NDEKLER SULAMA TESSLERNDE SANAT YAPILARI..........................................................1 1 2 2.1 KAPSAM .............................................................................................................1 REGLATR YAPILARI....................................................................................2 Genel................................................................................................................................

2.2 Suyun Derivasyonu ve Drenaj......................................................................................2 2.2.1 Batardo Seddeleri........................................................................................................2 2.2.2 Derivasyon Kanal.......................................................................................................2 2.2.3 Drenaj..........................................................................................................................3 2.3 Reglatr Kazs.............................................................................................................3

2.4 Yapm..............................................................................................................................3 2.4.1 Genel...........................................................................................................................3 2.4.2 evre Duvarlar...........................................................................................................3 2.4.3 Eik (Dolu Gvde) Yaps...........................................................................................3 2.4.4 D Havuzu...............................................................................................................4 2.4.5 akl Geiti, Ayrma Duvar.......................................................................................4 2.4.6 Priz Giri Izgaralar.....................................................................................................4 2.4.7 keltim Havuzu........................................................................................................5 2.4.8 Ykama (Boaltm) Kanal..........................................................................................5 2.4.9 Ana Kanal Giri Yaps...............................................................................................5 2.4.10 Rakortman ve Kurplar................................................................................................6 2.4.11 Menba Blanketi, Parafy............................................................................................6 2.4.12 Sal ve Balk Geitleri.................................................................................................6 2.4.13 Ynlendirme Duvar..................................................................................................7 2.4.14 Dalg Perde...............................................................................................................7 2.4.15 Kapaklar.....................................................................................................................7 2.4.16 Ta Tahkimat..............................................................................................................7 2.4.17 Orta Ayaklar...............................................................................................................8 2.4.18 Kapaklar.....................................................................................................................8 2.4.19 Kprler.....................................................................................................................9 2.4.20 Yzme Havuzlar.......................................................................................................9 2.4.21 Hayvan Sulama Havuzlar.........................................................................................9 3 3.1 4 4.1 4.2 TERF MERKEZLER........................................................................................10 Genel..............................................................................................................................10 SFONLAR........................................................................................................10 Genel..............................................................................................................................10 Sifon Betonu..................................................................................................................10

4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 5 5.1 5.2 5.3 6 6.1 6.2 6.3 7 7.1 7.2 7.3 7.4

Genel ........................................................................................................................10 Beton Dkm Yerinin Hazrlanmas.........................................................................11 Kalp..........................................................................................................................11 Betonun Yerletirilmesi ve Sktrlmas.................................................................11 Betonun Bakm ve Tamiri........................................................................................12

elik Kapl Betonarme Sifonlar.................................................................................12 elik Sifonlar................................................................................................................12 CTP (Cam Takviyeli Boru) Sifonlar..........................................................................13 PE-100 (Poli Etilen Esasl Boru) Sifonlar..................................................................13 Yksek Eimli Sifonlarn Stabilitesi..........................................................................13 Izgaralar .......................................................................................................................14 Sifonlarn antiye Testleri...........................................................................................14 Sifon Yardmc Yaplar.............................................................................................14 Sifon naatnda Dikkat Edilecek Hususlar..............................................................15 SEL GETLER...............................................................................................15 Genel..............................................................................................................................15 Alt Sel Geitleri (ASG)................................................................................................16 st Sel Geitleri (SG)................................................................................................16 YOL GE YAPILARI .....................................................................................17 Genel..............................................................................................................................17 Kanal Kprleri...........................................................................................................17 Menfezler .....................................................................................................................18 KANALDA D (T) YAPILARI ................................................................19 Genel..............................................................................................................................19 ekil 1: Kanallar zerinde eitli d ekilleri...........................................................20 Dik D Yaplar........................................................................................................20 Eik Dzlemli D Yaplar......................................................................................21 ekil 2: D Kanal Boyunca Derz Detaylar............................................................22 Borulu D Yaplar...................................................................................................22

7.5 8 9 10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6

Kaskatl D Yaplar................................................................................................22 GE (RAKORTMAN) YAPILARI..................................................................23 PRZLER (AYRIM YAPILARI)..........................................................................23 KANALDA SU SEVYES KONTROL YAPILARI...........................................24 Genel.............................................................................................................................24 ek Yaplar.................................................................................................................25 Yan Savaklar...............................................................................................................25 Otomatik Sifonlar.......................................................................................................25 Tahliye Yaplar...........................................................................................................26 Kanal Sonu Yaplar (Kavutlar)...............................................................................26 ekil 3: a) Kavut Yaps Projesi................................................................................27 ekil 3: b) Byk Bir Kavut Yaps Projesi...............................................................27 Akedkler ...................................................................................................................28 STNAT DUVARLARI.....................................................................................29 DUVARLI KANALLAR ....................................................................................30 YATAY DELG UYGULAMALARI ...................................................................31 PREFABRK SANAT YAPILARI.....................................................................31 BORULU EBEKELERDE SANAT YAPILARI..............................................32 Genel.............................................................................................................................32 ekil 4: Borulu ebekede prizli kuyu tip projesi..........................................................33 ekil 5: Borulu ebekelerde vanal priz tipi................................................................34 Borulu ebekenin naat...........................................................................................35 ekil 6: Borulu ebekede boru enkesiti........................................................................35 Yksek Basn Borulu Sulama ebekeleri................................................................35 KANALETL EBEKELERDE SANAT YAPILARI.........................................36 ifti Prizi....................................................................................................................36 ekil 7: Kanaletten su alnmas....................................................................................37 Su Alma Prizi...............................................................................................................37

10.7 11 12 13 14 15 15.1

15.2 15.3 16 16.1 16.2

16.3 16.4

Ayrm Prizi (Branman Prizi)....................................................................................37 Dirsek ve D (t)...................................................................................................37 ekil 8: Kanalette tl ve tsz Dirsekler...............................................................37 ekil 9: Kanalet t boyutlandrmas.........................................................................39 Ters Sifon.....................................................................................................................39 ekil 10: Kanaletli ebekede ters sifon........................................................................40 Yol Geitleri.................................................................................................................40 Kanalet Sonu...............................................................................................................41 ekil 10: Kanalet sonu yaps.......................................................................................41

16.5 16.6 16.7

SUL AM A TESSLERNDE S AN AT YAPIL ARI 1 K APS AM

Bu artname, sanat yaplarnn inaas iin gerekli malzeme, iilik ve her trl ekipmann temini ile bu yaplarn yapm tekniklerini kapsar. Bu ksmda yer alacak sanat yaplar genel olarak, su evirme yaplar, sulama ve drenaj kanallar zerinde iletim grevini yapan, sulamann ll ve kontroll yaplmasn salayan, kanallar zerinden ve altndan geileri temin eden, dk kotlardan alnan suyun yksek kotlara terfisini gerekletiren, yksek kotlardaki suyu dk kotlara uygun hidrolik artlarda indiren, kanallarda suyu depolayan ve kontrol eden, kanallar her trl kontroll ve kontrolsz sularn zararlarndan koruyan yaplardr. Bu yaplar u ekilde sralayabiliriz. 1- Reglatr 2- Terfi merkezleri 3- Tneller 4- Su alma yaplar 5- Debi lm tesisleri 6- Kontrol yaplar 7- Kanal koruma yaplar 8- D yaplar 9- Enerji krc tesisler 10- Ayrm yaplar 11- Yol gei yaplar 12- Kavut yaplar 13- Su gei yaplar 14- Borulu sistem sanat yaplar 15- Kanaletli sistem sanat yaplar 16- Prefabrik yaplar 17- stinat duvarlar 18- Duvarl kanallar 19- Ky koruma yaplar

2 2.1

REGL ATR YAPIL ARI Genel

Reglatrler, akarsulardan istenen seviyede ve istenen miktarda su almak amacyla yaplrlar. Reglatrlerin yatak srnt maddesinin az olduu dk eimli ksmlarda yaplmas tercih edilir. Ancak geni gvdeli reglatrn menba tarafnda akl geitleri ile rusubat kontrol yapmak imkanszdr. Srnt malzeminin ok fazla olduu akarsularda hareketli (kapakl reglatr) genellikle daha uygundur. Yatak eiminin az olduu ksmlarda suyun dolu gvde zerinden aabilecek reglatr tipi ina etmek mmkndr. Yatak genilii elverili olduu hallerde yapdan geen debinin, d yatanda maksimum hz 15 m/s olmas esasna gre dolu gvdeli reglatr tipi ina edilmelidir. Reglatr inaatnn yaplmas iin suyun derivasyonu gerekir.

2.2 2.2.1

Suyun Derivasyonu ve Drenaj Batardo Seddeleri

Reglatr inaatnn kuruda yaplabilmesi iin suyun inaat alanndan uzaklatrlmas gerekir. Bunun iin inaatn akarsu menbanda ve mansabnda batardolar ina edilecektir. Batardo seddeleri DS Dolgu leri Teknik artnamesi ndeki esaslara gre zonlu veya kark dolgu tipinde olacaktr. Bu seddeler geici yap niteliinde olacak ve inaat alanna suyun szmasn nleyecektir. Yklenici, batardo seddeleri inaat iin gerekli hertrl ara, gere ve ekipman ibanda hazr bulunduracaktr. Batardolar projesine ve artnamesine uygun olarak ina edilecektir. 2.2.2 Derivasyon Kanal

Derivasyon kanal, projesine ve inaat sresine gre seilen debiyi geirecek boyutlarda ina edilecektir. Derivasyon yapsnn ak kanal, kondvi veya tnel eklinde olmasna arazi artlarna gre karar verilecektir. Derivasyon ilemi, tnel yaplmas gerektirdii durumlarda, "DS Tnel ve Yer Alt Kazlar Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. Ak kanall derivasyon olmas durumunda, kanal kazlar "DS Kaz ve Dolgu leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. Reglatr inaatnn tamamlanmasndan sonra btn geici yaplar kaldrlacak ve boluklar doldurulacak, kondvi beton tka ile kapatlacak veya dipsavak olarak dzenlenecektir.

2.2.3

Drenaj

Reglatr inaatnn kuruda yaplabilmesi iin yaplan batardo ve derivasyon kanalna ramen inaat alanna szan sular pompalar vastasyla dar atlacaktr. Yklenici, bunun iin gerekli pompalar yedekleri ile berarber ibanda hazr bulunduracaktr. Ayrca suyun derivasyonu srasnda su haklar kesintiye urayanlara da gerekli miktarda su verilecektir.

2.3

Reglatr Kazs

Yap temelinde ve yamalardaki kalan ev alan ierisinde kazlar, projesine ve "DS Kaz ve Dolgu leri Teknik artnamesi"nin ak kazlar blmndeki esaslara gre yaplacaktr. Kaznn kuruda yaplmas iin, drenajn salanmas ve kan suyun boaltlmas ileri itina ile yaplacaktr. evler makine ile dzeltilecek gerekiyorsa desteklenecektir. Yklenici, ayet kaz planlar hazr deil ise, kazlara balamadan nce kaz planlarn hazrlayp dareye sunacaktr. Bu planlarla birlikte uygulayaca kaz metotlar, ara, gere ve gerekli ekipmanlar onay iin dareye sunacaktr. Kazlardan kan malzemeler darenin gsterecei depo sahalarna tanacaktr. Uygun malzemeler dolgu gerektiren yerlerde kullanlacaktr.

2.4 2.4.1

Yapm Genel

Reglatr inaat, projesine ve artnamesine gre yaplacaktr. Kazlarn tamamlanmasndan sonra Yklenici darenin kontrolluk elemanlar ile birlikte gerekli lmleri yapacaktr. Kontrol mhendisinin tetkiki ve onay ile temel kabul yaplacaktr. Kazlarda proje kotlarna eriilmesine ramen temel zemini yeterince salam deilse darenin izni ile bu ksm kaldrlacak veya zemin iyiletirme metotlarndan biri uygulanarak zeminin iyiletirilmesi yaplacaktr. 2.4.2 evre Duvarlar

Bu duvarlar projesine gre yapy snrlayan duvarlardr. Beton ve betonarme olarak tasarlanan bu yaplar "DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak ina edilecektir. Bu duvarlara ait beton yzeyi snf projelerde gsterilecektir. 2.4.3 Eik (Dolu Gvde) Yaps

Reglatrn esas ksmn oluturur. stenen miktarda suyu toplar, kabartr ve istenen kotta prize (su alma yapsna) verir. Ayrca takn debisini mansaba savaklamak suretiyle

savaklama yaps grevi grr. Betonarme bir yap olan Eik Yaps, projesine ve "DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr. Akarsuda srnt malzemesi fazla ise eik yzeyi ta kaplanacak veya bu ksmn agregas zel seilip, granlometrisine dikkat edilecektir. Eik betonu snf en az C 20 olacaktr. Beton karmnda Trasl imento kullanlmas tercih edilecektir. Eik (savak) betonu yzeyi kalpl ksmda F 4 , kalpsz ksmda U 4 artlarn salayacaktr. Anolara ait betonlar bir seferde dklecek inaat derzi oluturulmayacak, beton ayrma olmayacak ekilde dklerek sktrlacaktr. Anolarn birleim yerlerine bakr veya PVC su tutucular yerletirilecektir. Eik betonu beton pompas ile dklecektir. Yklenici tarafndan gerekli hazrlklar yaplmadan ve i banda darenin ilgili eleman bulunmadan beton dkm yaplmayacaktr. 2.4.4 D Havuzu

D havuzu eik yapsndan savaklanan suyun yata oymamas iin yaplr ve eik yapsndan bir dey derz ile ayrlrlar. Projesine ve artnameye gre yaplan bu yapda 5-10m de bir artmal genleme derzleri braklacaktr. Bu derzler de bakr veya PVC contalar bulunacaktr. D havuzu betonu C 20 olacaktr. Beton karmnda kullanlan imentonun trasl imento olmas tercih edilecektir. Yklenici, demir techizatn yerletirilmesi ve betonun kuruda dklmesi iin nlem alacaktr. Bunun iin gerekli pompalar yedekleri ile birlikte i banda bulundurulacaktr. 2.4.5 akl Geiti, Ayrma Duvar

akl geiti, priz nnde kum, akl vb. srnt malzemesi birikmesini nler. Ayrma duvar, srnt maddesini akl geidine yneltir. akl geidi ve ayrma duvar projesine gre yaplacaktr. Beton snf ve yzey dzgnl projelerde belirtilecektir. Beton dkm srasnda kapak yuvalarna itina gsterilecek, profiller ve ankraj ubuklar yerlerinden oynatlmayacak skca betonla temaslar salanacaktr. Bu ksmdaki beton beton pompas ile dklecektir. Gerekli hazrlklar yaplmadan ve Kontrol Mhendisinin onay olmadan Yklenici beton dkmne balamayacaktr. 2.4.6 Priz Giri Izgaralar

Bir santrala veya kanala su almak amacylan yaplan su alma yapsna zgaralar yerletirilecektir. Projesine ve artnameye gre yerletilen zgaralar lama demirlerinden yaplacaktr. Izgara aralklar 5 cm den kk olacak ve yatay ile yaklak 60 0 lik bir a yapacak ekilde yerletirilecektir. Hassasiyet gerektirmeyen durumlarda, zgaralar boru ve profillerden yaplabilir. Bu tr zgara aralklar 5- 10 cm arasnda olacaktr.

ubuk aralklarnn korunmas iin d ereveye ek olarak yatay balants yaplacaktr. Su alma yaps betonarme betonlar "DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. Beton snf ve yzey dzgnl projelelerde belirtilecektir. Ancak su alma yaps betonlar C 20 betonundan daha dk olmayacaktr. 2.4.7 keltim Havuzu

keltim havuzu srnt maddesini depo eder, biriktirir. Sabit dikdrtgen kesitli olup sonunda yuvarlak bir eik vardr. Priz giri yapsndan bir dey derz ile ayrlr. Tabanna 0,01 mertebesinde bir eim verilir. Baz durumlarda k kapaklar nne bir dalg perde konulur. keltim havuzu betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. Beton snf ve yzey dzgnl projelerde belirtilecektir. 2.4.8 Ykama (Boaltm) Kanal

Ykama kanal prizde, keltme havuzu sonundaki eiin ukur yerinden balar ve reglatrn mansabnda, d havuzu civarnda son bulur. Ykama kanalnn amac keltim havuzu iinde biriken srnt maddelerini reglatrn mansabna geirmektir. Ykama kanal balangcna veya sonuna bir kapak yaplr. Temizleme yaplaca zaman priz k kapa kapatlr, priz giri kapaklar ise kk bir akm geecek ekilde aa indirilir. Boaltm kanal kapa alnca priz iinde hzl bir akm yer alr. Bu akm, priz tabanna birikmi srnt maddelerini srkleyip boaltm kanal vastasyla reglatrn mansabna atar. Boaltm kanal tek eimli olarak yaplacak, zerinde keskin dirsek bulunmayacaktr. Boaltm kanal betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. Beton snf ve yzey dzgnl projelerde belirtilecektir. Betona gml kapak ereveleri itina ile yerletirilecek ve beton dklrken yerinden oynamayacaktr. Kapaklar ve kapaklarn yerletirilmesi " DS Izgara ve Kapaklar Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. 2.4.9 Ana Kanal Giri Yaps

Ana kanal rakortman nnde eik, ayak, kapak ve de plak kprden oluan bir giri yaps yer alr. Bu yap priz giri yapsna benzer, ana kanal iin su ve srnt madde kontrol yapar, keltim havuzunun temizliini salar. Beton iinde gml kalacak kapak ereveleri itina ile yerletirilecek ve beton dkm srasnda yerinden oynatlmayacaktr. Plak kpr ve kanal betonu snflar ile yzey przll projelerde belirtilecektir.

2.4.10 Rakortman ve Kurplar Rakortman, diktrtgen kesitli keltim havuzundan trapez kesitli ana kanal giriine gei salar. Yk kaybn azaltmak iin beton yzey dzgnl nemlidir. Rakortman olarak en ok tercih edileni krk dzlem rakortman eididir. Rakortmanlar projede gsterildii ve darenin talimatna gre yaplacaktr. Betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna gre yaplacaktr. 2.4.11 Menba Blanketi, Parafy Dolu gvdeli ve kapakl reglatrlerde szma boyunu uzatmak ve alttan kaldrma kuvvetini azaltmak amacyla gvde nne geirimsizlik rts yaplacaktr. Bu geirimsizlik kaplamas beton veya betonarme olacaktr. Bunun iin geirimsizlik kaplamasnn nne yeterince derin bir parafy yaplr. Yaplacak beton plak kalnlklar su ykne gre deiecektir. Szdrmazlk kaplamas 3-4 metre en ve boyda beton veya betonarme plaklardan oluacaktr. Yaplacak kaplama kalnl en az 20 cm olacaktr. Ancak tecrbeler sonucunda su ykne ve elde edilen bilgilere gre beton kaplama kalnl aadaki izelgede verilen deerlere gre alnacaktr. izelge 1. Su ykne gre kaplama kalnlklar h (Su Yk (m) 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 9,00 10,00 50 60 70 80 90 95 100 Kaplama kalnl 40 (cm)

Betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna ve darenin talimatna gre dklecektir. Yklenici betonlarn bakmndan korunmasndan sorumlu olacaktr. Bu ksmdaki betonlar dier iler tamamlandktan sonra yaplacaktr. 2.4.12 Sal ve Balk Geitleri Balk geitlerinin geirecei bala gre boyutlandrlmas ve eimlerinin de buna gre verilmesi gerekir. Balk geitleri hem alttan hem stten akm olan perdelerle meydana getirilmi az meyilli bir dikdrtgen kanaldr. Alttan su geiren delik ayn zamanda balklarn gemesini salar. Birbiri ile balantl havuzlarla oluturulmu geitte herbir havuzun plandaki boyutlar, geecek en byk baln uzunluunun 2,5-3 kat civarnda seilecektir. Havuzun derinlii ise geitin eimine bal olarak seilir. Havuzlar arasndaki kot fark 30 cmyi amayacaktr. Her 3 metre kot farkndan sonra dinlenme havuzu yaplmas gerekir. Geitlerin inaatnda ta malzeme kullanlmas tercih edilecektir. Ta malzemenin bulunmad yerlerde C16 betonu kullanlabilir. Beton imalatta keskin ve 90 0 lik keler

yaplmamal ve pahlar krlmaldr. Geitlerin st ak olacaktr. Mansapta ilk havuz 1,5-2 metre derinliinde yaplacaktr. 2.4.13 Ynlendirme Duvar Ynlendirme duvar, reglatrlerin menba tarafna yaplr. Akm prize doru ynlendirir. akl geitinin veya kapakl reglatrlerde akl geidi grevi yapan ilk akl izleyen orta ayan ucundan balayarak menbaya doru uzanr. Ynlendirme duvar, yksek sularda akm engellememek iin st kotu savak kotu civarnda veya biraz yksek yaplr. Planda yerleim iin kk projelerde gzle karar verilir, byk projelerde ise model deneyleri sonucu karar verilmelidir. Bu duvar betonlar, eik yaps betonlar niteliinde olacaktr. Betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna gre dklecektir. 2.4.14 Dalg Perde Dalg perde, akl geidinin her iki yanndaki kenar ayaklara ankastre betonarme bir perdedir ve en az kalnl 20 cmdir. Profil olarak kapaa doru hafife bir knt verilir ve kapak inmi durumda iken intibak salanr. Bu kotta su taraf yuvarlatlr. Dalg perde betonarme betonu itina ile dklecek ve betonlarda herhangi bir ayrma olmayacaktr. Beton " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna uygun olarak dklecektir. Beton snf ve yzey dzgnl projelerde belirtilecektir. 2.4.15 Kapaklar Projesinde belirtildii gibi yksek sularda, su giriini nlemek iin dalg perdeden hemen sonra yerletirilir. Kapak genilii 3 metreden fazla olmayacaktr. 3 metreden fazla aklklarda genilik ayaklarla blnecektir. Kapaklar dz kayar kapak tipinde olacaktr. Kapaklarn nne ve arkasna batardo kapak yuvalar yaplacaktr. 2.4.16 Ta Tahkimat D havuzunun mansap ucunda oyulmalar nlemek iin ta tahkimat yaplacaktr. Tahkimata konulacak talar 0,50-1,00 metre boyutunda salam, anmaya ve dona dayankl olacaktr. Tahkimat kalnl en az 1,00 metre, uzunluu ise en az 10,00 metre olacaktr. Ta tahkimat i makineleriyle dzgn olarak yerletirilecektir.

2.4.17 Orta Ayaklar Projesinde belirtilen, yol ihtiyac ve iletme amacyla eik yaps zerine orta ayaklar yerletirilir. Suyun nn kapatmak iin kullanlan kapaklar da orta ayaklara yaslanr. Dier taraftan kapan manevra sisteminde herhangi bir arza meydana geldiinde tamir iin kapan bulunduu yere kalas basp kurutulabilmesi iin kapan nne ve arkasna kalas yuvalar yaplacaktr. Dey kesitte orta ayaklarn menba ve mansap yzleri genellikle dey yaplr. Baz projelerde model deneyleri sonucuna gre menbaya doru profil yaplabilir. Orta ayaklarn menba ve mansap ular genellikle yuvarlatlr. Akarsu, youn bir ekilde srnt maddesi tanyorsa gerek orta ayaklar, gerekse aralarndaki radye blm (C 25) beton yaplmal; ayrca konstrktif olarak, yzeyler boyunca iki ynde 12/30 techizat konmaldr. Orta ayakta menba ve mansap kalas yuvalarnn dzgn olmas iin d yzlerine elik profiller konulacaktr. Esas kapak yuvas ise itinal bir ekilde elik profiller ile takviye edilecektir. Projelerde orta ayak beton snf ve yzey dzgnl belirtilecektir. Orta ayak betonarme betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna gre ve mutlaka beton pompas ile dklecektir. 2.4.18 Kapaklar Kapaklar, projesine ve artnamelere uygun olarak yaplacaktr. Reglatrn byklne gre kapak tipi seilecektir. ok byk reglatrlerde radyal kapaklar tercih edilir. Radyal kapaklar " DS Kapaklar Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr. Bu artname kapaklar kapsamaktadr. Dz kapaklar genellikle 15 m 2 den kk alanlarda uygulanr. Dz kapaklarn menba yz sac kaplanr. Mansap yznde ise tayc yatay kiriler ve dey balant kirileri bulunur. Kapan bakm ve boyasnn yaplabilmesi iin mansap yz kaplanmaz. Menba yzndeki sac kaplamada sac kalnlna 2-3 mm pas pay eklemek gerekir. Dz kapaklarn kk olanlarnda hareket ve szdrmazlk dorudan doruya bronz sert aa ikilisinin (orta ayakta bronz, kapakta sert aa) birbiri zerinde kaymas ile salanr. Daha byklerde ise hareket, tekerlekler zerindedir. Szdrmazlk ise esnek levha veya lastik conta ile salanr. Tabandaki szdrmazlk ise ya kapaktaki sert ahabn metal yzeye oturmas veya esnek profillerle salanr. Dz kapaklarn hareketi, byklklerine gre, elle veya motorlu sistemlerle salanr. Bu amala kapaa, stten iki kenardan zincir, tel halat veya kremayer dilisi ieren birer ubuk sabitlenir ve kaldrma mekanizmas yukar yerletirilir.

2.4.19 Kprler Kprler, projesine ve teknik artname esaslarna uygun olarak yaplacaktr. Kprler daima ayaktan ayaa ift basit kiri ve tek aklkl olarak yaplmaldr. Bylece dzgn olmayan kmeler sonucu ek gerilmeler nlenmi olur. Kenar ayaklarn, duru emniyeti gerek devrilmeye gerekse kaymaya kar tahkik edilmeli, ayrca kenar ayan altnda azami basn oluan yerde zeminin tama kapasitesinin almamas gerekir. Orta ayaklar, etkileyebilecek btn yklere ve bu arada zati ve hareketli yklere, st yapya ve orta ayaa etkiyen rzgar yklerine, su aknts, buz ve srklenen maddelerin etkisine, boyuna kuvvetlere ve depreme dayanacak ekilde yaplacaktr. Deprem nedeniyle st yapdan ayaklara aktarlan kuvvetler gznnde bulundurulmaldr. Ayaklardaki yatay yapm derzleri, gerekli hallerde, dey veya apraz demirlerle takviye edilerek yatay etkilerin karlanmas salanmaktadr. Kiri kprlerde, mesnetlerin ankrajna zel nem verilmelidir. Kiri kprlerde, kirilerin ayaklardan kurtulup dmelerini nlemek iin gerekli nlemler alnmaldr. Kpr zerinde trafik yk yoksa yalnzca kapak montaj iin kpr zerine kacak i makinasnn arl dikkate alnarak hesap yaplacaktr. Reglatrler zerinden yol geii dnlyorsa Karayollar Standartlar dikkate alnmaldr. Kpr zerinde gerekli yerlere pas payn da dnerek salam demir korkuluklar yaplmal, fakat gerek montaj gerekse tamir iin gelecek i makinalarnn manevralarn engellemeyecek ekilde yerletirilmelidir. Kpr betonarme betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplmal ve beton snf C 20 nin zerinde olmaldr. Burada bulunmayan hususlar iin " DS Karayollar Yol ve Kprler Teknik artnamesi" geerlidir. 2.4.20 Yzme Havuzlar Byk kanallarn getii yerleim merkezlerine yakn yerlerde ocuklarn serinlemek amac ile derinlii 1.00 m yi gemeyen, kanala paralel ve by- past hatt ile kanaldan beslenen 2x 6x 1 m ebatlarnda yzme kanallar yaplacaktr. Bu kanallarn amac byk kanallarda vukuu bulan lm hadiselerini asgariye indirmektir. Bu havuzlarn yapm malzemesi ve kalitesi ana kanaln malzemesi ile ayn olacaktr. 2.4.21 Hayvan Sulama Havuzlar Byk kanallarn getii gzergahlarda, uygun grlen yerlere, hayvanlarn rahata su iebilecekleri 2x3x0,50m ebadnda kanala paralel ve by- pas hatt ile kanaldan beslenen sulama kanallar yaplacaktr. Bu kanallar ana kanaln yapm malzemesi ile yaplacaktr.

3 3.1

TERF MERKEZLER Genel

Terfi merkezleri (Pompa stasyonlar) proje ve artnamesine uygun olarak ina edileceklerdir. Kaz ilerinde " DS Kaz leri Teknik artnamesi" Dolgu ilerinde " DS Dolgu leri Teknik artnamesi" Beton ilerinde " DS Beton leri Teknik artnamesi" Cebri borulara ait imalat-montaj ilerinde " DS Cebri Boru Teknik artnamesi" Pompa stasyonu inaat iin " DS Pompa stasyonlar Teknik artnamesi " geerlidir.

4 4.1

SFONL AR Genel

Sifonlar; sulama kanallar zerinde, projesine ve artnameye uygun olarak yaplacaktr. Geni kuru dere yataklar, akarsu yataklar ve yerleim alanlarnda sulama kanallarnn kesintiye uramas sebebiyle yaplan kapal hidrolik yaplara sifon denilmektedir. Sifon boy kesitinin tek eimli bir ini, yatay ve yataya yakn dz bir gei ile tek eimli bir k blmnden olumas tercih edilmelidir. leride oluabilecek tahribatlara kar sifon st kotu ile tabii zemin arasnda en az 1 metre mesafe olmaldr. Sifonlarda yatay kurp yaplmamaldr. Sifon giriinde akmn alkantsz ve dzgn laminer akm olmas iin balang kanaldaki son kurbtan yeteri kadar uzakta olmaldr.

4.2

Sifon Betonu

Beton ve betonarme betonu " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre dklecektir. 4.2.1 Genel

Yerinde dkme beton veya betonarme sifonlarda su basnc 5 m veya daha kkse C 16 betonu uygulanacaktr. 5 mden yksek su basnc olan sifonlar betonarme yaplacak ve

C 20 betonu uygulanacaktr. Ancak su basn 20 mden fazla ve i ap 2.00 mden byk sifonlarda, darenin gerek grd projelerde C 25 kullanlacaktr. Yerinde dkme sifon betonlarnda iri agregann en byk tane ap 31,5 mm olacaktr. Su basnc 20 mden byk olan sifonlarda, betonun daha iyi ilenebilmesi iin dare gerek grd taktirde beton katk maddesi kullanlacaktr. Sifon ano boylar tatbikat projelerinde gsterilecek ve 12 metreden kk anolarn en az olmas salanacaktr. Ano aralarndaki szdrmazlk derzleri lastik veya plastik contalarla tekil edilecektir. Sifonlarda kullanlan conta tipi TS 2810 ve TS 3078e uygun olarak seilecektir. 4.2.2 Beton Dkm Yerinin Hazrlanmas

Beton dklecek yzeyler temiz olacaktr. Kaya zeminlerde, kaya yzeyi yabanc maddelerden iyice temizlenmi olacak, gevek ve ayrlm kaya paralar kaldrlacaktr. Kayada yzey atlaklar varsa ve bunlar kil ve amur gibi maddelerle dolmusa uygun bir derinlie kadar temizlenecektir. Beton dklecek yzey dkmden nce iyice slatlacaktr. Toprak temel zerine grobeton dkm iin toprak, su birikintileri olumayacak derecede sulanacak, nemlendirilecektir. 4.2.3 Kalp

Sifon i kalb paral veya monolitik elik kalp olacaktr. Yzey dzgnl iin F 3 cinsi beton yzeyi veren eri yzeyli kalp kullanlacaktr. D kalp ahap veya elikten yaplacaktr. Yzey dzgnl iin F 2 cinsi beton yzeyi veren eri yzeyli kalp kullanlacaktr. Sifon betonu aln kalplar ahaptan F 1 cinsi beton yzeyi veren dz kalp olacaktr. Ancak sifon giri ve k yaplarnn suyla temas eden yzeylerinde F 2 cinsi beton yzeyi veren ahap kalp kullanlacaktr. Sifonlarn merkezden 60 0 lik a ile grlen ve dey eksene gre st kesimleri d kalpsz yaplacaktr. ap 2 metreden daha byk sifonlarda da merkezden 60 0 lik a ile grlen ve dey eksene gre alt kesimleri kalpsz yaplacaktr. 4.2.4 Betonun Yerletirilmesi ve Sktrlmas

" DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna uygun olarak yaplacaktr. Sifon betonlarnn yerletirlmesi ve sktrlmas iin gerekli malzemeler, betoniyer ve vibratrlerin eksiksiz olarak i banda bulundurulmas ile salanacaktr. Kontrol Mhendisi gerekli incelemeleri yapp beton dkm iin onay vermeden hibir ekilde beton dklmeyecektir. Anolara ait betonlar kesintiye uramadan dklecek ve derz olumas kesinlikle nlenecektir. Betonda ayrma olmayacak ekilde vibratrle sktrlacaktr. Beton dklrken techizatn yerinden oynamamas iin takozlar yerletirilmeli ve bir anonun betonu bir seferde dklmelidir. Anolar arasndaki enine derzlere mutlaka uygun bir szdrmazlk

contas yerletirilmelidir. Contalarn bulunduu kesimlerde beton yerletirilmesi srasnda contann projesindeki yerinde olduuna dikkat edilecek ve bozulup bozulmad kontrol edilecektir. Sifon taban betonunun i kalpsz dklmesi durumunda, betonun kabarmamas ve akmamas iin gerekli nlemler alnacaktr. 4.2.5 Betonun Bakm ve Tamiri

Kk sifonlarn temizlii ve bakm iin sulama mevsimi dnda, ieriye pompa emme hortumu sarktlarak su boaltlr ve iine girilerek allabilir. Byk sifonlarda ise bu amala zel bir nlem alnr. Sifonun en alak noktasna bir menhol kapa ve bacas yaplr. Menhol iine bir tahliye borusu ve zerine bir vana konur bylece sifonun temizlik ve bakm kolayca yaplr. naat tamalanm, 5 mden fazla su basnc olan betonarme sifonlarn st dolgusu yaplmadan nce, sifon su ile doldurularak szdrmazlk deneyi yaplacaktr. Szdrmazlk deneyi sonucunda, su szdran anolar bir tutanakla tespit edilecek ve onarlma imkan olmayan anolar yklarak yeniden ina edilecektir. Bozuk imalatlarn onarlmas veya yeniden yaplmas durumunda Yklenici dareden herhangi bir talepte bulunmayacaktr. Bu imalatlar bedelsiz olarak yeniden yapacak veya darenin onaylayaca ekilde tamir edecektir. Burada olmayan konularda " DS Beton leri Teknik artnamesi" geerlidir.

4.3

elik Kapl Betonarme Sifonlar

Derin vadileri aan sifonlarda ve genellikle 35-40 metre i basnc aan ksmlarda, ii elik d beton ile korunmu sifonlar yaplr. Bu sifonlarda elik kaplama hidrostatik basnc, betonarme ksmda d statik ve dinamik ykleri alr. Her iki sistem de mstakil alacaktr. Bu sistemlerin mstakil alabilmesi iin, sifon borusu altndaki beton altlk zerine elik boru monte edilerek boyandktan sonra, betonarme ksm, boru ierisinde su doldurulduktan sonra ina edilecektir.

4.4

elik Sifonlar

Derin vadiler, kpr ve yol geileri gibi yerlerde elik sifonlar tercih edilir. elik sifonlar hem i hidrostatik basnc hemde d statik ve dinamik tesirleri karlayacak ekilde boyutlandrlr. Yklenici, elik borularn yerine konulmas ve montajn, gerekli balantlarn, kaynaklarn, temizlik ve son kat boyanmas ilerini yapacaktr. Kaynak ilemine balanmadan nce, kaynak yaplacak btn yzeyler cruf, pas ve dier yabanc maddelerden tel fra, raspa, kum pskrtme veya dier metotla iyice temizleyecektir. Yklenici, kaynak ileri srasnda yamur, rzgar ve su szntlarna kar koruyucu nlemleri alacaktr. elik

sifonlarda korozyonu nlemek ve malzemenin ekonomik mrn artrmak amacyla darece gerekli grlmesi halinde katodik koruma yapacaktr. Sifon bo olduunda zellikle dere yataklarnda alttan kaldrmalara kar borular mesnetleri vastasyla zemine ankre edileceklerdir. elik borularla ilgili dier husular "Cebri Borular Teknik artnamesi" esaslarna uygun olarak yaplacaktr.

4.5

CTP (Cam Takviyeli Boru) Sifonlar

Projesine ve darenin talimatna uygun olarak Yklenici, cam takviyeli borular temin ederek antiyeye getirecek ve montajn yapacaktr. CTP borulara ait iler " DS CTP Borular Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr.

4.6

PE-100 (Poli Etilen Esasl Boru) Sifonlar

PE-10 sifonlar zllikle depreme ve heyelana maruz blgelerde, yatay ve dey deplesmanlara kar esnek olduklar iin tercih edilmektedirler. Yklenici, darenin talimatna uygun olarak gerekli malzemeleri temin ederek i bana getirecektir. Malzemelerin nakli, antiyede depolanmas ve kullanlmas srasnda reticinin tavsiyelerine uyulacaktr. PE-100 borulara ait iler " DS PE-100 Boru Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

4.7

Yksek Eimli Sifonlarn Stabilitesi

Yksek eimli yamalara yerletirilen, CTP, PE, elik veya yerinde dkme sifonlar yama aa kaymaya alrlar, bu sebeple sifon borularn zemine sabitlemek gerekir. Ankraj nlemleri olarak; betonarme ve elik sifonlar iin, betonarme ve elik yakalar, CTP sifonlar iin, boru zerinde CTP ribler kullanlacaktr. Yaka ve riblerin boyutlar ve says hesap neticesinde belirlenecektir. Ayrca Yklenici, sifonlarn zerindeki dolgularn stabilite hesaplarn yapacak ve toprak tutucu perdeler yapacaktr. Bu perdeler tabii zemin seviyesine kadar ykseltilerek dolgunun da akmasn nleyecektir. Toprak tutucu duvarlarn ykseklikleri boru zerinde en az 1 metre toprak yk olacak ekilde ayarlanacaktr.

4.8

Izgaralar

Sifon girilerinde; kanaldan gelen iri malzemeleri tutmak iin, genellikle lama demirleri veya ubuk demirlerden tekil edilen zgaralar konulur. Izgaralar zerinde toplanan malzemeyi trmkla kolaylkla temizleyebilmek iin, zgaralar meyilli olarak konulacaktr. Dey zgara ubuklar arasna 10-15 cmlik aralk yeterlidir. Dey ubuklar balayan enine balantlarn aralar rijit bir ereve tekil edecek ekilde seilmelidir. Izgaralarn inaas " DS Izgara ve Kapak Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

4.9

Sifonlarn antiye Testleri

Sulama sifonlarnda, alak tazyikli sifonlarn (1 atmosfer) hidrostatik testi basit olarak mansap kanal taban seviyesinde suyla doldurulup sifon gvdesi zerinde ve zellikle ek yerlerinde sznt olup olmad gzlenecektir. Derin vadileri aan yksek i basnl sifonlarda ise, (30 meteryi aan basnlarda) sifon normal iletme basncnn 1,25 kat bir basnca tabi tutularak test edilir ve test basncna 3 kademede eriilir. Her kademede szdrmazlk kontrol iin yeteri kadar zaman braklmal ve su ile doldurma srasnda sifonun uygun bir ekilde havalandrlmasna dikkat edilmelidir. elik sifonun ucu elik bir kapakla kaynak yaplmak suretiyle kapatldktan sonra sifon su ile doldurulup k rakortmannn az yine elik dikdrtgen bir kapakla civatalanmak suretiyle kapatlacaktr. Bu ekilde sifon deneye hazr vaziyete getirilip, normal basncn 1,25 kat kadar bir basn uygulanacaktr. Hidrostatik deney srasnda boru ucunu tkamak iin kresel kapak kullanlmal ve kapan maruz kalaca yklere gre hesab yaplmaldr.

4.10

Sifon Yardmc Yaplar

1- Tahliye vana ve bacalar: Bu yaplar aadaki amalar iin yaplacaktr. a) Sifonlarda meydana gelecek arzalarn tamiri amacyla sifon borusundaki suyu tahliye etmek, b) Sifonda meydana gelecek arzalarn tamiri amacyla sifon borusundaki suyu tahliye etmek, amacyla yaplr. Tahliye vanalar boru gzergah zerinde en dk noktaya yerletirilmelidir. Toporafik durum uygun olduu taktirde, sifondaki su cazibe ile boaltlmaldr. Topografik durum uygun deilse pompa ile boaltlacaktr. Uzunluu 20 metreye kadar olan sifonlarda tahliye vana ve bacalarna gerek yoktur. Bu tip sifonlar seyyar pompalarn hortumlaryla boaltlacaktr.

2- Temizleme bacalar: Sifon iinde biriken srnt malzemelerinin temizlenmesi iin temizleme bacalar yaplacaktr. Bu bacalarn boyutlar iine insan girecek ekilde olacaktr. Temizleme ve tahliye bacalar, ekonomik olmas asndan tek baca olarak yaplmas daha uygundur.

4.11

Sifon naatnda Dikkat Edilecek Hususlar

Sifonlarda i basnlardan dolay su kaaklarnn olmamas iin yapm esnasnda aada belirtilen hususlarn dikkate alnmas gerekir. 1- Beton dklmesi srasnda ayrmay nleyici nlemler alnmaldr. 2- Beton dkm srasnda demirlerin yerlerinden oynamamasna dikkat edilmelidir. zellikle byk apl ve ift techizatl sifonlarda, i ve d yzlerdeki dairesel demirler arasna uygulamada firkete para demirlerin kullanlmas gerekir. 3- Sifon kesitinde boyuna derz (souk derz) yaplmasndan kesinlikle kanlmaldr. Sifon ano uzunluklar, standart demir uzunluklar ile snrlandrlm olup bu demir boylarna gre ayarlanan anaolar bir seferde dklmelidir. 4- Sifonlarda enine derz yerlerinde; szdrmazl salamak zere, darenin onaylayaca en uygun conta kullanlacaktr.

5 5.1

SEL GETLER Genel

Yklenici, kanallar kesen yan derelerin sularnn kanala ve iletme-bakm yoluna zarar vermesini nlemek iin, havzalardan gelen kontrolsz sel sularn, kanaln altndan veya stnden geirerek, kanaln mansabndan yataa verecektir. Yklenici, dere yatana gelecek srnt maddelerinide dikkate alarak sel geitlerine ait plan ve projeleri hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. Sel geitlerinin boyutlarnn belirlenmesinde hidrolik verilerin yannda srnt maddeleride dikkate alnmaldr. Alt ve st sel geiti tiplerinden hangisinin uygulanacana karar vermek iin nce yan derenin su toplama havzasnn byklne, yatan eimine, bitki rtsne ve srnt maddesi tanm olup olmadna baklmaldr. Su toplama alan kk, bitki rts iyi, srnt maddesi tanm yoksa alt sel geidi yaplabilir. Buna karlk nemli bir su toplam alan ve srnt maddesi tamakta varsa st sel geidi yaplmas daha uygun olacaktr. Alt sel geidi yaplacaksa, kanaln fazla uzun olmamak artyla dolguda yaplacaksa; gzerahn planda hafife ova tarafna ekilmesi gerekir. st sel geidi yaplacaksa kanal

gzerahnn hafife da tarafna ekilmesi gerekir. Bu sayede st sel geidi dere yatana yaplm olacaktr.

5.2

Alt Sel Geitleri (ASG)

Yklenici, dere yatandan gelen sular bir bz veya menfez vastasyla kanal altndan geirerek dere yatana mansaplayacak ekilde gerekli projeleri hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. Alt sel geitlerinde en kk hidrolik kesit olarak, gmlek betonlu 80 cm daire kesitli hazr bz kullanlacaktr. Daha byk takn debileri iin 100 cm daire kesitli veya kutu menfez (kare veya dikdrtgen kesitli) olarak yaplacaktr. Alt sel geidi yaplarnn taban eimleri dere yata eimine yakn olarak ve mecbur kalmadka tek eimli yaplacaktr. Szan sularn dolgularda borulanma sonucu oluturaca tahribatlar nlemek iin, belli aralklarla szma boyunu uzatacak yaka yaplar yaplacaktr. Yklenici, alt sel geitlerinin menba ve mansap artlarnda gerekli dzenlemeleri yaparak, ait olduklar yan derelerden gelebilecek sel sularnn kanala verebilecei zararlar nleyecektir. Alt sel geidi giriinde, rakortman duvarlarn toprak ynlendirme seddeleri ile yeterli mesafeye kadar uzatarak sel sularnn alt sel geidine evrilmesini salayacaktr. Alt sel geii knda ise, kan suyun hzn dikkkate alarak, oyulmaya kar gerekli nlemleri (ta dolgu vb.) alacaktr. Ayrca alt sel geiinin kn, kanala ait iletme-bakm yolunun ev etei dnda tekil ederek, sel sularnn yol dolgusuna ve dolaysyla kanala verecei zararlar nleyecektir. Alt sel geidi yaplarnn altnda 10 cm kalnlnda C 15 grobeton uygulanacaktr. Dier taraftan, zellikle byk kapasiteli ve yarmadan geen kanallarda, menfezin her iki yannda yer alan kaz evi boluklarnn menfez stne kadar (C 15 grobeton, tuvenan, satabilize vb. malzemelerden uygun ve ekonomik olan ile) doldurulacaktr. Alt sel geitleri blgesindeki kanal ksmlarnn dolguda gemesi sebebiyle, bu blgede oluabilecek tahribatlar nleyici gerekli emniyet nlemleri Yklenici tarafndan alnacaktr. zellikle byk kapasiteli kanallarda szmay nlemek amacyla derz yerlerinde mastik asfalt uygulanacak ve kanal altna kil veya jeomembran serilecektir. Alt sel geitinde bz yapm ileri " DS Sulama naatlar Teknik artnamesi" Dren ve Drenaj leri Blmndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

5.3

st Sel Geitleri (SG)

Yklenici, sel sularn kanal zerinden geirerek tabii yataa iletecek yaplara ait projeleri hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. st sel geidi yaps kanal genilii dikkate alnarak tek aklkl yaplabilecei gibi, byk kanallarda bir veya birden fazla orta

ayak tekil edilerek de yaplabilir. SG alt seviyesi ile kanal st seviyesi arasnda 30 cmlik bir hava pay braklacaktr. Yklenici, SG yapsnn yakn evresinde bir kprnn veya yol geiinin bulunmamas durumunda; yaya, sr ve tarlaya ulam amacyla, darenin uygun grecei yerlerde ve boyutlarda gerekli SG.lerini yapacaktr. Yol geili SG yaplarnda, SGnin giri ve knda ara girii iin gerekli dzenlemeleri yapacaktr. SG k ile iletmebakm yolunun kesitii noktada sel suyunun geebilecei derinlikte oluturulan kasisin giri ve k eimi maksimum %10 olacak ve kasiste oluacak su seviyesi dikkate alnarak kasis uygun kalnlkta betonla kaplanacaktr. Yol geili SG yaplarnda beton snf C 20 ve elik snfn S420 a niteliinde seilecektir. Dier SG yaplarnda ise beton snf C 16 ve elik snfda S220 a veya S420 b olarak alnabilir. SG yaplarna ait betonlar " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. 6 6.1 YOL GE YAPIL ARI Genel

Yol gei yaplar, sulama kanallarnn ulam yolar (ky yollar, il yollar, kara ve demiryollar v.b) ile kesitii noktalarda kanaln zerine kpr yaplmas veya kanaln menfez iine alnmas sonucunda, kanaln veya yolun devamlln salayan yaplardr. Yklenici, belirlenen gei noktalarndaki kpr ve menfez projelerini hazrlayarak ie balamadan nce darenin onayna sunacaktr. Yklenici, byk kapasiteli kaplamal ana kanallar ile kaplamasz ana tahliye kanallarnn ve byk taknlara maruz geni dere yataklarnn geilerinde, yol ekseni ile kanal veya akarsu ekseni arasndaki verevlilik asn da gz nnde tutarak gerekli yap tiplerini belirleyecektir.

6.2

Kanal Kprleri

Kpr inaatlar TC Karayollar Genel Mdrlnce yaynlanm olan " DS Yol Kprleri iin Teknik artname"de belirtilen esaslara gre yaplacaktr. Klasik sulama ebekesi ile beraber eitli karakteristiklerde yol kprs de yaplmas gerekebilir. Otoyollar, ekspres yollar, devlet yollar ve demiryollar altndan geilerde bu yollardaki mevcut kotlar belirleyici kotlar olacaktr.

Kanal geileri bu kotlara uydurulmaldr. Bu tip yollar zorunluluk olmadka dik kesilmeli verev kprler yaplmasndan kanlmaldr. Kprnn en alt seviyesi ile kanal normal artlarda elrken meydana gelecek su seviyesi arasnda 30 cm kot fark olmaldr. Ky yollar iin yaplacak kprlerde kanal eksenine bir ayak konabilirse de kenar ayaklar su st seviyesini ok az deitirecek ekilde yerletirilmelidir. Tabliye genilikleri 6 metre, nemsiz geitlerde 4 metre olmaldr. Sulama kanallar zerinde yaplan yerinde dkme ve prefabrik kprlerin, giri ve klarnda yol dolgularnn kanala akmasn nlemek amacyla kanat duvarlar yaplacaktr. Prefabrik kirili kprlerde, deprem derecesine gre kiriler arasna deprem takozlar mutlaka yerletirilecektir. Prefabrik kiriler ile tabliyenin birlikte almasn salayacak donatnn yerleimi iin gerekli nlemler alnacaktr. Yerinde dkme kprlerde C 20 snf beton, prekast ve prefabrik yaplar iin C 25, C 30 betonu kullanlacaktr. Beton ileri DS Beton leri Teknik artnamesi ndeki esaslara gre yaplacaktr.

6.3

Menfezler

Ana kanal veya nemli sekonderlerin bazen yerleim yerleri iinden geirilmesi zorunlu olabilir. Veya yaplm ebekelerin zamanla genileyen yerleim blgesi iinde kalabilir. Byle durumlarda almad mevsimlerde, kanal tam manasyla pislik yuvas ekline dnr. alt mevsimde de insanlar iin tehlikeler oluturur. Bu sebepten yerleim blgelerinden geen kanallarn tamamnn menfez eklinde yaplmas gerekir. Yklenici, gerekli projeleri hazrlayp darenin onayna sunacaktr. Kanaln zellii ve hava payda dikkate alnarak hazrlanan projelerde, kaplamal kanallarda maksimum 5 cm, kaplamasz kanallarda maksimum 25 cm kabarma olacak ekilde boyutlandrma yaplacaktr. Menfezler genellikle yerinde dkme olarak yaplacaktr. darenin onay alnarak prekast kutu menfezlerde uygulanabilir. Ancak prekast menfezlerin yapmnda prekast elemanlar arasndaki szdrmazln ok iyi yaplmas gerekir. Kanallar zerinde ina edilen menfez yaplarnda, menfez zerindeki dolgunun kanala akmasn nlemek amacyla giri ve k ba duvarlar yaplacaktr. Menfez betonlar, yerinde dkme menfezler iin C 20, prekast yaplar iin C 25, BS 30 olacaktr. Beton elii snf yerinde dkme veya prekast yaplar iin S 220 a (dz yzeyli donat elii) veya S 420 b (nervrl donat elii) olacaktr. Beton ileri " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

7 7.1

K AN ALD A D (T) YAPIL ARI Genel

Klasik sulama ebekelerinin inas srasnda ana kanal zerinde bazen kanlamayan ani dler gerekebilir. Burada ama yaplacak yapy toporafyaya uydurmak ve ekonomik olarak gerekletirmektir. Kanal tabannda ani d yaplan noktalara d yaplar ad verilen sanat yaplar yerletirilir. Bylece suyun bu d srasnda ortaya kan enerjisi yok edilerek mansaptaki kanaln zarar grmesi nlenir. Yklenici, kanal boyunca bu tr yaplar tespit ederek projelendirecek ve darenin onayna sunacaktr. Yklenici, bu projelerde, hidrolik byklklere, toporafyaya ve iin ekonomisinide dikkate alarak gerekli tipleri belirleyecektir. D yaplarndan bazlar aada belirtilmitir. a) Dik d yaplar, b) Eik dzlemli d yaplar, c) Borulu d yaplar, d) Kaskatl d yaplar,

ekil 1: Kanallar zerinde eitli d ekilleri

(a)

(b)

(c)

(d)

7.2

Dik D Yaplar

Dik d yaplar ykseklii 3 metrenin altnda olan dlerde tercih edilir. (ekil 1.a). d ykseklii arttka den napta d hava tesirleri ile kararszlklar grlmektedir. Kritik derinlik dey duvardan olduka geridedir ve tam d zerindeki su ykseklii kritik

yksekliin 0,7 si kadardr. D kesitine doru, akmda bir hzlanma yer almaktadr. Bu hzlanmay nlemek iin tam d kesitinde yanlardan kk bir knt duvar yaplarak kesit daraltlr. Bu tip tler eitli sanat yaplar ile birlikte de yaplabilir.

7.3

Eik Dzlemli D Yaplar

Bu tip yaplar dik dlere oranla daha byk kot farknn almas gerektii yerlerde uygulanr. Yapya girite bir gei yaps yerletirilir ve kanal kesitine dikdrgen bir ekil verilir. Gerektiinde yapnn hemen mansabna priz, ek v.b gibi baka bir yapda yaplabilir. Dikdrtgen d kanalna planda kurb veya krklk yahut daralma, genileme uygulanmamal kanal hangi taban geniliinde balyorsa dz bir izgi eklinde enerji krma havuzuna kadar devam ettirilmelidir. (ekil 1.b). D kanal boyunca yan duvarda su yzne uyarak bir alalma yaplmaz. Genellikle kritik ykseklie 50cm hava pay eklenerek bulunan deer btn kanal boyunca uygulanr. D kanal boyunca yaplmas gerekiyorsa boyuna derzler yaplr. Ancak zerinde hzl bir akm yer alaca iin enine derzlere nem vermek gerekir (ekil 2b, 2c). 6mm kadar seviye fark verilerek yaplan enine derzler salam salam zemine oturan yaplarda ekil 2bdeki gibi yaplacaktr. Ancak farkl oturma tehlikesi bulunan zayf zemin zerine oturan yaplarda 6 mm seviye farkn korumak iin enine derzin ekil 2cde grld gibi temel ukurlu yaplmas ayrca bir filtre ile donatlmas gerekir. Btn d kanal boyunca aralklar hesaplanan derzlerin altna gelecek ekilde filtre ve drenler yerletirilir. Drenler yan duvarlara doru gtrlp buraya yerletirilmi daha geni apl bir kollektre balanmal kollektrde en aa noktadan dar atlmaldr. D kanalndan hzlanarak inen su, en alt noktada d havuzuna alnarak enerjisi krlp sakinletirildikten sonra mansap kanalna verilir. t kanal ve d havuzu inaatlar " DS Kaz leri Teknik artnamesi" ve " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslar dorultusunda yaplacaktr.

ekil 2: D Kanal Boyunca Derz Detaylar

7.4

Borulu D Yaplar

Bu tip yaplar 4-5 metre kot fark olan dlerde uygulanr. 4-5 metre kot farkndan den kk debiler iin dairesel kesitli ve techizatl beton borular, biraz daha byk debiler iin yerinde dkm dikdrtgen kesitli ve techizatl iletim elemanlar kullanlr. Yapnn bandan sonuna kadar ap veya kesit deitirilmez. Enerjinin snm iin borunun mansap ucunda alnan nlemler aada belirtilmitir. a) D borusu k ucu mansap kanal taban seviyesinin biraz altna yerletirilir. b) D borusunun ucu, boru apnn 3 kat uzunlukta yatay olarak mansaba doru uzatlr ve suyun enerjisi bir arpma yapsyla krlr. (ekil 1c) Yklenici, d yaplar ile ilgili projeleri hazrlayp dareye sunacaktr. darenin onay olmadan ve borular iin detay projeleri olmadan ie balanmayacaktr. Yklenici borularn imali ve montaj iin antiyede bir atlye tesis edecektir. Boru kaynak ve montaj ileri kalifiye elemanlarca yaplacaktr. D yapsna ait beton imalatlar " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara, boru ileri "DS Cebri Boru Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

7.5

Kaskatl D Yaplar

Kaskatl dler ok sayda kk dik dnn ardarda uygulanmas ile meydana getirilir (ekil 1.d). boyutlarda kk oynamalar yaparak toporafyaya tam olarak uydurulmas ok kolaydr. Debi, proje debisi civarnda kald srece emniyetlidir. Ancak para para ok sayda dik dden meydana geldii iin genellikle temel yaps problemli olur ve inaat pahalya kar. Bu tr yaplarn yaplmasnda titizlik gsterilmelidir. Betonun

yerletirilmesi ve korunmasna zel nem verilmelidir. Beton snf en az C 20 ve zeri olmaldr. Beton ileri " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplmaldr. 8 GE (R AKORTM AN) YAPIL ARI

Yklenici, kanal tip kesitinin deitii (trapezden dikdrtgen kesite, trapezden dairesel kesite v.b) durumda geii salayan veya galeri, sifon, tnel v.b sanat yaplarna ait giri ve klarn kanal ile birleimlerinde yk kaybn mmkn olduu kadar azaltarak, fazla trblansa mani olmak amac ile farkl ekillerdeki iki kesiti birbirine balayan rakortman yaplarn projelendirecek ve darenin onayna sunacaktr. Ayrca sel geitlerinin giri ve klarnn, tabii sel yatana uygun hidrolik artlarda balantlarn salayacaktr. Gei yaplar, inaat artlarn ve yapnn nemini gz nnde tutarak genellikle tipte yaplr. a) Tip 1) Krk dzlemli tip: Kanal ev dzleminin yeni kesitin balangcna kadar ayn meyilde devam edip o noktada sfrlanmas, buna karlk yeni kesitin yan dzleminin gei yapsnn balangcnda sfrdan balayp sonunda tam kesite gelmesi ile tekil edilir. Sanat yapsndan suyun getii kesit dairesel veya atnal kesitli olursa, gei yapsna dey dzlemle eik dzlemin kesitii ara kesite imento harcyla sonradan erisel bir ksm ilave edilerek biti kesitinin yarm daire eklini almas salanmaldr. b) Tip 2) Bir ba duvar ve iki taraftaki kanat duvarlar ile tekil edilen gei yaplardr. Kanat duvarlarnn grevi girite ve kta suyu ynlendirmektir. zellikle kta, yapdan geen suyun yapaca oyulmalar nlemek iin tabannnda kaplanmasnda fayda vardr. Girite de hidrolik kontrolu salamak iin taban betonu yaplmas uygun olacaktr. c) Tip 3) Bu tip gei yaplar, kanal evleri ba duvarlarna kadar uzatlarak tekil edilir. Ba duvar kanat duvar gibidir. Yk kayplarnn nemli olmad yerlerde uygulanr. Gei yaplar arasnda yer aldklar her iki yapda uygulanan nitelikteki malzemelerle ina edileceklerdir. Beton snf ve yapm artlar dier yaplarla ayn olacaktr. 9 PRZLER ( AYRIM YAPIL ARI)

Bir kanaldan geen suyun belli bir blmn, istenildii anda, baka bir kanala evirebilen yaplardr. Yklenici, sulama kanallar zerindeki prizlere ait projeleri hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. evrilecek suyun debisine gre tip priz gelitirilmitir.

a) Tip 1 Ayrlacak debi 1 m 3 /sden byk olduu durumlarda uygulanan tiptir. Byk Debili priz adn alr. Btn prizlerde olduu gibi bu priz eksenide su alnan kanal eksenine dik olacaktr. Prizin yerletirilecei kanal iinde sakin ve nehir rejiminde bir akm bulunmas, menbadaki kurblardan uzakta bulunmas gereklidir. Prizle alnan suyun debisinin lm iin, ka bir Parshall l sava konulabilir. b) Tip 2 Su alnacak kanala ayrlacak debi 1 m 3 /sden kk ise uygulanan tiptir. Bu prize Sabit Ykl Orifisli Priz ad verilir. Bu tip prizin geni bir uygulama alan vardr. Debinin byklne gre bz says artrlr. Alnacak debi bzlerden eit miktarlarda geirilmelidir. Bu tipe Sabit Ykl Orifisli priz denilmesinin sebebi giri ksmnda, ilk kapan dayand ksmn bir orifis gibi yaplm olmasndandr. c) Tip 3 iftlik prizi (Kyl, halk prizi) olarak adlandrlan priz tipi olup genellikle tersiyerler zerine tekil edilir. Bu noktadan sonra ebekedeki su sulamaya teslim edilir. Bu prizler 30 veya 40 cmlik bzlerden oluturulacaktr. Bz uzunluu dolgunun ekline ve k kotuna bal olarak ayarlanacaktr. Prizler batk olarak altrlmayacak ve k ucunda 2 m kadar pere kaplanacaktr. Kapak imalat ve yerletirilmesi "DS Izgara ve Kapak Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. 10 10.1 K AN ALD A SU SEVYES KONTROL YAPIL ARI Genel

Klasik sulama ebekeleri tamamen ak kanallarla yapld iin kanallar boyunca su seviyesinin kontrolu ok nemlidir. Btn sanat yaplar ve zellikle prizler, tamamen hesap sonucu bulunan su seviyesine gre projelendirilip yerletirilecektir. Kanalda bu seviye bulunamazsa normal olarak almazlar. Bu sebepten ebekenin belirli yerlerinde, prizlerin bulunduu kesitin hemen mansabnda ek ad verilen kabartc tesisler yaplacaktr. ek tesislerinin grevi kanal iinde hesaplanandan az su bulunmas, dolaysyla seviyenin dk olmas durumunda suyu kabartarak seviyeyi ykseltmektir. Baz hatalar sebebiyle kanala fazla su verilmesi durumunda suyu istenen seviyede tutmak zere kanal zerine Otomatik Sifonlar veya Yan Savaklar yerletirilir. Bu tesisler herhangi bir tehlike annda otomatik olarak devreye girerek ebekenin mansap ksmn korurlar.

10.2

ek Yaplar

ek yaplar, ana kanaldaki su seviyesini kabartan yaplardr. ek tesisi yamuk bir kesit iinde yapldndan kapaklarla kapatlan orta ksmn dnda, evlere doru iki tarafta iki tane gen ksm kalr. Bu ksmlar betonarme perde eklinde yaplr ve st kotlar normal akm seviyesindedir. Ayaklar tarafndan daraltlm kesitten suyun geii kontrol edilmeli bu kesitte hz 1,5 m/syi amamaldr. Hz daha byk olursa kapaklarn almas zorlar. Bu art salamak iin gerekirse kanal taban geniletilir. ekleri kapatmak iin ya ayaklardaki kalas yuvalarna giren kalaslar st ste konur yahutta metal kapaklar manevra edilir. Kalas basld durumda seviye ayar stten birka kalas alnarak, kapakl durumda ise kapa hafife kaldrarak yaplr. Kalasl durumda stten savaklanan, kapakl durumda kapak altndan ak eklinde, olduka hzl bir akm vardr. Her iki halde de akmda rejim deimesi bahis konusu olduundan sramann tesirine kar taban ve yan ev kaplamalarnn techizatl yaplmas gerekir. Kanal zerine yaplmas dnlen kk d yaplarnn da ek yaplarnn hemen mansabna yerletirilerek iki sanat yapsnn beraberce yaplmas uygun olacaktr. ek yaps temelindeki farkl oturmalar, s genlemeleri veya rtre dolaysyla betonda meydane gelebilecek ek gerilmeler sonucu atlamalar nlemek amacyla konstrktif olarak ve beton kesitin ortasna gelecek ekilde betona techizat yerletirilecektir. Beton ve betonarme betonu " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara, Kapak imalat ve montaj " DS Izgara ve Kapak Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

10.3

Yan Savaklar

Kanallarda su seviyesinin kontroldan kamas durumunda, su seviyesinin kontrolunu salamak amacyla yan savak yerletirilir. Yan savan yerletirme noktas tespit edilirken nce toporafyann uygun olduu bir yer seilmelidir. Yan savan ana kanal zerinde evirme yapsndan sonra konulmas kanaln tm mansap blmnn korunmasn salar. Yan savaklar, kanal evlerinden uygun olan bir tanesinin alaltlp suyun fazlasnn buradan akp kanal dna alnacak ekilde tertiplenmesi ile oluurlar. Yklenici, yan savak projelerini ve detaylarn hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. Savak yapsnda kullanlacak betonarme betonu " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

10.4

Otomatik Sifonlar

Kanalda su seviyesinin belli snr amas durmunda otomatik olarak devreye giren ve su fazlasn tahliyeye boaltarak kanal mansabn koruyan yaplardr. Yan savaklara gre

kanal boyunca daha az yer igal etmeleri ve boaltma kapasitesinin daha byk olmas bu tip yaplar iin bir avantajdr. Ancak bu yapda kalp iilii ok iyi olmaldr.

10.5

Tahliye Yaplar

Gerektiinde ana kanaldaki debiyi tmyle bir yan dereye boaltabilecek kapasitede ina edilen yaplardr. Genellikle nemli sanat yaplarnn hemen menbasnda veya sel suyunu kanala alma yaplarndan gelebilecek tehlikeli miktarda su varsa bu yaplarn mansabna yerletirilir. Tehlike yaps ekseni kanala dik olarak yaplr. Boaltm ileminin istenildii zaman yaplabilmesi iin tahliye tesisi daima bir kapak, kapak bozulduu anda kullanlmak zere gerekli kalas yuvalar ile donatlr. Tahliye yaplar ancak bir manevra sonucu grevlerini yerine getirebilirler. Bu sebepten kanalda ani su ykselmelerine kar kendiliinden devreye giren tesisler deildir. Tahliye yaplarnda yer alan kapak ve zgaralar " DS Izgara ve Kapak Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

10.6

Kanal Sonu Yaplar (Kavutlar)

letme hatalarndan dolay kanallarn mansap ucuna gelen kaak debiler, kanaln mansaptan menbaya doru yklmasna sebep olabilir. Bu sebeple kanallarn uclarnn kurutma ebekesine baland noktaya Kavut Yaplar yaplmaldr. (ekil 3) Kurutma ebekesinin kanallar zaman zaman alan kanallar olduu iin kaplamasz olarak ina edilir. Bu durumu gz nne alarak kavut yaplarnda kurutma ebekesine dearj edilen suyun enerjisinin tamamen krlm olmas arttr. Kavut yaplarnda kk debiler iin 20cm kalnlnda harl pere kaplama yeterli olabilir. Ancak daha byk debiler iin, kavut yaps yzeyleri ekil 3bde olduu gibi beton kaplanacaktr. Betonlar itina ile dklmeli ve dkldkten sonra en az yedi gn mutlaka sulanmaldr. Yklenici, betonlarn sulanmasndan ve iin sonuna kadar bakmndan sorumludur.

ekil 3: a) Kavut Yaps Projesi

ekil 3: b) Byk Bir Kavut Yaps Projesi

10.7

Akedkler

Fazla derin olmayan fakat geni vadilerde uygulanan akedkler, genellikle en fazla 15 m /s debili kanallar iin yaplabilirler.
3

Hidrolik bakmdan, girite bir gei yaps ile trapez kanal kesiti, dikdrtgen bir kesite getirilir. Yapnn sonunda yine bir gei yaps ile normal trapez kesite geilir. Geometrik ve statik bakmdan ayak eksenleri arasnn 10 m seilmesi, ayak ykseklii olarakta 5-6 mnin almamas uygun olur. Daha yksek ayaklar, deprem ve rzgar ykleri asndan mahzur yaratabilir. Ayaklar stne yerletirilen dikdrtgen kesitli kanaln 10 veya 20 mlik anolar eklinde dnlmesi gerekir. 10 mlik anolar uygulanrsa statik hesaplar basit kiri olarak, 20 mlik anolar halinde ise iki aklkl mtemadi kirili olarak yaplr. Betonarme hesaplarna esas olacak momentlerin, normal ve kesme kuvvetlerinin hesab hem tayc ynde, hem de enine ynde yaplmal ve techizat bunlara gre hesaplanmaldr. Beton olarak her ne kadar C 25 kullanlyorsa da betonun terleme ve szdrmasn nlemek bakmndan kanaln i yzne bir szdrmazlk svas yaplmaldr. Anolarn birleme kesitlerinde hem szdrmazl salamak hem de ok az da olsa farkl kmeleri takip edebilmesi bakmndan plastik derz contalar kullanlmaldr. Vadiler enine kesildiinden, viyadk ayaklar farkl zeminlere oturabilir. Bu taktirde zayf zeminler iyiletirilmeli veya kazkl temeller uygulanmaldr. Beton ileri "Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacak ve betonlar en az 14 gn sreyle sulanacaktr.

11

STN AT DUVARL ARI

Yklenici, ihtiya duyulan yerlerde tabii zemini veya her cins toprak, kum, akl v.b dolgu malzemesini tutmaya yarayan istinat duvarlarn projelendirecek ve darenin onayna sunacaktr. Proje artlarna uygun olarak, ta duvar, gabion duvar, beton arlk duvar, betonarme konsol duvar, betonarme payandal duvar gibi tiplerden en uygun olan seilecektir. Duvar tiplerinin seiminde malzeme nemli bir etkendir. Duvarda kullanlmas dnlen malzemenin (kum-akl, ta v.b) civarda olup olmad aratrlacak ve elde edilecek bilgilere gre duvar tipine karar verilecektir. stinat duvarlar, duvarl kanallarda, sekilerde, reglatr menbasnda ve mansabnda terfi merkezlerinn emme basma havuzlar evresinde ve her trl sanat yapsnda duvar gerektiren yerlerde yaplacaktr. Ta duvarlar; yap yksekliinin fazla olmayaca, duvar yapmna uygun ta malzemenin temininde herhangi bir problemle karlalmayaca durumlarda yaplacaktr. Ta duvarlarda kullanlacak talarn %60tan fazlas 40 cmden byk olacaktr. Ta duvarlarda %30-35 arasnda boluk olduu dnlerek buna gre boluklar imento harc ile doldurulacaktr. Yaplacak imento harc en az 250 dozlu olacaktr. Duvar yapmnda talar birbirine kenetlenecek ve aralar harla doldurulacaktr. Har prizini alncaya kadar nemli tutulacaktr. Ta duvar rlrken harcn kurumamas iin ska sulanacaktr. Gabion (fildfer) duvarlar; ky koruma yaplarnda, heyelana maruz blgelerde, akarsu yataklarnn dzenlenmesinde, drenaj problemi olan evlerde ve darenin uygun

bulduu yerlerde yaplacaktr. Kafes tel rgl sandklardan tekil edilecek gabion duvarlar esnek olmalar sebebiyle temel zemininde oluabilecek farkl oturmalardan etkilenmezler. Kafes tel rgl sandklar kullanarak, yaplan duvarn gvdesi kaya ile dolu olduu iin herhangi bir drenaj sistemine gerek duyulmaz. Beton arlk duvar; duvar yksekliklerinin 5 metreyi amad ve civarda kum-akl malzemenin yeterince bulunduu durumlarda tercih edilmelidir. Duvar yksekliklerinin 5 metreyi at durumlarda darenin gr alnarak betonarme konsol duvar yaplmas daha uygun olacaktr. Payandal betonarme istinat duvarlar; zeminin toporafik artlar ve yapsn dikkate alarak payandal istinat duvalar yaplabilir. Bu tip duvarlar malzeme asndan tasarrufludur. n ve arka ambatman zerindeki su ve zemin yknn duvarn stabilitesine olumlu etkisi vardr. stinat duvarlarnda duvar temel kotu belirlenirken, duvarn yaplaca yerdeki don derinlii dikkate alnacaktr. Duvar temelleri don derinlii olan seviyenin altna indirilecektir. Temel zeminin zayf olmas durumunda, Temel Kazlarnda Zemin yiletirme Uslleri ile zemin iyiletirilecektir. Beton ve betonarme duvarlardaki beton imalatlar "DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara gre yaplacaktr. Beton snf ve dozaj projelerde gsterilecektir.

12

DUVARLI K AN ALL AR

Yklenici, duvarl kanal projelerini hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. Yklenici, duvarl kanaln debisini, yksekliini ve geniliini gz nnde bulundurarak, monolitik veya mstakil duvarl kanallar ile betonarme duvarl kanal tiplerinden uygun olan seecektir. Genilii 2.50 m ve daha kk olan kanallar monolitik duvarl kanal olarak yaplacaktr. Mstakil duvarl kanal ise, kanal taban geniliinin 2.50 mden daha byk olduu duvarl kanal kesimlerinde uygulanacaktr. Mstakil duvarl kanal genel olarak beton arlkl duvar tipinde yaplacaktr. Byk kapasiteli duvarl kanallarda, daha ekonomik olmas sebebiyle betonarme konsol duvar tipi uygulanacaktr. Duvar temellerinin oturaca zemin her trl al, kk ve bitki artklarndan temizlenecek, duvar alt kotu yrede meydana gelen don seviyesinin altna indirilecektir. Kanalda suyun szmasn nlemek iin geerkli szdrmazlk nlemleri alnacaktr. Bu sebeple derz yerlerine mastik asfalt veya PVC conta yerletirilecektir. Beton snf ve yzey dzgnl projelerde belirtilecektir. Beton ileri " DS Beton leri Teknik artnamesi" esaslarna gre yaplacaktr. Yklenici, betonun hazrlanmas, yerletirilmesi, sktrlmas, bakm ve korunmasndan sorumlu olacaktr. Betonlar 14 gn sreyle sulanacaktr.

13

YATAY DELG UYGUL AM AL ARI

Yklenici, yatay delgi metodu kullanarak tekil edilen geilerin, projelerini hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. Yatay delgi uygulamasnda biri klavuz boru (muhafaza borusu) dieri ise ana boru olmak zere iki boru srlecektir. Klavuz boru d yklere gre ana boru ise i hidrostatik basnca gre dizayn edilecektir. Yatay delgi uygulamalar, genel olarak sulama kanallarnn karayollarn, demiryollarn, petrol ve tabiigaz boru hatlarn kestii noktalarda yaplmaktadr. Bu uygulama ile gei emniyeti ve iletme kolayl salanacaktr. Petrol ve tabiigaz boru hatlarn kesen sulama ebekelerine ait borularn, elektrii iletmeyen yaltkan zelliklere sahip olmalarna gereken hassasiyet gsterilecektir. Bu mmkn olmad taktirde, petrol ve tabiigaz boru hatlar ile sulama borularnn kesitii noktalarda, boru hatlar arasnda n grlen en az mesafeye uyacak ve elektriksel ortam yok edecek gerekli emniyet nlemlerini alacaktr. Yatay delgi uygulamalar " DS Delgi ve Enjeksiyon Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr. Yklenici, gerekli makine ve ekipman ibanda hazr etmeden ve ilgili kurulularla temasa gemeden ie balamayacaktr. Yatay delgi uygulamalar mutlaka darenin denetiminde srdrlecektir.

14

PREFABRK S AN AT YAPIL ARI

Sulama sahasnda, yerinde dkme imalatlara gre daha ekonomik olmas ve yapm kolayl salamas sebebiyle darenin onayn almak art ile prefabrik elemanlar kullanlabilecektir. Daha kaliteli ve uzun mrl olmas, montaj ve demontaj kolayl salamas sebebiyle prefabrik elemanlar tercih edilir. Prefabrik yaplar ok sayda sanat yapsnn ksa srede bitirilmesini salar seri retimleri sebebiyle kalpta ekonomi salar. Kalp ve i iskelesine ihtiyac azaltr. Kaz miktarlarn nemli lde azaltr. Yklenici, hazrlayaca projelerde, ncelikle statik ve dinamik yk kabullerini yaptktan sonra statik hesaplara dayal tip projeleri, eitli boyutlar iin ayr ayr gsterecektir. Prefabrik yaplarda kullanlan beton snf C 25, C 30 niteliinde, elik snf ise S 420 b (Nervrl donat elii) olarak alnacaktr. Betonarme betonu " DS Beton leri Teknik artnamesi"ndeki esaslara uygun olarak yaplacaktr.

15 15.1

BORULU EBEKELERDE S AN AT YAPIL ARI Genel

Yklenici, klasik ana kanaldan, dorudan borulu ebekeye su alma yaplarna ait projeleri hazrlayarak darenin onayna sunacaktr. Borulu ebeke zerinde yer alan ebeke vanalar (hat kapama vanas, ayrm vanas, ara tahliye vanas, hat sonu tahliye vanas v.b) sulama vanalar (hidrantlar), hava vanalar (vantuzlar) v.b elemanlar hassas zelliklere sahip olduklarndan, ebekeyi yzen kaba cisimlerin etkisinden korumak amacyla, su alama yaps giri azna uygun aralkl ve iletilmesi kolay bir zgara tertibat yerletirilecektir. k kuyusunda yer alan boru giri azna ise, zgaradan geen malzemenin kapal ebekeye geiini engelleyecek bir szge (krepin) aksamn monte edecektir. Szge zerindeki toplam boluk alan, boru kesit alannn %20sinden daha fazla olacaktr. Priz giri yaps ile k kuyusu zerini, d evreden gelebilecek her trl yabanc maddeye (rzgar erozyonu ile srklenen cisimlere veya trafik sebebiyle savrulan stabilize malzemeye) kar sac kapak ile kapatlacaktr. zellikle reglasyonlu ana kanallarda, su seviyesinin statik su seviyesinin zerine kmas durumunu veya boru hattnda su taleplerinin azalmas veya kesilmesi halini gz nnde tutarak, priz k kuyusundan tamay nlemek amacyla k kuyusu st kotu, giri yaps st kotu ile ayn seviyede yaplacaktr. (ekil 4)

ekil 4: Borulu ebekede prizli kuyu tip projesi Baraj ve glet dipsavaklarndan borulu sisteme dorudan su alnabilecei gibi, basncn ok yksek olduu durumlarda bir basn krc vana techizat ile vana odas

yaplacaktr. Basncn yetersiz olduu durumlarda ilave basn bir pompa istasyonu ile salanacaktr. Yklenici, ayrm noktalarnda vana odas projesine gre ina edecektir. Bu vana odalar, vanalarn montaj-demontaj ilerini yapabilecek boyutta olacaktr. Vana odas iinde szdrmazlk nlemleri alnacaktr. Ayrm noktasnda vana yoksa, ayrm T paras kullanarak salayacak ve bu durumda ayrm kuyusu yapmayacaktr.(ekil 5) Yklenici, ayrm kuyusu yapsna ait temelleri don seviyesinin altna indirecektir. Tersiyer borulardan kullanclara su vermek zere tertiplenen vanal prizler ise ok daha basit yaplardr. ekil 5: Borulu ebekelerde vanal priz tipi

Tabii zeminden 60 cm kadar ykseltilen bu prizlerde stten kumandal alfalfa tipi vana kullanlr. Byle bir priz genellikle 5-7 Ha sulama alan iin kullanlacaktr. Bir boru zerinde en fazla 250 metrede bir priz konulacaktr.

Borulu ebekelerde kot deiimlerinin olduu yerlerde, tepe noktalara hava bacalar konulacaktr. Bu yaplar tabii zeminden en az 0.5 m yksee kadar kartlmal ve zerine hava geirebilen bir kapak konulmaldr.

15.2

Borulu ebekenin naat

Borulu ebekelerde borular, tabii zeminden en az 80 cm aada olacak ekilde denecektir. Boru yerletirilmesi iin gerekli hendek genilii ekil 6 daki izelgeya gre alacaktr. Kaz evleri dey olarak yaplacaktr. Kaz derinlii ekil 6da verilen esaslara gre yaplacaktr. Kaz srasnda ien killere rastlanrsa bu ksm biraz daha fazla kazlacak ve yeri siltli kumlu malzeme ile doldurulacaktr. Dolgu malzemesinin ok kumlu ve geirimli olmamas gereklidir. Dolgu ilemi ve sktrma borunun her iki tarafnda eit olarak yaplmaldr. Dolgu srasnda boru yerinden oynatlmayacak ve ek yerleri zarar grmeyecektir. Boru tmyle gmldkten sonra en az 30 cm daha optimum rutubete getirilmi dolgu malzemesi ile 15 cm lik tabakalar halinde mekanik tokmakla sktrlacaktr. Yol gei noktalarnda sktrma ilemine tabii zemin seviyesine kadar devam edilecektir.

ekil 6: Borulu ebekede boru enkesiti

15.3

Yksek Basn Borulu Sulama ebekeleri

Yksek basnl sulama sistemlerinde, kullanlan beton borular gerek ek yerleri gerekse malzeme zellii sebebiyle 0,8 Atm basnca kadar kullanlabilir. Daha yksek

basnlarda elik, AB, PE 100, Font, Font ductil, PVC, HDP borular kullanlabilir. Ancak elik borunun korozyon ve katodik koruma problemi sebebiyle dier cins borulardan ekonomik olan tercih edilecektir. Borulara su saati monte edilerek suyun m 3 cinsinden cretlendirilmesi de mmkn olacaktr. Eimli blgelerdeki kk ve orta boy sulama alanlarnn yksek basnl borulu ebekelerle sulanmas byk kolaylk salayacaktr. 16 16.1 K AN ALETL EBEKELERDE S AN AT YAPIL ARI ifti Prizi

Kanaletli ebekelerde ifti prizi yoktur. Bunun yerine kanaletli ebekelerde iftiler, su almak iin tanabilir sifonlar ve gerektiinde su seviyesini ykseltebilmek iin yine tanabilir kabartclar kullanrlar. Kanaletli bir kanaldan su, bu i iin zel olarak retilmi sac veya plastik sifonlarla alnr (ekil 7a). Sifonlar aplarna gre 5, 10, 15, 20 lt/s debi geirecek ekilde boyutlandrlmlardr. Suyun alnabilmesi iin sifon kanalet ierisine batrlarak su ile doldurulur. Sifon iinde ipe bal sert bir snger vardr. Suyla doldurulmu sifonun k az kanalet dna abuk kartlrken ucunda snger bulunan ipte ekilir, bylece sifon yemlenmi olur. Kanalette su seviyesi dk ise sifonun mansabnda kabartclar kullanlr. (ekil 7 b). Kabartclar kanalete stten taklr ve dey ekasen etrafnda dner ayakl bir kapaktan ibarettir. Suyu gerekli kota kadar ykseltmek iin kapak akln ifti kendisi ayarlar. Sulama ii bitince sulamac sifonu ve kabartcsn skp almaldr.

ekil 7: Kanaletten su alnmas

16.2

Su Alma Prizi

Kaplamal bir kanaldan kanaletli bir kanala su almak iin gereken klasik prizin kna dikdrtgen veya dairesel bir kapak konarak buradan kanalete su verilir. Bu sanat yaplar prefabrik olarakta yaplabilir. Ancak prefabrik yaplarn arazide dolatrlmas zor olduundan, bu tr yaplar daha ziyade dairesel veya keli olarak imal edilmi elik kalplarla yerinde dkme olarak yaplmaldr.

16.3

Ayrm Prizi (Branman Prizi)

Birim alan-Birim su datm modelinde, datlacak su bir havuza getirilip datm buradan yaplacaktr. Tali kanallara ancak sras geldiinde su verilecei iin bunlarn balangcna birer kapak konulacaktr. Eer daha alt blmlerede su geirilecekse iletme esaslarna bal olarak devam eden esas kanalet girii kapakl yaplacaktr.

16.4

Dirsek ve D (t)

Normal kanallarda bir daire yay ile dnlmesi gereken dorultu deiimleri, kanaletli sistemde noktasal dnlerle yaplabilir. Dn iin yaplan havuz iki amaca hizmet etmi olacaktr. ekil 8. havuzun byle keli olarak projelendirilmesi arazide kalp iiliini zorlatrr. Bu sebeple dirsek ve tlerdeki havuzlar dairesel olarak yaplacaktr. Dirsek olmadan yalnzca d yaplacaksa menba ve mansap kanaletlerinin eksenleri dz bir hat zerinde bulunacaktr. (ekil 8). k kanaleti balangcnda yzeysel dalgalanmalar nlemek iin kanaletin bir blmnn zeri beton kapakla kapatlacaktr.

ekil 8: Kanalette tl ve tsz Dirsekler

ekil 9: Kanalet t boyutlandrmas

16.5

Ters Sifon

Kanaletler, tarlalar arasndaki yollar kestiinde veya nemli dere geilerinde, zorunlu olarak ters sifon yaplr. Kanalet ok yksekte deilse kprye benzer st yol geitleri de yaplabilir. Kanaletli sistemlerde ters sifon bir giri havuzu veya giri kuyusu ile balar, mansaba doru ok az eimli denmi 80lik bzle devam eder ve k kuyusu ile son bulur. (ekil 10) letim bz olarak minimum 80 cm apl dey dkm bzler kullanlr. Bz ile giri ve k kuyularnn birleim yerlerine bitml ip sktrlmal bylece szdrmazlk salanmaldr.

ekil 10: Kanaletli ebekede ters sifon

16.6

Yol Geitleri

Kanalet tabii zeminden fazla yksek deilse ve kesilen yol nemli trafii olan bir yol deilse, ters sifon yerine kprye benzer bir yap yaplr. Bu yapda ayaklar yerinde dkme, tabliye ise prefabrik elemanlarla tekil edilecektir. Kesilen yol, geit st kotuna kadar eimli bir rampa ile ykseltilecektir. Rampa dolgusu nemli ise ayak duvarlarna kanat duvarlar ilave edilir.

Kanaletli ebekenin yapld blgede arazi eimi uygunsa yani yk kaybnn nemi yoksa geitler iin sifon ina edilmeli, yk kayplar mansapta problem douracaksa st geitler yaplmaldr. Ancak st geitlerde kanaletlerin fazla yksek olmamalar gerekir.

16.7

Kanalet Sonu

Kanaletler kurutma sistemine 100-150 metre kala son bulacaktr. Kanaletin son noktasndan, kanalet sonu yaplarak kanalet iinden gelecek suyun, tabii zeminde alm basit ve genellikle gen kesitli kanallara braklarak kurutma sistemine ulamas salanr. (ekil 10) ekil 10: Kanalet sonu yaps