NSZ

Bu alma, Karadeniz Teknik niversitesi Jeoloji Mhendislii Blm, Uygulamal Jeoloji Ana Bilim Dal nda Lisans Tezi olarak hazrlanmtr. Tez danman olarak almann tm aamasnda bilgi ve desteini esirgemeyen, almann gerekletirilmesi iin gerekli ortam hazrlayarak karlalan glklerin almasnda yol gsterici olan Sayn Prof. Dr. Fikri BULUT a iten teekkrlerimi sunarm. Tez almasnn belli aamalarnda yardmc olan Sayn Yrd. Do. Dr. Hakan ERSOYa Maden Mh. Mustafa MISIR a, arazi almalarnda desteini esirgemeyen n.Mh. kr SONGR e, Jeoloji Mhendisi brahim ALTUNTA a iten teekkrlerimi sunarm. Tez almas srasnda gstermi olduu maddi, manevi her trl fedakarl iin, babama anneme ve kardelerime en iten teekrlerimi sunarm Cihat NA Trabzon 2012

II

III

EKLLER DZN

ekil 1.Yer Bulduru Haritas...................................................................................................VII ekil 2. Ordu li Deprem Haritas.............................................................................................IX ekil 3. Baraj yeri ve evresinin jeolojik haritas (Terlemez,Ylmaz 1980 dan deitirilerek alnmtr)................................................................................................................................XII ekil 4. Geirimlilie bal olarak enjeksiyon delgi derinliinin belirlenmesi (ekeriolu,1998den uyarlanmtr)...................................................................................XXI

TABLOLAR DZN

Tablo 1. Kayalarn geirimlilie gre snflandrlmas (ekerciolu, 1998)........................XIX Tablo 2. Baraj alannda yaplan lugeon deneyi deerleri.......................................................XIX Tablo 3. Perde ve kapak enjeksiyon erbet bileim oralar ve 5 metrelik kademeye uygulanan enjesiyon basnlar ............................................................................................................XXIV Tablo 4. Kontrol kuyular basnl su testi sonular (Lugeon Deerleri)..........................XXIX

IV

ZET

Bu tez almasnda, Umut-1 Baraj ve Hidroelektrik Santral projesinin, enjeksiyon uygulamalar ve geirimsiz perde tasarm incelenmitir. alma alan, Ordu ili Akku ilesine bal Elenceli Mahallesi snrlar ierisinde yer almaktadr. nceleme alanda litostratigrafi birimleri olarak yaldan gence doru: Yolst Formasyonu (Holosen) ile Alvyon ve yama dkntleri (Kuvaterner) ayrtlanmtr. Umut-1 Baraj yeri ve evresindeki arazi almalarnda yzeylenmeler ve sondajlardan yararlanlmtr. alma alannn 1/25 000 lekli jeoloji haritas ve yzeylenmelerden alnan rneklerin mikroskobik incelenmesi yaplmtr. Sondajlarda yaplan basnl su deneyleri ile temel kayasnn geirgenlik durumu saptanmtr. Baraj gvdesi altnda oluacak su kaaklarn nlemek iin baraj gvdesinin sa ve sol yakasnda ve gvde altnda enjeksiyon perdesi oluturulmutur. Enjeksiyon perdesi baraj temelini oluturan Holosen yal Andezit birimi ierisindedir. Baraj gvde temeli altnda oluturulan beton perde derinlii temel kayasnn geirgenlik ve rezervurdaki maksimum su kotu gz nne alnarak yaplmtr.

1.GENEL BLGLER

1.1. GR

Bu almada

Ordu iline bal Akku ilesi, Elenceli Mahallesi snrlarnda

Yeilrmak havzasnda bulunan Karaku deresi ile yan kollar zerinde, retici Firma NSAN ELK. MEK ENERJ SAN. VE TC. LTD. T. tarafndan yaplmas planlanan Umut1 Baraj ve evresinin genel jeolojisi ve baraj gvdesi enjeksiyon uygulamalar incelenmi elde edilen veriler deerlendirilmitir.

1.2. Corafik Konumu ve Durumu

UMUT- I projesi Ordu iline bal Akku ilesi , Yeilrmak havzasna bal Karaku deresi ve yan kollar olan zerinde, 40o 41 90 40o 45 00 kuzey enlemleri ile 36o 53 80 37o 0370 dou boylamlar arasnda Tokat G38-d1, G37-c2 , G37-b3 nolu 1/25 000 lekli topografik haritalarda yer almaktadr. Ordu, Karadeniz blgesinin Orta Karadeniz blmnde yer alan bir ildir ve 4018 ve 4108 kuzey enlemleriyle 3652 ve 3812 dou boylamlar arasnda yer alr (ekil 1). Batdan Samsun, gneyden Tokat, doudan Giresun illeri ve kuzeyden Karadenizle evrilidir. Akku lesi Orta Karadeniz'in i ksmlarnda Canik Dalar zerinde Argan Tepesi eteinde kurulmutur. Dousunda Kumru, batsnda Erbaa ve Niksar, kuzeyinde Terme, Salpazar, nye, ayba ve kizce bulunur. lenin denizden ykseklii 1340 m dir.

VI

ekil 1.Yer Bulduru Haritas

VII

1.3. klim ve Bitki rts

Proje alan Yeilrmak Havzas ierisinde Karaku Deresi ve yan kollarn kapsamaktadr. Ordu ve Tokat il snrlar ierisinde kalan proje alan Karadeniz ve Anadolu iklim blgeleri arasnda bir gei blgesidir. Yalar her mevsime dalm olup en ok ya mart, nisan ve mays aylarnda gzlenir. Yazlar serin geen ve klar pek souk olmayan okyanus iklimine sahip blgelerde geni yaprakl ve kn yapran dken, su istei orta derecede olan aa topluluklar bulunur. Kayn bata olmak zere; hlamur, grgen aalarndan oluan ormanlar yer alr. Proje alannda hidrojeolojik adan deer kaydedebilecek akan dere, zerinde HES yapm planlanan Karaku deresidir. kzlaa, kestane,

1.4. Morfoloji nceleme alan engelebili bir morfoloji sunar. Ykseklikler 1280 metre ile 907 metreler arasnda deiir. Ykseltiler doudan batya doru art gsterir. nceleme alanndaki nemli tepeler Tuzla Tepe (1200 m.), Dzkuruk Tepe (1257 m.), Hasan Tepe (907 m.), Sekirtepe (1189 m.), Tekke Tepe (1280 m.), Dldz Tepe (1163 m.), Tarla Tepe (1103 m.) ve Hcek Tepe (1142 m.)dir.

1.5. Akarsular

nceleme alanndaki en nemli akarsu Umut-1 Barajnnda zerinde yaplm olduu Karaku Deresi ve yan kollardr. Karaku Deresinin yaklak dou-bat dorultusundaki akarsular Sineklik deresi, Grgenkpr deresi, Olcan deresi, Tilkicek deresi, Kayaalr deresi, Ahmetlik deresi ve Karaaa deresidir.

VIII

1.6. Deprem Durumu Proje alan Kuzey Anadolu Fay ve Dou Anadolu Fay ile etkileim ierisindedir. Proje sahas mar-skan Bakanlnca hazrlanan Trkiye Deprem Blgeleme Haritas na gre 1. Derece deprem blgesi ierisinde kalmaktadr (ekil 2). Blgede oluan en iddetli deprem 26.12.1939 tarihinde gerekleen ve lkemizde bu gne kadar kaydedilmi en iddetli deprem olan Erzincan depremidir. Magnitd M=7.9, odak derinlii h=20 km dir.

ekil 2. Ordu li Deprem Haritas

1.7. Projenin Kapsam Umut-1 Baraj ve HES projesi kapsamnda kurulacak olan niteler ve malzeme

ocaklar geni bir alan ierisinde yaylm gstermekte olup, proje nitelerinden bir ksm Ordu ili, Akku ilesinde dier ksmlar ise Tokat ili, Niksar ilesi snrlar ierisinde kalmaktadr. Proje kapsamnda, santral binasnda 2 adet yatay eksenli trbin bulunmaktadr. Tesis toplam kurulu gc 5,67 MW olarak projelendirilmitir.

IX

1.7.1. Baraj Gvdesi Tipi Dolgu Hacmi Talveg Kotu Kret Kotu Temel Kotu Kret Genilii Maksimum Su Seviyesi Minimum Su Seviyesi Talvegden Ykseklik Temelden Ykseklik Kret Uzunluu : Kil ekirdekli kaya dolgu : 1 326 000 m3 : 970 m. : 1016 m. : 971 m. : 8 m. : 1011 m. : 995 m. : 45 m. : 54 m. : 8 m.

1.7.2. Memba Batardosu Tipi Dolgu Hacmi Kret Kotu : Kil ekirdekli kaya dolgu : 64,460 m : 980 m.

1.7.2. Baraj Rezervuar Rezervuar Hacmi Gl Alan : 16,96 hm3 : 0,627 km2

1.7.3. letim Kanal Tipi Toplam Uzunluu Kanal Genilii Kanal Ykseklii Eimi : Dik duvarl ak kanal : 5440 m. :4m : 2,6 m : 0,0002

2. GENEL JEOLOJ

2.1. nceleme Alannn Genel Jeolojisi

Jeolojik harita almnda litostratigrafik birim ayrm iin Stratigrafi Adlama Kurallarna uygun resmi olmayan corafya veya litoloji adlar ile nceki almalarda kullanlan birim adlar kullanlarak kaya birimleri alt balklara blnerek incelenmitir. Akku lesi 1/500000 lekli Trkiye Jeoloji Haritasnn Samsun paftasnda bulunmaktadr.

alma alannda, farkl ortam koullarn yanstan Senozoyik yal stratigrafik birimler yzeylenmektedir. Bu birimler Senozoyik- Kuvaterner yal Andezit, Kuvaterner yal alvyon ve yama molozudur. alma alanna ait jeoloji haritas ekil 3 de verilmitir. Ayrca derivasyon (evirme) tneli ile balayan ve cebri boruya kadar 5440 metrelik iletim kanal hatt jeoloji haritasna ilenmitir (ekil 3).

XI

ekil 3. Baraj yeri ve evresinin jeolojik haritas (Terlemez,Ylmaz 1980 dan deitirilerek alnmtr).
XII

2.1.1. Yolst Andezit ve Bazaltlar En gen volkanik faaliyetinin rn olan bu bazalt ve andezitler, inceleme alannda ve evresinde geni bir alanda yzeylemektedir. Herbir pskrme merkezi, genellikle birden fazla lav kaynaklarna sahiptir. Ancak lav akntlar birbirine karm ve birbirleriyle dorudan ilikili olmayan volkanlar ayr ayr pskrme merkezleri olarak kabul edilmitir (Terlemez ve Ylmaz, 1980). Proje alannda yzeylenen bazaltik kayalar, genellikle gri, koyu gri ve siyah rekli, tabakasz, lav kaynaklar evresinde bol gzenekli, yer yer urgans lavlar ve cruf halindedir (Terlemez ve Ylmaz, 1980). Baraj gvde yeri ve evresinde ok geni bir alanda andezitler yzeylenme gsterir (ekil 4). Andezitler ierisinde 16 mm byklkte feldispatlar, 23 mm uzunluklarnda amfibol pullar plak gzle izlenebilmektedir.

XIII

ekil 4. Baraj yerinde yzeylenen andezitlere ait bir grnm (Sa sahil)

XIV

ekil 5. Andezitin ince kesit grnts (.N) Baraj yeri sa ve sol sahilinden alnan rneklerden hazrlanan ince kesitlerin mikrokopta incelenmesi sonucu aadaki bulgulara ulalmtr. Kayata en fazla bulunan mineral plajiyoklastr. zekilsiz ve kirli grnmde olup byk oranda ayrarak killemilerdir (ekil 5). Kayata bulunan boluklarn kenar eperlerinde zeolitleme ve ikincil kuvars oluumu gzlenmektedir (ekil 6).

ekil 6. Andezitin ince kesitinde zeolitler ve ikincil kuvars grnts (T.N).

XV

2.1.2. Alvyon

nceleme alannda alvyon ve yama molozu, andezit birimi zerinde diskordan olarak yer alr. Sahada meydana gelen anma neticesinde, anan malzemenin eitli faktrler ile tanarak gerek dzlk alanlarda ve gerekse dere yataklarnda depolanmalaryla olumulardr. Proje alannda Karaku deresi ve yan kollar yataklar boyunca alvyon birikimlerine rastlanmaktadr. nceleme alannda alvyon tutturulmam, gevek ve ok deiken karakterlidir. Keli ve az yuvarlak taneler birlikte bulunur. Tane boyu mil-iri blok arasnda deiir. Tane tr deiken olup Kuvaterner ncesi tm kaya birimlerinin paralarn ierir ve kalnl yaklak 4 - 5 metre civarndadr.

XVI

3. ENJEKSYON UYGULAMALARI

3.1. Enjeksiyon ncesi almalar

Baraj yerinde temel kayasnn geirimliliini ve jeoteknik zelliklerini belirlemek amacyla toplamda 142.1 metre derinlikte 6 adet temel aratrma sondaj almtr. Bu sondajlarda yaplan basnl su deneyleri ile temel kayasnn geirgenlii saptanmtr. Sondajlara ait bilgiler Tablo 1 de verilmitir. Tablo 1. Umut-1 Baraj yeri sondaj kuyularna ait derinlik ve koordinatlar

Yer Sa Sahil Sa Sahil Dere Yata Dere Yata Sol Yama Sol Yama

Sondaj No Derinlik(m) SK-1 26.00 SK-2 20.00 SK-3 12.00 SK-4 26.00 SK-5 26.80 SK-6 31.30

X 45 07 802 45 07 800 45 07 744 45 07 744 45 07 725 45 07 711

Y 337 064 337 054 337 073 337 040 337 037 337 031

Z 977 980 967 966 974 980

3.1.1. Geirgenlik (Basnl Su Testi)

Enjeksiyon uygulamalarnda geirgenlik (hidrolik iletkenlik) genel anlamda kayalarn veya zeminin sv gazlar (akkanlar) iletme zellii olarak tanmlanr. Enjeksiyon yaplacak zemin veya kaya ortamnda jeolojik birimlerin geirimlilik deerlerinin bilinmesi, enjeksiyon tipi seimi, enjeksiyon karmnn miktarnn belirlenmesi, enjeksiyon delgi boylarnn belirlenmesi asndan nemlidir. Baraj yerini oluturan temel kayasnn geirgenlii sondajlarda yaplan tek lastik basnl su deneyleri ile belirlenmitir. Tek lastik basnl su deneyinde deney kademesi 1-5 m. arasnda deimektedir. Her deney kademesinde 2, 4, 6, 8, 10 kg/cm2 basn uygulanm ve ayn basn deerleri ile geri dnlmtr. Her basn deerinde deney kademesine 5er dakika ara ile toplam 10 dakika su pompalanmtr. Pompalanan su miktar su saati yardmyla kaydedilmitir.

XVII

Basnl su deneyi ile elde edilen veriler Lugeon grafik yntemine gre deerlendirilerek kaya ortamnn geirgenlii belirlenmitir. Bu yntemde deney kademesindeki emilme katsaylar ve gerek basn deerleri hesaplanmtr. Emilme katsays (1 dakikada 1 metrelik deney kademesnde litre olarak emilen su miktardr) aadaki formle gre hesaplanmtr. Emilme katsays = Q/(Lt) Burada; Q=Deney kademesine verilen su miktar (lt) L=Deney kademesinin uzunluu (m) t=Deney sresi (dk) Gerek basnlar ise, kuyunun konumu, manometrenin deney kademesi ortasna olan mesafesi ile yeralt su seviyesi durumu gz nne alnarak belirlenmitir. Tij ve borulardaki srtnme kayplar dikkate alnmamtr. Peff = Pm + Burada; Peff= Gerek Basn Pm= Manometrede Okunan Basn (bar.(kg/cm2) H(statik yk) = Yeralt suyu olmamas durumunda, deney kademesinin orta noktasndan manometreye kadar olan dey uzaklk (m) H'(statik yk) =Yeralt suyu olmas durumunda, yeraltsuyu dzeyinden manometreye kadar olan dey uzaklk (m) Pc= Tij ve borulardaki srtnme kayb Peff=Pm + H/10-Pc (Deney yeralt suyunun altnda) Peff =Pm + H'/10-Pc (Deney yeralt suyunun stnde) Emilme katsays ordinata, gerek basn deerleri apsise ilenerek izilen grafikte 10 kg/cm2 basnca karlk gelen emilme katsays deeri Lugeon geirimlilik katsays (1 Lugeon = 1.310-7 m/s : 10 atmosfer gerek bassn altnda 1 dakikada 1 metre deney kademesinde 1 litre su baslmasdr) olarak bulunmutur (ekil 7) . Geirgenlik katsaysna gre atlakl kaya ortamnn geirimlilik snflamas Tablo 2 de verilmitir. H veya H' Pc 10

XVIII

ekil 7. SK-2 numaral kuyunun 12,00-14,00 metreler aras kademeye ait Lugeon geirimlilik katsaysnn bulunmas Tablo 1. Kayalarn geirimlilie gre snflandrlmas (ekerciolu, 1998).

Lugeon Geirimlilik Deeri < 1 1 5 aras 5 25 aras > 25

Geirimlilie Gre Kaya Snf Geirimsiz Kaya Az Geirimli Kaya Geirimli Kaya ok Geirimli Kaya

Baraj

yerini

oluturan

andezit

ierisinde

yaplan

basnl

su

testlerinin

deerlendirilmesi sonucu temel kayasnn geirgenlii asndan aadaki bulgular elde edilmitir Tablo 3.

Tablo 2. Baraj alannda yaplan lugeon deneyi deerleri

XIX

KUYU NO

DERNLK (M)
3.00-5.00 5.00-7.00 9.00-11.00 11.00-13.00 13.00-15.00 15.00-17.00 17.00-19.00 19.00-22.00 24.00-26.00 2.00-4.00 4.00-6.00 6.00-8.00 8.00-10.00 10.00-12.00 12.00-14.00 14.00-16.00 16.00-18.00 18.00-20.00 6.00-8.00 8.00-10.00 10.00-12.00 8.00-10.00 12.00-14.00 14.00-16.00 16.00-18.00 18.00-20.00 20.00-22.00 22.00-24.00 24.00-26.00 2.00-4.00 6.00-8.00 8.00-10.00 10.00-12.00 12.00-14.00 14.00-16.00 18.00-21.00 21.00-23.00 23.00-26.00 4.00-6.00 6.00-8.00 8.00-10.00 10.00-12.00 14.00-16.00 16.00-18.00 18.00-20.00 20.00-22.00 22.00-24.00 24.00-26.00 26.00-28.00 28.00-30.00

LUGEON DEER
38,23 37,48 27,04 36,73 37,41 24,36 27,61 33,54 17,53 29,00 11,95 11,15 6,00 4,84 7,44 4,41 12,49 18,06 6,28 7,01 8,74 5,41 14,35 11,66 20,28 38,33 8,77 6,28 32,73 28,79 15,33 8,19 1,00 11,94 16,72 13,05 3,00 9,41 6,14 5,08 2,71 9,13 8,63 1,75 5,07

PERMEABLTE m/s
4.96x10-6 4.87x10-6 3,51x10-6 4.77x10-6 PAKER TUTMADI 4.86x10-6 3,17x10-6 PAKER TUTMADI 3,59x10-6 4,36x 10 2,27x10-6 3,77x10-6 PAKER TUTMADI 1,55x10-6 1,45x10-6 0,78x10-6 0,62x10-6 0,96x10-6 PAKER TUTMADI 0,57x10-6 1,62x10-6 2,35x10-6 0,82x10-6 0,91x10-6 PAKER TUTMADI 1.13x10-6 0,70x10-6 1,87x10-6 1,52x10-6 2,64x10-6 4,98x10-6 1,14x10-6 0,82x10-6 4,25x10-6 3,74x10-6 1,99x10-6 1,06x10-6 0,13x10-6 1,55x10-6 2,17x10-6 1,70x10-6 0,39x10-6 1,22x10-6 0,80x10-6 0,66x10-6 0,35x10-6 1,19x10-6 1,12x10-6 0,23x10-6 0,65x10-6
-6

ZELLK
ok Geirimli ok Geirimli ok Geirimli ok Geirimli ok Geirimli Geirimli ok Geirimli ok geirimli Geirimli ok geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Az Geirimli Geirimli Az geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli ok geirimli Geirimli Geirimli ok Geirimli ok Geirimli Geirimli Geirimli Az Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Az Geirimli Geirimli Geirimli Geirimli Az Geirimli Geirimli Geirimli Az Geirimli Geirimli

SK- 1

SK- 2

SK- 3

SK- 4

SK- 5

SK- 6

XX

Tablo 3 te verilen bilgiler dorultusunda baraj gvde temel kayas; sol sahil az geirimli-geirmli, sa sahil ok geirimli-geirimli zelliktedir. lgili veriler ve baraj temeli ile max. su seviyesi arasndaki ykseklik fark gz nnde bulundurularak askda kalacak ekilde geirimsizlik perdesi oluturmak iin gerekli enjeksiyon perde derinlii, ekil 8 de verilen 2 numaral forml kullanlarak 35 metre olarak hesaplanmtr.

ekil 4. Geirimlilie bal olarak enjeksiyon delgi derinliinin belirlenmesi (ekeriolu,1998den uyarlanmtr).

ekil 9. Delik kotu ile max. su seviyesi arasndaki farkn (h) bulunmas

XXI

3.2. Enjeksiyon almalar Enjeksiyon genel olarak imento, kum, bentonit veya kimyasal bir maddenin su ile oluturulan erbetlerin belirli bir basn altnda kaya ve zemin iine zerk edilmesi veya sokulmasdr. Baraj, santral, tnel, reglatr, kanal vb. yaplarla ilgili olmak zere enjeksiyon yaplr. Bu byk yaplarn ina edilecei temellerde oluacak su kaaklarn nlemek, kayadaki geirimsizlik perdesini oluturmak, zeminin tama gcn arttrmak, temel kayay salamlatrmak, tnellerin beton arkasndaki boluklarn doldurmak, tnellerdeki su szntlar nlemek, cebri borularla beton arasndaki boluklar doldurmak vb. iin enjeksiyon almalar yaplmaktadr. Umut-1 Barajnda enjeksiyon ileri, gvde taban kaz almalar ve baraj ekirdek hendei (Cut-off) kazs bitirildikten sonra baraj ekirdei altnda balam sa ve sol sahiller boyunca devam ettirilmitir. (ekil 10).

ekil 10. Cut-off zerinde gvde alt ve sol yamata yrtlen enjeksiyon almalarndan bir grnm

XXII

3.2.1. Enjeksiyon Terimleri 3.2.1.1 Ano

Baraj yerinde, tnel ve galerilerde enjeksiyonlar bir dorultu boyunca yaplr. Bu dorultunun 12 veya 24 mlik her bir kesimine ano denir. Bir anoda enjeksiyon almas bitirilmeden bir dier anoda uygulama yaplmamaktadr. Enjeksiyonu yaplacak yerlerde baraj-tnel-glet ekseni, anolara blnerek her anonun enjeksiyonu mstakil dnlr.

3.2.1.2. Kademe Bir deliin enjeksiyonunun iyi yaplmas iin deliin blmlere ayrlarak her blmnn enjeksiyonu ayr bir delik gibi yaplmaldr. Deliin ayrlan bu blmlerine kademe denir. Kademe boylar en fazla 5 metre olarak alnmtr.

3.2.1.3. Ref Bir delik veya delik kademesinin enjeksiyonuna son verebilmek iin manometrede okunacak ref basnc, karmn enjekte edilemedii, kuyunun doyduu andaki basntr.

3.2.1.4. Manometre Basnc Kademeye uygulanacak toplam basnc salamak iin kuyu bandaki manometrede okunmas gereken basntr.

3.2.2. Enjeksiyon Metodu Umut-1 Baraj perde enjeksiyonu almalarnda, ykselen kademe yntemiyle

enjeksiyon yaplmtr. Bu yntemde kuyu taban derinliine kadar delinir ve tka deliin istenilen derinliine tutturulur. Kuyu tabanndan yukarya doru zeminin yapsna gre 2.5 veya 5'er m'lik aralklarla sistematik paker tutturularak enjeksiyon yaplmtr.

XXIII

3.2.3. Enjeksiyon Basnc Trkiyede barajlarda enjeksiyon konusunda en etkin uygulayc kurulu DS Genel Mdrlnn hazrlad Sondaj ve Enjeksiyon Teknik artnamesi (1987)ye gre baraj yerinde perde, salamlatrma (konsolidasyon - kapak) ve kontak enjeksiyonu uygulamalar iin basnlar aada verilmitir. Perde enjeksiyon basnlar; Efektif Basn (kg/cm2), PT = (0.33).H Salamlatrma (kapak) enjeksiyon basnlar; Efektif Basn (kg/cm2), PT = (0.23).H Konsolidasyon enjeksiyon basnc; Efektif Basn (kg/cm2), PT = 2,5 Kontak enjeksiyon basnc; Efektif Basn (kg/cm2), PT = 2 olarak verilmektedir. Burada, H (metre) = enjeksiyon yaplan kademenin orta noktasndan, enjeksiyonu yaplan kuyunun azna kadar olan uzaklktr. Umut-1 barajnda ve normal koullarda hazrlanan enjeksiyon erbet bileim oralar Tablo.4de belirtilmitir. Tablo 3. Perde ve kapak enjeksiyon erbet bileim oralar ve 5 metrelik kademeye uygulanan enjesiyon basnlar ( 1/3 /S : 1 Torba imento/150 Litre Su)

ENJEKSYON KUYU NO B1 Kademe Derinlii m..den me 0,00 5,00

Karm Oran (/S)

GEREKLEEN BASIN AIKLAMA (bar)

A1

0,00

5,00

1\3 (6 mikser) 2\3 (6 mikser) 1/1 (6 mikser) 7/5 (20 mikser) 7/5+%25 kum 1\3 (6 mikser) 2/3 (6 mikser)

2,0/10,0 2,0/10,0

REF REF

XXIV

3.2.4. Enjeksiyon Trleri Umut-1 Baraj enjeksiyonu almalar kapsamnda gvde temeli altnda perde ve kapak enjeksiyonu, tnellerde ise kontak ve konsolidasyon enjeksiyonu yaplmtr. Perde ve kapak enjeksiyonlarnn plan ve kesitleri Ek.1 de verilmitir.

3.2.4.1. Perde Enjeksiyonu zellikle hidrolik bir yap olan baraj gvdesinin altnda, eksene yakn yerlerde baraj gl suyunun szmasn nlemek veya szma boyunu uzatarak gelecek suyun veya kaacak suyun miktarn azaltmak iin yaplan enjeksiyonlardr. Perde enjeksiyonlaryla geirimsizlik veya kabul edilebilir bir geirimlilik salanr. Perde enjeksiyonlar yeraltnda suya kar geirimsiz perdeler veya bir baka deyile yeralt barajlar oluturmak amacyla yaplrlar. Perde enjeksiyonunda nce ano ba kuyularnn enjeksiyonlar yaplr (A), sonra ortaya girilerek (B) kuyusu enjeksiyonu yaplr. Sonra (A,B) ve (B,A) arasna girilerek (D) kuyular alp, enjeksiyonu yaplr. Son olarakta (A,D) - (D,B), (B,D) - (D,A) arasndaki (C) kuyular alarak enjeksiyonu yaplmtr (ekil 11).

ekil 11. Perde enjeksiyon kuyularnn sralamas

3.2.4.2. Kapak (Salamlatrma) Enjeksiyonu

Genel olarak derinlik artka zeminin salamlk derecesi de artar. Baraj yerinde syrma ve Cutoff kazlar srasnda patlatmann etkisi, yzeyden itibaren s derinliklerde ayrmann etkisi gibi nedenlerle temel zayflk gsterir. Bu zayflklarn etkilerinin giderilmesi iin baraj gvdesi altnda s derinliklerde (0 10m.) kapak (salamlatrma) enjeksiyonlar yaplmtr (ekil 11). Kapak enjeksiyon kuyular balangta 5 metre olarak
XXV

alm fakat, 0 4 metreler aras yzeysel atlaklardan enjeksiyon erbetinin szmas sonucu kuyu derinlii 10 metre olarak tercih edilmitir. Kapak delgileri dizgisi, perde enjeksiyon dizgisinin ak aasnda ve yukarsnda olmak koulu ile 2 sra artmal olarak yerletirilmitir. Perde enjeksiyonlar ara uzakl 2.5 m olarak alnmtr. Kapak dizgileri ara uzaklklar 3 mdir. Enjeksiyon ve delgi sitemleri perde enjeksiyonlarnda olduu gibi uygulanmtr.

ekil 12. Sol yamata yaplan kapak enjeksiyon almasndan bir grnm

3.2.4.3. Kontak (Dolgu) Enjeksiyonu

Deiik iki metaryal konta (rnein tnel kaplama betonu ile temel kaya, beton ile elik kaplama) arasnda kalan boluklarn imento ile doldurulmas iin yaplan enjeksiyon ilemidir. Kontak delgisi yaplrken delme makinesinde kullanlan soutma suyu beton ve kaya boluu arasna geldiinde suyun kaybolmasyla delginin bittii anlalr. Kontak enjeksiyonu tnel tavan ve tabanndan alan deliklere yaplmtr (ekil 12). Delikler aldktan sonra mekanik paker delie tutturulur ve tek kademede enjeksiyon yaplmtr. Kontak ve konsolidasyon enjeksiyonlarnn ano boylar 6 metre olarak belirlenmitir.

XXVI

ekil 13. Derivasyon tneli kontak enjeksiyon deliinin almas

3.2.4.4. Konsolidasyon Enjeksiyonu

Tnellerde yaplan enjeksiyonlarn temel amac salamlatrma olmasna ramen, dier bir grevi de tnel kaplama betonu ano birleim yerlerinden (derzlerinden kontaklarndan) girebilecek yeralt suyunun bu yerlerden uzaklatrlmasdr (ekil 13). Tneller delme patlatma yntemiye aldndan sa ve sol perde betonunda 2 metrelik delik aldktan sonra mekanik paker tutturularak konsolidasyon enjeksiyonu yaplm ve tnel gzergahndaki kayalarn geirimsizlii salanmtr (ekil 14).

XXVII

ekil 14. Tnel iine szan yeralt suyundan bir grnt

ekil 15.Tnel konsalidasyon enjeksiyonu yaplrken bir grnm

XXVIII

3.3. Enjeksiyon Sonras almalar 3.3.1. Basnl Su Testi

ekirdek hendei zerinde enjeksiyon almalar srasnda alt adet kontrol kuyusu almtr. Bu kontrol kuyularna ait basnl su testi sonular tablo 6da verilmitir. Deney sonucunda elde edilen bu verilere gre K.K.4 ve K.K.5 numaral kuyularda lugeon deerlerine bu ksmdaki temelin geirimsizlii salanmam ve bu kuyularda ve evresinde 15, 20, 25 m. derinliinde yeni kuyular alarak ilave perde enjeksiyonu yaplmtr. Tablo 4. Kontrol kuyular basnl su testi sonular (Lugeon Deerleri) 1 Lugeon =1,310-7 m/s Derinlik(m) 0-5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 30-35 K.K.1 0,4 0,6 1,2 0,2 0,2 0,5 0,7 K.K.2 1,2 1,8 0,8 0,6 0,5 0,8 0,8 K.K.3 0,2 0,5 0,8 5,2 6,7 4,8 3,9 K.K.4 25,2 25,2 22,3 14,6 17,0 15,8 16,5 K.K.5 1,4 1,8 13,8 26,4 30,0 30,0 28,4 K.K.6 3,7 4,9 1,7 1,2 0,9 3,8 1,6

4. SONULAR

XXIX

Umut-1 Baraj gvde temeli altnda geirimsizlii salamak amac ile perde enjeksiyon almalar yaplmtr. Perde enjeksiyonu yaplmadan nce baraj 6 adet temel aratrma sondaj yaplmtr. Alan bu kuyulara basnl su testi uygulanm ve baraj gvde temel kayas; sol sahil az geirimli - geirimli, sa sahil ok geirimli- geirimli zellikte olduu belirlenmitir. Enjeksiyon almalarnda 35 metre derinliinde toplam 106 adet enjeksiyon kuyusu alm ve kuyulara 1,510,533 m3 imento erbeti enjekte edilmitir. Uygulanan enjeksiyon almalarndan sonra alan K.K.1, K.K.2, K.K.3, K.K.4 K.K.5 ve K.K.6 numaral kontrol kuyularnda yaplan basnl su testleri sonular incelendiinde geirimli olan K.K.4 ve K.K.5 numaral kuyulara ve evresine ilave perde enjeksiyonu yaplmtr.

XXX

5. KAYNAKLAR

Altu S., 1971. Lugeon Basnl Su Deneyi, EE yayn.,77-76 Smerman K., 1974. Lugeon Basnl Su Deneyinin Uygulama lkeleri, EE Yayn 74-76 ekerciolu E., 1998.Yaplarn Projelendirmesinde Mhendislik Jeolojisi, JMO Yaynlar No:28, Ankara ZKAN, H. 1994. Erdemir Su Temini Projesi, Kzlcapnar Baraj, Uygulama Sonu Mhendislik Jeolojisi Raporu, DS, 232. ube Mdrl, Zonguldak zkan H., 2006.Enjeksiyon Yntemleri ve Uygulamalar, 124-145 Terlemez . ve Ylmaz A., 1980. nye - Ordu - Koyulhisar - Readiye Arasnda Kalan Yrenin Stratigrafisi, Trkiye Jeoloji Kurumu Blteni, C. 23,179-191

XXXI