnesinin orada yerini ve ortaya k ilkesini nasl bulduunu gstere-bilirsek eer; birbiriyle badamayan nesnelere, kendi kendine deimeksizin, ezamanl ya da ardk olarak, doularn verebildiini gsterebilirsek eer, kopuk bir oluumun tanmlandn syleyebiliriz. Belirli bir saydaki aklamalar ve sonular ite bundan dolaydr. 1. Bir sylem nesnesinin ortaya kmas iin gerekli artlar, nn hakknda bir ey diyebilmemiz, ve birok kiinin onun hakknda farkl eyler syleyebilmeleri iin gerekli tarihsel artlar, baka nesnelerle birlikte yakn bir alann iinde bulunmas iin, bu nesnelerle birlikte benzerlik, yaknlk, uzaklk, farkllk, dnm ilikilerini gerekletirebilmesi iin gerekli artlar -bu artlar, gryoruz ki, ok eitli ve ar- dm Burada sylenmek istenen ey, herhangi bir ada herhangi bir eyden bahsedeme-yeceimizdir; yeni bir ey sylemek kolay deildir; yeni nesnelerin hemen gnyzne kabilmeleri ve ilk belirtilerini ortaya koyabilmeleri iin, gzleri amak, dikkat etmek, ya da bilin sahibi olmak yeterli deildir. Fakat bu glk yalnzca olumsuz deildir; gc yalnzca kr etmek, ket vurmak, buluu engellemek, akln saflm ayn eylerin sessiz direncini maskelemek olacak olan bir engele onu balamak gerekmez; nesne kendisini serbest klacak ve ak ve bo bir nesnellik iinde teces-sm etmek olanan ona verecek olan dzeni belirsizliklerin iinde beklemez; o aydnln ilk kylarnda bir engele taklm olarak nceden kendi kendine varolmaz. O bir karmak ilikiler demetinin olumlu koullar altnda varolur. 2. Bu ilikiler kurumlar, ekonomik ve sosyal sreler, davran biimleri, ilke sistemleri, teknikler, snflama tipleri, belirginletirme biimleri arasnda gerekleir; ve bu ilikiler nesnede mevcut deildir; bunlar nesnenin zmlemesi yapld zaman grlen ilikilerdir; bu ilikiler nesnenin kuruluunu, ikin rasyonelliini, kavramnn gereklii iinde onu dndmz zaman btnyle ya da bir ksmyla yeniden grnecek olan bu ideal damar gstermezler. likiler nesnenin i yapsn tanmlamazlar, fakat ortaya kmak, baka nesnelerin yannda yer almak, onlara gre kurulmak, ayrmn indirgenmezliini, ve muhtemelen onun ayrkln belirlemek, ksacas bir dsallk alam iine yerletirilmek olanan ona veren eyi tanmlarlar. 3. Bu ilikiler, ilkin, birincil diyebileceimiz, ve her sylemden ya da her sylem nesnesinden bamsz olarak, kurumlar, teknikler, sosyal biimler, vs. arasndaki betimlenebilen ilikilerden ayrlrlar. Nihayet, ok iyi biliyoruz ki, xx. yzylda burjuva ailesiyle adlet biimlerinin ve kategorilerinin ileyii arasnda ilikiler vardr, ve biz onlar zmleyebiliriz. Halbuki, sz konusu nesnelerin kurucusu olan ilikilerle her zaman stste gelebilir deildir: bu birincil dzeye tahsis edebildiimiz bamllk ilikileri sylem nesnelerini mmkn klan ilikiler haline gelmede zorunlu olarak dile gelmezler. Fakat bir yandan da, sylemin kendisinde olumu olarak bulabildiimiz ikinci ilikileri ayrdetmek gerekir: rnein, xx. yzyl ruh doktorlarnn aile ile sululuk arasndaki ilikiler konusunda syleyebildikleri ey, ok iyi biliyoruz ki, gerek bamllklar oyununu meydana getirmez; fakat o ey psikiyatrik sylemin nesnelerini mmkn klan ve destekleyen ilikiler oyunu da deildir. Bylece, mmkn betimlemelerin btn bir eklemli alan alm olur: birincil ya da gerek ilikiler sistemi, ikincil ya da dnsel ilikiler sistemi, ve tam anlamyla kopuklu ilikiler diyebileceimiz sistem. Problem bu sonuncularn zelliini ve teki ikisiyle oyunlarn gstermektir. 4. Sylemsel ilikiler, gryoruz ki, sylemin iinde deildir: onlar kavramlar ya da szckleri birbirine balamazlar; cmleler ya da nermeler arasnda dedktif ya da retorik bir yapy gerekletirmezler. Bununla birlikte, onlar sylemi snrlayacak, ya da ona baz biimler empoze edecek, yahut da baz koullarda baz eyleri ifade etmeye onu zorlayacak olan, sylemin dndaki ilikilerdir. Onlar neredeyse sylemin snrndadr: sylemin kendilerinden sz edebildii nesneleri ona sunar, ya da daha ziyade (nk sunma hakkndaki bu imaj bir yandan nesnelerin te yandan da sylemin olutuunu varsayar), u ya da bu nesnelerden sz

edebilmek, bunlar inceleyebilmek, adlandrabilmek, zmleyebilmek, snflandrabilmek, aklayabilmek, vs. iin sylemin gerekletirmek zorunda olduu ilikiler demetini belirlerler. Bu ilikiler, sylemin kulland dili deil, onun kendilerinde geliip ortaya kt koullar deil, fakat bir pratik olarak sylemin kendisini belirginletirirler. zmlemeyi burada balayabilir, onun balangtaki tasary neyle gerekletirdiini, ayn zamanda neyle deitirdiini deerlendirebiliriz. Psikopatoloji, ekonomi, dilbilgisi, tp olarak kendini ortaya koymu olan bu btnlk biimleri konusunda, srarl fakat kark bir biimde, hangi birlik trnn bunlar daha iyi olutu-rabildiini kendimize sormutuk: onlar, bir ksm kenara braklm dier bir ksm gelenek tarafndan devam ettirilmi, baka bir ksm da nce unutma yoluyla st rtlm soma yeniden gn na km olan tek tek eserlerden, ard arda gelen teorilerden, kavramlardan ya da temalardan hareketle, birden bire olumu bir yap myd sadece? Onlar birbirine bal bir giriimler serisi miydi yalnzca? Nesnelerin kendilerinin, onlarn dalmlarnn, farkllklar hakkndaki oyunun, yaknlklarnn ya da uzaklklarnn -ksacas, konuan zneye verilen eylerin- yan sra sylemin birliini de aratrmtk: ve sonu olarak, sylemsel uygulamann kendisini belirginletiren ilikiler haline gelie geri dnm oluyoruz; bylece bir d biimi ya da bir formu deil, fakat bir uygulamada ikin olan ve zellii iinde onu tanmlayan bir kurallar btn kefetmi oluruz. te yandan, psikopatoloji gibi bir birlii iaret noktas olarak kullanmtk: eer ona bir dou tarihi koymak ve belirli bir alan vermek istemi olsaydk, kukusuz, kelimenin douunu yeniden kefetmek, hangi zmleme sistemine uygulanabildiini, bir yandan nroloji te yandan psikolojiyle olan ilgisinin nasl gerekletiini tanmlamak gerekecekti. Akla kavuturduumuz ey, yle grnyor ki, ayn tarihleri tamayan, ayn alana ya da ayn eklemlemelere sahip olmayan, fakat kendileri iin psikopatoloji terimi sadece dnsel, ikincil ve snflanabilir bir balk olan bir nesneler btnn aklayabilen baka tipten bir birliktir. Nihayet, psikopatoloji srekli yenilenme yolunda olan, keifler, eletiriler, dzeltilen yanllklarla srekli belirginlik kazanan bir disiplin olarak kendini ortaya koyuyordu; tanmladmz oluum sistemi sreklidir. Fakat unutmayalm: bunlar ne srekli olan nesnelerdir, ne de onlarn oluturduklar alandr; ne de onlarn dou noktalan ya da belirginleme biimleridir; fakat grnr hale gelebildikleri, snrlanabildikleri, zmlenebildikleri ve zelletirilebildikleri alanlarla ilikiye girmedir. Gryoruz: hakknda teori retmeye altmz betimlemelerde, referansn bir tarihini yapmak iin sylemi yorumlamak sz konusu deildir. Seilen rnekte, ne falan ada deli olan kiiyi, onun deliliinin mhiyetini, ne de onun bozukluklarnn bugn bize yakn olan bozukluklarla ayn olup olmadn bilmeye almyoruz. Byclerin bilinmeyen ve ac eken deliler olup olmadklarn, ya da, baka bir zamanda, mistik ya da estetik bir tecrbenin yanl yere tartlp tartlmadn kendimize sormuyoruz. lk temel, gizli, hemen eklemlenmi4 olan bir tecrbeyle ilkin kendini ortaya koyaca, ve daha soma sylemler ve onlarn ilevlerinin dolayl, ounlukla kurnazca olan oyunu tarafndan rgtlenmi (evrilmi, bozulmu, klk deitirmi, belki de bask altna alnm) olaca gibi, deliliin kendisi olabilecek olan eyi yeniden kurmaya almyoruz. Hi phe yok ki, referansn byle bir tarihi mmkndr; bu nceden kopuk tecrbeleri alandan kurtarmak ve metinden bamsz hale getirmek iin olan abay oyuna giriin dnda brakmyoruz. Fakat burada sz konusu olan ey, sylemi ntrletirmek, ondan baka bir eye iaret etmek, onun berisinde sessizce duran eye katlmak iin onun younluunun iinden gemek deil, tam tersine younluu iinde onu devam ettirmek, kendisine zg olan karmakl iinde onu birden ortaya karmaktr. Tek kelimeyle, gerekten, eylerden vazgemek istiyoruz. Les de-presentifier. Yallk, unutma, yanlma, bilgisizlik, ya da inanlarn ve geleneklerin durgunluu, yahut da arzu, (4) Bu Deliliin Tarihi''nde ak bir temaya kar yazlm, ve nszde zellikle birok kez ortaya konulmutur.

bilinsiz bir belki, yoluyla ancak ondan ayrlacak olan bir sylemin ilkel yasasn yapmak alkanlna sahip olduumuz zenginliklerini, arlklarn ve dolaysz tamlklarn ustalkla nlemek, grmemek ve sylememek. eylerin sylemden nceki anlalmas g kaynann yerine, ancak sylemde ortaya kan nesnelerin dzenli oluumunu geirmek. eylerin temelinde yer alan ama bir kaynaa bal bulunmayan bu nesneleri tanmlamak, ama bir sylemin nesneleri olarak oluma olanan onlara veren ve bylece tarihin iinde ortaya k koullarn meydana getiren kurallar btnne geri gtrmek suretiyle tanmlamak. Onlar bir ilk topran genel derinliinin iine sokmayacak, fakat dalmalarn yneten dzenliliklerin dmn zecek olan sylemsel nesnelerin bir tarihini yapmak. Bununla birlikte, ayn eylerin ann silmek, zorunlu olarak, anlatmn dilbilimsel zmlemesine ba vurmak deildir. Bir sylemin nesnelerinin oluumunu betimlediimiz zaman, sylemsel bir uygulamay belirginletiren ilikilerin iine girileri gstermeyi denemi oluruz, ne szckler aras bir rgtlenmeyi ne de anlambilimsel bir alann kopukluklarn belirlemi oluruz: ne, bir dnemde melankoli ya da ar olmayan delilik szcklerine verilmi olan anlam, ne de psikoz ile nevroz arasndaki ztl inceliyoruz. Benzer zmlemelerin gayr meru ya da imknsz olarak dnlmelerini de incelemiyoruz, fakat sululuun nasl tbb bir bilirkii raporuna konu olabildiini, ya da cinsel sapmann psikiyatrik sylemin bir nesnesi olarak grlebildiini, rnein, bilmek sz konusu olduu zaman onlar anlaml deildir. Szcklerin muhtevalar hakkndaki zmleme, bazen belirli bir ada konuan znelere sahip olan anlatm elemanlarn, bazen da daha nce telaffuz edilmi sylemlerin alanna ait olan semantik yapy tanmlar; bu zmleme, nesnelerin hem stste hem de yanyana- birbirine karm bir okluunun olutuu ve bozulduu, ortaya kt ve silindii yer olarak sylemsel uygulamayla ilgili deildir. Yorumcularn anlay burada yanltc deildir: hi phe yok ki, giritiim zmleme gibi bir zmlemenin kelimden eylerin kendileri kadar nmevcuttur; bir szcn betimlemesi bir tecrbenin canl tamlna ba vurmadan daha fazla bir ey deildir. Sylemin berisinde -henz hibir eyin sylenmedii ve eylerin, hemen hemen, gri bir aydnln iine girdii yerde-yeniden ona dnmyoruz; onun dzenledii ve arkasnda brakt biimleri yeniden bulmak iin teye gemiyoruz; sylemin kendisinin seviyesinde kalyoruz, kalmaya alyoruz. Bazen nmevcutlarn en kklerinin, bununla birlikte, en belirginlerinin zerinde daha ok durmak gerektii iin, pek az ilerlemi bulunduum btn bu aratrmalarda, iitebildiimiz, metin biimleri iinde okuyabildiimiz gibi, sylemlerin, burada umud edebileceimiz gibi, eylerin ve kelimelerin saf ve basit bir aprazlamas olmadklarm gstermek istediimi syleyeceim: eylerin belirsiz yaps, kelimelerin ak, gzle grlr ve canl zinciri; sylemin, bir ilikinin, ya da bir gereklik ile bir dil arasnda, bir dilin sz daarcnn ve bir tecrbenin kar-maklyla karlamann nemsiz bir alan olmadn gstermek istiyorum; ak rnekler zerinde gstermek istiyorum ki, sylemlerin kendilerini zmlemek suretiyle, kelimeler ve eyler arasnda grnte ok kuvvetli olan ban gevedii ve sylemsel uygulamaya zg olan bir kurallar btnnn ortaya kt grlr. Bu kurallar, bir gerekliin sessiz varoluuna deil, bir sz daarcnn ilkelere uygun kullanmn deil, fakat nesnelerin ynetimini belirler. Kelimeler ve eyler, bir problemin -ok nemli- baldr; onun biimini deitiren, verilerinin yerini deitiren, hsl, bsbtn baka bir ii ortaya koyan almann -ironik- baldr. Sylemlerin, iaretlerin (muhtevalara ya da temsillere bal bulunan anlaml elemanlarn) btnleri olarak deil, fakat kendilerinden sz ettikleri nesneleri sistematik bir biimde oluturan uygulamalar olarak incelenmesinden- artk incelenmesinden- ibaret olan i. phesiz, sylemler iaretlerden oluur; fakat sylemlerin yaptklar ey, daha ok, eyleri gstermek iin bu iaretleri kullanmaktr. eyleri dile ve sze indirgenemez klan da bu daha ok szcdr. Gsterilmesi ve betimlenmesi gereken de bu daha ok szcdr.

fade Biimlerinin Olumas Niteliksel betimlemeler, biyografik anlatlar, iaretlerin gsterilmesi, yorumlanmas ve yeniden kesilmesi, analoji yoluyla aklyrtmeler, tmdengelim, istatistik tahminler, deneysel dorulamalar, ve daha baka ifade biimleri, ite xx. yzylda tplarn sylemi iinde bulabildiimiz eyler. Onlar birbirlerine balayan ne, hangi zorunluluk? Niin bunlar da, bakalar deil? Btn bu deiik dile getirmelerin ilkesini, ve onlarn geldikleri yeri bulmak gerekir. a) lk soru: kim konuuyor? Btn konuan bireylerin toplam iinde dilin bu eidini elinde tutmaya hakk olan kim? Dilin sahibi kim? Kim zgnln, saygnlklarm dilden alyor, ve karlk olarak dil gereklik garantisini deilse bile en azndan gereklik karinesini kimden alyor? Benzer bir sylemin tercih edilmesinde, yasaya uygun ya da geleneksel, hukuksal olarak tanmlanm ya da doal olarak kabul edilmi hakkn sahibi olan bireylerin -ve sadece onlarn- stats nedir? Tbbn stats bilgi ve yetki kriterlerini, kurumlar, sistemleri, pedagojik normlar, bilginin uygulanmas ve denenmesi hakkn -bunsuz snrlar konulamaz- veren yasal artlar ierir. O kendileri kendi statlerine sahip olan baka bireyler ya da baka gruplarla (siyasal iktidar ve onun temsilcileriyle, hukuksal iktidarla, farkl meslek kurulularyla, dinsel gruplar ve gerektiinde din adamlaryla) bir farkllama ve ilikiler sistemini (tahsis etmelerin pay, hiyerarik ba, fonksiyonel tamamlayclk, bilgilerin istenmesi, iletilmesi ve alnp-verilmesi) de ierir. Sz konusu stat kendi ilevini toplumun btnne gre tanmlayan zelliklerin belirli bir saysn (tbda zel ya da az veya ok zorlayc bir biimde toplum tarafndan istenen bir kii olarak adlandrlmasna gre, bir ii yapmasna ya da bir grevi yerine getirmesine gre kabul edilen rol; bu farkl durumlarda ona tannan mdahale ve karar haklarn; bir halkn, bir grubun, bir bireyin salnn gzeticisi, koruyucusu ve garantisi olarak ondan istenen eyleri; halkn ya da vatandalarn zenginlii konusunda sahip olduu pay; bazen iinde alt grupla, bazen kendisine bir grev veren iktidarla, bazen kendisinden bir t, bir tedavi, bir salk talebinde bulunan mteriyle yapt ak ya da gizli szlemenin biimini) da ierir. Tplarn bu stats genel olarak toplumun ve medeniyetin btn biimlerinde olduka zeldir: o hemen hemen asla farkllamam ya da birbirinin yerine geebilir bir rol deildir. Tbb sz herhangi bir kiiden gelemez; onun deeri, etkisi, tedaviyle ilgili gleri, ve genel bir biimde tbb sylem olarak varl, acnn ve lmn nne gemeyi onun iin bir hak olarak ne srmek suretiyle, bu sylemi dile getirme hakkna sahip olan, yasaya uygun ekilde tanmlanm rolden ayrlabilir deildir. Fakat ayn zamanda biliyoruz ki, bat medeniyeti iindeki bu stat, xv. yzyln sonunda, xx. yzyln banda halklarn sal endstri toplumlar tarafndan gerektirilmi ekonomik normlardan biri olduu zaman derinden deimitir, b) Tbbn sylemini kendilerinden elde ettii, ve sylemin meru kaynan ve uygulanma noktasn (zel nesnelerini ve dorulama vastalarn) kendilerinde bulduu kurumsal yerleri de betimlemek gerekir. Bu yerler bizim toplumlarmz iindir: hastane, srekli, kodlanm, sistematik, farkllam ve bir hiyerari iinde yer alm bir tp personeli tarafndan gvence altna alnm, ve bylece saylabilir bir tekrarlamlar alan oluturabilen bir gzlem yeri; ok rastlantl, ok fazla boluklar bulunan, ok daha az sayda olan bir gzlemler alan sunan, fakat bazen, ncllerin ve ortamn daha iyi bir bilgisiyle, daha geni kronolojik erim hakknda tespitlerde bulunma olanan veren zel uygulama; laboratuar, tanyla ilgili baz elemanlar, evrimin baz iaretlerini, iyilemenin baz llerini veren, ve tedaviyle ilgili denemelere olanak tanyan insan bedeni, hayat, hastalk, doku bozukluklar konusunda genel dzenin baz gereklerinin ortaya kt hastane-den uzun zaman ayr kalm otonom yer; nihayet ktphane adn verebileceimiz yer ya da sadece geleneksel bir biimde geerli olarak kabul edilen kitaplar ya da incelemeleri deil, yaynlanm ve iletilmi aklamalar ve gzlemler btnn de, (sosyal ortamla, iklimle, salgnlarla, lm oranyla, hastalklarn seyri ile, bulama ocaklaryla, meslek hastalklarla ilgili) ynetimler, baka doktorlar, sosyologlar, corafyaclar tarafndan tpta retilebilen istatistik bilgiler toplamn da ieren dkmanter alan. ite, tbb sylemin bu eitli yerleri xx. yzylda nemli lde deiirken (kitabn ya da gelenein etkisi azald lde) dokmann nemi artmaya devam eder; hastalklar konusundaki sylem iin sadece bir katk

yeri olan ve nem ve deer bakmndan onu zel uygulamaya (ki orada tbb ortamlarna braklm hastalklar, xv. yzylda, bitkisel gerekliklerinin iinde ortaya kmak zorunda idi) brakan hastane, o zaman, sistematik ve tekdze gzlemlerin, frekans ve ihtimallerin ortaya knn, bireysel deimelerin yrrlkten kalknn geni bir lek zerinde karlatrlmalarnn yeri, ksacas, doktorun bak altnda temel zelliklerini gsteren tekil tr olarak deil, fakat anlaml iaretleri, snrlar, evrim anslar ile ortalama sre olarak hastaln ortaya k yeri olur. Ayn ekilde, gnlk tp uygulamasnn fizik, kimya ya da biyolojiyle ayn deneysel normlara sahip olan bir sylemin yeri olarak laboratuarda birletirilmesi xx. yzyldadr, c) znenin konumlar, kendisine eitli alanlarla ya da nesne gruplaryla ayn ekilde megul olma imknnn verildii durumtarafndan belirlenir: o, ak ya da deil belirli bir sorular kafesine gre soru soran, ve belirli bir bilgilenme programna gre dinleyen znedir; o, belirleyici bir zellikler tablosuna gre bakan, ve betimsel bir tipe gre iaret koyan znedir; o, snrlar uygun bilgi tanesini belirleyen en iyi bir algsal mesafede kurulur; o bilgi leini deitiren, dolayl ya da dolaysz alg seviyesine gre znenin yerini deitiren, onun yzeysel bir seviyeden derin bir seviyeye geiini salayan, onu bedenin i alanmda -grlen arazlardan organlara, organlardan dokulara, ve nihayet dokulardan hcrelere- dolatran belgesel araclar kullanr. Bu algsal durumlara, bilgilerin a iinde (teorik renimde ya da hastane pedagojisinde; gzlemlerin, aklamalarn, istatistik verilerin, genel teorik nermelerin, projelerin ya da kararlarn alcs ve vericisi gibi szl iletiim ya da yazl dokmantasyon sisteminde) igal edebildii durumlar eklemek gerekir. Tbb sylemin znesinin igal edebildii eitli durumlar, xx. yzyln banda, (derinlemesine dzenlenmi, belgesel ara istasyonlar tarafndan ortaya konan, cerrah teknikler ya da otopsi yntemleri tarafndan gsterilen, doku bozukluklaryla ilgili ocaklarn evresinde merkezlemi) bsbtn baka bir algsal alann rgtlenmesiyle, ve yeni kaydetme, iaretleme, betimleme, snflandrma, nmerik serilerde ve istatistiklerde birletirme sistemlerine yerletirmeyle, yeni retim, bilgilerin akn salama, baka teorik alanlar (bilimler ya da felsefe) la ve baka kurumlarla (ki onlar ynetimsel, siyasal ya da ekonomik dzenlerdir) iliki biimlerinin kuruluuyla yeniden tanmlanr. Klinik sylemde eer, doktor srasyla en byk ve dolaysz soru soran, bakan gz, dokunan parmak, iaretleri zen organ, nceden yaplm betimlemelerin birleme noktas, laboratuar teknisyeni ise, bu, bir ilikiler demetinin oyuna sokulmu bulunmasdr. Ayn zamanda yardm, artlm ve sistematik gzlem ve ksmen kantlanm ksmen deneysel tedavi yeri olarak hastane ile btn bir teknikler ve insan bedeninin alglama kodlar -patolojik anatomi tarafndan tanmland gibi- grubu arasndaki ilikiler; dolaysz gzlemler alanyla nceden kazanlm bilgiler alan arasndaki ilikiler; tedavi eden olarak doktorun, pedagogun, tbb bilginin dalm iinde ara istasyonun rol ile sosyal alanda halk salndan sorumlu olanm rol arasndaki ilikiler. Bak alarnn, muhtevalarn, betimleme biimlerinin ve stilinin, endktif ya da ihtimaliyeti akl yrtmelerin kullanmnn, sebeplilii bir yere tahsis etme tiplerinin yenilenmesi olarak, ksacas ifade etme kiplerinin yenilenmesi olarak anlaldnda, klinik tbbn ne yeni bir gzlem teknii -xx. yzyldan nce ok uzun zamandan beri uygulanm olan otopsi teknii- nin sonucu olarak; ne -xv. yzyln ortasnda Morgogni'nin kulland- organizmann derinliklerinde hastalk yapan sebeplerin aratrlmasnn sonucu olarak; ne hastane klinii -onlarca yldan beri Avustralya ve italya'da bunlardan vard- olan bu yeni kurumun sonucu olarak; ne de Bichat'nn eperlerin ncelemesinde doku kavramnn iin iine sokulmasnn sonucu olarak alnmamas gerekir. Fakat, tbb sylemde, birbirinden farkl belirli bir saydaki elemann -ki bu elemanlardan bazlar tblarn statsyle, bazlar onlarn kendisinden bahsettikleri kurumsal ve teknik yerle, bazlar alglayan, gzlemleyen, betimleyen, reten, v.s. zneler olarak onlarn durumlaryla ilgilidir- iliki iine sokulmas olarak alnabilir. Bu farkl elemanlarn -ki onlardan bazlar nceden var olanlardr- ilikiye sokuluunun klinik sylem tarafndan gerekletirildiini syleyebiliriz: onlar arasnda ne gerek olarak verilmi ne de nceden kurulmu olan btn bir ilikiler sistemini pratik olarak gerekletiren sylemdir; ve eer sylemin kulland, ya da kendilerine yer verdii ifade etme kipleri sadece tarihsel olumsallklarn bir serisi tarafndan yanyana konulmamsa, bu onun bu ilikiler demetini srekli bir biimde kullanmasdr.

Bir aklama daha. Klinik sylemdeki ifade tiplerinin uyumazln tespit ettikten soma, bir sylemde kullanlan biimsel yaplan, kategorileri, mantksal ard arda geli biimlerini, akl yrtme ve endksiyon tiplerini, ayrtrma ve birletirme biimlerini gstermek suretiyle sylemi daha kk boyutlara indirgemeye altk; tbbn ifadeleri gibi ifadelere, onlarn isel zorunluluk hakknda ierdikleri eyi vermeye yetili olan rasyonel rgtlenmeyi ortaya koymak istemedik. Temel bir fiile, ya da tbbn ilerlemelerinin, doru bilgiler arasnda yer almak iin abalarnn, gzlem yntemlerinin sklnn, onda bulunan imajlarn ya da fantazmlarn dar atlmasnn yaval ve zorluunun, onun akl yrtme sisteminin saflatrlmasmn yava yava kendisinde belirdii rasyonelliin genel ufkunu oluturan bir bilince geri gtrmek de istemedik. Nihayet, tbb zihniyetin ne empirik douunu ne de eitli elemanlarn betimlemeye altk: tplarn ilgisi nasl deiti, hangi teorik ya da deneysel modeltarafndan onlar etkilendi, hangi felsefe ya da ahlaksal tema onlarn dnce iklimini tanmlad, hangi sorulara, hangi isteklere onlar cevap vermek zorundaydlar, geleneksel nyarglardan kurtulmak iin onlarn hangi abalar sarf etmeleri gerekti, hangi yollarla onlar hibir zaman tamamlanmam, hibir zaman bilgilerine ulalmam birlie ve tutarlla doru ilerlediler. Sonu olarak, ifade etmenin eitli kiplerini bir znenin -ki sz konusu olan, rasyonelliin saf temel iradesi olarak alnm zne, ya da, sentezin empirik fonksiyonu olarak alnm znedir- birliine balamyoruz. Ne zneyi bilebiliriz, ne de zne hakkndaki bilgileri. ne srlen zmlemede, ifade etmenin eitli kipleri sentezi ya da bir znenin birletirici fonksiyonunu ortadan kaldracak yerde onun dalmn gsterirler5- zne bir sylemi gerekletirdii zaman eitli statleri kazanabilir, eitli yerleri igal edebilir, eitli durumlar alabilir. Planlarn sreksizliinden sz edilmesi bundan dolaydr. Bu planlar eer bir ilikiler sistemiyle birbirlerine balanrlarsa, ilikiler sistemi kendilikle ayn, sessiz ve her szden nce olan bir bilincin sentetik aktivitesiyle gereklemez, fakat sylemsel bir uygulamann zelliiyle gerekleir. Demekki, bir ifade fenomenini -baka yerde yaplm bir sentezin szl aklamas- sylemde grmekten vazgeeceiz; orada daha ziyade, znelliin eitli durumlar iin bir dzenlilik alann arayacaz. Byle anlalm sylem, dnen, bilen, ve konuan bir znenin grkemli bir biimde alm grn deildir: tam tersine znenin dalnn ve kendisiyle birlikte sreksizliinin belirlenebildii bir btndr. O birbirinden ayr yerler demetinin kendini ortaya koyduu bir dsallk alandr. Az nce, sylemsel bir oluuma zg nesneler rejiminin tanmlanmas gereinin ne kelimelerle ne de eylerle olmadn gsterdik; ayn ekilde imdi kabul etmek gerekir ki, ifadelerinin ynetiminin tanmlanmas gerei ne akn bir zneye ne de psikolojik bir znellie bavurmayla olur. (5) Bu vasfta, Kliniin Douu'nda kullanlm olan tbb bak ifadesi ok uygun deildi. Kavramlarn Olumas Linne'nin eserinde grlen kavramlar topluluu (fakat Ricar-do'da ya da Port-Royal dilbilgisinde bulduumuz kavramlar topluluu gibi) belki tutarl bir btn halinde rgtlenebilir. Onun oluturduu tmdengelimli yapy yeniden kurabiliriz. Her halde bu -bir ok kez denendii gibi- denenmeye deer. Buna karlk, eer daha geni bir lek alnrsa, ve dilbilgisi, ekonomi ya da canllarn incelenmesi gibi disiplinler ayar noktalar olarak seilirse, ortaya ktn grdmz kavramlar oyunu bu kadar kesin artlara uymaz: onlarn tarihi, adm adm, bir binann kuruluu deildir. Bu dalmay onun bozuluunun grnne balamak m gerekir? Orada, her biri kendi rgtlenmesine sahip olan, ve yalnzca bazen problemlerin sreklilii, bazen gelenein devamll, bazen etkilerin mekanizmi ile eklemlenen kavramsal sistemlerin bir devamn m grmek gerekir? Uyumsuz kavramlarn ardk ya da ezamanl douunu aklayan bir ilke bulamaz myz? Onlar arasnda, hibir mantksal sistemlilii bulunmayan bir rastlant sistemi bulunamaz m? Bilkuvve bir dedktif yapnn iindeki kavramlar yerine yerletirmek istemekten daha fazla, onlarn grndkleri ve dolandklar ifadeler alannn rgtlenmesini betimlemek gerekiyordu.

a) Bu rgtlenme, ilkin, ardarda geli biimlerini ierir. Ve onlar arasnda, ifade serilerinin eitli dzenlenileri (ki bunlar, duyarszlklarn, ardk sonularn, ve ka-ntlamac akl yrtmelerin dzeni; ya da betimlemelerin dzeni, onlarn kendilerine bal bulunduklar gitgide ilerleyen genelleme ya da zelleme emalar, ka-tettikleri uzaysal dalmlar; ya da anlatlarn dzeni ve zamann olaylarnn ifadelerin izgisel ak iindeki blnme biimi olmal); ifadelerin eitli balant tipleri (ki onlar ne her zaman ayndrlar ne de ifade serisinin ard arda gelen grnlerinde st ste konulabilirler: hipotez-dorulama; iddia-eletiri; genel kanun-zel uygulama ilikisinde olduu gibi); ifade gruplarn kendilerine gre dzenleyebildiimiz eitli retorik emalar (d bir metnin yapsn belirginletiren betimlemeler, karsamalar, tanmlar birbirlerine nasl balanrlar). Klsik ada Doa Tarihinin durumu gibi rnein: klsik a xv. yzylla ayn kavramlar kullanmaz; baz eski kavramlarn (cins, tr, iaretler) kullanm deiir; baka kavramlar (yap kavram gibi) ortaya kar; daha bakalar da (organizm kavram) daha sonra oluacaklardr. Fakat xv. yzylda deitirilmi ve btn Doa Tarihi iin kavramlarn ortaya kn ve geri dnn ynetecek olan ey, ifadelerin genel dzeni, ve belirli btnlerin iinde seri haline gelileridir; gzlemlediimiz eyi kopyalama ve, ifadeler boyunca, algsal bir kou yolunu onarma biimidir; betimlemek, farkl zellikler halinde dile getirmek, belirginletirmek ve snflandrmak arasndaki iliki ve ballklar oyunudur; zel gzlemlerin ve genel ilkelerin karlkl durumudur; rendiimiz, grdmz, karsad-mz, muhtemel olarak kabul ettiimiz, ilke olarak ne srdmz eyler arasndaki bamllk sistemidir. xvu. ve xv. yzylda Doa Tarihi, sadece, cins ya da karakter kavramlarna yeni bir tanm veren, ve doal tasnif ya da memeliler kavram gibi yeni kavramlar iin iine sokan bir bilgi biimi deildir; her eyden nce o ifadeleri seri haline koymak iin bir kurallar btn, kavramlar olarak deerlendirilebilen geri dnen elemanlarn blm blm ayrldklar bamllklarn, dzenin ve ard arda gelilerin zorunlu emalarnn bir toplamdr, b) fade alannn grn birlikte varolu biimlerini de ierir. Birlikte varolu biimleri ilkin bir varlk alann gsterirler (ve onunla, nceden baka yerde olumu olan ve kabul edilmi gerek, doru betimleme, doru aklyrtme ya da zorunlu nkabul sfatyla bir sylemde yeniden kullanlm olan btn ifadeleri anlamak gerekir; reddedilmi ya da darda tutulmu olan eyler gibi, eletirilmi, tartlm ve yarglanm olan eyleri de anlamak gerekir); bu varlk alannda, gerekletirilmi olan ilikiler deneysel dorulamann, mantksal geerliliin, saf ve basit tekrarn, gelenek ve otorite tarafndan dorulanm kabuln, yorumlamann, gizli anlamlarn aratrlmasnn, yanln zmleniinin dzeni hakknda olabilir; bu ilikiler ak (ve bazen gndermeler, eletirel tartmalar gibi zel ifade tiplerinin iinde olumu bile olabilir) ya da kapal ve allm ifadelerin iine yerletirilmi olabilir. Bu durumda da, klsik adaki Doa Tarihinin varlk alannn, Al-drovandi'nin, anormal yaratklar konusunda, grlebil-mi, gzlemlenebilmi, anlatlabilmi, binlerce defa gizlice geri getirilebilmi, airler tarafndan bile tahayyl edilebilmi olan her eyi bir ve ayn metinde toplad ala ne ayn biimlere, ne ayn tercih llerine, ne de ayn darda tutma ilkelerine bal olmadn tespit etmek kolaydr. Bu varlk alannn dmda, ayrca bir birliktelik alanm betimleyebiliriz (o zaman, btn teki nesne alanlaryla ilgili ve tamamyla farkl sylem tiplerine ait olan; fakat ister analojik dorulamadan, ister genel ilkeden ve bir akl yrtme iin kabul edilmi ncllerden, ister baka ieriklere uygulayabildiimiz modellerden yararlanyor, isterse kendisiyle atmak ve en azndan ileri srlen nerilerden bazlarna boyun emek zorunda olan stn g olarak ilev gryor olsunlar, incelenmi ifadeler arasnda etkinlii bulunan ifadeler sz konusu olur); bylece Lin-ne'nin ve Buffon'un andaki Doa Tarihinin birliktelik alan kozmolojiyle, arzn tarihiyle, felsefeyle, teolojiyle, Kutsal Kitapla ve Kutsal Kitabn yorumuyla, (dzen hakkndaki bir bilginin ok genel biimi altnda) matematikle olan ilikilerin belirli bir ksmyla tanmlanr; ve btn bu ilikiler xx. yzyln biyologlarnn sylemine olduu kadar xv. yzyln natralistlerinin sylemine de zddr. Nihayet, ifadesel olan bir hafza alan adn verebileceimiz eyi ierir (sz konusu olan, artk ne kabul edilen ne de tartlan, sonu olarak, artk ne bir gerekler btnn ne de bir geerlilik alanm tanmlayan, fakat kendilerinin karsnda soy-zinciri, dou, dnm, sreklilik ve tarihsel sreksizlik ilikilerinin yer ald ifadelerdir): bundan

dolaydr ki, Doa Tarihinin hafza alan, Tournefort'dan beri, xx. yzyldan itibaren biyolojinin kendisini yoluna adad bu kadar geni, bu kadar ylmc, bu kadar ok zel hfza alanna kyasladmz zaman, ok dar, ve biimlerinin iinde yoksul olarak grnr; buna karlk, Doa Tarihinin hfza alan Rnesansda bitkiler ve hayvanlar tarihini kuatan hfza alanndan ok daha iyi tanmlanm ve ok daha iyi eklemlenmi grnyor: demek ki o varlk alanndan ok da ak bir biimde ayrlmyordu; onunla ayn uzam ve ayn biime sahipti; ayn ilikileri ieriyordu, c) Nihayet, ifadelere meru bir biimde uygulanabilen mdahale prosedrlerim tanmlayabiliriz. Bu prosedrler, gerekte, btn sylemsel oluumlar iin ayn deildir; prosedrlerde kullanlm bulunan sylemsel oluumlar (btn baka sylemsel oluumlarn dnda), bu oluumlar birbirine balayan ilikiler ve sylemsel oluumlarn bu ekilde kurduklar btn her bir prosedre zelleme olanan verirler. Bu prosedrler (klsik an natralistlerine, rnein Ortaada ya da Rnesans boyunca kurulmu olan yaknlk listeleri ve gruplaryla ne ayn ilkeye ne de ayn gre sahip olan snflandrma tablolar iindeki izgisel betimlemeleri yeniden yazmak olanan veren teknikler gibi) yeniden yazma teknikleri iinde grnebilir; az-ok olumu ve yapay olan bir dile gre (doal dilin iinde eklemlenmi) ifadeleri kopyalama yntemleri (bunun projesini ve belirli bir noktaya kadar da gereklemesini Linne ve Adanson'da buluruz) iinde grnr; niceliksel ifadeleri (tamamyla algsal ller ve betimlemelerle ilikiye konulmu) niteliksel ve karlkl aklama haline evirme biimleri; ifadelerin yaklaklm gelitirmek ve kesinliklerini arttrmak iin kullanlan vastalar (yapsal zmleme elemanlarn biimine, saysna, dzenleniine ve byklne gre, Tourne-fort'dan itibaren, betimsel ifadelerin daha byk ve zellikle daha srekli bir yaklaklna olanak verdi); ifadelerin geerlilik alannn -geniletme ya da daraltma yoluylayeniden snrlandrlmas biimi (yapsal karakterlerin ifadelendirilmesi Tournefort'dan Linne'ye snrlandrld, soma Buffon'dan Jussieu'ya yeniden geniletildi); bir uygulama alannn ifade tipinin bir baka uygulama alannn ifade tipine aktarlmas biimi (bitkisel belirginletirmenin hayvansal snflandrma bilimine aktarlmas; ya da yzeysel zellikler hakkndaki betimlemenin organizmann i elemanlarna aktarlmas gibi); nceden dile getirilebilmek iin, nceden, fakat ayr halde varolan neriler hakkndaki sistemletirme yntemleri; yahut ta nceden birbirlerine balanm bulunduklar halde, yeni bir sistematik btnn iinde yeniden birletirilmi olan ifadelerin yeniden datlmasyla ilgili yntemler (ncel emas soyut bir birletirici tarafndan verilmi olan yapay betimlemelerin bir btn iinde ondan evvel ya da onun tarafndan gerekletirilebilmi olan doal belirginlemeleri yeniden ele alan Adanson byle). zmlemelerini yaptmz bu elemanlar olduka ayrktr. Bunlarn bazlar biimsel yap kurallarn, bazlar da retorik alkanlklarn olutururlar; bazlar bir metnin i grnn, bazlar da farkl metinler arasndaki iliki ve birbirinin iine girme biimlerini tanmlarlar; bazlar belirli bir dnemin belirleyicileridir, bazlarnn da epey uzaka bir kayna ve ok byk bir kronolojik erimi vardr. Fakat bir sylemsel oluuma ait olan ve kavramlar grubunu snrlama olanan veren, tam uymamakla birlikte, sylemsel oluuma zg olan ey, bu farkl elemanlarn birbirleriyle iliki ierisinde bulunmalar halidir: betimlemelerin ya da anlatlarn dzenleni biimi, rnein, yeniden yazma tekniklerine baldr; hfza alannn bir metnin ifadelerini yneten hiyerari ve bamllk biimlerine bal olu ekli; ifadelerin yaklakllk ve gelime biimleri ve daha nceden dile getirilmi ifadelerin eletirilme, yorumlanma biimleri v.s.nin bal bulunduu tarz, btn bunlar kavramsal bir olu sistemini kuran ilikiler demetidir. Byle bir sistem hakkndaki betimleme kavramlarn kendileri hakkndaki dorudan ve dolaysz bir betimlemeyle ilgili olamaz. Kavramlarn tam listesini yapmak, genel olarak sahip olabildikleri zellikleri ortaya koymak, onlar tasfiye etmeye girimek, i tutarllklarn lmek ya da karlkl uyuabildiklerini kantlamak sz konusu deildir; zmleme konusu olarak, ayr bir metnin, bireysel bir eserin ya da verilmi bir zamandaki bir bilimin kavramsal yapsn almyoruz. Bu grnen kavramsal oyuna gre, geri ekilmede yerimizi alyoruz; ve ifadelerin hangi (seri haline konulmu, ezamanl grublama, izgisel ya da karlkl deime) emalarna gre, bir sylem tipinin iinde birbirlerine bal bulunduklarn belirlemeye alyoruz;

bylelikle ifadelerin geri dnen elemanlarnn nasl yeniden ortaya kabildiklerini, birbirlerinden ayrlabildiklerini, yeniden birleebildiklerini, gelime ya da belirlenme kaydedebildiklerini, yeni mantksal yaplarn iinde yeniden ele alnabildiklerini, buna karlk yeni semantik ierikler kazanabildiklerini, alanlarnda ksm rgtlenmeler oluturabildiklerini gstermeye alyoruz. Bu emalar- kavramlarn i yapsnn ilkelerini deil, onlarn bir insann zihnindeki srekli ve bireysel doularn deil- fakat metinler, kitaplar, ve eserler arasndaki genel dalmlarn betimlemek olanan verir. Bir sylem tipini belirginletiren ve kavramlar arasndaki yalnz tmdengelim, treme, tutarllk biimlerini deil, badamazlk, aprazlama, yerine geme, darda tutma, karlkl deime, yer deitirme v.s. biimlerini de tanmlayan dalm. Benzer bir zmleme, o halde, deta nyargsal bir dzeyde, kavramlarn birlikte varolabildikleri alan ve bu alann kendilerine bal bulunduu kurallar ilgilendirmektedir. Burada nyargsal ile anlalmas gereken eyi belirlemek iin, Kelimeler ve eylerde incelenmi ve xv. yzyl ile xvm. yzylda Genel Dilbilgisini belirginletirmi olan drt teorik ema rneini yeniden ele alacam. Bu drt ema -tahsis etme, eklemleme, belirtme ve yatan deitirme- gerekten klsik dilbilimcileri tarafndan kullanlm kavramlar gstermez; onlar farkl dilbilgisi eserlerinin stne daha genel, daha soyut, daha zayf fakat bununla grnte birbirine zd olan bu farkl sistemlerin derin badaabilirliini kefedecek olan bir sistem trn bile yeniden kurmak olanan vermez. Onlar betimlemek olanan verir: 1. Farkl dilbilgisel zmlemeler nasl dzene sokulabilir ve oluabilir; ad zmlemeleri, fiil zmlemeleri, ve sfatlarn zmlenmeleri, fonetii ilgilendiren zmlemeler ve sz dizimiyle ilgili zmlemeler, doutan gelen dille ilgili, ve sun bir dili yanstan zmlemeler arasnda hangi ard arda geli biimleri mmkndr. Bu farkl mmkn dzenler, tahsis etme, eklemleme, belirtme ve yatan deitirme teorileri arasnda tespit edebildiimiz bamllk ilikileri tarafndan gerektirilir. 2. Genel Dilbilgisi bir geerlilik alann kendi kendine nasl tanmlar (bir nermenin geerlilii ya da geersizlii hangi kriterlere gre tartlabilir); o kendi kendine bir normatiftik alann nasl oluturur (sylem iin uygun olmamalar, ya da gereksiz ve sradan olmalar, ya da bilimsel olmamalar sebebiyle baz ifadeler hangi kriterlere gre darda tutulur); o nasl kendi kendine bir g n ce ll i k alam oluturur (elde edilmi zmleri kyaslayan, mevcut problemleri tanmlayan, kavramlar ve geerlilii kalmam dorulamalar oluturan). 3. Genel Dilbilgisi Mathesisle (kartezyen ve kartezyen-son-ras cebirle, dzen hakknda genel bir bilim projesiyle), temsilin felsef zmlemesi ve iaretler teorisiyle, doa tarihiyle, belirginletirme ve snflandrmann problemleriyle, zenginliklerin zmlenmesi ve lme ve dei-tokuun keyf iaretleri hakkndaki problemlerle hangi ilikileri devam ettirebilir: bu ilikileri tespit etmek suretiyle, bir alandan bir baka alana ak, geii salayan yollar, kavramlarn deimelerini, onlarn biimlerinin bozuluunu, ya da uygulama alanlarnn deimesini belirleyebiliriz. Drt teorik paradan olumu olan, btn dilbilimcileri tarafndan kullanlm bulunan tm kavramlarn mantksal yapsn tanmlamaz; onlarn oluumlarnn meru alann gsterir. 4. Olmak fiili, ba, kk-fiil ve ekim eki eitli kavramlar (bunlar tahsis etmenin teorik emas iindir); fonetik elemanlar, alfabe, ad, adllar ve sfatlar eitli kavramlar (bunlar eklemleme teorik emas iindir); zel ad ve genel ad, kantlayan, kk-isim, hece ya da anlam uyumu eitli kavramlar (bunlar belirtme teorik paras iindir); doutan ve tremi dil, istiare ve biim, iir dili eitli kavramlar (bunlar yatan deitirme teorik paras iindir) ezamanl ya da ardk olarak (alternatif tercih, deime ya da yerine geme biimi altnda) nasl mmkn olur. Bylece zmlediimiz nyargsal dzey soyutlamalar hakkndaki ne bir ideallik ufkuna ne de bir empirik doua geri gnderir. Bir yandan, -ve onun her kronolojik yerletirmeden kurtulaca bu doutan noktada- bu, kurucu bir davran tarafndan ortaya konulmu, kefedilmi ya da gerekletirilmi bir ideallik

ufku deildir; bu, hem her balangtan, her genetik geri vermeden kurtulaca iin geri gitmede, hem de ak bir taml-n iinde asla kendisinin ada olamayaca iin geri gitmede, tarihin snrnda, bitmeyen bir a priori deildir. Gerekte artk d anlatm olmayan, ama kavramlarn dou yeri olan sylemin kendisinin dzeyinde soru soruyoruz, sylemin deimezlerini kavramn ideal yaplarna balamyoruz, fakat sylemin iindeki kurallara uygunluklardan hareketle kavramsal btn betimliyoruz; ifadelerin okluunu kavramlarn tutarllna, ve tarih-st bir idealliin sessiz murakabesine balamyoruz; tersi seriyi gerekletiriyoruz: kavramsal badaabilirlik ile badaamazln birbirine kart bir btnn iine elikisizliin saf hedeflerini yeniden yerletiriyoruz; ve bu karkl sylemsel bir uygulamay belirginletiren kurallara balyoruz. Bundan dolay da, sonsuzca geriye gtrlm balang ve sonu gelmez ufuk temalarna bavurmak artk gerekli deildir: bir dile getirme ya da bir ortaya karma kadar kurulmas kolay bir olay tekil etmese bile, sylemin uygulamas iinde, bir kurallar btnnn rgtlenii, bununla birlikte, tarihin eleman iinde belirlenebilir; ve eer o tketilemez olan ise, bu, onun oluturduu tamamyla betimlenebilir sistemin ok dikkate deer bir kavramlar oyununu ve hem bu kavramlar hem de onlarn ilikilerini gerekletiren dnmlerin ok nemli bir saysn aklamasndan dolaydr. Bylece betimlenmi nyargsal olan, tarihin dibinden gelecek ve onun bnyesinde devam edecek olan bir ufku gsterecek yerde, tam tersine, daha yzeysel dzeyde (sylemlerin dzeyinde), gerekten o dzeyde uygulanm bulunan kurallar btndr. Gryoruz ki, genel sezgileri, zel haller hakkndaki keifleri, hayal temalarn devre d braklmasn, teorik ya da teknik engellerle karlamay, geleneksel modellerden birbirini izleyen alntlar, eksiksiz olan biimsel yapnn tanmlanmasn, v.s.yi oluturmak olanan veren faaliyetler serisini yeniden bulmaya alan soyutlamalarn bir douu da sz konusu deildir. Burada ne srdmz zmlemede, oluum kurallar bireylerin mentalitesinin ya da bilincinin iinde deil, fakat bizzat sylemin iinde yerlerini alrlar; onlar, sonu olarak, tek biimli bir adlandrma eidine gre, bu sylemsel alanda konumaya kalkan btn bireylere kendilerini empoze ederler. te yandan oluum kurallarn, ne olurlarsa olsunlar, btn alanlar iin evrensel olarak geerli saymyoruz; onlar her zaman belirlenmi sylemsel alanlarn iinde betimliyoruz ve uzam hakkndaki belirsiz imknlar oyununun girii olarak kabul etmiyoruz. En fazla, sistematik bir kyasla, kavramlarn oluum kurallarm, bir blgeden brne, karlatrabiliriz: kurallar hakkndaki bu btnlerin, Klsik ada, Genel Dilbilgisinde, Doa Tarihinde, ve Zenginliklerin zmlenmesinde gsterebildikleri aynlklar ve farkllklar ortaya koymaya almamz byle olmutur. Kurallarla ilgili bu btnler, tekil ve daha ok birey-sellemi bir sylemsel oluumu belirginletirmek iin bu alanlarn her birinde olduka zeldirler; fakat onlar, bu eitli oluumlarn daha geni ve daha yksek seviyeden bir sylemsel grubu oluturduklarn grmemiz iin yeterince analoji takdim ederler. Her halde kavramlarn oluum kurallar, genellikleri ne olursa olsun, bireyler tarafndan gerekletirilmi faaliyetlerin, tarihin iine konulmu ve kollektif alkanlklarn iine keltilmi, sonucu deildir; onlar, kavramlarn, yanlglarn, nyarglarn, yanllklarn, geleneklerin iinden geerek ortaya kacaklar srada, anlalmas g her bir iin ok zayf emasn oluturmazlar. nyargsal olan kavramlarn ayrk okluunu, sonra daha tede, dncelerin tarihini yaptmz zaman bilerek kendilerine bavurduumuz bu temalarn, bu inanlarn, bu temsillerin oalmasn da mmkn klm olan dzenlilikleri ve sylemsel ztlklar gsterir. Nesnelerin oluum kurallarn zmlemeksizin, grdk ki, onlar ne eylerin iine yerletirmek ne de kelimeler alanna balamak gerekiyordu; ifade tiplerinin oluumunu zmlemek iin onlar ne bilen zneye ne de psikolojik bir bireysellie balamak gerekiyordu. Ayn ekilde, kavramlarn oluumunu zmlemek iin, onlar ne idealliin ufkuna ne de idelerin empi-rik yoluna balamak gerekir. Stratejilerin Olumas Ekonomi, tp, dilbilgisi, canl varlklarn bilimi gibi sylemler tutarllk, kesinlik, ve oturmuluk derecelerine gre temalar ya da teoriler oluturan baz kavram rgtlenmelerine, baz nesne gruplarna, baz ifade

tiplerine yer verirler: xvm. yzyln dilbilgisinde, btn teki temalarn kendisinden treyecei ve bazen aklanabilir olan anmsamaya yol aacak bir doutan dil temas; xx. yzyln filolojisinde, btn Hint-Avrupa dilleri arasndaki bir yaknlk -soy zinciri ya da akrabalk- ve onlar iin ortak bir balang noktas hizmetini grecek olan bir arkaik dil teorisi; xv. yzylda, doann srekliliini zamann iinde aan ve snflandrmayla ilgili tablonun aktel boluklarn aklayan bir trlerin evrimi temas; tarmsal retimin balamasndan itibaren, fizyokratlarda, bir zenginliklerin dolanm teorisi. Biimsel dzeyleri ne olursa olsun, uzlamsal olarak, bu temalara ve bu teorilere stratejiler adn vereceiz. Problem onlarn tarihin iinde nasl daldklarn bilmektir. Stratejiler arasnda bir dzenin varln bulmak mmkn olmad ve oluumlarnn genel sistemini tanmlayacak durumda olmadmz srece onlar birbirine balayan, birbirleri iin kanlmaz klan, birbirlerinin pei sra tam yerlerinde olmalarn gerektiren, onlar bir ve ayn problemin birbirini izleyen zmleri olarak tayin eden zorunluluk nedir? Veya bireylerin sabrnn ya da dehsnn az ya da ok iyi oluturulmu btnler halinde dzenleyecei eitli kaynak fikirler, etkiler, bulular, dnsel ikilemler, teorik modeller arasndaki tesadfi karlamalar nedir? Bu stratejilerin zmlenmesi iin, ayrntya girmek bana olduka zor geliyor. Bunun sebebi basittir; daha nce tespit ettiim farkl sylemsel alanlarda, hi phesiz ok belirsiz bir biimde ve, zellikle balangta, yeterli yntemsel kontrol olmakszn, her defasnda, sylemsel oluumu btn boyutlar iinde ve kendi belirginliklerine gre betimlemek sz konusuydu: demek ki nesnelerin, ifade kiplerinin, kavramlarn, teorik seimlerin oluum kurallarn her defasnda tanmlamak gerekiyordu. Fakat zmlemenin zor noktasnn ve en fazla dikkat gerektiren eylerin her defasnda ayn olmad grld. Deliliin Tarihinde, ben teorik seim noktalan iaret edilmesi olduka kolay olan, kavramsal sistemleri greli olarak az sayda ve anlalr olan, nihayet ifade rejimi olduka tekdze ve monoton olan sylemsel oluumla megul olmutum; buna karlk problem olan ey, ok kark ve kompleks bir nesneler toplamnn ortaya k idi; her eyden nce, psikiyatrik sylemin btnlne sz konusu nesneler toplamnn zellii iinde iaret etmek iin, bu nesnelerin oluumunu betimlemek sz konusuydu. Kliniin Douu'nda, aratrmamn temel noktas, xv. yzyln sonunda ve xx. yzyln banda, doal sylemin ifade biimlerinin deitirilme ekli idi; demek ki zmleme kavramsal sistemlerin kuruluuna, ya da teorik sistemlerin oluumuna statden, kurumsal zeminden, sylemde bulunan znenin durumundan ve yerletirme biimlerinden daha az dayanyordu. Nihayet Kelimeler ve eyler'de, inceleme, en nemli blm iin, Genel Dilbilgisinde, Doa Tarihinde ve Zenginliklerin zmlenmesinde iaret edebildiimiz gibi, kavram alarna ve onlarn (birbirinin ayn ya da birbirinden farkl) oluum kurallarna dayanyordu. Stratejik seimlere gelince, onlarn yerleri ve sonular (Linne ve B uf fon, ya da Fizyokratlar ve Utilitaristler konusunda olduu gibi rnein) gsterildi; fakat tespit edilmeleri tam gerekleemedi, ve zmleme onlarn oluumlarna pek o kadar taklp kalmad. Yine de, teorik seimler hakkndaki zmlemenin dikkatin temelini oluturabilecek olan bir nceki incelemeye kadar hl antiye halinde kaldn sylyoruz. imdi, aratrmamn ynlerini gstermek dorusu mmkndr. Onlar u ekilde zetlenebilir: 1. Sylemin mmkn krlma noktalarm belirlemek. Bu noktalar ilkin badamazlk noktalar olarak belirginleirler: iki nesne, ya da iki dile getirme tipi, veya iki kavram, bir ve ayn ifadeler serisinin iine girebilmek-sizin -yoksa apak eliki ya da tutarszlk olur- ayn sylemsel oluumun iinde grnebilirler. Onlar daha soma denklik noktalar olarak belirginleirler: birbiriyle badamaz olan iki eleman ayn ekilde ve ayn kurallardan hareketle oluturulur; onlarn ortaya k koullar ayndr; onlar ayn dzeyde kurulurlar; ve saf ve basit bir tutarllk yanlm oluturacak yerde, onlar bir alternatif olutururlar: kronolojiye gre, ayn zamanda grnmeseler bile, ayn neme sahip olmasalar bile, ve gerek ifadeler topluluu iinde ayn ekilde temsil edilmemi olsalar bile, onlar ya... ya... biimi altnda takdim edilirler. Nihayet onlar bir dizgeletir menin arpma noktalar olarak belirginleirler: hem birbirine denk hem birbiriyle badamaz olan bu

elemanlarn her birinden hareketle, nesnelerin, ifade biimlerinin, kavramlarn tutarl bir serisi (muhtemelen, her seride, yeni badamazlk noktalaryla birlikte) tretilir. Bir baka deyile, nceki dzeylerde incelenmi olan dalmalar yalnzca, mesafeleri, eitsizlikleri, sreksiz serileri, boluklar oluturmazlar; onlara sylemsel alt-birlikler -dolaysz birlik, ve daha geni sylemsel btnlerin (teoriler, anlaylar, temalar) kendisinden yapld ilk malzeme olmu olsalar bile genellikle kendilerine byk bir nemin atfedildii- oluturmay salar. Berikisi gibi bir zmlemede, xvn. yzyldaki zenginliklerin zmlenmesinin, (ezamanl btnleme ya da kronolojik ard arda geli yoluyla) para, ihtiya nesnelerinin dei-tokuu, deer ve fiatlarn oluumu, ya da arazi geliri hakkndaki birok farkl anlayn sonucu olduunu dnmyoruz, rnein; onun, eitli teorisyenler tarafndan srasyla dnlm olan Petty'nin fikirlerinin, Law'n tecrbesinin, ve faydac anlaylara zt olan fizyokratik sistemin yerini hi bo brakmayan Cantillon'un dncelerinden olutuunu dnmyoruz. Onu daha ziyade, bir mmkn ztlklar alann aan ve, eitli ve birbirlerinden ayr yaplara yan yana ya da srayla grnme olanam veren bir datm nitesi olarak betimliyoruz. 2. Fakat btn mmkn oyunlar hakikaten gereklememitir: ortaya kabilecek kamayacak olan daha pek ok ksm btnler, yerel uygunluklar, birbirleriyle tutarl yaplar vardr. Varlk haline gelebilecek olan btn bunlarn arasnda gereklik kazanm seimleri (ve sadece bunlar) aklamak iin, kararn zel isteklerini betimlemek gerekir. Bunlar arasndan ilk srada, kendisinin ada olan ve kendisine en yakn bulunanlara gre incelenmi olan sylemin oynad rol gelir. O halde bu roln kendisine ait bulunduu sylemsel topluluun ekonomisini incelemek gerekir. Sz konusu ekonomi, gerekten de, baka sylemlerin eitli an-lambilimsel alanlara uygulanmalar olacak olan bir biimsel sistem roln oynayabilir; aksine o (Genel Dil-bilgisinin, xv. ve xvu. yzyllarda, iaretler ve temsil hakkndaki genel teorinin zel bir modeli olarak grnd gibi) daha yksek bir soyutlama dzeyiyle ilgili baka sylemlere verilmesi gereken somut bir model rol de olabilir. ncelenen sylem baka baz sylemlerle benzerlik, ztlk, ya da tamamlayclk ilikisi iinde de olabilir (rnein Zenginliklerin zmlenmesi ile Doa Tarihi arasnda, Klsik ada, benzerlik ilikisi vardr; birincisi ihtiyacn ve arzunun temsiline ait iken ikincisi alglarn ve hkmlerin temsiline aittir; Doa Tarihi ile Genel Dilbilgisinin bir doal karakterler teorisi ve bir uzlam iaretleri teorisi olarak kendi aralarnda birbirlerine zt olduklarn da kaydedebiliriz; her ikisi, kendi sralarnda, niteliksel iaretlerin incelenmesi olarak zenginliklerin zmleniine, niceliksel lme iaretlerinin zmleniine zttrlar; nihayet her-biri temsil iaretin gstermek, tasnif etmek, takas etmek gibi tamamlayc rolnden birini gelitirir). Nihayet birok sylem arasndaki karlkl snrlama ilikilerini, alannn, yntemlerinin, aralarnn, uygulama alannn (xv.yzyln sonundan evvel pratik olarak birbirinden ayrlmam olan, ve bu andan itibaren onlar karakterize eden bir mesafeyi onlann arasna koyan psikiyatri ile organik tp iin olduu gibi) ayrmlamas yoluyla bireyselliinin ayrc iaretlerini birbirlerine veren onlardan her birini betimleyebiliriz. Btn bu ilikiler oyunu, verilmi bir sylemin iinde, belirli bir ifadeler saysna olanak tanyan ya da tanmayan bir belirleme ilkesini oluturur: imkn dhilinde olabilecek olan, fakat daha yksek bir dzey ve daha geni bir alann sylemsel bir topluluu tarafndan dar atlm olan kavramsal sistemler, ifade zincirleri, nesne gruplar ve rgtlenmeleri vardr. Sylemsel bir oluum, o halde, objelerinin, dile getirmelerinin, kavramlarnn oluum sistemlerinin hakl olarak ona at mmkn her btn igal etmez; o z bakmndan eksiktir, bu da onun stratejik seimlerinin oluumu sisteminden dolaydr. Bu sebepledir ki, yeniden balama, yeni bir btnn iine, verilmi sylemsel bir oluumun iine yerletirme ve yorumlama (bilimsel sylemlerin aktel dalm iinde, Port-Royal Gramerinin ya da Linne'nin Taksinomisinin, onlara gre, hem asl hem yeni olan elemanlardan kurtulabildikleri gibi) yeni olanaklar ortaya koyabilir; fakat o zaman stkapal kalm olacak olan, varlk olmakszn sylenmi bulunacak olan, ve ak ifadelerin altndaki daha temelli, nihayet imdi yeniden gn na kan bir tr alt-sylemi oluturacak olan bir sessiz ierik sz konusu olmaz; seimlerin dar atlmas ve imknszl hakkndaki ilkenin iinde bir deime sz konusu olur; yeni bir sylemsel btnn iine yerletirmeden ileri gelen deime. 3. Gerek bir biimde ortaya konulmu teorik tercihlerin belirlenmesi bir

baka istee de baldr. Bu istek, sylemsel olmayan bir uygulamalar alan iinde incelenmi sylemin yerine getirmek zorunda bulunduu fonksiyonla, ilkin belirginleir. Bylece Genel Dilbilgisi pedagojik uygulamada bir rol oynamtr; ok daha ak ve ok daha nemli bir biimde zenginliklerin zmlenmesi, ynetimlerin siyas ve ekonomik kararlan iinde deil yalnz, fakat yeni doan kapitalizmin henz kavramsallatrlm, henz teorik hale getirilmi gnlk uygulamalar iinde, ve klsik a belirginle-tirmi olan sosyal ve siyas mcadelelerin iinde de bir rol oynamtr. Bu istek sylemin rejimi ve uyum srelerini de ierir: nk toplumlarmzda (hi kukusuz daha pek ok baka toplumlarda) -hem konuma hakk, hem kavrama yetisi, hem nceden oluturulmu ifadeler toplamna meru ve dolaysz giri, nihayet hem de bu sylemi kararlarn, kurumlarn ya da uygulamalarn iine yerletirme yetenei olarak anlalan- sylemin mlkiyeti gerekte (bazen ynetmelie uygun olarak da) belirli bir bireyler grubuna verilir; xv. yzyldan beri bilinen burjuva toplumlarnda ekonomik sylem asla genel bir sylem olmamtr (tbb sylem, veya edeb sylem hi olmad, buna karn bir baka biimde olmutur). Nihayet bu istek syleme gre arzunun mmkn durumlaryla belirginleir: bu berikisi, gerekte, hayal olan, sembolletirme elemann, yasaklamann biimini, tredi tatmin vastasn sahneye karmada hakl olabilir (arzu ile ilikili olmann bu olana sadece sylemin iirsel, romanesk ya da hayal egzersizinin olgusu deildir: zenginlik, dil, doa, delilik, hayat ve lm, ve belki de daha pek ok baka soyutlamalar zerine olan sylemler, istee gre, belirli birok durumlar igal edebilirler). Her halkrda bu istein zmlenmesi ne sylemin istekle ilikisinin, ne uyum srelerinin, ne sylemsel olmayan uygulamalar arasndaki rolnn, birliinin, belirginlemesinin ve oluumunun kanunlarnn dnda kaldm gstermek zorundadr. Bunlar, onun saf, ntr, zamand ve sessiz biimine eklendiklerinden dolay, onu engelleyecek olan ve onun yerine klk deitirmi bir sylemi konuturacak olan altst edici elemanlar deil, fakat daha ziyade kurucu elemanlardr. Sylemsel bir oluum, eer kendisinde ortaya kan farkl stratejilerin oluma sistemi tanmlanabilirse; bir baka deyile, eer onlarn tm (bazen ar derecedeki eitliliklerine, zaman iindeki dalmlarna ramen) ayn bir ilikiler oyunundan nasl tredikleri gsterilebilirse, belirlenmi olacaktr. rnein, zenginliklerin zmlenmesi, xv. yzyl ve xv. yzylda, hem Colbert'in merkantilizmini hem de Cantillon'un yeni-merkantilizmini; Law'm stratejisini ve ParisDuverney'in stratejisini; fizyogratik kany ve tilitarist kany oluturabilmi olan sistem tarafndan belirginletirilir. Ekonomik sylemin krlma noktalarnn birbirlerinden nasl trediklerini, birbirlerini nasl [gerektirdiklerini ve nasl birbirlerini ierdiklerini (deer kavram konusundaki bir karardan nasl fiatlar konusundaki bir seim noktasnn ktn); gereklemi seimlerin ekonomik sylemin betimledii genel gruba nasl bal olduunu (zel-pa-radan yana olan seim, dil teorisinin, temsiller zmlemesinin, mathesisin ve dzenin biliminin yamsra zenginliklerin zmlenmesi tarafndan igal edilmi olan yere baldr); bu seimlerin, 4an kapitalizmin uygulamas iinde ekonomik sylemin igali ettii fonksiyona, burjuvazi snfnn nesnesi olan uyum sredine, ilgilerin ve isteklerin gereklemesinde oynayabildii role nasl bal olduklarn betimleyebilirsek eer, o zaman bu sisterni tanmlam olacaz. Ekonomik sylem, Klsik ada, bir sylemin iindeki sistemleme olanaklarna, sylemin dnda klan ve uygulamalarn, uyumun, ilgilerin ve arzularn sylemsel olmayan btn bir alan olan baka sylemlere bal ol-man[ belirli gvenilir bir biimiyle tanmlanu*. Kaydetmek gerekir ki, byle betimlenmi stratejiler, sylemin dnda, hem hazrlk niteliinde hem de temelli olan bir seimin sessiz derinliinin iine kk salmazlar. Betimlemek zorunda olduumuz btn bir ifade gruplar ne kelime eitleri altnda paraya dntrlecek olan dnya hakkndaki bir vizyonun ifadesidir, ne de bir teorinin smanda yer alan bir ilgi hakkndaki aldatc ifadedir: Klsik adaki doa tarihi, statik, dzenli, blm blm edilmi ve balangcndan itibaren mkul bir biimde smrlar belirli blgelere ayrlm (linneci) bir evren hakkndaki vizyon ile arazlarnn etkisiyle zamann mirass ve bir evrim olanana ak bir doann biraz da kark algs arasnda, tarih ncesinde yer alan belirsizlikler iindeki atmann ortaya kmasndan baka bir ey deildir; ayn ekilde zenginliklerin zmlenmesi de Fizyokratlarn sesiyle ekonomik ya da

politik isteklerini dile getiren, mal-mlk sahibi olmu bir burjuvazi ile Faydaclar araclyla himayeci ya da liberal deerleri savunan tccar bir burjuvazi arasndaki menfaat atmasmdan baka bir ey deildir. Ne Zenginliklerin zmlenmesi ne Doa Tarihi, eer varolular, birlikleri, sreklilikleri ve dnmleri dzeyinde ele alnacak olurlarsa, bu deiik seeneklerin toplam olarak gz nne alnabilirler. Bunlarn, tam tersine, sylemin nesnelerini incelemenin (onlar snrlamak, yeniden gruplamak ya da birbirlerinden ayrmak, sralamak ve birbirlerinden tretmek), ifade biimlerini dzenlemenin (onlar semek, yerli yerine koymak, seriler tekil etmek, byk retorik birlikleri haline getirmek), kavramlara ekil vermenin (kullanm kurallarn onlara vermek, onlar blgesel balantlarn iine sokmak, ve bylece kavramsal yaplar oluturmak) sistematik tarzda ayrt edilmi biimleri olarak betimlenmesi gerekir. Bu seenekler sylemin tohumlar (ki orada onlar hemen hemen mikroskopik bir biim altnda nceden belirlenmi ve nceden biimlenmi olacaklardr); sylemin olanaklarnn kullanlmas iin dzenlenmi (ve byle betimlenebilir olan) biimlerdir. Fakat bu stratejilerin, gerekte, kendilerinden bamsz bulunacak olan sylemsel bir rasyonellie baml olmas gereken ikinci elemanlar olarak asla zmlenmemesi gerekir. Seimlerin, d nedenin bozmu, altst etmi, bask altna alm, belki de yeniden ok uzak bir gelecee doru itmi olaca hem en son hem de zaman d olan bir ideal sylem tr (ya da en azndan, burada imkn belirlenen tarihsel sylem iin kabul edilemez) yoktur; doa ya da ekonomi ile ilgili stste konulmu ve birbirine balanm iki sylemin birbirini tuttuunu varsaymak zorunda deiliz rnein: biri, ar ilerler, bilgilerini biriktirir ve yava yava tamamlanrken (doru, fakat tarihin tele-olojik snrlarnda ancak kendi saflnda varolan sylem); br, hep yklm, hep yeniden balam, kendisiyle srekli kopuk halde, ayrk metin paralarndan olumutur (tarihin, zaman boyunca, yeniden gemiin iine frlatt fikrin sylemi). Yakn saptamachkta, tam denebilecek doal bir taksinomi yoktur; tccar bir burjuvazinin tercihleri ve yanlsamalar olmakszn, doru denebilecek bir deiim ve yarar ekonomisi mevcut deildir. Klsik taksinomi ya da zenginliklerin zmlenmesi -ki onlar gerekten varolmular ve tarihsel biimleri oluturmulardr- ifade edilmi ama derli toplu olmayan bir sistem halinde, nesneleri, ifadeleri, kavramlar ve teorik seimleri ierirler. Ve nesnelerin oluumunun ne kelimelerle ne eylerle, ifadelerin oluumunun ne bilginin saf biimiyle ne psikolojik zneyle, kavramlarn oluumunun ne idealliin yapsyla ne idelerin ard arda geliiyle ilgili olmasnn gerekmedii gibi, teorik seimlerin oluumunun da ne temel bir projeyle ne de kanlarn ikinci dereceden bir oyunuyla ilgili bulunmas gerekmez. aretler ve Sonular imdi nceki zmlemelerdeki dank bilgilerden belirli bir ksmn yeniden ele almak, bu zmlemelerin sormaktan geri kalmadklar baz sorulara yant vermek ve, her eyden nce, kendini gstermek tehdidinde bulunan itiraz dikkate almak gerekir, nk giriimin paradoksu hemen kendini ortaya koymaktadr. Oyunun banda, sylemin belirsiz, monoton, zengin alannn geleneksel olarak kendilerine gre vurguland bu kurulu ncesi birlikleri sz konusu etmitim. Bu birliklerin btn deerine itiraz etmek ya da onlarn kullanmn yasaklamay istemek asla sz konusu deildi; fakat eksiksiz bir biimde tanmlanm olmak iin, teorik bir zmlemeyi srarla istediklerini gstermek sz konusuydu. Bununla birlikte -btn nceki zmlemelerin ok problematik grnd yer ite burasdr- gerekten belki biraz belirsiz olan bu birliklere daha az grlebilir, daha soyut ve hi kuku yok ki daha problematik olan bir baka birlikler kategorisini eklemek gerekli miydi? Onlarn tarihsel snrlarnn ve rgtlenmelerinin zelliinin alglanmaya olduka elverili olduklar durumda bile (Genel Dilbilgisi ya da Doa Tarihi tank), bu sylemsel oluumlar kitaptan ya da eserden ok daha zor tespit problemlerini ortaya koyuyorlar. O halde en ak grnen eylerin problem edildii srada bile o kadar belirsiz gruplar oluturmak niye? Hangi yeni alan kefetmeyi umuyoruz? O zamana dek karanlk ya da kapal kalm ilikiler hangileridir? Tarihilerin ufkunun da dnda kalm dnmler hangileridir? Ksacas hangi betimsel etkinlik bu yeni zmlemelerle uyuturulabilir? Btn bu sorulara ok

uzak cevaplar vermeyi deneyeceim. Fakat u andan itibaren, bu somaki zmlemelere gre ilk, ncekilere gre ise son olan bir soruya cevap vermek gerekiyor: tanmlamaya altm bu sylemsel oluumlar konusunda, gerekten, birliklerden sz etmeye hakkmz var mdr? leri srdmz para acaba birlikleri belirlemeye yetili midir? Ve byle ortaya konulmu ya da kurulmu olan birliin doas nedir? Bir tespitle yola kmtk: klinik tbbn veya siyaset ekonomisinin ya da doa tarihinin sylemi gibi bir sylemin birlii ile elemanlarn bir dalm kasdedilmitir. Oysa bu dalmn kendisi -eksiklikleri, atlaklar, karklklar, stste ylmlklar, badamazlklar, yer deitirmeleri ve bir bakasnn yerine geririlmeleri ile- nesnelerin, ifadelerin, kavramlarn, teorik seimlerin kendilerine gre oluturulduklar zel kurallar belirlemeyi eer becerebilirsek, kendi benzersizlii iinde betimlenebilir: eer birlik varsa, dalm olumu elemanlarn gzle grlebilir ve ufk tutarll iinde deildir; ok daha beride, onlarn oluumlarn mmkn klan ve yneten sistemin iinde bulunur. Fakat birliklerden ve sistemlerden hangi adla sz edilebilir? Nesnelerin, ifadelerin, kavramlarn ve seimlerin dtan bakldnda indirgenemez olan okluunun gerisinde, daha az sayda ve daha az dalm olmayan ama stne slk bir de birbirleriyle ayrk bulunan bir elemanlar kitlesi, ok rastlantsal bir biimde, ortaya konulduu halde; btn bu elemanlar syleni biimleri pek belirlenmemi olan drt ayr grup halinde blnd halde; sylemsel btnlerin iyice belirlendii nasl dorulanabilir? Ve hangi anlamda, btn bu elemanlarn nesnelerin, ifadelerin, kavramlarn ve sylemlerin stratejilerinin gerisinde gn yzne ktklar, eserlerden ya da kitaplardan daha az belirlenebilir olmayan btnlerin varoluunu teminat altna aldklar sylenebilir? 1. Daha nce grdk -ve tekrar geri dnmeye hi gerek yok: bir oluum sisteminden sz edildii zaman, birbirinden ayr elemanlarn (kurumlar, teknikler, toplumsal gruplar, alg birlikleri, eitli sylemler arasndaki ilikiler) ard arda gelii, birlikte varoluu ya da karlkl etkileimi deil yalnz, fakat onlarn sylemsel uygulama tarafndan -iyice belirmi bir biim altnda-ilikiye konulmalar da anlalr. Fakat, bu drt sistem veya daha ziyade drt ilikiler demeti, kendi sralarnda, nedir? Onlarn tm bir tek olu sistemini nasl tanmlayabilirler? Bu, byle tanmlanm farkl dzeylerin birbirlerinden bamsz olmamalardr. Stratejik seimlerin dnyann bir vizyonundan ya da u veya bu konuan znenin zne ait olan ilgilerin bir stnlnden dolaysz bir biimde birden bire ortaya kmadn, ama onlarn kendi olanaklarnn kavramlar oyunu iindeki ayrm noktalar tarafndan belirlendiini gsterdik; yine kavramlarn dorudan doruya idelerin kestirimsel, kark ve canl temeli zerinde olumu olmadn, fakat ifadeler arasndaki birlikte varolu biimlerinden hareketle olumu olduklarn da gsterdik; ifade biimlerine gelince, onlarn znenin kendilerinden bahsettii alana gre igal ettii durumdan hareketle betimlendiklerini gsterdik. Bylece, dey bir bamllklar sistemi varolur: znenin btn durumlar, ifadeler arasndaki btn birlikte varolu tipleri, btn sylemsel stratejiler ayn lde mmkn deildir, fakat sadece nceki dzeyler tarafndan izin verilmi olanlar mmkndr; xv. yzylda, Doa Tarihinin konularn (karakterlerin taycs olan ve bu yolla tasnif edilebilir olan bireysellikler gibi; deimeye elverili yapsal elemanlar gibi, grlebilir ve zmlenebilir yzeyler gibi; srekli ve dzenli farkllklar alam gibi) tayin eden oluum sistemi yznden, rnein, baz dile getirme biimleri benimsenmemi (iaretlerin paralanmas rnein), bazlar benimsenmi (belirli bir kurala gre betimleme rnein); ayn ekilde konuan znenin igal edebildii (arada bir arac olmakszn bakan zne gibi, yapnm tek tek elemanlarn algsal okluktan ekip alan zne gibi, kodlanm bir vokablerdeki bu elemanlar kopyalayan zne gibi, vs.) farkl durumlar yznden dlanm olan (daha n-ce-sylenmi olann derin bilgiye dayal tepkimesi, ya da bir kutsal metnin yoruma dayal aklamas rnein) ifadeler, bunlarn tam tersine benimsenmi ya da benimsenmesi mmkn (bir tasnif tablosunun iinde tam olarak ya da ksmen benzer olan ifadelerin sorgulanmas gibi) baka ifadeler arasnda belirli bir sayda birlikte varolu bulunmaktadr. Demek

ki, dzeylerden bazlar brlerine gre bo deildir, ve snrsz bir otonomiye gre almazlar: nesnelerin birincil bir ayrmlamasndan sylemsel stratejilerin oluumuna kadar btn bir ilikiler hiyerarisi vardr. Fakat ilikiler ayn zamanda ters bir ynde geliir. Aa seviyeden olanlar onlarn stnde olanlardan bamsz deildir. Teorik seimler, onlar gerekletiren ifadelerin iinde, baz kavramlarn oluumuna, yani ifadeler arasndaki baz birliktelik biimlerine yer vermezler ya da yer verirler: bylece tilitaristler tarafndan yaplm zmlemelerdeler niceliksel veriler ve llerle ilgili ayn sorgulama biimleri Fizyogratlarn metinlerinde bulunmayacaktr. Bu durum, asla, fizyogratik seimin xv-11. yzyldaki ekonomik kavramlarn olumasn salayan kurallarn tmn deitirebilmesi deildir; fakat o kurallardan bir ksmm oyuna sokabilir ya da oyunun dnda brakabilir ve sonu olarak da baka hibir yerde grnmeyen baz kavramlar (net kazan kavram gibi rnein) grnr klabilir. Kavramn oluumunu dzenleyen teorik seim deildir; fakat teorik seim kavramn oluumunu, kavramlarn oluumuyla ilgili zel kurallar araclyla, ve bu dzey ile srdrd ilikiler yoluyla meydana getirir. 2. Bu oluum sistemlerinin, syleme kendilerini dardan empoze edecek ve btn karakterler ve olanaklar iin onu bir defa tanmlayacak olan hareketsiz bloklar, statik biimler olarak alnmas gerekmez. Bunlar kaynaklarn insanlarn dncelerinde, ya da onlarn betimlemeleri oyununda bulacak olan basklar deildir; fakat onlar kurumlar ya da sosyal ilikiler ya da ekonomi dzeyinde olumu, sylemlerin yznde ister istemez hemen ifadesini bulacak olan belirlemeler de deildir. Bu sistemler -daha nce srarla zerinde duruldu- bizzat sylemin iinde bulunur; ya da daha ziyade (onun isellii ve ihtiva edebildii eyler sz konusu olmad, ama onun zel varoluu ve koullan sz konusu olduu iin) onu olduu gibi var klan zel kurallarn tanmland kendi snrnda, bu snrda bulunur. Oluum sistemiyle, o halde, kural gibi ilev gren bir karmak ilikiler demetini anlamak gerekir: oluum sistemi, bir sylemsel uygulamann iinde, u nesneyi bu nesneye balasn diye, u ifadeyi bu ifadeyle ortaya koysun diye, u ya da bu kavram kullansn diye, u ya da bu stratejiyi olutursun diye, iliki iine sokulmas gereken eyi zorunlu klar. Bir oluum sistemini tekil belirlenmilii iinde tanmlamak, o halde, bir pratiin kurallara uygunluu yoluyla bir sylemi ya da bir ifadeler grubunu karakterize etmektir. Sylemsel bir uygulamaya ait kurallarn tm, oluum sistemi zamann dnda deildir. O, bir ilk balama noktasndaki, ayn zamanda balang, kaynak, temel, aksiyomlar sistemi ve gerek tarihin beklenmedik olgularnn kendisinden hareketle artk ancak tamamyla zorunlu bir biimde oluaca, bir sekler ifadeler serisinin iinde grnebilen her eyi iinde toplamaz. Onun belirttii ey, -bu ayn syleme ait olmay brakmakszn-kimi nesnenin dnmesi, kimi yeni ifadenin ortaya kmas, kimi kavramn yaplmas, deitirilmesi ya da dardan alnmas, kimi stratejinin deitirilmesi iin kullanlmas gereken kurallar sistemidir; ve yine onun belirttii ey, baka sylemlerdeki (baka uygulamalardaki, kurumlar, sosyal ilikiler, ekonomik srelerdeki) bir deimenin verilmi, bylelikle yeni bir nesneyi oluturan, yeni bir stratejiyi vareden, yeni ifadelere ve yeni kavramlara yer veren bir sylemin iine kopyalanabilmesi iin kullanlmas gereken kurallar sistemidir. Sylemsel bir oluum, o halde, on yllar ya da asrlar iin zaman durduran ve onu donduran bir resmin roln oynamaz; o zamansal srelere zg bir dzenlilii belirler; o bir sylemsel olaylar serisi ile baka olay, dnm, deiim ve sre serileri arasndaki eklemleme ilkesini ortaya koyar. Asla zaman d biimi deil, fakat bir ok zamansal seriler arasndaki uyum emasm ortaya koyar. Oluum sisteminin bu hareketlilii iki biimde kendini gsterir. lkin iliki iine sokulmu bulunan elemanlar dzeyinde; gerekte, bu elemanlar sylemsel uygulamaya dzenliliinin genel biimi bozulmadan eklenen belirli bir ksm i deimelere mruz kalabilirler; bylece, xx. yzyl boyunca, ceza hukuku, demografik bask, iilik talebi, sigorta biimleri, gzaltna almann hukuk stats ve koullar deimeye devam ettiler; bununla birlikte psikiyatrinin sylemsel uygulamas ayn ilikiler btnn bu elemanlar arasnda gerekletirmeye devam etti; yleki sistem onun belirlenmiliinin karakterlerini korudu; ayn oluum yasalar

iinde yeni nesneler ortaya kar (yeni birey tipleri, yeni davran gruplar patolojik olarak belirginleir), yeni ifade biimleri kullanlr (saysal iaretler ve istatistik hesaplar), yeni kavramlar oluturulur (bozulmuluk, ahlkszlk, sinir bozukluu kavramlar gibi) ve elbette yeni teorik yaplar ina edilebilir. Buna karlk, sylemsel uygulamalar ilikiye girdikleri alanlar deitirirler. Onlar ancak kendi dzeylerinde zmlenebilen zel ilikileri bouna kurarlar, bu ilikiler yalnz sylemin iinde etkilerini bulmazlar: onlar birbirlerine eklemledikleri elemanlarn iine de girerler. Hastanelerle ilgili alan, rnein, klinik sylem tarafndan laboratuvar ile ilikiye sokulur sokulmaz deimeden edemedi: hastanenin deme emri, doktorun orada kazand stats, baknn ilevi, orada gerekletirilebilen zmlemenin dzeyi zorunlu olarak deimi bulundular. 3. Oluum sistemleri olarak betimlenen ey, eer bu terimle vokablerleri, szdizimleri, mantksal yaplar ya da retorik rgtlenmeleri ile birlikte verildikleri gibi metinler (ya da szler) kasdediliyorsa, sylemlerin son basaman oluturmaz. zmleme, tamamlanm yapmn seviyesi olan bu ikar seviyenin berisinde kalr: bir sylemin iindeki nesnelerin dalm ilkesini tanmlarken, bu zmleme onlarn btn bantlarn, niha yaplarn, i blmlerini gz nnde bulundurur; kavramlarn dalm yasasm aratrrken, zmleme ne btn oluum srelerini, ne de kendilerinin iinde ekil kazanabildikleri btn akl yrtme halkalarn gz nnde bulundurur; eer o ifade biimlerini inceliyorsa, cmlelerin ne stilini ne de ard arda geliini yeniden gzden geirir; ksacas, zmleme metni son ekli verilmi halde brakr. Fakat unun da iyice anlalmas gerekir: eer zmleme bu son yapya gre geriye ekilmi halde kalrsa, bu sylemden vazgemek ve dncenin sessiz ileyiine brnmek iin deildir; bu, sistematik olandan vazgemek ve denemelerin, giriimlerin, yanlglarn, yeniden balamalarn canl dzensizliini gn yzne karmak iin de deildir. Bu durumda, sylemsel oluumlarn zmlenmesi allm betimlemelerin ouna zddr. Gerekte, sylemlerin ve onlarn sistematik dzeninin ancak en yeni durum olduunu, dilin ve dncenin, emprik tecrbenin ve kategorilerin, yaamn ve ideal zorunluluklarn, olaylarn olumsallklarnn ve biimsel basklarn oyununun yrrlkte bulunduu uzun zaman isteyen dolambal bir hazrln son annda ulalan sonu olduunu dnmek alkanlmz vardr. Sistemin apak ortada olan znde, dzensizliin zengin belirsizlii; ve sylemin narin yznn altnda, sessiz bir blm olarak btn bir olu kitlesi varsaylr: sistemin dzeninden olmayan bir sistem ncesi; temel bir suskunlua ait olan bir sylemsel ncesi. Sylem ve sistem ancak bu snrsz birikimin zirvesinde -ve birlikte- meydana geleceklerdir. Oysa burada zmlenen ey, kesinlikle sylemin son durumlar deildir; fakat son sistematik biimleri mmkn klan sistemlerdir; en son durumun, sistemin dou yerini oluturmaktan uzak, daha ziyade varyantlar yoluyla kendilerine gre tanmland sondan bir nceki dzenliliklerdir. Tamamlanm sistemin gerisinde, oluumlarn zmleniinin kefettii ey kpr kpr olan, hayatn kendisi, henz ele gememi hayat deildir; sistemlemiliklerin snrsz bir younluu, eitli ilikilerin sk bir toplamdr. Ve stelik, bu ilikiler bouna metnin kendi rgs olmuyor, onlar yaratl bakmndan syleme yabanc deildirler. Onlar, pekl, sylemseller ncesi olarak niteleyebiliriz, ama bu sylemsel ncesinin henz bir sylemsel olduunu, yani ilikilerin bir dnceyi, ya da bir bilinci veya i iten getikten soma ve asla tam anlamyla zorunlu olmayan bir biimde, bir sylemin iine kopya edilmi olacak olan betimlemelerin bir toplamm zelletirmediklerini, fakat sylemin baz dzeylerini belirginletirdiklerini, sylemin tek-bana bir uygulama olarak gncelletirdii kurallar tanmladklarn kabul etmek kouluyla. Demek ki, metinden dnceye, gevezelikten sessizlie, dardan ieriye, uzaysal dalmadan ann saf murakabesine, yzeysel okluktan derin birlie gemeye almyoruz. Sylemin boyutu iinde kalyoruz.

FADE VE ARV
fadeyi Tanmlamak imdi bir risk aldmz; daha ziyade sylemlerin grkemli d grnne eklemlemek iin, sylemsel oluumlar adn verdiimiz bu biraz dolayl, biraz yabanc figrleri, tasarlamak istediimizi; kitabn ve eserin geleneksel birliklerini, kesin olarak deil ama bir zaman iin ve yntem gereince, bir kenara koyduumuzu; sylemin kurulu yasalarn (onlardan doan biimsel rgtlenmeyle birlikte), ya da konuan znenin durumunu (bu durumu belirginletiren psikolojik balam ve z ile birlikte) birlik ilkesi olarak almaktan vazgetiimizi; sylemi artk ne bir deneyin ilk zeminine, ne de bir bilginin a priori talebine balamadmz; fakat onu oluumuyla ilgili kurallar zerine kendi kendisiyle sorguladmz tasavvur ediyorum. Nesnelerin douu, ifade biimlerinin ortaya k ve blmlenii, kavramlarn yerli yerine konuluu ve dalm, stratejik seimlerin kendini gstermesi ile ilgili sistem konusundaki bu uzun soruturmalarn iine girmeyi kabul ettiimizi dnyorum. Kesin bir aklkta olmasa bile, hemen hemen alglanabilir bir yaknlkta verilmi olan birlikleri derlemek yerine, daha ok, bylesine soyut, bylesine problematik birlikleri oluturmak istediimizi dnyorum, Fakat, gerekte, buraya kadar neden szettim? Soruturmamn konusu ne oldu? Neyi betimlemek niyetinde idim? fadeler! -sylemin, hem bu kadar kolay bir biimde alm olduklarn kabul ettiimiz tm biimlerden kendilerini bamsz klan bu srekliliin iindeki, hem de genel, snrsz, grnte biimsiz bulunan alann iindeki, ifadelerin.- Oysa, ifadenin giri niteliindeki tanmn vermekten kandm. Hareket noktamn naivliine bir hakllk kazandrmak iin, ilerleyebildiim lde bir tanm oluturmaya almadm. stelik -ve bu, bunca aldrmazln da tasdikidir- yol boyunca yn deitirip deitirmediimi, gelecee ynelik ilk admda bir baka aratrmaya geip gemediimi; nesneleri ya da kavramlar, ncelikle de stratejileri zmlerken bunlarn daha ziyade kendilerinden sz ettiim ifadeler olup olmadm; kendileriyle bir sylemsel oluumu belirginletirdiim drt kuralm tmnn ifade gruplarn tanmlayp tanmlamadklarn kendime soruyorum. Nihayet sylem kelimesinin bu kadar kaypak olan anlamn yava yava sklatrmak yerine, daha ok onun anlamlarn oaltm olduumu sanyorum: kimi kez btn ifadelerin genel alann, kimi kez belirlenebilir ifadeler grubunu, kimi kez ifadelerin belirli bir ksmn aklayan dzenli uygulamay; ve ifade terimine snr ve aa yukar zarf hizmeti grmek devinde bulunan bu ayn sylem kelimesini, zmlememi ya da onun uygulan yerini deitirdiim lde, ifadenin kendisini gzden rak tuttuum lde eitlendirmi olmaz mym? O halde ite imdi yaplmas gereken ey: ifadenin tanmn, kaynanda, yeniden ele almak. Ve onun nceki betimlemeler iinde gerekten ortaya konulmu olup olmadn grmek; bunun sylemsel oluumlarn zmlenmesinde sz konusu olan ifadenin tanm olup olmadn grmek. Yeniden ele allarn bir ounda, ifade terimini bazen (sanki bireyler ya da tekil olaylar sz konusu imi gibi) bir ifadeler topluluundan sz etmek iin, bazen da onu (parann btnden ayrld gibi) sylem olacak olan bu btnlerin karsna koymak iin kullandm. lk bakta ifade ayrmaz, kendinde izole edilmeye elverili ve kendine benzer baka elemanlarla bir ilikiler oyununun iine girmeye yetili, son bir eleman gibi grnyor. Sathsz fakat blm planlarnn ve zel gruplama biimlerinin iinde tespit edilebilen nokta. Kurucu eleman olduu bir kuman yznde grnen ptr. Sylemin atomu. Ve hemen problem kendini ortaya koyuyor: eer ifade sylemin basit birlii ise, sylem neden ibarettir? Onun ayrc zellikleri nelerdir? Onun hangi snrlarla snrlandrlmas gerekir? Bu birlik mantklarn nerme terimiyle gsterdikleri eyle, gramercilerin cmle olarak belirginletirdikleri, ya da zm-lemecilerin ifade akt (speech act) bal altnda ortaya koymaya altklar eyle ayn mdr, deil midir? Ortaya koyduklar problemler ne kadar zorsa pek ok durumda onlar kat bir biimde snrlamann da o kadar zor olduu, dilinincelenmesinin daha nce ortaya kard, fakat teorisi ounlukla tamamlanm olmaktan uzak bulunan,

btn bu birlikler arasnda onun igal ettii yer nedir? fadenin varolmas iin gerekli ve yeterli koulun tanmlanm nisb bir yapnn mevcudiyeti olduunu, ve nermenin varolduu her defasnda ve sadece bu durumda ifadeden bahsedilebileceini dnmyorum. Bir ve ayn deeri tayan, bir ve ayn kurulu yasalar btnne tbi, ve ayn kullanm olanaklarn ieren bir nermeyi ancak bulduumuz orada, gerekte, ok farkl sylemsel gruplardan ileri gelen, birbirinden tamamyla ayr iki ifadeye sahip olabiliriz. Hi kimse anlamad ile Hi kimsenin anlamad dorudur mantk asndan birbirinden ayrd edilemez ve farkl iki nerme olarak dnlemez. Oysa ifadeler olarak, bu iki oluum ne birbirine denktir ne de birbirinin yerini alabilirler. Onlar ne sylemin plan iinde ayn yerde bulunabilirler, ne de tam olarak ayn ifade grubuna ait olabilirler. Eer Hi kimse anlamad forml bir romann ilk satrnda bulunuyorsa, yeni bir dzene kadar, bazen mellif tarafndan bazen da bir roman kahraman tarafndan (yksek sesle ya da bir i monolou biimi altnda) yaplm bir tespitin sz konusu olduu anlalr; Hi kimsenin anlamad dorudur ikinci forml eer ilk satrda bulunursa, o zaman bir i monolou, sessiz bir tartmay, kendi kendisiyle bir tespiti, ya da bir diyalog parasn, bir sorular ve cevaplar toplamn oluturan bir ifadeler oyununun iinde, ancak olabiliriz. Her yerde ayn nermesel yap, fakat birbirinden ok farkl ifadesel karakterler. Buna karlk, ak bir biimde basit, tam ve otonom (btn bir baka ifadeler grubuna bal olsa bile) bir ifadeyle megul bulunduumuz yerde, karmak ve birok kez tekrarlanan nerme biimleri, ya da tam tersine paral ve eksik nermeler bulunabilir: Fransann mevcud kral dazlaktr, rnein, biliniyor (ki, o, eer bir tek ifadenin trleri altnda, birbirinden ayr, her biri kendi hesabna doru ya da yanl olmaya elverili iki nerme kabul edilirse, ancak mantk asndan zmlenebilir), yahut da aa seviyeden bir iddiayla ilikisi iinde ancak gereklik kazanabilen yalan sylyorum gibi bir nerme rnei biliniyor. Bir nermenin kimliini tanmlamak, bir oluum birlii altnda onlarn bir ounu birbirinden ayrmak, onun otonomisini ya da tamamlanmln belirginletirmek olanan veren ltler bir ifadenin tekil birliini betimlemek iin geerli deildir. Ya cmle? Cmle ile ifade arasnda bir denklii kabul etmek gerekmez mi? Dilbilgisel olarak ayrt edilebilir bir cmlenin varolduu her yerde bamsz bir ifadenin varl kabul edilebilir; fakat, buna karlk, bizzat nermenin altnda, onun kurucularnn dzeyine ulald zaman artk ifadeden bahsedilemez. Bu denklie kar, baz ifadelerin, zne-ba-yklem yasal biiminin, basit bir nominal szdiziminin (Bu adam!) ya da bir zarfn (mkemmel olarak), yahut bir ahs zamirinin (Siz!) dnda kompoze edilebildiklerine itiraz etmek hibir ie yaramayacaktr. nk dilbilimcilerinin kendileri, benzer oluumlarn iinde zne-yklem emasndan hareketle bir dnmler serisi tarafndan elde edilmi olsalar bile, bamsz cmlelerin varln kabul etmektedirler. stelik: onlar kabul edilebilir cmlelerin statsn doru olarak kurulmu bulunmayan dilbilimsel eleman birlikleriyle uyutururlar, yeter ki bu cmleler yorumlanabilir olsun; buna karlk, dilbilgisel cmlelerin statsn de, doru olarak oluturulmu olmalar kouluyla, yorumlanabilir btnlerle uyutururlar. Cmlenin bu kadar geni -ve, bir anlamda, bu kadar serbest- bir tanmyla, ifade saylmayacak olan cmleleri, ya da cmle saylmayacak olan ifadeleri kabul etmek nasl yanl anlalr. Bununla birlikte denklik tam olmaktan uzaktr; ve cmlelerin dilbilimsel yapma uymayan ifadeleri sylemek greli olarak kolaydr. Latin dilbilgisinde ard arda dizilmi bir kelimeler serisini: amo, amas, ama bulduumuz zaman, iimiz bir cmleyle deil, fakat amare fiilinin imdiki zaman haber kipinin farkl kiisel esnekliklerinin ifadesiyledir. Belki tartlabilir rnekler bulunabilecek; belki orada basit bir temsil oyununun sz konusu olduu, bu ifadenin elips eklinde, nispeten allmam bir biimde zetlenmi, zelletirilmi bir cmle olduu, ve onu cmle olarak Amare fiilinin haber kipinin imdiki zamannn birinci ahs iin amodm eklinde okumak gerektii, v.s. sylenecektir. Bajca rnekler, her halde, daha az kapaldr: botanik trlerle ilgili tnr tasnif tablosu ifadelerden kurulmu, cmlelerden yaplmamtr (Linne'nin Genera Plantarum'u ancak cmlelerin snrl bir saysnn kabul edilebildii, btn bir ifadeler kitabdr); bir soykt aac, bir hesaplama kitab, bir ticar denge hakkndaki tahminler ifadelerdir: cmleler nerededir? Daha da uzaa gidebiliriz: /'inci dereceden bir denklem, ya da krlma kanunuyla ilgili cebir formlnn ifadeler olarak d-

nlmesi gerekir: ve eer onlar (anlamlar kullanm kurallar tarafndan belirlenmi ve ard arda gelileri kurulu kanunlar tarafndan ynetilen sembollerden oluturulduklar iin) ok kat bir dilbilgisellie sahip iseler, doal bir dilin iinde, kabul edilebilir ya da yorumlanabilir bir cmleyi tanmlamak olanan veren ayn ltler sz konusu olmaz. Nihayet bir grafik, bir byme erisi, bir kuaklar pramidi, bir bltrme bulutu ifadeleri meydana getirir: onlarn, kendileriyle birlikte bulunabildikleri cmlelere gelince, bu cmleler onlarn yorumu ya da eletirel aklamasdr: kendileri deildir: bunun kant, pek ok durumda, sadece cmlelerin sonsuz bir niceliinin bu tr ifadelerin iinde ak bir biimde olumu bulunan btn elemanlara denk olabileceidir. O halde, btnyle dnldnde, bir ifadeyi cmlenin dilbilgisel karakterleriyle tanmlamak mmkn grnmyor. Son bir olanak kalyor: ilk bakta, hepsinin doruya en yakn grneni. Bir oluum fiilini -u ifade akt, ingiliz zmleyicilerinin szn ettikleri u ifadesizlik akt gibi bir ey- kabul ve ayrt edebildiimiz her yerde ifadenin var olduunu syleyemez miyiz? Bununla, (yksek ya da alak sesle) konumaktan ve (elle ya da makinayla) yazmaktan ibaret olan madd eylemi hedeflemediimiz; konuan bireyin niyetini (inandrmak istedii, kendini saydrmay arzu ettii, bir problemin zmn kefetmeye alt, ya da onun yeni zmlerini vermeyi arzulad olgusunu) de amalamadmz; bununla, bireyin syledii eyin (gvensizlie inandrd ya da yol atysa; emirleri dinlenip yerine getirildiyse; duas iitildiyse) muhtemel sonucunu da gstermediimiz; formln kendisi tarafndan, douu iinde (sz verme, dzen, karar, antlama, yklenme, tespit etme) gerekletirilmi olan ilemi betimlediimiz anlalyor. Konumama eylemi (mellifin dncesinde ya da onun niyetlerinin oyunu iinde) ifadenin ayn anndan evvel oluan ey deildir; ifadenin kendisinden sonra, arkasnda brakt izin ve ortaya kard sonularn iinde, meydana gelebilmi olan ey hi deildir; fakat ifade - ve ok iyi belirlenmi koullarn iindeki bu apak ifade (asla ondan bakas deil)nin varlk kazand ayn olgu olarak meydana gelmi olan eydir. O halde ifadelerin belirginlik kazanmasnn oluum fiillerinin tespitiyle ayn ltlerden ileri geldii varsaylabilir: her fiil bir ifadenin iinde varlk kazanacak ve her ifade bu fiillerden biriyle, iten, kaynam olacaktr. Onlar birbirleriyle, ve tam bir karlkllk iinde var olacaklardr. Bununla birlikte, byle bir karlkl iliki incelenmeye kar koymaz. fade aktm gerekletirmek iin, ounlukla, bir ifadeden daha fazlasna ihtiya vardr: yemin, dua, szleme, sz verme, kantlama ou zaman, birbirinden ayr formllerin ya da birbirinden ayr cmlelerin belirli bir saysm gerektirir: onlarn hepsi bir ve ayn konumama aktnn iinden getiler diye onlardan her birine ifade stats vermemek zor olacaktr. Bu durumda, belki, ifadeler serisinin tamam boyunca eylemin kendisinin ayn kalmadn; bir duann iinde birbirinden ayr ifadeler tarafndan oluturulmu istekler kadar, snrl, srekli ve bamsz dua akdarnn da bulunduu; ve bir sz vermenin iinde birbirinden ayr ifadeler halinde belirginletirilebilir olan blmler kadar angajmanlarn da bulunduu sylenebilecektir. Bununla birlikte bu cevapla yetinilmeyecektir: ilkin, oluumun fiili artk ifadeyi tanmlamaya yaramayaca, ama, tam tersine, -gerekten problem olan ve belirginletirme ltlerini gerektiren- ifade tarafndan tanmlanmas gerekecei iin. Ayrca, baz konumama akdar, birok ifadeden her birinin kendine uygun yere eklemlendii takdirde ancak bu ifadelerin tekil birlikleri halinde tamamlanm olarak gz nne almabilir. Bu aktlar o halde bu ifadelerin serisi ya da toplam, onlarn yan yana gelileri tarafndan oluturulurlar; onlarn tmnn, aralarndan en knn iinde mevcut bulunduu, ve onlarn, her biriyle birlikte yenilendikleri dnlemez. Orada, ifadelerin btn ile konumama akdarnn btn arasna iki yanl karlkl bir ilikiyi de yerletiremeyiz. fadeler belirginletirilmek istendii zaman, dilbilgisinden, mantktan, ya da zmleme den dn alnm modellerin hi birisi eksiksiz kabul edilemez. durumda da, ne srlm ltlerin ok sayda ve ok ykl olduu, onlarn ifadeye her boyutunu brakmadklar, ve bazen ifade daha ok betimlenmi biimleri alm ve orada tam olarak dzenlenmi olsa bile, ifadenin o ltlere uymad da olabilir: meru nerme

yapsna sahip olmayan ifadeler bulunur; cmleyi kabul edemediimiz yerde ifadeler bulunur; ifade aktlarndan soyutlayamadmz daha birok ifade bulunur. fade sanki btn bu figrlerden daha fazla belirlemeleri andryormu, daha az belirlemelerle doldurulmu, daha az salam bir biimde yaplam, daha fazla her yerde hazr imi gibidir; sanki onun karakterleri daha az sayda, ve yeniden birletirilmeleri daha kolaym gibidir; fakat ayn yolla, o her betimleme olanan sanki redde-diyormu gibidir. fadenin ne hangi dzeyde kurulaca, ne de hangi yntemle kendisine yaklalaca iyi anlalmad srece: az nce anmsattmz btn zmlemeler iin o asla dayanak ya da arazlarn cevheri olmaz: mantksal zmlemede, ifade, nermenin yaps elde dildii ve tanmland zaman kalc olan eydir; dilbilgisel zmleme asndan, o, bir cmlenin biimini, kendisinde kabul edebildiimiz ya da edemediimiz dilbilimsel elemanlarn serisidir; dil aktlarnn zmlenmesi bakmndan, o, kendisinde bu aktlarn ortaya ktklar gzle grlebilir cisim gibi grnr. Btn bu betimsel yaklamlara gre, ifade, gerekte saf ve basit, bir kalntsal elemann, uygun olmayan bir yap malzemesinin roln oynamaktadr. Sonu olarak, ifadenin zgn karaktere sahip olamadnn ve, ifade, dilin btn zmlemeleri bakmndan, bu zmlemelerin nesnelerini kendisinden hareketle belirledikleri darda-ki madde olduu lde, eksiksiz tanmlanmaya elverili olmadnn kabul edilmesi mi gerekir? Herhangi bir iaretler, figrler, grafikler ya da izler serisinin -bu serinin rgtlenmesi ya da rgtlenme olasl ne olursa olsun- bir ifadeyi tekil etmeye yeterli olduunu; ve bunun eer bir cmle sz konusuysa ya da deilse sylemenin dilbilgisine, bu cmle eer bir nerme biimini ihtiva ediyor ya da etmiyorsa tanmlamann mantna, cmlenin iine nfuz edebilen dil akt olan belirlemek hakkndaki zmlemeye ait olduunu mu kabul etmek gerekir? Bu durumda, birbirinden bamsz bir ok iaret varolduktan niin mmkn olmasn?- itibaren, onlardan biri ve sadece biri varolduktan itibaren ifadenin varolduunu kabul etmek gerekir. fadenin eii iaretlerin varoluunun eii olacaktr. Bununla birlikte, orada hl, eyler basit de deildir ve iaretlerin varoluu gibi bir ifadeye verilmesi gereken anlam aklanmay gerektirir. aretler vardr, ve ifadenin varolmas iin iaretlerin varolmas yeterlidir, denildii zaman ne denmek istenir? Bu vardra hangi tekil stat verilmek istenir? nk ifadelerin bir dilin ve, o dille birlikte, birbirinin zdd anlatm biimleri ile kullanm kurallar tarafndan belirlenmi bir iaretler btnnn varolduu anlamnda varolmadklar aktr; gerekte dil asla kendinde ve taml iinde verilmemitir; o, ikinci bir biimde ve kendisini konu olarak alacak olan bir betimlemenin dolayl yoluyla ancak varolabilecektir; dilin elemanlarn oluturan iaretler kendilerini ifadelere empoze eden ve onlan iten yneten biimlerdir. Eer ifadeler varolmasayd, dil varolmayacakt; fakat hibir ifade dilin varolmas iin zorunlu deildir (ve her zaman, her hangi bir ifadenin yerine, yine de dili deitirmeyecek olan bir baka ifade tasarlanabilir). Dil ancak mmkn ifadeler iin kurulu sistemi olarak vardr; fakat bir baka bakmdan, o, bir gerek ifadeler btn konusunda elde edilmi (ok ya da az eksiksiz) betimleme olarak ancak vardr. Dil ve ifade ayn varolu dzeyinde deildirler; ve dillerin varolduu sylendii gibi, ifadelerin varolduu sylenemez. Fakat, bir dilin iaretleri bir ifadeyi kurduklar srada, u ya da bu tarzda meydana getirilip getirilmemeleri (eklemlenip eklemlenmemeleri, belirtilip belirtilmemeleri, imal edilip edilmemeleri, izilip izilmemeleri), zamann bir annda ve uzayn bir noktasnda grnp grnmemeleri, onlar telaffuz eden sesin ya da biimlendiren davrann onlara bir madd varoluun boyutlarn verip vermemesi yeterli midir? Bir kat yapra zerine benim tarafmdan, bir ifade olmayan ey rnei olarak, rasgele yazlm alfabenin harfleri; kitaplarn basm iin kullanlan kurun karakterler -yeri ve hacmi olan maddlikleri inkr edilemez-ortaya serilmi, gzle grlebilir, elle kullanlabilir olan bu iaretler, mkul bir biimde, ifadeler olarak gz nne almamz m? Bununla birlikte biraz daha yalandan baklacak olursa, bu iki rnein (kurun karakterler ve benim tarafmdan yazlm iaretler) tamamyla stste akmad grlr. Elimde tutabildiim bu bir avu bask

karakteri yahut da bir yaz makinesinin klavyesi zerinde gsterilmi olan harfler ifadeleri meydana getirmezler: bunlar olsa olsa kendileriyle ifadeleri yazabileceimiz aralardr. Aklma geldikleri gibi ve, dzensizlikleri iinde, bir ifadeyi oluturamadklarn gstermek iin, bir kat yapra zerine rasgele yazdm bu harfler nedir, hangi biim onlar ekillendirmektedir? Olumsal bir biimde seilmi bir harfler tablosu olmad takdirde, bir alfabetik seri hakkndaki ifadenin rastlantdan baka yasalar bulunmayacak mdr? Ayn ekilde, istatistikilerin zaman zaman kullandklar rasgele saylar tablosu, hibir szdizimi yaps tarafndan aralarnda yeniden birbirlerine balanmam olan bir saysal semboller dizisidir; bununla birlikte o bir ifadedir: birbirini izleyen sonularn olasln gelitirebilecek olan her eyi darda brakan davranlar tarafndan elde edilmi bir rakamlar toplamnn ifadesi. Bir rnek daha verelim: bir yaz makinesinin klavyesi bir ifade deildir; daktiloyla ilgili bir el kitabnda sralanm olan u ayn A, Z, E, R, T, harfler serisi Franszca makineler tarafndan benimsenmi olan alfabetik dzenin ifadesidir. Demek ki biz olumsuz sonularn belirli bir nicelii karsnda bulunuyoruz: dzenli bir dil yaps bir ifadeyi oluturmak iin gerekli deildir (bir seriden en kk bir olasla kadar ifade kurulabilir); fakat, bir ifadenin ortaya kmas ve varla gelmesi iin, dilin elemanlarnn herhangi bir madd gerekleimi yeterli olmad gibi, iaretlerin zamanda ve uzayda herhangi bir douu da yeterli deildir. Demek ki, ifade ne (tabi ya da sun bir dil sisteminin iinde ancak, belirlenmilikleri halinde, tanmlanabilir olan iaretlerden meydana geldikleri halde) dille ayn biimde, ne de (her zaman belirli bir maddlikle dolu olduu ve her zaman uzaysal-zamansl balara gre kurulabildii halde) algya ak sradan nesnelerle ayn biimde varolur. fade hakkndaki genel soruya cevap vermenin henz zaman deildir, ama problemin snrlar izilebilir: ifade cmle, nerme ya da dil aktyla ayn trden bir birlik deildir; demek ki o ayn kriterlerden domuyor; fakat snrlar ve bamszl olan madd bir nesne olabileceinden dolay bir birlik de deildir. fade, tekil olmak biimi iinde (ne tamamyla dilsel, ne de yalnz madd), cmlenin, nermenin, dil aktnm var olup olmadn syleyebilmemiz; cmlenin doru (ya da kabul edilebilir, veya yorumlanabilir) olup olmadn, nermenin meru ve iyi biimlendirilmi olup olmadn, aktn taleplere uygun olup olmadn ve gzel olup olmadn ve iyi gerekletirilmi olup olmadn syleyebilmemiz iin kanlmazdr. fadede, uzun ya da ksa, gl ya da zayf yaplanm, fakat mantksal, dilbilgisel ya da sylemsel bir ilikinin iinde bakalar olarak alnm bir birlii aramamak gerekir. Bakalar arasnda bir elemandan ziyade, belirli bir zmleme dzeyinde onarlabilir bir paradan ziyade bu eitli birliklere gre dey olarak ilev gren, ve, bir iaretler serisine gre, orada mevcut bulunup bulunmadklarn syleme olanan veren bir ilev sz konusudur. fade, o halde, bir yap (yani somut modellerin belki sonsuz bir niceliine izin veren deiik elemanlar arasndaki bir ilikiler btn) deildir; o, iaretlerin zne ait olan ve nihayet kendisinden hareketle, zmleme ya da sezgi yoluyla, onlarn anlam olup olmadklarna, hangi kurala gre birbirlerini izleyeceklerine ya da stste konulacaklarna, iaret olacaklarna, ve hangi eylem trnn onlarn (szl ya da yazl) oluumu tarafndan gerekletirilmi bulunacana karar verebileceimiz bir varolu fonksiyonudur. Demek ki, ifade iin birliin yapsal ltlerini bulamadmz takdirde armamak gerekir; bu, onun kendisinde bir birlik olmamasndan, ama bir yaplar ve mmkn birlikler alam ile kesien ve onlar, somut ierikleriyle, zamann ve uzaym iinde grnr klan bir fonksiyon olmasndan dolaydr. imdi, bu ekilde, yani varoluunun, koullarnn, kendisinin gerekletii alan kontrol eden kurallarn iinde betimlenmesi gereken, ite bu fonksiyondur. fadenin levi fadeyi, demek ki, iaretlerin birlikli gruplar bakmndan incelemek yararszdr. Bu iaret gruplarn var klan, ve bu kurallara ya da bu aktelleme biimlerine olanak tanyan ey ne sz-dizimi, ne yap kural, ne ard arda geliin ve yer deiiminin yasal biimi deil, ifadedir. Fakat ifade onlar eer var klabiliyorsa, bu, ne bir dilin elemanlar olarak iaretlerin varoluu ile, ne de bir metin parasn igal eden ve az ya da ok uzun

bir zaman devam eden bu iaretlerin madd varoluu ile kartrlmamas gereken tekil bir biimin zerindedir. fadelendirilebilir, incelenmesi hemen sz konusu edilebilir olan her iaretler serisinin belirleyici zellii, bu tekil varolu biimidir. a) Belirli bir maddlik iinde ekillenmi ya da belirginlik kazanm, ve, keyf ya da deil, bir biim zerinde kmelenmi, fakat, her halkrda, dilbilgisel olmayan bu iaretler rneini bir kez daha yineleyelim. Bir yaz makinesinin klavyesi byle; bir avu matbaa karakteri byle. Bu ekilde verilmi iaretleri, bir ifadeyi tekil etmeleri iin bir kat yapra zerine (ve hibir kelime retmeksizin birbirlerini izledikleri ayn dzenin iinde) yeniden kopyalamamz yeterlidir: daktilo ile yazmay kolaylatran bir dzen iindeki alfabe harflerinin ifadesi, harflerin rastlantl bir grubunun ifadesidir. O halde ifadenin varolmas iin ne olup bitmektedir? Bu ikinci rnein birinci rnee gre yeniden sahip olabildii ey nedir? Bir szcn iki kez tekrarlanmas, onun bir kopyasnn karlmas olgusu mudur? Hi kuku yok ki hayr, nk yaz makinelerinin klavyelerinin hepsi belirli bir modeli kopya ederler ve onlar bununla birlikte ifadeler deildirler. Ya bir znenin araya girmesi? ki kez yetersiz olacak olan yant: nk bir serinin tekrarnn, bu serinin ayn olgu yoluyla bir ifade haline dnmesi iin bir bireyin insiyatifine bal olmas, ve, ayn ekilde, problemin tekrarlamann nedeninde ya da kaynanda deil, birbirine benzer olan bu iki seri arasndaki tekil ilikinin iinde bulunmas yeterli deildir. kinci seri, gerekte, birinci serinin elemanlarndan her birisi arasna iki-yanl bir ilikiyi yerletirebilmemiz olgusuyla yalnzca bir ifade olmaz (bu iliki bazen saf ve basit bir kopya sz konusu olduunda iki katl yapma olgusunu, bazen da dile getirme eii kesin olarak aldnda ifadenin tamln belirginletirir). Bir iaretler serisi, (kendisine son derece benzer, ve seilmi bir rnekteki gibi hemen hemen ayn olabilen) baka eyde bizzat kendisini ilgilendiren -sebebini deil, elemanlarn deil-zel bir ilikiye sahip olmas kouluyla, ifade olacaktr. Hi kuku yok ki, bu ilikide bilmecemsi hibir eyin bulunmad, tam tersine onun ok ak olduu, zmlenmekten geri durmad: iaret edenle iaret edilenin, ve ad ile onun gsterdii eyin ilikisinin; cmleyle onun anlam arasndaki ilikinin; ya da nerme ile gstergesi arasndaki ilikinin sz konusu olduu, sylenecektir. Oysa ben, ifadenin ifade edilen eyle ilikisinin bu ilikilerden hibiriyle stste akamayacan gsterebileceimize inanyorum. fade, nominal bir szdizimine (gemi!), bir zel ada (Pi-erre!) indirgenmi olsa bile, ifade ettii eyle, ad gsterdii ya da iaret ettii eyle, ayn ilikiye sahip deildir. Ad dilbilgisel btnlerin iinde farkl yerleri igal edebilen bir dil elemandr: onun anlam kullanm kurallar (ki sz konusu olan, onun tarafndan geerli bir biimde gsterilebilen bireyler, ya da ilerine doru drst girebildii szdizimsel yaplardr) tarafndan tanmlanr; bir ad onun geri dn imknyla tanmlanr. Bir ifade her yeniden ortaya kma olanann dnda varolur; ve onun ifade ettii eyle girdii iliki bir kullanm kurallar toplamyla ayn deildir. Tekil bir iliki szkonusudur: ve eer bu koullarn iinde ayn oluum yeniden ortaya karsa -bu koullar daha ok kullanlan ayn kelimelerdir, cevhersel olarak ayn adlardr-, bu, btnyle gz nne alndmda, ayn cmledir, ama kesinlikle ayn ifade deildir. Bir ifade ile onun ifade ettii ey arasndaki ilikinin, bir nerme ile onun gstergesi arasndaki ilikiyle kartrlmamas da gerekir. Mantklar, biliyoruz ki, Altn da Kaliforniyada-dr gibi bir nermenin, gstergesi bulunmadndan dolay, dorulanamayacan sylerler: onun olumsuzu o halde olumlusundan ne daha ok doru ne de daha az dorudur. Ayn ekilde, bir ifadenin, kendisine varlk verdii nermenin eer gstergesi yoksa, hibir eye ait olmadnn m sylenmesi gerekecektir? Daha ok bunun tersinin doru olduunun sylenmesi gerekecektir. Ve, gstergenin yokluunun kendisiyle birlikte ifade iin bantnn yokluunu getirdiini deil de, bunun nermenin bir gstergesinin bulunup bulunmadm sylemek olanan veren ifadenin bants -ifadenin kendisiyle ilgili bulunduu, ifade tarafndan oyuna sokulan, sadece sylenen deil ayn zamanda kendisinden sz edilen ey, onun temas- olduunu sylemek gerekecektir: ifade

hakknda kesin bir biimde karar vermek olanan tanyan bu bantdr. Gerekte, Altn da Kaliforniyadadr oluumunun ne bir corafya kitabnda ne de bir seyahatnamede bulunmadn, ama bir romanda ya da herhangi bir hikyede bulunduunu varsayalm, o zaman ona (dan kendisine ait olduu hayal dnyasnn benzer bir jeolojik ya da jeorafik fantaziye olanak vermesine ya da vermemesine gre) doru ya da yanl bir deer atfedilebilecektir. Bir nermenin bir gstergesinin bulunup bulunmadn syleyebilmek iin, ifadenin neye ait olduunu, onun bantlarnn trnn ne olduunu bilmek gerekir. Fransann mevcut kral dazlaktr nermesi, ifadenin bugnk tarihsel bilgi dnyasna ait olduunu varsaydmz lde ancak gstergeden yoksun olur. nermenin gstergeyle ilikisi ifadenin ifade ettii eyle ilikisine model ve kural hizmeti gremez. Bu ifade nermeyle yalnzca ayn dzeyde bulunmamakla kalmyor, ayn zamanda ondan nce var olan olarak grnyor. Nihayet, ifade bir cmleyle onun anlam arasnda varolabilen ilikiyle st ste akabilir de deildir. Bu iki iliki biimi arasndaki mesafe, tamamyla doru dilbilgisel yaplarna ramen (rnekteki gibi: Olgunlamam clz fikirler derin bir uyku halinde bulunmaktadrlar), anlamlar bulunmayan u nl cmleler konusunda apak ortada grnyor. Gerekte, yukardaki gibi bir cmlenin anlamnn bulunmadn sylemek belirli bir olanaklar saysn daha imdiden darda tuttuumuzu varsayar: bir rya anlatsnn, bir iir metninin, kodlanm bir mesajn ya da bir ila tutkununun sznn sz konusu olmad, fakat daha ok, belirli bir biim konusunda, gzle grlebilir bir gereklie ait olmas gereken belirli bir ifade tipinin sz konusu olduu kabul edilir. Bir cmle ile onun anlam arasndaki iliki ancak belirlenmi ve yerli yerine oturtulmu bir ifade ilikisinin iinde gsterilebilir. stelik bu cmleler, anlamlarn kazandklar ifade dzeyinde alnm olsalar bile, ifade olarak, bantlardan yoksun deildirler: ilkin, rnein, fikirlerin ne canlandrldklarn ne de snkletirildiklerini, dolaysyla cmlenin anlamnn bulunmadn sylemek olanan veren bantlar (ve bu bantlar fikirlerin gzle grlemez olduklar, renklerin baka verildikleri, v.s. bir gereklik planyla ilgilidir); te yandan, doru fakat anlamdan yoksun bir szdizimsel rgtlenme tipinin mansiyonu olarak sz konusu olan cmleyle ilgili bantlar (ve bu bantlar dilin, onun kurallarnn ve iyeliklerinin planyla ilgilidir). Bir cmle ne kadar anlamsz olursa olsun, o, bir ifade olarak, bir eyle ilgilidir. fadeyi kendi znde belirginletiren bu ilikiye -cmle ya da nerme tarafndan zmnen varsaylm, ve onlarn n koulu gibi grnen iliki- gelince, o nasl tanmlanr? liki, genellikle onun kendileriyle kartrld, u anlam ilikilerinden, u doruluk deerlerinden, kendisi olarak, nasl karlabilir? Sradan ve dndmz kadar basit bir ifade, bant olarak, cmlenin byle bir szc tarafndan gsterilecek olan bir bireye ya da tekil nesneye sahip deildir: Altn da Kaliforniyadadr gibi bir ifadenin durumunda, bant, znenin ilevi olan nominal szdizimi tarafndan gsterilen u gerek ya da hayal, mmkn ya da sama oluum deildir. Fakat ifadenin bants eylerin bir durumu ya da nermeyi dorulamaya elverili bir iliki de deildir (seilmi olan rnekte, bu, belirli bir blgedeki belirli bir dan uzaysal ierilmilii olacaktr). Buna karlk, ifadenin bants olarak tanmlayabildiimiz ey, byle nesnelerin grnebildikleri ve byle ilikilerin ayrt edilebildikleri alanlarn bir toplamdr: bu alan, rnein, tespit edilebilir fizik zelliklerin belirli bir ksmna sahip olan madd nesnelerin, alglanabilir genilikte olan ilikilerin bir alan olacak -ya da tam tersine (onlarn belirli bir sreklilii, belirli bir tutarll olsa bile), deneysel ya da dnsel dorulamaya yatkn olmakszn, dsel, keyf zelliklerle donatlm bir nesneler alan olacak-; bu alan, yaknlk ve iinde olma ilikileriyle, bir uzaysal ve coraf yerler alan -ya da tam tersine bir sembolik ilintiler ve gizli yaknlklar alan olacak-; bu alan ifadenin dile getirildii zamann bu ayn annda ve bu ayn aamasnda varolan bir objeler, ya da -bizzat ifade tarafndan gsterilmi ve oluturulmu bulunan, ama ifadenin de kendisine ait bulunmadbsbtn baka bir varla ait olan bir objeler alan olacak. Bir ifadenin, karsnda (bir tr ba-baa olmaklk iinde), bir bants -ya da bir nermenin bir gstergesinin bulunduu (yahut bulunmad) gibi, bir zel adn bir bireyi (veya kiiyi) gsterdii gibi, bir bants- yoktur. O daha ziyade eyler den, olgular dan, gerekliklerden, ya da varlklar dan olumam, fakat kendisinde adlandrlm, gsterilmi veya

betimlenmi bulunan nesneler iin, kendisinde dorulanm veya dorulanmam bulunan ilikiler iin imkn yasalarndan, varolu kurallarndan olumu olan bir gsterge sistemine baldr. fadenin gsterge sistemi yeri, art, dou alann, bireylerin ya da nesnelerin, eylerin hallerinin ve ifadenin kendisi tarafndan oyuna sokulmu olan ilikilerin ayrmlamas eilimini oluturur; o cmleye anlamn, nermeye doruluk deerini veren eyin ortaya kmas ve snrlanmasnn olanaklarn tanmlar. Dile getirmenin, dilbilgisel ve mantksal dzeyinin tersine, ifadesel dzeyini belirginletiren bu btndr: bu eitli imkn alanlarna gre, ifade bir szdiziminden, ya da bir semboller serisinden, kendisine bir anlam atfedebileceimiz veya atfedemeyeceimiz bir cmle, bir doruluk deeri alabilecek ya da alamayacak olan bir nerme meydana getirir. Her halkrda, bu ifade dzeyinin betimlenmesinin ne biimsel zmlemeyle, ne semantik bir incelemeyle, ne de bir dorulamayla deil, ifade ile ifadenin ayrmlar bizzat gsterdii yer olan ayrmlama alanlar arasndaki ilikilerin zmlenmesiyle yaplabilecei grlyor. b) Bir ifade, ayrca, bir zneyle srdrd belirli bir iliki gereiyle, herhangi bir dilbilimsel elemanlar serisinden ayrlr. Bu iliki, doas aydnla kavuturulmas gereken ve zellikle kendileriyle kartrlmas mmkn olan ilikilerden ayr tutulmas gereken ilikidir. Gerekte, ifadenin znesini bu cmlenin iinde bulunan birinci ahstaki u dilbilgisi elemanlarna indirgememek gerekir, ilkin, ifadenin znesi dilbilimsel szdiziminin iinde bulunmad iin; ikinci olarak, birinci ahs iinde tayan bir ifadenin her eye ramen bir znesi bulunduu iin; nihayet ve zellikle, tespit edilmi bir dilbilimsel biimi olan (bu ister birinci ahsta isterse ikinci ahsta olsun) btn ifadelerin ifadenin znesiyle bir ve ayn tip ilikileri bulunmad iin indirgememek gerekir. Kolayca anlalyor ki, bu iliki akam olmaktadr, ve her sonucun bir sebebi vardr tipinden bir ifadenin iinde ayn deildir; uzun sre erkenden yattm tipinden bir ifadeye gelince, onun bir konuma srasnda sylenmi olduu anlalrsa, ve Kaybolan Zamann Aratrlmas adn alan bir kitabn ilk satrnda okunursa, ifade eden zneyle iliki ayn olmaz. Cmlenin dndaki bu zne, akas, onu sylemi veya yazm olan bu gerek birey deil midir? Belirtilerin yeri, bu belirtileri aka syleyecek biri, her halkrda ortaya karc bir eleman gibi bir ey olmadan, bilinir. Bir iaretler serisinin varolmas iin, daha ok -sebeplilikler sistemine gre- bir mellif ya da bir retici g gerekir. Fakat bu mellif ifadenin znesiyle ayn deildir; ve mellifin dile getirme ile srdrd retim ilikisi, ifade eden zneyle onun ifade ettii eyi birletiren ilikiyle ayn deildir. Burada, madd olarak biimlendirilmi ya da izilmi bir iaretler toplamnn durumunu, ok basit olaca iin, gz nne almayalm: onlarn yapmlar daha ziyade bir mellifi iinde bulundurmakla birlikte, ne ifadeyi ne de ifadenin znesini iinde bulundurmaktadr. aretlerin vericisi ile bir ifadenin znesi arasndaki ayrm gstermek iin, nc bir kii tarafndan okunmu bir metnin ya da roln anlatan bir aktrn durumunu da dnebiliriz. Fakat bunlar snrl durumlardr. Genel olarak, en azndan ilk bakta, yle grnyor ki, ifadenin znesi apak bir biimde bir ifade etme niyeti iinde ifadenin farkl elemanlarn meydana getiren zne olmaldr. Bununla birlikte eyler basit de deildir. Bir romanda, iyi bilinir ki, ifadenin mellifi ad kitabn kapanda yer alan bu gerek bireydir (yine de birbirleriyle diyalog iinde bulunan elemanlar, ve bir kiilik rol dncesiyle ilikili cmleler problemi ortaya kar; yine de bir takma adla yaynlanm metinler problemi ortaya kar: ve bu ifadeleri, btn bir blok halinde, metnin mellifiyle, onun sylemek istedii, dnd eyle, ksacas bu ifadelerin btn bu farkl dzeyler pramidini kendisine dayandrdklar bu sessiz, grnmez ve tek biimli byk sylemle ilikilendirmek istedikleri zaman, bu ikiye blmelerin yorumsal zmlemenin savunucularnn karsna kard btn glkler bilinir); fakat birey-mellifle ayn olmayan bu dile getirme isteklerinin dnda bile, romann ifadeleri, anlatlan tarihin tarihsel ve uzaysal iaretlerini dsal olarak vermelerine gre, eyleri anonim, gzle grlmez ve byl bir biimde dsel yaratnn biimlerine dalm ntr bir bireyin grecei gibi betimlemelerine gre, ya da bir kiilik rolnn sessiz bir biimde tespit ettii ey

hakkndaki szl versiyonu, iten ve dolaysz bir anlamada olduu gibi, vermelerine gre, ayn zneye sahip deillerdir. Bu ifadeler, mellif onlarn mellifi olduu, onlar kendisinden baka hi kimseye atfetmedii, kendisiyle okuduumuz metin arasnda btnleyen bir arac icat etmedii halde, ifade eden zne iin, ayn karakterleri varsaymaz; onlar bu zne ile onun ifade etme srasnda olduu ey arasndaki ayn ilikiyi ihtiva etmezler. Belki, sk sk sz edilen, romans metin rneinin inandrc deerinin bulunmad, ya da daha ziyade genel olarak ifadelerin znesinin statsnn deil de edebiyatn kendi znn sz konusu olduu sylenecek. Bu, mellifin iinde yer almad, kendisinde gizlendii, vekaleten bulunduu ya da paraland edebiyatn z olacakt; ve bu ayrmadan da, evrensel bir biimde, ifadenin znesinin her bakmdan -doa, stat, fonksiyon, kimlik- dile getirmenin mellifinden ayr bulunduu sonucunu karmamz gerekmeyecekti. Bununla birlikte, bu dengeleme sadece edebiyatla snrl deildir. O, ifadenin znesi belirli fakat bir ifadeden dierine zorunlu olarak ayn olmayan bir fonksiyon olduu lde; ifadeyi dile getirdikleri zaman, belirli bir noktaya kadar, birbirinden farksz bireyler tarafndan doldurulabilen ii bo bir fonksiyon olduu lde; yine bir ve ayn bireyin bir ifadeler serisi iinde srasyla farkl pozisyonlarda bulunabildii ve farkl znelerin roln alabildii lde, kesinlikle, geneldir. Bir matematik inceleme rnei gibi. Bu incelemenin niin, hangi koullarda, hangi zlmemi probleme cevap vermek iin, hangi pedagojik endieyle, hangi yntemleri kullanmak suretiyle, hangi deneme ve hangi baarszlklardan sonra yazldn akladmz nsz cmlesinde ifadenin znesinin durumu ancak ifadenin mellifi ya da mellifleri tarafndan igal edilebilir: znenin bireyselleme koullan gerekte ok sk, ok eitlidir ve bu durumda onlar ancak mmkn tek bir zneye izin verirler. Buna karlk, incelemenin bnyesinde, eer Bir ncsne eit olan iki nicelik kendi aralarnda eittir gibi bir nermeye raslanrsa, ifadenin znesi byle bir nermeyi dorulamak iin her bireyin igal edebildii her hangi bir dil sistemi iinde ve her hangi bir yazm ya da sembolletirme kural iinde ntr, zaman, uzay, artlar bakmndan ayrmsz, ayn durumdadr. te yandan, Daha nce gsterdik ki... tipinden cmleler, ifade edilebilmek iin, nceki dile getirme tarafndan ierilmi olmayan ak balamsal koullan ihtiva ederler: durum o zaman ifadelerin tamamlanm bir btnyle olumu bir alann iinden tespit edilir; nceden meydana getirilmi olmas gereken bir ifadesel olaylar serisinin iine yerletirilir; nceki anlar asla kaybolmayan, ve buna bal olarak da yeniden balanlmak ve var olanlarn yeni batan yanstlmas iin aynyla tekrar edilmek ihtiyacnda bulunmayan da dnk bir zamann iine konulur (bir anma balangla ilgili geerlikleri iinde onlar yeniden aktif hale getirmeye yeter); o, belki bir ve ayn birey (halen konuan birey) tarafndan yaplm olmayan, fakat gerekte ifade eden zneye ait olan, onun dzenlemesinde bulunan ve ihtiya duyduka yeniden oyuna sokabildii gerek ilemlerin belirli bir saysnn nceden varoluuyla belirlenir. Byle bir ifadenin znesi bu gereklerin ve bu olanaklarn toplamyla tanmlanacak; ve o ilemleri gerek olarak ortaya koymu olacak olan, ne srekli ne kopuk bir zamann iinde yaayacak olan, eitli nermelerin btn bir toplamn bilincinin gr alan iinde iselletirecek olan, ve dncesinin canl mevcudiyeti iinde onun yeniden potansiyel halde ortaya kn (bireylerin nezdinde, onlarn ifade eden zneler olarak durumlarnn psikolojik ve yaanm vehesi ancak olsa olsa orasdr) engelleyecek olan birey olarak betimlenmeyecektir. Ayn ekilde, ifade eden znenin ...olan her noktalar btnne doru adn veriyorum gibi ya da Szgelii sradan elemanlardan olumu bir btn gibi cmlelerin ikideki zel durumunun ne olduunu betimleyebiliriz; her yerde ifadenin znesi hem belirli hem aktel bir ilemin varoluuna baldr; her yerde ifadenin znesi ilemin de znesidir (tanm yapan zne onu ifade eden znedir de; varoluu gerekletiren zne, ayn zamanda, ifadeyi gerekletiren znedir de); nihayet her yerde, zne, bu ilem ve bu ilemin varlk verdii ifade yoluyla, gelecekteki ifadelerini ve ilemlerini birbirine balar (ifade eden zne olarak, o bu ifadeyi kendi z kural olarak kabul eder). Bu esnada bir ayrm ortaya kar: birinci durumda, ifade edilen ey bir dil -ifade eden znenin kullanmak zorunda olduu ve kendi kendisiyle tanmlanan bu dilin- uylamdr:

ifade eden zne ile ifade edilen ey o halde (biimsel bir zmleme olarak bir ifade, st-dile zg bir engebelilii ierdii halde) ayn dzeydedir; ikinci durumda aksine, ifade eden zne, olanakllk kurallar nceden eklemlenmi bulunan ve karakterleri onu ortaya koyan ifadeletirmeden nce gelen, nceden belirlenmi bir alana ait olan bir nesneyi kendisinin dnda vareder. Az nce grdk ki, doru bir nermenin varln kabul etmek sz konusu olduu zaman, ifade eden znenin durumu her zaman ayn deildir; imdi gryoruz ki, ifadenin kendisinde bir ilemi gerekletirmek sz konusu olduu zaman da, ifade eden znenin durumu ayn deildir. Demek ki, ifadenin znesini, ifadenin mellifiyle ayn olarak anlamak gerekmiyor. zne, gerekte, bir cmlenin yazl ya da szl ifadesi olan bu fenomenin sebebi, kayna veya hareket noktas deildir; o sessiz bir biimde kelimelere katlan, sezgisinin gzle grlebilir cismi gibi onlar dzenleyen, bu anlatm-sal hedef de deildir; o srekli, hareketsiz ve ifadelerin, srayla, sylemin yzeyinde gstermeye gelecekleri bir ilemler serisinin kendisiyle ayn deildir. O gerekten farkl bireyler tarafndan doldurulabilen belirli ve bo bir yerdir; fakat bu yer, herkes iin bir kez tanmlanacak ve bir metin, bir kitap ya da bir eser boyunca olduu gibi deimeden kalacak yerde, deiir -ya da daha ziyade o bazen, bir ok cmle arasnda kendisiyle ayn kalabilmek iin, bazen her biriyle birlikte deimek iin, olduka istikrarszdr. O her dile getirmeyi ifade olarak belirginletiren bir boyuttur. O zgn bir biimde ifadenin ilevine ait olan ve bu ilevi betimleme olanan veren zelliklerden biridir. Bir nermeye, bir cmleye, bir iaretler toplamna ifade denilebilirse, demek ki bu, bir gn bu ifadeleri bara bara sylemek iin ya da onlardan bir para geici iz brakmak iin birinin varolmas lsnde deildir; znenin durumunun gsterilebildii ldedir. Bir dile getirmeyi ifade olarak betimlemek, mellif ile onun syledii (ya da sylemek istedii veya onu istemeksizin syledii) eyler arasndaki ilikileri zmlemekten ibaret deil, fakat ifadenin znesi olmak iin her bireyin igal edebildii ve etmek zorunda olduu durumun ne olduunu belirlemekten ibarettir. c) fadenin ilevinin nc karakteri: ifadenin ilevi ortak bir alann varl olmadan i grmez. Bu karakter ifadeyi baka bir ey ve var olmak iin ancak madd bir destee -bask yzeyi, sesli cevher, biimlenebilir madde, bir izin gevek izgisi- ihtiya gsteren iaretlerin saf bir birliinden daha fazla bir ey haline getirir. Fakat bu karakter madd destei, zellikle, cmleden ve nermeden ayrr. Sz gelii kelimelerin ya da sembollerin bir btn. Onlarn daha ok cmle gibi dilbilgisel bir birlik ya da nerme gibi mantksal bir birlik oluturup oluturmadklarna karar vermek iin btnn hangi kurallara gre kurulduunu belirlemek gerekli ve yeterlidir. Pierre dn geldi bir cmle oluturur, fakat Dn gelen Pierre'dir oluturmaz; A+B=C+D bir nerme oluturur, fakat ABC+=D oluturmaz. Dilin -tabi ya da sun- sistemine gnderme yapmada, elemanlar ve onlarn dalmlar hakkndaki tek bir inceleme nerme olanla nerme olmayan arasnda, cmle olanla kelimelerin basit bir ylm olan ey arasnda ayrm yapma olanan verir. stelik bu inceleme, sz konusu cmlenin (olumlu, gemite, nominal bir zneyi ieren, vs. cmle) hangi dilbilgisel yap tipine ait olduunu, ya da gz nne alnm iaretler serisinin (iki toplam arasndaki bir denklik) hangi nerme tipine cevap verdiini belirlemeye yeter. Sonunda, kendisi iin baka hibir balamdan yararlanmakszn, hibir ortak cmleler ya da nermeler toplam olmakszn kendi kendine belirlenen bir cmleyi ya da bir nermeyi kavrayabiliriz: bu cmlelerin ya da nermelerin, bu koullarda, yararsz ve kullansz olmalar, tekillikleri iinde bile onlar yemden bilebilmemizi engellemez. Hi kukusuz, baz itirazlar yaplabilir. Bir nermenin, onun kendisine uyduu aksiyomlar sistemini bilmek kouluyla, ancak bylece ortaya konulabileceini ve belirginletirilebileceini sylemek, rnein: bu tanmlar, bu kurallar, bu yazm ilkeleri nermeden ayramayacamz ortak bir alan oluturmazlar m (ayn ekilde znenin istidad iindeki eserde st rtk bir biimde bulunan dilbilgisi kurallar bir cmlenin, ve belirli tipten bir cmlenin, kabul edilebilmesi iin gereklidir)? Bununla birlikte, bu -aktel ya da potansiyel- btnn nerme veya cmleyle ayn dzeyden olmadn, fakat onlarn elemanlarna, mmkn bantlarna ve

blmlerine dayandn da grmek gerekir. Bu btn, elemanlaryla ortaklam deildir: Btn, eleman tarafndan tasarlanr. nermelerden (totolojik olmayan) ounun sadece kurulu ilkelerinden hareketle dorulanamayaca ve nermelerin doru ya da yanl olup olmadklarna karar vermek iin kaynaa bavurunun gerekli olduu da ne srlebilecektir: fakat doru veya yanl, bir nerme bir nerme olarak kalr ve bu onun bir nerme olup olmadm tayin eden gstergeye bal deildir. Cmleler iin de ayn ekilde: ou durumlarda, onlar balama gre ancak anlamlarm meydana getirebilirler (onlar ister somut bir durumu gsteren elemanlar iersinler; ister konuan zneyi ve onun muhataplarm gsteren birinci ya da ikinci ahs zamirlerini kullansnlar; ister ift zamirli elemanlardan ya da nceki veya gelecek cmlelere bavuran bant edatlarndan yararlansnlar); fakat cmlenin anlamnn tamamlanamam olmas onun dilbilgisi bakmndan tam ve zerk olmasna engel deildir. Elbette Bunu size yarn syleyeceim gibi bir kelimeler grubunun demek istedii ey ok iyi bilinmez; her halde ne bu ertesi gn tarihlenebilir, ne hasmlar adlandrlabilir, ne de sylenmesi gereken ey nceden tahmin edilebilir. Franszcann kurulu ilkelerine uygun, snrlar tam olarak belirlenmi bir cmle sz konusu olmadka ondan geriye bir ey kalmaz. Nihayet, balam olmadan, bir cmlenin yapsn tanmlamann bazen zor olduu ne srlebilecektir (Eer o lrse, bunu asla bilemeyeceim cmlesi Onun lm halinde, byle bir eyi hibir zaman renemeyeceim; yahut da Onun lmnden asla haberdar olmayacam eklinde de kurulabilir). Fakat orada tamamyla tanmlanabilir olan, ezamanl olanaklarn sayp dkemediimiz, ve cmlenin kendi yapma bal olan bir anlam belirsizlii sz konusudur. Genel olarak, denebilir ki, bir cmle veya bir nerme -ayr, onu aydnlatan doal balamdan kopuk, bamsz ya da ak veya kapal bir biimde onun kendilerine geri dnebildii btn elemanlardan uzak bile olsa- daima bir cmle ya da bir nerme olarak kalr ve onu byle kabul etmek her zaman mmkndr. Buna karlk, ifadenin fonksiyonu -nermenin ya da cmlenin ncelenebilir elemanlarn saf ve basit bir kuruluu olmadn gerektii gibi gsterdiinden- bir cmlede veya bir nermede bamsz halde grlemez. Bir cmleyi sylemek yetmez, onu, ifadenin varolmas iin -bir ifadeden sz edilmesi iin- bir nesneler alanyla belirli bir iliki iinde ya da bir zneyle belirli bir iliki iinde sylemek bile yetmez: cmleyi birbirine bitiik olan her bir alanla ilikiye sokmak gerekir. Ya da daha ziyade, cmlede baka ilikilerin zerine gelip kurulan tamamlayc bir iliki sz konusu olmad iin, bir cmle sylenemez, bitiik bir alan kullanlmakszn bir ifadenin varoluunun iine o sokulamaz. Bir ifadenin daima baka ifadelerle doldurulmu kenarlar vardr. Bu kenarlar genel olarak -gerek ya da szsel- balam ile kasdedilen eyden, yani bir dile getirmeye yol aan ve onun anlamn belirleyen durumun ya da dilin elemanlarnn btnnden ayrlr. Ve onlar bu btn mmkn kldklar lde yine btnden ayrlrlar: eer bir roman ya da fizikle ilgili bir incelemeyle urayorsak, balamsal iliki bir cmle ile onu evreleyen eyler arasnda ayn deildir; balamsal iliki, bir karlkl konuma ya da bir deney zeti sz konusu olduunda, bir dile getirme ile nesnel ortam arasnda ayn olmayacaktr. O ifadeler arasndaki daha genel bir iliki tabanna, balamn etkisinin belirlenebildii btn bir szsel a zeminine oturur. Bu kenarlar znenin konutuu zaman hi unutamad deiik metinlerde, farkl cmlelerde de ayn deildir; stelik onlar bu psikolojik evreden daha yaygndr; ve belirli bir noktaya kadar onlar bu evreyi belirlerler, zira bir dile getirmenin btn teki dile getirmeler arasndaki durumuna, statsne ve rolne gre, -edebiyatn alanna kaytl bulunmasna ya da nemsiz bir sz olarak yok olup gitmek zorunda olmasna, bir anlatnn paras olmasna ya da bir kantlamay gerektirmesine gre- znenin bilincindeki teki ifadelerin varolu biimi ayn olmayacaktr: bu, dilsel tecrbenin, szsel hafzann, urda veya burda kullanlm olan daha nce sylenmi olann hatrlanmasnn ne ayn dzeyi, ne de ayn biimidir. Bir dile getirmenin psikolojik hlesi ifade alannn dzenlenii tarafndan uzaktan ynetilir. Bir cmleden ya da bir iaretler serisinden bir ifade meydana getiren, ve onlara belirli bir balama, zellemi temsil bir ierie sahip olma olanan veren ortak alan karmak bir yapy oluturur. Bu alan ilkin, ifadenin kendilerinde kaytl bulunduu ve kendilerinin bir elemann (bir karlkl konumay, bir yandan nclleri te yandan sonucuyla snrlanm bir kantlamann yapm, bir anlaty oluturan dorulamalarn

seyrini biimlendiren bir replikler oyunu) meydana getirdii baka ifadeler serisi tarafndan kurulur. Yine bu alan, bazen tekrar etmek, bazen deitirmek ya da uyarlamak, bazen birbirlerinin karsma koymak, bazen sras geldiinde haklarnda konumak iin ifadenin (kapal ya da ak olarak) kendilerine ba vurduu dile getirmelerin btn tarafndan kurulur; baka dile getirmeleri (bir anlatdaki trensel elemanlar; bir kantlamada nceden kabul edilmi nermeleri; bir karlkl konumadaki uylamsal cmleleri) u ya da bu biimde yeniden gncelletirmeyen ifade yoktur. Yine bu alan, ifadenin baka olanan kulland, ve bu olanaktan soma onun sonucu veya doal geliimi ya da repliki olarak gelebilen dile getirmelerin btnyle de kurulur (bir dzen aksiyomatik nermelerle ya da bir anlatnn balangcyla ayn ifade olanaklarn ortaya koymaz). Nihayet bu alan, sz konusu ifadenin, aralarnda izgisel dzene dikkat edilmeksizin yerini ald, onlarla birlikte ortadan silinecei, ya da tam tersine onlarla birlikte deerlendirilecei, muhafaza edilecei, kutsallatrlaca ve, mmkn nesne olarak, gelecek bir syleme verilecei dile getirmelerin toplamndan oluur (bir ifade edebiyat olarak, ya da bsbtn unutulmaya mahkm temelsiz sylei olarak, yahut her zaman iin elde edilmi bilimsel doruluk olarak, veya peygamberane sz olarak, vs. kazanabildii statden ayrlabilir deildir). Genel olarak denilebilir ki, bir dilbilimsel elemanlar demeti, tek bir eleman olarak grnd bir ifade alannn iine yerletirilirse ancak bir ifade olur. fade belirli bir durumun ya da bir temsiller btnnn dile dorudan yansmas deildir. fade yalnzca belirli bir saydaki dilbilimsel elemanlarn ve kurallarn konuan bir zne tarafndan kullanlmas deildir. Oyunun balangcndan, kaynandan itibaren, o, kendisinde yer ve stat sahibi olduu, kendisi iin gemile mmkn ilikiler dzenleyen ve kendisine muhtemel bir gelecek aan bir ifade alannn iinde belli belirsiz ortaya kar. Her ifade bylece zellemi bulunur: genel olarak ifade, serbest, ntr ve bamsz ifade yoktur; fakat daima bir serinin ya da bir btnn yesi olan, baka ifadeler arasnda bir rol oynayan, onlara dayanan ve onlardan ayrlan bir ifade vardr: o daima olabildiince hafif, olabildiince kk paynm bulunduu bir ifade oyunuyla birleip btnleir. Dilbilgisel kuruluun, gereklemek iin, sadece elemanlara ve kurallara ihtiyac oldu-; u halde; sonunda ancak her eyde ve her ey iin bir tek cmle kurmaya yarayacak olan bir dil (elbette sun) tasarlanabilecei halde; alfabe, verilmi bir biimsel sistemin kurulu ve dnm ilkeleri, bu dilin ilk nermesi tam olarak tanmlanabildii halde, ifade iin durum ayn deildir. Kendinden baka ifadeleri varsayan ifade yoktur; kendisinin evresinde bir birlikte varolu alanna, serinin ve ard arda geliin etkilerine, bir ilevler ve roller dalmna sahip olmayan bir ifade yoktur. Eer bir ifadeden bahsedilebilirse, bu, bir cmlenin (bir nermenin) belirli bir noktada, belirli bir durumla, o durumun dma taan bir ifade oyununun iinde kendini gstermesi lsndedir. Bu ifadesel birlikte varolu temeli zerinde, cmleler arasndaki dilbilgisi ilikileri, nermeler arasndaki mantksal ilikiler, bir dil nesnesi ile onun kurallarn belirleyen ey arasndaki st-dil ilikileri, cmle gruplar (ya da elemanlar) arasndaki retorik ilikileri, otonom ve betimlenebilir bir dzeyde, birbirinden ayrlr. Hi kukusuz, ifade alannn kendisi, yani ifadenin ilevinin kullanld birlikte varolu alan konu olarak alnmakszn btn bu ilikileri zmlemek olanakldr. Fakat onlar ancak bu cmleler ifade edildikleri lde; baka bir deyile, onlara birbirini izleme, sralanma, birlikte varolma ve birbirlerine gre bir rol oynama olanan veren bir ifade alannn iinde aldklar lde varolabilirler ve bir zmlemeye elverili olurlar. fade, anlaml btnlerin (belirleyici atom, kendisinden hareketle anlamn varolduu en kk) belirginletirilme ilkesi olmaktan uzakta, bu btnlerin iinde oaldklar ve yldklar bir uzayda bu anlaml birlikleri oluturan eydir. d) Nihayet, bir dilbilimsel elemanlar demetinin bir ifade olarak dnlebilmesi ve zmlenebilmesi iin, onun drdnc bir koulu yerine getirmesi gerekir: o madd bir varolua sahip olmak zorundadr. Eer ona bir ses eklemlenmemise, bir yzey onun iaretlerini tamyorsa, duyusal bir elemanda belirginlik kazanmamsa ve bir hafzada ya da bir uzayda iz brakmamsa -bu ancak baz anlar olacaktr- ifadeden bahsedilebilir mi? Bir

ifadeden ideal ve sessiz bir biim olarak sz edilebilir mi? fade daima madd bir younluun ortasnda verilir, madd younluk gizli bile olsa, grnr grnmez yok olmaya mahkm bile olsa. fade bu maddlie muhta deil yalnzca; maddlik ifadeye eklenmez de, onun btn iyi tespit edilmi belirlemeleri bir kez verilir: bir lde, onu maddlik kurmaktadr. Ayn szcklerden oluan, tam olarak ayn anlamla ykl bulunan, szdizimsel ve anlambilimsel aynl iinde devam eden bir cmle, eer karlkl konuma srasnda birisi tarafndan dile getiriliyor ya da bir romann iinde geiyorsa, eer o asrlar ncesinde bir gn yazlm ve imdi szl bir dile getirme iinde yeniden ortaya kyorsa, ayn ifadeyi oluturmaz. fadenin koordinatlar ve madd stats onun isel karakterlerine baldr. Bu, ondaki bir apaklktr. Ya da hemen hemen apaklktr. nk ona biraz ilgi gsterilir gsterilmez, eyler birbirine karr ve problemler oalr. fade eer madd stats tarafndan, hi deilse ksmen, belirginletirilirse, onun aynl bu stat hakkndaki bir deimeye kar hassas ise, elbette cmleler ya da nermeler iin de durum ayndr: iaretlerin maddlii gerekte dilbilgisine yahut da manta tamamyla ilgisiz deildir. Kullanlan sembollerin madd srekliliinin dilbilgisine ya da manta getirdii teorik sorunlar biliyoruz (kendilerinde somutluk kazanabildii farkl cevherlerin ve dayand biim deiikliklerinin arasnda bir semboln aynl nasl tanmlanr? Eer onu somut fiziksel bir cisim gibi tanmlamak gerekirse, o zaman onun kendisi olduu nasl kabul edilir ve bundan nasl emin olunur?); Bir semboller silsilesi anlaynn ona getirdii problemleri de ok iyi biliyoruz (ne gemek ve izlemek ne demektir? nce ve soma gelmek ne demektir? Benzer bir dzen hangi yerde kurulur?). Maddliin ve dilin -yaznn ve alfabenin rol, bunlarn yazl bir metinde ve bir karlkl konumada, bir gazetede ve bir kitapta, bir mektupta ve bir afite kullanlm olan ne ayn szdizimi ne de ayn vokabler olduklar gerei- birbirleriyle ilikileri ok daha iyi bilinmektedir; stelik, her ne kadar bir gazetenin byk balklarnn iinde yer alyor olsalar da, bir karlkl konuma boyunca, asla anlam olan bir cmle olarak deerlendirilemeyen, iyice belirginletirilmi ve eksiksiz kabul edilebilir olan cmleleri oluturan kelime silsileleri vardr. Bununla birlikte maddlik ifadede ok daha nemli bir rol oynar: o yalnzca deime prensibi, yeniden dou ltlerinin deiimi, ya da dilsel alt-birliklerin belirlenimi deildir. O bizzat ifadenin oluturandr: bir ifadenin bir cevherinin, bir dayanann, bir yerinin ve bir tarihinin olmas gerekir. Ve bu gerekler deitii zaman aynln kendisi de deiir. Hemen bir sorular yn ortaya kar: yksek sesle ve alak sesle tekrarlanm ayn bir cmle tek bir ifade ya da birok ifade oluturur mu? Bir metin ezberlendii zaman her ezbere okuma bir ifadeye yer verir mi, ya da bunun tekrar edilen ayn ey olduunun dikkate alnmas gerekir mi? Bir cmle bir yabanc dile dorulukla tercme edilirse, bunlar iki ayr ifade mi yoksa tek bir ifade mi olur? Ve ortak bir ezbere okumada -dua veya ders- ne kadar ifade saymak gerekir? Bu pek ok rastlantlarn, bu tekrarlarn, bu kopyalamalarn arama ifadenin aynl nasl yerletirilebilir? Problem orada, hi phe yok ki, farkl dzeylerin birbirinden ayrt edilmemesiyle anlalmaz hale geliyor. nce ifadelerin okluunu bir kenara koymak gerekir. Bir iaretler btnnn dile getirilmi bulunduu her defasnda ifadenin var olduu sylenecektir. Bu dile getirmelerden her birinin uzaysal-zaman-sal bireysellii vardr. ki kii ayn zamanda ayn eyi ok rahatlkla syleyebilir; onlar iki kii olduklar iin, ayr iki ifade olacaktr. Bir ve ayn zne ayn cmleyi bir ok kez tekrar edebilir; zaman iinde bu kadar birbirinden ayr ifade varolacaktr. Dile getirme tekrar edilmeyen bir olaydr; onun indirgenemeyen kurulmu ve tarihlenmi bir esizlii vardr. Bu benzersizlik, bununla birlikte, dile getirme ann ve bu an belirginletiren koordinatlar ntrletirmek suretiyle, kendileri yoluyla bir cmlenin, bir anlatmn, bir nermenin genel biimi kabul edilebilecek olan dilbilgisel, anlambilimsel, mantksal srekliliklerin belirli bir saysnn geiine izin verir. Dile getirmenin zaman ve yeri, onun kulland madd destek, o halde, en azndan byk bir ksmyla nemsiz olurlar: ve zlen ey, srekli olarak tekrar edilebilir olan ve en dank dile getirmelere yer verebilen bir biimdir. Oysa ifadenin kendisi dile getirmenin bu saf olayma indirgenemez, nk maddliine ramen o tekrar edilebilir: yine de iki kii tarafndan biraz farkl koullar iinde telaffuz edilmi olan ayn bir cmlenin ancak bir ifadeyi oluturacan sylemekte zorlanlmayacaktr. Byle olmakla birlikte, o, madde, cevher,

zaman ve yer ayrmlarna kar, ondan daha fazla ve farkl bir biim konusunda, duyarl olduu lde dilbilgisel ya da mantksal bir biime indirgenmez. yleyse ifadeye zg olan ve baz benzersiz tekrarlama tiplerine izin veren bu maddlik nedir? Birok farkl dile getirmelerin varolduu orada -biimlerin, yaplarn, kurulu ilkelerinin, ayn hedeflerin kabul edilebildii yerde daha ziyade bir ok ifadeden bahsedilmesi gerektii halde- ayn ifadeden bahsedilebilmesi nasl mmkn olabilir? O halde ifadeyi belirginletiren bu tekrar edilebilir maddlik rejimi nedir? Hi kuku yok ki, bu duyulabilir, niteliksel, renk, ses ya da salamlk biimi altnda verilmi ve algsal uzay ile ayn uzay-sal-zamansal tespitle kare kare blnm bir maddlik deildir. Sz gelii ok basit bir rnek: bir ok kez kopyas karlm bir metin, bir kitabn ard arda yaplm basklar, daha da iyisi, ayn bir basknn farkl rnekleri bu kadar farkl ifadelere yer vermezler: Ktlk ieklerinin btn basklarnda (birbirinden az ok farkl olanlar ve mahkm edilmi metinler kaydyla) ayn ifade oyunu bulunur; bununla birlikte ne harfler, ne mrekkep, ne kat, ne de her halkrda metnin yerleimi ve iaretlerin yeri ayndr: maddliin her tohumu deimitir. Fakat burada bu kk ayrmlar ifadenin aynlm bozmak iin ve ondan baka bir ifade ortaya karmak iin etkin deildir: onlarn hepsi kitabn -elbette madd fakat ayn lde kurumsal ve ekonomik- genel eleman iinde ntrleirler: bir kitap, rneklerinin ya da basklarnn says ne olursa olsun, kullanabildii eitli maddeler neler olursa olsun, ifadeler iin tam bir denklik yeridir, bir aynlk deiimi olmakszn onlar iin bir tekrar andr. Bu ilk rnekte grlyor ki, ifadenin maddlii asla iinde bulunulan uzayla ya da dile getirme tarihiyle belirlenmez; fakat daha ziyade bir ey ya da nesne statsyle belirlenir. Asla kesin olmayan, ama deiebilir, greli ve her zaman yeniden gzden geirilebil-meye elverili olan stat: edebiyat tarihileri iin, rnein ok iyi bilinir ki, mellifin titizlikleriyle yaynlanm bir kitabn basks yazar ldkten sonra yaplm basklarla ayn statde deildir, ifadeler orada esiz bir deere sahipdir, onlar bir ve ayn btnn grnlerinden biri deildir, onlar varolduklar ve tekrar edilmeyi kendisine borlu olduklar eye gredirler. Ayn ekilde bir anayasa, ya da bir vasiyetname, veya bir din vahiy metni ile onlar ayn yazyla, ayn karakterler iinde ve benzer maddeler zerinde tam olarak yanstan btn elyazmalar ya da basmalar arasnda denkliin olduu sylenemez: bir yanda ifadelerin kendileri, te yanda onlarn taklidleri vardr, ifade bir madde parasyla zdelemez; fakat onun aynl madd kurulularn karmak bir rejimiyle deiir. nk bir ifade bir kt yapra zerindeki ayn elyazmas ya da bir kitabn iindeki ayn bask olabilir; o bir afi zerine baslm, bir ses kayt cihazyla yanstlan ayn szl telaffuz olabilir; buna karlk bir romanc gnlk hayattaki her hangi bir cmleyi telaffuz ettii, soma ona bir rol atfetmek suretiyle, ya da kendine mellifin sesi ssn veren bu anonim sesle onun telaffuz edilmesine izin vermek suretiyle, kaleme ald elyazmasnn iine onu olduu gibi yerletirdii zaman, her iki durumda ayn ifadenin sz konusu olduu sylenemez. fadelerin zorunlu olarak kendisine boyun edikleri maddlik rejimi, demek ki, zamansal-uzaysal snrlandrlmayla ilgili olmaktan daha fazla kuruluun dzeniyle ilgilidir; o, snrl ve geici bireyselliklerden daha fazla, yeniden kaydetme ve kopyalama olanaklarm (fakat eikleri ve snrlar da) ortaya koyar. Bir ifadenin aynl ikinci bir koullar ve snrlar (aralarnda yer ald baka ifadelerin btn tarafndan, iinde kullanlabildii ya da uygulanabildii alan tarafndan, oynamak zorunda bulunduu rol ya da ilevler tarafndan kendisine empoze edilen eyler) btnne balanmadr. Dnyann yuvarlak olduu ya da trlerin evrim geirdii dorulamas, Kopernik'ten nce ve sonra, Darwin'den nce ve sonra, ayn ifadeyi oluturmaz; bu dorulama, kelimelerin anlamnn deitirdii, bylesine basit dile getirmeler iin deildir; deitirilen ey, bu dorulamalarn baka nermelerle olan ilikisidir, onlarn kullanm ve kuatm artlardr, tecrbenin, mmkn dorulamalarn, zmlenebilecek problemlerin alandr. Ryalar arzular gerekletirir cmlesi alar boyunca tekrar edilebilir; o Platon'da ve Freud'da asla ayn ifade deildir. Kullanm emalar, kullanm kurallar, kendilerinde bir rol oynayabildikleri topluluklar, onlarn stratejik bilkuvvelikleri, ifadeler iin, btn

dile getirme farkllklarna ramen, onlar aynlklar iinde tekrar etme olanan veren bir istikrar alan olutururlar; bu ayn alan, hem zaten, en ak anlambilimsel, dilbilgisel ya da biimsel aynlklar altnda, kendisinden hareketle artk denkliin varolamayaca ve yeni bir ifadenin ortaya knn kabul edilmesi gerekecei bir eii gsterebilir. Fakat, hi kuku yok ki, daha ileri gitmek de mmkndr: bununla birlikte kelimelerin, szdiziminin, dilin kendisinin ayn olmad orada ancak bir ve ayn ifadenin varolaca dnlebilir. ster bir sylem ve onun ezamanl tercmesi olsun; ister ingilizce ve onun franszcaya evirisi olan bilimsel bir metin olsun; ister farkl dilde stun zerine bir gr olsun: oyuna sokulmu diller kadar ifade yoktur, ama farkl dil kalplar iinde tek bir ifade btn vardr. Daha dorusu: verilmi bir bilgi baka kelimelerle, basitletirilmi bir szdizimiyle, ya da benimsenmi bir kural iinde yeniden iletilebilir; eer bilgisel ierik ve kullanm olanaklar ayn ise, bunun yaklak ayn ifade olduu sylenebilir. Orada henz, ifadenin bir belirginletirilme lt sz konusu deildir; fakat daha ok onun deime ilkesi sz konusudur: ifade bazen cmlenin yapsndan daha deiken (ve onun aynl o zaman anlambilimsel ya da dilbilgisel bir btnn aynlndan daha sonlu, daha krlgan, daha kolaylkla deiebilendir), bazen bu yapdan daha sreklidir (ve onun aynl o zaman daha geni, daha istikrarl, deimelere daha az aktr). stelik: ifadenin bu aynl cmlenin aynlna gre her kurulu iin bir kez olamaz deil yalnzca, fakat bizzat bu aynlk ifade iin gerekletirdiimiz kullanma ve onu kullanma tarzmza nazaran greli ve istikrarszdr. Bir ifade dilbilgisel yapy, hitabete ait d grn ya da tad anlamlar ortaya koymak iin kullanld zaman, onu orijinal dilinde ve tercmesinde ayn olarak dnemeyeceimiz aktr. Buna karlk, ifade deneysel bir dorulama prosedr ime sokulursa eer, o zaman, metin ve tercme daha ok ayn ifade btnn olutururlar, yahut da, bir byk-tarih leinde, trler evrim geirir gibi bir dorulamann Darwin'de ve Simpson'da ayn ifadeyi meydana getirdii dnlebilir; daha hassas bir dzeyde ve daha snrl kullanm alanlar (kelimenin tam anlamyla dar-vinci sisteme zt yeni-darvincilik) gz nne alndnda, iki farkl ifadeden sz edilecektir, ifadenin istikrar, onun aynlnn dile getirmelerle ilgili tikel olaylar arasndaki sreklilii, biimlerin aynl arasnda ikiye blnmeleri, bunlarn hepsi onun iine yerletirilmi bulunduu kullanm alannn ilevidir. Grlyor ki, ifadenin belirli bir zamanda ve yerde meydana gelmi olacak olan bir olay gibi incelenmesi gerekmiyor, ve onun gerekten bir hfza eylemi iinde hatrlanmas -ve uzaktan anlmas- mmkn olacaktn Fakat onun herhangi bir cismin, benzersiz bir btnn iinde ve nemli olmayan madd koullarn altnda her zaman aktelletirilebilecek olan bir ideal biim olmad da grlyor. Douunun uzaysal-zamansal koordinatlarnn tmyle dayanma iinde olmas iin ok tekrar edilebilir (o, ortaya knn tarihinden ve yerinden baka eydir), saf bir biim kadar serbest olmak iin onu evreleyen ve destekleyen eylere ok bal (o, bir elemanlar toplamna dayanan bir kurulu ilkesinden baka eydir) olan o belirli bir deiken arlkla, iine yerletirildii alana bal bir ykle, eitli kullanmlara olanak tanyan bir sreklilikle, basit bir izin deimezliine sahip bulunmayan ve kendi gemii zerinde uyukla-mayan bir zamansal devamllkla donatlmtr. Bir dile getirme yeniden balatlabildii ya da yeniden anmsanabildii halde, bir biim (dilbilimsel ya da mantksal) yeniden aktelletirile-bildii halde, ifade tekrar edilebilmeyi kendinde bulundurur: fakat daima sk koullar iinde. fadenin ilevini belirginletiren bu tekrar edilebilir maddlik ifadeyi zel ve paradoksal bir nesne gibi, fakat yine de insanlarn rettikleri, kullandklar, yararlandklar, dntrdkleri, deitirdikleri, dzenledikleri, ayrdklar ve yeniden birletirdikleri, muhtemelen yktklar btn eylerin arasndaki bir nesne gibi, gstermektedir. Her ey iin bir kez sylenmi -ve bir sava karar, bir jeolojik felaket ya da bir kraln lm gibi gemite kaybolmu- bir ey olacak yerde, maddlii iinde ortaya kt srada, ifade bir statyle grnr, ifade alarnn iine girer, kullanm alanlarnn iinde yer alr, mmkn yer ve biim deiikliklerine urar, aynlnn devam ettii ya da ortadan kalkt faaliyetlerle ve stratejilerle birleir. Bylece ifade do-

lanr, ie yarar, bozgunculuk yapar, bir arzuyu gerekletirmeye olanak verir ya da engel olur, karlara kar saygl ya da isyankrdr, tartmalarn ve atmalarn dzeninin iine girer, uyum ya da rekabet konusu olur. fadelerin Betimlenmesi zmlemenin yn dikkati ekecek bir biimde deimi bulunuyor; balangta, askda braklm olan ifade hakkndaki bu betimlemeyi yeniden ele almak istedim. Sanki ifade kurulacak basit birlik imi ve grubun olanaklar ile ilkelerini betimlemek sz konusuymu gibi, her ey olmu bitmi ve her ey sylenmiti. Oysa, ayaklarmn zerinde geri dnmek suretiyle, ifadeyi dilsel tipten (sesin ve kelimenin stnde, metnin altnda) bir birlik olarak tanmlayamayacam; fakat iimin daha ok eitli birlikleri (bu birlikler bazen cmlelerle, bazen nermelerle stste akabilirler; fakat onlar bazen cmle paralarndan, iaret serilerinden ya da tablolarndan, bir nermeler ya da dengi dile getirmeler oyunundan oluurlar) oyuna sokan bir ifadenin ileviyle olduunu farkettim; ve bu ilev sz konusu birliklere bir anlam verecek yerde, onlar bir nesneler alanyla ilikiye sokar; onlara bir zne kazandracak yerde, mmkn znel durumlarn bir birliini onlara aar; onlarn snrlarn tespit edecek yerde, onlar bir ortak-gdm ve birlikte varolu alannn iine yerletirir; onlarn aynlklarn belirleyecek yerde, onlar kuatldklar, kullanldklar ve tekrar edildikleri bir uzayn iine yerletirir. Ksacas ortaya konan ey -anlam etkisi, kayna, snrlar ve bireysellii ile- atomik ifade deil, ifadenin ilevinin alma alan ve onun (dilbilgisel ya da mantksal dzenin olabilen, fakat zorunlu bir biimde deil) eitli birlikleri kendilerine gre ortaya koyabildii koullardr. Fakat imdi kendimi iki soruya cevap verme zorunluluunun nnde buluyorum: bundan byle, daha nceleri ne srlm olan, ifadeleri betimleme iinden neyi anlamak gerekir? Bu ifade teorisi, onsuz tasarlanm olan sylemsel oluumlarn zmlenmesiyle nasl uyuabilir? 1. lk i: sz daarcm tespit etmek. Gerekten tabi (ya da sun) bir dilden hareketle meydana getirilmi olan her iaretler btnne eer szsel edim ya da belki daha da iyisi dilbilimsel edim demeyi kabul edersek, herhangi bir madde zerinde ve belirli bir biime gre, bu iaretler grubunu ortaya koyan bireysel (ya da gerektiinde genel) fiile dile getirme denilebilecektir: dile getirme, hi deilse gerekte, her zaman uzaysalzamansal koordinatlara gre iaretlenebilir olan, her zaman bir mellife ait olan, ve muhtemelen dile getirmeyle zel bir fiili (edimsel fiil, diyor ingiliz zmleyicileri) oluturabilen bir olaydr; dil-bilgisinin ya da mantn bir iaretler btn iinde kabul edebildii birliklere cmle ya da nerme denilecektir: bu birlikler daima onlara biim veren elemanlar, ve bu elemanlar birletiren kurulu ilkeleri tarafndan belirginletirilebilir; cmleye ve nermeye gre. kaynak, zaman ve yer, ve balam problemleri ancak ikinci derecedendir; esas problem onlarn dzeltilmeleri problemidir (bu da ancak kabul edilebilirlik biimi altnda olacaktr). Bu iaretler btnne zg varolu kipine ifade ad verilecektir: bir izler serisinden, bir madde zerinde iaretlerin ard arda geliinden, bir insan varl tarafndan retilmi herhangi bir nesneden baka ey olmak olanan ona veren kip; her mmkn zneden belirli bir durumda olmasn istemek, baka szsel edimler arasnda kurulmak, nihayet tekrar edilebilir bir maddlikle donatlmak olanan ona veren kip. Burada ypranm ve ok deiik anlamlar iinde ktye kullanlm olan sylem terimine gelince, onun kaypaklnn nedeni imdi anlalabilir: en genel ve en belirsiz bir biimde o bir szsel edimler btnn gsteriyordu; ve sylemle, o zaman, gerekten iaretlerin toplamlar halinde meydana getirilmi olan ey (muhtemelen meydana getirilmi olan her ey) anlalyordu. Fakat bir dile getirme fiillerinin btn, bir cmleler ya da nermeler serisi de anlalyordu. Nihayet sylem, ifadeler olarak, yani kendilerine zel varolu kipleri tahsis edebilmemiz olarak, bir iaret demetleri toplamyla kurulur -ve sonu olarak onu (ona gelecek salayan birincisiyle birlikte) ncelikli klan da bu anlamdr-. Ve eer, az soma kullanacam gibi, benzer bir serinin ilkesinin kesinlikle buraya kadar bir sylemsel oluum adn verdiim ey olduunu gstermeyi baarabilirsem; bu ilkenin dile getirmelerin deil, cmlelerin deil, nermelerin deil, fakat daha ziyade ifadelerin (bu kelimeye verdiim anlamnda) dalma ve blnme prensibi olduunu gstermeyi baarabilirsem, sylem

terimi tespit edilebilecektir: ayn oluum sisteminden ileri gelen ifadelerin toplam; ve bundan dolaydr ki, klinik sylemden, ekonomik sylemden, doa tarihinin syleminden, psikiyatrik sylemden bahsedebileceim. Bu tanmlarn ounlukla mevcut kullanma uygun olmadn gayet iyi biliyorum: dilbilimcilerin sylem kelimesine tamamyla farkl bir anlam vermek alkanl vardr; mantklar ve zmleyiciler ifade terimini baka trl kullanyorlar. Fakat burada sadece bu , bir kavramlar oyununu, bir zmleme biimini, vaktiyle oluturulmu bulunan bir teoriyi bekleyecek olan bir alana gemek istemiyorum; bir modeli, kendisine zg olan etkinliiyle, yeni ieriklere onu uygulamak suretiyle kullanmak istemiyorum. Hi kukusuz, istediim benzer bir modelin deerini tespit etmek deil; istediim, bunu denemeden nce bile, onun erevesini izmek, ve amak zorunda olmad eii zorunlu olarak gstermektir. Fakat betimsel bir olana ortaya koymak, onun elverili olduu alan tasarlamak, snrlarn ve otonomisini tanmlamak istiyorum. Bu betimsel olanak dierlerinin zerine eklemlenir, onlardan tremez. zellikle grlyor ki, ifadelerin zmlenmesi dilin ya da sylenmi olan eyin tam, eksiksiz bir betimlemesi olmak iddiasnda deildir. Szsel edimler tarafndan ierilmi her younluun iinde, bu betimleme baka betimlemelerden kurtarlmas, onlara gre belirginlemesi gereken zel ve soyut bir dzeyde kurulur. zellikle, o nermelerin mantksal bir zmnn, cmlelerin dilbilgisel bir zmnn, dile getirmelerin psikolojik ya da balamsal bir zmnn yerini almaz: ifadenin zmlenmesi szsel edimleri eletirmenin, karmakl ondan uzaklatrmann, birbiriyle elien terimleri birbirinden ayrmann ve onlarn kendilerine bal bulunduklar eitli dzenlere iaret etmenin bir baka biimini oluturur. Cmlenin ya da nermenin karsnda ifadenin oyuna sokulmas suretiyle, ne kaybolmu bir tamlk yeniden bulunmaya, ne de, sessiz kalmak istemeyen bunca nostaljinin oraya davet ettii gibi, yaayan kelmn taml, fiilin zenginlii, Logosun derin birlii diriltilme-ye allr. fadelerin zmlenmesi betimlemenin zel bir dzeyine uygun der. 2. fade, demek ki, dilbilgisi ya da mantk tarafndan betimlenmi birliklere eklenebilecek veya onlarla birleebilecek olan basit bir birlik deildir. O ayn sfatla bir cmleden, bir nermeden, bir dile getirme eyleminden ayrlamaz. Bir ifadeyi betimlemek bir ufuksal paray ayrdetmeye ve belirginletirmeye uygun dmez; fakat bir iaretler serisine (bu seri zorunlu olarak ne dilbilgisine ne de yaplam manta aittir) bir varlk, ve zel bir varlk vermi olan fonksiyonun kendilerinin iinde ilev grd koullar tanmlamaya uygun der. Saf bir izden baka ey, ama daha ok bir nesneler alanma bal olarak; bir eylemin ya da bir bireysel faaliyetin sonucundan baka ey, ama daha ok zne iin bir mmkn durumlar oyunu olarak; organik, otonom, kendi zerine kapal ve yalnz kendisi iin anlam oluturmaya elverili bir tamlktan baka ey, ama daha ok bir birlikte varolu alan iinde bir eleman olarak; geici bir olaydan ya da hareketsiz bir nesneden baka ey, ama daha ok tekrarlanabilir bir maddlik olarak onu grnr klan varolu. fadelerin betimlenmesi, adet dey bir boyuta gre, farkl anlaml btnlerin varolu koullarna seslenmektedir. te bunun iin bir paradoks: bu betimleme, szsel edimleri, onlarn gerisindeki ya da grnen yzlerinin altndaki gizli bir eleman, onlarda gizlenen ya da onlarn arasndan sessizce ortaya kan gizli bir anlam kefetmek iin snrlamay denemez; bununla birlikte ifade dorudan doruya grlebilir deildir; o dilbilgisel ya da mantksal bir yap kadar ak bir biimde kendini vermez (bu yap tmyle ak olmasa bile, onun akla kavuturulmas ok zor olsa bile). fade hem grlebilir deildir hem de gizli deildir. Kesinlikle, gizli deildir, nk o gerekten meydana getirilmi bir iaretler btnne zg varolu kiplerini belirginletirir. fadenin zmlenmesi sylenmi eyler zerine, gerek bir biimde telaffuz edilmi ya da yazlm olan cmleler zerine, yazlm ya da eklemlenmi olan anlaml elemanlar zerine -daha akas, onlar, baka eylerin arasnda, ama baka eyler gibi olmakszn varla getiren, baka, okuyua, muhtemel bir yeniden canlana, birok mmkn kullanma ya da dnme onlar sunan bu benzersizlik zerine- asla dayanamaz. Bu zmleme sadece yeniden gereklemi olan szsel edimlerle ilgilidir, nk o onlar

varolular dzeyinde zmler: tam tamna sylenmi olanlar olarak, sylenilenlerin betimlenmesi. fadenin zmlenmesi, o halde, tarihsel ama her yorumun dnda tutulan bir zmlemedir: sylenilen eylerde, o onlarn gizlediklerini, onlarda sylenilmi olan eyi ve onlara ramen stn rttkleri sylenmemii, ilerinde bulunan dnce, imaj ya da hayaller topluluunu aramaz; fakat tam tersine onlar hangi biim zere varoldular ise, bu onlar iin ortaya konulmu olmak, muhtemel bir kullanm iin, izler brakm olmak ve belki de orada kalmaktr; bu onlar iin ortaya km olmaktr -onlarn yerine hibir baka eyin deil-. Bu adan gizli ifade kabul edilemez: nk kendisine ba vurulan ey, gerek dilin aklna aittir. Savunulmas zor bir tez. eylerin ounlukla birbirleri iin sylendikleri; ayn bir cmlenin ayn zamanda farkl iki anlamnn bulunabildii; bir anlamn herkes tarafndan kolaylkla kabul edilmi grnd, derun ya da peygamberane ikinci bir anlam gizleyebildii, ok ince bir aklamann ya da yalnzca zamann aknn kefetmekle tamamlayaca; ak bir dile getirme ile, bir bakasnn kendisini ynetene, itip kakana, bozana, sadece kendisine ait olan bir eklemlemeyi kendisine empoze edene egemen olabilecei; ksacas, sylenmi olan eylerin, u ya da bu yolla, bunu kendilerinden ok daha iyi syledikleri -belki de insanlarn konumaya baladklarndan beri- gayet iyi biliniyor. Fakat gerekte, bu anlam art ya da ikiye blnme etkileri, her eye ramen sylenmi bulunan bu deil-sz ifadeyi gerekletirmez, en azndan burada tanmland gibi. ok anlamllk yorum bilime ve bir baka anlamn kefine izin veren- cmleyle, ve cmlenin ortaya koyduu anlambilim alanlaryla ilgilidir: bir ve ayn kelime grubu bir ok anlama, ve bir ok mmkn kurulua yer verebilir; o halde eitli anlamlar, birbirinin iine gemi ya da mnavebeli halde, ama ayn kalan bir ifade platformu zerinde varolabilir. Hatta bir szsel edimin bir baka szsel edime basks, onlarn birbirlerinin yerine geirilmesi ya da birbirlerinin iine girii dile getirmenin dzeyiyle ilgili olan fenomenlerdir (onlarn dilbilimsel ya da mantksal yaplar zerinde etkileri bulunsa bile); fakat ifadenin kendisi bu ikiye blme ya da bu bask altnda tutmayla ilgili deildir: nk o gerekletirilmi olduu gibi szsel edimin varolu biimidir. fade birbirlerine sarlan henz eklemlenmi bir ok oynak ifadenin kmlatif sonucu ya da kristallemesi olarak dnlemez. fade deil-szn, gizli anlamlarn, basklarn esrarl varlyla i ie deildir; tam tersine, bu gizli elemanlarn ilevini grebildikleri ve eski durumuna gelebildikleri biim ifade kipinin kendisine baldr: deil-sz n, bask nn, bir matematiksel ifade ve bir ekonomik ifade sz konusu olduu zaman, bir otobiyorafi ya da bir ryann anlatm sz konusu olduu zaman -ne yaps ne de sonucu bakmndan- ayn olmad gayet iyi bilinir. Bununla birlikte, ifade alannn derinliinde kendini gsterebilen deil-szn btn bu deiik kiplerine, ierde olmak yerine bu alanla balantl olacak, ve kendi varoluunun belirlenmesinde bir rol bulunacak olan bir eksiklii hi kukusuz ilave etmek gerekir. fadelerin dou koullan iinde, onlarn bavuru kadrolarm paralara ayran, tek bir kipler serisini geerli klan, birlikte varolu gruplarn kuatan ve yeniden kapayan, baz kullanm biimlerini engelleyen darda tutmalar, snrlar ya da boluklar gerekte varolabilir -ve hi kukusuz her zaman varolmutur-. Fakat bir ifade dzeninin karakteristik eksikliini ve bu dzende dile getirilmi bulunan eyin iinde gizlenmi olan anlamlan, onun ne stats ne de sonucu iinde, birbirine kartrmamak gerekir. 3. Oysa ifadenin gizli olmamas bounadr, bununla birlikte o gzle grlebilir deildir; o, snrlarnn ve karakterlerinin apak taycs olarak algya sunulmaz. fadeyi bilebilmek ve kendinde dnebilmek iin bakn ve davrann belirli bir uzlam gerekir. Belki o sahibini srekli rahatsz eden ok iyi bilinmi bir eydir; belki, hibir eyi younluklar iinde gizlememek iin, yine de apak olarak verilmemi olan, bu birbirine ok yakn saydamlklar gibidir. fade dzeyi onun kendi yaknl iinde belirir. Bunun birok sebebi vardr. Birincisi daha nce sylenmiti: ifade cmlelerin ya da nermelerin yambanda -stnde ya da altnda- bir birlik deildir; daima bu trden birliklerin iine, yahut da onlarn ilkelerine bal bulunmayan (ve listeler, rasgele seriler, tablolar olamayan) iaretlerin ayrmlarnn iine yerletirilir; ifade

birliklerde verileni, ya da birliklerin snrlandrlma biimini deil de, onlarn verildikleri olgunun kendisini, ve birliklerin ne ise o olmalar biimini belirginletirir. fade, hakknda u ya da bu ey vardr denilebilen eyin kendisinde saklanan, varn u szde-grlemezliine sahiptir. Bir baka sebep: dilin anlaml yapsnn daima bir baka eye geri dnmesidir; nesneler bu yapda gsterilmi bulunur; orada anlam amalanr; zne orada, kendinde mevcut olmasa bile, iaretlerin belirli bir saysyla ilikili grlr. Dil her zaman baka, baka ey, mesafe, uzaklk ile doldurulmu gibi grnr; dil yokluk tarafndan kertilmektedir. Dil, kendinden baka eyin grnd yer deil midir, ve bu mevkide, onun kendi varoluu ortadan kalkyor gibi grnmyor mu? Oysa eer ifadenin dzeyi betimlenmek isteniyorsa, bu varoluun kendisini dikkate almak; dili, kendisine ynelinen istikamette deil, onu ortaya koyan boyut iinde incelemek; belirtmek, adlandrmak, gstermek, grnr klmak, anlamn ya da gerein yerinde olmak, ve buna karlk onun bireysel ve snrl varoluunu belirleyen -szcn biimi ve anlam oyununun iinde bulunulur bulunulmaz- anda durmak hakknda onun sahip olduu gc ihmal etmek gerekir. Dilin, urda veya burda, mmkn nesne ve zne alanlaryla, baka dile getirmeler ve muhtemel yeniden kullanmlarla iliki halinde bulunan olguyu ortaya koymak iin, dilin incelenmesinde, szcn biimiyle ilgili bak asn deil yalnz, szcn anlamyla ilgili bak asn da askya almak sz konusudur. Nihayet ifadenin bu szde-grlemezliinin sonuncu sebebi: ifade, zmlemelerin kendisini asla aydnla kavuturmakszn, anlatmn baka zmlemeleri tarafndan varsaylr. Anlatmn farkl dzeylerde ayrtrlm, tasvir ve tahlil edilmi nesne olarak alnabilmesi iin, daima sonsuz deil de belirlenmi olacak olan bir ifadesel verinin varolmas gerekir: bir dilin zmlenmesi her zaman szlerin ve metinlerin bir derlemesi zerinde gerekleir; st rtk anlamlarn yorumlanmas ve gn na karlmas srekli olarak snrl bir cmleler grubuna dayanr; bir sistemin mantksal zm yeniden yazlm metinde, biimsel bir dilde, verilmi bir nermeler btnn ierir. fade dzeyine gelince, anlatm her defasnda ntrletirilmi bulunur: anlatm ister sadece srekli uygulanabilir olan yaplar serbest brakmak olanam veren bir temsili rnek olarak tanmlansn; ister bir baka szn gereinin kendisinin gerisinde amlanmak zorunda bulunduu saf bir grnn iinde tasarlansn; isterse biimsel ilikilere desteklik etmeye yarayan nemsiz bir cevher olarak deerlendirilsin. zmlemenin yaplabildii her defasnda, zmlemenin kendisi iin olan her uygunluk ondan giderilmeli. Buna eer btn bu betimlemelerin kendilerini sonlu ifade btnleri olarak kurmak suretiyle ancak gerekletirebilecekleri ilave edilirse, ayn zamanda niin ifade alannn bu snrl ifade btnlerini her yandan evreledii, betimlemelerin niin ifade alanndan bamsz kalamadklar ve niin onu dorudan doruya konu olarak alabildikleri anlalacaktr. fadeleri kendilerinde dnmek, btn bu zmlemelerin tesinde ve daha derin bir dzeyde, ifadelerin unutmu olduklar dilin belirli bir sinini ya da belirli bir kaynam aratrmak olmayacaktr. Bu, onlarn olanakllk elemann oluturan u bylesine yakn saydaml grlebilir, zmlenebilir klmay denemek olacaktr. fadenin dzeyi ne gizli, ne de ak deil, dilin snrndadr: o, dilde, sistematik olmayan bir biimde bile, kendini dolaysz tecrbeye verecek olan bir karakterler btn hi deildir; fakat, dilin gerisinde, dile getiremedii bilmecesel ve sessiz kalnt da deildir. fadenin dzeyi dilin ortaya knn kipini belirler: i rgtlenmesinden daha ok evresini, ieriinden daha ok d yzn. Fakat dilin verisi temel bir suskunluun basit zm olmamal ki; kelimeler, cmleler, anlamlar, dorulamalar, nermelerin ard arda gelileri dorudan doruya bir sessizliin ilk karanlna dayanmamal; fakat bir cmlenin birden bire ortaya k, anlamn aydnla kavumas, adlandrmann anszn belirii daima bir ifade fonksiyonunun ilevsel alannda kendini gstermeli ki; okuduumuz ve duyduumuz,' fakat daha nceden de konutuumuz dil ile her dile getirmenin yokluu arasnda, henz sylenmi btn eylerin, kesinsizlik iindeki btn cmlelerin, yarmyamalak dile dklm btn dncelerin, baz paralar sadece su yzne km olan bu sonsuz monologun kaynamas olmamal; fakat her eyden nce -ya da dilin kendisinden nceki her durumda (nk

dil bu durumlara bamldr)- ifadenin ilevinin kendilerine gre gerekletii koullar olmal ki, bu ifade dzeyi de betimlenebilsin. Bu da gsteriyor ki, dilin yapsal, biimsel ya da yorumsal zmlemelerinin tesinde, nihayet, znenin bamszlnn, insan varlnn abasnn ya da aknsal bir kaderin devreye giriinin kendini gsterebilecei her pozitiflikten kurtulmu bir alan aramak bounadr. Dilbilimsel yntemlere ya da mantksal zmlemelere kar kmann gerei yoktur: dilin yaayan varlnn taml iinde, -kurulu ilkeleri konusunda bunca sylenmi olan eylerden soma- onun kendisi hakknda ne yapyorsunuz? Kendileri olmakszn, dil ile ilgili her zaman yeniden yaplm almann iinde onlarn arasnda kullanlan bireylerin bulunmayaca bu bamszlk hakknda, ya da her anlamdan nce gelen bu anlam hakknda ne yapyorsunuz? Sylemin sonsuzluunu mmkn klan, ama sylemi kurmaya ve onu aklamaya yetili bulunmayan sonlu sistemleri aar amaz, bulduumuz eyin bir aknlk iareti, ya da insan varlnn eseri olduunu bilmiyor musunuz? Su yzne k ve varolma biimi tmyle zmlemelerinize indirgenemeyen bir dilin baz karakterlerini sadece betimlediinizi bilmiyor musunuz? Bir kenara itilmesi gereken itirazlar var: nk, eer orada ne manta ne de dilbilimine ait olan bir boyutun varolduu doruysa, bu boyut yine de ne yeniden kurulmu aknlk, ne kabul edilemez olan balangcn ynnde yeniden alm yol, ne de insan varl tarafndan kendi z anlamlarnn kuruluu deildir. Dil, ortaya kt ve varoluu ekillendii anda, ifadedir; bylece o ne aknsal ne de antropolojik olan bir betimlemeden doar. fadenin zmlenmesi dilbilimsel ya da mantksal zmlemelere, bunlarn kendisinden hareketle gszlklerini yeniden ifade etmek ve yeniden kabul etmek zorunda kalacaklar snr dayatmaz; onlarn alanlarn iht eden izgiyi gstermez; onlar aprazlayan baka bir ynde kendini aar. Bir ifadenin zmlenme olana, eer zmleme yaplm ise, felsef sylemin belirli bir biiminin dil ile ilgili btn zmlemelerin karsna kard aknsal kpr ayan dikmeye bu dilin ve balangcn kendisinden almak zorunda bulunduu temelin varl adna, olanak tanmak zorundadr. imdi ikinci grup sorulara dnmem gerekiyor: byle tanmlanm ifadelerin betimlenmesi, haklarnda daha yksek ilkeler tasarladm sylemsel oluumlarn zmlenmesine nasl uyarlanabilir? Ve tam tersine: sylemsel oluumlar hakkndaki zmlemenin, bu szce az nce verdiim anlamda, daha ok ifadelerin bir betimlenmesi olduu hangi lde sylenebilir? Bu soruya cevap vermek nemlidir; nk, bunca yldan beri iinde bulunduum, olduka kr bir biimde gelitirmi olduum, ama imdi btnlk profilini yeniden yakalamay denediim -yeniden dzeltmeye altm, daha ok yanllklarndan ya da zayflklarndan kurtarmaya altm- teebbsn, emberini tamamlamak zorunda olduu nokta ite bu noktadr. Onu nceden grebildik: u ya da bu somut zmlemede vaktiyle yapmak istediim eyi, kafamdaki projeyi, karlatm engelleri, vazgemek zorunda kallarm, elde edebildiim az ya da ok tatmin edici sonular burada sylemeye almyorum; onun almak zorunda olduu ve bugnden itibaren olaca eyi gstermek iin gerek bir yrngeyi betimlemiyorum: skntlarn ve arelerini ok iyi bilmeden kullandm bir betimleme olanan -llerini almak ve gereklerini ortaya koymak iin- kendinde aklamaya, daha ok sylediim ve syleyebileceim eyi aratrmaya alyorum; ona zg olan ve yetersiz bulduum dzenin iinde, sylediimi mmkn klan eyi gstermeye abalyorum. Fakat ayn zamanda, burada kelimenin tam anlamyla bir teori gelitirmediim de grlyor: aksiyomlarn belirli bir saysndan hareketle, empirik betimlemelerin sonsuz bir saysna uygulanabilir olan soyut bir modelin karsanmas. Byle bir kurulu iin, o her hangi bir zamanda mmkn ise de, zaman gerekten gelmemitir. Sylemsel oluumlar hakkndaki zmlemeyi, temel olarak alnabilecek olan ifadelerin bir tanmndan karsamyorum; ifadelerin yapsn, sylemsel oluumlarn, u ya da bu betimlemeden soyutlanabildikleri gibi, olduklar eyden de karsamyorum; fakat ifadelerin, onlarn gruplama ilkelerinin, kurabildikleri byk tarihsel birliklerin, ve onlar betimlemek olanan veren yntemlerin sz konusu olduu bir alann, atlaksz, elikisiz, bir i keyfilik olmakszn nasl rgtlenebildiim gstermeye alyorum. izgisel dedksiyonla hareket etmiyorum, fakat daha ziyade ayn merkezli emberlerle hareket ediyorum, ve bazen en darlara doru bazen da en ierilere doru gidiyorum: sylemin

iindeki sreksizlik ve ifadenin benzersizlii (merkez tema) probleminden hareketle, evrede, baz bilmecesel grup biimlerini zmlemeye altm; fakat o zaman bana grnm olan,ve ne dilbilgisel, ne mantksal, ne psikolojik olan, ve sonu olarak da ne cmlelere, ne nermelere, ne temsillere dayanabilen birletirme ilkeleri merkeze doru, bu ifade problemine geri dnmemi; ve ifadeyle anlalmas gereken eyi aklamay denememi gerekli kld. Ve kat teorik bir model kurduumu deil, fakat tutarl bir betimleme alann aa kardm, eer emberi kapatabildiysem, ve sylemsel oluumlarla ilgili zmlemenin, zellii iinde, ifade hakkndaki bir betimleme zerinde iyice merkezletiini gsterebildiysem, bir model ortaya koymu olmasam bile en azndan ona imkn atm ve dzenlediimi dneceim. Ksacas bunlarn, daha ok, sylemsel oluumlarn tespitinde oyuna konulmu olan ifadenin zgn boyutlar olduunu gsterebildim. Gerekte, bir teori kurmaktan daha ok -ve muhtemelen onu gerekletirmeden nce (henz bunu baaramamann zntsn duyduumu inkr etmiyorum)-, imdilik bir olana ortaya koymak sz konusudur. ifadeyi incelerken kefettiim ey, iaret btnlerine dayanan, ne dilbilgisel kabul edilebilirlik ile ne de mantksal incelemeyle aynlaabilen, ve, kullanmak iin: bir referans (ki o tam olarak bir olay, eylerin bir durumu, ne de bir nesne deildir, ama bir farkllama ilkesidir); bir zne (konuan bilin deil, dile getirmenin mellifi deil, ama baz koullar altnda farkl bireylerle doldurulabilen bir durumdur); ortak bir alan (ki o dile getirmenin gerek balam, onun kendisinde eklemlendii durum deil fakat baka ifadeler iin bir birlikte varolu alandr); bir maddlik (ki o eklemlemenin sadece cevheri ya da destei deil ama bir stat, kopyalama kurallar, kullanma ya da yeniden kullanma olanaklardr) isteyen bir ilevdir. Oysa sylemsel oluum ad altnda betimlediimiz ey, tam anlamyla, ifade gruplardr, yani cmleler dzeyinde dilbilgisel balarla (szdizimsel ya da anlambilimsel) birbirlerine balanmam olan; nermeler dzeyinde mantksal balarla (biimsel tutarllk ya da kavramsal ard arda geli) birbirlerine balanmam olan; dile getirmeler dzeyinde de psikolojik balarla (bunlar bilin biimlerinin aynl, zihinlerin sreklilii, ya da bir projenin tekrar olmal) birbirlerine balanmam olan; fakat ifadeler dzeyinde birbirlerine balanm olan szsel edimlerin btnleridir. Nesnelerinin kendisine bal bulunduklar genel rejimi, kendilerinden bahsedilen eyleri dzenli olarak bltren dalm biimini, onlarn referanslarnn sistemini tanmlayabilmemiz anlamna gelen ey; farkl ifade etme biimlerinin kendisine bal bulunduu genel rejimi, znel durumlarn mmkn dalmn ve znel durumlar tanmlayan ve zorunlu klan sistemi tanmlamamz anlamna gelen ey; nesnelerin btn ortak alanlarnda genel olan rejimi, hepsinin elverili bulunduklar ard arda geli, eanllk, tekrar biimlerini, ve btn bu birlikte varolu alanlarn birbirine balayan sistemi tanmlamamz anlamna gelen ey; nihayet bu ifadelerin statsnn kendisine boyun edii genel rejimi, onlarn kurumsallatrldklar, alndklar, kullanldklar, yeniden kullanldklar, birbirleriyle birletirildikleri tarz, onlarn kendisine gre uyum nesnesi, arzu ya da ilgi iin alet, bir strateji iin eleman olduklar biimi tanmlayabilmemiz anlamna gelen ey. fadeleri betimlemek, onlarn tayclar olan ifade fonksiyonunu betimlemek, bu fonksiyonun kendilerinde ilev grd koullar zmlemek, onun varsayd farkl alanlar ve bu alanlarn eklemlendikleri biimi katetmek, sylemsel oluum olarak belirginletirilebile-cek olan eyi ortaya koymaya teebbs etmektir. Ayn ey tam tersinden de sylenebilir: sylemsel oluum, bir szsel edimler grubunun kendisine bal olduu genel ifade sistemi -ayrca, ve baka boyutlarna gre, mantksal, dilbilimsel, psikolojik sistemlere bal bulunduu iin, sadece onu ynetmekle uramayan sistem- dir. Sylemsel oluum olarak tanmlanm olan ey ifadelerin zel seviyesinde sylenmi bulunan eylerin genel planm vurgular. Sylemsel oluumu kendilerinde zmlediimiz drt yn (nesnelerin oluumu, znel durumlarn oluumu, kavramlarn oluumu, stratejik seimlerin oluumu) ifade fonksiyonunun ilev grd drt alana uygun dmektedir. Ve eer sylemsel oluumlar metnin ya da kitabn byk retorik birliklerine gre serbest kalrlarsa, eer onlar dedktif bir yapnn kesinliine ilke olarak sahip deillerse, bir mellifin eseriyle aynlamyorlarsa, bu onlarn, cmlelerin dilbilgisel ya da nermelerin mantksal veya dile getirmenin psikolojik dzeyini deil de, ifade dzeyini kendisini belirginletiren dzenlemelerle birlikte oyuna sokmalar demektir.

Buradan hareketle, btn bu zmlemelerin merkezinde yer alan belirli bir saydaki nermeleri ne srebiliriz. 1. Baka mmkn birletirme ilkelerinden bamsz olarak, sylemsel oluumlarn tespitinin ifadenin zel dzeyini gn yzne kard sylenebilir; fakat ifadelerin ve ifade dzeyinin rgtlenme biiminin betimlenmesinin sylemsel oluumlarn belirginlemesine gtrd de sylenebilir. Her iki yol ayn zamanda dorulanabilir ve tersine evrilebilir. fadenin zmlenmesi ve oluumun zmlenmesi birbirleriyle balantl olarak ortaya konulurlar. Nihayet sra teori kurmaya geldii zaman, daha ok dedktif bir dzeni tanmlamak gerekecektir. 2. Bir ifade, bir metne ait olan bir cmle, ve dedktif bir btne ait olan bir nerme olarak bir sylemsel oluuma aittir. Fakat bir cmlenin dzeni bir dilin ilkeleriyle, ve bir nermenin dzeni bir mantn ilkeleriyle tanmland halde, ifadelerin dzeni sylemsel oluumun kendisiyle tanmlanr. Onun aidiyeti ve ilkesi ancak bir ve ayn eyi yaparlar; bu ey, sylemsel oluum kurulu ilkeleri tarafndan deil de bir olgu dalm tarafndan belirginletirildii iin paradoksal deildir; o ifadeler iin bir olanakllk koulu deil ama bir birlikte varolu ilkesidir; buna karlk ifadeler birbirinin yerine geebilen elemanlar deil, fakat varolu kipleri tarafndan belirginletirilmi btnlerdir. 3. imdi o halde ok yukardan telkin edilmi olan sylemin tanmna gebe bir anlam verebiliriz. Ayn sylemsel oluuma bal olan bir ifadeler btnne sylem denilecektir; sylem retorik ya da biimsel, srekli olarak tekrar edilebilir ve tarihin iinde ortaya kma ya da kullanlna iaret edebileceimiz (ve gerektiinde aklayabileceimiz) bir birlii oluturmaz; o, kendileri iin bir varolu koullan btnn tanmlayabileceimiz snrl saydaki ifadelerden kurulur. Byle anlalm olan sylem, stelik, bir tarihi bulunan ideal ve srekli bir biim deildir; problem o halde onun zamann bu noktasnda nasl ve niin ortaya kabildiinin ve somutluk kazanabildiinin sorulmasndan ibaret deildir; o, batan aa, tarihsel -kendi snrlaryla, paralaryla, dnmleriyle, zamann karmaklklarnn ortasnda dikine birden bire ortaya kndan daha ok zamansallnn zel biimleriyle ilgili problemi ortaya koyan bizzat tarihin iindeki tarih paras, birlik ve sreksizliktir. 4. Nihayet imdi sylemsel uygulama ad verilen ey aklanabilir. Ne bireyin bir fikri, bir arzuyu, bir imaj kendisi yoluyla dile getirdii ifade etme faaliyetiyle; ne bir karsama sisteminin iinde ortaya konabilen rasyonel aktiviteyle; ne konuan bir znenin dilbilgisel cmleler kurduu zamanki isti-dadyla onu kartrmamak gerekir; bu, ortak, tarihsel, belirli bir dnemde, ve sosyal, ekonomik, coraf ya da verilmi dilbilimsel bir ortam iin, ifadenin ilevinin alma koullarn ortaya koymu olan zamann ve meknn iinde daima belirgin olan bir kurallar btndr. imdi bana zmlemenin ynn deitirmek ve, sylemsel oluumlar, betimledikleri ifadelere baladktan soma, bu kavramlarn meru kullanmn bir baka ynde, bu kez darya doru, aratrmak kalyor: onlarn arasndan kefedebildiimiz eyler, onlarn baka betimleme yntemleri arasnda nasl yer alabildikleri, fikirler tarihinin alann hangi lde deitirebildikleri ve yeniden databildikleridir. Fakat bu tersine evirmeyi gerekletirmeden nce ve bunu daha gvenle yapabilmek iin, dikkatle incelediim boyutun iinde biraz daha kalacam, ve ifade alannn ve bu alan vurgulayan oluumlar hakkndaki zmlemenin istedii ve istemedii eyleri aklamay deneyeceim. Seyreklik, Dardalk, Ylm fadenin zmlenmesi bir seyrekleme etkisini gerekli klmaktadr. ou zaman, sylemin zmlenmesi tamlk ve okluk eklinde iki belirtinin altna yerletirilir. Kendileriyle megul olduumuz farkl metinlerin nasl birbirlerine dayandklarn, tek bir biimde rgtlenmi olduklarn, kurumlarla ve uygulamalarla ortaklk iine girdiklerini, ve her bir dnemde ortak olabilen anlamlar

tadklarn gsteriyoruz. Gz nne alnm her eleman kendisine ait olduu ve onu snrlayan bir tamln ifadesi olarak kabul edilir. Ve bylece, yine vaktiyle dile getirilmi ve ilk defa olarak insanlarn, sadece szlerinin ve metinlerinin, sylemlerinin ve yazlarnn iinde deil de meydana getirdikleri kurumlarn, uygulamalarn, tekniklerin ve nesnelerin iinde sylemek istedikleri eyi aydnla karan bir tr tekbiimli byk metni sylenmi eylerin eitliliinin yerine geirilir. Bu zmn, yce ve ortak anlama gre, oalmalar iindeki ifadeler ar bolluk iinde grnrler, nk ifadelerin tm sadece bu anlama geri dner ve sadece bu anlam onlarn gerekliklerini oluturur: bu bir tek gsterilene gre gsteren elemanlarn okluu. Fakat bu birinci ve sonuncu anlam ak dile getirmelerin arasnda ortaya ktndan dolay, grnen eyin altnda gizlendii ve onu gizli bir biimde ikiye bldnden dolay, demek ki, her sylem syledii eyden baka bir eyi sylemek ve bylelikle bir anlam okluunu ihtiva etmek gcn iinde saklyordu: tek bir gsterene gre gsterilenin okluu. Byle iyice llp biilmi sylem hem tamlktr hem de snrsz zenginliktir. fadelerin ve sylemsel oluumlarn zmlenmesi tamamyla zt bir yn ortaya kor: bu yn ifade edilmi olan gsteren btnlerin sadece kendisine gre ortaya kabildikleri ilkeyi belirlemek ister. Bu yn bir seyreklik ilkesini ortaya koymaya alr. Bu iin bir ok yz vardr: - O btnn asla sylenmedii ilkeye dayanr; doal bir dilde ifade edilebilecek olan eye gre, dilbilimsel elemanlarn snrsz dzenleyicisine gre ifadeler (ok sayda olsalar da) daima eksik haldedirler; dilbilgisinden ve belirli bir dnemde dzenlenmi olan szlkten hareketle, sylenmi olan eylerin pek az ancak btnyle dnldnde greli olarak vardr. O halde seyrekleme ilkesi ya da en azndan dil tarafndan ortaya konulduu gibi mmkn dile getirmeler alannn boluk ilkesi aratrlacaktr. Sylemsel oluum hem sylemlerin birbirine karmas iinde vurgulama ilkesi hem de dilin alan iinde boluk ilkesi olarak grnr. - fadeler sylenmemi olan eylerden kendilerini ayran snrda, btn bakalarnn dnda kendilerini birden bire ortaya karan ann iinde incelenir. Ne onlar evreleyen sessizlii konuturmak, ne de onlarda ve onlarn yanbanda kalm ya da sessizlie gmlm olan her eyi yeniden bulmak sz konusudur. Byle bir bulua engel olmu, byle bir dile getirmeyi engellemi, byle bir ifade etme biimine, byle bir bilin-d anlama, ya da olu halindeki byle bir rasyonellie kar duran engelleri incelemek de sz konusu deil; fakat varlklarn snrl bir sistemini tanmlamak sz konusudur. Sylemsel oluum, o halde, kendi dinamizmine ya da zel devinimsizliine sahip olan, artk sylemedii, henz sylemedii ya da bir anda kendisinin tersini syleyen eyi, dile getirilmemi bir sylemin iinde kendisiyle birlikte tayan, gelime halindeki bir tamlk deildir; zengin ve zor bir imlenme hi deil, eksikliklerin, boluklarn, yokluklarn, snrlarn, kopmalarn bir dalmdr. - Bununla birlikte, bu darda tutmalar bir engellemeye ya da bir zorla nlemeye balanamaz; grnen ifadelerin altnda her hangi bir eyin gizli kaldn varsayanlayz. fadeleri, mmkn dou izgisinin altna dm baka ifadelerin yerinde olan olarak deil, fakat daima kendi yerlerinde olan olarak zmleriz. Btnyle ortaya km olacak olan ve hi bir ikizlemeyi ihtiva etmeyecek olan bir uzayn iine onlar yeniden yerletiririz. Altta olann metni yoktur. O halde hibir doluluk yoktur. fade alan btnyle ifadenin kendi yzeyine aittir. Her ifade orada ancak kendine ait olan bir yeri igal eder. O halde betimleme, bir ifade konusunda, ne bu ifadenin igal ettii yeri her hangi bir sylenmemiin iinde kefetmekten; ne de onun sessiz ve ortak bir metne nasl indirgenebileceinden ibarettir; fakat tam tersine onun hangi belirli yeri igal ettiinden, oluumlarn sistemi iinde hangi dallarn onun yerini belirlemek olanam verdiinden, ifadelerin genel dalm iinde onun nasl yer aldndan ibarettir, - fadelerin bu seyreklii, ifade alannn eksik ve paralanm biimi, ksacas pek az eyin sylenebildii gerei, ifadelerin, alnan nefes gibi, sonsuz bir effaflk olmadn aklarlar; ama iletilen ve muhafaza edilen, bir deeri olan, ve sahip olunmaya allan; tekrar edilen, yeniden retilen, ve dntrlen;

kendilerine kurulu ncesi dolanmlar salanan ve kendilerine kurulu iinde stat verilen eyleri; sadece kopya ya da eviriyle deil fakat yorumlamayla ikiye blnen eyleri,anlamn yorumlanmasn ve iten blnp oalmasn aklamazlar. fadeler seyrek olduklar iin, onlar birletiren tanrlklarn iinde derlenip toplanrlar, ve onlardan her birinin iinde bulunan anlamlar oalrlar. Kendi varl ifadelerin gerek seyreklii yoluyla ancak mmkn olan, fakat bununla birlikte onu bilmeyen ve aksine sylenen eylerin youn zenginliini konu olarak alan btn bu yorumlarn sonunda, sylemsel oluumlarn zmlenmesi yeniden bu seyrekliin kendisine doru dner; bu zmleme sz konusu seyreklii apak nesne olarak alr; onun tikel sistemini belirlemeye alr; ve bu arada yorumlayabildii olgu hakknda aklamada bulunur, yorumlama, ifadenin zayflna yeniden egemen olma ve bunu anlamn okluuyla telafi etme biimidir; ifadenin zayflndan hareketle ve bu zayfla ramen konuma biimidir. Bununla birlikte bir sylemsel oluumu zmlemek, bu zayfln ilkesini aramak, onu deerlendirmek ve onun zel biimini belirlemektir. Demek ki, bir anlamda, ifadelerin deerini lmektir. Gereklikleriyle tanmlanmayan, gizli bir ieriin varlyla deerlendirilmeyen; fakat onlarn yerlerini, dolanm ve deiim kapasitelerini, dnm olanaklarn yalnzca sylemlerin ekonomisi iinde deil, genel olarak, ender rastlanan kaynaklarn ynetimi iinde de belirginletiren deer. Byle anlalan sylem yorumsal davran iin olduu gibi kalmaz: kendisinden her zaman yeni zenginliklerin elde edilebildii bitip tkenmek bilmez ve her defasnda nceden kestirilemez olan hazine; daima nceden konuan, ve, dinlenebildii zaman, gemile ilgili tanrsal esinleri iittiren inyet: ortaya k kurallaryla birlikte, ortaya k ve kullanl koullar da bulunan -sonlu, snrl, arzulanabilir, yararl- bir iyilik; sonu olarak, varoluundan itibaren (ve sadece pratik uygulamalar mm iinde deil) iktidar problemini ortaya koyan bir iyilik; tabiatyla, bir mcadelenin, siyas bir mcadelenin konusu olan bir iyilik olarak grnr. Bir baka belirleyici zellik: ifadelerin zmlenmesi onlar dardaln sistematik biimi iinde inceler. Genel olarak, sylenmi eyler hakkndaki tarihsel betimleme tmyle ierinin ve darnn birbirine kartlnn iinden geer; ve tmyle -ancak olumsal ya da saf madd zorunluluk, gzle grlebilir cisim ya da belirsiz anlatm olacak olan- bu dardalktan ierdeliin merkezine doru dnme ii olarak yorumlanr. Sylenmi olan eyin tarihini konumaya balamak, o halde, u aklama iini baka anlamda yeniden yapmaktr: zaman boyunca muhafaza edilmi ve uzayn iine dalm ifadelerden, onlardan nce gelen, onlarn zerine km olan ve orada (kelimenin btn anlamlarnda) kendini ele vermi bulunan bu isel srra doru yeniden ykselmek. Bylece kurucu znelliin ekirdii aa km bulunur. Ortada bulunan tarihe gre daima geri planda kalan; ve olaylarn altnda daha arbal, daha gizli, daha temelli, kaynan daha yaknnda, onun en son ufkuna daha bal (ve sonu olarak btn belirlemelerine daha egemen) bir baka tarihi bulan znellik. Tarihin altnda akan, srekli olarak onu elinin altnda tutan ve hi durmakszn gemii derleyen bu baka tarih -sosyolojik ya da psikolojik bir yol zerinde- anlaylara evrimi olarak daha iyi betimlenebilir; ona daha ok Logosun ie kapan ya da akim gayelilii iinde felsef bir stat verilebilir; nihayet, her szden nce, kaydetmenin al ve farkllam zamann aral olacak olan bir izin sorunsall iinde onu artma giriiminde bulunulabilir, bu her zaman iin yeniden incelenen tarihsel-aknsal temadr. fadenin zmlenmesinin kendisinden kurtulmaya alt tema. ifadeleri yeniden saf dalmlarna kavuturmak iin. Dsallk iselliin kart olan hibir biime geri dnmediinden dolay, ifadeleri kukusuz paradoksal bir dsalln iinde zmlemek iin. Onlar dolanmn dna koyan ve temelsiz klan bu farklardan biriyle bir ala ya da daha temelli bir ayrma eklemek zorunda kalmadan, sreksizlikleri iinde onlar dnmek iin. Zorunlu ortaya kn meydana geldii yerde ve anda, kendi ortaya klarn yakalamak iin. Olay olarak yanklanmalarn yeniden bulmak iin. Hi kukusuz dsallk-tan bahsetmektense ntrlkten sz etmek daha iyi olacakt; fakat greli seyreklikleri, boluklu yaknlklar, yaylm uzaylar iinde ifade olaylarnn blnp daldklar, bu dary yeniden bulmak sz konusu olduu halde, bu szcn

kendisi bir kukuculua, her varolu durumunun ortadan silinmesine ya da parantez iine alnmasna ok daha kolaylkla geri dner. - Bu i, ifadelere ait alann, faaliyetlerin ya da (insanlarn dncesinde, onlarn bilinlerinde veya bilinsizliklerinde, akn kurulular alannda) bylece alm olan srelerin bir dile getirilmesi olarak betimlenmemesini; fakat deneysel alak gnlll iinde, olaylarn, dzenlerin, iliki halinde olularn, belirli deimelerin, sistematik dnmlerin yeri olarak kabul edilmesini; ksacas, baka eyin sonucu ya da izi olarak deil de (baml olduu halde) otonom olan ve (kendinden baka bir eye eklemlenmesi gerektii halde) kendi dzeyinde betimlenebilen pratik bir alan olarak incelenmesini varsayar. - O, bu ifade alannn ne bireysel bir zneye, ne kollektif bir bilin olarak bir eye, ne de akn bir znellie bal grlmemesini; ama d grn konuan znelerin mmkn yerini belirleyen ortak bir alan olarak betimlenmesini de varsayar. Artk ifadeleri yce bir znellie gre kurmamak, fakat ifade alanna zg sonulardan sz eden znelliin farkl biimleri iinde kabul etmek gerekir. - Sonu olarak o, ifadelere ait alann, dnmleri, birbirini izleyen serileri, trevleri iinde bilincin zamansallna, onun zorunlu modeline uyduu gibi, uymadn varsayar. Hem biimi, dzeni, hem de doas iinde, bireysel ya da genel bir bilincin, bir projenin, bir niyetler sisteminin, bir hedefler toplamnn, su gtrmez bir biimde, tarihi olacak olan sylenmi eylerin bir tarihini yazabilmeyi -en azndan bu dzeyde ve bu betimleme biiminde- mid etmemek gerekir. Sylemlerin zaman, grlebilir bir kronoloji iinde, dncenin belirsiz zamannn ifade edilmesi deildir. fadelerin zmlenmesi o halde bir cogito'ya gndermede bulunmakszn gerekleir. O konuan, syledii eyin iinde kendini gsteren ya da gizlenen, yce zgrln konumak suretiyle kullanan, ya da glkle alglad zorlamalara bilmeden boyun een kiinin sorusunu sormaz. O, gerekte, sylenilenin dzeyinde kurulur, ve bununla her bireye empoze edilecek olan bir eit genel kany, kollektif temsili anlamamak; sylemlerin iinde her birinden zorunlu olarak sz edecek olan ortak byk bir sz anlamamak; fakat onda gzlemlenebilen sylenmi eylerin toplamn, ilikileri, dzenleri ve dnmleri, baz figrleri, baz aprazlamalar konuan bir znenin bireysel yerini gsteren ve bir mellifin adm alabilen alan anlamak gerekir. Konuan herhangi bir kiidir, ama o, syledii eyi her hangi bir yerde sylemez. O zorunlu olarak bir dsallk oyununun iinde alnr. fadenin zmlenmesinin nc zellii: bu zmleme ne anmsama biimindeki bir iselletirmeyle ne de belgelerin kupkuru bir tamlyla aynlaabilen ylmn zel biimlerine bavurur. Genellikle, nceden gerekletirilmi olan sylemler zmlendii zaman, onlar temel bir hareketsizlikten etkilenmi gibi dnlrler: rastlant, ya da insanlarn dikkati ve onlarn deer konusunda iine debildikleri yanlglar ve szlerinin lmsz deeri onlar korudu; fakat bundan byle artk onlar, telaffuz edildiklerinden beri, unutulduklarndan ve gzle grlebilir etkileri zamanla kaybolduundan beri kendisine doru kaymamazlk edemedikleri bir uykuya dalan, ktphanelerin tozu altnda stste ylm bulunan yazlarn zel karakterlerinden baka hibir ey deildirler. stelik, onlarn hepsi okumayla ilgili yeni bulgularn iine uygun bir biimde yeniden yklenmeye elverilidirler; ifade edildikleri ana geri dnen iaretlerin tayclar olarak orada aa kabilirler; bir kez zlm olan bu iaretlerin tm, zamann iinden geen bir tr hafzayla, anlamlardan, dncelerden, arzulardan, gizlenmi hayallerden kurtulabilirler. te drt terim: okuma-izzme-hafza (bunlarn her birine verilen ncelik ne olursa olsun, ve bu ncelikli olana uydurulan ve ona teki n yeniden dikkate alma olanan veren metaforik alan ne olursa olsun) durgunluk dnemine girmi bulunan sylemi allm olan bu durumundan kurtarmak ve onun kaybolmu canllndan bir eyi, bir an iin, yeniden kefetmek olanan veren sistemi tanmlarlar. Oysa ifadenin zmlenmesinin z, yzlerinde hl okunabilir olan iaretleri okumak suretiyle, doularnn aydnln yeniden kefetmek iin metinleri iinde bulunduklar uykularndan uyandrmak deildir; tam tersine, sz konusu olan, uykular boyunca onlar izlemek, ya da daha ziyade uykunun, unut-

mann, kaybolmu kaynan benzer temalarn ortadan kaldrmak, ve hangi varolu biiminin ifadeleri ortaya ktklar, muhafaza edildikleri, yeniden hareketlendirildikleri ve kullanldklar, ksacas varolduklar -fakat unutulmu, muhtemelen ortadan bile kalkm olan doutan bir alnyazsyla deil- zamann derinliinde, dile getirilmelerinden bamsz olarak, belirginletirebildiini aratrmaktr. - Bu zmleme, ifadelerin, kendilerine zg olan ve gemiteki bir dile getirme olayna her an iin gerekleebilir bir geri dnn sreklilii olmayan srekliliin iinde dnldn varsayar. fadelerin srekli olduklarn sylemek, onlarn hafzann alan iinde kaldklarn ya da sylemek istedikleri eyin yeniden kefedilebildiini sylememektir; fakat bu onlarn, belirli bir saydaki madd destek ve teknikler sayesinde (kitap bunun, kukusuz, sadece bir rneidir), belirli kurulu tiplerine gre (baka pek ou arasnda, ktphane), ve (din bir metin, bir hukuk kural ya da bilimsel bir doruluk sz konusu olduu zaman ayn olmayan) belirli kurallara uygun kiplerle muhafaza edildikleri anlamna gelir. Bu onlarn, kendilerinden tremi olan pratiklerin iinde, aralarnda kurulmu, ya da deiiklie uram bulunan sosyal ilikilerin iinde, onlar uygulamaya sokmu olan tekniklerin iine yerletirildikleri anlamna da gelir. Nihayet bu, eylerin artk tamamyla ayn varolu biimine, kendilerini evreleyen eylerle ayn ilikiler sistemine, ayn kullanm emalarna, sylendiklerinden itibaren ayn dnm olanaklarna sahip olmadklar anlamna gelir. Zaman iindeki bu durumun anla birlikte gemek iin gereklemi bir varoluun arz ya da zsel uzants olmas yle dursun, sreklilik gerekten ifadeye aittir; unutma ve ortadan kaldrma bu srekliliin hemen hemen ancak sfr derecede olmasdr. Ve onun kurduu temel zerinde, hafzann ve anmsamann oyunlar kendilerini ortaya koyabilirler. - Bu zmleme ayn zamanda, ifadelerin, kendilerine zel olan eklenmitik biimi iinde incelendiklerini varsayar. Gerekte birbirinin ardsra gelen ifadeler arasndaki grup tipleri her yerde ayn deildir ve onlar birbirini izleyen elemanlarn basit bir stste konulmasndan ya da yan yana dizilmesinden ileri gelmezler. Matematik ifadeler din metinler ya da hukuk biliminin fiilleri gibi kendi aralarnda birbirlerine eklenmezler (onlarn birbirleriyle zel bir birleme, ayrlma, eksilme, tamamlanma, birbirlerinden az ya da ok ayrlabilir olmayan ve zel iyeliklerle donatlm gruplar oluturma biimi vardr). stelik bu eklenmilik biimleri herey iin, ve belirli bir ifadeler kategorisi iin bir kez verilmi deillerdir: gnmzn tbla ilgili gzlemleri xv. yzyldaki durumlarn derlenmesiyle ayn birleme yasalarna bal bulunmayan bir derleme oluturuyor; modern matematik ifadelerini Euclide geometrisiyle ayn modelin zerine ylyor. - Nihayet ifadenin zmlenmesi geri dn fenomenlerinin dikkate alndn varsayar. Her ifade, kendilerine gre kurulduu, fakat yeni ilikilere gre yeniden rgtleyebildii ve yeniden databildii bir nsel elemanlar alan ihtiva eder. Onun gemii kendisinden nce gelen eyin iinde kurulur, tanmlanr, kendi soy zinciri onu mmkn ya da zorunlu klan eyi belirtir, kendisiyle badaamayan eyi dar atar. Ve bu ifadenin gemii onu elde edilmi doruluk olarak, meydana getirilmi bir olay olarak, deitirilebilen bir biim olarak, dntrlecek bir madde olarak, yahut kendisinden bahsedilebilecek bir nesne olarak, v.s. ortaya koyar. Btn bu geri dn olanaklarna gre, hfza ve unutma, anlamn yeniden kefi ya da onun basks, temel ilkeler olmak yle dursun, ancak tekil biimlerdir. fadelerin ve sylemsel oluumlarn betimlenmesi o halde geri dnn bu denli sk tekrarlanan ve bu denli srekli olan imajndan kurtulmak zorundadr. Bu betimleme, ancak dme, gizlenme, unutulma, yeniden kavuma ya da ba boluk olacak olan bir zamann tesinde, szn henz hibir maddliin iine angaje edilmedii, hibir sreklilie hasredilmedii, ve kendini ortaya kn belirlenmemi boyutu iinde tuttuu kurucu ana doru dnmek istemez. O ikinci douun paradoksal ann daha nce sylenmi olan iin kurmaya almaz; geri dnmek zere bir eik ileri srmez. O, aksine, ifadeleri, iinde yer aldklar ve bununla birlikte deimeye, endie vermeye, altst etmeye ve bazen ykmaya devam ettikleri ylmn kalnl iinde inceler. Bir ifadeler btnn, bir anlamn kapal ve dopdolu taml olarak deil de, iinde boluklar olan ve paralara ayrlm bir biim olarak betimlemek; bir ifadeler btnn bir niyetin, bir dncenin ya da bir znenin iselliine bavuru halinde deil de, bir dsalln dalmna gre betimlemek; bir ifadeler btnn,

orada balang ann ya da izini deil de, bir ylmn zel biimlerini yeniden bulmak iin betimlemek, gerekten, bir yorumu ortaya koymak, bir temeli kefetmek, kurucu filleri serbestlie kavuturmak deildir; bir rasyonellie karar vermek ya da bir teleolojiyi katetmek de deildir. Bu, kolaylkla, bir pozitiflik adn vereceim eyi ortaya koymaktr. Sylemsel bir oluumu zmlemek, o halde, ifadelerin ve bu ifadeleri belirginletiren pozitiflik biiminin dzeyinde, bir szsel edimler btnn incelemektir; veya ok daha zetle, bir sylemin pozitiflik tipini tanmlamaktr. Seyreklik hakkndaki zmlemeyi tamlklarn aratrlmasnn yerine, dardalk ilikileri hakkndaki betimlemeyi aknsal temelin temasnn yerine, ylmlarla ilgili zmlemeyi kaynan aratrlmasnn yerine geirmek suretiyle, eer bir pozitivist olunuyorsa, o zaman ben iyi bir po-zitivistim, kolayca onunla uyuuyorum. Sonu olarak da, zmeye altm dm uzaktan gstermek iin, pozitiflik terimini (henz biraz belirsiz bir biimde olsa da) bir ok kez kullanm olmaktan rahatszlk duymuyorum. Tarihsel Apriori ve Ariv Bir sylemin pozitiflii -doa tarihinin, ekonomi politiin, ya da klinik tbbn sylemi gibi- birliini zamann iinde, ve daha da iyisi bireysel eserlerin, kitaplarn ve metinlerin tesinde belirginletirir. Bu birlik, gerekten, Linne ya da Buffon'dan, Quesnay ya da Turgot'dan, Broussais ya da Bichat'dan doruyu syleyenin, daha doru dnenin, kendi postulatlarna en iyi uyann kim olduuna karar vermek olanan tanmaz; o, kendisine bu eserlerin bir ilk ya da en son kullanl amacna en yakn olduu, kendisine bir bilim hakkndaki genel tasary en radikal bir biimde dile getireceini sylemek olanam da vermez. Fakat bu birliin ortaya kartlmasna olanak tand ey, Buffon'un ve Lirine'nin (ya da Turgot ve Quesnay'n, Broussais ve Bichat'n), ayn dzey ya da ayn mesafede bulunmak suretiyle, ayn kavramsal alan gstermek suretiyle, ayn mcadele alannda birbirinin karsnda yer almak suretiyle, kendisine gre ayn eyden bahsettikleri ldr; ve, buna karlk, o, Darvvin'in Diderot'yla ayn eyden sz ettiinin, La-ennec'in Van Svvieten'i devam ettirdiinin, ya da Jevons'un Fizyokratlara cevap verdiinin niin sylenemeyeceini gsterir. Sz konusu birlik snrl bir iletiim alanm tanmlar. O, en bataki balangcndan itibaren tamamlannn son noktasna kadar, btn tarihsel oluumu iinde alnm bir bilimin geniliine sahip olmaktan uzak; fakat yine de bir melliften tekine kullanlabilen etkilerin oyunundan, ya da ak polemiklerin alanndan daha geni bir alan olduu iin, greli olarak snrl bir alandr. Deiik eserler, eitli kitaplar, ayn sylemsel oluuma ait olan btn bu metinler yn, -ve bilinen ve bilinmeyen, eletirilen, birbirlerinin dncelerine kar kan, birbirlerini yamalayan, birbirleriyle buluan, bilmeden ve sahibi bulunmadklar, btnn farkedemedikleri ve geniliini yanl deerlendirdikleri bir alanda, bireysel sylemlerini inatla birbirine aprazlayan bunca mellif- btn bu biimler ve bu eitli bireysellikler ne onlarn ileri srdkleri nermelerin mantksal dizisiyle, ne temalarn geri dnyle, ne de iletilmi, unutulmu, yeniden kefedilmi bir anlamn srekliliiyie sadece iletilirler; bunlar onlarn sylemlerinin pozitiflik biimiyle de iletilirler. Veya daha doru olarak bu pozitiflik biimi (ve ifadenin fonksiyonunun alma koullar), biimsel aynlklarn, tematik srekliliklerin, kavram nakillerinin, polemik oyunlarn muhtemelen kendisinde ortaya kabildikleri bir alam tanmlar, Bylece pozitiflik bir tarihsel a priori adn verebileceimiz eyin roln oynar. Yan yana konulmu bu iki szck pek o kadar ak olmayan bir etki uyandrr; bununla yarglar iin geerlilik koulu deil de, ifadeler iin gereklik koulu olacak olan bir a priori yi kastediyorum. Bir iddiay meru klabilecek olan eyi yeniden bulmak deil, ifadelerin ortaya k koullarn, onlarn baka ifadelerle birlikte varolu yasasn, varolmak kiplerinin zel biimini, kendilerine gre varolduklar, dntkleri ve ortadan kaybolduklar ilkeleri ayrdetmek sz konusudur. A priori, ne hibir zaman sylenemeyecek olan, ne de gerek olarak tecrbeye verilemeyecek olan doruluklarn deil, verilmi olan bir tarihindir, nk o gerekten sylenmi eylerin tarihidir. Biraz barbar olan bu terimin kullanlmasnn nedeni, bu a priori nin ifadeleri, kendi dalmlarnn iinde, kendi tutarszlklaryla ortaya km btn atlaklarn iinde, stste

ylmalarnn ve karlkl olarak birbirlerinin yerini almalarnn iinde, birletirilebilir olmayan eanllklarmn iinde ve bir sonuca gidilebilir olmayan ard arda gelilerinin iinde aklamak zorunda bulunmasdr; ksacas, sylemin sadece bir anlam ve bir doruluu deil, ayn zamanda, onu yabanc bir oluun ilkelerine gtrmeyen bir tarihi, ve zel bir tarihi de bulunduuna gre, bunun sorumlusunun da bu a priori olmas gerekir. rnein, sylem, dilbilgisi tarihinin dilin ve, genel olarak, akln ya da bir zihniyetin tarihi olacak olan bir tarih, her halkrda tb, mekanik ya da teolojiyle paylaaca bir tarih hakkndaki problemlerinin alanna yansmas olmadm; fakat baka tarih tipleriyle ilikisiz olmasa bile, onun kendine ait olan bir tarih tipini -zamann iindeki bir dalm biimini, bir ard arda gelme, sabitleme ve yeniden aktifleme biimini, bir gelime ve dnme hzn- ihtiva ettiini gstermek zorundadr. Ayrca bu a priori tarihsellikten de kurtulamaz: o, olaylarn tesinde ve hareketsiz kalacak olan bir havada, zaman-d bir yap oluturamaz; o sylemsel bir uygulamay belirginletiren kurallar btn olarak tanmlanr: oysa bu kurallar, ilikiye soktuklar elemanlara dardan empoze edilmez; onlar bir araya topladklar ayn eyin iine angaje olmulardr; ve eer bu kurallar elemanlar arasndan en kyle birlikte deimezlerse, onlar elemanlar deitirirler, ve belirli kesin eiklerde onlarla birlikte dnrler. Pozitifliklerin a priorisi sadece zamansal bir dalm sistemi deildir; o dnebilir bir btnn kendisidir. Yarglama alannn kendilerine olumsallk-d uzand biimsel a prioriler karsnda, pozitifliklerin a priori tamamiyle deneysel bir biimdir; fakat te yandan, sylemleri gerek olularnn yasas iinde yakalamak olanan verdii iin, onun, verilmi bir anda, byle bir sylemin u ya da bu biimsel yapy karlayabildii ve kullanabildii, ya da tam tersine dlayabildii, unutabildii veya tanmamazlktan gelebildii gereini aklayabilmesi gerekir. Pozitifliklerin a priorisi biimsel a prioriler' (psikolojik ya da kltrel bir dou gibi bir eyle) aklayamaz; fakat biimsel a priorilerin, tarih iinde taklma noktalarna, balanma, girme ya da yzeye kma yerlerine, kullanlma alanlarna ya da frsatlarna nasl sahip olabildiklerini, ve nasl bu tarihin kesinlikle da bal olumsallk deil, kendi diyalektiini aan biimin zorunluluu deil, ama zel bir dzenlilik olabildiini anlamak olanan verir. O halde, hibir ey artk, bu tarihsel a prioriyi, stelik, bir tarihle zenginletirilmi olacak olan, bir biimsel a priori olarak kavramaktan daha doru olmayacak, ama daha yanl olacak: zamann yzeyinde bir gn birden bire ortaya kacak olan, insanlarn dncesinde hibir eyin kendisinden kurtulamayaca bir tiran olarak deerlendirilecek olan, sonra hibir olayn kendisinden nce gelemeyecei bir tutulmann iinde birden bire kaybolacak olan hareketsiz ve bo byk biim: aknsal sncope, titreen biimler oyunu. Biimsel a priori ile tarihsel a priori ne ayn dzeyde ne de ayn mhiyettedirler: eer onlar kesiiyorlarsa, bu onlarn iki farkl boyutta bulunmalarndandr. Tarihsel a priorilere gre bylece eklemlenmi, farkl pozitiflik tipleri tarafndan bu ekilde belirginletirilmi, ve ayr sylemsel oluumlar tarafndan vurgulanm olan ifadelerin alan, balangta sylemlerin d yznden bahsettiim zaman kendisine tahsis ettiim tekdze ve alabildiine uzanan dzln bu gidiine artk sahip deildir; ayn zamanda, bu ifadeler alan, her biri kendine zg hareketine gre ya da belirsiz bir dinamik tarafndan canlandrlm temalarn, idelerin, kavramlarn, bilgilerin dzeyletikleri hareketsiz, kaygan ve ntr eleman olarak grnmez. imdi megul olduumuz ey, ayrk blgelerin birbirinden farkllat, ve, zel kurallara gre, stste konulamayan pratiklerin ald, karmak bir blmdr. nceden ve baka yerde kurulmu dnceleri gzle grlebilir karakterler haline getiren kelimelerin, tarihin muhteem efsanev kitab zerinde diziliini grmek yerine, sylemsel uygulamalarn kalnl iinde, ifadeleri olaylar (koullarna ve ortaya k alanlarna sahip olan), ve eyler (olanaklarn ve kullanm alanlarn ieren) olarak dzenleyen sistemlere sahip olunuyor. Bunlar, ariv adn vermeyi teklif ettiim, ifadelerin (bir bakma olaylarn ve bir baka bakma da eylerin) btn bu sistemleridir.

Bu terimle, bir kltrn, kendi gemiinin belgeleri, ya da devam ettirilen kimliinin tan olarak kendinde saklad btn metinlerin toplamn kasdetmiyorum; verilmi bir toplumun iinde, hfzasnn korunmas ve bamsz dzeninin devam ettirilmesi istenen sylemleri kaydetmek ve muhafaza etmek olanan veren kurumlar da kasdetmiyorum. Tam tersine, daha ok kasdettiim ey, binlerce yldan beri bunca insan tarafndan sylenmi olan bunca eylerin, sadece dncenin ilkelerine gre ya da sadece koullarn oyununa gre birden bire ortaya kmadklar, onlarn, szsel edimler dzeyinde, akim ya da eylerin dzeni iinde alabilmi olanlarn yalnzca iaretleme dzeni olmadklar; ama kendinde sylemsel dzeyi belirginleti-ren btn bir ilikiler oyunu sayesinde ortaya ktklar gerei; dardan ve sessiz srelerin zerine biraz da rasgele alanma benzer figrler olacak yerde, onlarn zel dzenliliklere gre doduklar; ksacas, sylenmi eyler -ve sadece bunlar- varolduklar takdirde, bunun dolaysz nedenini sylenmi bulunan eylerden ya da onlar sylemi olan insanlardan deil, fakat sylemsellik sisteminden, bu sistemin birbirine kartrd ifade olanaklarndan ve olanakszlklarndan istemek gerekir. Ariv, ilkin, sylenebilen eyin ilkesi, ifadelerin bireysel olaylar olarak ortaya kn yneten sistemdir. Fakat ariv, btn sylenmi eylerin ekilsiz bir okluun iinde sonsuzca toplanmadklar, kopuksuz bir izgiselliin iine de girmedikleri, ve d arazlarla tesadfen ortadan kalkmadklar; ama farkl biimler halinde gruplandklar, eitli ilikilere gre birbirleriyle birletikleri, zel dzenlere gre devam ettikleri ya da silinip gittikleri gereini veren eydir de; gerek olan u ki, sylenmi olan btn bu eyler zamanla asla bir adm bile geri ekilmezler, fakat ayn zamann iinde sylenmi bulunan btn baka eyler nceden ar bir solgunluk iinde olduklar halde, yaknmzdaki yldzlar gibi bizi kuvvetle aydnlatanlar gerekte ok uzaktan gelmektedir. Ariv, ifade olayn, apansz kama ramen, koruyan, gelecek hfzalar iin, babozuk ka halini muhafaza eden ey deil; ifade-olayn kendi kaynanda, ve onun kendine verdii varln iinde, onun ifade edilebilirlik sistemini daha batan tanmlayan eydir. Ariv hareketsizlemi ifadelerin tozunu derleyen ve onlarn yeniden dirilileriyle ilgili muhtemel mucizeye olanak veren ey de deildir; ifade-eyin aktellik biimini tanmlayan eydir; ileyiinin sistemidir. Bir sylemle karm bu byk fsltnn iinde sylenmi olan her eyi birletiren ey olmaktan uzakta, sadece devam eden sylemin iinde bize varolmay salayan ey olmaktan uzakta, sylemleri deiik varolular iinde birbirinden ayran ve onlar kendi sreleri iinde zelletiren eydir. Mmkn cmlelerin kurulu sistemini tanmlayan dil ile telaffuz edilmi szleri pasif bir biimde bir araya toplayan derleme arasnda, ariv zel bir dzeyi belirler: bir ifadeler okluunu bunca dzenli olaylar olarak, davrana ve kullanma sokulmu bunca ey olarak birden bire ortaya kartan bir uygulama dzeyi. Ariv gelenein arlna sahip deildir; o btn ktphanelerin ne zaman ne de yeri olmakszn ktphane oluturmaz; fakat o bamszlnn alma alann her yeni sze aan sevimli unutma da deildir; gelenek ile unutma arasnda, o ifadelere hem varolma hem de dzenli bir biimde deime olanan veren bir uygulamann kurallarn gsterir. Bu, ifadelerin oluumunun ve dnmnn genel sistemidir. Bir toplumun, bir kltrn ya da bir medeniyetin arivinin her ynyle betimlenemeyecei apak ortadadr; hi kukusuz btn bir an arivinin de. te yandan, kendi arivimizi betimlemek de bizim iin mmkn deildir, nk bu imkn onun szn ettiimiz kurallarnn iindedir, nk syleyebildiimiz eylere -kendisine, sylemimizin nesnemsine- ortaya k biimlerini, varolu ve birlikte varolu formlarm, ylma, tarihsel-leme ve ortadan silinme sistemini veren odur. Btnl iinde, ariv betimlenebilir deildir; ve o aktellii iinde snrlar izilemez olandr. Ariv paralar, blgeler ve dzeyler tarafndan, hi kukusuz bu kadar iyi ve zamann bizi kendisinden ayrd bu kadar netlikle verilir: nihayet, o belgelerin seyreklii deildi, en byk kronolojik geri gitme onu zmlemek iin gerekli olacakt. Bununla birlikte, ariv hakkndaki bu betimleme, en uzak ufuklar asla betimlememekte direniyorsa eer, -en azndan olanaklarm ancak altrmalar srasnda tanmlayabildii aratrmann bu evresinde- nasl hakllk kazanabilecek, kendisini mmkn klan eyi aklayabilecek, bizzat onun kendisinden bahsettii yeri tespit edebilecek, grevlerini ve haklarn kontrol edebilecek, kavramlarn anlayp zmseyebilecekti? Kendisine bal bulunduu bu

pozitifliin ve bugn genellikle arivden sz etmek olanan veren bu ariv sisteminin en fazla mmkn olannn ona yaklamas gerekmez mi? Kendisinin mensubu bulunduu bu ifade alannn onu aydnlatmas gerekmez mi? Ancak bu dolambal bir yol olacaktr. Ariv hakkndaki zmleme o halde ncelikli bir blgeyi ierir; hem bize yakn, hem de mevcud durumumuzdan farkl olan bu blge, varlmz kuatan, onu ortaya kartan ve deimesi iinde onu gsteren zamann kydr; bizim dmzda bizi snrlayandr. Ariv hakkndaki betimleme kendi olanaklarn (ve kendi olanaklarnn stnln), gerekten ksa bir sre nce bizim sylemlerimiz olmaktan km bulunan sylemlerden hareketle, ortaya kor; arivin varolu eii artk syleyemediimiz eyden, ve sylemsel uygulamamzn dnda kalan eyden bizi ayran para tarafndan kurulur; o bizim kendi dilimizin dnda balar; onun yeri, kendi sylemsel uygulamalarmzn araldr. Bu anlamda ariv bizim tehisimizle ilgilidir. Asla deiik zelliklerimizin tablosunu yapmak ve gelecekte sahip olacamz bir biimi nceden tasarlamak olanan bize verdii iin deil. Fakat ariv bizi srekliliklerimizden koparr; tarihin kopukluklarm nlemek iin orada kendi kendimize bakmay ok istediimiz bu zamansal aynl yok eder; aknsal gayeliliklerin ipini koparr; ve antropolojik dncenin insann varln ya da onun znelliini sorgulad orada, o bakay ve dary apak ortaya kor. Byle anlalm tehis farkllklar oyunuyla kimliimizin tespitini salamaz. Tehis ayr olduumuzu, aklmzn sylemlerin ayrm, tarihimizin zamanlarn ayrm, benimizin maskelerin ayrm olduunu ortaya kor. Ki ayrm, unutulmu ve yeniden kefedilmi balang olmaktan uzakta, olduumuz ve oluturduumuz u dalmadr. Arivin hibir zaman tamamlanmam, hibir zaman btnyle elde edilmemi gn yzne k, sylemsel oluumlar hakkndaki betimlemenin, pozitiflikler hakkndaki zmlemenin, ifade alannn tespitinin kendisine ait olduu genel ufku oluturur. Kelimelerin -dilbilimcilerin hukukuyla akmayan-hukuku, o halde, btn bu aratrmalara arkeoloji baln vermeye zorlar. Bu terim hibir balangcn aratrlmasna gtrmez; o zmlemeyi hibir kazya ya da coraf sondaja yaklatrmaz. Ariv, daha nce sylenmi olan varoluu -onda ilev gren ifadenin fonksiyonu, kendisine ait bulunduu sylemsel oluum, kendisinden doduu genel ariv sistemi- dzeyinde sorgulayan bir betimlemenin genel temasn gsterir. Arkeoloji sylemleri ariv eleman iinde zellemi uygulamalar olarak betimler.

ARKEOLOJK BETMLEME
Arkeoloji ve Dncelerin Tarihi imdi gidii tersine evirebilir; yeniden bayr aa inebilir, ve, sylemsel oluumlarn ve ifadelerin bir kez batan baa kat edilmi alann, onlarn bir kez tasarlanm genel teorilerini, mmkn uygulama alanlarna doru uzun uzun anlatp ileyebiliriz. Belki ok gsterili bir oyunla, arkeoloji adm verdiim bu zmlemenin ne ie yaradna biraz bakalm. Bu zaten gerekiyor: nk, katksz olmak iin, eyler u anda yeterince kayg verecek durumda deiller. Nispeten basit bir problemden hareket etmitim: eserlerin, melliflerin, kitaplarn, ya da temalarn birlii olmayan byk ^birliklere gre sylemin vurgulanmas. Ve onlar sadece yerli yerine koymann sonunda ite, btn bir kavramlar serisini (sylemsel oluumlar, pozitiflik, ariv) ortaya koydum, bir alan (ifadeler, ifade alan, sylemsel uygulamalar) tanmladm, ne biimlendirici ne de yorumlayc olacak olan bir yntemin zelliini ortaya karmaya altm; ksacas, arl ve, hi kukusuz, acayip mekanizmas can skc olan btn bir aygta bavurdum. ki ya da sebepten dolay: bir baka yntemi ona eklemek istemede kasntl olmamas iin, dili betimlemeye ve zmlemeye yetili nceden yeterince yntem vardr. Kitap ve eser olarak sylem birliklerini, grndkleri kadar dolaysz ve ak olmamalarndan kukulandm iin pheyle karlamtm: bu kadar aratrmadan soma, ve kendilerini aklamak iin yzlerce sayfann gerektii bylesine belirsiz ilkelere gre, byle bir abann karlnda ortaya konulan birliklerle onlar kar karya getirmek gerekten mkul mudur? Ve btn bu aletlerin snrlarn izmekle bitirdikleri ey, kendilerinin aynlklarna iaret eden u nl sylemler, deneysel olarak

kendilerinden hareket ettiim, ve u acayip ara ve gereleri aklamama bahane olan (psikiyatri ya da ekonomi politik, veya doa tarihi ad verilen) bu biimlerle ayn mdr? Zorunlu olarak, imdi tanmlamaya altm kavramlarn betimsel etkinliini deerlendirmem gerekiyor. Maki-nanm ileyip ilemediini, ve onun retebildii eyi bilmem gerekiyor. yleyse bu arkeoloji baka betimlemelerin vermeye yetili olamayaca neyi verebilir? Ne bylesine ar bir giriimin karl olur? Ve hemen bende ilk kuku uyanyor. Sanki yeni bir alan kefediyormuum gibi, ve onun bir saymm dkmn yapmak iin, bana yepyeni ller ve iaretler gerekiyormu gibi davrandm. Fakat gerekte, gayet iyi ve uzun zamandan beri dncelerin tarihi ad altnda bildiimiz bu alana sk skya bal kalmadm m? ki ya da kez mesafelerimi katetmeye altm zaman bile, bu, st rtk bir biimde ona bavurmam deil midir? Eer gzlerimi ondan ayrmamay ok istemi olsaydm, bu, aradm her eyi onda bulmu, ve nceden hazrlam, nceden zmlemi olmayacam ey mi olurdu? Aslnda, belki sadece bir dnceler tarihisiyim. Fakat ekingen, ya da, ne srlecei gibi, kendini beenmiin biriyim. Dnceler tarihinin disiplinini batan aa yenilemek isteyen; hi kukusuz ona bunca betimlemenin, yeterince olan benzerliklerin son gnlerde kazandklar bu kesinlii ona vermek isteyen; fakat bu eski zmleme biimini gerekten deitirecek, onu bilimselliin eiinin tesine geirecek (ister byle bir bakalam ebediyyen olanaksz bulunsun, isterse bu dnmn kendisini gerekletirme gcne sahip olmam olsun) olan bir dnceler tarihisi, yanltmak iin, daima baka ey yaptn ve yapmak istediini aklar. Btn bu yeni sis, sonuna kadar kullanlm eski bir alana bal ayn grnmn iinde bulunduumuzu gizlemek iindir. Dncelerin Tarihinden ayrlmadm, arkeolojik zmlemenin dncelerin tarihiyle ilgili betimlemelerden nerede ayrldm gstermediim srece sessiz kalmak hakkna sahip olmayacam. Bir disiplini dncelerin tarihi olarak belirginletirmek kolay deildir: belirsiz bir konu, iyi izilmemi snrlar, sadan soldan dn alnm yntemler, ne doruluu ne de deimezlii olan bir gidi. Bununla birlikte yle grnyor ki, ona iki rol verilebilir. Bir yandan, o ikinci dereceden ilerin ve kyda kede kalanlarn tarihini anlatr. Bilimlerin tarihini deil de, bilimselliin biimini asla tam anlamyla bir sreklilie kavuturamam olan u eksik, iyi temellendirilmemi bilgilerin tarihini (kimyadan ziyade kimyann tarihi, psikolojiden ziyade hayvansal ruhlarn ya da frenolojinin tarihi, fiziin deil de atomculukla ilgili temalarn tarihi) anlatr. Edebiyatlarda, sanatta, bilimlerde, hukukta, ahlkta ve insanlarn gnlk hayatna kadar her yerde sk sk grlen bu belirsizlik felsefelerinin tarihini; kat ve bireysel bir sistemin iinde asla belirginletirilmemi, ama felsefe yapmayan kiilerin spontane felsefesini oluturan bu sekler temalarn tarihini anlatr. Edebiyatn deil de, bu yanal sylentinin, ve hibir zaman eser stats kazanmam ya da bu staty ok abuk kaybetmi bulunan, gnlk ve bylesine bir hzla ortadan silinen bu yaznn tarihini anlatr: alt-edebiyatlarn, takvimlerin, dergilerin ve gazetelerin, geici baarlarn, utan verici melliflerin zmlenmesi. Byle tanmlanm -fakat onun kesin snrlarn tespit etmenin ne kadar zor olduu hemen fark ediliyor- dncelerin tarihi btn bu yanltc dnceye, insanlar arasnda ortak olarak cereyan eden btn bu temsiller oyununa bavurur; btn bu byk sylemsel yaplarn kk aralnda, o kendisine dayandklar ufalanp toz haline getirilebilir zemini gsterir. Bu, istikrarsz dillerin, biimsiz eserlerin, balantsz temalarn disiplinidir. Bilgiden ziyade kanlarn, doruluktan ziyade yanllklarn, dnce biimlerinin deil de zihniyet tiplerinin zmlenmesidir. Fakat te yandan dncelerin tarihi kendini varolan disiplinlerin iine nufz etme, onlar inceleme ve yeniden yorumlama ii olarak grmektedir. O zaman o ikinci dereceden bir alandan ziyade, bir zmleme stilini, bir bak as iine konuluu oluturur. Dncelerin tarihi bilimlerin, edebiyatlarn ve felsefelerin tarihsel alannn sorumluluunu yklenir: fakat o orada empirik temele dayanm ve daha somaki biimlenmeler zerinde dnmemi olan bilgileri betimler; sylemin kopyalad dolaysz tecrbeyi yeniden bulmaya alr; o, kabul edilmi ya da kazanlm temsillerden hareketle, sistemlere ve eserlere yol aacak

olan douu izler. Buna karlk, dncelerin tarihi bylece kurulmu olan bu byk biimlerin nasl yava yava bozulduunu -temalarn nasl zldklerini, birbirlerinden soyutlanm varlklarn nasl srdrdklerini, yrrlkten nasl kalktklarn ya da yeni bir biim zerinde nasl birletiklerini-gsterir. Dncelerin tarihi, o halde, balanglarn ve bitimlerin disiplini, belirsiz srekliliklerin ve geri dnlerin betimlenmesi, tarihin izgisel biiminin iindeki gelimelerin yeniden kuruluudur. Fakat dncelerin tarihi ayn zamanda her alandaki btn karlkl ilikiler ve araclar oyununu betimleyebilir; o bilimsel bilginin nasl yayldn, felsef kavramlara nasl yer verdiini, ve muhtemelen edeb eserlerde nasl biim kazandn gsterir; problemlerin, kavramlarn, temalarn dile getirildikleri felsef alandan bilimsel ya da siyasal syleme doru nasl yer deitirebildiklerini gsterir; eserleri kurumlarla, alkanlklarla ya da sosyal davranlarla, tekniklerle, ihtiyalarla ve sessiz pratiklerle ilikiye sokar; sylemin en ok zmsen-mi biimlerini, somut grnm iinde, onlarn douunu grm olan byme ve gelime ortamnda, yeniden canlandrmaya alr. Bu durumda dncelerin tarihi birbirinin iine girmelerin disiplini, eserleri evreleyen, onlar belirginletiren, yeniden birbirlerine balayan ve kendileri olmayan her eyin iine onlar verlestiren ayn merkezli dairelerin betimlenmesi olmaktadr. Dncelerin tarihinin bu iki rolnn nasl birbirine eklemlendii iyice grlmektedir. En genel biimi altnda, onun srekli olarak -ve gerekletii btn ynlerde- felsef olmayandan felsef olana, bilimsel olmayandan bilime, edebiyat-d olandan eserin kendisine geii betimledii sylenebilir. O kendini pek belli etmeyen doularn, uzak uygunluklarn, apak deimelerin altnda direnen srekliliklerin, bir sr kr karmaklklardan yararlanan ar oluumlarn, yava yava kurulan ve eserin en sonunda birden bire zetlenen bu global biimlerin zmlenmesidir. Dou, sreklilik, toplama; bunlar dnceler tarihinin byk temalardr, ve bunlarla o tarihsel zmlemenin, imdi geleneksel olan, belirli bir biimine balanr. Bununla birlikte, tarihten, onun yntemlerinden, gerekliliklerinden ve olanaklarndan gelen her kiinin, artk biraz solmu olan bu fikrin dncelerin tarihi gibi bir disiplinin terkedilmesini kavrayamamas, veya daha ziyade sylemlerin zmlenmesinin bsbtn baka bir biiminin bizzat tarihin bir ihaneti olduunu dnememesi normaldir. Oysa arkeolojik betimleme aka dnceler tarihinin terkedilmesi, onun postlatlarnn ve karar verme yollarnn sistemli bir biimde reddedilmesi, insanlarn syledikleri eylerin bsbtn baka bir tarihinin yaplmaya giriilmesidir. Bazlarnn bu giriimde ocukluklarnn tarihini hi bilmemeleri, onlarn buna alamalar, ve artk tarih iin oluturulmam olan bir ada, bir zamanlarn bu byk glgesini yardma armalar, hi kuku yok ki, onlarn ballklarnn en son noktasn gsterir. Fakat bu muhafazakr aba sylediimde beni hakl karyor ve yapmak istediim eye kesinlikle inanyorum. Arkeolojik zmleme ile dncelerin tarihi arasndaki paylam noktalar ok saydadr. Bana temelli grnen drt ayrm biraz soma ortaya koymaya alacam: yeniliin tahsisi konusunda; elikilerin zmlenmesi konusunda; karlatrmal betimlemeler konusunda; nihayet dnmlerin tespiti konusunda. Arkeolojik zmlemenin zelliklerini bu farkl noktalar zerinde yakalayabileceimizi, ve muhtemelen onun betimleme gcn lebileceimizi umuyorum. imdilik baz ilkelere iaret etmekle yetinelim. 1. Arkeoloji sylemlerin iinde gizlenen ya da apak grnen dnceleri, temsilleri, imajlar, temalar, saplantlar deil de bu sylemlerin kendilerini, kurallara uyan pratikler olarak bu sylemleri tanmlamaya alr. O sylemi belge olarak, bir baka eyin iareti olarak, effaf olmak zorunda bulunmakla birlikte, nihayet, sakl tutulduu yere, zsel olann derinliine ulamak iin can skc donukluun iine sk sk nfuz etmesi gereken eleman olarak incelemez; o, yapt sfatyla, kendi oylumu iindeki sylemi ilgilendirir. Bu yorumsal bir disiplin deildir: o ok daha iyi gizlenmi bir baka sylemi aratrmaz. O is-tiareli olmay kabul etmez. 2. Arkeoloji sylemleri kendilerinden nce gelen, onlar evreleyen ya da onlar izleyen eylere, tatl meyilli bir biimde, balayan srekli ve hissedilmez intikali yeniden bulmaya almaz. O, henz varolmadklar andan itibaren, varolduklar ey olmu olduklar an gzetlemez; biimlerinin salaml bozul-

duunda, yava yava aynlklarn kaybedecekleri an da gzetlemez. Onun problemi, tam tersine, sylemleri zellikleri iinde tanmlamak; kullandklar kurallar oyununun baka hibir eye indirgenemez olduunu gstermek; da olan kntlar boyunca ve daha iyi belirginletirmek iin onlar izlemektir. O, yava bir ilerlemeyle, dncenin kark alanndan sistemin benzersizliine ya da bilimin kesin deimezliine gitmez; o asla bir doksoloji deildir; ama sylem biimleri hakknda ayrmsal bir zmlemedir. 3. Arkeoloji eserin egemen biiminde dzenlenmez; o eserin egemen biiminin genel gr alanndan kurtulduu an yakalamaya almaz. Arkeoloji bireyselin ve toplumsaln birbirinin iinde ters yz edildikleri bilmecesel yeri kefetmek istemez. O ne psikoloji, ne sosyoloji, ne daha genel olarak yaradln antropolojisidir. Eser arkeoloji iin, global balamnn ya da kendisine desteklik eden sebepler ann iine onu yeniden yerletirmek sz konusu olsa bile, uygun bir para deildir. Arkeoloji bireysel eserlerin iine nfuz eden, bazen btnyle onlar yneten ve hibir eylerini eksiltmeksizin onlara egemen olan; bazen da ancak onun bir parasn yneten, sylemsel uygulamalarn tiplerini ve kurallarn tanmlar. Bir eserin varlk nedeni ve onun birliinin ilkesi olarak, yaratc znenin dvas ona yabancdr. 4. Nihayet arkeoloji, iinde sylemi haykracaklar ann kendisinde, insanlar tarafndan dnlebilen, istenebilen, hedeflenebilen, denenebilen, arzulanabilen eyi yeniden kurmaya almaz; o mellifin ve eserin kimliklerini dei toku ettikleri, dncenin hl kendiliin ok yaknnda, aynln henz bozulmam biiminin iinde kald, ve dilin sylemin uzaysal ve ardk dalmnn iinde henz yaylmad bu geici z elde etmeye niyetlenmez. Bir baka ifadeyle, o kendi aynlnn iine onu eklemek suretiyle sylenmi olan eyi tekrar etmeye almaz. Arkeoloji uzak, geici, kaynandan hemen hemen kopmu , safl iinde, geri getirecek olan bir okuyuun anlam belirsiz alak gnll iinde kaybolmak istemez. stelik o bir yeniden yazlmdan baka hibir ey deildir: yani dardaln srekli biiminin iinde, daha nce yazlm olan eyin belirli bir dnm. Bu, kaynan ayn gizine geri dn deildir; bir nesne-sylem hakkndaki sistematik betimlemedir. zgn Olan Ve Dzenlenmi Olan Genel olarak dncelerin tarihi sylemlerin alanm iki deerli bir alan olarak inceler; orada tekrar edilen her eleman eski ya da yeni, benzersiz ya da tekrarlanm, geleneksel ya da orijinal, ortalama ya da yoldan karc bir tipe uygun olarak belirginletirilebilir. O halde iki tr dile getirme kategorisi birbirinden ayrt edilebilir; deerli ve nisbeten az sayda olan, ilk kez ortaya km bulunan, kendilerine benzer ncllere sahip bulunmayan, muhtemelen bakalarna modellik edecek olan, ve bu lde kendilerine yaratlmlar grnts vermeyi hak eden kategoriler; ve kendilerinden sorumlu olmayan ve, daha nce sylenmi olan eyden, bazen onu olduu gibi tekrar etmek iin, treyen kategoriler. Bu iki gruptan her birine dncelerin tarihi bir stat verir; ve o onlar ayn zmlemeye tbi tutmaz; birincisini betimlerken, o icadlarn, deiimlerin, bakalamlarn tarihini anlatr, dorunun yanltan nasl kurtulduunu, bilincin birbirini izleyen uykularndan nasl uyandm, yeni biimlerin imdi bize ait olan grnm srasyla bize vermek iin nasl direndiklerini, tarihiye bu birbirinden ayr noktalardan, bu birbirini izleyen kopmalardan hareketle bir evrimin srekli izgisini kefetmeyi gsterir. teki grup tam tersine tarihi durgunluk ve arlk olarak, gemiin ar birikimi ve sylenmi eylerin sessiz keltisi olarak gsterir; ifadelerin orada toplu olarak ve ortak olduklar eye gre incelenmesi gerekir; onlarn olaysal ti-kellikleri ntrletirilebilir; melliflerinin kimlii, ortaya k anlar ve yerleri de nemlerini kaybeder; buna karlk, deerlendirilmesi gereken onlarn uzamlardr: tekrar edildikleri yere ve zamana kadar ifadeler hangi kanallarla yaylrlar, hangi gruplarn iinde dolanrlar; insanlarn dncesi iin hangi genel ufku belirtirler, hangi snrlar insan dncesine empoze ederler; ve, bir dnemi belirginletirirken, nasl onu baka dnemlerden ayrdetmek olanan verirler: demek ki bir global biimler serisi betimlenir. Birinci durumda, dncelerin tarihi bir dnce olaylar ardkln betimler; ikincisinde,

aralksz etki rtleri bulunur; birincisinde, dorularn ya da biimlerin douu yeniden geekleir; ikincisinde, unutulmu dayanmalar yeniden kurulur, ve sylemler yeniden greliliklerine geri dndrlrler. Dncelerin tarihinin bu iki durum arasnda ilikiler kurmay srdrd dorudur; iki zmlemeden birisi dncelerin tarihinde kesinlikle saf halde bulunmaz: o eski ile yeni arasndaki atmalar, kazanlm olann srekliliini, henz sylenmemi olan ey zerine uygulad basky, yeni olann hibir ekilde kendileri tarafndan gizlendii rtleri, bazen yeninin kendisine tahsis etmeyi baard unutmay betimler; fakat, kapal bir biimde ve uzaktan, gelecek sylemleri hazrlayan kolaylklar da betimler; o keiflerin ortaya kard sonucu, onlarn dalmnn hzn ve alann, ar ileyen yer deitirme srelerini ya da bilinen dili altst eden an sarsntlar betimler; kazanlm olann daha nce yapsallam alannn iine yeninin eklenmesini, orijinal olann geleneksel olann iine srekli dn, yahut da daha nce sylenmi olann yeniden ortaya klarn, ve ilk olann yeniden gn yzne kn betimler. Fakat bu aprazlama onun hep eskinin ve yeninin iki kutuplu bir zmlemesini srdrmesine engel olmaz. Tarihin deneysel unsurunun iinde, ve bu anlarn her birinde, balangla ilgili problematii yeniden irdeleyen zmleme: her eserde, her kitapta, en kk metinde, o halde, problem kopma noktasn bulmak, daha nce orada olann zmn kalnl, elde edilen kanaate belki irade-d olan ballk, sylemsel zorunluluklar yasas ile yaradln canll, stesinden gelinemez ayrmn iine d arasndaki pay, mmkn olan en aklkla, ortaya koymaktr. lk balanglar hakkndaki bu betimleme, kendi kendine yryor gibi grnd halde, ok zor iki yntemsel sorunu ortaya koymaktadr: benzerlik sorunu ve ilerleme sorunu. Gerekte bu betimleme her dile getirmenin tekdze kronolojik iaret noktalarna gre tarihlenebilecei benzersiz byk bir seri eidini ortaya koyabileceimizi varsayyor. Fakat ona biraz daha yakndan bakacak olursak, bu, nl deiimler hakkndaki yasasyla Grimm'in (onun adn anm, onu kullanm, ona uygulamalar vermi, ve onda dzeltmelerde bulunmu olan) Bopp'dan nce geldii; Coeurdoux ve Anquetil-Duperron'un (greke ile sanskrite arasnda benzerlikler bulmak suretiyle) Hind-Avrupa dillerini tanmlamaya altklar ve karlatrmal dilbilgisinin kurucularnn nne getikleri ayn biimde ve ayn zamansal izgi zerinde midir? Saussure'un Pierce ve onun semiyotiinden, Arnauld ve iaret hakkndaki klsik zmlemesi ile Lancelot'dan, stoallar ve anlam teorisinden nce gelmi bulunduu ayn serinin iinde ve ayn ncelik biimine gre midir? Devinim indirgenemez ve ilk olan bir veri deildir; o her sylemi deerlendirmek ve tekrarlanabilenin orijinalini ayrdetmek olanan verecek olan mutlak l roln oynayamaz. ncellerin tespiti, kendi bana, sylemsel bir dzeni belirlemek iin ona yetmez: tam tersine bu tespit zmlendii syleme, seildii dzeye, yerletirildii basamaa balanr. Btn bir program boyunca sylemi sergilemek suretiyle ve onun elemanlarndan her birine bir tarih vermek suretiyle, devinimlerin ve ilk balanglarn kesin hiyerarisi elde edilmez; bu hiyerari, asla, deerlendirmek giriiminde bulunduu sylemler sistemine bal deildir. Birbirini izleyen iki ya da daha ok dile getirme arasndaki benzerlie gelince, o kendi srasnda btn bir problemler serisini ortaya kor. Daha nce sylenmi olan ey; byle bir metinde nceden ayn ey bulunur; bu nerme nceden teki nermeye ok yakndr; vs.: bunlar hangi anlamda ve hangi ltlere gre dorulanabilir? Sylemin dzeninde, ksm ya da btn, aynlk nedir? ki ifadenin tam olarak ayn olmas, onlarn ayn anlamda kullanlm ayn szcklerden yaplm olmas, biliyoruz ki, onlar mutlak anlamda aynlatrmaya izin vermez. Diderot ve Lamarck'da, ya da Benot de Maillet ve Darvvin'de evrim ilkesinin ayn dile getiriliini bulduumuz zaman bile, hepsinde, zaman iinde bir tekrarlar serisine boyun emi olacak olan, bir ve ayn sylemsel olayn sz konusu olduunu sadece dnebiliriz. Tamam, aynlk bir lt deildir; o ksm olduu zaman, szckler her defasnda ayn anlamda kullanlmadklar zaman, ya da ayn bir belirleyici z farkl sz(6) M. Canguihem'in, Willis'den Prochaska'ya, dnmenin tanmna olanak veren nermeler dizisini gsterdii bu biimdir.

cklerde yle byle kavrand zaman haydi haydi lt deildir: bunun, Buffon'un, Jussieu'nun ve Cuvier'nin bu kadar farkl sylemleri ve vokablerleri arasnda ortaya kan ayn r-genci tema olduu hangi lde dorulanabilir? Ve buna karlk, ayn rgtlenme szcnn Daubenton, Blumenbach ve Geoffroy Saint-Hilaire'de ayn anlama geldii hangi lde sylenebilir? Genellikle, bu, Cuvier ile Darwin arasnda, ve bu ayn Cuvier ile Linne (ya da Aristo) arasnda iaret edilen ayn benzerlik tipi midir? Dile getirmeler arasndaki dorudan doruya bilinebilen, kendinde benzerlik deildir: onlarn benzerlii, benzerliin gsterildii sylemsel alann bir etkisidir. Balklar incelenen metinlerden, onlar asllarnn yokluuna gre deerlendirilen bu nemli paralara sahip olsalar da, hemen, orijinallik beklemek o halde uygun deildir. Sorunun ok mkemmel tanmlanm seriler iinde, snrlar ve alan gsterilmi olan btnlerin iinde, yeterince tekdze olan sylemsel alanlar snrlayan iaretler arasnda ancak anlam olabilir6. Fakat daha nce sylenmi olanm byk birikintisi iinde nceden bir sonraki metne benzeyen metni aramak, tarihin derinliklerinde ncelemeler ya da yanklanmalar oyununu yeniden bulmaya almak, ilk tohumlara kadar kmak ya da son izlere kadar inmek, bir eser konusunda, onun geleneklere balln ya da ortadan kaldrlamaz olan bireysellik payn, srasyla, ortaya koymak, orijinallik payn yukar karmak ya da aa indirmek, Port-Royal dilbilimcilerinin hiten hibir ey icat etmediklerini, ya da Cuvier'nin sanldndan daha fazla seleflerinin bulunduunu gstermek, bunlar ksa kilotlu tarihilerin sempatik, fakat gecikmi elenceleridir. Arkeolojik betimleme, birbirini izleme olgularnn, ilkel ve naiv bir biimde, yani deer szckleriyle ortaya konmak istemedikleri takdirde, kendilerine balanmak zorunda olduklar bu sylemsel uygulamalara bavurur. Arkeolojik betimlemenin bulunduu dzeyde, orijinallik-bayalk zdl, o halde, akla yatkn deildir: bir ilk dile getirme ile, yllar, asrlar soma, onu az ya da ok doru olarak tekrar eden cmle arasnda, o hibir deer hiyerarisini gerekletirmez; kkl bir ayrm ortaya koymaz. Arkeolojik betimleme sadece ifadelerin dzenim gerekletirmeye alr. Dzenlilik, burada, sahip olunan grn ya da en ok allm metinlerin sayfa kenarlarnda, sapkn (anormal, khince, ok eski, dhice ya da patolojik) ifadeyi be-lirginletirecek olan dzensizliin karsnda yer almaz; ne olursa olsun (olaanst, ya da baya, kendi trnde esiz ya da binlerce defa tekrarlanm) her szsel edim iin, o, varoluunu salayan ve tanmlayan ifade fonksiyonunun kendilerinde ilev grd koullarn tmn gsterir. Byle anlald takdirde dzen bir istatistik grafiin snrlar arasnda belirli bir merkez durumu belirginletirmez -demek ki dzen olaanlk ya da olaslk belirtisi olarak deerlendirilemez; o gerek bir ortaya k alann zellikle belirtir-. Her ifade belirli bir dzenin taycsdr ve dzenden ayr halde bulunamaz. Demek ki bir ifadenin dzeninin (daha az beklenen, daha ok tikel, daha ok yenilikle dolu olacak olan) bir baka ifadenin dzensizliinin karsna konulmamas, fakat baka ifadeleri belirginletirecek olan baka dzenlerin karsna konulmas gerekir. Arkeoloji icatlarn aratrlmasna ait deildir; ve o, ilk kez olarak, birinin belirli bir dorudan emin olduu (heyecan verici, bunu ok istiyorum) u ana kar duyarsz kalr; o bu cokulu doularn aydnln yeniden oluturmaya almaz. Fakat bu, dncenin ortalama fenomenlerine ve herkesin, belirli bir ada, tekrar edebildii eyin tekdzeliine bavurmak iin deildir. Arkeolojinin Linne'nin ya da Buffon'un, Petty'nin ya da Ricardo'nun, Pinel'in ya da Bichat'm metinlerinde arad ey aziz kurucularn listesinin ortaya konulmas deil; bir sylemsel uygulama dzeninin gn yzne karlmasdr. En son haleflerinin, ya da en ilk seleflerinin tmnde, ayn ekilde, esere ait olan uygulama; ve onlarn kendi eserlerinde en orijinal (ve hi kimsenin onlardan nce kendilerini dnmedii) dorulamalar deil yalnz, seleflerinde bile yeniden ele alm, yeniden kopyalam olduklar dorulamalar da aklayan uygulama. Bir bulgu, ifade asndan, onu tekrar eden ve yaygnlatran metinden daha az dzenli deildir; dzenlilik, bir sradanln iinde allmam bir kuruluun iinde olduundan daha az ie yarar, daha az etkin ve aktif deildir. Byle bir betimlemede, (yeni

bir eyi gsteren, yepyeni bir bilgiyi ortaya karan ve hemen hemen aktif olan) yaratc ifadeler ile (bilgiyi alan ve tekrar eden, neredeyse pasif kalan) taklitsel ifadeler arasnda bir mhiyet fark kabul edilemez. fadelerin alan verimli anlar tarafndan kuvvetle belirtilmi bir devinimsiz alanlar btn deil; batan baa aktif olan bir alandr. fade dzenleri hakkndaki bu zmleme belki bir gn daha dikkatle incelenmesi gerekecek olan birka ynde kendini gsterir. 1. Belirli bir dzenlilik biimi, o halde, yeni olacak olan eyle yeni olmayacak olan ey arasnda ne bir ayrm yapma zorunluluu ne de olana bulunmakszn, bir ifadeler btnn belirginletirir. Fakat bu dzenler -daha soma onlara yeniden dnlecek- her ey iin bir kez verilmi deildir; Tournefort ve Darvin'de, ya da Lancelot ve Saussure'de, Petty'de ve Kaynes'de eser olarak bulduumuz ayn dzen deildir. Demek ki ifade dzenleriyle ilgili tekdze alanlar vardr (onlar sylemsel bir oluumu belirginletirirler) fakat bu alanlar kendi aralarnda farkldrlar, oysa yeni bir ifade dzenleri alanna geiin btn baka sylem dzeylerine uyan deimelerle birlikte bulunmas zorunlu deildir. Dilbilgisi (sz daarc, szdizimi, ve dilin genel bir biimi) bakmndan birbirinin ayn olan; mantk bakmndan (nermenin yaps, ya da bu yapnn iinde yer ald dedktif sistem asndan) yine birbirinin ayn olan; fakat ifadesel olarak birbirinden farkl olan szsel edimler bulunabilir. Bylece fiyatlarla dolam halindeki parasal miktar arasndaki niceliksel ilikinin dile getirilii ayn szcklerle -ya da eanlaml szcklerle- gerekletirilebilir ve ayn akl yrtmeyle elde edilebilir; bu dile getirme Gresham'da ya da Locke'da ve xx. yzyln marjinalistlerinde ifadesel olarak ayn deildir; o her yerde nesnelerin ve kavramlarn ayn oluum sistemine bal deildir. Demek ki dilbilimsel benzeim (ya da evirilebi-lirlik), mantksal aynlk (ya da edeerlik), ve ifadesel trdelik arasnda ayrm yapmak gerekmektedir. Arkeolojinin sorumluluunu yklendii, sadece ve sadece, bu trdeliklerdir. Demek ki arkeoloji dilbilimsel adan birbirinin benzeri ya da mantksal bakmdan birbirinin edeeri olarak kalan szsel dile getirmeler arasnda yeni bir sylemsel uygulama ortaya koyamaz (eski atf-cmle ve ba-fiil teorisini, bazen kelime kelime, yeniden ele almak suretiyle, Port-Royal dilbilimcileri, zelliini arkeolojinin betimlemek zorunda olduu bir ifade dzenini bylece ortaya koydular). Buna karlk, eer o urda ya da burda, ve bu benzemezlie ramen, belirli bir ifade dzenini kabul edecek durumdaysa, vokabler farkllklarn grmezlikten gelebilir, anlambilimsel alanlar ya da farkl dedktif dzenlemeler zerinde durmayabilir (bu adan, xv. yzylda karlatmz gibi, eylem dilinin teorisi, dillerin kayna zerine aratrma, ilk kaynaklarn ortaya karl Lancelot tarafndan yaplm mantksal zmlemelere gre yeni deildir). Bylece belirli bir sayda kopmann ve eklemlemenin ortaya kt grnmektedir. Bir buluun, genel bir ilkenin dile getiriliinin, ya da bir projenin tanmnn, sylemin tarihi iinde yeni bir cmleyi, hem de youn bir biimde, ilk kez uygulad artk sylenemez. Kendisinden hareketle her eyin rgtlendii, mmkn ve zorunlu bulunduu, yeniden balamak iin yrrlkten kalkt bu mutlak balang ya da tam anlamyla deime noktasnn artk aratrlmas zorunluluu yoktur. Bizim iimiz, ayr tarihsel yaplarn iinde kabul edilmi, farkl tipten ve dzeyden olaylar iledir; gerekletirilen ifadesel bir trdelik, hibir ekilde, bundan byle ve on yllar ya da yz yllar boyunca, insanlarn ayn eyi syleyecekleri ve dnecekleri anlamna gelmez; o, geri kalan her eyin, sonu olarak, kendisinden doaca belirli bir ilkeler saysnn, ak ya da kapal, tanmm da iermez. fadesel trdelikler (ve benzemezlikler) dilbilimsel sreklilikler (ve sreksizliklerde, mantksal aynlklar (ve farkllklarda, birbirleriyle atba yrmeksizin ya da birbirlerini zorunlu olarak gerektirmeksizin, birbirleriyle kesiirler. Bununla birlikte onlar arasnda, ok karmak olduunda hi kuku bulunmayan alann dkmnn kendileriyle yaplmas gerekecek olan belirli bir saydaki ilikilerin ve karlkl balarn varolmas gerekir. 2. Bir baka aratrma yn: ifade dzenlerinin iindeki hiyerariler. Her ifadenin belirli bir dzene bal olduu -sonu olarak hiin saf ve basit yaratma, ya da dehnn alacak derecedeki dzensizlii olarak

dnlemedii- grld. Fakat hibir ifadenin etkisiz olarak dnlemedii, ve bir balang ifadesinin henz gereklemi glgesi ya da kopyas olarak deerlendirilemedii de grld. Her ifade alan hem dzenlidir hem de uyank haldedir: o uykusuzdur; en kk ifade - en ll ya da en baya-, konusunun, kipliinin, kulland kavramlarn ve bal bulunduu stratejinin kendilerine gre olutuklar kurallarn her oyununu kullanr. Bu kurallar bir dile getirmenin iinde asla verilmezler, dile getirmelerin iine nfuz ederler ve onlarla bir birlikte varolu alann olutururlar; demek ki dile getirmeleri kendilerine gre eklemleyecek olan kurallarn tekil bir ifadesi bulunamaz. Bununla birlikte baz ifade gruplar bu kurallar uygulanabilir en genel ve en geni biimleri altnda kullanrlar; onlardan balayarak, baka nesnelerin, baka kavramlarn, baka ifade kiplerinin ya da baka stratejik seimlerin, daha az genel ve uygulama alan daha zellemi olan kurallardan yola karak nasl oluturulabildikleri grlebilir. Bylece bir ifade tretme aac betimlenebilir: temelinde, en geni uzamlar iinde oluum kurallarn kullanan ifadeler; en yksek dzeyde, ve belirli bir sayda dallara ayrlmadan soma, ayn dzeni kullanan, fakat ok akllca eklemlenmi, daha iyi snrlanm ve kendi boyutu iinde yer alm ifadeler. Arkeoloji bylece bir sylem tretme aac oluturabilir -ve bu onun nemli temalarndan biridir-. Doa Tarihinin sylemi rnein. O, kk bakmndan, yn verici ifadeler sfatyla, gzlemlenebilir yaplarn ve mmkn nesneler alannn tanmn ilgilendiren ifadelere, kendilerinden yararlanabildii betimleme biimlerini ve algsal kurallar gerektiren ifadelere, belirginletirmenin en genel olanaklarn gsteren ve bylelikle kurulacak btn bir kavramlar alanm aan ifadelere, nihayet stratejik bir seimi tam olarak oluturmak suretiyle somaki tercihlere ok daha fazla yer brakan ifadelere yer verecektir. Ve o, dallarn ucunda, ya da en azndan bsbtn ince bir yolda, (fosil serilerinin kefedilmesi gibi) keifleri, (trn yeni tanm gibi) kavramsal dnmleri, (memeliler kavram ya da organizm kavram gibi) yepyeni kavramlarn su yzne klarn, teknikler (topluluklarn temel dzenleyicileri, snflama ve katalog yntemi) hakkndaki aklamalar yeniden bulacaktr. Yn verici ifadelere bal olan bu tretme aksiyomlardan hareketle gerekleecek olan bir dedksiyonla kartrlmamal; onun, anlamlar deneylerin veya apak kavramlatrmalarn iinde yava yava kendini gsterecek olan genel bir fikrin ya da felsef bir zn filizlenmesine de benzetilmemeli; nihayet onun, yava yava sonularn gelitirecek ve olanaklarn aacak olan bir bulutan hareketle psikolojik bir dou olarak alnmamaldr. Sz konusu tretme btn bu yollardan farkldr, ve onun kendi zerklii iinde betimlenmesi gerekir. Onun kantlanmas gerekmeyen aksiyomlaryla ya da temel temalaryla (doann sreklilii rnein) balamakszn, ve ilk bulular veya ilk yaklamlar (Linne'ninkilerden nce Tournefort'un yaklamlar, Tourne-fort'unkilerden nce Jonston'un yaklamlar) hareket noktas ve ynetici ip olarak almakszn, Doa Tarihinin arkeolojik tretmeleri byle betimlenebilir. Arkeolojik dzen ne sistemletirmelerin dzeni, ne de kronolojik ard arda gelilerin dzenidir. Bununla birlikte btn bir mmkn sorular alannn ald grlyor. nk btn bu farkl dzenlerin kendine zg olmas ve her birinin kendi zerkliine sahip olmas bounadr, onlar arasnda ilikilerin ve bamllklarn varolmas gerekir. Baz sylemsel oluumlar iin, arkeolojik dzen belki sistematik dzenden ok farkl deildir, baka durumlarda olduu gibi belki o kronolojik ard arda gelilerin ipini izler. Bu paralelizmler (aksine baka yerlerde bulduumuz uyumsuzluklar) zmlenmeye deer. Bu farkl dzenlemeleri birbirine kartrmamak, her eyin kendisinden karsanabildii ve tretilebildii ilkeyi balangtaki bir buluta ya da bir dile getirmenin orijinalliinde aramamak; zamann dzenini yeniden meydana getirmeyi veya dedktif bir emay gn yzne karmay arkeolojik tretmeden beklememek, her halde, nemlidir. Artk hibir ey kapsayc bir dnemletirme giriimini sylemsel oluumlarn zmlenmesinde grmekten daha yanl olmayacakt: belirli bir andan itibaren ve belirli bir zaman iin, herkes ayn biimde dnecek, yzeysel farkllklara ramen, ok ekilli bir vokabler arasnda, ayn eyi syleyecek, ve btn anlamlarn

iinde ayrm gzetmeden batan baa dolaabileceimiz bir byk sylem eidini meydana getirecekti. Arkeoloji, tam tersine, kendine zg zamansal kopuklua sahip olan, ve dilde gsterebildiimiz btn baka aynlk ve farkllk biimlerini kendisiyle birlikte tamayan bir ifadesel trdelik dzeyini betimler; ve bu dzeyde, o youn, biimsiz ve her ey iin bir kez global olarak verilmi bir ezamanll darda tutan bir dzeni, ard arda gelileri, bsbtn ince bir yolu ortaya kor. alar ad verilen o kadar kark olan bu birliklerin iinde, o, iyice belirmilikleriyle, birbirine eklemlenen, ama kavramlarn zaman, teorik dnemler, biimlenme evreleri, ve dilbilimsel evrimin aamalar konusunda birbirleriyle karmayan ifade dnemlerini ortaya karverir. Uyumazlklar Dncelerin tarihi, zmledii sylemde, genellikle bir balanty bulmak ister. Szcklerin kullanmndaki bir dzensizlii, birbirleriyle badamaz olan birok nermeyi, birbirlerine denkletirilemeyen anlamlarn, birlikte sistemletirilemeyen kavramlarn bir oyununu tespit etmeyi acaba bu tarih baarabilir mi? O, sylemi dzenleyen ve ona yeniden gizli bir birlik kazandran bir balant ilkesini, az ya da ok derin bir dzeyde, bulmak devini stlenir. Bu balant ilkesi bir kefetme kural, bir hkm verme ykmll, hemen hemen aratrmann ah-lksal bir basksdr: uyumazlklar gereksiz yere oaltmamak; kk ayrlklara kaplp gitmemek; deiikliklere, pimanlklara, gemie geri dnlere, polemiklere fazla arlk vermemek; insanlarn syleminin, onlarn arzularnn, mruz kaldklar etkilerin ya da iinde yaadklar koullarn elimesiyle srekli olarak ierden ypratldn varsaymamak; fakat, eer onlar konuuyorlar ise, ve eer onlar birbirleriyle diyalog iinde iseler, bunun daha ok bu uyumazlklar amak ve onlarn kendisinden hareketle egemenlik altna alnabilecekleri noktay bulmak olduunu kabul etmek. Fakat bu balantnn kendisi aratrmann da sonucudur: sz konusu balant zmlemeyi tamamlayan son birlikleri tanmlar; bir metnin i rgtlenmesini, bireysel bir eserin gelime biimini, ya da farkl sylemler arasndaki buluma yerini aa karr. Bu balanty yeniden kurmak iin onun iyice tasarlanmas gerekir, ve olduka uzaktan ve yeterince uzun zaman izlendii takdirde ancak onu bulmu olmaktan emin olunacaktr. Bu balant en yksek bir nokta gibi grnyor: en basit yollarla zlm uyumsuzluklarn mmkn olan en byk says. Oysa kullanlm olan yollar ok fazladr ve, gerekten de, bulunmu olan balantlar ok farkl olabilir. nermelerin doruluunu ve onlar birletiren ilikileri zmlemek suretiyle, bir mantksal elikisizlik alam betimlenebilir: cmlelerin gzle grlebilir varlndan dilbilgisinin belirsizliklerinin, szcklerin ok anlamllnn dile getirdikleri lde maskeledikleri bu ideal yapya yeniden ulalacaktr. Fakat, analojilerin ve sembollerin yolunu izlemek suretiyle, sylemsel olandan daha fazla dnsel, rasyonel olandan daha fazla duygusal, ve kavramdan ziyade duyguya yakm bir tema tam tersine yeniden bulunabilir; bu temann gc canllk verir, ama birbirine en zd ekilleri, hemen, yava yava dnebilir bir birlik halinde kurmak iin; ortaya konulan ey o zaman, esnek bir sreklilik, eitli temsillerin, imajlarn ve metaforlarn iinde biim kazanan bir anlamn gidi yoludur. Tematikler veya sistematikler, ite bu bantlar ak ya da kapal olabilirler: onlar, konuan znede bilin dhilinde bulunan, fakat -durumun koullar gerei ya da konuan znenin dilinin ayn biime bal bir elverisizlikten dolay- dile getirme gl eken zne tarafndan bilincine varlan temsiller dzeyinde aratrlabilir; mellifin kendilerini kurmu olacandan daha fazla mellifi engelleyecek olan, ve postlatlar, alma emalarn, dilbilimsel kurallar anlamadan bir dorulamalar, temel inanlar, imaj tipleri btnn, ya da hayal kurmann btn bir mantn ona empoze edecek olan yaplarn iinde de aratrlabilir. Nihayet bir birey -onun biyografisi, ya da syleminin belirli durumlar- dzeyinde ortaya konulan, fakat daha geni iaretlere gre de ortaya konulabilen, ve kendilerine bir dnemin, genel bir bilin biiminin, bir toplum tipinin, bir gelenekler btnnn, btn bir kltrde ortak olan bir dnsel grnmn kollektif ve tarihsel boyutlarm verebilen balantlar sz konusu olabilir. Btn bu biimler altnda, byle ortaya konulmu balant daima ayn rol oynar: dolaysz bir biimde grlebilir

uyumsuzluklarn yzeysel bir hrelenmeden daha fazla bir ey olmadn, ve bu dank paralar oyununu tek bir merkeze geri gtrmek gerektiini gstermek, Uyumsuzluk, gizli olan ya da gizlenmi bulunan bir birlik hakkndaki yanlmadr: onun bilin ve bilin-d, dnce ve metin, ifadenin ideallii ve olumsal varl arasndaki denge durumunda ancak yeri vardr. Her halkrda zmleme uyumsuzluu, olabildii lde, ortadan kaldrmay grev bilmelidir. Bu iin sonunda yalnzca krnt halindeki uyumsuzluklar -arazlar, eksiklikler, krklar- kalr, ya da tam tersine, her zmleme sessizce ve zmlemeye ramen sanki uyumsuzlua gtryomu gibi, temel uyumsuzluk birden bire ortaya kverir: sistemin balangcnda bile, birbirleriyle badamayan postlatlarn oyuna sokuluu, birbirleriyle uzlatramadmz glerin aprazlamas, arzunun ilk krl, bir toplumu kendisinin karsna koyan ekonomik ve siyas atma, btn bunlar, azaltlmas gereken bunca yzeysel eleman olarak grnecek yerde, sonuta, dzenleyici ilke olarak, btn kk uyumsuzluklar aklayan ve onlara salam bir temel, yani btn baka ztlklarn modelini veren kurucu ve gizli yasa olarak grnr. Byle bir eliki, sylemin grn ya da araz olmaktan uzakta, nihayet onun ortaya km doruluunu serbest brakmak iin zgr klnmas gereken ey olmaktan uzakta, onun varoluunun kendi yasasn oluturur: bu, kendi yasasndan hareketle varoluun su yzne kmasdr, hem yasay ortaya koymak hem de onu amak iin varln konumaya balamasdr; yasa hi durmakszn varoluun iinde yeniden doduu, kendi ken-' dini izledii ve srekli olarak yeniden balad halde, bu, yasadan kamak iindir; bundan dolaydr ki, yasa daima varoluun berisindedir, ve varolu demek ki onu tmyle kuatamaz, deiir, dnr, kendinden kendi yasasnn srekliliine kaar. Uyumazlk o halde, sylem boyunca, varoluun tarihselliinin ilkesi olarak ilev grr. Dncelerin tarihi demek ki uyumazlklarn iki dzeyini kabul etmektedir: sylemin derin birlii iinde zlen grnlerin dzeyi; ve syleme kendi yerini veren temellerin dzeyi, uyumsuzluun birinci dzeyine gre, sylem rzsal varolularndan, apak cisimlerinden kurtarlmas gereken ideal biimdir; ikinci dzeye gre, sylem uyumazlklarn alabildikleri ve, nihayet onlar basknlar ve iddetleri iinde yeniden bulmak iin, uyumlu grnn kendisi sebebiyle bozulmak zorunda bulunduu deneysel biimdir. Sylem bir uyumsuzluktan bir baka uyumsuzlua giden yoldur: eer sylem grlen uyumsuzluklara yer verirse, bu onun gizledii uyumsuzlua boyun emesi demektir. Sylemi zmlemek, uyumsuzluklar gstermek ve yeniden ortaya koymaktr; uyumsuzluklarn sylemde oynadklar oyunu ortaya koymaktr; sylemin onlar nasl ifade edebildiini, onlara nasl varlk verebildiini, ya da onlara nasl geici bir grn kazandrabildiini gstermektir. Arkeolojik zmleme bakmndan, uyumsuzluklar ne almas gereken grnlerdir, ne de kendilerinden kurtulunmas gerekecek olan gizli prensiplerdir. Bunlar, hangi bak asnda ortadan kalkabildikleri, ya da hangi dzeyde kkletikleri ve sonularn sebepler olduklar aratrlmakszn, bizzat kendileri bakmndan betimlenecek nesnelerdir. Szgelii basit ve hatta burada birok kez anmsanm bir rnek: xv. yzylda, Linne'nin deimezlii savunan ilkesinin, yle bu ilkenin sadece uygulama modellerini deitiren Peloria'un kefi tarafndan deil de, Buffon, Diderot, Bordeu, Maillet ve daha bir oklarnda bulabildiimiz belirli bir saydaki evrimci dorulamalar tarafndan, tam tersi ne srld. Arkeolojik zmleme, bu ztln altnda, ve daha temelli bir dzeyde, hepsinin belirli bir saydaki temel tezleri (doann sreklilii ve onun taml, en son biimler ile iklim arasndaki iliki, cansz olandan canlya hemen hemen hissedilmez olan gei) kabul ettiini gstermekten ibaret deildir; o, byle bir zdln, doa tarihinin zel alam iinde, xv. yzyln btn bilgisini ve btn dncesini paylaan ok daha genel bir atmay (hepsi iin bir kez kazanlm, ortadan kaldrlamaz bir giz olmakszn alm dzenli bir yaradl temasyla bilmecesel gler bakmndan zengin, tarih iinde yava yava kendini gsteren, ve zamann byk basksna gre btn uzaysal dzenleri altst eden bir doa temas arasndaki atma) yansttn da gstermekten ibaret deildir. Arkeoloji, deimezlik

yanls ve evrimci, iki dorulamann cinsler ve trler hakkndaki belirli bir betimlemenin iinde ortak yerlerini nasl aldklarn gstermeye alr: bu betimleme konu olarak organlarn gzle grlebilir yapsn (yani biimlerini, byklklerini, saylarn ve uzaydaki konumlarn) alr; ve onu iki ekilde (organizmann btnnde, ya da bazen nemleri bakmndan bazen da taksinomik uygunluklar bakmndan belirlenmi baz elemanlarnda) snrlayabilir; ikinci durumda o halde belirli bir saydaki blmelerle dolu, ve deta her mmkn yaradl programn (yle ki, halde, gelecekte ya da gemite, cinslerin ve trlerin dzeni kesin olarak tespit edilir) oluturan dzenli bir tablo; birinci durumda ise, belirsiz ve ak kalan, birbirlerinden ayr bulunan, ve varolu-ncesi biimlere olduka yakn yeni biimlere izin veren benzerlik gruplar ortaya konmaktadr. Belirli bir nesneler alanyla ilgili iki tez arasndaki uyumsuzluu bu alann snrlarndan ve onun paralanmlndan bylece tretmek suretiyle, uyumazlk giderilemez; uzlama noktas bulunamaz. Fakat bu uyumsuzluk daha temelli bir dzeye de tanamaz; uyumsuzluun bulunduu yer tanmlanr; alternatif yol gsterilir; iki sylemin yanyana konulduu ayrm ve yer belirlenir. Yap hakkndaki teori ortak bir postlat, Linne ve Buffon tarafndan paylalm bir genel inan zemini, evrimcilik ile deimezlik yanls gr arasndaki atmay yeniden bir ikinci dereceden tartma dzeyine itecek olan salam ve temelli bir dorulama deildir; onlarn birbirleriyle badamazlklarnn ilkesi, onlarn doularn ve birlikte varolularn yneten yasadr. Uyumazlklar betimlenecek eyler olarak alrken, arkeolojik zmleme onlarn yerine ortak bir biimi ya da bir temay aa karmaya almaz, onlar arasndaki mesafenin deerini ve biimini belirlemeye alr. Uyumazlklar genel bir biimin belli-belirsiz birlii iinde eritmek isteyen, ya da onlar yorumlamann veya aklamann genel, soyut tekbiimli bir ilkesi haline getirmek isteyen bir dnceler tarihine gre, arkeoloji farkl uyumazlk trlerim betimler. Arkeoloji, demek ki, uyumazl sylemin btn dzeylerinde ayn ekilde ilev gren, ve zmlemenin bir ilk ve kurucu biiminin elinden ya tmyle geri almak ya da devam ettirmek zorunda kalaca genel bir fonksiyon olarak incelemekten vazgemektedir: -binbir vehe altnda varolmu, soma yok olmu, nihayet doruk noktasna ulat en byk atmann iinde yeniden ortaya km olan- uyumazln byk oyununun yerine, o farkl uyumazlk tiplerinin, onun kendilerine gre tespit edilebilecei farkl dzeylerin, altrabilecei farkl fonksiyonlarn zmlenmesini geirir. nce farkl tipler. Baz uyumazlklar, hibir bakmdan kendilerini mmkn klan ifade rejimi biimine girmeksizin, sadece nermeler ya da iddialar plannda ortaya karlar: xv. yzylda fosillerin mineral doalar hakkndaki geleneksel tezle atan onlarn hayvansal karakteri hakkndaki tez byledir; phesiz, bu iki tezden elde edebildiimiz sonular ok saydadr ve saylar artmaktadr; fakat onlarn ayn sylemsel oluumun iinde, ayn noktada, ve ifadenin ilevinin ayn ileyi koullarna gre doduklar gsterilebilir; bunlar arkeolojik olarak tremi bulunan, ve bir en son durumu oluturan uyumazlklardr. Baka uyumazlklar tam tersine bir sylemsel oluumun snrlarn aar, ve ayn dile getirme koullarndan domayan tezlere zd derler: bylece Linne'nin sreklilik yanls gr Darwin'in evrimciliiyle elimi bulunur, fakat birincisinin kendisine ait olduu Doa Tarihi ile ikincisinin kendisinden doduu biyoloji arasndaki ayrm etkisiz hale getirildii lde sadece. Bunlar farkl sylemsel oluumlar arasndaki zdla geri gtren dsal uyumazlklardr. Arkeolojik betimleme iin (ve burada srecin mmkn gidilerini ve gelilerini dikkate almakszn), tremi uyumazlklar zmlemenin nasl bitiini oluturduklar halde, bu zdlk nerede bitiini oluturur. Bu iki ar u arasnda, arkeolojik betimleme isel uyumazlklar ad verilebilecek olan eyleri (bizzat sylemsel oluumun iinde ortaya kan, ve oluumlar sisteminin bir noktasnda domu olan altsistemleri vareden eyler) betimler: xv. yzyldaki Doa Tarihi rneiyle yetinmemiz iin o halde, yntemsel zmlemeleri ve sistematik zmlemeleri bhbirinin karsna koyan uyumazlk. Zdlk burada kesinlikle en u nokta deildir: bunlar ayn nesne konusunda iki elikili nerme deildir, ayn kavramn birbiriyle badamaz iki kullanm deildir, ama daha ok baz nesneler, baz znellik durumlar, baz kavramlar ve baz stratejik seimler yoluyla birbirlerini belirginletirmi ifadeleri oluturmann iki tarzdr.

Bununla birlikte bu sistemler ilk deildir: nk hangi noktada onlarn her ikisinin de Doa Tarihinin pozitiflii olan bir ve ayn pozitiflikten tredikleri gsterilebilir. Bunlar, arkeolojik zmleme iin anlaml olan u isel zdlklardvc. imdi de farkl dzeyler. Arkeolojik bakmdan isel olan bir uyumazlk bir ilke olarak tespit etmenin ya da bir sonu olarak aklamann yeterli olaca saf ve basit bir olgu deildir. O sylemsel oluumun farkl dzlemlerinde bllen karmak bir olaydr. xv. yzyln btn bir paras boyunca birbirinin karsna konulmaya devam eden Sistematik Doa Tarihi ve yntemsel Doa Tarihi iin yle dnlebilir: nesnelerin eksiklii (bir durumda bitkinin genel gidii, bir baka durumda ise vaktinden nce belirlenmi baz deikenler betimlenir; bir durumda bitkinin taml ya da en azndan onun en nemli ksmlar, bir baka durumda ise taksinomik uygunluklar bakmndan keyf olarak seilmi belirli bir saydaki elemanlar betimlenir; bazen bitkinin farkl gelime ve olgunlama durumlar dikkate alnrken, bazen da bir en iyi grlebilirlik an ve evresiyle snrlanr); ifade kiplerinin ayrl (bitkiler hakkndaki sistematik zmleme durumunda algsal ve kat dilbilimsel bir kural ve srekli bir lee gre uygulanr; yntemsel bir betimleme asndan, kurallar bir dereceye kadar bamszdr ve tespit etme lekleri kararszlk gsterebilir); kavramlarn badamazl (sistemlerde, cinssel karakter kavram cinsleri gstermek asndan yanltc olmad halde keyf bir iarettir; yntemlerde bu ayn kavram cinsin gerek tanmn iinde bulundurmak zorundadr); nihayet teorik seimlerin dar atlmas (zaman iinde ve tablonun elemanlarn yava yava ortaya karan bir srekli yaradl fikri, ya da doal yaknlklarn izgisel dzenini mevcut bakmzla altst etmi olan doal felaketler fikri tarafndan dzeltilmi bile olsa, sreklilik anlayn mmkn klar, fakat yntemin kendisini kesinlikle iine almadan kabul ettii bir dnmn olanan ortadan kaldrr). Fonksiyonlar. Btn bu zdlk biimleri sylemsel uygulamada ayn rol oynamazlar: onlar, ardk bir biimde, alacak engeller ya da gelime prensibi deildir. Her halde, tarihin bazen durgunlamasnn bazen da hareketlenmesinin sebebini onlarda aramak yeterlidir; bu, zamann sylemin doruluunun ve idealliinin iine girdii zdln bo ve genel biiminden hareketle olmaz. Bu zdlklar her zaman belirli ilevsel anlardr. Baz zd-lklar ifade alanmm bir ek gelimesini salarlar: onlar eitli kantlama, deneme, dorulama, karsama dizilerini ortaya korlar; yeni nesnelerin belirleniine olanak verirler, yeni ifade kipleri varederler, yeni kavramlar tanmlar ya da varolan kavramlarn uygulama alann deitirirler: fakat sylemin pozitiflik sisteminde hibir ey deitirilmeksizin (madensel olanla bitkisel olan arasndaki snr konusunda, hayatm ya da doann ve fosillerin kaynann snrlar konusunda xvn. yzyln naturalistleri tarafndan ynetilmi olan tartmalar byle oldu); byle eklenti-sel sreler ak kalabilir, ya da onlar, kesin bir biimde, rten bir kantlama veya onlar oyunun dnda tutan bir keif sayesinde kapal bulunabilir. Baka sreler sylemsel alann bir yeniden rgtlenmesi sonucunu ortaya korlar: onlar bir bakann iindeki bir ifadeler grubunun, onlar birbirlerine eklemleyebilecek olan tutarl noktann, daha genel bir trn iinde bir araya gelilerinin mmkn dile getiriliiyle ilgili soruyu sorarlar (bylece xvu. yzyln naturalistlerindeki sistem-yntem zdl, onlarn her ikisini tek bir betimleme biiminin iinde yeniden yazmak iin, ynteme sistemin kesinliini ve dzenliliini vermek iin, sistemin keyfliini yntemin somut zmlemeleriyle uygun hale getirmek iin olan bir giriimler serisi sonucunu dourur); bunlar eskilerine izgisel olarak eklenen yeni nesneler, yeni kavramlar, yeni ifade kipleri deildir; fakat, oluum kurallar deimemekle birlikte, (daha genel ya da daha zel) bir baka dzeyden nesneler, bir baka yapya ve bir baka uygulama alanna sahip olan kavramlar, bir baka tipten dile getirmelerdir. Baka zdlklar eletirel bir rol oynarlar: onlar sylemsel uygulamann varoluunu ve kabul edilebilirlik oyuna sokarlar; onun mevcut olanakszlyla ve tarihsel tersine dnyle ilgili noktay tanmlarlar (bylece atomik deikenler arasnda, belirli varolu koullar iinde ilev gren organik dayanmalarn ve fonksiyonlarn, bizzat Doa Talihinin iindeki, betimlemesi, en azndan otonom sylemsel oluum ad altnda, gzle grlebilir karakterlerinden hareketle varlklarn taksinomik bir bilimi olacak olan bir Doa Tarihine artk olanak vermez).

Sylemsel oluum o halde uyumsuzluklarn okluu altnda devam eden ve onlar tutarl bir dncenin skin birlii iinde zen ideal, srekli ve przsz metin deildir; hep geri planda ama her yerde egemen olacak olan bir uyumsuzluun, binbir farkl vehe altnda, yansd yzey de deildir. O daha ziyade pek ok uyumsuzluklarn bir alandr; dzeyleri ve rolleri betimlenmesi gereken bir farkl zdlklar toplamdr. Arkeolojik zmleme demek ki modelini bir ve ayn nermenin hem olumlusunda hem de olumsuzunda bulan bir uyumsuzluun nceliini ortadan kaldrr. Fakat bu, dncenin genel biimleri iindeki btn zdlklar dzeyletirmek ve bir a priori zorunlulua bavurarak onlar zorla sknete kavuturmak iin deildir. Tam tersine, belirli bir sylemsel uygulamann iinde, onlarn olutuklar noktay tespit etmek, aldklar biimi, aralarndaki ilikileri, ve egemen olduklar alan tanmlamak sz konusudur. Ksacas, sylemi eitli przleri iinde srdrmek; ve Logos'un ayrmlamam eleman iinde ayn ekilde kaybolan ve yeniden bulunan, zlen ve hep yeniden doan bir uyumazlk temasm sonuta ortadan kaldrmak sz konusudur. Karlatrmal Olgular Arkeolojik zmleme sylemsel oluumlar belirginletirir ve betimler. Bu, arkeolojik zmlemenin sylemsel oluumlar birbirleriyle karlatrmak, bulunduklar eanllk iinde birbirlerinin karsna koymak, ayn zaman ierisinde bulunmayanlardan onlar ayrdetmek, zelliini alabildikleri eyin iinde kendilerini kuatan ve onlara genel eleman hizmeti gren sylemsel olmayan uygulamalarla onlar ilikiye sokmak zorunda olmas demektir. Bununla birlikte, bir teorinin i yapsn zmleyen bilgi-kuramsal ya da aritektonik betimlemelerden ok farkl olan, arkeolojik inceleme her zaman oul haldedir: o kaytlarn bir okluu iinde alr; kk zaman aralklarn ve mesafeleri kateder; birliklerin yan yana dizildikleri, birbirlerinden ayrldklar, snrlarn tespit ettikleri, birbirlerinin karsnda bulunduklar, ve aralarndaki boluklar gsterdikleri yerde kendi alanna sahiptir. Arkeolojik zmleme belirli bir sylem (Deliliin Tarihi'ndeki psikiyatrik sylem ya da Kliniin Douu'ndaki tbb sylem) tipine ba vurduu zaman, bu kronolojik snrlara kyasla onu ortaya koymak iindir; kurumsal bir alan, olaylarn, uygulamalarn, siyas kararlarn bir toplamn, demografik istikrarszlklarn, yardm tekniklerinin, ii ihtiyalarnn, farkl isizlik dzeylerinin, vs. belirledii bir ekonomik sreler zincirini, kronolojik snrlarla ve onlarla iliki halinde iken, betimlemek iindir de. Fakat o, (Kelimeler ve eyler'de olduu gibi) bir tr tek yanl yaklamla, belirli bir dnemdeki ezamanl hallerini biribirine kyaslad, ve verilmi bir dnemde yerlerini alm bulunan baka sylem tipleriyle karlatrd pek ok ayr pozitiflikleri de ortaya koyabilir. Fakat btn bu zmlemeler genellikle yaplan zmlemelerden ok farkldr. 1. Kyas sz konusu zmlemede daima snrl ve yereldir. Genel biimleri gstermeyi istemek yle dursun, arkeoloji tikel biimleri belirlemeye alr. Genel Dilbilgisi, Zenginliklerin zmlenmesi ve Doa Tarihi klsik ala karlatrld zaman, bu xv. ve xv. yzyla genellenebilecek olan bir zihniyetin -zel olarak canl deerle yklenmi, ve tuhaf bir biimde imdiye kadar ihmal edilmi olan- belirtisini yeniden grupla-mak iin deildir; btn klsik ada kullanlm olan aklsallk biimlerini, eksik bir modelden, tekil bir alandan hareketle, yeniden kurmak iin deildir; ok yakn dndmz bir kltrel grnn en az bilinen yann aydnlatmak iin bile deildir. xv. yzyln insanlarnn genel olarak tarihle olduundan daha ok dzenle, olula olduundan daha ok tasnifle, sebeplilik mekanizmalaryla olduundan daha ok iaretlerle ilgilendiklerini gstermek istemedik. Sz konusu olan, aralarnda belirli bir sayda betimlenebilir ilikiler bulunan sylemsel oluumlarn iyice belirlenmi bir birliini ortaya koymak idi. Bu ilikiler birbirinin snrnda olan alanlar zerinde belirmez ve onlar gittike ne ezamanl sylemlerin btnne, ne de genel olarak klsik zihin ad verilen eye aktarlabilir: onlar kesin bir biimde incelenen lye blnmler, ve bununla zellemi bulunan alanda ancak deerlidirler. Bu birbirleriyle ilikili paralarn btnnn kendisi, ve grup halinde, baka sylem tipleriyle (bir yandan temsilin zmlenmesi, iaretlerin genel teorisi ve ideolojiile; te yandan da matematik, cebirsel zmleme, ve bir mathesisi gerekletirme giriimiyle) iliki halinde bulunur.

Doa Tarihini, Zenginliklerin zmlenmesini ve Genel Dilbilgisini zel bir birlik olarak belirginletiren, ve onlarda bir birbirleriyle ilikili paralarn btnln kabul etmek olanan veren bu i ve d ilikilerdir. Kozmolojiden, psikolojiden veya kutsal kitapla ilgili yorumdan bahsedilmemesi niye? Lavoisier'den nce kimya, veya Euler'in matematii, ya da Vico'nun tarihi, eer bunlar oyuna sokulsayd, Kelimeler ve eyler'de bulunabilecek olan btn zmlemeleri geersiz klmaya yetili olmayacaklar myd? xvu. yzyln yaratc zenginlii iinde arkeolojinin kat erevesi iine girmeyen birok baka fikir yok mudur? diyecek olanlara gelince, biliyorum, onlarn retebilecekleri eylere, hakl sabrszlklarna, btn kar-rneklere vereceim cevap: elbette. zmlememin snrl olduunu kabul ediyor deilim yalnzca; ayn zamanda bunu istiyorum ve bunu ona empoze de ediyorum. Benim iin kar-rnek olacak olan ey, unu doru olarak sylemenin olana olacaktr: zel oluum konusunda betimlediiniz btn bu ilikiler, atfetme, eklemleme, gsterme ve tretme teorilerinin birbirlerine eklemlendikleri btn bu ebekeler, srekli olmayan bir belirginletirmeye ve dzenin bir srekliliine dayanan btn bu taksinomi geometride, rasyonel mekanikde, mizalar ve nedenler psikolojisinde, kutsal tarihin eletirisinde ve yeni kurulmu bulunan kristal bilimde hi deiiklik gstermeden ve ayn biimde bulunurlar. Bu, gerekte, bir birbirleriyle ilikili pozitiflikler blgesini, betimlemeyi ok istediim halde, betimlemi olmayacann kant olacaktr; bir dnemin ruhunu ya da bilimini -btn giriimimin kendisine yneldii bu kary- belirginletirmi olacam. Betimlediim ilikiler zel bir biimi betimlemekle ilgilidir; bunlar bir kltrn yzn taml iinde betimleyecek iaretler deildir. Baladm betimlemenin Weltanschauung'un dostlarnda d krkl yaratm olan betimlemeleriyle ayn tipten olmamasna zen gsteriyorum. Onun betimlemelerinde eksik, unutulmu, hatal olan eyler, benim iin, kesin olarak ve belirli bir ynteme gre darda kalmaktadr. Bununla birlikte denebilir ki: Genel Dilbilgisini Doa Tarihi ve Zenginliklerin zmlenmesi ile karlatrdnz. Fakat niin ayn aa uygulanm olan Tarihle, kutsal kitaba ait eletiriyle, retorikle, gzel sanatlar teorisiyle deil? Bu, bulmu olacanz bsbtn baka bir birbirleriyle ilikili pozitiflikler alan deil midir? yleyse betimlediiniz alann ncelii nedir? ncelik, gerekte, Genel Dilbilgisinin yeniden ele alnmasyd, ve tarihsel disiplinlerle ve metin eletirisiyle onun ilikileri tanmlanmaya allsayd, bsbtn baka bir ilikiler sisteminin ortaya kt kesinlikle grlecekti; ve betimleme birincisine eklenmeyecek, ama onu belirli noktalarnda gelitirecek olan paralar aras ilikiye sahip bir ebekeyi ortaya koyacakt, ayn ekilde naturalistlerin taksinomisi dilbilgisi ve ekonomiyle deil de psikoloji ve patolojiyle karlatrlabilecekti: orada (Kelimeler ve eylerde zmlenmi olan taksinomi-dilbilgisi-ekonomi ilikilerinin, ve Kliniin Douu'nda. incelenmi olan taksinomi-patoloji ilikilerinin kyasland) birbirleriyle ilikili yeni pozitiflikler de grlecekti. Bunlar nceden tanmlanm ok sayda olan ebekeler deildir; sadece zmleme denemesi onlarn varolup olmadklarn, ve hangilerinin varolduunu (yani hangilerinin betimlenmeye elverili olduunu) gsterebilir. stelik her sylemsel oluum bu sistemlerden sadece birine ait deildir (her halde zorunlu olarak ait deildir); fakat o ayn yeri igal etmedii ve ayn ilevi grmedii birok ilikiler alanma ayn zamanda girer (taksinomi-patoloji ilikileri taksinomi-dilbilgisi ilikileriyle ayn biimli deildir; dilbilgisi-zenginliklerin zmlenmesi ilikileri dilbilgisi-metin yorumlamas ilikileriyle ayn biimli deildir). Arkeolojinin kendisine bavurduu gr alan o halde bir bilim alan, bir aklsallk alan, bir zihinsellik alan, bir kltr alan deildir; snrlar ve gelime noktalar hemen tespit edilemeyen birbirleriyle ilikili pozitifliklerin bir karmdr. Arkeoloji: sylemlerin eitliliini ortadan kaldrmaya ve onlar bir araya toplamas gereken birlii gstermeye almayan, ama onlarn eitliliini farkl biimlerin iine datmaya alan karlatrmal bir zmleme. Arkeolojik karlatrmann birletirici deil, oaltc bir etkisi vardr. 2. xv. ve xvn. yzyln Genel Dilbilgisi, Doa Tarihi ve Zenginliklerin zmlenmesi karlatrlrken, bu adaki, dilbilimcilerin, doa bilimcilerinin ve ekonomi teorisyenlerinin genel olarak hangi dncelere sahip

olduklar sorulabilir; teorilerinin eitliliine ramen onlarn hep birlikte st rtk postlatlar varsaydklar, hangi genel prensiplere belki sessiz sedasz itaat ettikleri sorulabilir; dilin zmlenmesinin taksinomi zerine hangi etkiyi yapm olduu ya da dzenli bir doa fikrinin zenginlik teorisinde hangi rol oynam olduu sorulabilir; bu farkl sylem tiplerinden her biriyle ilgili dalma, her birine tannm olan prestij, onun eskiliine (ya da tam tersine yeni tarihine) ve daha ok kesinliine bal deer kazanmas, iletiim kanallar ve kendileriyle bilgi al-veriinin gerekletirildii yollar ayn ekilde incelenebilir; nihayet tamamyla geleneksel zmlemelere katlan Rousseau'nun, bilgisini ve botanikle ilgili tecrbesini dillerin zmlenmesine ve onlarn kaynaklarna hangi lde aktarm olduu; Turgot'nun parann zmlenmesine ve dilin ve etimolojinin teorisine hangi genel kategorileri uygulam olduu; evrensel, yapma ve yetkin bir dil fikrinin Linne ve Adanson gibi tasnifiler tarafndan nasl yeniden elden geirilmi ve kullanlm olduu sorulabilir. Ksacas, btn bu sorular meru olacakt (en azndan onlar arasndan bazlar...). Fakat ne berikiler ne de tekiler arkeolojinin dzeyine uygundur. Arkeolojinin serbestlik kazandrmak istedii ey, ilkin -eitli sylemsel oluumlarn devam eden zellii ve mesafesi iin oluum kurallar dzeyinde grndkleri gibi benzerlikler farkllklar oyunudur. Bu be farkl ii ierir: a) Bsbtn farkl sylemsel elemanlarn, benzer kurallardan hareketle nasl oluabildiklerini gstermek (fiil, zne, nesne, kk kavramlar gibi, Genel Dilbilgisinin kavramlar Doa Tarihinin ve Ekonominin yine de ok farkl, yine de kkten ayrk olan kavramlaryla ayn dzenlemelerden hareketle, ifade alan -atfetme, eklemleme, gsterme, tretme teorileri- tarafndan oluturulur); farkl oluumlar arasndaki arkeolojik ebiimcilikleri gstermek. b) Bu kurallarn hangi lde ayn ekilde uygulanp uygulanmadklarn, ayn dzen iinde sralanp sralanmadklarn, farkl sylem tipleri iinde ayn modele gre dzenlenip dzenlenmediklerini gstermek (Genel Dilbilgisi atfetme teorisini, eklemleme teorisini, gsterme teorisini ve tretme teorisini bile ard arda ve bu dzen iinde sralar; Doa Tarihi ve Zenginliklerin zmlenmesi ilk ikisini ve son ikisini yeniden gruplandrr, ama onlar onlarn her birini tersi bir dzenin iinde sralar): her oluumun arkeolojik modelini tanmlamak. c) Birbirlerinden tamamyla farkl (deer ve zel karakter, ya da fiat ve cinssel karakter kavramlar gibi) kavramlarn, uygulama alanlar, biimlenme dereceleri, zellikle tarihsel doular onlar birbirlerine bsbtn yabanc kld halde, pozitiflik sistemlerinin dallanmas iinde -ki onlar demek ki bir arkeolojik izotopiyie donanmtr- benzer bir yeri nasl igal ettiklerini gstermek. d) Buna karlk (muhtemelen bir ve ayn szckle gsterilmi olan) bir ve ayn kavramn arkeolojik bakmdan birbirinden farkl iki eleman (balang ve evrim kavramlarnn Genel Dilbilgisinin ve Doa Tarihinin pozitiflik sistemi iinde ne ayn rol, ne ayn yeri, ne de ayn oluumu vardr) nasl kapsayabildiini gstermek; arkeolojik farkllklar gstermek, e) Nihayet, bir pozitiflikten tekine, bamllk ya da tamamlayclk ilikilerinin nasl ortaya konabildiini gstermek (bylece zenginliin zmlenmesine ve trlerin zmlenmesine gre, dilin betimlenmesi, klsik a boyunca, temsilin kendisini ikiye blen, gsteren ve ortaya koyan kurulu belirtileri teorisi olduu lde egemen bir rol oynar; arkeolojik bantlar gstermek. Btn bu betimlemelerin iindeki hibir ey etkiler, dei-tokular, iletilmi haberler, iletiimler tahsis etme zerine dayanmaz. Onlar inkr etmek, ya da herhangi bir zamanda bir betimleme konusu oluturabildiklerini kabul etmemek de sz konusu deildir. Fakat onlara gre ll bir gerilemeyi kabul etmekten, zmlemenin eletiri dzeyini ayarlamaktan, onlar mmkn klan eyi ortaya koymaktan ziyade; bir kavramn bir baka kavram zerine yansmasnn gerekleebildii noktalar iaretlemek, bir yntemler ya da teknikler transferine izin veren ebiimcilii tespit etmek, genelletirmelere olanak tanyan yaknlklar, simetrileri veya benzerlikleri gstermek; ksacas, dei-tokular oyunu iin, bir tarihsel olanakllk koulu olan vektrler ve farkl alclk (geirilebilirlik ve geirilemezlik) alanm betimlemek sz konusudur.

Pozitiflikleraras bir grn, bir birbirine yakn disiplinler grubu deildir; yalnzca gzlemlenebilir bir benzerlik fenomeni deildir; yle ya da byle birok sylemin genel ilikisi deildir yalnzca; onlarn iletiimlerinin ilkesidir. Rousseau ve onunla birlikte bakalar trlerin dzenlenii ve dillerin balangc zerinde srasyla dndkleri iin, taksinomiyle dilbilgisi arasnda ilikiler kuruldu ve dei-tokular meydana geldi; Turgot, sonra Law ve Petty paray bir simge olarak incelemek istedikleri iin, ekonomi ile dil teorisi birbirine yaklatlar ve bu eilimlerin izi hl devam ediyor dememek gerekir. Fakat daha ziyade -eer hi deilse arkeolojik bir betimleme yapmak isteniyorsa- bu pozitiflikten her biriyle ilgili dzenlemeler eserler, mellifler, bireysel varolular, projeler ve giriimler dzeyinde benzer dei-tokularn bulunabilecei ekildedir demek gerekir. 3. Arkeoloji sylemsel ve sylemsel olmayan (kurumlar, politik, pratik olaylar ve ekonomik sreler) oluumlar arasndaki ilikileri de gsterir. Bu yaklamlarn byk kltrel sreklilikleri ortaya koymak, ya da sebeplilik mekanizmalarn ayrdet-mek gibi bir amac yoktur. Bir ifade olgular btnnn nnde, arkeoloji bu btn aklayabilen eyi (bu dile getirme balamlarnn aratrlmasdr) kendi kendine sormaz; onlarda dile getirilen eyi kefetmeye de almaz (bu bir hermentik iidir); kendilerinden doduu -ve kendisine ait bulunduu pozitiflii belirginletiren- oluum kurallarnn sylemsel olmayan sistemlere nasl balanabildiklerini belirlemeye alr: zel eklemleme biimlerini tanmlamaya alr. Sz gelii, xv. yzyln sonunda kurulmu olan klinik tp rnei belirli saydaki politik olaylarn, ekonomik fenomenlerin, ve kurumsal deiikliklerin adadr. Bu olgularla bir hastane tbbnn rgtlenmesi arasnda, en azndan sezgisel yolla, balarn bulunabileceini dnmek kolaydr. Fakat bunun zmlemesi nasl yaplr? Sembolik bir ifade klinik tbbn rgtlenmesinin, ve onunla birlikte bulunan tarihsel srelerin iinde, birbirlerini yanstan ve sembolletiren, birbirlerinin aynas devini gren, ve anlamlarn belirsiz bir geri gnderme oyunu iinde kazanm olan iki eanl ifade grecekti: onlar bir araya getirmi olan biimden baka hibir eyi dile getirmeyen iki ifade. Bylece organik dayanma, ilevsel balant, dokusal iletiimle ilgili tbb fikirler -ve bedensel etkileimler hakkndaki bir zmlemenin lehine hastalklarn tasnif edilmesiyle ilgili ilkenin yokluu- (hastalklar yanstrken onlarda da yansmak iin), hl feodal olan tabakalamalarn, fonksiyonel tipten ilikilerin, ekonomik dayanmalarn altnda, bamllklar ve karlkl ilikileri, hayatn bir-rnekliini, kollektiflik biimi iinde salamas gereken bir toplumu ortaya koyan politik bir uygulamaya uygun decekti. Buna karlk nedensel bir zmleme, politik deimelerin, ya da ekonomik srelerin bilim adamlarnn bilincini -ilgilerinin ufkunu ve ynn, deer sistemlerini, nesneleri alglama biimlerini, rasyonelliklerinin stilini- ne lde belirleyebildiklerini aratrmada srar edecekti; bylece, endstri kapitalizminin iiye olan ihtiyalarnn saymn yapmaya balad bir ada, hastalk toplumsal bir boyut kazand: saln srdrlmesi, iyileme, yoksul hastalara yardm, hastalk nedenlerinin ve kaynaklarnn aratrlmas Devlet'in, bir yandan, masrafn karlamak, bir yandan da, denetlemek zorunda bulunduu kollektif bir yk olmutur. Bundan dolay bedenin bir alma arac olarak deerlendirilmesi, tbb baka bilimlerin modeli zerinde aklletirmek kaygs, bir halkn salk dzeyini devam ettirmek iin olan abalar, tedaviye, onun etkilerinin devamna, uzun sreli fenomenlerin kaydedilmesine gsterilen dikkat birbirini izler. Arkeoloji zmlemesini baka bir dzeye yerletirir: dile getirme, yanstma, sembolletirme fenomenleri arkeoloji iin biimsel benzerliklerin ya da anlam intikallerinin aratrlmasnda yalnzca global bir okuyuun sonulardr; nedensel ilikilere gelince, onlar balamn ya da durumun ve bunlarn konuan zne zerindeki etkilerinin dzeyinde ancak gsterilebilir; sz konusu fenomenler ve nedensel ilikiler her halkrda, kendilerinde grnr hale geldikleri pozitiflikleri ve bu pozitifliklerin kendilerine gre olutuklar kurallar belirli bir kez ancak gsterebilirler. Sylemsel bir oluumu belirginletiren ilikiler alan sembolletirmelerin ve etkilerin kendisi yoluyla kavranabildii, kurulabildii ve belirlenebildii yerdir. Arkeoloji eer belirli bir

saydaki uygulamalarla ilgili tbb syleme yaklayorsa, bu, dile getirmeden daha az dolaysz, fakat konuan znelerin bilinciyle yer deitirmi bir nedensellik ilikilerinden ok daha dorudan ilikileri kefetmek iindir. Arkeoloji politik uygulamann tbb sylemin anlamn ve biimini nasl belirlediini deil de onun su yzne kma, balanma ve i grme koullarnn nasl ve hangi sfatla paras olduunu gstermek ister. Bu iliki birok dzeyde gsterilebilir. nce tbbn konusunun paralanmas ve snrlandrlmas dzeyinde: bu, xv, yzyln balangcndan beri tbba dokusal bozukluklar veya anatomik-fizyolojik balantlar gibi yeni konular empoze etmi olan politik uygulama deil elbette; fakat onun tbb konularla ilgili yeni gsterim alanlar am olmasdr (bu alanlar ynetim yoluyla kuatlm ve gzetim altna alnm, belirli hayat ve duygu normlarna gre deerlendirilmi, belgesel ve istatistik kayt biimlerine gre zmlenmi halk kitlesi tarafndan kurulmutur; onlar, zel tbb kontrol biimleriyle birlikte, devrim ve Napol-yon dneminin silahl halk kitleleri tarafndan da kurulmutur; onlar, xv. yzyln sonunda ve xx. yzyln banda, dnemin ekonomik ihtiyalarnn, ve toplumsal snflarn karlkl durumunun fonksiyonu olarak, tanmlanm olan sigorta hastanesi kurumlar tarafndan dahi kurulmutur). Politik uygulamann tbb sylemle olan bu ilikisi, ayn ekilde bu sylemin sadece ncelikli deil ayn zamanda hemen hemen tekelci sahibi olan doktora verilmi stat iinde, doktorun hastaneye yatrlm hastaya ya da zel mterisine sahip olabildii kurumsal iliki biiminin iinde, bu bilgi iin gerektirilmi ya da izin verilmi olan retim ve datm biimlerinin iinde ortaya kmaktadr. Nihayet bireyleri yarglamak, ynetimsel kararlar almak, bir toplumun normlarn ortaya koymak, bir baka dzenin atmalarm -onlar zmek ya da maskelemek iin- dile getirmek, toplum hakkndaki zmlemelere ve onunla ilgili uygulamalara doal tipten modeller vermek sz konusu olduu zaman, tbb syleme verilmi olan fonksiyonun iinde, ya da ondan elde edilen roln iinde bu iliki yakalanabilir. O halde verilmi bir toplum hakkndaki politik uygulamann tbb kavramlar ve patolojinin teorik yapsn nasl kurduunu veya deitirdiini gstermek sz konusu deildir; fakat belirli bir nesneler alanna bavuran, kurala uygun olarak gsterilmi belirli bir saydaki bireylerin elleri arasnda bulunan, nihayet toplum iinde baz ilevleri yerine getirmesi gereken uygulama olarak tbb sylemin, kendisinin dnda bulunan ve kendileri sylemsel doaya ait olmayan uygulamalarn zerine nasl eklemlendiini gstermek sz konusudur. Bu zmlemede eer, arkeoloji dile getirmenin ve yanstmann konusunu askya alyorsa, daha nceden kurulmu olaylar ya da srelerle ilgili sembolik yansma yzeyini sylemin iinde grmekten kanyorsa, bu, noktas noktasna betimlenebilecek olan ve bir bulu ile bir olay, ya da bir kavram ile bir toplumsal yapy ilikiye sokma olanan verecek olan nedensel bir ard arda gelii kefetmek iin deildir. Fakat te yandan eer o benzer bir nedensel zmlemeyi askda tutuyorsa, konuan zneden dolay zorunlu vardiyay kullanmaktan kanmak istiyorsa, bu, sylemin egemen ve tek bana olan bamszln salamak iin deil; sylemsel bir uygulamann varolu ve ilev alann ortaya karmak iindir. Bir baka ifadeyle, sylemler hakkndaki arkeolojik betimleme genel bir tarih boyutu iinde kendini aar; btn bu kurumlar, ekonomik sreler, sylemsel bir oluumun kendileri zerine eklemlenebilecei toplumsal ilikiler alann kefetmeye alr; sylemin otonomisinin ve zelliinin ona yine de bir saf ideallik ve tam tarihsel bamszlk statsn nasl vermediini gstermeye alr; onun gn yzne karmak istedii ey, tarihin kendisinde, kendileri zgn tarihsellik tiplerine sahip olan, ve eitli tarihselliklerin btn bir toplamyla iliki halinde bulunan, belirli sylem tiplerine yer verebildii bu belirgin dzeydir. Deiim ve Dnmler imdi de deiimin arkeolojik betimlemesi nedir? stenebilecek ya da yaplabilecek btn teorik eletiriler dncelerin geleneksel tarihine yneltilebilir: arkeolojinin birbirini izleme ve zamansal balant fenomenlerini en azndan kendisi iin temel konu olarak almas, onlar evrim emalarna gre zmlemesi, ve bylelikle de sylemlerin tarihsel almn betimlemesi gerekmektedir. Buna karlk, arkeoloji tarihi sadece

onu dondurmak iin inceliyor gibi grnmektedir. Bir yandan, sylemsel oluumlar betimlerken, o tarihte kendini gsterebilen zamansal serileri ihmal eder; zamann btn anlarnda hi ayrm gzetmeksizin, ve ayn ekilde, geerli olan genel kurallar aratrr; bu durumda belki o ar ve alglanamaz olan bir gelimeye, bir ezamanlln zorlayc biimini empoze ediyor olabilir. Dardan bakldnda en durgun figrlerin hzla ortadan silinmesine karlk bunca dzensizliin meydana geldii, kendiliinden bylesine deiken olan, gemi kendini dengede tutmay srdrrken gelecein kendini hep nceden sezip kavrad yer olan, kendi iinde bu kadar deiken, bu "fikirler dnyas"nda arkeoloji hareketsiz bir dnce tr olarak deerlendirilemez mi? te yandan yine, o kronolojiye ba vurduu zaman, yle grnyor ki, bu sadece, pozitifliklerin snrlarnda, iki kk noktay tespit etmek iindir: sre ancak bu basit zaman izelgesini tespit etmek iin sanki sadece kullanlm, bununla birlikte sadece btn zmlemenin kendisi boyunca sanki ortadan silinmi gibi; kopmann ii bo annda, kendisinde ani bir oluumun bir baka oluumun yerini ald bu lekesiz ve paradoksal olarak zamand krlmann iinde sanki sadece zaman varm gibi, pozitifliklerin doduklar an ve onlarn ortadan silindikleri an. Pozitifliklerin ezamanll, yerine gemelerin birdenbirelii, zaman ortadan kalkar, ve bununla da tarihsel bir betimlemenin olana yok olur. Sylem oluun yasasna balanr ve o sreksiz bir zamandln iine yerleir. Sylem paralar tarafndan hareketsizletirilir: balangc ve bitimi olmayan ereti paralar. Fakat bouna aba: birbirini izleyen birok baszlk ve sonsuzluk, srayla gizlice ekip giden bir sabit imajlar oyunu, bu ne bir hareketi, ne bir zaman, ne bir tarihi oluturur. Bununla birlikte eylere daha yakndan bakmak gerekir. ncelikle de sylemsel oluumlarn grnteki ezamanllna. Bir ey dorudur: kurallarn her ifadenin iine yerletirilmesi, sonu olarak da onlarn her bir ifadeyle birlikte yeniden kullanlmas bounadr, onlar her defasnda deimezler; zamann iine iyice yaylm ifadelerin ya da ifade gruplarnn iindeki aktivitede ele geirilebilirler. Doa Tarihinin eitli konularnn, bir asra yakn bir zaman boyunca -Tournefort'dan Jussieu'yaayn oluum kurallarna dayandklarn grdk rnein; atfetme teorisinin Lancelot, Condillac ve Destutt de Tracy'de ayn olduunu ve ayn rol oynadn grdk. Ayrca grdk ki, ifadelerin arkeolojik tretmeye gre dzeni ard arda gelilerin dzenini yeniden meydana getirmiyordu: Port-Royal Gramerinde karlalan ifadelerden arkeolojik bakmdan nce gelen ifadeler Beauzee'de bulunabilir. Byle bir zmlemede, demek ki zamansal diziler -daha dorusu dile getirmelerin zaman izelgesi- hakknda bir kararszlk vardr. Bu kararszlk iinde olma, sylemsel oluumlarn zamansalln belirginleti-ren, ve zmlenmelerine aprazlamann engel olmad seriler halinde onu eklemleyen ilikileri gstermek amacn tamaktadr. a) Arkeoloji bir ifadeler btnnn oluum kurallarn belirler. O, bu kurallarla, olaylarn bir ard arda geliinin, ve szkonusu ard arda geliin iinde kendini gsterdii bu dzende, nasl sylem konusu olabildiini, nasl kaydedilebildiini, nasl betimlenebildiim, nasl aklanabildiim, nasl kavramlarn iindeki zmlemeyi alabildiini ve nasl teorik bir seim frsat verebildiini gsterir. Arkeoloji bir sylemin iine girilebilirlik derecesini ve biimini zmler: o bir ardk olaylar zincirine eklemleniin ilkesini verir; olaylar ifadelerin iine kopyalama ilemini gerekletirenleri tanmlar. Zenginliklerin zmlenmesi ile xv. yzyln ve xv. yzyln balangcnn byk parasal alkantlar arasndaki ilikiyi, rnein, arkeoloji kabul etmez; sylemin konusu olarak verilebilen bu krizleri, onlarn sylemin iinde nasl kavramlatrlm olarak bulunabildiklerini, bu sreler srasnda birbirleriyle atan karlarn sylemin iine kendi stratejilerini nasl yerletirebildiklerini gstermeye alr. Bununla birlikte, arkeoloji 1832'nin kolerasnn tp iin bir olay olmadn ne srmez: btn bir tbb nesneler alannn o zaman yeniden rgtlenebilmesi, btn bir kaydetme ve iaretleme yntemlerinin kullanlabilmesi, iltihaplanma kavramnn bir yana braklabilmesi ve ateli hastalklar hakkndaki eski teorik problemin kesinlikle terkedi-lebilmesi gibi kurallar klinik sylemin nasl ortaya koyduunu gsterir. Arkeoloji d olaylarla balant halindeki yeni ifadelerin olanan inkr etmez. Onun grevi, bunlar arasnda hangi durumda byle bir balantnn varolabileceim, ve bu olanan kesin olarak neye dayandn (snrlarnn, biiminin, kuralnn, olanakllk ilkesinin ne olduunu) gstermektir.

Arkeoloji, kendilerini olaylarn ritmine uyduran sylemlerin bu deikenliini bir yana atmaz; o, balad dzeyi -olaylarn birbirine balanma dzeninin dzeyi ad verilebilecek olan eyi- ortaya karmaya alr. (Her sylemsel oluum iin zel olan, ve zenginliklerin zmlenmesindeki ve ekonomi politikteki, vcut yap-laryla ilgili eski tpdaki, ve modern epidemiyolojide-ki, rnein, ne ayn kurallara, ne ayn operatrlere, ne de ayn duyarla sahip olan birbirine balanma dzeni.) b) Ayrca, arkeoloji tarafndan bir pozitiflie tahsis edilmi bulunan btn oluum kurallarnn ayn genellii yoktur: bazlar daha zeldir ve tekilerden trerler. Bu ballk yalnzca hiyerarik olabilecei gibi bir zaman vektrn de ierebilir. Bylece Genel Dilbilgisinde, fiil-yklem teorisi ile ad-eklem teorisi birbirine balanmtr: ve ikincisi birincisinden trer, ama aralarnda bir ard arda geli dzeni belirlenemeden (aklama iin seilmi olan dedktif ya da retorik bir ardk dzenden baka). Buna karlk tmlecin zmlenmesi ya da kklerin aratrlmas ileride bir gn ancak yklemli cmle hakkndaki zmlemeyi ya da temsilin zm-sel simgesi olarak ad kavramn ortaya koyabilir (veya yeniden ortaya koyabilir). Bir baka rnek: Klsik ada, varlklarn sreklilii ilkesi trlerin yapsal karakterlere gre yaplm tasnifi tarafndan ierilir; ve bu anlamda onlar ezamanldr; buna karlk, bir defa, bu snflama giriimi boluklarn ve eksikliklerin bir doa tarihi, bir yer tarihi ve bir trler tarihi kategorilerinin iinde yorumlanabilmesidir. Bir baka deyile, oluum kurallarnn arkeolojik dallanmas ayn ekilde bir ezamanllk a deildir: zaman bakmndan ntr olan ilikiler, dallanp budaklanmalar, tremeler meydana gelir; belirli bir zamansal yn ieren baka eyler meydana gelir. Arkeoloji, o halde, ne tamamyla mantksal bir ezamanllk emasn; ne olaylarn bir izgi-sel ard arda geliini model olarak alr; fakat o zorunlu olarak ardk olan ilikilerle byle olmayan ilikiler arasndaki aprazlamay gstermeye alr. Sonu olarak, bir pozitiflik sisteminin ezamanl olmayan sreler btnn parantez iine almak suretiyle ancak alglanabilecek olan bir ezamanllk biimi olduu sanlmamaldr. Ard arda gelie kaytsz kalmas yle dursun, arkeoloji zamansal treme vektrlerim tespit eder. Arkeoloji ardk olarak verilen eyleri ezamanl olarak incelemeye girimez; o zaman dondurmaya ve onun olaylar okluunun yerine hareketsiz bir biimi gsteren balantlar geirmeye almaz. Arkeolojinin askya ald ey, ard arda geliin bir mutlaklk olduu konusudur: sylemin kendisine sonluluu-nun yasasyla boyun emi olaca ilk ve kanlmaz bir ard arda geli; bu, sylemin iinde ancak tek bir biimin ve tek bir ard arda geli dzeyinin varolduu konusudur da. Arkeoloji hem sylemin iinde stste ylan eitli ard arda geli biimlerini (ve biimlerle, sadece ritmleri ya da sebepleri deil fakat daha ok serilerin kendilerini anlamak gerekir) hem de bylece zellemi olan ard arda gelilerin kendisine baland biimi ortaya koyan zmlemeleri, bu konularn yerine geirir. Ardk ya da ezamanl olaylarn kronolojisinin, ksa ya da uzun sreli srelerin kronolojisinin, anlk ve srekli fenomenlerin kronolojisinin kendisine gre dzenlenecei bir temel zaman izelgesinin akn izlemek yerine, ard arda geliin nasl varolabildii, ve farkl ard arda gelilerin hangi farkl dzeylerde bulunduu gsterilmeye allr. Sylemin arkeolojik bir tarihini oluturmak iin, o halde, hi kukusuz uzun zamandr imajlarn empoze etmi olan iki modelden kurtulmak gerekir: st ste akma ve st ste ylma etkisinin dnda, btn olaylarn birbirlerinin arkasndan geldii szn (ve bir lde de yaznn) izgisel modeli; ve gelecein al ve gemiin tutuluu iinde varln hep kendisinden kurtulduu bilin aknn modeli. Ne kadar paradoksal olursa olsun, sylemsel oluumlar bilincin ak ya da dilin izgisellii ile ayn tarihsellik modeline sahip deildir. Sylem, en azndan arkeoloji tarafndan zmlendii ekliyle, yani pozitiflii dzeyinde, projesini dilin d biiminin iine yerletirmeye gelen bir bilin deildir; sylem bir dil, art bu dili konuacak bir zne deildir. Bu, kendine zg birbirini izleyi ve ard arda geli biimleri olan bir uygulamadr. stelik kabul etmek gerekir ki, dncelerin tarihi, arkeoloji kopukluklardan, krlmalardan, genilemelerden, tmyle yeni pozitiflik ve an yeniden dalma biimlerinden szeder. Ekonomi politiin tarihini yapmak, geleneksel olarak, Ricardo'dan nce olan her eyi, onun zmlemelerini, yntemlerini ve

temel kavramlarm vaktinden nce gsterebilmi olan her eyi, onun bulularn daha ihtimal dhilinde klabilmi olan her eyi aratrmak idi; karlatrmal dilbilgisinin tarihini yapmak, dillerin soy zinciri ve akrabal zerine daha nce -Bopp ve Rask'dan ok nce- yaplm aratrmalarn izini yeniden kefetmek idi; bir hind-avrupa alannn olumasnda Anquetil-Du-perron'un sahip olabildii pay belirlemek idi; sanskrite ve latince fiil ekimleri hakknda 1769 da yaplm ilk karlatrmay yeniden gn yzne karmak idi; gerekiyorsa eer, yeniden Harris ya da Ramus'a geri gitmek idi. Arkeoloji ise tam tersine hareket eder; o daha ok tarihilerin sabrnn kurmu olduu btn bu dmleri zmeye alr; ayrmlar oaltr, iletiim yollarn karmakark hale getirir, ve ok daha zor geileri dile getirmeye alr; retimle ilgili fizyogratik zmlemenin Ricardo'nun zmlemesini hazrladn gstermeye almaz; kendi zmlemeleri asndan, Coeurdoux'un Bopp'u hazrlam olduunu sylemenin doru olmayacan dnr. Sreksizlikler konusundaki bu srarl tutum neye uygun dmektedir? Dorusunu sylemek gerekirse, o tarihilerin alkanlna gre ancak paradoksaldr. Bu srarl tutum -sreklilikler, geiler, ncelikler, ilk taslaklar hakkndaki kaygsyla- ou zaman paradoksu oynamaktadr. De Daubenton'dan Cuvier'ye, Anquetil'den Bopp'a, Graslin, Turgot, ya da Forbonnais'den Ricardo'ya, bu kadar ksaltlm kronolojik mesafeye ramen ayrmlar saylamayacak kadar oktur, ve ok eitli olan mhiyetlerden bir ksm yerel, dier bir ksm da geneldir; bir ksm yntemlerle ilgili, dier bir ksm da kavramlarla ilgilidir; kimi kez nesneler alan sz konusudur, kimi kez de dilbilimsel yollarn tm sz konusudur. Tbbn rnei ok daha arpcdr: 1790 ile 1815 aras, bir eyrek asrda, xv. yzyldan, hi kukusuz Orta adan, ve belki de grek tbbndan beri devam edip gelen tbb sylem artk temelden deimitir: konular (organik doku bozukluklar, derin hastalk kaynaklar, dokusal bozulmalar, organlar aras dalm yollar ve biimleri, anatomik-klinik iaretler ve ilikiler) hakknda, gzlemlerle, patolojik hastalk kaynann ortaya karlmasyla, kaydetmeyle ilgi teknikler hakknda yaplm olan deiiklik; baka algsal blgelere ayrma ve hemen hemen tmyle yeni bir betimleme vokableri; yepyeni nozografik kavram oyunlar ve blmlemeler (ateli hastalk ya da olu kategorisi gibi, bazen yzyllk bazen da bin yllk olan kategoriler ortadan kalkar ve belki dnyadaki eski hastalklar tberkloz- nihayet tecrit edilir ve adlandrlrlar). Arkeolojinin keyf olarak ayrmlar icat ettiini sylemek titizliini, o halde, dalgnlkla, Felsef NozorafVyi ve Elemanlarn ncelenmesini hibir zaman amam olanlara brakalm. Arkeoloji yalnzca ayrmlar ciddiye almaya alr: onlarn dmlerini zmeye, nasl gruplandklarn, nasl kapsandklarm, ynetildiklerini, birbirlerine balandklarn, hangi farkl kategorilere ait olduklarn belirlemeye alr; ksacas bu kategoriler arasndaki farkllklarn sistemini de ortaya koyarak, bu farkllklar betimlemek sz konusudur. Eer arkeolojinin bir paradoksu varsa, bu onun farkllklar arttraca anlamnda deil, onlar eksiltmeye raz olmad -bu yolla allm deerleri tersine evirenanlamndadr. Dncelerin tarihi iin, grnd gibi, ayrm bir yanlg, veya bir tuzaktr; ayrma taklp kalmay brakacak yerde, zmlemenin keskin grnn onu zmeye almas: onun altndaki ok daha kk bir farkll, ve onun da altndaki ok daha kk bir baka farkll kefetmeye almas gerekir, ve bu yetkin srekliliin ayrmszl olacak olan ideal snra kadar sonsuzca devam eder. Arkeoloji, buna karlk, genellikle engel olarak grd eyi betimlemesine konu olarak alr: arkeolojinin farkllklar amak gibi bir tasarm yoktur, ama onlar zmlemek, gerekte, onlarn neden ibaret olduklarn sylemek, ve onlar ayrdetmek gibi bir tasarm vardr. Bu ayrdetmeyi o nasl gerekletirir? 1. Arkeoloji, sylemin ancak tekdze bir olaylar (bireysel oluumlar) serisinden olutuunu dnmek yerine, sylemin kendi derinlii iinde, birok mmkn olaylar dzlemini ayrt eder: tikel doular iindeki ifadelerin kendilerinin dzlemini; nesnelerin, dile getirme tiplerinin, kavramlarn, stratejik seimlerin (ya da nceden varolan eyleri etkileyen dnmlerin) grnnn dzlemini; daha nceden varolan -fakat daima bir ve ayn pozitiflik eleman iinde- kurallardan hareketle yeni oluum kurallarnn ortaya knn dzlemini; nihayet drdnc bir dzeyde, bir sylemsel oluumun (ya da bir pozitifliin aka varoluunun ve yok oluunun) bir baka sylemsel oluumun yerini alnn gerekletii dzlemi. En fazla seyrek olan bu olaylar,

arkeoloji iin, en nemli olan olaylardr: sadece arkeoloji, her halde, onlar gsterebilir. Fakat bu olaylar sadece arkeolojinin betimlemesinin konusu deildir; onlarn btn baka konular zorunlu olarak gerektirdiklerine, ve onlarn, ayrt edilebilen farkl dzlemlerde, benzer ve ezamanl kopukluklarn sonucu olarak ortaya ktklarna inanmakla hakszlk edilecektir. Sylemin derinlii iinde meydana gelen btn olaylar birbirlerine denk deildir. Hi kuku yok ki, bir sylemsel oluumun ortaya k genellikle nesneler, ifade biimleri, kavramlar ve stratejilerle ilgili (bununla birlikte evrensel olmayan ilke: Genel Dilbilgisi dilbilgisi gelenei ierisinde grnrdeki deiikliklerin ou olmakszn xv. yzylda kuruldu) geni bir yenilenmeyle balantldr; fakat mevcudiyetini birden bire ortaya koyan belirli bir kavram ya da zel bir konuyu tespit etmek mmkn deildir. O halde benzer bir olay bir dile getirmenin douuna ya da yeni bir szcn ortaya kma elverili olabilen kategorilere gre betimlememek gerekir. Bu olayla ilgili olarak, onun mellifi kimdir? Kim konutu? Hangi artlarda ve hangi balamda konutu? Hangi niyetler ortaya konularak ve hangi projeye sahip olunarak konutu? gibi sorular sormak yararszdr. Yeni bir pozitifliin ortaya k, bir metnin iinde yer alacak, ve bazen yeni bir blmn balangcn bazen da yeni bir konumacnn araya giriini bildirecek olan -beklenmedik, artc, mantk bakmndan nceden kestirilemez, biimsel bakmdan sapknyeni bir cmleyle gsterilemez. Bu tamamyla farkl tipten bir olaydr. 2. Byle olaylar zmlemek iin, deiiklikleri tespit etmek, ve onlar bazen hemen (aknlyla, orijinalliklerinin ve icadlarnn btn oyunuyla) yaradln teolojik ve estetik modeline balamak, bazen (nceki anlalmazlklar, ncelikleri, uygun artlar, yeniden kurma gleriyle) bilin sahibi olmann psikolojik modeline, bazen da evrimin biyolojik modeline balamak yeterli olur. Bu deiikliklerin neden ibaret olduklarn aka tanmlamak gerekir: yani deimeye -hem btn olaylarn genel muhtevasn hem de onlarn ard arda gelilerinin soyut ilkesini- kar duyarsz kalm bavurunun yerine dnmlerin zmlenmesini geirmek gerekir. Bir pozitifliin ortadan kalk ve bir baka pozitifliin ortaya k birok dnm tiplerini ierir. Daha zellerden daha genellere gitmek suretiyle, bir oluum sisteminin farkl elemanlarnn (ki onlar, rnein, isizlik orannn ve grevin gereklerinin deikenleri, sendikalar ve niversiteleri ilgilendiren kararlar, xv. yzyln sonunda yeni ihtiyalar ve yeni sigorta olanaklar -klinik tbbn oluum sisteminin iine giren elemanlarn tm- oldular) nasl dntkleri; bir oluum sisteminin belirleyici ilikilerinin nasl dntkleri (xv. yzyl ortamnda, rnein, algsal alan, dilbilgisi kural, belgesel araclk ile canl varlklar konusunda sylem tarafndan oyuna sokulmu olan bilgiler arasndaki, Doa Tarihine zg nesnelerin tanmna bylelikle olanak veren iliki, nasl deitirilmitir); oluumla ilgili farkl kurallar arasndaki ilikilerin nasl dntkleri (rnein biyoloji Doa Tarihinin belirginleme teorisiyle zamansal doularn zmlenmesi arasna yerletirmi olduu dzeni ve bamll nasl deitirir); nihayet eitli pozitiflikler arasndaki ilikilerin nasl dntkleri (Filoloji, Biyoloji, ve Ekonomi arasndaki ilikiler Dilbilgisi, Doa Tarihi ve Zenginliklerin zmlenmesi arasndaki ilikileri nasl dntrr; bu disiplin arasndaki temel ilikilerin gsterdii kopukluklar aras d grn nasl bozulur; onlarn matematik ve felsefeyle olan ilikileri nasl deimi bulunurlar; baka sylemsel oluumlar iin ve zel olarak insan bilimleri adn alacak olan bu pozitiflikleraras iin bir yer nasl oluur). Deimenin canl etkisine (sanki kendine zg ilkesiymi gibi) bavurmaktan daha fazla, yine onun sebeplerini (sanki asla saf ve basit etki deilmi gibi) aratrmaktan daha fazla, arkeoloji deiimin kendisinden ibaret bulunduu dnmlerin sistemini ortaya koymaya alr; bu soyut ve ii bo kavram, dnmn zmlenebilir olan statsn ona vermek iin, zmlenebilir hale getirmeye alr. yle anlalyor ki, birbuuk asr boyunca, tarihi (hareket, ak, evrim) kendileriyle dndmz btn bu eski metaforlara balanm olan baz zihinler arkeolojide sadece tarihin yadsnmasn ve sreksizliin silik bir dorulamasn gryorlar; gerekte bu onlarn sadece, btn bu d modellerle ilgili deiimin aydnla karldn, hem evrensel yasayla ilgili nceliinin hem de genel etkiyle ilgili statsnn onun elinden alndn, ve eitli dnmler hakkndaki zmlemenin onun yerine geirildiini, kabul edebilmeleridir.

3. Bir sylemsel oluumun bir baka sylemsel oluumun yerine geirildiini sylemek, btn bir nesneler, ifadeler, kavramlar, mutlak anlamda yeni teorik seimler dnyasnn, kendisini bunlarn tm iin bir kez yerli yerine oturtacak olan bir metnin iinde drt ba mmur olarak beliriverdiini sylemek deildir; ilikilerle ilgili genel, fakat btn elemanlar tamamyla deitirmeyen bir dnmn meydana geldiini sylemektir; ifadelerin yeni oluum kurallarna balandn sylemek, btn nesnelerin ya da kavramlarn, btn dile getirmelerin ya da btn teorik seimlerin ortadan kalktn sylemek deildir. Tam tersine bu yeni kurallardan hareketle, sreklilik, geriye dn ve tekrarlama fenomenleri betimlenebilir ve zmlenebilir: gerekte unutmamak gerekir ki, bir oluum kural ne bir nesnenin belirlenmesi, ne bir dile getirme tipinin belirginletirilmesi, ne de bir kavramn biimi veya ierii deil, fakat onlarn eitliliinin ve dalmlarnn ilkesidir. Bu elemanlardan biri -ya da onlardan birou-ayn kalabildikleri (ayn paray, ayn karakterleri, ayn yaplar koruyabildikleri) gibi farkl dalm sistemlerine de ait olabilirler ve farkl oluum yasalarna da balanabilirler. Demek ki unlar gibi fenomenler bulunabilir: biimleri ve ierikleri ayn kalmakla birlikte oluumlar birbirinden farkl olan, tamamyla birbirlerinden ayr pozitiflikler olarak kalan elemanlar ( ilkin Zenginliklerin zmlenmesinin sonra da Ekonomi Politiin konusu olarak parasal dolanm; nce Doa Tarihindeki sonra da Biyolojideki karakter kavram byle); bir sylemsel oluumun iinde kurulan, deien, rgtlenen ve bir baka sylemsel oluumun iinde kendini gsteren, sonunda statiklemi olan, elemanlar (G.Canguilhem'in Willis'ten Prochaska'ya klsik bilimin iindeki oluumunu, soma modern psikolojinin iine giriini gsterdii refleks kavram byle); bir sylemsel oluumun iindeki en yeni dou olarak, en son ortaya kan, ve daha somaki bir oluumun iinde ilk yeri igal eden elemanlar (xv. yzylda Doa Tarihi iinde, ve belirginletirmeyle ilgili her taksino-mik giriimin sonucu olarak grnen, ve Cuvier'nin anda biyolojinin nemli kavram olan organizma kavram byle; Morgagni'nin gn yzne kard ve klinik tbbn temel kavramlarndan biri olan doku bozukluu kavram byle); bir yrrlkten dme, unutulma yahut da geerliliini yitirme zamanndan soma yeniden ortaya kan elemanlar (Cuvier gibi bir biyoloun nezdnde Linne'ci tipten bir fiksizme geri dn byle; asl dil hakkndaki eski fikrin xv. yzylda yeniden canllk kazanmas byle). Arkeoloji iin problem ne bu fenomenleri inkr etmek, ne de onlarn nemlerini azaltmaktr; tam tersine onlarn snrlarn izmek ve onlar aklamaya almaktr: bu sreklilikler ya da bu tekrarlar, zaman aan bu uzun diziler ya da bu eriler nasl varolabiliyorlar? Arkeoloji srekli olan kendisinin dnda kalan her eyi aklamak zorunda olan ilk ve son veri olarak grmez; tam tersine o aynnn, tekrarlanann ve sreklinin kopmalardan daha az problem olmadn dnr; onun iin, ayn ve srekli, zmlemenin sonunda kefedilmesi gereken eyler deildir; onlar bir sylemsel uygulama eleman iinde bulunurlar; onlar da pozitifliklerin oluum kurallar tarafndan ynetilirler; deimenin kendisine balanmak istendii bu temel ve gven verici devinimsiz-lii gstermek yle dursun, onlarn kendileri aktif bir ekilde, dzenli olarak biimlenirler. Arkeolojiyi sreksizlik hakkndaki nemli zmlemesinden dolay eletirmek isteyenlere, tarihin ve zamann btn bu alan ylgnlarna, kopma ile irrasyonellii birbirine kartran herkese u cevab vereceim: Gerekletirdiiniz kullanmla, sreklinin deerini azaltan sizlersiniz. Onu, geri kalan her eyin kendisine balanmak zorunda olduu bir destek-eleman olarak inceliyorsunuz; onu her sylemsel uygulamann ilk ilkesi, temel arl yapyorsunuz; istiyorsunuz ki, her deime bu devinim-sizlik alan iinde, her hareketin genel ekim alan iinde zmlendii gibi, zmlensin. Fakat onu ntrletirerek, ve onu zamann d snrna, orijinal bir pasiflie doru iterek ancak ona bu staty veriyorsunuz. Arkeoloji bu dzeni tersine evirmeyi ya da daha ziyade srekli ile sreksizi birbirinin karsnda oynatmay dnr (nk o zamana kadar sreklilie uygun rol sreksize vermek sz konusu deildir); sreklinin dalmayla ayn koullara ve ayn kurallara gre nasl olutuunu; ve onun -ayrmlardan, bulgulardan, yeniliklerden ya da sapmalardan ne fazla ne de az- sylemsel uygulamann alanna nasl girdiini gstermeyi dnr. 4. Pozitifliklerin ortadan kalk ve silinii, kendisine yer verdikleri birbirinin yerine gemeler oyunu, her yerde ayn ekilde alacak olan tekdze bir sreci oluturmazlar. Kopmann, ayn zamanda, btn sylemsel

oluumlarn kendisine balanm olacaklar genel byk bir sapma tr olduuna inanmamak gerekir; kopma, grlen iki evre arama girecek olan -bu sadece bir an olacak- l ve duyarsz bir zaman deildir; iki dnemi birbirinden ayracak ve ayrk iki zaman her iki yandan da bir krlma olarak gsterecek olan sre-d srme deildir; o daima belirli pozitiflikler arasndaki, birbirinden ayr dnmlerin belirli bir says tarafndan zelletirilmi olan bir sreksizliktir, yleki, arkeolojik paralar hakkndaki zmlemenin bu kadar eitli deimelerin arasna benzerlikler ve farkllklar, ard arda geliler, tamamlayclklar, st ste akmalar ve dengelenmeler yerletirmek, ksacas bizzat sreksizliklerin daln betimlemek gibi bir niyeti vardr. Btn sylemsel oluumlar bir vuruta, ve verilmi bir anda blen, onlar bir tek hareketle kesen ve onlar ayn kurallara gre yeniden kuran bir ve ayn kopma hakkndaki fikir -ite bu fikir-zaptedilemeyecektir. Birok dnmn ezamanll onlarn tam kronolojik st ste akmalar anlamna gelmez: her dnmn zamansal ak hakknda zel belirtisi olabilir. Doa tarihinin, Genel Dilbilgisinin ve Zenginliklerin zmlenmesinin her xv. yzyl boyunca benzer biimler zerinde kuruldular; fakat Zenginliklerin zmlenmesinin oluum sistemi byk bir saydaki sylemsel olmayan koullara ve uygulamalara (ticar mallarn dolanm, etkileriyle birlikte parasal kullanmlar, ticaretin ve fabrikalarn korunmas sistemi, paraya evrilmi metalin nicelii iindeki istikrarszlklar) bal idi: Dilbilgisini ve Doa Tarihini kurmu olan dnmler yirmibe yln ok stne pek o kadar uzanmam olduklar halde, (Grammont'dan Cantillon'a) bir asrdan daha fazla bir zaman boyunca alm olan bir srecin yaval bundan dolaydr. Buna karlk, ezamanl, birbirine benzer ve birbirine bal dnmler sylemlerin d yznde birok kez meydana gelecek olan ve btn dnmlere kopmann tamamyla ayn bir biimini empoze edecek olan bir tek modele balanmazlar: filolojiye, biyolojiye ve ekonomiye yer vermi olan arkeolojik kopma betimlendii zaman, arkeolojik kopmann meydana getirebildii simetrik etkilere (canl varlklarda bir tamlk ve bir organik uyuma fikri; dillerde morfolojik bir tutarllk ve dzenli bir evrim fikri; evrimin kendi i yasalarna ve snrlarna sahip olan bir oluum biimi fikri) bu pozitifliin (iaret hakkndaki zmlemenin ve temsil hakkndaki teorinin kaybolmasyla) nasl balandklarn gstermek sz konusuydu; fakat nelerin bu dnmlerin zel ayrmlar olduklarn gstermek de en az onun kadar sz konusuydu (zellikle tarihsellik bu pozitiflik iinde nasl zel bir biime girer, sonu olarak onlarn tarihle olan ilikileri, hepsinin tarihle belirli bir ilikisi bulunduu halde, nasl ayn olamaz). Nihayet farkl arkeolojik kopmalar arasnda -ve bazen birbirine ok yakn ve birok ilikiyle birbirine bal sylemsel oluumlar arasnda bile- nemli dengelenmeler varolur. Dilin disiplinleri ve tarihsel zmleme iin byle: xx. yzyln ilk yllarnda tarihsel ve karlatrmal dilbilgisine douunu vermi olan byk dnm, tarihsel sylemin dnmnden tam yarm-asr nce gelir: yle ki, filolojinin iinde yer alm-olduu pozitiflikleraras sistem, filolojinin pozitiflii yeniden gzden geirilmeksizin, xx. yzyln ikinci yarsnda derinlemesine deimi bulunur. Burada en azndan ortada olan bir baka rneinin adn anabileceimiz kalplar halindeki dengelenme fenomenleri: artk-deer ya da kr orannn dme eilimi kavramlar gibi kavramlar, Marx*da karlatmz gibi, daha nce Ricardo'da grlen pozitiflik sisteminden hareketle betimlenebilir; oysa (kendileri yeni olduklar halde oluum kurallar yeni olmayan) bu kavramlar -Marx'n kendisinde- ayn zamanda bsbtn baka bir sylemsel uygulamaya bal olarak ortaya kmaktadrlar: onlar orada zel yasalara gre biim kazanrlar, bir baka pozisyonda bulunurlar, ayn ard arda gelilerin iinde yer almazlar: bu yeni pozitiflik Ricardo'nun zmlemelerinin bir dnm deildir; yeni bir ekonomi politik deildir; gereklemesi baz ekonomik kavramlarn yatan deitirmesi konusunda vukua gelmi, fakat karlk olarak da ekonomistlerin syleminin kendilerinde ilev grd koullar tanmlayan, ve buna bal olarak da ekonomi politiin teorisi ve eletirisi olarak deerlendirebilen bir sylemdir. Arkeoloji, deimenin ve olayn soyut birliini ortadan kaldrm olaca gibi, paralarn ezamann birbirinden ayrr. a onun ne temel birlii, ne ufku, ne nesnesidir: eer arkeoloji adan sz ederse, bu

daima belirli sylemsel uygulamalar konusunda ve onun zmlemelerinin sonucu olaraktr. Arkeolojik zmlemelerde sk sk ad geen klsik a, birliini ve ii bo biimini btn sylemlere empoze eden bir zamansal biim deildir; srekliliklerin ve sreksizliklerin, pozitifliklerin i deiimlerinin, ortaya kan ve kaybolan sylemsel oluumlarn bir karmna verilebilecek olan addr. Ayn ekilde kopma arkeoloji iin onun zmlemelerinin kpr aya, onu belirleyemeden ve ona bir zellik veremeden, uzaktan iaret ettii snr deildir: kopma bir ya da birok sylemsel oluumlarn genel rejimine dayanan dnmlere verilen addr. Bylece Fransz Devrimi -imdiye kadar btn arkeolojik zmlemelerin merkezlemesi onun etrafnda olduundan dolay- btn sylemlerin iindeki paymm etkisini, gerektii gibi dnmek iin, yeniden bulmak zorunda kalacamz sylemlerde bir d olay roln oynamaz; o belirli bir saydaki pozitiflikleri el dememi olarak brakan, hl bize ait olan baka kurallar belirli bir sayda tespit eden, ayn ekilde bozulmu ya da bizim gzmzde hl bozulmakta olan pozitiflikleri ortaya koyan karmak, eklemlenmi, betimlenebilir bir dnmler btn olarak ilev grr.

BLM ve BLG Btn nceki zmlemelere, ilkesini vermeden, erevesi belirtilmeden, sessiz bir snrlama empoze
edilir. Anmsanan btn rnekler istisnasz ok dar bir alana aittir. Sahip olduumuzun ok uzandayz, sylemin snrsz alannn bir hesabnn karldn sylemiyorum, ama derinlemesine incelendiini sylyorum; edeb, felsef, ya da siyas metinleri sistemli bir biimde niin savsakladk? Bu blgelerde, sylemsel oluumlarn ve pozitiflik sistemlerinin yeri yok mudur? Bilimlerin tek bir dzeniyle yetinmede, niin matematiin, fiziin ya da kimyann ad anlmadan geilmitir? Niin kukulu, henz biim kazanmam ve belki de srekli olarak bilimselliin eiinin altnda kalmaya mahkm bulunan bunca disipline bavurulmutur? Tek kelimeyle, arkeolojinin bilimler hakkndaki zmlemeyle ilikisi nedir? a) Pozitiflikler, disiplinler, bilimler. lk soru: biraz tuhaf olan sylemsel oluum ve pozitiflik terimleri altnda, arkeoloji szde-bilimleri (psikopatoloji gibi), tarih-ncesi dnemdeki bilimleri (doa tarihi gibi) ya da tmyle ideoloji tarafndan kavranm bilimleri (ekonomi politik gibi) btn yalnlyla betimlemiyor mu? 0 her zaman bilimsel olana yakn kalacak olan ey hakkndaki ayrcalkl zmleme deil midir? rgtlenmelerini bilimsel modellerden alan, tutarlla ve kantlanmla ynelen, bilimler gibi kabul edilmi, kurumsallam, yaylm ve bazen retilmi olan ifadelerden oluan btnlere disiplinler ad verildii takdirde, arkeolojinin, varolan disiplinlerden hareketle (ya da onlara ramen) oluabilmi olan bilimleri betimleyecei halde, gerekte bilim olmayan disiplinleri betimledii sylenemez mi? Bu sorulara olumsuz yolla cevap verilebilir. Arkeoloji disiplinleri betimlemez. Olsa olsa, disiplinler, apak grnleri iinde, pozitifliklerin betimlenmesinde balang hizmeti grebilirler; fakat onlar pozitifliklerin snrlarn tespit etmezler: pozitiflie kesin kopukluklar empoze etmezler; zmlemenin sonunda olduklar gibi bulunmazlar; kurulmu disiplinlerle sylemsel oluumlar arasnda birebir karlkl iliki gerekletirilemez. Bu uyumsuzlukla ilgili, ite bir rnek. Deliliin Tarihinin ilgi oda, xx. yzyln banda, bir psikiyatri disiplininin ortaya k idi. Bu disiplinin, xv. yzyl tbbnn incelemeleri iinde bulunan ba arlar ya da sinirsel hastalklar hakkndaki geleneksel blmle ne ayn ierii, ne ayn i rgtlenmesi, ne tbbn iinde ayn yeri, ne ayn pratik fonksiyonu, ne ayn kullanm biimi vard. Oysa, bu yeni disiplin incelenmekle iki eyin farkna varld: ortaya karld dnemde onu mmkn klm olan eyin, kavramlarn, zmlemelerin ve kantlamalarn ekonomisi iindeki bu byk deimeyi belirlemi olan eyin, bu, hastaneye yatrma, gz altna alma, toplumdan tecrit etmenin koullar ve geliim evreleri, hukuk biliminin kurallar, endstriyel iin ve burjuva ahlknn normlar arasndaki btn bir ilikiler oyunu, ksacas bu sylemsel uygulama iin onun ifadelerinin oluumunu belirginletiren btn bir toplamdr; fakat bu uygulama yalnzca bir disiplinin iinde

bilimsel statde ve iddiada grlmez; ayn zamanda o hukuk metinlerinde, edeb ifadelerde, felsef dncelerde, siyas dzenle ilgili kararlarda, gnlk syleilerde, kanaatlerde de grlr. Psikiyatri disiplininin varoluunu tespit etme olanan verdii sylemsel oluum onunla birlikte yaylan deildir, tam tersine: sylemsel oluum psikiyatri disiplininin her yanndan taar ve onu her tarafndan kuatr. Fakat dahas var: zaman iinde geriye doru gidildiinde ve, xv. ve xv. yzylda, psikiyatrinin kuruluundan nce gelebilmi olan ey aratrldnda, daha nceden varolan hi bir disiplinin bulunmad grlr: Klsik an doktorlar tarafndan ar dknlkler, sayklamalar, melankoliler, sinirsel hastalklar hakknda sylenmi olan eyler hibir ekilde otonom bir disiplini oluturmaz, fakat olsa olsa heyecanlar, mizalarn deiimleri, ya da akl hastalklaryla ilgili zmlemenin iinde kk bir blm oluturur. Byle olmakla birlikte, kurulmu her disiplinin yokluuna ramen, kurallara uygunluu ve gvenilirlii bulunan bir sylemsel uygulama ortaya kmt. Bu sylemsel uygulama, hi kukusuz, tbbn iinde epeevre kuatlm idi, fakat tamamyla ynetimsel tzklerin, edeb ya da felsef metinlerin, kazuvistiin, zorunlu i ya da yoksullara yardm teorileri veya projeleri iinde olduu gibi. Klsik ada, demek ki, psikiyatriyle kyaslanabilir olan hibir belirli disiplinin kendilerine uymad, mkemmel bir biimde betimlenmeye elverili bir sylemsel oluum ve bir pozitiflik bulunmaktadr. Fakat, pozitifliklerin kurulmu disiplinlerin basit kopyalar olmadklar eer doruysa, pozitiflikler o zaman gelecek bilimler hakkndaki ilk taslak olmaz m? Sylemsel oluum ad altnda, bilimlerin kendi gemileri zerindeki gemie ait izdm, onlarn kendilerinden nce olan ve bylelikle onlarn nceden profillerini karyormu gibi grnen ey konusunda sahip olduklar belirsizlik gsterilmez mi? rnein, Zenginliklerin zmlenmesi ya da Genel Dilbilgisi olarak betimlenmi olan ey, belki son derece sun bir otonomiyi onlara dn vermek suretiyle, bsbtn basit olarak, tutarsz halde ekonomi politik, ya da nihayet dilin kesin bir biliminin kuruluundan nceki bir evre olmaz myd? Meruiyetinin ortaya konulmas phesiz zor olacak olan geriye doru bir hareketle, arkeoloji, su ortakl bir bilimin kuruluu iin zorunlu olarak ortaya kacak olan btn ayrk ve dank elemanlar bamsz bir sylemsel uygulama halinde yeniden gruplamaya almaz m? Bu durumda da, cevabn olumsuz olmas gerekiyor. Doa Tarihi ad altnda zmlenmi olan ey, xv. ve xv. yzylda, bir hayat biliminin tasla olarak deerlendirilebilecek, ve onun meru soykt iinde betimlenebilecek olan her eyi, tek bir figr iinde, bir zet haline getirmez. Bylece gn yzne km olan pozitiflik gerekten varlklar arasndaki benzerlikler ve ayrlklarla ilgili birok ifadeyi, onlarn gzle grlebilir yapsn, zel ve cinssel karakterlerini, mmkn sralamalarn, onlar birbirinden ayran sreksizlikleri, ve birbirine balayan intikalleri gayet iyi aklar; fakat o ayn dnemin tarihini tamakla birlikte biyolojinin atalardan kalma biimlerini de gsteren teki zmlemelerin ounu bir yana brakr: (sinir sisteminin bir anatomi-fizyolojisinin kuruluu iin bu kadar nemli olacak olan) refleks hareketinin zmlenmesi, (evrimin ve genetiin problemlerine el atyor gibi grnen) tohumlar teorisi, (genelde organizmalarn fizyolojisinin byk sorunlarndan biri olacak olan) hayvansal ya da bitkisel gelimenin aklanmas. Ayrca: gelecekteki bir biyolojiye el atacak yerde, Doa Tarihi -iaretler teorisine ve dzen hakkndaki bir bilim projesine bal, taksinomik sylem-, salaml ve otonomisiyle, hayatn birletirici bir biliminin kuruluunu ortadan kaldryordu. Ayn ekilde, Genel Dilbilgisi olarak betimlenmi olan sylemsel oluum, tam tersine, klsik ada dil konusunda sylenebilmi, ve daha sonra, filolojide, kaltnn ya da reddinin, gelimesinin ya da eletirisinin bulunmas zorunlu olan her eyi aklamaz: o kutsal kitap metninin yorumlanmasyla ilgili yntemleri, ve Vico ya da Herder'de dile getirilmi olan bu dil felsefesini bir yana brakr. Sylemsel oluumlar, o halde, henz kendilerinin bilincinde olmayanlarn sessiz sedasz kurulduklar ann iinde gelecein bilimleri olmazlar: onlar, gerekte, bilimlerin belirli bir yndeki evrimine gre teleolojik bir ard arda geli halinde deildirler. Bu durumda, pozitifliin varolduu yerde bilimin var olamayacann, ve pozitifliklerin, ortaya konulabildikleri yerde, daima bilimlerden ayr bulunduklarnn sylenmesi mi gerekiyor? Bilimlerin karsnda

kronolojik bir iliki iinde bulunacak yerde, onlarn bir ard arda geli durumu iinde olduklarnn varsa-ylmas m gerekiyor? Onlar neredeyse belirli bir bilgi-kuramsal yanln olumlu biimidirler. Fakat, buna e bir durum iinde, bir kar-rnek ortaya konabilir. Klinik tp kesinlikle bir bilim deildir. Kesin ltlere cevap veremedii ve fizikten, kimyadan yahut da fizyolojiden bekleyebildiimiz kesinlik dzeyine ulaamad iin deil yalnz; fakat empirik gzlemlerin, kaba denemelerin ve sonularn, reetelerin, tedavi yollu tlerin, kurumsal ynetmeliklerin, henz rgtlenmi, bir ynn kapsad iin de o bir bilim deildir. Bununla birlikte, bu bilim-d-lk bilimden ayr da deildir: xx. yzyl boyunca, o fizyoloji, kimya, ya da mikrobiyoloji olarak mkemmel bir biimde kurulmu bilimler arasnda belirli ilikileri gerekletirdi; ayrca, o, kendisine sahte bilim adn vermenin hi kukusuz bir kuruntu olaca patolojik anatominin sylemi gibi sylemlere de yer verdi. Demek ki, sylemsel oluumlar ne bilimlerle, ne henz bilimsel olan disiplinlerle, ne gelecein bilimlerini uzaktan gsteren bu figrlerle, nihayet ne de daha batan her trl bilimselliin dnda kalan biimlerle aynlatrlabilir. Pozitiflikler ile bilimler arasndaki iliki nedir o halde? b) Bilgi Pozitiflikler bilgi biimlerini -ki onlar a priori ve zorunlu koullar ya da tarih tarafndan srayla ortaya konulabilmi olan rasyonellik biimleridir- belirginletirmezler. Fakat onlar zamann verilmi bir annda bilgilerin durumunu da tanmlamazlar: onlar, bu andan itibaren, kantlanabilmi ve kesin bilgi stats kazanabilmi olan eylerin bilanosunu vermedikleri gibi, ne kant ne yeterli kantlama olmakszn kabul edilmi olan eylerin, ya da ortak inan olarak kabul edilmi veya muhayyile gcyle kazanlm olan eylerin blanosunu da vermezler. Pozitiflikleri zmlemek, bir sylemsel uygulamann hangi kurallara gre nesne gruplarn, ifade birliklerini, kavram oyunlarn, teorik seim serilerini oluturabildiklerini gstermektir. Byle olumu elemanlar, belirli bir ideallik yapsyla birlikte, bir bilimi kurmazlar; onlarn ilikiler sistemi kukusuz ok gevektir; fakat bunlar deneylerden, geleneklerden ya da farkl bululardan gelen, ve sadece onlar elinde bulunduran znenin kimliine bal, birbirlerinin yannda stste ylm bilgiler de deildir. Onlar, kendilerinden hareketle, tutarl (ya da tutarsz) nermelerin kurulduu, az ya da ok doru betimlemelerin ortaya kp gelitii, dorulamalarn gerekletii, teorilerin ald eylerdir. Onlar bir bilgi ya da bir yanlma, kabul edilmi bir doru ya da aklanm bir yanl, kesin bir bilgi ya da alm bir engel olarak kendini gsterecek ve ilev grecek olan eylerden nce-olan olutururlar. Bu nce-olann, bir veri, insanln kendi tarihi boyunca rasyonelliin biimi iinde yeniden ele almak zorunda kalaca, ya da her bireyin kendi payna, eer onda kapsanm veya gizlenmi olan ideal anlamlar yeniden bulmak istiyorsa, amak zorunda kalaca, yaanm, dncenin veya algnn iine btnyle angaje olmu, bir tecrbe olarak zmlenemeyecei gayet iyi anlalyor. Bir bilgi-ncesi ya da dolaysz bilgiden zorunlu bilgiye giden hareketin iinde arkaik bir evre sz konusu deildir; muhtemelen bilimsel bir sylemin kurulmas iin sylemsel bir uygulama tarafndan oluturulmu, sadece biimi ve kesinlii tarafndan deil, ilgili bulunduu nesneler, oyuna soktuu ifade tipleri, kulland kavramlar, ve bavurduu stratejiler tarafndan da zelletirilmi olmas gereken elemanlar sz konusudur. Bylece bilim, ona zg olan aynlk arzusunun gereklemesi iin, yaam olmak zorunda olan veya varlk olmas gereken eye balanamaz; fakat gerektiinde bilimsellikle ilgili deneysel veya biimsel ltlere cevap veren bir sylemin var olabilmesi iin, sylenmi olmas gereken ya da varlk olmas gereken- eye balanabilir. Sylemsel bir uygulama tarafndan dzenli bir biimde oluturulmu ve, bilime yer vermekle zorunlu olarak ykml bulunmadklar halde, bir bilimin kuruluu iin gerekli olan elemanlarn bu toplamna bilgi ad verilebilir. Bilgi, kendisi yoluyla zellemi bulunan bir sylemsel uygulamann iinde kendisinden bahsedilebilen eydir: bilimsel bir stat kazanacak ya da kazanmayacak olan farkl nesneler tarafndan kurulmu alan (psikiyatrinin bilgisi, xx. yzylda, doru olduuna inandmz eylerin toplam deil,

psikiyatrik sylemin iinde kendilerinden sz edebileceimiz tutumlarn, benzersizliklerin, sapmalarn toplamdr); bilgi, znenin, syleminde kendileriyle ilgili bulunduu nesnelerden sz etmek iin kendisinde pozisyon alabildii alandr da (bu anlamda, klinik tbbn bilgisi tbb sylemin znesinin yerine getirebildii bakma, inceleme, aklama, kaydetme, karar verme fonksiyonlarnn toplamdr); bilgi, kavramlarn ortaya ktklar, tanmlandklar, uygulandklar ve dntkleri alandr da (bu dzeyde, xv. yzylda, Doa Tarihinin bilgisi, sylenmi olan eylerin toplam deil, her yeni ifadenin daha nce sylenmi olana kendilerine gre eklenebildii biimlerin ve yerlerin toplamdr); nihayet bilgi sylem tarafndan gsterilmi kullanm ve uyum olanaklaryla tanmlanr (bylece, Klsik ada, ekonomi politiin bilgisi hep ayn srp giden farkl tezler hakkndaki tez deil, fakat onun baka sylemler zerine veya sylemsel olmayan baka uygulamalar zerine eklenme noktalarnn toplamdr). Bilimlerden bamsz (ne onlarn tarihsel tasla ne de yaanm tersi) olan bilgiler vardr, fakat belirlenmi bir sylemsel uygulama olmakszn bilgi yoktur; ve her sylemsel uygulama oluturduu bilgiyle tanmlanabilir. (znelliin gstergesinden kurtulamayan) bilin-bilme-bilim eksenini katedecek yerde, arkeoloji sylemsel uygulama-bilgi-bilim eksenini kateder. Ve dncelerin tarihi zmlemesinin denge noktasn (bylece, bu onun arzusu hilafna da olsa, deneyst olanla ilgili sorgulamay bulma zoru altnda bulunan) bilme elemannn iinde bulduu halde, arkeoloji zmlemesinin denge noktasn bilgide -yani znenin, orada asla asil gibi grnebilmeksizin, (kimi zaman deneyst etkinlik olarak, kimi zaman deneysel bilin olarak) zorunluluk iinde kurulduu ve baland bir alanda-bulur. Bu koullarda bilimsel alanlar ile arkeolojik blgeleri dikkatle birbirlerinden ayrdetmek gerektii anlalyor: onlarn paralar ve paralarnn rgtlenme ilkeleri bsbtn bakadr. Baz kurulu yasalarna balanan nermeler ancak bir bilimsellik alanna ait bulunurlar; ayn anlam tayacak olan, ayn eyi syleyecek olan, onlar kadar doru olacak olan, fakat ayn sis-tematiklikle amlanamayacak olan dorulamalar bu alann dnda kalacaktr: d'Alemberf in Ryas'nn trlerin oluu konusunda syledii ey dnemin baz kavramlarm ya da baz bilimsel hipotezlerini ok iyi aklayabilir; gelecekteki bir doruluu bile nceden ok iyi sezebilir; o Doa Tarihinin bilimsellik alanndan domad halde, sonuta orada Linne'deki, Buffon'daki, Daubenton'daki ya da Jussieu'dekiyle ayn oluum kurallar en azndan kefedilebilirse de, onun arkeolojik blgesine aittir. Arkeolojik blgeler bilimsel metinlerde olduu kadar edeb, ya da felsef metinlerde de yer alabilir. Bilgi sadece kantlamalarn iinde bulunmaz, yalanlarn, dncelerin, anlatlarn, kurumsal ynetmeliklerin, siyas kararlarn iinde de bulunabilir. Doa Tarihinin arkeolojik blgesi, felsefi anlamdaki lmden sonra dirilmeyi ya da Telliamedi, iinde bulunulan ada kabul edilmi olan bilimsel normlara byk lde cevap vermedikleri, ve daha somaki alarda gereksinim duyulacak olan bilimsel normlara, elbette, daha da yetersiz cevap verdikleri halde, iine almaktadr. Genel Dilbilgisinin arkeolojik blgesi, Fabre d'Olivet'in (asla bilimsel stat kazanmam ve daha ziyade mistik dncenin ktne kaydedilmi olan) dlerini, (akln yla birlikte kabul edilmi olan, ve jenerativ gramerin bugn kendisinde onun nceden belirlenmi doruluunu kabul edebildii) yklemli nermeler hakkndaki zmlemeden daha az olmamak artyla, ihtiva eder. Sylemsel uygulama, kendisine yer verebildii, bilimsel zmlemeyle ayn deildir; ve onun oluturduu bilgi kurulmu bir bilimin ne prtkl tasla ne de gndelik alt-rndr. Bilimler -grne dayal bir kans ya da bir bilimsellik stats olan sylemler ile gerekten biimsel ltleri bulunan sylemler arasndaki ayrm bir an iin biraz nemli olsun- bir sylemsel oluum eleman iinde ve bilgi temeli zerinde ortaya karlar. Bu, iki problemler serisine yol aar: neler onun belirdii arkeolojik blgenin iinde bir bilimsellik yresinin yeri ve rol olabilir? Verilmi bir sylemsel oluumun iinde bir bilimsellik yresinin douu hangi dzene ve hangi srelere gre tamamlanr? Kendilerine, burada ve imdi cevap veremeyeceimiz problemler: belki, onlar hangi ynde zmleyebileceimize iaret etmek sz konusu olur sadece.

c) Bilgi ve ideoloji Bir kez kurulmu olan bir bilim kendisinde meydana geldii sylemsel uygulamay oluturan her eyi kendi hesabna ve kendine zg olan ard arda gelilerin iinde yeniden ele geirmez; o kendisini evreleyen bilgiyi de -onu yanlglarn, nyarglarn veya muhayyilenin tarih ncesine geri gndermek iin- ortadan kaldrmaz. Patolojik anatomi klinik tbbn pozitifliini bilimselliin normlarna indirgemedi ve gtrmedi. Bilgi kendisini yapan bilimin iinde kaybolacak olan bu bilgi-kuramsal antiye deildir. Bilim (ya da kendini bilim sanan ey) bir bilgi alannda yerini alr ve orada bir rol oynar. Farkl sylemsel oluumlara gre deiiklik gsteren ve onlarn deimeleriyle birlikte deien rol oynar. Klsik ada, akl hastalklarnn tbb bilgisi olarak verilen bilgi delilik hakkndaki bilginin iinde ok snrl bir yer igal ediyordu: o, pek ok baka grntler (hukuk bilimi, kazuvistik, gvenlikle ilgili mevzuat, v.s.) arasnda, ayn dzeye getirme grntlerinden hemen hemen sadece birini oluturuyordu; buna karlk kendilerine zihinsel hastalklarn bilimsel bilgisi gzyle bakan, xx. yzyln psikopatolojik zmlemeleri deliliin bilgisi iinde ok farkl ve ok daha nemli bir rol (model ve karar istei rol) oynadlar, ayn ekilde, bilimsel sylem (ya da bilimsel kuruntu) xv. yzyln ve xx. yzyln ekonomik bilgisi iindeki ayn varsaym pekitirmez. Her sylemsel oluumun iinde, bilim ile bilgi arasnda zel bir iliki bulunur; ve arkeolojik zmleme, onlarn arasndaki (bilgi hakknda bilimden kaan ve bununla birlikte bilime direnen eyi, bilim hakknda bilginin yaknl ve etkisiyle yine tehlikeye dm olan eyi aratrmak suretiyle) bir darda tutma ya da karma ilikisini tanmlamak yerine, bilimin bilginin eleman iinde nasl yer aldn ve ilev grdn kesin olarak gstermek zorundadr. Hi kuku yok ki, ideolojinin bilimlerle olan ilikilerinin gereklemesi ve zellemesi bu oyun alanndadr. deolojinin bilimsel sylem zerindeki etkisi ve bilimlerin ideolojik fonksiyonu (az ya da ok grlebilir bir biimde orada kendilerini ortaya koyabilseler bile) ne ideal yaplar dzeyinde, ne bir toplumun (toplum onda etki uyandrabildii halde) iindeki teknik kullanmlar dzeyinde, ne ideolojiyi yapan znelerin bilinci dzeyinde birbirine eklemlenirler; onlar bilimin bilgi zerinde karalt halinde belirdii yerde eklemlenirler. Eer ideoloji hakkndaki soru bilime sorulabiliyorsa, bu, bilgiyle aynlamadan, fakat bilgiyi ne ortadan kaldrarak ne de onu dar atarak, bilimin bilgide yerini ald, onun nesnelerinden bazlarn bir biime kavuturduu, ifadelerinden bazlarn sistemletirdii, kavramlarndan ve stratejilerinden bazlarn oluturduu ldedir; bu, bu zmlemenin bilgiye vurgu yapt, onu deitirdii ve onu bir bakma yeniden datt, onu bir baka bakma da dorulad ve deerlendirdii ldedir; bu, bilimin bir sylemsel dzenlemenin iinde yerini bulduu ve, bu yolla, her bir sylemsel olan ya da olmayan uygulamalar alannda ald ve ilev grd ldedir. Ksacas, ideolojinin bilime sorulmu olan sorusu, onun az ya da ok bilinli bir biimde yanstt durumlarn veya uygulamalarn sorusu deil; onun muhtemel kullanmnn ya da onun hakknda yaplabilen btn kt kullanmlarn sorusu da deil; sylemsel uygulama olarak onun varoluuyla ve baka uygulamalar arasndaki fonksiyonuyla ilgili sorudur. Genel olarak, ve her aracl ve her kendine zgl amak suretiyle, denilebilir ki, ekonomi politiin kapitalist toplumda bir rol vardr, o burjuva snfnn karlarna hizmet eder, ekonomi politik burjuva snf tarafndan ve burjuva snf iin yaplmtr, nihayet o kavramlarnn ve mantksal yapsnn iine kadar bu snfn karlarnn izini tar; fakat ekonominin bilgi-kuramsal yaps ile ideolojik fonksiyonu arasndaki ilikilerle ilgili daha ak olan her betimlemenin ona yer vermi olan sylemsel oluum ve zmlemek ve sistemletirmek zorunda olduu nesnelerin, kavramlarn, teorik seimlerin btn hakkndaki zmlemenin iinden gemesi gerekecektir; bu durumda da byle bir pozitiflie yer vermi olan sylemsel uygulamann sylemsel dzen olabilen ama politik ya da ekonomik dzen olamayan baka uygulamalar arasnda nasl ilev grdnn gsterilmesi gerekecektir. Belirli bir saydaki nermeleri ne srme olanan veren eyler:

L deoloji bilimsellikten ayr deildir. Sylemlerin pek az klinik sylem ya da ekonomi politiin sylemi kadar ideolojiye yer verdi: bu, onlarn ifadelerinin btnnn hatal, elikili, nesnellikten yoksun olduunu gstermek iin yeterli bir sebep deildir. 2. elikiler, boluklar, teorik eksiklikler bir bilimin (ya da bilimsellik iddiasndaki bir sylemin) ideolojik fonksiyonunu ok iyi gsterebilir; bu fonksiyonun etkilerini yapnn hangi noktasnda gsterdiini belirlemek olanan verebilir. Fakat bu fonksiyon hakkndaki zmlemenin pozitiflik ve oluumun kurallar ile bilimselliin yaplar arasndaki ilikiler dzeyinde yaplmas gerekir. 3. Yanllarn gidermek, dzeltmek, ifadelerini salamlatrmak suretiyle bir sylem ideolojiyle olan ilikisini yine de ve btnyle koparamaz. deolojinin rol kesinliin artt ve kesinsizliin ortadan kalkt lde azalmaz. 4. Bir bilimin ideolojik fonksiyonunu, onu ortaya karmak ve deitirmek iin, eletirmek bu fonksiyonu srekli klabilen felsef varsaymlar ortaya atmak deildir; onu mmkn klm ve ona meruiyet kazandrm olan temellere geri dnmek deildir: bu onu sylemsel oluum olarak yeniden gzden geirmektir; onun nermelerinin biimsel elikilerine deil, ama nesnelerinin, ifade tiplerinin, kavramlarnn, teorik tercihlerinin oluum sistemini eletirmektir. Bu onu yeniden baka uygulamalar arasnda bir uygulama olarak ele almaktr. d) Farkl eikler ve kronolojileri Bir sylemsel oluum konusunda, bir ok farkl doular betimlenebilir. Bir sylemsel uygulamann kendisinden hareketle bireyselletii ve otonomisini kazand ana, sonu olarak ifadelerin bir ve ayn oluum sisteminin kullanlm bulunduu ana, yahut da bu sistemin dnt ana pozitiflik eii ad verilebilir. Bir sylemsel oluum oyununun iinde, bir ifadeler btn blnd, doruluk ve tutarllk normlarn deerlendirmek (buna ulamakszn bile) istedii ve, bilginin karsnda, (model, eletiri ya da dorulama hakknda) egemen bir fonksiyonu kulland zaman, denilecek ki, sylemsel oluum bir bilgi-kuramsallatrma eiini at. Byle belirtilmi bilgikuramsal biim belirli bir saydaki biimsel ltlere baland zaman, onlarn ifadeleri sadece oluumla ilgili arkeolojik kurallara cevap vermedii, ama ayrca nermelerin baz kurulu ilkelerine de cevap verdii zaman, denilecek ki, bilgi-kuramsal biim bir bilimsellik eiini at. Nihayet bu bilimsel sylem, kendi srasnda, kendisine gerekli olan aksiyomlar, kulland elemanlar, kendisi iin uygun olan nerme yaplarn ve kabul ettii dnmleri tanmlayabildii zaman, kendinden hareketle, kurduu biimsel yapy bylece gsterebildii zaman, denilecek ki, bu bilimsel sylem biimsel yaplara indirgeme eiini at. Bu farkl eiklerin zaman iindeki dalm, ard arda gelileri, dengelenmeleri, muhtemel rastlamalar, balanabildikleri ya da birbirlerini kapsayabildikleri biim, ilerinde srasyla gerekletikleri koullar arkeoloji iin onun en nemli kefetme alanlarndan birini oluturur. Onun kronolojileri, gerekte, ne dzenli ne de tekdzedir. Bylece farkl alardaki beer bilimler tarihine vurgu yapan btn sylemsel oluumlarn bu eikleri amas asla ayn bir admda ve ayn zamanda deildir; pozitifliklerin ounun biimsel yaplara indirgeme eiini atklar ada, baka pek ok pozitiflik henz bilimselliin yahut da bilgi-kuramsallamann eiine ulamamtr. Dahas var: her sylemsel oluum bu farkl eiklerden birbirinin ardsra, kendisindeki tek deikenin belirtisizlik zaman ya da aralklarn sresi olaca bir biyolojik gelimenin doal evrelerinden getii gibi gemez. Gerekte, dalm evrimsel olmayan olaylar sz konusudur: onlarn tekil dzeni her sylemsel oluumun karakterlerinden biridir. te bu ayrmlarn birka rnei. Baz durumlarda, pozitiflik eii bilgi-kuramsallama eiinden ok nce alr: bylece, bilimsel iddiann sylemi olarak, psikopatoloji, xx. yzyln banda, Pinel, Heinroth ve Esquirol ile, geni bir biimde kendisinden nce varolan, ve uzun zamandan beri otonomisini ve dzenlilik sistemini kazanm bulunan bir sylemsel uygulamay bilgi-kuramsallatrd. Fakat bu iki eiin zamanla birbirine kartrld, ve bir pozitifliin kuruluunun bu arada bir bilgi-kuramsal biimin ortaya k olduu da olabilir. Bazen bilimsellik

eikleri bir pozitiflikten bir baka pozitiflie geie baldrlar; bazen onlar bu geiten ayrdrlar; bylece (kendine zg olan bilimselliiyle) Doa Tarihinden (varlklar snfnn deil, fakat farkl organizmalarn zel balantlarnn bilimi olarak) biyolojiye gei Cuvier'nin anda bir pozitifliin bir baka pozitiflie dnm olmadan gereklememitir; buna karlk Claude Bernard'm deneysel tbb, sonra Pasteur'n mikrobiyolojisi, iinde yaadmz ada grlm olduu gibi, klinik tbbn sylemsel oluumu oyun d braklm bulunmakszn, anatomiyle ve patolojik psikolojiyle kazanlm olan bilimsellik tipini deitirdi. Ayn ekilde, biyolojik disiplinlerde, evrimcilik yoluyla kurulmu olan yeni bilimsellik Cuvier'nin anda tanmlanm olan biyolojik pozitiflii deitirmedi. Ekonominin durumunda, kopular zellikle ok saydadr. xv. yzylda bir pozitiflik eii kabul edilebilir: o aa yukar merkantilizmin uygulamas ve teorisiyle ayn zamana rastlar; fakat onun bilgi-kuramsallamas ancak biraz daha ge, yzylm sonuna doru, ya da Locke ve Cantillon ile mte-kip yzyln banda gerekleecektir. Bununla birlikte, xx. yzyl, Marx'n ekonomi politikten hareketle btnyle yeni bir sylemsel uygulama ortaya koyaca ayn ada, Cournot ve Je-vons'un sralarn deitirecei hem yeni bir pozitiflik tipine hem de yeni bir bilgi-kuramsallama biimine Ricardo ile damgasn vurur. Bilimde sadece dorularn izgisel ylm ya da akln belirli bir ynde ilerleyen evrimi kabul edilip de, dzeyleri, eikleri, eitli kopukluklar olan bir sylemsel uygulama kabul edilmediinde, modeli btn alar boyunca, ve her hangi bir bilgi biimi iin, aralksz srdrlen bir tek tarihsel pay ancak betimlenebilir: henz bilimsel olmayan ey ile kesin olarak bilimsel olan ey arasndaki pay. Kopmalarn btn younluu, paralarn btn dalm, etkilerinin btn dengelenimi ve karlkl bamllklarnn btn oyunu hep tekrar edilmesi gereken bir temelin tekdze eylemine indirgenmi bulunur. Hi kukusuz sadece kendisi iin ne bu farkl eikler ayrdedilebilir ne de onlarn arasnda benzer bir dengeler btn betimlenebilir olan bir bilim vardr: pozitifliin eiini, bilgi kuramsallamann eiini, bilimselliin eiini ve biimsel yaplara indirgemenin eiini am olan tek sylemsel uygulama, matematik. Matematiin varoluunun olana bile, baka her yerde, btn tarih boyunca dalm kalm olan eylerin daha batan verilmi olmas anlamna geliyordu: onlarn ilk pozitifliinin nceden biimsel yapya indirgenmi bir sylemsel uygulamay (baka biimsel yapya indirgemelerin daha sonra gerekletirilmesi gerekiyor olsa bile) oluturmas gerekiyordu. te bunun iindir ki, onlarn kuruluu hem o derece bil-mecesel (zmlemeye o kadar az elverili, ilk balang biiminin iine o denli saklanm) hem de (o ayn zamanda hem kaynak olarak hem de temel olarak deerli olduu iin) o kadar deerlidir; ite bunun iindir ki, ilk matematikinin ilk davrannda, btn tarih boyunca alm ve sadece tekrar edilmi ve artlm olmak iin yeniden gzden geirilmi olan bir ideal-liin kuruluu grlm oldu; ite bunun iindir ki, matematiin balangc tarihsellik ilkesi sfatyla olduundan daha az bir tarihsel olay olarak incelenir; nihayet ite bunun iindir ki, btn teki bilimler iin, onlarn tarih iindeki doular, el yordamyla olan aratrmalar ve baarlar, gecikmi geitleri hakkndaki betimleme, alan lmeyle ilgili btn kaba uygulamalar iin birden bire ve bir defada su yzne kan bir geometrinin tarih-st modeline maledilir. Matematiksel sylemin ortaya k btn teki bilimlerin douu ve oluu iin prototip olarak alndnda, btn tikel tarihsellik biimlerini ayn trn iine yerletirmek, bir sylemsel uygulamann aabildii, ve balangla ilgili problematiin zamann btn anlarnda sonsuzca meydana getirebildii btn farkl eikleri bir tek parann iinde toplamak tehlikesine dlr: bylelikle tarih-sel-aknsal zmlemenin kurallar ortadan kaldrlm bulunacakt. Model. Matematik biimsel kesinlie ve kantlanml-a doru olan abalarnn iinde bilimsel sylemlerin ou iin muhakkak ki model oldu; fakat bilimlerin gerek oluumunu inceleyen tarihi iin, matematik kt bir rnek -her duruma genelletirilemeyecek olan bir rnek- tir.

e) Bilimlerin farkl tarih tipleri aret edebildiimiz deiik eikler farkl tarihsel zmleme biimlerine olanak verirler. lkin, biimsel yaplara indirgeme dzeyinde zmleme: kendilerine zg zmleme sreci iinde kendileri zerine anlatmay srdrdkleri ite bu tarihtir. Onlarn verilmi bir anda olduklar ey (alanlar, yntemleri, tanmladklar nesneler, kullandklar dil) bilimsellememiin d alanna hibir ekilde atlmaz; fakat kurduklar biimsel yapnn iinde srekli olarak yeniden tanmlanm (bu ancak geersiz hale dm ya da geici olarak ksrlatrlm blge sfatyla olacaktr) bulunur; bu gemi ok soyut, ok gl bir teorinin ya da ok yksek bir dzeyin zel durumu, naiv modeli, ksm ve yeterince genellemi tasla olarak grlr; matematik yaknlklarn, ilikilerin, bamllklarn, tedric bir biimsel yapya indirgemelerin, genelliklerin, girdikleri vokablerin (7) Bkz. bu konuda Michel Serres: Les Anamneses mathematiques (in Hermes ou la communication, p.78)

iinde gerek tarihsel gzerghlarnn yeniden kopyasn karr. Matematiin bu tarihi (oluturduu tarih ve kendisi hakknda anlatt tarih), Diophante'n cebri askda kalm bir tecrbe deildir; Abel ve Galois'dan beri bilindii gibi Cebrin zel bir durumudur; tketmeler hakkndaki grek yntemi kendisinden vaz geilmesi gerekmi olan bir kmaz yol olmamtr; bu, integral hesabn naiv bir modelidir. Her tarihsel beklenmedik olgu biimsel dzeyine ve yerine sahip bulunur. Bu, kurulmu bir bilimin iinde ancak yaplabilen, ve biimsel yaplara indirgeme eiini bir kez am olan bir geri dnsel zmlemedir1 kincisi, bilimselliin eiinde kurulan ve eitli bilgikuram-sal biimlerden hareketle alabilmi olan ekil zerinde sorgulanan tarihsel zmlemedir. Sz konusu olan, rnein, -meta-forlarla ya da dsel ieriklerle dolu- bir kavramn nasl artld-n ve bilimsel kavram stats ve fonksiyonu alabildiini bilmektir. Daha nce ortaya konulmu, nceden ksmen eklemlenmi, fakat yine de dolaysz pratik kullanmlarn ya da gerek deerlendirmelerin iinden gemi olan bir tecrbe blgesinin bilimsel bir alan halinde nasl kurulabildiini bilmek sz konusudur. Daha genel olarak, bir bilimin hem kendisini hazrlayan hem de vaktinden nce kendisine dayanan bir bilimsellik ncesi dzeyin stnde ve karsnda nasl yer aldn, onun hl kendisini engelleyen engelleri ve snrlar nasl aabildiini bilmek sz konusudur. G.Bachelard ve G.Canguilhem bu tarihin modellerini verdiler. Onun, geri dnsel zmleme olarak, bilimin kendi iinde kurulmaya, bilimin btn epizodlarn kurduu yapnn iine yeniden yerletirmeye, ve biimsel yaplara indirgemesini bugn kendisine ait olan biimsel vokablerin iinde anlatmaya ihtiyac yoktur: geri dnsel zmleme bilimin kendisinden kurtulduu ve bilimselliin eiine ulamak iin kendisinin dna dmeye brakmak zorunda olduu her eyi gsterdiine re, bu zmleme baka yerde nasl biimsel vo-kabler olabilecektir. Ayn sebepten dolay, bu betimleme kurulmu bilimi norm sanr; onun anlatt tarih dorunun ve yanln, rasyonelin ve irrasyonelin, engelin ve verimliliin, anln ve arlktan uzakln, bilimsel olann ve bilimsel olmayann birbirine kartl tarafndan zorunlu olarak vurgulanr. Orada bilimlerin bir bilgi-kuramsal tarihi sz konusudur. nc tarihsel zmleme tipi: pozitiflikleri tarafndan belirlenmi sylemsel oluumlar ile hepsi zorunlu olarak bilim olmayan (ve zaten belki hibir zaman olua ulaamayacak olan) bilgi-kuramsal biimler arasndaki atlama noktasn bilgi-kuramsallama eiini eletirme noktas sanan zmleme. Bu dzeyde, bilimsellik norm devi grmez: bu arkeolojik tarih iinde, btn plaklyla ortaya konulan eyler, bir bilgiye yer verdikleri, bu bilginin bilim stats ve rol kazand lde sylemsel uygulamalardr. Bu dzeyde bir bilimler tarihine girimek, bilgi-kuramsal yaplar dikkate almakszn sylemsel oluumlar betimlemek deil; bir bilimin kuruluunun, ve muhtemelen onun biimsel yaplara indirgemeye geiinin bir sylemsel oluumda, ve onun pozitifliinin deiimlerinde olanan ve etkisini nasl bulmu olduunu gstermektir. Benzer bir zmleme

iin, o halde sylemsel uygulamalar hakkndaki bir betimlemeden hareketle bilimlerin tarihinin profilini karmak; hangi dzene gre ve hangi deimeler sayesinde, onun yerini nasl bilgi kuramsallatrma srelerine brakabildiini, bilimselliin normlarna nasl ulaabildiini, ve belki de, biimsel yaplara indirgeme eiine kadar nasl uzanabildiini tanmlamak sz konusudur. Bilimlerin tarihsel younluu iinde, sylemsel uygulamann dzeyini aratrrken, onu derin ve temel bir dzeye (her geometriden nce, dzensiz ve paralanm olarak verilen bu yeryzne, btn astronomilerin blnml iinde parldayan bu gkyzne) geri gtrmek istemiyoruz, onu yaanm tecrbe zeminine geri gtrmek istemiyoruz; bilgiyi, bilgi kuramsal biimleri ve bilimleri, btn farkllklar, ilikiler, mesafeler, dengelenmeler, bamszlklar, otonomiler oyununu, ve kendi z tarihselliklerinin birbirleriyle eklemlenme biimini pozitiflikler arasnda gstermek istiyoruz. Sylemsel oluumlarn, pozitifliklerin ve bilginin, bilgi-kuramsal biimler ve bilimler ile olan ilikilerinin iinde zmlenmesi, bilimler tarihinin baka mmkn biimlerinden bu zmlemeyi ayrdetmek iin, epistemenin zmlenmesi ad verilmi olan eydir. Belki, bu epistemenin dnyann bir vizyonu, btn bilgilerde ortak ve her bir bilgiye ayn normlar ve ayn postlatlar empoze edecek olan bir tarih dilimi, akln genel bir evresi, bir an insanlarnn kendisinden kap kurtulamayaca belirli bir dnce yaps -ortak bir el tarafndan herkes iin yazlm byk mevzuat- gibi bir ey olduundan kukulanlacaktr. Episteme ile, gerekte, bilgi-kuramsal biimlere, bilimlere, muhtemelen biimsel yaplara kavumu sistemlere yer veren sylemsel uygulamalar, belirli bir ada, birletirebilen ilikiler btn; bu sylemsel oluumlarn her birinde, bilgi-kuramsallamaya, bilimsellie, biimsel yaplara indirgemeye geilerin, kendisine gre kurulduu ve iledii biim; ayn zamann iine girebilen, birbirlerine balanabilen, ya da zamann iinde dengelenebilen bu eiklerin dalm; birbirine yakn fakat birbirinden ayr sylemsel uygulamalardan doduklar lde bilgikuramsal biimler ya da bilimler arasnda varolabilen yanal ilikiler kastedilir. Episteme, her trl bilimlerin tesine getiinden, bir znenin, bir akln ya da bir an en yksek birliini gsterecek olan bir bilgi biimi veya bir rasyonellik tipi deildir; sylemsel dzenlerin seviyesinde zmlendikleri zaman, bilimlerin arasnda, belirli bir a iin, kefedilebilecek olan ilikiler btndr. Epistemenin betimlenmesi demek ki birok temel karakteri ortaya koymaktadr: o sonu gelmez bir alan aar ve bu alan asla sona erdirilemez; onun, bir an btn bilgilerinin kendisine bal bulunduu postlatlar sistemini yeniden kurmak gibi bir amac yoktur, ama sonsuz bir ilikiler alanm batan baa katetmek gibi bir amac vardr. stelik, episteme, bir gn grnm sonra da birden bire ortadan silinip gidecek olan hareketsiz bir biim deildir: o kurulan ve bozulan kesilemelerin, dengelenmelerin, rastlamalarn sonsuzca hareketli bir btndr. Ayrca, bilimler, bilgi-kuramsal biimler, pozitiflikler ve sylemsel uygulamalar arasndaki ilikilerin toplam olarak, episteme, belirli bir anda, kendini syleme empoze eden elikiler ve snrlamalar oyununu yakalamak olanan verir: fakat bu snrlama, bilgisizlii bilgililiin, hayli akl yrtmenin, grnlere ball drtba mmur tecrbenin, ve d kurmay karsamalarn ve tmdengelimlerin karsna koyan olumsuz snrlama deildir; episteme teknik yetersizlikler, zihinsel alkanlklar, ya da gelenek tarafndan konulmu snrlar hesaba katldnda, bir ada bilinebilen eyler deildir; sylemsel uygulamalarn pozitiflii iinde, bilgi-kuramsal biimlerin ve bilimlerin varoluunu mmkn klan eylerdir. Nihayet, Episteme hakkndaki zmlemenin kritik soruyu (bilim gibi bir ey olduundan dolay, onun hukuku ya da meruiyeti nedir?) yeniden ele almann bir biimi olmad grlyor; bu, verilmi olmak olgusunun bu bilim iin oluunu kendi kendine sormak iin ancak bilimin verisini kabul eden bir sorudur. Bilimsel sylemin bilmecesi iinde, onun oyuna soktuu ey, onun bir bilim olma hakk deil, varolduu olgusudur. Ve onun btn bilgi felsefelerinden ayrld nokta, bu olguyu, olguyu ve hukuku akn bir znede temellendirecek olan bir ilk balama anma balamamas, bir tarihsel uygulama srelerine balamasdr.

f) Baka arkeolojiler. Bir soru askda kalyor: bir bilginin dzenleniini apak gsterecek fakat onu bilgi kuramsal biimlerin ve bilimlerin dorultusunda zmlemeyi dnmeyecek olan bir arkeolojik zmleme kavranabilecek midir? Epistemeyi doru olan eilim arkeolojiye alabilen tek eilim midir? Arkeoloji - ve tek bana- bilimlerin tarihini incelemenin belirli bir biimi olmak zorunda mdr? Baka bir ifadeyle, imdiye kadar kendini bilimsel sylemlerin blgesiyle snrlamak suretiyle, arkeoloji aamad bir zorunlulua boyun mu edi, -ya da, zel bir rnek zerinde, bsbtn baka bir gelimeye sahip olabilen zmleme biimleri mi tasarlad?-. Bu soruya kesin olarak cevap vermek iin u anda pek az ilerleme kaydettim. Fakat genellikle -giriilmesi gereken pek ok kantlamalara, ve bir ok el yordamlarna bal olarak- farkl ynlerde geliecek olan arkeolojiler dnyorum. Cinsellik hakknda arkeolojik bir betimleme olsun, rnein. Onun epistemeye doru nasl yneltilebileceini artk daha iyi gryorum: cinselliin biyolojisi ve psikolojisi gibi bilgi-kuramsal biimlerin xx. yzylda hangi tarzda olutuklar; ve hangi kopmayla Freud'la birlikte bilimsel tipten bir sylemin kurulduu gsterilecektir. Fakat bir baka zmleme olanan da fark ediyorum: belirli bir ada insanlarn cinsel davrann (bir sosyal yapda, bilinsiz bir kalabalkta, ya da belirli bir ahlksal davranta onun ilkesini aratrmak suretiyle) incelemek yerine, insanlarn cinsellik hakknda dnebildikleri eyi (onlar onun hakknda hangi dinsel yorumu veriyorlar, hangi deerlendirmeyi ya da hangi ayplamay ona dayandryorlar, cinsellik hangi dnsel ve ahlksal atmalar varedebiliyordu) betimlemek yerine, btn bir sylemsel uygulamann, bu temsillerde olduu gibi, bu davranlarda da kapsanm bulunup bulunmad; bilimsel bir syleme doru olan her ynelimin dnda, cinselliin haklarnda konuulabilen (ya da konuulmas yasaklanm olan) bir nesneler toplam, (lirik ifadelerin ya da hukuksal yaptrmlarn sz konusu olduu) bir mmkn ifadeler alan, (kavramlarn ya da temalarn basit biimi altnda kukusuz ortaya konabilen) bir kavramlar toplam, (davranlarn tutarllnda ya da yaptrm sistemlerinde grnebilen) bir seim oyunu olup olmad sorulacakt. Byle bir arkeoloji, eer grevinde baarl olsayd, cinsellikle ilgili yasaklamalarn, dlamalarn, snrlamalarn, deerlendirmelerin, zgrlklerin, ihlallerin, onun btn szl ya da szsz grnlerinin belirli bir sylemsel uygulamaya nasl balandn gsterecekti. O, belirli bir konuma tarzn, cinselliin arkasndaki gereklik olarak deil elbette, fakat onun kendilerine gre betimlenebilecei boyutlardan biri olarak gsterecekti; ve bu konuma tarznn, bilimsel sylemlerin iinde deil de bir yasaklar ve deerler sisteminin iinde nasl kapsand gsterilecekti. Bylelikle zmleme epistemenm ynnde deil, fakat etik ad verilebilecek olan eyin ynnde yaplacakt. Fakat ite bir baka mmkn ynelim rnei. Bir tabloyu zmlemek iin, ressamn gizli sylemi yeniden kurulabilir; sonu olarak szcklerin iine kopyalanm olmayan, fakat izgilerin, yzeylerin ve renklerin iine kopyalanm olan onun niyetlerinin fsltsn yeniden bulmak istenebilir; onun dnya hakkndaki vizyonunu oluturuyor diye kabul edilmi olan bu zmn felsefe aa karlmaya allabilir. Buna parelel olarak, bilimi ya da en azndan an kanaatlerini sorgulamak, ve ressamn onlardan dn alabildii eyleri bilmeye almak mmkndr. Arkeolojik zmlemenin bir baka amac daha olacaktr: o, uzayn, mesafenin, derinliin, rengin, n, oranlarn, hacimlerin, evre izgilerinin, bir sylemsel uygulamann iinde dnlm, adlandrlm, ifade edilmi, kavramsallatrlm olup olmadklarn; ve bu sylemsel uygulamann kendisine yer verdii bilginin teoriler ve belki de speklasyonlarda, retim biimlerinde ve reetelerde olduu gibi, davranlarda, tekniklerde, ve ressamn hemen hemen ayn el hareketinde kapsanm olup olmadm aratracakt. Szcklerin kullanlmayaca zel bir dile sahip olacak olan resimin, ...anlamna gelmenin ya da demek olmann belirli bir tarz olduunu gstermek sz konusu olmayacakt. Boyutlarndan birinde hi deilse, onun, tekniklerde ve etkilerde vcut bulan bir sylemsel uygulama olduunu gstermek gerekecekti. Byle betimlendiinde, resim daha sonra uzayn maddesellii iinde kopyalanmas gerekecek olan saf bir vizyon deildir; o, sessiz ve srekli olarak ii bo anlatmlarn daha sonraki yorumlamalar tarafndan

kendisinden kurtarlmas gerekecek olan daha ziyade plak bir hareket deildir. O -hem bilimsel bilgilerden hem de felsef temalardan bamsz olarak- btnyle bir bilginin pozitifliinin iine geirilir. Bana yle grnyor ki, siyaset bilgisi konusunda da ayn tipten bir zmleme yaplabilecektir. Bir toplumun, bir grubun ya da bir snfn siyas tutumunun belirli ve betimlenebilir bir sylemsel uygulamann iinde yer alp almad grlmeye allacaktr. Bu pozitiflik, kesinlikle, ne dnemin siyaset teorileriyle ne de ekonomik belirlemelerle ayn zamana rastlayacakt: o siyasetin dile getirilme konusu olabilen eyleri, bu dile getirmenin alabildii biimleri, siyasette aa km bulunan kavramlar, ve siyasette ilev gren stratejik seimleri tanmlayacakt. Bu bilgi, onun kendisine yer verebildii -her zaman mmkn olan- epistemenin dorultusunda zmlenecek yerde, tutumlarn, mcadelelerin, atmalarn, kararlarn ve taktiklerin dorultusunda zmlenecekti. Uygulamann ikinci bir teoriletirilmesinin dzeniyle ilgili olmayan, ve teorinin uygulamaya konuluu da olmayan bir siyaset bilgisi bylelikle ortaya konulmu olacakt. Bu bilgi, baka uygulamalar arasnda alan ve onlarn zerine eklemlenen bir sylemsel uygulama tarafndan dzenli olarak oluturulduundan dolay, nesnel verilerin ve gerek uygulamalarn belirli bir saysn az ya da ok eksiksiz bir biimde yanstacak olan bir ifade deildir. O, daha batan, ayn zamanda zelliini, ilevlerini ve ilintilerinin an kendisinde bulduu farkl uygulamalarn alan iine kaydedilir. Eer byle bir betimleme mmkn olsayd, yle grnyor ki, bir uygulamann ve siyas bir teorinin eklemlenme yerini yakalamak iin bireysel ya da kollektif bir bilincin isteinden gemeye ihtiya kalmayacakt; bu bilincin, hangi lde, bir yandan sessiz durumlar ifade edebildiini, te yandan, teorik dorulara kar duyarl grlebildiini aratrmaya ihtiya kalmayacakt; bir bilin haliyle ilgili psikolojik problemi ortaya atmak zorunda kalnmayacakt; bir bilginin oluumunu ve dnmlerini zmlemek zorunda kalnacakt. Problem, rnein, ne hangi andan itibaren devrimci bir bilincin ortaya ktn, ne de ekonomik koullarn ve teorik aklama iinin, bu bilincin douunda hangi karlkl rolleri oynayabildiklerini belirlemek olacakt; devrimci insann genel ve rnek biyografisini yeniden izmek ya da onun projesinin kaynan bulmak sz konusu olmayacakt; fakat tutumlarn ve stratejilerin iinde kapsanm olan, toplum hakknda bir teoriye yer veren ve birbirlerinin iine girmeye ve karlkl olarak birbirlerine dnmeye alan bir sylemsel uygulamann ve devrimci bir bilginin nasl olutuklarn gstermek sz konusu olacakt. Biraz nce sorulmu olan: arkeoloji sadece bilimlerle mi megul olur? O bilimsel sylemler hakkndaki zmlemeden baka bir ey deil midir? sorularna imdi cevap verebiliriz. kinci kez cevap vermiyoruz. Arkeolojinin betimlemeye alt ey, zel yaps iindeki bilim deil, bilginin ok deiik olan alandr. stelik, eer arkeoloji bilgi-kuramsal biimler ve bilimler ile olan ilikisi iinde bilgiyle megul olursa, bilgiyi farkl bir ynde de sorgulayabilir ve bir baka ilikiler a iinde de onu betimleyebilir. Epistemeye doru olan ynelim imdiye kadarki tek aratrma oldu. Bunun sebebi, kltrlerimizi belirginletirdiinde hi kuku bulunmayan bir eilimle, sylemsel oluumlarn bilgi-kuramsallamay srdrmeleridir. Pozitiflikler alannn ortaya kabilmesi, bilimlerin, onlarn tarihlerinin, tuhaf birliklerinin, dalmlarnn ve kopukluklarnn incelenmesi yoluyladr; sylemsel oluumlar oyununun yakalanabilmesi bilimsel sylemlerin kk aral iindedir. En verimli, arkeolojik betimlemeye en ak dnemin, Rnesanstan xx. yzyla, bu kadar pozitifliin bilgi-kuramsallamasn gzler nne sermi bulunan bu Klsik a olmas, bu koullarda, artc deildir; sylemsel oluumlarn ve bilgiyle ilgili zel dzenlemelerin, bilimsellik ve biimsel yaplara indirgeme dzeylerinin kendisine ulamada en fazla zorlandklar yerde ekillenmi olmalar da artc deildir. Fakat eletirinin can alc noktas oradadr; bu, arkeoloji iin zorunlu bir alan deildir.

SONU - Btn bu kitap boyunca, yle veya byle, yapsalclktan ya da genel olarak bu szckle kastedilen
eyden kendinizi korumaya altnz. Onun ne yntemlerini ne kavramlarn kullanmadnz; dilbilimsel

betimleme yollarna gndermede bulunmadnz; biimsel yaplarn hibirine indirgeme endiesi tamadnz ileri srdnz. Fakat bu ayrmlarn anlam nedir? Yoksa yapsal zmlemelerde pozitif olarak varolabilen eyi, bu zmlemelerin kesinlik ve kantsal etkinlik hakknda sahip olabildikleri eyi ortaya koymada baarsz m oldunuz? Yoksa incelemeye altnz alan bu tr bir giriime uygun deil ve onun zenginlii onu kendilerinin iine hapsetmeyi istediiniz emalardan kap kurtulmay srdrd m? Ve ar derecedeki laublilikle, siz yntem konusundaki gszlnz maskelediniz; gerek yapsal bir zmlemeden sizi ayr tutan ve her zaman da ayr tutacak olan ortadan kaldrlamaz mesafeyi apak olarak ileri srlm bir ayrm olarak imdi bize takdim ediyorsunuz. nk bizi yanltmay baarm deilsiniz. Kullanmadnz yntemler tarafndan braklm boluun iinde, dilleri ya da mitleri, edeb eserleri ya da ykleri betimleyen kavram serileri tarafndan imdi kabul edilmi olan kavramlara yabanc gibi grnen btn bir kavramlar serisini alaa ettiiniz; oluumlardan, pozitifliklerden, bilgiden, sylemsel uygulamalardan: her admda tikelliinin ve harika glerinin altn izmekle vndnz btn bir terimler takmndan, sz ettiiniz doudur. Fakat yapsalcln temel konularndan -onun en tartmal postulatlarn, en kukulu felsefeyi oluturan ayn temellerden- bazlarn bu tuhaflklara indirgenemez olan bir alanda deerlendirmek giriiminde bulunmam olsaydnz, bunca tuhaflklar icat etmek zorunda kalacak mydnz? Herey, deneysel ve ar bal olan ii deil, fakat onun zorunlu ilkelerinden daha ok genellemeleri olan iki ya da temay zmlemeyle ilgili ada yntemlere sanki sahip imisiniz gibi cereyan etmektedir. Bundan dolaydr ki, sylemin zgn boyutlarn kltmek, onun zel dzensizliini savsaklamak, girikenlik ve zgrlkle ilgili ierebildii eyleri gizlemek, dilde ortaya kard dengesizlii gidermek istediniz: bu al yeniden kapatmak istediniz. Belirli bir dilbilim biimi gibi, konuan zneye aldr-mamaya altnz; onun btn antropolojik gndermeleri hakkndaki sylemin gerekleebileceine, onun sanki herhangi bir kii tarafndan hibir ekilde dile getirilmemi gibi, sanki zel koullar iinde domam gibi, sanki betimlemelerin iinden gememi gibi, sanki hi kimseyi ilgilendirmiyor gibi incelenebileceine inandnz. Nihayet, ona bir ezamanllk ilkesini uyguladnz: sylemin, belki dilin tersine, temelden tarihsel olduunu, onun elde bulunan elemanlardan deil, kendisinde alm bulunduu zamann dnda zmlenemeyecek olan gerek ve ardk olaylardan kurulmu olduunu dnmeyi reddettiniz. -Haklsnz: sylemin aknln kabul etmedim; betimlerken onu bir znellie balamay reddettim; onun tarihsel karakterini, ilk olarak ve sanki genel biimi olmak zorundaym gibi deerlendirmedim. Fakat btn bunlar dilin alannda denenmi olan kavramlar ve yntemleri, dilin alannn tesine, uzatmaya tahsis edilmi deildi. Sylemden bahsettiysem, bu, dilin mekanizmalarnn ya da srelerinin sylemde btnyle devam ettiini gstermek iin deildi; fakat daha ziyade, szsel edimlerin younluu iinde, mmkn zmleme dzeylerinin eitliliini gstermek iin; dilbilimsel yaplama yntemlerinin (ya da yorumlama yntemlerinin) yannda, ifadeler, onlarn oluumlar ve syleme zg dzenlemeler hakkndaki zel bir betimlemenin gerekletirilebileceini gstermek iin idi. Konuan zneye olan gndermeleri askya aldysam, bu, btn konuan zneler tarafndan ayn ekilde uygulanabilmi olan kurulu yasalarn ve biimleri kefetmek iin deildi, bir an btn insanlarnda ortak olacak olan byk evrensel sylemi konuturmak iin deildi. Tam tersine, ayrmlarn nelerden ibaret olduunu, insanlarn, ayn bir sylemsel uygulamann iinde, farkl konulardan sz etmelerinin, birbirine zd kamlara sahip olmalarnn, elikili seimlerde bulunmalarnn nasl mmkn olduunu gstermek sz konusuydu; sylemsel uygulamalarn hangi eyde birbirlerinden ayrldklarn gstermek de sz konusuydu; ksacas, zne sorununu ortadan kaldr-mamay istedim, znenin sylemlerin eitlilii iinde igal edebildii durumlar ve fonksiyonlar tanmlamak istedim. Nihayet, unu tespit edebildiniz: tarihi inkr etmedim, farkl dzeylerdeki dnmleri gstermek iin deimenin genel ve ii bo kategorisini askya aldm; her sylemsel uygulama konusunda, onun ylma, dar atma, yeniden

aktiflemeyle ilgili kurallarn, tremeyle ilgili zgn biimlerini ve eitli ard arda geliler konusundaki balama dzeniyle ilgili onun zel biimlerini betimlemek iin, tekbiimli bir zamansallatrma modelini reddettim. Demek ki, yapsalc giriimi meru snrlarnn tesine gtrmek istemedim. Ve siz, Kelimeler ve eyler'de yap terimini bir tek defa kullanmadm drstln bana kar rahata gstereceksiniz. Eer bunu ok istiyorsanz, yapsalclk konusundaki polemikleri brakalm; onlar bugn alanlar tarafndan terkedilmi blgelerde glkle yaamaya devam ediyorlar; sonu verebilen bu mcadele imdi artk ancak mimik sanatlar ve panayr oyuncular tarafndan ynetiliyor. -Bu polemiklerden kurtulmak istemeniz bouna, problemden kurtulamayacaksnz. nk problem sahibi bulunduumuz yapsalcla ait deildir. Onun doruluunu ve etkinliini, bilerek ve isteyerek, kabul ediyoruz: bir dili zmlemek sz konusu olduu zaman, mitolojilerin, halk hikayelerinin, iirlerin, ryalarn, edeb eserlerin, belki filmlerin yapsal zmlemesi onsuz birbirlerinden ayrt edilemeyecek olan ilikileri gsterir; kartlk biimleri ve bireyselleme ltleriyle, geri dnen elemanlar tanmlamak olanan verir; denkliklerin ve dnm kurallarnn kurulu ilkelerini de ortaya koyma olanan verir. Balangta iaret edilebilmi olan baz st kapal geilere ramen, imdi insanlarn dilinin, bilinaltnn, muhayyilesinin yapnn ilkelerine bal bulunduunu kolaylkla kabul ediyoruz. Fakat kesinlikle reddettiimiz ey, sizin yaptnz eydir: ard arda gelileri iindeki bilimsel sylemleri, onlar srekli bir aktiflik olarak bir eye balamakszn, bilimsel sylemlerin duraksamalarnn iine kadar bir ilk tasarnn ya da bir temel gayeliliin aln kabul etmeksizin, onlar birbirlerine balayan ve kendisinden itibaren onlar yeniden yakalayabildiimiz noktaya kadar gtren derin sreklilii yeniden bulmakszn zmlenebilme-sidir; bylelikle akln oluumunun zlebilmesi, ve dnce tarihinin her trl znellik gstergesinden kurtarlabilmesidir. Tartmay younlatryoruz: kurulu elemanlar ve kurallar terimleriyle, genel olarak dilden -bir baka yerde ve bir baka zamanda mitlerin dili olan bu dilden, yahut da bilinaltmzn veya eserlerimizin dili olan her eye ramen biraz acayip olan bu dilden- bahsedilebildiini kabul ediyoruz; fakat bilgimizin dilini, burada ve imdi kullandmz bu dili, bize bunca teki dilleri zmleme olanan veren bu yapsal sylemin kendisini, tarihsel derinlii iinde, ortadan kaldrlamaz olarak gryoruz. Bunun, kendisinden, onun yava douundan, onu bu gnk durumuna kadar getiren bu gizli oluumundan hareketle olduunu, yaplar hakkndaki terimlerde baka sylemlerden bahsedebildiimizi yine de unutamazsnz; bunun olanan ve hakkn bize vermi olan gizli oluumdur; bu oluum, eylerin kendisinden hareketle etrafmzda bugn grdmz gibi dzenlendikleri kr ii oluturur. Hind-avrupa efsaneleri ya da Racine'in trajedileri zmlendii zaman elemanlarla, ilikilerle ve sreksizliklerle oynanr, bunu ok istiyoruz; konuan zneler zerine bir sorgulamadan, olabildiince, kanlyor, bunu da kabul ediyoruz; fakat zmlemenin akn tersine evirmek iin, onlar mmkn klan sylem biimlerine kadar geri gitmek iin, ve bugn kendisinden sz ettiimiz ayn yeri yeniden tartma konusu etmek iin baarl olmu bu giriimlere dayanabildiimizi kabul etmiyoruz. znelliin kendilerinde belirginlik kazand bu zmlemelerin tarihi, kendinde, znelliin akm zn korur. -Bana yle grnyor ki, tartmann ve direncimizin yeri (en ince ayrntsna kadar incelenmi yapsalclk sorununda olduundan daha ok) gerekte burasdr. imdiyle ilgili syleminizi nasl anladm, yorum iin zel bir eilimim bulunmadndan bunun elbette keyf olduunu gayet iyi biliyorsunuz, size sylememe izin veriniz. Elbette, diyordunuz sessizce, akladmz geri plandaki btn mcadelelere ramen, dedktif sylemlerin olutuunu bundan byle kabul etmek zorundayz; elbette, bir ruhun tarihinden ziyade, bir varolu tasarsndan ziyade, felsef bir sistemin mimarisinin betimlendiini kabul etmek zorundayz; elbette, ve haklarnda ne dnrsek dnelim, edeb eserleri bir bireyin yaanm tecrbesine deil de dilin yaplarna balayan bu zmlemelere izin vermemiz gerekir. Elbette, vaktiyle bilincin stnlne dayandrdmz btn bu sylemleri bir yana brakmak zorunda kaldk. Fakat yarm asrdan daha fazla bir zamandan beri

kaybettiimiz eyleri imdi, kendilerine ba vurduumuz btn bu zmlemeler hakkndaki zmlemeyle ya da en azndan temel sorgulamayla, ikinci dereceden geri almak istiyoruz. Btn bu zmlemelerin nerden geldiklerini, kendilerini kav-ramakszn onlarn iine nfuz eden tarihsel kaderin ne olduunu, hangi naivliin onlar kendilerini mmkn klan koullara kar kr kldm, onlarn tam olumam pozitivizmlerinin hangi metafizik duvarn iine ekildiklerini onlara soracaz. te o zaman, bilinaltnn, inandmz ve doruladmz gibi, bilincin zmn snr olmad sonu olarak nemsiz olacak; bir mitolojinin artk dnyann bir vizyonu olmad, ve bir romann yaanm bir tecrbenin d yamacndan baka bir ey olmad nemsiz olacak; nk btn bu yeni gereklikleri ortaya koyan akl, ite bu akl yukardan gzetim altnda tutuyoruz; ne o, ne onun gemii, ne onu mmkn klan ey, ne onu bizim yapan ey akn alana tahsis edilmilikten kap kurtulamaz. Balang, ilk kurulu, teleolojik bak as, zamansal sreklilik hakkndaki soruyu sormamz -ve biz bundan asla vazge-memeye iyice karar verdik- imdi akla aittir. Bugn bizim dncemiz olarak gncelleen, tarihsel-aknsal alanda devam ettireceimiz dnce bu dncedir. Bundan dolay, btn yapsalclklar, ister istemez, desteklemek zorunda kaldmz takdirde ancak, kendimizin tarihi olan bu dnce tarihine deindiimizi, kabul edebileceiz; xx. yzyldan beri onu balang ve znellik problematiine balam olan btn bu aknsal balarn zldn ancak kabul edebileceiz. Kendisinde mlteci olarak bulunduumuz, fakat salam bir biimde zaptetmek istediimiz bu kaleye yaklaan kiiye, kutsal eyleri kmsemeyi durduran bir tavrla, tekrar edeceiz: Noli tan-gere. Oysa ilerlemeye ayak diredim. Ne baarmdan ne de silahlarmdan emin olduum iin deil. Fakat asl olann dnce tarihini akn alana bamllndan kurtarmak olduunu u anda fark ettiim iin. Benim iin problem kesinlikle, bilginin oluumuna ya da kantlarn dilin alannda gstermi olan kategoriler hakkndaki bilimlerin douuna uygulamak suretiyle, dnce tarihini yapsallatrmak deildi. Sz konusu olan, hibir teleolojinin peinen ortadan kaldramayaca bir sreksizliin iinde, bu tarihi zmlemek; nceden sahip olunan hibir bak asnn yeniden kapatamayaca bir dalmann iinde onu tespit etmek; hibir aknsal kurumun znenin biimini kendisine empoze etmeyecei bir genelliin iinde onu kendisini amaya brakmak; hibir tan douunu haber vermeyecek olan bir zamansalla onu amak idi. Sz konusu olan, btn akmsal zseverliinden onu soymak idi; iine kapanp kald bu kaybolmu ve tekrar bulunmu olan balang emberinden onu kurtarmak gerekiyordu; ne Kant'tan beri aklyrtme mekanizmasnn, ne Husserl'den beri matematik idealliklerin, ne Merleau-Ponty'den beri kaybolmu dnya hakkndaki anlatmlarn, -bununla birlikte onlarn onu orada yeniden bulmak iin sarfettikleri abalara ramen- artk sahip olmad aknsal ann bu amlayc rolne dnce tarihinin sahip olamayacan gstermek gerekiyordu. Yapsalclkla ilgili grnrdeki tartma tarafndan iine sokulduumuz kapalla ramen, temelde tamamyla anlaldmza inanyorum; hem berikileri hem tekileri yapmak istediimizi tamamyla kastettiimizi sylemek istiyorum. Kesintisiz, hem bir teleolojinin ileyiine hem de nedenselliin sonsuz srelerine ak bir tarihin haklarn savunmanz ok normal idi; fakat hareketi, kendindenlii ve i dinamizmi bilinmemi olan bir yapsalln ortal kaplamasndan tarihi korumak iin bu normal deildi; gerekte, kesintisiz bir bilincin glerini, gzden geirdiklerimizden daha iyi olduklar iin, gvence altna almak istiyordunuz, oysa bu savunmann, tartmayla ayn yerde deil de baka yerde vukua gelmesi gerekiyordu: nk, eer deneysel bir aratrmaya, ince bir tarih almasna aknsal boyutu kabul etmeme hakkn tanm olsaydnz, o zaman zsel olan terk ederdiniz. Bu yzden bir yer deitirmeler serisini terkederdiniz. Arkeolojiyi balang, biimsel a prioriltr, kurucu fiiller hakknda bir aratrma olarak, ksacas bir eit tarihsel fenomenoloji olarak (onun iin aksine tarihi fenomenolojik etkiden kurtarmak, ve iinde baarsz olduu ve bir deneysel olgular serisinden baka bir eyi ortaya koymad iin ona itiraz etmek sz konusu olduu halde) incelemek. Soma eikleri, kopmalar, dnmleri ortaya koyduu kaygsyla, tarihilerin sreklilikleri gstermek olacak olan gerek iini, arkeolojik betimlemenin karsna karmak (onlarca yldan beri

tarihin sz artk tarih olmad); ve o halde deneysellikler hakkndaki kaygszlndan dolay onu knamak. Soma da onu kltrel tamlkla-r betimlemek iin, en ak ayrlklar tekdzeletirmek ve birbirleriyle elien biimlerin evrenselliini kefetmek iin (sylemsel uygulamalarn tikel niteliini tanmlamak niyetinde olduu halde) bir giriim olarak dnmek, ve onu ayrmlar, deimeler ve dnmelerle sulamak. Nihayet onu, tarihin alan iinde, yapsalcln ithali olarak gstermek (onun yntemleri ve kavramlar hibir durumda karkla meydan vermedii halde) ve gerek bir yapsal zmleme olarak ilev gremedii halde byle gstermek. Btn bu yer deitirmeler ve bilmemeklikler oyunu tamamyla tutarl ve gereklidir. Onun ikinci bir stnl daha vard: gayet hogryle karlamak zorunda olduu ve kendilerine bu kadar boyun emek zorunda bulunduu btn bu yapsalclk biimlerine seslenebilmek; ve onlara diyebilmek: hl bize ait olan bu alanlara eer dokunursanz neyle kar karya geleceinizi gryorsunuz; belki baka yerde bir geerlilii bulunan davranlarnz, orada hemen snrlaryla kar karya gelecekler; onlar zmlemek istediiniz her somut muhtevann serbestlik kazanmasna izin verecekler; temkinli deneyciliinizden vazgemeye zorlanm olacaksnz; ve, isteinizin tersine, yapnn tuhaf bir ontolojisine katlacaksnz. Hi kuku yok ki fethetmi bulunduunuz, fakat snrlarn bizzat tespit ettiimiz iin bundan byle size bahetmi oluyor gibi grndmz bu yerlerle yetinmenizin bilgeliine sahip olunuz. En nemli stnle gelince, o, elbette, uzun zamandan beri kendisine angaje edildiimiz ve ancak geniliinin arttrd krizi gizlemekten ibarettir: Kant'tan beri felsefenin kendisiyle zdeletii bu aknsal dnmenin sz konusu olduu; bu balang tematii-nin, varlmz hakkndaki ayrmdan kendisiyle kurtulduumuz u dn umudunun sz konusu olduu; insann varl sorunuyla ilgili btn bu sorgulamalar dzenleyen, ve uygulama hakkndaki zmlemeden saknmak olanam veren antropolojik bir dncenin sz konusu olduu; btn hmanist ideolojilerin sz konusu olduu; -nihayet ve zellikle- znenin statsnn sz konusu olduu kriz. Gizlemek istediiniz ve, sanyorum, douun ve sistemin, ezamanlln ve oluun, ilikinin ve sebebin, yapnn ve tarihin elenceli oyunlarn izlemek suretiyle, dikkatten karmay umduunuz bu tartmadr. Teorik bir gme uygulamadnzdan emin misiniz? -Tartmann dediimiz yerde gerei gibi olduunu o halde varsayalm; aknsal dncenin sonuncu oyununu savunmann ya da eletirmenin sz konusu olduunu varsayalm, ve kabul edelim ki bu gnk tartmamzn daha ok kendisinden bahsettiiniz krizin iinde yer almaktadr: bu tartmann bal nedir o halde? Onun konuma hakk nereden gelmektedir ve bu hakk nereden alabilecektir? O nasl meru kabul edilebilecektir? Eer sylemlerin grnne ve dnmesine tahsis edilmi bir deneysel incelemeden baka hibir ey yapmadysanz, eer ifade birliklerini, bilgi-kuramsal biimleri, bir bilginin tarihsel biimlerini betimlediyseniz, btn pozitivizmlerin naivliinden nasl kurtulabilirsiniz? Ve giriiminiz balang sorununa ve kurucu bir zneye zorunlu bavuruya kar nasl deerlendirilebilecektir? Fakat temel bir sorgulama amay kesin olarak istediiniz, syleminizi bizzat iinde yer aldmz dzeye yerletirmek istediiniz takdirde, onun oyunumuzun iine gireceini ve kendisinden kurtulmaya alt bu boyutun iine sras geldiinde dalacan ok iyi biliyorsunuz. Ya o bize ait deildir, ya da biz onu isteriz. Her halde, on yldan daha az bir zamandan beri izlemekte srar ettiiniz bu sylemlerin ne olduunu, asla sivil hallerini gerekletirmeye zen gstermi olmakszn, bize sylemek zorundasnz. Tek kelimeyle sylemler nedir: tarih mi? Yoksa felsefe mi? - imdi hakkndaki itirazlarnzdan daha ok, bu sorun, itiraf ediyorum, benim kafam kartryor. O beni btnyle artmyor; fakat onu, bir zaman daha, askda tutmay tercih edeceim. Sylemimin, kendisinden bahsettii yeri belirlemek yle dursun, destek alabilecei zeminden kurtulmas u an iindir, ve bir terimi de ngrebilmemin dndadr. Benim sylemim sylemler zerine sylemdir: fakat benim sylemim sylemlerde gizli olan bir ilkeyi, yapaca eyin artk sadece aa karmak olaca bir yeniden kefedilmi balangc bulmak istemez; somut modelleri olacak olan genel teoriyi kendisiyle ve kendisinden hareketle de

gerekletirmek istemez. Sz konusu olan, tek bir ayrmlar sistemine asla geri gtrlemeyen bir dalm, mutlak referans eksenlerine ait olmayan bir salmay sergilemektir; sz konusu olan, hibir merkeze nem atfetmeyen bir merkez-sizlii gerekletirmektir. Byle bir sylemin, unutmay ortadan kaldrmak, sylenmi olan eylerin derinliklerinde, ve sylenmemi olduklar yerde, doularnn ann yeniden bulmak gibi bir rol yoktur (ki sylemlerin empirik yaradllar, ya da onlara balang noktasn veren aknsal fiil sz konusu olsun); benim sylemim balang noktasnn zeti ya da hakikatin ans olmak istemez. Tam tersine, o ayrmlar gerekletirmek zorundadr: ayrmlar nesneler olarak kurmak, onlarn kavramlarn zmlemek ve tanmlamak zorundadr. Askya alnm tamlklar kendi hesabna yeniden gerekletirmek iin sylemlerin alann batan baa katedecek yerde, sylenmi olan eyin iinde gizli olan, fakat (sonu olarak, her zaman istiareyi ve totolojiyi oynayacak yerde) kendisi olarak kalan bu baka sylemi aratracak yerde, o srekli olarak ayrmlamalar gerekletirir, tehis olur. Eer felsefe kaynan anmsanmas ya da geri dn ise, yaptm ey, hibir durumda, felsefe olarak dnlemez; ve eer dncenin tarihi yar yarya silinmi biimlere yeniden hayat vermekten ibaret ise, yaptm ey tarih de deildir. - Sylediiniz eyden, en azndan arkeolojinizin bir bilim olmad sonucunu karmak gerekir. Bir betimlemenin belirsiz statsyle, onu dalgalanmaya brakyorsunuz. Hi kuku yok ki, kendisinin taslak halinde bir disiplin olduuna inandrmak isteyen bu sylemlerden birinin; melliflerine, ak ve kesin bilimselliini kurmak zorunda olmamak ve sylemi douuyla Ugili rastlantlardan kurtaran gelecekteki bir genellie onu amak gibi ikili avantaj salayan eyin; ilerinin temelini, dorulanmalarnn ann ve tutarllklarnn kesin yerlerine konuluunu hep daha sonraya ertelemek suretiyle olmadklar eyden aklanan bu projelerden birinin; xx. yzyldan beri bu kadar byk bir ksmnn haber verilmi olduu gibi bu temellerden birinin belirsiz statsyle onu dalgalanmaya brakyorsunuz: nk gayet iyi biliniyor ki, modern teorik alanda, icad etmekten holandmz ey, kantlanabilir sistemler deil, fakat olana alm, program izilmi, ve kaderi ve gelecei bakalarna emanet edilmi olan disiplinlerdir. Ayrntl izimlerinin nokta nokta izgisi henz tamamland halde, ite onlar mellifleriyle birlikte kayboluyorlar. Ve onlarn dzenlemek zorunda olduklar alan sonsuza dek verimsiz kalyor. - Arkeolojiyi ne bir bilim olarak, ne de gelecek bir bilimin ilk temelleri olarak takdim etmediim dorudur. Ve gelecekteki bir yapnn planndan daha az, somut incelemeler vesilesiyle girimi olduum eylerin listesini -zaten pek ok dzeltmeler getirmekten vazgeiyorum- yapmaya altm. Arkeoloji szcnn ncelerime deeri yoktur; o szsel edimlerin zmlenmesi iin giriilmi yollardan birini gsterir yalnzca: bir dzeyin zellemesi: ifadenin ve arivin zellemesidir; bir alann belirlenmesi ve aydnlatlmas: ifadesel dzenlemeler, pozitifliklerdir; kavramlarn, oluum, arkeolojik treme, tarihsel a priori kurallarnn kavramlar olarak oyuna sokuluudur. Fakat hemen hemen btn boyutlarnda ve hemen hemen btn duraklarnda, giriimin amac bilimler, bilimsel tipten zmlemeler ya da kesinlik ltlerine cevap veren teoriler olmutur. Onun amac ilkin kendini kuran ve arkeolojik olarak betimlenmi olan bilginin iinde normlarn gerekletiren bilimler olmutur: daha nce patolojik anatominin, filolojinin, ekonomi politiin, biyolojinin olabildii gibi, bunlar, giriim asndan, bilimler-nesneler kadar amatrlar. Onun amac ayn zamanda bazen dzey bakmndan, bazen alan bakmndan, bazen yntemler bakmndan kendisinden ayrld ve belirleyici blme izgilerine gre yannda bulunduu bilimsel zmleme biimleridir de; sylenmi eylerin kitlesi iinde, szsel edimin, gerekleme fonksiyonu olarak tanmlanm ifadeye sava amak suretiyle, o ncelikli alan iin dilbilimsel yetkiye sahip olacak olan bir aratrmadan ayrlr: byle bir betimleme, ifadelerin kabul edilebilirliini tanmlamak iin, yaratc bir model oluturduu halde, arkeoloji, onlarn gerekleme koullarn tanmlamak iin, oluum kurallarn ortaya koymaya alr; bu iki zmleme biimi arasndaki benzerlikler kadar farkllklarn da belirli bir says (zellikle, biimsel yaplara indirgemenin mmkn dzeyini ilgilendiren ey iin) bundan dolaydr; arkeoloji iin, her halde, jenerativ gramer bir zmleme-balam roln oynar. Ayrca, arkeolojik betimlemeler, almlarnda ve katettikleri alanlarda

baka disiplinlerle eklemlenirler: psikolojik ya da kurucu bir znellie her gndermenin dnda, ifadelerin ierebildii farkl zne durumlarn tanmlamaya alrken, arkeoloji bugn psikanaliz tarafndan ne srlen bir soruyla karlar; kavramlarn oluum kurallarn, ifadelerin ard arda geli, birbirini izleyi, birlikte varolu biimlerini gstermeyi denerken, o bilgi-kuramsal yaplar problemiyle karlar; nesnelerin oluumunu, nesnelerin kendilerinde doduklar ve zelletikleri alanlar incelerken, sylemlerin uyum koullarn da incelerken, toplumsal oluumlar hakkndaki zmlemeyle karlar. Bunca birbiriyle balantl alanlar arkeoloji iindir. Nihayet, oluumlar hakkndaki genel bir teoriyi kurmak mmkn olduu lde, farkl sylemsel uygulamalara zg kurallarn zmlenmesi olarak arkeoloji, kendisinin kuatc teorisi ad verilebilecek olan eyi bulacaktr. Eer arkeolojiyi daha nce kurulmu olan bunca baka sylemlerin arasna yerletiriyorsam, bu, kendi kendisini ortaya koymaya yetili olmayaca bir statden, bitime ve bulamayla olduu gibi, onu yararlandrmak iin deildir; hareketsiz bir alanlar topluluu iinde, apak belirtilmi bir yeri ona vermek iin deildir; fakat sylemsel oluumlar, pozitiflikleri, ifadeleri, bunlarn oluum koullarn, zel bir alan, arivle birlikte, ortaya karmak iindir. Henz hibir zmlemeye konu olmam olan alan (en azndan zel ve yorumlara ve formel biimlere indirgenemez olabildii hallerde); fakat -u anda iinde bulunduum henz taslak halinde bulunan tespit noktasnda-srekli ve kendisi olarak kalacan nceden hibir eyin garanti edemedii alan. Btn bunlardan soma, arkeolojinin toplumsal oluumlar hakkndaki zmlemeyi ve bilgikuramsal betimlemeleri, gemite olduundan daha az belirsiz bir biimde, eklemlemek olanan veren; ya da znenin durumlar hakkndaki bir zmlemeyi bilimler tarihinin bir teorisine balamak olanan veren; veya genel bir oluum teorisi ile ifadelerin yaratc bir zmlemesi arasnda bir aprazlama yeri oluturmak olanan veren bir arac roln oynamaktan baka hibir ey olmamas mmkn olabilecektir. Sonu olarak, arkeolojinin bugnn konjonktr olan teorik konjonktrn belirli bir ksmna verilmi ad olduu anlalabilecektir. Bu konjonktr ilk karakterleri ve global snrlar burada belirlenebilecek olan bireyselleebilir bir disipline yer verir mi vermez mi, ya da o, bir baka yerde, bir baka durumda, daha yksek bir dzeyde veya farkl yntemlere gre daha sonra yeniden bulunabilmelerine aktel balants engel olmayan bir problemler an vareder mi etmez mi, btn bunlar hakknda imdilik bir karar veremeyeceim. Dorusunu sylemek gerekirse, karan verecek olan hi kuku yok ki ben deilim. Sylemimin onu bugne kadar tayabilmi olan simge gibi silindiini kabul ediyorum. - Bakalar iin kabul etmediiniz bu bamszln tuhaf bir kullanmn siz kendiniz gerekletiriyorsunuz. nk bir ad vermeyi bile reddettiiniz bo bir uzaym her alanna kendinizi veriyorsunuz. Fakat bakalarnn sylemini kurallardan oluan sistemlerin iine hapsetmeniz dikkatinizden kayor mu? Titizlikle betimlediiniz btn bu elikileri unutuyor musunuz? Sylemlerinin kendilerinde kurulduu pozitifliklere ahsen mdahale etmek hakkm bireylerden geri almadnz m? Yeniliklerinin en kn konformizme mahkm eden ykmllklere szlerinin en kn baladnz m? Kendiniz sz konusu olduu zaman kolay, ama bakalar sz konusu olduu zaman zor amlamaya sahip olursunuz. Hi phesiz, ilerinde konutuunuz koullar hakknda daha ak bir bilin sahibi olmaktansa, karlk olarak insanlarn gerek eylemi ve bu eylemlerin olanaklar iinde daha byk bir gvene sahip olmanz daha iyi olacaktr. - ki ynde bir yanlla dmenizden korkuyorum: tanmlamaya altm sylemsel uygulamalar konusunda ve kendinizi insann bamszlna vermeniz konusunda. Gstermeye altm pozitifliklerin bireylerin dncesine dardan empoze edilen, ya da ierde ve pein olarak bulunan belirlemelerin bir toplam olarak anlalmamas gerekir; onlar daha ziyade bir uygulamann kendilerine gre iledii, bu uygulamann kendilerine gre ksmen ya da tamamen yeni ifadelere yer verdii, nihayet onun kendilerine gre deiebildii koullarn btnn olutururlar. Sz konusu olan, znelerin insiyatifine verilmi snrlardan daha ok, uygulamann eklemlendii alan (alann merkezini oluturmadan), kulland kurallar (onlar icat etmeden

ve dile getirmeden), uygulamay devam ettirmeye yarayan ilikiler (onun en son sonucu ve ortaklk noktas olmakszn) dir. Sz konusu olan, sylemsel uygulamalar karmaklklar ve younluklar iinde gstermek; konumann baka ey yapmak -dnleni ifade etmekten, bilineni aklamaktan baka ey, bir dilin yaplarn oynatmaktan da baka ey- olduunu gstermek; bir ifadeyi nceden varolan bir ifadeler serisine eklemenin, (sadece bir durumu, bir balam, motifleri deil) koullar ieren ve (yapnn mantksal ve dilbilimsel kurallarndan farkl) kurallar ihtiva eden karmak ve zor bir davranda bulunmak olduunu gstermek; bir deimenin, sylemin dzeni iinde, yeni fikirler, biraz yenilik ve yaratclk, baka bir zihniyet gerektirmediini, fakat bir uygulamann, muhtemelen ona yakn olan uygulamalarn ve onlarn genel eklemlenilerinin iindeki dnmleri gerektirdiini gstermektir. Sylemi deitirmenin olanan, tam tersine, inkr etmedim: tekelci ve bir anlk hakkn, znenin egemenliinden geri aldm. te imdi, bitirmek iin, size bir soru sormak istiyorum: sylemi eer anlam, tasar, balang ve geri dn, kurucu zne terimlerine, ksacas Logosun evrensel varln tarihe kesin olarak salayan her tematie balarsanz, en azndan bilimsel dzende ve sylemlerin alannda hangi deime fikrini, devrim fikri diyelim, edinirsiniz? Tarihsel dnmle ilgili zor ve zel problemin genellikle kendilerinin iinde eritildii dinamik, biyolojik, evrimci metaforlara gre onu eer zmlerseniz, ona hangi olana vermi olursunuz? Daha da ak olarak: sylemde eylerin ve dncelerin snrnda bir an parlayan ince bir saydaml sadece grrseniz eer, ona hangi siyasal staty verebilirsiniz? ki asrdan daha az bir zamandan beri, Avrupada devrimci sylemin ve bilimsel sylemin kullanlmas, szcklerin tarihin ciddiyeti ierisinde anlamakta glk ektiimiz rzgrn dardan gelen bir fslts, kanatlarn bir grlts olduu bu fikirden sizi kurtarmad m? Ya da, bu dersi reddetmek iin, sylemsel uygulamalar, kendi varolular iinde, tanmamazlktan gelmeye drt elle sarldnz, ve ona kar zihniyetin, akim bilgilerinin, fikirlerin ya da kanlarn bir tarihini devam ettirmek istediinizi dnmek mi gerekir? Size bir uygulamadan, onun koullarndan, kurallarndan, tarihsel dnmlerinden sz edildii zaman sizi bilince gre cevap vermeye iten bu korku nedir o halde? Sizi Batnn tarihsel-aknsal olan byk kaderini btn snrlarn, kopukluklarn, sarsntlarn, kesilemelerin tesinde aratrmaya gtren bu korku nedir yleyse? Bu soruya verilecek, hemen hemen sadece siyasal bir cevabn olduunu dnyorum. imdilik onu askda tutalm. Belki onu biraz sonra yeniden ve bir baka biimde ele almamz gerekecek. Bu kitap hazrlk niteliindeki baz glkleri ortadan kaldrmak iin ancak yazlmtr. Ayrca, kendilerinden sz ettiim ve on yldan beri giritiim aratrmalarn -kelimenin tam anlamyla- verimsiz hakknda sahip olabildikleri eyi biliyorum. Orada ifade edilen dingin, sessiz ve asl bilinten hareketle deil, fakat ortak kurallarn belirsiz bir toplamndan hareketle sylemleri inceleyecek olan bir para uyumsuz hakknda sahip olabildii eyi biliyorum. Kendisinde, saf bir effaflk iinde, deha ve zgrlk oyunlarnn aldn grdmz bir uygulamann snrlarn ve gereklerini gsterecek olan sevimsiz hakknda sahip olduu eyi biliyorum. imdiye kadar hayatn gven verici bakalamlar ya da yaanmn kastl sreklilii tarafndan tevik edilmi olan bu sylemler tarihini bir dnmler a olarak inceleyecek olan kkrtc hakknda sahip olduu eyi biliyorum. Nihayet, konumaya balad zaman, her bir kiinin kendi syleminin iine kendisini yerletirmek istemesinden, yerletirmeyi dnmesinden dolay ho grlemez olan eyi, mellifin deien vehesi orada asla grlmeksizin, imdi yeniden sessizlie brnm olan btn bu metinleri blmesi, zmlemesi, dzenlemesi, yeniden oluturmas ho grlemez olan eyi biliyorum: "yleyse stste ylm bunca szck, bu kadar kat zerine konulmu ve saysz baklara sunulmu bunca iaret, bu iaretleri eklemleyen davrann tesinde onlar devam ettirmek iin sarf edilmi bu kadar byk bir aba, onlar insanlarn hfzasnda korumaya ve kaydetmeye bal bu kadar derin bir ballk, -onlar izmi olan bu zavall elden, onlarda dinginlie ermeye alan bu tedirginlikten, ve bundan byle yaamaya devam etmek iin artk ancak onlara sahip olan bu tamamlanm hayattan geriye hibir eyin kalmamas iin btn bunlar-

niye? Sylem, en derin belirlenimi iinde, kalnt olmayacak mdr? Ve onun uultusu cevhersiz lmszlklerin yeri olmayacak mdr? Sylemin zamannn tarihin boyutlarna tanm bilincin zaman, ya da bilincin biiminin iinde mevcut olan tarihin zaman olmadn kabul etmek mi gerekecektir? Sylemimin iine benden geri ye kalan b i r eyi n gi tm ed i i ni v arsaym am m gerekecektir? Ve konuurken, lmme engel olamadm, ama onu gerekletirdiimi; y a da daha ziyade hayatma kar bu kadar ilgisiz ve bu kadar ntr olan bu dardaki her isellii ortadan kaldrdm, hayatmla lmm arasnda hibir farkn bulunmadn varsaymam m gerekiyor?" Herkesin bununla ilgili skntlarn ok iyi anlyorum. Onlar, hi kuku yok ki, tarihlerini, ekonomilerini, sosyal uygulamalarn olduu kadar konutuklar dili, atalarnn mitolojisini, onlara ocukluklarnda anlatlm ve btn verileri bilinlerinde bulunmayan kurallara bal olan ayn masallar da tanmakta glk ektiler; ayrca ve stelik, dndkleri, inandklar veya hayal ettikleri eyleri kendisinde dorudan doruya, aralksz, syleyebilmeyi istedikleri bu sylemden onlarn yoksun braklmasn da pek arzu etmiyorlard; onlar, sylemin, bylesine avundurucu olan bu mfik hakikatten yoksun kalmaktan, dnyay deilse de, hayat deilse de, en azndan onlarn anlamlarn ancak kendilerinden gelecek olan, ve stelik kaynan yannda sonsuza dek kalacak olan bir szn tazeliiyle yalnzca deiebilmekten daha ok, karmak ve ayrmlam, kurallara ve zmlenebilir dnmlere bal bir uygulama olduunu inkr etmeyi tercih edeceklerdir. Dillerindeki bu kadar ey daha nce onlarn gznden kat: onlar, ayrca, syledikleri eyin, narin ve belirsiz varoluun onlarn hayatlarn daha uzaa ve daha uzun zaman tamak zorunda bulunduu bu kk sylem parasnn -sz ya da yaz, nemli deil- gzlerinden kamasn artk istemiyorlar. Onlar yle anlalmaya (ve onlar biraz byle anlalyorlar) tahamml edemezler: Sylem hayat deildir: onun zaman sizin zamannz deildir; onda, lmle baramazsnz; sylediiniz her eyin arl altnda Tanry ldrm olmanz mmkn olabilir; fakat btn sylediklerinizle, Tanr'dan daha fazla yaayacak olan bir insan yaratacanz da dnmeyiniz."